Communicerenmet hoofd, hart & handen

Jos van den Broek

Emeritus hoogleraar wetenschapscommunicatie

Universiteit Leiden / Leids Universitair Medisch Centrum

Patiënt Jos

Gisteren sliktenwe Micardis Plus

(van Boehringer Ingelheim)

Vandaag slikkenwe Telmisartan/

Hydrochloorthiazide(van Sandoz)

Voor de duidelijkheid:Micardis Plus =

Telmisartan/Hydrochloorthiazide(Maar hoe weet ík dat?)

Telmisartan/Hydrochloor-

thiazide

MicardisPlus

Preferentiebeleid

Sinds juli 2009 hebben de meeste zorgverzekeraars in Nederland het preferentiebeleid ingevoerd. Dit houdt in dat per geneesmiddel meestal maar één leverancier vergoed wordt, het ‘preferente label’. De andere leveranciers worden dan niet meer vergoed zonder medische noodzaak. In het algemeen is het preferente middel ook het goedkoopste middel.

In België is er (nog) geen preferentiebeleid.

Ik als 68-jarige patiënt

Als ik me af en toe al vergis – als door de wol geverfde academicus met kennis van zaken, die hier ook nog onderwijs over geeft – hoe moet iemand met een lagere (gezondheids)-geletterdheid dan therapietrouw zijn?

Beeldtaal – Betere visueel communiceren

Gestalt

SemiotiekVisuele

retorica

Kijken

BegrijpenOvertuigdworden

Genetica: onbegrijpelijk ‘spinnenweb’

Geneticaspel met kralen en kaarten

DominantRecessief

Visueel Kieskompas voor laaggeletterdenTweede Kamerverkiezingen 2010

Uitgevoerd met de beste bedoelingen (HET HART)

door partijen zondervaardigheden met illustreren (DE HANDEN)

en zonder afdoende kennis van visuele communicatie (HET HOOFD)

Hoe kan dit beter?

Eenheid in stijl (Gestalt):

Situatie voor Situatie na

Hoe kan dit beter?

Eenheid in semiotiek

Situatie voor Situatie na

Hoe kan dit beter?

Betere visuele retorica:

Niet stigmatiseren!

Visueel KieskompasVerkiezingen Provinciale Staten Gelderland 2011• Regels opgesteld met voorheen visueel ongetrainde studenten

Biomedische Wetenschappen, Universiteit Leiden

• Met de adviezen naar de makers gestapt.

Eenheid in stijl (Gestalt):

Situatie voor Situatie na

Eenheid in stijl (Gestalt):

Situatie voor Situatie na

Eenheid in stijl (Gestalt):

Situatie voor Situatie na

Dat vraagt om hoofd, hart én handen

• Hoofd:• Kennis van de uit te leggen materie;

• Culturele competentie;

• Kennis van beeldtaal (Gestalt, semiotiek en visuele retorica in samenhang)

• Hart:• De wil om je in te zetten voor de kwetsbaren in de samenleving

• Handen:• Visuele competentie (letterlijk: handvaardigheid)

Maar liefst20 van de 200 ondervraagde

patiënten maakten hierde verkeerde keuze.

Antwerpen,

11 oktober 2011

Diabetesfolders voor de voetpoli

Wetenschapscommunicatie met hoofd, hart en handen

Behoefte aan goed materiaal.‘Hoofd’ en ‘hart’ lijken ok, maar aan de ‘handen’ is nog wel wat te verbeteren.

Ongewenste, niet al te serieuzecartoons uit Franstalige folders

Afgekeurd doorOnze patiënten

Onze patiënten wenstenliever geen foto’s

Onze patiënten wenstenliever geen fotorealistische tekeningen

Folder Ascensia Diabetes CareFolder Novo Nordisk

Onze aanpassingFolder Novo Nordisk (veel visuele ruis)

Onze aanpassingFolder Novo Nordisk (foute boodschap)

Onze aanpassingFolder Novo Nordisk (foute boodschap)

Onze aanpassingFolder Novo Nordisk (visuele ruis + boodschap)

Novo Nordisk-plaatjes met toestemming aangepast

Folder moest in de huisstijl van het LUMC

Erg harde boodschapop Australische sigaretten

Erg harde boodschapin een diabetesfolder

Culturele competentie is ook: rekening houden met de ontvanger van de boodschap

Dit vroeg wederom om hoofd, hart én handen

• Hoofd:• Kennis van de uit te leggen materie en van het doen van sociaal-

wetenschappelijk onderzoek;• Culturele competentie;• Kennis van beeldtaal (Gestalt, semiotiek en visuele retorica in samenhang)

• Hart:• De wil om je in te zetten voor de kwetsbaren in de samenleving;• De wil om nauw met je doelgroep samen te werken (participatief onderzoek)

• Handen:• Visuele competentie (letterlijk: handvaardigheid)

• Het betreft wetenschappelijk onderzoeknaar behandelingen bij doodzieke kinderen.

