48

CHUYEÂN ÑEÂ IV: CHAÊM SOÙC NUOÂI DÖÔÕNG 1. DINH DÖÔÕNG

ÔÛ boø, caùc chaát dinh döôõng ñöôïc chia laøm caùc nhoùm • Chaát dinh döôõng cung caáp naêng löôïng • Chaát dinh döôõng cung caáp ñaïm • Chaát dinh döôõng cung caáp chaát beùo • Chaát dinh döôõng cung caáp chaát khoaùng • Chaát dinh döôõng cung caáp vitamin • Nöôùc uoáng. 1.1. Chaát dinh döôõng cung caáp naêng löôïng

1.1.1. Chaát xô. Nhôø heä thoáng vi sinh vaät trong daï coû, neân boø coù theå tieâu hoaù toát caùc chaát xô. Caùc chaát xô

ñöôïc caùc vi sinh vaät daï coû phaân giaûi, tieâu hoùa taïo thaønh caùc acid beùo bay hôi . Caùc acid beùo naøy ñöôïc söû duïng ñeå chuyeån hoùa thaønh naêng löôïng cho boø vaø coøn ñöôïc söû duïng ñeå toång hôïp neân môõ ( cho cô theå vaø cho söõa), ñöôøng söõa vaø protein söõa.Khi khaåu phaàn cuûa boø thieáu thöùc aên thoâ , tæ leä beùo trong söõa seõ giaûm thaáp. Caùc loaïi thöùc aên cung caáp chaát xô chuû yeáu laø caùc loaïi coû , rôm, caùc loaïi phuï pheá phaåm noâng nghieäp.

1.1.2. Chaát boät ñöôøng Chaát boät ñöôøng raát quan troïng trong trao ñoåi chaát vaø caân baèng naêng löôïng, chaát boät ñöôøng

cung caáp naêng löôïng cho boø. Caùc chaát boät ñöôøng chuû yeáu laø caùc tinh boät, ñöôøng. Caùc chaát boät ñöôøng ñöôïc caùc vi sinh vaät trong daï coû phaân giaûi thaønh caùc ñöôøng ñôn vaø ñöôïc haáp thu ñeå cung caáp naêng löôïng. Caùc loaïi thöùc aên cung caáp chaát boät ñöôøng chuû yeáu laø caùc loaïi haït , cuû quaû, ræ maät…Caàn boå sung chaát boät ñöôøng cho boø trong caùc thaùng thieáu thöùc aên hoaëc boø ñeû, beâ ñang lôùn vaø nhaát laø thôøi kyø sinh tröôûng phaùt duïc . Tuy nhieân caàn chuù yù laø neáu cho aên quaù nhieàu caùc chaát boät ñöôøng ( thöùc aên tinh, thöùc aên cuû quaû, ræ maät ) seõ laøm maát caân baèng heä thoáng vi sinh vaät daï coû (giöûa nhoùm vi sinh vaät phaân giaûi chaát xô vaø phaân giaûi chaát boät ñöôøng), vaø ñaëc bieät gaây ra caùc beänh veà chaân , moùng ( beänh baàm tím moùng).

1.2. Chaát dinh döôõng cung caáp ñaïm (protein) Chaát ñaïm raát caàn thieát cho cô theå boø. Noù laø thaønh phaàn chính caáu taïo neân cô theå, caùc enzym, caùc

hormone… Neáu thieáu ñaïm, boø seõ ngöøng taêng tröôûng, suït caân, loâng xuø, roái loaïn caùc chöùc naêng sinh lyù. Boø caùi seõ chaäm ñoäng duïc , daãn tôùi khoâng ñoäng duïc , söùc ñeà khaùng ñoái vôùi beänh taät keùm, daãn tôùi töû vong. Boø söõa laø loaøi ñoäng vaät nhai laïi, caùc vi sinh vaät daï coû coù theå toång hôïp ñöôïc caùc amino acid thieát yeáu . Lôïi duïng ñaëc tính naøy cuûa boø, beân caïnh caùc nguoàn protein thöïc vaät ngöôøi ta coù theå söû duïng caùc loaïi Nitô phi protein cung caáp cho boø ñeå tieát kieäm chi phí thöùc aên. Loaïi nitô phi protein phoå bieán ñöôïc söû duïng trong chaên nuoâi boø söõa laø ureâ. Ngöôøi ta coù theå boå sung ureâ tröïc tieáp vaøo khaåu phaàn nhöng bieän phaùp naøy deã gaây ngoä ñoäc . Bieän phaùp an toaøn boå sung ureâ laø uû rôm vôùi ureâ 7 ngaøy tröôùc khi cho aên .

1.3. Chaát dinh döôõng cung caáp chaát beùo

49

Nhu caàu veà chaát beùo ôû boø khoâng cao. Chaát beùo coù theå ñöôïc söû duïng ñeå cung caáp naêng löôïng, ñaëc bieät laø trong giai ñoïan ñaàu cuûa kyø tieát söõa, khi maø naêng löôïng trong khaåu phaàn phaûi cao ñeå cung caáp ñaày ñuû cho boø.

1.4. Chaát dinh döôõng cung caáp chaát khoaùng Chaát khoaùng caàn cho vieäc taïo xöông; duy trì söùc khoûe, giuùp trao ñoåi chaát. Neáu thieáu chaát khoaùng

boø seõ coøi coïc, chaäm lôùn. Neáu trong giai ñoaïn nuoâi con thieáu khoaùng boø seõ töï tieâu hao khoaùng trong cô theå, sinh ra tình traïng meàm xöông vaø nhieàu chöùng beänh khaùc, ñaëc bieät laø caùc chöùng baïi lieät tröôùc vaø sau khi sinh. Coù theå boå sung khoaùng cho boø söõa baèng caùc loaïi boät xöông, boät soø vaø caùc loaïi premix. Bieän phaùp boå sung coù hieäu quaû nhaát laø boå sung khoaùng döôùi daïng khoái ñaù lieám.

1.5. Chaát dinh döôõng cung caáp Vitamin Tuy nhu caàu Vitamin cuûa boø thaáp nhöng thieáu noù thì trao ñoåi chaát ngöng treä vaø boø khoâng phaùt

trieån ñöôïc. Thöôøng thì boø coù theå bò thieáu caùc Vitamin A, D, E. Caùc loaïi Vitamin khaùc , thì heä thoáng vi sinh vaät daï coû coù theå toång hôïp ñöôïc , ñuû cho nhu caàu cuûa boø. Ñoái vôùi beâ, do heä thoáng vi sinh vaät daï coû chöa hoaøn chænh, neân ñoâi khi cuõng caàn boå sung. Khi boø nuoâi nhoát, khoâng ñöôïc taém naéng , vaän ñoäng seõ bò thieáu vitamin D (thieáu vitamin naøy seõ aûnh höôûng xaáu ñeán söï haáp thu Can xi ).

1.6. Nöôùc uoáng. Nöôùc giuùp vaän chuyeån caùc chaát dinh döôõng trong quaù trình trao ñoåi chaát. Nöôùc coøn giuùp ñieàu hoøa

thaân nhieät, naâng cao saûn löôïng chaên nuoâi. Ngoaøi ra, neáu boø thieáu nöôùc hieän töôïng nhai laïi seõ khoâng xaûy ra, cho neân caàn thieát cho boø uoáng ñuû nöôùc, toát nhaát laø khi naøo boø khaùt nöôùc thì ñöôïc cung caáp nöôùc uoáng deã daøng. Trong khi chaên thaû boø neân ñònh giôø cho boø uoáng nöôùc ôû soâng, suoái, hoà ñaäp….Tuy nhieân , caàn phaûi quan taâm ñeán vaán ñeà nhieãm baån cuûa caùc nguoàn nöôùc töï nhieân naøy ( nhieãm chaát ñoäc hoaù hoïc, caùc loaïi thuoác tröø saâu hay caùc maàm beänh ). Toát nhaát laø neân cho boø uoáng nöôùc gieáng. Trong ñieàu kieän khí haäu noùng nhö Vieät Nam, caàn phaûi quan taâm ñaëc bieät ñeán vaán ñeà nöôùc uoáng ñuû vaø saïch. Cung caáp ñaày ñuû nöôùc uoáng saïch cho boø söõa laø raát quan troïng. Moät boø caùi cao saûn coù theå tieâu thuï treân 100 lít nöôùc moãi ngaøy. 2. CAÙC LOAÏI THÖÙC AÊN SÖÛ DUÏNG CHO BOØ SÖÕA

2.1. Thöùc aên thoâ 2.1.1. Thöùc aên thoâ xanh Nguoàn thöùc aên thoâ xanh chuû yeáu laø coû. Ngoaøi ra ngöôøi ta coøn troàng caùc loaïi caây xanh khaùc

ñeå söû duïng nuoâi boø söõa nhö baép ( gieo daày). Boø laø ñoäng vaät aên coû, vì vaäy khoâng moät loaïi thöùc aên naøo khaùc coù theå thay theá hoaøn toaøn ñöôïc cho coû. Boø ñöôïc chaên thaû treân ñoàng coû toát coù theå aên ñöôïc 40 - 50 kg coû töôi moãi ngaøy. Neáu ñoàng coû xaáu , boø chæ aên ñöôïc 7-10 kg . Caàn phaûi boå sung theâm coû caét hoaëc rôm taïi chuoàng ñeå ñaûm baûo nhu caàu thöùc aên thoâ xanh cho boø .Moät boø caùi vaét söõa naëng khoaûng 400 kg caàn aên moät löôïng coû haèng ngaøy laø 20 –30 kg coû vaø 2-3 kg rôm. Ñaây laø khaåu phaàn cô baûn ñeå boø saûn xuaát 5 kg söõa/ngaøy. Neáu nguoàn coû töôi phong phuù, coù theå cho boø aên coû töï do vaøo ban ngaøy vaø ban ñeâm coù theå raõi theâm rôm ñeå boø aên daëm. Ñeå taêng löôïng chaát khoâ aên vaøo, coû caét tröôùc khi cho boø aên neân phôi heùo 1 naéng. Beân caïnh caùc loaïi coû hoaø thaûo, caùc loaïi coû hoï ñaäu cuõng ñöôïc söû duïng cho boø söõa vaø coù chaát löôïng cao , ñaëc bieät laø haøm löôïng protein cao ( gaáp 2 laàn caùc loaïi coû hoaø thaûo) Caùc loaïi coû hoï ñaäu phoå bieán laø caây ñaäu ma, caây bình linh, laù voâng, thaân laù caùc loaïi ñaäu ( nhö giaây ñaäu phoäng)…

50

Coû tröôùc khi cho aên neân phôi heùo ( moät naéng ) ñeå giaûm löôïng nöôùc vaø taêng löôïng thöùc aên aên vaøo. Vieäc baêm coû, ñaëc bieät laø ñoái vôùi coû voi, cuõng laøm taêng löôïng coû aên vaøo vaø taân duïng ñöôïc thaân coû, tieát kieäm coû.

2.1.2. Thöùc aên thoâ khoâ Thöùc aên thoâ khoâ phoå bieán laø rôm. Rôm laø loïai thöùc aên phoå bieán , kinh teá trong chaên nuoâi boø. Tuy nhieân, ñeå taêng hieäu quaû söû duïng ,taêng ñoä tieâu hoùa ,rôm caàn ñöôïc xöû lyù tröôùc khi cho boø aên. Rôm uû ureâ laø bieän phaùp deã thöïc hieän . Ngoaøi rôm ngöôøi ta coøn söû duïng caùc thaân daây ñaäu phôi khoâ, cuõng coù giaù trò dinh döôõng cao.

2.1.3. Kyõ thuaät uû rôm vôùi ureâ theo tæ leä 4 % Böôùc 1: Chuaån bò hoá uû . Hoá uû coù theå laøm baèng gaïch xaây, baèng coùt, laù döøa hoaëc vaûi baït Böôùc 2: Caân 10 kg rôm raûi ñeàu vaøo hoá uû Böôùc 3: Caân 400 g ureâ , hoøa tan vaøo trong 10 lít nöôùc sau ñoù töôùi ñeàu treân rôm Böôùc 4: Giaäm neùn chaët, nhaát laø goùc hoá uû

Tieáp tuïc laøm cho ñeán khi ñaày hoá uû Böôùc 5: Phuû kín hoá uû baèng nylon hoaëc laù döøa

Sau khi uû 7 ngaøy laáy ra cho boø aên, tyû leä ñaïm taêng leân 6-8 %, tyû leä tieâu hoùa taêng leân 45-50 %, löôïng aên ñöôïc taêng leân 7-10 Kg/con/ngaøy. Khaâu quyeát ñònh ñeå kyõ thuaät naøy thaønh coâng laø hoá uû phaûi kín, neùn rôm thaät chaët, phuû nylon thaät kyõ ñeå khoâng khí khoâng luøa vaøo, nhaèm taïo ñieàu kieän cho vi khuaån yeám khí phaùt trieån. Khi môû hoá uû maø coù hôi noùng 40-45 oC, rôm coù maøu vaøng ngheä, muøi hôi khai cuûa ureâ laø uû toát. Caàn laøm hoá uû 2 ngaên : moãi ngaên vöøa ñuû löôïng rôm cho boø aên trong 7 ngaøy, aên 1 ngaên vaø uû 1 ngaên luaân phieân nhau. Vaät lieäu laøm hoá tuøy theo ñòa phöông.

CHAËT NHOÛ COÛ VOI LAØM TAÊNG LÖÔÏNG COÛ AÊN VAØO VAØ TIEÁT KIEÄM ÑÖÔÏC COÛ

51

Ngoaøi rôm, giaây ñaäu phoäng cuõng laø moät loaïi thöùc aên thoâ khoâ cho boø söõa khaù phoå bieán taïi moät soá khu vöïc nhö Cuû Chi, Traõng baøng, Ñöùc Hoøa. Giaây ñaäu coù thaønh phaàn ñaïm thoâ vaøo khoaûng 13-14 %, xô thoâ 37 % laø nguoàn thöùc aên thoâ khoâ raát toát, hoaøn toaøn coù theå thay theá cho rôm khoâ

2.2. Thöùc aên hoãn hôïp Do chaát löôïng thöùc aên thoâ xanh khoâng theå cung caáp ñaày ñuû cho nhu caàu dinh döôõng cuûa boø söõa ,

caàn phaûi boå sung thöùc aên tinh trong caùc giai ñoïan boø mang thai, nuoâi con vaø saûn xuaát söõa . Neáu boø saûn xuaát cao hôn 5 kg söõa/ngaøy, caàn boå sung theâm thöùc aên tinh . Tuøy theo loaïi caùm hoãn hôïp söû duïng maø coù theå boå sung ñeå ñaùp öùng ñuû cho nhu caàu boø. Moãi loaïi caùm, nôi saûn xuaát ñeàu coù ghi khuyeán caùo khaåu phaàn thích hôïp. Tuy nhieân cuõng coù theå boå sung tuøy theo löôïng söõa saûn xuaát vôùi caùch nhö sau :Tính töø kg söõa thöù 6, moãi kg söõa taêng theâm cho aên theâm 0,5 kg thöùc aên hoãn hôïp .

Ví duï, moät boø caùi saûn xuaát 12 kg söõa/ngaøy thì coù theå cho aên : (12 – 5 ) X 0,5 kg = 3,5 kg

Neân söû duïng caùm hoãn hôïp daønh rieâng cho boø söõa . Hieän nay treân thò tröôøng coù nhieàu loaïi nhö caùm An Phuù, Cargill, Laùi Thieâu, Proconco, Thaønh Coâng,Taân Sanh, Vina,Vifoco… Caùc loaïi thöùc aên naøy coù chaát löôïng töông ñöông nhau nhöng khaùc nhau veà giaù caû. Ngöôøi chaên nuoâi coù theå tính toaùn ñeå coù hieäu quaû kinh teá toát nhaát.

Ngöôøi chaên nuoâi coù quy moâ lôùn, neân töï troän thöùc aên hoãn hôïp ñeå giaûm giaù thaønh. Moät ích lôïi khaùc cuûa vieäc töï troän thöùc aên hoãn hôïp laø coù pha troän theo nhöõng coâng thöùc phuø hôïp vôùi töøng giai ñoaïn taêng tröôûng, mang thai, saûn xuaát söõa cuûa boø. Ñeå coù caùc coâng thöùc phuø hôïp, coù theå nhôø caùc cô quan nghieân cöùu, caùc trung taâm khuyeán noâng tö vaán . Tuy nhieân, caàn chuù yù vieäc döï tröõ caùc thöïc lieäu ñeå coù theå oån ñònh ñöôïc thöùc aên hoãn hôïp ( muøi, vò, loaïi thöïc lieäu …). Neáu phaûi thay ñoåi, phaûi döï tính tröôùc ñeå thay theá töø töø, khoâng neân thay theá thöïc lieäu quaù ñoät ngoät, boø seõ keùm aên vaø giaûm naêng suaát.

Moät sai laàm khaù phoå bieán ôû ngöôøi chaên nuoâi boø söõa hieän nay laø pha nöôùc vaøo thöùc aên (caùm hoãn hôïp, phuï pheá phaåm). Vieäc naøy laøm giaûm phaåm chaát thöùc aên vaø laøm thaát thoaùt löôïng khoaùng trong thöùc aên. Khi pha nöôùc, caùc chaát khoaùng do naëng seõ laéng xuoáng vaø boø coù khuynh höôùng aên thöùc aên noåi vaø lô löûng, laøm laõng phí löôïng khoaùng naøy vaø gaây neân tình traïng thieáu khoaùng ôû boø söõa.

Tr

TROÄN THÖÙC AÊN THEO KHAÅU PHAÀN TOÅNG HÔÏP (Chuù yù duøng moät nam chaâm gaén treân xeûng ñeå loaïi caùc vaät laï kim loaïi

)

52

2.3. Caùc loaïi thöùc aên cuû quaû Caùc loaïi cuû quaû nhö khoai lang, khoai taâybi , caø roát, baàu, bí … ñeàu coù theå söû duïng laøm thöùc aên

cho boø. Thöùc aên cuû quaû giaøu dinh döôõng, muøi thôm ngon, chöùa nhieàu vitamin, nhieàu chaát boät ñöôøng , nhieàu nöôùc. Tuy nhieân , do giaù thaønh cao neân söû duïng cho boø aên khoâng hieäu quaû kinh teá, ngoaïi tröø tröôøng hôïp giaù reõ vaø boå sung khi giai ñoaïn ñaàu kyø vaét söõa. Ñaëc bieät khi boå sung khoai mì , khoai taây caàn chuù yù xöû lyù ( phôi khoâ) ñeå traùnh ngoä ñoäc cho boø söõa.(xem theâm phaàn caùc ñoäc chaát trong thöùc aên)

2.4. Caùc loaïi thöùc aên phuï pheá phaåm noâng nghieäp- coâng nghieäp Coù nhieàu loaïi phuï pheá phaåm noâng nghieäp vaø coâng nghieäp cheá bieán thöïc phaåm, nöôùc giaûi khaùt

coù theå söû duïng laøm thöùc aên cho boø söõa nhö heøm bia, baõ traùi caây, baõ ñaäu naønh, baõ mì, ræ maät, ñoït mía (beûo), thaân caây baép, daây ñaäu phoäng ….

• Heøm bia Heøm bia laø loaïi thöùc aên reû tieàn , giaøu ñaïm thoâ, nhieàu nöôùc, muøi vò thôm ngon , chöùa nhieàu

vitamin nhoùm B. Ngoaøi ra, noù coøn chöùa nhieàu chaát gaây kích thích ngon mieäng ( hieän nay chöa xaùc ñònh ñöôïc ). Ngöôøi ta coù theå thay theá 1 kg thöùc aên tinh baèng 4,5 kg heøm bia , nhöng khoâng neân thay theá heøm bia vöôït quaù 1/2 1öôïng thöùc aên tinh trong khaåu phaàn .

• Baõ mì Baõ mì laø phuï phaåm cuûa cheá bieán tinh boät töø khoai mì. Baõ mì coù chöùa nhieàu tinh boät, cung caáp

nhieàu naêng löôïng cho boø söõa. Ngöôøi ta coù theå thay theá 1 kg thöùc aên tinh baèng 6 kg baõ mì . Neáu phoái hôïp caû baõ mì vaø baõ ñaäu naønh ñeå thay theá cho thöùc aên tinh thì seõ coù hieäu quaû toát hôn.

• Baõ ñaäu naønh Baõ ñaäu naønh laø phuï phaåm cuûa cheá bieán söõa ñaäu naønh vaø ñaäu huû. Baõ ñaäu naønh coù haøm löôïng ñaïm

(protein) thoâ cao, muøi vò thôm ngon, deã tieâu hoùa. Ngöôøi ta coù theå thay theá 1 kg thöùc aên tinh baèng 7 kg baõ ñaäu naønh. Tuy nhieân, caàn löu yù laø khoâng neân cho aên baõ ñaäu naønh vôùi caùc loaïi thöùc aên chöùa nhieàu ureâ ( rôm uû ureâ, ureâ) vì baõ ñaäu naønh coù chöùa men phaân giaûi ureâ, laøm ureâ phaân giaûi nhanh choùng taïo thaønh löôïng lôùn NH3 seõ gaây ngoä ñoäc cho boø söõa. Toát nhaát khi cho aên baõ ñaäu naønh , neân phaân chia thaønh nhieàu böõa.

• Xaùc thôm (voû thôm ) Xaùc thôm laø phuï phaåm cuûa cheá bieán thôm ñoà hoäp. Xaùc thôm coù haøm löôïng ñöôøng cao , muøi

thôm , deã tieâu hoùa. Tuy nhieân, caàn löu yù laø khi cho boø aên nhieàu xaùc thôm seõ gaây raùt löôõi ( do men Bromelin trong thôm gaây phaân huûy Protein ) vaø maát caân ñoái chaát xô, ñaïm. Vì vaäy, chæ neân cho aên xaùc thôm haïn cheá ( döôùi 15 kg/boø /ngaøy ). Coù theå uû men vaøo xaùc thôm 2-3 ngaøy tröôùc khi cho aên, xaùc thôm seõ meàm, men Bromelin bò phaân giaûi bôùt, boø seõ thích aên hôn.

• Ræ maät Ræ maät laø phuï phaåm cuûa quaù trình saûn xuaát ñöôøng. Ræ ñöôøng chöùa nhieàu ñöôøng, khoaùng, kích

thích tính ngon mieäng vaø coù lôïi cho söï hoaït ñoäng cuûa heä vi sinh vaät daï coû. Coù theå boå sung ræ maät ñöôøng töø 1-2 kg /boø/ngaøy.

2.5. Caùc cheá phaåm sinh hoïc Vieäc aùp duïng nhöõng thaønh töïu coâng ngheä sinh hoïc vaøo chaên nuoâi boø söõa ñaõ ñöôïc thöïc hieän töø laâu

taïi caùc nöôùc chaên nuoâi boø söõa phaùt trieån. Beân caïnh caùc öùng duïng vaøo lónh vöïc sinh saûn, caùc öùng duïng trong vieäc nuoâi döôõng cuõng ñaõ ñöôïc phaùt trieån roäng raõi, ñaëc bieät laø caùc cheá phaåm giuùp boø tieâu hoùa toát thöùc aên (taêng tæ leä tieâu hoùa), giuùp boø ñieàu hoøa thaân nhieät toát hôn , giuùp taêng naêng suaát söõa ….

53

BST ( Bovine Somatotropine) laø moät chaát tieát töø thuøy tröôùc tuyeán yeân. Keát quaû nghieân cöùu cho thaáy BST coù taùc duïng leân söï taêng tieát söõa. Cheá phaåm naøy ñöôïc toång hôïp vaø söû duïng ñeå kích thích taêng söõa. Hieäu quaû coù theå laøm taêng söõa 15 –20 %. Cheá phaåm naøy ñöôïc tieâm vaøo boø ôû thôøi ñieåm 60 –80 ngaøy sau khi sinh. Khi ñöôïc söû lyù, boø seõ aên nhieàu hôn vì vaäy ñeå ñaït hieäu quaû caàn phaûi cung caáp ñaày ñuû thöùc aên .Tuy nhieân, vieäc söû duïng BST phaûi laøm theo ñuùng höôùng daãn , vì noù coù theå gaây hieän töôïng chaäm leân gioáng. Cheá phaåm naøy ñöôïc söû duïng vì an toaøn cho ngöôøi.

Taïi Israel, ngöôøi ta ñaõ chöùng minh raèng khi boå sung moät soá loaïi naám men seõ giuùp taêng khaû naêng chòu ñöïng vôùi ñieàu kieän khí haäu noùng, taêng ñoä ngon mieäng, töø ñoù giuùp taêng saûn löôïng söõa. Caùc loaïi naám men naøy coù nhieàu trong caùc loaïi baõ men baùnh mì, heøm bia, heøm röôïu…

Caùc loaïi enzym cuõng ñöôïc söû duïng laøm taêng quaù trình tieâu hoaù, taêng quaù trình haáp thu caùc döôõng chaát trong thöùc aên , giuùp taêng hieäu quaû söû duïng thöùc aên, haï giaù thaønh. Hieän nay taïi Vieät Nam , treân thò tröôøng coù cheá phaåm sinh hoïc Feedadd NC3 (do coâng ty Gia Töôøng saûn xuaát döïa treân coâng trình nghieân cöùu cuûa Vieän Sinh Hoïc Nhieät ñôùi vaø Vieän Khoa hoïc Kyõ thuaät Noâng Nghieäp Mieàn Nam ) thuoäc daïng naøy . Ngoaøi ra, trong cheá phaåm naøy coøn ñöôïc boå sung caùc vitamin (nhoùm B vaø ñaëc bieät laø vitamin D) vaø caùc acid amin quan troïng khaùc. Nghieân cöùu cho thaáy , khi söû duïng chaát naøy ñaõ coù caùc taùc duïng nhö :taêng cöôøng quaù trình tieâu hoaù; kích thíùch tính ngon mieäng; taêng cöôøng quaù trình haáp thu caùc döôõng chaát ;taêng cöôøng haáp thu Canxi trong thöùc aên ngaên ngöøa caùc beänh do thieáu Canxi (nhö soát söõa, yeáu chaân..);taêng cöôøng caùc hoaït ñoäng cuûa caùc Enzym trong cô theå boø ….Töø ñoù , goùp phaàn laøm taêng naêng suaát söõa, goùp phaàn ngaên ngöøa caùc beänh do thieáu vitamin nhoùm B vaø vitaminD, ñoàng thôøi goùp phaàn ngaên ngöøa beänh thieáu Canxi. 3. CAÙCH THAY THEÁ CAÙC LOAÏI THÖÙC AÊN . Khi söû duïng caùc thöïc lieäu trong khaåu phaàn, neáu loaïi thöïc lieäu naøy khoâng coù hoaëc khoù kieám hay giaù cao, coù theå thay ñoåi baèng thöïc lieäu khaùc. Nguyeân taéc laø khi thay ñoåi caàn phaûi thay ñoåi töø töø ñeå traùnh laøm xaùo troän heä vi sinh vaät trong daï coû.

• Caùc loaïi coû voi, coû töï nhieân , thaân baép coù giaù trò gaàn ngang nhau , neân coù theå thay theá cho nhau.

• 1 kg coû khoâ thay ñöôïc 4-5 kg coû töôi- • 1 kg rôm (khoâng uû ) thay ñöôïc 2 kg coû töôi • Rôm khoâ, thaân baép khoâ, coû khoâ coù theå thay theá cho nhau • 2 kg baùnh daàu döøa baèng 1 kg baùnh daàu phoïng • 1 kg baùnh daàu boâng vaûi baèng 750 g baùnh daàu phoäng • 4,5 kg heøm bia thay theá 1 kg caùm • 6 kg xaùc mì thay theá 1 kg caùm • 7 kg xaùc ñaäu thay theá 1 kg caùm

Boø laø ñoäng vaät nhai laïi, vì theá noù coù theå söû duïng caùc loaïi thöùc aên coù tæ leä xô cao. Coù theå söû duïng nhieàu loaïi thöùc aên khaùc nhau ñeå nuoâi boø. Nguyeân taéc laø phaûi caân baèng giöõa nhu caàu, khaû naêng aên vaøo (söùc chöùa cuûa daï coû) khaû naêng tieâu hoùa vaø giaù caû ñeå quyeát ñònh söû duïng loaïi thöùc aên naøo coù hieäu quaû nhaát. Boø cho aên quaù nhieàu thöùc aên tinh seõ bò yeáu chaân (beänh baàm tím moùng )

54

4. MOÄT SOÁ KHAÅU PHAÀN ÑEÀ NGHÒ Khaåu phaàn ñöôïc xaây döïng döïa theo naêng suaát , khoái löôïng cuûa boø caùi vaø giai ñoaïn cho

söõa hay caïn söõa GIAI ÑOAÏN 1 :

Giai ñoaïn sau khi sanh ñeán tuaàn thöù 10 , giai ñoaïn boø cho söõa cao nhaát . ÔÛ thôøi ñieåm môùi sanh, boø caùi thöôøng coù ñoä ngon mieäng thaáp vaø töø töø taêng daàn. Thöôøng thì löôïng thöùc aên aên vaøo khoâng ñuû cho nhu caàu duy trì vaø nhu caàu saûn xuaát söõa. Boø seõ huy ñoäng döôõng chaát , naêng löôïng töø cô theå (10-15 % troïng löôïng ) ñeå saûn xuaát söõa vaø duy trì caùc hoaït ñoäng cô theå, nhöng löôïng ñaïm thöôøng khoâng ñuû. Vì vaäy, caàn boå sung ñaày ñuû chaát ñaïm chaát löôïng toát , ñeå duy trì khaû naêng saûn xuaát söõa cao trong giai ñoaïn naøy . Yeâu caàu tæ leä ñaïm thoâ trong khaåu phaàn laø 16 –18 % ( tuøy theo naêng suaát cuûa boø söõa). GIAI ÑOAÏN 2 :

Giai ñoaïn töø tuaàn thöù 11 ñeán thaùng thöù 6, laø giai ñoaïn boø cho söõa giaûm daàn vaø boø coù theå aên löôïng thöùc aên cao nhaát . Theå troïng boø baét ñaàu phuïc hoài ôû thaùng thöù 4 hay thöù 5 sau khi ñeû. ÔÛ giai ñoïan naøy, caàn cho boø aên ñuû ñeå saûn löôïng söõa giaûm chaäm ( döôùi 10% thaùng ). Yeâu caàu tæ leä ñaïm thoâ trong khaåu phaàn laø 14 –16 % ( tuøy theo naêng suaát cuûa boø söõa) GIAI ÑOAÏN 3 :

Giai ñoaïn töø thaùng thöù 7 ñeán thaùng thöù 10 (cuoái kyø cho söõa ), laø giai ñoaïn saûn löôïng söõa giaûm nhanh, löôïng thöùc aên aên vaøo cuõng baét ñaàu giaûm theo söï phaùt trieån cuûa baøo thai (do ñoä ngon mieäng giaûm). Yeâu caàu tæ leä ñaïm thoâ trong khaåu phaàn laø 12 –14 % ( tuøy theo naêng suaát cuûa boø söõa) GIAI ÑOAÏN 4 :

Giai ñoaïn caïn söõa (khoâ söõa) , khoaûng 2 thaùng tröôùc khi sanh. Phöông phaùp caïn söõa thöôøng ñöôïc aùp duïng laø taùch boø khoûi ñaøn, ngöng cho aên thöùc aên tinh, trong voøng 2-3 ngaøy ñaàu chæ vaét 1 laàn vaø sang ngaøy thöù tö thì ngöng haún khoâng vaét, keát hôïp bôm khaùng sinh vaøo baàu vuù ñeå phoøng vieâm vuù. Sau khi caïn söõa, cho boø aên thöùc aên tinh trôû laïi 1kg/con/ngaøy. Caàn phaûi cung caáp töø 5-10 kg coû töôi (coû voi hay coû töï nhieân ), rôm aên töï do. Chuù yù boå sung Canxi cho boø ñeå traùnh soát söõa sau khi sanh. Moät phöông phaùp phoøng soát söõa laø 1 tuaàn tröôùc khi sanh, chích 1-2 lieàu vitamin D (3-5 trieäu ñôn vò/lieàu) vaø duy trì tyû leä Canxi cao trong khaåu phaàn ñeå thuù döï tröõ Canxi. Coù theå chích sinh toá ADE ñeå traùnh soùt nhau. Yeâu caàu tæ leä ñaïm thoâ trong khaåu phaàn laø 12 % ñeå duy trì heä vi sinh vaät daï coû hoaït ñoäng toát ( tuøy theo naêng suaát cuûa boø söõa)

KHAÅU PHAÀN ÔÛ GIAI ÑOÏAN 1 ( töø ngaøy ñeû ñeán tuaàn thöù 10) (Boø coù theå troïng trung bình 400 kg)

Naêng suaát <15 kg Naêng suaát >15 kg Loaïi thöïc lieäu 1 2 3 4 5 6

Coû voi (kg) 15 20 15 20 Rôm uû ureâ (kg) 2 3 2 2 3 Thaân baép gieo daøy (kg) 10 10 Caùm hoãn hôïp (kg) 5 6 2,5 5 6 2,5 Baùnh daàu phoïng (kg) 0,8 1,6 1,5 1,6 1,2 Baùnh daàu boâng vaûi(kg) 1,5 1,5

55

Heøm bia (kg) 9 9 Baõ khoai mì (kg) 12 5 12 5 Baõ ñaäu (kg) 8 8 Ræ ñöôøng (kg) 2 1 1 2 1 1 Muoái (g) 5 5 5 5 5 5 Cheá phaåm NC3 (g) 100 100 100 100 100 100 Toång khoái löôïng (kg) 36,9 30,25 38,65 37,65 32,25 39,85 Giaù tieàn (ñ) 26.740 30.800 25.160 29.240 32.240 29.360 Ghi chuù : Tuøy theo löôïng coû söû duïng , coù theå aùp duïng moät trong soá caùc khaåu phaàn ñeà nghò vaø coù theå thay theá caùc thöïc lieäu coù giaù trò töông ñöông nhau (theo muïc 4.3) tuøy theo ñieàu kieän noâng hoä, giaù caû vaø tính saün coù cuûa thöïc lieäu . Khaåu phaàn 1,2 coù ñuû coû, khaåu phaàn 3 khoâng coù coû maø thay theá baèng thaân baép gieo daøy.

KHAÅU PHAÀN ÔÛ GIAI ÑOAÏN 2 ( töø tuaàn thöù 11 ñeán thaùng thöù 6)

(Boø coù theå troïng trung bình 400 kg)

Naêng suaát <15 kg Naêng suaát >15 kg Loaïi thöïc lieäu 1 2 3 4 5 6

Coû voi (kg) 15 20 15 20 Coû töï nhieân (kg) Rôm uû ureâ (kg) 2 3 2 3 Thaân baép gieo daøy (kg) 10 10 Ñoït mía (kg) 3 Caùm hoån hôïp (kg) 5 6 2,5 5 6 2,5 Baùnh daàu phoïng (kg) 0,7 0,8 1,6 Baùnh daàu boâng vaûi(kg) 1,5 1,5 Heøm bia (kg) 9 9 Baõ khoai mì (kg) 12 5 12 5 Baõ ñaäu (kg) 8 8 Ræ ñöôøng (kg) 2 1 2 1 1 Muoái (g) 5 5 5 5 5 5 Cheá phaåm NC3 (g) 100 100 100 100 100 100 Toång khoái löôïng (kg) 36,15 31,35 37,65 36,9 32,25 38,65 Giaù tieàn (ñ) 23.990 29.090 24.160 26.740 32.240 25.160

56

KHAÅU PHAÀN ÔÛ GIAI ÑOAÏN 3 (töø thaùng thöù 7 ñeán thaùng thöù 10) (Boø coù theå troïng trung bình 400 kg) Naêng suaát <15 kg Naêng suaát >15 kg Loaïi thöïc lieäu

1 2 3 4 5 6 Coû voi (kg) 20 15 15 20 Coû töï nhieân (kg) Rôm (kg) Rôm uû ureâ (kg) 2 2 3 2 3 Thaân baép gieo daøy (kg) 10 10 Ñoït mía (kg) Caùm hoån hôïp (kg) 4 5 1,5 5 6 2,5 Baùnh daàu phoïng (kg) 0,7 Baùnh daàu boâng vaûi(kg) 1 1,5 Heøm bia (kg) 7 9 Baõ khoai mì (kg) 4 12 5 12 5 Baõ ñaäu (kg) 6 8 Ró ñöôøng (kg) 1 2 2 2 1 Muoái (g) 5 5 5 5 5 5 NC3 (g) 100 100 100 100 100 100

BOØ ÑÖÔÏC CHO AÊN KHAÅU PHAÀN TOÅNG HÔÏP (COÛ + CAÙM+ PPP)

57

Toång khoái löôïng (kg) 32,15 36,15 34,15 36,15 31,35 37,65 Giaù tieàn (ñ) 21.590 23.990 16.810 23.990 29.090 24.160 5. KYÕ THUAÄT CHAÊM SOÙC NUOÂI DÖÔÕNG

5.1. Ñoái vôùi beâ Beâ caùi laø töông lai thaønh coâng cuûa noâng traïi boø söõa vì theá noù caàn ñöôïc nuoâi döôõng toát. Nuoâi

döôõng toát , veä sinh toát, tieâm phoøng ñaày ñuû caùc beänh , ñònh kyø taåy kyù sinh truøng laø yeáu toá quyeát ñònh söï thaønh coâng cuûa vieäc nuoâi döôõng chaêm soùc beâ.

Khi boø sanh beâ, neân ñeå boø ñeû töï nhieân (tröø tröôøng hôïp thai lôùn phaûi can thieäp). Beâ ñeû ra phaûi ñöôïc lau khoâ, caét roán, boùc maøng döông bao quanh cô theå . Sau khi ñeû, caàn cho beâ buù ngay vaø buù heát söõa ñaàu trong 3-4 ngaøy, sau ñoù cho beâ buù bình thöôøng. Söõa ñaàu coù vai troø raát quan troïng vì löôïng chaát dinh döôõng cao vaø ñaëc bieät laø haøm löôïng chaát khaùng theå raát cao (6 %). Beâ ñöôïc buù söõa ñaàu seõ khoûe maïnh, lôùn nhanh, ñeà khaùng toát . Söõa ñaàu coøn giuùp taåy saïch nhöõng caën baõ tích tuï trong ñöôøng tieâu hoùa (cöùt xu). Caàn phaûi cho beâ buù söõa ñaàu caøng sôùm caøng toát vì beâ chæ coù khaû naêng haáp thu chaát khaùng theå trong söõa ñaàu trong voøng 36 giôø sau khi sanh vaø sau ñoù giaûm nhanh . Söõa ñaàu khoâng ñöôïc pha vaøo söõa thöôøng ñeå baùn vì seõ gaây aûnh höôûng ñeán chaát löôïng söõa. Coù theå söû duïng söõa ñaàu cho beâ khaùc buù nhaát laø beâ maát meï.

Ñaây laø giai ñoaïn nuoâi beâ baèng söõa meï. Ñoái vôùi boø caùi Lai Sind, caàn nuoâi boø meï toát ñeå coù ñuû löôïng söõa cho beâ baèng caùch ngoaøi thôøi gian chaên thaû ngoaøi ñoàng baõi, caàn boå sung coû vaø moät ít thöùc aên tinh taïi chuoàng. Keát hôïp taäp cho beâ aên. Löôïng söõa cuûa boø meï giaûm daàn theo thaùng tuoåi cuûa beâ. Ñeå ñaùp öùng yeâu caàu phaùt trieån cuûa beâ vaø taïo ñieàu kieän cho vieäc cai söõa caàn taäp cho beâ aên sôùm töø luùc 7 ngaøy tuoåi ( taïi moät soá nöôùc coù ngaønh chaên nuoâi boø söõa tieân tieán nhö Israel, Nhaät, ngöôøi ta taäp cho beâ aên ngay töø ngaøy ñaàu tieân baèng thöùc aên taäp aên cho beâ) . Khi beâ ñöôïc 1 tuaàn tuoåi , coù theå pha söõa vôùi chaát thay theá söõa hoaëc thöùc aên tinh ñeå taäp cho beâ aên sôùm . Taäp cho beâ aên thöùc aên tinh baèng caùch duøng thöùc aên hoãn hôïp treùt leân mieäng beâ nhieàu laàn moãi ngaøy. Töø tuaàn thöù 2 coù theå taäp cho beâ laøm quen vôùi coû khoâ . Taäp cho beâ aên sôùm seõ giuùp cho vieäc cai söõa sôùm , beâ aên ñöôïc nhieàu coû vaø tieâu hoùa ñöôïc rôm coû toát khi lôùn. Nuoâi ñuùng phöông phaùp, coù theå cai söõa beâ ôû 3 thaùng tuoåi (thay vì 4-6 thaùng tuoåi) vaø tieát kieäm ñöôïc moät löôïng söõa lôùn ( khoûang 100 kg /con)

Phaûi cho boø aên tuyø theo naêng suaát söõa , tình traïng mang thai, vaø taêng tröôûng cuûa boø . Phöông phaùp phoái hôïp khaåu phaàn ñôn giaûn nhaát laø cho boø aên coû xanh töï do ; boå sung thöùc aên tinh theo coâng thöùc :tính töø kg söõa thöù 6, moãi kg söõa taêng theâm cho aên theâm 0,5 kg thöùc aên hoãn hôïp ; boå sung theâm 1- 2 kg thöùc aên tinh cho nhu caàu mang thai (coù theå thay theá baèng caùc loaïi phuï pheá phaåm ñeå tieát kieäm ); toái cho aên theâm 2-3 kg rôm .Trong tröôøng hôïp thöùc aên thoâ xanh thieáu, söû duïng thöùc aên thoâ khoâ thay theá thì caàn phaûi taêng tæ leä ñaïm trong thöùc aên tinh.

58

Trong tröôøng hôïp aùp duïng quy trình nuoâi beâ taùch meï (khoâng cho beâ buù meï), beâ seõ khoâng ñöôïc buù meï tröïc tieáp maø hoaøn toaøn ñöôïc nuoâi döôõng chaêm soùc bôûi ngöôøi chaên nuoâi. Caùc thuaän lôïi cuûa quy trình naøy laø : • Beâ ñöôïc nuoâi döôõng moät caùch kinh teá • Coù theå bieát chính xaùc saûn löôïng söõa thöïc teá cuûa boø meï • Coù theå cho beâ uoáng moät löôïng söõa chính xaùc cuøng vôùi caùc loïai thöùc aên khaùc • Boø coù theå tieáp tuïc cho söõa thöôøng xuyeân maø khoâng caàn söï hieän dieän cuûa beâ con • Boø meï khoâng vöôùng baän con döôùi chaân noù seõ mau choùng hoøa nhaäp vôùi ñaøn vaø mau choùng leân

gioáng vaø sinh saûn laïi.

Thoâng thöôøng söõa ñaàu seõ chuyeån thaønh söõa thöôøng vaøo 3-4 ngaøy sau khi ñeû. Vaøo ngaøy thöù 4 hoaëc 5 löôïng söõa cho beâ uoáng coù theå taêng daàn leân 5 kg/ngaøy. Qui trình nuoâi döôõng beâ ñöôïc aùp duïng nhö sau:

Qui trình nuoâi döôõng beâ lai höôùng söõa

Tuaàn tuoåi

Söõa uoáng (kg/con,ngaøy)

Caùm HH (gam/con/ng)

Coû khoâ (gam/con/ng)

Toång löôïng söõa+nöôùc uoáng (kg/con/ngaøy)

2 5 50 3.5 – 5.0 3 4 100 50 4.0 – 5.0 4 4 150 50 4.0 – 5.5 5 4 250 100 5.0 – 6.0 6 4 400 150 5.0 – 6.5 7 3 600 200 5.5 – 7.5 8 3 800 300 6.0 – 8.0 9 2 1000 400 6.5 – 8.5

10 1500 500 7.0 – 9.0 11 1750 600 8.0 – 10 12 2000 800 8.5 – 11 Beâ raát nhaïy caûm vôùi tyû leä beùo coù trong söõa (baát kyø thöùc uoáng thay theá söõa naøo cuõng phaûi coù tyû leä

beùo trong khoûang 2,5 deán 3%). Vì tyû leä beùo trong söõa raát khaùc nhau trong suoát thôøi gian vaét söõa (beùo thaáp trong caùc tia söõa ñaàu vaø tyû leä beùo cao hôn vaøo cuoái lucù vaét söõa). Vì vaäy, chuùng ta neân vaét söõa xong roài môùi cho beâ uoáng. Ñieàu naøy cuõng giuùp chuùng ta traùnh ñöôïc tình traïng thaát thöôøng cuûa tyû leä beùo trong söõa cho beâ uoáng. Khoâng bao giôø cho beâ uoáng söõa coù hoøa chung vôùi nöôùc.

Beâ caùi laø töông lai phaùt trieån cuûa noâng traïi boø söõa. Beâ caàn ñöôïc nuoâi döôõng chaêm soùc toát. Nuoâi beâ taùch meï laø bieän phaùp toát nhaát ñeå kieåm soaùt löôïng söõa beâ buù vaø nuoâi döôõng beâ theo ñuùng quy trình. Beâ caàn ñöôïc taäp cho aên sôùm ñeå giuùp cai söõa sôùm , giuùp beâ aên ñöôïc nhieàu coû vaø tieâu hoùa ñöôïc rôm coû toát khi lôùn.

59

Trong giai ñoïan sau khi cai söõa, caàn chaêm soùc beâ toát , vì ñaây laø giai ñoaïn khuûng khoaûng cuûa beâ do ôû giai ñoaïn chuyeån cheá ñoä nuoâi döôõng töø söõa meï sang thöùc aên thoâ xanh. Caàn ñaûm baûo soá löôïng vaø chaát löôïng thöùc aên cho beâ ñeå chuùng khoâng bò coøi coïc, beänh taät aûnh höôûng ñeán giai ñoaïn sau. Ngoaøi thôøi gian chaên thaû ngoaøi ñoàng, caàn boå sung thöùc aên tinh coù chaát löôïng cao.

5.1.1. Söï phaùt trieån cuûa beâ vaø boø tô Khi moät beâ con coù khoái löôïng löôïng treân 40 kg ñöôïc nuoâi döôõng vôùi khaåu phaàn söõa nguyeân töï

do thì noù coù theå taêng troïng ñöôïc 0,9 kg/ngaøy. Tuy nhieân cuõng khoâng neân nuoâi beâ quaù maäp , seõ aûnh höôûng ñeán söï phaùt duïc cuûa beâ. Vì vaäy, caàn cho aên ñuùng möùc ñeå beâ ñaït taêng troïng theo yeâu caàu .. Tham khaûo baûng döôùi ñaây ñeå ñaùnh giaù laø beâ coù nuoâi quaù maäp hay khoâng. Neáu quaù maäp hay quaù oám caàn ñieàu chænh khaåu phaàn.

PHAÙT TRIEÅN CUÛA BEÂ HOLSTEIN FRIESIAN THUAÀN QUA CAÙC THAÙNG TUOÅI (tham khaûo cho beâ lai höôùng söõa)

Thaùng tuoåi (xaáp xæ)

Theå troïng (kg)

Voøng ngöïc (cm)

Thaùng tuoåi Theå troïng (kg)

Voøng ngöïc (cm)

3 thaùng 100 105 15 thaùng 350 162 5 thaùng 150 119 17 thaùng 400 169 8 thaùng 200 132 20 thaùng 450 175 10thaùng 250 143 22 thaùng 490 180 12 thaùng 290 151 24 thaùng 525 185 Ghi chuù : Caùc beâ lai HF ñaït 70 –80 % khoái löôïng tham khaûo treân ñaây, laø ñaït yeâu caàu.

5.1.2. Trui söøng cho beâ Ñeå ñaûm baûo an toøan cho gia suùc vaø ngöôøi chaên nuoâi, neân trui söøng cho beâ con.Thoâng thöôøng

vieäc trui söøng neân ñöôïc tieán haønh khi gia suùc coøn nhoû vì vaäy ngöôøi ta coøn goïi noù laø “khoâng cho söøng moïc”. Neáu trui söøng hoaëc cöa söøng ôû giai ñoaïn boø lôùn ,seõ laâu laønh hôn vaø deã bò stress laøm giaûm söõa, giaûm taêng troïng . Trong ñieàu kieän chaên nuoâi noâng hoä, khoâng coù duïng cuï chuyeân duøng, coù theå duøng moät oáng nöôùc ∅21 daøi 1 meùt, nung noùng ñoû, ñeå trui söøng cho beâ. Tuøy thuoäc vaøo ñoä daøy cuûa da goác söøng ta coù theå trui töø 5 ñeán 20 giaây. Phaûi laøm phoûng phaàn döôùi da ñeå taïo thaønh moät voøng phoûng, laøm cho maùu khoâng theå ñeán nuoâi döôõng moâ söøng ñöôïc nöõa. Veát thöông toát coù maøu naâu vaø khoâ. Sau ñoù veát thöông phaûi ñöôïc saùt truøng ñeå ngöøa nhieãm truøng.

5.1.3. Ñaùnh soá hieäu cho be Toát nhaát ta neân laäp soá hieäu cho beâ ngay khi coøn nhoû (trong giai ñoïan buù söõa ). Coù theå chuïp

hình, veõ caùc ñaëc ñieåm nhaän daïng trong phieáu theo doõi ñaøn vaø theo doõi caù theå, ñaùnh soá tai;, ñeo voøng soá ôû coå….Trong ñieàu kieän hieän nay taïi Vieät Nam, thích hôïp nhaát laø söû duïng bieän phaùp ñeo voøng soá (khaéc soá hieäu treân moät mieáng nhöïa) roài ñeo ôû coå hoaëc ñeo baûng soá tai.

5.1.4. Loaïi boû vuù thöøa ( vuù ñeo ) Moät soá beâ sinh ra coù nhieàu hôn 4 vuù. Caùc vuù thöøa naøy seõ laøm maát veõ ñeïp cuûa baàu vuù vaø seõ

gaây caûn trôû khi vaét söõa (nhaát laø khi vaét söõa baèng maùy). Caùc vuù thöøa naøy phaûi ñöôïc loaïi boû khi beâ ñöôïc 1 ñeán 2 thaùng tuoåi. Yeâu caàu thuù y can thieäp , loaïi boû baèng tieåu phaãu .: xaùc ñònh ñuùng vuù thöøa , saùt truøng ,gaây teâ cuïc boä roài duøng keùo caét boû.

60

5.2. Ñoái vôùi boø tô haäu bò ÔÛ giai ñoaïn naøy, boø ñaõ söû duïng toát thöùc aên thoâ xanh neân thöùc aên chuû yeáu cho giai ñoaïn naøy laø thoâ

xanh. Caàn taïo ñieàu kieän cho boø söû duïng thöùc aên thoâ xanh nhieàu nhaát. Ngoaøi vieäc chaên thaû, coù theå xöû duïng thöùc aên uû chua, uû xanh, coû khoâ, rôm uû vaø caùc loaïi phuï pheá phaåm khaùc (caùc loaïi khoâ daàu, taûng lieám ureâ- ræ maät) cho boø aên

Döïa vaøo nhu caàu cuûa boø vaø khaû naêng cung caáp thöùc aên treân ñoàng coû ñeå coù keá hoaïch boå sung thöùc aên taïi chuoàng. Neáu thöùc aên thoâ xanh bò haïn cheá ,caàn boå sung thöùc aên taïi chuoàng: 10-15 kg coû xanh; hoaëc 3-5 kg rôm uû 4 % ureâ; hoaëc 100 g taûng lieám 10 % ureâ. Haøm löôïng protein thoâ trong khaåu phaàn ñaït khoûang 12 % .Coù theå thay theá 1,5 kg thöùc aên tinh hoãn hôïp/ con/ ngaøy baèng 1,5 kg haït boâng + 1,5 kg ræ maät/con/ngaøy.

Boø tô thöôøng ñoäng duïc laàn ñaàu vaøo 12 –13 thaùng tuoåi ( ñaït troïng löôïng töø 40 –50% troïng löôïng boø caùi tröôûng thaønh) Tuy nhieân chæ neân phoái gioáng cho boø tô luùc 14 thaùng tuoåi, khi ñaït khoái löôïng treân 220 kg ( 60% troïng löôïng boø caùi tröôûng thaønh) vaø thaønh thuïc sinh duïc hoøan chænh. Boø tô khoâng neân nuoâi quaù maäp hoaëc quaù oám. Khaåu phaàn cho aên chính laø thöùc aên thoâ ( coû & rôm ) vaø phuï pheá phaåm .

Trong giai ñoïan mang thai , boø tô caàn ñöôïc nuoâi döôõng toát vì noù seõ aûnh höôûng ñeán khaû naêng saûn xuaát cuûa boø sau naøy. Töø thaùng mang thai thöù 4 caàn cho boø aên theâm thöùc aên tinh ( baèng 0,8- 1 % troïng löôïng cô theå, ví duï boø naëng 300 kg cho aên khoûang 2,4 –3 kg thöùc aên tinh). Ngoaøi ra, ñoái vôùi boø tô caàn cho aên töø 0,5 – 1 kg thöùc aên tinh ñeå cho nhu caàu phaùt trieån cuûa boø . Tröôùc khi sanh 1-2 thaùng, boø caàn ñöôïc laøm quen vôùi ngöôøi vaét söõa baèng caùch taém chaûi, chaêm soùc , xoa boùp baàu vuù vaø thao taùc chuaån bò vaét söõa moãi ngaøy.

5.3. Ñoái vôùi boø caùi ñang cho söõa Boø caàn cho aên theo ñuùng tieâu chuaån khaåu phaàn aên phuø hôïp vôùi naêng suaát söõa vaø theo chu kyø cho

söõa, toùm taét nhö sau : • Trong 2-3 thaùng ñaàu ( töø khi sinh ñeán luùc ñaït ñænh söõa cao nhaát ) boø caàn ñöôïc cho aên ñuû löôïng

thöùc aên tinh ( 1-1,5 % troïng löôïng cô theå . ví duï boø naëng 400 kg cho aên khoûang 4 –6 kg thöùc aên tinh).Thöùc aên thoâ chieám tì leä thaáp (50% khaåu phaàn) nhöng chaát löôïng phaûi cao. Haøm löôïng Protein thoâ trong khaåu phaàn phaûi ñaït töø 16 –18 %. Khi cho aên löôïng thöùc aên hoãn hôïp quaù cao ( 9 kg/con/ngaøy) seõ gaây roái loïan tieâu hoùa vaø moät soá beänh khaùc. Haøm löôïng ñaïm thoâ trong khaåu phaàn phaûi ñaït töø 16-18 %.

• Trong giai ñoaïn giöõa chu kyø cho söõa, luùc naøy löôïng söõa ñaõ giaûm daàn. Neân taêng daàn löôïng thöùc aên thoâ xanh ( leân 60- 65 % ) vaø giaûm löôïng thöùc aên tinh. Haøm löôïng ñaïm thoâ trong khaåu phaàn phaûi ñaït töø 14-16 %.

• Trong giai ñoïan cuoái kyø cho söõa , thöùc aên thoâ xanh chieám tæ leä chính trong khaåu phaàn ( 75 – 85% ). Haøm löôïng ñaïm thoâ trong khaåu phaàn phaûi ñaït töø 12-14 %.Boø thöôøng ñoäng duïc laïi sau khi sanh töø 35 –60 ngaøy . Tuy nhieân chæ phoái gioáng cho boø 50-60 ngaøy sau khi sanh , khi cô quan sinh duïc boø caùi ñaõ hoài phuïc hoaøn toaøn vaø phoái gioáng luùc naøy tæ leä ñaäu thai seõ cao. Boø caàn vaän ñoäng, taém naéng ñeå taêng cöôøng haáp thu Can xi, traùnh nhöõng beänh veà xöông. 5.4. Ñoái vôùi boø caùi caïn söõa Boø tröôùc khi sanh töø 60 ngaøy caàn phaûi ñöôïc caïn söõa ñeå ñaûm baûo söùc khoûe cho boø meï vaø thai,

ñaûm baûo söï hoài phuïc cuûa tuyeán vuù ñeå sinh con toát vaø coù naêng suaát cao ôû löùa keá tieáp.

61

Ñeå traùnh boø bò vieâm vuù vaø ñaûm baûo naêng suaát söõa ôû chu kyø keá tieáp, caàn aùp duïng bieän phaùp caïn söõa töø töø baèng caùch giaûm löôïng thöùc aên vaø nöôùc uoáng, thay ñoài chuoàng vaø ngöôøi vaét söõa, giaûm soá laàn vaét söõa.Tuaàn leã ñaàu giaûm soá laàn vaét söõa töø 2 laàn xuoáng 1 laàn . Tuaàn leã tieáp 2 ngaøy vaét söõa 1 laàn vaø sau cuøng thi ngöng haún.

CHÖÔNG V : CHAÊM SOÙC SÖÙC KHOÛE BOØ SÖÕA

Taém chaûi, vaän ñoäng, taém naéng laø nhöõng bieän phaùp chaêm soùc cô baûn giuùp cho boø thoaûi maùi, maïnh khoûe, taêng naêng suaát. Caàn phaûi caïn söõa cho boø tröôùc khi sinh 60 ngaøy ñeå tuyeán vuù hoài phuïc vaø ñaûm baûo söùc khoûe cho boø caùi, cho baøo thai vaø ñaït naêng söùc cao ôû löùa keá tieáp.

62

6 gi 8 gi 10 gi 12 gi 14 gi 1 6 gi 18 gi

THÔØI GIAN BIEÅU CHAÊM SOÙC ÑAØN BOØ SÖÕA HAÈNG NGAØY

-TAÉM BOØ -VEÄ SINH CHUOÀNG -VAÊT SÖÕA

-TAÉM BOØ -VEÄ SINH CHUOÀNG -CHUAÅN BÒ VAÉT SÖÕA

VAÉT SÖÕA

CHO BOØ AÊN RÔM

CHO BOØVAÄN ÑOÄNG

CHO BOØ AÊN THÖÙC AÊN TINH +COÛ + PHUÏÏ PHEÁ PHAÃM

63

GIAI ÑOAÏN SÔ SINH - CAI SÖÕA

CHAÊM SOÙC • Taùch beâ khoûi boø caùi ngay sau khi sinh, cho

uoáng söõa baèng xoâ

• 7-10 ngaøy ñaàu nuoâi beâ treân cuûi • Traùnh cho beâ buù quaù nhanh

THUÙ Y • Chuù yù beänh ñöôøng tieâu hoùa ( nhaát laø tình

traïng beâ buù nhanh, söõa rôi vaøo daï coû, khoâng

tieâu hoùa, leân men gaây suønh buïng.

QUY TRÌNH NUOÂI DÖÔÕNG CHAÊM SOÙC BOØ TÖØ SÔ SINH ÑEÁN KHI ÑEÛ LAÀN ÑAÀU

NUOÂI DÖÔÕNG • Nöõa giôø sau khi sanh cho beâ buù söõa ñaàu : 0,7 –

1 kg/ laàn vaø chia laøm nhieàu laàn ( 4-5 laàn /ngaøy

).

• Löôïng söõa beâ buù haèng ngaøy khoaûng 10 %

troïng löôïng beâ

• Taäp cho beâ aên thöùc aên töø ngaøy thöù baûy ,

taêng daàn löôïng thöùc aên khoaûng 2 kg/ng

• Tieâu chuaàn thöùc aên taäp aên : 16 –18 % ñaïm,

6-8 % xô thoâ

• 2-3 tuaàn sau khi sinh, taäp cho beâ aên coû khoâ, chaát löôïng toát

GIAI ÑOÏAN CAI SÖÕA – 12 THAÙNG

GIAI DOÏAN 12 THAÙNG – ÑEÛ LAÀN

ÑAÀU CHAÊM SOÙC • Neáu ñöôïc nuoâi döôõng toát, beâ coù theå ñöôïc cai söõa

luùc 3 thaùng tuoåi

• Trui söøng khi beâ coøn nhoû

• Caân beâ (ño voøng ngöïc) ñeå ñaùnh giaù taêng tröôûng

CHAÊM SOÙC • Boø coù theå leân gioáng sôùm nhöng chæ

phoái gioáng cho boø khi 14 thaùng tuoåi vaø

troïng löôïng treân 220 kg

• Chaêm soùc cho quen vôùi vieäc vaét söõa

NUOÂI DÖÔÕNG • Taêng daàn löôïng thöùc aên thoâ xanh

• Taäp cho beâ aên nhieàu loaïi thöùc aên khaùc nhau

• Haøm löôïng Protein khaåu phaàn khoaûng 16%

• Töø thaùng thöù 7 , taäp cho beâ aên rôm raï

• Khoâng nuoâi beâ quaù maäp. Beâ quaù maäp seõ coù aûnh

höôûng ñeán söï phaùt duïc vaø ñaëc bieät laø söï phaùt trieån

cuûa caùc tuyeán vuù

• Töø cai söõa ñeán luùc 7 thaùng tuoåi boå sung löôïng thöùc

aên tinh khoaûøng 1 –1,5 kg/con/ng . Töø 7 thaùng ñeán 12 , boå sung löôïng thöùc aên tinh khoaûng 0,5 kg/con/ng

NUOÂI DÖÔÕNG • Thöùc aên chuû yeáu laø thöùc aên thoâ xanh.

Coù theå boå sung caùc loaïi thöùc aên phuï

pheá phaåm.

• Haøm löôïng protein thoâ cuûa khaàu phaàn

khoaûng 12 %.

• Töø thaùng mang thai thöù 4, caàn boå sung

3 - 4 kg thöùc aên tinh (1 % troïng löôïng

boø & 1 kg cho taêng tröôûng )

THUÙ Y • Chuù yù caùc beänh tieâu chaûy, thöông haøn, baïch haàu,

vieâm phoåi, caàu truøng

• Tieâm phoøng caùc beänh & taåy kyù sinh truøng

THUÙ Y • Tieâm phoøng caùc beänh

• Toát nhaát neân taåy kyù sinh truøng tröôùc khi

phoái gioáng

64

GIAI ÑOAÏN MANG THAI

CHAÊM SOÙC • Taém chaûi ngaøy 2 laân , nhaát laø khi trôøi

noùng.Chuù yù cho boø vaän ñoäng taém naéng .

