competencias en ciencias

Upload: betsaveth

Post on 08-Jul-2015

148 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

1ContenidosI. Enseor Ciencio y TecnoIogo hoyZ. Que son compefencios73. Soberes poro eI desempeo idoneo - Sober ser - Sober conocer - Sober hocer4. DesorroIIo de compefencios en eI ouIob. Cinco ejes en Io formocion de compefencioso. CIosifcocion de Ios compefencios - Compefencios bosicos - Inferprefor, orgumenfor y proponer como compefen-cios bosicos7. A que se referen Ios compefencios cienffcos78. PIonifcocion y enseon;o por compefencios9. EvoIuocion por compefenciosI0. 8ibIiogrofo21, Ensenur Cienciu y TecnoIogu hoy Loeducocionseconsiderocomouno vopriviIegiodoporoqueunciudodono ociudodonoseopropiedeIocuIfuro deunosociedodyejer;osuciudodono demoneroconscienfe,responsobIey oufonomoensusdecisiones,osumiendo susderechosydeberesopIenifud.Sin emborgo,oIonoIi;orIoincIusiondeIo ciencioyIocuIfurogeneroI,esfonoes confempIodo como pofrimonio cuIfuroI de fodo Io pobIocion, con Io cuoI es imporfonfe resoIfor en Ios cIoses de Ciencios que Ios conocimienfoscienffcossonfombien porfedeIocuIfuro.As,eIoprendi;oje de Io Ciencio esfo vincuIodo o Io inmersion enIocuIfurocienffco.Aqu,eIfermino cuIfuronoserefereoIoIiferofuroni oIorfe,sinooIoinferprefociondeIonfropoIogoCIifford0eerf;(I987)segnIo cuoI, Io cuIfuro es eI conjunfo de smboIos signifcofivos que Io genfe uso poro hocer infeIigibIessusvidos.0eerf;confempIoeIcomporfomienfohumonocomoocciones simboIicos que fienen un signifcodo coIecfivo. En esfe senfido, oIgunos oufores (8rown ef. oI., I989) pIonfeon que uno de Ios ro;ones de Ios difcuIfodes experimenfodos por Ios esfudionfes poro ufiIi;or eI conocimienfo, pororesoIverunprobIemo,esqueseIespidequeusenIosherromienfosdeuno discipIino sin que hoyon odopfodo su cuIfuro. Esfos oufores proponen consideror eI conocimienfoconcepfuoIcomounocojodeherromienfos,puesfonfoconocimienfo como herromienfos no son comprendidos por compIefo hosfo que son usodos, y usorIos conIIevocombiosenIovisiondeImundo,odopforIocuIfuroenIoqueseuson.Por ejempIo, onoIcese Io sifuocion de fener que expIicorIe o uno persono como funciono un compufodor, un MP3, un Ipod o un ceIuIor, es supremomenfe difciI hocerIo sin que Io persono Io monipuIe y Io ufiIice en Io procfico.En esfe senfido, se pIonfeo un inferrogonfe sobre cuoI sero eI popeI de Io Ciencio y Io TecnoIogo poro que un ciudodono se forme en esfo Ineo y poro que confribuyo oI desorroIIo de Io sociedod o Io que perfenece. Se orgumenfo en esfe confexfo que eI oprendi;oje de Io Ciencio y Io TecnoIogo es bosico, en Io medido en que confribuye oIdesorroIIode:Ioindependenciocognoscifivo,Iocreofividod,Iosprocesosde pensomienfo de niveI superior, uno dinomico de frobojo en equipo y coIoborofivo, Io orgumenfocion o froves de Io creocion de expIicociones frenfe o fenomenos nofuroIes, y copocidodes de voIorocion crfico respecfo o soIuciones fecnoIogicos expresodos en orfefocfos, sisfemos y procesos.Un esfudionfe que ho desorroIIodo oprendi;ojes en esfos Ineos esforo en condiciones opropiodosporofomordecisionesresponsobIesensifuocionesqueIeofecfende 3monero direcfo o o su medio, poro Iideror o porficipor en ocfividodes coIecfivos, poro generor uno posfuro crfico y reexivo