64

ürkiye'nin ça¤dafl uygarl›¤a dönükayd›nl›k yüzünün oluflmas›nda ö¤ret-menlerin, okulun önemli katk›s› vard›r."Çal›kuflu"nun Feride'si, Reflat Nuri

Güntekin'in "Yeflil Gece" roman›ndaki fiahinEfendi, ö¤retmenlerin Türkiye gerçeklerini ta-n›mada, olumsuz koflullarla savaflmadaki destan-s› çabalar›n› sergiler. Köy enstitülü yazarlar›ncanland›rd›¤› ö¤retmen tipi, k›rsal kesime ça¤dafl

Büyük Yap›tlar›m›zKonur Ertop

Cevat FehmiBaflkut’un"RomantikTiyatro" ögeleritafl›yan eseri

PaydosPaydos,

ö¤retmeninkonu edinildi¤i

en tan›nm›flyap›tlardan biri

oldu

T"Çocuklar okulu sevin, okumayı sevin...Yaşamda en temiz yer burası,en güzel şey okumak..."

65

dünyan›n de¤erlerini kazand›rmay›amaçl›yor, cumhuriyetin de¤erlerinisavunuyordu. Haks›zl›¤a, bask›ya,inanç sömürüsüne karfl› ç›k›yordu.Onlar›n 1970'ten sonraki meslekdafl-lar› kent çevresinde örgütlenme sava-fl›m› verdiler, toplumsal sorunlara çö-züm getirmeye çal›flt›lar.

evat Fehmi Bafl-kut'un 1943 tarih-li Paydos oyunu,ö¤retmenin konu

edinildi¤i yap›tlar›n en ta-n›nm›fllar›ndan biri oldu.Uzun y›llar sahnelenen ya-p›tta, geçim s›k›nt›s›n›nezdi¤i bir ö¤retmenin sü-rüklendi¤i y›k›m gösterilir.

Cevat Fehmi Baflkutdeneyimli bir gazeteciydi.Gözlemleri yaflam›n pekçok alan›na yönelikti.Oyunlar›nda özellikle kentliorta s›n›f›n toplumsal so-runlar›n› konu edindi. Siya-sal yönetimin bozuk yanla-r›na elefltiriler yöneltti.Oyunlar›nda dekor, kifliler, onlar›nsahnedeki davran›fllar›yla ilgili geniflayr›nt›lar vermesi dikkati çeker. Buözellik yap›tlar›n› öyküye, romanayaklaflt›r›r. Bütün bu ayr›nt›lar metninsahneye aktar›lmas›na kolayl›k getirir.Kitab› okuyacak olanlar›n ise olaylar›kavramas›n›, kahramanlar› yak›ndantan›mas›n› sa¤lar.

Tan›nm›fl oyun kahraman› 55 yafl-lar›ndaki Murtaza, ‹stanbul'da 47'nciilkokulda ö¤retmendir. 20 y›ll›k ö¤ret-menin bir odas›nda oturdu¤u harap

kona¤›, yazar ancak bir öykücününbetimleyebilece¤i biçimde canland›r-m›flt›r:

"Heybetli manzaras›yla genifl mer-mer merdivenli antresi, uzun lofl kori-dorlar›, alt›n yald›zl› tavanlar›, s›va-lar› dökük duvarlar›ndaki ya¤l›boyanakkafl eserlerinin art›klar›yla eski,çok eski bir refah ve ikbal devrini ha-

t›rlat›r. (...) Koridorlar›nda yürürkenta ilerde ipek bir ferace ete¤inin köfleyik›vr›l›verdi¤ini veya aral›k kalm›fl birkap›n›n ard›nda, odan›n lofllu¤undabir harem a¤as›n›n bembeyaz kavu¤u-nun a¤ard›¤›n› görür gibi olursunuz."

