1

บทท� 1

แนวคดเก�ยวกบศาสตรทางพ�นท�

จดประสงค

1. อธบายความแตกตางของคาวา ศาสตรทางพ นท# และภมประเทศได 2. อธยายแนวความคดท#สาคญเก#ยวกบศาสตรทางพ นท#ได

เน อหา

1. บทนา 2. ศาสตรทางพ นท# 3. แนวความคดเก#ยวกบภมศาสตรมนษย 4. แนวความคดภมศาสตรภมภาค 5. แนวความคดภมศาสตรเชงพฤตกรรม 6. แนวความคดภมศาสตรสมยใหม 7. แนวความคดเก#ยวกบภมศาสตรกายภาพ 8. สรป

2

1.บทนา

ความเขาใจหรอการรบรของคนท#วไปเก#ยวกบพ นท# มนยามท#แตกตางกนออกไปอนเน#องมาจากความหลากหลายของถ#นท#อย ประสบการณทางพ นท#ท#แตกตางกน ความคนเคย และพฤตกรรมทางพ นท# เปนตน อยางไรกตามศาสตรทางพ นท#มมตท งดานสงคมศาสตรและวทยาศาสตรในตวของมนเอง สถาบนบางแหงกาหนดใหภมศาสตรอยในสวนของสงคมศาสตร แตบางแหงใหอยทางดานวทยาศาสตร อยางไรกตามเม#อภมศาสตรถกจดวางกระจดกระจายและเขาไปผสมกลมกลนกบวชาการดานอ#นๆ ไมวาจะเปน วทยาศาสตรกายภาพและชวภาพ ส#งแวดลอม ทองถ#นศกษา ประวตศาสตร ประชากรศาสตร และการบรหารการเมองการปกครอง เปนตน แตศาสตรน กยงมวธการบอกเลาเร#องราว และสรางกรอบความรท#เปนลกษณะจาเพาะ และเปนสวนหน#งของการทาความเขาใจปรากฏการณบนพ นผวโลกไดอยางชดเจน จนกระท#งไดนยามศพทท#ใหม ซ# งเปล#ยนจากภมศาสตร (geographical)เปนศาสตรทางพ นท# (spatial) ซ# งครอบคลมความหมายท#กวางออกไปเหนอกวาคาวา ภมศาสตร แบบเดม โดยมลกษณะเปนองครวม (a holistic approach to geographic thoughts) อยางไรกตามสามารถจาแนกแนวความคดทางภมศาสตรออกเปน 2 ระบบกวางๆ คอ ภมศาสตรกายภาพ และภมศาสตรมนษย (รปท# 1)สวนแนวคดท#สาคญๆ มดงน

รปท# 1 การแตกสาขาของภมศาสตรกายภาพและภมศาสตรมนษย ท#มา : http://www.uwsp.edu/geo/faculty/ritter/geog101/textbook/essentials/continuum_of_geography.html

2. ศาสตรทางพ�นท� (Spatial Science)

ภมศาสตรในฐานะท#เปนศาสตรทางพ นท# เน#องจากใชตอบคาถามของส#ง (Things) น นวาอยท#ไหน และทาไมจงปรากฏอยท#น#น โดยท งน ต งอยบนคาถาม 4 ประการดวยกนท#สมพนธกบตาแหนงท#ต ง สถานท# รปแบบทางพ นท# และปฏสมพนธทางพ นท#

• บอกตาแหนงท#ต ง (Location) ซ# งกาหนดท#ต งจากการอางองพกด ละตจด และลองจจดของส#งน น เปนท#ต งสมบรณ

3

• บอกสถานท# (Place) ซ# งอธบายวาสถานท#น นประกอบดวยอะไร มองคประกอบสาคญอะไรบาง

• รปแบบทางพ นท# (Spatial Pattern) ซ# งอธบายการจดวางตวทางพ นท#ของส#งตางๆบนโลก วามการกระจายตวอยางไร อยท#ใด

• ปฏสมพนธทางพ นท# (Spatial Interaction) ซ# งมองคประกอบตางๆกอใหเกดระบบทางพ นท#ซ# งส#งหน#งมปฏสมพนธกบอกส#งหน#งอยางไร เพ#อสรางรปแบบทางภมศาสตรข น

ศาสตรทางพ นท#หรอ Spatial เปนคาท#สะทอนภาพการทาความเขาใจท#ซบซอนทางพ นท#มากกวาคาวาภมศาสตร หรอ Geographic ถอเปนศาสตรหน#งท#ตองปรบตวตลอดเวลาไปตามการเปล#ยนแปลงกระบวนการวธการทางวทยาศาสตร ราว ค.ศ. 1950 เกดการปฏรปทางภมศาสตรขนานใหญท งในดานแนวความคดและเน อหา ตลอดจนการเปล#ยนแปลงไปสแบบแผนใหมอยางท#ไมเคยปรากฏมากอน กลาวคอเกดการเปล#ยนแปลงจากการใชคาวา geographic ไปสคาวา spatial หรอ space โดยนาเอาวธการทางวทยาศาสตร คณตศาสตร สถต การคานวณ การทดสอบสมมตฐาน มาสวงการวชาการมากข นสอดคลองกบชวงการปฏวตเชงวทยาศาสตร (Scientific Revolution) ในขณะน น และจากอทธพลของหนงสอ ช#อ The Structure of Scientific Revolution (1962) ของ Thomas S. Kuhn ไดเสนอแบบจาลองกระบวนทศนการเปล#ยนแปลงการเรยนรของมนษย ซ# งเปนหนงสอท#มอทธพลตอสาขาทางวทยาศาสตรและศาสตรอ#นๆ ดวย แมวาจะมวาทกรรมในระยะหลงตามมาอกมากมายกตาม แตโดยพ นฐานแลวสามารถอธบายถงการกาวกระโดดไปสการปฏวตทางวทยาศาสตรสมยใหม (รปท# 2) โดยเกดจากภาวะวกฤตของศาสตรท#พรอมจะเกดการเปล#ยนแปลงไปสแนวคดใหม

รปท# 2 กระบวนทศนการเปล#ยนแปลงทางวทยาศาสตร

ท#มา : กลยา ววตเสว (2548): 46.