propio, poro mejoror su comunicocion y poro fronsformor/conservor (de monero responsobIe) su medio en benefcio propio y de su comunidod. Lo TecnoIogo en Io escueIo permife o Ios nios y nios, en primer Iugor, eI desorroIIo, pIonifcocion y comunicocion de ideos.EnsegundoIugor,forfoIeceoIosniosenIoevoIuociondeprocesosyproducfos, reconociendo que Io coIidod de un producfo depende de que fon bien esfo consfruido y que fonfo cumpIe con su proposifo, idenfifcondo y usondo criferios de juicio sobre Io coIidod de Ios producfos de ofros personos y su impocfo, mos oIIo de Ios proposifos poro Ios cuoIes ho sido diseodo.EnfercerIugor,promueveIocomprensioncuIfuroI,medionfeeIesfudiodeIo confribucion de Ios producfos o Io coIidod de vido de diferenfes cuIfuros, y evoIuondo Ios respuesfos de Io genfe de ofros cuIfuros sobre Ios probIemos de diseo que eIIos encuenfron. Z, Qu son competencius?Exisfen mIfipIes defniciones de compefencios, enfreIos cuoIes desfoco Io siguienfe:Los compefencios son "hobiIidodes vincuIodos con: eI desempeo oufonomo, eI conocimienfo opIicodo y opIicobIe, eI conocimienfo en occion, eI sober resuIfonfe de sober hocer y sober expIicor Io que se hoce" (CeciIio 8rosIovsky, Z00I).En un mundo combionfe como eI ocfuoI, eI popeI cenfroI de Io educocion es eI de formor ciudodonos exibIes, efcoces, crficos y oufonomos, copoces de ofronfor nuevos e imprevisibIesdemondosdeoprendi;oje.ComoseIogroesfo7Lospropuesfoshon sido voriodos, oIgunos hobIon deI desorroIIo de unos hobiIidodes generoIes, ofros, de compefencios poro Io vido, y ofros, de uno oIfobefi;ociongeneroI. Sin imporfor eI rofuIo que se Ie ho dodo, en Io que s se conviene es en que poro ofronfor Ios refos ocfuoIes es necesorio eI desorroIIo de unos soberes, de unos hoceres y de unos voIores que, os como son mos durobIes, Ies permifon o Ios personos moverse en diversos compos, oprender o ufiIi;or Ios mIfipIes signifcodos que circuIon poro consfruir sus propios signifcodos, diseor herromienfos de combio y de fronsformocion de Io reoIidod poro recreor nuevos posibiIidodes, y Io que es mos imporfonfe, ser conscienfes defodos esfos procesos. 3,Suberes puru eI desempeno idneoEI desempeo idoneo requiere de Io infegrocion deI sober ser con eI sober conocer y eI sober hocer. Uno propuesfo de Io UMESCO (I990) hobIobo de formor personos con conocimienfos feoricos, procficos y voIorofivos ocfifudinoIes en fodos Ios niveIes educofivos. Luego vino eI informe de DeIors (I99o)"Lo educocion encierro un fesoro", 4quevomosoIIodeIosconocimienfoseinfroduceeIombifodeIossoberesenIo educocion: sober ser, sober conocer, sober hocer y sober convivir.Suber serEI sober ser consisfe en Io orficuIocion de voIores, ocfifudes y normos enmorcodos en eI desempeo por compefencios. Se corocferi;o por Io consfruccion de Io idenfidod personoI y Io conciencio y eI confroI deI proceso emocionoI- ocfifudinoI en Io reoIi;ocion de uno ocfividod. EI sober ser no es mos que Io copocidod de hocerse responsobIe deI proyecfo de vido propio.Aqu se incIuye eI sober convivir.Suber conocerSoberconocerinvoIucroeImonejodeIosesfrofegiosporoserconscienfesyporo reguIor eI proceso de oprendi;oje personoI. Cuondo se oprende o conocer, se es copo; de deferminor que deI conocimienfo se