da oda kiraya verilen harapkonakla yoksul ö¤retmeninnas›l bir ilgisi oldu¤u aç›k-lan›rken sanki oyun yazar›-

n›n de¤il bir öykücünün sesini duyar›z:"Bu bina bir ilkokul ö¤retmenine

BD KASIM 2012

Sadri Al›fl›k ve Vahi Öz 1968 y›l›nda çekilenPaydos filminin bir sahnesinde

C

O

66

aittir. Durun hemen gülümsemeyin.Yanl›fl anlatt›m galiba... Ö¤retmeninanas› 7-8 y›l önce kocas›ndan kalanüç ayl›¤›n (birikmifl) on y›ll›¤› birdenverilince, bu paraya bankadan al›nanborcu da eklemifl, kona¤›n tapusunuelde etmifl, iki y›l sonra yaflama gözle-rini yumunca tapu senedi ve koskoca-man banka borcu oldu¤u gibi o¤luna

geçmifltir. Ne bitmez tükenmez birborçtur bu, bilseniz... Hâlâ da topla-nan bütün kiralar taksitlerini hemenhemen baflabafl karfl›lar, artan üç beflkurufl da vergi ve tamirata gider.

Ö¤retmenin kâr› yaln›z ve yaln›z, iflgaletti¤i tek odada bedava oturmaktanibarettir."

Harap kona¤›n borcunu ödeme¤eçal›flan Murtaza, o¤lunu da üniversite-de okutmay› baflarm›flt›r. Delikanl›R›dvan'›n taflrada bir liseye felsefeö¤retmeni olarak gitmesi ancak kendi-sini kurtaraca¤› bir çözümdür. Anne

Hatice bunu hiç istemez.Ailenin kolay yoldan, hepbirlikte rahat nefes almas›-n› beklemektedir. Bu yolR›dvan'› komflular›, varl›k-l› Hac› Hüseyin'in k›z›ylaevlendirmektir. Murtaza'n›n efli Hatice, ailesininyaflama koflullar›ndan ara-l›ks›z yak›nan bir kad›nd›r.Ailece yaflad›klar› s›k›nt›-lar yüzünden sürekli ola-rak Murtaza'y› suçlamak-tad›r: "Ö¤rencin müfettifl ol-mufl, sen daha ilkokul ö¤-retmenli¤inde sürtüyor-sun....Bak, bir köfteci ka-dar olam›yorsun... Kar›s›bir giydi¤ini bir daha giy-miyor, sofralar›nda bir kuflsütü eksik..."

atice Han›m›ntasarlad›¤› kur-tulufl yolu, R›d-van'› Hac› Hü-

samettinlere içgüveysi vermektir.Bütün de¤erleri parayla ölçen Hüsa-mettin de bunu ister. Akrabal›k ba¤›n›ancak kendi ailesine denk bir esnafailesiyle kurmay› kabul etti¤i için

BD KASIM 2012

Cevat Fehmi Baflkut,eserlerinde cumhuriye-tin de¤erlerini savunu-yor, haks›zl›¤a, bask›ya,inanç sömürüsüne karfl›ç›k›yordu.

Alt›nda¤ Tiyatrosu taraf›ndan sahnelenen oyun-da Münir Canar daha önce babas›n›n da canlan-d›rd›¤› rolü oynuyor. H

67

Murtaza'n›n ö¤retmen-likten ayr›lmas›, geçi-mini sa¤lamak için debir bakkal dükkân› aç-mas›nda ›srarc›d›r.Kendisi üç dükkân›,çiftli¤i, apartmanlar›,taksileri olan bir savafldönemi zenginidir.Murtaza'ya bakkall›¤›nyalan dolana dayananhileli yanlar›n› uzunuzun aç›klar. Okumuflolman›n para pul getir-meyece¤ini ileri sürer:

"Adam olmak oku-makla de¤il. fiöyle bir etraf›na bak,bugünkü günde hangi zengin, hangihali vakti yerinde adam, okumufl?..Hattâ sana flu kadar›n› söyleyeyim,bence birisi okumufl mu, o adam art›kiflah olmaz."

urtaza'n›n Hac› Hüsa-mettin'in ö¤ütledi¤i yolututmas› olanaks›zd›r.Hatice Han›m ise R›dva-

n'›n bu varl›kl› aileye girebilmesi içinkocas›n›n, söylenenleri yerine getirme-si için bask› yapmaktad›r. Murtazaö¤retmenlikten ayr›lmay› kabul etsebile dükkân açmak için nereden ser-maye bulacakt›r?

