Проектот „Со здружени напори – кон нови европски стандарди за заштита на жените од родово базирано насилство“ (Coordinated efforts – Toward new European standards in protection of women from gender based violence) е финансиран од Европската унија во рамките на ИПА партнерската програма за граѓанско општество.Основна цел на проектот е придонес кон воспоставување на сеопфатни законски решенија и политики за заштита од родово заснованото насилство на Западен Балкан, како услов за постигнување на демократија, исполнување на чо-вековите права, социјално вклучување и прилагодување кон европските вредности. Покрај тоа, проектот е насочен кон јакнење на капацитетите на женските организации и мрежи во 4 земји од Западен Балкан за анализа, следење и застапу-вање во областа на заштита на жените од родово засновано насилство преку долгорочна регионална соработка и учење од искуствата на ЕУ.

Издавач: Сојуз - Национален совет за родова рамноправност

За издавачот: Савка Тодоровска

Подготвил: Савка Тодоровска

Тираж: 100 примероци

Дизајн и печатење: Винсент графика, Скопје

Контакт: Национален совет за родова рамноправност11 Октомври 17, П.Ф. 571, 1000 СкопјеТел. + 389 2 3134 390Факс + 389 2 3238 184е-пошта: sozm@t-home.mk, sozmrc@unet.mk веб-страница: www.sozm.org.mk

Проектот е финансиран од Европската унија

Извештајот е изработен во рамки на проектот „Со здружени напори – кон нови европски стандарди за заштита на жените од родово базирано насил-ство“ (Coordinated efforts – Toward new European standards in protection of women from gender based violence) финансиран од Европската унија.

Содржината на овој документ е одговорност на авторите и на ниту еден начин не ги одразува ставовите на Европската унија.

Скопје, ноември 2016

Информирање и собирање податоци од жртви на родово засновано насилство

и

Мониторинг и препораки за унапредување на локалните политики за поддршка и заштита на

жртвите на родово засновано насилство

ФИНАЛЕН ИЗВЕШТАЈ

АКТИВНоСТ 3.1.ИНФормИрАњЕ НА КорИСНИчКИТЕ

ЗА НИВНИТЕ ПрАВА: СобИрАњЕ ИНФормАцИИ

оД жЕНИ – жрТВИ НА роДоВо ЗАСНоВАНо НАСИЛСТВо

7

Во рамки на проектот „Со заеднички напори – кон новите европски стандарди во заштита на жените од родово базира-но насилство“ беше реализирана активност – собирање ин-формации од жени – жртви на родово засновано насилство за нивното искуство со јавните служби (Полиција и Центар за социјална работа).

Активноста беше реализирана од страна на локалните парт-нерски организации во проектот:

• Глас против насилство – Национална мрежа против насилство врз жените и семејно насилство

• Хелсиншки комитет за човекови права на Република Македонија

• Организација на жени „Визија“ Кавадарци• Здружение за еднакви можности „Езерка“ Струга • Организација на жени на Пехчево.

Националната мрежа против насилство врз жените и семејно на-силство и Хелсиншкиот комитет за човекови права на Р. Маке-донија работат на територијата на град Скопје и територијата на целата држава; Организација на жени „Визија“ работи на тери-торијата на Кавадарци и околината; Здружение за еднакви мож-ности „Езерка“ работи на територијата на Струга, додека Орга-низација на жени на Пехчево работи на територијата на Пехчево, Берово и околината.

За реализација на активноста беше користена методологија-та од претходните анализи која се состоеше од соодветно структурирани прашања за добивање на соодветна слика за насилството кое се пријавувало и искуството на жртвата со институциите кои се одговорни во случаи на домашно на-силство. Сите организации долго работат со жртви на до-машно насилство и сите испитувачи се искусни во давање соодветна помош и поддршка во такви случаи.

8

I дЕл – ОПшТИ ИНФОРМАЦИИ ЗА ПРИјАВАТА НА СлУчАјОТ

Голем дел од жените насилството го пријавувале повеќе пати, а најголем дел од нив го пријавувале лично и преку телефон, додека само во неколку случаи насилството било пријавено од сосед или член на семејството.

Некои од жртвите веќе имале пријавувано насилство во институциите, меѓутоа не ја добиле соодветната помош, а најголем дел од жртвите првпат се јавиле во невладина организација за помош. На сите жртви кои се обратиле во невладините организации им била пружена соодветна пси-хо-социјална поддршка.

II дЕл – ОПшТИ ПОдАТОЦИ ЗА лИЦЕТО – жРТВА НА дОМАшНО НАСИлСТВО

Најголем дел од жртвите се на возраст од 34 до 41 година, додека втора по бројност е старосната група 42 до 48 години.

Во однос на етничката припадност, најголем дел од жртви-те се Македонки, а мал дел од нив се Ромки, Албанки или Турчинки. Главно жртвите имаат македонско државјанство, додека 2 немаат државјанство, се работи за раселени лица.

Најголемиот дел од жртвите кои се јавиле во локалните ор-ганизации кои нудат помош во случаи на домашно насил-ство и други видови на насилство се со средно образование, потоа со основно образование, а помал број со високо обра-зование, вишо и без завршен степен на образование.

Во однос на работниот статус, најголемиот дел се неврабо-тени или домаќинки.

Најголемиот дел од жртвите се во брак и најголем дел од нив имаат 2 деца, потоа едно и повеќе од 3 деца.

9

III дЕл – ПОдАТОЦИ ЗА ИЗВРшЕНОТО НАСИлСТВО

Речиси во сите случаи на насилство има еден сторител на насилството, од кои најбројни се брачните сопрузи, а потоа и други членови на семејството како вонбрачен партнер, свекрва, татко и др.

Најчесто жртвите трпеле емоционалната злоупотреба, мно-гу често придружувана со физичко насилство. Физичкото насилство е второ по застапеност, покрај психичко и емо-ционално, а кај значителен дел од жртвите пријавувани се и телесни повреди. Исто така, пријавени се и случаи на сек-суално малтретирање, обиди за силување, присилување на проституција, како и материјално насилство, што подразби-ра одземање лични материјални средства од жртвата.

