chimamanda ngozi adichie - fioletowy hibiskus

7/21/2019 Chimamanda Ngozi Adichie - Fioletowy Hibiskus

1/132


2/132

Profesorowi Jamesowi Nwoye Adichie

i Grace Ifeomie Adichie,

moim Rodzicom, moim bohaterom,

ndi o ga-adili mma


3/132

UPADEK BOGW

NIEDZIELA PALMOWA


4/132

Wszystko zaczo si psu od chwili, gdy mj brat, Jaja, nie przystpi do komunii i Tatarzuci w niego cikim mszaem, tukc figurynki na etaerce. Wanie wrcilimy z kocioa.Mama pooya na stole wiee licie palmowe, jeszcze mokre od wiconej wody, i posza nagrsiprzebra. Potem miaa je zwizaw ksztat lunego krzya i powiesina cianie obokoprawionego w zote ramki zdjcia naszej rodziny; wisiayby tam a do nastpnej rodypopielcowej, kiedy to spalilibymy je na popi. Tak jak inni oblaci, w kady Popielec Tatawkada dug szar szat i pomaga ksidzu w kociele. Jego kolejka przesuwaa sinajwolniej, bo mocno przyciskajc umazany popioem kciuk do czoa kadego wiernego,

starannie robi znak krzya i powoli, z wielkim namaszczeniem wypowiada sowa:Pamitaj, e z prochu powstaei w proch siobrcisz.Tata zawsze siedzia na samym kocu pierwszego rzdu, tuobok gwnego przejcia, a

obok niego siedziaa Mama, a potem Jaja i ja. I zawsze pierwszy przystpowa do komunii.Przyjmujc komuni, wikszoludzi nie klkaa przed marmurowym otarzem z naturalnychrozmiarw figur jasnowosej Maryi Dziewicy, ale on klka. Klka i zamyka oczy takmocno, e wykrzywiaa mu sicaa twarz, a potem wystawia jzyk najdalej, jak tylko mg.Po komunii wraca na miejsce i patrzy, jak do otarza podchodzwierni z palmowymi limi,mocno cinitymi i uoonymi w ksztat skonie trzymanego wachlarza nauczy ich tegoksidz Benedykt. Chociaksidz Benedykt by w witej Agnieszce juod siedmiu lat, ludziewcinazywali go naszym nowym ksidzem. Moe by i w kocu przestali, gdyby nie by

biay. I gdyby sijakozmieni, ale on sinie zmieni i wciwyglda jak nowy. Jego twarz,biaa jak skondensowane mleko czy rozcity liflaszowca, ani trochsinie opalia, chociawysmagao jsiedem nigeryjskich harmattanw. A jego angielski nos by cigle wski tak jakwtedy, gdy widzc go pierwszy raz, z niepokojem pomylaam, e tu, w Enugu, nie moe nimpewnie wcigawystarczajcej iloci powietrza. Ksidz Benedykt zmieni u nas duo rzeczy,

jak choby to, e Wierzw Boga i Litanido Ducha witego odmawialimy teraz po acinie;igbo by niedopuszczalny. I klaska nie moglimy ju tyle co dawniej, eby nie zakcapowagi mszy witej. Za to podczas ofertorium moglimy piewa w naszym rodzinnym

jzyku; mwi, e s to pieni ludowe, a kiedy wypowiada sowo ludowe, jego prosteusta zakrzywiay siw kcikach do dou. Podczas kazania zwykle wspomina o papieu, Taciei Jezusie w tej kolejnoci. Tat ilustrowa ewangeli. Na przykad tej Niedzieli Palmowejpowiedzia:


5/132

Otaczajca czowieka wiato jest odzwierciedleniem triumfalnego wjazdu Chrystusado Jerozolimy. Spjrzcie tylko na brata Eugenea. Mg wybra inn drog i by jak innidygnitarze w tym kraju. Po przewrocie mg siedziew domu i nic nie robi, eby nowy rzdnie zagrozi jego interesom. Ale nie, w swojej gazecie mwi prawd nawet wtedy, gdyoznaczao to utrat dochodw z ogosze. Odwanie domaga si wolnoci. A ilu z nas

wystpio w obronie prawdy? Ilu z nas emanuje wiatoci, wspomnieniem triumfalnegowjazdu Chrystusa do Jerozolimy?O tak, odpowiedzieli wierni. Niechaj Bg go bogosawi, dodali inni, a jeszcze inni

powiedzieli: Amen, ale nie za gono, eby nie byo tak jak u zielonowitkowcw. A potemwszyscy suchali, z uwag i w ciszy. Nawet dzieci przestay paka, jakby i one suchay. Wniektre niedziele ludzie suchali w skupieniu nawet wtedy, gdy ksidz Benedykt mwi orzeczach powszechnie znanych, jak choby o tym, e Tata da najwicej na witopietrze izoy najwyszy datek na koci St. Vincent de Paul. Albo o tym, e zapaci za komunijnewino, e kupi nowe piece dla klasztoru, eby wielebne siostry mogy wypieka hosti, eufundowa nowe skrzydo szpitala witej Agnieszki, gdzie ksidz Benedykt udzielaostatniego namaszczenia. Siedziaam wtedy obok Jaja z mocno cinitymi kolanami,

prbujc zachowaobojtny wyraz twarzy, eby nikt nie widzia, jak bardzo jestem dumna;Tata zawsze powtarza, e skromnojest bardzo wana.

On te mia wtedy obojtn twarz, tak jak na zdjciu w gazecie, kiedy Amnesty Worldprzyznaa mu nagrodza obronpraw czowieka. Tylko raz, wanie wtedy, pozwoli, ebypublicznie pokazano jego fotografi. Namwi go do tego Ade Coker, redaktor naczelny jegogazety, twierdzc, e Tata na to zasuy i e jest zbyt skromny. Powiedziaa nam o tymMama; Tata nigdy o takich rzeczach nie wspomina. Siedzia z obojtn twarzado kocakazania, to znaczy do komunii. Przyjwszy komuni, wraca na miejsce, eby popatrze napodchodzcych do otarza ludzi, a ilekrostwierdzi, e ktonie przystpi do komunii przezdwie niedziele z rzdu, po mszy szed do ksidza Benedykta, z trosk mu o tym donosi inamawia, eby ksidz do tego kogoposzed i sprbowa odzyskago dla owczarni; jedyniemiertelny grzech powstrzymaby kogood komunii przez dwie niedziele z rzdu.

Dlatego gdy tamtej Niedzieli Palmowej w kolejce do otarza Tata nie zobaczy mojegobrata, po powrocie do domu hukn w st oprawionym w skr mszaem, takim zesterczcymi na grze i dole czerwonymi i zielonymi wsteczkami. St mia szklany blat,ciki i gruby, mimo to zatrzs sitak jak lece na nim palmowe licie.

Jaja, nie przystpie do komunii powiedzia cicho Tata; zabrzmiao to niemal jakpytanie.

Po tym wafelku cuchnie mi z ust odpar Jaja, patrzc na st, jakby mwi do lecegotam mszau.

Wytrzeszczyam oczy. Czyby postrada rozum? Wafelek? Tata kaza nam nazywa go

hosti, poniewa

sowo to najdokadniej oddawao istot

rzeczy,

wito

Chrystusowegociaa. Wafelek byo okreleniem za bardzo wieckim, wafelki robili w jednej z fabrykTaty, czekoladowe i bananowe, takie, ktre doroli kupowali dzieciom, eby sprawiim frajdi dacolepszego nizwyky herbatnik.

I kiedy ksidz dotyka moich ust, robi mi siniedobrze doda Jaja.Wiedzia, e na niego patrz, e zaszokowanymi oczami bagam go, eby sizamkn, ale

nawet na mnie nie spojrza. To jest ciao Pana naszego. Tata mwi niskim, bardzo grubym gosem. Chociatwarz

mia junabrzmia roio sina niej od zaczopowanych ropkrostek po chwili zrobia sijeszcze wiksza. Nie mona przesta go przyjmowa. To oznacza mier, dobrze o tymwiesz.

W takim razie umr. Jaja podnis wzrok i spojrza na niego, chociaoczy ciemniaymu ze strachu i byy teraz czarne jak smoa. W takim razie umr.


6/132

Tata rozejrza siszybko po jadalni, jakby szuka dowodu na to, e cospado z sufitu, espado stamtd co, co przecienie miao prawa spa. Potem chwyci msza i rzuci nim wmojego brata. Chybi i trafi w szklan etaerk, ktr Mama tak czsto odkurzaa ipolerowaa. Msza roztrzaska grnpk, zmit z niej porcelanowe figurki powyginanychw rne pozy baletnic i wraz z nimi wyldowa na pododze. Wraz z nimi, a raczej z tym, co z

nich zostao. I znieruchomia tam, wielka skrzana ksiga z czytaniami na wszystkie trzyokresy roku kocielnego.Jaja ani drgn. Tata si zachwia. Staam w drzwiach i tylko na nich patrzyam. Pod

sufitem powoli wirowa wentylator i pobrzkiway zamontowane na nim arwki. Wtedy dojadalni wesza Mama, mlask-mlask, pomlaskujc na marmurowej pododze gumowymikapciami. Zdja juozdobioncekinami niedzielnspdnici bluzkz bufiastymi rkawami.Teraz miaa na sobie biay podkoszulek, ktry nosia na co dzie, i lun, owinit wokbioder batikowspdnic. Na podkoszulku zachowaa go na pamitkz rekolekcji, na ktreuczszczaa z Tat dokadnie na jej obwisych piersiach byy wypisane sowa: BG JESTMIOCI. Wesza, popatrzya na rozbite figurynki, uklka i zacza zbieraje goymi rkami.

Cisz zakcao jedynie mruczenie opat wentylatora przecinajcych nieruchome

powietrze. Mimo e nasza przestronna jadalnia czya si z jeszcze wikszym salonem,brakowao mi tchu. ciany w kolorze zamanej bieli zaczy si nagle zwa i napieranamnie ze wszystkich stron. Ruszy na mnie nawet szklany st.

Nne, ngwa.Idsiprzebra. Przestraszyam si, chociaMama powiedziaa to cicho ispokojnie. I na tym samym oddechu zwrcia sido Taty: Herbata wystygnie. A potem doJaja: Pommi, biko.

Tata usiad przy stole, sign po porcelanowy dzbanek w rowe kwiatki na grze i wlasobie herbaty do porcelanowej filianki od kompletu. Czekaam, a poprosi mnie i brata,ebymy jak zwykle upili z niej may yk. Nazywa to ykiem mioci, poniewa zukochanymi trzeba dzieli si kadym, najmniejszym nawet drobiazgiem. Masz, wypijyczek mwi i Jaja podchodzi pierwszy. Potem podchodziam ja, braam filiankobiemarkami i podnosiam j do ust. Jeden yk. Herbata zawsze bya za gorca, zawsze parzyamnie w jzyk i jeli na obiad zjedlimy coostrego, palio mnie w buzi jak ogniem. Ale tobyo niewane, bo wiedziaam, e wraz z tym palcym blem Tata przelewa we mnie swojmio. Ale nie, tym razem nie powiedzia: Wypij yczek; nie powiedzia nic, tylkoprzytkn filiankdo ust.

Jaja uklk obok Mamy, z kocielnego biuletynu zrobi mietniczk i zacz kana niejodpryski beowej porcelany.

Ostronie, Mamo powiedzia. Pokaleczysz sobie palce.Wsunam rk pod czarn kocieln chustk i pocignam si za warkoczyk, bo

mylaam, e ni. Dlaczego Mama i Jaja zachowywali si tak, jakby nie wiedzieli, co si

stao? I dlaczego Tata spokojnie pi herbat, jakby nie sysza,

e Jaja mu odszczekn

?Powoli odwrciam sii poszam na gr, eby zdjniedzielnsukienk.

Przebraam si i usiadam przy oknie; nasz nerkowiec rs tak blisko, e gdyby niesrebrzysta siatka przeciwko owadom, mogabym zerwa li. te owoce w ksztaciedzwonu zwisay leniwie, wabic brzczce pszczoy, ktre co i raz to wpaday na siatk.Potem usyszaam, jak Tata idzie do swojego pokoju na popoudniowdrzemk. Zamknamoczy i znieruchomiaam, czekajc, a zawoa, a na schodach zabrzmi kroki Jaja. Ale pokilku dugich, cichych minutach otworzyam je, przytknam czoo do aluzji i wyjrzaam napodwrze. Byo tak szerokie, e stu ludzi mogo taczyna nim atilogu, i tak przestronne, ekady tancerz mg zrobisalto i wyldowana ramionach ssiada. A najeone elektrycznymikablami mury byy tak wysokie, e nie widziaam nawet przejedajcych ulicsamochodw.

By pocztek pory deszczowej i rosnce przy murze artretycznie powyginane uroczynywypeniay podwrze sodko-mdawym zapachem kwiatw. Od podjazdu oddziela je rzd


7/132

bugenwilli, gadko przycitych i prostych jak bufetowy st. Bliej domu rosy krzewyjaskrawych, karmazynowych hibiskusw, ktre strzelajc w gr, dotykay si wzajemnie,jakby chciay wymienipatki. Zaczynay juwypuszczapczki, leniwie i nieco sennie, alewikszo kwiatw bya jeszcze czerwona. Kwity bardzo szybko, zwaywszy, e Mamaczsto cinaa je na kocielny otarz i e nasi gocie czsto zrywali je w drodze do

samochodu.Najwicej hibiskusw zryway koleanki Mamy, te z kka racowego; raz widziaam zokna, jak jedna z nich zatkna sobie kwiat za ucho. Zerwali je nawet rzdowi tajniacy, dwajubrani na czarno mczyni, ktrzy odwiedzili nas jaki czas temu. Przyjechali pikapem zfederalnymi tablicami rejestracyjnymi i zaparkowali tuprzy hibiskusach. Nie zabawili dugo.Pniej Jaja powiedzia, e chcieli Tatprzekupi, e sysza, jak mwili, e ich pikap jest pobrzegi wypeniony dolarami. Nie wiem, czy czegonie przekrci. Ale potem czsto o tymmylaam. Wyobraaam sobie sterty i sterty zagranicznych banknotw i zastanawiaam si,czy woyli je do wielu czy do jednego wielkiego puda, takiego, w jakim przyjechaa naszalodwka.