• Xoa boùp baàu vuù ñeå boø quen vôùi vieäc vaét

söõa.

• Chuaån bò cho boø ñeû .

THUÙ Y • Chuù yù giöõ veä sinh , phoøng beänh vaø tieâm phoøng

QUY TRÌNH NUOÂI DÖÔÕNG CHAÊM SOÙC BOØ CAÙI SINH SAÛN

NUOÂI DÖÔÕNG • Thöùc aên chuû yeáu laø thöùc aên thoâ xanh. Coù

theå boå sung caùc loaïi thöùc aên phuï pheá phaåm.

• Haøm löôïng protein thoâ cuûa khaàu phaàn

khoaûng 12 %.

• Töø thaùng mang thai thöù 4, caàn boå sung 3 - 4

kg thöùc aên tinh (1 % troïng löôïng boø & 1 kg

cho taêng tröôûng )

• Hai thaùng chöûa cuoái caàn cho aên caùc loaïi

thöùc aên chaát löôïng toát , taêng löôïng thöùc aên

tinh ñeå boø quen daàn vôùi khaåu phaàn nhieàu

thöùc aên tinh sau khi ñeû

GIAI ÑOAÏN CHO SÖÕA GIAI ÑOAÏN CAÏN SÖÕA

CHAÊM SOÙC • Chuù yù quy trình taém chaûi, vaän ñoäng, taém naéng.

• Quy trình vaét söõa hôïp veä sinh.

• Khoaûng 45 ngaøy sau khi ñeû boø leân gioáng laò. Ñeå boø

hoài phuïc toát neân phoái gioáng khi boø leân gioáng laàn keá tieáp

CHAÊM SOÙC • Chuù yù quy trình taém chaûi, vaän ñoäng,

taém naéng

• Chaêm soùc cho quen vôùi vieäc vaét söõa cho löùa sau

NUOÂI DÖÔÕNG • Chuù yù cheá ñoä nuoâi döôõng theo töøng giai ñoaïn cho

söõa.

• Giai ñoaïn 1: cho boø aên caùc thöùc aên chaát löôïng toát.

Cho aên thöùc aên tinh khoaûng 1,5 % troïng löôïng cô

theå boø vaø theo saûn löôïng söõa ñænh cao döï

kieán.Löôïng Protein khaåu phaàn 18%

• Giai ñoaïn 2 : thöùc aên tinh chieám 40% khaåu phaàn,

taêng daàn löôïng thöùc aên thoâ. Löôïng protein khaåu

phaàn 16 %..

• Giai ñoïan 2 : giaûm löôïng thöùc aên tinh..Taêng löôïng thöùc aên thoâ.Löôïng protein khaåu phaàn 14 %

NUOÂI DÖÔÕNG • Thaùng ñaàu : thöùc aên thoâ xanh vaø phuï

pheá phaåm laø chính, giaûm thöùc aên tinh

• Thaùng keá tieáp : taêng daàn löôïng thöùc

aên tinh. Löôïng thöùc aên tinh khoaûng 2 kg

con.

• 2 tuaàn tröôùc khi ñeû : taêng löôïng thöùc aên tinh khoaûng 3-4 kg. Cho aên caùc loaïi thöùc

aên thoâ xanh chaát löôïng toát. Löôïng protein khaåu phaàn khoaûng 15 %.

THUÙ Y • Chuù yù tieâm phoøng ñaày ñuû. Ñeà phoøng caùc beänh vieâm vuù.Taåy kyù sinh truøng ñöôøng tieâu hoùa

THUÙ Y • Tieâm phoøng caùc beänh theo quy ñònh

1

0 UÛY BAN NHAÂN DAÂN THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH

SÔÛ NOÂNG NGHIEÄP VAØ PHAÙT TRIEÅN NOÂNG THOÂN

****

TAØI LIEÄU TAÄP HUAÁN

HOÄI THI GIOÁNG BOØ SÖÕA 2002

Bieân soaïn : Th.S. Vöông Ngoïc Long

Vieän Khoa hoïc Kyõ thuaät Noâng nghieäp Mieàn Nam

TP.HCM 10/2003

2

LÔØI NOÙI ÑAÀU

Naêm 2001, ñöôïc söï chaáp thuaän cuûa UBND thaønh phoá Hoà Chí Minh vaø Boä Noâng nghieäp vaø PTNT, Sôû Noâng nghieäp vaø PTNT TP.HCM phoái hôïp vôùi Cuïc Khuyeán Noâng- Khuyeán Laâm cuøng toà chöùc Hoäi Thi- Trieån Laõm gioáng boø söõa TP.HCM laàn thöù 1. Vôùi söï hoã trôï , goùp söùc cuûa nhieàu nhaø khoa hoïc cuûa Vieän Khoa Hoïc Noâng nghieäp Mieàn Nam, Vieän Chaên Nuoâi Quoác Gia, tröôøng Ñaïi Hoïc Noâng Laâm TP.HCM, caùc caùn boä cuûa caùc cô quan quaûn lyù Thaønh phoá vaø quaän huyeän, caùc coâng ty taøi trôï …. ñaëc bieät laø söï tham gia tích cöïc cuûa caùc noâng daân chaên nuoâi boø söõa,hoäi thi ñaõ thaønh coâng toát ñeïp, goùp phaàn thuùc ñaåy phong traøo chaên nuoâi boø söõa trong caû nöôùc. Phaùt huy thaønh coâng naøy, ñöôïc söï chaáp thuaän cuûa UBNDTPHCM, Sôû Noâng nghieäp vaø PTNT TP.HCM tieáp tuïc toå chöùc hoäi thi laàn 2 naêm 2003. Taøi lieäu naøy ñöôïc bieân soaïn döïa treân taøi lieäu naêm 2001 vaø ñöôïc boå sung, hoaøn chænh theâm theo nhu caàu thöïc tieån cuûa chaên nuoâi boø söõa. Ñaëc bieät laàn naøy taøi lieäu coøn ñöôïc caäp nhaät caùc nuoâi dung môùi thoâng qua caùc baøi vieát cuûa caùc caùn boä nghieân cöùu, caùn boä giaûng daïy cuûa caùc Vieän, Tröôøng. Taøi lieäu naøy goàm 2 phaàn :

• Phaàn 1 : Taøi lieäu taäp huaán hoäi thi boø söõa 2003. Do Thaïc só Vöông Ngoïc Long , Vieän Khoa hoïc Noâng Nghieäp Mieàn Nam bieân soaïn. Ñaây laø phaàn taøi lieäu chính ñöôïc söû duïng trong vieäc bieân soaïn caùc caâu hoûi thi daønh cho hoäi thi.

• Phaàn 2 : Caùc baøi vieát boå sung cuûa caùc taùc giaû . Moät soá noäi dung cô baûn trong phaàn naøy cuõng seõ ñöôïc söû duïng ñeå bieân soaïn caùc caâu hoûi naâng cao.

Chuùng toâi chaân thaønh caùm ôn caùc taùc giaû, caùc cô quan ñaõ cung caáp nhöõng thoâng tin caàn thieát cho vieäc hoaøn thaønh taøi lieäu naøy. Raát mong nhaän ñöôïc söï ñoùng goùp yù kieán cuûa caùc baïn ñoïc vaø caùc ñoàng nghieäp ñeå tieáp tuïc boå sung ñeå taøi lieäu hoaøn chænh hôn.

3

MUÏC LUÏC PHAÀN 1: TAØI LIEÄU TAÄP HUAÁN HOÄI THI BOØ SÖÕA 2003

4

CHÖÔNG I : KHÔÛI SÖÏ CHAÊN NUOÂI BOØ SÖÕA 1.1. TÌM HIEÅU THÒ TRÖÔØNG. 1.2. HOÏC TAÄP KYÕ THUAÄT CHAÊN NUOÂI BOØ SÖÕA. 1.3. MUA BOØ GIOÁNG.

1.3.1. Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán khaû naêng saûn xuaát cuûa boø söõa.

1.3.2. Moät soá gioáng boø söõa cao saûn ñang ñuôïc söû duïng taïi Vieät Nam .

1.3.3. Caùc gioáng boø Zebu ñang ñöôïc söû duïng caûi taïo ñaøn boø ñòa phöông.

1.3.4. Caùc gioáng boø lai höôùng söõa

1.3.5. Ñaùnh giaù vaø löïa choïn con gioáng.

1.3.6. Gaây döïng moät ñaøn boø söõa gia ñình.

1.3.7. Heä thoáng quaûn lyù gioáng boø söõa.

1.3.8. Giaùm ñònh , pheâ xeùt ngoaïi hình boø söõa

Trang 8 10 12

CHÖÔNG II : CHUOÀNG TRAÏI VAØ ÑOÀNG COÛ 2.1. TAÙC ÑOÄNG CUÛA YEÁU TOÁ KHÍ HAÄU TREÂN BOØ SÖÕA . 2.2. XAÂY DÖÏNG CHUOÀNG TRAÏI. 2.3. THIEÁT KEÁ VAØ QUAÛN LYÙ CHUOÀNG TRAÏI. 2.4. CAÙC KIEÅU CHUOÀNG TRAÏI.

2.4.1. Phöông thöùc “Khoâng chaên thaû”. 2.4.2. Phöông thöùc “Caàm coät taïi chuoàng”. 2.4.3. Phöông thöùc “Töï do trong chuoàng”. 2.4.4. Chuoàng vaét söõa (chuoàng eùp). 2.4.5. Chuoàng chaêm soùc beâ. 2.4.6. Neàn chuoàng vaø vaät lieäu loùt chuoàng. 2.4.7. Thoâng gioù (thoaùng maùt) 2.4.8. Veä sinh chuoàng traïi vaø moâi tröôøng. 2.4.9. Kho chöùa.

2.5. ÑOÀNG COÛ 2.5.1. Coû voi. 2.5.2. Coû Saû.

27 28 28 29

38

CHÖÔNG III : PHOÁI GIOÁNG vaø SINH SAÛN

3.1. PHÖÔNG PHAÙP PHOÁI GIOÁNG.

3.1.1. Phoái gioáng töï nhieân

3.1.2. Gieo tinh nhaân taïo

40

5

3.2. ÑOÄNG DUÏC ÔÛ BOØ CAÙI.

3.2.1. Giai ñoaïn tröôùc ñoäng duïc

3.2.2. Giai ñoaïn ñoäng duïc

3.2.3. Giai ñoaïn sau ñoäng duïc

3.3. THÔØI ÑIEÅM PHOÁI GIOÁNG. 3.4. GIAÙ GIEO TINH. 3.5. MOÄT SOÁ YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG ÑEÁN TÆ LEÄ THUÏ THAI 3.5.1. Nguyeân nhaân töø boø caùi 3.5.2. Nguyeân nhaân töø tinh vaø tình traïng baûo quaûn tinh 3.5.3. Nguyeân nhaân töø Daãn tinh vieân 3.6. MANG THAI 3.7. SINH ÑEÛ

40

42 43

43

44 44

CHÖÔNG IV. CHAÊM SOÙC NUOÂI DÖÔÕNG 4.1. DINH DÖÔÕNG.

4.1.1. Chaát dinh döôõng cung caáp naêng löôïng 4.1.1.1. Chaát xô. 4.1.1.2. Chaát boät ñöôøng.

4.1.2. Chaát dinh döôõng cung caáp ñaïm (protein). 4.1.3. Chaát dinh döôõng cung caáp chaát beùo. 4.1.4. Chaát dinh döôõng cung caáp chaát khoaùng. 4.1.5. Chaát dinh döôõng cung caáp Vitamin. 4.1.6. Nöôùc uoáng.

4.2. CAÙC LOAÏI THÖÙC AÊN SÖÛ DUÏNG CHO BOØ SÖÕA. 4.2.1. Thöùc aên thoâ.

4.2.1.1. Thöùc aên thoâ xanh.

4.2.1.2. Thöùc aên thoâ khoâ. 4.2.1.3. Kyõ thuaät uû rôm vôùi ureâ theo tæ leä 4%.

4.2.2. Thöùc aên hoãn hôïp. 4.2.3. Caùc loaïi thöùc aên cuû quaû. 4.2.4. Caùc loaïi thöùc aên phuï pheá phaåm noâng nghieäp- coâng nghieäp. 4.2.5. Caùc cheá phaåm sinh hoïc.

4.3. CAÙCH THAY THEÁ CAÙC LOAÏI THÖÙC AÊN 4.4. MOÄT SOÁ KHAÅU PHAÀN ÑEÀ NGHÒ. 4.5. KYÕ THUAÄT CHAÊM SOÙC NUOÂI DÖÔÕNG .

4.5.1. Ñoái vôùi beâ. 4.5.1.1. Söï phaùt trieån cuûa beâ. 4.5.1.2. Trui söøng cho beâ.

46

48

53 53 56

6

4.5.1.3. Ñaùnh soá hieäu cho beÂ. 4.5.1.4. Loaïi boû vuù thöøa ( vuù ñeo ).

4.5.2. Ñoái vôùi boø tô haäu bò . 4.5.3. Ñoái vôùi boø caùi ñang cho söõa. 4.5.4. Ñoái vôùi boø caùi caïn söõa.

CHÖÔNG V : CHAÊM SOÙC SÖÙC KHOÛE BOØ SÖÕA 5.1. CAÙC NGUYEÂN TAÉC PHOØNG BEÄNH TREÂN BOØ SÖÕA.

5.1.1. Veä sinh aên uoáng. 5.1.2. Veä sinh thaân theå. 5.1.3. Veä sinh chuoàng traïi . 5.1.4. Tieâm phoøng . 5.1.5. Veä sinhkhai thaùc söõa.

5.2. CAÙC LOAÏI BEÄNH TREÂN BOØ SÖÕA . 5.2.1. Caùc beänh truyeàn nhieãm.

5.2.1.1.Caùc beänh truyeàn nhieãm coù theå laây töø boø sang ngöôøi . a. Beänh lao (Tuberculosis).

b. Beänh xoaén truøng (Leptospirosis).

c. Beänh saåy thai truyeàn nhieãm ( Brucellosis). 5.2.1.2. Caùc beänh truyeàn nhieãm caàn tieâm phoøng ñònh kyø theo

phaùp leänh Thuù Y a.Beänh tuï huyeát truøng traâu boø.

b.Beänh lôû moàm long moùng (FMD). 5.2.2.Beänh sinh saûn thöôøng gaëp ôû boø söõa.

5.2.2.1.Beänh vieâm vuù (Mastitis). • Theå caáp tính • Theå tieàm aån 5.2.2.2.Caùc beänh vieâm ñöôøng sinh duïc. a.Beänh vieâm buoàng tröùng.

b.Beänh vieâm töû cung. c.Beänh vieâm aâm ñaïo. d.Soùt nhau.

5.2.3. Caùc roái loaïn sinh saûn. 5.2.3.1. Voâ sinh. 5.2.3.2. Traïng thaùi aáu tró (thieåu naêng sinh duïc). 5.2.3.3. Hieän töôïng Free-Martin (boø nöõa caùi nöõa ñöïc). 5.2.3.4. Chai vaø thoaùi hoùa buoàng tröùng. 5.2.3.5. Buoàng tröùng bò teo vaø giaûm cô naêng. 5.2.3.6. U nang buoàng tröùng.

5.2.4. Caùc beänh do dinh döôõng. 5.2.4.1. Beänh baïi lieät tröôùc vaø sau khi sinh.

65

66

7

5.2.4.2. Beänh chöôùng hôi 5.2.4.3. Beänh do ñoäc chaát töø thöùc aên 5.2.4.4. Beänh giun saùn cuûa boø vaø beâ.

5.2.5. Caùc beänh thöôøng xaûy ra treân beâ . 5.2.5.1. Roái loaïn tieâu hoaù do aên quaù nhieàu söõa. 5.2.5.2. Tieâu chaûy ôû beâ con. 5.2.5.3. Beänh thöông haøn. 5.2.5.4. Beänh caàu truøng. 5.2.5.5. Beänh baïch haàu. 5.2.5.6. Vieâm roán. 5.2.5.7. Beänh vieâm phoåi ôû be (Beänh cuùm).

CHÖÔNG VI : KYÕ THUAÄT KHAI THAÙC VAØ SÔ CHEÁ SÖÕA 6.1. KYÕ THUAÄT VAÉT SÖÕA.

6.1.1. Vaét söõa baèng tay. 6.1.2. Vaét söõa baèng maùy. 6.1.3. Quy trình vaét söõa.

6.1.3.1. Choã vaét söõa. 6.1.3.2.Ngöôøi vaét söõa, giôø vaét söõa. 6.1.3.3. Duïng cuï vaét söõa. 6.1.3.4. Lau röûa vaø kích thích baàu vuù . 6.1.3.5. Thao taùc vaét söõa .

6.2. SÔ CHEÁ ÑEÅ GIAO SÖÕA CHO NHAØ MAÙY.

79

82

CHÖÔNG VII : ÖÔÙC TÍNH HIEÄU QUAÛ KINH TEÁ TRONG CHAÊN NUOÂI BOØ SÖÕA 7.1. CAÙC CHI PHÍ CHUÛ YEÁU VAØ BIEÄN PHAÙP GIAÛM CHI PHÍ. 7.2. CAÙC NGUOÀN THU CHUÛ YEÁU. 7.3. TÍNH TOAÙN HIEÄU QUAÛ KINH TEÁ .

83 82 85

PHUÏ LUÏC Phuï luïc 1 : Phöông thöùc thu mua söõa cuûa Vinamilk. Taøi lieäu tham khaûo

86

PHAÀN 2: CAÙC BAØI VIEÁT CHUYEÂN ÑEÀ 1 . Kyõ thuaät troàng caây thöùc aên cho boø söõa

T.S. Buøi Xuaân An, tröôøng Ñaïi Hoïc Noâng Laâm TP.HCM

8

2 . Vieâm vuù ôû boø söõa T.S. Nguyeãn Vaên Thaønh, tröôøng Ñaïi Hoïc Noâng Laâm TP.HCM

3 . Xaây döïng Khaåu phaàn Aên cho boø söõa T.S Ñinh Vaên Caûi , Vieän KHKTNNMN

4 . 5 . Quaûn Lyù Gioáng Boø Söõa taïi Thaønh phoá Hoà Chí Minh

Phaïm Minh Trò , TT Quaûn lyù & Kieåm ñònh Gioáng Caây Troàng Vaät Nuoâi 6 . Aûnh höôûng cuûa nhieät ñoä trong chaên nuoâi boø söõa

Th.S Vöông ngoïc Long, Vieän KHKTNNMN 7 . Ñieàu trò moät soá tröôøng hôïp chaäm sinh saûn ôû boø söõa

Th.S Vöông ngoïc Long, Vieän KHKTNNMN 8 . Nhu caàu Vitamin cho boø söõa Th.S Vöông ngoïc Long, Vieän KHKTNNMN

CHÖÔNG I : KHÔÛI SÖÏ CHAÊN NUOÂI BOØ SÖÕA

1.1. TÌM HIEÅU THÒ TRÖÔØNG

9

Trö ô ùc k h i k hô ûi söï ch aên nu oâi b oø sö õa, n gö ôøi ch aên nu oâi caàn ph aûi b ieát ro õ saûn ph aåm m ìn h taïo ra ñ öô ïc tie âu th uï ra sao , b aùn ch o ai, ch aát lö ô ïng , q uy caùch th e á n aøo , g iaù caû ra sao h ay no ùi caùch kh aùc ñ i laø n gö ô øi ch aên nu oâi p haûi tìm h ie åu th ò tröô øn g h ay “ ñ aàu ra ” saûn p h aåm cuûa m ình . Ng öô øi ch aên n uo âi co øn ph aûi x aùc ñ òn h ñö ôïc kh aû n aêng ñ aàu tö cuûa m ìn h ( ng uo àn v oán , ñ aát ñ ai, co ân g lao ño än g… .). Ch æ k h i b ie át ro õ v eà h ie äu q u aû k inh te á , tính b e àn v öõng , oån ñ òn h , n gö ôøi ch aên n uo âi m ôùi q uy eát ñòn h k hô ûi söï ch aên n uo âi bo ø söõa.

Kh aùc v ôùi nh ieàu lo aïi no âng saûn kh aùc, söõa laø lo aïi saûn ph aåm m au h ö h oûng , ch æ ñö ôïc toàn

trö õ b aèng nh öõng b ieän p h aùp , n hö õn g p hö ôn g tieän ñ aëc b ie ät. Ne áu kh oâng ñ öô ïc b aûo qu aûn th ích h ô ïp (laøm laïn h ) , sau 2 –3 g iôø, söõa se õ b aét ñaàu h ö ho ûn g v aø sau 12 g iôø th ì k ho ân g sö û d u ïn g ñ öô ïc v ì ñ aõ ho aøn to aøn h ö h oûng .Vì v aäy , sö õa sau k h i v aét p h aûi ñ öô ïc b aûo qu aûn v aø v aän ch u ye ån tro n g thô øi g ian n h an h nh aát ñ e án caùc cô sô û thu m u a h o aëc ch eá b ieán söõa (d ö ôùi 2 g iô ø).

Ño ái v ôùi nh ö õn g k hu vö ïc kh oâng co ù caùc ñ ie åm thu m u a cu ûa caùc n h aø m aùy ch e á b ieán sö õa

n hö Vin am ilk , Fo rem ost… ng öô øi ch aên nu o âi co ù the å b aùn söõa ch o caùc cö ûa h aøn g g iaûi kh aùt h ay tröïc tie áp cho ng öô øi tie âu du øn g . Vì v aäy , ng öô øi ch aên n uo âi caàn x aùc ñ ònh roõ löô ïn g söõa m ìn h co ù the å tie âu th uï ñ öô ïc ñ eå q uy eát ñ ònh q uy m o â n u o âi (nu oâi b ao n h ie âu con ñ e å co ù h ie äu q u aû k inh te á cao ). Moät so á h o ä ch aên nu oâi thö ô øn g aùp du ïn g b ie än p h aùp ñ un so âi roài vo â ch ai b aùn cho ng öô øi sö û d uïng . Caùc b ieän p h aùp kh aùc cu õng co ù the å ñ öô ïc sö û d uïng ñe å che á b ie án sö õa ñ ôn g iaûn taïi ho ä g ia ñ ình n hö ch eá b ie án y ao u rt (sö õa ch u a), sö õa th anh truøng , söõa ñ aëc co ù ñ öô øng h ay b aùnh söõa … Sö õa ñ un soâi v oâ ch ai g iaù k ho aûng 4 .00 0 –4 .5 00 ñ /kg (g iaù b aùn v aøo th ôøi ñ ie åm th aùn g 05 /2 00 0 taïi caùc kh u v öïc Th u û Ñö ùc,TP.HCM ; Lo ng Th aøn h , Ñoàng Nai).

Ño ái v ôùi n hö õn g kh u v ö ïc co ù caùc ñ ie åm th u m u a cu ûa caùc n h aø m aùy ch e á b ie án sö õa, ng öô øi

ch aên n uo âi coù th eå ky ù hô ïp ño àn g b aùn sö õa ch o nh aø m aùy tho ân g q u a caùc ñ ie åm th u m u a n aøy . Sö õa sau k h i v aét caàn ñ öô ïc n h anh cho ùn g v aän chu ye ån ñe án caùc ñ ie åm thu m u a. Giaù caû tuøy th u oäc v aøo ch aát löô ïn g sö õa .Giaù sö õa b aùn ch o caùc ñ ie åm th u mu a cu ûa Vin am ilk laø 3 .20 0 ñ /k g ne áu ñ aït ch aát lö ô ïn g toát n h aát. ( Xe m the âm p hu ï lu ïc 2 ve à caùch th öùc th u m u a söõa cu ûa caùc n h aø m aùy ch eá b ieán söõa Vin am ilk ).

Söõa laø moät loaïi saûn phaåm ñaëc bieät, phaûi ñöôïc baûo quaûn ñuùng phöông phaùp vaø

ñöôïc tieâu thuï ngay trong thôøi gian ngaén nhaát. Chæ khi bieát roõ khaû naêng tieâu thuï saûn phaåm thì môùi quyeát ñònh ñaàu tö chaên nuoâi boø söõa.

10

TÌM HIEÅU T HÒ TRÖØÔØNG:

BAÙN SÖÕA ÔÛ Ñ AÂU ? GIAÙ BAO NHI EÂU ?

XAÙC ÑÒNH K HAÛ NAÊNG ÑAÀU TÖ : KHAÛ NAÊNG VEÀ VOÁN ?

KHAÛ NAÊNG VEÀ Ñ AÁT Ñ AI ? KHAÛ NAÊNG VEÀ COÂNG L AO ÑOÄNG ?

QUYEÁT ÑÒNH KHÔÛI SÖÏ C HAÊN NUOÂI

HOÏC TAÄP KYÕ T HUAÄT CHAÊN NUOÂI BOØ SÖÕ A

XAÂY DÖÏNG C HUOÀNG TR AÏI:

QUY MOÂ C HAÊN NUOÂI ? ÑÒA HÌNH & ÑÒA T HEÁ ?

KIEÅU CHUOÀNG TR AÏI ?

MUA BOØ GIOÁNG GIOÁNG NAØO ?

GIAÙ TIEÀN ? MUA ÔÛ Ñ AÂU ?

TROÀNG COÛ : GIOÁNG COÛ NAØO ?

MUA COÛ GIOÁNG ÔÛ Ñ AÂU ?

CAÙC BÖÔÙC KHÔÛI SÖÏ CHAÊN NUOÂI BOØ SÖÕA

1 1

1.2. HOÏC TAÄP KYÕ THUAÄT CHAÊN NUOÂI BOØ SÖÕA

Sau k h i tìm h ie åu th ò trö ôøng , bö ôùc ke á tie áp laø ho ïc taäp caùc ky õ thu aät v eà ch aên n uo âi b oø sö õa. Ng öô øi m ôùi b aét ñ aàu n uo âi b oø söõa , caàn n aém vö õng caùc k yõ thu aät ve à n uo âi d öô õn g ch aêm so ùc , kh ai th aùc b oø söõa ñ eå h aïn che á toái ñ a nh öõng ru ûi ro d o th ie áu k ie án thö ùc , kh oâng n aém v ö õn g k yõ thu aät .Ng ö ôøi mô ùi b aét ñ aàu h ay d öï ñ òn h tie án h aønh ch aên n uo âi bo ø sö õa co ù th e å h oïc taäp k yõ th u aät ch aên n uo âi bo ø söõa the o caùc b öô ùc sau :

Böôùc 1. Ho ïc taäp v aø tr ao ñ o åi k in h ng h ieäm vô ùi n hö õng n gö ôøi ñ aõ ch aên nu o âi bo ø sö õa. Baèn g b ieän p h aùp n aøy , n gö ôøi mô ùi b aét ñ aàu co ù th eå tìm h ie åu ñö ôïc m oät caùch th öïc te á nh öõng g ì m ìn h q u an taâm .

Böôùc 2 . Lieân h eä v ôùi caùc tru ng taâm kh uy eán no âng kh uy eán laâm ñ eå ñ öô ïc tö v aán h o aëc g iô ùi th ie äu the o h oïc caùc b u o åi taäp hu aán chu ye ân ñe à ch aên n uo âi b oø söõa. Co ù th eå the o h oïc caùc lô ùp taäp h u aán tö ø m öùc cô b aûn ñe án mö ùc n aâng cao v aø tho ân g th öô øn g th ì n gö ôøi h o ïc k ho âng p h aûi traû ch i p h í n aøo cho caùc lôùp ho ïc n aøy .

Ng ö ôøi mô ùi b aét ñ aàu cu õn g co ù th eå ñe án th am q u an vaø tö v aán ve à caùc k y õ th u aät ch aên n uo âi b o ø sö õa taïi caùc cô sô û sau :

♦ Trung taâm Nghieân cöùu vaø Huaán luyeän Chaên nuoâi Boø söõa ( Dairy Train in g Ce n tre (DTC) – Vieän Kh o a Ho ïc Ky õ Th u aät No ân g Ng h ie äp Mieàn Nam )

Ñòa chæ : ñöôøng Huyønh Vaên Luõy – Thò xaõ Thuû Daàu Moät – Bình Döông Ñieän thoaïi /fax : 0650 - 825515

♦ Traïi boø söõa kieåu maãu Foremost( Thu oäc Co âng ty Sö õa Vieät Nam Fo rem o st)

Ñòa chæ : ñöôøng Huyønh Vaên Luõy – Thò xaõ Thuû Daàu Moät – Bình Döông Ñòa chæ : Ñieän thoaïi : 0650 - 828183 ♦ Phoøng Nghieân cöùu Gia Suùc lôùn (Vieän KHKTNNMN)

Ñòa chæ : 121 Nguyeãn Bónh Khieâm Q.1 TP.HCM Ñieän thoaïi : (8) – 8228036

♦ Vaên Phoøng Döï aùn Boø söõa Vieät Bæ (Vieän KHKTNNMN) Ñòa chæ : 121 Nguyeãn Bónh Khieâm Q.1 TP.HCM Ñieän thoaïi : (8) . 8230949

♦ Boä Moân Chaên nuoâi Chuyeân Khoa – Tröôøng Ñaïi hoïc Noâng Laâm TP.HCM Ñòa chæ : Quaän Thuû Ñöùc , TP.HCM Ñieän thoaïi : (8). 8963890

♦ Trung Taâm Nghieän Cöùu vaø Chuyeån Giao Kyõ thuaät–Vieän Chaên Nuoâi Vieät Nam 85/841 Nguyeãn Vaên Nghi ,Goø Vaáp. TPHCM Ñieän thoaïi : 08 8942474

♦ Trung taâm Coâng ngheä Sinh hoïc ÖÙng duïng (ABIOCEN) 50 Nguyeãn Thò Minh Khai Quaän I ÑT : 08 086372

♦ Trung taâm Coâng ngheä Sinh hoïc Noâng Nghieäp (ABC) ÑT : 08-8982049

1 2

Tru ng taâm Khu ye án n o ân g v aø caùc Traïm Kh uy eán no âng taïi ñ òa p hö ôn g :

♦ Trung taâm nghieân cöùu Khoa hoïc Kyõ Thuaät vaø Khuyeán Noâng TP.HCM Ñòa chæ : 43 Ñinh Tieân Hoaøng, P.Ña Kao, Quaän I, TP.HCM Ñieän thoaïi : 08 8221131 Fax : 08. 8295909

♦ Traïm Khuyeán noâng Huyeän Cuû Chi Ñòa chæ : Khu phoá 4, Thò traán Cuû Chi ,Huyeän Cuû Chi , TP.HCM Ñieän thoaïi : 08 8921877

♦ Traïm Khuyeán noâng Huyeän Hoùc Moân – Quaän Goø Vaáp Ñieän thoaïi : 08 7020305

♦ Traïm Khuyeán noâng Quaän Thuû Ñöùc, Quaän 2, Quaän 9 Ñòa chæ : 7 Khu phoá 4, Ñaïi loä 1, P. Phöôùc Long ,Quaän 9 , TP.HCM Ñieän thoaïi : 08 8921877

♦ Traïm Khuyeán noâng Quaän 8 vaø Huyeän Bình Chaùnh Ñòa chæ : 52 Huøng Vöông ,Thò traán An Laïc , Huyeän Bình Chaùnh ,TP.HCM Ñieän thoaïi : 08 8752379

Mu o án m u a caùc g io án g co û v aø ñ öô ïc hö ôùng d aãn ch i tie át h ôn ve à ph öô ng ph aùp , ky õ thu aät tro àng coû, coù th e å lieân he ä vô ùi caùc ñ iaï ñ ie åm sau :

♦ Trung Taâm Nghieân Cöùu vaø Phaùt trieån Gia Suùc Lôùn Beán Caùt Ñòa chæ : Xaõ Lai Höng , Huyeän Beán Caùt, Tænh Bình Döông Ñieän thoaïi : 0650. 564.220 /564574 Fax : (0650) 564220

♦ Xí nghieäp Boø Söõa An Phöôùc Ñòa chæ : Xaõ Tam Phöôùc , Huyeän Long Thaønh , Tænh Ñoàng Nai Ñieän thoaïi : 061. 511239 / 511279

♦ Boä Moân Dinh Döôõng Ñoäng Vaät – Tröôøng Ñaïi hoïc Noâng Laâm TP.HCM Ñòa chæ : Quaän Thuû Ñöùc , TP.HCM Ñieän thoaïi : (8). 8963353

♦ Trung taâm Nghieân cöùu vaø Huaán luyeän Chaên nuoâi Boø söõa Ñòa chæ : ñöôøng Huyønh Vaên Luõy – Thò xaõ Thuû Daàu Moät – Bình Döông Ñieän thoaïi /fax : 0650 - 825515

♦ Traïi boø söõa kieåu maãu Foremost Ñòa chæ : ñöôøng Huyønh Vaên Luõy – Thò xaõ Thuû Daàu Moät – Bình Döông

Ñòa chæ : Ñieän thoaïi : 0650 - 828183

1 3

Böôùc 3 . Th u th aäp m oät so á saùch v aø taøi lie äu caàn th ie át ch o tuû saùch ky õ thu aät cu aû g ia

ñ ìn h . Ng o aøi caùc taøi lieäu taäp hu aán nh aän ñ öô ïc , n gö ôøi mô ùi b aét ñ aàu ch aên nu oâi bo ø sö õa cu õng n e ân tìm ñ oïc mo ät soá saùch , taøi lieäu n hö :

- Kyõ thuaät Nuoâi Boø söõa – Boø thòt ôû gia ñình GS-TS Ng u y eãn Vaên Thö ôûng – Nh aø Xu aát Baûn Noân g Ng h ie äp 19 95

- Nuoâi Boø söõa Nh o ùm taùc g iaû– Ch u û b ie ân Ñinh Vaên Caûi - Nh aø Xuaát Baûn No ân g Ng h ie äp 1 99 7

- 100 Caâu hoûi ñaùp Chaên nuoâi Boø söõa noâng hoä Nh o ùm taùc g iaû – Chu û b ieân Ñin h Vaên Caûi - Nh aø Xu aát Baûn Noâng Ngh ieäp 19 99

- Beäânh thöôøng thaáy ôû boø söõa Vieät Nam vaø kyõ thuaät phoøng trò PGS.Ph aïm Syõ Laêng ,PGS. Ph an Ñòch Laân -Nh aø Xu aát Baûn Noâng Ngh ieäp 20 00

- Sinh ñeû ôû Boø Gu y De Carv ille – ng öô øi d òch GS. BSTY Ñie àn Vaên Hö n g - Nh aø Xu aát Baûn No âng Ngh ie äp TP.HCM 1 99 6

C haên nuoâi boø söõa laø moät ngaøn h ngh eà ñoøi hoûi tính chuyeâ n ng hieäp cao. Ngöôøi chaên nuoâ i ph aûi naém vöõng kyõ thuaä t tröôùc kh i khôûi söï chaê n nuoâ i boø söõa. K hi muoán tìm hieå u, hoïc taäp kyõ thuaät chaên nuoâi boø söõa thì neân lieâ n heä vôùi Trung taâm khuyeán noân g ñòa phöông ñeå ñöôïc höôùng daãn cuï theå.

1 4

1.3. GIOÁNG BOØ SÖÕA Gio án g bo ø qu ye át ñ òn h 60 % sö ï th aøn h b aïi cu ûa v ie äc ch aên n uo âi b oø sö õa. Ñe å co ù ñ öô ïc b o ø toát, n gö ôøi ch aên n uo âi caàn n aém ro õ v eà g io án g bo ø sö õa, k y õ thu aät cho ïn lö ïa m oät bo ø g ioáng to át.

1.3.1. Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán khaû naêng saûn xuaát cuûa boø söõa

Tro n g ñ ie àu k ie än kh í h aäu nh ie ät ñ ô ùi nh ö n öô ùc ta: n h ie ät ño ä v aø aåm ño ä cao laø m o ät tro ng n hö õng y eáu to á h aïn ch eá ñ o ái vô ùi n aêng su aát sö õa cu ûa caùc g io án g b oø. Caùc g io áng bo ø söõa cao saûn h ie än n ay tre ân the á g iô ùi ñ eàu co ù n gu oàn g oác tö ø caùc n ö ô ùc o ân ñô ùi, n eân kh i nh aäp n oäi v aøo n öô ùc ta th ì b ò aûn h hö ôûng raát n h ieàu . Vì v aäy , ñ eå haïn ch eá sö ï taùc ño än g cu ûa ñ ie àu k ie än m oâi trö ô øn g , ng öô øi ta th öô øn g sö û d uïng p hö ôn g p h aùp lai taïo g iö õa caùc g io án g b o ø n go aïi vô ùi bo ø ñ òa p hö ôn g ke át h ô ïp v ôùi v ie äc caûi taïo ñ ieàu k ieän tie åu kh í h aäu v aø caûi th ieän ch eá ño ä ch aêm so ùc nu o âi d öô õn g . Moät g ioáng bo ø cao saûn thö ôøng ño øi ho ûi nh u caàu ve à th ö ùc aên ,n öô ùc uo án g n h ieàu h ôn , ch aát löô ïng to át hô n ñe å ñ aùp öùng cho n hu caàu ve à saûn xu aát. Caûi th ieän co n g io án g p h aûi g aén lieàn v ô ùi v ieäc caûi th ie än ch aêm so ùc nu oâi döô õng , chu o àn g traïi v aø v eä sinh thu ù y . Bôûi v ì, tro ng ñ ieàu k ieän n h ieät ño ä v aø ñ oä aåm cao se õ laø g iaûm ñ oä ng on m ie än g cuûa b o ø, b oø seõ aên ít h ôn ; m aët k h aùc ch aát lö ôïng thö ùc aên ôû v uøng kh í h aäu no ùn g aåm th öô øn g coù ch aát lö ôïng ke ùm h ôn vu øn g oân ñ ôùi n eân b oø th öô øn g k ho ân g ñö ôïc cun g caáp ñ aày ñ uû d in h dö ôõng so v ôùi nh u caàu . Kh í h aäu n oùng cu õn g seõ g aây nh öõng stress nh ie ät, laøm aûn h hö ô ûn g ñe án kh aû n aên g sinh saûn cuûa bo ø.

1.3.2. Moät soá gioáng boø söõa cao saûn ñang ñöôïc söû duïng taïi Vieät Nam.

Boø Holstein Friesian (coøn goïi laø boø lang traéng ñen, boø Haø lan – Vieát taét HF)

Tre ân the á g iô ùi coù raát n h ie àu g ioáng bo ø sö õa, nh ön g to át n h aát v aø p ho å b ie án nh aát v aãn laø g io án g bo ø Ho lste in Frie sian (HF). Bo ø co ù n gu oàn g o ác tö ø vu øn g Ho llan d , Ne th e rland (Ha ø Lan ), n e ân thö ôøng ñö ôïc g oïi laø bo ø Haø Lan . Ñaây laø g io án g b oø th ích n gh i raát toát ô û nh ie àu v u øn g k h í h aäu k h aùc nh au tre ân the á g iôùi. Maëc d u ø coù n gu o àn go ác oân ñ ôùi n hö ng ñ aõ ñ öô ïc nu oâi lai taïo th aønh n hö õn g do øng coù th e å nu oâi ñö ôïc ôû caùc n ö ôùc nh ieät ñô ùi. Boø HF co ù m aøu lang traén g ñe n , taàm v oùc lô ùn (kh oái lö ôïng con caùi tö ø 500 -6 00 kg ). Daùng th anh , h ìn h ne âm b aàu v u ù ph aùt trie ån , sin h saûn toát, tín h h ie àn laønh , k h aû n aêng saûn x u aát sö õa raát cao . Taïi Ph aùp : n aêng su aát sö õa tru ng b ìn h kh o aûn g 20 k g /con /ng aøy (60 00 k g ch o mo ät ch u ky ø söõa 30 0 n g aøy ), co ù con ñ aït 90 00 kg /ch u k yø sö õa. Taïi Vie ät Nam , m oät soá b o ø HF th u aàn ñö ôïc nu oâi taïi Ñö ùc Tro ïng (tænh Laâm Ñoàng ) co ù n aêng su aát ñ aït 50 00 kg /ch u k yø sö õa. Taïi Vie ät Nam , co ù n h ieàu lo aïi tin h g ioáng b oø Ho lste in Frie sian ñ aõ vaø ñ ang ñ öô ïc sö û du ïn g , ng uo àn n h aäp tö ø

Moät boø söõa g ioáng toát, chæ coù th eå cho naêng suaát söõa toái ña khi ñöôïc nuoâi döôõng toát, cho aên khaåu phaàn ñaùp öùng ñaày ñuû nhu caàu cuûa boø;chuoàng traïi thoâng thoaù ng , saïch seõ, maùt meõ; thuù khoûe maïnh, khoâng maéc beänh, ñöôïc tieâm phoøng theo caùc quy ñònh vaø khuyeán caùo cuûa cô quan thuù y, vaø khai thaùc hôïp lyù.

1 5

caùc n ö ô ùc nh ö Can ad a ,Ph aùp , My õ, Cu Ba, Nh aät , Haøn Qu o ác… . . Tho ân g th öô øn g th ì caùc n öô ùc ñe àu ph aùt trie ån g io án g bo ø Ho lste in Friesian taïi n öô ùc m ìn h v aø ñ aët teân rie âng n hö Ho lste in Fran caise (Ho lste in Ph aùp ) Ho lste in Am e rican (Ho lste in My õ ), Ho lste in Can ad a (Ho lste in Ca n a ñ a)…

Boø Jersey

Bo ø Je rsey co ù ng uo àn go ác tö ø ñ aûo Je rsey cu ûa nö ôùc An h . Gio áng bo ø n aøy no åi tieáng v e à h aøm löô ïn g b ô tro ng söõa cao (tru n g b ìn h 4 ,5 –5 ,4 %). Ng öô øi ta thö ôøng d u øn g g ioáng n aøy lai taïo v ô ùi g io án g Ho lste in Frie sian ñ e å n aâng cao ty û le ä bô tro ng söõa. Ñaây laø g io án g bo ø tö ô ng ño ái n ho û co n , k hu ng xö ôn g n ho û (kh oái löô ïng co n caùi ch æ 3 50 -45 0 k g ). Thö ô øn g coù m aøu v aøng nh aït ñe án hô i ñ aäm . Ñaëc ñ ie åm nh aän d aïn g roõ nh aát laø soáng mu õi g aõy v aø m aét to lo ä. Naêng su aát b oø Je rse y ñ aït k ho aûng 4 50 0 -5 00 0 k g /chu ky ø. Ñaây laø mo ät g ioáng b oø th ích n gh i raát to át, ñ aëc b ie ät laø nô i co ù k h í h aäu k ho â no ùng . Vì v aäy , bo ø Je rse y ñ aõ ñ öô ïc sö û d u ïn g tro n g co ân g thö ùc lai taïo g io án g bo ø söõa ôû n h ie àu n öô ùc nh ie ät ñô ùi tre ân th e á g iô ùi.

B oø Holstein F riensian (thöôøng goïi laø boø Haø Lan)laø gioáng boø coù nguoàn goác töø vuøng Holland , Haø Lan ( , Holland - Netherlan d). Ñaây laø gioáng boø coù maøu lang traéng ñen , naêng suaát cao vaø ñöôïc nuoâi roäng raõi treân nhieàu vuøng sinh thaùi khaùc nhau (do thích nghi cao).

GIOÁNG BOØ HOLSTEIN FRIESIAN

1 6

Boø Naâu Thuïy Só (Brown Swiss)

Bo ø Naâu Th u ïy Só co ù n g uo àn g oác tö ø m ie àn tru ng taâm v aø ñ o ân g Thu ïy Só. Ñaây la ø g io án g bo ø töô ng ño ái lô ùn co n (kh oái lö ô ïn g con caùi tö ø 6 00 -70 0 kg ). Boø co ù m aøu n aâu nh aït ñ e án x aùm v aø ñ aëc b ie ät laø m aøu d a tai tro n g v aø qu anh m uõi thö ô øn g coù m aøu traén g . Naêng su aát sö õa k ho aûng 5 50 0 -6 00 0 kg /ch u ky ø. Ñaây cuõng laø g io áng b oø coù k h aû n aên g th ích ng h i raát toát.

1.3.3. Caùc gioáng boø Zebu ñang ñöôïc söû duïng caûi taïo boø ñòa phöông.

Boø Red Sindhi

Bo ø Sin d th u aàn ( Red Sind h i ) co ù ng uo àn go ác tö ø v uøn g Malir, n go aïi v i Karach i cu ûa Pak istan . Boø Sind thö ôøng coù m aøu tö ø ñ oû ñ eán n aâu caùn h d aùn , th öô øn g coù m oät v aøi ñ oám traén g treân traùn v aø ye ám . Bo ø co ù u , y eám ph aùt trie ån . Söøng co ng h öô ùng le ân treân . Boø co ù tro ïng lö ôïng tru n g b ìn h . Kho ái lö ôïng b oø caùi trö ô ûn g th aøn h töø 2 5 0 – 3 50 kg , b oø ñ öïc tö ø 4 00 -5 50 k g . Tuo åi ñe û laàn ñ aàu v aøo kh o aûn g 30 ñ eán 4 0 th aùn g . Saûn löô ïn g sö õa tru n g b ìn h tö ø 68 0 –23 00 kg /ch u ky ø. Ch u k yø cho sö õa ke ùo daøi tö ø 2 70 –40 0 n g aøy . Tæ leä be ùo tron g sö õa v aøo kh o aûn g 4 –5 %. Co ù b oø caùi ñ öô ïc g h i n h aän v ôùi n aên g su aát 5 50 0 k g /chu ky ø. Boø th ích ng h i toát v ô ùi ñ ie àu k ieän kh í h aäu n oùng v aø sö ùc ñe à k h aùn g be än h cao .

Boø Sahiwal

Bo ø Sah iwal th u aàn co ù ng uo àn go ác töø vu øn g Mo n tgo me ry , Taây Pun jab cu ûa Pak istan . Boø Sah iwal th öô øn g co ù m aøu töø n aâu ñ oû ñe án n aâu caùnh d aùn , ñ oû n h aït , thö ô øn g co ù mo ät v aøi ñ oám traén g treân th aân m ình . Bo ø coù u , ye ám , d aäu ph aùt trie ån . Söøng nh oû v aø b oø caùi th ö ô øn g kh oâng co ù sö øn g . Tai b oø Sah iwal to vaø th öô øng coù loâng ñe n ô û rìa tai. Boø co ù tro ïng lö ôïng tru n g b ìn h . Tro ïng lö ô ïn g b o ø caùi trö ô ûng th aønh tö ø 27 0 –4 00 k g , bo ø ñö ïc trö ô ûn g th aøn h tö ø 4 50 -5 9 0 kg . Tu o åi ñe û laàn ñ aàu v aøo k ho aûng 3 0 ñ eán 40 th aùng . Saûn lö ôïng sö õa trun g b ìn h töø 1 10 0 –31 00 k g /ch u ky ø. Chu k yø ch o söõa ke ùo d aøi töø 2 90 –4 90 ng aøy . Tæ le ä b eùo tro ng söõa v aøo k ho aûng 4 –5 %. Co ù bo ø caùi ñ öô ïc g h i n h aän v ôùi n aên g su aát 4 50 0 kg /ch u k y ø. Bo ø th ích ng h i toát v ôùi ñ ie àu k ieän kh í h aäu no ùng v aø söùc ñe à kh aùng b e än h cao .

B oø Jersey coù nguoàn goác töø ñaûo J ersey nöôùc Anh. Gioáng naøy noåi tieán g veà haø m löôïng bô tron g söõa cao (trung bìn h 4. 5 -5.4%). B oø thöôøng coù maø u vaøng nhaï t ñeán hôi ñaäm.B oø Jersey thích nghi raát toát ñaëc bieä t laø nôi coù khí haäu khoâ noùng. V ì vaäy boø Jersey ñöôïc söû duïng trong coâng thöùc lai taïo gioáng boø söõa ôû nhieàu nöôùc treân theá giôùi.

1 7

1.3.4 Caùc gioáng boø lai höôùng söõa

Boø lai Sind.

Bo ø lai Sind laø k e át qu aû lai taïo g iö õa g io án g bo ø Sind co ù ng uo àn go ác tö ø Pak istan vô ùi b o ø Vaøng ñ òa p h ö ôn g . Bo ø lai Sin d ñ ö ôïc d u øn g laøm b o ø n e àn ñ eå lai v ô ùi caùc g io án g bo ø sö õa taïo ra b o ø lai h öô ùn g sö õa. Bo ø lai Sin d coù m aøu v aøng h ay v aøng caùn h g iaùn , co ù u , ye ám ph aùt trie ån . U ye ám caøn g p h aùt trieån , m aøu v aøng caøn g ñ aäm , tæ le ä m aùu b oø Sin d caøng cao , bo ø caøng to át. Bo ø lai Sind coù taàm vo ùc lôùn (Kh o ái lö ôïng b oø caùi tre ân 2 50 kg ) ñ aàu th an h nh oû, ph aàn sau ph aùt trie àn , v uù to , nu ùm v uù me àm , sin h saûn toát, ñ eû con d eã, tính h ie àn . Naêng su aát cho sö õa trun g b ình k ho aûng 1 20 0 –1 50 0 kg /ch u k yø. Co ù con ñ aït n aên g su aát tre ân 2 00 0 k g /chu k y ø. Kh i ch oïn bo ø lai Sin d laøm n eàn ñe å lai taïo ra b o ø lai h ö ô ùng sö õa, p h aûi ch o ïn b oø co ù tæ le ä m aùu lai Sin d cao ( u y eám ph aùt trieån ) v aø k ho ái lö ôïn g tre ân 2 20 k g .

Boø lai Holstein Friesian F1 (50 % HF)

Gie o tinh bo ø Ho lste in Frie sian ch o bo ø caùi n eàn lai Sin d ñe å taïo ra b oø Ho lste in Frie sian F1 . Bo ø lai Ho lste in Friesian F1 th öô øn g co ù m aøu ñen tuy e àn (ño âi k h i ñ en x aùm , ñ en n aâu ). Taàm v oùc lô ùn (k ho ái löô ïn g bo ø caùi kho aûng 3 00 -4 00 k g ), b aàu v uù p h aùt trie ån , th ích n gh i v ôùi ñ ieàu k ie än m oâi trö ôøng ch aên nu oâi cu ûa Vie ät Nam . Naên g su aát söõa tru n g b ìn h k ho aûng 8 -9 kg /ng aøy (2 70 0 k g /chu k yø). Coù mo ät so á b oø lai HF F1 nu oâi taïi TP.HCM ñ aït saûn lö ôïng treân 40 00 k g /ch u ky ø (n aêng su aát tru ng bìn h tö ø 1 4 -1 5 kg /co n /ng aøy )

BOØ CAÙI LAI SIND

1 8

Boø lai Holstein Friesian F2 ( 75 % HF).

Bo ø caùi Ho lste in Frie sian F1 ñ öô ïc tie áp tuïc g ie o tin h b oø Ho lste in Frie sian ñ eå taïo ra b o ø lai Ho lste in Frie sian F2 . Bo ø lai Ho lste in Frie sian F2 th öô øn g coù m aøu lan g traéng ñ en (m aøu traén g ít h ôn ). Boø caùi co ù taàm v oùc lô ùn (3 80 -4 80 kg ), b aàu vu ù p h aùt trieån , th ích n gh i to át v ôùi ñ ie àu k ieän ch aên nuo âi taïi Vie ät Nam . N aên g su aát söõa b ìn h qu aân k ho aûng : 1 0 -12 k g /ng aøy (30 00 -36 00 k g /chu k yø), co ù th e å ñ aït 15 k g/n g aøy (45 00 k g /chu k yø). Co ù mo ät soá b oø lai HF F2 n uo âi taïi TP.HCM, Bình Dö ôn g ñ aït saûn löô ïn g tre ân 50 00 k g /ch u k y ø.

Boø lai Holstein Friesian F3 (87,5 % HF).

Bo ø caùi Ho lste in Frie sian F2 ñ öô ïc tie áp tuïc g ie o tin h b oø Ho lste in Frie sian ñ eå taïo ra b o ø lai Ho lste in Frie sian F3 . Boø lai Ho lste in Frie sian F3 thö ô øn g co ù m aøu lan g traén g ñ en (m aøu traéng nh ieàu hô n ). Boø caùi co ù taàm v oùc lô ùn (40 0 -5 00 k g ), b aàu vu ù p h aùt trie ån . Boø th ích n g h i ke ùm h ôn , n hö ng ne áu ñu ôïc n uo âi d öô õng ch aêm so ùc to át th ì v aãn ch o n aên g su aát cao . Naên g su aát sö õa b ình q u aân kh o aûn g : 1 3 -1 4 kg /n g aøy (3 90 0 -4 20 0 kg /ch u ky ø), co ù theå ñ aït 15 k g /n g aøy (45 00 k g /chu ky ø). Coù nh öõng b oø cao saûn n uo âi taïi TP.HCM v aø Bình Dö ô ng ñ aït saûn lö ô ïn g hô n 60 00 k g /chu k yø. Tu y n h ieân , caàn ñ aùnh g iaù ñ uùng v e à h ie äu q u aû ( n aên g su aát v aø k inh te á) cu ûa v ie äc n uo âi bo ø lai Ho lste in Frie sian F3 tro n g ñ ieàu k ie än ch aên n uo âi no ân g h oä. Neáu h oä n aøo co ù ñ ieàu k ieän ñ aàu tö ve à chu oàng traïi, h eä tho án g caûi th ie än ñ ie àu k ie än tie åu k h í h aäu , ch aêm so ùc nu oâi d öô õn g , thu ù y … th ì n uo âi ñö ôïc b o ø lai Ho lste in Frie sian F3 . Neáu ho ä n aøo k ho ân g co ù ñ ieàu k ie än , th ì to át n h aát ch æ ne ân n uo âi ôû m ö ùc ñ oä lai m aùu Ho lste in Frie sian F2 .

BOØ CAÙI LAI HOLSTEIN FRIESIAN F1 (50%HF)

1 9

Boø AFS (Australian Friesian Sahiwal)

Bo ø AFS co ù n gu oàn go ùc töø b an g Que en sland , Australia. Bo ø AFS ñö ô ïc lai taïo töø b o ø Ho lste in v aø bo ø Sah iwal. Sau th ô øi g ian ch oïn lo ïc (h ôn 50 n aêm ) g ioáng AFS ñ öô ïc co á ñ òn h m aùu v aø ñö ôïc co ân g nh aän laø mo ät g ioáng bo ø söõa m ô ùi. Boø AFS k eát hô ïp ñö ôïc kh aû n aêng saûn x u aát sö õa cao cuûa g io áng b oø Ho lste in v aø k haû n aêng cho án g ch òu caùc be än h k yù sin h tru øng , th ích ng h i vô ùi ñ ieàu k ieän kh í h aäu n h ie ät ñ ôùi cu ûa b oø Sah iwal. Boø AFS Ap pe nd ix co ù tæ le ä m aùu Ho lste in laø 7 5 % ( tö ô n g töï n hö b o ø Lai Ho lste in F2 ) . Bo ø AFS co ù m aøu saéc p h aân ly cao . Boø coù m aøu tö ø v aøng ñ aäm ñe án m aøu ñ en , m aøu lang traén g ñe n tö ông töï n hö g io án g bo ø lai HF F1 (5 0 % HF) v aø HF F2 (7 5 % HF). Tro ïn g lö ô ïng b oø caùi k h o aûng 45 0 -5 50 k g . Saûn lö ôïng söõa trun g b ìn h 42 00 k g /chu k yø 30 0 ng aøy .

Trong ñieàu kieä n chaên nuoâi ôû vuøng nhieät ñôùi nhö V ieät Nam, coù theå nuoâi caùc boø lai coù tæ leä maùu Holstein F riesian cao k eå caû boø Holstein thuaà n vôùi ñieàu kieä n laø phaûi ñaà u tö chuoàng traïi thích hôïp, chaêm soùc n uoâi döôõng ñuù ng phöông phaùp , ñuùng kyõ thuaät, tieâm phoø ng ñaày ñuû caùc beänh theo quy ñònh cuûa cô quan thuù y.

GIOÁNG BOØ AFS ( AUSTRALIA FRIESIAN SAHIWAL)

2 0

1.3.5. Ñaùnh giaù vaø löïa choïn con gioáng.

Ch oïn con g io án g laø m o ät k h aâu qu an troïng tro ng q u i trình ch aên n uo âi b o ø söõa, v ì co n g io án g to át aûnh hö ôûng tô ùi k h aû n aêng sin h saûn , saûn lö ô ïn g söõa v aø ch aát löô ïng sö õa. Vieäc ñ aùnh g iaù v aø lö ïa ch o ïn co n g io án g caàn caên cöù v aøo caùc y e áu to á: ñ aëc ñ ieåm n go aïi h ình , kh aû n aêng sin h trö ôûng p h aùt du ïc v aø k h aû n aên g ch o sö õa.

* Caên cöù treân nhöõng ñaëc ñieåm ngoaïi hình.

Th aân sau p h aùt trie ån (h ìn h caùi ne âm ), ñ aàu th an h n he ï, ng öïc saâu roäng , lö ng th aúng , m o ân g ro än g v aø d aøi, kh un g x öô ng ch aäu p h aùt trieån , ch aân th aúng kh oe û, b aàu v uù d aøi roäng v aø k ho âng qu aù tho øn g (ch æ d aøi ñ eán k hu yûu go ái laø toát), b o án nu ùm vu ù caùch ñe àu , tón h m aïch vu ù to d aøi, ng o aèn n go eøo , g aáp k hu ùc .

* Caên cöù treân söï sinh tröôûng phaùt duïc, sinh saûn.

Kh i ch o ïn bo ø tô : b oø sinh tröô ûn g to át, lo ân g d a bo ùn g m öô ït, m aét to saùng , tinh an h , lo ã mu õi n ô û aåm , mo àm to . Boø tô co ù the å p h aùt du ïc sô ùm (b aét ñ aàu le ân g ioáng laàn d aàu v aø b aét ñ aàu co ù k h aû n aêng sinh saûn ) v aøo lu ùc 1 2 th aùn g tuo åi (n eáu ñ öô ïc nu oâi to át), chu k yø le ân g io án g ñe àu . Tuy nhieân , caàn chuù yù laø chæ neân phoái gioáng cho boø tô khi boø 14 thaùng tuoåi vaø ñaït troïng löôïng treân 220 kg ( 60% troïng löôïng boø caùi luùc tröôûng thaønh- 400kg).

Kh i ch o ïn bo ø ñ aõ sin h saûn : b oø co ù tro ïn g löô ïn g vö øa ph aûi, k ho âng qu aù o ám h o aëc qu aù m aäp , lo âng d a o ùn g m öô ït, k h aû n aêng sinh saûn toát , kh i sinh saûn k ho ân g ñ eû k ho ù h ay soùt nh au , chu k y ø le ân g ioáng ñ eàu , sau k h i ñe û ch aäm n h aát laø 3 th aùng p h aûi leân g io án g laïi. Kh i ch o ïn mu a b o ø tö ø n ô i kh aùc toát th ì nh aát laø ch oïn bo ø dö ô ùi 3 löùa ñe û v aø ñ ang m an g th ai. Mu a bo ø ñ ang m an g th ai se õ traùn h ñ uô ïc v ieäc mu a laàm p h aûi caùc b o ø “traän “ ( bo ø g ie o tin h nh ieàu laàn k ho âng ñ aäu ). Kh i m u a , n gö ôøi m u a b oø co ù th e å nh ô ø caùc d aãn tin h v ieân k ieåm tra tìn h traïn g m an g th ai cuûa bo ø laø to át nh aát.

* Caên cöù vaøo khaû naêng cho söõa.

Kh i lö ïa ch o ïn mu a m oät b o ø caùi ñ an g v aét söõa , n gö ô øi mu a co ù th e å ye âu caàu n gö ôøi b aùn cho b ieát saûn löô ïn g söõa h ieän taïi v aø tö ï k ie åm tra n aên g su aát söõa. Kh i k ie åm tra , p h aûi x em lö ô ïn g sö õa v aét saùng v aø ch ie àu ; co ù th e å k ie åm tra v aét sö õa b aát k y ø ñ e å traùnh trö ô øn g h ôïp n gö ô øi b aùn n gö ng kh oâng v aét sö õa mo ät bu o åi ñe å d oàn sö õa ch o cö õ v aét sau . Toát n h aát laø ye âu caàu ng öô øi b aùn ñ aûm b aûo ve à n aên g su aát cu ûa con b oø ñ öô ïc b aùn .

* Caên cöù vaøo Gia phaû

Kh i tie án h aøn h cho ïn co n g ioáng caàn p h aûi th am kh aûo , tìm h ieåu ñ öô ïc ng uo àn g oác b oø ch a m e ï, n aêng su aát cu ûa ch a m e ï dö ïa tre ân ph ieáu caù th e å h ay lyù lòch b o ø caùi. Ñaây laø y e áu toá q u an tro ïn g tro ng v ieäc lö ïa ch o ïn b oø tô laøm g io án g , k h i ch ö a th eå k ie åm tra ñ öô ïc k h aû n aên g saûn x u aát söõa cu ûa b oø tô .

2 1

* Caên cöù vaøo tính tình cuûa boø caùi

Dö ïa tre ân nh öõng b ieåu h ie än tín h tình cu ûa b oø caùi co ù th e å ñ aùnh g iaù ñ öô ïc bo ø caùi laø to át h ay x aáu . Th oâng thö ôøng m oät bo ø caùi cao saûn tính h ie àn , lin h h o aït, de ã v aét sö õa v aø ít b ò aûn h h öô ûng b ôûi ñ ieàu k ieän ng o aïi caûn h .