Во однос на причини за насилството, најчеста е злоупотреба на моќ, а потоа љубомора и генерациското пренесување на начинот на однесување, како и нарушени семејни односи. Големо влијание исто така имаат и зависностите од алкохол и дрога. Останати причини наведени од жртвите се економ-ска зависност, нерешени имотно-правни односи, нарушено психичко здравје на сторителот, нарушени односи меѓу чле-новите на семејството итн. Може посебно да се истакне слу-чај од Пехчево каде се работи за случај на психолошко, вер-бално насилство од љубомора на сопруг врз сопруга, како резултат на нејзино напредување во кариерата, со што ста-нала јавна личност. Овој случај, поради тоа што се работи за семејство познато во јавноста, не е пријавен во институции, само како доверлив разговор и барање совет од невладината организација.

Во сите случаи е побарана и добиена услуга од невладина ор-ганизација, која опфаќа разговор за поддршка, информативен разговор, бесплатна правна помош, психолошко-социјална поддршка. На сите жртви им е обезбедена иницијална психо-социјална помош и поддршка и потоа се упатени во соодвет-ните институции. Голем дел од жртвите се упатени во Центар

10

за бесплатна правна помош и во Меѓуопштински центар за со-цијална работа.

Од страна на Хелсиншкиот комитет за човекови права на Р. Македонија, во рамки на информирање на корисниците за постапките на жалби, составувањето на жалба или давањето на помош во составување на жалба и согласно предметот на проектот, обврските утврдени во договорот за спроведу-вањето на проектот и целта на проектот, беше постапувано по два предмети на случаи на семејно насилство:

ПРЕдМЕТ 1: Случај Х.М.

Х.М. е жртва на семејно насилство од страна на нејзиниот поранешен партнер со кого била во врска речиси 3 години. Откако врската завршила, поранешниот партнер подолг вре-менски период вршел физичка и психичка тортура над Х.М.. Насилството се манифестирало со упатување на закани преку СМС пораки, преку социјалната мрежа Фејсбук како и со се-којдневно следење и демнење на Х.М. пред нејзиниот дом и работно место. Сторителот се заканувал по животот не само врз Х.М туку и врз нејзиното семејство и нејзиниот партнер така што ги демнел во доцните вечерни часови, вербално ги малтретирал упатувајќи им закани и навреди. Освен тоа, сто-рителот во повеќе наврати со нож ја гребел влезната врата од домот на жртвата за што постојат и докази- видео снимки од камера поставена приватно од страна на семејството на жртвата. Ваквите вознемирувања, Х.М и нејзиното семејство неколку пати го пријавувале во Полициската станица Карпош за што биле евидентирани единствено два случаи.

Во јуни 2015 година, се случила сериозна закана по животот и телото на Х.М.. Имено, сторителот дошол пред работното ме-сто на Х.М. каде ја чекал да излезе на пауза и кога таа излегла ја повикал да разговараат. При разговорот извадил нож со кој по-чнал да и` се заканува по живот нејзе и на нејзиниот актуелен партнер. жртвата, во присуство на очевидци, повикала поли-ција по што сторителот се оддалечил од местото на настанот. По 20 минути дошла полициска екипа од СВР Центар Скопје

11

и припадници на единицата Алфи кои составиле службена бе-лешка, записник и зеле изјави од жртвата и нејзината колешка која била сведок на настанот. Освен што дошле на лице место на настанот, полициските службеници понатаму не презеле никакво дејство, а случајот го затвориле како поплака. За ова Х.М. дознала откако самостојно отишла во СВР Центар Скопје за да се информира за случајот. На Х.М не и` бил даден ниту бројот под кој бил заведен предметот. Во овој случај поли-циските службеници не постапиле согласно законите, односно не составиле записник од примање на пријава, не презеле со-одветни активности, не собрале сознанија и докази и не соста-виле кривична пријава за да ја проследат до Основното јавно Обвинителство. Ова укажува на непрофесионално однесување на полициските службеници особено што истите имале созна-нија дека сторителот и претходно е пријавуван од страна на жртвата и бил претходно правосилно осудуван, а освен тоа, тој во континуитет се заканувал и на жртвата и нејзиниот партнер за што постојат пријави во полиција и докази за истите. Прија-вите се однесуваат на сериозни дела како: обид за обивање на станот, закани по живот, оштетување на туѓи предмети и сл.

Поради незаконското постапување од страна на полициските службеници, жртвата пуштила кривична пријава до Основ-ното јавно обвинителство- Скопје по што ОјО Скопје, во сеп-тември 2015, поднело обвинителен акт против обвинетиот за сторено кривично дело- Загрозување со опасно орудие при тепачка или караница. Во октомври 2015, Основниот суд Ско-пје 1 Скопје донел пресуда со која обвинетиот е прогласен за виновен и осуден на казна затвор од траење од 4 месеци.

И покрај изречената осуда против сторителот, тој не преста-нал со вознемирувањата и заканите врз жртвата и нејзините блиски. Во февруари 2016 сторителот повторно ја демнел Х.М., чекајќи ја во близина на зградата во која живее и кога ја здогледал додека таа се враќала дома, тој почнал да трча по неа. По овој настан Х.М. и нејзиното семејство го прија-виле случајот во полициска станица Аеродром по што поли-

12

циските службеници успеале да го лоцираат сторителот и го казниле прекршочно за нарушување на јавниот ред и мир.

Во март 2016 година, Х.М. со правна помош на Хелсинш-киот комитет поднесе предлог за изрекување привремени мерки за заштита од семејно насилство до Основниот суд Скопје 2 Скопје по што судот на сторителот му ги изреку-ва следните привремени мерки на заштита: забрана да се заканува дека ќе стори семејно насилство; забрана да мал-третира, вознемирува, телефонира, контактира или на друг начин да комуницира со жртвата или со член од нејзиното семејство; забрана да се приближува до нејзиното престоју-валиште и работно место на растојание помало од 100 м.

Овој случај укажува на несоодветна реакција на полициски-те службеници кои, и покрај основани сомненија за посто-ење на неколку кривични дела, не постапиле ниту по ЗКП ниту по Законот за превенција, спречување и заштита од семејно насилство, имајќи предвид дека сторителот е пора-нешно момче на жртвата. На тој начин директно го ставиле под ризик животот на Х.М., нејзиниот партнер, а подоцна и сопруг, и нејзиното семејство оставајќи ги подолг времен-ски период да живеат во страв од постојаните закани и мал-третирања од страна на сторителот на семејно насилство.

ПРЕдМЕТ 2: Случај С.С.

С.С. е жртва на семејно насилство од страна на нејзиниот партнер со кого била во врска 15 месеци. Според изјавите на С.С., уште од самиот почеток на нивната врска, таа била физички, психички и сексуално малтретирана од страна на својот партнер, но тие напади таа не ги пријавила никаде бидејќи се плашела за својот и животот на своето семејство , од причина што нејзиниот партнер е припадник на Армијата на Р.Македонија и поседува службено оружје. Во еден на-врат С.С. била принудена на присилен абортус од страна на својот партнер.