Wci siedziaam przy oknie, gdy do pokoju wesza Mama. W kad niedziel przed

obiadem, kiedy Tata szed spa, ona zaplataa mi warkocze, w przerwach kac Sisi dodatroch wicej oleju palmowego do zupy czy mniej curry do kokosowego ryu. Siadaa wfotelu przy drzwiach do kuchni, a ja na pododze, z gowmidzy jej udami. Chociakuchniabya przewiewna, bo nigdy nie zamykano tam okien, wosy zawsze przesikay mi zapachemprzypraw potem, przytykajc do nosa koniuszek warkocza, czuam woegusi, utazi i curry.Ale tym razem Mama przysza do mnie bez torby penej grzebieni i buteleczek z oliwkdowosw, i zamiast poprosimnie na d, rzucia:

Obiad na stole, nne.Chciaam powiedzie, e przykro mi, iTata zbi figurynki, ale zamiast tego szepnam: Przykro mi, e figurki sistuky.Mama szybko kiwna gow, a potem pokrcia ni, jakby nic judla niej nie znaczyy. A

znaczyy. Przed laty, zanim wszystko zrozumiaam, zastanawiaam siczsto, dlaczego czycije i odkurza zaraz po tym, gdy z ich pokoju dochodzi dziwny trzask, jakby cogwatownieuderzao w drzwi. Po schodach schodzia w gumowych kapciach, niemal bezszelestnie, alewiedziaam, e jest na dole, kiedy otwieraa drzwi do jadalni. Wtedy te schodziam i wielerazy widziaam, jak stoi przy etaerce z kuchennym rcznikiem nasczonym mydlinami.Kadej figurce powicaa co najmniej kwadrans. Nigdy przy tym nie pakaa. Ostatnimrazem, nie dalej jak przed dwoma tygodniami, gdy jej podpuchnite oko wcimiao kolorprzejrzaego, czarno-sinego awokado, wyczycia je i poprzestawiaa.

Wosy zaplotci po obiedzie powiedziaa, ruszajc do drzwi.Wyszam za ni na schody. Lekko utykaa, jakby jedn nog miaa krtsz, i sza tak,

jakby bya nisza, ni

jest. Schody zakrzywiay si

elegancko w ksztat litery S i w poowiedrogi zobaczyam stojcego w holu brata. Przed obiadem szed zwykle poczyta, ale tego dnia

zosta na dole; cay czas siedzia w kuchni z Mami Sisi. Ke kwanu? rzuciam, chocianie musiaam pyta, jak siczuje. Wystarczyo na niego

spojrze. Na jego siedemnastoletniej twarzy wykwity zmarszczki; zygzakiem przecinay muczoo, a z kadej z nich bio mroczne napicie. cisnam go lekko za rk i weszlimy do

jadalni. Rodzice ju siedzieli, a Tata my rce w misce, ktr trzymaa Sisi. Zaczeka, ausidziemy naprzeciwko niego, i rozpocz modlitw. Najpierw przez dwadziecia minutprosi Boga, eby raczy pobogosawi nasze jedzenie, potem zwrci si z wezwaniem doBogosawionej Dziewicy, a mymy odpowiadali mu: Mdl siza nami. Nazywa Maryjwieloma imionami, ale jego ulubionym byo Najwitsza Panienka, Tarcza Nigeryjskiego

Ludu. Sam je wymyli. Mawia, e gdyby wszyscy codziennie go uywali, Nigeria niezataczaaby sii nie chwiaa jak wielki czowiek o rachitycznych nogach dziecka.


8/132

Na obiad jedlimyfufui onugbu. Fufubyo gadkie i puszyste. Sisi dobrze je przyrzdzaa;wlewaa do modzierza kilka kropel wody i tuka jam tak energicznie, e z kadym up-up-up tuczka kurczyy jej si policzki. Zupa bya gsta, z duymi kawakami gotowanejwoowiny, suszonej ryby i ciemnymi limi onugbu. Jedlimy w milczeniu. Robiam z fufumae kulki, maczaam je w zupie, tak eby zgarn przy okazji kawaek ryby, i wkadaam

sobie do ust. Zupa bya na pewno dobra, ale nie czuam jej smaku, po prostu nie czuam.Jzyk miaam jak z papieru. Poproszo sl powiedzia Tata.Signlimy po nijednoczenie, Jaja i ja. Dotknlimy krysztaowej solniczki, musnam

palcami jego palce i brat zabra rk. Podaam solniczkTacie. Cisza siprzeduaa. Przywieli sok z nerkowca powiedziaa w kocu Mama. Nawet smaczny. Na pewno

dobrze sisprzeda. Kajej go przynie odrzek Tata.Mama wcisna guzik, nad stoem zadzwoni wiszcy na przezroczystym kablu dzwonek i

wesza Sisi. Tak, proszpani?

Przyniedwie butelki tego napoju, ktry przywieli dzisiaj z wytwrni. Dobrze, proszpani.Pragnam, eby Sisi spytaa: Jakie butelki? albo Gdzie stoj?, eby wszcza

jakkolwiek rozmowi odcigna uwagTaty od Jaja, ktry nerwowo robi kulki z fufu.AleSisi szybko wrcia i postawia butelki obok talerza Taty. Miay prawie identyczne, lekkowypowiae naklejki, tak jak wszystkie produkty z fabryk Taty, jak wafle, mietankoweherbatniki, butelkowany sok czy bananowe chipsy. Tata rozla sok. Szybko wziam szklanki sprbowaam. By wodnisty. Chciaam uda, e mi smakuje; moe gdybym powiedziaa, e

jest dobry, Tata zapomniaby, e jeszcze nie ukara Jaja. Bardzo dobry pochwaliam.Tata nad policzki i sok zachlupota mu w ustach. Tak. Tak. Smakuje jak wiee nerkowce wtrcia Mama.Powiedz co, pomylaam, zerkajc na brata. Musia co teraz powiedzie, wniecodo

rozmowy, pochwalinowy produkt Taty. Robilimy tak, ilekro jego pracownicy przywozilinam codo sprbowania.

Albo jak biae wino dodaa Mama. Bya zdenerwowana, wyranie to widziaam, nietylko dlatego, e sok wcale nie smakowa jak biae wino, ale i dlatego, e mwia ciszej nizwykle. Jak biae wino powtrzya, zamykajc oczy, eby lepiej poczu smak. Owocowe.

Tak szepnam. Kulkafufuwpada mi do zupy.

Tata popatrzy znaczco na mojego brata. Jaja, nie napijesz siz nami, gbo?Zabrako ci sw?

Powiedzia to wszystko w igbo. Zy znak. Rzadko kiedy mwi w igbo i chociaMama,ja i brat uywalimy tego jzyka w domu, Tata nie lubi, kiedy mwilimy w igbo publicznie.Wystpujc publicznie, musielimy zachowywa si jak cywilizowani ludzie i mwi poangielsku, stanowczo tego wymaga. Ciocia Ifeoma, jego siostra, powiedziaa kiedy, e Tataza bardzo przypomina kolonialny produkt. Powiedziaa to agodnie, z wyrozumiaoci, jakbyto nie bya jego wina, jakby mwia o kim, kto wykrzykuje co, majaczc w malarycznejgorczce.

Nie masz nic do powiedzenia, gbo? spyta ponownie Tata.Mba,nie mam odpar Jaja.

Co takiego? W oczach Taty pojawi si cie, taki sam, jaki widziaam przedtem woczach brata. Ciestrachu. Opuci oczy Jaja i przeszed do oczu Taty.


9/132

Nie mam nic do powiedzenia. Sok jest dobry zacza Mama.Jaja odepchn siz krzesem od stou. Dzikujci, Panie. Dzikuj, Tato. Dzikuj, Mamo.Zerknam na niego. Przynajmniej podzikowa, jak trzeba, tak jak zawsze dzikowalimy

po posiku. Ale zrobi te co, czego nigdy dotd nie robilimy: wsta od stou, zanim Tatapodzikowa Bogu za jedzenie. Jaja! Ciew oczach Taty by coraz wikszy, przesania jubiaka.Brat wychodzi z jadalni z talerzem w rku. Tata chcia wsta, ale osun sina krzeso.

Policzki mu opady jak u buldoga.Wziam szklank i popatrzyam na sok, wodnistoty jak mocz. Wlaam go sobie do

garda i wypiam jednym haustem. Nie wiedziaam, co jeszcze mona zrobi. To sinigdydotd nie zdarzyo, nigdy, nie za mojej pamici. Byam pewna, e zaraz run mury woknaszego domu, e run i przygnioturoczyny. Ze zapadnie siniebo. Ze skurczsi perskiedywany na lnicej marmurowej pododze. Ze co si stanie. Ale stao si tylko to, e sizakrztusiam. Moim ciaem wstrzsn gwatowny kaszel. Podbiegli do mnie Mama i Tata.

Mama zacza masowami ramiona, a Tata uderzy mnie piciw plecy i powiedzia: O zugo.Przestakaszle.

Tego wieczoru zostaam w ku i nie zeszam na kolacj. Kaszlaam tak bardzo, e kiedydotykaam policzkw, pieky mnie rce. Tysice potworw grao w mojej gowie w dwaognie, tyle e zamiast pik, rzucay oprawionym w brzowskrmszaem. Przyszed Tata imaterac ugi sipod jego ciarem, gdy usiad, pogaska mnie po policzkach i spyta, czyczegonie chc; Mama robia judla mnie ofe nsala. Powiedziaam, e nie, i zamilklimy nadugo, trzymajc siza rce. Tata zawsze oddycha gono, ale wtedy dysza, jakby brakowaomu tchu, i zastanawiaam si, o czym myli, czy przypadkiem nie biegnie, tak w mylach, czy

od czego nie ucieka. Nie patrzyam na niego, bo nie chciaam widzie tych krost, wysypkitak gstej i tak rwnomiernie rozrzuconej, e jego twarz wygldaa jak rozdta.Trochpniej Mama przyniosa mi ofe nsala,ale od aromatycznego zapachu zupy tylko

mnie zemdlio. Zwymiotowaam w azience i spytaam, gdzie jest Jaja. Nie odwiedzi mnie odobiadu.

W swoim pokoju. Nie zszed na kolacj. Mama gaskaa mnie po warkoczykach; lubiato robi, sunpalcami po wosach, sprawdza, jak size sobsplataj. Czesanie postanowiaodoy do przyszego tygodnia. Miaam za gste wosy; ilekro przecigaa po nichgrzebieniem, zawsze zaciskay si w gruby pk. Gdyby zacza mnie teraz czesa,rozwcieczyaby tylko potwory w mojej gowie.

Kupisz nowe figurki? spytaam. Czuam zapach kredowego dezodorantu spod jej pach.

Jej brzowa twarz, zupenie gadka, jeli nie liczy wieej, wystrzpionej blizny na czole,bya obojtna, bez wyrazu. Kpa odrzeka. Nie kupi.Moe uznaa, e nie bd ju potrzebne, e kiedy Tata rzuci w brata mszaem, nie tylko

one roztrzaskay si na pododze, e wraz z nimi runo dosownie wszystko. Dopiero terazzaczynaam zdawasobie z tego spraw, dopiero teraz dopuciam do siebie tmyl.

Po wyjciu Mamy leaam, wspominajc przeszo, lata, kiedy Jaja, Mama i jarozmawialimy czciej dusz ni jzykiem. Byo tak a do Nsukka. Tam si wszystkozaczo; przydomowy ogrdek cioci Ifeomy przerwa nasze milczenie. Bunt Jaja by teraz jakeksperymentalny hibiskus cioci: wyjtkowy i pachncy nutk wolnoci innej ni ta, ktrejdomaga si tum ludzi wymachujcych zielonymi limi na placu Rzdowym po zamachu

stanu. Wolnoci czynu i bycia sob.


10/132

Ale moje wspomnienia sigay dalej ni do Nsukka. Sigay do czasw, gdy wszystkiehibiskusy na naszym podwrzu byy jaskrawoczerwone.


11/132

ROZMOWA DUSZ

PRZED NIEDZIELPALMOW


12/132

Siedziaam przy biurku, gdy do pokoju wesza Mama ze stert szkolnych mundurkw na

zgiciu okcia. Poo

ya je na

ku. Powiesiam je rano na podwrzu,

eby wyschy.Mundurki pralimy sami, Jaja i ja, a Sisi praa ca reszt. Zawsze najpierw zanurzalimy

maleki skrawek ubrania w mydlinach, eby sprawdzi, czy farba nie puci, chociawiedzielimy, e nie. Chcielimy po prostu wykorzysta kad minut z trzydziestu, jakiewyznaczy nam Tata na pranie mundurkw.

Dzikuj, Mamo, wanie miaam po nie pj powiedziaam, wstajc, eby jeposkada. Wielce niewaciwe byo pozwoli, eby starsza osoba wykonywaa obowizkimodszej, chocia Mama nie miaa nic przeciwko temu; nie miaa nic przeciwko wielurzeczom.

Zaraz zacznie pada. Nie chciaam, eby przemoky. Przesuna rk po mundurku,szarej spdniczce z ciemniejszym paskiem, takiej za ydk. Nne,bdziesz miaa brata albo

siostr.Wytrzeszczyam oczy. Siedziaam ze zczonymi kolanami na ku. Bdziesz miaa dziecko? Tak. Mama umiechna si, nie przestajc gaskamojej spdniczki. Kiedy? W padzierniku. Wczoraj byam w Park Lane u lekarza.Bogu niech bddziki. Brat i ja mwilimy tak, ilekrozdarzyo sicodobrego; Tata

zawsze tego od nas oczekiwa. Wanie. Mama cofna rk; zrobia to niemal niechtnie. Bg nie opuci nas w

potrzebie. Wiesz, kiedy si urodzia i miaam te wszystkie poronienia, we wsi zaczliszepta. Czonkowie naszej umunna wysali nawet delegacj do ojca, eby namwi go do

spodzenia dziecka z inn. Tylu ludzi miao chtne crki, wiele z nich skoczyo nawetuniwersytet. Mogy urodzimu synw, przejnasz dom i wypdzinas, jak druga ona panaEzendu. Ale ojciec zosta ze mn, zosta z nami. Rzadko kiedy mwia tyle naraz. Zwyklemwia tak, jak ptaszek je, po trochu.