1.3.6. Gaây döïng moät ñaøn boø söõa gia ñình.

Kh i b aét ñ aàu g aây dö ïn g mo ät ñ aøn b oø söõa co ù th e å theo nh öõng b ie än ph aùp v aø caùc b öô ùc n hö sau :

• Töø boø neàn lai Sind : b ieän ph aùp n aøy thu aän lôïi ô û ñ ie åm ñ aàu tö b an ñ aàu ít, k inh n gh ie äm seõ ñ öô ïc tích lu õy d aàn v aø n aém ñö ôïc ro õ ly ù lòch b eâ caùi sö õa sau n aøy . Nh öô ïc ñ ie åm cu ûa b ie än ph aùp n aøy laø th ôøi g ian ñe å th u h oïach ñ ö ôïc saûn ph aåm ch aäm (treân 3 n aêm ). Bie än p h aùp n aøy aùp du ïn g ch o n hö õng n göô øi ch aên n uo âi co ù ít v oán v aø ít k in h n gh ie äm .

Tuoåi boø lai F1 1 thaùng 14 thaùng 24 thaùng

Thôøi gian 0 thaùng 2 thaùng 10 thaùng 13 thaùng 10 thaùng

• Töø boø lai höôùng söõa (Holstein Friesian F 1, F2..) : b ie än ph aùp n aøy ño øi h oûi ñ aàu tö vo án b an ñ aàu cao h ôn , co ù the å b aét ñ aàu the o caùc b öô ùc k h aùc n h au :

- Mua beâ con sau khi cai söõa : Cuõng tö ôn g tö ï nh ö xu aát ph aùt tö ø b oø lai Sind n hö ng thô øi g ian ru ùt n g aéên hô n (2 n aêm ). Kh i m u a ch uù yù ñe án g ia p h aû, tình traïn g sin h trö ô ûn g cu ûa b eâ v aø tröô øn g h ôïp be â vo â sinh (kh oâng sin h saûn ñö ôïc ). Ñe å traùn h trö ôøng h ô ïp n aøy , ng öô øi mu a n e ân ho ûi n gö ôøi b aùn laø b eâ n aøy co ù p h aûi laø sin h ñ oâi h ay kh oâng . Ne áu laø sin h ñ oâi (mo ät ñö ïc m o ät caùi ) th ì kh oâng n eân mu a.

- Mua boø tô ñaõ p hoái ñ aäu thai : b ie än ph aùp n aøy raát p h o å b ie án v aø h aàu n hö ñ öô ïc aùp du ïn g ô û h aàu h e át caùc nö ôùc. Ru ùt n g aén thô øi g ian nh ön g caàn th ieát ph aûi b ie át roõ ng uo àn go ác ly ù lòch cu ûa bo ø h aäu b ò.

- Mu a boø caùi ñ ang saûn xuaát söõa : b ie än p h aùp n aøy co ù th e å thu h o aïch ñ öô ïc sö õa n g ay n hö ng ñ oøi h oûi ñ aàu tö v oán cao . Caàn ph aûi x em x eùt v aø g iaùm ñ òn h k yõ ñe å traùn h tröô øn g hô ïp m u a p h aûi n hö õn g bo ø coù v aán ñ eà v eà be än h taät, co ù tru ïc traëc v e à kh aû n aêng sinh saûn ( kh oâng le ân g ioáng laïi, g ie o tinh nh ieàu laàn kh oâng ñ aäu ..). Traùn h mu a b oø qu aù g iaø (m u a bo ø tö ø lö ùa th ö ù h ai trôû laïi laø toát). Mu a b oø coù k eøm be â co øn ít th aùng tuo åi cu õn g laø b ie än p h aùp ñ eå traùnh n hö õng ru ûi ro v ì nh öõng k h ie ám k hu ye át tre ân .

Muaboø caùi

lai Sind

Gieo tinh

Boø lai Sind

Ñeû ra beâ

caùi lai HF

F1

Phoái gioáng boø

lai HF F1 Khai thaùc söõa

boø lai HF F1

2 2

Tuoåi boø tô 6 thaùng 14 thaùng 24 thaùng

Thôøi gian 0 thaùng 8 thaùng 10 thaùng

• Möùc ñoä lai : Caâu h oûi th öô øng ñ öô ïc caùc ng öô øi chaên nu oâi b oø sö õa ñ aët ra laø ne ân m u a b oø lai Ho lste in Frie sian F1 , F2 h ay F3 v aø ne ân lai ñ e án m öùc ñ oä n aøo laø th ích h ôïp ? Ñie àu n aøy tu øy th uo äc v aøo kh aû n aêng , k in h n gh ieäm cuûa n göô øi ch aên nu oâi. Ví d u ï,n eáu m u a b oø taïi Tp .HCM taïi th ô øi ñ ie åm h ie än taïi (2 00 1 ) th ì k ho ù co ù the å m u a ñö ôïc m oät bo ø F1 v ì h aàu nh ö ñ aøn bo ø F1 ñö ôïc g aày d ö ïng tö ø th uûô b an ñ aàu p ho ng traøo ph aùt trie ån ( n hö õn g n aêm 1 98 0 -1 98 5 ) n aøy ñ aõ lo aïi th aûi g aàn h eát, n go aïi tröø mo ät soá v u øn g ch aên nu oâi b o ø sö õa m ô ùi ph aùt trieån v aø coøn co ù ñ aøn bo ø lai Sin d nh ö ô û Th u û Ñö ùc, Cu û Ch i, Bìn h Ch aùn h . Tu y nh ieân , cu õng caàn lö u yù, laø taàm v oùc, ch aát lö ô ïn g cu ûa bo ø n e àn (bo ø lai Sin d ) co ù aûnh h öô ûn g raát nh ie àu ñe án ch aát lö ô ïn g , n aên g su aát cu ûa b o ø F1 . Coù n hö õng b oø lai Sin d kh oái lö ôïng treân 3 00 k g , saûn xu aát ñ öô ïc 6 -7 kg ng aøy , nh ön g cuõng co ù nh öõng b oø lai Sin d kh o ái lö ô ïn g kho aûng 2 00 kg v aø kh aû n aêng saûn x u aát sö õa k ho ân g ñ aùn g ke å. Mu a m o ät bo ø caùi F2 th ì d e ã h ôn n hö ng th öô øn g cu õn g laø tö ø lö ùa th öù b a trô û le ân . Ph oå b ieán nh aát h ieän n ay laø m u a n hö õn g bo ø caùi F3 . Nh ö õng b oø caùi F1 , F2 de ã th ích n gh i h ôn , ít b eänh taät h ôn . Boø F3 , F4 th ì ñ oøi ho ûi ph aûi ñ öô ïc ch aêm so ùc toát h ôn , ñ aàu tö to át hô n . Neân kh i nu oâi b oø caùi F3 trô û le ân th ì caàn p h aûi ñ aàu tö nh ieàu hô n v eà ch aêm so ùc nu oâi d öô õng , caûi taïo ñ ie àu k ieän tie åu khí h aäu ch u oàng n uo âi, ch i p h í thu ù y cao h ôn … . Bo ø F3 ñ öô ïc nu oâi dö ôõng to át th ì n aên g su aát vaãn cao hô n caùc bo ø lai F1 , F2 v ôùi ñ ie àu k ie än ph aûi ñ aàu tö caûi taïo ch uo àn g traïi ñ eå taïo ñ ie àu kie än tieåu k h í h aäu ph u ø h ôïp v aø ch aêm soùc n uo âi d öô õn g ñ uùng k yõ thu aät. Do ñ où, caàn ph aûi tính to aùn h ie äu qu aû k inh teá ñe å q uy eát ñ òn h n e ân n uo âi mö ùc ñ oä m aùu n aøo laø th ích hô ïp v aø tuy ø theo ñ ie àu k ieän cu ûa m ình .

Mua

Beâ lai HF cai söõa

Gieo tinh boø lai HF Ñeû ra beâ lai HF

Khai thaùc söõa

C hoïn mua boø gioá ng laø k haâu quyeát ñònh söï thaø n h coâng cuûa chaên nuoâi boø söõa. K hi choïn boø gioáng phaûi döïa treân nhieàu caên cöù . K hi mua boø tô , quan troïng nhaát laø tình traïng mang thai roài keá ñ eán laø caùc caên cöù veà phaùt trieå n taê ng tröôûng vaø gia p haû . K hi mu a boø ña ng cho söõa , thì quan troïng nhaát laø naê ng suaát söõa vaø tình traï ng ma ng th ai. Toát n haát laø neân hoûi caùc caùn boä khuyeá n noâng hoaëc caùc daãn tinh vieân ñeå lieân heä mua ñöôïc boø gioáng toát.

2 3

1.3.7. Heä thoáng quaûn lyù gioáng boø söõa.

Mu ïc tie âu cuûa v ie äc ph o ái g io án g v aø coâng taùc g io án g tro n g ch aên n uo âi bo ø sö õa laø taïo ra n h öõng ñ ôøi con saûn x u aát söõa nh ieàu hô n , ch aát lö ôïn g sö õa toát h ôn , co ù ng o aïi h ìn h to át hô n , ñ aëc b ie ät laø coù kh aû n aên g d i tru ye àn nh öõng ñ aëc tính ñ où ch o ñ ôøi sau . Sau ñ o ù, th oâng qu a v ie äc ch aêm so ùc nu oâi d öô õng h ôïp ly ù ñ eå k h ai th aùc ñ öô ïc toái ñ a tieàm n aên g d i truy eàn cuûa co n g io án g .

Co ân g v ie äc qu an tro ïn g n h aát tron g he ä th o án g q u aûn ly ù g io áng bo ø sö õa ch o m o ät q uo ác g ia laø x aây d ö ïn g m aïn g löô ùi thu th aäp tho âng tin cu ûa tö øng caù th e å ve à kh aû n aêng saûn xu aát ,ch aát lö ô ïn g sö õa,k h aû n aêng sinh saûn , k h aåu ph aàn , tìn h traïng be än h taät thu ù y … ñ eán n hö õng y e áu toá k inh te á coù lie ân qu an , v í du ï: g iaù caû th u m u a sö õa ( n h aát laø k h i g iaù caû th u mu a ñ ö ôïc x aùc ñ òn h the o ch aát löô ïn g sö õa), g iaù caû th ö ùc aên ch o ñ aøn bo ø ñe å töø ñ où , d öïa tre ân nh öõng th o ân g tin th u th aäp ñ öô ïc coù the å öô ùc löô ïn g g iaù trò gaây g io án g cuûa g ia su ùc. Nhö õng y eáu to á x aõ h o äi (taäp qu aùn tieâu d uøng , trìn h ñ oä k ie án th öùc cu ûa n gö ô øi ch aên nu oâi) cô sôû h aï taàn g .. cuõng caàn ñ ö ôïc x e m xe ùt tro ng v ieäc x aây dö ïn g mo ät ch ö ôn g trìn h co ân g taùc g io án g ho aøn ch ænh v aø h ie äu q u aû. Ñe å co ù ñ öô ïc nh öõng th oâng tin cô b aûn , v ai tro ø cu ûa h o ä ch aên nu oâi b oø laø raát q u an tro ïng . Ng öô øi ch aên nu oâi ph aûi the o d o õi v aø gh i che ùp ñ aày ñ uû caùc sö ï k ie än co ù lie ân qu an ñe án ñ aøn b oø sö õa, ñ aëc b ie ät laø kh aû n aêng sin h trö ôûng p h aùt d uïc ( taêng tro ïng n g aøy , tu oåi leân g io áng laàn ñ aàu , tu o åi p ho ái g io án g laàn ñ aàu… ), n uo âi d öô õn g ch aêm so ùc ( lo aïi v aø soá löô ïn g thö ùc aên ) , p ho ái g io án g (lo aïi tin h , ph oái m aáy laàn , ph o ái kh i n aøo , ai ph oái… ..) , söùc kh oûe (tie âm ph oøng , b e än h taät… .) ñ aëc b ie ät laø k h aû n aên g saûn xu aát ( saûn löô ïng v aø ch aát lö ôïng sö õa tro ng to aøn ch u k y ø… ). Ñeå v ie äc gh i che ùp dö õ lieäu cu ûa tö øng caù th eå th u aän tie än , n gö ô øi ta sö û d uïng so å h ay p h ieáu caù th eå bo ø caùi. Th o ân g th öô øn g taïi no ân g traïi n gö ô øi ta söû d uïng ph ie áu caù th eå ch o tie än th e o do õi v aø g h i ch eùp . Taïi mo ãi traïi sö û du ïn g th eâm mo ät soå chu ng , h o aëc coù the å söû d u ïn g m aùy v i tín h . No äi du ng p h ieáu caù the å tu øy the o chö ôn g trình g io án g cuûa m oãi nö ôùc n hö ng n o ùi chu ng th öô øng co ù bo án p h aàn : g ia p h aû , k h aû n aêng saûn x u aát cuûa b o ø caùi , caùc v aán ñ e à v e à sin h saûn , tình traïng sö ùc kh oûe ,b e än h taät v aø caùch x öû ly ù, v aø che á ño ä ch aêm so ùc d inh d öô õng .

• Ghi cheùp phieá u caù theå Gh i ch eùp ph ie áu caù th eå g oàm nh öõng n oäi du ng sau : - Ñòn h d anh : Mo ãi b o ø caùi ñ ö ô ïc ñ òn h d anh v aø ñ aêng k y ù b aèn g teân , soá v aø m aõ so á . Maõ so á coù th e å ch o ta b ie át ñ öô ïc n hö õn g tho ân g tin cô b aûn ve à caù th eå v í du ï , ng aøy sinh , g ioáng , tæ le ä lai, k hu vö ïc ñ òa ly ù … (Th am k h aûo b aûng qu i ñ ònh maõ so á aùp d uïng cho th aøn h p ho á Ho à Ch í Min h ). Vie äc ñ aùnh soá co ù the å du øn g b ie än ph aùp k h aéc d aáu tre ân bo ø caùi (b aèng lö ûa h ay b aèng h o ùa ch aát), b aám tai, ñ eo b aûn g so á tai h o aëc ñ eo b aûn g so á . Bie än p h aùp ph oå b ie án nh aát h ieän n ay laø ñe o b aûn g soá tai. - Ghi cheùp gia ph aû h uyeát thoáng : Caùc b o ø o âng baø ch a m e ï cu ûa caù th e å v aø k h aû n aên g saûn x u aát cu ûa caùc the á he ä ñ où ñ eàu ñö ôïc gh i che ùp ñ aày ñu û .

2 4

- B ình xeùt ngoaïi hình : Caùc ch u y e ân g ia g iaùm ñ òn h g io áng seõ b ình xe ùt, ñ aùn h g iaù ng o aïi h ìn h lieân qu an ñ eán ñ aëc ñ ieåm con g ioáng . - Ghi cheùp caùc soá lieäu lieân q uan ñ eán khaû naêng sinh saûn : So á lie äu v eà kh aû n aêng sinh saûn se õ g iu ùp cho ng öô øi ch aên nu oâi qu aûn ly ù to át ñ aøn b oø, ch o ïn nh öõng bo ø v ö øa ñ aït n aên g su aát cao v ö øa co ù k h aû n aêng saûn xu aát co n g io án g . Ph oøng ng ö øa v aø lo aïi th aûi n h öõng bo ø sö õa m aéc b eänh saûn k ho a n aën g h ay co ù kh aû n aên g sinh saûn k eùm . - Ghi cheùp saûn löôïng söõa haè ng n gaøy : So á lie äu n aøy g iu ùp ch o ng öô øi ch aên nu oâi n aém ñö ôïc ch ín h x aùc kh aû n aêng saûn xu aát sö õa cuûa caù th eå b oø, tö ø ñ où coù nh öõng b ie än p h aùp ch aêm so ùc, n uo âi d öô õn g v aø qu aûn lyù th ích h ô ïp ñ eå n aâng cao n aêng su aát söõa cu ûa m oãi con b oø sö õa. • Phaân tích, khai thaùc vaø söû duïng soá lieäu. Caùc so á lie äu se õ ñö ôïc th u th aäp v aø x öû ly ù treân m aùy ñie än to aùn the o caùc ch ö ô ng trìn h tín h to aùn ñe å ñ aùnh g iaù ch ính x aùc, toång qu aùt v aø ch i tie át cho tö øn g caù the å b oø caùi. Caùc d ö õ lie äu sau kh i xö û ly ù se õ g iu ùp ch o chu û traïi v aø Hoäi Ño àng Qu aûn Ly ù Gioáng Bo ø Sö õa h ay caùc Hie äp ho äi Gio án g coù the å öô ùc löô ïn g caùc ch æ so á ve à gio áng . Nh ôø ño ù, se õ co ù ñ ònh h öô ùn g ñ uùng tro n g v ie äc nh aäp v aø söû du ïn g caùc d oøng tin h th ích h ôïp ñ eå caûi th ie än ch aát lö ôïng g io án g . Cu ng caáp caùc k h u ye án caùo caàn th ieát ch o m aïn g löô ùi d aãn tin h v ie ân ñe å g ie o n hö õn g tinh b oø to át , th ích h ô ïp ch o tö øn g caù the å b o ø caùi. Ng öô øi ch aên n uo âi b oø seõ nh aän ñ öô ïc nh öõng k huy e án caùo k ho a ho ïc n h aát, th ích h ôïp nh aát ñe å caûi th ieän v ie äc ch aêm so ùc nu oâi d öô õng , q u aûn ly ù tö øn g caù th e å bo ø caùi, töø ñ où n aâng cao th u nh aäp tro ng ch aên nu o âi bo ø söõa.

,

Ñeo soá tai vaø ghi cheùp phieáu caù theå cho boø söõa laø nhaèm muïc ñích giuùp cho ngöôøi chaên nuoâi th uaän tieän trong vieäc theo doõi, ghi cheùp, phoái gioáng vaø qu aûn lyù ñaøn boø söõa, nhaát laø veà coâng taùc gioáng. Ích lôïi tröôùc maét cuûa vieäc ñeo soá tai, laäp phieáu caù theå, theo doõi ghi cheù p laø giuù p cho ngöôøi cha ên nuoâi quaû n lyù ñaøn boø söõa cuûa mình.C oøn lôïi ích laâu daøi laø giuùp n aâng cao khaû naêng saûn xuaát cuûa ñaøn boø q ua choïn loïc gioáng, traùnh ñöôïc hieän töôïng ñoàng huyeát. Ñoàng huyeát seõ laøm giaû m söùc soángcuûa beâ, gaây dò taät vaø giaûm khaû naêng saûn xuaát cuûa boø caùi.

25

TAÙC HAÏI DO KHOÂNG

THEO DOÕI

GIEO TINH

DINH DÖÔÕNG

SÖÙC KHOÛE

SAÛN XUAÁT

KINH TEÁ

ÑOÀNG HUYEÁT

CHOÏN LOÏC

THUÏ THAI

KHAÅU PHAÀN

LOAÏI THÖÙC AÊN

LOAÏI BEÄNH

ÑAËC TÍNH BEÄNH

ÑAËC TÍNH SAÛN XUAÁT

NAÊNG SUAÁT

DI TAÄT, SINH TRÖÔÛNG KEÙM,,KHAÛ NAÊNG KHAÙNG BEÄNH KEÙM, NAÊNG SUAÁT THAÁP

KHOÂNG GIÖÛ LAÏI ÑÖÔÏC CON TOÁT NHAÁT NGAY TÖØ LUÙC COØN LAØ BEÂ

KHOÂNG CHOÏN THÔØI ÑIEÅM THICH HÔÏP TUØY THEO TÖØNG CAÙ THEÅ ÑEÅ GIEO TINH

KHOÂNG PHUØ HÔÏP CHO TÖØNG CAÙ THEÅ , THEO NAÊNG SUAÁT, TRAÏNG THAÙI MANG THAI…..

KHOÂNG CHOÏN ÑÖÔÏC THÖÙC AÊN PHUØ HÔÏP , KINH TEÁ NHAÁT, HIEÄU QUAÛ NHAÁT

KHOÂNG BIEÁT BOØ BÒ BEÄNH GÌ ,THÔØI ÑIEÅM NAØO DEÃ MAÉC BEÄNH

BÒ LUÙC NAØO, , DIEÃN BIEÁN RA SAO � ÑEÅ COÙ THEÅ PHOØNG VAØ TRÒ BEÄNH HIEÄU QUAÛ

KHOÂNG BIEÁT ÑÆNH ÑIEÅM CHO SÖÕA, ÑOÄ BEÀN CHO SÖÕA

CAO THAÁP, CHAÁT LÖÔÏNG SÖÕA TOÁT HAY XAÁU

KHOÂNG BIEÁT ÑAÀU TÖ COÙ LÔÏI HAY LOÃ ? HIEÄU QUAÛ ÑAÀU TÖ

26

1.3.8 . Giaùm ñònh, pheâ xeùt ngoaïi hình boø söõa.

1.3.8.1. Ñaëc ñieåm chung :

Öu ñieåm : Bieåu hieän ñaëc ñieåm gioáng, giôùi tính, kieåu hình boø söõa phuø hôïp vôùi tæ leä maùu boø HF ; söùc khoûe toát, coù sinh löïc, caùc boä phaän cô theå tieáp hôïp toát haøi hoaø caân ñoái. Da moûng, ñaøn hoài toát. Khoái löôïng boø töông ñöông möùc trung bình cuûa con gioáng (Tham khaûo theâm keát quaû ñieàu tra cuûa ñeà taøi quaøn lyù gioáng boø söõa TP.HCM : boø lai Holstein Friesian F1 :366.6kg ± 46.6; boø lai Holstein Friesian F2 : 369 kg ± 51.3 kg).

Khuyeát ñieåm: Caùc boø coù thaân hình thoâ, to hoaëc taàm voùc quaù nhoû. Söùc khoûe khoâng toát. Caùc boä phaän tieáp hôïp thoâ. Da daøy, loâng xuø.

1.3.8.2. Caùc boä phaän:

• Phaàn tröôùc (ñaàu coå)

Öu ñieåm : Ñaàu caân ñoái; goùc caïnh; moõm to; loã muõi roäng; haøm khoûe; maét to saùng; traùn roäng phaúng; soùng muõi thaúng (ngoaïi tröø boø Jersey); tai nhoû vöøa phaûi, linh hoaït;coå daøi, thanh tieáp giaùp vôùi vai toát.

Khuyeát ñieåm:Ñaàu quaù to hoaëc quaù nhoû, ngaén, khoâng caân ñoái vôùi cô theå ;moõm khoâ, nhoû; loã muõi heïp; haøm döôùi yeáu, thuït vaøo; maét nhoû, ñoû ,khoâng tinh anh; traùn heïp, voà; tai quaù to; coå ngaén, heïp.

• Phaàn giöõa (vai, ngöïc, löng hoâng, buïng)

Öu ñieåm : Vai thanh, thon, tieáp hôïp toát vôùi coå vaø thaân mình. Ngöïc roäng, saâu, khoâng thaét. Löng hoâng thaúng, roäng vaø baèng; caùc xöông söôøn roäng caùch xa vöøa phaûi. Buïng lôùn, troøn, goïn, khoâng thaét.

Khuyeát ñieåm : Vai thoâ, nhoâ ra hoaëc coù caùnh, u vai quaù cao. Ngöïc heïp, thaét, noâng.Löng hoâng cong (nhoâ cao hoaëc thoûng); caùc xöông söôøn nhoû heïp.Buïng nhoû, thaét, thoøng hoaëc quaù to so vôùi cô theå.

• Phaàn moâng

Öu ñieåm: Moâng roäng, ít doác; baép duøi sau chaéc, roäng; khaáu ñuoâi ngang baèng, khoâng loõm quaù cuõng khoâng nhoâ cao quaù; xöông chaäu roäng, thanh; boä phaän sinh duïc to, nhieàu neáp nhaên; caùc maáu xöông khoâng quaù thoâ.

Khuyeát ñieåm:Moâng quaù doác, caùc cô leùp, yeáu; khaáu ñuoâi nhoâ cao hoaëc quùa loõm; xöông to thoâ; khung xöông chaäu heïp (khoaûng caùch giöõa hai u xöông ngoài heïp); boä phaän sinh duïc nhoû, ít neáp nhaên.

28

THAM KHAÛO BAÛNG MAÕ QUY ÖÔÙC SOÁ ÑAÊNG KYÙ BOØ SÖÕA ÔÛ TP HCM.

GIOÁNG NGUOÀN GOÁC TINH

NAÊM SINH TÆNH, T.PHOÁ

QUAÄN HUYEÄN

0 = Holstein 1 = Canada 00 = 1980 1 = TP HCM 1 = Bình Chaùnh 1 = 1/2 HF 2 = Cuba 01 = 1981 2 = Soâng Beù 2 = Cuû Chi 2 = 3/4 HF 3 = Mexico 02 = 1982 3 = Ñoàng Nai 3 = Goø Vaáp 3 = 7/8 HF 4 = USA 03 = 1983 4 = Taây Ninh 4 = Hoác Moân 4 = 15/16 HF 5 = Newzeala nd 04 = 1984 5 = Taân Bình 5 = 31/32 HF 6 = Nhaät 05 = 1985 6 = Thuû Ñöùc

6 = 63/64 HF 7 = Uùc 06 = 1986 7 = Taân Thaéng A = AFS 8 = Phaùp 07 = 1987 8-= QuAÄN 12 N = NFS 9 = Vieät Nam 08 = 1988 P = Pienoire 09 = 1989 B = Brune 10 = 1990

M = Montheùliarde 11 = 1991 T = Tarentaise 12 = 1992 …

Ví duï: Moät con boø mang soá ñaêng kyù: Soá 0: Gioáng boø Holstein

Soá 1: Nguoàn goác tinh Canada Soá 13: Sinh naêm 1992 Soá 1: ÔÛ TP HCM Soá 1: ÔÛ huyeän Bình Chaùnh Soá thöï töï 915

011311 915

BEÂ ÑÖÔÏC ÑEO BAÛNG SOÁ TAI ÑEÅ DEÃ QUAÛN LYÙ

29

CHÖÔNG II : CHUOÀNG TRAÏI VAØ ÑOÀNG COÛ

2.1. TAÙC ÑOÄNG CUÛA YEÁU TOÁ KHÍ HAÄU TREÂN BOØ SÖÕA

Caùc yeáu toá khí haäu, khí töôïng coù aûnh höôûng ñeán gia suùc laø nhieät ñoä, aåm ñoä, chuyeån ñoäng cuûa luoàng khoâng khí (gioù) vaø caùc böùc xaï . Taùc ñoäng cuûa töøng yeáu toá naøy vaø söï töông taùc laãn nhau cuûa chuùng seõ taùc ñoäng moät caùch tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp leân gia suùc.

Boø laø ñoäng vaät maùu noùng, thaân nhieät bieán ñoäng töø 38oC- 39,3 oC ( trung bình laø

38,4 oC ). Khi nhieät ñoä moâi tröôøng taêng , ñeå thaûi nhieät, laøm maùt cô theå , löôïng maùu seõ ñöôïc taêng cöôøng ñöa ñeán caùc vuøng ngoïai vi (nhö da ) . Löôïng maùu cô theå taêng leân , nöôùc ñöôïc ñieàu ñoäng töø caùc phaàn khaùc cuûa cô theå song song vôùi vieäc taêng cöôøng löôïng nöôùc uoáng vaøo.

Vieäc gia taêng löôïng maùu cuûa cô theå seõ daãn ñeán hieän töôïng giaûm noàng ñoä hoc-moân

trong maùu ñeán caùc cô quan vaø do maùu öu tieân ñeán caùc vuøng da neân giaûm löôïng maùu ñöa chaát dinh döôõng ñeán nuoâi caùc boä phaän khaùc cuûa cô theå , laøm aûnh höôûng ñeán toác ñoä sinh tröôûng vaø phaùt duïc cuûa boø (boø chaäm lôùn vaø sinh saûn keùm) vaø aûnh höôûng ñeán söùc saûn xuaát söõa cuûa boø.

Nhieät ñoä cao cuõng aûnh höôûng ñeán taäp tính gaëm coû cuûa boø. Khi nhieät ñoä cao, boø coù khuynh höôùng tìm kieám boùng maùt ñeå nghæ ngôi, giaûm löôïng coû aên vaøo.Ngoøai ra, nhieät ñoä cao cuõng laøm giaûm ñoä ngon mieäng Beân caïnh ñoù, trong ñieàu kieän khí haäu nhieät ñôùi aåm , chaát löôïng thöùc aên cuõng bò aûnh höôûng : chaát löôïng coû thaáp (do ra hoa sôùm, tæ leä lignin cao …) , caùc loaïi thöùc aên tinh deã bò hö hoûng . Caùc yeáu toá naøy ñaõ taïo neân haäu quaû laø boø aên vaøo ít vaø thöùc aên keùm chaát löôïng seõ aûnh höôûng ñeán toác ñoä taêng tröôûng cuûa boø.

Nhieät ñoä cao , aåm ñoä cao cuõng taïo ñieàu kieän cho caùc loaïi noäi vaø ngoaïi kyù sinh truøng phaùt trieån, vì theá boø cuõng raát deã nhieåm caùc loïai beänh kyù sinh truøng. Maët khaùc, do tình traïng keùm dinh döôõng cuõng laøm cho khaû naêng khaùng beänh cuûa boø giaûm .

Nhieät ñoä cao aûnh höôûng raát nhieàu ñeán hoaït ñoäng sinh lyù vaø taäp tính cuûa boø söõa. Caùc aûnh höôûng naøy, giaùn tieáp hay tröïc tieáp , seõ laøm giaûm khaû naêng sinh tröôûng

phaùt duïc, khaû naêng saûn xuaát vaø söùc khoûe cuûa boø söõa. Choáng noùng khoâng nhöõng caûi thieän ñöôïc khaû naêng saûn xuaát, khaû naêng sinh saûn maø coø söùc khoûe cuûa boø söõa.

30

2.2 . XAÂY DÖÏNG CHUOÀNG TRAÏI

Sau khi hoïc taäp, taäp huaán , ngöôøi môùi baét ñaàu chaên nuoâi seõ quyeát ñònh vieäc xaây döïng chuoàng traïi vaø thieát laäp ñoàng coû (neáu coù ñaát ). Coù theå tham khaûo caùc kieåu chuoàng traïi taïi caùc trung taâm ñöôïc giôùi thieäu ôû treân.(xem theâm phaàn phuï luïc veà caùc kieåu chuoàng traïi cho caùc quy moâ khaùc nhau). Cuõng coù theå caûi tieán döïa treân nguoàn nguyeân lieäu laøm chuoàng saün coù taïi ñòa phöông ñeå tieát kieäm chi phí. Moät chuoàng boø toát caàn ñaûm baûo nhöõng tieâu chuaån kyõ thuaät nhö sau : ♦ Choïn höôùng chuoàng phuø hôïp traùnh möa taït ,gioù luøa, che naéng,thoaùng maùt . Tuøy

theo ñieàu kieän ñaát ñai , coù theå neân choïn höôùng chuoàng quay veà höôùng nam hoaëc höôùng ñoâng nam ñeå ñaûm baûo coù aùnh saùng vaø thoâng thoaùng toát.

♦ Chuoàng xaây cao raùo, thoaùt nöôùc toát ,khoâng aåm öôùt ñaûm baûo deã laøm veä sinh, khoâng gaây oâ nhieãm moâi tröôøng xung quanh. Chuoàng traïi neân laøm xa nhaø (hôn 4 m).

♦ Khoâng xaây maùng aên quaù saâu deã gaây toàn ñoïng thöùc aên vaø khoù laøm veä sinh . ♦ Neàn chuoàng neân laøm coù ñoä doác töø 2 -3 % vaø khoâng quaù trôn laùng ñeå boø khoâng bò

tröôït teù. ♦ Caàn coù saân vaän ñoäng cho boø ♦ Dieän tích chuoàng nuoâi bình quaân cho moãi boø söõa khoaûng 4 –6 m2 ♦ Boá trí maùng uoáng cho boø söõa thích hôïp ñeå coù theå cung caáp nöôùc ñaày ñuû cho boø vaøo

moïi luùc. ♦ Boá trí hoá uû phaân phuø hôïp ñeå coù theå taän duïng toøan boä phaân vaø coû aên thöøa, cuõng nhö

chaát ñoän ( laù caây, coû hoâi, beøo, daây ñaäu giaø…) ñöa vaøo hoá uû phaân ñeå saûn xuaát phaân boùn ruoäng, giöõ veä sinh vaø taêng thu nhaäp cho chaên nuoâi boø.

♦ Gaàn chuoàng neân troàng moät soá caây cho boùng maùt ñeå giaûm nhieät ñoä quanh khu vöïc chuoàng traïi.

2.3.THIEÁT KEÁ VAØ QUAÛN LYÙ CHUOÀNG TRAÏI

Chaên nuoâi boø söõa laø moät ngheà ñoøi hoûi tính chuyeân nghieäp cao .Ñeå ñaït ñöôïc hieäu quaû cao, caàn phaûi coù nhöõng khoaûn ñaàu tö nhaát ñònh nhö ñaát ñai, gioáng boø, thöùc aên, caùc duïng cuï chaên nuoâi vaø chuoàng traïi. Ngoaøi chi phí ñaàu tö vaøo con boø laø quan troïng nhaát , ñaùng quan taâm thì caàn phaûi ñaàu tö thoûa ñaùng vaøo chuoàng traïi vaø caùc bieän phaùp caûi taïo ñieàu kieän tieåu khí haäu vaø baûo veä moâi tröôøng. Ñoù laø nhöõng ñieàu caàn thieát ñeå taïo ñieàu kieän chaêm soùc, quaûn lyù ñaøn boø toát giuùp cho ñaøn boø luoân trong tình traïng coù söùc khoûe vaø söùc saûn xuaát toát.

Tình traïng söùc khoûe vaø saûn xuaát cuûa boø söõa , cuõng nhö moïi hoaït ñoäng quaûn lyù,

chaêm soùc , nuoâi döôõng ñeàu phuï thuoâïc vaøo söï thieát keá chuoàng traïi . Moät chuoàng traïi toát phaûi taïo cho boø ñieàu kieän aên, ôû toát vaø söï quaûn lyù chaêm soùc ñaøn boø söõa coù hieäu quaû. Ví duï nhö cho boø aên, vaét söõa. Ngöôøi chaên nuoâi chæ ñaït ñöôïc lôïi nhuaän cao khi boø söõa caûm thaáy thoaûi maùi (aên, ôû, nghæ ngôi, ñi laïi ) vì noù seõ coù aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán khaû

31

naêng saûn xuaát cuûa boø (khi boø caûm thaáy thoaûi maùi, coù theå taêng löôïng thöùc aên aên vaøo , tieâu hoùa toát hôn vaø tieáp theo ñoù laø naâng cao saûn löôïng söõa vaø naêng suaát sinh saûn), aûnh höôûng toát ñeán söùc khoûe cuûa boø (giaûm chi phí thuù y).

Thieát keá chuoàng traïi phaûi coù hieäu quaû cho ngöôøi chaên nuoâi. Ngöôøi chaên nuoâi phaûi laøm vieäc haèng ngaøy ôû chuoàng boø cuûa mình, vì vaäy kieåu caùch thieát keá raát quan troïng ñoái vôùi ngöôøi chaên nuoâi gia suùc. Chuoàng boø phaûi ñöôïc thieát keá sao cho coù söï an toøan cao nhaát ñoái vôùi ngöôøi chaên nuoâi. Ngoaøi ra , vieäc thieát keá chuoàng eùp (ñeå vaét söõa vaø gieo tinh boø) raát caàn thieát.

Caùc yeáu toá caàn quan taâm trong vaán ñeà quaûn lyù , chaêm soùc ñaøn boøcoù lieân quan ñeán chuoàng traïi laø: cho boø aên, uoáng ; vaét söõa; chaêm soùc taém chaûi ; choã naèm, nghæ ngôi ; ñieàu trò can thieäp thuù y ; söï thoâng thoùang ; veä sinh ;kho döï tröõ

2.4. CAÙC KIEÅU CHUOÀNG TRAÏI

Do haïn cheá veà ñaát ñai neân haàu heát caùc traïi boø ôû Vieät Nam aùp duïng phöông thöùc “khoâng chaên thaû” : thöùc aên ñöôïc mang ñeán chuoàng boø, boø luoân ñöôïc nhoát trong chuoàng vaø chæ thænh thoaûng ñöôïc cho ra saân chôi taém naéng , vaän ñoäng. thay vì boø ñöôïc chaên thaû vaø aên treân ñoàng coû. Phöông thöùc maø ngöôøi chaên nuoâi Vieät Nam ñang aùp duïng ñöôïc goïi laø “Caàm coät taïi chuoàng”. Boø bò caàm coät khoâng theå töï do ñi laïi trong chuoàng . Phöông thöùc “töï do trong chuoàng” chæ môùi ñöôïc moät soá hoä , trang traïi lôùn ôû nöôùc ta aùp duïng.

2.4.1.Phöông thöùc “Khoâng chaên thaû”

Thuaän lôïi cuûa phöông thöùc “khoâng chaên thaû” laø naêng suaát cuûa ñaát noâng nghieäp coù

theå taän duïng toái ña (khoâng coù söï hao huït do giaãm ñaïp vaø rôi vaõi). Ñieàu baát lôïi laø toán theâm nhaân coâng lao ñoäng (caét coû, vaän chuyeån). Moät thuaän lôïi khaùc cuûa phöông thöùc “khoâng chaên thaû” laø phaân coù theå deã daøng thu thaäp cho vieäc boùn phaân, vieäc quaûn lyù vaø chaêm soùc beâ ngheù toát hôn vaø gia suùc ít bò nhieãm kyù sinh truøng.

2.4.2.Phöông thöùc “Caàm coät taïi chuoàng”. Thuaän lôïi chuû yeáu cuûa phöông thöùc “caàm coät taïi chuoàng” laø caàn moät dieän tích

chuoàng ít hôn so vôùi phöông thöùc “töï do trong chuoàng”. Tuy nhieân, phaûi caàn coù vaät lieäu loùt chuoàng toát (rôm chaúng haïn) cho boø naèm môùi coù theå giöõ boø ôû theå traïng toát trong ñieàu kieän “caàm coät taïi chuoàng”. Nhöng ñoâi luùc cuõng caàn cho boø vaän ñoäng ñeå giöõ ñöôïc theå traïng toát . Duøng rôm loùt chuoàng coøn coù theå giöõ cho boø khoâ saïch, giaûm thieåu caùc yeáu toá gaây vieâm nhieãm baàu vuù.Maùng nöôùc uoáng caàn ñöôïc ñaët gaàn nôi boø (moät maùng nöôùc uoáng coù theå duøng chung cho hai boø caïnh nhau). Baát lôïi cuûa phöông thöùc naøy laø: khoù phaùt hieän ñoäng duïc; boø khoâng thoaûi maùi ; caàn vaät lieäu loùt chuoàng ; ruûi ro khi vaét

32

söõa giöõa hai boø ñöùng saùt nhau ; giaãm ñaïp leân nhau (nhaát laø leân nuùm vuù!) ; deã bò beänh moùng, khôùp…

2.4.3. Phöông thöùc “Töï do trong chuoàng” Kieåu chuoàng taïo söï thoaûi maùi nhaát cho boø laø kieåu chuoàng “töï do trong chuoàng” coù

caùc oâ cho boø naèm. Trong moät dieän tích giôùi haïn, boø coù theå ñi laïi töï do. Vuøng giôùi haïn naøy thöôøng naèm ôû giöõa maùng aên vaø caùc oâ cho boø naèm nghæ. Kieåu thieát keá nhö vaäy seõ giuùp cho boø phaûi ñi laïi giöõa nôi nghæ vaø maùng aên uoáng. Trong caùc oâ boø naèm nghæ, caùt ñöôïc söû duïng nhö laø vaät lieäu loùt chuoàng . Tuy nhieân, rôm raï baêm nhoû, maït cöa hoaëc loõi ngoâ (baép) vuïn nhoû cuõng coù theå duøng loùt oâ naèm nghæ cho boø ñöôïc.Thuaän lôïi cuûa phöông thöùc naøy laø : quan saùt caùc bieåu hieän cuûa boø deã daøng, nhaát laø khi phaùt hieän ñoäng duïc ;thoaõi maùi cho boø., ít bò beänh moùng khôùp ; chæ caàn moät maùng nöôùc uoáng trung taâm; ít toán vaät lieäu loùt chuoàng.Baát lôïi laø : caàn theâm dieän tích chuoàng traïi, ñaàu tö ban ñaàu lôùn hôn ; boø coù theå huùc uûi laãn nhau ; maùng aên, maùng uoáng caàn ñöôïc thieát keá sao cho thaät deã daøng khi cho gia suùc aên uoáng baát kyø luùc naøo. Caû hai maùng phaûi ñöôïc ñaët nôi maùt meû, döôùi boùng maùt. Phaûi traùnh aùnh saùng tröïc tieáp chieáu vaøo nöôùc uoáng vaø thöùc aên trong maùng. Moät ñaëc ñieåm quan troïng nöõa laø thieát keá sao cho thuaän tieän nhaát khi laøm veä sinh röûa saïch maùng. Caùc loïai naám moác, men raát deã phaùt trieån trong moâi tröôøng aåm öôùt cuûa thöùc aên dö thöøa (sau moät ngaøy). Ñeå traùnh tröôøng hôïp naøy, maùng aên – uoáng caàn phaûi ñöôïc coï saïch seõ haèng ngaøy. Maùng aên caàn ñöôïc giöõ khoâ raùo, ngaên ngöøa söï phaùt trieån cuûa caùc loïai vi khuaån, naám, men. Kieåu chuoàng naøy ñöôïc thieát keá ôû traïi boø kieåu maãu . Maët ñaùy neàn cuûa maùng aên cao hôn maët neàn chuoàng khoûang 10 –30 cm (nôi boø ñöùng). Ñieàu naøy nhaèm ngaên ngöøa boø böôùc coá veà phía tröôùc laøm aûnh höôûng xaáu ñeán moùng chaân tröôùc. Thuaän lôïi cô baûn cuûa kieåu maùng aên naøy laø chi phí xaây döïng ít hôn vaø raát deã coï röûa maùng (chæ caàn moät choåi coï maø thoâi). Maùng nöôùc uoáng caàn ñöôïc coï röûa haøng tuaàn. Caàn phaûi thaùo caïn nöôùc trong maùng, coï röûa saïch roài tieáp nöôùc saïch ngay sau ñoù. Luoân phaûi ñaûm baûo raèng nöôùc saïch saün saøng ñaày maùng cho boø uoáng (Moät boø cao saûn coù theå tieâu thuï treân 100 kg nöôùc moãi ngaøy)

Caùm hoãn hôïp coù theå ñöôïc cung caáp ngay taïi maùng aên. Ta khoâng theå cho töøng caù theå boø aên löôïng thöùc aên ñònh löôïng tröôùc. Löôïng thöùc aên hoãn hôïp ñònh löôïng cho töøng caù theå (tuøy theo saûn löôïng söõa) coù theå ñöôïc cung caáp ngay taïi maùng aên cuûa chuoàng vaét söõa 2 ngaøy/laàn vaøo luùc vaét söõa. Neân cho boø aên thöùc aên hoãn hôïp ôû daïng khoâ hoaëc nhaõo. Tuyeät ñoái khoâng hoøa thöùc aên hoãn hôïp vaøo nöôùc cho uoáng.

2.4.4. Chuoàng vaét söõa (chuoàng eùp) Neáu traïi coù quy moâ lôùn , caàn phaûi xaây döïng chuoàng eùp ñeå tieän cho vieäc vaét söõa

(ñaëc bieät laø caùc boø khoù vaét söõa) .Ngoaøi ra, chuoàng eùp coøn coù taùc duïng cung caáp thöùc aên rieâng reõ cho töøng caù theå boø, coá ñònh boø ñeå ñöôïc an toøan (boø vaø ngöôøi) khi ñieàu trò, gieo tinh….Löôïng thöùc aên hoãn hôïp ñöôïc tính toaùn cho töøng caù theå boø coù theå cung caáp cho boø ngay taïi maùng aên cuûa chuoàng eùp. Cho boø aên trong luùc vaét söõa coù lôïi ñieåm laø ta

33

coù theå deã daøng ñieàu khieån boø (laøm cho boø thích chui ñaàu vaøo khoùa coå vaø sau ñoù deã daøng vaét söõa).

2.4.5. Chuoàng cho beâ Phöông thöùc chaên nuoâi tieân tieán laø taùch beâ ra khoûi meï noù ngay sau khi sinh. Beâ con

caàn coù chuoàng rieâng vaø chuoàng naøy neân ñöôïc thieát keá sao cho ñaùy chuoàng naèm cao hôn maët ñaát vaø coù nhöõng keû hôû ñeå phaân vaø nöôùc tieåu deã daøng thoaùt xuoáng neàn nhaø. Treân caùc thanh ngang cuûa maët ñaùy chuoàng ta neân loùt rôm khoâ. (Khoûang caùch giöõa caùc thanh ngang cuûa maët ñaùy chuoàng beâ toái thieåu laø 1 cm).Chuoàng beâ cuõng neân ñöôïc thieát keá vôùi giaù ñôõ xoâ (cho boø uoáng söõa roài sau ñoù xoâ luoân ñaày nöôùc saïch) vaø vôùi maùng aên chöùa coû hoaëc caùc thöïc phaåm hoãn hôïp cho beâ.Chuoàng beâ neân ñöôïc ñaët khoâng quaù xa chuoàng vaét söõa. Qua ñoù beâ seõ ôû gaàn meï khi caàn thieát seõ kích thích phaûn xaï xuoáng söõa cuûa meï noù. Boùng maùt cuõng nhö söï thoâng thoùang raát caàn thieát cho nôi ñaët chuoàng beâ.Ta phaûi taùch beâ con khoûi meï ngay sau khi ñeû vì caùc lyù do sau:coù theå ñònh löôïng thöùc aên cuûa beâ (ñeå beâ buù meï, ta khoâng bieát chính xaùc löôïng söõa beâ ñaõ buù);deã daøng giöõ veä sinh chuoàng traïi; traùnh ñöôïc beänh khôùp (hoaëc toån thöông moùng, khôùp) cho beâ con.

2.4.6. Neàn chuoàng vaø vaät lieäu loùt chuoàng Yeáu toá quan troïng nhaát cuûa chuoàng boø söõa laø neàn chuoàng. Noù phaûi ñöôïc quan taâm

caån thaän tröôùc khi xaây döïng. Ñaëc bieät laø vò trí cuûa raõnh thoaùt nöôùc vaø ñoä doác cuûa neàn chuoàng raát quan troïng vì noù lieân quan ñeán nhaân coâng lao ñoäng khi ngöôøi chaên nuoâi laøm veä sinh neàn chuoàng vaø moâi tröôøng xung quanh. Ñoä doác cuûa neàn chuoàng chæ neân töø 2 -3 % veà phía raõnh thoùat nöôùc. Ngay caû maët ñaùy cuûa raõnh thoùat nöôùc cuõng phaûi coù ñoä doác laø 1%, treân raõnh ñöôïc phuû caùc taám ñan coù nhöõng keõ hôû ñuû ñeå nöôùc dô, nöôùc tieåu thoùat xuoáng raõnh. Do giöõa caùc keõ hôû coù caùc haït caùt baén tung toùe töø caùc oâ boø naèm nghæ, caùc haït caùt naøy seõ ñöôïc laéng xuoáng maët ñaùy cuûa hoá tröôùc khi thoùat nöôùc thaûi ra ngoøai chuoàng. Beà maët cuûa neàn chuoàng khoâng neân trôn laùng vì seõ laøm boø trôït te,ù laøm toån thöông chaân caúng. Maët neàn neân coù ñoä nhaùm vöøa phaûi ñeå boø coù theå ñöùng baùm maø khoâng tröôït teù. Tuy nhieân, beà maët xi-maêng ngay sau khi xaây döïng cuõng neân ñöôïc maøi laïi ñeå traùnh caùc haït caùt xaây döïng coù caïnh saéc beùn, laøm toån thöông moùng boø.

Ñeå ñaûm baûo ñieàu kieän veä sinh, neàn chuoàng phaûi ñöôïc giöõ khoâ raùo. Traùnh coù baát kyø

vuõng nöôùc naøo treân neàn chuoàng. Ñaëc bieät neàn cuûa oâ chuoàng vaét söõa (chuoàng eùp) caàn phaûi coù ñoä doác thoaùt nöôùc toát xuoáng raõnh thoùat. Töông töï nhö vaäy ñoái vôùi neàn chuoàng nôi ñaët chuoàng beâ. Vaät lieäu loùt chuoàng raát caàn thieát ñeå traùnh caùc toån thöông veà chaân caúng maø ta thöôøng thaáy ôû haàu heát caùc boø söõa nuoâi caàm coät ngay taïi chuoàng ôû nöôùc ta . Coù theå söû duïng caùt laøm vaät lieäu loùt chuoàng trong caùc oâ naèm nghæ cuûa boø. Caùc oâ naøy ñöôïc thieát keá ñeå giaûm thieåu toái ña phaân vaø nöôùc tieåu rôi vaõi treân caùt (loùt chuoàng) do coù moät thanh chaén ngang vai cuûa boø cuøng moät thanh chaén phaàn ñaàu cuûa boø ôû töøng oâ chuoàng. Kích thöôùc chính xaùc cuûa oâ naèm nghæ naøy seõ giuùp chuùng ta ñaït ñöôïc keát quaû

34

toát nhaát. Theo caùch ñoù, ta coù theå tieát kieäm toái ña löôïng caùt söû duïng ñeå thay theá khi caàn thieát. Haøng ngaøy neân quan saùt thay theá phaàn caùt dô vaø aåm ôû vuøng sau oâ naèm.

2.4.7. Thoâng thoaùng (thoùang maùt) Chuoàng phaûi coù söï thoâng thoaùng toát. Maùi chuoàng cao, khoâng coù caùc böùc töôøng ngaên

ñeå laøm taêng thoâng thoaùng vaø neàn chuoàng mau khoâ raùo. Maùi chuoàng neân ñöôïc lôïp baèng moät lôùp daày laù döøa hoaëc tranh vôùi ñoä cao vöøa ñuû seõ taïo moät moâi tröôøng lyù töôûng cho boø söõa.Tuy nhieân, cuõng tuyø theo quy moâ coù theå söû duïng ngoùi hoaëc toân laïnh (toân caùch nhieät) ñeå laø maùi chuoàng, mieãn sao thoâng thoaùng toát vaø hieäu quaû cao. Ñaàu moãi oâ chuoàng, moät böùc töôøng thaáp ñöôïc xaây hoaëc keùo daøi maùi ñeå ngaên nöôùc möa taït vaøo oâ naèm cuûa boø. Traùnh naéng noùng, nhaát laø nôi ñaët chuoàng beâ. Vì vaäy vieäc troàng caây taïo boùng maùt quanh khu vöïc chuoàng traïi seõ cung caáp moät tieåu khí haäu toát cho chuoàng. Ñeå laøm maùt cho chuoàng, neân laép ñaët caùc quaït maùy . Phöông phaùp naøy seõ giuùp giaûm taùc ñoäng cuûa nhieät ñoä cao, giuùp caûi thieän naêng suaát, khaû naêng sinh saûn cuûa boø.

2.4.8. Veä sinh chuoàng traïi vaø moâi tröôøng Veä sinh laø ñieàu quan troïng nhaát trong chaên nuoâi boø söõa. Moät moâi tröôøng saïch seõ

laøm haïn cheá toái ña söï phaùt trieån caùc loïai vi khuaån, naám men, naám moác coù aûnh höôûng xaáu ñeán söùc khoeû cuûa boø. Vì vaäy, haøng ngaøy neàn chuoàng phaûi ñöôïc röûa saïch, roài sau ñoù nöôùc röûa nhôø söï thoâng thoùang, vaø thoaùt nöôùc toát maø neàn laïi khoâ ngay trôû laïi. Caùc duïng cuï vaét söõa cuõng nhö caùc duïng cuï chaêm soùc beâ phaûi ñöôïc coï röûa saùt truøng saïch seõ, phôi naéng ngay sau khi söû duïng. Cung caáp ñaày ñuû nöôùc saïch keát hôïp vôùi caùc loïai hoùa chaát

CUÕI NHOÁT BEÂ TÖØ SÔ SINH ÑEÁN 10 NGAØY TUOÅI

35

taåy röûa vaø saùt truøng, söû duïng caùc loïai baøn chaûi thích hôïp seõ daãn ñeán keát quaû toát trong caùc bieän phaùp laøm veä sinh.

2.4.9. Kho chöùa Kho chöùa thöùc aên cuõng nhö nôi chöùa söõa sau khi vaét raát quan troïng. Kho phaûi

thoùang maùt, traùnh aùnh naéng. Luoân ñeà phoøng söï phaùt trieån cuûa caùc loïai vi khuaån, naám gaây haïi, traùnh ruoài nhaëng vaø caùc loaïi coân truøng, chuoät . Caùc vaät chöùa thöùc aên cuõng nhö söõa caàn phaûi coù naép ñaäy kín. Caùm hoãn hôïp vaø coû neân ñöôïc döï tröõ gaàn chuoàng nhöng cuõng ñöøng gaàn saùt chuoàng vì lyù do veä sinh thöùc aên.

Caàn phaûi quan taâm ñuùng möùc veà vieäc xaây döïng chuoàng traïi .Chuoàng xaây cao

raùo,thoaùng maùt, thoaùt nöôùc toát ,khoâng aåm öôùt ñaûm baûo deã laøm veä sinh, khoâng gaây oâ nhieãm moâi tröôøng xung quanh. Chuoàng traïi neân laøm xa nhaø (hôn

4m).Khoâng xaây maùng aên quaù saâu deã gaây toàn ñoäng thöùc aên vaø khoù laøm veä sinh

.Neàn chuoàng neân laøm coù ñoä doác töø 2- 3% vaø khoâng quaù trôn laùng ñeå boø khoâng bò

tröôït teù.Caàn coù saân vaän ñoäng cho boø.Dieän tích chuoàng nuoâi bình quaân cho moãi

boø söõa khoaûng 4 –6m2. Neân boá trí heä thoáng laøm maùt (quaït ) cho boø söõa. b

CHUOÀNG BOØ SÖÕA QUY MOÂ NHOÛ

36

SO SAÙNH CAÙC KIEÅU CHUOÀNG TRAÏI

KIEÅU MÔÙI KIEÅU CUÕ

1 �6 2 3 4 5

1 2 4 3

1. Maùi 2. Maùng aên, maùng uoáng 3. Raõnh phaân 4. OÂ boø naèm nghæ 5. Saân vaän ñoäng 6. Quaït gioù

THUAÄN LÔÏI ♦ SAÏCH SEÕ, HÔÏP VEÄ SINH, THOÂNG THOÙANG TOÁT ♦ DEÃ LAØM VEÄ SINH MAÙNG AÊN �NAÂNG CAO CHAÁT LÖÔÏNG THÖÙC AÊN ♦ HAÏN CHEÁ CAÙC BEÄNH VEÀ MOÙNG, VIEÂM VUÙ ♦ PHUØ HÔÏP VÔÙI TAÄP QUAÙN VAØ SINH LYÙ BOØ

THUAÄN LÔÏI ♦ TAÄÂN DUÏNG DIEÄN TÍCH, PHUØ HÔÏP VÔÙI VUØNG ÑOÂ THÒ HOÙA ♦ CHI PHÍ XAÂY DÖÏNG THAÁP HÔN ♦ TOÁN KEÙM VEÀ ÑIEÄN , NÖÔÙC , CHAÁT ÑOÄN CHUOÀNG…ÍT HÔN

BAÁT LÔÏI ♦ DIEÄN TÍCH LÔÙN, KHOÙ THÖÏC HIEÄN ÑOÁI VÔÙI VUØNG ÑOÂ THÒ HOÙA ♦ CHI PHÍ XAÂY DÖÏNG CAO CHI PHÍ THEÂM VEÀ ÑIEÄN, NÖÔÙC , CHAÁT ÑOÄN CHUOÀNG

BAÁT LÔÏI ♦ DÔ, THOÂNG THOÙANG KEÙM ♦ KHOÙ LAØM VEÄ SINH MAÙNG AÊN � CHAÁT LÖÔÏNG TAÊ KEÙM ♦ BOØ DEÃ MAÉC BEÄNH VEÀ MOÙNG, VIEÂM VUÙ ♦ KHOÂNG PHUØ HÔÏP VÔÙI TAÄP QUAÙN VAØ SINH LYÙ BOØ

37

AÛNH HÖÔÛNG XAÁU CUÛA CHUOÀNG TRAÏI XAÂY DÖÏNG KHOÂNG ÑUÙNG KYÕ THUAÄT

CHUOÀNG TRAÏI KHOÂNG ÑUÙNG

DINH DÖÔÕNG ♦ keùm aên ♦ chaát löôïng TAÊ keùm

SINH SAÛN ♦ haøm löôïng hormon

sinh duïc trong maùu thaáp.� khoâng hoaëc chaäm leân gioáng

♦ toác ñoä phaùt trieån cuûa phoâi thai keùm

BEÂNH TAÄT ♦ khaû naêng khaùng beänh, söï hình thaønh

khaùng theå keùm ♦ Deã nhieãm kyù sinh truøng ♦ thôû nhieàu �beänh hoâ haáp ♦ beänh do söû duïng nhieàu thöùc aên tinh

:soùt nhau,vieâm vuù ,soát söõa, vieâm töû cung…..

COÂNG LAO ÑOÄNG • toán nhieàu coâng lao

ñoäng. • thao taùc lao ñoäng

khoâng thoaõi maùi, hieäu quaûthaáp

AÅM ÑOÄ CAO NHIEÄT ÑOÄ CAO (NOÙNG)

DÔ

SINH SAÛN KEÙM

NAÊNG SUAÁT THAÁP

CHAÁT LÖÔÏNG SÖÕA KEÙM

HAO PHÍ COÂNG LAO ÑOÄNG CAO

HIEÄU QUAÛ CHAÊN NUOÂI KEÙM

38

2,25 m 0,5 2,5m 0,8 m 1m

1m 2,25 m 0,5 2,5m 0,8 m 1m

3 m

4.5 m

1

2

3

4

2,5

2m

1

2

3

4

Gh i ch uù : 1 : OÂ boø naèm 2 : Raõnh th oaùt nöôùc 3 : Maùng uoáng 4 : Maùng aên

MAËT BEÂN CHUOÀNG MOÄT DAÕY ,KIEÅU MOÄT MAÙI VAØ KIEÅU HAI MAÙI

39

1

2

3 4 5 6 7

Ghi chuù : 1: Q uaït maùy 2 : voøi ph um nöôùc 3: OÂ b oø naèm 4 : Raõnh phaâ n

5 : Haønh lan g b oø ñi laïi 6 : Maùn g aê n 7 : Haønh la ng chaêm soùc boø

� �

KIEÅU CHUOÀNG TÖÏ DO TRONG CHUOÀNG(KHOÂNG CAÀM COÄT) HAI DAÕY

4 0

2.5. ÑOÀNG COÛ

Co û laø th ö ùc aên qu an tro ïn g nh aát ño ái vô ùi b oø söõa. Ngo aøi ng uo àn co û coù the å k h ai th aùc ôû b aõi tö ï n h ieân , n gö ô øi ch aên n uo âi p h aûi th ie át laäp caùc ñ o àng co û cao saûn , caét ch o aên taïi ch u o àng ñe å lu oân luo ân ñ aûm baûo th ö ùc aên th oâ x an h ch o bo ø.

Caùc lo aïi co û co ù ch aát lö ô ïn g v aø n aêng su aát cao laø : co û vo i, co û saû laù lôùn , coû Ru ji ch o p he ùp ñ aït n aên g su aát ch aát x an h kh aù cao : coû v o i ñ aït saûn löô ïn g tru ng b ìn h 23 0 -25 0 taán /h a/n aêm (n e áu th aâm canh cao , ch aêm so ùc toát, ñu ùn g k yõ thu aät coù the å ñ aït treân 4 00 taán /n aêm /h a), co û saû laù lô ùn ñ aït 20 0 -22 0 taán /h a/n aêm , co û Ru ji ñ aït 1 80 -2 00 taán /h a/n aêm . Ñaëc b ieät, co û saû laù lô ùn co ù ty û leä ñ aïm cao h ôn co û v o i, g o ác kh oâng b ò th o ái tron g m uøa m ö a (ho aëc n ô i b ò ng aäp u ùn g ), v aø kh o ân g co ù loùng g iaø n hö co û v o i. Co û Ru ji co ù the å laáy h aït ñ e å g ie o n eân co ù th eå ñ ö a ñ i x a v aø co ù the å p h aùt trie ån to át d öô ùi taùn caây ít aùn h n aén g . AÙp du ïn g k yõ th u aät thaâm can h , tro àng 1 h a co û coù the å ñ uû co û x an h ñ eå nu oâi 25 –3 0 b o ø söõa v ôùi g iaù th aønh h aï h ôn thu eâ co ân g ñ i caét co û b aõi, laïi chu û ño än g co ù ñu û thö ùc aên x an h ch o bo ø, nh aát laø tro ng m u øa kh o â.

2.5.1. Coû voi

Coû Voi ( Penisetum purpureum) laø lo aïi co û h oøa th aûo , th aân cöùng coù loùng nh ö m ía. Sin h trö ôûng n h anh , n aêng su aát cao , ch aát löô ïn g toát.

Thôøi vuï troàng : ñ aàu mu øa mö a.

Laøm ñaát : . Nhö õn g vu øn g ng aäp caàn p h aûi le ân lie áp vì co û v o i co ù kh aû n aêng ch òu u ùn g ke ùm , p hu ø hô ïp v ô ùi ñ aát cao . Raïch th aøn h h aøng saâu 15 -20 cm the o h öô ùng ñ o ân g taây , h aøng caùch h aøng töø 50 -60 cm . Ch u aån b ò ñ aát k ó, bo ùn lo ùt p h aân ch u oàng ( 1 5 -20 taán /h a) Su p e r laân (25 0 -3 00 k g /h a) Su lfat K ali (1 5 0 -2 00 k g /h a).