4

3. แนวความคดเก�ยวกบภมศาสตรมนษย (Human Geography)

ภมศาสตรเปนศาสตรท#เกาแกแตในขณะเดยวกนกมความทนสมยและพรอมท#จะปรบตวและเปล#ยนแปลงไปตามสงคม ไมวาจะเปนปรชญา แนวคด วธการคนควาวจย และการนาความรไปใช โดยโครงสรางของเน อหาแลวจงมความยดหยน ผสมผสานกบศาสตรอ#นๆ

สบเน#องจากรากฐานเดมมาจากคาวา ภมศาสตร โดยผท#ใหความหมายเปนนกคณตศาสตรชาวกรก ช#อวา อราโทสธนส (Eratosthenes) เกดในป 276 กอนครสตศกราช ท#เมองไซเรน (Cyrene ในประเทศลเบยปจจบน) เขาทางานอยในหองสมดเมองอเลกซานเดรย ซ# งเปนเมองศนยกลางของศาสตรการเรยนรทกแขนงของยคโบราณ และเสยชวตท#เมองปโตเลมค ประเทสอยปต (Ptolemaic Egypt) อราโทสธนสไดนาคาสองคา คอคาวา geo หมายถง โลก (the Earth) และคาวา graphein หมายถง เขยน (to write) อกท งยงเปนผคดคนระบบละตจด และลองจจด นอกจากน เขายงคานวณระยะทางระหวางโลกกบดวงอาทตยได อกท งยงเปนผ คดคนปฎทนของโลกอยางเปนระบบอกดวย จากรากศพทท งสองคาน จงทาใหเกดงานเขยนทางภมศาสตรข นในยคน น ส#งท#เขยนลงไปเปนเร#องราวเก#ยวกบโครงสรางทางกายภาพของโลก ธรรมชาตและกจกรรมของมนษยท#อาศยตามสวนตางๆ ของโลกน#นเอง (กลยา, 2548 หนา 5) หากยอนกลบไปในอดตในศตวรรษท# 1 พบวาไดมการสารวจโลกเกดข นแลวเม#อ เฮกคาเทอส (Hecataeus) กบงานเขยนเก#ยวกบ Ges Periodos ( Travels round the Earth or World Survey แปลวา การเดนทางรอบโลก หรอ การสารวจโลก) มอยดวยกน 2 เลมซ# งกลาวถงอาณาบรเวณหรอ a periplus (เปนการสารวจชายฝ#ง) เลมท#หน#งเก#ยวกบอาณาเขตของ Europe รอบทะเลเมดเตอรเรเนยน อกเลมเก#ยวกบเอเชยท#บอกอาณาเขตของทะเลอรทราเรยน (Periplus of the Erythraean Sea) โดยท#เขาไดพรรณนาถงการต งถ#นฐานของผคนในประเทศอยปตดวยแผนท# ท#มภาษาสญลกษณปรากฏบนแผนท#

อยางไรกตามแนวคดทางดานภมศาสตรมนษยมกรอบหลกอย 2 ประการคอ กรอบการศกษาเก#ยวกบมนษยเพ#อทาความเขาใจโลก และกระบวนการซ#งมอทธพลตอโลกโดยเช#อมโยงท งสงคมศาสตรและมานษยวทยาเขาดวยกน และกรอบการศกษาท#เก#ยวกบกจกรรมของมนษยโดยใชวธวจยเชงพรรณนาท#เปนมมองทางดานมนษยศาสตร การเมอง วฒนธรรม สงคม และเศรษฐกจ โดยไมไดเนนการอธบายทางภมศาสตรกายภาพ ซ# งเปนการยากท#จะไมพดถงเลย ดงน นจงเกดภมศาสตรส#งแวดลอมข น (environmental geography) โดยเช#อมโยงทางดานกจรรมของมนษยกบส#งแวดลอมเขาดวยกน ดงน นจงทาใหภมศาสตรมนษยแตกตวออกไปโดยเปนท งวธการและทฤษฏ (methodologically and theoretically diverse) ซ# งประกอบดวยแนวคดดาน ลทธสตรนยม (Feminism) มารคซส (Marxism) หลงโครงสรางนยม (Post-

5

structuralism) ออกไป อกท งยงใชวธการเชงคณภาพ (เชน Ethnography1 และการสมภาษณ) และวธการเชงปรมาณ (เชน การวจยสารวจ การวเคราะหสถต และการสรางโมเดล) จวบจนกระท#งศตวรรษท# 18 -19 ภมศาสตรกมแยกออกจากกนอยางชดเจน ในแวดวงการศกษากลาวคอในป 1830 ไดมการกอต งสมาคมภมศาสตรแหงชาตข นท#ประเทศองกฤษ ภายใตผท#มบทบาทสาคญคอ ฮาลฟอรด จอหน แมคคนเดอร (Halford John Mackinder) แหงมหาวทยาลยออกฟอรด และในป 1888 ไดกอต งสมาคมภมศาสตรข นท#สหรฐอเมรกาและมวารสารของสมาคมเกดข นพรอมกน เพ#อใชเปนเวทการอภปรายผลงานการวจยเก#ยวกบแผนท#และทฤษฎทางภมศาสตรตางๆ จนทาใหภมศาสตรแตกตวออกเปนภมศาสตรกายภาพและภมศาสตรมนษยเกดการเช#อมโยงเขาดวยกนในภายหลง การเช#อมโยงของท งสองศาสตรน ทาใหเกดแนวคดทฤษฎส#งแวดลอมเปนตวกาหนด (Environmental Determinisms) ข น

แนวความคดส#งแวดลอมเปนตวกาหนด หรอ Environmental Determinisms แนวความคดน เกดข นมาต งแตสมยโบราณซ#งสตราโบ (Strabo) นกภมศาสตรชาวกรกไดเขยนเร#องเก#ยวกบสภาพอากาศมอทธพลตอองคประกอบของจตใจไปตามเช อชาต แลวกมนกภมศาสตรชาวจนยคโบราณราวศตวรรษท# 2 ไดพบงานเขยนของ กวน สง (Works of Guan Zhong) ในบทท#ท#กลาวถงน าและโลก (Water and Earth) โดยไดพบขอความท#พดถง “ Now the water of Qi is forceful, swift and twisting. Therefore its people are greedy, uncouth , and warlike, และ The water of Chu is gentle, yielding , and pure. Therefore its people are lighthearted, resolute, and sure of themselves” คาพดน แสดงใหเหนวาธรรมชาตเปนตวกาหนดพฤตกรรมทางจตใจของมนษย นอกจากน ในยคกลางยงพบผลงานของอล-จาไฮซ (al-Jahiz, 781-869) ซ# งไดอธบายถงส#งแวดลอมกาหนดคณลกษณะทางกายภาพของผอยอาศยในชมชนหน#งๆ โดยเขาไดใชทฤษฎววฒนาการ (the early theory of evolution) เพ#อแยกความแตกตางของสผวมนษย โดยเฉพาะอยางย#งคนผวดา ซ# งเขาเช#อวาเปนผลมาจากส#งแวดลอมเปนตวกาหนดสผว โดยยงอางถงภมภาคท#มหนบะซอลตสดาซ# งอยทางตอนเหนอของเมองนาจาด (Najd) นอกจากน ยงม อบน คาลดน (Ibn Khaldun, 1332-1436) จากผลงานท#ช#อวา Muqaddimah ในป 1377 ไดอธบายถงคนท#มผวสดา เปนเพราะอากาศรอนของทะเลทรายซาฮารา โดยไมไดเกดเน#องจากเช อสายแตอยางใด จากผลงานของเขาไดรบการแปลในชวงยคลาอาณานคมในชวงป 1841 ในเวลาตอมา แลวกลายเปนท#รจกในศตวรรษท# 19 โดย คารล รทเทอร (Carl Ritter, 1779-1859) นกภมศาสตรชาวเยอรมน ซ# งสอดคลองกบแนวคดววฒนาการท#เกดข นในเวลาใกลเคยงกน กลาวคอลกษณะทางกายภาพของคน พฤตกรรม จตใจและคณธรรม เปนผลโดยตรงจากอทธพลของส#งแวดลอมธรรมชาต