Tak. Tato zasugiwa na pochwaza to, e nie chcia miesynw z innkobiet, enie wzi sobie drugiej ony, to oczywiste. Ale Tato by inny. I wolaabym, eby Mama nieporwnywaa go z panem Ezendu ani w ogle z nikim. To go poniao, brukao.

Mwili nawet, e ktoprzewiza mi ono ogwu. Mama pokrcia gowi umiechna si tym pobaliwym umiechem, ktry goci na

jej twarzy, kiedy mwia o ludziach wierzcych w wyroczni, albo gdy krewne sugeroway,eby posza do lekarza, albo kiedy opowiaday, e na ich podwrzu wykopano kak sierci i

zwierzce koci zawinite w szmat, ktre miay uniemoliwizajcie w ci. Nie wiedz,e niezbadane swyroki Pana naszego.


13/132

Tak odrzekam. Trzymaam mundurki bardzo ostronie, pilnujc, eby wszystkiekrawdzie byy rwno uoone. Niezbadane swyroki Pana naszego. Nie wiedziaam, eprbowaa zaj w ci prawie od szeciu lat, kiedy to miaa ostatnie poronienie. Niemogam nawet myle o nich razem w ku, takim duym, robionym na zamwienie,szerszym ni zwyke podwjne ko. Kiedy mylaam o czcej ich mioci, kojarzya mi

siona tylko ze znakiem pokoju, ktry przekazywali sobie podczas mszy, z tym, e Tata czulejpotem obejmowa. W szkole wszystko dobrze? spytaa, wstajc. Zadaa mi to pytanie judrugi raz. Tak. Gotujz Sisi moi-moidla sistr, niedugbd. Mama zesza na d.Zeszam za ni i pooyam mundurki na stole w holu, skd Sisi miaa zabra je do

prasowania.Siostry, czonkinie kka racowego Naszej Pani od Cudownego Medalika, niebawem

przyszy i ich piosenki, w takt ktrych gono klaskay, rozbrzmieway echem a na grze.Wiedziaam, e bd modli si i piewa przez p godziny, potem Mama im przerwie icichym gosem, ktry tu, w moim pokoju, ledwo usysz nawet przy otwartych drzwiach,

powie, e przygotowaa dla nich maprzeksk. Gdy Sisi zacznie wnosipmiski z moi-moi, ryem i pieczonymi kurczakami, kobiety bd artobliwie j strofowa: SiostroBeatrice, co to jest? Po co to robisz? Czy nie wystarczy nam anara, ktr dostajemy wdomach innych sistr? Naprawd nie powinna. A potem piskliwy gosik zakrzyknie:Chwaa Panu naszemu!, maksymalnie przecigajc pierwsze sowo. Pozostae kobiety muodpowiedz i Alleluja! odbije si echem od cian mojego pokoju i od szklanych mebli wsalonie. Jeszcze potem bdsimodli, proszc Boga o nagrodza hojnosiostry Beatrice, okolejne bogosawiestwo do kolekcji wielu, jakimi zostaa juobdarzona. A po modlitwie,brzdk-brzdk-brzdk, zabrzcz widelce i yki, zachrobocz o talerze. Bez wzgldu naliczbgoci Mama nigdy nie uywaa plastikowych sztucw.

Wanie rozpoczy modlitw przed jedzeniem, gdy na schody wbieg Jaja. Wiedziaam,e najpierw zajrzy do mnie, bo Taty nie byo w domu. Gdyby by, Jaja poszedby do swegopokoju siprzebra.

Ke kwanu? spytaam, gdy wszed. By w szkolnym mundurku, w niebieskichspodenkach i biaej koszuli z herbem witego Michaa na lewej piersi, jeszcze zaprasowanejz przodu i z tyu. Przed rokiem wybrano go najporzdniej ubranym chopcem z trzecich klas iTata wyciska go tak mocno, e omal nie zama mu krgosupa.

W porzdku. Stan przy biurku i przerzuci kilka kartek Wstpu do technologii, ktrwanie otworzyam. Co jada?

Garri.Szkoda, e nie jemy jurazem odrzek oczami Jaja.

Teauj

powiedziaam na gos.Przedtem nasz szofer, Kevin, przyjeda po mnie do szkoy Sistr Niepokalanego Serca,

jechalimy po brata do witego Michaa i wracalimy do domu na obiad. Ale teraz Jaja byna kursie dla wyjtkowo uzdolnionych i mia po lekcjach dodatkowe zajcia. Tata zmieni muharmonogram dnia i nie mogam si ju doczeka, kiedy znowu bdziemy jadali razem.Zanim wraca do domu, ja byam po obiedzie i sjecie i odrabiaam julekcje.

Mimo to wiedzia, co jadam na obiad. Na cianie w kuchni wisia jadospis, ktry Mamazmieniaa dwa razy w miesicu. Wiedzia, ale i tak zawsze mnie pyta. Czsto tak robilimy:zadawalimy sobie pytania, na ktre odpowied dobrze znalimy. Moe po to, eby niezadawatakich, na ktre odpowiedzi nie chcielimy zna.

Mam trzy zadania do zrobienia mrukn Jaja, odwracajc siw strondrzwi.

Mama jest w ciy.Jaja usiad na brzegu ka.


14/132

Powiedziaa ci? Tak. Urodzi w padzierniku.Jaja zamkn oczy i po chwili je otworzy. Zaopiekujemy sinim. Ochronimy go.Wiedziaam, e chodzi mu o Tat, ale tego nie skomentowaam.

Skd wiesz, e to bdzie on? Mam takie przeczucie. A ty? Jak mylisz? Nie wiem.Jaja posiedzia na ku jeszcze troch, a potem poszed na obiad; odsunam ksik,

podniosam gow i popatrzyam na plan dnia na cianie. Na grze biaej kartki wielkimiliterami byo napisane moje imi: KAMBILI; na kartce w pokoju brata wisiaa identycznakartka z jego imieniem w nagwku. Zastanawiaam si, kiedy Tata uoy plan dnia dladziecka, mojego drugiego brata, czy zrobi to zaraz po narodzinach, czy zaczeka, amaluchpodronie. Tata lubi porzdek. Wida to byo nawet po samych kartkach, po staranniewykrelonych czarnym atramentem liniach znaczcych poszczeglne dni, po kreskachoddzielajcych czas nauki od czasu na sjest, czas sjesty od czasu dla rodziny, czas dla

rodziny od czasu na jedzenie, czas na jedzenie od czasu na modlitw, czas modlitwy od czasuna sen. Tata czsto nasz plan modyfikowa. Kiedy chodzilimy do szkoy, mielimy mniejczasu na sjest, wicej na nauk, nawet w weekendy. Gdy zaczynay si wakacje, wicejczasu musielimy powica rodzinie, na czytanie gazet, gr w szachy czy monopol i nasuchanie radia.

Do zamachu stanu doszo podczas zajrodzinnych nazajutrz, w sobot. Tata da waniemata mojemu bratu, gdy wtem z radia popyna muzyka wojskowa, tak powana i uroczysta,e wszyscy znieruchomielimy. Zaraz potem zabrzmia gos jakiegogeneraa, mwicego zsilnym akcentem hausa, ktry oznajmi, e by przewrt i e mamy nowy rzd. Wkrtce mielinas zawiadomi, kto jest teraz nowgowpastwa.

Tata odsun szachownic, przeprosi nas i poszed do gabinetu zatelefonowa. Jaja,Mama i ja czekalimy na niego w milczeniu. Wiedzielimy, e dzwoni do redaktoranaczelnego gazety, Adea Cokera, moe po to, eby powiedzie mu, jak ma opisa iskomentowaten zamach. Gdy wrci, Sisi podaa nam sok mango w wysokich szklankach iTata zacz mwi. By smutny; mia prostoktne usta, ktre teraz jakby obwisy. Zamachrodzi zamach, powiedzia, wspominajc krwawe przewroty z lat szedziesitych, ktredoprowadziy do wojny domowej zaraz po tym, jak wyjecha z Nigerii na studia do Anglii.Kady zamach, mwi, to pocztek bdnego koa. Wojskowi zawsze bd si wzajemniewyrzyna, bo po prostu mog, bo majsii aknwadzy.

Tak, oczywicie, mwi, politycy s skorumpowani i Standard zamieci wieleartykuw o rnych ministrach, ktrzy wyprowadzali pienidze z kraju i lokowali je na

zagranicznych kontach, pienidze przeznaczone na pensje dla nauczycieli i na budow

drg.Tymczasem my, Nigeryjczycy, potrzebowalimy nie wojskowych, ktrzy by nami rzdzili,

tylko nowej demokracji. Nowa demokracja. Brzmiao to bardzo powanie, ale prawiewszystko, co mwi, brzmiao powanie. Odchyla sido tyu i patrzy w gr, jakby szukaczego w powietrzu. Skupiaam wtedy wzrok na jego ustach, na ruchu warg, i czasamizapominaam o sobie, czasami chciaam pozosta tak na zawsze, sucha jego gosu i tychwszystkich wanych rzeczy, o ktrych rozprawia. Czuam si tak samo, gdy siumiecha,gdy jego twarz pkaa w umiechu jak kokos z jaskrawobiaym miszem w rodku.

Dzie po zamachu, przed wyjciem na bogosawiestwo do witej Agnieszki,siedzielimy w salonie i czytalimy pras; na polecenie Taty nasz dostawca codziennieprzynosi nam wszystkie najwaniejsze gazety w kraju, po cztery sztuki kadej. Zaczlimy

od Standardu. Tylko Standard zamieci krytyczny wstpniak wzywajcy nowy rzd doszybkiego wcielenia w ycie planu powrotu do demokracji. Potem Tata przeczyta nam na


15/132

gos komentarz z Nigeria Today, ktrego autor twierdzi, e nadesza pora na wojskowegoprezydenta, gdy politycy wyrwali si spod kontroli i nasza gospodarka jest w stanierozkadu.

Standard nigdy nie zamieciby takich bzdur powiedzia Tata, odkadajc gazet. Inie nazwaby go prezydentem.

Okrelenie prezydent sugeruje, e zosta wybrany zauway Jaja. Lepsze byobygowa pastwa.Tata umiechn sii poaowaam, e to nie ja to powiedziaam. Bardzo dobry wstpniak dodaa Mama. Ade jest znakomity odrzek z dumTata, przegldajc kolejngazet.Zmiana warty. Cto za nagwek? Wszyscy siboj. Piszo skorumpowanych rzdach

cywilnych, jakby myleli, e wojskowi nie dadz si skorumpowa. Ten kraj coraz bardziejsistacza.

Bg nas wybawi powiedziaam, wiedzc, e Tacie sito spodoba. Tak. Kiwn gow. Tak. Potem wzi mnie za rk i poczuam si tak, jakby w

ustach rozpucia mi sigarcukru.

Z biegiem czasu ton artykuw w gazetach, ktre czytalimy razem w jadalni, ulegzmianie i sta si bardziej przygaszony. Ton tych w Standardzie te by inny, bardziejkrytyczny i polemiczny ni przedtem. Nawet do szkoy jedzio si inaczej. Tydzie pozamachu Kevin zacz zrywa z drzew zielone gazki i zatyka je co rano za tablicerejestracyjne samochodu, eby demonstranci na placu Rzdowym pozwolili nam przejecha.Zielone gazki oznaczay solidarno. Ale nasze nigdy nie wyglday tak wieo jak tedemonstrantw i czasem, kiedy koo nich przejedalimy, zastanawiaam si, jak by to byo,gdybym si do nich przyczya, gdybym stana na rodku jezdni i jak oni zaczaskandowa: Wolnoci! Wolnoci!

Kilka tygodni pniej, kiedy Kevin wjecha w Ogui Road, zobaczylimy onierzy przedblokad koo rynku. Chodzili tam, pieszczc swoje dugie karabiny, zatrzymujc iprzeszukujc samochody. Raz widziaam mczyzn, ktry klcza z podniesionymi rkamiprzy swoim peugeocie 504.

Ale w domu, nic si nie zmienio. Brat i ja wci trzymalimy si planu zaj, wcizadawalimy sobie pytania, na ktre odpowieddobrze znalimy. Zmieni si jedynie brzuchMamy: zacz puchn, lekko i subtelnie. Pocztkowo wyglda jak sflaczaa pika, ale junaZielone witki wypycha jej czerwon, haftowanzotymi nimi spdnicna tyle, e trudnobyo pomyle, ijest to tylko warstwa dodatkowego ubrania albo wze na kocu spdnicy.Otarz by ozdobiony czerwieni, takim samym odcieniem jak jej spdnica. Na ZesanieDucha witego wszystko w kociele byo czerwone. Odwiedzajcy nasz parafi ksidz

odprawia msz w czerwonej szacie, troch na niego za krtkiej. By mody i gdy czytaEwangeli, czsto podnosi wzrok i przeszywa wiernych spojrzeniem brzowych oczu.Skoczywszy, powoli caowa Bibli.

Gdyby zrobi to kto inny, gest wygldaby do teatralnie, ale w jego wykonaniupocaunek by czym zupenie naturalnym. Prawdziwym. Powiedzia, e niedawno gowywicono, e czeka na przydzia do parafii. On i ksidz Benedykt mieli wsplnegobliskiego przyjaciela i bardzo siucieszy, kiedy ksidz Benedykt poprosi go o odprawieniemszy. Ale nie pochwali naszego piknego otarza, ktrego stopnie byszczay jakwypolerowane tafle lodu. Nie powiedzia, e to najwspanialszy otarz w Enugu, moe nawetw caej Nigerii. I w przeciwiestwie do innych ksiy, ktrzy nas odwiedzali, nie doda, e wwitej Agnieszce czuobecnoBoga, e wietliste postacie witych z witray w wielkich,

sigajcych sufitu oknach zatrzymujGo w rodku. A w poowie kazania zaintonowa piewjzyku igbo:Bunie ya enu


16/132

Wierni gono wcignli powietrze, niektrzy westchnli, usta innych uoyy siw ksztatlitery O. Przywykli do oszczdnych kaza ksidza Benedykta, do jego wygaszanych przeznos monotonnych monologw. Ale powoli sido niego przyczyli. Popatrzyam na zaciniteusta Taty. Zerkn w bok, eby sprawdzi, czy Jaja i ja te piewamy, i z aprobat kiwngow, widzc, e nie.