Caùch troàng : Tro àn g b aèn g ho m du øng th aân co û co ù ño ä tu oåi 8 0 -10 0 ng aøy laøm g io án g . Ho m ch aët v aùt d aøi 3 0 cm co ù töø 3 -5 m aét m aàm . Ñaët h om ch eách 4 5 o

,h om caùch h o m 30 -40 cm . Laáp ñ aát sao ch o 20 cm n aèm d öô ùi m aët ñ aát. Kh i co û ch ö a leân cao caàn p h aûi laøm co û d aïi. Kh i co û troàng ñö ôïc 2 5 -3 0 n g aøy , bo ùn th u ùc u reâ ( 1 00 k g /h a).

Thu hoaïch : Sau 5 0 -6 0 ng aøy thu h o aïch lö ùa ñ aàu. Caùc ñ ô ït k eá tie áp 45 ng aøy mo ät laàn . Mo ãi laàn caét , caét c aùch g o ác 5 -7 cm v aø caét g oïn ñ eå co û m oïc laïi ñ e àu . 10 -15 ng aøy sau kh i caét bo ùn th uùc u reâ (5 0 k g /h a).

2.5.2. Coû Saû

4 1

Coû Saû ( Panicum maximum) l aø lo aïi co ûho aø th aûo , th aân b u ïi. Co ù 2 lo aïi co û saû. Co û saû laù lô ùn n aên g

su aát ch aát x an h cao , co ù th e å tro àng ñe å thu caét. Co û saû laù n h oû du øn g ñe å troàng tre ân nh öõng b aõi ch aên th aû v ì ñ aëc tín h taùi sin h cao , ch òu d aãm ñ aïp to át. Co û saû sin h trö ôûng n h an h , n aên g su aát cao , ch aát lö ô ïng to át v aø ch òu h aïn to át. Coû saû coù k h aû n aên g ch òu uùng k e ùm , p hu ø h ôïp vô ùi ñ aát cao .

Thôøi vuï troàng : th ích h ôïp laø ñ aàu mu øa m ö a.

Laøm ñaát :. Ch u aån b ò ñ aát n hö troàng co û vo i. Raïch th aøn h h aøn g saâu 1 5 cm the o hö ôùng ño ân g taây , h aøng caùch h aøng tö ø 40 - 50 cm .

Caùch troàng :Tro àng b aèn g b uïi h ay h aït n hö ng to át nh aát laø bu ïi v ì taên g trö ôûng v aø th u h o aïch n h an h h ôn . Duøng bu ïi co û caét b oû p h aàn n go ïn , chö øa laïi k ho aûng 2 5 -30 cm , caét bô ùt re å ch ìa, taùch th aønh tö øn g cu ïm k ho aûng 4 -5 te ùp . Laáp ñ aát 1 /2 th aân g io án g . Kh i co û chö a le ân cao caàn ph aûi laøm co û d aïi. Kh i coû tro àn g ñ öô ïc 1 5 -20 n g aøy , bo ùn th uùc u re â ( 60 k g /h a).

Thu hoaïch : S au 6 0 n g aøy , thu h o aïch lö ùa ñ aàu . Caùc ñ ô ït ke á tie áp kh o aûn g 3 0 -45 ng aøy mo ät laàn . Mo ãi laàn caét , caét caùch g o ác 10 cm v aø caét g oïn ñ eå co û mo ïc laïi ñ eàu . Traùnh töô ùi n öô ùi tröïc tie áp le ân go ác co û sau kh i caét co ù the å laøm th oái g oác co û. 10 -1 5 ng aøy sau kh i caét bo ùn thu ùc u reâ (50 k g /h a).

CHÖÔ NG III : PHOÁI GIOÁNG vaø SINH SAÛN

3.1.PHÖÔNG PHAÙP PHOÁI GIOÁNG

3.1.1. Phoái gioáng töï nhieân (phoái tröïc tieáp)

ÑOÀNG COÛ VOI CAO SAÛN

4 2

Ph ö ôn g ph aùp n aøy söû du ïn g b oø ñö ïc g io án g to át ñ aõ ñö ô ïc cho ïn loïc ñ eå ph oái tröïc tie áp ch o b oø caùi ne àn . Tro n g ch aên nu oâi b o ø sö õa, n eân h aïn che á v ie äc p ho ái g io áng trö ïc tieáp v ì ch ö a ñ aùnh g iaù ñ öô ïc b oø ñ öïc g io án g .

3.1.2. Gieo tinh nhaân taïo

Ph ö ôn g p h aùp n aøy söû d uïng tin h caùc b o ø ñ öïc ñ aõ ñ öô ïc ch o ïn lo ïc dö ôùi d aïng tinh v ieân ho aëc tin h coïng raï ñ e å p ho ái cho bo ø caùi . Öu ñ ieåm cuûa p hö ôn g ph aùp n aøy laø taïo ñ öô ïc bo ø lai co ù p h aåm ch aát cao töø caùc b o ø ñ ö ïc ñ aõ ñ öô ïc k ieåm tra, n g aên n gö øa h ie än tö ô ïn g ño àng hu ye át (n eáu ñö ôïc gh i che ùp , the o do õi to át), g iaûm laây lan caùc b e än h truy eàn nh ie åm . Phö ôn g ph aùp n aøy töô ng ño ái p hö ùc taïp , ño øi h oûi ph aûi co ù ky õ th u aät cao , taïi ñ òa p hö ôn g p h aûi coù ng öô øi b ie át g ieo tin h n h aân taïo (d aãn tinh v ie ân ), n gö ôøi nu oâi bo ø ph aûi b ie át caùch phaùt h ie än ñu ùng thô øi ñ ieåm b o ø le ân g ioáng v aø b aùo k òp thô øi ch o d aãn tin h v ie ân ñe å tie án h aøn h g ie o tinh ch o b o ø. Hie än n ay , taïi h aàu h eát caùc tæn h ñe àu co ù he ä th oáng g ie o tinh nh aân taïo . Ng öô øi m ôùi n uo âi b oø co ù the å lie ân h e ä v ô ùi Trun g taâm kh uy eán no ân g taïi ñ òa ph öô ng ñ e å b ie át th eâm ch i tieát.

3.2. ÑOÄNG DUÏC ÔÛ BOØ CAÙI

Ño äng d uïc (h ay co øn g oïi laø le ân g io áng ) laø th ô øi ñ ie åm b oä m aùy sinh d uïc cu ûa b o ø caùi saún saøn g ñe å tie áp nh aän tinh tru øn g , ruïng trö ùng v aø m an g th ai. Ch u ky ø ño än g du ïc cu ûa b oø tö ø 18 -2 1 ng aøy . Th ô øi g ian ñ o än g du ïc cu ûa b oø thö ôøng k e ùo d aøi 24 -48 g iô ø( b ao g oàm 3 g iai ñ o aïn tröô ùc ñ o än g du ïc, ño än g du ïc v aø sau ñ o än g du ïc). Tu y nh ie ân , cuõng caàn the o do õi v aø gh i ch e ùp ñ e å b ie át ch ín h x aùc th ôøi g ian ño äng d uïc cu ûa bo ø caùi laø b ao n h ieâu ñ e å cho ïn th ôøi ñ ieåm g ie o toát n h aát, v ì co ù mo ät soá bo ø caùi co ù th ô øi g ian ñ oäng d uïc d aøi h ôn hoaëc n g aén hô n . Kh i ño än g d uïc, b oø caùi co ù m oät soá b ie åu hie än n hö : b oû aên , h uï roáng , nh ôùn n h aùc, n h aûy ch oàm le ân lö n g b o ø k h aùc h o aëc ñe å bo ø kh aùc n h aûy leân lön g , aâm h oä sö ng ño û, ch aûy nö ôùc n h ôøn . Vie äc ph aùt h ieän b o ø ñ o än g d u ïc raát q u an tro ïn g , ñ aëc b ie ät laø k h i aùp du ïng p hö ôn g ph aùp g ie o tinh n h aân taïo . Ño ái vô ùi bo ø nu o âi n ho át, caàm coät th ì v ie äc p h aùt h ie än bo ø le ân g io án g k ho ù h ôn bo ø ch aên th aû v aø kh oâng caàm coät, ño øi h o ûi n gö ô øi ch aên nu oâi ph aûi qu an taâm , ch u ù y ù qu an saùt n hö õng b ie åu h ie än kh aùc thö ô øn g cu ûa bo ø caùi. Moät tro ng n hö õng n gu ye ân nh aân g aây ne ân tìn h traïn g thu ï th ai th aáp ô û b oø sö õa laø do k ho ân g ph aùt h ieän th ôøi ñ ieåm bo ø caùi le ân g io án g ch ín h x aùc. Ph aùt h ieän b oø ño än g d uïc ch ín h x aùc laø h eát söùc q u an tro ïn g , v aø ng öô øi ch aên n uo âi laø n gö ô øi n aém v ai tro ø qu an tro ïn g nh aát.

Co ù the å ch ia ch u ky ø ño äng du ïc ( le ân g io án g ) cu ûa b oø sö õa laøm 3 g iai ñ o ïan :

3.2.1. Giai ñoaïn tröôùc ñoäng duïc :

Tro n g g iai ñ o aïn n aøy bo ø caùi co ù b ie åu h ie än nh ö n gö ûi ,h ít caùc b oø kh aùc; co á g aén g n h aûy cho àm le ân b o ø k h aùc nh ön g k ho ân g ch òu ch o bo ø k h aùc nh aûy cho àm le ân lö ng no ù ( ñ aây laø m oät d aáu h ieäu q u an troïng ñ e å p h aân b ie ät k h i b o ø ño än g d uïc th aät söï ); bo àn cho àn , h ie áu ño äng ; aâm ho ä aåm , ño û v aø h ô i sö ng (ño âi lu ùc ra d òch n h aøy n hö ng k ho âng d ính , lo aõng ). Giai ñ o aïn n aøy th öô øng k eùo d aøi kh o aûn g 3 ñe án 8 g iôø.

3.2.2. Giai ñoaïn ñoäng duïc :

4 3

Tro n g g iai ñ o aïn n aøy bo ø caùi th öô øn g co ù b ieåu h ie än nh ö h ie áu ño än g nh ieàu h ôn , h uï ro áng ; aâm h oä aåm öô ùt, ño û v aø b ôùt sö ng , h ay ræ ñ aùi (so ùn ñ aùi ); ra d òch nh aøy tron g suo át v aø ke o ñ aëc, d ính . Bie åu h ie än q u an tro ïn g n h aát ñe å x aùc ñ ònh bo ø ño äng du ïc v aø th ôøi ñ ie åm g ieo tin h th ích h ô ïp nh aát laø p h aûn x aï ñö ùn g ye ân ( ch òu cho b oø k h aùc nh aûy ch oàm le ân lö ng n où ). Gie o tin h luùc n aøy th ì tæ le ä th uï th ai cao nh aát. Giai ño ïan n aøy th öô øn g ke ùo d aøi tö ø 6 - 1 8 g iô ù.

3.2.3. Giai ñoaïn sau ñoäng duïc :

Tro n g g iai ñ o ïan n aøy , b oø kh oâng co øn ph aûn x aï ñö ùng ye ân nh ön g v aãn coøn n h aûy ch oàm le ân boø k h aùc; d òch n h aøy v aãn co øn ra v aø th öô øn g sau mo ät hai n g aøy b oø co ù h ie än tö ôïng x u aát hu ye át. Giai ñ o ïan n aøy th ö ôøng k eùo d aøi kh o aûn g 12 g iôù.

3. 3. THÔØI ÑIEÅM PHOÁI GIOÁNG

Th ô øi ñ ieåm ph o ái g io áng th ích hô ïp ñ oùng v ai troø raát q u an tro ïn g ñ eå b o ø caùi co ù th eå th u ï th ai, nh aát laø ñ o ái vô ùi ph öô ng p h aùp g ie o tinh n h aân taïo . Sau kh i k e át thu ùc ñ oäng d u ïc 10 -12 g iôø, tröùng ru ïng v aø ch æ so áng ñ öô ïc 6 -1 0 g iô ø. Tinh tru øng co ù th e å so án g ñö ôïc 1 2 -1 8 g iô ø tro ng sö øn g v aø coå tö û cu n g . Dö ïa v aøo thô øi g ian soáng cu ûa trö ùn g v aø tinh tru øn g , ta ne ân ph oái gio áng ch o b oø 2 laàn (ph o ái k eùp ) ñ e å taên g k h aû n aêng th u ï th ai ô û bo ø : p ho ái laàn 1 sau kh i p h aùt h ieän ño än g du ïc 6 g iô ø v aø laàn th öù 2 n h aéc laïi sau ñ où 12 g iôø.

Ño ái v ôùi trö ôøng hô ïp n uo âi b oø ch aên th aû, k ho ân g caàm co ät th ì thô øi ñ ie åm g ie o tinh h ay p ho ái g io án g to át nh aát laø kh i bo ø coù ph aûn x aï ñö ùn g y eân (ch òu ñ öùng ye ân ch o b oø kh aùc n h aûy ch oàm le ân lön g ). The o k in h n gh ie äm cu ûa mo ät so á n oâng d aân v aø d aãn tinh v ie ân , co ù th eå qu an saùt tình traïn g d òch nh aày ñ eå ch oïn th ô øi

KHI BOØ COÙ PHAÛN XAÏ ÑÖÙNG YEÂN LAØ THÔØI ÑIEÅM TOÁT NHAÁT ÑEÅ GIEO TINH

4 4

ñ ie åm g ieo tinh . Kh i d òch n h aày k eo ñ aëc laïi ( ke ùo d aøi nh ö ch ie ác ñ uõa) th ì g ie o tin h to át nh aát. Tho ân g th ö ôøng th ì kh i b oø ñ oäng d uïc v aøo luùc saùn g sô ùm thì g ie o tinh v aøo b uo åi ch ie àu cu øn g ng aøy , b oø ñ oäng du ïc v aøo bu o åi trö a h o aëc ch ie àu th ì g ie o tinh v aøo bu oåi saùn g ng aøy ho âm sau .

THÔØI ÑIEÅM GIEO TINH THÍCH HÔÏP

Gieo quaù sôùm Toát Gieo toát nhaát Coøn toát Gieo quaù muoän

Giôø 0 6 9 18 24 28

1. Tröôùc ñoäng duïc 2. Ñoäng duïc 3. Sau ñoäng duïc 3.4. GIAÙ GIEO TINH: Tu øy th eo lo aïi tin h v aø kh o aûn g caùch ñ i laïi , g iaù m o ãi laàn g ieo tinh tö ø k ho aûng 45 .00 0 ñ (tin h tro n g nö ô ùc saûn x u aát) ñe án 7 0 .0 00 ñ (tin h nh aäp tö ø n öô ùc ng o aøi ). Tuy nh ieân , taïi mo ät so á ñ òa p hö ông , co ù caùc ch ö ô n g trình ph aùt trie ån bo ø sö õa, coù söï taøi trô ï cu ûa nh aø nö ô ùc n e ân g iaù g ieo tinh co ù the å th aáp h ôn ho aëc m ie ãn p h í. Ñe å co ù ch aát lö ôïng the á he ä co n lai to át h ôn , ng öô øi ch aên nu o âi ne ân cho ïn g ie o caùc tin h g io án g to át. Ph aûi y eâu caàu ng öô øi g ie o tinh caáp g iaáy chö ùn g nhaän co ù gh i ro õ ve à g io án g ,lo aïi tinh …ñ eå laøm cô sôû the o d o õi ve à g io án g . 3.5. MOÄT SOÁ YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG ÑEÁN TÆ LEÄ THUÏ THAI. Co ù nh ie àu ng uy eân nh aân g aây n eân tình traïng tæ le ä thu ï th ai ke ùm ô û bo ø söõa. Ng öô øi ta thö ôøng ch ia th aøn h caùc nh oùm ye áu toá n hö sau :

3.5.1. Caùc nguyeân nhaân töø boø caùi :

Baét ñaàu ñoäng duïc

Keát thuùc ñoäng duïc

Tröùng ruïng

Ñoäng duïc

Phaùt hieän boø leân gioáng kòp luùc vaø phoái gioáng ñuùng thôøi ñieåm laø yeáu toá quan troïng quyeát ñònh tyû leä thuï thai cuûa boø söõa. Caàn ghi cheùp, giöû caùc giaáy gieo tinh ñeå theo doõi veà gioáng. Lieân heä vôùi Trung taâm khuyeán noâng taïi ñòa phöông ñeå bieát roõ veà daãn tinh vieân vaø yeâu caàu khi caàn thieát ..

4 5

Qu a caùc k e át qu aû ñ ie àu tra v eà caùc aûnh hö ôûng ñe án tæ le ä thu ï th ai ôû bo ø sö õa taïi caùc ho ä ch aên nu oâi bo ø sö õa k hu vö ïc m ieàn Ño ân g Nam Boä, cho th aáy caùc ng uy e ân n h aân tö ø b oø caùi b ao go àm caùc aûn h hö ôûng cu ûa caùc y e áu to á g ioáng (ty û le ä m aùu Ho lste in Frie sian ), kh aû n aên g saûn x u aát ( n aêng su aát ) , lö ùa ñ e û , nu oâi dö ôõn g ch aêm so ùc v aø b eänh ly ù . a. Yeáu toá gioáng : b o ø co ù ty û le ä m aùu HF caøng cao th ì ty û le ä thu ï th ai caøn g g iaûm . Ng uy eân nh aân ch uû ye áu

laø d o b o ø co ù tyû le ä m aùu lai cao co ù ñ o ä th ích ng h i k e ùm h ôn v aø d o mö ùc ñ o ä nu oâi d öô õn g ch aêm so ùc ch ö a toát, kh aåu ph aàn chö a ph uø h ôïp , ch uo àn g traïi ke ùm …

b . Yeáu toá naêng suaát : b o ø co ù n aên g su aát cao th ö ôøn g ñ aït tæ le ä thu th ai th aáp h ôn n ho ùm bo ø co ù n aêng su aát trun g b ìn h . Ng uy eân nh aân ch uû y eáu cu õn g laø d o ch eá ñ o ä nu oâi d öô õn g ch aêm so ùc k e ùm .

c. Yeáu toá löùa ñeû : tæ le ä thu ï th ai ôû b oø caùi taên g th eo löùa ñe û. Bo ø ñe û lö ùa 2 ñ eán lö ùa 5 coù tæ leä th u ï th ai cao h ôn b oø tô . Nh ön g kh i b oø caøng lô ùn tu oåi th ì tæ le ä th uï th ai caøn g g iaûm .

d . Yeáu toá nuoâi döôõng chaêm soùc : co ù th e å n o ùi ñ aây laø y e áu to á h aïn ch e á chu û ye áu g aây ne ân tìn h traïng tæ le ä th u ï th ai th aáp ( sin h saûn k eùm ). Bo ø sö õa cao saûn n e áu k ho ân g ñ öô ïc n uo âi d öô õn g to át th ì tæ le ä th uï th ai th aáp . Ñaëc b ieät laø ñ oái vô ùi trö ôøng hô ïp kh aåu ph aàn th ie áu co û x anh , nh aát laø v aøo m uøa kh oâ , th ì b oø coù tæ le ä th uï th ai raát th aáp . Kh i b o ø ñ öô ïc n uo âi dö ôõng to át, k h aåu p h aàn ñ aày ñ uû co û x anh , th ì caùc h o rm on th öïc v aät v aø v itam in tro ng co û no n x anh seõ g iuùp bo ø saûn x u aát sö õa to át h ôn v aø n aâng cao k h aû n aên g sin h saûn . Maët kh aùc ne áu b oø ñ öô ïc n uo âi dö ô õn g qu aù m aäp cu õng se õ g aây tình traïn g sin h saûn k e ùm .

e . Yeáu toá beänh lyù : k h i b o ø m aéc m o ät so á b e än h , ñ aëc b ie ät laø caùc b e än h saûn kh o a,v ie âm n h ie ãm ñ öô øn g sin h d u ïc cuõng g aây tìn h traïn g thu ï th ai k eùm . Tình traïn g soùt nh au kh i ñe û cuõng laøm g iaûm tæ le ä th u th ai. Bo ø kh i ñ e û soùt nh au th ì tæ leä thu ï th ai ke ùm hô n b oø sin h saûn b ình thö ôøng töø 1 0 –1 5 % . Stre ss n h ieät ( aûnh hö ôûng cu ûa n h ie ät ño ä cao ) cuõng laøm giaûm tæ le ä th u th ai . Mo ät so á ng h ieân cö ùu ch o th aáy k h i n h ie ät ñ o ä cô th eå taêng , cu ï the å laø k h i n h ie ät ñ oä trö ïc traøn g taêng 1 ,1 – 1 ,7 oC se õ g ieát che át caùc ph o âi m ô ùi thu ï th ai. 3.5.2. Nguyeân nhaân töø tinh vaø tình traïng baûo quaûn tinh .

Ch aát lö ô ïn g tinh k eùm v aø tình traïng b aûo qu aûn tinh (b ìn h ch öùa, löô ïn g n itô loûng … ) ke ùm cuõng laø n hö õng ye áu to á co ù aûnh h öô ûn g ñe án tæ le ä thu ï th ai ôû bo ø söõa. Tuy n h ie ân , qu a kh aûo saùt, ñ ieàu tra cho th aáy ch aát lö ôïng tin h ñ ang ñ öô ïc sö û du ïn g v aø tình traïng baûo q u aûn tinh tre ân ñ òa b aøn TP.HCM raát toát, h o aït lö ïc tin h lu oân ñ aït ye âu caàu .

3.5.3. Nguyeân nhaân töø Daãn Tinh Vieân

Tay n g he à v aø tinh th aàn traùch n h ieäm cu ûa ng öô øi daãn tin h v ie ân laø m o ät tron g nh öõng y eáu to á aûnh h öô ûng ñ eán tæ le ä th u ï th ai. Mo ät d aãn tin h v ie ân co ù tay n g he à g ioûi, traùch n h ie äm cao caàn p h aûi b ie át tö ø ch o ái g ie o tin h cho nh öõng bo ø caùi kh oâng ñ aït tieâu chu aån, ch ö a ñ eán th ô øi ñ ieåm g ieo tin h . Hieän n ay the o qu y ñ òn h cu ûa nh aø n öô ùc , caùc d aãn tin h v ie ân p h aûi ñ aêng k y ù h aøn h ng he à , ñ öô ïc k ieåm tra tay n g h e à, k ie án th ö ùc v aø caáp chö ùn g ch æ h aønh n gh eà. Kh i h aøn h ng he à, caùc d aãn tinh v ie ân p h aûi ñ eo b aûn g te ân , coù d aùn h ình v aø g h i ro õ nô i coâng taùc. 3.6. MANG THAI Sö ï th uï tinh d ie ãn ra taïi ph aàn tre ân cuûa o án g d aãn trö ùng . No aõn b aøo cuûa bo ø caùi v aø tin h tru øn g ke át h ô ïp h ìn h th aønh trö ùn g , sau n aêm ng aøy ph o âi p h aùt trie ån v aø d i ch uy e ån x uo áng töû cu ng , ñ òn h v ò v aø tie áp tu ïc

4 6

p h aùt trieån th aøn h th ai (tö ø ng aøy th öù 4 5 sau k h i th uï tin h ). Th ôøi g ian m ang th ai cu ûa bo ø ke ùo d aøi kh o aûn g 9 th aùn g 10 n g aøy (töø 2 76 ñ e án 29 5 ng aøy ).

Sau k h i g ie o tin h 21 n g aøy coù the å x aùc ñ ònh b o ø co ù th u ï th ai h ay k ho ân g b aèng b ie än ph aùp k ie åm tra lö ô ïn g p rog e ste ro n tron g m aùu . Ph öô ng ph aùp n aøy ch æ co ù the å ñö ôïc th öïc h ie än ôû ph oøng th í ng h ie äm . Ph ö ôn g p h aùp ch aån ñ o aùn m ang th ai p h oå b ie án nhaát laø k h aùm th ai q u a trö ïc traøn g . Ph ö ô ng p h aùp naøy ñ öô ïc thö ïc h ie än ô û th aùng thö ù b a (co ù the å k h aùm ô û thaùn g th öù h ai, n hö ng ñ e å an to aøn ch o söï m an g th ai th ì n e ân k h aùm ô û th aùn g th öù 3 ). Vie äc k h aùm th ai n aøy ño øi h oûi nh öõng k yõ n aêng v aø k in h ng h ie äm ñ aëc b ie ät , to át h ôn n eân y e âu caàu caùn bo ä thu ù y h o aëc d aãn tin h v ie ân . Kh aùm th ai laø m o ät v ieäc q u an troïng , no ù x aùc ñ òn h b o ø co ù th aät sö ï m an g th ai h ay k ho ân g . Mo ät b oø caùi kh oân g le ân g io áng laïi th ì k ho ân g ch aéc ch aén laø b oø ñ aõ m an g th ai, m aø co ù k h i laø do mo ät b aát th öô øn g n aøo ño ù v e à sin h saûn m aø bo ø caùi k ho ân g leân g ioáng d uø ch ö a m an g th ai.

3.7. SINH ÑEÛ

Ng ö ôøi ch aên n uo âi p h aûi gh i n hô ù thô øi g ian m ang th ai cu ûa b o ø ñ e å ch u aån b ò k h i bo ø ñe án th ôøi k y ø sinh ñ e û. Caàn ph aûi ch u aån b ò n ô i cho b oø ñe û saïch se õ, ro äng raõi, k ín g ioù v aø du ïn g cuï caàn th ieát, d aây (du øn g ñ eå k e ùo b eâ k h i caàn th ieát). Nô i b oø ñ eû, caùc du ïn g cu ï ph aûi ñ öô ïc saùt truøng saïch se õ .

Mo ät h o aëc h ai n g aøy tröô ùc k h i b oø ñ eû, m oâng v aø kh aáu ñu o âi su ït x uo án g . Boø saép ñ e û th öô øn g co ù n hö õng b ie åu h ieän b aát thö ôøng n hö n aèm x uo án g ,ñö ùng le ân nh ie àu laàn , thö ôøng q u ay ñ aàu ve à p h ía ñ uo âi ; th æn h th o aûn g raën ñ aùi; aâm h o ä sön g ñ oû, ch aûy nö ôùc n h aày . Do sö ï co bo ùp cu ûa töû cun g v aø caùc cô th aøn h b u ïn g , th ai ñö ôïc ñ aåy d aàn ve à ph ía aâm ho ä. Sau ñ où co ù th eå th aáy tu ùi n öô ùc o ái ôû aâm ñ aïo . Sö ï co b o ùp naøy cu õng ñ aåy be â d aàn ve à p h ía aâm ñ aïo . Kh i tuùi oái vô õ ra v aø m aøng d öô ng b ao bo ïc be â v ôû ra , be â se õ ñ öô ïc ñ aåy ra n g o aøi. Bo ø caùi tie áp tu ïc raën ñe å ñ aåy b eâ ra n go aøi h o aøn to aøn . Ño ái vô ùi b oø raï, tö ø luùc bo ø ñ au ñe û ñe án k h i ñ e û x on g k ho aûng 3 -6 g iô ø. Ño ái v ôùi bo ø tô th ì thô øi g ian n aøy co ù the å k eùo d aøi tre ân 10 g iô ø. Ne áu th aáy b aát th ö ôøng (q u aù thô øi g ian tre ân ), th ì ne ân n h anh cho ùn g m ô øi caùn b oä th uù y ñ eå can th ieäp k òp kh i caàn th ie át.

Khaùm thai laø moät vieäc quan troïng vaø caàn thieát. 3 thaùng sau khi gieo tinh, boø caàn ñöôïc khaùm thai ñeå xaùc ñònh chính xaùc tình traïng mang thai. Khi boø chuaån bò ñeû, caàn chuaån bò nôi rieâng bieät , saïch seõ cho boø ñeû. Khi thaáy boø coù bieåu hieän baát thöôøng, thôøi gian raën ñeû keùo daøi, boø quaù meät moûi caàn nhanh choùng môøi caùn boä thuù y ñeå hoã trôï. Boø sau khi ñeû töø 6 ñeán 12 giôø thì ra nhau . Neáu sau 18 giôø, nhau khoâng ra laø soùt nhau, caàn yeâu caàu caùn boä thuù y can thieäp.

4 7

CHUOÀNG NUOÂI BOØ QUY MOÂ 50 CON

4 8

CHUYEÂN ÑEÂ IV: CHAÊM SOÙC NUOÂI DÖÔÕNG 1. DINH DÖÔÕNG

ÔÛ bo ø, caùc ch aát d in h dö ô õn g ñ öô ïc ch ia laøm caùc nh oùm • Ch aát d inh d öô õng cu ng caáp n aên g löô ïn g • Ch aát d inh d öô õng cun g caáp ñ aïm • Ch aát d inh d öô õng cu ng caáp ch aát b eùo • Ch aát d inh d öô õng cu ng caáp ch aát k ho aùng • Ch aát d inh d öô õng cu ng caáp v itam in • Nö ô ùc u oáng . 1.1. Chaát dinh döôõng cung caáp naêng löôïng

1.1.1. Chaát xô. Nh ô ø h eä th oáng v i sin h v aät tron g d aï co û, n eân b oø co ù the å tie âu ho aù to át caùc ch aát xô . Caùc ch aát xô

ñ öô ïc caùc v i sinh v aät d aï coû p h aân g iaûi, tie âu ho ùa taïo th aøn h caùc acid b eùo b ay h ô i . Caùc acid b eùo naøy ñ öô ïc sö û du ïn g ñe å chu ye ån h o ùa th aøn h n aên g löô ïn g ch o b oø v aø co øn ñ öô ïc sö û du ïn g ñe å toång h ôïp ne ân mô õ ( ch o cô th e å v aø ch o söõa), ñ ö ôøng sö õa v aø p ro te in söõa.Kh i k h aåu ph aàn cu ûa b oø th ie áu th öùc aên th o â , tæ le ä b e ùo tro n g sö õa se õ g iaûm th aáp . Caùc lo aïi th öùc aên cun g caáp ch aát xô chu û y eáu laø caùc lo aïi co û , rô m , caùc lo aïi ph u ï p he á p h aåm n oâng n gh ieäp .

1.1.2. Chaát boät ñöôøng Ch aát b oät ñ öô øn g raát q u an troïng tro n g trao ño åi chaát v aø caân b aèn g n aên g löô ïn g , ch aát bo ät ñ öô øn g

cu n g caáp n aêng löô ïn g cho bo ø. Caùc ch aát b oät ñöô øng chu û ye áu laø caùc tin h bo ät, ñ öô øn g . Caùc ch aát b o ät ñ öô øng ñ öô ïc caùc v i sin h v aät tro n g d aï co û ph aân g iaûi th aøn h caùc ñ ö ô øn g ñô n v aø ñö ôïc h aáp th u ñ e å cun g caáp n aêng löô ïn g . Caùc lo aïi th ö ùc aên cu ng caáp ch aát bo ät ñ öô øng chu û ye áu laø caùc lo aïi h aït , cuû qu aû, ræ m aät… Caàn b o å su ng ch aát b oät ñ öô øn g ch o bo ø tro ng caùc th aùn g thie áu thö ùc aên h o aëc b oø ñ e û, be â ñ ang lô ùn v aø n h aát laø thô øi k y ø sin h trö ôûng ph aùt d uïc . Tu y n h ie ân caàn ch uù y ù laø n e áu ch o aên qu aù nh ieàu caùc ch aát b oät ñö ôøng ( th öùc aên tin h , th öùc aên cu û qu aû, ræ m aät ) se õ laøm m aát caân b aèng he ä tho án g v i sinh v aät d aï co û (g iö ûa n ho ùm v i sin h v aät p h aân g iaûi ch aát x ô v aø ph aân g iaûi ch aát b o ät ñö ôøng ), v aø ñ aëc b ie ät g aây ra caùc b e änh ve à ch aân , mo ùn g ( be änh b aàm tím m oùng ).

1.2. Chaát dinh döôõng cung caáp ñaïm (protein) Ch aát ñ aïm raát caàn th ie át cho cô th eå b oø. No ù laø th aønh p h aàn ch ín h caáu taïo n e ân cô th eå, caùc e n zy m , caùc

h o rmo ne … Ne áu th ieáu ñ aïm , b oø se õ ng öøng taên g tröô ûn g , suït caân , lo âng x uø, ro ái lo aïn caùc ch ö ùc n aên g sinh ly ù. Bo ø caùi se õ ch aäm ñ oäng du ïc , d aãn tô ùi k ho ân g ñ oäng du ïc , sö ùc ñe à k h aùn g ño ái v ôùi be än h taät k eùm , d aãn tôùi tö û v on g . Bo ø söõa laø lo aøi ño än g v aät n h ai laïi, caùc v i sin h v aät d aï co û coù the å to ån g h ôïp ñ öô ïc caùc am in o acid th ie át y e áu . Lôïi du ïng ñ aëc tính n aøy cu ûa bo ø, b eân caïn h caùc n gu oàn p ro te in th öïc v aät ng öô øi ta co ù the å sö û d u ïn g caùc lo aïi Nitô p h i p ro te in cu ng caáp ch o bo ø ñ e å tie át k ie äm ch i p h í thö ùc aên . Lo aïi n itô ph i p ro te in p ho å b ie án ñ öô ïc söû du ïng tro ng ch aên n uo âi bo ø sö õa laø u re â. Ngö ôøi ta co ù th e å bo å su ng u reâ trö ïc tie áp v aøo k haåu p h aàn n hö ng b ie än p h aùp n aøy de ã g aây ng oä ño äc . Bie än p h aùp an to aøn b oå sun g u reâ laø u û rôm vô ùi u re â 7 ng aøy trö ô ùc k h i ch o aên .

1.3. Chaát dinh döôõng cung caáp chaát beùo

4 9

Nh u caàu ve à ch aát be ùo ô û b oø k ho ân g cao . Ch aát b eùo co ù th eå ñ öô ïc sö û du ïn g ñe å cu ng caáp n aêng lö ôïng , ñ aëc b ie ät laø tro ng g iai ño ïan ñ aàu cu ûa k y ø tieát sö õa, k hi m aø n aêng lö ôïng tron g kh aåu p h aàn p h aûi cao ñe å cu ng caáp ñ aày ñ uû ch o bo ø.

1.4. Chaát dinh döôõng cung caáp chaát khoaùng Ch aát k ho aùng caàn ch o v ie äc taïo xö ôn g ; d uy trì sö ùc k ho ûe , g iuùp trao ñ oåi ch aát. Ne áu th ie áu ch aát k ho aùng

b o ø seõ coøi co ïc, ch aäm lôùn . Ne áu tro ng g iai ñ o aïn n uo âi con th ie áu kh o aùn g bo ø se õ tö ï tie âu h ao k ho aùng tron g cô th eå, sinh ra tìn h traïng m eàm x öô ng v aø n h ie àu ch ö ùn g be änh k h aùc, ñ aëc b ie ät laø caùc ch öùng b aïi lie ät trö ô ùc v aø sau kh i sin h . Coù th eå b oå su ng k ho aùng cho bo ø sö õa b aèn g caùc lo aïi b o ät xö ôn g , bo ät soø v aø caùc lo aïi p re m ix . Bieän ph aùp bo å sun g co ù h ie äu q u aû nh aát laø bo å sun g kh o aùn g dö ôùi d aïn g k ho ái ñ aù lie ám .

1.5. Chaát dinh döôõng cung caáp Vitamin Tu y nh u caàu Vitam in cu ûa bo ø th aáp nh ön g th ieáu n o ù th ì trao ño åi ch aát ng ön g tre ä v aø bo ø k ho âng ph aùt

trie ån ñö ôïc. Th ö ôøng th ì b oø co ù the å b ò th ieáu caùc Vit am in A, D, E. Caùc lo aïi V itam in k h aùc , th ì h e ä tho án g v i sinh v aät d aï co û coù the å to ån g hô ïp ñ öô ïc , ñ uû ch o n hu caàu cuûa bo ø. Ñoái vô ùi be â, d o he ä th oáng v i sinh v aät d aï co û ch ö a h o aøn ch ænh , n eân ño âi kh i cu õng caàn b o å su ng . Kh i b o ø n uo âi nh oát, k ho âng ñö ô ïc taém n aén g , v aän ñ o än g se õ b ò th ieáu v itam in D (th ie áu v itam in n aøy se õ aûn h hö ô ûn g x aáu ñe án sö ï h aáp th u Can x i ).

1.6. Nöôùc uoáng. Nö ô ùc g iu ùp v aän ch uy eån caùc ch aát d in h d öô õn g tron g q u aù trình trao ño åi ch aát. Nöô ùc co øn g iu ùp ñ ie àu ho øa

th aân nh ieät, n aâng cao saûn lö ôïng ch aên nu oâi. Ng o aøi ra, n e áu bo ø th ie áu n öô ùc h ie än tö ôïng n h ai laïi se õ k ho ân g x aûy ra, ch o n eân caàn th ieát ch o b oø uo án g ñ uû nö ô ùc, to át nh aát laø kh i n aøo bo ø k h aùt n öô ùc th ì ñ öô ïc cu ng caáp n öô ùc u oáng de ã d aøn g . Tron g k h i ch aên th aû bo ø ne ân ñ òn h g iô ø cho b oø uo án g nö ôùc ô û so ân g , su oái, h oà ñ aäp … .Tu y n h ieân , caàn ph aûi q u an taâm ñ e án v aán ñe à n h ie ãm b aån cu ûa caùc n g u oàn n öô ùc töï nh ieân n aøy ( nh ieãm ch aát ño äc h o aù h oïc, caùc lo aïi thu oác trö ø saâu h ay caùc m aàm b eänh ). Toát nh aát laø n eân ch o bo ø u oáng n öô ùc g ie án g . Tron g ñ ie àu k ieän k h í h aäu n oùng nh ö Vie ät Nam , caàn p h aûi qu an taâm ñ aëc b ieät ñe án v aán ñe à n öô ùc u oáng ñ uû v aø saïch . Cu ng caáp ñ aày ñu û n öô ùc uo áng saïch ch o bo ø söõa laø raát q u an tro ïng . Mo ät b oø caùi cao s aûn co ù th e å tie âu th uï tre ân 1 00 lít n öô ùc m oãi n g aøy . 2. CAÙC LOAÏI THÖÙC AÊN SÖÛ DUÏNG CHO BOØ SÖÕA

2.1. Thöùc aên thoâ 2.1.1. Thöùc aên thoâ xanh Ng u oàn th öùc aên th oâ x an h ch uû ye áu laø coû. Ngo aøi ra n g öô øi ta co øn tro àn g caùc lo aïi caây x an h kh aùc

ñ e å söû du ïn g n uo âi bo ø söõa n hö b aép ( g ie o d aày ). Bo ø laø ñ o än g v aät aên co û, v ì v aäy kh oâng mo ät lo aïi th öùc aên n aøo kh aùc co ù th eå th ay th eá ho aøn to aøn ñ öô ïc ch o co û. Bo ø ñö ô ïc ch aên th aû treân ño àn g coû to át co ù the å aên ñ öô ïc 4 0 - 50 k g co û töô i mo ãi ng aøy . Ne áu ñ o àn g co û x aáu , b o ø ch æ aên ñ öô ïc 7 -10 k g . Caàn p h aûi b oå sun g th eâm co û caét h o aëc rô m taïi chu o àn g ñ eå ñ aûm b aûo nh u caàu th ö ùc aên th oâ x an h cho bo ø .Moät bo ø caùi v aét sö õa n aën g k ho aûng 40 0 k g caàn aên m oät löô ïn g coû h aèng ng aøy laø 2 0 –3 0 k g co û v aø 2 -3 kg rôm . Ñaây laø k h aåu ph aàn cô b aûn ñe å b oø saûn x u aát 5 k g sö õa/ng aøy . Ne áu n gu oàn coû tö ô i ph on g p hu ù, co ù th eå ch o b o ø aên co û tö ï do v aøo ban n g aøy v aø b an ñ eâm coù the å raõi th eâm rô m ñ eå bo ø aên daëm . Ñe å taên g lö ôïng ch aát k ho â aên v aøo , coû caét trö ôùc k h i ch o b oø aên n e ân p hô i h eùo 1 n aéng . Be ân caïn h caùc lo aïi co û ho aø th aûo , caùc lo aïi co û ho ï ñaäu cu õng ñö ôïc sö û d uïng ch o bo ø sö õa v aø coù ch aát lö ô ïn g cao , ñ aëc b ie ät laø h aøm lö ô ïn g p ro te in cao ( g aáp 2 laàn caùc lo aïi co û h o aø th aûo ) Caùc lo aïi co û h o ï ñaäu p ho å b ieán laø caây ñ aäu m a, caây b ình lin h , laù v oâng , thaân laù caùc lo aïi ñ aäu ( nh ö g iaây ñ aäu ph oäng )…

5 0

Co û tröô ùc kh i ch o aên n e ân ph ô i h eùo ( m oät n aén g ) ñ e å g iaûm lö ôïng nö ôùc v aø taêng löô ïn g th ö ùc aên aên v aøo . Vieäc b aêm co û, ñ aëc b ie ät laø ñ oái v ô ùi co û v o i, cu õn g laøm taêng löô ïn g co û aên v aøo v aø taân du ïn g ñ öô ïc th aân co û, tieát k ie äm co û.

2.1.2. Thöùc aên thoâ khoâ Th ö ùc aên tho â kh o â ph oå b ie án laø rô m. Rô m laø loïai thö ùc aên ph oå b ie án , k inh teá tron g ch aên nu oâi bo ø. Tu y n h ie ân , ñ eå taên g h ie äu q u aû sö û du ïng ,taên g ñ o ä tie âu ho ùa ,rô m caàn ñ öô ïc x öû ly ù trö ôùc k h i ch o bo ø aên . Rô m u û u re â laø b ie än p h aùp de ã thö ïc h ie än . Ng o aøi rôm n gö ôøi ta co øn sö û du ïn g caùc th aân d aây ñ aäu ph ô i kh o â, cu õng coù g iaù trò d in h dö ôõng cao .

2.1.3. Kyõ thuaät uû rôm vôùi ureâ theo tæ leä 4 % Böôùc 1: Chu aån b ò ho á u û . Ho á u û co ù the å laøm b aèn g g aïch x aây , b aèng coùt, laù d öøa ho aëc v aûi b aït Böôùc 2: Caân 10 k g rô m raûi ñ eàu v aøo h oá u û Böôùc 3: Caân 40 0 g u reâ , ho øa tan v aøo tro ng 1 0 lít n öô ùc sau ño ù töô ùi ñ eàu tre ân rô m Böôùc 4: Giaäm n eùn ch aët, n h aát laø g oùc ho á uû

Tieáp tu ïc laøm cho ñ e án kh i ñ aày h oá u û Böôùc 5: Ph uû k ín ho á u û b aèng n y lon h o aëc laù dö øa

Sau k h i u û 7 ng aøy laáy ra ch o b oø aên , tyû le ä ñ aïm taên g leân 6 -8 %, ty û le ä tieâu ho ùa taên g leân 45 -50 %, lö ôïng aên ñö ôïc taêng leân 7 -1 0 Kg /co n /ng aøy . Kh aâu q uy eát ñ òn h ñe å ky õ th u aät n aøy th aøn h co ân g laø ho á uû p h aûi k ín , ne ùn rô m th aät ch aët, p hu û ny lon th aät k y õ ñe å k ho ân g kh í k ho ân g luøa v aøo , n h aèm taïo ñ ieàu k ie än ch o v i kh u aån y eám k h í ph aùt trie ån . Kh i m ôû h o á uû m aø co ù h ô i n oùng 40 -45 oC, rô m co ù m aøu v aøn g n gh eä, m uøi hô i k h ai cu ûa u reâ laø u û to át. Caàn laøm h oá u û 2 n g aên : m oãi n g aên vö øa ñ uû löô ïn g rô m ch o bo ø aên tro ng 7 ng aøy , aên 1 n g aên v aø u û 1 n g aên lu aân ph ieân nh au . Vaät lie äu laøm ho á tu øy th eo ñ òa ph öô ng .

CHAËT NHOÛ COÛ VOI LAØM TAÊNG LÖÔÏNG COÛ AÊN VAØO VAØ TIEÁT KIEÄM ÑÖÔÏC COÛ

5 1

Ng o aøi rô m , g iaây ñ aäu ph oäng cu õng laø m o ät lo aïi thö ùc aên th o â k ho â cho b oø sö õa kh aù p ho å b ie án taïi m o ät soá k hu v ö ïc nh ö Cuû Ch i, Traõn g b aøn g , Ñö ùc Ho øa. Gi aây ñ aäu co ù th aønh ph aàn ñ aïm th o â v aøo k ho aûng 1 3 -14 %, x ô th oâ 3 7 % laø ng uo àn thö ùc aên th oâ k ho â raát toát, h o aøn to aøn co ù th eå th ay th eá cho rô m kh o â

2.2. Thöùc aên hoãn hôïp Do ch aát lö ô ïng th öùc aên th oâ x an h k ho ân g the å cu ng caáp ñ aày ñu û cho n hu caàu d inh d öô õn g cu ûa b oø söõa ,

caàn p h aûi bo å su ng th öùc aên tin h tron g caùc g iai ñ o ïan b o ø m an g th ai, n uo âi co n v aø saûn x u aát sö õa . Ne áu b oø saûn x u aát cao hô n 5 kg sö õa/ng aøy , caàn b oå su ng th eâm thö ùc aên tin h . Tuøy the o lo aïi caùm ho ãn h ôïp söû d uïn g m aø co ù the å b oå su ng ñ e å ñ aùp ö ùn g ñ uû cho n hu caàu b oø. Mo ãi lo aïi caùm , nô i saûn xu aát ñ eàu co ù g h i k hu ye án caùo k h aåu p h aàn th ích h ôïp . Tuy nh ie ân cu õn g co ù the å bo å su ng tu øy th eo lö ôïng sö õa saûn x u aát v ôùi caùch n h ö sau :Tín h tö ø k g söõa thö ù 6 , m oãi k g sö õa taêng th eâm ch o aên the âm 0 ,5 kg th öùc aên ho ãn h ôïp .

Ví du ï, m oät b oø caùi saûn x u aát 12 k g sö õa/n g aøy th ì co ù th eå cho aên : (12 – 5 ) X 0,5 kg = 3,5 kg

Ne ân söû d u ïn g caùm h oãn hô ïp d aøn h rie ân g ch o bo ø sö õa . Hieän n ay tre ân th ò tröô øn g co ù nh ieàu lo aïi nh ö caùm An Phu ù, Carg ill, Laùi Th ieâu , Pro co n co , Thaøn h Co ân g ,Taân Sanh , Vin a,Vifo co … Caùc lo aïi th öùc aên n aøy co ù ch aát löô ïn g töô ng ñ öô ng nh au nh ön g kh aùc n h au v eà g iaù caû. Ng ö ôøi ch aên nu oâi co ù th eå tín h toaùn ñ e å co ù h ie äu q u aû k in h te á to át nh aát.

Ng ö ôøi ch aên n uo âi co ù q uy m oâ lô ùn , n eân töï tro än thö ùc aên h o ãn h ô ïp ñe å g iaûm g iaù th aønh . Mo ät ích lô ïi k h aùc cu ûa v ie äc tö ï troän thö ùc aên h oãn h ô ïp laø co ù p ha tro än th e o n hö õng co ân g thö ùc p hu ø hô ïp v ôùi tö øn g g iai ñ o aïn taên g trö ôûng , m an g th ai, saûn xu aát sö õa cu ûa bo ø. Ñe å co ù caùc co ân g th öùc p hu ø hô ïp , coù th e å nh ôø caùc cô q u an n gh ieân cö ùu , caùc tru ng taâm k hu ye án no ân g tö vaán . Tu y nh ieân , caàn chu ù y ù v ie äc dö ï trö õ caùc thö ïc lie äu ñ e å co ù the å oån ñ òn h ñö ôïc th ö ùc aên h o ãn h ôïp ( m uøi, vò, lo aïi th ö ïc lie äu … ). Ne áu ph aûi th ay ñ oåi, p h aûi dö ï tín h trö ô ùc ñ eå th ay th e á töø tö ø, kh oâng n e ân th ay th eá th öïc lie äu qu aù ñ oät n go ät, bo ø seõ k e ùm aên v aø g iaûm n aên g su aát.

Mo ät sai laàm k h aù p ho å b ieán ô û ng öô øi ch aên nu o âi bo ø söõa h ie än n ay laø p h a nö ô ùc v aøo thö ùc aên (caùm h o ãn h ôïp , ph uï p he á p h aåm ). Vieäc n aøy laøm g iaûm ph aåm ch aát thö ùc aên v aø laøm th aát tho aùt löô ïn g kh o aùn g tro n g th ö ùc aên . Kh i p h a nö ôùc, caùc ch aát k h o aùng do n aëng seõ laén g x uo án g v aø bo ø co ù k hu yn h h öô ùn g aên thö ùc aên n o åi v aø lô löûng , laøm laõng p h í löô ïn g kh o aùn g n aøy v aø g aây n e ân tìn h traïn g th ie áu k ho aùng ô û bo ø söõa.

Tr

TROÄN THÖÙC AÊN THEO KHAÅU PHAÀN TOÅNG HÔÏP (Chuù yù duøng moät nam chaâm gaén treân xeûng ñeå loaïi caùc vaät laï kim loaïi

)

5 2

2.3. Caùc loaïi thöùc aên cuû quaû Caùc lo aïi cu û q u aû n hö k ho ai lan g , kh o ai taâyb i , caø ro át, b aàu , b í … ñ eàu coù the å söû du ïn g laøm thö ùc aên

ch o bo ø. Thö ùc aên cu û q u aû g iaøu d inh dö ô õn g , mu øi thôm ng on , ch öùa n h ie àu v itam in , nh ie àu ch aát bo ät ñ öô øng , n h ieàu nö ôùc. Tu y n h ie ân , d o g iaù th aøn h cao n e ân söû d u ïn g ch o bo ø aên kh oâng h ieäu qu aû k inh te á, ng o aïi trö ø trö ô øn g h ôïp g iaù re õ v aø b oå su ng kh i g iai ñ o aïn ñ aàu ky ø v aét sö õa. Ñaëc b ieät kh i bo å sun g kh o ai m ì , kh o ai taây caàn ch uù y ù xö û ly ù ( p hô i kh oâ) ñ eå traùnh n go ä ño äc cho b o ø sö õa.(x em th eâm ph aàn caùc ño äc ch aát tro ng th öùc aên )

2.4. Caùc loaïi thöùc aên phuï pheá phaåm noâng nghieäp- coâng nghieäp Co ù nh ieàu lo aïi ph uï ph eá ph aåm no ân g n gh ieäp v aø co âng n gh ie äp che á b ieán th öïc ph aåm , n öô ùc g iaûi k h aùt

co ù the å sö û du ïn g laøm thö ùc aên cho bo ø söõa n hö h eøm b ia, b aõ traùi caây , b aõ ñ aäu n aønh , b aõ m ì, ræ m aät, ñ oït m ía (b e ûo ), th aân caây b aép , d aây ñ aäu ph oäng … .

• Heøm bia He øm b ia laø lo aïi thö ùc aên reû tieàn , g iaøu ñ aïm tho â, n h ie àu nö ôùc, mu øi v ò thô m ng on , chö ùa n h ieàu

v itam in n ho ùm B. Ngo aøi ra, no ù coøn ch öùa n h ie àu ch aát g aây k ích th ích n go n m ie äng ( h ieän n ay chö a x aùc ñ òn h ñö ôïc ). Ngö ôøi ta co ù th eå th ay the á 1 k g thö ùc aên tinh b aèn g 4 ,5 k g he øm b ia , n hö ng kh o ân g ne ân th ay th e á he øm b ia vö ôït q u aù 1 /2 1 öô ïng th öùc aên tinh trong k h aåu p h aàn .

• Baõ mì Baõ m ì laø p hu ï p h aåm cuûa ch eá b ie án tinh b o ät tö ø kho ai m ì. Baõ m ì coù ch öùa nh ieàu tin h b oät, cun g caáp

n h ieàu n aên g lö ô ïn g cho b oø söõa. Ng ö ô øi ta co ù th e å th ay th e á 1 k g thö ùc aên tin h b aèng 6 k g b aõ m ì . Ne áu p ho ái h ô ïp caû b aõ m ì v aø b aõ ñ aäu n aønh ñ e å th ay the á cho th öùc aên tinh th ì se õ co ù h ie äu q u aû toát hô n .

• Baõ ñaäu naønh Baõ ñ aäu n aøn h laø p hu ï ph aåm cuûa ch e á b ie án sö õa ñ aäu n aønh v aø ñ aäu h u û. Baõ ñ aäu n aøn h co ù h aøm löô ïn g ñ aïm

(p ro te in ) tho â cao , m u øi v ò thô m n go n , de ã tieâu ho ùa. Ng ö ô øi ta co ù th e å th ay th e á 1 k g thö ùc aên tinh b aèng 7 k g b aõ ñ aäu n aøn h . Tu y nh ieân , caàn löu y ù laø kh oâng n e ân cho aên b aõ ñ aäu n aønh v ôùi caùc lo aïi th öùc aên chö ùa n h ieàu u reâ ( rô m u û u re â, u re â) v ì b aõ ñ aäu n aøn h co ù ch ö ùa m en p h aân g iaûi u reâ, laøm u reâ p h aân g iaûi nh an h ch o ùn g taïo th aønh löô ïng lôùn NH3 se õ g aây n go ä ño äc ch o bo ø sö õa. To át n h aát kh i ch o aên b aõ ñ aäu n aøn h , ne ân p h aân ch ia th aønh n h ieàu bö õa.

• Xaùc thôm (voû thôm ) Xaùc th ô m laø p hu ï ph aåm cu ûa che á b ie án thô m ño à h o äp . Xaùc thô m co ù h aøm lö ôïng ñ öô øng cao , m u øi

th ô m , d eã tie âu h oùa. Tu y n h ieân , caàn lö u yù laø k h i ch o bo ø aên n h ie àu x aùc th ô m se õ g aây raùt lö ô õi ( d o m e n Bro me lin tron g thô m g aây p h aân hu ûy Pro te in ) v aø m aát caân ñ oái ch aát x ô , ñ aïm . Vì v aäy , ch æ n e ân ch o aên x aùc th ôm h aïn ch eá ( d öô ùi 1 5 kg /bo ø /n g aøy ). Coù the å u û me n v aøo x aùc thô m 2 -3 ng aøy trö ôùc kh i cho aên , x aùc thô m seõ m eàm , me n Brom e lin b ò ph aân g iaûi bô ùt, b oø se õ th ích aên hô n .

• Ræ maät Ræ m aät laø ph uï p h aåm cuûa qu aù trình saûn x u aát ñö ôøn g . Ræ ñ öô øng chö ùa n h ie àu ñö ôøng , k ho aùng , k ích

th ích tín h n go n m ie än g v aø co ù lôïi ch o sö ï h o aït ño än g cu ûa he ä v i sinh v aät d aï coû. Coù the å bo å su ng ræ m aät ñ öô øng tö ø 1 -2 k g /b oø/ng aøy .

2.5. Caùc cheá phaåm sinh hoïc Vie äc aùp d uïng nh öõng th aønh töïu co ân g n gh eä sinh ho ïc v aøo ch aên nu oâi bo ø sö õa ñ aõ ñö ôïc th öïc h ie än töø laâu

taïi caùc n ö ô ùc ch aên nu oâi bo ø söõa ph aùt trie ån . Be ân caïn h caùc ö ùn g du ïng v aøo lón h v öïc sinh saûn , caùc ö ùng d u ïn g tron g v ieäc nu oâi dö ôõng cuõng ñ aõ ñ öô ïc ph aùt trie ån ro än g raõi, ñ aëc b ieät laø caùc che á ph aåm g iu ùp bo ø tie âu h o ùa to át thö ùc aên (taêng tæ le ä tieâu ho ùa), g iu ùp b oø ñ ieàu h o øa th aân nh ieät to át h ôn , g iu ùp taên g n aên g su aát söõa ….

5 3

BST ( Bov in e Som ato tro p in e ) laø mo ät ch aát tie át tö ø thu øy trö ôùc tuy eán y eân . Ke át q u aû ng h ie ân cö ùu cho th aáy BST co ù taùc du ïn g le ân sö ï taêng tieát sö õa. Che á p h aåm n aøy ñ öô ïc to ån g hô ïp v aø sö û du ïng ñ eå k ích th ích taên g sö õa. Hie äu q u aû coù th eå laøm taêng sö õa 15 –2 0 %. Ch eá p h aåm n aøy ñö ôïc tie âm v aøo b oø ô û th ôøi ñ ieåm 6 0 –8 0 ng aøy sau kh i sinh . Kh i ñö ô ïc sö û lyù, bo ø se õ aên nh ie àu hô n v ì v aäy ñe å ñ aït h ieäu qu aû caàn ph aûi cu ng caáp ñ aày ñu û th öùc aên .Tuy n h ie ân , v ie äc söû du ïn g BST phaûi laøm th eo ñu ùn g h öô ùng d aãn , v ì n où co ù the å g aây h ie än tö ô ïn g ch aäm le ân g ioáng . Ch eá p h aåm n aøy ñö ôïc söû d uïn g v ì an to aøn ch o ng öô øi.

Taïi Israe l, n gö ôøi ta ñ aõ ch ö ùn g m in h raèn g kh i bo å su ng mo ät soá lo aïi n aám me n seõ g iu ùp taên g k h aû n aên g ch òu ñ ö ïn g vô ùi ñ ieàu k ie än k h í h aäu n oùng , taên g ño ä ng on m ie än g , tö ø ño ù g iu ùp taên g saûn löô ïn g sö õa. Caùc l o aïi n aám me n n aøy coù n h ieàu tron g caùc lo aïi b aõ m en b aùnh m ì, he øm b ia, he øm rö ô ïu …

Caùc lo aïi e n zym cu õng ñö ôïc sö û d uïng laøm taêng qu aù trìn h tie âu ho aù, taên g q u aù trình h aáp thu caùc d ö ô õn g ch aát tro n g thö ùc aên , g iu ùp taêng h ie äu q u aû sö û du ïn g th ö ùc aên , h aï g iaù th aønh . Hie än n ay taïi Vie ät Nam , tre ân th ò trö ô øng co ù ch e á ph aåm sin h ho ïc Fe e d add NC3 (d o co ân g ty Gia Tö ô øn g saûn x u aát d öïa tre ân co ân g trìn h n gh ie ân cö ùu cuûa Vie än Sin h Ho ïc Nh ie ät ñô ùi v aø Vie än Kho a h o ïc Ky õ thu aät No âng Ng h ieäp Mie àn Nam ) th u oäc d aïn g n aøy . Ng o aøi ra, tro n g ch e á p h aåm n aøy co øn ñö ô ïc bo å sun g caùc v itam in (n h o ùm B v aø ñ aëc b ie ät laø v itam in D) v aø caùc acid am in qu an tro ïng k h aùc. Ng h ieân cö ùu cho th aáy , kh i sö û du ïn g ch aát n aøy ñ aõ co ù caùc taùc d u ïn g nh ö :taêng cöô øng q u aù trìn h tieâu h o aù; k ích th íùch tính n go n m ieäng ; taên g cö ôøng qu aù trìn h h aáp th u caùc d öô õng ch aát ;taên g cö ôøng h aáp th u Canx i tro ng th öùc aên n g aên n gö øa caùc b eänh d o th ieáu Can x i (n h ö soát sö õa, y eáu ch aân ..);taêng cöô øn g caùc h o aït ño äng cuûa caùc En zy m tro ng cô the å bo ø … .Töø ño ù , go ùp p h aàn laøm taêng n aên g su aát söõa, g oùp p h aàn ng aên n gö øa caùc b e än h d o th ie áu v itam in n ho ùm B v aø v itam inD, ñ o àn g thô øi go ùp p h aàn n g aên n gö øa b eänh th ie áu Can x i. 3. CAÙCH THAY THEÁ CAÙC LOAÏI THÖÙC AÊN . Kh i sö û du ïn g caùc th ö ïc lieäu tron g kh aåu p h aàn , n eáu lo aïi th ö ïc lie äu n aøy kh oâng co ù ho aëc k ho ù k ie ám h ay g iaù cao , co ù the å th ay ñ oåi b aèng thö ïc lie äu kh aùc. Ng u ye ân taéc laø k h i th ay ño åi caàn ph aûi th ay ño åi tö ø töø ñ e å traùnh laøm x aùo tro än h eä v i sin h v aät tron g d aï co û.

• Caùc lo aïi co û v o i, coû tö ï nh ie ân , th aân b aép co ù g iaù trò g aàn ng an g n h au , ne ân co ù the å th ay the á ch o n h au .

