Cetvel-12 Büyüklük Faktörü kb

d,mm 10 20 30 50 100 200 250 300

kb 1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,57 0,56 0,56

Cetvel-13 Sıcaklık Faktörü kd Cetvel-13 Güvenirlik Faktörü kg

T(oC) kd

T≤350 1

350<T≤500 0,5

Şekil-1 Yüzey düzgünlüğü faktörü ky

Güvenirlik (%) kg

50

90

95

99

99,9

99,99

99,999

1,0

0,897

0,868

0,814

0,753

0,702

0,659

Şekil-2a Tam değişken eğilme ve tam değişken eksenel kuvvetlere maruz çelik ve dövme

alüminyum alaşımları için çentik duyarlılığı (hassasiyet) faktörü q

Şekil-2b Tam değişken burulmaya maruz çelik ve dövme alüminyum alaşımları için çentik

(hassasiyet) duyarlılığı faktörü q

Cetvel-15 Malzemelere göre çentik duyarlılığı(hassasiyet) faktörü q

Malzeme “q” değeri Malzeme “q” değeri

Karbon çelikleri 0,4-0,6 Sementasyon çelikleri 0,5-0,7

Islah çelikleri 0,6-0,9 Yay çelikleri 0,9-0,96

Dökme demir 0,2-0,25 Hafif metaller 0,3-0,6

Şekil-3 Eğilmeye çalışan millerde teorik gerilme yığılması faktörü (Kt)

Şekil-3.1.Eğilmeye çalışan kademeli mil (Kt)

Şekil-3.2. Eğilmeye çalışan çentikli mil (Kt)

Şekil-3.3. Eğilmeye çalışan enine delikli mil (Kt)

Şekil-4 Burulmaya çalışan millerde teorik gerilme yığılması faktörü (Ktτ)

Şekil-4.1. Burulmaya çalışan kademeli mil (Ktτ)

Şekil-4.2. Burulmaya çalışan çentikli mil (Ktτ)

Şekil-4.3. Burulmaya çalışan enine delikli mil (Ktτ)

Şekil-4.4. Burulmaya çalışan kama kanallı mil (Ktτ)

Şekil-5 Çekmeye çalışan millerde teorik gerilme yığılması faktörü (Kt)

Şekil-5.1. Çekmeye çalışan kademeli mil (Kt)

Şekil-5.2. Çekmeye çalışan çentikli mil (Kt)

Şekil-6 Çekmeye veya basmaya çalışan çubuklarda teorik gerilme yığılması faktörü (Kt)

Şekil-6.1. Çekmeye veya basmaya çalışan çentikli çubuk (Kt)

Şekil-6.2. Çekmeye veya basmaya çalışan ani kesil değişimli çubuk (Kt)

Şekil-6.3. Çekmeye veya basmaya çalışan enine delikli çubuk (Kt)

Şekil-7 Eğilmeye çalışan çubuklarda teorik gerilme yığılması faktörü (Kt)

Şekil-7.1. Eğilmeye çalışan çentikli çubuk (Kt)

Şekil-7.2. Eğilmeye çalışan ani kesit değişimli çubuk (Kt)

Şekil-7.3. Eğilmeye çalışan enine delikli çubuk (Kt)

Cetvel-16 Çentik faktörü Kç için genel ipucu değerleri

Çentik Formu Zorlanma Şekli Malzeme2

Kç ≈3

1.Çentikli mil (Yuvarlak çentik)

2. Çentikli mil (Yuvarlak çentik)

