Kining basahon gihimo para makahatag ug Kining basahon gihimo para makahatag ug impormasyon kabahin sa mga angay nga buhaton sa orasimpormasyon kabahin sa mga angay nga buhaton sa oras nga ma disgrasya kita o sa mga pangalit nga panghitabo nanga ma disgrasya kita o sa mga pangalit nga panghitabo na wala ta maka preparar.wala ta maka preparar.

Ang pag preparar para sa usa ka pangalit nga panghitabo Ang pag preparar para sa usa ka pangalit nga panghitabo kay KARON- dili sa oras nga una pa kita ma aksidente.kay KARON- dili sa oras nga una pa kita ma aksidente.

Ang kasulbaran sa oras nga pangalit kay kinahanglan Ang kasulbaran sa oras nga pangalit kay kinahanglan KALMADO kita ug DILI TA MARATOL sa oras saKALMADO kita ug DILI TA MARATOL sa oras sa disgrasya..disgrasya..

Ang pag- atiman sa kaugalingong panglawas ang Ang pag- atiman sa kaugalingong panglawas ang pinakaimportante nga buhaton sa usa ka tao para mabuhi ugpinakaimportante nga buhaton sa usa ka tao para mabuhi ug dugay-dugay dinhi sa kalibutang may katapusan, busadugay-dugay dinhi sa kalibutang may katapusan, busa kinahanglan natong mahibaw-an ang mga impormasyon,kinahanglan natong mahibaw-an ang mga impormasyon, mga angay buhaton, ug mga magamit nga butang sa orasmga angay buhaton, ug mga magamit nga butang sa oras nga kita ma disgrasya.nga kita ma disgrasya.

“ALANG SA KATAWHAN,“ALANG SA KATAWHAN,PARA SA KATAWHAN,..PARA SA KATAWHAN,..

MAGPAKABANA BRGY. BULAK MAGPAKABANA BRGY. BULAK PARA SA ATONG KAUSWAGAN!!!”PARA SA ATONG KAUSWAGAN!!!”

COLLEGE OF TECHNOLOGICALCOLLEGE OF TECHNOLOGICAL SCIENCES- CEBUSCIENCES- CEBU

COLLEGE OF NURSINGCOLLEGE OF NURSING

EMERGENCY CARE and AWARENESSEMERGENCY CARE and AWARENESS

COMMUNITY IMMERSION PROGRAMCOMMUNITY IMMERSION PROGRAM

PAGPAKABANA PAGPAKABANA : : DALAN SADALAN SA KAUSWAGAN KAUSWAGAN

SA BRGY. SA BRGY. BULAK, BULAK, DUMANJUG,CEBUDUMANJUG,CEBU

MAY 2010MAY 2010BATCH 2010- GROUP 2BATCH 2010- GROUP 2

Wound (SAMAD)Wound (SAMAD)Ang samad kay usa ka injury nga ang panit, unod, o

tambok ang nalambigit.

Mga angayang buhaton sa emergency nga sitwasyon:Mga angayang buhaton sa emergency nga sitwasyon:1. Mag hugas usa sa kamot.2. Hunungon ang pagdugo sa samad pinaagi sa pag

pugong niini sa singko minutos.3. Hugasi ang samad ug limpyo nga tubig nga nag-

agas gikan sa gripo, unya saboni dayon kini.4. Hugasi ang samad ug balik aron matangtang ang

sabon nga ana-a sa samad.5. Butangi dayon ug betadine. Limpyohi ang

samad gamit ang limpyo nga tubig dayon pa- ughon kini dayon. Human butangan ug betadine gamit ang gapas.

6. Tabuni ang samad gamit ang limpyo na panapton aron sa paglikay sa impeksyon.

7. Human pangayo dayon ug dugang tabang sa doktor aron matagaan ang nasamdan ug antibiotiks, anti-bakterial, o anti-tetanus para malikayan ang dugang nga komplikasyon.

Fracture (BALIFracture (BALI )) Pagkabuak sa bukog mahitungod sa disgrasya sama Pagkabuak sa bukog mahitungod sa disgrasya sama

sa nahulog.sa nahulog.

Mga angayang buhaton sa emergency nga sitwasyon:Mga angayang buhaton sa emergency nga sitwasyon:

Tan-awon nato kung ang pasyente nakuyapan ba o wala.1. Kung nakuyapan- dili dayon hilabtan o lihok-lihokon ang pasyente kay naay posibilidad nga musamot ang iyahang kahimtang

NOTES:

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Kung naay laway, dugo, o suka sa baba, itakilid ang tawo para mu- agas ra ang laway ug aron dili siya matuk-an.

