BỘ Y TẾ

HOÁ DƯỢC 2(DÙNG CHO ĐÀO TẠO Dược sĩ ĐẠI HỌC)

Chủ biên : PGS. TS. TRƯƠNG PHƯƠNG TS. TRẦN THÀNH ĐẠO

T y r 3 5 5

Ụ.S.P-EMET1C

EMẼTÌQŨE

BỘ Y TẾ

HOÁ DƯỢC 2(DÙNC. CHO DÀO TẠO D ược s ĩ ĐẠI IIỌC)

MÀ SỐ: Đ 20/03

(Tái bản lấn th ứ ba)

NHÀ XUẤ T BẢN GIÁO DỤC V IỆ T NAM

Chi d ạo b iên soạn:

VỤ KHOA HỌC VÀ ĐÀO TẠO - n ộ Y TẾ

C hủ biên:PGS. TS. TRƯƠNG PHƯƠNG

TS. TRẤN TI1ÀNII ĐẠO

N hữ ng người b iên soạn:

PGS. TS. LÊ TIIỊ TI IIẺN I1ƯƠNG

PGS.TS. LÊ MINH TRÍ

TỔ. HUYNH THỊ NGỌC PHƯƠNG

ThS. NGUYỄN THỊ THU HÀ

T ham g ia tồ ch ứ c b ản thảo :

ThS. PHÍ VÃN THÂM TS. NGUYỄN MẠNH PHA

LỜI GIỚI THIỆU

Thực- hiện mộl sô diều CÚM Luật (ìiáo dục. lỉộ Giáo dục & Dào tạo và Bộ Y tỏ (lã ban hành chương trình kliuniỊ dào lạo Dưực sĩ dại học. IỈỘ Y tố tô 1'hứi' bií'ii soạn lài liệu dạy - học các môn 0(1 sỏ và chuvón môn theo chương trình trôn nhíim từng bước xâ.v tlựntỉ bộ sách ilạt chuan i’huvÍMi môn tioriịí CÔMẶÍ táo dào tạo nhân lực y tế.

Sách 1I0A DƯỢC 2 ílơợc l)iôn soạn (lựa vào cluídníỉ Irình ịíiáo dục của Oại học Y - Diíộc TI’ Ilồ Chi Minh Irôn f<l fi(i (’hưdng trinh khung (lã tilírtc piló duyộl. Sách dược c á c p h ó giáo sư . tiên s ĩ , thạo s ĩ là c á c n h à JÍMO giàu k in l ) n í í h i ộ m v à t á m h u y ế t

cùa Đại học Y - Dược biên soi.in theo |)hií(JnỊỊ ('hâm: kiến tliiíc cơ bản. hộ thông: nội dung chính xác, khoa học: cập nhộl các: liên bộ khoa học. kỹ thuậl liiộn dại và thực tiễn Viộl Nam.

Sách IIOA DƯỢC 2 dã được I lội (lồníí 1‘luiyôn môn thrim định sách và Lài liệu dạy - học chuyên ngành Diídc của Hộ Y lô thám định lift 111 200S. Bõ V Li' quvỏl (.lịnh ban hành tài liệu dạy - học dạt clmíin chuyên môn của ngành troiifj ịíiai (.loạn hiện nay. Trong thòi gian từ 3 (lên 5 n:ìm, sách phải (lưcic chinh lý. bổ sung và rộp nhật.

lĩộ Y tê chân thành cam (tu các tác gi¡i và Hội dồng chuyên môn thâm định dã giúp hoàn thành cuốn sách; cảm ưn 1’GS.TS. Trần Đức Hậu, TS. Huỳnh Kim Hoa đã đọc và phân biện dô cuốn sách sổm hoàn lliiiiili. kịp lliời phục vụ cho eôntỊ lác dào tạo nhân lực y tế.

Lần dầu xuất l>ãn. chúng tôi mong nhận dược ý kiến dóng góp của dung nghiệp, các bạn sinh viỏn và các dộc ííiả dể lẨn xuiít bản sau sách dược hoàn thiện hơn.