13

Прв пат С.С. го пријавила насилството откако во декем-ври 2015 година, по вербална расправија во еден ресторан во Струмица, сторителот ја повикал да излезат надвор од ресторанот каде тој почнал да ја удира со тупаници и кло-ци по главата и телото. По ова, двајцата биле однесени во полициска станица во Струмица каде, по краток разговор, сторителот бил пуштен, а жртвата задржана 8 часа во по-лициската станица. Од страна на полициските службеници, жртвата не била поучена за своите права, не и` било дозво-лено да објави телефонски повик, ниту пак и` било кажано дека има право на бранител. После 8 часа во полициска ста-ница, С.С. заминала сама со автобус до родниот град- штип. Истиот ден, С.С. се јавила во дежурната служба на Итната медицинска помош во штип и пријавила повреди од стра-на на сторителот. Според лекарскиот наод од итната помош, констатирани се телесни повреди и пациентката е препра-тена до одделите Ортопедија и Психијатрија при јЗУ Кли-ничка Болница штип. Од одделот Ортопедија се утврдени површински повреди и хематоми, додека од Психијатрија е утврдена реактивна анксиозно депресивна состојба по претрпена стресна ситуација.

Откако биле извршени сите прегледи, С.С. го пријавила семејното насилство во полициската станица штип. Таму разговарала со полициски службеник кој и` рекол дека ќе го повикаат насилникот на устен разговор и ќе го опоменат. Бидејќи не била задоволна од реакцијата на службеникот, по два дена повторно го пријавила насилството во полициската станица штип. Овој пат разговарала со полициски инспек-тор за семејно насилство, кој постапил согласно своите ов-ластувања и ја поучил жртвата дека треба да оди во болница и да ги документира повредите. Од страна на службените лица е подготвен записник за примање пријава за сторено кривично дело „телесна повреда“ при вршење на семејно насилство.

14

По пријавувањето на насилството во Полициската станица штип, С.С. се обратила и до Меѓуопштинскиот центар за социјални работи – штип за да го пријави семејното на-силство. При приемот, службеничката вработена во Цен-тарот не била сигурна како треба да се пополни пријавата за семејно насилство и по консултација со соите колеги ја препратила клиентката кај нив. При приемот од страна на другите службеници од Центарот, С.С. најпрвин била зап-рашана дали потенцијалниот сторител на семејното насил-ство е член на нејзиното семејство или брачен другар. По укажувањето на С.С. дека не станува збор ниту за едното ниту за другото, службените лица и` рекле дека не може да го пријави случајот бидејќи не се работи за семејно насил-ство. Не помогнале ниту укажувањата на С.С. дека случајот е веќе пријавен во полиција и таму се води како нанесување на телесна повреда при вршење на семејно насилство.

Во јануари 2016 година, С.С. со правна помош од Хелсинш-киот комитет самостојно поднела до Основниот суд штип барање за изрекување привремени марки за заштита, со-гласно законот за превенција, спречување и заштита од се-мејно насилство. Основниот суд штип го одбил предлогот за изрекување на привремени мерки за заштита од семејно насилство сметајќи дека не постои опасност по физичкиот интегритет и безбедноста и здравјето на предлагачката, како жртва поради што во конкретниот случај не се исполнети законските услови предвидени во Законот за превенција, спречување и заштита од семејно насилство. По поднесе-на жалба до Апелациониот суд штип против решението на основниот суд штип, Апелациониот суд ја одбива жалбата како неоснована.

Во овој случај, може да се констатираат недоследности во постапувањето на неколку институции. На прво место, службените лица од полициската станица во Струмица, иако жртвата била приведена поради нарушување на јавниот ред

15

и мир, не ја поучиле истата за нејзините права, не и` доз-волиле телефонски повик и не и понудиле лекарска помош.

Службените лица во Меѓуопштинскиот центар за социјална работа - штип воопшто не го препознале случајот како се-мејно насилство па така тие постапиле спротивно одредбите на Законот за превенција, спречување и заштита од семејно насилство.

дополнително, Основниот суд штип при одбивање на пред-логот за изрекување привремени мерки за заштита, како единствена причина за одбивање на предлогот ги наведува исказите на сведоците сослушани во текот на постапката, без при тоа, да ги земе предвид материјалните докази доста-вени со предлогот од кои може да се утврди дека е извршено семејно насилство врз предлагачката на мерките. Најмно-гу зачудува фактот што првостепениот суд воопшто не го ценел Записникот за примање на пријава од Министерство-то за внатрешни работи СВР штип каде Министерството постапило согласно Законот за превенција, спречување и заштита од семејно насилство и утврдило дека врз предла-гачката е извршено семејно насилство.

Собирање информации од корисничките – жени со искуство од насилство и за нивните искуства со јавните служби и из-работка на Извештај за сервисите кои се даваат на жртвите на семејно насилство. Собирањето на информации од ко-рисничките – жени со искуство од насилство како активност ќе биде спроведено од Националната мрежа против семејно насилство и насилство врз жени.

IV дЕл - ИСКУСТВО СО ИНСТИТУЦИИ ПРИ ПОСлЕдНО ПРИјАВУВАњЕ НА НАСИлСТВО – ПОлИЦИјА

Во делот за искуството на жртвите од постапувањето на По-лицијата во случаите на домашно насилство, во најголемиот број случаи полицијата не ги информирала жртвите за дост-апните услуги за жртви на семејно насилство, за мерките кои

16

полицијата може да ги преземе против сторителот, како и за организациите кои можат да пружат помош во случаи на се-мејно насилство.

Конкретно во еден случај, девојка од Струга, која е во брак 7 години и со 2 малолетни деца, уште од почетокот на неј-зиниот брак трпи психичко и физичко насилство од страна на свекрвата, свекорот и сопругот. жената доживува и пси-хичко растројство поради малтретирањето, таа е и бркана од домот и престојува кај нејзините родители, додека децата остануваат кај сопругот без таа да може да ги види. Овој случај е пријавен во Полициската станица, и единствено што тие направиле го повикале сопругот на разговор и го предупредиле за неговата постапка.

Како во овој така и во други случаи, сторителот бил само усно предупреден, а во неколку бил приведуван. Загрижу-вачки е фактот што голем број жртви рекле дека службените лица од Полицијата ја убедувале жртвата да се смири со сто-рителот, а во неколку случаи и да ја повлече прекршочната пријава.