requiere y como, cuondo y poro que se debe usor.Suber hucerEIsoberhocereseIsoberdeIoocfuocionenIoreoIidod,deformosisfemoficoy reexivo, buscondo Io consecucion de mefos, de ocuerdo con deferminodos criferios. EI sober hocer consisfe en sober ocfuor con respecfo o Io reoIi;ocion de uno ocfividod o Io resoIucion de un probIemo, comprendiendo eI confexfo y feniendo como bose Io pIoneocion.4,DesurroIIo de competencius en eI uuIuLoformocionbosodoencompefenciosesunopropuesfoqueporfedeIoprendi;oje signifcofivoyseorienfooIoformocionhumonoinfegroIcomocondicionesencioI defodoproyecfopedogogico,infegroIofeoroconIoprocficoenIosdiversos ocfividodes, promueve Io confinuidod enfre fodos Ios niveIes educofivos, y enfre esfos y Ios procesos IoboroIes y de convivencio, fomenfo Io consfruccion deI oprendi;oje oufonomo,orienfoIoformocionyeIofon;omienfodeIproyecfoeficodevido, buscoeIdesorroIIodeIesprifuemprendedorcomobosedeIcrecimienfopersonoI ydeIdesorroIIosocioeconomico,yfundomenfoIoorgoni;ocioncurricuIorconbose enproyecfosyprobIemos,froscendiendodeesfomoneroeIcurrcuIobosodoen osignofuros comporfimenfodos.,Cinco ejes en Iu formucin de competenciusLo formocion en compefencios es responsobiIidod de Ios insfifuciones educofivos, Io sociedod, eI secfor IoboroI, Io fomiIio y eI individuo.Los insfifuciones educofivos deben impIemenfor procesos pedogogicos y didocficos, recursos,oufovoIorocionconfinuo,yfoIenfohumonocopocifodoporoformoren compefencios.5LosociedoddebepromoverIoformociondefoIenfohumonoidoneo,soIidorioy cooperofivo.EI secfor IoboroI debe infegrorse con Ios secfores educofivo y socioI poro Io formocion en compefencios.Lo fomiIio debe formor o sus miembros en voIores de convivencio y respefo os como en hobiIidodes bosicos de pensomienfo.CodoindividuodebeformorsuscompefenciosdesdeIooufogesfiondeIproyecfo efico de vido. EI proyecfo efico de vido es Io pIoneocion conscienfe e infencionoI que hoce uno persono con eI fn de dirigir y proyecfor su vido en Ios diversos compos deI desorroIIo humono, buscondo sofisfocer necesidodes y deseos vifoIes que esfon en Io esfrucfuro de su ser, con eI fn de ovon;or en Io reoIi;ocion de s mismo, osumiendo Ios impIicociones y Ios consecuencios de sus ocfos.,CIusihcucin de Ius competenciusLoscompefenciossecIosifcondediversosformos.JuIiondeZubirosebosoen Iocorocferi;ociondeIserhumonodeHenryWoIIon(I984)enfresdimensiones, ofecfivo,cognifivoyproxico,porohobIordefresfiposdecompefencios:socio ofecfivos,cognifivosyproxicos.Soncompefencios independienfes y oufonomos.UnocIosifcocionmuyexfendidoIosdivideen compefenciosbosicos,compefenciosgenericosy compefenciosespecfcos.Aconfinuociondescribire Ios compefencios bosicos que son Ios perfinenfes o Io educocion bosico y medio.Competencius bsicusSon compefencios fundomenfoIes poro vivir en sociedod y desenvoIverse en cuoIquier ombifo IoboroI. Se corocferi;on por ser Io bose sobre Io que se formon Ios demos compefencios. Se formon en Io educocion bosico y medio. Permifen onoIi;or, comprender y resoIver probIemos de Io vido cofidiono. Son un eje cenfroI poro eI procesomienfo de cuoIquier fipo de informocion.AIgunoscompefenciosbosicosson:compefenciocomunicofivo,compefencio mofemofico, compefencio de oufogesfion deI proyecfo efico de vido, monejo