• 1 k g co û kh o â th ay ñö ôïc 4 -5 k g co û töô i- • 1 k g rô m (kh oâng u û ) th ay ñ öô ïc 2 k g co û töô i • Rô m kh oâ, th aân b aép k ho â, co û kh o â co ù the å th ay the á ch o nh au • 2 k g b aùnh d aàu dö øa b aèng 1 k g b aùn h d aàu p ho ïn g • 1 k g b aùn h d aàu b o ân g v aûi b aèn g 75 0 g b aùn h d aàu p ho än g • 4 ,5 kg he øm b ia th ay th eá 1 k g caùm • 6 k g x aùc m ì th ay the á 1 kg caùm • 7 k g x aùc ñ aäu th ay th e á 1 kg caùm

Boø laø ñoäng vaät nhai laïi, vì theá noù coù theå söû duïng caùc loaïi thöùc aên coù tæ leä xô cao. Coù theå söû duïng nhieàu loaïi thöùc aên khaùc nhau ñeå nuoâi boø. Nguyeân taéc laø phaûi caân baèng giöõa nhu caàu, khaû naêng aên vaøo (söùc chöùa cuûa daï coû) khaû naêng tieâu hoùa vaø giaù caû ñeå quyeát ñònh söû duïng loaïi thöùc aên naøo coù hieäu quaû nhaát. Boø cho aên quaù nhieàu thöùc aên tinh seõ bò yeáu chaân (beänh baàm tím moùng )

5 4

4. MOÄT SOÁ KHAÅU PHAÀN ÑEÀ NGHÒ Khaåu phaàn ñöôïc xaây döïng döïa theo naêng suaát , khoái löôïng cuûa boø caùi vaø giai ñoaïn cho

söõa hay caïn söõa GIAI ÑOAÏN 1 :

Giai ñoaïn sau khi sanh ñeán tuaàn thöù 10 , g iai ñ o aïn bo ø cho sö õa cao n h aát . ÔÛ th ô øi ñ ieåm m ôùi san h , b oø caùi th öô øn g co ù ño ä n go n m ie än g th aáp v aø tö ø töø taên g d aàn . Thö ôøng th ì löô ïn g thö ùc aên aên vaøo k ho âng ñ uû cho n hu caàu du y trì v aø nh u caàu saûn xuaát sö õa. Boø se õ hu y ño än g dö ô õn g ch aát , n aên g löô ïn g tö ø cô th eå (10 -15 % troïng löô ïn g ) ñe å saûn x u aát sö õa v aø du y trì caùc ho aït ño än g cô the å, n hön g lö ôïng ñ aïm th ö ôøng k ho ân g ñu û. Vì v aäy , caàn b oå su ng ñ aày ñu û chaát ñ aïm ch aát lö ô ïn g toát , ñ eå d uy trì k h aû n aên g saûn xu aát sö õa cao tron g g iai ñ o aïn n aøy . Ye âu caàu tæ le ä ñ aïm th oâ tro ng k h aåu p h aàn laø 16 –18 % ( tu øy the o n aên g su aát cu ûa b oø sö õa). GIAI ÑOAÏN 2 :

Giai ñoaïn töø tuaàn thöù 11 ñeán thaùng thöù 6, laø g iai ñ o aïn bo ø cho sö õa g iaûm d aàn v aø bo ø co ù the å aên lö ô ïn g thö ùc aên cao n h aát . The å tro ïn g bo ø b aét ñ aàu p hu ïc h o ài ôû th aùng thö ù 4 h ay thö ù 5 sau kh i ñe û. ÔÛ g iai ñ o ïan n aøy , caàn cho bo ø aên ñu û ñ eå saûn löô ïn g sö õa g iaûm ch aäm ( d öô ùi 1 0 % th aùng ). Ye âu caàu tæ le ä ñ aïm th oâ tro n g k h aåu p h aàn laø 14 –1 6 % ( tu øy th eo n aêng su aát cu ûa bo ø söõa) GIAI ÑOAÏN 3 :

Giai ñoaïn töø thaùng thöù 7 ñeán thaùng thöù 10 (cuoái kyø cho söõa ), laø g iai ñ o aïn saûn lö ô ïn g sö õa g iaûm n h anh , löô ïn g thö ùc aên aên v aøo cuõng b aét ñ aàu g iaûm th e o söï p h aùt trie ån cu ûa b aøo th ai (do ñ oä ngo n m ieän g g iaûm ). Yeâu caàu tæ le ä ñ aïm th oâ tro ng kh aåu ph aàn laø 1 2 –1 4 % ( tu øy th eo n aêng su aát cuûa bo ø söõa) GIAI ÑOAÏN 4 :

Giai ñoaïn caïn söõa (khoâ söõa) , k ho aûng 2 th aùng trö ô ùc kh i sanh . Ph öô ng ph aùp caïn sö õa thö ôøng ñ öô ïc aùp d uïng laø taùch b o ø kh oûi ñ aøn , ng ön g cho aên th ö ùc aên tinh , tro n g v o øn g 2 -3 ng aøy ñ aàu ch æ v aét 1 laàn v aø sang ng aøy thö ù tö th ì n gö ng h aún k ho ân g v aét, k eát h ô ïp b ôm kh aùng sin h v aøo b aàu v uù ñe å p ho øn g v ie âm vu ù. Sau k h i caïn söõa, ch o b oø aên th öùc aên tinh trôû laïi 1k g /con /n g aøy . Caàn p h aûi cun g caáp töø 5 -10 k g coû tö ô i (co û v o i h ay co û töï nh ie ân ), rô m aên tö ï d o . Ch uù yù bo å su ng Can x i cho bo ø ñe å traùnh soát söõa sau k h i san h . Mo ät ph öô ng ph aùp ph oøng soát sö õa laø 1 tu aàn trö ôùc k h i san h , ch ích 1 -2 lie àu v itam in D (3 -5 trieäu ñô n v ò/lie àu ) v aø d uy trì tyû leä Canx i cao tron g kh aåu p h aàn ñe å th uù d ö ï trö õ Canx i. Co ù th eå ch ích sin h to á ADE ñ eå traùn h so ùt n h au . Ye âu caàu tæ le ä ñ aïm tho â tron g kh aåu ph aàn laø 12 % ñ eå du y trì h eä v i sinh v aät d aï co û ho aït ñ o än g toát ( tu øy th eo n aêng su aát cu ûa b oø sö õa)

KHAÅU PHAÀN ÔÛ GIAI ÑOÏAN 1 ( töø ngaøy ñeû ñeán tuaàn thöù 10) (Boø coù theå troïng trung bình 400 kg)

Naêng suaát <15 kg Naêng suaát >15 kg Loaïi thöïc lieäu 1 2 3 4 5 6

Co û vo i (kg ) 15 20 15 20 Rô m uû u re â (kg ) 2 3 2 2 3 Th aân b aép g ie o d aøy (k g ) 10 10 Caùm h oãn hô ïp (kg ) 5 6 2,5 5 6 2,5 Baùn h d aàu p ho ïn g (k g ) 0,8 1,6 1,5 1,6 1,2 Baùn h d aàu b oâng v aûi(k g ) 1,5 1,5

5 5

He øm b ia (kg ) 9 9 Baõ kh o ai m ì (kg ) 12 5 12 5 Baõ ñ aäu (kg ) 8 8 Ræ ñö ôøng (kg ) 2 1 1 2 1 1 Mu o ái (g ) 5 5 5 5 5 5 Ch eá p h aåm NC3 (g ) 100 100 100 100 100 100 To ång k ho ái lö ôïng (k g ) 36,9 30,25 38,65 37,65 32,25 39,85 Giaù tie àn (ñ ) 26.740 30.800 25.160 29.240 32.240 29.360 Gh i ch u ù : Tuøy the o lö ôïng co û sö û d uïng , co ù th e å aùp d u ïn g m oät tro ng so á caùc k h aåu ph aàn ñ eà ng h ò v aø coù th e å th ay th eá caùc th ö ïc lie äu coù g iaù trò tö ô ng ñö ôn g n h au (th e o m uïc 4 .3 ) tu øy the o ñ ie àu k ieän n oâng h oä, g iaù ca û v aø tính saün co ù cu ûa th ö ïc lie äu . Kh aåu ph aàn 1 ,2 coù ñ uû coû, k h aåu p h aàn 3 kh oâng coù coû m aø th ay the á b aèn g th aân b aép g ie o d aøy .

KHAÅU PHAÀN ÔÛ GIAI ÑOAÏN 2 ( töø tuaàn thöù 11 ñeán thaùng thöù 6)

(Boø coù theå troïng trung bình 400 kg)

Naêng suaát <15 kg Naêng suaát >15 kg Loaïi thöïc lieäu 1 2 3 4 5 6

Co û vo i (kg ) 15 20 15 20 Co û tö ï nh ieân (kg ) Rô m uû u re â (kg ) 2 3 2 3 Th aân b aép g ie o d aøy (k g ) 10 10 Ño ït m ía (kg ) 3 Caùm h oån hô ïp (kg ) 5 6 2,5 5 6 2,5 Baùn h d aàu p ho ïn g (k g ) 0,7 0,8 1,6 Baùn h d aàu b oâng v aûi(k g ) 1,5 1,5 He øm b ia (kg ) 9 9 Baõ kh o ai m ì (kg ) 12 5 12 5 Baõ ñ aäu (kg ) 8 8 Ræ ñö ôøng (kg ) 2 1 2 1 1 Mu o ái (g ) 5 5 5 5 5 5 Ch eá p h aåm NC3 (g ) 100 100 100 100 100 100 To ång k ho ái lö ôïng (k g ) 36,15 31,35 37,65 36,9 32,25 38,65 Giaù tie àn (ñ ) 23.990 29.090 24.160 26.740 32.240 25.160

5 6

KHAÅU PHAÀN ÔÛ GIAI ÑOAÏN 3 (töø thaùng thöù 7 ñeán thaùng thöù 10) (Boø coù theå troïng trung bình 400 kg)

Naêng suaát <15 kg Naêng suaát >15 kg Loaïi thöïc lieäu 1 2 3 4 5 6

Co û vo i (kg ) 20 15 15 20 Co û tö ï nh ieân (kg ) Rô m (kg ) Rô m uû u re â (kg ) 2 2 3 2 3 Th aân b aép g ie o d aøy (k g ) 10 10 Ño ït m ía (kg ) Caùm h oån hô ïp (kg ) 4 5 1,5 5 6 2,5 Baùn h d aàu p ho ïn g (k g ) 0,7 Baùn h d aàu b oâng v aûi(k g ) 1 1,5 He øm b ia (kg ) 7 9 Baõ kh o ai m ì (kg ) 4 12 5 12 5 Baõ ñ aäu (kg ) 6 8 Ró ñö ôøng (kg ) 1 2 2 2 1 Mu o ái (g ) 5 5 5 5 5 5 NC3 (g ) 100 100 100 100 100 100

BOØ ÑÖÔÏC CHO AÊN KHAÅU PHAÀN TOÅNG HÔÏP (COÛ + CAÙM+ PPP)

5 7

To ång k ho ái lö ôïng (k g ) 32,15 36,15 34,15 36,15 31,35 37,65 Giaù tie àn (ñ ) 21.590 23.990 16.810 23.990 29.090 24.160 5. KYÕ THUAÄT CHAÊM SOÙC NUOÂI DÖÔÕNG

5.1. Ñoái vôùi beâ Be â caùi laø tö ôn g lai th aøn h co ân g cu ûa n oâng traïi b oø söõa v ì the á no ù caàn ñ öô ïc n uo âi dö ô õn g to át. Nu oâi

d öô õng to át , v eä sin h toát, tie âm p ho øn g ñ aày ñ uû caùc b e änh , ñ òn h k y ø taåy k y ù sin h tru øn g laø y eáu toá q uy eát ñòn h sö ï th aøn h co ân g cu ûa v ie äc n uo âi d öô õn g ch aêm so ùc b eâ.

Kh i b o ø sanh be â, n eân ñe å b oø ñe û töï nh ie ân (trö ø tröô øn g hô ïp th ai lô ùn ph aûi can th ie äp ). Beâ ñ eû ra p h aûi ñ öô ïc lau k ho â, caét ro án , b oùc m aøn g d öô ng b ao q u anh cô th eå . Sau kh i ñ eû, caàn ch o be â b uù n g ay v aø bu ù h e át sö õa ñ aàu tron g 3 -4 ng aøy , sau ño ù ch o be â bu ù b ìn h th ö ôøng . Sö õa ñ aàu coù v ai tro ø raát q u an tro ïng v ì lö ô ïn g ch aát d inh dö ôõng cao v aø ñ aëc b ieät laø h aøm löô ïn g ch aát kh aùng the å raát cao (6 %). Be â ñ öô ïc bu ù sö õa ñ aàu se õ k ho ûe m aïn h , lô ùn nh an h , ñ eà kh aùng toát . Sö õa ñ aàu co øn g iuùp taåy saïch n hö õn g caën b aõ tích tuï tron g ñ öô øn g tie âu h oùa (cö ùt x u ). Caàn ph aûi ch o b e â b uù söõa ñ aàu caøn g sô ùm caøn g toát v ì b e â ch æ co ù kh aû n aên g h aáp th u ch aát k h aùn g the å tron g sö õa ñ aàu tron g v o øn g 3 6 g iô ø sau k h i san h v aø sau ñ où g iaûm n h anh . Sö õa ñ aàu k ho ân g ñ öô ïc ph a v aøo sö õa th öô øn g ñ eå b aùn v ì seõ g aây aûn h h öô ûng ñ eán ch aát lö ôïng sö õa. Coù th e å sö û d uïng sö õa ñ aàu ch o b eâ k h aùc b uù nh aát laø b eâ m aát m eï.

Ñaây laø g iai ño aïn nu oâi be â b aèn g söõa me ï. Ñoái vô ùi b oø caùi Lai Sin d , caàn n uo âi b oø m e ï toát ñe å co ù ñ uû lö ô ïn g söõa ch o be â b aèng caùch ng o aøi th ôøi g ian ch aên th aû n go aøi ño àn g b aõi, caàn bo å sun g coû v aø m oät ít th ö ùc aên tinh taïi chu o àn g . Ke át h ôïp taäp cho b eâ aên . Lö ôïng söõa cu ûa b oø me ï g iaûm d aàn the o th aùn g tu oåi cu ûa be â. Ñe å ñ aùp ö ùn g ye âu caàu ph aùt trieån cu ûa b eâ v aø taïo ñ ieàu k ieän ch o v ie äc cai sö õa caàn taäp ch o be â aên sôùm tö ø lu ùc 7 ng aøy tuo åi ( taïi m o ät soá nö ôùc co ù n g aøn h ch aên n uo âi b oø söõa tie ân tieán n hö Israe l, Nh aät, n gö ôøi ta taäp ch o b e â aên n g ay tö ø n g aøy ñ aàu tieân b aèn g th ö ùc aên taäp aên ch o be â) . Kh i b eâ ñö ôïc 1 tu aàn tu oåi , co ù th eå ph a sö õa v ô ùi ch aát th ay the á sö õa ho aëc th öùc aên tinh ñe å taäp cho be â aên sôùm . Taäp cho be â aên thö ùc aên tin h b aèng caùch d u øn g thö ùc aên h oãn hô ïp tre ùt le ân m ie än g b eâ nh ieàu laàn mo ãi n g aøy . Töø tu aàn thö ù 2 coù the å taäp cho be â laøm q ue n vô ùi co û k ho â . Taäp ch o be â aên sôùm se õ g iu ùp cho v ie äc cai sö õa sô ùm , be â aên ñ öô ïc nh ie àu co û v aø tie âu ho ùa ñ öô ïc rôm co û to át k h i lô ùn . Nuo âi ñ uùng p hö ôn g p h aùp, co ù the å cai sö õa be â ô û 3 th aùng tu o åi (th ay v ì 4 -6 th aùn g tu o åi) v aø tie át k ie äm ñö ôïc mo ät löô ïn g söõa lôùn ( kh oûang 1 00 k g /co n )

Phaûi cho boø aên tuyø theo naêng suaát söõa , tình traïng mang thai, vaø taêng tröôûng cuûa boø . Phöông phaùp phoái hôïp khaåu phaàn ñôn giaûn nhaát laø cho boø aên coû xanh töï do ; boå sung thöùc aên tinh theo coâng thöùc :tính töø kg söõa thöù 6, moãi kg söõa taêng theâm cho aên theâm 0,5 kg thöùc aên hoãn hôïp ; boå sung theâm 1- 2 kg thöùc aên tinh cho nhu caàu mang thai (coù theå thay theá baèng caùc loaïi phuï pheá phaåm ñeå tieát kieäm ); toái cho aên theâm 2-3 kg rôm .Trong tröôøng hôïp thöùc aên thoâ xanh thieáu, söû duïng thöùc aên thoâ khoâ thay theá thì caàn phaûi taêng tæ leä ñaïm trong thöùc aên tinh.

5 8

Tro n g trö ôøng hô ïp aùp du ïn g q uy trình n uo âi b eâ taùch m e ï (k ho ân g ch o be â b uù me ï), b eâ se õ k ho ân g ñö ôïc b uù m e ï trö ïc tie áp m aø h o aøn to aøn ñö ôïc n uo âi d öô õn g chaêm soùc b ôûi ng öô øi ch aên n uo âi. Caùc th u aän lô ïi cuûa qu y trìn h n aøy laø : • Be â ñö ôïc nu oâi dö ôõng m oät caùch k inh te á • Co ù the å b ieát ch ín h x aùc saûn lö ôïng sö õa th öïc teá cuûa bo ø m eï • Co ù the å ch o be â u oáng m oät lö ôïng sö õa ch ín h x aùc cuøng v ô ùi caùc lo ïai th öùc aên kh aùc • Bo ø co ù the å tie áp tu ïc cho sö õa th öô øn g xu ye ân m aø k ho âng caàn söï h ieän d ieän cu ûa b eâ co n • Bo ø m e ï k ho ân g v öô ùn g b aän con dö ôùi ch aân n o ù seõ m au ch oùng ho øa nh aäp vô ùi ñ aøn v aø m au cho ùn g le ân

g io án g v aø sinh saûn laïi.

Th o ân g thö ô øn g sö õa ñ aàu se õ chu ye ån th aøn h söõa thöô øng v aøo 3 -4 ng aøy sau kh i ñe û. Vaøo n g aøy th ö ù 4 h o aëc 5 löô ïn g sö õa ch o b eâ uo án g coù th eå taêng d aàn le ân 5 kg /ng aøy . Qu i trình nu oâi d öô õn g b eâ ñö ô ïc aùp d uïn g n hö sau :

Qui trình nuoâi döôõng beâ lai höôùng söõa

Tuaàn tuoåi

Söõa uoáng (kg/con,ngaøy)

Caùm HH (gam/con/ng)

Coû khoâ (gam/con/ng)

Toång löôïng söõa+nöôùc uoáng (kg/con/ngaøy)

2 5 5 0 3 .5 – 5 .0 3 4 1 00 5 0 4 .0 – 5 .0 4 4 1 50 5 0 4 .0 – 5 .5 5 4 2 50 1 00 5 .0 – 6 .0 6 4 4 00 1 50 5 .0 – 6 .5 7 3 6 00 2 00 5 .5 – 7 .5 8 3 8 00 3 00 6 .0 – 8 .0 9 2 1 00 0 4 00 6 .5 – 8 .5

1 0 1 50 0 5 00 7 .0 – 9 .0 1 1 1 75 0 6 00 8 .0 – 10 1 2 2 00 0 8 00 8 .5 – 11

Be â raát n h aïy caûm v ô ùi tyû le ä be ùo co ù tro ng sö õa (b aát ky ø th öùc u o án g th ay th eá sö õa n aøo cu õng p h aûi co ù tyû le ä b e ùo tron g k ho ûang 2 ,5 de án 3 %). Vì tyû leä be ùo tro ng sö õa raát kh aùc n h au tro ng su o át th ôøi g ian v aét söõa (be ùo th aáp tro ng caùc tia sö õa ñ aàu v aø ty û leä b eùo cao h ôn v aøo cu oái lu cù v aét söõa). Vì v aäy , ch u ùng ta n e ân v aét sö õa x on g roài m ôùi ch o b eâ uo áng . Ñie àu n aøy cu õn g g iu ùp ch u ùn g ta traùn h ñ öô ïc tình traïn g th aát th öô øn g cuûa ty û leä b e ùo tro ng sö õa cho b eâ u oáng . Khoâng bao giôø cho beâ uoáng söõa coù hoøa chung vôùi nöôùc.

Beâ caùi laø töông lai phaùt trieån cuûa noâng traïi boø söõa. Beâ caàn ñöôïc nuoâi döôõng chaêm soùc toát. Nuoâi beâ taùch meï laø bieän phaùp toát nhaát ñeå kieåm soaùt löôïng söõa beâ buù vaø nuoâi döôõng beâ theo ñuùng quy trình. Beâ caàn ñöôïc taäp cho aên sôùm ñeå giuùp cai söõa sôùm , giuùp beâ aên ñöôïc nhieàu coû vaø tieâu hoùa ñöôïc rôm coû toát khi lôùn.

5 9

Tro n g g iai ñ oïan sau kh i cai sö õa, caàn ch aêm so ùc be â to át , v ì ñ aây laø g iai ñ o aïn kh uûng k ho aûng cu ûa b eâ d o ô û g iai ñ o aïn chu ye ån ch eá ño ä n uo âi d öô õn g tö ø söõa m e ï san g th öùc aên tho â x anh . Caàn ñ aûm b aûo so á löô ïng v aø ch aát lö ôïng thö ùc aên cho be â ñe å chu ùn g kh oâng b ò co øi co ïc, be än h taät aûnh h öô ûn g ñ eán g iai ño aïn sau . Ng o aøi thô øi g ian ch aên th aû ng o aøi ño àn g , caàn b oå su ng th öùc aên tinh coù ch aát löô ïn g cao .

5.1.1. Söï phaùt trieån cuûa beâ vaø boø tô Kh i m oät be â co n co ù k ho ái lö ôïng lö ôïng tre ân 4 0 kg ñö ô ïc n uo âi d öô õn g vô ùi k h aåu p h aàn sö õa n gu ye ân töï

d o th ì n o ù co ù the å taên g tro ïn g ñö ôïc 0 ,9 kg /ng aøy . Tu y n h ie ân cuõng kh oâng n eân nu o âi be â qu aù m aäp , seõ aûn h h öô ûng ñe án söï p h aùt d uïc cu ûa b e â. Vì v aäy , caàn ch o aên ñ uùng m öùc ñ e å b eâ ñ aït taêng tro ïn g the o y eâu caàu .. Th am kh aûo b aûn g d öô ùi ñ aây ñe å ñ aùn h g iaù laø b eâ coù n uo âi q u aù m aäp h ay k ho ân g . Ne áu q u aù m aäp h ay q u aù o ám caàn ñ ie àu ch ænh k h aåu p h aàn .

PHAÙT TRIEÅN CUÛA BEÂ HOLSTEIN FRIESIAN THUAÀN QUA CAÙC THAÙNG TUOÅI (tham khaûo cho beâ lai höôùng söõa)

Thaùng tuoåi

(xaáp xæ) Theå troïng

(kg) Voøng ngöïc

(cm) Thaùng tuoåi Theå troïng

(kg) Voøng ngöïc

(cm) 3 th aùn g 1 00 1 05 1 5 th aùng 3 50 1 62 5 th aùn g 1 50 1 19 1 7 th aùng 4 00 1 69 8 th aùn g 2 00 1 32 2 0 th aùng 4 50 1 75 1 0 th aùn g 2 50 1 43 2 2 th aùng 4 90 1 80 1 2 th aùng 2 90 1 51 2 4 th aùng 5 25 1 85 Gh i ch uù : Caùc be â lai HF ñ aït 7 0 –8 0 % k ho ái löô ïng th am kh aûo tre ân ñ aây , laø ñ aït y e âu caàu .

5.1.2. Trui söøng cho beâ Ñe å ñ aûm b aûo an toøan cho g ia suùc v aø n gö ôøi ch aên n uo âi, n e ân tru i söøng cho be â co n .Tho ân g thö ô øn g

v ie äc tru i sö øn g n e ân ñö ô ïc tie án h aøn h kh i g ia su ùc co øn n h oû v ì v aäy ng öô øi ta co øn go ïi n où laø “k ho âng ch o söøn g m o ïc”. Ne áu tru i sö øng ho aëc cö a sö øn g ôû g iai ñ o aïn b o ø lôùn ,seõ laâu laøn h h ôn v aø d eã b ò stre ss laøm g iaûm sö õa, g iaûm taêng tro ïn g . Tro ng ñ ieàu k ie än ch aên nuo âi n oâng ho ä, kh oâng co ù d uïng cu ï ch uy eân du øn g , co ù th e å d u øn g mo ät oáng n öô ùc ∅21 d aøi 1 m eùt, nu ng n oùng ño û, ñ eå tru i sö øng cho b eâ. Tu øy thu oäc v aøo ñ oä d aøy cu ûa d a g o ác söøng ta co ù th e å tru i töø 5 ñ eán 2 0 g iaây . Ph aûi laøm p h oûng p h aàn dö ô ùi d a ñ e å taïo th aøn h m oät v oøng p ho ûng , laøm ch o m aùu k ho ân g th eå ñ eán n uo âi dö ôõng mo â söøng ñö ôïc nö õa. Veát thö ôn g toát co ù m aøu n aâu v aø k ho â. Sau ñ o ù ve át thö ôn g ph aûi ñ öô ïc saùt tru øn g ñe å ng öøa nh ieãm tru øn g .

5.1.3. Ñaùnh soá hieäu cho be To át nh aát ta n eân laäp soá h ie äu ch o b eâ ng ay k h i coøn n ho û (tro ng g iai ñ o ïan bu ù sö õa ). Co ù the å chu ïp

h ìn h , v eõ caùc ñ aëc ñ ie åm n h aän d aïn g tron g ph ieáu theo d oõi ñ aøn v aø th eo d oõi caù th e å, ñ aùn h so á tai;, ñ e o vo øn g so á ô û co å… .Tro ng ñ ie àu k ie än h ie än n ay taïi Vie ät Nam , th ích hô ïp n h aát laø söû du ïn g b ieän p h aùp ñ eo v o øn g so á (k h aéc so á h ieäu tre ân m oät m ieáng n hö ïa) roài ñ eo ô û co å h o aëc ñ eo b aûng so á tai.

5.1.4. Loaïi boû vuù thöøa ( vuù ñeo ) Mo ät so á b eâ sinh ra co ù nh ie àu h ôn 4 vu ù. Caùc v uù thö øa n aøy se õ laøm m aát ve õ ñ eïp cu ûa b aàu v uù v aø seõ

g aây caûn trô û k h i v aét sö õa (n h aát laø k h i v aét söõa b aèng m aùy ). Caùc v u ù thö øa n aøy p h aûi ñö ôïc lo aïi b o û k h i b e â ñ öô ïc 1 ñe án 2 th aùn g tu oåi. Ye âu caàu th uù y can th ie äp , lo aïi bo û b aèn g tie åu p h aãu .: x aùc ñ ònh ñ uùng v u ù thö øa , saùt tru øn g ,g aây te â cu ïc b oä ro ài du øn g ke ùo caét b o û.

6 0

5.2. Ñoái vôùi boø tô haäu bò ÔÛ g iai ño aïn n aøy , b o ø ñ aõ söû d uïng toát th ö ùc aên th oâ x an h n eân thö ùc aên chu û y eáu ch o g iai ño aïn n aøy laø th oâ

x an h . Caàn taïo ñ ie àu k ieän cho b oø sö û du ïn g thö ùc aên th o â x an h nh ieàu nh aát. Ng o aøi v ieäc ch aên th aû, co ù th eå x öû d u ïn g th öùc aên u û chu a, uû x anh , co û kh o â, rô m u û v aø caùc lo aïi p hu ï p he á p h aåm kh aùc (caùc lo aïi k ho â d aàu , taûn g lie ám u re â- ræ m aät) cho b oø aên

Dö ïa v aøo n hu caàu cu ûa bo ø v aø kh aû n aêng cu ng caáp th ö ùc aên tre ân ño àn g coû ñe å coù ke á ho aïch b oå sun g th ö ùc aên taïi ch uo àn g . Neáu th öùc aên tho â x an h b ò h aïn ch e á ,caàn b oå su ng thö ùc aên taïi chu oàng : 10 -1 5 kg co û x an h ; ho aëc 3 -5 kg rô m u û 4 % u re â; ho aëc 1 00 g taûng lie ám 1 0 % u re â. Haøm löô ïn g p ro te in th oâ tro ng k haåu p h aàn ñ aït k ho ûan g 1 2 % .Coù th e å th ay th eá 1 ,5 k g thö ùc aên tin h ho ãn hô ïp / con / ng aøy b aèn g 1 ,5 kg h aït bo ân g + 1 ,5 k g ræ m aät/co n /ng aøy .

Bo ø tô th öô øn g ñ oäng du ïc laàn ñ aàu v aøo 1 2 –1 3 th aùng tu oåi ( ñ aït troïng löô ïn g töø 40 –50 % tro ïn g lö ôïng b o ø caùi trö ô ûn g th aøn h ) Tuy n h ie ân ch æ ne ân p ho ái g io án g cho b o ø tô lu ùc 14 th aùng tuo åi, k h i ñ aït k ho ái lö ôïn g tre ân 22 0 kg ( 6 0 % tro ïn g löô ïn g bo ø caùi trö ô ûng th aøn h ) v aø th aønh thu ïc sin h du ïc ho øan ch ænh . Bo ø tô k ho âng n e ân nu oâi q u aù m aäp ho aëc q u aù oám . Kh aåu p h aàn ch o aên ch ín h laø th öùc aên th o â ( co û & rôm ) v aø p hu ï ph e á p h aåm .

Tro n g g iai ñ oïan m ang th ai , b o ø tô caàn ñö ôïc n uo âi d öô õng to át v ì no ù se õ aûnh hö ô ûn g ñ eán kh aû n aên g saûn x u aát cu ûa bo ø sau n aøy . Töø th aùng m ang th ai th öù 4 caàn ch o b oø aên the âm th öùc aên tin h ( b aèn g 0 ,8 - 1 % tro ïng lö ôïng cô th eå, v í d uï bo ø n aën g 30 0 k g cho aên k h oûan g 2 ,4 –3 kg thö ùc aên tin h ). Ng o aøi ra, ñ o ái v ô ùi b o ø tô caàn ch o aên tö ø 0 ,5 – 1 k g thö ùc aên tin h ñe å cho n hu caàu ph aùt trieån cu ûa b oø . Trö ô ùc k h i san h 1 -2 th aùng , b oø caàn ñ ö ôïc laøm q ue n v ô ùi ng öô øi v aét söõa b aèn g caùch taém ch aûi, ch aêm so ùc , xo a bo ùp b aàu vu ù v aø th ao taùc ch u aån b ò v aét sö õa mo ãi n g aøy .

5.3. Ñoái vôùi boø caùi ñang cho söõa Bo ø caàn cho aên th eo ñ uùng tieâu ch u aån kh aåu ph aàn aên p hu ø h ôïp vô ùi n aên g su aát söõa v aø the o chu k y ø cho

sö õa, to ùm taét n hö sau : • Tro n g 2 -3 th aùn g ñ aàu ( töø kh i sinh ñe án lu ùc ñ aït ñ æn h sö õa cao n h aát ) bo ø caàn ñ öô ïc ch o aên ñu û lö ô ïn g

th ö ùc aên tinh ( 1 -1 ,5 % troïng löô ïn g cô the å . v í du ï b o ø n aën g 40 0 k g ch o aên k ho ûang 4 –6 kg thö ùc aên tin h ).Th öùc aên th o â ch ie ám tì leä th aáp (50 % kh aåu p h aàn ) n hö ng ch aát lö ô ïn g ph aûi cao . Haøm lö ôïng Pro te in tho â tro ng kh aåu p h aàn ph aûi ñ aït tö ø 16 –18 %. Kh i ch o aên lö ô ïn g th öùc aên h o ãn hô ïp qu aù cao ( 9 k g /con /n g aøy ) se õ g aây ro ái lo ïan tie âu h oùa v aø m oät so á b eänh kh aùc. Haøm lö ô ïn g ñ aïm th oâ tron g k h aåu p h aàn p h aûi ñ aït tö ø 16 -1 8 %.

• Tro n g g iai ñ o aïn g iö õa chu ky ø ch o sö õa, luùc n aøy löô ïng sö õa ñ aõ g iaûm d aàn . Ne ân taên g d aàn lö ôïng th öùc aên tho â x an h ( le ân 60 - 65 % ) v aø g iaûm löô ïn g th öùc aên tin h . Haøm löô ïng ñ aïm th oâ tron g k h aåu ph aàn p h aûi ñ aït tö ø 14 -1 6 %.

• Tro n g g iai ño ïan cu oái k yø cho sö õa , thö ùc aên tho â x an h ch ie ám tæ le ä ch ính tron g kh aåu ph aàn ( 75 – 8 5 % ). Haøm lö ô ïn g ñ aïm tho â tro ng kh aåu p h aàn p h aûi ñ aït tö ø 12 -14 %.Boø thö ô øn g ñ oäng du ïc laïi sau kh i san h tö ø 3 5 –6 0 ng aøy . Tuy n h ie ân ch æ p ho ái g io áng cho b oø 5 0 -6 0 ng aøy sau k h i san h , k h i cô qu an sin h d uïc b o ø caùi ñ aõ ho ài ph uïc h o aøn to aøn v aø ph oái g io án g luùc n aøy tæ le ä ñ aäu th ai se õ cao . Bo ø caàn v aän ñ oäng , taém n aéng ñ e å taêng cöô øn g h aáp th u Can x i, traùn h nh öõng b e än h ve à xö ôn g . 5.4. Ñoái vôùi boø caùi caïn söõa Bo ø trö ôùc k h i san h tö ø 60 n g aøy caàn p h aûi ñ öô ïc caïn sö õa ñ e å ñ aûm b aûo sö ùc k ho ûe cho bo ø me ï v aø th ai,

ñ aûm b aûo sö ï ho ài p hu ïc cu ûa tu ye án vu ù ñe å sin h co n toát v aø co ù n aêng su aát cao ôû lö ùa k eá tieáp .

6 1

Ñe å traùnh bo ø b ò v ie âm vu ù v aø ñ aûm b aûo n aêng su aát sö õa ôû ch u ky ø k e á tie áp , caàn aùp du ïn g b ieän ph aùp caïn sö õa tö ø tö ø b aèng caùch g iaûm lö ô ïn g thö ùc aên v aø n öô ùc uo án g , th ay ñ o ài ch uo àn g v aø ng öô øi v aét sö õa, g iaûm so á laàn v aét söõa.Tu aàn leã ñ aàu g iaûm so á laàn v aét sö õa tö ø 2 laàn x uo án g 1 laàn . Tu aàn le ã tie áp 2 n g aøy v aét söõa 1 laàn v aø sau cuøng th i n gö ng h aún .

CHÖÔ NG V : CHAÊM SOÙC SÖÙC KHOÛE BOØ SÖÕA

Taém chaûi, vaän ñoäng, taém naéng laø nhöõng bieän phaùp chaêm soùc cô baûn giuùp cho boø thoaûi maùi, maïnh khoûe, taêng naêng suaát. Caàn phaûi caïn söõa cho boø tröôùc khi sinh 60 ngaøy ñeå tuyeán vuù hoài phuïc vaø ñaûm baûo söùc khoûe cho boø caùi, cho baøo thai vaø ñaït naêng söùc cao ôû löùa keá tieáp.

62

6 gi 8 gi 10 gi 12 gi 14 gi 1 6 gi 18 gi

THÔØI GIAN BIEÅU CHAÊM SOÙC ÑAØN BOØ SÖÕA HAÈNG NGAØY

-TAÉM BOØ -VEÄ SINH CHUOÀNG -VAÊT SÖÕA

-TAÉM BOØ -VEÄ SINH CHUOÀNG -CHUAÅN BÒ VAÉT SÖÕA

VAÉT SÖÕA

CHO BOØ AÊN RÔM

CHO BOØVAÄN ÑOÄNG

CHO BOØ AÊN THÖÙC AÊN TINH +COÛ + PHUÏÏ PHEÁ PHAÃM

63

GIAI ÑOAÏN SÔ SINH - CAI SÖÕA

CHAÊM SOÙC • Taùch beâ khoûi boø caùi ngay sau khi sinh, cho

uoáng söõa baèng xoâ

• 7-10 ngaøy ñaàu nuoâi beâ treân cuûi • Traùnh cho beâ buù quaù nhanh

THUÙ Y • Chuù yù beänh ñöôøng tieâu hoùa ( nhaát laø tình

traïng beâ buù nhanh, söõa rôi vaøo daï coû, khoâng

tieâu hoùa, leân men gaây suønh buïng.

QUY TRÌNH NUOÂI DÖÔÕNG CHAÊM SOÙC BOØ TÖØ SÔ SINH ÑEÁN KHI ÑEÛ LAÀN ÑAÀU

NUOÂI DÖÔÕNG • Nöõa giôø sau khi sanh cho beâ buù söõa ñaàu : 0,7 –

1 kg/ laàn vaø chia laøm nhieàu laàn ( 4-5 laàn /ngaøy

).

• Löôïng söõa beâ buù haèng ngaøy khoaûng 10 %

troïng löôïng beâ

• Taäp cho beâ aên thöùc aên töø ngaøy thöù baûy ,

taêng daàn löôïng thöùc aên khoaûng 2 kg/ng

• Tieâu chuaàn thöùc aên taäp aên : 16 –18 % ñaïm,

6-8 % xô thoâ

• 2-3 tuaàn sau khi sinh, taäp cho beâ aên coû khoâ, chaát löôïng toát

GIAI ÑOÏAN CAI SÖÕA – 12 THAÙNG

GIAI DOÏAN 12 THAÙNG – ÑEÛ LAÀN

ÑAÀU CHAÊM SOÙC • Neáu ñöôïc nuoâi döôõng toát, beâ coù theå ñöôïc cai söõa

luùc 3 thaùng tuoåi

• Trui söøng khi beâ coøn nhoû

• Caân beâ (ño voøng ngöïc) ñeå ñaùnh giaù taêng tröôûng

CHAÊM SOÙC • Boø coù theå leân gioáng sôùm nhöng chæ

phoái gioáng cho boø khi 14 thaùng tuoåi vaø

troïng löôïng treân 220 kg

• Chaêm soùc cho quen vôùi vieäc vaét söõa

NUOÂI DÖÔÕNG • Taêng daàn löôïng thöùc aên thoâ xanh

• Taäp cho beâ aên nhieàu loaïi thöùc aên khaùc nhau

• Haøm löôïng Protein khaåu phaàn khoaûng 16%

• Töø thaùng thöù 7 , taäp cho beâ aên rôm raï

• Khoâng nuoâi beâ quaù maäp. Beâ quaù maäp seõ coù aûnh

höôûng ñeán söï phaùt duïc vaø ñaëc bieät laø söï phaùt trieån

cuûa caùc tuyeán vuù

• Töø cai söõa ñeán luùc 7 thaùng tuoåi boå sung löôïng thöùc

aên tinh khoaûøng 1 –1,5 kg/con/ng . Töø 7 thaùng ñeán 12 , boå sung löôïng thöùc aên tinh khoaûng 0,5 kg/con/ng

NUOÂI DÖÔÕNG • Thöùc aên chuû yeáu laø thöùc aên thoâ xanh.

Coù theå boå sung caùc loaïi thöùc aên phuï

pheá phaåm.

• Haøm löôïng protein thoâ cuûa khaàu phaàn

khoaûng 12 %.

• Töø thaùng mang thai thöù 4, caàn boå sung

3 - 4 kg thöùc aên tinh (1 % troïng löôïng

boø & 1 kg cho taêng tröôûng )

THUÙ Y • Chuù yù caùc beänh tieâu chaûy, thöông haøn, baïch haàu,

vieâm phoåi, caàu truøng

• Tieâm phoøng caùc beänh & taåy kyù sinh truøng

THUÙ Y • Tieâm phoøng caùc beänh

• Toát nhaát neân taåy kyù sinh truøng tröôùc khi

phoái gioáng

64

GIAI ÑOAÏN MANG THAI

CHAÊM SOÙC • Taém chaûi ngaøy 2 laân , nhaát laø khi trôøi

noùng.Chuù yù cho boø vaän ñoäng taém naéng .

• Xoa boùp baàu vuù ñeå boø quen vôùi vieäc vaét

söõa.

• Chuaån bò cho boø ñeû .

THUÙ Y • Chuù yù giöõ veä sinh , phoøng beänh vaø tieâm phoøng

QUY TRÌNH NUOÂI DÖÔÕNG CHAÊM SOÙC BOØ CAÙI SINH SAÛN

NUOÂI DÖÔÕNG • Thöùc aên chuû yeáu laø thöùc aên thoâ xanh. Coù

theå boå sung caùc loaïi thöùc aên phuï pheá phaåm.

• Haøm löôïng protein thoâ cuûa khaàu phaàn

khoaûng 12 %.

• Töø thaùng mang thai thöù 4, caàn boå sung 3 - 4

kg thöùc aên tinh (1 % troïng löôïng boø & 1 kg

cho taêng tröôûng )

• Hai thaùng chöûa cuoái caàn cho aên caùc loaïi

thöùc aên chaát löôïng toát , taêng löôïng thöùc aên

tinh ñeå boø quen daàn vôùi khaåu phaàn nhieàu

thöùc aên tinh sau khi ñeû

GIAI ÑOAÏN CHO SÖÕA GIAI ÑOAÏN CAÏN SÖÕA

CHAÊM SOÙC • Chuù yù quy trình taém chaûi, vaän ñoäng, taém naéng.

• Quy trình vaét söõa hôïp veä sinh.

• Khoaûng 45 ngaøy sau khi ñeû boø leân gioáng laò. Ñeå boø

hoài phuïc toát neân phoái gioáng khi boø leân gioáng laàn keá tieáp

CHAÊM SOÙC • Chuù yù quy trình taém chaûi, vaän ñoäng,

taém naéng

• Chaêm soùc cho quen vôùi vieäc vaét söõa cho löùa sau

NUOÂI DÖÔÕNG • Chuù yù cheá ñoä nuoâi döôõng theo töøng giai ñoaïn cho

söõa.

• Giai ñoaïn 1: cho boø aên caùc thöùc aên chaát löôïng toát.

Cho aên thöùc aên tinh khoaûng 1,5 % troïng löôïng cô

theå boø vaø theo saûn löôïng söõa ñænh cao döï

kieán.Löôïng Protein khaåu phaàn 18%

• Giai ñoaïn 2 : thöùc aên tinh chieám 40% khaåu phaàn,

taêng daàn löôïng thöùc aên thoâ. Löôïng protein khaåu

phaàn 16 %..

• Giai ñoïan 2 : giaûm löôïng thöùc aên tinh..Taêng löôïng thöùc aên thoâ.Löôïng protein khaåu phaàn 14 %

NUOÂI DÖÔÕNG • Thaùng ñaàu : thöùc aên thoâ xanh vaø phuï

pheá phaåm laø chính, giaûm thöùc aên tinh

• Thaùng keá tieáp : taêng daàn löôïng thöùc

aên tinh. Löôïng thöùc aên tinh khoaûng 2 kg

con.

• 2 tuaàn tröôùc khi ñeû : taêng löôïng thöùc aên tinh khoaûng 3-4 kg. Cho aên caùc loaïi thöùc

aên thoâ xanh chaát löôïng toát. Löôïng protein khaåu phaàn khoaûng 15 %.

THUÙ Y • Chuù yù tieâm phoøng ñaày ñuû. Ñeà phoøng caùc beänh vieâm vuù.Taåy kyù sinh truøng ñöôøng tieâu hoùa

THUÙ Y • Tieâm phoøng caùc beänh theo quy ñònh

65

CHUYEÂN ÑEÀ V: CHAÊM SOÙC SÖÙC KHOÛE BOØ SÖÕA 5.1. CAÙC NGUYEÂN TAÉC PHOØNG BEÄNH TREÂN BOØ SÖÕA

Giaù trò moät boø söõa raát lôùn . vì theá caàn phaûi chuù yù trong vieäc chaêm soùc, veä sinh , tieâm phoøng ñeå ngaên ngöøa beänh. Khi boø ñaõ maéc beänh thì seõ gaây nhieàu thieät haïi veà kinh teá.Trong coâng taùc phoøng beänh, ngöôøi chaên nuoâi caàn phaûi chuù yù veä sinh aên uoáng, veä sinh thaân theå, veä sinh chuoàng traïi, ñoàng coû, veä sinh khai thaùc söõa ñuùng kyõ thuaät vaø tieâm phoøng ñaày ñuû theo khuyeán caùo cuûa caùn boä thuù y.

5.1.1. Veä sinh aên uoáng Thöùc aên cho boø phaûi saïch, khoâng thoái, chua , moác, khoâng laãn caùc taïp chaát nhö

ñinh, daây keõm seõ aûnh höôûng ñeán söùc khoûe cuûa boø. Khi baét ñaàu muøa möa,caàn chuù yù boø deã bò chöôùng hôi do aên nhieàu coû non. Nöôùc uoáng cho boø phaûi saïch seõ. Toát nhaát laø cho uoáng nöôùc gieáng, nöôùc soâng, suoái traùnh caùc nguoàn nöôùc ao tuø ñoïng. Ñaõ coù nhieàu tröôøng hôïp boø cheát do uoáng nöôùc töø nguoàn nöôùc nhieãm ñoäc caùc loaïi thuoác tröø saâu .

5.1.2. Veä sinh thaân theå Boø caàn ñöôïc taém chaûi thöôøng xuyeân ñeå da baøi tieát toát. Kieåm tra tình traïng ve ñeå xöû

lyù. Coù theå söû duïng dung dòch Dipterex 5 o/oo (5 phaàn nghìn) ñeå phun tröø ve (khuyeán caùo laø haïn cheá duøng Dipterex vì khoâng an toaøn, nhaát laø cho beâ). Hieän nay coù moät soá loaïi môùi nhö Bayticol hoaëc Asuntol coù theå mua taïi caùc cöûa haøng thuoác thuù y. Chuù yù traùnh phun thuoác leân coû hay thöùc aên, coù theå gaây ngoä ñoäc cho boø. Khi söû duïng thuoác, hoaù chaát ñeå xöû lyù, ñieàu trò neân nhôø caùn boä thuù y tö vaán ñeå traùnh ngoä ñoäc vaø hieän töôïng lôøn thuoác.

5.1.3. Veä sinh chuoàng traïi Chuoàng traïi caàn ñöôïc giöõ khoâ raùo, saïch seõ. Coù hoá chöùa phaân xa chuoàng. Neân ñònh

kyø 6 thaùng /laàn tieâu ñoäc chuoàng traïi baèng voâi soáng raéc leân neàn chuoàng. Hieän nay coù moät soá loaïi thuoác saùt truøng coù baùn treân thò tröôøng duøng ñeå tieâu ñoäc chuoàng traïi raát toát vaø an toaøn . Coù theå tham khaûo taïi caùc cöûa haøng thuoác thuù y. Caàn boá trí hoá saùt truøng ôû coång vaøo traïi.

5.1.4. Tieâm phoøng Tieâm phoøng laø caùch gaây mieãn dòch chuû ñoäng cho boø baèng caùc loaïi vaéc xin. Ñeå

traùnh khoûi toån thaát lôùn do boø bò beänh truyeàn nhieåm, nhaát thieát phaûi töï giaùc chaáp haønh tieâm phoøng. Ñaây laø bieän phaùp tieát kieäm nhaát, hieäu quaû nhaát ñeå baûo veä söùc khoûe cho ñaøn boø . Ñaëc bieät laø phaûi tieâm phoøng caùc beänh theo ñuùng phaùp leänh thuù y.

PHÖÔNG CHAÂM CHÍNH : PHOØNG BEÄNH HÔN CHÖÕA BEÄNH

66

5.1.5. Veä sinh khai thaùc söõa. Caàn phaûi chuù yù khai thaùc boø söõa ñuùng kyõ thuaät. KhoÂng quaù taän thu, phaûi cai söõa

ñuùng thôøi ñieåm. Duïng cuï vaét söõa, ñöïng söõa phaûi ñöôïc söû duïng rieâng bieät, saùt truøng, phôi khoâ. Khi boø beänh , phaûi xöû lyù thì khoâng ñöôïc baùn söõa cho ngöôøi tieâu duøng vaø nhaø maùy cheá bieán söõa.Söõa boø beänh, khi pha chung vôùi söõa caùc boø khaùc (khoâng beänh) seõ laøm giaûm chaát löôïng söõa chung cho caø ñaøn. Ngöôûi chaên nuoâi neân töï vaét söõa vaø coù phaân coâng ngöôøi vaét söõa. Ngöôøi vaét söõa, chaêm soùc boø phaûi ñöôïc khaùm beänh ñònh kyø, khoâng maéc beänh truyeàn nhieåm. Nôi vaét söõa phaûi xa nôi chöùa thöùc aên, hoá phaân vì söõa raát deã haáp thu caùc muøi khaùc. 5.2. CAÙC LOAÏI BEÄNH TREÂN BOØ SÖÕA

5.2.1. Caùc beänh truyeàn nhieãm

5.2.1.1.Moät soá beänh truyeàn nhieãm chính coù theå laây töø boø sang ngöôøi .

a. Beänh lao (Tuberculosis) Beänh lao laø beänh truyeàn nhieãm maõn tính cuûa nhieàu loøai ñoäng vaät vaø ngöôøi, gaây

ra do bôûi vi khuaån lao (Mycobacterium tuberculosis). Boø maéc beänh naøy do nuoâi döôõng keùm, ít ñöôïc vaän ñoäng, chuoàng traïi dô baån toái taêm ít aùnh saùng. Beâ buù söõa cuûa nhöõng boø meï maéc beänh lao thì caøng deã maéc beänh lao.

Boø coù theå maéc beänh lao ôû caùc loïai: lao phoåi, lao haïch, lao vuù ,lao dòch hoøan vaø lao ñöôøng tieâu hoùa. Khi maéc beänh, boø coù nhöõng bieåu hieän nhö sau: soát nheï,keùo daøi vaø giaùn ñoïan, söùc khoûe suùt keùm, theå traïng giaûm, boø oám daàn, thöôøng bò chöôùng hôi. Tuøy theo loïai beänh maø coù nhöõng bieåu hieän khaùc nhau. Boø lao phoåi thöôøng ho khan, thôû khoù, ngaøy caøng gaày yeáu, uû ruõ vaø cheát do kieät söùc. Caùc loaïi lao khaùc thì khoù phaùt hieän hôn. Lao vuù coù theå bò laàm laån vôùi vieâm vuù neáu khoâng coù bieän phaùp chaån ñoaùn ñuùng.

Bieän phaùp chaån ñoaùn beänh lao thoâng thöôøng nhaát laø chaån ñoaùn baèng khuaån lao toá

(Tuberculin). Ngöôøi ta caïo loâng choã tieâm, roài tieâm 0,2 ml Tuberculin vaøo trong da. Sau 72 giôø ñoïc keát quûa, döïa vaøo hieäu soá taêng ñoä daøy cuûa da: taêng /3,5 mm laø maéc beänh (döông tính); taêng töø 2,5-3,4 mm laø nghi ngôø; döôùi 2,5 mm laø khoâng beänh (aâm tính).

Bieän phaùp quan troïng nhaát ñeå baûo veä söùc khoûe boø söõa laø cho aên , uoáng ñaày

ñuû,saïch seõ; chuoàng traïi khoâ raùo thoâng thoaùng; ñònh kyø taåy kyù sinh truøng ; tieâm phoøng ñaày ñuû vaø ñuùng ñònh kyø theo quy ñònh cuûa cô quan thuù y. Khi boø coù trieäu

tröùng baát thöôøng, neân goïi thuù y ngay. Khoâng töï yù baùn chaïy thuù beänh.

67

Trong thöïc teá chaên nuoâi hieän nay, vôùi caùc chöông trình kieåm soùat beänh lao, khi boø

maéc beänh thì loaïi thaûi ngay ñeå traùnh laây nhieãm sang gia suùc khaùc., töø ñoù giaûm tæ leä boø maéc beänh trong ñaøn .

Bieän phaùp phoøng beänh höõu hieäu nhaát laø nuoâi döôõng boø toát, hôïp veä sinh, haøng naêm

chaån ñoaùn baèng Tuberculin ñeå loaïi thaûi nhöõng boø beänh. Chuoàng traïi caàn taåy ueá ñònh kyø ñeå haïn cheá beänh lao. Ngöôøi vaét söõa vaø ngöôøi chaêm soùc boø neân ñònh kyø khaùm beänh .Ngöôøi maéc beänh lao khoâng ñöôïc tieáp xuùc vôùi boø söõa vaø söõa.

b. Beänh xoaén truøng (Leptospirosis) Beänh xoaén truøng (beänh Lepto) laø beänh truyeàn nhieãm ôû nhieàu loøai gia suùc vaø

ngöôøi, do vi truøng Leptospira gaây ra (coù nhieàu chuûng). Beänh ôû choù, boø, heo, ngöôøi laø do Leptospira icterohemorrhagiae. Boø bò beänh laø do bò laây lan töø gia suùc beänh, caùc loïai gaäm nhaám mang nhieàu maàm beänh. Xoaén truøng lepto laây lan qua ñöôøng da, maøng nieâm maïc, ñöôøng tieâu hoùa (thöùc aên, nöôùc uoáng).

Khi maéc beänh, boø coù nhöõng trieäu chöùng nhö soát cao, boû aên, ñaùi ra maùu (maøu caø

pheâ), ñoâi khi söõa coù maøu hoàng, caùc vuøng nieâm maïc vaø phaân vaøng nhö ngheä. Boø maéc beänh thöôøng bò saåy thai, löôïng söõa suït giaûm.

Bieän phaùp chaån ñoùan thoâng thöôøng laø xem xeùt caùc trieäu chöùng laâm saøng nhöng

phaûi ñeå yù raèng beänh naøy raát deã laàm laån vôùi caùc beänh kyù sinh truøng ñöôøng maùu vaø saåy thai do caùc nguyeân nhaân khaùc. Vì vaäy ñeå chính xaùc, ngöôøi ta thöôøng aùp duïng caùc bieän phaùp chaån ñoùan trong phoøng thí nghieäm nhö soi kính hieån vi, phaân laäp, chaån ñoùan huyeát thanh hoïc, phaûn öùng vi ngöng keát , keát tan…

Khi boø maéc beänh coù theå ñieàu trò baèng khaùng sinh hoaëc huyeát thanh Lepto . Toát

nhaát laø neân baùo vôùi caùn boä thuù y ñeå ñieàu trò coù keát quaû toát hôn . Ñeå phoøng beänh Lepto caàn giöõ veä sinh chuoàng traïi saïch seõ, khoâ raùo, dieät chuoät, vaø

cho boø uoáng nöôùc saïch, aên saïch. Khoâng mua boø ôû nhöõng nôi nhieãm beänh (khi mua caàn coù giaáy chöùng nhaän söùc khoûe cuûa boø). Tieâm phoøng vaccin ñeå phoøng beänh. Ngöôøi tieáp xuùc vôùi boø söõa caàn coù bieän phaùp baûo hoä caàn thieát ( ñi uûng, mang gaêng tay) vaø ñònh kyø khaùm beänh.

c. Beänh saåy thai truyeàn nhieãm ( Brucellosis)

68

Beänh do vi truøng Brucella gaây ra (coù nhieàu chuûng). Beänh ôû boø laø do Brucella abortus bovis. Nguoàn laây beänh laø töø caùc gia suùc maéc beänh thoâng qua söõa, nhau thai, tinh dòch, maùu vaø caùc chaát dòch cuûa ñöôøng sinh duïc.

Khi maéc beänh, boø thöôøng bò vieâm vaø hoaïi töû nhieàu boä phaän phuû taïng, ñaëc bieät laø

töû cung, vì vaäy thöôøng gaây saåy thai, ñeû non. Saåy thai thöôøng xaûy ra vaøo thaùng thöù saùu ñeán thaùng thöù taùm. Ngoaøi ra, coøn thaáy boø coù theå bò vieâm khôùp, soùt nhau.

Bieän phaùp chaån ñoaùn laâm saøng laø hieän töôïng saåy thai lieân tieáp, thöôøng vaøo thôøi

gian cuoái cuûa thai kyø. Khi nghi ngôø, caàn laáy maãu beänh ñeå kieåm tra vi truøng vaø huyeát thanh hoïc taïi phoøng chaån ñoaùn , xeùt nghieäm cuûa caùc traïm thuù y. Phaûn öùng ngöng keát chaäm trong oáng nghieäm (Phaûn öùng Wright) laø bieän phaùp chaån ñoaùn phoå bieán, thöôøng ñöôïc aùp duïng kieåm tra ñònh kyø ñeå phaùt hieän boø maéc beänh.

Khi boø maéc beänh raát khoù ñieàu trò vaø toán keùm. Vì vaäy, bieän phaùp toát nhaát laø xöû lyù

loaïi thaûi boø beänh ñeå traùnh laây lan . Ñeå phoøng beänh, caàn nuoâi döôõng boø ñuùng phöông phaùp, chuoàng traïi saïch seõ, haïn

cheá cho boø ñöïc nhaûy tröïc tieáp, kieåm tra ñònh kyø ñeå phaùt hieän boø bò beänh vaø loaïi thaûi. Coù theå tieâm phoøng vaccin ñeå phoøng beänh cho beâ caùi töø 4-8 thaùng tuoåi.

5.2.1.2. Caùc beänh truyeàn nhieãm caàn tieâm phoøng ñònh kyø theo phaùp leänh

Thuù Y a.Beänh tuï huyeát truøng traâu boø Beänh tuï huyeát truøng (coøn goïi laø beänh toi), gaây ra bôûi vi truøng Pasteurella

muntocida. Beänh thöôøng xaûy ra quanh naêm nhöng taäp trung vaøo luùc chuyeån muøa, töø muøa naéng sang muøa möa va ømuøa möa sang muaø naéng.

Boø maéc beänh thöôøng soát cao, lôø ñôø, meät moûi, boû aên,ngöøng nhai laïi, nöôùc boït chaûy

thaønh sôïi quanh mieäng, chöôùng hôi vaø haàu söng to laøm boø khoù thôû (theø löôõi ñeå thôû). ÔÛ theå caáp tính, boø cheát raát nhanh. Toaøn thaân co giaät, buïng tröông to, maét trôïn ngöôïc, löôõi theø ra (do khoù thôû). Neáu phaùt hieän sôùm, coù theå ñieàu trò baèng khaùng sinh vaø moät soá thuoác trôï söùc, keát hôïp vôùi ñieàu trò beänh chöôùng hôi.

Bieän phaùp phoøng beänh chuû yeáu laø tieâm phoøng vaccin. Vaccin ñöôïc söû duïng laø

vaccin tuï huyeát truøng traâu boø . Lieàu tieâm 2 ml/con söû duïng cho beâ töø 4 thaùng tuoåi trôû leân. Tieâm phoøng vaøo caùc thôøi ñieåm chuyeån muøa (thaùng 3-4 vaø thaùng 9-10). Vaccin coù hieäu löïc mieãn dòch 5-6 thaùng. Ngoaøi ra, caàn phaûi phoøng beänh baèng caùc bieän phaùp veä sinh nuoâi döôõng chaêm soùc, chuoàng traïi

c.Beänh lôû moàm long moùng (FMD)

69

Beänh lôû moàm long moùng laø beänh truyeàn nhieãm gaây ra bôûi sieâu vi truøng (virus) ( coù 7 typ nhö: O,A,C,SAT1,SAT2,SAT3 vaø Asia1 ) vaø caùc typ naøy laïi chia thaønh nhieàu chuûng khaùc nhau ví duï O1,O2,O3…..) Nguoàn laây beänh chuû yeáu laø töø caùc chaát baøi tieát cuûa boø maéc beänh ( nhö nöôùc daõi, nöôùc tieåu, phaân, maùu……)

Boø maéc beänh thöôøng boû aên, uû ruõ, soát cao, ñi ñöùng khoù khaên . Bieåu hieän roõ nhaát laø

nhöõng muïn nöôùc moïc leân ôû vuøng nieâm maïc mieäng moâi, lôïi vaø caùc choã da moûng (keû chaân, bôø moùng, vuù…) laøm cho boø boû aên, ñi ñöùng khoù khaên. Sau ñoù caùc muïn naøy vôõ ra vaø taïo neân nhöõng veát loeùt, tuoät moùng chaân . Boø maéc beänh ñoâi khi bò saåy thai. Khaû naêng saûn xuaát söõa bò giaûm. Beâ maéc beänh thöôøng raát deã cheát do khoâng aên ñöôïc thöùc aên, vieâm ruoät caáp tính, æa chaûy naëng, xuaát huyeát ñöôøng tieâu hoùa, vieâm phoåi, cô tim vieâm coù hình vaèn hoå. Beâ thöôøng cheát trong voøng 2-3 ngaøy.

Ñaây laø beänh do virus gaây ra neân khoâng coù thuoác ñieàu trò ñaëc hieäu. Khi boø beänh ,

chuû yeáu laø chöõa phuï nhieãm vaøo veát lôû loeùt do vôõ caùc muïn nöôùc. Neáu phaùt hieän sôùm vaø kòp thôøi chöõa trò thì beänh seõ laønh, nhöng boø seõ trôû thaønh vaät mang vi truøng vaø lieân tuïc baøi thaûi virus ra moâi tröôøng trong thôøi gian daøi. Röûa saïch caùc veát thöông haøng ngaøy baèng thuoác tím vaø boâi caùc thuoác khaùng sinh. Caùch ly caùc boø beänh ñeå traùnh laây lan.

Bieän phaùp phoøng beänh chuû yeáu laø tieâm phoøng. Caàn tieâm phoøng nhaéc laïi vaø söû duïng

loïai vaccin phuø hôïp vôùi chuûng virus (sieâu vi truøng) taïi ñòa phöông. Loaïi vaccin söû duïng cho traâu boø laø loaïi keo pheøn. Toát nhaát laø tham khaûo yù kieán cuûa caùn boä thuù y ñeå coù bieän phaùp tieâm phoøng phuø hôïp nhaát.

Khuyeán caùo veà tieâm phoøng beänh lôõ moàm long moùng :

VEÁT LOEÁT VAØ MUÏN NÖÔÙC ÔÛ KEÛ MOÙNG CHAÂN VAØ LÖÔÕI ÔÛ BEÄNH FMD

70

• Tieâm laàn ñaàu cho beâ 4-5 thaùng tuoåi vaø tieâm muõi thöù hai vaøo moät thaùng sau ñoù,

• Ñoái vôùi boø caàn tieâm phoøng ít nhaát 2 laàn/naêm ( toát nhaát laø 4 thaùng tieâm phoøng moät laàn töùc laø 3 laàn naêm) ñeå taêng cöôøng möùc ñoä mieãn dòch, taïo söï an toaøn cao vaø oån ñònh

5.2.2. Beänh sinh saûn thöôøng gaëp ôû boø söõa

5.2.2.1. Beänh vieâm vuù (Mastitis) Ñaây laø loaïi beänh phoå bieán treân boø söõa , deã laây lan vaø gaây thieät haïi veà kinh teá raát

lôùn vì noù laøm giaûm saûn löôïng söõa vaø chaát löôïng söõa. Beänh gaây ra do veä sinh chuoàng traïi, veä sinh vaét söõa khoâng toát, taïo ñieàu kieän cho caùc vi khuaån ( nhö lieân caàu khuaån, tuï caàu khuaån, song caàu khuaån hay tröïc khuaån gaây muû ) hay naám Candida albicals xaâm nhaäp vaøo baàu vuù vaø gaây beänh. Söõa laø moâi tröôøng raát toát cho caùc loaïi vi khuaån treân phaùt trieån.