1 Ethnography เปนสาขาหนงของสงคมวทยา เกยวกบการเกบขอมลเชงประจกษทไดจากสงคมวฒนธรรม ดวยการสงเกต การ

สมภาษณ ออกแบบสอบถาม และอนๆ มเปาหมายเพอบรรยายธรรมชาตของสงทศกษา บางคร .งเรยกวา การเกบขอมลภาคสนามทางสงคมศาสตร เชน สถานทอยอาศย วสดสงกอสรางทอย อาหาร โรงเรอน พลงงานและน .า สถานภาพการสมรส ภาษา เปนตน

6

โดยมงานเขยนซ#งเปนท#รจกคอ The Science of the Earth in Relation to Nature and the History of Mankind ในป 1817-1859 มอย 19 เลมดวยกนแตกยงไมสมบรณเพราะ รทเทอรไดเสยชวตไปกอน ราวชวงกลางศตวรรษท# 19 แนวความคดส#งแวดลอมเปนตวกาหนดกไดถกโจมตอยางหนกเก#ยวกบวธวจย เพ#อเขาสศาสตรสมยใหม ในเวลาใกลเคยงกนท งมมมองทางดานภมศาสตรมนษยและกายภาพท#เปนอยในขณะน น สอดรบกบการเกดแนวคดดานภมศาสตรภมภาค (Regional Geography) ข นในชวงปลายศตวรรษท# 19 และตนศตวรรษท# 20 ในเวลาตอมา

สาขาท#แยกยอยออกจากภมศาสตรมนษยไดแก

• ภมศาสตรวฒนธรรม (Cultural Geography) มแนวคดทางดานผลผลตและปทสฐานทางวฒนธรรม และการกาวขามความหลากหลายทางวฒนธรรม รวมไปถงความสมพนธกบพ นท#และสถานท# โดยเนนการบรรยายและวเคราะหเก#ยวกบ ภาษา ศาสนา เศรษฐศาสตร การปกครอง และปรากฏการณทางวฒนธรรมอ#นๆ ท#มอยในสถานท#หน#งๆและสงผลตออกแหงหน#งดวยการอธบายถงหนาท#ของมนษยกบพ นท#วาเปนอยางไร ซ# งยงมสาขายอยแตกออกไปอก ไดแก ภมศาสตรเก#ยวกบเดก (Children's geographies) ภมศาสตรสตว ( Animal geographies) ภมศาสตรภาษา ( Language geography) ภมศาสตรเพศและพ นท# (Sexuality and Space ) และภมศาสตรศาสนา(Religion geography )

• ภมศาสตรพฒนาการ (Development Geography) เปนการศกษาเก#ยวกบโลกศาสตรท#อางองถงมาตรฐานการดารงชวตและคณภาพชวตในฐานะท#เปนแหลงท#อยอาศยของมนษย ศกษาถงตาแหนงท#ต ง การกระจายตวทางพ นท#และการจดระเบยบของกจกรรมทางเศรษฐกจตามสวนตางๆ ของโลก ซ# งตองใชแนวคดวธการการตรวจสอบอยางเขมขน

• ภมศาสตรเศรษฐกจ (Economic Geography) เปนการตรวจสอบความสมพนธระหวางระบบเศรษฐกจของมนษย เศรษฐกจของรฐ และอ#นๆ และสภาพแวดลอมทางชวะกายภาพ สาขายอยไดแก ภมศาสตรการตลาด (Marketing Geography)

• ภมศาสตรสขภาพ (Health Geography) เปนการประยกตสารสนเทศทางภมศาสตร มมมอง และวธการเพ#อศกษาเก#ยวกบสขภาพ โรค และการอนามย

• ภมศาสตรประวตศาสตร (Historical Geography) เปนการศกษาเก#ยวกบมนษย กายภาพ หนาท# ทฤษฏและภมศาสตรอดต ซ# งคอนขางมประวตความเปนมาในบรบทท#กวางและหลายหวเร#อง โดยท#วไปจะศกษาประวตความเปนมาในอดตวาสถานท#ตางๆ หรอภมภาคตางๆมการเปล#ยนแปลงอยางไรในชวงเวลาท#ผานมา นกภมศาสตรเชงประวตศาสตรจะสนใจรปแบบ (patterns) ท#เกดข นของชวงเวลาท#ผานไป รวมไปถงมนษยมปฏสมพนธกบ

7

สภาพแวดลอมท#ผานมาอยางไร รวมไปถงการสรางสรรคทางพ นท#ภมทศนทางวฒนธรรมน นไดอยางไร

• ภมศาสตรการเมอง (Political Geography) เก#ยวของกบการศกษาความไมสมดลทางพ นท#ของกระบวนการทางการเมองและการเมองสรางโครงสรางความไมสม#าเสมอทางพ นท#อยางไร สาขายอยไดแก ภมศาสตรการเลอกต ง (Electoral geography) ภมการเมอง ( Geopolitics) ภมศาสตรยทธวธ ( Strategic geography) และภมศาสตรการทหาร( Military geography)

• ภมศาสตรประชากร (Population Geography) ศกษาเก#ยวกบความหลากหลายทางพ นท#ในเร#องการกระจาย (distribution) องคประกอบ (composition) การอพยพ (migration)และการเตบโตของประชากร(growth of populations)ซ# งสมพนธกบสถานท#น นๆ

• ภมศาสตรการทองเท#ยว (Tourism Geography) ศกษาเก#ยวกบการเดนทางและการทองเท#ยวเชงอตสาหกรรม หรอเปนกจกรรมของมนษย โดยเฉพาะเก#ยวกบสถานท#ซ# งเปนพ นฐานของประสบการณ สาขายอยไดแก ภมศาสตรการขนสง (Transportation Geography)

• ภมศาสตรเมอง (Urban Geography) ศกษาเก#ยวกบพ นท#เมอง โดยเฉพาะอยางย#งมมมองความสมพนธเชงพ นท#กบทฤษฏ เชนศนยกลางของส#งกอสราง และสาธารณปการ ศนยกลางกจกรรมทางเศรษฐกจของเมอง เมองอนดบ และบางทยงเก#ยวของกบความหนาแนนของประชากรเมองดวย

4. แนวคดภมศาสตรภมภาค (Regional Geography)

ศกษาเก#ยวกบการกลายเปนภมภาค (Regionalization) ซ# งพรรณนาเก#ยวกบพ นท# (space)ในภมภาคและทาความเขาใจและอธบายคณลกษณะเดนของแตละภมภาคท งมมมองทางดานภมศาสตรมนษยและกายภาพเขาดวยกน โดยเช#อมโยงกบแนวคดความเปนไปได (Possibilism) กบนเวศวทยาวฒนธรรม ซ# งบางสวนท#อยในประเทศเดยวกนโดยมอทธพลของส#งแวดลอมน นยอมมตอสงคมและวฒนธรรม คลายกบแนวคดส#งแวดลอมกาหนด แตไมใชเกดจากธรรมชาตเปนตวกาหนดท งหมดเพราะยงมบางสวนท#มความเปนอยจรงในพ นท#น นเองดวย มบางอยางเทาน นท#มความเปนไปได