Во друг случај пак, каде жртвата е жена на 63 години, вдо-вица и пензионерка. Откако нејзиниот сопруг починал, таа трпи психичко насилство од страна на синот и снаата со кои живее заедно. Тие и упатувале секакви закани и таа се пла-ши дека ќе остане на улица, а таа поради сето тоа таа мора постојано да седи во една соба. Затоа, таа размислува дека излез од ситуацијата е да се пресели во старечки дом.

Многу од жртвите не го пријавуваат случајот во полиција поради недоверба за тајноста на пријавувањето, страв од насилникот, или пак блискост на полицијата со насилникот. Некои од жртвите не пријавиле поради тоа што се надевале дека ситуацијата во семејството ќе се подобри, некои нема-ле финансиски средства, додека има жртви кои не пријавиле поради недоволна информираност.

17

Во случаите каде жртвите одговориле дека не се задоволни од полицијата не биле преземени никакви други дејствија освен љубезен разговор со жртвата. Има случаи каде по-лицијата ги убедувала жртвите да се смират со сторителот и да се откажат од прекршочна или кривична пријава, а во еден случај и жртвата била убедувана дека нејзиниот случај не е семејно насилство затоа што не биле во брак со стори-телот на насилството.

Има случаи каде жртвите се јавиле само во невладина орга-низација од каде биле информирани за можностите, но од страв од влошување на односите во семејството не сакале да преземат ништо.

Искуствата на интервјуираните жени покажаа дека поли-циските службеници делумно постапуваат во согласност со Протоколите за постапување во случаи на семејно насил-ство. Тоа значи дека недостасува информирање на жртвите за нивните права во постапката и дејствија кои ќе ги преземе полицијата, како и информирање за достапните бесплатни сервиси кои ги обезбедуваат институциите и невладините организации. Насилниците не се третираат како сторите-ли на кривично дело и најчесто случајот се заведува како поплака. Забележително подобрување во постапувањето на полициските службеници е љубезниот и попрофесионален однос при приемот на жртвата.

Сите жртви сметаат дека полицијата треба да дава повеќе информации за достапната поддршка и правна помош, како и постоење на лице кое ќе биде задолжено за работа со овие жени. Сите жртви сметаат дека полицијата треба повеќе да соработува со жртвите и да има подобар пристап, како и да ги води жените низ процедурата, да покажат разбирање и сочувство. Голем број од жртвите сметаат дека треба да постојат построги казни за сторителите.

Препораките од жртвите за тоа што полицијата би можела да направи за да го подобри постапувањето со жените се следни: вработување на повеќе жени полицајки, лица за ра-

18

бота само со жени, професионализам и тајност на пријаве-ните случаи, давање на повеќе информации, разбирање за жртвите да не бидат блиски со сторителите, неоправдување на насилството и некористење на непристојни меѓусебни коментари.

V дЕл - ИСКУСТВО СО ИНСТИТУЦИИ ПРИ ПОСлЕдНО ПРИјАВУВАњЕ НА НАСИлСТВО – ЦЕНТАР ЗА СОЦИјАлНА РАБОТА

Речиси сите интервјуирани жртви во Скопје случајот го пријавиле во Меѓуопштинскиот центар за социјална рабо-та во Скопје, само за една пријавувањето било од страна на Полицијата. Сите жртви разговарале со стручните лица на само и без страв.

Кај 70% од интервјуираните жени – жртви на насилство на територијата на Скопје Центарот за социјални работи ин-систирал на смирување со сторителот на насилството, во еден случај стручните лица се труделе да го оправдаат на-силството, додека две од жртвите биле поттикнати да ја по-влечат пријавата.

Во однос на задоволството, најголемиот дел од жртвите по-кажале делумно задоволство од работата на ЦСР, а значите-лен дел од нив биле незадоволни. Незадоволството е поради непреземање на никакви дејствија/ непостапување и инсис-тирање жртвата да се смири со сторителот, а делумното не/задоволство е поради добриот прием, но непреземање на дејствија против сторителот.

Најголемиот дел од жртвите ги заокружиле сите понудени предлози како треба да се подобри постапувањето на МЦСР Скопје со жртвите на семејно насилство, односно дека тре-ба да дава повеќе информации за постапките, да презема постапки за заштита и помош, да соработуваат, да ги водат жените низ процедурата и да покажат разбирање и сочув-ство.

19

Во однос на мислењето на жртвите што најмногу би помог-нало во решавање на нивниот проблем, најголемиот дел од-говориле дека тоа е поддршката од институциите, финансис-ката поддршка, бесплатната правна помош и застапување од адвокат, брзите судски постапки, психолошка поддршка и следење низ постапките во институциите, како и помош околу вработување.

Најголемиот дел од жртвите интервјуирани за потребите на овој извештај искажале незадоволство од работата на ЦСР, додека помал дел рекле дека се делумно задоволни и целос-но задоволни. На последното прашање кое се однесува на помошта која им е потребна за решавање на проблемот, сите интервјуирани жртви сметаат дека им е потребно поддрш-ка од институциите, бесплатна правна помош, психолошка поддршка и следење низ постапките на институциите.

жртвите од Струга и околината случајот го пријавиле во Центар за социјални работи Струга. Сите жртви разговара-ле со стручни лица на само и без страв. Во ниеден случај не бил изработен план за заштита, а стручните лица се однесу-вале коректно и љубезно.

жртвите сметаат дека ЦСР треба да има поголемо разби-рање кон жртвите, да бидат пољубезни, подостапни и да да-ваат повеќе информации. Исто така, тие треба да вработат повеќе социјални работници, да се водат жените низ проце-дурите, да соработуваат со невладините организации и да ги заштитуваат жртвите од насилниците заради нивна без-бедност. Проблем е тоа што општина Струга нема прифа-тилиште за жртви на насилство и сместување на децата од дисфункционални семејства. Потребно е да се отворат Цен-три за прифаќање на жртвите, како и нови работни места за подобрување на социо - економската положба.

жените интервјуирани од страна на локалната партнерска организација „Визија“ од Кавадарци насилството го прија-виле во Меѓуопштинскиот центар за социјална работа во Кавадарци. Во ниеден случај не бил изработен план за заш-

20

тита, ниту пак било дискутирано за следење и реализација на планот. Најголемиот дел од интервјуираните жени изја-виле дека стручните лица се однесувале љубезно со нив. Сите одговориле дека постапките и одговорноста на ЦСР се краткотрајни при пријавување на случаите за семејно насилство. Нивната обврска се сведува на сослушување и повикување на насилникот, а не се ангажирале понатаму за следење на понатамошните постапки на насилникот.