Beänh vieâm vuù thöôøng coù hai theå : • Theå caáp tính : Ngöôøi ta chia beänh vieâm vuù theå caáp tính laøm 4 loïai:

a. Vieâm vuù theå töông maïc: vuù bò söng ôû moät thuøy hay toaøn boä baàu vuù . Khi aán maïnh tay vaøo baàu vuù boø bò ñau, löôïng söõa giaûm roõ reät, söõa loaõng vaø coù haït loån nhoån.

b. Vieâm vuù theå Cata: ñaëc tröng laø teá baøo thöôïng bì bò troùc ra, ôû nhöõng oå vieâm coù dòch thaám xuaát. Söõa bò caën hoaëc cuïc söõa voùn do dòch thaåm xuaát vaø baïch caàu. Theå vieâm vuù naøy thöôøng khoâng laøm baàu vuù bò söng nhöng laøm cho nuùm vuù taêng theå tích ( to ra) do bieåu bì daày leân.

c. Vieâm vuù coù muû: bieåu hieän ñaëc tröng laø vuù coù muû vaø dòch thaåm xuaát. Boø soát cao, meät moûi, boû aên; Baàu vuù bò söng ñoû, noùng vaø ñau. Ñaàu tieân söõa loaõng coù maøu hoàng do xuaát huyeát nheï vaø sau ñoù coù laãn caùc cuïc söõa voùn vaø dòch muû maøu vaøng nhaït.

d. Vieâm vuù coù maùu: bieåu hieän ñaëc tröng laø caùc toå chöùc cuûa tuyeán tieát söõa bò xuaát huyeát vaø tuï huyeát. Beänh thöôøng ôû theå caáp tính: boø soát cao, keùm aên, meät moûi, baàu vuù söng to coù nhöõng ñaùm tuï huyeát. Löôïng söõa giaûm nhanh coù khi ngöøng tieát söõa. Söõa loaõng coù maøu hoàng hoaëc ñoâi khi ñoû nhö maùu do xuaát huyeát. Boø coù theå nhieãm truøng huyeát vaø cheát sau 7-9 ngaøy.

71

• Theå tieàm aån : Beänh vieâm vuù theå tieàm aån raát phoå bieán vaø gaây nhöõng thieät haïi kinh teá raát lôùn vì noù laøm giaûm saûn löôïng söõa vaø chaát löôïng söõa. Beänh naøy nguy hieåm ôû choã laø noù duy trì maàm beänh, laây lan cho nhöõng boø khaùc maø ngöôøi chaên nuoâi vaãn khoâng bieát. Boø ít coù trieäu chöùng beân ngoaøi, nhöng thöôøng thì keùm aên, thænh thoaûng söõa bò tuûa vaø khoâng coù bieåu hieän trieäu chöùng ôû baàu vuù.

Bieän phaùp chaån ñoaùn beänh vieâm vuù tieàm aån laø döïa vaøo daáu hieäu cuûa söõa vaø xeùt nghieäm söõa ñeå phaân laäp vi truøng gaây beänh.Khi baùn söõa, maø chaát löôïng söõa tuûa hoaëc ñoä nhieåm vi sinh cao thì neân nghi ngôø laø beänh vieâm vuù. Khi phaùt hieän beänh caàn baùo cho caùn boä thuù y ñeå coù nhöõng bieän phaùp ñieàu trò thích hôïp.

5.2.2.2. Caùc beänh vieâm ñöôøng sinh duïc

a. Beänh vieâm buoàng tröùng Beänh vieâm buoàng tröùng laø do keá phaùt cuûa beänh vieâm töû cung, vieâm oáng daãn

tröùng hoaëc vieâm phuùc maïc. Nhöõng vi khuaån gaây vieâm thöôøng gaëp laø tuï caàu khuaån, lieân caàu khuaån, E.coli……

Trieäu chöùng deã thaáy laø boø khoâng ñoäng duïc. Buoàng tröùng bò vieâm söng, coù theå coù

muû. ÔÛ giai ñoaïn ñaàu, boø seõ raát ñau ñôùn khi thaêm khaùm buoàng tröùng. Giai ñoïan tieáp

XÖÛ LYÙ VUÙ BÒ VIEÂM BAÈNG THUOÁC ÑAËC TRÒ

72

theo, buoàng tröùng bò “baõ ñaäu” vaø canxi hoùa choã vieâm. Neáu chæ vieâm moät beân buoàng tröùng thì boø vaãn coù chu kyø ñoäng duïc vaø phoái gioáng ñöôïc nhöng tyû leä thuï thai thaáp .Khi boø beänh (khoâng thaáy ñoäng duïc ) thì caàn baùo thuù y ñeán khaùm vaø ñieàu trò.

b. Beänh vieâm töû cung

Beänh do nhieãm khuaån khi gieo tinh nhaân taïo hoaëc do boø ñöïc bò vieâm cô quan sinh duïc. Beänh vieâm töû cung coøn do keá phaùt cuûa beänh vieâm aâm ñaïo vaø vieâm phuùc maïc. Khi caùc vi khuaån xaâm nhaäp vaøo töû cung, phaùt trieån nhanh vaø gaây vieâm xung huyeát, coù muû , gaây troùc nieâm maïc, xuaát huyeát. Trong tröôøng hôïp naëng coù theå thuûng töû cung.

Khi maéc beänh, boø luoân meät moûi, aên ít, soát cao, ñau vuøng hoâng (boø luoân luoân quay ñaàu laïi phía sau, ñi laïi boàn choàn). Vaøi ngaøy sau, aâm hoä chaûy dòch nhaày tanh, coù laãn maùu, muû. Thoâng thöôøng khi boø maéc beänh vieâm töû cung thì thöôøng maéc beänh vieâm aâm ñaïo vaø ngöôïc laïi.Khi boø beänh thì baùo cho caùn boä thuù y ñeán khaùm vaø ñieàu trò.

c. Beänh vieâm aâm ñaïo

Nguyeân nhaân gaây beänh cuõng gioáng nhö beänh vieâm töû cung vaø thöôøng hai beänh naøy xaûy ra cuøng luùc. Vi khuaån gaây beänh xaâm nhaäp vaøo aâm ñaïo vaø phaùt trieån treân nieâm maïc aâm ñaïo vaø gaây vieâm. Boø coù trieäu chöùng gioáng nhö vieâm töû cung. Tuy nhieân khi duøng keàm moû vòt ñeå khaùm thì thaáy nhöõng ñaùm tuï huyeát, xuaát huyeát, loeùt …Khi boø beänh thì baùo cho caùn boä thuù y ñeán khaùm vaø ñieàu trò.

d. Soùt nhau Sau khi ñeû, nhau thai seõ ñöôïc toáng ra trong voøng 8-12giôø. Neáu nhau khoâng ra sau

18 giôø, ta goïi laø soùt nhau. Nguyeân nhaân cuûa hieän töôïng soùt nhau laø do baát thöôøng cuûa töû cung; boø gaày yeáu, nuoâi döôõng keùm neân coå töû cung khoâng ñaåy nhau ra,sinh ñoâi…… Thoâng thöôøng, boø soùt nhau seõ aên keùm, soát ,nhöng ñoâi khi khoâng coù bieåu hieän gì, vaãn aên bình thöôøng. Tæ leä soùt nhau thöôøng chieám khoûang 5-15 % soá boø sinh saûn trong ñaøn, neáu tæ leä naøy lôùn hôn thì vaán ñeà nuoâi döôõng chaêm soùc ñaøn boø caùi sinh saûn chöa toát.

Khi boø soùt nhau, caàn goïi caùn boä thuù y ñeán xöû ly,ù khoâng töï tieän xöû lyù seõ gaây neân

nhöõng toån thöông treân töû cung vaø töø ñoù aûnh höôûng ñeán söï sinh saûn cuûa boø sau naøy ( giaûm tæ leä thuï thai).

5.2.3. Caùc roái loaïn sinh saûn

5.2.3.1. Voâ sinh Boø caùi ñeán tuoåi thaønh thuïc maø khoâng thaáy ñoäng duïc hoaëc khoâng theå phoái gioáng;

hoaëc coù ñoäng duïc, phoái gioáng ñuùng thôøi ñieåm nhöng khoâng thuï thai. Ñoái vôùi moät soá nöôùc coù ngaønh chaên nuoâi boø söõa phaùt trieån, tæ leä boø voâ sinh (hoäi chöùng naâng soåi) thöôøng chieám töø 3-5 % soá boø caùi sinh saûn.

73

Nguyeân nhaân thöôøng laø do boä maùy sinh duïc phaùt trieån khoâng bình thöôøng, beänh ôû boä maùy sinh duïc, hoaëc do nuoâi döôõng chaêm soùc khoâng toát, boø maéc beänh.

Neáu tình traïng naøy xaûy ra rieâng leû, chæ ôû moät soá caù theå thì chuû yeáu laø do baát thöôøng

ôû boä maùy sinh duïc. Coøn neáu xaûy ra treân 50 % soá boø caùi sinh saûn trong traïi, thì phaûi nghó ñeán yeáu toá chaêm soùc, nuoâi döôõng, chuoàng traïi hoaëc beänh truyeàn nhieãm. Chaúng haïn, ngöôøi nhaän thaáy khaåu phaàn aên thieáu photpho,selenium hoaëc ñoàng seõ gaây neân hieän töôïng naâng soåi ôû boø caùi.

5.2.3.2. Traïng thaùi aáu tró (thieåu naêng sinh duïc) Boø caùi ñeán tuoåi thaønh thuïc veà tính, nhöng ngoaïi hình vaãn nhö beâ con, boä phaän

sinh duïc phaùt trieån khoâng hoøan toøan, khoâng sinh ñeû ñöôïc. Kieåm tra thaáy boä phaän sinh duïc phaùt trieån khoâng ñaày ñuû nhö töû cung nhoû, buoàng tröùng khoâng phaùt trieån hoaëc aâm hoä , aâm ñaïo beù khoâng phoái gioáng ñöôïc. Beänh naøy gaây ra do nguyeân nhaân nuoâi döôõng chaêm soùc keùm hoaëc bôûi roái loaïn noäi tieát toá coù aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån cuûa cô theå vaø ñaëc bieät laø caùc cô quan sinh duïc. Ta coù theå aùp duïng 1 soá bieän phaùp ñeå ñieàu trò beänh naøy nhöng thöôøng thì tæ leä boø trôû laïi sinh ñeû chæ ñaït 10%. Ñoái vôùi boø tô haäu bò neân loaïi thaûi.

5.2.3.3. Hieän töôïng Free-Martin (boø nöûa caùi nöûa ñöïc) Boø caùi ñeán tuoåi thaønh thuïc veà tính, nhöng khoâng ñoäng duïc, aâm hoä nhoû, aâm ñaïo

ngaén vaø heïp, khoâng coù coå töû cung hoaëc chæ laø moät loã nhoû. Baàu vuù khoâng phaùt trieån, khoâng coù tuyeán vuù chæ coù caùc tuyeán môõ, khoâng coù loã tieát söõa. Hieän töôïng naøy thöôøng thaáy ôû beâ ñeû sinh ñoâi moät ñöïc, moät caùi. Trong giai ñoïan baøo thai, tuyeán sinh duïc cuûa thai ñöïc phaùt trieån sôùm hôn vaø caùc kích thích toá cuûa tuyeán sinh duïc ñöïc (phaùt trieån sôùm hôn) taùc ñoäng tôùi thai caùi, laøm öùc cheá cô quan sinh duïc caùi phaùt trieån. Boø bò hieän töôïng naøy khoâng chöõa trò ñöôïc vaø phaûi loaïi thaûi.

5.2.3.4. Chai vaø thoaùi hoùa buoàng tröùng Toå chöùc teá baøo cuûa buoàng tröùng bò thoaùi hoùa , teo laïi, bò caùc toå chöùc lieân keát

taêng sinh thay theá. Nguyeân nhaân do vieâm buoàng tröùng maø khoâng phaùt hieän ñöôïc vaø khoâng ñieàu trò ñöôïc . Ngoaøi ra, cuõng coù theå do nuoâi döôõng chaêm soùc keùm.Khi chaån ñoaùn qua tröïc traøng seõ thaáy moät phaàn hoaëc toaøn boä buoàøng tröùng bò chai cöùng, maët buoàng tröùng khoâng coøn trôn tru maø loài loõm, theå tích teo nhoû.Bieän phaùp ñieàu trò chuû yeáu laø caûi thieän cheá ñoä nuoâi döôõng chaêm soùc; söû duïng caùc kích thích toá sinh duïc vaø boå sung caùc vitamin A, D, E , giuùp cho vieäc phuïc hoài cô naêng cuûa buoàng tröùng. Toát nhaát neân loaïi thaûi caùc boø naøy.

74

5.2.3.5. Buoàng tröùng bò teo vaø giaûm cô naêng Nguyeân nhaân buoàng tröùng bò teo vaø giaûm cô naêng chuû yeáu laø do nuoâi döôõng

chaêm soùc keùm, giaø yeáu. Ngoaøi ra, ngöôøi ta cho raèng söï giao phoái caän huyeát cuõng laø nguyeân nhaân cuûa vieäc teo buoàng tröùng.

Trieäu chöùng ñaëc thuø laø chu kyø ñoäng ñöïc keùo daøi, bieåu hieän ñoäng ñöïc keùm hoaëc coù

ñoäng ñöïc nhöng khoâng ruïng tröùng. Chaån ñoaùn qua tröïc traøng thaáy hình daïng vaø kích thöôùc buoàng tröùng khoâng thay ñoåi theo chu kyø ñoäng duïc ( kieåm tra nhieàu laàn nhöng thaáy hình daïng vaø kích thöôùc khoâng thay ñoåi).Bieän phaùp ñieàu trò chuû yeáu laø döïa vaøo vieäc caûi thieän cheá ñoä nuoâi döôõng chaêm soùc. Boå sung vitamin A, D, E ,thaû boø caùi chung vôùi boø ñöïc ñeå kích thích phuïc hoài khaû naêng ñoäng ñöïc. Neáu boø ñaõ sinh saûn maø bò vieâm, teo buoàng tröùng thì neân loaïi thaûi.

5.3.3.6. U nang buoàng tröùng Nguyeân nhaân cuûa u nang buoàng tröùng laø do nuoâi döôõng chaêm soùc keùm, thöùc aên

xaáu, roái loaïn noäi tieát toá, hoaëc boø maéc caùc beänh truyeàn nhieãm. Bieåu hieän cuûa boø bò u nang buoàng tröùng laø boø coù bieåu hieän ñoäng duïc maõïnh lieät, keùo

daøi vaø khoâng theo chu kyø nhaát ñònh. Chaån ñoaùn qua tröïc traøng thaáy coù moät soá u nang chöùa dòch treân buoàng tröùng, noåi treân maët buoàng tröùng. Ñieàu trò chuû yeáu laø caûi thieän cheá ñoä nuoâi döôõng chaêm soùc, chaên thaû vaø vaän ñoäng phuø hôïp, keát hôïp vôùi vieäc söû duïng caùc kích thích toá sinh duïc.

5.2.4. Caùc beänh do dinh döôõng

5.2.4.1. Beänh baïi lieät tröôùc vaø sau khi sinh Beänh xaûy ra ôû boø caùi khi ñeû do giaûm haøm löôïng can xi trong maùu . Thöôøng

xaûy ra treân caùc boø cao saûn. Nguyeân nhaân laø do khoâng cung caáp ñuû can xi trong khaåu phaàn hoaëc boø khoâng haáp thu ñöôïc löôïng can xi caàn thieát cho cô theå. Muoán ngaên ngöøa caàn boå sung ñaù lieám ñeå cung caáp ñaày ñuû caùc chaát khoaùng cho boø söõa. Boø nuoâi nhoát caàn chuù yù boå sung vitamin D.

5.2.4.2. Beänh chöôùng hôi

Ñaây laø beänh phoå bieán ôû boø söõa , xaåy ra khi boø aên caùc loaïi thöùc aên deã leân men,

coû non hoaëc khi thay ñoåi ñoät ngoät töø thöùc aên khoâ sang thöùc aên töôi … Chöôùng hôi

Khi boø bò caùc beänh roái loaïn veà sinh saûn, toát nhaát laø neân nhôø tö vaán cuûa caùn

boä thuù y ñeå coù bieän phaùp ñieàu trò phuø hôïp.

75

thöôøng xuyeân cuõng laø trieäu chöùng cuûa moät soá beänh truyeàn nhieãm hoaëc nhieãm ñoäc thöùc aên. Khi maéc beänh, boø ngöøng gaëm coû, cong löng , thöôøng xuyeân quay ñaàu nhìn veà phía buïng. Buïng chöôùng to, boø khoù thôû (do daï coû chöôùng leân cheøn eùp vaøo cô quan hoâ haáp ). Khi boø bò chöôùng hôi, caàn nhanh choùng laøm giaûm quaù trình sinh hôi vaø taïo khí (cho boø uoáng nöôùc göøng toûi, daàu aên…), taïo ñieàu kieän cho boø ôï hôi ra ngoaøi ( keâ ñaàu boø cao leân, duøng rôm chaø saùt maïnh vuøng daï coû, hoaëc ñöa oáng choïc vaøo vuøng thöôïng vò ñeå hôi thoaùt ra ). Trong tröôøng hôïp quaù caáp, phaûi yeâu caàu caùn boä thuù y choïc “tro ca” ñeå thoaùt hôi nhanh.

5.2.4.3. Beänh do ñoäc chaát töø thöùc aên.

Moät soá loaïi thöùc aên coù chöùa ñoäc chaát caàn phaûi ñöôïc quan taâm ñeå traùnh gaây ngoä ñoäc cho boø söõa .

a. Nhoùm Cianglucosid : khi thuûy phaân glucosid naøy seõ sinh ra acid cianhydric (HCN). Acid naøy khi vaøo cô theå boø seõ lieân keát vôùi hemoglobin , gaây öùc cheá quaù trình vaän chuyeån oxy ,laøm boø ngaït thôû vaø cheát raát nhanh khi aên phaûi löôïng lôùn. Khoai mì coù chöùa linamarin , Cao löông vaø coû Xudan coù chöùa durrin laø loaïi chaát ñoäc thöïc vaät thuoäc daïng naøy.

b. Nhoùm glycoside caûi daàu : ñaëc bieät laø caùc nhoùm thioglycoside. Caùc chaát naøy coù theå gaây tình traïng böôùu coå hoaëc hieän töôïng vôõ hoàng caàu (hemolisis) nghieâm troïng . Khi boø aên nhieàu thöùc aên coù chöùa caùc chaát naøy seõ laøm cho nöôùc tieåu cuûa boø coù maøu ñoû (do hieän töôïng vôõ hoàng caàu). Baép caûi coù chöùa brasiconapin, phaàn xanh cuûa voû khoai taây vaø maàm cuû khoai taây coù chöùa nhieàu solanin (chaát naøy cuõng coù theå xeáp vaøo nhoùm alkaloide) laø thöïc vaät coù chöùa chaát ñoäc thuoäc daïng naøy.

c.Caùc acid amin baát thöôøng :

• Mimosin coù nhieàu trong caây bình linh, khi boø aên nhieàu seõ gaây böôùu coå.

• Gossipol coù nhieàu trong khoâ daàu boâng vaûi . Chaát naøy gaây öùc cheá sinh tröôûng . ÔÛ boø , caùc vi sinh vaät trong daï coû coù theå phaân huûy chaát naøy, neân boø coù theå söû duïng toát khoâ daàu boâng vaûi . Nhöng khi cho aên nhieàu, moät phaàn khoâ daàu ñi qua daï coû, vaø moät phaàn gossipol ñöôïc haáp thu vaøo maùu , qua maøng thai gaây haïi cho baøo thai. Vì vaäy, ñoái vôùi boø mang thai neân haïn cheá söû duïng khoâ daàu boâng vaûi.

d. Caùc loaïi naám moác : Caùc loaïi thöùc aên neáu khoâng ñöôïc baûo quaûn toát seõ phaùt sinh naám moác , vaø moät soá loaïi naám moác gaây haïi cho boø nhö giaûm khaû naêng ñeà khaùng, gan thoaùi hoùa, saåy thai, giaûm ñoä ngon mieäng …

e. Ñoäc chaát töø thuoác tröø saâu, thuoác dieät coû : Khi cho boø aên coû caét ôû nhöõng vuøng vöøa môùi phun thuoác tröø saâu, thuoác dieät coû hoaëc uoáng nöôùc coù nhieãm ñoäc chaát naøy thì boø seõ bò ngoä ñoäc. Khi ngoä ñoäc, boø seõ coù trieäu chöùng nhö khoâng töï chuû (ñi ñöùng xieâu veïo, lieät), thôû nhanh, tim daäp nhanh, loaïn nhòp tim vaø ngöøng hoâ haáp. Trong tröôøng hôïp

76

boø nhieãm ñoäc töø töø thì khoù phaùt hieän. Toát nhaát laø phaûi töï troàng coû hoaëc chæ cho boø aên coû khi bieát chính xaùc laø khoâng bò nhieãm ñoäc ( do mình töï caét )

5.2.4.4. Beänh giun saùn cuûa boø vaø beâ Boø thöôøng maéc beänh giun saùn, maø nhieãm cao nhaát laø saùn laù gan (70% tröôøng

hôïp), giun xoaên daï muùi kheá. Beâ non thöôøng nhieãm giun xoaên, ngoaøi ra coøn coù giun ñuõa, giun keát haït v.v…Giun khoâng nhöõng huùt heát chaát dinh döôõng maø coøn tieát ra ñoäc toá gaây ñoäc cho cô theå boø, beâ. Beänh giun saùn khoâng laøm cheát boø nhöng neáu keùo daøi boø bò kieät söùc, gaày yeáu deå bò caùc beänh khaùc taán coâng.

5.2.5.Caùc beänh thöôøng xaûy ra treân beâ .

5.2.5.1. Roái loaïn tieâu hoaù do aên quaù nhieàu söõa Cho beâ uoáng (buù) söõa quaù nhieàu hoaëc quaù nhanh seõ laøm cho beâ noân oïe hoaëc traøo

söõa ra khoûi daï muùi kheá. Löôïng söõa khoâng tieâu hoùa naøy seõ xuoáng thaúng ruoät non hoaëc daï coû – daï toå ong laø nôi khoâng thích hôïp cho söï tieâu hoùa söõa.

Khi gaëp tröôøng hôïp naøy , caàn can thieäp theo caùc böôùc sau : 1. Kieåm tra vaø ñieàu chænh laïi ñieàu kieän veä sinh aên uoáng. 2. Luoân cung caáp ñaày ñuû nöôùc uoáng saïch trong maùng uoáng 3. Giaûm töø 1/3 ñeán 1/2 löôïng söõa so vôùi löôïng söõa ñaõ cung caáp haèng ngaøy tröôùc ñoù 4. Cho aên töøng löôïng nhoû nhieàu laàn trong ngaøy 5. Caân beâ ñeå kieåm tra theå troïng 6. Khi tình hình ñöôïc caûi thieän, coù theå taêng daàn löôïng söõa ñeå ñaït theo löôïng söõa nhö

quy trình ñaõ khuyeán caùo 7. Neáu sau khi can thieäp böôùc (1) ñeán (4) maø khoâng thaáy tieán trieån toát, caàn baùo caùn

boä thuù y ñeán can thieäp .

5.2.5.2. Tieâu chaûy ôû beâ con Coù nhieàu loaïi tieâu chaûy xaûy ra treân beâ nhö : tieâu chaûy phaân traéng, tieâu chaûy ôû

beâ con, tieâu chaûy do nhieãm truøng vaø tieâu chaûy vaøo 3 ngaøy tuoåi keát hôïp hoaëc khoâng keát hôïp vôùi vieâm phoåi . Coù nhieàu nguyeân nhaân gaây ra tieâu chaûy vaø ñoâi khi coù söï keát hôïp cuûa nhieàu nguyeân nhaân, nhieàu yeáu toá chöa ñöôïc tính ñeán, bao goàm caû viruùt, vi khuaån ( ñaùng chuù yù laø nhoùm coliform), do boø meï thieáu vitamin A, do thieáu söõa ñaàu, beâ bò nhieãm kyù sinh truøng…..

Loaïi tieâu chaûy caáp raát nguy hieåm, thöôøng gaây cheát beâ khi tieâu chaûy xuaát hieän

trong voøng 72 giôø sau khi sanh: Beâ raát laïnh, yeáu ôùt nhö saép cheát, ñoâi khi beâ cheát tröôùc khi tieâu chaûy.

77

Khi beâ bò tieâu chaûy, trong ruoät non cuûa beâ ,löôïng dòch ruoät non gia taêng do coù söï gia taêng phaân tieát töø noäi maïc ruoät non. Ñoàng thôøi söï haáp thu chaát dinh döôõng giaûm xuoáng. Vi khuaån phaùt trieån nhanh choùng. Khoâng coøn coù söï vaän ñoäng co thaét cuûa thaønh ruoät (maát nhu ñoäng ruoät) . Taát caû nhöõng tình huoáng naøy gaây ra söï maát dòch trong cô theå beâ traàm troïng roài daãn tôùi maét hoõm saâu, giaûm theå tích huyeát töông, thaân nhieät haï, beâ thöôøng xuyeân run raåy roàiø cheát.

Caùc bieän phaùp nhanh choùng caàn ñöôïc aùp duïng laø , ngaên ngöøa vaø choáng laïi söï xaâm nhieãm cuûa vi khuaån , cung caáp löôïng dòch thay theá vaø muoái khoaùng cho cô theå gia suùc. Chuaån bò ngay moät dung dòch bao goàm moät muoãng muoái aên, nöûa muoãng bicarbonate, 120 g ñöôøng glucose (hoaëc ñöôøng aên) vaø 2 lít nöôùc aám ñaõ ñun soâi. Cho theâm khaùng sinh vaø (hoaëc) sulfamide theo nhö söï chæ daãn cuûa caùn boä thuù y. Luoân giöõ cho beâ khoâ saïch, aám.

Moät soá tröôøng hôïp tieâu chaûy ôû beâ xaûy ra treân dieän roäng laøø do laây nhieãm vaø thöôøng

keát hôïp vôùi vieâm phoåi, muøi phaân raát hoâi thoái. Neáu beâ soáng soùt thì thöôøng hay bò vieâm tai giöõa, vieâm roán hoaëc vieâm khôùp. Sau ño,ù beâ soáng soùt thöôøng coù theå traïng raát theâ thaûm: buïng oûng, coøi coïc, loâng xaùc xô vaø ñôø ñaãn. Loaïi beänh tieâu chaûy naøy ñöôïc chaän ñöùng khi cho boø ñeû treân ñoàng coû hoaëc khi nuoâi döôõng beâ baèng caùch taùch meï ngay sau khi ñeû. Ñieàu ñoù chöùng toû raèng, taùc ñoäng cuûa moâi tröôøng laây nhieãm ñöôïc xem nhö laø nguoàn laây nhieãm chính.

Ñeå phoøng ngöøa tieâu chaûy, caàn giöõ veä sinh chuoàng traïi , beââ sô sinh phaûi ñöôïc uoáng söõa ñaàu trong voøng nöûa giôø ngay sau khi ñeû. Ñaây laø yeáu toá heát söùc quan troïng giuùp beâ ñeà khaùng vôùi beänh.

5.2.5.3. Beänh thöông haøn Nguoàn laây nhieãm cho beâ con coù theå töø caùc boø khoûe maïnh mang maàm beänh

trong ñaøn. Beänh thöông haøn laøm cho beâ soát, tieâu chaûy: ban ñaàu laø nöôùc roài sau ñoù phaân coù daïng seàn seät maøu vaøng laãn vôùi dòch nhaày. Thoâng thöôøng xuaát hieän ôû beâ töø 10 ñeán 14 ngaøy tuoåi vôùi trieäu chöùng ñaëc tröng laø beâ suy nhöôïc vaø maát söùc. Ñieàu trò baèng khaùng sinh hoaëc thuoác uoáng daïng sulfamide thöôøng khoâng thaønh coâng. Chæ coù phöông saùch phoøng ngöøa laø toát hôn caû. Caùc xeùt nghieäm thuù cheát , phaân laäp vi truøng vaø khaûo saùt khaùng sinh ñoà ôû phoøng thí nghieäm seõ cho phöông caùch ñieàu trò höõu hieäu.Moät soá loaøi vi khuaån gaây thöông haøn töø boø coù theå laây sang ngöôøi qua uoáng söõa bò nhieãm phaân.

5.2.2.4. Beänh caàu truøng Beâ vaøo khoûang 3 tuaàn ñeán 6 thaùng tuoåi thöôøng nhieãm beänh naøy. Tieâu chaûy vôùi

phaân coù maùu vaø dòch nhaày, beâ beát phaân, caêng thaúng, löng cong voøm, loâng xuø xì, raát yeáu söùc vaø maát nöôùc laø nhöõng trieäu chöùng cuûa beänh caàu truøng. Caùc xeùt nghieäm töø phoøng thí nghieäm seõ cho thaáy coù söï hieän dieän cuûa kyù sinh truøng. Thuoác daïng sulfamide coù hieäu

78

löïc khi ñieàu trò. Ñeå phoøng ngöøa, ta neân traùnh nuoâi nhoát ñoâng vaø ñeå chuoàng quaù chaät choäi. Di chuyeån chuoàng beâ ra khoûi khu vöïc laây nhieãm. Gia suùc nhieãm beänh khoâng neân ñöa veà nôi ôû cuõ ít nhaát 6 thaùng. Tieâu ñoäc chuoàng traïi , duïng cuï thuù y.

5.2.2.5. Beänh baïch haàu Soát, söng doïc theo bôø treân cuûa haøm raêng treân, söng maù, löôõi, thanh quaûn, roán,

coù muøi hoâi thoái vaø söï hoaïi töû gaàn gioáng vôùi daïng thoái moùng laø caùc trieäu chöùng deã thaáy ôû beänh baïch haàu. Thuoác daïng sulfamide coù hieäu löïc. Ñeå phoøng ngöøa, ta neân söû duïng rieâng caùc duïng cuï cho beâ aên (xoâ söõa) vaø thöôøng xuyeân saùt truøng chuoàng traïi ñeå kieåm soaùt khoáng cheá söï laây lan.

5.2.2.6. Vieâm roán Maëc duø chuùng ta ñaõ saùt truøng roán ngay sau khi beâ sanh ra nhöng ñieàu ñoù cuõng

khoâng theå phoøng ngöøa heát ñöôïc söï vieâm roán. Lyù do laø söï vieâm nhieãm ñaõ hieän dieän raát sôùm! Vieâm nhieãm roán thöôøng thaáy ôû tröôøng hôïp beâ bò tieâu chaûy phaân traéng hoaëc baïch haàu, tieáp noái vôùi söï taán coâng cuûa caùc taùc nhaân gaây beänh trong moâi tröôøng maát veä sinh, khi boø meï bò soùt nhau. Neân chuaån bò nôi boø ñeû saïch seõ, coù vaät lieäu loùt chuoàng toát hoaëc treân ñoàng coû saïch ñeå ñeà phoøng beâ bò vieâm roán . Ñieàu trò bao goàm vieäc söû duïng khoâng haïn cheá caùc loïai khaùng sinh (tieâm chích theo lieàu quy ñònh) nhö trong tröôøng hôïp beâ tieâu chaûy. Caàn chuù yù ngaên ngöøa hieän töôïng beâ buù vaøo roán cuûa nhau.

5.2.2.7. Beänh vieâm phoåi ôû be (Beänh cuùm) Beänh vieâm phoåi ôû beâ coù theå xaûy ra töø luùc 2 tuaàn tuoåi, nhöng thoâng thöôøng laø töø

2 ñeán 6 thaùng tuoåi. Beänh thöôøng do viruùt nhöng luoân keøm theo caùc thöù phaùt do nhieãm khuaån sau ñoù. Beâ yeáu ôùt vì khoâng ñöôïc cho aên söõa ñaàu hoaëc khoâng nuoâi döôõng thích hôïp vaø trong caùc thaùng ñaàu raát deã bò cuùm. Neàn chuoàng aåm öôùt, nuoâi nhoát chaät choäi, khoâng thoâng thoaùng , bò gioù luøa, kyù sinh truøng hoaëc beänh tieâu chaûy laø nhöõng yeáu toá goùp phaàn laøm phaùt beänh cuùm.Beâ soát, thôû haét, ho khan ñöùt quaõng, mieäng coù maøng nhaày khoâ, dòch muõi chaûy ra laø nhöõng trieïu chöùng thoâng thöôøng cuûa cuùm. Tieâu chaûy ñi tröôùc moät böôùc hoaëc keát hôïp vôùi caùc trieäu chöùng ñaõ ñeà caäp tröôùc ñoù. Tyû leä cheát raát cao neáu nhö khoâng coù bieän phaùp ñieàu trò thích hôïp.

Beänh naøy do virus gaây ra neân khoâng coù thuoác ñaëc trò. Ñieàu trò bao goàm keát hôïp caùc

loaïi khaùng sinh vaø thuoác sulfamide cuøng vôùi chaêm soùc nuoâi döôõng chu ñaùo ( ñieàu trò vôùi penicilin ñôn leû khoâng cho hieäu quaû cao) ñeå ñeà phoøng phuï nhieãm vaø naâng cao söùc ñeà khaùng.Caùch ly beâ, giöõ cho beâ luoân aám, chuoàng thoâng thoùang, vaät lieâu loùt chuoàng khoâ saïch, aên thöïc phaåm hoãn hôïp nheï vaø uoáng nöôùc aám.Moâi tröôøng veä sinh toát vaø thoâng thoaùng traùnh ñöôïc söï thay ñoåi nhieät ñoä. Nuoâi nhoát ít beâ hôn trong chuoàng nhoû hôn laø bieän phaùp ngaên ngöøa cuùm hieäu quaû

79

CHÖÔ NG VI : KYÕ THUAÄT VAÉT SÖÕA VAØ SÔ +CHEÁ BIEÁN SÖÕA

Söõa ñöôïc taïo thaønh töø tuyeán söõa. Caùc tuyeán söõa haáp thu caùc döôõng chaát töø maùu ñeå toång hôïp neân caùc thaønh phaàn cuûa söõa. Ñeå coù 1 kg söõa, caàn moät löôïng maùu töø 400 –500kg chaûy qua baàu vuù. 6.1. KYÕ THUAÄT VAÉT SÖÕA

6.1.1. Vaét söõa baèng tay Coù hai caùch vaét söõa: vaét naém vaø vaét vuoát • Vaét naém : aùp duïng cho boø coù nuùm vuù daøi.Coù 2 kieåu vaét : vaét naém ngoùn tay caùi beân ngoaøi vaø vaét naém cho ngoùn tay caùi beân

trong (xem hình minh hoaï). Kieåu vaét ngoùn tay caùi beân trong toát hôn vì vaét nhanh hôn, vaét kieät hôn nhöng khoù vaét hôn, thöôøng thì nhöõng ngöôøi vaét söõa laønh ngheà aùp duïng.

• Vaét vuoát : aùp duïng cho boø coù nuùm vuù ngaén, nhöôïc ñieåm cuûa phöông phaùp naøy laø gaây ñau ñôùn cho boø.

Vaét naém ngoùn tay caùi beân ngoaøi Vaét naém ngoùn tay caùi beân trong

80

6.1.2. Vaét söõa baèng maùy Khi ñaøn boø vaét söõa nhieàu, thì neân aùp duïng maùy vaét söõa. Hieän nay ñaõ coù nhieàu hoä chaên nuoâi boø söõa taïi thaønh phoá Hoà Chí

Minh söû duïng maùy vaét söõa. Giaù moät maùy vaét söõa hieän nay vaøo khoaûng 20 trieäu Tuy nhieân , khi söû duïng maùy vaét söõa caàn phaûi naém vöõng kyõ thuaät. Khi mua maùy, nhôù yeâu caàu nôi baùn maùy höôùng daãn caùch söû duïng.

Vaét vuoát

81

6.1.3. Quy trình vaét söõa 6.1.3.1. Choã vaét söõa

Nôi vaét söõa phaûi thoaùng maùt, veä sinh, yeân tónh , xa nôi coù muøi ( hoá phaân, nhaø kho chöùa thöùc aên)… vì söõa deã baét muøi. Neáu coù dieän tích ñaát roäng, neân boá trí nôi vaét söõa rieâng bieät.

6.1.3.2.Ngöôøi vaét söõa, giôø vaét söõa Ngöôøi vaét söõa vaø giôø vaét söõa phaûi oån ñònh ñeå taïo phaûn xaï xuoáng söõa. Ngöôøi vaét söõa phaûi khoâng maéc beänh truyeàn nhieãm vaø ñöôïc ñònh kyø khaùm söùc khoûe.

6.1.3.3. Duïng cuï vaét söõa Caùc duïng cuï chöùa söõa phaûi chuyeân bieät, khoâng duøng cho muïc ñích khaùc . Caùc xoâ vaét söõa, thuøng chöùa söõa, thuøng chuyeân chôû söõa neân baèng nhoâm ñeå deã veä sinh, taåy truøng. Khaên lau vuù neân söû duïng rieâng cho töøng boø ñeå traùnh laây lan beänh vieâm vuù. Sau khi söû duïng, caùc duïng cuï phaûi röûa saïch, sau ñoù phôi naéng ñeå saùt truøng , traùnh naám moác vaø cacù maàm beänh sinh saûn, phaùt trieån.

VAÉT SÖÕA BAÈNG MAÙY

82

6.1.3.4. Lau röûa vaø kích thích baàu vuù

Tröôùc khi vaét söõa, khoaûng nöûa giôø, neân taém chaûi boø saïch seõ, doïn chuoàng. Sau ñoù, khi baét ñaàu vaét söõa, duøng khaên nhuùng nöôùc aám ñeå lau baàu vuù, ñoàng thôøi cuõng laø bieän phaùp kích thích , xoa naén baàu vuù. Duøng tay xoa quanh baàu vuù, eùp chaët baàu vuù , roài vuoát nheï nuùm vuù. Keá tieáp duøng hai tay naâng maïnh saøn vuù leân gioáng nhö ñoäng taùc thuùc vuù cuûa beâ. Laëp l aïi vaøi laàn cho ñeán cho ñeán khi baàu vuù cöông cöùng leân , nuùm vuù veånh ra laø daáu hieäu söõa ñaõ xuoáng ñaày baàu vuù. Coù theå cho boø aên thöùc aên hoãn hôïp vaøo luùc naøy .

CAÙC DUÏNG CUÏ VAÉT SÖÕA ÑÖÔÏC PHÔI NAÉNG ÑEÅ GIÖÛ VEÄ SINH

83

6.1.3.5. Thao taùc vaét söõa

Vaét vaøi ba tia söõa ñaàu xuoáng khay ñen ñeå kieåm tra söõa coù bò keát tuûa hay khoâng. Neáu söõa bò tuûa phaûi ñeå rieâng vaø khoâng ñöôïc baùn cho traïm thu mua hoaëc ngöôøi söû duïng. Boû söõa naøy.Tieáp tuïc vaét cheùo hai baàu vuù. Ñaàu tieân duøng ngoùn tay caùi vaø ngoùn tay troû sieát chaët choå tieáp giaùp giöõa hoác baàu vuù vaø nuùm vuù, sau ñoù laàn löôït eùp chaët töø ngoùn giöõa ñeán ngoùn uùt ñeå ñaåy söõa ra ngoaøi. Khi söõa gaàn caïn, duøng caû hai tay ñeå vaét moät nuùm vuù cho kieät ( toát nhaát laø chuyeån sang vaét vuoát). Khi vaét phaûi vaét lieân tuïc, khoâng ñöôïc ngöøng giöõa chöøng. Sau khi vaét söõa, caân söõa , ghi vaøo soå ñeå theo doõi naêng suaát söõa cuûa töøng con. Quaù trình tieát söõa laø do heä thaàn kinh vaø noäi tieát ñieàu khieån , ñaëc bieät laø vai troø cuûa hormon Oxytocine. Vì vaäy trong quaù trình vaét phaûi haïn cheá caùc taùc ñoäng coù theå gaây stress treân boø laøm caûn trôû quaù trình tieát söõa nhö : tieáng ñoäng hay tieáng oàn , ngöôøi laï, muøi vò laï. Caàn phaûi ñoái xöû vôùi boø nheï nhaøng, tình caûm . Nhieàu nghieân cöùu cho thaáy : khi boø ñöôïc nghe nhaïc nheï eâm dòu , cuõng laøm taêng tieát söõa.

6.2. Sô cheá ñeå giao söõa cho nhaø maùy Söõa sau khi vaét phaûi loïc baèng vaûi muøng saïch. Chöùa vaøo caùc thuøng nhoâm chuyeân duøng. sau ñoù chuyeån ñeán nhaø maùy caøng

nhanh caøng toát ( döôùi 2 giôø).

84

CHÖÔ NG VII : ÖÔÙC TÍNH HIEÄU QUAÛ KINH TEÁ TRONG CH AÊN NUOÂI BOØ SÖÕA

7.1. CAÙC CHI PHÍ CHUÛ YEÁU VAØ BIEÄN PHAÙP GIAÛM CHI PHÍ

7.1.1. Chi phí chuoàng traïi Chi phí chuoàng traïi ñöôïc xem nhö chi phí coá ñònh. Tuøy töøng loaïi chuoàng traïi, maø chi phí khaáu hao daøi hay ngaén. Ñoái vôùi hoä

chaên nuoâi nhoû, quy moâ chaên nuoâi töø 4-5 boø caùi, chi phí chuoàng traïi khoaûng 12 trieäu bao goàm chi phí xaây döïng ( 9 trieäu cho 30 m2) vaø caùc trang thieát bò laøm maùt. Chi phí khaáu hao chuoàng traïi thöôøng chieám khoaûng 5 % toång chi phí.

7.1.2. Chi phí ñoàng coû

VAÄN CHUYEÅN SÖÕA ÑEÁN TRAÏM THU MUA BAÈNG THUØNG CHUYEÂN DUØNG LAØ MOÄT TRONG NHÖÕNG BIEÄN PHAÙP BAÛO QUAÛN SÖÕA TOÁT

85

Moät hecta (ha) ñoàng coû cao saûn , caét cho aên taïi chuoàng vôùi naêng suaát töø 350 –400 taán /ha/naêm coù theå nuoâi ñöôïc 30 boø caùi sinh saûn. Chi phí ñaàu tö ban ñaàu cho moät hecta ñoàng coû vaøo khoaûng 5 trieäu/ ha (bao goàm coâng chuaån bò ñaát , coû gioáng, phaân boùn loùt, nhaân coâng ). Toång chi phí cho giaù thaønh 1 kg coû vaøo khoaûng 80 -85 ñ/kg.

7.1.3. Chi phí con gioáng Giaù boø gioáng tuøy thuoäc vaøo naêng suaát , tình traïng mang thai, tuoåi vaø löùa ñeû . Giaù moät boø caùi sinh saûn naêng suaát trung bình 12-

13 kg, ñaõ mang thai töø 5-6 thaùng, vaøo khoaûng 14-15 trieäu theo thôøi giaù hieän nay (thaùng 8/2001). Giaù moät boø tô mang thai cuõng khoaûng 15 trieäu. Noùi chung ,giaù boø gioáng luoân bieán ñoäng vaø tuøy thuoäc nhieàu vaøo cung caáu cuûa thò tröôøng. Chi phí khaáu hao boø gioáng thöôøng chieám khoaûng 25 % toång chi phí.

7.1.4. Chi phí thöùc aên Chi phí thöùc aên cho moät boø caùi sinh saûn , naêng suaát söõa khoaûng 12 kg söõa ngaøy, haèng naêm vaøo khoaûng 6.000.000 ñ (6 trieäu).

Chi phí thöùc aên thöôøng chieám khoaûng 50 % toång chi phí. 7.1.5. Chi phí gieo tinh & Thuù y Chi phí thuù y, gieo tinh cho moät boø caùi sinh saûn vaøo khoaûng 300.000 ñ/con/naêm. Chi phí naøy thöôøng chieám khoaûng 4 % toång

chi phí 7.1.6. Chi phí nhaân coâng &Chi phí ñieän nöôùc Chi phí nhaân coâng , ñieän nöôùc… thöôøng chieám khoaûng 8 % toång chi phí. 7.1.7. Chi phí ngaân haøng Chi phí ngaân haøng (laõi suaát ) thöôøng chieám khoaûng 8 % toång chi phí.

7.2. CAÙC NGUOÀN THU CHUÛ YEÁU

7.2.1. Thu töø söõa

86

Giaù moät kg söõa baùn taïi nhaø maùy laø 3550 ñ/kg. Trong ñoù ngöôøi chaên nuoâi thu ñöôïc 3200 ñ/kg. (giaù baùn tuyø thuoäc vaø chaát löôïng söõa, xem theâm phuï luïc veà thu mua söõa). Moät boø söõa naêng suaát 12 kg /ngaøy/305 ngaøy thu ñöôïc khoaûng 11 trieäu töø tieàn baùn söõa.

7.2.2. Thu töø beâ Giaù baùn moät beâ ñöïc vaøo khoaûng 500.000 ñ /con/luùc 1 tuaàn tuoåi. Giaù baùn moät beâ caùi luùc 6 thaùng tuoåi töø 6-8 trieäu con. Nhö vaäy

neáu sinh saûn toát, tieàn baùn beâ thu ñöôïc haèng naêm vaøo khoaûng 4.000.000 ñ. 7.2.3. Thu töø phaân boùn Trung bình moãi boø caùi thaûi moãi naêm khoaûng 7 taán phaân chuoàng. Neáu giaù moät taán phaân chuoàng 80.000 ñ, thì haêng naêm coù theå

thu ñöôïc 700.000 ñ töø tieàn baùn phaân

87

7.3. TÍNH TOAÙN HIEÄU QUAÛ KINH TEÁ

ÖÔÙC TÍNH HIEÄU QUAÛ KINH TEÁ CHAÊN NUOÂI BOØ SÖÕA TAÏI NOÂNG HOÄ ( Moâ hình chaên nuoâi coù qui moâ 2 boø caùi vaét söõa)

I. Caùc khoaûn chi bình quaân trong moät ngaøy cho moät boø caùi 1. Khaáu hao boø gioáng : 15.000.000 ñ / 7 naêm/365 ngaøy 2. Khaáu hao chuoàng boø : 6 m2 x 400.000 ñ / 7 naêm/365 ngaøy 4. Thöùc aên: ( Trong ñoù • thöùc aên tinh : 7619 ñ • thöùc aên thoâ xanh : 6000 ñ • Thöùc aên phuï pheá phaåm :2515 ñ ) 4. Chi phí thuù y, gieo tinh 5.Nhaân coâng, vaän chuyeån & ñieän nöôùc 6.Ngaân haøng

A = Toång chi :

5871 ñ

939 ñ 16134 ñ

1233 ñ 6.000 ñ

2465 ñ 32.462 ñ

II. Caùc khoaûn thu trong ngaøy

NEÁU ÑÖÔÏC XÖÛ LYÙ TOÁT, PHAÂN CHUOÀNG LAØ NGUOÀN THU KHOÂNG NHOÛ ( Phaân chuoàng ñang ñöôïc chuaån bò vaän chuyeån cung caáp cho caùc trang traïi troàng troït)

88

1. Söõa : 12 kg x 3000 ñ 2. Beâ Trong 7 naêm trung bình cho 4 beâ ( 2 caùi/2 ñöïc) giaù beâ caùi bình quaân : 7.000.000 ñ giaù beâ ñöïc bình quaân : 500.000 ñ ) 3. Baùn boø caùi khi loaïi thaûi ( 5.000.000 ñ/7naêm /365= 1173 ñ) 4. Phaân

B = Toång thu :

36.000 ñ 5871 ñ

1.173 ñ 1.534 ñ

44.578 ñ

III. Hieäu quaû kinh teá boø söõa /ngaøy ( C ) C = B -A = 44.578 ñ – 32.462 ñ =

12.116 ñ

* Giaù thaønh moät kg söõa töôi taïi noâng hoä : = 2705 ñ/kg * Lôïi nhuaän treân moät kg söõa : 1009 ñ/kg

90

Söõa coù moät tieâu chuaån loaïi E, khoâng leân men Lactic, söõa pha ñöôøng laàn thöù nhaát thu mua vôùi giaù 1500 ñ, laàn thöù 2 khoâng thu mua

93

CAÙC BAØI VIEÁT CHUYEÂN ÑEÀ

98

Caây thöùc aên xanh laø nhöõng caây troàng, chuû yeáu thuoäc nhoùm hoaø thaûo vaø caây ñaäu thaân thaûo hay thaân goã, maø coù theå ñöôïc söû duïng laøm thöùc aên cho gia suùc. Nhöõng caây naøy cuõng coù theå ñöôïc söû duïng vaøo nhieàu coâng vieäc khaùc ñeå quaûn lyù toát hôn nguoàn taøi nguyeân nhö baûo veä ñaát choáng xoùi moøn, laøm taêng ñoä maøu môû cuûa ñaát vaø haïn cheá coû daïi. Trong phaïm vi cuûa cuoán saùch naøy chæ taäp trung vaøo nhöõng caây thöùc aên xanh ñang ñöôïc söû duïng thaønh coâng ôû caùc noâng hoä. Thoâng thöôøng nhöõng caây naøy ñöa laïi nhieàn lôïi ích khaùc nhau.

ÔÛ Vieät Nam, noâng daân ta thöôøng goïi caây thöùc aên xanh ñôn giaûn laø coû. Ñoù coù theå laø caây troàng trong vöôøn nhaø söû duïng cho

gia suùc, maø cuõng coù theå laø caây töï nhieân taän thu ngoaøi ñoàng. ÔÛ ñaây chuùng ta chæ noùi ñeán caùc loaïi caây thöùc aên ñöôïc troàng vaø chaêm soùc nhö moät loaïi hoa maøu. Chuùng ta goïi ñôn giaûn laø coû troàng.

Taøi lieäu naøy khoâng coá gaéng lieät keâ danh saùch caùc loaøi vaø gioáng caây thöùc aên xanh coù theå troàng. Noù chæ bao goàm moät soá

gioáng coù khaû naêng troàng trong nhieàu ñieàu kieän phoå bieán vaø ñöôïc caùc noâng hoä söû duïng moät caùch thaønh coâng hoaëc coù nhieàu tieàm naêng ôû khu vöïc Ñoâng nam AÙ.

II. Khi giôùi thieäu caây thöùc aên xanh caàn chuù yù:

1. Hieåu ngöôøi noâng daân caàøn gì. 2. Choïn caùch troàng vaø söû duïng thích hôïp cho ñieàu kieän töï nhieân vaø kinh teá cuûa töøng ñòa phöông, töøng noâng hoä.

99

PHAÀN 1 .MOÄT SOÁ GIOÁNG CAÂY THÖÙC AÊN XANH COÙ TIEÀM NAÊNG

I. COÛ HOØA THAÛO 1.1. C oû Anñ roâ (Andropogon gayanus)

Gioáng trieån voïng: ‘Gamba’ • Coû cao caây duøng thu caét • Vaãn xanh trong muøa khoâ • Sinh tröôûng toát treân ñaát xaáu, ñaát a xit

Nhöng • Nhanh bò xô hoaù neáu khoâng caét thöôøng xuyeân

Coû Anñroâ laø caây coû laâu naêm, thaân cao tôùi 4 meùt. Laù meàm coù loâng phuû beân ngoaøi, gia suùc thích aên khi caây coøn non. Ra haït nhieàu, haït nheï vaø coù moät lôùp loâng tô bao phuû. Coû moïc toát treân ñaát ngheøo dinh döôõng, ñaát chua vaø khí haäu noùng. Caây thích nghi roäng vôùi ñieàu kieän khí haäu vaø ñaëc bieät coù lôïi khi troàng ôû nhöõng vuøng coù muøa khoâ keùo daøi. Coû vaãn duy trì maøu xanh cuûa noù laâu trong muøa khoâ khi maø haàu heát caùc caây coû khaùc ñaõ bò khoâ heùo. Coû raát deã caét, coù theå toàn taïi khi chaên thaû. Coû caàn ñöôïc caét thöôøng xuyeân. Neáu ñeå ra hoa thì caây bò hoùa xô vaø gia suùc khoâng thích aên.

Coû Androâ coù theå ñöôïc troàng deã daøng töø nhöõng nhaùnh non nhöng khoâng neân troàng baèng nhaùnh giaø. Gieo troàng töø haït khoù khaên do chaát löôïng haït gioáng thaáp.

1.2. C oû Briza nta (Brachiaria brizantha) Gioáng trieån voïng: ‘Marandu’, ‘Karanga’, ‘Serengeti’.

• Cao caây thích nghi vôùi thu caét • Sinh tröôûng toát ôû ñaát coù ñoä maøu trung bình, ñaát chua • Giöû ñöôïc maøu xanh trong muøa khoâ • Saûn xuaát haït toát hôn B. decumbens

100

Nhöng • Khoâng neân cho deâ, cöøu vaø beâ non aên

Coû Brizanta laø caây coû laâu naêm vôùi kieåu sinh tröôûng ña daïng. Taát caû caùc gioáng ñeàu duøng toát cho chaên thaû hay thu caét. Trong ba gioáng keå treân, ‘Karanga’ vaø ‘Marandu’ laø nhöõng gioáng coû cao, coù theå cao tôùi 2 meùt. ‘Serengeti’ laø gioáng coû thaáp hôn (chæ cao ñeán 1 meùt) sinh tröôûng gioáng nhö coû Soâng Chaèng. Caû ba gioáng ñeàu saûn xuaát ñöôïc nhieàu haït tröø khi coû troàng ôû nhöõng vuøng gaàn xích ñaïo. Caû ba gioáng ñaàu thích öùng roäng vôùi ñieàu kieän khí haäu vaø ñaát ñai. Chuùng coù khaû naêng sinh tröôûng ôû vuøng ñaát ngheøo dinh döôõng, ñaát chua nhöng chuùng caàn ñaát maøu môõ hôn coû B. decumbens vaø B. humidicola ñeå coù theå sinh tröôûng toát. Coû Brizanta vaãn duy trì maøu xanh trong muøa khoâ keùo daøi. Khoâng neân duøng coû Brizanta cho cöøu, deâ hay beâ non aên. Gioáng ‘Marandu’ khoâng thích hôïp vôùi ñaát ngaäp nöôùc vaø nhieàu khi bò beänh ôû laù treân nhöõng vuøng löôïng möa cao. Hai gioáng coø laïi thích hôïp vôùi ñieàu kieän treân. Coû Brizanta coù theå ñöôïc troàng töø caùc thaân hay haït.

1.3. C oû Soân g Chaèn g (Brachiaria decumbens) Gioáng trieån voïng: ‘Basilisk’,‘Serengeti’

• Duøng chaên thaû, ñoâi khi duøng thu caét • Thích nghi vôùi nhieàu loaïi ñaát • Duy trì ñöôïc maøu xanh trong muøa khoâ

Nhöng • Khoâng neân cho deâ hoaëc cöøu aên • Khoù saûn xuaát haït ôû Ñoâng Nam AÙ

‘Basilisk’ laø caây coû laâu naêm, khoûe, cao tôùi 1 meùt. Neáu khoâng caét caùc choài seõ ñoå xuoáng moïc beân nhau taïo neân moät thaûm che phuû beà maët ñaát toát. Khoù saûn xuaát haït gioáng ôû vuøng Ñoâng Nam AÙ.

101

Coû thích nghi roäng vôùi ñieàu kieän khí haäu vaø ñaát ñai, vaãn toàn taïi ôû nhöõng vuøng ñaát ngheøo dinh döôõng, chua. Coû thích hôïp vuøng nhieät ñôùi noùng aåm, duy trì ñöôïc maøu xanh trong muøa khoâ keùo daøi. ‘Basilisk’ thích öùng ôû vuøng ñoä maøu môõ cuûa ñaát thaáp vaø muøa khoâ keùo daøi hôn coû Brizanta. ‘Basilisk’ khoâng neân duøng cho cöøu, deâ hay beâ non aên. Coû coù theå ñöôïc troàng töø thaân reã. Ít khi troàng töø haït do chaát löôïng haït gioáng thaáp. Chuù yù: Gioáng ‘Serengeti’ laø gioáng coù trieån voïng hôn ‘Basilisk’ vì coù ñaëc ñieåm sinh tröôûng nhö nhau, nhöng saûn xuaát haït raát toát ôû khaép vuøng Ñoâng Nam AÙ.

1.4. C oû H umidi (Brachiaria humidicola) Gioáng trieån voïng: ‘Tully’, ‘Yanero’

• Moïc lan töø töø, khoûe • Raát toát cho vieäc choáng xoùi moøn ñaát • Coù theå chòu chaên thaû möùc ñoä cao • Coù theå sinh tröôûng treân ñaát ngheøo dinh döôõng • Coù theå toàn taïi ôû vuøng ngaäp nöôùc taïm thôøi

Nhöng • Chaát löôïng laøm thöùc aên thaáp hôn caùc gioáng Brachiaria khaùc

Coû Humidi laø caây coû sinh tröôûng chaäm. Noù thöôøng lan nhanh thoâng qua caùc thaân boø. ‘Yanero’ coù nhieàu laù hôn ‘Tully’ nhöng caû hai gioáng naøy giaù trò laøm thöùc aên thaáp hôn caùc gioáng Brachiaria khaùc. ‘Tully’ phaùt taùn nhanh hôn ‘Yareno’ vaø raát thích hôïp cho vieäc choáng xoùi moøn ñaát. Saûn xuaát ít haït ôû vuøng Ñoâng Nam AÙ. Do ñaëc ñieåm sinh tröôûng chaäm neân nhöõng gioáng naøy ít thích hôïp cho vieäc thu caét hôn so vôùi caùc gioáng Brachiaria khaùc, nhöng coù theå chòu chaên thaû toát. Chuùng thích nghi vôùi moïi loaïi ñaát, töø ñaát raát ngheøo dinh döôõng, ñaát chua ñeán ñaát caùt, ñaát coù ñoä pH cao. Chuùng sinh tröôûng toát ôû vuøng nhieät ñôùi öôùt vôùi muøa khoâ ngaén. Chòu ngaäp nöôùc vaø coù theå toàn taïi qua caùc muøa luõ.

102

Neân ñöôïc chaên thaû gia suùc thöôøng xuyeân trong muøa möa neáu khoâng thaân caây seõ nhieàu leân, ñoä ngon mieäng cho gia suùc giaûm. Coû raát deã troàng töø thaân boø. Troàng töø haït khoù vì thôøi gian taïo thaûm coû keùo daøi, keå caû khi chaát löôïng haït gioáng toát. Chaát löôïng haït gioáng thöôøng thaáp. Coû Humidi coù theå cho cöøu vaø deâ aên nhöng vôùi löôïng ít. Neáu cho aên nhieàu coù theå daãn ñeán hieän töôïng chöôùng hôi. Chuù yù: ‘Yanero’ tröôùc ñaây ñöôïc goïi laø Brachiaria dictyoneura CIAT 6133.

1.5. Coû Loâng taây (Brachiaria mutica)

Gioáng trieån voïng: Para • Gieo troàng töø hom thaân • Thích hôïp treân ñaát aåm, trung tính hay chua. • Chòu ñöôïc ngaäp uùng thöôøng xuyeân • Gia suùc thích aên

Nhöng • Sinh tröôûng keùm nôi ñaát khoâ, muøa khoâ keùo daøi

Laø caây coû thaân boø, phoå bieán ôû haàu heát caùc vuøng ñaát khoâng thoaùt nöôùc vaø ñaát ngaäp uùng. ÔÛ Thaùi Lan coû naøy ñöôïc troàng ñeå nuoâi boø söõa treân ñoàng ruoäng nôi tröôùc ñaây ñaát ñai duøng troàng luùa nöôùc. Coû thích hôïp vôùi ñaát thòt, ñaát buøn, ñaát nhieàu seùt, chòu ñöôïc ñaát chua, pheøn. Thaân caây coù daïnh hình oáng, ñoä ngon mieäng cao, gia suùc thích aên. Coû laâu bò hoaù goã neân giaù trò dinh döôõng vaãn coøn khi coû bò giaø. Coû coù ra hoa nhöng haït coù ñoä naåy maàm thaáp, thöông chæ ñöôïc troàng baèng hom thaân. Khi troàng, ñaát caàn coù aåm ñoä cao. Coû khoâng thích nghi ôû vuøng ñaát khoâ, ñaát ngeøo dinh döôõng hay ñaát coù tyû leä caùt cao. Khoâng troàng ñöôïc ôû vuøng coù muøa khoâ keùo daøi

1.6. C oû Ruzi (Brachiaria ruziziensis) Gioáng trieån voïng: ‘Ruzi’

• Saûn xuaát haït toát • Gieo troàng töø haït hay thaân caây

103

• Chaát löôïng cao khi troàng treân ñaát toát Nhöng

• Sinh tröôûng keùm nôi ñaát xaáu • Khoâng thích nghi ôû ñaát ngaäp uùng

‘Ruzi’ laø caây coû coù nhieàu laù, ñoä cao trung bình, thaân boø, ñaây laø caây coû ñöôïc troàng phoå bieán ôû Thaùi Lan. Treân laù coù loâng tô ngaén. ÔÛ nhieàu vuøng caây coû naøy cho naêng suaát haït cao. Chaát löôïng haït gioáng vaø tyû leä naåy maàm cuûa haït cao. Coû thích nghi ôû nhöõng vuøng thoaùt nöôùc, ñaát giaøu dinh döôõng vaø nôi coù löôïng möa cao. Trong ñieàu kieän nhö treân coû coù giaù trò laøm thöùc aên gia suùc cao hôn caùc gioáng Brachiaria khaùc. Loaïi coû naøy khoâng sinh tröôûng toát ôû vuøng ñaát ngheøo dinh döôõng, uùng nöôùc hay nhöõng nôi coù muøa khoâ daøi. ‘Ruzi’ khoâng neân söû duïng cho cöøu, deâ vaø beâ non aên. Gioáng coû naøy ñöôïc gieo troàng deã daøng töø haït hay thaân caây.