อาจกลาวไดวาแนวความคดภมศาสตรภมภาคมความเดนชดในคร# งหลงของศตวรรษท# 19 และตนศตวรรษท# 20 น เอง ในชวงป 1950s เปนชวงท#ทฤษฏทางภมศาสตรภมภาคไดรบการวพากษวจารณอยางหนก (ซ# งอยในชวงปฏวตเชงปรมาณ) จาก จ.เอช.ท. คมเบล (G.H.T Kimble) และ เฟรด เค. เชเฟอร (Fred K. Schaefer) เปนการศกษาในหลายระดบต งแตขนาดเลกไปจนถงบรเวณท#กวางใหญ ผนาในดานภมศาสตรภมภาคไดแก อลเฟรด เฮตตเนอร (Alfred Hettner, 1859-1941) ชาวเยอรมนเปนลกศษยของ รทเซล

8

(Friedrich Ratzel, 1844-1904) และรทโทเฟน (Ferdinand von Richthofen, 1833-1905) ซ# งเฮตตเนอรไดพมพผลงานท#ช#อวา “Europe” ในป 1907 ดวยแนวความคด Chorology (เปนการศกษาถงสาเหตความสมพนธระหวางปรากฏการณทางภมศาสตรซ# งปรากฏในภมภาคเฉพาะ และเปนการศกษาถงการกระจายทางพ นท#ของส#งมชวตตางๆ) ซ# งมเปาหมายอยท#คณลกษณะของภมภาคตางๆ และสถานท#ตางๆตลอดจนการทาความเขาใจของส#งท#มอยรวมกนวามปฏสมพนธระหวางกนในองครวมท#เปนเคร#องบงช สาคญน นอยางไร อกท งยงเปนการทาความเขาใจพ นผวโลกในฐานะท#เปนการจดระเบยบของทวปตางๆ ต งแตภมภาคเลกไปจนถงภมภาคใหญ และสถานท#ตางๆได และเฮตตเนอรยงไดปฏเสธแนวคดท#วา ภมศาสตรกเหมอนกบศาสตรอ#นๆท#เก#ยวของท งส#งท#เปนเร#องเฉพาะกบส#งท#เปนสากล ดงน นการศกษาเชงภมภาคควรเปนสาขาหลกทางภมศาสตร

นอกจากน ยงม พอล วดล เดอ ลา บลองซ ( Paul Vidal de la Blanche, 1845-1918) นกภมศาสตรชาวฝร#งเศส เปนผนาแนวคดภมศาสตรสมยใหมของประเทศฝร#งเศส และกอต งสานกคดทางดาน Geopolitics เปนผเสนอแนวคดเก#ยวกบ genre de vie โดยเช#อวาวถชวตของคนท#อยในภมภาคจาเพาะมผลตอความเปนอตลกษณดานเศรษฐกจ สงคม แนวคดและจตวทยา ตอภมทศนน นๆ ท งน เขาไดรบอทธพลจากรทเซล ซ# งเคยพบกนท#ประเทศเยอรมนมาแลว วดลยงเช#อมโยงแนวคดความเปนไปได (Possibilism) ซ# งตรงกนขามกบแนวความคดเชงกาหนดนยม (Determinism) โดยท#วดลไดใชแนวคดท งกายภาพและมนษย ประกอบดวยการอธบายภมทศนตางๆ (Paysages) การมอย (Milieux) ภมภาค (Regionale) วถชวต (Genres de vie) และความหนาแนน (Density) ซ# งอยในภมภาคหน#งๆ โดยทาใหอยในรปแบบโครงสราง แตในทางกลบกนทาใหภมศาสตรของประเทศฝร#งเศสมความออนแอลงดวยเชนกน ภายหลงท# วดลเสยชวตแนวคดน กไมไดเปล#ยนแปลงไป จวบจนกระท#งเกดการปฏวตเชงปรมาณข นในป 1960s และ 1970s จงไดเกดการศกษาทางดานภมศาสตรเมองและภมศาสตรอตสาหกรรมข นในประเทศฝร#งเศส

สวนในประเทศสหรฐอเมรกานาโดย รชารด ฮารทชอรน (Richard Hartshorne, 1899-1992) เปนนกภมศาสตรท#โดดเดนในสหรฐอเมรกา เขาไดตอบโตแนวความคดของ เซเฟอร (Fred K. Schaefer) ในการยอมรบวธการทางวทยาศาสตรในการศกษากฏทางพ นท# ผลงานท#มอทธพลตอนกภมศาสตรสมยใหม คอ The Nature of Geography: A Critical Survey of Current Thought in the Light of the Past ในป 1939 ซ# งเก#ยวกบแนวความคดดานความแตกตางทางพ นท# (areal differentiation) แมวาในทกวนน จะไดมความพยายามใหนยามของคาวา ภมภาค วาควรจะเปนขนาดไหน หนวยท#เลกท#สดควรจะเปนเชนไร หรอคาวาภมภาคท#กาหนดโดยคณลกษณะทางกายภาพจาเพาะบางอยาง คณลกษณะของมนษย และคณลกษณะทางหนาท# จงทาใหเกดการแตกสาขาออกไปมากมายเพ#อท#จะอธบายกรอบแนวคดทางภมภาค เชน คาวา ecoregion กอยในภมศาสตรส#งแวดลอม cultural region กอยในภมศาสตรวฒนธรรม bioregion กอยในชวะ

9

ภมศาสตร เปนตน หากเปนการศกษาเชงภมภาคกเรยกวาเปนภมศาสตรภมภาค ซ# งมการแตกสาขาออกไปอยางหลากหลายไดแก

• ภมภาคภมกายภาพ (Physiographic Regions) เปนการศกษาคณลกษณะการวางตวของพ นผว (landform) บางทเรยกวาภมภาคสณฐาน (geomorphic regions) โดยท งน เก#ยวของกบการวางตวและอธบายภมภาคดวยแนวคดทางสณฐานวทยา (geomorphology) ซ# งนกธรณวทยาชาวอเมรกน เนวน เฟนนแมน (Nevin Fenneman) ไดจดระบบการจาแนกไว 3 ระดบ คอ division , provinces , and sections ของธรณวทยาในสหรฐอเมรกา เชน แผน The Appalachian Highlands division จะประกอบดวยแผน Valley and Ridge province ซ# งม 3 sections ไดแก Tennessee section , the Middle section , and Hudson section เปนตน

• ภมภาคดานบรรพชวนภมศาสตร (Palaeogeographic Regions) เปนการศกษาธรณวทยายคเกา เน#องจากโครงสรางทางธรณบนพ นผวโลกมการเปล#ยนแปลงไปตามโครงสรางอายของหน นกบรรพชวนจาเปนตองรแผนทวปขนาดใหญอยางเชน แผนเปลอกโลกยคตางๆ การกอตวของแผนเปลอกโลก ซ# งมความสมพนธกบภมภาคตางๆ

• ภมภาคประวตศาสตร (Historical Regions) เปนการศกษาเก#ยวกบภมศาสตรเชงประวตศาสตรของมนษยท#สมพนธกบสถานท#และภมภาคตางๆ หรอเปนการศกษาถงการเปล#ยนแปลงของสถานท#และภมภาคมเปนอยางไรเม#อเวลาผานไป

• ภมภาคการทองเท#ยว (Tourism region) เปนการศกษาท#ถกวางระบบจากการบรหารของภาครฐหรอหนวยงานการทองเท#ยว ซ# งเก#ยวของกบคณลกษณะทางส#งแวดลอมและวฒนธรรมเพ#อการทองเท#ยว เพ#อทาใหเกดประสทธภาพการบรหารจดการทองเท#ยว ท งแหลงทองเท#ยวและนกทองเท#ยว