VI дЕл – ЗАКлУчОК

Според добиените податоци, заклучоците се скоро иден-тични со оние од минатата година. Искуствата на интервју-ираните жени покажаа дека полициските службеници не постапуваат во согласност со Протоколите за постапување во случаи на семејно насилство. Тоа значи дека недостасува информирање на жртвите за нивните права во постапката и дејствија кои ќе ги преземе полицијата, како и информирање за достапните бесплатни сервиси кои ги обезбедуваат инсти-туциите и невладините организации. Насилниците не се тре-тираат како сторители на кривично дело и најчесто случајот се заведува како поплака. Забележително е влошувањето во постапувањето на полициските службеници, а љубезниот и професионален однос при приемот на жртвата изостануваат во половина од случаите, како и продолжување на праксата на убедувањето на жртвата да се смири со сторителот која постои веќе подолг период.

Сличен е заклучокот и во однос на постапувањето на Меѓу-општинскиот ЦСР – Скопје. Протоколите за постапување во случаи на семејно насилство не се почитуваат, односот на вработените стручни лица е непрофесионален и субјективен и варира индивидуално од случај до случај што никако не е дозволиво во ваква институција. жртвите не се информира-ни за мерките за заштита за кои Центарот има овластување, ниту пак за привремените мерки за заштита. Исто така, не-доволно се споделуваат информации за бесплатните услуги

21

кои ги нудат невладините организации, туку се инсистира на помирување без да се обезбеди соодветно советување и за жртвата и за сторителот на насилство.

Според мислењата и препораките на жртвите на родово зас-новано насилство, може да се констатира дека освен љубез-носта во постапувањето на институциите, ниту една друга обврска во делот на постапувањето со жртвите не е на задо-волително ниво. Ова посебно кога се работи за итна реакција од страна на Полицијата, како и од страна на вработените во Центрите за социјална работа. жртвите не чувствуваат поддршка, ниту пак истрајност во постапувањето на инсти-туциите за успешно завршување на нивните постапки. Исто така, од одговорите може да се констатира дека на жртви-те не им се даваат доволно информации за постапките кои можат да се поведат или пак ќе се поведат. Од страна на Центрите за социјална работа не се прават планови за заш-тита на жртвите и нивните деца, а полицијата освен устен разговор со сторителот и во некои случаи повикување во полициска станица не презема други мерки за заштита на жртвите, што е основна причина зошто жртвите се чувству-ваат незаштитено.

22

АКТИВНоСТ 3.3.АНАЛИЗА ЗА рАбоТАТА НА цЕНТрИТЕ ЗА СоцИЈАЛНА

рАбоТА, ПоЛИцИСКИТЕ СТАНИцИ И оПШТИНИТЕ Во ДЕЛоТ НА

ЗАШТИТАТА И ПрЕВЕНцИЈАТА оД СЕмЕЈНо НАСИЛСТВо

23

Во рамки на проектот „Со заеднички напори – кон новите европски стандарди во заштита на жените од родово ба-зирано насилство“ беше реализирана и втората активност – анализа на работата на центрите за социјална работа, поли-циските станици и општините во делот на заштита и превен-ција од домашно насилство.

Во Р. Македонија постои правен систем за заштита од до-машно насилство, составен од два дела - казненоправен и граѓанскоправен систем, кои што меѓусебно не се исклучу-ваат.

Казненоправниот систем на заштита постои од март 2004 година, кога за прв пат беа направени измени со цел казне-ноправна заштита на жртвите на семејно насилство, кое за прв пат стана предмет на инкриминизација преку инкорпори-рање на законски одредби во веќе постоечките кривични дела содржани во овој закон.

Всушност, во Кривичниот законик не постојат посебни кри-вични дела за семејното насилство, туку се санкционира преку инкриминирање на негови поединечни облици под постоечките кривични дела, за што постојат и повисоки кривични санкции. Во кривичниот законик инкриминира-ни се и физичкото и психичкото и сексуалното насилство.

Граѓанскоправен систем за заштита - привремени мерки за заштита: Преку Законот за семејство е опфатена граѓанскоп-равната заштита од семејно насилство, со која се предвидени привремени мерки за заштита, чија цел е да овозможат непо-средна и брза помош на жртвата.

Привремени мерки за заштита може да се изречат од стра-на на граѓански суд по предлог на самата жртва или пак по предлог на Центарот за социјални работи. Привремените мерки можат да бидат комбинирани и да опфатат забрана и мерки за однесување.

Во член 94-е од Законот за семејството се наведени мерките за заштита од семејно насилство и тоа:

24

1) забранидасезаканувадекаќесторисемејнонасил-ство;

2) забрани да малтретира, вознемирува, телефонира,контактираилинадругначинкомуницирасочленнасемејството,директноилииндиректно;

3) забрани да се приближува доживеалиштето, учи-лиштето,работнотоместоилиопределеноместокоередовногопосетувадругчленнасемејството;

4) одреди отстранување од домот без оглед на соп-ственоста,додонесувањенаконечнаодлукаодна-длежниотсуд;

5) забранидапоседуваогненоилидругооружјеилиис-тотодамубидеодземено;

6) гозадолжидагивратипредметитекоисепотреб-низазадоволувањенасекојдневни-тепотребинасе-мејството;

7) изречезадолжителноиздржувањенасемејството; 8) наредитужениотдапосетувасоодветносоветува-

лиште; 9) нареди задолжително лекување, доколку е корисник

наалкохолидругипсихотропнисупстанцииилииманекоезаболување;

10)гозадолжидагинадоместимедицинскитеидругитетрошоцинастанатиодсемејнотонасилствои

11)изречекојабилодругамеркакојасудотќејасметазанеопходназадасеобезбедисигурностидобросостој-банадругитечленовинасемејството.

Согласно Законот за семејството, Центрите за социјална ра-бота имаат важна улога во заштитата на жртвите на семејно насилство. Во член 94-г од Законот за семејството се утвр-дени надлежностите на Центрите за социјална работа во случаи на семејно насилство. Утврдено е дека секогаш кога Центарот за социјална работа има сознание дека над лице е сторено семејно насилство, сам или на барање на лицето или член на неговото семејство презема мерки на заштита

25

на жртвата на семејно насилство. Центарот за социјална работа секогаш кога има сознанија дека постои семејно на-силство врз малолетно дете или лице со ограничена или од-земена деловна способност презема мерки за заштита. Цен-тарот за социјална работа сознанијата ги добива од граѓани, службени и правни лица, кои се должни без одлагање да го известат Центарот за таквите сознанија.