1.7. C oû Saû (Panicum maximum) Gioáng trieån voïng: Saû Laù lôùn (I429, K54, Si-Muang), Saû Laù nhoû (280)

• Caây buïi thích hôïp vôùi thu caét hay chaên thaû • Thích nghi vuøng ñaát toát • Chaát löôïng laøm thöùc aên cho gia suùc cao • Chòu ñoát ñoàng, caïnh tranh coû daïi

Nhöng • Thöôøng xuyeân boùn phaân • Hoùa xô nhanh neáu ñeå giaø • Khoâng thích hôïp vôùi muøa khoâ daøi

Coû Saû Laù lôùn laø caây coû thaân buïi, thích hôïp vôùi thu caét vaø chaên thaû nheï. Neáu ñöôïc troàng trong moâi tröôøng ñaát toát coû coù theå laøm thöùc aên gia suùc vôùi giaù trò cao. Gioáng Si-Muang ñaõ ñöôïc nhieàu nôi öa thích vì caây naøy coù nhieàu laù vaø thích nghi hôn so vôùi caùc gioáng Laù lôùn khaùc.

104

Caây coû Saû thích hôïp vôùi nhöõng vuøng coù muøa khoâ ngaén, maëc daàu vaäy, gioáng coû naøy cuõng coù theå toàn taïi ñöôïc ôû nhöõng vuøng muøa khoâ keùo daøi. Caùc gioáng coû Saû Laù Lôùn yeâu caàu ñaát coù nhieàu dinh döôõng; phaân chuoàng hay phaân hoùa hoïc ñöôïc boùn thöôøng xuyeân ñeå duy trì söï phaùt trieån toát cuûa chuùng. ‘Si Muang’ laø gioáng coû thích hôïp nhaát ôû vuøng ñaát thoaùt nöôùc, ñoä maøu môõ cao, nhöng coù theå toàn taïi ñöôïc treân ñaát coù ñoä dinh döôõng trung bình. Coû khoâng chòu ngaäp nöôùc. Coû Saû ñöôïc bieát ñeán nhieàu vì khaû naêng sinh tröôûng nhanh cuûa coû sau moãi laàn thu caét. Coû phaûi ñöôïc caét thöôøng xuyeân, neáu khoâng nhanh choùng bò xô hoùa vaø giaûm ñoä ngon mieäng cho gia suùc khi caây xuaát hieän hoa. Gioáng Saû Laù nhoû 280 thích hôïp vôùi chaên thaû vaø thu caét nheï. Coû Laù nhoû chòu daõm ñaïp, coù theå caïnh tranh toát vôùi coû daïi, keå caû coû Tranh. Ngoaøi ra, noù thöôøng ñöôïc troàng ñeå chaên thaû vì khaû naêng phaùt taùn haït, chòu haïn vaø chòu ñoát ñoàng. Giaù trò dinh döôõng coû Saû Laù nhoû cao hôn caùc gioáng coû Saû khaùc vì caây nhieàu laù maø laïi raát ít thaân. Caùc gioáng Coû Saû ñöôïc troàng deã daøng töø thaân caây hay töø haït. Naêng suaát haït cuûa ‘Si Muang’ thöôøng cao vaø chaát löôïng haït gioáng toát hôn nhöõng gioáng P. maximum khaùc. Coû saû Laù nhoû hay ra hoa vaø coù theå töï môû roäng dieän tích nhôø löôïng haït doài daøo ñöôïc chim vaø gia suùc phaân taùn treân ñoàng. Chuù yù: Gioáng coù trieån voïng khaùc, ’Tobiata’, laø caây coû cao vaø laù phuû roäng hôn gioáng ‘Si Muang’. ‘Tobiata’ coù loâng tô bao phuû beân ngoaøi phaàn thaân cöùng hôn vaø noù coù theå laøm taáy da khi thu caét.

1.8. C oû C aù (Paspalum atratum) Gioáng trieån voïng: ‘Terenos’

• Thaân cao thích hôïp cho thu caét • Sinh tröôûng toát ôû nôi ñaát ngheøo dinh döôõng vaø ñaát chua • Thích nghi vôùi khí haäu aám hay muøa khoâ ngaén • Coù theå chòu ngaäp nöôùc • Nhieàu laù Nhöng • Khoâng thích hôïp vôùi muøa khoâ daøi

105

‘Terenos’ laø caây coû thaân cao, nhieàu laù. Laù nhieàu vaø gia suùc raát thích aên khi caây ñöôïc troàng ôû nhöõng nôi ñieàu kieän toát. ‘Terenos’ trôû neân khoâ vaø ñoä ngon mieäng giaûm trong muøa khoâ. Gioáng coû naøy cho nhieàu haït ôû nhieàu nôi tröø nhöõng vuøng gaàn xích ñaïo. Ñaây laø caây coû thích nghi cho vuøng ñaát coù ñoä maøu môõ trung bình hay keùm ôû vuøng nhieät ñôùi aåm. Noù ñaëc bieät thích nghi ôõ nhöõng vuøng ñaát thöôøng xuyeân bò ngaäp luït. ‘Terenos’ coù theå toàn taïi ôû nhöõng vuøng coù muøa khoâ keùo daøi nhöng toác ñoä sinh tröôûng haïn cheá. Caây coû thích nghi vôùi vuøng laïnh (ví duï nhö vuøng ôû ñoä cao lôùn) nôi caây coû coù theå toàn taïi qua muøa khoâ ngaén. Noâng daân thích gioáng ‘Terenos’ bôûi vì caây coû deã thu caét vaø sinh tröôûng nhanh. Coû cuõng coù theå duøng chaên thaû. Gioáng coû naøy gieo troàng töø haït, nhöng cuõng raát deã nhaân gioáng töø caùc teùp coù reã. Chuù yù: moät gioáng töông töï laø Paspalum guenoarum ‘Bela Vista’ 1.9. Coû Voi (Pennisetum purpureum vaø caùc gioáng coû Voi lai) Gioáng trieån voïng: ‘Napier’, ‘Mott’, ‘King’ (P. purpureum x P.glaucum hybrid)

• Laø caây coû thaân cao duøng cho heä thoáng thu caét thaâm canh. • Naêng suaát raát cao trong ñieàu kieän ñaát maøu môõ vaø coù töôùi nöôùc. • Giaù trò laøm thöùc aên cao.

Nhöng • Khoâng toàn taïi ôû nhöõng vuøng ñaát ngheøo dinh döôõng. • Khoâng thích hôïp nôi coù muøa khoâ keùo daøi. • Hoùa thaân nhieàu neáu khoâng ñöôïc thu caét thöôøng xuyeân.

Coû Voi vaø caùc gioáng Voi lai (P. purpureum x P. glaucum) laø nhöõng caây coû thaân raát cao (coù theå tôùi 4 meùt), chuùng thích nghi cho vieäc thu caét. ‘King’ laø gioáng coû cao, nhieàu laù vaø naêng suaát cao hôn coû ‘Napier’ hay ‘Mott’ ôû nhöõng vuøng ñaát ñoä maøu môõ cao, nhöng coû moïc yeáu hay toàn taïi keùm trong nhöõng ñieàu kieän thieáu dinh döôõng vaø muøa khoâ keùo daøi. ‘Mott’ (coøn goïi laø ‘dwarf Napier’) coù nhieàu nhaùnh vaø laù hôn gioáng ‘Napier’. ‘Mott’ laø gioáng thích hôïp vôùi vieäc troàng laøm ñöôøng baêng hôn caùc gioáng Pennisetum khaùc, taát caû nhöõng gioáng Pennisetum ñeàu coù nhu caàu veà dinh döôõng cao vaø coù xu höôùng caïnh tranh dinh döôõng vaø aùnh saùng vôùi caùc caây troàng khaùc ñöôïc troàng beân caïnh.

106

Caùc gioáng Pennisetum laø nhöõng gioáng coû cho naêng suaát raát cao, nhöng khoâng thích nghi vôùi nhöõng nôi coù ñoä dinh döôõng thaáp vaø khoâ haïn. Chuùng laø caùc gioáng coû raát thích hôïp ôû nhöõng vuøng ñaát maøu môõ, löôïng möa cao vaø muøa khoâ ngaén. Vieäc boùn phaân chuoàng hay phaân hoùa hoïc phaûi thöôøng xuyeân ñeå duy trì naêng suaát. Nhieàu noâng daân troàng nhöõng gioáng coû naøy caïnh chuoàng nuoâi gia suùc ñeå vieäc boùn phaân töø chaát thaûi chuoàng nuoâi ñöôïc deã daøng. Caùc gioáng coû Voi phaûi ñöôïc caét thöôøng xuyeân ñeå duy trì tyû leä laù. Neáu ñeå caây moïc cao löôïng thaân seõ nhieàu, ñoä ngon mieäng cuûa gia suùc giaûm. Caùc gioáng coû naøy nhaân gioáng deã daøng töø hom thaân nhöng haït baát thuï, khoâng troàng ñöôïc baèng haït.

1.10. Coû Deïp, Coû S öõa (Setaria sphacelata) Gioáng trieån voïng: ‘Lampung’ (Splendida), ‘Solander’

• Caây moïc thaúng thích nghi vôùi vieäc thu caét. • Laù meàm vaø gia suùc thích aên. • Coù theå toàn taïi nôi ñaát ngheøo dinh döôõng. • Coù theå soáng nôi ñaát ngaäp uùng ngaén haïn. • Sinh tröôûng nhanh ôû vuøng laïnh.

Nhöng • Caàn coù aåm ñoä vaø phaân boùn ñeå cho naêng suaát cao. • Coù moät soá beänh treân laù ôû vuøng nhieät ñôùi aåm. • Khoâng neân cho ngöïa aên.

Coû Deïp laø moät loaøi coû moïc thaúng, laâu naêm, coù ñoä cao ôû möùc trung bình. Laù meàm vaø coù ñoä ngon mieäng cao ôû caû laù vaø thaân. Gioáng coû ñöôïc xaùc ñònh döïa vaøo maøu xanh xaùm ôû laù, thaân maøu xanh hay tím. Caây coû thích hôïp vôùi vieäc thu caét, maëc daàu noù coù theå duøng cho chaên thaû nheï. ‘Lampung’ khoâng saûn xuaát haït neân phaûi nhaân gioáng voâ tính. ‘Lampung’ laø caây coû thích hôïp nhaát ôû vuøng nhieät ñôùi aåm öôùt vôùi muøa khoâ ngaén. Vaøo muøa aåm öôùt laù coù theå xuaát hieän beänh.

107

‘Solander’ saûn xuaát ñöôïc haït vaø chòu laïnh toát hôn (ôû vuøng cao) gioáng ‘Lampung’. Maëc duø taát caû nhöõng gioáng naøy toàn taïi ñöôïc treân ñaát ngheøo dinh döôõng, nhöng ñeå ñaûm baûo ñöôïc söï sinh tröôûng bình thöôøng thì caùc gioáng coû naøy caàn ñoä maøu môõ cuûa ñaát ô û möùc ñoä trung bình. Chuùng coù khaû naêng chòu ngaäp nöôùc trong vaøi ngaøy. Khoâng neân duøng coû Deïp cho ngöïa aên. Taát caû caùc gioáng naøy ñeàu deã daøng troàng baèng nhaùnh. Chuù yù: Gioáng ‘Kazungula’ ôû UÙc laø moät gioáng khaùc cuûa loaïi coø naøy, chuùng coù theå tìm thaáy moät vaøi nôi ôû Ñoâng Nam AÙ. Caây coû naøy sinh tröôûng chaäm hôn gioáng ‘Lampung’ hay ‘Solander’ vaø raát thích hôïp cho vieäc chaên thaû gia suùc. Gioáng ‘Splenda’ ôû UÙc coù theå saûn xuaát haït nhö gioáng ‘Lampung’. II.CAÂY ÑAÄU

2.1. Ñ aäu Ph oäng boø, Laïc boø (Arachis pintoi) Gioáng trieån voïng: ‘Amarillo’, ‘Itacambira’

• Caây ñaäu thaân boø sinh tröôûng chaäm. • Coù khaû naêng toàn taïi keå caû khi chaên thaû gia suùc nhieàu. • Coù khaû naêng che phuû maët ñaát döôùi caùc taùn caây. • Giaù trò laøm thöùc aên cho gia suùc cao. • Gieo troàng deã daøng töø thaân.

Nhöng • Caàn ñaát coù ñoä maøu môõ trung bình. • Khoâng thích hôïp vôùi vuøng coù muøa khoâ daøi.

Ñaäu phoäng boø laø caây ñaäu thaân boø sinh tröôûng chaäm nhöng coù theå keát hôïp vôùi nhau thaønh moät thaûm coû xanh daøy ñaëc vôùi nhöõng boâng hoa maøu vaøng. Loaïi caây naøy coù giaù trò dinh döôõng cao trong vieäc laøm thöùc aên gia suùc keå caû gaø, vòt vaø lôïn. Noù chòu ñöôïc söï chaên thaû thöôøng xuyeân hay thu caét. Ñaëc bieät toát khi duøng che phuû maët ñaát ñeå laán aùt coû daïi döôùi caùc taùn caây vaø choáng sö ï xoùi moøn cuûa ñaát.

108

Coù raát nhieàu gioáng khaùc nhau nhöng trong ñoù, ‘Itacambira’ vaø ‘Amarillo’ laø nhöõng gioáng thoâng duïng ñöôïc duøng phoå bieán ôû Ñoâng Nam AÙ. Ñaäu phoäng boø caàn ñaát coù ñoä maøu môõ trung bình. Caây sinh tröôûng toát ôû nhöõng vuøng khí haäu nhieät ñôùi aåm vôùi muøa khoâ ngaén. Noù khoâng thích hôïp ôû nhöõng nôi muøa khoâ daøi tröø nhöõng vuøng khí haäu laïnh. Sinh tröôûng toát trong ñieàu kieän aùnh saùng bình thöôøng hay bò che boùng. Khoâng gioáng nhöõng caây ñaäu khaùc, ñaäu phoäng boø caàn ñöôïc thu caét hay chaên thaû thöôøng xuyeân ñeå duy trì naêng suaát vaø khaû naêng toàn taïi cuûa chuùng. Gioáng ñaäu naøy ñöôïc gieo troàng töø haït, töø thaân boø hay thaân reã. Moät neùt ñaëc bieät cuûa loaïi naøy laø haït ñöôïc hình thaønh döôùi maët ñaát laøm cho vieäc thu haït trôû neân khoù khaên. Chaát löôïng haït gioáng giaûm nhanh trong quaù trình baûo quaûn. Gieo troàng töø haït deã daøng neáu haït gioáng coù chaát löôïng cao.

2.2. Ñ aäu Calianñ ra (Calliandra calothyrsus) Gioáng trieån voïng: ‘Besakih’

• Caây ñaäu thaân goã thích hôïp ôû vuøng maùt laïnh. • Sinh tröôûng ñöôïc treân ñaát chua. • Naêng suaát laù cao khi thu caét. • Thaân laøm cuûi ñun.

Nhöng • Chæ coù ñoä ngon mieäng khi ñang töôi. • Chæ troàng töø haït. • Caây non sinh tröôûng chaäm.

Calianñra laø caây thaân goã nhoû, laâu naêm vaø cho naêng suaát raát cao neáu thöôøng xuyeân ñöôïc thu caét. Khoâng gioáng nhöõng caây ñaäu khaùc, loaïi caây naøy khoâng bò beänh vaø coân truøng. Caây coù hoa maøu ñoû ñaëc bieät. ‘Besakih’ ñaëc bieät thích nghi ôû nhöõng vuøng khí haäu laïnh (treân nuùi cao) vaø aåm öôùt vôùi muøa khoâ ngaén. Caây coù theå moïc treân nhieàu loaïi ñaát, keå caû ñaát chua, nhöng ôû ñaát trung bình thì toát hôn. Khi caây tröôûng thaønh noù coù theå chòu ñöôïc muøa khoâ, ñaëc bieät laø ôû nhöõng vuøng ñaát coù taàng canh taùc daøy.

109

Caây thöôøng ñöôïc troàng treân caùc baêng. Cöøu vaø deâ coù theå aên ngay khi tieáp xuùc laàn ñaàu, nhöng ñoái vôùi boø caàn coù thôøi gian ñeå laøm quen. Moät ñieåm rieâng bieät cuûa Calianñra laø neân cho gia suùc aên khi coøn töôi, neáu khoâng ñoä ngon mieäng seõ bò giaûm. ‘Besakih’ ñöôïc söû duïng raát thaønh coâng trong voã beùo boø ôû nhöõng vuøng coù ñoä cao treân 500 meùt so vôùi möïc nöôùc bieån nhö ôû Bali, Indonesia. Caây ñaäu naøy ñöôïc troàng töø haït. Nhö ñoái vôùi taát caû caùc c aây ñaäu, caây con töø haït coù thôøi gian tröôûng thaønh daøi. Muoán troàng caây ñaäu naøy thaønh coâng treân ñoàng coû phaûi baûo veä thaät toát khoâng cho gia suùc aên khi caây coøn non, laøm coû daïi vaø traùnh bò ñoát. Saûn xuaát haït gioáng coù theå keùm ôû nhöõng vuøng khoâng coù dôi vì nhöõng con vaät naøy tham gia vaøo quaù trình thuï phaán cuûa hoa Calianñra. 2.3. Ñaäu Ma: Centrosema pubescens;C. macrocarpum Gioáng trieån voïng: ‘Barinas’ (C.pubescens); ‘Ucayali’ (C. macrocarpum)

• Caây ñaäu daây leo • Caïnh tranh coû daïi toát • Troàng keát hôïp vôùi caây coû cao thaúng ñeå thu caét

Nhöng

• Khoâng thích nghi ôû vuøng coù muøa khoâ daøi • Caàn ñoä maøu môû cuûa ñaát trung bình, thoaùt nöôùc. • Chæ nhaân gioáng töø haït

‘Barinas’ vaø ‘U cayali’ laø nhöõng caây ñaäu thaân daây leo khoûe. Ñaây laø nhöõng caây coù giaù trò laøm thöùc aên cho gia suùc. Chuùng thích hôïp vôùi vieäc thu caét hôn laø chaên thaû. Nhöõng gioáng ñaäu naøy coù theå ñöôïc söû duïng nhö caây che phuû nhaèm haïn cheá söï phaùt trieån coû daïi ôû nhöõng vuøng ñeå ñaát boû hoùa hay ôû vuøng canh taùc haøng vuï. Chuùng coù theå sinh tröôûng keát hôïp vôùi nhöõng caây coû hoøa thaûo thaân thaúng, cao ñeå thu caét laøm thöùc aên cho gia suùc. ‘Ucayali ’ coù laù to hôn ‘Barinas’ vaø sinh tröôûng toát hôn trong ñieàu kieän khoâ. Gioáng hoa traéng ‘Barinas’ moïc khoûe hôn caùc gioáng khaùc cuûa C. pubescens. Töø caùc maét treân thaân coù theå moïc reã laøm cho caây coù khaû naêng toàn taïi toát hôn. Taát caû c aùc gioáng ñeàu yeâu caàu ñoä maøu môõ cuûa ñaát trung bình, thoaùt nöôùc môùi sinh tröôûng toát. Chuùng sinh tröôûng toát ôû vuøng nhieät ñôùi aåm vôùi muøa khoâ ngaén, khoâng chòu ngaäp nöôùc. Caùc caây ñaäu naøy khoâng chòu thu caét hay chaên thaû thöôøng xuyeân. Chuùng chæ sinh tröôûng toát khi thôøi gian taùi sinh daøi (treân 6

110

tuaàn) vaø caét moät phaàn maø thoâi (khoâng caét toaøn boä saùt ñaát). Caùc gioáng ‘Barinas’ vaø ‘Ucayali’ ñeàu phaûi nhaân gioáng töø haït. Caây ra hoa vaøo ñaàu muøa khoâ. Neáu duøng ñeå saûn xuaát haït gioáng, neân troàng coù giaøn ñeå caây leo (ví duï troàng treân caùc haøng raøo). Naêng suaát haït cao ôû nhöõng vuøng coù muøa khoâ roõ reät. Taát caû c aùc gioáng Centrosema ñeàu bò nhieãm beänh do rhizoctonia treân laù trong muøa möa, nhöng ‘Barinas’ vaø ‘Uc ayali’ ñeàu phuïc hoài khaù nhanh.

2.4. Ñ aäu Desm anthu s (Desmanthus virgatus) Gioáng trieån voïng: ‘Chaland’

• Caây ñaäu moïc buïi duøng thu caét • Sinh tröôûng toát treân ñaát seùt giaøu dinh döôõng • Giaù trò laøm thöùc aên gia suùc cao • Söû duïng vaøo vieäc saûn xuaát boät laù coû • Laáy haït deã

Nhöng • Khoâng thích hôïp treân ñaát a xít • Chæ nhaân gioáng töø haït

‘Chaland’ laø caây buïi moïc thaúng cao tôùi 2 meùt khi ñöôïc troàng ôû Thaùi Lan. Caây rieâng leû toàn taïi khoaûng töø 3 – 5 naêm. Laù coù giaù trò laøm thöùc aên gia suùc cao, coù theå cho gia suùc aên döôùi daïng töôi, khoâ hay laøm boät laù coû, coù theå ñöôïc troàng treân caùc baêng. Laø caây thích hôïp vôùi vuøng ñaát seùt giaøu dinh döôõng vaø ñoä pH cuûa ñaát trung tính trôû leân. Maëc duø caây coù theå toàn taïi ñöôïc ôû nhöõng nôi muøa khoâ keùo daøi, nhöng sinh tröôûng toát ôû vuøng nhieät ñôùi aåm vôùi muøa khoâ raát ngaén. Caây ñaäu naøy ñöôïc gieo troàng töø haït. Saûn xuaát haït gioáng ñôn giaûn ôû haàu heát caùc nôi. Haït gioáng coù lôùp baûo veä beân ngoaøi cöùng laøm haïn cheá söï naåy maàm cuûa haït neáu khoâng ñöôïc xöû lyù. Laù cuûa ‘Chaland’ deã bò coân truøng phaù hoaïi nhöng phuïc hoài nhanh sau ñoù.

111

2.5. Ñ aäu Ñoàng tieàn (Desmodium cinerea) Gioáng trieån voïng: ‘Delicias’

• Nhöõng loaøi naøy thöôøng ñöôïc goïi laø Desmodium rensonii • Laø caây buïi sinh tröôûng nhanh duøng cho thu caét • Thích hôïp cho vieäc troàng treân caùc baêng caây • Coù giaù trò laøm thöùc aên cho caùc gia suùc • Thích hôïp ôû nhöõng vuøng nhieät ñôùi aåm

Nhöng • Thôøi gian soáng ngaén (chæ 2 – 3 naêm) • Phaûi gieo töø haït

‘Delicias’ laø c aây ñaäu coù thôøi gian soáng ngaén (2 –3 naêm), cao ñeán 3 meùt. Caây non coù toác ñoä sinh tröôûng ban ñaàu nhanh neân deã thieát laäp hôn nhöõng caây ñaäu khaùc. Thaân coù xu höôùng hoùa goã vaø coù ít nhaùnh. Caây cho nhieàu laù neáu caét thöôøng xuyeân. Laø caây thích nghi vôùi vuøng ñaát coù ñoä maøu môõ trung bình, ñaát trung tính hay hôi chua. Caây thích hôïp vôùi nhöõng vuøng nhieät ñôùi aåm vôùi muøa khoâ ngaén, khoâng thích hôïp ôû nhöõng vuøng coù muøa khoâ daøi. Vieäc söû duïng gioáng ‘Delicias’ treân caùc ñöôøng baêng ñöôïc phaùt trieån roäng raõi ôû Philippines cuõng nhö caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ. Loaïi caây naøy coù giaù trò laøm thöùc aên cho gia suùc cao vaø haàu heát caùc gia suùc ñeàu öa thích. Vieäc nhaân gioáng chæ baèng haït. Naêng suaát cho haït cuûa caây cao ôû nhöõng nôi noù thích nghi. Chuù yù: Moät loaøi khaùc coù lieân quan laø Codariocalyx gyroides, vôùi nhieàu ñaët tính töông töï

2.6. Ñ oã Mai, An h Ñaøo giaû, S aùt Thöû Ñoám (Gliricidia sepium) Gioáng trieån voïng: ‘Retalhuleu’, ‘Belen Rivas’

• Deã troàng baèng thaân caây • Söû duïng nhö laø haøng raøo caây soáng

112

• Sinh tröôûng ôû vuøng ñaát coù ñoä a xít trung bình • Laø nguoàn cung caáp thöùc aên cho gia suùc veà muøa khoâ

Nhöng • Ñoä ngon mieäng ñoái vôùi boø thaáp • Nhaïy caûm vôùi coân truøng

Ñoã Mai laø caây thaân goã coù kích thöôùc trung bình, coù khaû naêng cung caáp löôïng laù lôùn neáu ñöôïc caét thöôøng xuyeân. Caây ra hoa maøu hoàng vaø ñoù chính laø söï khaùc bieät vôùi gioáng ra hoa maøu traéng G. maculata. ‘Retalhuleu’ vaø ‘Belen Rivas’ laø nhöõng gioáng coù naêng suaát cao hôn vaø saûn löôïng laù cuõng nhieàu hôn so vôùi caùc gioáng khaùc cuûa G. sepium. Ñoã Mai laø moät trong ít caây ñaäu thaân goã coù theå troàng moät caùch deã daøng töø thaân. Ñieàu naøy laøm cho vieäc söû duïng caây ñaäu naøy laøm haøng raøo ngaøy caøng phaùt trieån. Laø caây sinh tröôûng toát ôû nhöõng vuøng nhieät ñôùi aåm vôùi muøa khoâ ngaén hoaëc trung bình. Noù coù theå sinh tröôûng treân ñaát chua nhöng yeâu caàu ñaát phaûi coù ñoä maøu môõ ôû möùc trung bình. Caây khoâng theå sinh tröôûng toát ôû vuøng ñaát quaù chua hay ôû nhöõng vuøng laïnh (ví duï ñoä cao treân 800 meùt). Noù khoâng coù khaû naêng chòu ngaäp nöôùc trong thôøi gian daøi. Laù cuûa Ñoã Mai laø nguoàn thöùc aên coù giaù trò dinh döôõng cao, deâ vaø cöøu deã aên. Traâu boø caàn laøm quen vôùi thöùc aên naøy vì coù muøi, nhöng moãi khi ñaõ aên ñöôïc thì chuùng raát öa aên. Troän laãn laù G. sepium vôùi nhöõng caây coû khaùc laø caùch toát nhaát taäp cho traâu boø aên. Ñaây laø loaïi caây thöôøng ñöôïc söû duïng voã beùo boø ôû Bali. Veà muøa khoâ laù thöôøng bò ruïng. Neân thu caét vaøo cuoái muøa möa, ñeå caây ra laù non vaø chính laù non naøy coù theå toàn taïi ñöôïc treân caây trong thôøi gian muøa khoâ. Caây coøn coù theå troàng laøm noïc cho caây tieâu ôû nhieàu khu vöïc phía nam Vieät Nam. Chæ coù moät soá ít vuøng ôû Ñoâng Nam AÙ caây G. sepium môùi cho haït. Nôi coù muøa khoâ ñoäc laäp, nhö phía Ñoâng Indoneâsia. Ñieàu ñoù khoâng gaây trôû ngaïi lôùn do caây ñaäu naøy coù theå ñöôïc nhaân gioáng töø thaân caây. Neáu troàng töø thaân thì reã cuûa caây aên vaøo trong ñaát khoâng saâu, laøm cho naêng suaát caây trong muøa khoâ thaáp. ÔÛ vuøng nhieät ñôùi aåm caây ñaäu naøy coù theå bò nhieãm saâu boï.

2.7. Bình Linh, Keo D aäu, C oïc Raøo, Taùo Nh ôn (Leucaena leucocephala, L. glauca) Gioáng trieån voïng: ‘K 636’, ‘K 584’

• Naêng suaát cao

113

• Chòu ñöôïc cheá ñoä caét hay chaên thaû thöôøng xuyeân • Laøm thöùc aên boå sung coù chaát löôïng cao • Cho cuûi ñun • Sinh tröôûng toát trong muøa khoâ

Nhöng

• Khoâng thích hôïp vôùi ñaát chua, ñaát ngheøo dinh döôõng • Khoâng thích hôïp • Cho ñoäng vaät daï daøy ñôn

Bình Linh laø caây thaân goã laâu naêm, coù naêng suaát cao neáu ñöôïc caét thöôøng xuyeân. Moãi khi ñaõ tröôûng thaønh, caây coù theå chòu ñöïng ñöôïc söï thu caét thöôøng xuyeân hay chaên thaû gia suùc. Laù ñöôïc coi nhö laø nguoàn thöùc aên boå sung coù chaát löôïng cao, ñaëc bieät trong thôøi gian muøa khoâ. Thaân caây coøn coù giaù trò laøm cuûi ñun toát. Ngoaøi ra Bình Linh coøn coù theå laøm noïc soáng cho caây Tieâu. Hieän nay vieäc söû duïng Bình Linh laøm noïc Tieâu ñang phaùt trieån raát nhanh ôû Ñoâng Nam AÙ. ‘K636’ vaø ‘K584’ laø nhöõng gioáng coù naêng suaát cao cuûa L. leucocephala. ‘K636’ coù xu höôùng chæ coù moät thaân ñôn ñoäc, to, nhöng ra nhieàu caønh treân thaân neáu ta thöøông xuyeân caét. ‘K584’ coù nhieàu caønh hôn ‘K636’. Caây L. leucocephala ñöôïc bieát nhö laø moät loaøi thích nghi vôùi vuøng nhieät ñôùi aåm vôùi muøa khoâ taùch bieät. Caây sinh tröôûng nhanh treân ñaát maøu môõ vôùi ñoä pH trung tính hay kieàm. Noù khoâng theå sinh tröôûng treân ñaát ngheøo dinh döôõng, ñaát chua hay bò ngaäp uùng, khoâng thích hôïp vôùi vuøng khí haäu laïnh. Nhöõng gioáng naøy coù theå ñöôïc troàng treân nhöõng ñaùm ruoäng thaâm canh, treân caùc baêng caây hay doïc theo haøng raøo. Caây chæ gieo troàng baèng haït. Haït saûn xuaát deã daøng. Phía ngoaøi cuûa haït coù moät lôùp voû cöùng bao boïc laøm ngaên caûn söï naåy maàm cuûa haït neáu haït gioáng khoâng ñöôïc xöû lyù. Cuõng gioáng nhö nhöõng caây ñaäu khaùc, caây non sinh tröôûng raát chaäm. Khi caây chöa tröôûng thaønh, caàn chaêm soùc baûo veä traùnh söï phaù hoaïi cuûa gia suùc, coû daïi vaø löûa. Taát caû caùc gioáng L. leucocephala ñeàu bò coân truøng phaù hoaïi. ‘K636’ vaø ‘K584’ laø nhöõng gioáng coù khaû naêng chòu saâu beänh toát hôn nhöõng gioáng khaùc. Khoâng neân cho ñoäng vaät daï daøy ñôn aên nhieàu laù Bình Linh vì löôïng chaát Mimosin trong caây cao, deã bò ngoä ñoäc. Chuù yù: Trong töông lai gioáng cao saûn F1 giöõa ‘K636’ vaø ‘K584’ vaø caùc gioáng Leucaena khaùc coù theå sôùm trôû thaønh hieän thöïc. Chuùng coù theå cho naêng suaát cao hôn ‘K636’ vaø ‘K584’ ôû nhöõng nôi maø caùc gioáng naøy bò coân truøng taøn phaù.

114

2.8. Ñ aäu Styl o laù lôùn (Stylosanthes guianensis) Gioáng trieån voïng: ‘Stylo 184’

• Caây ñaäu moïc thaúng, thaønh buïi thích hôïp cho vieäc thu caét • Naêng suaát cao • Laøm thöùc aên gia suùc coù chaát löôïng toát • Söû duïng döôùi nhieàu hình thöùc keå caû laøm boät coû • Thích nghi roäng vôùi ñaát ngheøo dinh döôõng vaø ñaát a xít • Duy trì ñöôïc maøu xanh trong muøa khoâ • Chòu ñöôïc beänh do naám laøm hö haïi caây anthracnose

Nhöng • Thôøi gian soáng ngaén (2 – 3 naêm) • Khoâng chòu ñöôïc chaên thaû hay thu caét nhieàu • Chæ deã troàng töø haït

‘Stylo 184’ laø gioáng coù thôøi gian soáng ngaén (2 – 3 naêm), moïc thaønh buïi nhoû vaø coù xu höôùng thaân hoùa goã. Caây thích nghi vôùi dieän roäng veà ñaát ñai vaø khí haäu nhöng ñaây laø moät trong ít caây ñaäu thaân buïi chuùng sinh tröôûng toát trong ñieàu kieän ñaát ngheøo dinh döôõng, ñaát chua. Noù khoâng sinh tröôûng ôû nhöõng vuøng ñaát quaù kieàm (pH>8). Khoâng gioáng nhö nhöõng gioáng S. guianensis tröôùc ñaây ( ví duï nhö cv. Schofield, Cook vaø Graham) ‘Stylo 184’ ñaõ cho thaáy choáng chòu ñöôïc beänh naám ma ø beänh naøy tröôùc ñaây phoå bieán ôû vuøng Ñoâng Nam AÙ. Stylo thöôøng sinh tröôûng döôùi daïng nhö laø caây che phuû vaø ñöôïc caét thöôøng xuyeân sau 2 – 3 thaùng. Caïnh tranh raát toát vôùi coû daïi vaø laø nguoàn thöùc aên boå sung cho haàu heát caùc loaïi daï daøy ñôn nhö gaø, lôïn vaø caù. ‘Stylo 184’ coù theå ñöôïc duøng cho gia suùc aên döôùi daïng töôi, phôi khoâ hay laøm boät coû. Caây ‘Stylo 184’ bò cheát neáu caét quaù saùt goác do ñieåm taùi sinh cuûa caùc choài non thöôøng taäp trung ôû phaàn cao hôn. Ñeå kích thích theâm söï sinh caønh, laàn caét ñaàu neân caét ôû ñoä cao 10–20 cm. Nhöõng laàn caét sau neân caét ôû ñoä cao hôn (treân 25 cm) ñeå ñaûm baûo vieäc taùi sinh.

115

Gieo troàng phaûi duøng haït. Haït gioáng coù theå saûn xuaát ñöôïc ôû haàu heát caùc nôi, nhöng toát nhaát laø ôû nhöõng nôi coù muøa khoâ rieâng bieät. Trong ñieàu kieän ñaát thöôøng xuyeân aåm, coù theå troàng baèng hom thaân nhöng tyû leä soáng cuûa caùc hom khoâng cao. Chuù yù: Coû ‘Stylo 184’ coù theå moät ngaøy naøo ñoù bò nhieãm beänh naám naøy. Nhöõng gioáng môùi S. guianensis ñang ñöôïc thöû nghieäm. 2.9. So Ñuõa (Sesbania grandiflora) Gioáng trieån voïng: ‘Turi’

• Caây thaân goã, thaân duøng ñeå troàng naám meøo • Laù coù tyû leä ñaïm cao laøm thöùc aên boå sung baèng caùc caét caønh • Chòu ñöôïc muøa khoâ daøi

Nhöng: • Caàn ñaát maøu môõ • Naêng suaát thaáp • Khoâng duøng cho ñoäng vaät daï daøy ñôn

Laø caây sinh tröôûng nhanh, thôøi gian soáng töø 3 – 5 naêm, thaân goã ñôn ñoäc. Ñaây laø moät loaïi caây söû duïng laù laøm thöùc aên boå sung coù giaù trò cao, ñaëc bieät vaøo muøa khoâ duø naêng suaát laù thaáp. Ra hoa vaøo muøa khoâ vaø coøn duøng hoa laøm rau cho ngöôøi. Caây thích nghi ôû vuøng coù muøa khoâ daøi, nhöng yeâu caàu ñaát coù ñoä maøu môõ trung bình. ‘Turi’ bò cheát neáu thaân chính cuûa caây bò caét, nhöng nhaùnh coù theå thu caét thöôøng xuyeân. Ñaây laø moät trong nhöõng gioáng coù trieån voïng ôû nhieàu nôi vuøng Ñoâng Nam AÙ.

116

PHAÀN II. NHÖÕNG CAÂY THÖÙC AÊN XANH COÙ TRIEÅN VOÏNG KHAÙC Nhöõng caây thöùc aên xanh coù tieàm naêng sau ñaây chæ aùp duïng trong nhöõng ñieàu kieän nhaát ñònh, hoaëc chöa ñöôïc chöùng minh ôû caùc heä thoáng saûn xuaát cuûa noâng hoä:

I. COÛ HOØA THAÛO

1.1. Digitaria milanjiana ‘Jarra’ Laø caây coû sinh tröôûng chaäm, thaân boø, soáng laâu naêm, laù meàm. Coû thích hôïp ôû nhöõng vuøng coù muøa khoâ ngaén. Söï thích nghi cuûa caây coû naøy cuõng gioáng nhö caây Brachiaria decumbens vaø ñaây laø moät trong nhöõng caây coû ñöôïc nhieàu ngöôøi quan taâm do coù kha û naêng laøm thöùc aên cho caû cöøu, deâ vaø beâ non. 1.2.Paspalum guenoarum ‘Bela Vista’ Laø caây coû raát gioáng vôùi P. atratum. Naêng suaát khoâng cao, nhöng laù coû meàm vaø gia suùc raát thích aên. Caây coû naøy khoâng thích nghi ôû vuøng coù löôïng möa lôùn vì ôû ñoù laù deã bò beänh ñoám laù do naám. Stenotaphrum secundatum ‘Vanuatu’ Laø caây coû thaân boø, khoûe, thích hôïp vôùi vieäc söû duïng treân caùc ñoàng coû chaên thaû, nôi coù ñoä che boùng ôû möùc trung bình. Ngöôøi noâng daân ôû Vanuatu söû duïng caây coû naøy trong caùc ñoàng coû chaên thaû döôùi caùc taùn caây döøa. Caây thích nghi ôû ñieàu kieän nhieät ñôùi aåm vôùi muøa khoâ ngaén, sinh tröôûng toát ôû vuøng ñaát coù haøm löôïng chaát höõu cô cao. Giaù trò laøm thöùc aên gia suùc thaáp hôn B.humidicola. ‘Vanuatu’ khoâng cho haït nhöng deã daønh nhaân gioáng töø thaân .

II.CAÂY ÑAÄU 2.1.Centrosema pascuorum ‘Cavalcade’ Laø caây haøng naêm, daây leo, ñöôïc söû duïng laøm caây che phuû hay caây caûi taïo ñaát boû hoùa. Khaû naêng thích nghi cuûa caây cuõng töông töï nhö Macroptilium gracile. ÔÛ Thaùi Lan ngöôøi ta söû duïng caây naøy ñeå laøm coû khoâ.

117

2.2. Codariocalyx gyroides ‘Belize’ Laø caây coù ñôøi soáng ngaén ( 3 – 4 naêm), thaân buïi nhoû gioáng nhö Desmodium cinerea. ‘Belize’ sinh tröôûng toát ôû vuøng nhieät ñôùi aåm öôùt vaø coù khaû naêng chòu ngaäp nöôùc. 2.3. Flemingia macrophylla ‘Chumphon’ Laø caây soáng laâu naêm, moïc thaønh buïi lôùn. ‘Chumphon’ laø caây coù nhieàu laù vaø moät trong nhöõng gioáng coù trieån voïng. F. macrophylla laø moät trong raát ít caây ñaäu thaân buïi sinh tröôûng ñöôïc ôû vuøng ñaát xaáu, a xít. Caây naøy raát thích nghi vôùi ñieàu kieän nhieät ñôùi aåm. Gia suùc khoâng thích aên do laù coù chöùa haøm löôïng tanin cao. Deâ thích aên loaïi laù naøy neáu ñöôïc troän laãn vôùi caùc loaïi thöùc aên khaùc. Coù theå caét laøm phaân xanh caûi taïo ñaát, vì laù ñuôïc phaân huûy daàn daàn ôû trong ñaát. 2.4. Macroptilium gracile ‘Maldonado’ ‘Maldonado’ laø caây ñaäu ngaén ngaøy (1 – 2 naêm), daây leo, sinh tröôûng maïnh sau khi gieo vaøi thaùng. Ñaây laø moät loaïi caây ñaëc bieät toát cho vieäc che phuû trong thôøi gian ngaén, vaø coù theå troàng laãn treân ñoàng coû chaên thaû. ‘Maldonado’ thích nghi roäng treân caùc loaïi ñaát, keå caû ñaát ngheøo dinh duôõng vaø ñaát caùt. Neùt ñaëc bieät laø caây coù theå chòu ngaäp nöôùc vaø ngaäp luït trong thôøi gian ngaén. 2.5.Stylosanthes hamata ‘Verano’ Laø caây ñaäu coù thôøi gian sinh tröôûng ngaén (1 – 2 naêm), thích hôïp vôùi vieäc söû duïng treân caùc ñoàng coû chaên thaû vôùi muøa khoâ daøi. ÔÛ vuøng Ñoâng Baéc Thaùi Lan loaïi caây naøy ñöôïc gieo troàng doïc treân caùc ñöôøng ñi vaø nhöõng vuøng ñaát troáng.

PHAÀN III. KIEÅM TRA ÑOÄ NAÛY MAÀM CUÛA HAÏT

Tröôùc khi gieo haït gioáng, vieäc caàn laøm ñaàu tieân laø thöû nghieäm ñoä naûy maàm ñeå coù theå tính toaùn vieäc gieo troàng vôùi soá löôïng haït gioáng laø bao nhieâu thì ñuû ñeå coù maät ñoä caây troàng thích hôïp. Coù hai caùch ñôn giaûn ñeå kieåm tra khaû naêng naûy maàm cuûa haït la ø kieåm tra trong phoøng thí nghieäm vaø kieåm tra taïi choå.

118

I. Kieåm tra trong phoøng thí nghieäm 1. Laøm öôùt giaáy thaám nöôùc (nhö giaáy loïc) vôùi nöôùc saïch vaø ñaët vaøo trong moät caùi ñóa. Ñoå heát nöôùc thöøa ra ngoaøi ñóa. 2. Raûi leân giaáy soá haït gioáng nhaát ñònh (ít nhaát laø 100 haït) vaø ñaäy naép maøu trong (ñeå traùnh maát ñoä aåm vaø ñeå cho aùnh saùng coù

theå ñi qua vì moät soá caây caàn coù aùnh saùng ñeå naûy maàm). Khoâng ñeå döôùi aùnh saùng maïnh. 3. Kieåm tra ñìa haøng ngaøy cho theâm nöôùc neáu caàn thieát. Giaáy neân ñeå öôùt nhöng khoâng ñeå nöôùc ngaäp neáu khoâng haït gioáng

seõ bò moác. Khoâng ñöôïc pheùp laøm khoâ giaáy. 4. Ôû vuøng nhieät ñôùi, khoâng caàn thieát phaûi ñeå ñóa trong tuû aám vì nhieät ñoä caàn cho naûy maàm töø 25 – 300c laø quaù thích hôïp cho

phaàn lôùn caùc loaøi coû nhieät ñôùi. 5. Tính soá löôïng haït naûy maàm 2 – 3 ngaøy 1 laàn cho ñeán khi 14 ngaøy ñoái vôùi caây boä ñaäu vaø 21 ngaøy ñoái vôùi caây coû hoaø thaûo. 6. Laáy ra nhöõng haït naûy maàm vaø ñeám. Ñöøng ñeå reã caùc haït naûy maàm quaán vaøo nhau. 7. Sau khi kieåm tra naûy maàm xong, tính toaùn nhöõng haït ñaõ laáy khoûi ñóa ñeå bieát tyû leä naûy maàm. Ñoái vôùi caây boä ñaïu, ñeám soá

löôïng haït cöùng vaø khoâng tröôg nöôùc ñeå tính tyû leä haït cöùng.

II. Kieåm tra taïi choã 1. Ñoå ít nöôùc, phaân vaø ñaát tôi xoáp vaøo khay nhoû. Neáu khoâng coù saün nhöõng thöù naøy thì coù theå troän löôïng baèng nhau ñaát, caùt

vaø phaân höõu cô hoai cuõng ñöôïc. 2. Gieo haït gioáng (ñaõ ñeám soá löôïng, ít nhaát 100 haït) toát vaøo trong ñaát, chæ naèm saùt ôû lôùp döôùi beà maët. 3. Ñeå khay ñoù trong boùng raâm vôùi nhieät ñoä vöøa phaûi (khoâng quaù noùng, khoâng laïnh quaù). Giöõ ñoä aåm nhöng khoâng ñöôïc töôi

öôùt. 4. Cöù 2 –3 ngaøy moät laàn, tính soá löôïng haït naûy maàm ñeán khoaûng 14 ngaøy ñoái vôùi caây boä ñaäu vaø 21 ngaøy vôùi caây coû hoaø

thaûo. Loaïi boû nhöõng caây con khi ñaõ ñeám chuùng.

119

PHAÀN IV.XÖÛ LYÙ HAÏT GIOÁNG ÑEÅ NAÂNG CAO ÑOÄ NAÛY MAÀM

Tyû leä naûy maàm thaáp coù theå do haït coù tyû leä cheát cao hoaëc coù theå laø moät soá haït gioáng vaãn coøn soáng (coù khaû naêng naûy maàm) nhöng chöa naûy maàm (coøn giai ñoïan nguû).

Ôû caây boä ñaäu, ñaëc tính nguû nghæ coù theå do voû ngoaøi cuûa haït gioáng quaù cöùng khoâng thaám ñöôïc nöôùc (haït cöùng). Ôû caây hoaøn thaûo, nguyeân nhaân gaây neân tình traïng nguû phöùc taïp hôn bao goàm caû yeáu toá sinh lyù vaø sinh hoaù.

Haït cöùng ôû caây boä ñaäu coù theå ñöôïc xaùc ñònh bôûi tyû leä caùc haït bình thöôøng vaø cöùng maø khoâng naûy maàm cho ñeán khi keát thuùc kieåm tra naûy maàm.

Tyû leä naûy maàm thaáp vaø tyû leä nguû cao ôû caây hoaø thaûo thöôøng xuyeân xaûy ra ôû haït töôi (ví duï, caây Brachiaria spp). Caùch ñôn giaûn nhaát ñeå khaéc phuïc ñieàu naøy laø caát giöõ haït gioáng trong ñieàu kieän maùt vaø khoâ trong khoaûng 4 – 6 thaùng hay hôn.

Neáu tyû leä naûy maàm cuûa loâ haït laø thaáp nhöng khaû naêng naûy maàm cuûa nhöõng haït chöa naûy maàm laø cao thì phaûi naâng tyû leä naûy maàm baèng caùch xöû lyù haït tröôùc khi ñem gieo.

I. Ngaâm nöôùc noùng:

Haït gioáng ñöôïc ngaâm trong nöôùc noùng 800C trong khoaûng 2 – 10 phuùt hay 1000C trong 3 – 5 giaây. Laøm nhö vaäy giuùp môû voû cöùng ôû moät soá haït nhö Bình Linh, Anh ñaøo, Stilo.

II. Xöû lyù baèng axit:

Xöû lyù axít ñoái vôùi haït thöôøng ít söû duïng tröø khi haït gioáng chöa giaø nhöng caàn phaûi gieo ngay. Coù theå laøm theo quy trình sau: i. Boû haït gioáng khoâ vaøo coác ñöïng, chaäu thau baèng nhöïa hay thuûy tinh, ñoå axit sulfuric ñaäm ñaëc vöøa ñuû öôùt haït gioáng vaø

khuaáy lieân tuïc trong voøng 10 phuùt. Laøm caån thaän traùnh axit baén vaøo da hay quaàn aùo. Neáu coù axít baén vaøo thì röûa nhanh baèng nöôùc laïnh. Phaàn voû ngoaøi (maøy) seõ bò axít aên moøn.

ii. Ñoå axit ra vaø röûa haït cho tôùi khi khoâng coøn axit. Röûa nhieàu laàn sau ñoù traûi moûng haït ñeå laøm khoâ. iii. Kieåm tra khaû naêng naûy maàm cuûa haït ñaõ ñöôïc xöû lyù. Neáu khaû naêng naûy maàm vaãn thaáp vaø phaàn lôùn haït vaãn coøn cöùng

vaø khoâng huùt ñöôïc nöôùc thì coù theå ngaâm laïi haït gioáng trong axít laàn nöõa. Khoâng ñöôïc ngaâm haït gioáng trong axit hôn 30 phuùt moät laàn xöû lyù.

120

III. Saáy khoâ haït gioáng tröôùc khi gieo: Haït gioáng môùi thu hoaïch neáu ñöôïc saáy ñeán 7 ngaøy hay hôn ôû nhieät ñoä 40 – 600C cuõng haïn cheá traïng thaùi nguû nghæ. Thöôøng aùp

duïng cho haït hoaø thaûo nhö haït Bracharia spp

IV. Xöû lyù voû baèng cô hoïc: Vôùi moät soá löôïng nhoû haït gioáng coù theå xöû lyù baèng dao, baám moùng tay hay giaáy nhaùm. Haõy caån thaän khi caét traùnh laøm toån

thöông maàm haït. Neáu vôùi moät löôïng lôùn haït gioáng, coù theå söû duïng maùy nghieàn buùa nhöng phaûi caàn kích thöôùc saøng phuø hôïp.

CHUÙ YÙ: haït gioáng laø cô theå soáng. Nhöõng phöông phaùp trình baøy ôû treân deã laøm cheát haït gioáng neáu aùp duïng khoâng caån thaän. Haõy thöû moãi phöông phaùp vôùi soá löôïng nhoû haït gioáng tröôùc. Caàn bieát raèng xöû lyù haït gioáng toát hay khoâng theå hieän khi so saùnh keát quaû kieåm tra söï naûy maàm giöõa haït gioáng ñaõ xöû lyù vaø haït gioáng chöa ñöôïc xöû lyù.

121

PHAÀN V. LAØM ÑAÁT VAØ GIEO TROÀNG

I. LAØM ÑAÁT Laøm ñaát ñeå troàng coû tuøy thuoäc vaøo caùch gieo troàng :

1. Troàng baèng hom thaân: Vieäc laøm ñaát khoâng caàn kyõ laém. Treân ñaát nheï (ñaát caùt, caùt pha) chæ caàn moät laàn caøy moät laàn böøa laø coù theå raïch haøng troàng ñöôïc roài. Treân ñaát naëng vieäc caøy böøa phaûi nhieàu laàn hôn.

2. gieo baèng haït: Vì haït coû khaù nhoû neân ñaát phaûi ñöôïc caøy böøa kyõ. Neân gieo haït theo haøng ñeå coù theå nhaän dieän coû, tieän laøm coû vaø chaên soùc.

II. KYÕ THUAÄT GIEO TROÀNG 1. CAÂY HOØA THAÛO 1.1 Gieo baèng haït

a. Gieo trong vöôøn öôm: Gieo trong vöôøn öôm seõ toán coâng troàng nhöng ñôõ toán coâng chaêm soùc, coû troàng moïc ñeàu hôn vaø löôïng haït gioáng caàn ít hôn

(1/3-1/5 so vôùi gieo tröïc tieáp) 1. Vì haït coû khaù nhoû neân caàn gieo trong vöôøn öôm tieän chaêm soùc trong thôøi gian caây con. Cuõng gioáng nhö vöôøn öôm rau

caûi, ñaát caàn ñöôïc leân lieáp, troän theâm phaân höõu cô hoai vaø caùc chaát ñoän taïp ñoä xoát nhö traáu, tro, maït cöa vôùi tyû leä ñaát/phaân/chaát ñoän laø 1/1/1.

2. Haït coû sau khi xöû lyù, caàn troän theâm moät ít thuoác dieät kieán, coân truøng tröôùc khi gieo. 3. Caàn gieo theo haøng caùch nhau 10cm, sau ñoù laáy choåi loâng queùt nheï cho moät lôùp ñaát moûng laáp nheï leân haït. 4. Duøng rôm raï, laù caây phuû leân maët lieáp ñeå traùnh möa, nöôùc töôùi laøm troâi haït 5. Laøm daøn che naéng cho caây con. 6. Töôùi nöôùc ñeàu haøng ngaøy ñeå giöõ ñoä aåm cho haït naåy maàm. 7. Thôøi gian troàng trong vöôøn öôm khoaûng 3-4 tuaàn. 8. Tröôùc khi nhoå caây con ra troàng, caàn thaùo daøn che tröôùc vaøi ngaøy ñeå caây quen vôùi naéng gioù. 9. Neáu gieo caây coû trong bòch nhöïa rieâng reõ tuy toán coâng, toán vaät tö nhöng troàng seõ ñaûm baûo tyû leä soáng cao hôn. 10. Caây con mang ra troàng vôùi khoaûng caùch: caây caùch caây 20-40 cm, haøng caùch haøng 40 cm

122

b. Gieo tröïc tieáp:

1. Ñaát caøy böøa kyõ, raïch haøng saâu 10-15 cm, haøng caùch nhau 30-40 cm 2. Boùn phaân höõu cô (ít nhaát 10 taán/ha), phuû ñaát nhuyeãn leân phaân. 3. Haït coû sau khi xöû lyù, caàn troän theâm moät ít thuoác dieät kieán, coân truøng tröôùc khi gieo. Caàn troän theâm caùt vaøo löôïng haït

gioáng ñeå gieo ñeàu hôn 4. Gieo haït theo haøng vôùi lieàu löôïng tuøy thuoäc vaøo gioáng troàng vaø tyû leä naûy maàm cuûa haït. 5. Laáp nheï moät lôùp ñaát moûng leân haït, hay laáy choåi queùt nheï leân cho haït coû rôùt xuoáng keõ ñaát. 6. Sau 10-15 ngaøy laøm coû laàn ñaàu, boùn thuùc moät ít phaân ñaïm (20-30kg N/ha). Caàn quan saùt kyõ coû naøo laø coû troàng (moïc

treân raïch haøng), coû naøo laø coû daïi, traùnh nhoå loän coû troàng. 7. Neáu nhieàu coû daïi caàn laøm coû theâm laàn 2. 8. Thöôøng coù theå thu hoaïch coû laàn ñaàu 60-75 ngaøy sau khi troàng.

1.2 Troàng baèng thaân nhaùnh

a. Caây thaân ñöùng: Coû Voi (Troàng gioáng nhö troàng mía ñöôøng) 1. Raïch haøng saâu 30-40 cm, haøng caùch nhau 40-60 cm. 2. Boùn phaân höõu cô caøng nhieàu caøng toát. Laáp ñaát choân phaân 10 cm. 3. Chaët thaân caây thaønh hom khoaûng 20 cm (2 maét) baèng dao hay lieàm saéc. 4. Ñaët hom naèm ngang (neáu ñaát khoâ) hay naèm nghieâng (neáu ñaát öôùt), laáp ñaát nöûa goác cuûa hom. 5. Sau 10-15 ngaøy laøm coû laàn ñaàu, boùn thuùc moät ít phaân ñaïm (20-30kg N/ha) 6. Neáu nhieàu coû daïi caàn laøm coû theâm laàn 2. 7. Thöôøng coù theå thu hoaïch coû laàn ñaàu 45-60 ngaøy sau khi troàng.

b. Caây thaân buïi: Coû Saû, Coû Söõa

(Troàng gioáng nhö troàng caây Saû) 1. Raïch haøng saâu 20 cm, haøng caùch nhau 30-40 cm Coù theå cuoác hoác caùch nhau 30-40 cm.

123

2. Boùn phaân höõu cô caøng nhieàu caøng toát. Laáp ñaát choân phaân 10 cm. 3. Ñaùnh buïi coû gioáng leân, caét bôùt reã vaø laù, taùch buïi coû thaønh hom, moãi hom 3-4 teùp. 4. Ñaët hom ñöùng, laáp goác vaø neùn chaët ñaát xung quanh goác. 5. Sau 10-15 ngaøy laøm coû laàn ñaàu, boùn thuùc moät ít phaân ñaïm (20-30kg N/ha) 6. Neáu nhieàu coû daïi caàn laøm coû theâm laàn 2. 7. Thöôøng coù theå thu hoaïch coû laàn ñaàu 45-60 ngaøy sau khi troàng.

c. Caây thaân boø: coû Brizanta, Humidicola, Ruzi, Loâng Taây

(Troàng gioáng nhö troàng khoai lang) 1. Raïch haøng saâu 20 cm, haøng caùch nhau 30-40 cm. 2. Boùn phaân höõu cô caøng nhieàu caøng toát. Laáp ñaát choân phaân 10 cm. 3. Caét coû gioáng thaønh ñoaïn hom 25-30 cm (3 maét), caét bôùt laù. 4. Raûi hom nghieâng treân raïch haøng, hom caùch nhau 10-15 cm, laáp goác vaø neùn chaët ñaát. 5. Sau 10-15 ngaøy laøm coû laàn ñaàu, boùn thuùc moät ít phaân ñaïm (20-30kg N/ha) 6. Neáu nhieàu coû daïi caàn laøm coû theâm laàn 2. 7. Thöôøng coù theå thu hoaïch coû laàn ñaàu 45-60 ngaøy sau khi troàng.

2. CAÂY ÑAÄU 2.1. Gieo baèng haït

Caùch gieo töông töï nhö gieo haït coû, tuy nhieân neân gieo trong bòch nhöïa vaø chaêm soùc trong vöôøn öôm. 1. Caùc caây ñaäu thaân boø vaø thaân buïi (Stylo, Laïc boø, ñaäu Ma) duøng bòch nhöïa nhoû (5-8cm) coøn caây thaân goã (Bình Linh,

Anh Ñaøo) duøng bòch lôùn hôn (10-15cm). 2. Caét goùc bòch laøm choã thoaùt nöôùc. Troän ñaát/phaân/chaát ñoän vôùi tyû leä 1/1/1 cho vaøo bòch 3. Haït coû sau khi xöû lyù, caàn troän theâm moät ít thuoác dieät kieán, coân truøng tröôùc khi gieo. 4. Gieo moãi bòch 2-3 haït tuøy theo tyû leä naûy maàm. Phuû moät lôùp ñaát moûng leân haït. Xeáp bòch theo haøng trong vöôøn öôm 5. Duøng rôm raï, laù caây phuû leân ñeå traùnh möa, nöôùc töôùi laøm troâi haït 6. Laøm daøn che naéng cho caây con.

48

CHUYEÂN ÑEÂ IV: CHAÊM SOÙC NUOÂI DÖÔÕNG 1. DINH DÖÔÕNG

ÔÛ boø, caùc chaát dinh döôõng ñöôïc chia laøm caùc nhoùm • Chaát dinh döôõng cung caáp naêng löôïng • Chaát dinh döôõng cung caáp ñaïm • Chaát dinh döôõng cung caáp chaát beùo • Chaát dinh döôõng cung caáp chaát khoaùng • Chaát dinh döôõng cung caáp vitamin • Nöôùc uoáng. 1.1. Chaát dinh döôõng cung caáp naêng löôïng

1.1.1. Chaát xô. Nhôø heä thoáng vi sinh vaät trong daï coû, neân boø coù theå tieâu hoaù toát caùc chaát xô. Caùc chaát xô

ñöôïc caùc vi sinh vaät daï coû phaân giaûi, tieâu hoùa taïo thaønh caùc acid beùo bay hôi . Caùc acid beùo naøy ñöôïc söû duïng ñeå chuyeån hoùa thaønh naêng löôïng cho boø vaø coøn ñöôïc söû duïng ñeå toång hôïp neân môõ ( cho cô theå vaø cho söõa), ñöôøng söõa vaø protein söõa.Khi khaåu phaàn cuûa boø thieáu thöùc aên thoâ , tæ leä beùo trong söõa seõ giaûm thaáp. Caùc loaïi thöùc aên cung caáp chaát xô chuû yeáu laø caùc loaïi coû , rôm, caùc loaïi phuï pheá phaåm noâng nghieäp.

1.1.2. Chaát boät ñöôøng Chaát boät ñöôøng raát quan troïng trong trao ñoåi chaát vaø caân baèng naêng löôïng, chaát boät ñöôøng

cung caáp naêng löôïng cho boø. Caùc chaát boät ñöôøng chuû yeáu laø caùc tinh boät, ñöôøng. Caùc chaát boät ñöôøng ñöôïc caùc vi sinh vaät trong daï coû phaân giaûi thaønh caùc ñöôøng ñôn vaø ñöôïc haáp thu ñeå cung caáp naêng löôïng. Caùc loaïi thöùc aên cung caáp chaát boät ñöôøng chuû yeáu laø caùc loaïi haït , cuû quaû, ræ maät…Caàn boå sung chaát boät ñöôøng cho boø trong caùc thaùng thieáu thöùc aên hoaëc boø ñeû, beâ ñang lôùn vaø nhaát laø thôøi kyø sinh tröôûng phaùt duïc . Tuy nhieân caàn chuù yù laø neáu cho aên quaù nhieàu caùc chaát boät ñöôøng ( thöùc aên tinh, thöùc aên cuû quaû, ræ maät ) seõ laøm maát caân baèng heä thoáng vi sinh vaät daï coû (giöûa nhoùm vi sinh vaät phaân giaûi chaát xô vaø phaân giaûi chaát boät ñöôøng), vaø ñaëc bieät gaây ra caùc beänh veà chaân , moùng ( beänh baàm tím moùng).