VỤ KIIOA MỌC VÀ ĐÀO TẠO - BỘ Y TỂ

LỜI NÓI ĐẦUTrong vài thập kỷ gần đây, cùng với sự phát triển như vũ bão của các ngành khoa

học kỹ thuật nói chung, ngành Hóa Dược trên phạm vi toàn thế giới cũng dã có những bước tiến mạnh mẽ, cung cấp cho ngành Y - Dược nhiều thuốc mới, phục vụ ngày càng tốt hơn công tác phòng và chữa bệnh cho người dân. Điều này đòi hỏi sách giảng dạy môn Hóa Dược trong trưòng Đại học chuyên ngành Y - Dược cần cập nhật thưòng xuyên hơn để phố biến kịp thời kiến thức chuyên môn đến với sinh viên và độc giả quan tâm.

Sách Hóa Dược được biên soạn dựa trên chương trình dào tạo Dược sĩ do Bộ Giáo dục & Đào tạo ban hành theo Quyết định SÔ:12/2001/QĐ-BGD&ĐT, ngày 26 tháng 4 năm 2001. Năm 2008, sách đã được Hội đồng chuyên môn của Bộ Y tế thẩm định, dùng làm tài liệu giảng dạy chính thức cho đôi tượng sinh viên hệ đại học thuộc chuyên ngành Dược tại Đại học Y - Dược Thành phô" Hồ Chí Minh. Nội dung sách được biên soạn bám sát theo các yêu cầu về kiến thức cơ bản. cập nhật với tinh hình phát triến và sử dụng thuốc trong nước và thê giói đê cung cấp cho sinh viên những kiến thức cơ bản, chính xác và khoa học về chuyên môn Hóa - Dược như thiết kê phân tử thuốc, tông hợp và kiếm nghiệm các nguyên liệu làm thuốc, hướng dẫn sử dụng thuốc... Bên cạnh đó, đế giúp cho sinh viên tiếp cận với sự phát triên của khoa học Hóa Dược thê giới, ban biên soạn đã tham khảo nhiều tài liệu liên quan mói nhất, mạnh dạn đưa vào nội dung^nhiêu nhóm thuôc mỏi, hoạt chất mới và lược bỏ các thuốc không eòn sử dụng trong điều trị, sách sẽ tiếp tục dược chỉnh sửa, cập nhật và tái bản trong thời gian từ 3 - 4 năm.

Sách Hóa Dược được thiết kê thành 2 cuốn:• Hóa Dược 1 dùng cho sinh viên năm thứ 3 thuộc hệ 5 năm chính quy và cho sinh

viên năm thứ 2 hệ 4 năm tập trung.• Hóa Dược 2 dùng cho sinh viên năm thứ 4 hệ õ năm chính quy và cho sinh viên

năm thứ 3 hệ 4 năm tập trung.Sách Hóa Dược 2 này được biên soạn vối các nhóm thuốc tác động lên các cơ quan,

bao gồm:• Thuốc tác động lên hệ tim mạch• Thuốc tác động lên máu và hệ tạo máu• Thuốc tác động lén hệ tiêu hóa• Thuốc tác động lên hệ thẫn kinh trung ương• Thuốc tác động lên sự dẫn truyền thần kinh• Thuôc tác động lên hệ hô hấp,...• Thuôc tác động lên sự viêm và một số rốì loạn lâm sàng khác• Hormon và thuốc điêu trị rô’i loạn nội tiết• Vitamin và muôi khoáng.Mỗi chương sách có kèm theo phần tự lượng giá và đáp án để sinh viên có thể tự

kiểm tra kiến thức đã học.Hy vọng sách sẽ có ích cho sinh viên trong các Đại học Dược, Y - Dược, sinh viên

các trường khốc có liên quan, cũng như bạn đọc quan tâm đến lĩnh vực Hóa Dược.Vì lần đầu tiên xuất bản nên sách không thể tránh khỏi những thiếu sót, ban biên

soạn râ't mong nhận được những góp ý quý báu của quý Thầy, Cô, đồng nghiệp, sinh viên và bạn dọc đê sách được hoàn thiện hơn trong lần xuâ’t bản sau.

