c:\fakepath\1 m 13 gaia ibaietako zibilizazioak mesopotamia zs rg
TRANSCRIPT
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
Gaia
13
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
Herrixketatik ... hirira
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
Ibaietako zibilizazioak
MESOPOTAMIATigris eta Eufrates
ibaien arteko haranean
EGIPTONilo ibaiaren
haranean
INDIAIndus ibaiaren
haranean
TXINAIbai Horiaren eta
ibai Urdinaren haranetan
HISTORIAREN HASIERA
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK
BOTERE POLITIKO INDARTSUA
Erregeek politika- eta erlijio-botereak
zituzten
OSO GIZARTE HIERARKIZATUAPribilegiatu aberats
gutxi batzuk.Gehienak,
menderatuta.
OBRA HANDIAK ERAIKITZEA
Ureztatzeko kanalak.Jauregiak, tenpluak
eta hilobiak
Herrixkak gero eta handiago
bihurtzea
Gizartea antolatzeko
beharra
Idazketaren sorrera
Ezaugarri hauek zituzten
Hauek dira
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
Kronologia-ardatza
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
Noiz ?
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
Lehenbiziko zibilizazioen mapa
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
Inkak
Mayak
Aztekak
Egipto
India
Txina
Mesopotamia
Lehenbiziko zibilizazioen mapa
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
• Potamos = ibaia• Meso = artea, erdi aldea
• Mesopotamia = ibaien artea
• Zeintzuk dira ibai horiek ?
• “Hipopotamoa, mesolitoa, ...”
Mesopotamia
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
• Duela 8000 urte giza taldeak han ezarri eta lurrak lantzen hasi ziren.
Mesopotamia - Kokapena
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
• Gaur egungo Irak estatuan kokatzen zen.
• Pertsiar golkoan
• Basamortuz inguratuta
• Baina Tigris eta Eufrates ibaiengandik inguratuta
Mesopotamia - Kokapena
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
Lehenbiziko idazkeren kronologia-ardatza
H i s t o r i a
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
Zeri esaten zaio zibilizazioa ?
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
• Idazkera kuneiformea, Mesopotamian sortu zen.
• Ziria (cuña) forma duelako deitzen da horrela.
• 600 ikur inguru ditu eta ikur bakoitzak esanahi bat dauka.
• Eskribak asmatu zuten : a) uztak neurtzeko, b) salerosketak idazteko, eta abar...
• Kontabilitatea eramateko beharrizanak eraginda.
Idazkeraren sorrera
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
Idazkera motak
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
Kodea Lege sorta bat da. Ezagutzen den 1. lege sorta
Hammurabi erregeak emandako aginduak dira.
Zelako legeak baina !!! Eredu bat: “”Eraikitzaileak
norbaitentzat etxea egin badu, baina sendoa egin ez duelako erortzen bada eta jabea hiltzen badu, eraikitzailea hiltzera kondenatuko da-. Jabearen semea hiltzen bada, eraikitzailearen semea hilko da.””
Hammurabiren kodea – 1. Lege idatzia
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
• Lurralde oso lehorra da, baina Tigris eta Eufrates ibaiak inguratzen dute lurraldea.
• Ureztatzeko kanalak eta presak eraikitzen ziren. (K.a. 4000. urteko arrastoak daude)
• Horrela nekazaritzan oinarritutako zibilizazio bat garatu zuten.
Ureztatzea - Nekazaritza
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
• Hiri-estatuak sortu ziren, bata bestearengandik independienteak, hau da, administrazio osoa zuten hiriak: agintaria, legeak, armada, txanpona, ...
Hiri - estatua
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
• Nekazaritzan lortutako elikagai eta ondasunak gordetzeko babestu beharra zeukaten.
• Herri nomadengandik babestu beharra.
• Horregatik: harresia, armada, biltegiak
Hiri - estatua
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
• Begira zelako
harresia egin
zuten
Mesopotamiakoak
erasoetatik
babesteko !
Hiri - estatua
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
• Garai desberdinetan Inperioak luze-zabalera eta agintaritza desberdinak izan zituen.
• Kontutan izan milaka urtetan zenbat alda daitekeen herrialde bat
Inperio handiak – Garai desberdinak
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
Inperioen hedadura garai desberdinetan
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
Ezaugarriak
1 - Botere politikoa oso indartsua
2 - Gizartea oso hierarkizatua
3 - Eraikuntza lan handiak
Hirietatik ... Inperioetara
Gizarte eta politika antolaketa
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
Mesopotamiako gizarte-piramide mutua
Aristokrazia eta apaizak
Erregea
Funtzionarioak, eskribak
Askeak: nekazariak, artisauak, soldaduak
Esklaboak
Pribilegiatuak
Pribilegio gabekoak
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
• Ubideei ezker urtean 3 uzta hartzen zituzten.
• Hiri ondoko baratzetan barazkiak eta fruitarbolak izaten zituzten.
Biztanleria eta lana
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
• Dauden aztarnetan ikusten den bezala animaliak etxekotuta zituzten: ardiak, idiak, astoak, zaldiak, txakurrak, gameluak...
• Gurpila eurak asmatu zuten eta goldea ere ezagutzen zuten
Biztanleria eta lana
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
• Hirietan biztanleak artisautzan aritzen ziren: alfonbrak, saskiak, zeramika, armak, erremintak, bitxiak etab ...
Biztanleria eta lana
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
Txanponak erabiltzen zituzten salerosketarako
Etxeak pisu bat edo bikoak ziren. Adobaz egiten zituzten (lokatza eta lastoa nahastu eta eguzkitan lehortutako adreiluz)
Biztanleria eta lana
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
• Politeistak ziren.