1.2. Chaát dinh döôõng cung caáp ñaïm (protein) Chaát ñaïm raát caàn thieát cho cô theå boø. Noù laø thaønh phaàn chính caáu taïo neân cô theå, caùc enzym, caùc

hormone… Neáu thieáu ñaïm, boø seõ ngöøng taêng tröôûng, suït caân, loâng xuø, roái loaïn caùc chöùc naêng sinh lyù. Boø caùi seõ chaäm ñoäng duïc , daãn tôùi khoâng ñoäng duïc , söùc ñeà khaùng ñoái vôùi beänh taät keùm, daãn tôùi töû vong. Boø söõa laø loaøi ñoäng vaät nhai laïi, caùc vi sinh vaät daï coû coù theå toång hôïp ñöôïc caùc amino acid thieát yeáu . Lôïi duïng ñaëc tính naøy cuûa boø, beân caïnh caùc nguoàn protein thöïc vaät ngöôøi ta coù theå söû duïng caùc loaïi Nitô phi protein cung caáp cho boø ñeå tieát kieäm chi phí thöùc aên. Loaïi nitô phi protein phoå bieán ñöôïc söû duïng trong chaên nuoâi boø söõa laø ureâ. Ngöôøi ta coù theå boå sung ureâ tröïc tieáp vaøo khaåu phaàn nhöng bieän phaùp naøy deã gaây ngoä ñoäc . Bieän phaùp an toaøn boå sung ureâ laø uû rôm vôùi ureâ 7 ngaøy tröôùc khi cho aên .

1.3. Chaát dinh döôõng cung caáp chaát beùo

49

Nhu caàu veà chaát beùo ôû boø khoâng cao. Chaát beùo coù theå ñöôïc söû duïng ñeå cung caáp naêng löôïng, ñaëc bieät laø trong giai ñoïan ñaàu cuûa kyø tieát söõa, khi maø naêng löôïng trong khaåu phaàn phaûi cao ñeå cung caáp ñaày ñuû cho boø.

1.4. Chaát dinh döôõng cung caáp chaát khoaùng Chaát khoaùng caàn cho vieäc taïo xöông; duy trì söùc khoûe, giuùp trao ñoåi chaát. Neáu thieáu chaát khoaùng

boø seõ coøi coïc, chaäm lôùn. Neáu trong giai ñoaïn nuoâi con thieáu khoaùng boø seõ töï tieâu hao khoaùng trong cô theå, sinh ra tình traïng meàm xöông vaø nhieàu chöùng beänh khaùc, ñaëc bieät laø caùc chöùng baïi lieät tröôùc vaø sau khi sinh. Coù theå boå sung khoaùng cho boø söõa baèng caùc loaïi boät xöông, boät soø vaø caùc loaïi premix. Bieän phaùp boå sung coù hieäu quaû nhaát laø boå sung khoaùng döôùi daïng khoái ñaù lieám.

1.5. Chaát dinh döôõng cung caáp Vitamin Tuy nhu caàu Vitamin cuûa boø thaáp nhöng thieáu noù thì trao ñoåi chaát ngöng treä vaø boø khoâng phaùt

trieån ñöôïc. Thöôøng thì boø coù theå bò thieáu caùc Vitamin A, D, E. Caùc loaïi Vitamin khaùc , thì heä thoáng vi sinh vaät daï coû coù theå toång hôïp ñöôïc , ñuû cho nhu caàu cuûa boø. Ñoái vôùi beâ, do heä thoáng vi sinh vaät daï coû chöa hoaøn chænh, neân ñoâi khi cuõng caàn boå sung. Khi boø nuoâi nhoát, khoâng ñöôïc taém naéng , vaän ñoäng seõ bò thieáu vitamin D (thieáu vitamin naøy seõ aûnh höôûng xaáu ñeán söï haáp thu Can xi ).

1.6. Nöôùc uoáng. Nöôùc giuùp vaän chuyeån caùc chaát dinh döôõng trong quaù trình trao ñoåi chaát. Nöôùc coøn giuùp ñieàu hoøa

thaân nhieät, naâng cao saûn löôïng chaên nuoâi. Ngoaøi ra, neáu boø thieáu nöôùc hieän töôïng nhai laïi seõ khoâng xaûy ra, cho neân caàn thieát cho boø uoáng ñuû nöôùc, toát nhaát laø khi naøo boø khaùt nöôùc thì ñöôïc cung caáp nöôùc uoáng deã daøng. Trong khi chaên thaû boø neân ñònh giôø cho boø uoáng nöôùc ôû soâng, suoái, hoà ñaäp….Tuy nhieân , caàn phaûi quan taâm ñeán vaán ñeà nhieãm baån cuûa caùc nguoàn nöôùc töï nhieân naøy ( nhieãm chaát ñoäc hoaù hoïc, caùc loaïi thuoác tröø saâu hay caùc maàm beänh ). Toát nhaát laø neân cho boø uoáng nöôùc gieáng. Trong ñieàu kieän khí haäu noùng nhö Vieät Nam, caàn phaûi quan taâm ñaëc bieät ñeán vaán ñeà nöôùc uoáng ñuû vaø saïch. Cung caáp ñaày ñuû nöôùc uoáng saïch cho boø söõa laø raát quan troïng. Moät boø caùi cao saûn coù theå tieâu thuï treân 100 lít nöôùc moãi ngaøy. 2. CAÙC LOAÏI THÖÙC AÊN SÖÛ DUÏNG CHO BOØ SÖÕA

2.1. Thöùc aên thoâ 2.1.1. Thöùc aên thoâ xanh Nguoàn thöùc aên thoâ xanh chuû yeáu laø coû. Ngoaøi ra ngöôøi ta coøn troàng caùc loaïi caây xanh khaùc

ñeå söû duïng nuoâi boø söõa nhö baép ( gieo daày). Boø laø ñoäng vaät aên coû, vì vaäy khoâng moät loaïi thöùc aên naøo khaùc coù theå thay theá hoaøn toaøn ñöôïc cho coû. Boø ñöôïc chaên thaû treân ñoàng coû toát coù theå aên ñöôïc 40 - 50 kg coû töôi moãi ngaøy. Neáu ñoàng coû xaáu , boø chæ aên ñöôïc 7-10 kg . Caàn phaûi boå sung theâm coû caét hoaëc rôm taïi chuoàng ñeå ñaûm baûo nhu caàu thöùc aên thoâ xanh cho boø .Moät boø caùi vaét söõa naëng khoaûng 400 kg caàn aên moät löôïng coû haèng ngaøy laø 20 –30 kg coû vaø 2-3 kg rôm. Ñaây laø khaåu phaàn cô baûn ñeå boø saûn xuaát 5 kg söõa/ngaøy. Neáu nguoàn coû töôi phong phuù, coù theå cho boø aên coû töï do vaøo ban ngaøy vaø ban ñeâm coù theå raõi theâm rôm ñeå boø aên daëm. Ñeå taêng löôïng chaát khoâ aên vaøo, coû caét tröôùc khi cho boø aên neân phôi heùo 1 naéng. Beân caïnh caùc loaïi coû hoaø thaûo, caùc loaïi coû hoï ñaäu cuõng ñöôïc söû duïng cho boø söõa vaø coù chaát löôïng cao , ñaëc bieät laø haøm löôïng protein cao ( gaáp 2 laàn caùc loaïi coû hoaø thaûo) Caùc loaïi coû hoï ñaäu phoå bieán laø caây ñaäu ma, caây bình linh, laù voâng, thaân laù caùc loaïi ñaäu ( nhö giaây ñaäu phoäng)…

50

Coû tröôùc khi cho aên neân phôi heùo ( moät naéng ) ñeå giaûm löôïng nöôùc vaø taêng löôïng thöùc aên aên vaøo. Vieäc baêm coû, ñaëc bieät laø ñoái vôùi coû voi, cuõng laøm taêng löôïng coû aên vaøo vaø taân duïng ñöôïc thaân coû, tieát kieäm coû.

2.1.2. Thöùc aên thoâ khoâ Thöùc aên thoâ khoâ phoå bieán laø rôm. Rôm laø loïai thöùc aên phoå bieán , kinh teá trong chaên nuoâi boø. Tuy nhieân, ñeå taêng hieäu quaû söû duïng ,taêng ñoä tieâu hoùa ,rôm caàn ñöôïc xöû lyù tröôùc khi cho boø aên. Rôm uû ureâ laø bieän phaùp deã thöïc hieän . Ngoaøi rôm ngöôøi ta coøn söû duïng caùc thaân daây ñaäu phôi khoâ, cuõng coù giaù trò dinh döôõng cao.

2.1.3. Kyõ thuaät uû rôm vôùi ureâ theo tæ leä 4 % Böôùc 1: Chuaån bò hoá uû . Hoá uû coù theå laøm baèng gaïch xaây, baèng coùt, laù döøa hoaëc vaûi baït Böôùc 2: Caân 10 kg rôm raûi ñeàu vaøo hoá uû Böôùc 3: Caân 400 g ureâ , hoøa tan vaøo trong 10 lít nöôùc sau ñoù töôùi ñeàu treân rôm Böôùc 4: Giaäm neùn chaët, nhaát laø goùc hoá uû

Tieáp tuïc laøm cho ñeán khi ñaày hoá uû Böôùc 5: Phuû kín hoá uû baèng nylon hoaëc laù döøa

Sau khi uû 7 ngaøy laáy ra cho boø aên, tyû leä ñaïm taêng leân 6-8 %, tyû leä tieâu hoùa taêng leân 45-50 %, löôïng aên ñöôïc taêng leân 7-10 Kg/con/ngaøy. Khaâu quyeát ñònh ñeå kyõ thuaät naøy thaønh coâng laø hoá uû phaûi kín, neùn rôm thaät chaët, phuû nylon thaät kyõ ñeå khoâng khí khoâng luøa vaøo, nhaèm taïo ñieàu kieän cho vi khuaån yeám khí phaùt trieån. Khi môû hoá uû maø coù hôi noùng 40-45 oC, rôm coù maøu vaøng ngheä, muøi hôi khai cuûa ureâ laø uû toát. Caàn laøm hoá uû 2 ngaên : moãi ngaên vöøa ñuû löôïng rôm cho boø aên trong 7 ngaøy, aên 1 ngaên vaø uû 1 ngaên luaân phieân nhau. Vaät lieäu laøm hoá tuøy theo ñòa phöông.

CHAËT NHOÛ COÛ VOI LAØM TAÊNG LÖÔÏNG COÛ AÊN VAØO VAØ TIEÁT KIEÄM ÑÖÔÏC COÛ

51

Ngoaøi rôm, giaây ñaäu phoäng cuõng laø moät loaïi thöùc aên thoâ khoâ cho boø söõa khaù phoå bieán taïi moät soá khu vöïc nhö Cuû Chi, Traõng baøng, Ñöùc Hoøa. Giaây ñaäu coù thaønh phaàn ñaïm thoâ vaøo khoaûng 13-14 %, xô thoâ 37 % laø nguoàn thöùc aên thoâ khoâ raát toát, hoaøn toaøn coù theå thay theá cho rôm khoâ

2.2. Thöùc aên hoãn hôïp Do chaát löôïng thöùc aên thoâ xanh khoâng theå cung caáp ñaày ñuû cho nhu caàu dinh döôõng cuûa boø söõa ,

caàn phaûi boå sung thöùc aên tinh trong caùc giai ñoïan boø mang thai, nuoâi con vaø saûn xuaát söõa . Neáu boø saûn xuaát cao hôn 5 kg söõa/ngaøy, caàn boå sung theâm thöùc aên tinh . Tuøy theo loaïi caùm hoãn hôïp söû duïng maø coù theå boå sung ñeå ñaùp öùng ñuû cho nhu caàu boø. Moãi loaïi caùm, nôi saûn xuaát ñeàu coù ghi khuyeán caùo khaåu phaàn thích hôïp. Tuy nhieân cuõng coù theå boå sung tuøy theo löôïng söõa saûn xuaát vôùi caùch nhö sau :Tính töø kg söõa thöù 6, moãi kg söõa taêng theâm cho aên theâm 0,5 kg thöùc aên hoãn hôïp .

Ví duï, moät boø caùi saûn xuaát 12 kg söõa/ngaøy thì coù theå cho aên : (12 – 5 ) X 0,5 kg = 3,5 kg

Neân söû duïng caùm hoãn hôïp daønh rieâng cho boø söõa . Hieän nay treân thò tröôøng coù nhieàu loaïi nhö caùm An Phuù, Cargill, Laùi Thieâu, Proconco, Thaønh Coâng,Taân Sanh, Vina,Vifoco… Caùc loaïi thöùc aên naøy coù chaát löôïng töông ñöông nhau nhöng khaùc nhau veà giaù caû. Ngöôøi chaên nuoâi coù theå tính toaùn ñeå coù hieäu quaû kinh teá toát nhaát.

Ngöôøi chaên nuoâi coù quy moâ lôùn, neân töï troän thöùc aên hoãn hôïp ñeå giaûm giaù thaønh. Moät ích lôïi khaùc cuûa vieäc töï troän thöùc aên hoãn hôïp laø coù pha troän theo nhöõng coâng thöùc phuø hôïp vôùi töøng giai ñoaïn taêng tröôûng, mang thai, saûn xuaát söõa cuûa boø. Ñeå coù caùc coâng thöùc phuø hôïp, coù theå nhôø caùc cô quan nghieân cöùu, caùc trung taâm khuyeán noâng tö vaán . Tuy nhieân, caàn chuù yù vieäc döï tröõ caùc thöïc lieäu ñeå coù theå oån ñònh ñöôïc thöùc aên hoãn hôïp ( muøi, vò, loaïi thöïc lieäu …). Neáu phaûi thay ñoåi, phaûi döï tính tröôùc ñeå thay theá töø töø, khoâng neân thay theá thöïc lieäu quaù ñoät ngoät, boø seõ keùm aên vaø giaûm naêng suaát.

Moät sai laàm khaù phoå bieán ôû ngöôøi chaên nuoâi boø söõa hieän nay laø pha nöôùc vaøo thöùc aên (caùm hoãn hôïp, phuï pheá phaåm). Vieäc naøy laøm giaûm phaåm chaát thöùc aên vaø laøm thaát thoaùt löôïng khoaùng trong thöùc aên. Khi pha nöôùc, caùc chaát khoaùng do naëng seõ laéng xuoáng vaø boø coù khuynh höôùng aên thöùc aên noåi vaø lô löûng, laøm laõng phí löôïng khoaùng naøy vaø gaây neân tình traïng thieáu khoaùng ôû boø söõa.

Tr

TROÄN THÖÙC AÊN THEO KHAÅU PHAÀN TOÅNG HÔÏP (Chuù yù duøng moät nam chaâm gaén treân xeûng ñeå loaïi caùc vaät laï kim loaïi

)

52

2.3. Caùc loaïi thöùc aên cuû quaû Caùc loaïi cuû quaû nhö khoai lang, khoai taâybi , caø roát, baàu, bí … ñeàu coù theå söû duïng laøm thöùc aên

cho boø. Thöùc aên cuû quaû giaøu dinh döôõng, muøi thôm ngon, chöùa nhieàu vitamin, nhieàu chaát boät ñöôøng , nhieàu nöôùc. Tuy nhieân , do giaù thaønh cao neân söû duïng cho boø aên khoâng hieäu quaû kinh teá, ngoaïi tröø tröôøng hôïp giaù reõ vaø boå sung khi giai ñoaïn ñaàu kyø vaét söõa. Ñaëc bieät khi boå sung khoai mì , khoai taây caàn chuù yù xöû lyù ( phôi khoâ) ñeå traùnh ngoä ñoäc cho boø söõa.(xem theâm phaàn caùc ñoäc chaát trong thöùc aên)

2.4. Caùc loaïi thöùc aên phuï pheá phaåm noâng nghieäp- coâng nghieäp Coù nhieàu loaïi phuï pheá phaåm noâng nghieäp vaø coâng nghieäp cheá bieán thöïc phaåm, nöôùc giaûi khaùt

coù theå söû duïng laøm thöùc aên cho boø söõa nhö heøm bia, baõ traùi caây, baõ ñaäu naønh, baõ mì, ræ maät, ñoït mía (beûo), thaân caây baép, daây ñaäu phoäng ….

• Heøm bia Heøm bia laø loaïi thöùc aên reû tieàn , giaøu ñaïm thoâ, nhieàu nöôùc, muøi vò thôm ngon , chöùa nhieàu

vitamin nhoùm B. Ngoaøi ra, noù coøn chöùa nhieàu chaát gaây kích thích ngon mieäng ( hieän nay chöa xaùc ñònh ñöôïc ). Ngöôøi ta coù theå thay theá 1 kg thöùc aên tinh baèng 4,5 kg heøm bia , nhöng khoâng neân thay theá heøm bia vöôït quaù 1/2 1öôïng thöùc aên tinh trong khaåu phaàn .

• Baõ mì Baõ mì laø phuï phaåm cuûa cheá bieán tinh boät töø khoai mì. Baõ mì coù chöùa nhieàu tinh boät, cung caáp

nhieàu naêng löôïng cho boø söõa. Ngöôøi ta coù theå thay theá 1 kg thöùc aên tinh baèng 6 kg baõ mì . Neáu phoái hôïp caû baõ mì vaø baõ ñaäu naønh ñeå thay theá cho thöùc aên tinh thì seõ coù hieäu quaû toát hôn.

• Baõ ñaäu naønh Baõ ñaäu naønh laø phuï phaåm cuûa cheá bieán söõa ñaäu naønh vaø ñaäu huû. Baõ ñaäu naønh coù haøm löôïng ñaïm

(protein) thoâ cao, muøi vò thôm ngon, deã tieâu hoùa. Ngöôøi ta coù theå thay theá 1 kg thöùc aên tinh baèng 7 kg baõ ñaäu naønh. Tuy nhieân, caàn löu yù laø khoâng neân cho aên baõ ñaäu naønh vôùi caùc loaïi thöùc aên chöùa nhieàu ureâ ( rôm uû ureâ, ureâ) vì baõ ñaäu naønh coù chöùa men phaân giaûi ureâ, laøm ureâ phaân giaûi nhanh choùng taïo thaønh löôïng lôùn NH3 seõ gaây ngoä ñoäc cho boø söõa. Toát nhaát khi cho aên baõ ñaäu naønh , neân phaân chia thaønh nhieàu böõa.

• Xaùc thôm (voû thôm ) Xaùc thôm laø phuï phaåm cuûa cheá bieán thôm ñoà hoäp. Xaùc thôm coù haøm löôïng ñöôøng cao , muøi

thôm , deã tieâu hoùa. Tuy nhieân, caàn löu yù laø khi cho boø aên nhieàu xaùc thôm seõ gaây raùt löôõi ( do men Bromelin trong thôm gaây phaân huûy Protein ) vaø maát caân ñoái chaát xô, ñaïm. Vì vaäy, chæ neân cho aên xaùc thôm haïn cheá ( döôùi 15 kg/boø /ngaøy ). Coù theå uû men vaøo xaùc thôm 2-3 ngaøy tröôùc khi cho aên, xaùc thôm seõ meàm, men Bromelin bò phaân giaûi bôùt, boø seõ thích aên hôn.

• Ræ maät Ræ maät laø phuï phaåm cuûa quaù trình saûn xuaát ñöôøng. Ræ ñöôøng chöùa nhieàu ñöôøng, khoaùng, kích

thích tính ngon mieäng vaø coù lôïi cho söï hoaït ñoäng cuûa heä vi sinh vaät daï coû. Coù theå boå sung ræ maät ñöôøng töø 1-2 kg /boø/ngaøy.

2.5. Caùc cheá phaåm sinh hoïc Vieäc aùp duïng nhöõng thaønh töïu coâng ngheä sinh hoïc vaøo chaên nuoâi boø söõa ñaõ ñöôïc thöïc hieän töø laâu

taïi caùc nöôùc chaên nuoâi boø söõa phaùt trieån. Beân caïnh caùc öùng duïng vaøo lónh vöïc sinh saûn, caùc öùng duïng trong vieäc nuoâi döôõng cuõng ñaõ ñöôïc phaùt trieån roäng raõi, ñaëc bieät laø caùc cheá phaåm giuùp boø tieâu hoùa toát thöùc aên (taêng tæ leä tieâu hoùa), giuùp boø ñieàu hoøa thaân nhieät toát hôn , giuùp taêng naêng suaát söõa ….

53

BST ( Bovine Somatotropine) laø moät chaát tieát töø thuøy tröôùc tuyeán yeân. Keát quaû nghieân cöùu cho thaáy BST coù taùc duïng leân söï taêng tieát söõa. Cheá phaåm naøy ñöôïc toång hôïp vaø söû duïng ñeå kích thích taêng söõa. Hieäu quaû coù theå laøm taêng söõa 15 –20 %. Cheá phaåm naøy ñöôïc tieâm vaøo boø ôû thôøi ñieåm 60 –80 ngaøy sau khi sinh. Khi ñöôïc söû lyù, boø seõ aên nhieàu hôn vì vaäy ñeå ñaït hieäu quaû caàn phaûi cung caáp ñaày ñuû thöùc aên .Tuy nhieân, vieäc söû duïng BST phaûi laøm theo ñuùng höôùng daãn , vì noù coù theå gaây hieän töôïng chaäm leân gioáng. Cheá phaåm naøy ñöôïc söû duïng vì an toaøn cho ngöôøi.

Taïi Israel, ngöôøi ta ñaõ chöùng minh raèng khi boå sung moät soá loaïi naám men seõ giuùp taêng khaû naêng chòu ñöïng vôùi ñieàu kieän khí haäu noùng, taêng ñoä ngon mieäng, töø ñoù giuùp taêng saûn löôïng söõa. Caùc loaïi naám men naøy coù nhieàu trong caùc loaïi baõ men baùnh mì, heøm bia, heøm röôïu…

Caùc loaïi enzym cuõng ñöôïc söû duïng laøm taêng quaù trình tieâu hoaù, taêng quaù trình haáp thu caùc döôõng chaát trong thöùc aên , giuùp taêng hieäu quaû söû duïng thöùc aên, haï giaù thaønh. Hieän nay taïi Vieät Nam , treân thò tröôøng coù cheá phaåm sinh hoïc Feedadd NC3 (do coâng ty Gia Töôøng saûn xuaát döïa treân coâng trình nghieân cöùu cuûa Vieän Sinh Hoïc Nhieät ñôùi vaø Vieän Khoa hoïc Kyõ thuaät Noâng Nghieäp Mieàn Nam ) thuoäc daïng naøy . Ngoaøi ra, trong cheá phaåm naøy coøn ñöôïc boå sung caùc vitamin (nhoùm B vaø ñaëc bieät laø vitamin D) vaø caùc acid amin quan troïng khaùc. Nghieân cöùu cho thaáy , khi söû duïng chaát naøy ñaõ coù caùc taùc duïng nhö :taêng cöôøng quaù trình tieâu hoaù; kích thíùch tính ngon mieäng; taêng cöôøng quaù trình haáp thu caùc döôõng chaát ;taêng cöôøng haáp thu Canxi trong thöùc aên ngaên ngöøa caùc beänh do thieáu Canxi (nhö soát söõa, yeáu chaân..);taêng cöôøng caùc hoaït ñoäng cuûa caùc Enzym trong cô theå boø ….Töø ñoù , goùp phaàn laøm taêng naêng suaát söõa, goùp phaàn ngaên ngöøa caùc beänh do thieáu vitamin nhoùm B vaø vitaminD, ñoàng thôøi goùp phaàn ngaên ngöøa beänh thieáu Canxi. 3. CAÙCH THAY THEÁ CAÙC LOAÏI THÖÙC AÊN . Khi söû duïng caùc thöïc lieäu trong khaåu phaàn, neáu loaïi thöïc lieäu naøy khoâng coù hoaëc khoù kieám hay giaù cao, coù theå thay ñoåi baèng thöïc lieäu khaùc. Nguyeân taéc laø khi thay ñoåi caàn phaûi thay ñoåi töø töø ñeå traùnh laøm xaùo troän heä vi sinh vaät trong daï coû.

• Caùc loaïi coû voi, coû töï nhieân , thaân baép coù giaù trò gaàn ngang nhau , neân coù theå thay theá cho nhau.

• 1 kg coû khoâ thay ñöôïc 4-5 kg coû töôi- • 1 kg rôm (khoâng uû ) thay ñöôïc 2 kg coû töôi • Rôm khoâ, thaân baép khoâ, coû khoâ coù theå thay theá cho nhau • 2 kg baùnh daàu döøa baèng 1 kg baùnh daàu phoïng • 1 kg baùnh daàu boâng vaûi baèng 750 g baùnh daàu phoäng • 4,5 kg heøm bia thay theá 1 kg caùm • 6 kg xaùc mì thay theá 1 kg caùm • 7 kg xaùc ñaäu thay theá 1 kg caùm

Boø laø ñoäng vaät nhai laïi, vì theá noù coù theå söû duïng caùc loaïi thöùc aên coù tæ leä xô cao. Coù theå söû duïng nhieàu loaïi thöùc aên khaùc nhau ñeå nuoâi boø. Nguyeân taéc laø phaûi caân baèng giöõa nhu caàu, khaû naêng aên vaøo (söùc chöùa cuûa daï coû) khaû naêng tieâu hoùa vaø giaù caû ñeå quyeát ñònh söû duïng loaïi thöùc aên naøo coù hieäu quaû nhaát. Boø cho aên quaù nhieàu thöùc aên tinh seõ bò yeáu chaân (beänh baàm tím moùng )

54

4. MOÄT SOÁ KHAÅU PHAÀN ÑEÀ NGHÒ Khaåu phaàn ñöôïc xaây döïng döïa theo naêng suaát , khoái löôïng cuûa boø caùi vaø giai ñoaïn cho

söõa hay caïn söõa GIAI ÑOAÏN 1 :

Giai ñoaïn sau khi sanh ñeán tuaàn thöù 10 , giai ñoaïn boø cho söõa cao nhaát . ÔÛ thôøi ñieåm môùi sanh, boø caùi thöôøng coù ñoä ngon mieäng thaáp vaø töø töø taêng daàn. Thöôøng thì löôïng thöùc aên aên vaøo khoâng ñuû cho nhu caàu duy trì vaø nhu caàu saûn xuaát söõa. Boø seõ huy ñoäng döôõng chaát , naêng löôïng töø cô theå (10-15 % troïng löôïng ) ñeå saûn xuaát söõa vaø duy trì caùc hoaït ñoäng cô theå, nhöng löôïng ñaïm thöôøng khoâng ñuû. Vì vaäy, caàn boå sung ñaày ñuû chaát ñaïm chaát löôïng toát , ñeå duy trì khaû naêng saûn xuaát söõa cao trong giai ñoaïn naøy . Yeâu caàu tæ leä ñaïm thoâ trong khaåu phaàn laø 16 –18 % ( tuøy theo naêng suaát cuûa boø söõa). GIAI ÑOAÏN 2 :

Giai ñoaïn töø tuaàn thöù 11 ñeán thaùng thöù 6, laø giai ñoaïn boø cho söõa giaûm daàn vaø boø coù theå aên löôïng thöùc aên cao nhaát . Theå troïng boø baét ñaàu phuïc hoài ôû thaùng thöù 4 hay thöù 5 sau khi ñeû. ÔÛ giai ñoïan naøy, caàn cho boø aên ñuû ñeå saûn löôïng söõa giaûm chaäm ( döôùi 10% thaùng ). Yeâu caàu tæ leä ñaïm thoâ trong khaåu phaàn laø 14 –16 % ( tuøy theo naêng suaát cuûa boø söõa) GIAI ÑOAÏN 3 :

Giai ñoaïn töø thaùng thöù 7 ñeán thaùng thöù 10 (cuoái kyø cho söõa ), laø giai ñoaïn saûn löôïng söõa giaûm nhanh, löôïng thöùc aên aên vaøo cuõng baét ñaàu giaûm theo söï phaùt trieån cuûa baøo thai (do ñoä ngon mieäng giaûm). Yeâu caàu tæ leä ñaïm thoâ trong khaåu phaàn laø 12 –14 % ( tuøy theo naêng suaát cuûa boø söõa) GIAI ÑOAÏN 4 :

Giai ñoaïn caïn söõa (khoâ söõa) , khoaûng 2 thaùng tröôùc khi sanh. Phöông phaùp caïn söõa thöôøng ñöôïc aùp duïng laø taùch boø khoûi ñaøn, ngöng cho aên thöùc aên tinh, trong voøng 2-3 ngaøy ñaàu chæ vaét 1 laàn vaø sang ngaøy thöù tö thì ngöng haún khoâng vaét, keát hôïp bôm khaùng sinh vaøo baàu vuù ñeå phoøng vieâm vuù. Sau khi caïn söõa, cho boø aên thöùc aên tinh trôû laïi 1kg/con/ngaøy. Caàn phaûi cung caáp töø 5-10 kg coû töôi (coû voi hay coû töï nhieân ), rôm aên töï do. Chuù yù boå sung Canxi cho boø ñeå traùnh soát söõa sau khi sanh. Moät phöông phaùp phoøng soát söõa laø 1 tuaàn tröôùc khi sanh, chích 1-2 lieàu vitamin D (3-5 trieäu ñôn vò/lieàu) vaø duy trì tyû leä Canxi cao trong khaåu phaàn ñeå thuù döï tröõ Canxi. Coù theå chích sinh toá ADE ñeå traùnh soùt nhau. Yeâu caàu tæ leä ñaïm thoâ trong khaåu phaàn laø 12 % ñeå duy trì heä vi sinh vaät daï coû hoaït ñoäng toát ( tuøy theo naêng suaát cuûa boø söõa)

KHAÅU PHAÀN ÔÛ GIAI ÑOÏAN 1 ( töø ngaøy ñeû ñeán tuaàn thöù 10) (Boø coù theå troïng trung bình 400 kg)

Naêng suaát <15 kg Naêng suaát >15 kg Loaïi thöïc lieäu 1 2 3 4 5 6

Coû voi (kg) 15 20 15 20 Rôm uû ureâ (kg) 2 3 2 2 3 Thaân baép gieo daøy (kg) 10 10 Caùm hoãn hôïp (kg) 5 6 2,5 5 6 2,5 Baùnh daàu phoïng (kg) 0,8 1,6 1,5 1,6 1,2 Baùnh daàu boâng vaûi(kg) 1,5 1,5

55

Heøm bia (kg) 9 9 Baõ khoai mì (kg) 12 5 12 5 Baõ ñaäu (kg) 8 8 Ræ ñöôøng (kg) 2 1 1 2 1 1 Muoái (g) 5 5 5 5 5 5 Cheá phaåm NC3 (g) 100 100 100 100 100 100 Toång khoái löôïng (kg) 36,9 30,25 38,65 37,65 32,25 39,85 Giaù tieàn (ñ) 26.740 30.800 25.160 29.240 32.240 29.360 Ghi chuù : Tuøy theo löôïng coû söû duïng , coù theå aùp duïng moät trong soá caùc khaåu phaàn ñeà nghò vaø coù theå thay theá caùc thöïc lieäu coù giaù trò töông ñöông nhau (theo muïc 4.3) tuøy theo ñieàu kieän noâng hoä, giaù caû vaø tính saün coù cuûa thöïc lieäu . Khaåu phaàn 1,2 coù ñuû coû, khaåu phaàn 3 khoâng coù coû maø thay theá baèng thaân baép gieo daøy.

KHAÅU PHAÀN ÔÛ GIAI ÑOAÏN 2 ( töø tuaàn thöù 11 ñeán thaùng thöù 6)

(Boø coù theå troïng trung bình 400 kg)

Naêng suaát <15 kg Naêng suaát >15 kg Loaïi thöïc lieäu 1 2 3 4 5 6

Coû voi (kg) 15 20 15 20 Coû töï nhieân (kg) Rôm uû ureâ (kg) 2 3 2 3 Thaân baép gieo daøy (kg) 10 10 Ñoït mía (kg) 3 Caùm hoån hôïp (kg) 5 6 2,5 5 6 2,5 Baùnh daàu phoïng (kg) 0,7 0,8 1,6 Baùnh daàu boâng vaûi(kg) 1,5 1,5 Heøm bia (kg) 9 9 Baõ khoai mì (kg) 12 5 12 5 Baõ ñaäu (kg) 8 8 Ræ ñöôøng (kg) 2 1 2 1 1 Muoái (g) 5 5 5 5 5 5 Cheá phaåm NC3 (g) 100 100 100 100 100 100 Toång khoái löôïng (kg) 36,15 31,35 37,65 36,9 32,25 38,65 Giaù tieàn (ñ) 23.990 29.090 24.160 26.740 32.240 25.160

56

KHAÅU PHAÀN ÔÛ GIAI ÑOAÏN 3 (töø thaùng thöù 7 ñeán thaùng thöù 10) (Boø coù theå troïng trung bình 400 kg) Naêng suaát <15 kg Naêng suaát >15 kg Loaïi thöïc lieäu

1 2 3 4 5 6 Coû voi (kg) 20 15 15 20 Coû töï nhieân (kg) Rôm (kg) Rôm uû ureâ (kg) 2 2 3 2 3 Thaân baép gieo daøy (kg) 10 10 Ñoït mía (kg) Caùm hoån hôïp (kg) 4 5 1,5 5 6 2,5 Baùnh daàu phoïng (kg) 0,7 Baùnh daàu boâng vaûi(kg) 1 1,5 Heøm bia (kg) 7 9 Baõ khoai mì (kg) 4 12 5 12 5 Baõ ñaäu (kg) 6 8 Ró ñöôøng (kg) 1 2 2 2 1 Muoái (g) 5 5 5 5 5 5 NC3 (g) 100 100 100 100 100 100

BOØ ÑÖÔÏC CHO AÊN KHAÅU PHAÀN TOÅNG HÔÏP (COÛ + CAÙM+ PPP)

57

Toång khoái löôïng (kg) 32,15 36,15 34,15 36,15 31,35 37,65 Giaù tieàn (ñ) 21.590 23.990 16.810 23.990 29.090 24.160 5. KYÕ THUAÄT CHAÊM SOÙC NUOÂI DÖÔÕNG

5.1. Ñoái vôùi beâ Beâ caùi laø töông lai thaønh coâng cuûa noâng traïi boø söõa vì theá noù caàn ñöôïc nuoâi döôõng toát. Nuoâi

döôõng toát , veä sinh toát, tieâm phoøng ñaày ñuû caùc beänh , ñònh kyø taåy kyù sinh truøng laø yeáu toá quyeát ñònh söï thaønh coâng cuûa vieäc nuoâi döôõng chaêm soùc beâ.

Khi boø sanh beâ, neân ñeå boø ñeû töï nhieân (tröø tröôøng hôïp thai lôùn phaûi can thieäp). Beâ ñeû ra phaûi ñöôïc lau khoâ, caét roán, boùc maøng döông bao quanh cô theå . Sau khi ñeû, caàn cho beâ buù ngay vaø buù heát söõa ñaàu trong 3-4 ngaøy, sau ñoù cho beâ buù bình thöôøng. Söõa ñaàu coù vai troø raát quan troïng vì löôïng chaát dinh döôõng cao vaø ñaëc bieät laø haøm löôïng chaát khaùng theå raát cao (6 %). Beâ ñöôïc buù söõa ñaàu seõ khoûe maïnh, lôùn nhanh, ñeà khaùng toát . Söõa ñaàu coøn giuùp taåy saïch nhöõng caën baõ tích tuï trong ñöôøng tieâu hoùa (cöùt xu). Caàn phaûi cho beâ buù söõa ñaàu caøng sôùm caøng toát vì beâ chæ coù khaû naêng haáp thu chaát khaùng theå trong söõa ñaàu trong voøng 36 giôø sau khi sanh vaø sau ñoù giaûm nhanh . Söõa ñaàu khoâng ñöôïc pha vaøo söõa thöôøng ñeå baùn vì seõ gaây aûnh höôûng ñeán chaát löôïng söõa. Coù theå söû duïng söõa ñaàu cho beâ khaùc buù nhaát laø beâ maát meï.

Ñaây laø giai ñoaïn nuoâi beâ baèng söõa meï. Ñoái vôùi boø caùi Lai Sind, caàn nuoâi boø meï toát ñeå coù ñuû löôïng söõa cho beâ baèng caùch ngoaøi thôøi gian chaên thaû ngoaøi ñoàng baõi, caàn boå sung coû vaø moät ít thöùc aên tinh taïi chuoàng. Keát hôïp taäp cho beâ aên. Löôïng söõa cuûa boø meï giaûm daàn theo thaùng tuoåi cuûa beâ. Ñeå ñaùp öùng yeâu caàu phaùt trieån cuûa beâ vaø taïo ñieàu kieän cho vieäc cai söõa caàn taäp cho beâ aên sôùm töø luùc 7 ngaøy tuoåi ( taïi moät soá nöôùc coù ngaønh chaên nuoâi boø söõa tieân tieán nhö Israel, Nhaät, ngöôøi ta taäp cho beâ aên ngay töø ngaøy ñaàu tieân baèng thöùc aên taäp aên cho beâ) . Khi beâ ñöôïc 1 tuaàn tuoåi , coù theå pha söõa vôùi chaát thay theá söõa hoaëc thöùc aên tinh ñeå taäp cho beâ aên sôùm . Taäp cho beâ aên thöùc aên tinh baèng caùch duøng thöùc aên hoãn hôïp treùt leân mieäng beâ nhieàu laàn moãi ngaøy. Töø tuaàn thöù 2 coù theå taäp cho beâ laøm quen vôùi coû khoâ . Taäp cho beâ aên sôùm seõ giuùp cho vieäc cai söõa sôùm , beâ aên ñöôïc nhieàu coû vaø tieâu hoùa ñöôïc rôm coû toát khi lôùn. Nuoâi ñuùng phöông phaùp, coù theå cai söõa beâ ôû 3 thaùng tuoåi (thay vì 4-6 thaùng tuoåi) vaø tieát kieäm ñöôïc moät löôïng söõa lôùn ( khoûang 100 kg /con)

Phaûi cho boø aên tuyø theo naêng suaát söõa , tình traïng mang thai, vaø taêng tröôûng cuûa boø . Phöông phaùp phoái hôïp khaåu phaàn ñôn giaûn nhaát laø cho boø aên coû xanh töï do ; boå sung thöùc aên tinh theo coâng thöùc :tính töø kg söõa thöù 6, moãi kg söõa taêng theâm cho aên theâm 0,5 kg thöùc aên hoãn hôïp ; boå sung theâm 1- 2 kg thöùc aên tinh cho nhu caàu mang thai (coù theå thay theá baèng caùc loaïi phuï pheá phaåm ñeå tieát kieäm ); toái cho aên theâm 2-3 kg rôm .Trong tröôøng hôïp thöùc aên thoâ xanh thieáu, söû duïng thöùc aên thoâ khoâ thay theá thì caàn phaûi taêng tæ leä ñaïm trong thöùc aên tinh.

58

Trong tröôøng hôïp aùp duïng quy trình nuoâi beâ taùch meï (khoâng cho beâ buù meï), beâ seõ khoâng ñöôïc buù meï tröïc tieáp maø hoaøn toaøn ñöôïc nuoâi döôõng chaêm soùc bôûi ngöôøi chaên nuoâi. Caùc thuaän lôïi cuûa quy trình naøy laø : • Beâ ñöôïc nuoâi döôõng moät caùch kinh teá • Coù theå bieát chính xaùc saûn löôïng söõa thöïc teá cuûa boø meï • Coù theå cho beâ uoáng moät löôïng söõa chính xaùc cuøng vôùi caùc loïai thöùc aên khaùc • Boø coù theå tieáp tuïc cho söõa thöôøng xuyeân maø khoâng caàn söï hieän dieän cuûa beâ con • Boø meï khoâng vöôùng baän con döôùi chaân noù seõ mau choùng hoøa nhaäp vôùi ñaøn vaø mau choùng leân

gioáng vaø sinh saûn laïi.

Thoâng thöôøng söõa ñaàu seõ chuyeån thaønh söõa thöôøng vaøo 3-4 ngaøy sau khi ñeû. Vaøo ngaøy thöù 4 hoaëc 5 löôïng söõa cho beâ uoáng coù theå taêng daàn leân 5 kg/ngaøy. Qui trình nuoâi döôõng beâ ñöôïc aùp duïng nhö sau:

Qui trình nuoâi döôõng beâ lai höôùng söõa

Tuaàn tuoåi

Söõa uoáng (kg/con,ngaøy)

Caùm HH (gam/con/ng)

Coû khoâ (gam/con/ng)

Toång löôïng söõa+nöôùc uoáng (kg/con/ngaøy)

2 5 50 3.5 – 5.0 3 4 100 50 4.0 – 5.0 4 4 150 50 4.0 – 5.5 5 4 250 100 5.0 – 6.0 6 4 400 150 5.0 – 6.5 7 3 600 200 5.5 – 7.5 8 3 800 300 6.0 – 8.0 9 2 1000 400 6.5 – 8.5

10 1500 500 7.0 – 9.0 11 1750 600 8.0 – 10 12 2000 800 8.5 – 11 Beâ raát nhaïy caûm vôùi tyû leä beùo coù trong söõa (baát kyø thöùc uoáng thay theá söõa naøo cuõng phaûi coù tyû leä

beùo trong khoûang 2,5 deán 3%). Vì tyû leä beùo trong söõa raát khaùc nhau trong suoát thôøi gian vaét söõa (beùo thaáp trong caùc tia söõa ñaàu vaø tyû leä beùo cao hôn vaøo cuoái lucù vaét söõa). Vì vaäy, chuùng ta neân vaét söõa xong roài môùi cho beâ uoáng. Ñieàu naøy cuõng giuùp chuùng ta traùnh ñöôïc tình traïng thaát thöôøng cuûa tyû leä beùo trong söõa cho beâ uoáng. Khoâng bao giôø cho beâ uoáng söõa coù hoøa chung vôùi nöôùc.

Beâ caùi laø töông lai phaùt trieån cuûa noâng traïi boø söõa. Beâ caàn ñöôïc nuoâi döôõng chaêm soùc toát. Nuoâi beâ taùch meï laø bieän phaùp toát nhaát ñeå kieåm soaùt löôïng söõa beâ buù vaø nuoâi döôõng beâ theo ñuùng quy trình. Beâ caàn ñöôïc taäp cho aên sôùm ñeå giuùp cai söõa sôùm , giuùp beâ aên ñöôïc nhieàu coû vaø tieâu hoùa ñöôïc rôm coû toát khi lôùn.

59

Trong giai ñoïan sau khi cai söõa, caàn chaêm soùc beâ toát , vì ñaây laø giai ñoaïn khuûng khoaûng cuûa beâ do ôû giai ñoaïn chuyeån cheá ñoä nuoâi döôõng töø söõa meï sang thöùc aên thoâ xanh. Caàn ñaûm baûo soá löôïng vaø chaát löôïng thöùc aên cho beâ ñeå chuùng khoâng bò coøi coïc, beänh taät aûnh höôûng ñeán giai ñoaïn sau. Ngoaøi thôøi gian chaên thaû ngoaøi ñoàng, caàn boå sung thöùc aên tinh coù chaát löôïng cao.

5.1.1. Söï phaùt trieån cuûa beâ vaø boø tô Khi moät beâ con coù khoái löôïng löôïng treân 40 kg ñöôïc nuoâi döôõng vôùi khaåu phaàn söõa nguyeân töï

do thì noù coù theå taêng troïng ñöôïc 0,9 kg/ngaøy. Tuy nhieân cuõng khoâng neân nuoâi beâ quaù maäp , seõ aûnh höôûng ñeán söï phaùt duïc cuûa beâ. Vì vaäy, caàn cho aên ñuùng möùc ñeå beâ ñaït taêng troïng theo yeâu caàu .. Tham khaûo baûng döôùi ñaây ñeå ñaùnh giaù laø beâ coù nuoâi quaù maäp hay khoâng. Neáu quaù maäp hay quaù oám caàn ñieàu chænh khaåu phaàn.

PHAÙT TRIEÅN CUÛA BEÂ HOLSTEIN FRIESIAN THUAÀN QUA CAÙC THAÙNG TUOÅI (tham khaûo cho beâ lai höôùng söõa)

Thaùng tuoåi (xaáp xæ)

Theå troïng (kg)

Voøng ngöïc (cm)

Thaùng tuoåi Theå troïng (kg)

Voøng ngöïc (cm)

3 thaùng 100 105 15 thaùng 350 162 5 thaùng 150 119 17 thaùng 400 169 8 thaùng 200 132 20 thaùng 450 175 10thaùng 250 143 22 thaùng 490 180 12 thaùng 290 151 24 thaùng 525 185 Ghi chuù : Caùc beâ lai HF ñaït 70 –80 % khoái löôïng tham khaûo treân ñaây, laø ñaït yeâu caàu.

5.1.2. Trui söøng cho beâ Ñeå ñaûm baûo an toøan cho gia suùc vaø ngöôøi chaên nuoâi, neân trui söøng cho beâ con.Thoâng thöôøng

vieäc trui söøng neân ñöôïc tieán haønh khi gia suùc coøn nhoû vì vaäy ngöôøi ta coøn goïi noù laø “khoâng cho söøng moïc”. Neáu trui söøng hoaëc cöa söøng ôû giai ñoaïn boø lôùn ,seõ laâu laønh hôn vaø deã bò stress laøm giaûm söõa, giaûm taêng troïng . Trong ñieàu kieän chaên nuoâi noâng hoä, khoâng coù duïng cuï chuyeân duøng, coù theå duøng moät oáng nöôùc ∅21 daøi 1 meùt, nung noùng ñoû, ñeå trui söøng cho beâ. Tuøy thuoäc vaøo ñoä daøy cuûa da goác söøng ta coù theå trui töø 5 ñeán 20 giaây. Phaûi laøm phoûng phaàn döôùi da ñeå taïo thaønh moät voøng phoûng, laøm cho maùu khoâng theå ñeán nuoâi döôõng moâ söøng ñöôïc nöõa. Veát thöông toát coù maøu naâu vaø khoâ. Sau ñoù veát thöông phaûi ñöôïc saùt truøng ñeå ngöøa nhieãm truøng.

5.1.3. Ñaùnh soá hieäu cho be Toát nhaát ta neân laäp soá hieäu cho beâ ngay khi coøn nhoû (trong giai ñoïan buù söõa ). Coù theå chuïp

hình, veõ caùc ñaëc ñieåm nhaän daïng trong phieáu theo doõi ñaøn vaø theo doõi caù theå, ñaùnh soá tai;, ñeo voøng soá ôû coå….Trong ñieàu kieän hieän nay taïi Vieät Nam, thích hôïp nhaát laø söû duïng bieän phaùp ñeo voøng soá (khaéc soá hieäu treân moät mieáng nhöïa) roài ñeo ôû coå hoaëc ñeo baûng soá tai.

5.1.4. Loaïi boû vuù thöøa ( vuù ñeo ) Moät soá beâ sinh ra coù nhieàu hôn 4 vuù. Caùc vuù thöøa naøy seõ laøm maát veõ ñeïp cuûa baàu vuù vaø seõ

gaây caûn trôû khi vaét söõa (nhaát laø khi vaét söõa baèng maùy). Caùc vuù thöøa naøy phaûi ñöôïc loaïi boû khi beâ ñöôïc 1 ñeán 2 thaùng tuoåi. Yeâu caàu thuù y can thieäp , loaïi boû baèng tieåu phaãu .: xaùc ñònh ñuùng vuù thöøa , saùt truøng ,gaây teâ cuïc boä roài duøng keùo caét boû.

60

5.2. Ñoái vôùi boø tô haäu bò ÔÛ giai ñoaïn naøy, boø ñaõ söû duïng toát thöùc aên thoâ xanh neân thöùc aên chuû yeáu cho giai ñoaïn naøy laø thoâ

xanh. Caàn taïo ñieàu kieän cho boø söû duïng thöùc aên thoâ xanh nhieàu nhaát. Ngoaøi vieäc chaên thaû, coù theå xöû duïng thöùc aên uû chua, uû xanh, coû khoâ, rôm uû vaø caùc loaïi phuï pheá phaåm khaùc (caùc loaïi khoâ daàu, taûng lieám ureâ- ræ maät) cho boø aên

Döïa vaøo nhu caàu cuûa boø vaø khaû naêng cung caáp thöùc aên treân ñoàng coû ñeå coù keá hoaïch boå sung thöùc aên taïi chuoàng. Neáu thöùc aên thoâ xanh bò haïn cheá ,caàn boå sung thöùc aên taïi chuoàng: 10-15 kg coû xanh; hoaëc 3-5 kg rôm uû 4 % ureâ; hoaëc 100 g taûng lieám 10 % ureâ. Haøm löôïng protein thoâ trong khaåu phaàn ñaït khoûang 12 % .Coù theå thay theá 1,5 kg thöùc aên tinh hoãn hôïp/ con/ ngaøy baèng 1,5 kg haït boâng + 1,5 kg ræ maät/con/ngaøy.

Boø tô thöôøng ñoäng duïc laàn ñaàu vaøo 12 –13 thaùng tuoåi ( ñaït troïng löôïng töø 40 –50% troïng löôïng boø caùi tröôûng thaønh) Tuy nhieân chæ neân phoái gioáng cho boø tô luùc 14 thaùng tuoåi, khi ñaït khoái löôïng treân 220 kg ( 60% troïng löôïng boø caùi tröôûng thaønh) vaø thaønh thuïc sinh duïc hoøan chænh. Boø tô khoâng neân nuoâi quaù maäp hoaëc quaù oám. Khaåu phaàn cho aên chính laø thöùc aên thoâ ( coû & rôm ) vaø phuï pheá phaåm .

Trong giai ñoïan mang thai , boø tô caàn ñöôïc nuoâi döôõng toát vì noù seõ aûnh höôûng ñeán khaû naêng saûn xuaát cuûa boø sau naøy. Töø thaùng mang thai thöù 4 caàn cho boø aên theâm thöùc aên tinh ( baèng 0,8- 1 % troïng löôïng cô theå, ví duï boø naëng 300 kg cho aên khoûang 2,4 –3 kg thöùc aên tinh). Ngoaøi ra, ñoái vôùi boø tô caàn cho aên töø 0,5 – 1 kg thöùc aên tinh ñeå cho nhu caàu phaùt trieån cuûa boø . Tröôùc khi sanh 1-2 thaùng, boø caàn ñöôïc laøm quen vôùi ngöôøi vaét söõa baèng caùch taém chaûi, chaêm soùc , xoa boùp baàu vuù vaø thao taùc chuaån bò vaét söõa moãi ngaøy.

5.3. Ñoái vôùi boø caùi ñang cho söõa Boø caàn cho aên theo ñuùng tieâu chuaån khaåu phaàn aên phuø hôïp vôùi naêng suaát söõa vaø theo chu kyø cho

söõa, toùm taét nhö sau : • Trong 2-3 thaùng ñaàu ( töø khi sinh ñeán luùc ñaït ñænh söõa cao nhaát ) boø caàn ñöôïc cho aên ñuû löôïng

thöùc aên tinh ( 1-1,5 % troïng löôïng cô theå . ví duï boø naëng 400 kg cho aên khoûang 4 –6 kg thöùc aên tinh).Thöùc aên thoâ chieám tì leä thaáp (50% khaåu phaàn) nhöng chaát löôïng phaûi cao. Haøm löôïng Protein thoâ trong khaåu phaàn phaûi ñaït töø 16 –18 %. Khi cho aên löôïng thöùc aên hoãn hôïp quaù cao ( 9 kg/con/ngaøy) seõ gaây roái loïan tieâu hoùa vaø moät soá beänh khaùc. Haøm löôïng ñaïm thoâ trong khaåu phaàn phaûi ñaït töø 16-18 %.

• Trong giai ñoaïn giöõa chu kyø cho söõa, luùc naøy löôïng söõa ñaõ giaûm daàn. Neân taêng daàn löôïng thöùc aên thoâ xanh ( leân 60- 65 % ) vaø giaûm löôïng thöùc aên tinh. Haøm löôïng ñaïm thoâ trong khaåu phaàn phaûi ñaït töø 14-16 %.

• Trong giai ñoïan cuoái kyø cho söõa , thöùc aên thoâ xanh chieám tæ leä chính trong khaåu phaàn ( 75 – 85% ). Haøm löôïng ñaïm thoâ trong khaåu phaàn phaûi ñaït töø 12-14 %.Boø thöôøng ñoäng duïc laïi sau khi sanh töø 35 –60 ngaøy . Tuy nhieân chæ phoái gioáng cho boø 50-60 ngaøy sau khi sanh , khi cô quan sinh duïc boø caùi ñaõ hoài phuïc hoaøn toaøn vaø phoái gioáng luùc naøy tæ leä ñaäu thai seõ cao. Boø caàn vaän ñoäng, taém naéng ñeå taêng cöôøng haáp thu Can xi, traùnh nhöõng beänh veà xöông. 5.4. Ñoái vôùi boø caùi caïn söõa Boø tröôùc khi sanh töø 60 ngaøy caàn phaûi ñöôïc caïn söõa ñeå ñaûm baûo söùc khoûe cho boø meï vaø thai,

ñaûm baûo söï hoài phuïc cuûa tuyeán vuù ñeå sinh con toát vaø coù naêng suaát cao ôû löùa keá tieáp.

61

Ñeå traùnh boø bò vieâm vuù vaø ñaûm baûo naêng suaát söõa ôû chu kyø keá tieáp, caàn aùp duïng bieän phaùp caïn söõa töø töø baèng caùch giaûm löôïng thöùc aên vaø nöôùc uoáng, thay ñoài chuoàng vaø ngöôøi vaét söõa, giaûm soá laàn vaét söõa.Tuaàn leã ñaàu giaûm soá laàn vaét söõa töø 2 laàn xuoáng 1 laàn . Tuaàn leã tieáp 2 ngaøy vaét söõa 1 laàn vaø sau cuøng thi ngöng haún.

CHÖÔNG V : CHAÊM SOÙC SÖÙC KHOÛE BOØ SÖÕA

Taém chaûi, vaän ñoäng, taém naéng laø nhöõng bieän phaùp chaêm soùc cô baûn giuùp cho boø thoaûi maùi, maïnh khoûe, taêng naêng suaát. Caàn phaûi caïn söõa cho boø tröôùc khi sinh 60 ngaøy ñeå tuyeán vuù hoài phuïc vaø ñaûm baûo söùc khoûe cho boø caùi, cho baøo thai vaø ñaït naêng söùc cao ôû löùa keá tieáp.

62

6 gi 8 gi 10 gi 12 gi 14 gi 1 6 gi 18 gi

THÔØI GIAN BIEÅU CHAÊM SOÙC ÑAØN BOØ SÖÕA HAÈNG NGAØY

-TAÉM BOØ -VEÄ SINH CHUOÀNG -VAÊT SÖÕA

-TAÉM BOØ -VEÄ SINH CHUOÀNG -CHUAÅN BÒ VAÉT SÖÕA

VAÉT SÖÕA

CHO BOØ AÊN RÔM

CHO BOØVAÄN ÑOÄNG

CHO BOØ AÊN THÖÙC AÊN TINH +COÛ + PHUÏÏ PHEÁ PHAÃM

63

GIAI ÑOAÏN SÔ SINH - CAI SÖÕA

CHAÊM SOÙC • Taùch beâ khoûi boø caùi ngay sau khi sinh, cho

uoáng söõa baèng xoâ

• 7-10 ngaøy ñaàu nuoâi beâ treân cuûi • Traùnh cho beâ buù quaù nhanh

THUÙ Y • Chuù yù beänh ñöôøng tieâu hoùa ( nhaát laø tình

traïng beâ buù nhanh, söõa rôi vaøo daï coû, khoâng

tieâu hoùa, leân men gaây suønh buïng.

QUY TRÌNH NUOÂI DÖÔÕNG CHAÊM SOÙC BOØ TÖØ SÔ SINH ÑEÁN KHI ÑEÛ LAÀN ÑAÀU

NUOÂI DÖÔÕNG • Nöõa giôø sau khi sanh cho beâ buù söõa ñaàu : 0,7 –

1 kg/ laàn vaø chia laøm nhieàu laàn ( 4-5 laàn /ngaøy

).

• Löôïng söõa beâ buù haèng ngaøy khoaûng 10 %

troïng löôïng beâ

• Taäp cho beâ aên thöùc aên töø ngaøy thöù baûy ,

taêng daàn löôïng thöùc aên khoaûng 2 kg/ng

• Tieâu chuaàn thöùc aên taäp aên : 16 –18 % ñaïm,

6-8 % xô thoâ

• 2-3 tuaàn sau khi sinh, taäp cho beâ aên coû khoâ, chaát löôïng toát

GIAI ÑOÏAN CAI SÖÕA – 12 THAÙNG

GIAI DOÏAN 12 THAÙNG – ÑEÛ LAÀN

ÑAÀU CHAÊM SOÙC • Neáu ñöôïc nuoâi döôõng toát, beâ coù theå ñöôïc cai söõa

luùc 3 thaùng tuoåi

• Trui söøng khi beâ coøn nhoû

• Caân beâ (ño voøng ngöïc) ñeå ñaùnh giaù taêng tröôûng

CHAÊM SOÙC • Boø coù theå leân gioáng sôùm nhöng chæ

phoái gioáng cho boø khi 14 thaùng tuoåi vaø

troïng löôïng treân 220 kg

• Chaêm soùc cho quen vôùi vieäc vaét söõa

NUOÂI DÖÔÕNG • Taêng daàn löôïng thöùc aên thoâ xanh

• Taäp cho beâ aên nhieàu loaïi thöùc aên khaùc nhau

• Haøm löôïng Protein khaåu phaàn khoaûng 16%

• Töø thaùng thöù 7 , taäp cho beâ aên rôm raï

• Khoâng nuoâi beâ quaù maäp. Beâ quaù maäp seõ coù aûnh

höôûng ñeán söï phaùt duïc vaø ñaëc bieät laø söï phaùt trieån

cuûa caùc tuyeán vuù

• Töø cai söõa ñeán luùc 7 thaùng tuoåi boå sung löôïng thöùc

aên tinh khoaûøng 1 –1,5 kg/con/ng . Töø 7 thaùng ñeán 12 , boå sung löôïng thöùc aên tinh khoaûng 0,5 kg/con/ng

NUOÂI DÖÔÕNG • Thöùc aên chuû yeáu laø thöùc aên thoâ xanh.

Coù theå boå sung caùc loaïi thöùc aên phuï

pheá phaåm.

• Haøm löôïng protein thoâ cuûa khaàu phaàn

khoaûng 12 %.

• Töø thaùng mang thai thöù 4, caàn boå sung

3 - 4 kg thöùc aên tinh (1 % troïng löôïng

boø & 1 kg cho taêng tröôûng )

THUÙ Y • Chuù yù caùc beänh tieâu chaûy, thöông haøn, baïch haàu,

vieâm phoåi, caàu truøng

• Tieâm phoøng caùc beänh & taåy kyù sinh truøng

THUÙ Y • Tieâm phoøng caùc beänh

• Toát nhaát neân taåy kyù sinh truøng tröôùc khi

phoái gioáng

64

GIAI ÑOAÏN MANG THAI

CHAÊM SOÙC • Taém chaûi ngaøy 2 laân , nhaát laø khi trôøi

noùng.Chuù yù cho boø vaän ñoäng taém naéng .

• Xoa boùp baàu vuù ñeå boø quen vôùi vieäc vaét

söõa.

• Chuaån bò cho boø ñeû .

THUÙ Y • Chuù yù giöõ veä sinh , phoøng beänh vaø tieâm phoøng

QUY TRÌNH NUOÂI DÖÔÕNG CHAÊM SOÙC BOØ CAÙI SINH SAÛN

NUOÂI DÖÔÕNG • Thöùc aên chuû yeáu laø thöùc aên thoâ xanh. Coù

theå boå sung caùc loaïi thöùc aên phuï pheá phaåm.

• Haøm löôïng protein thoâ cuûa khaàu phaàn

khoaûng 12 %.

• Töø thaùng mang thai thöù 4, caàn boå sung 3 - 4

kg thöùc aên tinh (1 % troïng löôïng boø & 1 kg

cho taêng tröôûng )

• Hai thaùng chöûa cuoái caàn cho aên caùc loaïi

thöùc aên chaát löôïng toát , taêng löôïng thöùc aên

tinh ñeå boø quen daàn vôùi khaåu phaàn nhieàu

thöùc aên tinh sau khi ñeû

GIAI ÑOAÏN CHO SÖÕA GIAI ÑOAÏN CAÏN SÖÕA

CHAÊM SOÙC • Chuù yù quy trình taém chaûi, vaän ñoäng, taém naéng.

• Quy trình vaét söõa hôïp veä sinh.

• Khoaûng 45 ngaøy sau khi ñeû boø leân gioáng laò. Ñeå boø

hoài phuïc toát neân phoái gioáng khi boø leân gioáng laàn keá tieáp

CHAÊM SOÙC • Chuù yù quy trình taém chaûi, vaän ñoäng,

taém naéng

• Chaêm soùc cho quen vôùi vieäc vaét söõa cho löùa sau

NUOÂI DÖÔÕNG • Chuù yù cheá ñoä nuoâi döôõng theo töøng giai ñoaïn cho

söõa.

• Giai ñoaïn 1: cho boø aên caùc thöùc aên chaát löôïng toát.

Cho aên thöùc aên tinh khoaûng 1,5 % troïng löôïng cô

theå boø vaø theo saûn löôïng söõa ñænh cao döï

kieán.Löôïng Protein khaåu phaàn 18%

• Giai ñoaïn 2 : thöùc aên tinh chieám 40% khaåu phaàn,

taêng daàn löôïng thöùc aên thoâ. Löôïng protein khaåu

phaàn 16 %..

• Giai ñoïan 2 : giaûm löôïng thöùc aên tinh..Taêng löôïng thöùc aên thoâ.Löôïng protein khaåu phaàn 14 %

NUOÂI DÖÔÕNG • Thaùng ñaàu : thöùc aên thoâ xanh vaø phuï

pheá phaåm laø chính, giaûm thöùc aên tinh

• Thaùng keá tieáp : taêng daàn löôïng thöùc

aên tinh. Löôïng thöùc aên tinh khoaûng 2 kg

con.

• 2 tuaàn tröôùc khi ñeû : taêng löôïng thöùc aên tinh khoaûng 3-4 kg. Cho aên caùc loaïi thöùc

aên thoâ xanh chaát löôïng toát. Löôïng protein khaåu phaàn khoaûng 15 %.

THUÙ Y • Chuù yù tieâm phoøng ñaày ñuû. Ñeà phoøng caùc beänh vieâm vuù.Taåy kyù sinh truøng ñöôøng tieâu hoùa

THUÙ Y • Tieâm phoøng caùc beänh theo quy ñònh