Ayaw higti ang tawo. Ipahigda ang tawo ug aron dili siya matuk-an Ayaw higti ang tawo Ipahigda ang tawo ug taga-i ug papahuwaya. I-abli ang kwelyo sa li-og aron makatarong siya

ug ginhawa. Ayaw ibutang ang imong kamot duol sa ngipon

aron dili mapa-akan. Butangi ug panyo sa taliwala sa ngipon aron dili

mapa-akan ang iyahang dila. Kung siya mokalma na, magpakonsulta dayon sa

duol nga tambalanan sa inyong lugar aron mataga-an ug insaktong tambal sa iyahang kondisyon. Maayong magpakonsulta sa doktor.

Magkuha dayon ug plywood o board o bisag unsa nga magamit para mahigdaan sa pasyente.

Hinay-hinayon ug balhin ang pasyente padung sa nakuha o nahimong higdaanan. Bantayan ug mayo ang pasyente nga dili mahulog.

Dal-on ang pasyente sa pinakaduol nga tambalanan para matambalan.

2. Kung wala na kuyapan. Pangutan-on ang pasyente kung asa dapit ang parte sa lawas nga sakit ug posibleng naay bali.

Kung dili ma lihok ang parte sa lawas, magkuha ug gamit nga pwedeng makasuporta sa bali sama sa kahoy, unya atong higtan ang parte nga adunay bali.

Pagkahuman dal-on ang pasyente sa pinakaduol nga tambalanan para matambalan.

Sa mga bali nga adunay samad. Kinahanglan na ato kining tabunan ug limpyo na panapton aron malikayan ang komplikasyon.

Dili pod nato i-duot ang bukog aron dili musamot ang samad o bali.

obstruction of foreign objects (pagkaBara sa obstruction of foreign objects (pagkaBara sa butang nga naa SA DUNGGAn, ilong, ug mata)butang nga naa SA DUNGGAn, ilong, ug mata)

Mga angayang buhaton sa emergency nga Mga angayang buhaton sa emergency nga sitwasyon:sitwasyon:

DUNGGAN:DUNGGAN:

o Kung makita ra ang butang, gamitan kini ug para ibot o kuha sama sa “puller”.

o Kung gamay ra ang butang, itakilid ang ulo aron mataktak ra ang butang ug makuha kini.

o Kung insekto ang naa sa sulod sa dunggan, itakilid ang ulo, nga ang dunggan nga nasudlan maoy naa sa ibabaw dapit.

o Patuloan dayon kini ug “mineral / baby oil”.

o Bubu-i dayon kini ug tubig aron matangtang ang insekto sa sulod sa dunggan.

o Gamitan ra gyud ug “mineral / baby oil” kung insekto ang misulod s adunggan.

o Adto sa pinakaduol nga ospital kung dili gyud matangtang ang butang / insekto sa sulod sa dunggan.

Mga pahinumdom:

-Ayaw isulod ang tudlo sa dunggan. - Ayaw dukduka ang ulo sa pagtangtang sa butang. - Ayaw yugyoga ang bata sa pagtangtang sa butang. -Ayaw suwayi pagtangtang ang butang nga ikaw ra. - Ayaw tabuni ang agianan sa dunggan kung dunay duga nga manggaawas.

Heart attack (ATAKE SA KASING- KASING)Heart attack (ATAKE SA KASING- KASING) Mga angayang buhaton sa emergency nga sitwasyon Mga angayang buhaton sa emergency nga sitwasyon

sa tawong gi atake:sa tawong gi atake:

Ang tawo nga gi atake kay palingkuron, papahuwayon, ug pakalmahon.

Tangtangon ang huot nga sinina, Imong pangutan-on kun aduna ba siyay gitumar o gi-

inom nga tambal sa sakit para sa iyang kasing-kasing o ang iyang maintenance.

Kung aduna man siyay gi-inom nga tambal, kay imo siyang tabangan sa pag inom niini. Kung wala gihapon ma arang-arang iyang pamati sulod sa tulo ka minutos, tawag dayon ug tabang o dad-on ang tawo sa duol nga tambalanan.

CONVULSION (conbulsyon)CONVULSION (conbulsyon)Usa ka kondisyon nga ang kaunuran sa lawas

magkirig- kirig ug mokalma daun unya magbalik- balik resulta nga dili makontrolar ang lawas sa pag kirig. Ang convulsion usa ka sintoma sa patol.

Kinahanglan ma protektahan gikan sa injury ug pagmintinar sa agi-anan sa hangin sa taong ga convulsion.