Службеното и правното лице кое во текот на своето рабо-тење преземале одредени дејствија при семејното насилство се должни веднаш, а најдоцна во рок од 72 часа од презе-мањето на дејствијата, службената документација и извес-тувањето за преземените дејствија и друга документација (записник, изјава од сведок, наоди од лекар и друго), да ги достават до надлежниот центар за социјална работа.

Центарот за социјална работа секогаш кога има сознанија дека постои семејно насилство ги презема следниве мерки на заштита:

1) обезбедуванужносместувањезалицето-жртвананасилството,коеможедатраенајмногушестме-сеца, соможност за продолжување за уштешестмесеца;

2) обезбедувасоодветназдравственазаштита;3) обезбедува соодветна психо-социјална интервенција

итретман;4) гиупатувавосоодветносоветувалиште;5) доколку во семејството има дете кое е на редовно

школување, помага за продолжување на редовнотообразование;

6) гоизвестуваорганотзапрогон;7) давасекаковвиднаправнапомошизастапување;8) покренувапостапкипреднадлежниотсудипреземамер-

кикоипроизлегуваатододноситемеѓуродителиидеца;9) попотребаподнесувабарањедосудотзаизречување

напривременамерказазаштитаи10)преземадругимеркизакоиќеоценидекасенеопходни

зарешавањенапроблемот.

26

Здружение на граѓани, рeгистрирано за остварување на цели и задачи од областа на социјалната заштита, само или во соработка со центарот за социјална работа, може да ги пре-земе мерките на заштита наведени погоре, освен да покре-нува постапки пред надлежниот суд и презема мерки кои произлегуваат од односите меѓу родители и деца и по потре-ба поднесува барање до судот за изречување на привремена мерка за заштита. Здружението на граѓани е должно за пре-земените мерки во рок од 24 часа да го извести центарот за социјална работа, надлежен според местото на живеење на лицето жртва на семејно насилство. Центарот за социјална работа по добивањето на известувањето од ставот 6 на овој член во рок од 24 часа изготвува соодветно решение. Здру-жението на граѓани е должно во рок од 72 часа од како се преземени мерките за заштита, целокупната документација да ја достави до центарот за социјална работа заради негово натамошно постапување.

ИНФОРМАЦИИ Од лОКАлНАТА САМОУПРАВА ЗА УСлУГИТЕ НА СОЦИјАлНА ЗАшТИТА ЗА жЕНИ И дЕЦА жРТВИ НА СЕМЕјНО НАСИлСТВО – ГРАд СКОПјЕ

Во рамки на оваа активност, претставничките од локални-те партнерски организации одржаа средби со претставни-ци под локалната самоуправа и ги анализираа податоците за карактеристиките на насилството врз жените и семејното насилство добиени со барања за информации од јавен ка-рактер.

Претставнички од локалните партнерски организации На-ционална мрежа против насилство врз жените и семејно насилство и Хелсиншки комитет за човекови права на Ре-публика Македонија остварија состаноци со претставници од локалната самоуправа на територијата на град Скопје со цел анализа на програмите кои се однесуваат на заштита на жените од родово засновано насилство на локално ниво и

27

ги анализираа извештаите на СВР Скопје при МВР на РМ и МЦСР – Скопје.

Со барањето за информации од јавен карактер до СВР Ско-пје при МВР на РМ, беа побарани информации за вкуп-ниот број на пријавени случаи на семејно насилство, број на извештаи поднесени до надлежното Основно јавно об-винителство, број на составени прекршочни пријави, број на поднесени кривични пријави (прикажани посебно за град Скопје и расчленети за секоја Полициска станица од општа надлежност на подрачјето на СВР Скопје). Исто така, беше испратено барање за информации од јавен карактер и до МЦСР – Скопје и беа побарани информации за бројот на евидентирани жртви на семејно насилство, расчленето по општини, возраст, пол и доминантен вид на насилство, бројот и видот на отпочнати постапки за заштита на жртви на семејно насилство, бројот и видот на изречените мерки за заштита, бројот и структурата на сторителите, како и за бројот и структурата на сведоците во случаите на семејното насилство.

Исто така, една претставничка од Хелсиншкиот комитет за човекови права на Р. Македонија и две претставнички од На-ционалната мрежа против насилство врз жените и семејно насилство учествуваа во работната група за изработка на Протокол за меѓусебна соработка на надлежните институ-ции и здруженијата на граѓани за заштита и спречување на семејното насилство. Главните забелешки кои беа изнесе-ни од страна на претставничките од локалните партнерски организации на состаноците за изработка на Протоколот се однесуваа на бесплатната правна помош, начинот на обезбе-дување на бесплатна правна помош, шелтер - центрите, како и тајноста на податоците на жртвите.

Националната мрежа против насилство вез жените и семеј-но насилство реализираше состаноци во две општини, една урбана и една рурална (Кисела вода и Сопиште). Во Кисела Вода состаноци се одржаа со претставници од Одделение-

28

то за соработка со невладини организации, координаторот на Комисијата за еднакви можности не жените и мажите и Одделението за социјална заштита во Кисела Вода, додека во општина Сопиште беа одржани состаноци само со коор-динаторот на Комисијата за еднакви можности на жените и мажите (во оваа општина не постои Одделение за соработ-ка со невладини организации). Целта на состаноците беше информирање на претставниците од овие две општини за постоењето на Конвенцијата на Советот на Европа за спре-чување и борба против насилството врз жените и домашно-то насилство, потребата од ратификација и препораките за подобрување на системот за заштита на жртвите на родово засновано насилство. Фокус беше ставен на улогата на ло-калната самоуправа во овој процес.

Како резултат на средбите со претставничката од секторот за социјална заштита, Националната мрежа беше покане-та да достави предлог проект кој би бил дел од програма-та за социјална заштита за 2016 година. Предлог проектот се однесува на отворање на канцеларија на територијата на општина Кисела Вода, но која би ги услужувала и жителите/жителките на општина Сопиште во насока на добивање ин-формации за сервиси за семејно насилство, и одговорности на релевантните институции.