Bu s›rada onun eskiden ö¤retmen-lik yapt›¤› köyün, hiç anlaflamad›kar›muhtar›, yan›nda k›z› Ayfle ile köydeniki delikanl›, ç›k›p gelir. ‹yi huylu,güzel bir k›z olan Ayfle'nin bilgi, görgükazanmas›na Murtaza'n›n büyük kat-k›s› olmufltur. Genç k›z›n gönlü, kü-çüklü¤ünden beri R›dvan'dad›r. Muh-

tar bir yeniçeri ayaklanmas›nda, flimdiiçinde bulunduklar› kona¤›n sahibifleyhülislam›n, kaçarken alt›nlar›n›bahçeye gömdü¤ünü anlat›r. Köydengelen delikanl›lardan ‹brahim'e göre,bir cariye alt›nlar gömülürken görmüfl-tür, kendi anal›¤› da o cariyenin toru-nudur! Bahçede bafllayan kaz›lardaalt›nlar birer ikifler ç›kmaya bafllar.Bu s›ralarda Murtaza'n›n bafl› okuldabir derde girer: Sandalyesine i¤ne ko-yan bir ö¤rencisinin kula¤›na vurdu¤uiçin, çocuk sa¤›r olmufltur!

Murtaza için bir kovuflturma bafl-lat›l›r. Bas›n›n diline düfler, ö¤retmen-likten ayr›lmak zorunda kal›r, geçiminisürdürmek için de sonunda Hüsamet-tin'in istedi¤i bakkal dükkân›n› açar.

Derken okuldaki çocu¤un kula¤›n-daki rahats›zl›¤›n, küçüklü¤ünde ge-çirdi¤i k›zam›k hastal›¤›ndan kald›¤›,kovuflturma iflini ise Murtaza'n›n ba-fl›na Hac› Hüsamettin'in sard›¤› anla-fl›l›r. Define söylentisi de yaland›r:

Çiftlik komflusu köylüleri kona¤a

BD KASIM 2012

T›pat›p Tiyatro Toplulu¤u’nun sergiledi¤i Paydosoyunu uyarlamas›ndan bir sahne

M

68

Hüsamettin getirmifl, kaz›dan ç›kt›¤›san›lan alt›nlar› da k›z›yla R›dvan'›nevlenmesini sa¤lamak için o vermifltir!R›dvan'›n evlilik ifli ise flafl›lacak gelifl-meler gösterir:

yfle'nin duygular› delikanl›-da da karfl›l›k bulmufltur.Gençlerin iliflkisi geliflirkenancak masallarda yer alabi-

lecek bir raslant› yaflan›r:Murtaza'n›n evinin alt›ndaki dük-

kânda tenekecilik yapan bir Salih ustavard›r. Kufl merakl›s›, yetmifllik biryaln›z adamd›r. Ayfle'nin babas›n›nSivriköy muhtar› de¤il, gerçekte Salihusta oldu¤u ortaya ç›kar. Salih ustadeniz subay› imifl. Geçirdi¤i hastal›knedeniyle çürü¤e ç›kar›l›nca tersanedekamac› ustas› olmufl. Kurtulufl Sava-fl›'nda Anadolu'ya geçmifl. Ankara'daevlenmifl, bir de k›z› olmufl. Cephedeesir düflmüfl. Döndü¤ünde ailesinibulamam›fl. Muhtar Hasan o s›ralarda

Ayfle'nin k›sa bir süre sonraölen annesiyle evlenmifl. Kü-çük k›z da onun yan›nda büyü-müfl! R›dvan, Hac› Hüsamet-tin'in k›z›yla de¤il, Ayfle'yleevlenecektir. ‹ftiraya u¤rad›¤›ortaya ç›kan Murtaza, ö¤ret-menli¤e dönebilecektir. Ancakbahçeden ç›kan alt›nlar Hüsa-mettin'in cebinden ç›kt›¤›, bü-yük masraf yapt›¤› bakkal

dükkân› için yüklü hava paras› da ver-di¤i için ö¤retmen Murtaza'n›n eli ko-lu ba¤l›d›r. Görmüfl geçirmifl arkadafl›Muhittin, Murtaza'n›n ayak uydurama-d›¤› bu ortam› flöyle anlatm›flt›r:

