APPROVED BYคณะกรรมการปองกนและควบคมการตดเชอ กรณสถานการณระบาด COVID-19

เครอโรงพยาบาลพญาไทและเครอโรงพยาบาลเปาโล (COVID-19 Prevention and Control Committee)

COVID-19 HandBOOK

ทำ�คว�มรจกไวรส CORONA

COVID-ไวร สโคโรน�

Source: Wang Zhou. (2020). The coronavirus prevention handbook:101 science-base tips that could save your life. New York: Skyhorse Publishing.

ไวรสโคโรน� เกยวของกบอ�ก�รตดเชอในระบบท�งเดนห�ยใจอย�งไร?

อาการตดเชอทมสาเหตจากไวรส ในทนหมายถง ไวรสทเพมจ�านวนอยางรวดเรวภายในเซลลเยอบผวในระบบทางเดนหายใจ ท�าใหเกดการท�าลายเซลล เกดการอกเสบของระบบทางเดนหายใจและรางกาย และเกดอาการตางๆ ตามมา

ไวรสชนดใดทพบไดม�กในโรคตดเชอท�งเดนห�ยใจ?

เชอไวรสในตระกลออโตมกซวรเด หรอไวรสไขหวดใหญชนดตางๆ (influenza viruses), ไวรสตระกลพารามกโซ (ไวรสพารามกโซ), ไวรสทสงผลตอเซลลมวลรวมระบบทางเดนหายใจ, ไวรสโรคหด, ไวรสคางทม, ไวรสเฮนดรา, ไวรสนปาห และไวรสฮวแมนเมตานวโม), ไวรสสายพนธโตกาวรเด (ไวรสโรคหดเยอรมน), ไวรสพคอรนา (ไวรสไรโน), และไวรสสายพนธโคโรนา (ไวรสซารสโคโรนา) เหลานเปนไวรสในกลมระบบทางเดนหายใจ นอกจากนยงมไวรสอเดโน, ไวรสเรโอ, ไวรสคอกแซกก หรอโรคมอ เทา ปาก, ไวรสเอคโค ผนคนและอาการตดเชอตามอวยวะตางๆ ของรางกาย, ไวรสงสวด และอนๆ ทสามารถสงผลใหตดเชอเปนโรคในระบบทางเดนหายใจ

COVI

D-1

9 ไวรสโคโรน�คออะไร?

ไวรสโคโรนาคอไวรสสายเดยว (single-stranded) ทมสารพนธกรรมชนด RNA ไวรสโคโรนาจดอยในสายพนธเดยวกนกบนโดวราเลส, ไวรสโคโรนา วรเด และเปนสายพนธ รองมาจากไวรสออโดโคโรนาวรเด โดยจากการศกษาพนธกรรมของไวรสสามารถแบงประเภทไดดงน แอลฟา (α), บตา (β), แกมมา (γ) และ เดลตา (δ) ไวรสโคโรนารวมอยในกลมไวรสโคโรนาวรเด ชอของไวรสนนถกตงตามลกษณะของไวรสทเมอดจากกลองอเลคตรอนไมโครสโคปจะเหนเปนรปรางคลายมงกฎ

รปร�งและลกษณะของไวรสโคโรน�เปนอย�งไร?

ไวรสโคโรนามปลอกทหอหมสารพนธกรรมชนด RNA และไวรสวรออ (ไวรส ทงตว) มลกษณะกลมหรอเปนรปวงร สวนใหญม ภาวะหลายรปแบบ มขนาดเสนผาศนยกลางตงแต 50 ถง 200 นาโนเมตร โดยไวรสโคโรนามเสนผาศนยกลาง 60 ถง 140 นาโนเมตร มปมอยบนพนผวภายนอกและกอตวในลกษณะเปนทอน โปรตนหนามเปนโปรตนแอนตเจนหลกของไวรสทใชในการเพมปรมาณ มโปรตนนวคลโอแคปซดหอหมสารพนธกรรมทเกดจากไวรสและสามารถใชเปนแอนตเจนวนจฉยสาเหตโรค

Source: Wang Zhou. (2020). The coronavirus prevention handbook:101 science-base tips that could save your life. New York: Skyhorse Publishing.