3.Milde segman kanalı

4.Kademeli mil (Yatak muylusu)1

5. Kademeli mil (Yatak muylusu)1

6.Milde uygu kaması kanalı

7. Milde uygu kaması kanalı

8. Milde uygu kaması kanalı

9. Milde uygu kaması kanalı

10. Milde disk yay kanalı

11.Kamalı mil

12.Milin sabit göbeğe geçiş yeri

13.Milde veya aks’ta enine delik

(yağlama deliği)1

14.Enine delikli yassı çubuk

15. Enine delikli yassı çubuk

Eğilme

Burulma

Eğilme veya Burulma

Eğilme

Burulma

Eğilme

Eğilme

Burulma

Burulma

Eğilme veya Burulma

Burulma

Eğilme

Burulma

Eğilme veya Burulma

Çekme

Eğilme

St 37….St 60

St 37….St 60

St 37….St 60

St 37….St 60

St 37….St 60

St 37….St 60

St, σK>600

St 37….St 60

St, σK>600 St 37….St 60

St 37….St 60

St 37….St 60

St 37....St 60

St 37….St 60

St 37

St 37

1,5….2,2

1,3….1,8

2,5….3

1,5….2,0

1,3….1,8

1,7 (1,5)4

2,0 (1,6)4

1,6 (1,4)4

1,8 (1,5)4

2,0….3,0

2,0….2,5

2

1,5

1,4….1,7

1,6….1,8

1,3….1,5

1 Ölçülerin kesin belirli olması halinde diğer diyagramlardan bulunur.

2 σK N/mm

2; Verilen malzemelerin dışındaki malzemelerde σK değerleri belirleyicidir.

3 Kç’nin büyük değerleri malzemenin artan

kopma mukavemetinde ve çentiğin artan keskinliğinde alınır.

4 ( ) içindeki değerller mil ucına disk freze çakısı ile açılmış kama kanalları içindir.

Cetvel-17 Emniyet katsayıları

Statik zorlanmada emniyet katsayıları

s= 1,25.1,5

Kesinlikle tespit edilebilen kuvvetler ile gerilmelere maruz ve kontrol edilebilen şartlar

altında çalışan olağanüstü güvenilir malzemeler için. Hafiflik şartının önemli bir istek

olduğu yerlerde öncelikle kullanılır.

s= 1,5…..2 Nispeten sabit çevre şartları altında çalışan ve kolayca tespit edilebilen kuvvetler ile

gerilmelere maruz tanınmış malzemeler için

s= 2……2,5 Normal çevre şartlarında çalışan ve tespit edilebilen kuvvetler ile gerilmelere maruz

orta kaliteli malzemeler için

s= 2,5….3 Normal çevre, kuvvet ve gerilme şartlarında çalışan az denenmiş ve kırılgan

malzemeler için

s= 3……4

Normal çevre, kuvvet ve gerilme şartlarında çalışan az denenmiş ve kırılgan

malzemeler için. Belirsiz çere şartlarında çalışan veya belirsiz gerilmelere maruz

tanınmış malzemeler için de uygulanmalıdır.

Değişken zorlanmada emniyet katsayıları

s=2

Eğer dış kuvvetler kesin olarak belirlenemiyorsa veya maks. yükün tekrar sıklığı %100

ise (örneğin: motorlarda, pompalar, sürekli rejim halindeki türbinlerde veya kuvvetli

darbeli yüklemelerde)

s=1,5 Maks. yükün tekrar sıklığının %50 olması halinde (örneğin: takım tezgahları, iletim

makinaları, kuvvet ve iş makinalarının kalkış ve durma fazlarında) ve normal şartlarda

s=1,25

Maks. yükün tekrar sıklığının %25 olması halinde (örneğin: kaldırma makinaları) veya

eğer dış kuvvetler rejim halindeki işletme şartlarında belli ise veya imalat parçalarının

kesin olarak bilinen işletme şartlarında kontrolu söz konusu ise

Cetvel-17a Değişken zorlanmada mukavemet değerleri arasındaki bağıntılar

σK ≤ 1400 MPa σK > 1400 MPa

Çelik

Eğilme σ’eD =0,5 σK σ’eD =70 MPa

Çekme σ’ÇD =0,4 σK σ’ÇD =60 MPa

Burulma τAK≈0,58 σAK ; τK≈0,58 σK ; τ’D≈0,58 σ’eD= 0,29 σK

σK ≤ 600 MPa σK > 600 MPa

Dökme demir ve dökme çelik

Eğilme σ’eD=0,4 σK (N=106) σ’eD=280 MPa

Burulma τ’D≈0,8 σ’D= 0,32 σK

σK ≤ 330 MPa σK > 600 MPa Alüminyum alaşımları

Eğilme σ’eD=0,45 σK (N=5x108) σ’eD=130 MPa

Cetvel-18 Bazı metallerin mekanik özellikleri

Malzeme Elastiklik modülü

E, [MPa] Kayma modülü

G, [MPa] Poisson Oranı

Özgül ağırlık, [MPa]