• ภมภาคแหลงทรพยากรธรรมชาต (Natural Resource Regions) เปนการศกษาเก#ยวกบแหลงทรพยากรท#สมพนธกบภมศาสตรมนษยและภมศาสตรเศรษฐกจ เชนแหลงถานหน อาจจะอยในภมศาสตรกายภาพ หรอภมภาคสณฐานวทยากได แตในการใชทรพยากรธรรมชาตอาจอยในภมภาคเศรษฐกจและภมภาควฒนธรรม กได

• ภมภาคศาสนา (Religious Regions) เปนการศกษาศาสนา ซ# งมหลายนกายปรากฏอยตามภมภาคตางๆ

• ภมภาคการเมอง (Political Regions) เปนสาขาหน#งของภมศาสตรการเมอง ซ# งประกอบดวยภมภาคในระดบตางๆ ต งแตจงหวด ประเทศ ชมชนเลกๆ อาณาจกร เปนตน อนประกอบดวยกลมคนท#หลากหลาย รวมไปถงสหภาพ การรวมกลมทางภมภาค องคกรระดบโลกตางๆ

10

• ภมภาคการบรหาร (Administrative Regions) เปนการศกษาขอบเขตการปกครองของประเทศตางๆ หรออาจจะมเขตการปกครองพเศษท#อยในประเทศน นๆ ดวยกได

• ภมภาคเชงหนาท# (Functional Regions) เปนการศกษาแกนหลกท#มคณลกษณะจาเพาะ อยางนอยท#สดตองมปฏสมพนธกนทางพ นท#ระหวางศนยกลางและสวนอ#นๆ โดยกาหนดใหเปนจด (node or focal point) ซ# งมพ นท#รอบนอกเช#อมโยงกบจดดวยระบบการคมนาคม ระบบการส#อสาร หรอการเช#อมโยงทางเศรษฐกจอ#นๆ ไดแก กจกรรมทางเศรษฐกจ โรงงานอตสาหกรรม และการคาปลก เปนตน เชน เมองนวยอรก ถอวาเปนเมองหลก มการเช#อมโยงไปยงภมภาคตางๆหลายรฐ ดวยรปแบบการส#อสาร การไหลของสนคา การส#อสารวทยและโทรทศน หนงสอพมพ การเดนทางเพ#อความบนเทงใจ เปนตน สวนภมภาคหนาท#อ#นๆ ถกกาหนดใหเปนศนยกลางท#ต งของการชอปปงในหางสรรพสนคา ซเปอรมาเกต และธนาคารสาขาตางๆ ทาเรอและเขตท#อยหางไกลความเจรญ เปนตน

ดงจะเหนไดวาการวเคราะหพ นท#ในเชงภมภาคน นเปนแนวความคดท#อยในชวงป 1930-1960 ไดเกดมคาจากดความมากมายตามจดประสงคท#ตองการศกษานบต งแตความเก#ยวของทางดานกายภาพ วฒนธรรม และยดเอาประเทศและทวปไปเลยกม แตภายหลงป 1950 ไปแลว คาจากดความของภมภาคกเปล#ยนไปเปนการวเคราะหหรอการจดการพ นท# แมกระน นกตามกทาใหภมศาสตรภมภาคกยงมความคลมเครออย

5. ภมศาสตรเชงพฤตกรรม (Behavioral Geography)

ศกษาเก#ยวกบการตรวจสอบพฤตกรรมมนษยท#แยกยอยออกไป โดยใหความสาคญของกระบวนการรบร (Cognitive processes) ภายใตเหตผลทางพ นท# การตดสนใจ และพฤตกรรม ท#เกดจากการกาหนดจากพฤตกรรมของการรบรในแตละคนซ#งตอบสนองและแสดงตอสภาพแวดลอมท#แตกตางกน ภมศาสตรพฤตกรรมเปนสาขาหน#งของภมศาสตรมนษยท#เก#ยวของกบกระบวนการรบรและการตอบสนองตอสภาพแวดลอม โดยมแนวคดสมพนธกบการรบรทางส#งแวดลอม วธการคนหา การสรางแผนท#รบร การตดตอเช#อมโยงทางสถานท# การพฒนาทศนคตเก#ยวกบพ นท#และสถานท# การตดสนใจและพฤตกรรมท#ต งอยบนฐานความรท#ไมสมบรณของคนๆ หน#ง เปนตน ภมศาสตรเชงพฤตกรรมน ใกลชดกบสาขาดานจตวทยา ท#คนหาวธการหลากหลายเก#ยวกบพฤตกรรมทางเศรษฐกจ สงคมวทยา และมานษยวทยา การวางแผนการขนสง และสาขาอ#นๆ เปนตน

ผนาความคดในดานน ไดแก คารล รทเทอร (Carl Ritter , 1977-1859)และ ฮมโบลท ( Alexander von Humboldt, 1769-1859) นกภมศาสตรชาวเยอรมน สาหรบรทเทอรน นไดใหแนวคดดานภมศาสตร

11

สมยใหมซ# งคอยๆ กอตวข นซ# งเนนเร#ององคประกอบทางธรรมชาตกบกจกรรมของมนษย ในหนงสอท#เขาเขยนข นช#อวา The Science of the Earth in Relation to Nature and the History of Mankind ในป 1817-1859 ของภมภาคเชยและอฟรกา รทเทอรเปนผมบทบาทสาคญตอภมศาสตรกายภาพและการเคราะหพ นผวโลกเหมอนอวยวะในรางกายมนษยไมวาจะเปนอธบายคณลกษณะของ แมน า ภเขา ภเขาน าแขง ราวกบเปนอวยวะของโลกท#มหนาท#และลกษณะกายภาพท#แตกตางกน กอใหเกดการมชวตอย สวนฮมโบลท เปนนกธรรมชาตวทยาชาวเยอมน เขาไดออกเดนทางไปยงลาตนอเมรกา และท#ตางๆ ไดเขยนผลงานการเดนทางและไดรบการตพมพมากวา 21 ป ความรท#ไดจากเดนทางและเกบเก#ยวประสบการณไดแก ความกาวหนาทางดานวทยาศาสตร การคนพบความหลากหลายทางธรรมชาตของโลก ภมศาสตรกายภาพ ชววทยา อตนยมวทยา และธรณวทยา ท#กาหนดการเจรญเตบโตของพชพนธแตกตางกนออกไป ฮมโบลทไดเกบรวบรวมขอมลอยางเปนระบบ และมโอกาสกลบไปตรวจสอบซ าอก ดวยเคร#องมอทางวทยาศาสตรท#มในขณะน น จงทาใหเกดความจาเปนในการนาเทคนควธการทางวทยาศาสตรเขามาใชในงานภมศาสตร รวมไปถงวธการรวบขอมลอนเปนพ นฐานสาคญในการทาความเขาใจ ภายหลงจากน นไดเกดแนวคดวธการเชงวทยาศาสตร ซ# งเปนท#รจกในนาม Humboldtian science ข นน#นเอง