• Poli : asko
• Teos : jainkoa
• Politeista : jainko askorengan sinisten duena
• Jainkoak hilezkorrak ziren
• Enlil : haizeen jainkoa
• Ishtar: gerraren, maitasunaren eta ugalkortasunaren jainkosa
Kultura - Erlijioa
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
• Mesopotamiako UR hirian Nanna jainkoa gurtzen zuten, sumeriar herriaren ilargi jainkoa.
• Zigurat hau jainko horri oparitua da, gaur egun ondoen kontserbatzen direnetarikoa.
• 21 metroko altuera dauka eta K.a. 2100. urte inguruan eraiki zen
Kultura – Erlijioa - Tenpluak
Zigurat
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
Babeleko dorrea
• Bibliak kontatzen duen arabera, Babiloniak (Mesopotamian) eraikitako zigurat handi bat zen
• Bibliak kontatzen du eraikitzen ari zirela, hainbeste jenderen artean hizkuntza desberdinak hitz egiten zituztela eta ez zirela elkar ulertzen.
• Hortik bator esaldia “Hau Babel bat da” jende guztiak batera hitz egiten duenean eta elkar entzuten ez direnean.
Kultura - Arkitektura
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
• Antzinateko munduko 7 mirarietariko bat ziren Babilonako lorategi ezkegiak.
Kultura - Arkitektura
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
Babilonia : Ishtar-eko atea Zigurat
Kultura - Arkitektura
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
Mesopotamiako arkitektura
ERAIKIN BEREIZGARRIAK
Tenpluak Zigurat-a Jauregiak
Arkua Ganga
ELEMENTUAK
Adreilua Pezoa
MATERIALAK
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
Lehoi itsurako pitxarra
Kultura - Eskultura
Erliebea
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
Frisoa : nekazaritzako motiboak
Asiria (K.a.VIII. m)
hegodun zezena
Kultura - Eskultura
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
Kultura - Eskultura
Zezen hegoduna
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
Ur–ko zutohiala
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
Erlijio- edo politika-gertaerak
GAIAK
HarriaMATERIALAK
ERLIEBEAK
Aurrez aurreko posizioa Mugimendurik eza Begi handiko aurpegiak
EZAUGARRIAK
Errege-erreginak Jainko-jainkosak Goi-funtzionarioak
GAIAKESTATUAK
ESKULTURA
Mesopotamiako eskultura
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
Duela asko nekazari batek aholku hauek eman zizkion bere semeari:• soro bat landatzeko garaian, ureztatzeko kanalak irekitzean, kontuz ibili urak oso maila altua har ez dezan,• ura sorotik ateratzean, zaindu bertako lur hezetua, oso laututa gera ez dadin, eta ez utzi noraezean dabiltzan idiei lurra zapaltzen,• goldatzeko, erabili hamar aizkora estu; aizkora bakoitzak libra baten 2/3 pisatu behar du, gehienez,• udako eguzkiak landa erretzen duen bitartean, zati berdinetan banatu beharko duzu, • erabili zure tresnak, atsedenik hartu gabe...
Sumertar oholtxoa (K.a. 1700). Moldatua
Nekazaritza
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
MAISUA: Nora joan zara txiki-txikitatik?IKASLEA: Eskolara.MAISUA: Eta zer egin duzu eskolan?IKASLEA: Nire oholtxoa ozen irakurri, gosaldu, beste oholtxo bat prestatu eta idatzi, bete arte. Gero, zer irakurri behar nuen esan didate, eta arratsaldean, berriz, zer idatzi behar nuen. Eskola amaitu eta gero, etxera joan naiz. Aita zegoen, eserita. Nire idazketa-ariketaren berri eman diot, bai eta nire oholtxoa irakurri ere. Aita oso pozik geratu da…Hurrengo goizean goiz esnatu naiz eta amari esan diot: «eman nire gosaria, eskolara joan behar dut-eta». Amak ogi-opilak eman dizkit eta eskolara joan naiz. Eskolan, zaindariak esan dit: «Zergatik zatoz berandu?». Beldurtuta eta bihotza taupadaka nuela maisuaren bila joan naiz eta agurra egin diot.
K.a. 2000. urteko maisu baten testua
Ikaslearen lanak
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
Mesopotamiari buruzko azten jarduera
MESOPOTAMIAKO ESKUALDEAK Iparraldean, _____________ zegoen, _____________-(r)en bizilekua. Hegoaldean, ____________ zegoen, ____________-(r)en eta ___________-(r)en bizilekua.
EKONOMIA
NEKAZARITZAKO EKOIZPENA
_____________________ _____________________ _____________________
_____________________
ESKULANGINTZAKO EKOIZPENA
_____________________ _____________________ _____________________
GIZARTEA
TALDE PRIBILEGIATUAK _____________________ _____________________ _____________________
PERTSONA ASKEAK _____________________ _____________________
PERTSONA EZ-ASKEAK _____________________ _____________________
SINESMENAK
_____________________, jainko-jainkosak __________________ bidez ager zitekeen.
Jainko-jainkosen ezaugarriak: _____________________ _____________________ _____________________
Jainko-jainkosa nagusiak:_____________________ _____________________
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
Asmakuntzak
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
Zein da hemen agertzen den asmakuntza?
Gurpila Mesopotamian asmatu zen K.a. 3500. urte inguruan
Asmakuntzak
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
1 - Errota
3 - Orga gurpila
2 - Zeramikarako torlojuaAsmakuntzak – Gurpila - Erabilerak
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA
Asmakuntzak