Mga angayang buhaton sa emergency nga sitwasyon:Mga angayang buhaton sa emergency nga sitwasyon: Ipahilayo ang mga butang nga duol sa tao nga

nag-convulsion nga maoy unang buhaton. unang buhaton. Ipahilayo ang tawong gipatol sa mga delikado

nga sitwasyon sama sa kayo, tubig, taas ug mahait nga butang.

Siguraduha nga maprotektahan ang ulo sa tawo pinaagi sa pagbutang ug panapton ilalom sa ulo.

biktima nga gi heat stroke:biktima nga gi heat stroke:

Ang mga biktima heat stroke kinahanglan nga maka dawat ug dinali nga pag-atiman para malikayan ang permanenteng pagkaguba sa atong kalawasan.

Ibutang ang biktima sa landong nga lugar, tang-tanga ang iyang sanina, pagbutang ug bugnaw nga tubig sa panit sa biktima.

Paypaye ang biktima. Pagbutang ug ice sa ilokan ug bugan Bantaye ang temperatura sa lawas gamit

ang thermometer. Padayona ang pagpabugnaw sa lawas sa

biktima hangtud muna-og ang iyang temperatura.

Adto sa pinaka duol nga tambalanan.

Nosebleed (GI SUNGGO)Nosebleed (GI SUNGGO)Sunggo o pagdugo sa ilong tungod sa pagkaparok o

pagka-igo, pagsige ug tuslok gamit ang tudlo o laing butang nga hait, ug paghubag tungod sa impeksyon sa baga.

Mga angayang buhaton sa emergency nga sitwasyon:Mga angayang buhaton sa emergency nga sitwasyon:

Ang pagbutang ug presyon sa ilong maoy gidasig sa pagtambal sa sunggo.

Pinaagi sa pagpislit sa ilong sulod sa 20 ka minutos ug pagduko maoy makatabang sa pagmenos sa pagkalipong ug pagbara sa ilong.

Kung magsige gihapon ang pagdugo sa ilong, i-konsulta dayon sa pinakaduol na tambalanan para sa dali na pagtambal.

ILONGILONG  ::o Paginhawaa usa ang biktima pinaagi sa baba.o Dili paginhawaon ug kusog ang biktima,o Sap-ongi ang ilong nga walay bara.o Pasikmaha ug hinay-hinay ang biktima.o Adto dayon sa ospital kung kining pamaagi dili

epektibo. Mga Pahinumdom:Mga Pahinumdom: - Ayaw kulkoga o tusloka ang ilong kung dili makita ang - Ayaw kulkoga o tusloka ang ilong kung dili makita ang nakabara.nakabara.

-Ayaw pasikmaha ug kusog ang biktima.-Ayaw pasikmaha ug kusog ang biktima.-- Ayaw paggamit ug hait nga butang sa pagkuha saAyaw paggamit ug hait nga butang sa pagkuha sa

nakabara sa ilong.nakabara sa ilong.-- Pakonsulta dayon sa doktor kung dili makuha Pakonsulta dayon sa doktor kung dili makuha

ang nakabara ug kung naimpeksyon na ang ang nakabara ug kung naimpeksyon na ang biktima.biktima.

MATAMATA-- Hugasi usa ang kamot sa dili pa tabangan ang Hugasi usa ang kamot sa dili pa tabangan ang

biktima.biktima.-- Palingkura ang biktima sa hayag nga lugar.Palingkura ang biktima sa hayag nga lugar.-- Hinay-hinayi ug inspeksyon ang mata.Hinay-hinayi ug inspeksyon ang mata.

-- Biraha padulong sa ubos ang ubos nga parte sa Biraha padulong sa ubos ang ubos nga parte sa tabon-tabon sa mata.tabon-tabon sa mata.

-- Patan-awa sa taas ang biktima.Patan-awa sa taas ang biktima.-- Guniti dayon ang taas nga parte sa tabon-tabon Guniti dayon ang taas nga parte sa tabon-tabon

sa mata, mintras nagatan-aw sa ubos ang sa mata, mintras nagatan-aw sa ubos ang biktima. biktima.

-- Kung naglutaw ra ang butang nga nasulod sa Kung naglutaw ra ang butang nga nasulod sa mata, bubo-i ug tubig ang mata.mata, bubo-i ug tubig ang mata.

-- Pwede pud kuhaon ang nisulod sa mata gamit Pwede pud kuhaon ang nisulod sa mata gamit ang basa nga “cotton bud”.ang basa nga “cotton bud”.

-- Kung nakuha na ang nisulod sa mata, bubu-i Kung nakuha na ang nisulod sa mata, bubu-i dayon o ihumol sa tubig ang mata.dayon o ihumol sa tubig ang mata.