ตอมาในปลายศตวรรษมนกภมศาสตรชาวเยอรมนอกทานหน#งช#อ เฟรดรท รทเซล (Friedrich Ratzel, 1844-1904) เปนผท#ใชคา “Living space” รทเซลสนใจในเร#องสตววทยาในชวงแรก กอนท#จะผนตวเองมาเปนนกภมศาสตรในภายหลง โดยเขาเร#มทางานภาคสนามบรเวณทะเลเมดเตอรเรเนยนกอนท#จะออกเดนทางไปยงอเมรกาเหนอและประเทศเมกซโก ท งน รทเซลศกษาอทธพลของคนเยอรมนในสหรฐอเมรกา โดยเฉพาะอยางย#งท#อยในแควนมดเวสต (Midwest) เชนเดยวกบกลมชาตพนธอ#นๆของอเมรกาเหนอ ผลงานของรทเซลเปนท#รจกในดานภมศาสตรวฒนธรรม ผลงานของรทเซลท#สรางช#อเสยงในดานภมศาสตรมนษย ม 2 ฉบบคอ Anthropogeographie ในป 1882 และป1891 ซ# งทาใหเกดกระแสส#งแวดลอมกาหนด(Environmental determinism) ข นจากน นเขาไดพมพผลงานดานภมศาสตรการเมอง (Politische Geography)ข นในป 1987 โดยไดรบอทธพลจาก ลทธดารวน และตพมพผลงาน The History of Mankind ม 3 ฉบบพมพเปนภาษาองกฤษในป 1896 จากผลงานของรทเซลไดนาเอาแนวคดมนษยเขามาผกตดกบภมศาสตรดวยหลกการศกษามนษยกบส#งแวดลอม และนกภมศาสตรไดตกอยภายใตวทยาศาสตรกายภาพท#เจรญมากอน การอธบายความสมพนธระหวางมนษยกบธรรมชาตในลกษณะน ไดดาเนนเร#อยมาจนเขาศตวรรษท# 20 ความคดน จงคอยๆ เปล#ยนไปเปนแนวความคดวา มนษยมวฒนธรรม มความเจรญตางๆ ดานวทยาการและมนษยสามารถเอาชนะธรรมชาตได โดยปรบปรงพ นท#ใหเหมาะสมตอการดารงชวต และไดเปล#ยนแปลงวธการอธบายไปเปนพ นท#เลกๆ อยางละเอยด จนนาไปสแนวคดการกระจายทางพ นท# (Spatial Distribution) นอกจากน นยงเขาไปเก#ยวของกบแนวคดความสมพนธเชงพ นท# (Spatial Relationship)

12

แนวคดเชงพฤตกรรมเร#มจากส#งท#มองเหนเปนรปธรรม เชน ทาเลท#ต ง การวางแผนการใชท#ดน การปรบปรงดดแปลงพ นท# คอยๆเปล#ยนมาเปนรปแบบท#เปนนามธรรมย#งข น กลาวคอเร#มใชแนวคดเชงพฤตกรรมเขามาอธบายวามนษยใชพ นท#ใหเกดประสทธภาพมากท#สดไดอยางไร หากไดรถงกระบวนการรบร (Cognitive processes) ของมนษยกจะเขาใจความสมพนธมนษยกบส#งแวดลอมได เพราะวามนษยมความรสกตอสภาพแวดลอมแตกตางกนไปตามเวลาและสถานท# ดงน นการตดสนใจและการแสดงพฤตกรรมทางพ นท#ตอส#งท#รบร (Perception) กจะเกดข นไดทนท โดยเฉพาะอยางย#งหากเกดจากส#งเราทางส#งแวดลอมรวมดวย แตเน#องดวยมนษยมวฒนธรรมเปนของตนเอง และมวทยาการของสงคมท#แตกตางกนไปตามยคสมย ท#อยนอกเหนอจากพฤตกรรมสวนบคคล กเปนเร#องท#จะตองทาความเขาใจพฤตกรรมทางพ นท#ในบรบทท#หลากหลาย เพราะการแสดงพฤตกรรมทางพ นท#เก#ยวของกบโครงสรางทางสภาพแวดลอมกายภาพและสงคมอยตลอดเวลา รวมไปถงการปรบพฤตกรรม และการเลอกสรรพ นท#กแตกตางกน สามารถท#จะอธบายการจดรปแบบของปรากฏการณทางพ นท#ในสภาพแวดลอมดงกลาวได การพฒนาแนวคดน เร#มตนจากการกาหนดโครงสรางทางพ นท#และสภาพแวดลอม เปนผลอนเกดจากการกระทาและการตดสนใจอยางใดอยางหน#ง ซ# งเปนแรงผลกดนใหเกดรปแบบทางพ นท#ได โดยมหลกการอยท# มสาเหต วตถประสงค ส#งเรา การแสดงออก และขดจากด สวนการวเคราะหเชงพฤตกรรมกตองพยายามอธบายองคประกอบทางกายภาพวามอะไรบาง ในกระบวนการซ# งมส#งเราอย พฤตกรรมท#แสดงออกมท งท#มองเหนไดชดและวดได แตบางอยางไมสามารถวดไดกตองอาศยเคร#องมอพเศษชวยในการตรวจสอบซ#งเปนการแสดงออกภายใน

อยางไรกตามแนวคดเชงพฤตกรรมไดนาวธการทางสถต ตลอดจนการสรางแบบจาลองเพ#ออธบายพฤตกรรมตางๆ ของมนษย เชน ทางดานการยายถ#น การใชน าการเกษตร การแพรกระจายเทคโนโลย การเลอกแหลงรบบรการตางๆ เปนตนลวนเก#ยวของกบตอทศนคต และพฤตกรรมของมนษยท#มตอบรเวณท#อยอาศยท งทางดานกายภาพและสงคม

6. แนวความคดภมศาสตรสมยใหม (Modern Geography)

ในชวงทศวรรษ 1950s การปฏวตเชงปรมาณ (Quantitative Revolution) นาไปสขอโตแยงท#รนแรงเก#ยวกบภมศาสตรภมภาค เพราะการรบรท#ปราศจากขอเทจจรงทางวทยาศาสตรและการอธบายธรรมชาตมากเกนความจาเปน และแยกความตอเน#องของภมศาสตรจากธรณวทยาและภมศาสตรมนษยและกายภาพ ทาใหนกภมศาสตรในชวงกลางศตวรรษท# 19 เร#มนาวธการทางสถตประยกตและโมเดลคณตศาสตรเพ#อแกปญหาทางพ นท# ถอไดวาเปนยคการปฏวตเชงปรมาณ จนกระท#งปรากฏการใชระบบสารสนเทศภมศาสตรข น (Geographic Information Systems) และใชแนวคดทางสถตศาสตร โมเดลทางพ นท# และปฏฐานนยม (Positivism เปนการใชวธการทางดานวทยาศาสตรแกปญหาปรากฏการณทางกายภาพและมนษย)

13

โดยมนกภมศาสตรซ# งเปนท#รจกไดแก เฟรด เค. เชฟเฟอร (Fred K. Schaefer), เวลโด ทอบเลอร (Weldo Tobler), วลเลยม การรสน (William Garrison) , ปเตอร แฮกเกตต (Peter Haggett), รชารด เจ. ชอรเลย (Richard J. Chorley) , วลเลยม บนจ (William Bunge) และ ทอรสเตน แฮกเกอรแสตนด (Torsten Hägerstrand ) เปนตน