Po mszy stanlimy przed wejciem do kocioa, bo Tata wita toczcych siwok niegoludzi. Dzie dobry, Bogu niech bdzie chwaa mwi, ciskajc rce mczyznom,

obejmujc kobiety, poklepujc mae dzieci i szczypic w policzek niemowlaki. Niektrzymczyni codo niego szeptali, Tata odszeptywa, a oni dzikowali mu, ciskali doobiemarkami i odchodzili. Gdy wreszcie skoczy, wyszlimy na szeroki kocielny dziedziniec,prawie jupusty, bo wikszosamochodw, ktre toczyy sitam jak zby w buzi, zdyaodjecha.

Ten mody ksidz piewa podczas kazania jak bezbony zielonowitkowiec z jednegoz tych kociow, ktre wyrastaj wszdzie jak grzyby po deszczu. Przez takich jak onKoci moe mie kopoty. Musimy si za niego pomodli. Tata otworzy drzwiczki

mercedesa, pooy na siedzeniu msza i biuletyn i ruszy w stronplebanii. Po mszy zawszeszlimy na chwildo ksidza Benedykta.

Pozwl, e zostani zaczekam, biko powiedziaa Mama, opierajc sio samochd. Zbiera mi sina wymioty.

Tata odwrci sii spojrza na ni. Wstrzymaam oddech. Wydawao si, e patrzy bardzodugo, ale moe trwao to tylko kilka sekund.

Na pewno chcesz zosta? spyta.Mama spucia oczy. Rce miaa na brzuchu; moe przytrzymywaa spdnic, eby sinie

rozwizaa, a moe nie chciaa zwymiotowachleba i herbaty, ktrwypia na niadanie. le siczuj wymamrotaa. Pytaem, czy na pewno chcesz zosta.Mama podniosa gow. Pjd. Jumi lepiej.Tata mia twarz jak z kamienia. Zaczeka, aMama do niego podejdzie, i ruszy w stron

plebanii. Poszlimy za nimi. Obserwowaam Mam. I dopiero wtedy zauwayam, jak bardzozmizerniaa. Jej skra, zwykle gadka i brzowa jak pasta orzechowa, wygldaa teraz tak,

jakby cowyssao z niej wszystkie pyny. Miaa barw popiou, barwsuchej, spkanej odgorcych wiatrw ziemi. A jeli zwymiotuje? spyta mnie wzrokiem Jaja. Wtedy nadstawiskraj spdnicy, eby nie nabrudziu ksidza.

Architekt, ktry zaprojektowa plebani, za pno si zorientowa, e ma to by zwykydom mieszkalny, a nie koci. ukowate wejcie do jadalni do zudzenia przypominao

wejcie na otarz; nisza z kremowym telefonem wygl

daa tak, jakby tylko czekaa naNajwitszy Sakrament; maleki gabinet za jadalni mgby by zakrysti pen witych

ksig, szat liturgicznych i zapasowych kielichw. Brat Eugene! zawoa ksidz Benedykt. Na widok Taty na jego bladej twarzy zagoci

szeroki umiech. Wanie jad. Na stole leay plastry gotowanego jamu, jakby jad obiad,lecz sta tam te talerz jajecznicy, jakby jad niadanie. Chcia nas poczstowa, ale Tataodmwi w naszym imieniu, po czym podszed bliej, eby z nim cicho porozmawia.

Jak sipani miewa, Beatrice? spyta ksidz, podnoszc gos, eby Mama go usyszaa. le pani wyglda.

Nic mi nie jest, proszksidza, to tylko alergia. Wszystko przez tpogod, przez wiatr ipordeszczow.

Kambili, Jaja, podobaa wam simsza? Tak, proszksidza odrzeklimy chrem.


17/132

Zaraz potem wyszlimy, trochwczeniej nizwykle.W samochodzie Tata milcza, poruszajc tylko szczkami, jakby cay czas zaciska zby.

My te milczelimy i suchalimy Ave Maria z kasety. Gdy przyjechalimy do domu, Sisiprzyniosa herbat w porcelanowym dzbanku, tym z malekim zdobionym uchem. Tatapooy na stole msza i biuletyn i usiad. Mama stana obok.

Nalejci zaproponowaa, chocianigdy mu nie usugiwaa.Tata zignorowa j, nala sobie herbaty i kaza nam podejbliej. Pierwszy podszed Jaja.Wypi yk i postawi filiankna spodku. Wtedy Tata poda jmnie. Ujam filiankobiemarkami, pocignam may yk sodkiego liptona z mlekiem i te postawiam filiank naspodku.

Dzikuj, Tatusiu powiedziaam, czujc, jak mio pali mnie w jzyk. Potemposzlimy si przebra, Jaja, Mama i ja. Nasze kroki na schodach byy rwne, starannieodmierzone i ciche jak wszystkie niedziele. Bo w niedzielw domu panowaa cisza. W ciszyczekalimy, a Tata skoczy sjest, ebymy mogli zasi do obiadu. W ciszymedytowalimy nad fragmentem Pisma witego, ktry przydzieli nam do lektury, albo nadfragmentem jednej z ksig spisanych przez ojcw Kocioa. W ciszy odmawialimy

wieczorny raniec. W ciszy jechalimy do kocioa na bogosawiestwo. Nawet czaspowicony rodzinie spdzalimy w ciszy, bez gry w szachy, bez dyskusji na tematprzeczytanych w gazecie artykuw, jak przystao na dzieodpoczynku.

Moe Sisi ugotuje dzisiaj obiad sama? zasugerowa Jaja, kiedy doszlimy do kocaschodw. Powinnaodpocz.

Mama chciaa co powiedzie, ale nagle znieruchomiaa, gwatownym ruchem zasoniasobie usta i wbiega do swego pokoju. Zanim weszam do swego, usyszaam jeszcze jejgony, gardowy jk i odgosy wymiotowania.

Na obiad by ry z olejem, ngwo-ngwo i wielkie jak pi kawaki azu, takiego dugosmaonego, z chrupkimi komi. Wikszo ngwo-ngwo zjad Tata; jego yka rozgarniaapikantny ros w szklanej miseczce, podnosia si i opadaa. Cisza wisiaa nad stoem jakniebiesko-czarne chmury w poowie pory deszczowej. Burzy j tylko wiergot ochiri zaoknem. Co roku przylatyway wraz z pierwszymi deszczami i wiy sobie gniazda na drzewieawokado za oknem pokoju Jaja. Gniazda czasem spaday i znajdowalimy je na ziemi: byyuplecione z gazek, dbe suchej trawy i kawakw wczki, ktrej Mama uywaa dozaplatania moich wosw, ptaszki wybieray je z kosza na mieci na podwrzu.

Skoczyam jepierwsza. Dzikuj, Panie Boe. Dzikuj, Tato. Dzikuj, Mamo. Zoyam rce; czekaam na

pozostaych, eby si pomodli. Nie patrzyam na nich. Patrzyam na zdjcie dziadka naprzeciwlegej cianie.

Kiedy Tata rozpocz modlitw, gos dra mu bardziej nizwykle. Najpierw podzikowa

Panu za jedzenie, potem prosi Go o przebaczenie dla tych, ktrzy sprzeciwiali siJego woli iprzedkadajc samolubne pragnienia nad obowizek, nie chcieli odwiedza po mszy Jego

sugi. Mama powiedziaa: Amen! i jej gos rozbrzmia echem po caym pokoju.

Po obiedzie czytaam u siebie pity rozdzia Biblii Krla Jakuba, bo miaam zaraz mwio biblijnych korzeniach namaszczania chorych, gdy wtem znowu usyszaam ten odgos.Szybkie, cikie uderzenia w rcznie rzebione drzwi do sypialni rodzicw. Wyobraziamsobie, e si zaciy, e Tata prbuje je otworzy, bo kiedy wytaam wyobrani,wyobraenia staway si rzeczywistoci. Usiadam, zamknam oczy i zaczam liczy.Ilekro liczyam, trwao to jakby krcej, byo troch agodniejsze. Czasami koczyo si,zanim doliczyam do dwudziestu. Tym razem odgosy ucichy, gdy doszam do dziewitnastu.

Usyszaam, jak otwieraj si drzwi i na schodach zabrzmiay kroki Taty. Byy cisze nizwykle, bardziej niezdarne.


18/132

Wyjrzaam na korytarz i w tej samej chwili ze swego pokoju wyjrza Jaja. Stalimy tak ipatrzylimy, jak Tata schodzi na d. Mama zwisaa mu z ramienia jak worek ryu, ktry jegopracownicy kupowali hurtem w Seme Border. Otworzy drzwi do jadalni. Potemusyszelimy, jak otwiera drzwi frontowe i mwi codo Adamu, naszego odwiernego.

Na pododze jest krew powiedzia Jaja. Przyniosszczotkz azienki.

Zmylimy strukkrwi, ktra cigna siado stp schodw, jakby ktonis tamtdyprzeciekajcy sj z czerwonakwarel. Jaja szorowa, ja wycieraam.

Tego wieczoru Mama nie wrcia do domu i zjedlimy sami, brat i ja. Nie rozmawialimyo niej. Rozmawialimy o trzech mczyznach, ktrych publicznie stracono przed dwomadniami za przemyt narkotykw. Jaja sysza, jak jego koledzy rozmawiali o tym w szkole.Pokazywali to w telewizji. Mczyzn przywizano do supw, a ich ciaa drgay nawet potym, gdy onierze przestali strzela. Powiedziaam mu to, co powiedziaa mi koleanka zklasy: e jej mama wyczya wtedy telewizor i spytaa, dlaczego ka nam ogldamierczowieka, co optao tych wszystkich ludzi, ktrzy przyszli ogldaegzekucj.

Po obiedzie Jaja odmwi modlitwdzikczynni krtkmodlitwza Mam. Tata wrci,kiedy bylimy juu siebie i odrabialimy lekcje, zgodnie z planem. Gdy do mnie przyszed,rysowaam wanie ciarne patyczki na skrzydekach okadki Wstpu do rolnictwa dla szkrednich. Mia czerwone, podpuchnite oczy i moe wanie dlatego wyglda modziej,bardziej bezbronnie.

Mama wrci jutro, po szkole powiedzia. Nic jej nie bdzie. Tak, Tato. Uciekam wzrokiem w bok i spojrzaam na ksik.Dotkn moich ramion i zacz je delikatnie masowaokrnymi ruchami rk. Wsta.Gdy wstaam, obj mnie i przytuli tak mocno, e poczuam bicie serca w jego mikkiej

piersi.

Mama wrcia nazajutrz po poudniu. Kevin przywiz j peugeotem 505 ze znakiemfirmowym fabryki na drzwiczkach od strony pasaera, tym samym samochodem, ktrymodwozi i przywozi nas ze szkoy. Stalimy przed drzwiami, blisko siebie, dotykajc siramionami, i zanim zdya wysi, otworzylimy drzwiczki.

Umu m szepna i obja nas. Moje dzieci. Bya w tym samym biaym podkoszulkuz napisem BG JEST MIOCIna piersi. Jej zielona spdnica zwisaa niej nizwykle i byaniestarannie zawizana. Oczy Mamy byy puste, jak oczy szalecw krcych wokulicznych koszw na mieci z brudnymi, porwanymi pciennymi torbami, w ktrychprzechowywali okruchy swego ycia.

Miaam wypadek powiedziaa. Dziecka nie bdzie.Odsunam silekko i popatrzyam na jej brzuch. Wciby duy, wciagodnym ukiem

wypycha spdnic. Czy aby na pewno Mama poronia? Gapiam si na jej brzuch, gdywesza Sisi. Koci policzkowe miaa tak mocno wystajce, e na jej twarzy zawsze gociwyraz groteskowego rozbawienia, jakby wiecznie z kogo szydzia, jakby si z kogonamiewaa, a my nie wiedzielimy, ani z kogo, ani dlaczego.

Dobry wieczr, madame, nno powiedziaa. Bdzie pani jada teraz czy po kpieli? H? Mama wygldaa przez chwiltak, jakby jej nie zrozumiaa. Nie, nie teraz, Sisi,

nie teraz. Przyniemi trochwody i rcznik.Obejmujc siwp, staa przed etaerkobok szklanego stou w jadalni, dopki Sisi nie

przyniosa plastikowej miski i kuchennego rcznika. Etaerka miaa trzy pki z delikatnegoszka, a na kadej stay beowe figurki. Mama zacza od najniszej, myjc i wycierajc ipk, i figurki. Usiadam na skrzanej sofie jak najbliej niej, tak blisko, e mogam

wycignrki poprawijej spdnic.Nne,masz siteraz uczy powiedziaa. Idna gr.


19/132

Chczostatutaj.Mama powoli przesuna rcznikiem po figurynce baletnicy z cienkjak zapaka, zadart

do gry nog.Nne,id powtrzya.Wrciam do siebie, usiadam na ku i wbiam wzrok w ksik. Czarne litery zaczy

sizamazywa, zlewaze sob, a potem zmieniy siw jaskrawoczerwone, jak wiea krew.Krew bya wodnista. Cieka z Mamy, cieka mi oczu. Potem, ju przy obiedzie, Tatapowiedzia, e musimy odmwi szesnacie nowenn. eby Bg wybaczy Mamie. Wniedziel, zaraz po adwencie, zostalimy po mszy. Ksidz Benedykt pokropi nas wiconwod. Kilka kropel spado mi na usta i gdy zaczlimy simodli, poczuam stchy, sonawysmak. Tata chyba wyczu, e przy trzynastej recytacji bagania do witego Judy zaczlimysidekoncentrowa, bo zaproponowa, eby zaczwszystko od pocztku. Musielimy zrobito jak naley. A ja nie pomylaam nie pomylaam nawet, eby o tym pomyle za co Bgmiaby Mamie przebacza.