ไวรสโคโรน�แบงออกเปนประเภทใดบ�ง?

ไวรสโคโรนาสวนมากจะตดตอในสตว ปจจบนไวรสโคโรนา ทตรวจพบในมนษย 2 จนส ไดแก ไวรสอลฟาโคโรนา (229E และ NL63), ไวรสเบตาโคโรนา (OC43, HKU1, โรคทางเดนหายใจตะวนออกกลาง (MERS-CoV), และโรคทางเดนหายใจเฉยบพลนรนแรงหรอโรคไขหวดมรณะ (SARS-CoV) เมอไมนานมานไวรสโคโรนาสายพนธใหมถกพบในคนไขทเมอง อฮน ประเทศจน คนไขมภาวะปอดอกเสบโดยไมทราบสาเหต องคการอนามยโลกหรอ WHO (The World Health Organization) เรยกโรคนวา โควด-19 (COVID-19) ในขณะทคณะกรรมการระหวางประเทศวาดวยอนกรมวธานวทยาของไวรส หรอ Interna-tional Committee on Taxonomy of Virus-es - ICTV ตงชอไวรสนวา ซารส-2 (SARS-CoV-2) ซงตอมาไวรสชนดนไดรบการยนยน

ไวรสอลฟ�โคโรน�(229E และ NL63)

ไวรสเบต�โคโรน�(OC43, HKU1)

คนไขมภ�วะปอดอกเสบโดยไมทร�บส�เหต...องคก�รอน�มยโลก หรอWHO เรยกไวรสชนดนว�โควด-19 (2019-nCoV)

โรคไขหวดมรณะ(SARS-CoV)

วาสามารถตดตอจากคนสคนได ไวรสโคโรนาสายพนธใหมทพบเจอนมความใกลเคยงทางพนธกรรมกบไวรส ทพบในคางคาว จากการวเคราะหล�าดบพนธกรรมทคลายคลงกนของไวรสสายพนธใหมนแสดงใหเหนวามนมความคลายคลงกบไวรสโรคซารสอยางมาก ไวรสโคโรนาสายพนธ ใหมถกจดอย ในประเภท เบตา-โคโรนาไวรส

โรคท�งเดนห�ยใจตะวนออกกล�ง

(MERS-CoV)

ไวรสโคโรน�ตดตอจ�กสตวสคนอย�งไร?

สตวป�ชนดใดเปนพ�หะไวรสโคโรน�?

สตวปาหลายชนดมเชอโรคและเปนพาหะทท�าใหเกดโรคตดตอขนอยางแนนอน คางคาว ชะมด แบดเจอร ตวตน อฐปา และอนๆ เปนพาหะของไวรสโคโรนา การแพรระบาดใหญของไวรสโคโรนาสายพนธใหมทเมองอฮนนนมความคลายคลงกบการแพรระบาดของโรคซารสทมณฑลกวางตงเมอป 2003 การระบาดทงสองครงเกดขนในฤดหนาว เมอสบยอนกลบไปพบวาคนไขทตดเชอมการสมผสกบสตวทยงมชวตในตลาดคาสตวปา โดยทงสองกรณนมสาเหตมาจากไวรสโคโรนาทไมเคยพบมากอน เนองดวยความคลายคลงของล�าดบทางพนธกรรมของไวรสโคโรนาและโคโรนาสายพนธใหมทพบในคางคาว ซงมมากกวา 85% จงเปนทคาดเดาวาคางคาวคอพาหะจากธรรมชาตของไวรสโคโรนาสายพนธใหม จากการแพรระบาดของโรคซารสในป 2003 ยงไมเปนททราบแนชดวามตวกลางน�าพาหะโคโรนาสายพนธใหมในขณะนนระหวางคางคาวและมนษยหรอไม ดงนน บคคลควรงดเวนการบรโภคสตวปาทไมไดรบการตรวจสอบดแลอยางถกตอง หรออาหารดบ เชน เนอสตวทจ�าหนายโดยผคาขางทาง