-- Kung natusok na ang mata sa nisulod nga butang Kung natusok na ang mata sa nisulod nga butang as mata, ayaw ihalibti o hikapa.as mata, ayaw ihalibti o hikapa.

-- Tabuni ug limpyong panapton ang mata.Tabuni ug limpyong panapton ang mata.-- Adto sayon sa ospital aron matagaan ug maayongAdto sayon sa ospital aron matagaan ug maayong

pagtagad.pagtagad.

Mga pahinumdom:Mga pahinumdom: - Likayi ang paglugod sa mata. - Likayi ang paglugod sa mata.

- Ayaw tangtanga ang natusok na nga butang sa - Ayaw tangtanga ang natusok na nga butang sa mata.mata.- Ayaw suwayi pagtangtang ang dagko nga butang nga - Ayaw suwayi pagtangtang ang dagko nga butang nga nisulod as mata.nisulod as mata.- Adto dayon sa doktor kung:- Adto dayon sa doktor kung:

-dili matangtang ang butang nga nisulod sa mata. -dili matangtang ang butang nga nisulod sa mata. -natusok na sa mata ang butang nga nisulod. -natusok na sa mata ang butang nga nisulod. -naapektuhan ang panan-aw as biktima.-naapektuhan ang panan-aw as biktima.

-nagpadayon ang katol ug sakit nga gibati sa -nagpadayon ang katol ug sakit nga gibati sa biktima.biktima. - nagpadayon ang sakit sa mata bisan pa nakuha na - nagpadayon ang sakit sa mata bisan pa nakuha na

ang butang nga nisulod sa mata.ang butang nga nisulod sa mata.

choking (NATUK-AN)choking (NATUK-AN) Ang pagkatook o pag-ali sa atong tutunlan tungod sa pagtulon ug pagkaon o butang. Kasagaran kini mahitabo sa mga bata.

Angayang buhaton sa emergency nga sitwasyon kungAngayang buhaton sa emergency nga sitwasyon kung Matuk-an:Matuk-an:

Heimlich Manuever / Pagdusdus sa tiyan

Animal bites Animal bites ( PINAAKAN SA MGA HAYUPAN )( PINAAKAN SA MGA HAYUPAN )

Mga angayang buhaton sa emergency nga Mga angayang buhaton sa emergency nga sitwasyon pagkahuman gi paak:sitwasyon pagkahuman gi paak:

Hugasan ang samad gamit ang sabon ug kinahanglan ang tubig na gamiton gikan sa nag-agas o gripo sulod sa 5 ka minutos.

Ayaw i-hulom Ayaw i-hulom Ayaw kuskosaAyaw kuskosa

Butangi ug pampatay sa kagaw (Ointment, cream).

Kon ang samad nagsige ug dugo, higti kini ug limpyo na tuwalya para mohunong ang pagdugo.

Kon mohunong na ang pagdugo, hugasan nimo pagbalik, unya paugha na ang ang samad, ug unya butangan kini ug limpyong panapton, para malikayan ang impeksyon.

Pagkahuman, dad-a dayon sa pinaka duol na sentro o sa doctor para matagaan ug sakto nga tambal.

HEAT STROKETungod ni siya sa pagsaka sa temperatura na may

mga kauban nga pisikal og pangutok nga sintomas. Delikado kini ug seryoso nga medical emergency kung dili matambalan dayon.

Hinungdan:DehydrationGrabe nga pagbuwad sa adlaw

Mga angayang buhaton sa emergency nga sitwasyon saMga angayang buhaton sa emergency nga sitwasyon sa

Ang pag-gama niini kay sagulon ang :Ang pag-gama niini kay sagulon ang :1 litrong tubig, 1 kutsaritang asin, ug 7 ka kutsaritang asukal.

Dayon imnon kini depende sa pila ang nawagtang nga tubig sa atong lawas sa pagsuka ug pagkalibanga.

Kung dili na magsuka-suka, sugdi ug pakaon ug mga pagkaon nga walay sagol sama sa kan-on, pan, ug patatas.

Pahuway o katulog.

NOTE: PUEDE SAD KINI GAMITON KUNG IKAW NOTE: PUEDE SAD KINI GAMITON KUNG IKAW GI KALIBANGGA O DIARRHEAGI KALIBANGGA O DIARRHEA

Kanus-a mudagan sa ospital?Kanus-a mudagan sa ospital?Kuyapan o kutasan Hilanat o hilantanDilaw nga mataDugo sa taeItom nga ihi o lisod sa pagpangihiMaglisod ug ginhawa o tulon

Grabe nga sakit sa tiyan nga magdugay ug 10-15 minutos

Hinumdumi: Ampingi ang pagkaon kay ig kaon nato Ang pagkaon na sad ang muamping kanato.