Thành phô' Hồ Chi Minh, ngày 01 tháng 01 năm 2009 CÁC TAC GIẢ

4

MỤC LỤC

I,(')] Ị>ũ1i llúệll................................................................................................................................... ;ìl.ùi nói iirìu..................................................................................................................................... IChương 9. TI1UỐC TÁC »ÓNG LẺN MẺ TIM MẠCIi TnMiiịỉ Phương...........7Bài 26. Thuốc chông lăiit? huyết áp .........................................................................................7Bài 27. Thuôc cliôiiị' loạn nliị|).................................................................................................34Bãi 28. Thuôi: trị đau Lliát. Iiịĩực.............................................................................................. <17

Chương 10. THUỐC TÁC DỘNC I.KN MÁU VA lllí TẠO MÁU /.(■■ Minh Tri........ 57Bài 29. (’ác thuíic trị thiếu máu ............................................................................................. 57I ỉ à i 3 0 . T h u ố c l á c d ộ n g l ẽ n ( |U ; \ t r ì n h d ô i i ị ĩ m á u ........................................................................................................ 6 0

Bài íỉl.Thuòi: hạ lipici m áu......................................................................................................7(5

Chương 11. VI TAM IN VÀ KHOÁNG CHẤT Nguyễn Thị Thu H à ...........89Bài 32. V ilam in..........................................................................................................................89Bài 33. Khoáng clũú.................................................................................................................129

Chương 12. THUỐC TÁC nỘNC. I.IÍN IIỆ TIKU HÓA Nguyên Thị Thu H à ......... 138Bài 34. Thuốc trị loól dạ ilùv lá tràn ịĩ.............................................................................. 138Bài 35. Thuốc trị hổi lưu dạ dày - thực quản ..................................................................... 152Kài 36. Thuốc chôntỉ nôn - gáy nôn .....................................................................................157lỉài 37.Thuốc lợi mật — thuốc thông m ậ t............................................................................164Bài 38. Thuốc trị liêu cháy..................................................................................................... 109Bài 39. Thuốc: trị táo 1)011..................................................................................................... 1 78

Chương 13. THUỐC TÁC DỘNG LÉN HỆ THẮN KlNIl TRUNG ƯƠNG....................... 188Bài 40. Thuốc gây mê Lê Minh T ri............................................................... 188Bài 41. Thuốc kích thích thẩn kinh trung ương................................................................ 20(i

Lè Thị Thiên Hương, Trấn Thành DạoBài 42. Thuốc chông trầm cảm Trương Phương ........................................................ 217Bài 43. Thuốc chông dộng kinh Trương Phương.......................................................... 2.3-1Bài 44. Thuốc giảm đau gáy ngủ Lè Thị Thiên Hương, Lè Minh T ri........................248Bài 45. Thuốc an than gây ngủ Lù Thị Thiên Hương, Trần Tliành Dạo............... 286

Chương 11. THUỐC TẤC l)ỘN<; I.ÈN Sự DẨN TRUYỀN THẨN KINH..........................:si 1Bài 4(>. Thuốc tác dộng lẽn hộ cliolincrịỊÍc.......................................................................... HI I

Lê Thị Thiên Hương, Huỳnh Thị Ngọc PhươngBài 47. Thuốc tác dộng 1(‘mi hộ ¡ulrenerịỊÌc...........................................................................337

Huỳnh Thị Ngọc Phương Bài 48. Thuôe gây tô Lù Thị Thiên Hương, Trần Thành D ạo ............... 357

C hương /.) T I I u ò c TÁC DONC. I.KN I IK M IK N D ỊC H .........................................................Hài 49. 'I'llIlôt* kliánị' vicm không stíM’oiil (NSAID)

Huvnh Thị Nịịọc PhiMntỊ. ĨÀ' Minh T ri...........o(ìí)Bìii 50. Timor trị l»()nh |í»ul H uỳnh Thi Nịĩọc Phương................................... .*ỉí)2Bài 51. Thuốc khán" histamin II, Lè Minh Tri......................................................... '100

Chương 16. THUỐC' TAC n ộ x c I.ÊN HỆ HÒ IIẤI» T rần Thành D ạ o ........................ '117liài 52. Tluiôc kicli lliíeli hô lìãị)...................................................................................... 117Hài 53. Tluiôr iliav (lôi bi» ti(M (lịch phô quân...............................................................'126Bài 54. Timor Jîiîim ho.......................................................................................................A MGBài 55. Timor ịíiAi) (■<> tnỉn phố (Ịiián.............................................................................. '1 Ki

Chương 17. IIOUMON VATHUỎC ĐIỄU CHINH KOI LOẠN HORMON..........................1(ỉ;iBài 5G. ỉ lormon tuyên vòn và vùng (.lưới dồi Trương Phương........................'1().‘ỉBài 57. Hormon tuyên íĩiáp TnMtiỊỊ Phương........................-170Hài 58. I lormnn tuyĨMi lụy và thuốc hạ IỈUỜI1ÍÍ huyết Trương Phương.......................'18,iHài 5í). Hormon vo iluíộnị' lhận Huỳnh Thị Ngục Phương...................... «199