de Ios fecnoIogos de informocion y comunicocion, TICs, ofronfomienfo oI combio, Iidero;go y compefencios cognifivos de procesomienfo de informocion.Loscompefencioscognifivosdeprocesomienfodeinformocionson:compefencio inferprefofivo, compefencio orgumenfofivo y compefencio proposifivo.6Interpretur urgumentur y proponer como competencius bsicus EI Ienguoje hoce posibIe que nos reIocionemos con Ios ofros y que comprendomos eI mundo quenosrodeo.Loquefienesenfidoporo nosofrosodquiereesesenfidogrociosoI Ienguoje.Loqueexisfeonfesdenosofros oennuesfroenfornofieneunsignifcodo poronosofros,Iossereshumonos,cuondo esnombrodo,cuondoesinferprefodo. EImundoquehobifomos,enfonces,es inevifobIemenfeunmundoinferprefodo.LoinferprefocionesfoeneIorigendeIo condicion humono. Lo compefencio inferprefofivo es propio de fodos Ios seres humonos. Demodoporecido,esfomossiempreinmersosenunmundosocioI,hosfoeIpunfo dequesoIoodquirimosconcienciodenosofrosmismosofrovesdeIosreIociones que esfobIecemos con ofros seres humonos. Somos seres inevifobIemenfe coIecfivos, incopoces de oprender o pensor e incIuso de sobrevivir humonomenfe sin Io oyudo de ofros. Esfomos inmersos en eI universo de Io comunicocion. En ese universo, Ios cosos no esfon simpIemenfe dodos. Esfon de cierfo modo "jusfifcodos", suponemos que exisfen ro;ones, mofivos o cousos poro que se den Ios cosos. ExpIicor, discufir, comprender y dor ro;ones de oIgo son formos de orgumenfor. Lo orgumenfocion esfo dodo desde nuesfro nocimienfocomounoposibiIidoddeexisfenciosocioIydecomprensiondeImundo. Los poIobros se vincuIon con Ios cosos, pero von mos oIIo de Ios cosos. Los poIobros (orboI, pojoro, coso, nmero, emocion) ogrupon infnidod de porficuIoridodes y obren Io posibiIidod de dor ro;on no soIo de Ios experiencios posodos, sino fombien de Ios nuevos experiencios. Confor con inferprefociones sobre Io que ocurre nos permife pensor de onfemono Ios occiones. Imoginomos Io que horemos onfes de IIevorIo o cobo. Imoginor posibiIidodes es resuIfodo nofuroI de vivir en un mundo de Ienguoje. Lo focuIfod de imoginor y proponer nuevos inferprefociones y cursos de occion, esfo es, Io compefencio proposifivo, es especfcomenfe humono y perfenece o fodos Ios individuos de Io especie, ounqueencuenfremodosdisfinfosdemonifesforseydesorroIIorseencodouno. 7,Competencius cienthcus en Ciencius {CPC}Los compefencios cienffcos son oqueIIos compefencios que Ies permifen o Ios sujefos que oprenden inferprefor eI mundo con feoros cienffcos.Los compefencios cienffcos impIicon: pensor poro Io incerfidumbre, oprender o vivir en confexfos diversos y voIoror Io cuIfuro.Poro desorroIIor compefencios cienffcos Ios concepfos deben: Ser infencionodos feoricomenfe. Tener rocionoIidod moderodo. Lo que enseomos combio.Serro;onobIesporounmundoreoI.PensorcienffcomenfeimpIicoinfervenireI mundo.7 Ser probIemoficos, con senfido. Ser probIemofi;odores, hoy que formuIor buenos pregunfos.EjempIos de compefencios cienffcos:orgumenfor,defnir,comunicor,comporor,observor,expIicor,pIonfeorhipofesis, idenfifcor Ios eIemenfos de un fenomeno, comprender, coIcuIor, modeIi;or, escribir formuIos de monero correcfo, enfre ofros.LosCPCdebengenerorocfividodcienffco,oporfirdesifuocionesenIosquese puedo infervenir en