ไวรสโคโรนาหลายชนดทตดตอสมนษยพบไดในคางคาว ซงเปนแหลงสะสมไวรสโคโรนาโดยธรรมชาต คางคาวถอวาเปนสตวพาหะตนก�าเนดของไวรสโคโรนาสายพนธใหม ซงการตดตอระหวางคางคาวส คนอาจเกดขนจาก สตวพาหะตวกลางทท�าใหเชอโรคกลายพนธ การวเคราะหล�าดบสายพนธ พบความคลายคลงถง 85% ระหวางไวรสโคโรนาสายพนธใหมและไวรสโคโรนาในคางคาว อยางไรกตาม เปนไปไดวามสตวอนๆ ซงยงไมไดรบการยนยนอาจเปนพาหะตวกลางน�าไวรสโคโรนาจากคางคาวสคน การตดตอจากสตวสคน หรอจากคนสคน ม 2 ทางหลกคอ การสมผสและละอองฝอย ไวรสโคโรนาชนดทระบาดในปจจบนท�าใหเกดภาวะปอดอกเสบนนประกอบดวยไวรส HKU1, SARS-CoV, MERS-CoV, และ 2019-nCoV

Source: Wang Zhou. (2020). The coronavirus prevention handbook:101 science-base tips that could save your life. New York: Skyhorse Publishing.

คว�มทนท�นของไวรสโคโรน�ในสภ�พแวดลอมต�งๆ

โรคโควด-19รนแรงแคไหน?

ไวรสโคโรนาทวไปตดเชอไดมากในผใหญและเดกโต ท�าใหเปนหวดธรรมดา บางสายพนธอาจท�าใหมอาการทองรวงในผ ใหญ ไวรสเหลานตดตอไดโดยผานละอองฝอย และแพรเชอผานทางเชอทถกขบถายออกมากบอจจาระเขาสอกคนหนงโดยผานเขาทางปาก การแพรระบาดของไวรสโคโรนาอยในชวงฤดหนาวและฤดใบไมผล ระยะเวลาฟกตวมกจะอยท 3-7 วน หลงจากทไขหวดกลายพนธเปน 2019-nCoV ระยะเวลาการฟกตวอยท 2-14 วน อยางไรกตาม

COVID-19

โดยทวไปเชอโรคจะสามารถอยได 2-3 ชวโมง บนพนผวราบเรยบ หากสภาพอากาศหนาวและความชนเอออ�านวย เชอโรคจะสามารถอยได 2-3 วน ไวรสโคโรนาสายพนธใหมมความไวตอรงสยวและความรอน ความรอนท 132.8 ฟาเรนไฮท (56 องศาเซลเซยส) ตอเนอง 30 นาท, อากาศ, แอลกอฮอล 75% น�ายาฆา เชอโรคทมสวนผสมของคลอรน, กรดเปอรอะซตก, คลอโรฟอรม และสารละลายอนทมสวนผสมทกลาวมาสามารถฆาเชอโรคโคโรนาได สารคลอเฮคซดน (หรออก ชอหนงวา คลอเฮคซดน กลโคเนท) กสามารถใชฆาเชอโรคโคโรนาได

มบางกรณทพบวาระยะเวลาฟกตวนนมากถง 24 วน ระดบความอนตรายของไวรสดงกลาวน มความรนแรงของโรคทงในระดบการตดเชอและเสยชวต ไวรสโคโรนาสายพนธใหมมอตราการตดเชอในระดบสงมากและเปนอนตรายตอชวต แตความรายแรงของการท�าใหเสยชวต ยงไมสามารถสรปไดในขณะน

มนษยส�ม�รถสร�งภมคมกนต�นไวรสโคโรน�ไดหรอไม?

จากขอมลทางวทยาศาสตร การสรางภมตานทานของผปวยหลงตดเชอไวรสโคโรนาสายพนธใหมยงอยในระดบและระยะเวลาทไมเพยงพอ กลาวคอมนษยใชเวลาอยางนอย 2 สปดาห หลงจากทตดเชอ ในการสรางภมคมกน (อมมโนโกลบลน G และ IgG) เพอตอตานเชอโรคน และภมค มกนนนสามารถด�ารงอย ไดหลายสปดาหถงหลายป ปองกนการตดเชอไวรสชนดเดมซ�า หลงจากรางกายฟนฟกลบสสภาพปกต ในปจจบนก�าลงมการศกษาทดลองเพอทดสอบวา ผ ทหายจากอาการตดเชอไวรสโควด-19 นนมภมตานทานปองกนอยในเลอดหรอไม

โรคไขหวดมรณะ (SARS)คออะไร?