Sa pagbuhat aning paagi, kinahanglan ibutang nato ang duha ka kamot sa ilalom sa baba sa atay ug pit-on kini kalit ug kusug.

kaning paagi aduna sad kini makadaot sa atong lawas tungod sa kakusgon sa pagdudus. Pwede kini muresulta sa pagkabun-og sa panit o pagkabali sa bukog.

Burns (PASO)Burns (PASO)Usa ka klase sa injury nga naapil ang panit, bukog,

ug mga ugat sa lawas.

Duha ka klaseng pasoDuha ka klaseng pasoa. parte sa pamanit ra ang napasob. parte sa pamanit, unod parte sa bukog ang napaso.

Mga angayang buhaton sa emergency kun adunay paso :Mga angayang buhaton sa emergency kun adunay paso : a. Parte sa pamanit ang napaso

Ipalayo ang biktima sa hinungdan sa iyang pagkapaso.

Tang-tanga dayon ang sanina sa biktima sa parte sa lawas nga napaso.

Itungod ang parte sa lawas nga napaso sa nag-agas nga tubig sa gripo ug pwede pud ihulom sa bisag unsang bugnaw nga ilimnon. Pwede pud magkuha ug limpyo nga panapton ug bas-a ug bugnaw nga tubig, pug-a ug ibutang sa paso sa 3-5 ka minutos (ayaw gamit ug ice)

Ayaw butangi ug oil o pulbos ang paso kay musamot ang kataas ang risgo sa impeksyon.

Siguraduha nga limpyo pirme ang paso, tabuni kini ug limpyong panapton.

Parte sa pamanit, unod, parte sa bukog ang napaso.

Dad-a dayon sa duol nga tambalanan unya sunda kining mga pama-agi sa dili pa maabot sa tambalanan :

Isaka ang tiil sa pasyente para malikayan ang dugang komplikasyon.Buhata ang instruksyon pareha sa ““Parte sa pamanit ang napaso’’Tang-tanga ang tanang alahas nga ana-a sa lawas sa biktima, Apila pud ang iyang panapton nga gisul-ob sa parte sa lawas nga napaso pero kung nipilit sa iyang lawas ang iyahang gisul-ob ayaw nakini tang-tanga.Kung adunay tubig-tubig, ayaw kini pus-a.Bubu-I ug bugnaw nga tubig sa paso nga mukabat ug 3-5 ka

minutos ug tabuni dayon kini ug limpyo nga panapton.

Electrocution (NAKURYENTEHAN)Electrocution (NAKURYENTEHAN)

Ang pagkadikit o pagkapilit sa panit sa tawo sa usa ka high voltage na kuryente nga nagresulta sa pagkakuryente sa lawas.

Mga angayang buhaton sa sitwasyon Mga angayang buhaton sa sitwasyon sa tawo nga nakuryentehan: sa tawo nga nakuryentehan:

Seguridad sa atong kaugalingon ang maoy unang buhaton.

Tangtanga ang ‘wire’ sa appliance o pagngon ang plangka sa kuryente.

Ipalayo ang biktima sa hinungdan sa pagkakuryente.

Gamit ug butang nga dili modakop ug kuryente. Tan-awa kung walay “injury” ang biktima, ug ayaw

ilihok ang biktima. Tan-awa kung nagginhawa pa ang biktima, kung

wala, pangayo ug tabang ug dad-on dayon sa pinakaduol nga ospital.

Food PoisoningFood Poisoning(PAGKAHILO SA PAGKAON)(PAGKAHILO SA PAGKAON)

Mga pama-agi nga mabuhat kung nahilo mahitungodMga pama-agi nga mabuhat kung nahilo mahitungod sa pagkaon:sa pagkaon:

1. Dili pakan-on ug gahi nga pagka-on kung kasukaon o gasuka-suka na.

2. Inom dayon ug tubig nga mulabaw sa 8-10 ka baso kada-adlaw.

Imnon ang tubig ginagmay-gagmay pero kanunay (kinahanglan ang tubig kay walay sagol).

Pwede taga-an ug “GATORADE”nga gisagulan ug tubig. 1ka basong gatorade ug 1 basong tubig, sagulon unya imnon.

Pwede pud ug taga-an ug ORESOL (Oral Rehydration Solution) kung sige ug suka-suka o kung dili kay gi kalibanga.