eI ouIo y fuero de eIIo. Como idenfifcor uno CPC en un ombienfe creofivo de enseon;ooprendi;oje7 Porfir de resuIfodos y/u objefivos que se persiguen de Ios que se derivon foreos y de esfos, Ios conocimienfos, hobiIidodes y desfre;os requeridos.LosforeospermifenidenfifcorIocompefencioqueserequiereendeferminodo pIono de onoIisis y desorroIIo de Io mismo.EjempIo: combusfion.PIono insfrumenfoI: oprender Io formuIo.PIono personoI signifcofivo: fengo experiencio y conocimienfo. PesueIvo un probIemo. Aprendi;oje signifcofivo.PIono comunicofivo cuIfuroI: cuenfo o ofros Io experiencio.Cmo cIusihcur Ius competencius cienthcus?Los compefencios cienffcos se pueden cIosifcor:Por foreos y proposifos.Por ombifos de desorroIIo.Idenfifcondo Ios CPC eIemenfoIes que consfifuyen Ios compIejos. Por ejempIo, defnir es uno compefencio eIemenfoI que consfifuye uno mos compIejo como es orgumenfor.Lo mejor cIosifcocion es Io que de mos signifcodo o Io que nos inferese.Lu resoIucin de probIemus puru desurroIIur CPCLos probIemos deben ser probIemofi;odores, es decir que correspondon o Ios punfos fuerfesdeunmodeIofeoricodeIoCiencio:concepfosesfrucfuronfesfoIescomo: microorgonismo,susfoncio,combioqumico,coIorespecfco.Sedebenescoger confenidos que pofencien procesos poro fodo Io vido.ImpIiconfronsporenciomefocognifivoenunombienfeinfencionododeformociony oprendi;oje. EI probIemo cienffco se inferviene desde Io ocfividod deI sujefo que oprende y supone desorroIIo de su propio proceso de consfruccion de signifcodos.8EIIenguojedeIoCiencioenunsujefocompefenfeseveenunobuenoexpIicocion cienffco escoIor. Pesponde o uno pregunfo en un confexfo cienffco de oprendi;oje que ufiIi;o un modeIo feorico robusfo y que proporciono oufonomo poro pensor.,PIunihcucin y ensenunzu por competenciusPosordeenseorconfenidosoenseorconunenfosis endesorroIIodecompefenciosnoesunoforeofociI. EIIoIIevooobondonorcosfumbresdeoos,operderIo predominoncioquedoeIpopeIdedocenfequesobe,que fiene Io informocion, o ser un ocompoonfe de esfudionfes ensuprocesodeoprender,unguo,unmofivodor,un cuesfionodor,unreoIimenfodor,undesorroIIodorde compefencios.PIonifcorporcompefenciosdebeconduciro respondersepregunfoscomoIossiguienfes:En quecondicionesunesfudionfepuedeocfuorcon deferminodoscompefencios7Quesifuocionesse presfonmejorporoeIIo7Queconfexfospuedo diseor poro propicior un desempeo compefenfe7 EI enfosis, enfonces, debe combiorse de Io preporocion ydosifcociondeIosconfenidosdeIoosignofuro(sindejorIosdeIodo)oIdiseo deocfividodesydesifuocionesenqueIosyIosesfudionfespongonenjuegoIos compefencios que esfon oprendiendo.UneIemenfoimporfonfeoIpIonifcorporcompefenciosesfenerencuenfoqueIos sifuociones son inferdiscipIinores. En Io respuesfo o eIIos se pone en movimienfo un bogoje de conocimienfos, hobiIidodes, ocfifudes, voIores y procedimienfos que supero Ios conocimienfos desconfexfuoIi;odos, por imporfonfes que eIIos seon cuondo se Ios miro de monero oisIodo.Enseor por compefencios debe generor uno serie de combios como:QDisponerIosconfenidosenfunciondeIoquequeremosqueIosesfudionfes hogon con eI. De esfo monero,se obriro un dioIogo infenso enfre eI poro que enseor con eI que enseor.QDorIe mos imporfoncio o diseor sifuociones de oprendi;oje y desorroIIo de compefencios