โรคไขหวดมรณะ (Severe Acute Respiratory Syndrome-SARS) มสาเหตมาจากไวรสซารส-โคโรนา อาการบงชการตดเชอโรคซารส คอ มไข, ไอ, ปวดหว, ปวดกลามเนอ และอาการตดเชออนๆ ในทางเดนหายใจ ผตดเชอซารสสวนใหญสามารถหายจากอาการปวยไดโดยการเขารบหรอไมรบการรกษาทางการแพทย อตราการเสยชวตของผปวยอยท 10% อายโดยเฉลย 40 ป โดยทผปวยทมโรคประจ�าตว เชน โรคหวใจ, เบาหวาน, หอบหด และโรคปอด จะมความเสยงเสยชวตสงทสด

10%อตราการเสยชวตของผปวยอยท

อายโดยเฉลย 40 ป

Source: Wang Zhou. (2020). The coronavirus prevention handbook:101 science-base tips that could save your life. New York: Skyhorse Publishing.

โรคท�งเดนห�ยใจตะวนออกกล�ง (MERS-CoV) คออะไร?

โรคทางเดนหายใจตะวนออกกลาง (Middle East Respiratory Syndrome-MERS) มสาเหตมาจากไวรส MERS-CoV มรายงานการพบผตดเชอครงแรกทประเทศตะวนออกกลาง ไดแก ประเทศซาอดอาระเบย, ประเทศสหรฐอาหรบเอมเรตส และอนๆ ผตดเชอจะมอาการหายใจล�าบากอยางเฉยบพลน (ARDS) อาการบงชทเหนไดชดเจนคออาการไข หนาวสน ไอ หายใจขาดหวง ปวดเมอยกลามเนอ และอาการทเกยวกบระบบทางเดนอาหาร เชน ทวงรวง คลนไส อาเจยน และปวดทอง ในกรณผปวยหนกจะมอาการระบบทางเดนหายใจลมเหลว ผปวยจ�าเปนตองมเครองชวยหายใจและอปกรณกชพทใชในแผนก ICU โดยผปวยบางรายจะมอาการอวยวะลมเหลว เชน อาการไตวาย ท�าใหเกดอาการชอค และเสยชวตในทสด ผตดเชอถงขนเสยชวตมจ�านวน 30% นบตงแตโรคปรากฏในเดอนกนยายน 2012 จนถงเดอนพฤษภาคม 2015 พบผตดเชอโรคเมอรส 25 ประเทศทวโลก ท�าใหทวโลกเฝาระวง

MER

S-CoV

ไวรสโคโรน�ส�ยพนธใหมคออะไร เหตใดมนจงกล�ยเปนโรคระบ�ด?

ไวรสโคโรนาทเพงถกพบ เปนสายพนธใหมทกลายพนธแลว (สายพนธ β) องคการอนามยโลก (WHO) เรยกไวรสชนดนวา 2019-nCoV และ ซารส-2 (SARS-CoV-2) โดยคณะกรรมการระหวางประเทศวาดวยอนกรมวธานวทยาของไวรส หรอ International Committee on Taxonomy of Viruses – ICTV. ในวนท 10 มกราคม 2563 การล�าดบสารพนธกรรมตวอยางไวรสโควด-19 เสรจสมบรณ และ สารพนธกรรมไวรสอก 5 ตวอยางไดประกาศตามมาภายหลง การกลายพนธของไวรสท�าใหไวรสโคโรนาชนดนเปนเชอโรคชนดใหม ทมนษยยงไมเคยเจอ ประชากรสวนมากจงไมมภมตานทานไวรสสายพนธใหมน รวมถงผปวยสวนใหญถง 80% ไมมอาการหรอมอาการเพยงเลกนอย จงสามารถเดนทางและใชชวตตามปกต ท�าใหเกดการแพรกระจายเชออยางรวดเรว ปจจยตางๆ เหลานจงสงผลใหไวรสโคโรนาสายพนธใหมระบาดอยางรวดเรว