จากชวงป 1970s แนวคดปฏฐานนยม (Positivism) ถอวาเปนแนวคดวธการโดดเดนทางภมศาสตรและเปนจดเปล#ยนสาคญของศาสตรน ซ# งมแนวความคดตางๆ แตกยอยจากยคน มากมาย ไดแก แนวความคดภมศาสตรเชงพฤตกรรม (Behavior Geography) ข นเพ#อคนหาวธการทาความเขาใจวามนษยรบรพ นท# (space) และสถานท# (places) จนทาใหเกดการตดสนใจในแหลงท#ต ง (location) น นไดอยางไร ย#งไปกวาน นอทธพลของแนวคดภมศาสตรแบบสดโตง (Radical Geography)ไดเกดข นพรอมกนในชวงป 1970s และ 1980s เน#องดวยแนวคดภมศาสตรเชงพฤตกรรมไมสามารถตอบปญหาไดอยางเพยงพอและยงไมชดเจนพอ จงตองคนหาวธการอธบายเชงปรมาณใหมดวยเทคนคกฎเกณฑท#ม (Normative techniques )ตามแนวคดทฤษฏมารกซส (Marxist theory) กไดถกนามาใชเขากบงานทางภมศาสตรอยางหลากหลาย ไมวาจะเปน เดวด ฮารเวย (David Harvey, 1935-ปจจบน) และรชารด พท (Richard Peet) ซ# งเปนผมบทบาทสาคญตอการนาเทคนคเชงปรมาณมาใชในการอธบายปรากฏการณตางๆทางสงคม มากกวาการใชวธการพรรณนาเชงคณภาพเพยงอยางเดยว จงทาใหเกดทางเลอกใหมในการคนหาวธการแกปญหาเร#องตางๆ ถอไดวาแนวความคดน เปนสวนหน#งของภมศาสตรมนษยรวมสมย ซ# งมผลงานมากมายท#ไดรบการแปลเปนภาษาตางๆ สอดคลองกบผลงานของ ย ฟ ตวน (Yi –Fu Tuan) เปนนกภมศาสตรจน-อเมรกนซ# งมผลงานทางดานภมศาสตรเชงพฤตกรรมท#โดดเดนท#ใชแนวคดและเทคนคเชงคณภาพมากมาย ทายท#สดภมศาสตรมนษยกถกกาหนดใหเปนสวนหน#งของภมศาสตรเชงพฤตกรรมแตโดยพ นฐานแลวจงไมสอดคลองกบวธการเชงปรมาณวเคราะหท#จะนาเขาไปศกษาพฤตกรรมแนวคดท#เหมาะสมกวาควรจะเปนการวเคราะหเชงคณภาพ ย#งไปกวาน นภมศาสตรมนษยยงใชเทคนควธการมากมายเชน การวเคราะหแหลงท#มา และการใชเน อหาในวรรณกรรมเพ#อเขาถงภายในจตใจของส#งน นๆ นอกจากน ยงเขาไปเก#ยวของกบภมศาสตรวฒนธรรม (Cultural Geography) อกดวย จนทาใหเกดการแตกตวของแนวคดเชงมนษยออกไป เชน ภมศาสตรอสตร (Feminist Geography) ภมศาสตรหลงยคใหม (Postmodernism) ภมศาสตรหลงโครงสรางนยม (Post- structuralism) เปนตน

จนทกวนน ไดมความพยายามใหความหมายของภมศาสตรท#หลากหลาย เพ#ออธบายพ นผวโลกในฐานะท#เปนท#อยอาศยของมนษย หรออธบายโลกในฐานะท#เปนท#อยอาศยของมนษยโลก จนทาใหเกดนกภมศาสตรท#พยายามอธบายส#งตางๆบนโลกในแงมมตางๆ มากข น ยกตวอยาง รชารด ฮารทชอรน (Richard Hartshorne, 1899-1922) เปนนกภมศาสตรชาวอเมรกนท#มบทบาทสาคญตอแนวคดทางภมศาสตร ผลงานท#มอทธพลมาก คอ The Nature of Geography: A Critical Survey of Current Thought in the Light of the Past

14

ในป 1939 เนนเร#องการพรรณนาและการตความคณลกษณะท#แปรผนหลากหลายของพ นผวโลก อยางเปนระเบยบ และมเหตผล ซ# งเปนกญแจสาคญตอการศกษาภมศาสตรกายภาพ เพ#อศกษาพ นผวโลก (earth surface) นอกจากน ยงม ปเตอร แฮกเกตต (Peter Haggett) เกดป 1993 เปนนกภมศาสตรชาวองกฤษ ซ# งมผลงานเก#ยวกบภมศาสตรมนษยท งแนวคด ทฤษฎ การวจย และการสอน นอกจากน ยงสนใจในเร#องเก#ยวกบการระบาดวทยาซ# งเก#ยวของกบความสมพนธทางพ นท#และโรคตดเช อตางๆ ผลงานท#โดดเดน ไดแก Locational analysis in human geography ในป 1965 , Geography : a modern synthesis ป 1972 , Network analysis in geography ในป 1969 เปนตน

7. ภมศาสตรกายภาพ (Physical Geography )

ภมศาสตรกายภาพเปนสาขาหน#งของศาสตรธรรมชาต ซ# งเก#ยวของกบกระบวนการและการศกษารปแบบของส#งแวดลอมธรรมชาต ซ# งประกอบดวย เขตบรรยากาศ (atmosphere) ชวมณทล (biosphere) เขตความเยน(cryosphere) เขตพ นผวโลก (geosphere) เขตอทกวทยา(hydrosphere) ช นของแขง (lithosphere)และช นดน (pedosphere) โดยมการศกษาอยางเปนระบบ ตรงขามกบส#งแวดลอมท#มนษยสรางข น

สาขาท#แยกยอยออกจากภมศาสตรกายภาพ ไดแก

• ธรณสณฐานวทยา (Geomorphology) เปนการศกษาเก#ยวกบการทาความเขาใจพ นผวของโลกและกระบวนการท#ทาใหเกดรปรางตางๆ ท งในปจจบนและจากอดต ซ# งเปนสาขาหน#งท#เก#ยวของกบการจดรปแบบของพ นผวโลก (the specific landforms) ทางส#งแวดลอม เชนธรณสณฐานของทะเลทราย และธรณสณฐานการไหลของน า อยางไรกตามสาขายอยของธรณสณฐานยงเก#ยวของกบกระบวนการโครงสรางของแผนเปลอกโลก และกระบวนการทางสภาพอากาศ เพ#อทาความเขาใจสภาพพ นผวท งท#ผานมาและเปนพลวตรรวมไปถงการคาดการณถงการเปล#ยนแปลงในอนาคต ตลอดจนการสงเกต การทดลอง และการสรางโมเดล เดมการศกษาธรณสณฐานเปนสวนหน#งของสาขาทางดานดน (Soil Science)

• อทกวทยา (Hydrology) เปนการศกษาเก#ยวกบปรมาตรและคณภาพของน า การเคล#อนตวและการสะสมน าในดนในหนรวมไปถงวฏจกรอทกวทยา