que o Io preporocion de Io informocion que Ios docenfes von o fronsmifir, o occiones concrefos en Ios cuoIes Ios esfudionfes von o poner en juego y o pruebo Io oprendido, o froves de diferenfes, voriodos, enfrefenidos y desofonfes confexfos.QEIhocer,porooprenderosoberhocer,odquierepreponderoncio.Codo esfudionfe fiene que desempeorse en sifuociones disfinfos, no repefifivos, poro resoIver probIemos de diverso fipo y niveI de compIejidod y moviIi;or su sober en confexfos diferenfes poro mosfror y demosfror Io que es copo; de hocer y hocer bien.9QObfenerunmoyorinvoIucromienfodeoIumnosyoIumnos,pueseIIosyono son recepfores posivos de informocion frenfe o profesoros y profesores que operon como fronsmisores ocfivos de Io mismo, sino ocfores y consfrucfores de su propio oprendi;oje.QPedefnir Io que se enfiende por fres concepfos bosicos en Io educocion: sober, enseor y oprender. Sober yo no sero soIo fener informocion, sino poseerIo converfido en conocimienfo y en copocidod de usorIo efcienfemenfe. Enseor yonoserofronsmifirydefenderinformocioncoIeccionododuronfeoos, sino formor -en quien oprende- hobifos de frobojo, moneros de ocercorse o Ioinformocion,procesorIo,voIidorIoycreordisfonciofrenfeoeIIo,opoyor eIdesorroIIodehobiIidodes,ocfifudes,voIoresycompefencios.Yoprender yonoserosoIomenfememori;orniocumuIorrespuesfosdodosporofros, sinocreorunoreddeconcepfos,odquirirunoseriedeherromienfosporo eIfrobojomenfoI,monuoIysocioI,ompIioryofrmorvoIores,ydesorroIIor compefencios.QEnfofi;or eI oprender o oprender, oprender o convivir y oprender o ser.Los docenfes que enseon por compefencios fienden o hocerIo de monero diferenfe o quienes enseon confenidos.EnseorporcompefenciosimpIico,odemosdeespecifcorydefnirIosconfenidos y Ios compefencios que von o enseorse, esfobIecer Ios sifuociones en que se von o desorroIIor. 9,EvuIuucin por competenciusEs un hecho que Io que oprenden Ios esfudionfes no sueIe coincidir con eI confenido que oporece en Ios progromos de esfudio, debido o focfores diferenfes. Por eso, sueIe hobIorse deI currcuIo prescrifo, eIcurrcuIoenseodo,eIcurrcuIooprendido...yeIcurrcuIo ocuIfo.LosprueboscensoIesnocionoIesyIospruebosmuesfroIes infernocionoIes evidencion eso diferencio, pues frenfe o uno enseon;o deIosmismos(ocosiIosmismos)femos,IosresuIfodosmuesfronunodispersion bosfonfe signifcofivo y preocuponfe.Dodo que por su mismo nofuroIe;o Ios compefencios no son direcfomenfe observobIes, debeninferirseoporfirdeIosdesempeos.Ypuededecirsequequienesesfon oprendiendo Ios compefencios se ocercon mos o un proceso -hocerse compefenfe- que o un esfodo -ser compefenfe-. Esfo dobIe sifuocion hoce mos desofonfe Io evoIuocion de compefencios.PoroevoIuorcompefenciosesnecesoriosobercomoesfosseodquiereno desorroIIon. Podro decirse que, en muchos cosos, Io primero fose es cognifivo, y predomino eI sober, en ofro fose, ese sober se vo convirfiendo en un hocer, en eI cuoI Ios procedimienfos (know how) juegon un popeI imporfonfe. Uno fose posferior hoce mos sisfemofico eI quehocer o ejercicio de Io compefencio. En esfeproceso,IoocumuIociondeexperienciosfrenfeodiversossifuociones 10yconfexfoscumpIeunpopeIprimordioI,queseenriquececoneIofronfor exigencios que froen consigo Ios foreos que se osumen. Todo esfo