Sowa w ksikach zamieniay si w krew, ilekro je czytaam. Nawet ju przedegzaminami po pierwszym semestrze, nawet kiedy zaczlimy powtarzamateria, wciniemogy nabraadnego sensu. Kilka dni przed pierwszym egzaminem uczyam siw swoimpokoju, prbujc skupi si na jednym sowie naraz, gdy zadzwoni dzwonek u drzwi.Przysza Yewande Coker, ona naczelnego redaktora Taty. Pakaa. Syszaam, bo mj pokj

jest dokadnie nad salonem, poza tym nigdy dotd nikt tak gono u nas nie paka. Zabrali go! Zabrali! lamentowaa, gardowo szlochajc. Yewande, Yewande zacz Tata znacznie ciszej niona. Co ja teraz zrobi? Mam troje dzieci! Jedno jeszcze przy piersi! Jak je sama

wychowam?Wszystkich sw dokadnie nie syszaam, syszaam za to, e mwic, asidawia.

Yewande, niech pani tak nie mwi uspokaja jTata. Nic mu nie bdzie, obiecuj.Nic mu nie bdzie.Jaja wyszed ze swego pokoju. Wiedziaam, e zejdzie na d i udajc, e chce mu sipi,

pjdzie do kuchni, stanie za drzwiami i bdzie podsuchiwa. Gdy wrci na gr, powiedzia,e onierze aresztowali Adea Cokera, gdy wyjecha z redakcji. Jego samochd znaleziono napoboczu drogi z otwartymi drzwiczkami. Wyobraziam sobie, jak go wycigajz samochodu,

jak wpychaj do innego, moe do czarnego kombi penego onierzy z lufami karabinwsterczcymi z okien. Wyobraziam sobie, jak drmu rce, jak na jego spodniach pojawia simokra plama.

Wiedziaam, e aresztowano go za dugi artyku w ostatnim numerze naszej gazety,artyku o nowym szefie pastwa i jego onie, ktrzy pacili ludziom za szmuglowanie

narkotykw za granic, artyku, ktry kwestionowa zasadno egzekucji trzech ludzipodejrzanych o przemyt i demaskowa prawdziwych baronw narkotykowych.Jaja powiedzia, e kiedy spojrza przez dziurkod klucza, Tata trzyma Yewande za rk,

modli sii kaza jej powtarza: Ci, co w Niego wierz, nie zostanopuszczeni.Powtarzaam te sowa podczas egzaminw tydzie pniej. Powtarzaam je, gdy z

cenzurkprzycinitdo piersi wracaam z Kevinem do domu. Wielebne siostry rozdaway jenam w otwartych kopertach. 2/25 byam druga w klasie. Siostra Klara napisaa: Kambili

jest inteligentna ponad wiek, spokojna i odpowiedzialna. Kierowniczka szkoy, matka Lucy,dodaa: To byskotliwa, posuszna uczennica, crka, z ktrej mona by dumnym. Alewiedziaam, e Tata dumny nie bdzie. Czsto powtarza, e nie po to wydaje majtek naCrki Niepokalanego Serca i na witego Mikoaja, eby inne dzieci nas wyprzedzay. Za

niego nie paci nikt, a ju na pewno nie bezbony ojciec, nasz Papa-Nnukwu, a mimo tozawsze by pierwszy w klasie. Chciaam, eby by ze mnie dumny, chciaam uczy si tak


20/132

dobrze jak on. Pragnam, eby pooy rk na mojej gowie i powiedzia, e wypeniamboy zamys. eby mocno mnie obj, przytuli i powiedzia, e od tego, kto duo dostaje,duo siwymaga. eby umiechn sido mnie tym promiennym umiechem, ktry comi wrodku rozgrzewa. Ale byam druga. Naznaczyo mnie pitno poraki.

Mama otworzya drzwi, zanim Kevin zdy zatrzymasamochd. Ostatniego dnia szkoy

zawsze czekaa na podjedzie, eby piewapochwalne pieni w igbo, eby nas obj, czulepogaskanasze cenzurki. Tylko wtedy piewaa na gos w domu. O me mma, Chineke, o me mma zacza i urwaa, gdy jpowitaam. Dziedobry, Mamo. Nne, wszystko dobrze? Masz smutn min. Odsuna si na bok, eby mnie

przepuci. Jestem druga.Mama znieruchomiaa. Chod, zjedz co. Sisi zrobia ryz kokosem.Gdy wrci Tata, siedziaam u siebie. Wszed ciko na gr kady jego krok dudni w

mojej gowie jak grzmot i otworzy drzwi do pokoju Jaja. Brat jak zwykle by pierwszy,

wic Tata na pewno paa dum, na pewno przytula go i obejmowa. Troch to trwao,chocia wiedziaam, e przeglda oceny z kadego przedmiotu, eby sprawdzi, czy niespady od ostatniego semestru. Nagle poczuam, e mam peny pcherz, i pobiegam doubikacji. Gdy wrciam, Tata by juw pokoju.

Dobry wieczr, Tato, nno. W szkole wszystko dobrze?Chciaam powiedzie, e mam drug lokat, przyzna si do poraki, eby od razu si

dowiedzia, ale zamiast tego odrzekam: Tak.Podaam mu cenzurk. Otwiera j cae wieki, a czyta jeszcze duej. Czekajc,

prbowaam regularnie oddycha, dobrze wiedzc, e mi sinie uda. Kto ma pierwsz? spyta w kocu. Chinwe Jideze. Jideze? Ta, ktra w ostatnim semestrze bya druga? Tak. Zaburczao mi w brzuchu, gucho i tak gono, e nie przestao nawet wtedy, gdy

go wcignam.Tata przeglda cenzurkjeszcze przez chwil, a potem powiedzia: Chodna obiad.Schodzc na d, czuam sitak, jakby moje nogi nie miay staww, jakby byy z drewna.

Tata przywiz nam do sprbowania nowe herbatniki i nim zaczlimy je, puci wokstou zielone pudeko. Wgryzam siw herbatnik i powiedziaam:

Jest bardzo dobry. Ma taki wiey smak doda Jaja. Bardzo smaczny dokoczya Mama. Jeli Bg bdzie askaw, powinny si dobrze sprzedawa powiedzia Tata. Nasze

wafelki steraz najlepsze na rynku, a te herbatniki powinny im dorwna.Nie patrzyam na niego, gdy mwi, nie mogam. Nie mogam teprzekngotowanego

jamu i zielonej papryki, bo przywieraa mi do podniebienia tak mocno, jak mocno dzieciprzywierajdo ng matek przed wejciem do obka. eby przekn, piam wod, szklankza szklank, i zanim Tata rozpocz modlitw, bulgotao mi w przepenionym odku.Skoczywszy, Tata powiedzia:

Chodna gr, Kambili.

Szam tuza nim. By w czerwonej jedwabnej piamie i gdy wchodzi na schody, poladkitrzsy mu si jak galareta albo jak akamu, jak dobrze ugotowane akamu. Kremowy wystrj


21/132

jego sypialni zmienia si co roku, ale zawsze na jaki odcie kremowego beu. Puszystydywan, w ktrym zapaday si stopy, by kremowy. Zasony ze skromnymi brzowymizdobieniami na brzegach te. Dwa obite kremow skr fotele stay tu obok siebie, jakdwoje ludzi pogronych w intymnej rozmowie. Bezlewa siz kremem i pokj zdawa siszerszy, jakby nie mia koca, jakby nie mona byo stamtd uciec, nawet jeli sichciao, bo

nie byo dokd biec. Gdy jako dziecko mylaam o niebie, zawsze wyobraaam sobie tenpokj, jego mikko, kremowo, nieskoczono. Gdy na dworze szalaa burza, gdyharmattan ciska w okiennsiatkowocami mango, gdy przewody elektryczne zderzay sizesob, buchajc jaskrawopomaraczowym pomieniem, wtulaam si w ramiona Taty, a onukada mnie midzy swymi kolanami i owija kremowym pledem, ktry pachnia poczuciembezpieczestwa.

Teraz siedziaam na podobnym pledzie, na brzegu ka. Zsunam kapcie, zanurzyamstopy w dywan i postanowiam, e ich nie podnios, eby czu jego mikko chocia podpalcami u ng. Tym sposobem czmnie bdzie bezpieczna.

Kambili zacz Tata, gono oddychajc. W tym semestrze nie daa z siebiewszystkiego. Jestedruga w klasie, bo tak chciaa. Mia smutne oczy. Gbokie i smutne.

Pragnam dotkn jego twarzy, przesun rk po jego gumowatych policzkach. Te oczyskryway tajemnice, ktrych nigdy nie miaam pozna.

Wtedy zadzwoni telefon; odkd aresztowano Adea Cokera, dzwoni znacznie czciej.Tata podnis suchawk i zacz z kim cicho rozmawia. Siedziaam i czekaam, wreszciezerkn w bok i odprawi mnie gestem rki. O cenzurce i karze nie rozmawialimy juanitego dnia, ani nazajutrz. Tata by pewnie za bardzo zajty sprawCokera, ale nie rozmawiaze mn o tym nawet tydzie pniej, gdy wycign go z wizienia. Nawet o tym niewspomnia, po prostu zobaczylimy w gazecie wstpniak, w ktrym Ade pisa o wartoci,

jakjest wolno, o tym, e jego piro nie przestanie, e nie moe przestapisaprawdy. Alenie zdradzi, gdzie go przetrzymywano, kto go aresztowa i co mu zrobili. Pod artykuem bydopisek kursyw, w ktrym Coker dzikowa swojemu wydawcy, czowiekowi prawemu,najodwaniejszemu, jakiego znam. Siedziaam wtedy na sofie obok Mamy i przeczytaam tesowa chyba z dziesirazy, a potem zamknam oczy i poczuam, e wzbiera we mnie wielkafala, e ogarnia mnie uczucie podobne do tego, jakie nachodzio mnie w kociele, gdy ksidzBenedykt mwi podczas mszy o Tacie, albo zaraz po tym, jak kichnam, takie czyste imrowice.

Dziki Bogu, e jest jubezpieczny szepna Mama, przesuwajc rkpo gazecie. Gasili mu papierosy na plecach powiedzia Tata, krcc gow. Zgasili mu na

plecach tyle papierosw. Dostan, co im sinaley, ale nie na tej ziemi, mba odrzeka Mama.ChociaTata sido niej nie umiechn by zbyt smutny aowaam, e to nie ja to

powiedziaam,e jej nie uprzedziam. Standard schodzi do podziemia oznajmi. Moim ludziom grozi za due

niebezpieczestwo.Zejcie do podziemia oznaczao, e bd wydawa gazet w zakonspirowanym lokalu.

Wiedziaam o tym, mimo to wyobraziam sobie, jak Ade Coker i inni redaktorzy siedz wjakimciemnym, wilgotnym lochu i w blasku jarzeniwki, pochyleni nad biurkiem, piszcaprawd. Podczas modlitwy tego wieczoru Tata dugo prosi Boga o upadek wszystkichbezbonikw rzdzcych naszym krajem i bez koca powtarza: O Najwitsza Panienko, oTarczo Nigeryjskiego Ludu, mdl siza nami.

Przerwa semestralna bya krtka, ledwie dwutygodniowa, i w sobotprzed rozpoczciemzaj Mama zabraa brata i mnie na rynek po nowe sanday i torby. Wcale ich nie

potrzebowalimy, bo nasze torby i brzowe skrzane sanday byy cakiem nowe; kupilimy jena pocztku semestru. Ale by to nasz jedyny wsplny zwyczaj, wsplny rytua przed


22/132

rozpoczciem kolejnego semestru nauki, taki tylko nasz: nie pytajc o nic Taty, wsiadalimydo samochodu z Kevinem za kierownic, opuszczalimy szyby i jechalimy na rynek. Naskraju targowiska ogldalimy pnagich szalecw grzebicych w koszach na odpadki,patrzylimy na mczyzn, ktrzy przystawali w jakim zakamarku, rozpinali spodnie ioddawali mocz, na kobiety, ktre zdaway si targowa ze stosami zieleniny, dopki nie

wychyna zza nich gowa kupujcego.Potem, ju na samym rynku, wyszarpywalimy si handlarzom, ktrzy prbowaliwcignnas w ciemne przejcia midzy straganami, zapewniajc: Mam to, czego szukaciealbo: Chodcie ze mn, to tutaj, chocia nie mieli pojcia, po co przyjechalimy.Krzywilimy nos, czujc zapach ociekajcego krwimisa i odr suszonych, nadpsutych juryb. Kulilimy sina widok roju pszcz brzczcych nad budami sprzedawcw miodu.

Wracajc do samochodu z sandaami i kupionym przez mammateriaem, zobaczylimytumek ludzi przed warzywniakami, ktre mijalimy, idc w tamtstron, tymi wzduulicy.Tumek ludzi i onierzy. Handlarki gono krzyczay, wiele z nich trzymao rce na gowie,

jak kto zrozpaczony albo do gbi wstrznity. Na ziemi leaa zawodzca kobieta, rwcsobie krtkie wosy z gowy. Rozwizaa sijej spdnica i widabyo biabielizn.

Szybciej rzucia Mama. Podesza bliej nas, jakby nie chciaa, ebymy zobaczylionierzy i t kobiet. Przyspieszylimy kroku i wtedy zobaczyam, jak jeden z onierzybierze zamach pejczem. Pejcz by dugi. Zwin si w powietrzu i wyldowa na plecachkobiety. Inny onierz zacz kopasterty owocw, rozgniata butami papaje i simia. Gdywsiedlimy do samochodu, Kevin powiedzia Mamie, e onierze dostali rozkaz zburzeniastraganw, bo postawiono je nielegalnie. Mama nie odpowiedziaa; wygldaa przez okno,

jakby chciaa zobaczyte kobiety po raz ostatni.W drodze do domu mylaam o lecej na ziemi handlarce. Nie widziaam jej twarzy, ale

czuam, e jznam, e znaam jod zawsze. aowaam, e nie podeszam i nie pomogam jejwsta, e nie oczyciam jej spdnicy z czerwonego bota.