• Veel geneesmiddelen zijn niet getest op kinderen, terwijl kinderen geen ‘kleine volwassenen’ zijn:

• Hersenen en botten nog volop in de groei;

• Andere hormoonhuishouding, etc.

• Veelal betreft het behandeling van kanker of ernstige erfelijke aandoeningen.

• We hebben voor een neutrale ‘ziekte’ gekozen: de groeneneuzengriep.

Boekje over informed consent-procedure voor wetenschappelijk onderzoek met kinderen

2 3

Hallo!

Ik ben

Pim.

Ik ga je in

deze strip wat

vertellen over

onderzoek

Misschien ben je door

de dokter gevraagd

voor een onderzoek

Deze strip bestaat uit een paar onderdelen.

De onderdelen met een wit te achtergrond vertellen het verhaal van Anne.

Onderdelen met een blauwe achtergrond, geven je extra informatie om de hoofdstrip te snappen.

Onderdelen met een gele achtergrond zijn invuloefeningen. Dat kunnen vragen zijn over de strip (om te kijken

of je alles goed begrepen hebt), of vragen over jouw situat ie. Foute antwoorden bestaan niet . Als je iets niet

snapt, vraag het dan aan je ouders of aan de dokter.

Aan de bovenkant van iedere pagina staat een grote

balk met een kleur. Dit is steeds de kleur van het

hoofdstuk.

gele

achtergrond =

invuloefeningen

wit te

achtergrond =

het verhaal

van Anne

blauwe

achtergrond =

extra

inf ormatie

Of wil je er

gewoon meer

over weten

Ik ga je het

verhaal vertellen

van Anne

Dit

is Anne Hoi

Anne

heef t de

groeneneuzengriep

maar

we noemen hem

even zo...

Deze

ziekte bestaat natuurlijk

niet echt...

Introduct ieHoe werkt deze strip?

InhoudIntroduct ie 3

1. Onderzoek bij de dokter 6

2. Soorten wetenschappelijk onderzoek 10

3. De toetsingscommissie 13

4. Hoe werkt medicijnonderzoek? 15

5. Placebo’s 20

6. Waarom is onderzoek bij kinderen nodig? 25

7. Biobank onderzoek 27

8. Bijwerkingen 29

9. Toestemming geven 30

10. Gegevens bewaren en privacy 37

11. En dan nu... kiezen! 32

12. Woordenlijst 42

13. Hoe worden medicijnen gemaakt? 43

• Het project werd begeleid door mijn promovenda RonellaGrootens (hier figurant in witte jas).

• Co-promotor was een ethicus en kinderarts.

• Gedurende het gehele traject zijn kinderen nauw betrokken geweest.

• Mijn nichtje Maartje trad als model op in de strip.

Ronella

Maartje

Een strip vraagt tijd, aandacht, kennis en vaardigheden

• Op basis van een vooraf geschreven en daarna geschetst scenario zijn alle situaties levensecht in de ziekenhuissituatie nagespeeld.

• De illustrator (een bioloog met een specialisatie in wetenschapscommunicatie en een vervolgopleiding op de kunstacademie) maakte vervolgens foto’s van de situaties.

• De foto’s dienden vervolgens als basis voor het getekende stripverhaal.

IkMaartjesmoeder

Ik

Dit vroeg wederom om hoofd, hart én handen

• Hoofd:• Kennis van de uit te leggen materie, van medische ethiek, en van het doen

van sociaal-wetenschappelijk onderzoek;• Culturele competentie;• Kennis van beeldtaal (Gestalt, semiotiek en visuele retorica in samenhang)

• Hart:• De wil om je in te zetten voor de kwetsbaren in de samenleving;• De wil om nauw met je doelgroep samen te werken (participatief onderzoek)

• Handen:• Visuele competentie (letterlijk: handvaardigheid)

Tot slot: ‘Hoofd, hart en handen’ is samenwerken op alle niveaus

• Niet top-down maar bottom-up;

• Niet vanuit de ivoren toren maar op de werkvloer;

• Ieders mening telt (dus oren en ogen open!);

• Iedereen is nodig voor een goed eindresultaat;

• Hoort al in het 1ste studiejaar in het onderwijs.