confribuye oI desorroIIo compefencioI que hoy que evoIuor.EvoIuor por compefencios impIico:Propicioryenfrenforsifuociones,confexfosycondicionesdeevoIuocion,enIos cuoIes eI desempeo de Ios oIumnos seo reIevonfe y signifcofivo poro eIIos, mos que poro Ios docenfes.Pensorendiferenfesfiposdedesempeoscuyoejecucionconfengosufcienfes hechos y dofos que Ie permifon oI docenfe (o oI observodor) hocer juicios objefivos, voIidos y fobIes de Io compefencio exhibido por codo esfudionfe. Lo compefencio de observor que fengon Ios docenfes poro percibir y onoIi;or eI desempeo esfudionfiI compefenfe reduciro Ios riesgos de hocer inferencios incompIefos o erroneos.0enerorconfexfosdeevoIuocion,enIoscuoIesIosyIosesfudionfesenfrenfen sifuociones mos reoIes que fcficios, mos verdoderos que simuIodos.OfreceroporfunidodesporomoviIi;orsoberesodquiridosoconsfruidos,que infegren eI sober con eI sober hocer.MuIfipIicorocosionesporofenersufcienfesevidencios,ofrovesdesifuociones voriodos, deI desempeo de oIumnos, de modo que hoyo mos eIemenfos de juicio poro poder concIuir Ios niveIes de compefencio oIcon;odos en uno deferminodo osignofuro o compo de Io ocfividod humono. Tener presenfe que dodo Io rique;o y compIejidod de Ios compefencios es posibIe ser compefenfe en disfinfos niveIes y de diferenfes moneros.0roduorIossifuocionesopruebosporoobfenereIemenfosdejuicioocercode Ios niveIes de compefencio o de dominio de Io oprendido. Poro que un esfudionfe se voyohociendocompefenfenobosfoconquefengounosconocimienfos,sobereso hobiIidodes, sino que Ios pongo en juego en disfinfos ocfuociones, foreos o refos.PromovergroduoImenfeprocficosinfensivos-enprofundidodyexigencio-y exfensivos -en diversidod de pruebos- de uno occion o ocfividod, poro que Ios y Ios esfudionfes muesfren sus niveIes de desempeo.UfiIi;ormeconismosconsecuenfesconIonofuroIe;odeIniveIdeIocompefencio quesequiereevoIuor.Enconsecuencio,esmuyprobobIequesedeboempIeoruno combinocion de mefodos y sifuociones, y no soIo Ios usuoIes pruebos de Iopi; y popeI. Ser copo; de decir como se hoce oIgo no equivoIe o ser copo; de hocerIo.1110,ILIOSPAFADELOPS, Jocques. Los cuofro piIores de Io educocion. En "Lo educocion encierro un fesoro". EI Correo de Io UMESCO, pp. 9II03, UMESCO. I993. DEZU8IPAS.,JuIion.Loscompefenciosorgumenfofivos.LovisiondesdeIo educocion. Mogisferio. 8ogofo, D.C., CoIombio. Z00o.ICFES.DocumenfodeIMorcoTeoricodeIospruebosdeCienciosMofuroIes. TOPO 8., Jovier y ofros. 8ogofo, D.C., CoIombio. Z00o.ICFES."EvoIuocionporcompefencios.8ioIogo,qumico,fsico.EvoIuciondeIos pruebos de esfodo." Mogisferio. 8ogofo, D.C., CoIombio. Z004.MEJA 8., WiIIiom. ArfcuIo: EI enfoque de compefencios: eIemenfos cIove. EdiforioI Mormo Educocion. 8ogofo, D.C., CoIombio. Z007.MIMISTEPIODEEDUCACIMMACIOMAL.Esfondoresbosicosdecompefencios enLenguoje,Mofemoficos,CienciosyCiudodonos.ImprenfoMocionoIdeCoIombio. Z00o.PIMILLA0.,JoiroPicordoy0APCAM.,AIvoro.PrimercursodidocficodeIos Ciencios ExperimenfoIes. EdiforioI Mormo Educocion. 8ogofo, D.C., CoIombio. Z008.QUIMTAMILLA 0., Morio. "hffp://www.puc.cI/sw_educ/educocion/grecio. ChiIe. TO8M, Sergio. Formocion bosodo en compefencios. Pensomienfo compIejo, diseo curricuIorydidocfico.Segundoedicion.Ecoeediciones.8ogofo,D.C.,CoIombio. Z00o.