Mylaam o niej i w poniedziaek, gdy Tata wiz mnie do szkoy. Na Ogui Road zwolni,eby dakilka banknotw ebrakowi lecemu na poboczu obok grupki dzieci sprzedajcychobrane pomaracze. ebrak popatrzy na szeleszczce nairy, wsta i zacz do nas macha,klaszczc i podskakujc. Mylaam, e jest kulawy. Obserwowaam go w lusterku. Nieodrywaam od niego wzroku, dopki nie znikn nam z oczu. Przypomina mi t lec naziemi handlark. W jego radoci bya bezradno, taka sama, jak dostrzegam w rozpaczyhandlarki.

Mury otaczajce szkobyy bardzo wysokie, podobne do tych wok naszego podwrza,z tym e zamiast zwojami drutu pod napiciem, ich szczyt zabezpieczono ostrymi kawakamizielonego szka. Tata powiedzia, e zrobiono to na jego wniosek, gdy skoczyampodstawwk. Wana jest dyscyplina, tak mwi. Nastolatki nie mog przeazi przez mur,

uciekado miasta i szale

jak studenci federalnych collegew. Ci ludzie nie umiej prowadzi mrukn, gdy dojechalimy do bramy, przed ktr

zderzak w zderzak staa kolejka trbicych klaksonami samochodw. Za to, e ktowjedzietam jako pierwszy, nie ma adnej nagrody.

Ignorujc odwiernego i zachcajc do kupna obranych pomaraczy, bananw ifistaszkw, coraz bliej i bliej do samochodw podchodziy handlarki w zjedzonych przezmole bluzkach, ktre zsuway im si z ramion, dziewczta duo modsze ode mnie. Tatawjecha w kocu na teren szkoy i zaparkowa koo boiska do siatkwki, na skraju staranniewypielgnowanego trawnika.

Gdzie jest twoja klasa? spyta.Wskazaam budynek za kpmangowcw. Tata wysiad razem ze mni pomylaam: Co

on robi? Dlaczego odwiz mnie do szkoy, kac Kevinowi odwiebrata?


23/132

Gdy szlimy, dostrzega go siostra Magorzata stojca w grupce uczennic z rodzicami.Pomachaa nam wesoo i koyszc si jak kaczka, szybko ruszya w nasz stron. Sowapopyny jej z ust jak wezbrany potok: jak si Tata miewa, czy jest zadowolony z moichpostpw, czy bdzie na przyjciu u biskupa w przyszym tygodniu?

Tata od razu zmieni akcent i mwi teraz z brytyjskim, tak jak podczas rozmowy z

ksidzem Benedyktem. I by bardzo uprzejmy, uprzejmy i przymilny jak wtedy, gdy mia doczynienia z osobami zwizanymi z kocioem, zwaszcza biaymi. Albo jak wtedy, gdywrcza kierowniczce czek na remont szkolnej biblioteki. Powiedzia, e przyjecha zobaczymoj klas, a siostra Magorzata zapewnia go, e jeli tylko bdzie czego potrzebowa,wystarczy jzawiadomi.

Chinwe Jideze, ktra to? spyta, gdy doszlimy na miejsce. Przed drzwiami staagrupka pochonitych rozmowdziewczt. Rozejrzaam si, czujc ucisk w skroniach. Co onteraz zrobi? Jasnobrzowtwarz Chinwe dostrzegam jak zwykle w rodku grupy.

To ta w rodku odparam. Czyby Tata zamierza z niporozmawia? Wytargajzauszy za to, e mnie wyprzedzia? Zapragnam, eby rozstpia siziemia, eby sirozstpiai pochona caszko.

Spjrz na ni powiedzia. Ile ma gw? Jedn. Wiedziaam i bez patrzenia, e jedn, mimo to spojrzaam.Tata wyj z kieszeni lusterko wielkoci takiego z puderniczki. Teraz spjrz tutaj.Popatrzyam na niego. Do lusterka.Spojrzaam w lusterko. Ile masz gw, gbo? spyta, przechodzc nagle na igbo. Jedn. Ona tema jedn, nie ma dwch. Wic dlaczego daasiwyprzedzi? To si junie powtrzy. Powia lekki Ikuku i na ziemi zataczyy brzowe wiry, jak

rozwijajce sispryny od zegarka. Na wargach poczuam smak piasku. Jak mylisz, dlaczego tak ciko pracuj, eby dawam wszystko co najlepsze? Macie

duo przywilejw i musicie siza to odwdziczy. PoniewaBg da wam duo, duo od wasoczekuje. Oczekuje doskonaoci. Ja nie miaem ojca, ktry wysyaby mnie do najlepszychszk. Mj ojciec marnowa czas, czczc drewniane i kamienne boki. Gdyby nie ksia isiostry zakonne, bybym dzisiaj nikim. Przez dwa lata harowaem jako posugacz na plebanii.Tak, jako zwyky posugacz. Nikt nie podwozi mnie do szkoy. Do koca podstawwkicodziennie chodziem do Nimo piechot, a to prawie trzynacie kilometrw. Gdy zdaem dowitego Grzegorza, pracowaem jako ogrodnik u ksidza.

Syszaam to ju wiele razy, jak ciko musia pracowa, jak uczyy go misjonarki i

ksi

a, jak niczego nie nauczy go ojciec, nasz Papa-Nnukwu. Mimo to kiwaam gow iudawaam, e pilnie sucham. Miaam tylko nadziej, e koleanki nie zastanawiajsiteraz,

dlaczego przyjechalimy do szkoy, eby odby dug rozmow przed drzwiami do mojejklasy. W kocu Tata przesta mwii schowa lusterko.

Kevin ciodbierze. Dobrze, Tato. Do widzenia. Ucz sidobrze. Obj mnie, tak krtko, z boku. Do widzenia, Tatusiu.Gdy odchodzi wysadzan zielonymi, bezkwietnymi krzewami ciek, zadzwoni

dzwonek na apel.Byo bardzo gono i matka Lucy musiaa kilka razy powtrzy: Do, wystarczy, prosz

o cisz! Jak zwykle staam w pierwszym rzdzie, bo w tych z tyu stay dziewczta z rnychobozw, te, ktre cigle szeptay i chichotay, kryjc siza plecami koleanek. Nauczycielki


24/132

stay na podium, wysokie jak posgi w biao-niebieskich habitach. Najpierw zapiewaymypowitaln pie ze zbioru katolickich hymnw, potem matka Lucy przeczytaa jedenaciewersetw z pitego rozdziau witego Mateusza, a jeszcze potem odpiewaymy hymnpastwowy. piewanie hymnu byo w naszej szkole czymwzgldnie nowym. Robiymy todopiero od roku, poniewa niektrych rodzicw zaniepokoio to, e ich dzieci nie znajani

hymnu, ani przysigi. Obserwowaam siostry. pieway tylko Nigeryjki i w ustach, na tleciemnej twarzy, byskay im zby. Biae siostry stay z zaoonymi rkami albo muskaypalcami szklane paciorki raca u pasa, uwanie sprawdzajc, czy wszystkie uczennicepiewaj. Potem matka Lucy zmruya przesonite grubymi okularami oczy i powioda ponas wzrokiem. Zawsze wybieraa uczennic, ktra miaa rozpoczprzysig.

Kambili Achike, do przysigi prosz.Nigdy mnie dotd nie wybieraa. Otworzyam usta, ale sowa utkny mi w gardle. Kambili Achike? Patrzya na mnie, ona i caa szkoa. Odchrzknam, wytyam ca

wol. Znaam te sowa, widziaam je w myli. Ale za nic nie chciay wyj mi z ust. Podpachami poczuam mokry, ciepy pot.

Kambili?

Wreszcie zacinajc si, wykrztusiam: Przysigam Nigerii, mojej ojczynie, bywiern, lojalni uczciwDoczyy do mnie inne uczennice i poruszajc ustami, sprbowaam zapanowa nad

oddechem. Po apelu rozeszymy si do klas. W klasie, jak to w klasie, dugo sisadowiymy, szuraymy krzesami, odkurzaymy awki i przepisywaymy nowy plan lekcjiz tablicy.

Ezinne nachylia siku mnie i spytaa: Jak mina przerwa? Dobrze. Byagdzieza granic? Nie odrzekam. Nic wicej nie przychodzio mi do gowy, ale chciaam, eby

wiedziaa, jak bardzo doceniam to, e jest dla mnie mia, chociabyam wiecznie skrpowanai maomwna. Chciaam tepodzikowajej, e nie nazywa mnie ogrdkowsnobk, tak jakinne dziewczta, ale zamiast tego spytaam:

Ty gdziewyjedaa?Ezinne parskna miechem. Ja? O di egwu. Za granic jed tylko takie jak ty, Gabriella i Chinwe, bo maj

bogatych rodzicw. Ja byam na wsi, u dziadkw. Aha. Po co przyszed twj ojciec? Bo bo bo Musiaam wzi gboki oddech, inaczej jkaabym si jeszcze

bardziej. Chcia zobaczynasz

klas

. Jestedo niego bardzo podobna. To znaczy, nie taka gruba, ale kolor skry i rysy twarzy

macie takie same. Tak. Syszaam, e Chinwe odebraa ci pierwszlokat.Abi? Tak. Twoi rodzice na pewno nie mieli nic przeciwko temu. Zawsze bya pierwsza, od

pocztku szkoy. Chinwe powiedziaa, e ojciec zabra jdo Londynu. Aha. Ja jestem pita, ale to postp, bo w poprzednim semestrze byam sma. Wiesz, w naszej

klasie jest dua rywalizacja. W podstawwce zawsze byam pierwsza.

Wtedy do jej awki podesza Chinwe. Miaa wysoki, piskliwy gos.


25/132

Motylku powiedziaa. W tym semestrze chcby gospodyniklasy, wic gosuj namnie. Bya w opitej w talii spdniczce, ktra dzielia jej ciao na dwie zaokrglone poowy,i wygldaa jak semka.

Jasne odpara Ezinne.Nie zdziwiam si, gdy Chinwe mina moj awk i przystana przy ssiedniej, eby

powtrzy te same sowa, tyle e z innym przezwiskiem. Nigdy do mnie nie zagadywaa,ignorowaa mnie nawet wtedy, gdy trafiymy do tej samej grupy na zajciach z rolnictwa irazem zbieraymy chwasty do albumu. Podczas krtkich przerw dziewczta toczyy siwok jej awki, gono simiejc. I zawsze czesay sidokadnie tak jak ona: jeli Chinwenosia isi owu, ukaday wosy w owinite wczkdredy, a jeli nosia shuku,na ich gowachpojawiay sizaplecione tuprzy skrze warkoczyki. Chinwe chodzia tak, jakby stpaa porozarzonych wglach, podnoszc nogniemal w tej samej chwili, gdy dotykaa ziemi drug.Podczas dugiej przerwy, podskakujc na czele grupy dziewczt, sza do sklepiku szkolnegopo herbatniki i col; Ezinne mwia, e wszystkim stawia co do picia. Ja spdzaam dugprzerww bibliotece.

Chinwe chce, ebydo niej zagadaa szepna Ezinne. Wiesz, zacza przezywaci

snobk, bo z nikim nie rozmawiasz. Powiedziaa, e to, e twj tata ma gazet, te wszystkiefabryki i e jest taki bogaty, wcale nie znaczy, e moesz zadzieranosa.

Ale ja nie zadzieram Nawet dzisiaj, na apelu, powiedziaa, e zadzierasz, bo jak matka Lucy kazaa ci skada

przysig, to na pocztku nie chciaa. Bo nie syszaam, jak mnie wywoaa. Ja nie mwi, e zadzierasz, mwitylko, e ona tak uwaa, ona i wikszodziewczyn.

Moe sprbuj z nipogada? A po szkole nie biegnij od razu do bramy, tylko zwyczajnie id,razem z nami. Dlaczego ty zawsze tak pdzisz?

Lubibiega. Ciekawe, pomylaam, czy liczy sito jako kamstwo i czy w niedzielbdmusiaa siz tego wyspowiada. No i z tego, e skamaam, mwic, e nie syszaam,

jak matka Lucy wywoaa mnie do przysigi. Gdy dzwoni dzwonek na koniec lekcji, przedbramczeka juna mnie Kevin w peugeocie. Mia duo zaj i nie wolno mi byo zwlekaani sekundy, dlatego zawsze wypadaam z klasy i biegam, pdziam jak podczas szkolnegowycigu na dwiecie metrw. Raz Kevin powiedzia Tacie, e si kilka minut spniam, iTata uderzy mnie w oba policzki naraz. Jego wielkie donie zostawiy na skrze rwnolegelady i przez wiele dni dzwonio mi w uszach.

Ale dlaczego? spytaa Ezinne. Jak zostaniesz i pogadasz z dziewczynami, zobacz,e wcale nie jestesnobk.

Po prostu lubibiega powtrzyam.

Wikszokoleanek z klasy uwaaa mnie za ogrdkowsnobkado koca semestru.Ale nie przejmowaam si tym za bardzo, bo musiaam dwiga znacznie wikszy ciar:martwiam si, e i w drugim semestrze nie zdobdpierwszej lokaty. Codziennie czuam siw szkole tak, jakbym miaa na gowie worek z piaskiem i jakby nie wolno mi byoprzytrzymago rkami. Litery w podrcznikach wcisize sobzleway i miay kolor krwi,wci widziaam duszyczk mojego nienarodzonego brata zwizan cienkimi, krwawymisznurami. Prbowaam zapamita, co nauczycielki mwiy na lekcjach, bo wiedziaam, e zksiek niczego si nie naucz. Po kadej klaswce wyrastaa mi w gardle wielka gula, jakkawaek le ugotowanegofufu,i tkwia tam, dopki nie oddano nam poprawionych zeszytw.

Na pocztku grudnia mielimy przerwwiteczni po ostatniej lekcji, kiedy Kevin wizmnie do domu, zajrzaam do cenzurki. 1/25. Jedynka bya tak mocno pochylona, e musiaam

dobrze wyty wzrok, zanim zobaczyam, e to jednak nie sidemka. Tej nocy zasnam,


26/132

tulc do siebie obraz umiechnitej twarzy Taty i wspomnienie jego gosu. Mwi, e jest zemnie dumny i e wypeniam boy zamys.