ỉ);i|> á n ....................................................................................................................................522Danh mục tra cứu (ln<l<*x)................................................................................................... 529Tsii li(*u I ham kháo................................................................................................................f>3í)

6

C H Ư Ơ NG 9

THUỐC TÁC ĐỘNG LÊN HỆ TIM MẠCH

B à i 26

THUỐC CHỐNG TĂNG HUYẾT ÁP

MỤC TIÊU

1. Bệnh cao huyết áp uà những nguyên tắc trị liệu.2. Môi liên quan giữa cấu trúc và tác dụng hạ huyết áp.3. Phương pháp điều chế một sô thuốc điên hình.4. Phương pháp kiểm nghiệm một sô thuốc điển hình.5. Tác dụng hạ huyết áp: cơ chê tác động, chi định, cách sử dụng.

1. ĐẠI CƯƠNG

1.1. Đ ịn h n g h ĩa

H uyết áp là ốp lực m áu đo ở động mạch. Có hai áp lực m áu khác nhau: huyết áp tôi đa hay huyết áp tâm th u và huyết áp tối th iểu hay huyết áp tâm trương.Trước kia người ta chia huyết áp thành các mức:- Huyết áp bình thường: khi huyết áp tối đa 110 mmHg (giới hạn 90-140 mmHg) và huyết áp tối th iểu 70 mmHg (giói hạn 50-90 mmHg).- H uyết áp cao: khi huyết áp tối đa vượt quá 140 mmHg và huyết áp tối th iểu vượt quá 90 mmHg là cao huyết áp.

1.2. P h â n lo ạ i c a o h u y ế t á p

Năm 2003 JN C VII (Joint National Committee on Prevention Detection, Evaluation and T reatm en t of High Blood Pressure) đã quy định các mức độ cao huyết áp như bảng sau:

7

B àng 26.1. Phân lo ạ i m ức độ cao h u yế t áp th e o JN C -2 0 0 3

Phản loại huyết áp HA. tâm thu (mmHg) HA. tâm trương (mmHg)

Binh thường:Cao huyết áp:- Tiền cao huyết áp

- Cao HA. giai đoạn 1- Cao HA. giai đoạn 2

< 120 < 80

120-139

140-159 160

80 -90 90 99

100

1.3. Đ iều t r ị h u y ế t á p c a o b ằ n g th u ố c

Khi huyết áp cao trôn mức bình thường có thê gáy nguy hiếm thì cần phải dùng thuốc. Tuy có tác dụng hạ huyết áp nhưng đô nhấn mạnh mục đích chinh là chông sự tăng huyết áp nôn hiện nay các thuốc hạ huyết áp còn dược gọi là các thuốc chông tăng huyết áp.Việc dùng thuốc cần chú ý:— Dùng thuôc lâu dài (có thô suốt đời).— Chỉ nôn hạ huyết úp tù từ tới huyèl áp thích hợp cho từng ngúời.— Tuyệt dôi không ngừng thuốc dột ngột mà giảm liổu từ từ khi cần thiết thay thuốc đê tránh hiện tượng niiy bật mà bán chất là tâng hoạt tính giao cám. Một sô’ thuôc dỗ gây ra hội chứng nêu trôn, th í dụ như: các thuốc kháng giao cảm (clonidin > mothylđopa > guanaben); các thuốc chẹn giao cám beta (propranolol > metoprolol > pidolol).— Nên kết hợp các t h u ô c chống tăng hu.vết á]) khác nhau.

2. CÁC NHÓM TH U Ố C C H ổN G TẢNG HUYẾT ÁP

2.1. N h ó m ức c h ê m e n c h u y ê n

Câu trú c ch u n gHai chất đẩu tiên của nhóm này lù caplopril và enalapril.

HOOC CH;

Ồ COOH

catopril enalapril

Từ hai chất này, người ta tống hợp một loạt các chất ức chê men chuyển (xem bảng 26.2), có cấu trúc chung như sau:

R2OOC Rj

Cấu trúc trôn tương thích vỏi câu trúc mon chuyên nhò thô có thô gắn trôn men chuyên và ức chế các men này. Nhóm CH |— tran s cho thuốc tác dụng tôi da:

8