Со Меѓуопштинскиот центар за социјална работа Берово и Пехчево, особено во последните 3 години, Организација на жени Пехчево воспостави соработка и се поттикнуваше спро-ведувањето на законските прописи во однос на заштита на жртвите од родово базирано насилство. Во новиот закон за семејно насилство се наложуваше на ЦСР, формирање на Мултисекторски тим за креирање на безбедносни мерки за заштита на жртвите на СН, во кој има и две претставнички од ОжП.

29

АНАлИЗА НА ПОдАТОЦИ Од МИНИСТЕРСТВО ЗА ВНАТРЕшНИ РАБОТИ

Со цел добивање официјални податоци за бројот на ново-евидентирани случаи на семејно насилство во периодот од 01.01.2015 до 31.05.2016, беше доставено барање до Ми-нистерството за внатрешни работи. Во табелата подолу се претставени збирни податоци за територијата на целата др-жава, според видот на насилство.

30

ПО

ГР

Ад

ОВ

ИБР

Ој Н

А

ПО

дН

ЕСЕН

БРО

ј НА

ПО

дН

ЕСЕН

И П

РИјА

ВИ

БРО

ј НА

П

РИВ

РЕМ

Е Н

ОО

дЗЕ

МЕН

О

БРО

ј НА

ПРИ

ВРЕ

МЕН

О

Од

ЗЕМ

ЕНО

ОГН

ЕНО

ОРУ

жјЕ

НА

С

ТОРИ

ТЕл

ИТЕ

БРО

ј НА

П

РЕд

лО

ЗИ З

АИ

ЗРЕК

УВА

њЕ

БРО

ј НА

ПО

дН

ЕСЕН

И П

РЕд

лО

ЗИ

ЗА И

ЗРЕК

УВА

њЕ

ПРИ

ВРЕ

МЕН

А

МЕР

КА

ЗА

ЗА

шТИ

ТА

ПРИ

јАВ

ИС

ТОРИ

ТЕл

Иж

РТВ

ИО

РУж

јЕ Н

А

СТО

РИТЕ

СТО

РИТЕ

лИ

жРТ

ВИ

ПРИ

ВРЕ

МЕ

НА

М

ЕРК

АС

ТОРИ

ТЕл

Иж

РТВ

И

МА

жИ

жЕН

ИМ

Аж

Иж

ЕНИ

МА

жИ

жЕН

ИМ

Аж

Иж

ЕНИ

ЗАш

ТИТА

МА

жИ

жЕН

ИМ

Аж

Иж

ЕНИ

СВ

Р С

КОП

јЕ62

87

1210

2

Бито

ла79

916

732

121

8115

91

91

11

д.Х

исар

1917

26

154

44

Кру

шев

о10

91

19

22

2

М.Б

род

2920

911

222

22

22

2

При

леп

366

230

7314

522

15

55

11

1

Ресе

н51

388

1036

1010

103

33

ВКУ

ПН

О

СВ

Р БИ

ТОл

А67

448

112

529

438

436

300

130

99

00

9

Веп

ес30

832

886

125

199

11

1

Кава

дарц

и15

313

819

4711

312

102

39

Нег

отин

о16

714

424

6111

98

71

71

1311

22

11

ВКУ

ПН

О

СВ

Р В

ЕлЕС

628

610

129

233

431

98

17

225

214

520

Кума

ново

297

276

136

287

1

31

Кра

гово

5252

152

Кр.

Пал

анка

8787

23

86В

КУП

НО

С

ВР

КУМ

АН

ОВ

О43

041

515

1042

56

00

00

01

00

0

Охр

ид7

5873

829

4112

24

41

3

Кич

ево

139

9526

5466

11

33

3

деб

ар19

145

515

42

2

Стру

га13

811

724

6477

ВКУ

ПН

О

СВ

Р ОХ

РИд

454

364

8416

428

05

20

03

73

41

6

Стру

мица

385

335

6912

826

61

11

Вал

андо

во41

338

1724

11

11

11

Гезг

елиј

а17

714

134

5912

11

11

88

17

Радо

виш

145

120

2557

911

11

1110

33

8В

КУП

НО

С

ВР

СТР

УМ

ИЦ

А74

862

913

626

150

23

30

03

2120

35

16

Тето

ао70

370

510

3712

49

910

22

2

Гост

изар

9483

632

871

11

ВКУ

ПН

О

СВ

Р ТЕ

ТОВ

О19

718

816

6921

19

90

010

33

00

3

32

шти

п45

440

472

177

299

22

2

Беро

во15

314

015

6295

Вин

ица

5852

320

371

11

33

3

дел

чево

7670

1027

685

53

5

Коча

ни17

715

527

6411

92

22

Про

биш

тил

100

8119

3665

21

12

Сз Н

икол

е81

7412

2763

11

1

ВКУ

ПН

О

СВ

Р ш

ТИП

1099

976

158

413

746

87

15

38

80

38

ВКУ

ПН

О48

5836

6366

314

4429

7983

592

1351

8565

1124

64

33

Под

несе

ни п

осеб

ни и

звеш

таи

до о

бвин

ител

ства

, под

несе

ни к

риви

чни

приј

ави

од о

блас

та н

а се

меј-

ното

нас

илст

во в

о пе

риод

от о

д 01

.01.

2015

до

31.0

5.20

16 го

дина

.

ПО

ГРА

дО

ВИ

БР

Ој Н

А

ПО

дН

ЕСЕН

И

ПО

СЕБ

НИ

И

ЗВЕш

ТАИ

БРО

ј НА

ПО

дН

ЕСЕН

И П

ОС

ЕБН

И

ИЗВ

ЕшТА

ИБР

Ој Н

д

ПО

дН

ЕСЕН

И

КРИ

ВИ

чНИ

П

РИјА

ВИ

БРО

ј НА

ПО

дН

ЕСЕН

И К

РИВ

ИчН

И П

РИјА

ВИ

СТО

РИТЕ

лИ

жРТ

ВИ

СТО

РИТЕ

лИ

жРТ

ВИ

МА

жИ

| ж

ЕНИ

МА

жИ

жЕН

ИМ

Аж

Иж

ЕНИ

ј М

Аж

И ж

ЕНИ

СВ

Р С

КОП

јЕ69

170

Бито

ла11

510

818

102

д.Х

исар

22

2

Кру

шев

с4

44

М.Б

род

22

1512

36

9

При

леп

125

110

1525

104

Ресе

н7

77

ВКУ

ПН

О С

ВР

БИТО

лА

20

00

226

824

325

4922

8

Вел

ес4

2835

410

30

Каеа

дарц

и8

4747

49

38

Нег

отин

о5

2322

27

22

34

ВКУ

ПН

О С

ВР

ВЕл

ЕС17

00

00

9810

410

2690

Кума

ново

■ 12

912

46

3410

2

Кра

тово

1415

1013

Кр.