W grudniu nadcigny piaskowe harmattany. Niosc ze sob zapach Sahary i BoegoNarodzenia, zryway z uroczynw jajowate licie i strcay szpilkowate licie z gwidcych

sosen, pokrywajc wszystko warstewk brzowego pyu. Kade Boe Narodzeniespdzalimy w naszym rodzinnym domu na wsi. Siostra Weronika nazywaa to dorocznwdrwkludu Igbo. Tym swoim irlandzkim akcentem mwia, e nie rozumie, dlaczego tyluz nas buduje wielkie domy w rodzinnych wioskach tylko po to, eby spdzitam ledwie partygodni, po czym wrci do miasta i przez reszt roku gniedzi si w ciasnocie. Czstozastanawiaam si, co tu jest do rozumienia. Tak sipo prostu robio, i ju.

Rankiem w dniu wyjazdu wia ostry wiatr, ktry targa sosnami tak mocno, e wyginaysi i pochylay, jakby oddaway cze piaskowemu bokowi, a w ich liciach i gaziachgwizdao jak gwizdek sdziego na meczu pikarskim. Samochody stay na podjedzie zotwartymi drzwiczkami i baganikami, czekajc na baga. Jaja, Mama i ja mielimy jechamercedesem razem z Tat, Kevin i Sisi samochodem z fabryki, a Sunday, fabryczny szoferTaty, ktry wozi nas, kiedy Kevin szed na coroczny tygodniowy urlop, mia usi zakierownicvolva.

Tata sta przy hibiskusach, jednrk trzyma w kieszeni biaej tuniki, drugwskazywa,co gdzie zaadowa.

Te walizki daj do mercedesa, warzywa te. Jam, remy martin i sok do peugeota. Izobacz, czy zmieci sitam okporoko.Ry, garri,fasola i banany pojadvolvem.

Mielimy duo do pakowania, wic przyszed nam pomc Adamu, nasz odwierny. Sametylko bulwy jamu, wielkie jak mode psiaki, zajy prawie cay baganik peugeota, a naprzednim siedzeniu volva, niczym picy pasaer, leay worki fasoli. Kevin i Sundayodjechali pierwsi, a my za nimi, wic gdyby zatrzymali ich onierze na blokadzie,

zobaczylibymy to i stanli.Gdy minlimy bram, Tata zacz odmawiaraniec. On odmwi pierwszdziesitk,Mama drug, Jaja trzeci, a ja czwart. Tata si nie spieszy, jecha powoli. Szosa bya

jednopasmowa, wic gdy utkn za jakciarwk, zwalnia jeszcze bardziej i mamrota, edrogi s niebezpieczne, e ci z Abuja rozkradli pienidze na drugi pas jezdni. Trbicklaksonami, wyprzedzao nas wiele samochodw, a niektre byy tak wyadowanewitecznym jamem, workami ryu i kartonami napojw, e szoroway baganikami o ziemi.

Na Dziewitej Mili Tata zatrzyma si, eby kupichleb i okpa.Do samochodu od razurzucili si handlarze, wciskajc do wszystkich okien gotowane jaja, praone orzeszki,butelkowan wod, chleb, okpa i agidi. Niech pan kupi ode mnie, tanio sprzedam! namawiali. Niech pan na mnie spojrzy, to mnie pan szuka!

Chocia Tata kupi tylko chleb i zawinit w gorce bananowe licie okpa, kademu zhandlarzy da dwadziecia naira i gdy ruszalimy, a nawet pniej, gdy dojedalimy judoAbba, w uszach pobrzmiewao mi ich woanie: Dzikujpanu, niech Bg pana bogosawi.

Stojca na poboczu tablica z napisem WITAJCIE W ABBA bya tak maa, e atwo jbyoprzeoczy. Tata skrci i, zgrzyt-zgrzyt, mercedes zazgrzyta brzuchem na wyboistej,spieczonej socem polnej drodze. Gdy jechalimy, ludzie machali do nas i krzyczeli:Omelora! tak nazywali Tat, taki mia tytu. Kryte som gliniane chaty ssiadoway zdwupitrowymi rezydencjami za bogato zdobionymi metalowymi bramami. Nagie i pnagiedzieci kopay sflacza pik. Pod drzewami siedzieli mczyni, pijc palmowe wino zkrowich rogw i brudnych szklanych kubkw. Zanim dojechalimy do szerokiej czarnejbramy, cay samochd by jupokryty brzowym pyem. Spod samotnego drzewa ukwa przy

garau pomachao nam trzech starszych mczyzn.Nno nu! Nno nu! zawoali. Wrcie? Zaraz przyjdziemy siprzywita!


27/132

Odwierny otworzy bram. Dziki Ci, Panie, za bezpiecznpodr. Tata przeegna si, wjedajc na podwrze. Amen odpowiedzielimy chrem.Widok naszego domu wci zapiera mi dech w piersi, jego majestatyczno, tryskajca

wod fontanna od frontu, palmy kokosowe z boku, drzewa pomaraczowe na skraju

dziedzica. Dopdzio nas trzech maych chopcw; biegli aod drogi. Omelora! krzyknli. Dziedobry panu! Byli tylko w szortach, a kady mia ppekwielkoci maego balonu.

Kedu nu? Tata wyj z torby zwitek banknotw i da im po dziesi naira. Pozdrwcie rodzicw. I pokacie im pienidze!

Tak, proszpana! Dzikujemy, proszpana! Wybiegli za bram, gono simiejc.Kevin i Sunday wypakowali jedzenie, a ja z bratem walizki z mercedesa. Mama posza z

Sisi za dom, po elazne trjnogi. Gotowalimy w kuchni, na gazie, ale na trjnogachstawialimy wielkie koty na ry, gulasz i zup dla goci. Niektre byy tak wielkie, emiecia si w nich caa koza. Mama i Sisi prawie nie gotoway; krciy si tylko popodwrzu, donoszc sl, maggi i naczynia, bo samym gotowaniem zajmoway si ony

czonkw naszej umunna. Mwiy, e Mama musi odpoczpo stresach ycia w miecie. I coroku zabieray do domu resztki, tuste kawaki misa, ry i fasol, butelki z napojamiorzewiajcymi, podpiwkiem i piwem. Na Boe Narodzenie zawsze bylimy przygotowani nato, e bdziemy musieli nakarmicawie, tak eby ani jeden gonie wyszed od nas, nienapiwszy si i nie najadszy do poziomu wzgldnej sytoci, jak mawia Tata. Ostatecznienadano mu tytu Omelora, Tego, Ktry Dba o Spoeczno. Ale nie tylko on mia goci;wieniacy odwiedzali kady duy dom z dubram i czasami zabierali ze sob plastikowemiski ze szczelnymi pokrywkami. Byy wita.

Rozpakowywalimy siz bratem na grze, gdy nagle wesza Mama. Ade Coker przyszed z rodzin, eby zoy nam yczenia powiedziaa. Jad do

Lagos. Zejdcie siprzywita.Ade by niski, okrgy, wesoy. Ilekro go widziaam, zawsze wyobraaam sobie, jak

pisze te wszystkie wstpniaki do gazety; prbowaam te sobie wyobrazi, jak stawia opronierzom. I nie mogam. Przypomina wypchangagankami lalk, a poniewazawsze siumiecha, gbokie doki w jego pulchnych policzkach wyglday jak zrobione zapakdziurki. Nawet okulary mia jak lalka: szka byy grubsze ni aluzje w oknach, dziwnieniebieskawe i oprawione w biay plastik. Gdy zeszlimy, wanie podrzuca do gry swojedziecko, wiern kopi samego siebie. Jego creczka staa przy nim i prosia, eby j tepodrzuci.

Jaja, Kambili, jak simacie? spyta i zanim zdylimy odpowiedzie, rozemia sidwicznie, wskaza na niemowlaka i doda: Podobno im wyej je podrzuca, gdy smae,

tym szybciej naucz si

fruwa

! Niemowl

zagulgotao, pokazuj

c r

owe dzi

sa iwycigno rczkdo okularw ojca. Ade odchyli do tyu gowi podrzuci je jeszcze raz.

Jego ona, Yewande, obja nas, spytaa, jak simamy, potem artobliwie klepna maw rami i zabraa mu dziecko. Popatrzyam na ni i przypomniao mi si, jak rozmawiajc zTat, dawia siod paczu.

Lubicie przyjedana wie? spyta nas Ade.Popatrzylimy na Tat jednoczenie, brat i ja; siedzia na sofie i z umiechem na ustach

czyta kartkwiteczn. Tak odrzeklimy chrem. Naprawd? Lubicie siedziew tym buszu? Ade teatralnie wytrzeszczy oczy. Macie

tu przyjaci?

Nie odparlimy. W takim razie co robicie w tej dziczy? droczy siz nami.


28/132

Umiechnlimy sibez sowa. Zawsze stacy spokojni powiedzia, patrzc na Tat. Tacy cisi. W przeciwiestwie do tych rozwydrzonych dzieci, ktrych teraz tak duo, ktre nie

wiedz, co znaczy dyscyplina, i nie znaj strachu przed Bogiem odrzek Tata z dumnymumiechem na ustach i z rozwietlonymi dum oczami. Wyobraacie sobie, jaka byaby

nasza gazeta, gdybymy wszyscy sitak zachowywali?To by taki art. Ade wybuchn miechem, Yewanda te. Ale Tata si nie rozemia.Odwrcilimy sii po cichu wrcilimy na gr.

Obudzi mnie szelest lici palmy kokosowej. Usyszaam, jak za nasz wysok bramabeczkozy i piejkoguty, jak pozdrawiajnas wieniacy.

Dziedobry! krzyczeli zza glinianego muru. Wstalicie ju? Jak sispao? Dziedobry! Czy mieszkacom tego domostwa dobrze siwstawao?Rozsunam okno, eby lepiej sysze i wpuci do rodka powietrze pachnce kozimi

odchodami i dojrzewajcymi pomaraczami. Do drzwi zapuka Jaja. Spa tu za cian; wEnugu nasze pokoje dzieli korytarz.

Wstaa? spyta. Chodmy na modlitw, zanim Tata nas zawoa.Byam w koszuli nocnej, wic owinam sispdnic, ktra w ciepe noce suya mi jako

lekkie przykrycie, zawizaam jz boku i zeszlimy na d.Szerokie korytarze sprawiay, e czuam siw naszym domu jak w hotelu, a wraenie to

potgowa bezosobowy zapach zamknitych przez wikszcz roku drzwi, nieuywanychazienek, kuchni, toalet i niezamieszkanych pokojw. Wykorzystywalimy tylko parter ipierwsze pitro; pozostaych piter uywalimy ostatnio przed wielu laty, kiedy Tataprzyjmowa tytu Omelora. Czonkowie naszej umunna namawiali go do tego od bardzodawna, jeszcze wtedy, gdy by kierownikiem u Leventisa i zanim kupi swoj pierwszfabryk. Mwili, e jest do bogaty, poza tym nikt z naszej umunna nie zosta jak dotd

Omelora. Tak wic gdy Tata si wreszcie zdecydowa, po dugich rozmowach z praatem,podczas ktrych usilnie nalega, eby z ceremonii usunito wszystkie pogaskie podteksty,zrobio siu nas jak podczas wita Jamu. Na kadym skrawku przebiegajcej przez Abbadrogi stay samochody. Na drugim i trzecim pitrze domu roio siod ludzi. A teraz chodziamtam tylko wtedy, gdy chciaam popatrzew dal, za ogrodzenie.

Tata prowadzi dzisiaj radkocieln powiedzia Jaja. Syszaem, jak mwi Mamie. O ktrej? Przed poudniem. I oczami doda: Bdziemy mieli wicej czasu dla siebie.W Abba nie obowizywa nas plan zaj. Wicej rozmawialimy i mniej siedzielimy w

pokoju, bo Tata musia przyjmowaniekoczcy sistrumiegoci, chodzina zebrania radykocielnej o pitej rano i na zebrania rady miejskiej, ktre trway ado pnocy. A moe plan

nie obowizywa nas dlatego, e w Abba byo po prostu inaczej, e ludzie przychodzili do nasi wychodzili, kiedy tylko chcieli, e samo powietrze, ktrym oddychalimy, poruszao si tuwolniej niw miecie.

Tata i Mama siedzieli w jednym z salonikw odchodzcych od gwnego salonu na dole. Dziedobry, Tato powiedzielimy. Dziedobry, mamo. Jak simacie? spyta Tata. Dobrze.Tata mia jasne, rzekie oczy; pewnie by na nogach ju od wielu godzin. Przeglda

Bibli, katolickwersjz ksigami deuterokanonicznymi, oprawionw lnicczarnskr.Mama bya chyba pica. Przetara zmczone oczy i spytaa, czy dobrze spalimy. Zgwnego salonu dobiegay czyje gosy. Gocie przychodzili czsto ju o wicie. Gdy si

przeegnalimy i uklklimy wok stou, rozlego si pukanie do drzwi i zajrza do nasmczyzna w przetartym podkoszulku.


29/132

Omelora! zacz dononym gosem, jakiego ludzie uywaj, gdy kogotytuuj. Juwychodz. Chciabym kupiprezenty dla dzieci na Oye Abagana. Mwi po angielsku z taksilnym akcentem igbo, e nawet najkrtsze sowa ozdabia dodatkowymi sylabami. Tata lubi,kiedy wieniacy prbowali mwi przy nim po angielsku. Uwaa, e to dowd zdrowegorozsdku.

Ogbunambala! odrzek. Zaczekaj, modlsiz rodzin. Chcdaci codla dzieci. Ipodzielisiz tobchlebem i herbat. Omelora! Dzikuj! W tym roku nie piem jeszcze mleka. Mczyzna zwleka, wci

sta przy drzwiach. Moe myla, e jeli odejdzie, Tata zmieni zdanie i nie poczstuje goherbatz mlekiem?

Ogbunambala!Wyjd, usidi zaczekaj rzuci Tata.Mczyzna znikn za drzwiami. Tata przeczyta fragment psalmu, potem zmwilimy

Ojcze Nasz, ZdrowaMario, ChwaTrjcy i Wierzw Boga. ChociaTata zaczyna, a mydo niego doczalimy, otaczaa nas zewntrzna cisza, otulaa nas jak caun. Ale kiedypowiedzia: A teraz pomdlmy sido ducha wasnymi sowami, a duch wstawi siza namiwedle Jego woli, cisza nagle pka. Modlilimy si gono, kady o co innego. Mama o

pokj i za rzdzcych naszym krajem. Jaja za ksiy i wiernych. Ja za papiea. Potem Tatamodli si przez dwadziecia minut za obron przed bezbonikami i bezbonymi siami, zaNigerii za bezbonikw, ktrzy nirzdz, i za nawrcenie naszego Papa-Nnukwu, eby nietrafi do pieka; na opis pieka powici duo czasu, jakby Bg nie wiedzia, e wiecznieszaleje tam straszliwy ogie. Na koniec powiedzielimy gono: Amen! Tata zamknBibli.