Çelik 2,1093-105 0,8086-10

5 0,292...0,303 7.8057

Dökme çelik 2,0389-105 0,7875-10

5 0,265 7,7504

Paslanmaz çelik 1,9405-105 0,7453 10

5 0,305 7,7504

Nikel alaşımlı çelik 2,1093105 0,8086-10

5 0,291 7,7504

Dökme demir 1,0195-I05 0,421910

5 0,210...0,270 7,1968

Alüminyum ve alaşımları

0,7242-105 0,2672-10

5 0,334 2,7126

Nikel - gümüş alaşımı 1,3007-105 0,4922-10

s 0,322 8,7469

Fosfor bronzu 1,1320-105 0.4219-10- 0,349 8,1656

Magnezyum ve alaşımları

0,4570-105 0,1687 10

5 0,350 1,7992

Molibden 3,3749-105 1,1953-10

5 0,307 10,1862

Titanyum 1,0546-105 - - 4,4841

Cetvel-19 Çeşitli malzemelerin yüksek sıcaklıktaki mukavemet değerleri Cetvel-20 Çeşitli malzemelerin alçak sıcaklıktaki mekanik özellikleri

Mukavemet değerleri σAK [MPa] σK [MPa] ε5, %

Sıcaklık, °C +20 -78 -197 +20 -78 -197 +20 -78 -197

C 10 270 390 790 380 460 740 400 470 100

Ck 22 Hacim merkezli

kübik

250 330 770 480 540 780 340 380 20

Ck 60 340 410 860 770 860 1030 200 200 40

C 85 —

370 920 720 840 920 160 140 12

AlCuMg Yüzey merkezli

kübik

310 330 430 440 470 570 150 150 150

Cu 99, 95 57 58 64 220 260 340 570 540 660

V2A-çeliği 240 410 480 650 1180 1610 870 500 450

Sembol

100000 saat için 10000 saat için

500°C σK σ1

550°C σK σ1

600°C σK σ1

650°C σK σ1

700°C σK σ1

750°C σK σ1

800°C σK σ1

15Mo3 10 7 — — — — — — — — — — — —

15CrMo3 9 8 — — — — — — — — — — — —

13CrMo44 14 11 5 4 — — — — — — — — — —

13CrMoV42 16 10 5 4,5 — — — — — — — — — —

10CrMo910 15 10 6,5 4 3,5 3 — — — — — — — —

22CrMo54 16 14 6,5 3,5 — — — — — — — — — —

24CrMoV55 28 25 10 4,5 — — — — — — — — — — X22CrMoWVl21 13 10,5 4,5 3 — — — — — — — —

X10CrNiNb189 — — 1 10 8 7 7 3,5 6,5 5 — — — —

XSCrNiNbl613 — — 17 11,5 11 8 7 5,5 7,5 6 — — — — X8CrNiMoNb*6l3 — — 19 13 13 9 8,5 6.5 8 6,5 — — — —

X8CrNiNbl6l3 +B — — 21 16 15 11 9,5 6,5 10 7 — — — — X8CrNiMoNb1613+B — — 25 20 17,5 15 13,5 10 11 7 — — — —

CoCrNi — — — — 24 19 18 14 19 10 11 7 6 4

CoNiCr — — — — — — 19 17 19 12 13 9 9 6

Nimonic80A — — — — — — 14 13,5 17,5 16 8 7 4 3,5

Nimonic 90 — — — — — — 24,5 24 31,5 20 13 12 7 6,5