Пал

анка

1817

23

19

ВКУ

ПН

О С

ВР

КУМ

АН

ОВ

О27

00

00

161

156

847

134

Охр

ид21

8375

812

67

Кич

ево

1113

1410

деб

ар16

52

45

Стру

га16

133

412

ВКУ

ПН

О С

ВР

ОХРИ

д48

52

45

112

102

1116

89

Стру

мица

2222

518

7976

626

63

Вал

андо

во5

52

3

Геѕг

ели|

а9

91

822

203

717

Радо

виш

2115

56

15

ВКУ

ПН

О С

ВР

СТР

УМ

ИЦ

А31

310

626

127

116

1441

98

Тето

во16

1616

8085

1136

60

35

Г ос

тива

р12

1212

6159

215

54

ВКУ

ПН

О С

ВР

ТЕТО

ВО

2828

00

2814

114

413

5111

4

шти

п80

743

2557

Беро

во6

61

6

Вин

ица

1315

313

дел

чево

2627

619

26

Коча

ни54

5312

44

Про

биш

тип

11

17

52

35

Св.

Ник

оле

1717

36

15

ВКУ

ПН

О С

ВР

шТИ

П1

10

10

203

197

1469

166

ВКУ

ПН

О22

365

211

6112

8010

6295

299

919

НА

ПО

МЕН

А: В

купн

о из

врш

ени

крив

ични

дел

а (у

бист

во, у

бист

во в

о об

ид, т

елес

на п

о-вр

еда,

теш

ка т

елес

на п

овре

да п

риси

лба,

загр

озув

ање

на с

игур

ност

а, п

роти

впра

вно

лиш

у-ва

ње

од с

лобо

да, о

бљуб

а со

злоу

потр

еба

на п

олож

ба, п

осре

дува

ње

во в

ршењ

е пр

ости

ту-

ција

и д

етск

а пр

ости

туци

ја)

36

АНАлИЗА НА ПОдАТОЦИ Од МИНИСТЕРСТВО ЗА ТРУд И СОЦИјАлНА ПОлИТИКА

Табела по градови - семејно насилство 2016 година

Центар за социјална работа Нови случаи на семејно насилство

1. Берово 10

2. Битола 31

3. Брод Македонски 4

4. Валандово 0

5. Виница 3

6. Гевгелија 27

7. Гостивар 40

8. Дебар 9

9. Делчево 7

10. Демир Хисар 6

11. Кавадарци 39

12. Кичево 7

13. Кочани 22

14. Кратово 10

15. Крива Паланка 0

16. Крушево 0

17. Куманово 23

18. Неготино 18

19. Охрид 236

20. Прилеп 119

37

21. Пробиштип 6

22. Радовиш 13

23. Ресен 1

24. Свети Николе 11

25. Скопје 269

26. Струга 3

27. Струмица 115

28. Тетово 29

29. Велес 13

30. Штип 27

ВКУПНО: 1098

Вкупно новоевидентирани случаи на СН 2016 година: 1098

Национална структура- Македонци: 909- Албанци: 71- Роми: 58- други: 60

Полова структура- жени: 779- Мажи: 178- деца: 141

доколку ги анализираме бројките во табелата забележител-но е дека физичкото и психичкото насилство се најчесто пријавувани видови на насилство, односно дека психичкото насилство се јавува во најголем процент од вкупниот број на пријавени случаеви. Се разбира неопходно е да го имаме предвид фактот дека станува збор за пријавени случаеви, а

38

искуството покажува дека голем дел од насилството воопш-то не се пријавува и дека вистинската бројка е секако пого-лема. Ова посебно се однесува на сексуалното насилство и уште еднаш ја потенцира потребата од итно воспоставување на услуги за поддршка и заштита на жртвите на овој вид на-силство. Потсетуваме дека во нашата држава нема никаков сервис ниту кризен центар за сексуално насилство.

ПРЕПОРАКИ ЗА УНАПРЕдУВАњЕ НА МЕРКИТЕ ЗА ПРЕВЕНЦИјА И ЗАшТИТА Од НАСИлСТВО ВРЗ жЕНИТЕ И СЕМЕјНО НАСИлСТВО ВО РМ

Во Република Македонија не постојат сервиси за другите форми на насилство врз жените. Постоечките ресурси и ус-луги се однесуваат доминантно на жртви на семејно насил-ство, а останатите видови на насилство врз жената, особено сексуалното насилство се практично изоставени. Институ-циите имаат недостаток од стручен кадар обучен за работа со други форми на насилство. Не постои стандардизација на услугите и сервисите помеѓу давателите на услуги.

Препораките за унапредување на системот на заштита и надминување на горенаведените предизвици се следните:

• јакнење и имплементација на постоечката законска регу-латива што ги адресира различните форми на насилство врз жените и децата, вклучувајќи го и сексуалното, се-мејното и родово базираното насилство;

• Зголемување на достапноста и ефективноста на привре-мените мерки за заштита од семејно насилство;

• Унапредување на системот за прибирање на податоци за жртви на семејно насилство;

• Воспоставување на систем за прибирање на податоци за различните форми на насилство врз жените;

• Ратификација на Конвенцијата на Советот на Европа за спречување и заштита од сите форми на насилство врз жената и домашно насилство;

39

• Отворање специјализирани шелтер центри за жени жрт-ви на насилство, достапни во секој регион, со едно место на секои 10.000 жители; или доколку шелтер центрите се дел од општествена стратегија за интервенција треба да постои место за едно семејство на 10.000 жени;

• Минимум една бесплатна национална СОС линија која ќе ги покрива сите видови на насилство врз жената, оперативна 24 часа 7 дена во неделата и ќе обезбедува кризна поддршка на сите јазици кои се употребуваат во заедницата; стандардизација на програмите за СОС опе-раторите;

• Кризни центри за помош на жртви на силување, мини-мум еден на 200 000 жени;

• Центри за жртви на сексуално насилство, минимум еден на 400 000 жени;

• Минимум еден центар за советување на 50 000 жени (кој ке обезбедува советување од секаков тип: кризна интер-венција, психолошко советување, бесплатна правна по-мош и др.)

• Обука на стручниот кадар за обезбедување на услуги на жртви на различни форми на насилство со обврска за континуирано професионално надоградување;

• Обезбедување одржливост на сервисите преку разви-вање на програма за подршка од државата.