Po poudniu pojedziecie przywitasiz dziadkiem powiedzia. Kevin was zawiezie.Pamitajcie, nie tykajcie tam adnego jedzenia i niczego nie pijcie. I jak zwykle zostacie nieduej nipitnacie minut. Pitnacie minut.

Tak, Tato. Syszelimy to w kade wita, od kilku lat, odkd tylko zaczlimyodwiedza Papa-Nnukwu. Papa-Nnukwu zwoa naradumunna i poskary si rodzinie, enie zna wnukw i e wnuki nie znaj jego. To on nam o tym powiedzia, bo Tata nigdy otakich rzeczach nie wspomina. Tata zaproponowa, e zbuduje mu nowy dom, e kupi musamochd i wynajmie szofera, pod warunkiem e Papa-Nnukwu nawrci si i zburzy krytstrzechwityniboka chi na podwrzu. Papa-Nnukwu rozemia si i odpar, e niczegonie bdzie burzy, e powtarza to wiele razy. Czonkowie umunna jak zwykle stanli postronie Taty, ale nalegali, ebymy mogli odwiedzadziadka i chociasiz nim przywita, bozasuguje na to kady czowiek na tyle stary, eby nazywago dziadkiem. Tata nigdy siznim nie wita, nigdy go nie odwiedza, ale przez Kevina czy przez czonkw umunnaprzesya mu cienkie zwitki banknotw, o wiele ciesze ni te, ktre dawa Kevinowi jakowitecznpremi.

Wolabym nie wysyawas do domu poganina, ale Bg was ochroni doda. SchowaBiblido szuflady, przycign nas bliej i agodnie potar nam ramiona.

Tak, Tato.Zaraz potem znikn w salonie. Dobiegao stamtd coraz wicej gosw, bo coraz wicej

ludzi przychodzio, eby powiedzie:Nno nui poskarysina cikie ycie czy na to, e niemajza co kupidzieciom prezentw na Gwiazdk.

niadanie zjecie na grze powiedziaa Mama. Zaraz wam przynios. Ojciec zje zgomi.

Pomogci zaproponowaam. Nie, nne,idna gr, zostaz bratem.Lekko utykajc, posza do kuchni. Na gowie miaa zwajc si ku doowi siatk

zakoczonpomponem z wosw. Pompon by wielkoci piki do golfa i wyglda jak ten naczapce witego Mikoaja.


30/132

Papa-Nnukwu mieszka niedaleko powiedzia na schodach Jaja. Doszlibymy tam wpiminut, po co nam Kevin. Mwi tak co roku, mimo to zawsze jedzilimy do dziadkasamochodem, eby Kevin mg mienas na oku.

Gdy tego ranka wyjedalimy za bram, odwrciam si, eby jeszcze raz popatrzenalnice bielciany i kolumny naszego domu, na idealny, poyskujcy srebrzycie uk wody

nad fontann. Papa-Nnukwu nigdy u nas nie by, bo Tata owiadczy, e nie postanie tu nogaadnego poganina, nawet jego wasnego ojca. Ojciec powiedzia, e moecie zosta pitnacie minut przypomnia nam Kevin,

parkujc na poboczu drogi przed domem dziadka. Popatrzyam na bliznna jego szyi. Przedkilku laty pojecha na urlop do swego rodzinnego miasta w delcie Nigru i spad z palmy.Blizna biega rodkiem gowy ado karku. Miaa ksztat sztyletu.

Wiemy odpar Jaja.Wysiedlimy i Jaja otworzy skrzypicfurtktak wsk, e gdyby Tata kiedykolwiek tu

przyjecha, musiaby przechodzi przez ni bokiem. Podwrko byo chyba cztery razymniejsze od naszego dziedzica w Enugu. Chodziy tam dwie kozy i kilka kur, skubic idziobic dba zeschej trawy. Stojcy porodku dom by maleki, zwarty i kwadratowy jak

kostka do gry, i nie potrafiam sobie wyobrazi, jak oni tu yli i dorastali, Tata i ciocia Ifeoma.Wyglda dokadnie tak jak domki, ktre rysowaam w przedszkolu, mae, kwadratowe, takiez kwadratowymi drzwiami i dwoma kwadratowymi oknami po bokach. Jedyna rnicapolegaa na tym, e ten mia ganek z dachem podpartym zardzewiaymi prtami. Kiedybylimy tu pierwszy raz, spytaam dziadka, gdzie jest toaleta, a on rozemia sii wskaza miwychodek, ciasn budk z niepomalowanych pustakw ze splecionymi palmowymi limizamiast drzwi. Tamtego dnia dobrze simu przyjrzaam, uciekajc wzrokiem w bok, ilekrona mnie patrzy, bo chciaam sprawdzi, czym si od nas rni, poszuka w nim oznakbezbonoci. Nie znalazam adnych, ale na pewno gdziebyy. Musiay by.

Siedzia na niskim stoku na ganku, a na macie z rafii stay miseczki z jedzeniem. Wsta,gdy podeszlimy bliej. By w dugiej zawijce z wzem na karku i w biaym podkoszulku,teraz juzbrzowiaym i pokym pod pachami.

Neke! Nekel Neke!Kambili i Jaja przyszli pozdrowistarego ojczulka!Chociawiek zgarbi go i przygnit do ziemi, widabyo, e kiedymusia by bardzo

wysoki. Ucisn bratu rk, a mnie obj. Przytuliam sido niego ostronie, wstrzymujcoddech, bo nieprzyjemnie pachnia maniokiem.

Chodcie, zjedzcie co powiedzia, wskazujc mat. W miseczkach byo uskowatefufui wodnista zupa bez misa czy ryby. Zaprasza nas, bo taki by zwyczaj; dobrze wiedzia,e odmwimy, i figlarnie bysn oczami.

Nie, dzikujemy, Papa-Nnukwu. Usiedli'my na drewnianej awce obok niego.Oparam gowo drewnianokiennicpoprzecinanpodunymi szczelinami.

Mwi,e przyjechali

cie ju

wczoraj zacz

dziadek. Dr

aa mu dolna warga i dr

amu gos, a poniewa mwi bardzo starym dialektem bez zangielszczonych kocwek,

rozumiaam go z duym opnieniem. Tak odrzek Jaja. Wyrosa, Kambili, jeste teraz jak dojrzae agbogho. Niedugo zaczn odwiedza ci

zalotnicy zaartowa. Na lewym oku mia bielmo barwy rozwodnionego mleka i starczeplamy na doniach, bardzo wyrane, bo o wiele janiejsze nijego ziemista skra.

Jak siczujesz, Papa-Nnukwu? spyta Jaja. Jak siczuje twoje ciao?Dziadek wzruszy ramionami, jakby chcia powiedzie, e kiepsko, ale e nie ma wyboru. Dobrze, synu odrzek. Jak kady starzec, mog tylko y w zdrowiu i czeka, a

poczsiz przodkami. Zanurzy palce w miseczce i zrobi kulkz fufu. Obserwowaam

jego umiechnit twarz, podziwiaam swobod, z jak zaprasza do stou Ani, boga ziemi,wrzucajcfufudo ogrdka, w ktrym na lekkim wietrze koysay sispieczone socem zioa.


31/132

Czsto bol mnie nogi. Ciocia Ifeoma przywozi mi lekarstwa, kiedy tylko zdoa odoytrochpienidzy. Ale jestem justary i kiedy nie bolmnie nogi, bolrce.

Czy ciocia przyjedzie z dziemi na wita? spytaam.Papa-Nnukwu podrapa si po kaczkach biaych wosw, ktre przywary do jego ysej

gowy.

Ehye,spodziewam siich jutro. W zeszym roku nie przyjechali zauway Jaja. Ifeoma nie moga sobie na to pozwoli. Dziadek pokrci gow. Odkd umar jej

m, bardzo im ciko, ale w tym roku na pewno przyjedzie. Spotkacie si. To niedobrze, enie znacie swoich kuzynw. Niedobrze.

Milczelimy. Nie znalimy dobrze cioci Ifeomy i jej dzieci, bo ciocia pokcia siz Tatodziadka. Mama nam powiedziaa. Kiedy Tata zabroni dziadkowi do nas przychodzi, ciociaprzestaa z nim rozmawiai mino kilka lat, zanim w kocu zaczli sido siebie odzywa.

Gdyby w zupie byo miso powiedzia Papa-Nnukwu poczstowabym was. Nie szkodzi odrzek Jaja.Dziadek powoli przeyka jedzenie. Widziaam, jak fufu sunie mu gardem za obwisym

jabkiem Adama, ktre sterczao z szyi jak pomarszczony orzech. Nie mia nic do popicia,nawet wody.

Zaraz przyjdzie Chinyelu, dziewczyna, ktra mi pomaga. Wyl jdo sklepu Ichiego ikupi wam codo picia.

Nie, Papa-Nnukwu, dzikujemy powiedzia Jaja. Ezi okwu! Wiem, e ojciec nie pozwala wam u mnie je, bo dziel si jedzeniem z

przodkami, ale pi? Czynie kupujpicia w sklepie, tak jak inni? Papa-Nnukwu, jedlimy tuprzed wyjciem odpar Jaja. Jeli zachce nam sipi, na

pewno sinapijemy.Dziadek umiechn si. Mia poke zby i duo szpar, bo wiele zbw ju mu

wypado. Dobrze to powiedziae, synu. Musisz by drugim wcieleniem mojego ojca, Ogbuefi

Olioke, on zawsze mwi mdrze.Popatrzyam na emaliowany talerz z odupanym zielonym szlaczkiem na brzegu i

wyobraziam sobie, jak suche, wysuszone przez gorce harmattany fufu drapie dziadka wgardle. Jaja trci mnie okciem w bok. Ale nie chciaam jeszcze wychodzi. Chciaam zosta,ebym moga pobiec i przyniedziadkowi wody, gdyby fufuutkno mu w gardle i gdybyzacz sidawi. Tylko e nie wiedziaam nawet, gdzie ta woda jest. awka przytrzymywaamnie, wsysaa. Popatrzyam na szarego koguta, ktry wszed do krytej strzech wityni wrogu podwrka, gdzie mieszka bg Papa-Nnukwu i dokd Tata zakaza nam podchodzi.Bya to niska, otwarta budka o pokrytych palmowymi limi cianach i glinianym dachu.

Przypominaa grotza

witAgnieszk

, tpo

wi

con

Naj

witszej Panience z Lourdes. Pjdziemy ju, Papa-Nnukwu powiedzia Jaja, wstajc.

Dobrze, synu odrzek dziadek. Nie spyta: Co? Tak szybko? ani Czy mj dom wasodstrasza? Juprzywyk, e wychodzimy ledwie kilka minut po przyjciu. Gdy podpierajcsi niepewnie krzyw lask z patyka, doszed do furtki, z samochodu wysiad Kevin.Pozdrowi go i da mu cienki zwitek banknotw.

Oj, a co to? Podzikuj ode mnie Eugeneowi powiedzia z umiechem dziadek. Podzikuj mu.

Pomacha nam, gdy odjedalimy. Ja temu pomachaam i patrzyam za nim, dopki niepoczapa do furtki. Jeli nawet mia co przeciwko temu, e syn przekazuje mu takbezosobowo te liche pienidze, nie da tego po sobie pozna. Ani w ostatnie wita, ani w

wita przed dwoma laty. Nigdy. Jake inaczej Tata traktowa ojca Mamy, dopki ten dziadeknie zmar przed piciu laty! Kiedy przyjedalimy do Abba na Boe Narodzenie,


32/132

zatrzymywa siw naszym ikwu nne, panieskim domu Mamy, zanim jeszcze dojechalimydo swego. Dziadek mia bardzo jasnskr, prawie jak albinos, i podobno dlatego tak bardzospodoba si misjonarzom. Zawsze mwi po angielsku, zawsze z cikim akcentem igbo.Zna te acin, czsto cytowa postanowienia Pierwszego Soboru Watykaskiego i spdzawikszo czasu u witego Pawa, gdzie by gwnym katechet. Kaza nam nazywa si

dziadkiem, a nie Papa-Nnukwu czy Nna-Ochie. Tata wci wspomina go z wielk dum,jakby dziadek by jego wasnym ojcem. Otworzy oczy wielu ludziom, mwi. To wanie on,wraz z ma garstk innych, powita tu misjonarzy. Wiecie, jak szybko nauczy siangielskiego? A kiedy ju zosta tumaczem, wiecie, ile dusz pomg zbawi? Nawrciprawie cawie! Postpowa tak jak trzeba, tak jak postpujbiali, a nie jak nasi! Tak mwi.Mia jego zdjcie w odwitnym stroju joannitw, oprawione w gruby maho; wisiao nacianie w Enugu. Ale nie musiaam patrzena zdjcie, eby przypomniesobie, jak wyglda.Kiedy umar, miaam tylko dziesilat, ale dobrze pamitaam jego niemal zielone oczy i to,e prawie w kadym zdaniu uywa sowa grzesznik.

Papa-Nnukwu wyglda gorzej niw zeszym roku szepnam do ucha bratu, gdy jujechalimy. Nie chciaam, eby usysza mnie Kevin.

Jest stary odrzek Jaja.Sisi przyniosa nam obiad na gr smaonwoowinz ryem na eleganckich beowych

talerzach i zjedlimy sami. Rozpoczo si zebranie rady kocielnej, wic syszelimypodniesione gosy mczyzn, ktrzy sio cokcili, oraz podnoszce si i opadajce gosykobiet na podwrzu, on czonkw naszej umunna, ktre oliwiy koty, eby atwiej je monabyo potem umy, rozcieray przyprawy w d

chimamanda ngozi adichie - fioletowy hibiskus

Documents