"Toplumda denge bozuldu, kanta-r›n topu kaçt›. Ö¤retman misin, yazarm›s›n, bilim adam› m›s›n seni bekleyensefalet. Hammal m›s›n, bakkal m›s›n,marangoz veya dülger misin seni bek-leyen refah, servet. Okumak kabahatoldu .(...) Bir arkadafl›m var benimgibi. Üniversitede doçentti. Neredeyseprofesör olacakt›. Bast› istifay› ya¤c›oldu... Do¤u illerine gidip ya¤ toplu-yor. Getirip ‹stanbul'da sat›yor... ‹ki

BD KASIM 2012

ARomantik edebiyattankalma ö¤elere bol bolyer verilen oyun,tiyatronun birzamanlar gözdesisay›lan tiradlardanbiriyle sona erer.

Yalova Halk E¤itim Merkezitaraf›ndan sahnelenen oyunun afifli

69

y›lda bir apartman yapt›."Romantik edebiyattan kalma öge-

lere bol bol yer verilen oyun, tiyatro-nun bir zamanlar gözdesi say›lan ti-radlardan biriyle sona erer. Murtaza,kendisini tutuklu gibi gördü¤ü bakkaldükkândad›r. Düfllem dünyas›nda iseö¤rencileri ile karfl› karfl›yad›r:

"K⤛t kalem al›n çocuklar. Yazd›-raca¤›m parçan›n ad› 'Okul'. (...)Çocuklar okulu sevin, okumay› sevin...Yaflamda en temiz yer buras›, en gü-zel fley okumak... Sonra ikisini de çok,pek çok arayacaks›n›z... Çocuklar oku-lu sevin, okumay› sevin... Yaflamdaen temiz yer buras›, en güzel fley oku-mak... D›flars› karanl›k, gürültülü,korkunç. (Solu¤unu kuvvetle içine çe-

kerek) Oh, buran›n havas›nda bile birbaflka koku var. Dinginlik ve erinçkokuyor. A¤r›dan s›zlayan bafl›m din-leniyor. Okulunuzu sevin, ö¤etmeninizisevin çocuklar."

urtaza'n›n bekçi düdü¤üile kesilen duygulu söz-leri yine öyle sona erer: "Oo, vaktin nas›l geç-

ti¤ini duymad›k. Bak›n düdük öttü.Ders bitti. Haydi çocuklar paydos!.."

Cevat Fehmi Baflkut'un "Paydos"u, 2. Dünya Savafl› y›llar›nda ortam›sarm›fl ekonomi ve ahlâk bozuklu¤u-nun tiyatro sahnesindeki duygulu yan-s›mas›d›r. •

konurertop@butundunya.com.tr

BD KASIM 2012

M

Kad›n üzerine düflünceler

ad›nlar sevdi¤ierkek cinayet ifllese bile hoflgörülü olurlar.E¤er sevmiyorlarsa onlar›n ilmine bilede¤er vermezler.

Honore de Balzac

Kad›n erke¤in gerdanl›¤›d›r. Takt›¤›ngerdanl›¤a dikkat et.

Jane Austen

Kad›n›n en iyisi kocas›n› mutlu edendir.Isaac Newton

Önemli iflleri yaratanlar genellikleerkeklerdir ancak erkekleri yaratanlarda kad›nlard›r.

Romain Rolland

Kad›nlar çocuklar› erkeklerden daha iyianlarlar. Asl›nda erkeklerin hepsi birerçocuktur.

Friedrich Nietzsche

Kad›n›n çehresi kocan›n ne oldu¤unu,erke¤in gömle¤i kad›n›n ne oldu¤unugösterir.

Yugoslav sözü

Kad›n› güzel yapan Tanr›, sevimli yapanda fleytand›r.

Victor Hugo

Uygarl›k seçkin kad›nlar›n eseridir.Ralph Emerson

K