• ธรณวทยาแผนน าแขงและธารน าแขง (Glaciology) เปนการศกษาเก#ยวกบแผนน าแขง ธารน าแขง บรเวณธารน าแขงอลไพนท#ข วโลก รวมไปถงอทกวทยาของหมะและธรณวทยาของธารน าแขง

15

• ชวะภมศาสตร (Biogeography) เปนการศกษาเก#ยวกบส#งมชวตท#ปรากฏทางพ นท# มดวยกน 5 สาขา ไดแก ส#งมชวตบนเกาะ ( Island biogeography) ภมศาสตรบรรพชวน (Paleobiogeography) ภมศาสตรเก#ยวกบววฒนาการส#งมชวต (Phylogeography)ภมศาสตรสตววทยา (Zoogeography) และภมศาสตรพชขนาดเลก (Phytogeography)

• สภาพอากาศวทยา (Climatology) ซ# งแตกตางจากอตนยมวทยา กลาวคอเปนการศกษาในเง#อนไขภมอากาศในชวงเวลาหน#ง การตรวจสอบสภาพอากาศท งในระดบทองถ#นและโลก

• การศกษาเก#ยวกบพฒนาการของดน (Pedology) เปนการศกษาดน การจาแนกดน สณฐานของดน ท#มผลตอภมทศน

• ภมศาสตรบรรพชวน (Palaeogeography) เปนการศกษาการกระจายตวของแผนทวปตามหลกฐานทางธรณตลอดจนการตรวจสอบทางธรณวทยาอนเปนหลกฐานสาคญท#นาไปสการคนพบซากฟอสซลหรอธรณฟสกสเพ#อใชเปนขอมลของการเกดปรากฏการณของแผนทวป

• ภมศาสตรชายฝ#ง (Oceanography) เปนสาขาหน#งของภมศาสตรกายภาพท#ศกษาเก#ยวกบมหาสมทรและทะเล รวมไปถงส#งมชวตในทะเลและพลวตรทางนเวศวทยา การไหลของกระแสน าทะเล คล#น และพลวตรการไหลของน าเชงฟสกส การเคล#อนตวของเปลอกโลก ธรณวทยาพ นทะเล และองคประกอบทางเคมในทะเล เปนตน

• ภมศาสตรยคหนใหม (Quaternary Science) เปนศาสตรท#ศกษายคหนใหมเม#อ 2.6 ลานป นบต งแตการส นสดของยคน าแขงและการเปล#ยนแปลงสภาพแวดลอมท#รนแรงในอดตจนทาใหเกดการเปล#ยนแปลงของสภาพอากาศและส#งแวดลอมในปจจบน

• นเวศวทยาภมทศน (Landscape Ecology) เปนสาขาหน#งของนเวศวทยาท#ศกษาเก#ยวกบความหลากหลายทางพ นท#ในภมทศนตางๆ ท#ไดรบอทธพลจากกระบวนการทางนเวศวทยา ไดแกการกระจายและการไหลของพลงงาน วตถ และองคประกอบในส#งแวดลอมตางๆ

• ยโอเมตกส (Geometics) เปนศาสตรเก#ยวกบการรวบรวม การเกบ การวเคราะหเชงเลข การเรยกคนดานสารสนเทศทางภมศาสตรหรอการอางองทางพ นท# และยงเก#ยวของกบระบบสารสนเทศทางภมศาสตร และรโมทเซนซง

• ภมศาสตรส#งแวดลอม (Environmental Geography) เปนศาสตรท#เก#ยวของระหวางมนษยกบโลกธรรมชาตเพ#อการทาความเขาใจพลวตรทางธรณวทยา อตนยมวทยา อทกวทยา ชวะภมศาสตร และธรณสณฐานวทยา

16

8. สรป

แนวความคดทางภมศาสตรในฐานะท#เปนศาสตรทางพ นท# (spatial) นอกจากมการปรบตวในการใหความหมายกวางข นแลว ยงทาใหศาสตรทางพ นท#ตองกาวทนการเปล#ยนแปลงของสงคมและสอดคลองกบการบรบทของสงคมวฒนธรรม เศรษฐกจ การเมอง และความกาวหนาทางเทคโนโลย สงผลใหเกดการเปล#ยนแปลงของแนวความคด ทฤษฎ และวธการทางพ นท# มการปรบตวใหทนกบการเปล#ยนแปลงดงกลาวเพ#อทาความเขาใจความสมพนธระหวางมนษยกบส#งแวดลอม และเพ#อเขาใจปรากฏการณทางพ นท#บนโลก ดงน นนกภมศาสตรในอนาคตจงตองเผชญกบความทาทายท งในแงทฤษฎและการนาไปใชอยางหลกเล#ยงไมได

ลกษณะจาเพาะของศาสตรทางพ นท#

ภมศาสตร หมายถง ศาสตรท#ศกษาเก#ยวกบพ นท# ซ# งประกอบดวย

• พ นท# (Space) หมายถง พ นโลกซ#งมมตท#เก#ยวของสมพนธกน 3 มตคอ ความกวาง ความยาว และความสงหรอความลก

• ท#ต ง (Location) หมายถง ตาแหนง (Position) บนพ นโลกแบงออกเปน 2 ประเภท 1) ท#ต งสมบรณ (Absolute Location) คอ ตาแหนงบนพ นโลกท#บอกโดยใชละตจด (Latitude) และลองจจด (Longitude) 2) ท#ต งสมพนธ (Relative Location) คอ ตาแหนงบนพ นโลกซ#งบอกโดยใชความสมพนธกบบรเวณขางเคยง

ความหมาย

• ภมศาสตร หมายถง การศกษาท#ต ง และการจดระเบยบของปรากฏการณตางๆ บนพ นโลก และกระบวนการตางๆ ท#กอใหเกดการกระจายของส#งเหลาน น

• ภมศาสตร หมายถง ศาสตรท#เก#ยวของกบการพฒนาหลกการและเหตผล และการทดสอบทฤษฎตางๆ ท#พยายามอธบายและพยากรณการกระจายทางพ นท#และท#ต งของลกษณะตางๆท#แตกตางกนบนพ นโลก

----------------------------

17

เอกสารอางอง

กลยา ววตเสว. (2548). ววฒนาการแนวคดทางภมศาสตร: Evolution of Geographic Thoughts. กรงเทพ: สานกพมพมหาวทยาลยรามคาแหง.

ฉตรชย พงศประยร. (2532). ศาสตรทางพ�นท� บทอานทางภมศาสตร. กรงเทพฯ: ศนยหนงสอจฬาลงกรณ. สานกงานพฒนาเทคโนโลยอวกาศและภมสารสนเทศ(องคการมหาชน), (2552). ตาราเทคโนโลยอวกาศ

และภมสารสนเทศศาสตร (Space Technology and Geo-Informatics). กรงเทพฯ: อมรนทรพร น ต งแอนดพบลชช#ง จากด (องคการมหาชน).

Kennedy, Christina and Christopher Lukinbeal (1997). “Towards a Holistic Approach to Geographic Research on Film.” Progress in Human Geography ( 21,1) : 33-50. Retrieved on July 18, 2010 from http://www.coss.fsu.edu/geography/stallins/geog/Readings/filmkennedy.pdf

ขอมลจากเวบไซต http://www.csiss.org/classics/content/15