SU ÇERÇEVE DİREKTİFİNİN UYGULANMASI VE NEHİR HAVZA

YÖNETİM PLANLARININ HAZIRLANMASI KONUSUNDA

EĞİTİCİLERİN EĞİTİMİ PROJESİ

CEREN AKSU

MODÜL-5

İZMİR, 2015

•Su çerçeve direktifi

•Uygulama süreci aşamaları

• 1.Aşama (sulardaki mevcut durum, çevresel hedefler, izleme

programları, boşluk analizi)

• 2.Aşama (nehir havzası yönetim planı, önlemler programı)

• 3.Aşama (önlemler programının uygulanması, uygulamanın durumuna

dair ara rapor, suya ilişkin sorunların güncellenmesi, NHYP revizyonu)

•Katılımcılık

•Hassas Alanlar (çalışma alanı)

İÇERİK

• AB üye 25 ülkede yapılan çalışmada katılımcıların yaklaşık

yarısının (%47) «su kirliliği» konusunda endişe duydukları tespit

edilmiştir.

• Suyun korunması AB’nin öncelikli politikalarından biri haline

gelmiştir.

• Birliğin su politikası: «kirletilmiş suların yeniden temiz hale

getirilmesi, suyun temizliğinden emin olunması ve bunun

korunması»

SU ÇERÇEVE DİREKTİFİ

Yüzme Suyu Direktifi

Kuş Direktifi

İçme Suyu Direktifi

Büyük Endüstriyel Kazalara İlişkin Seveso Direktifi

Çevresel Etki Değerlendirme Direktifi Arıtma Çamuru Direktifi

Kentsel Atıksu Arıtma Direktifi

Bitki Koruma Ürünleri Direktifi

Nitrat Direktifi

Habitat Direktifi

SU ÇERÇEVE DİREKTİFİ

SU ÇERÇEVE DİREKTİFİ

Direktif Adı Türk Mevzuatına Uyumlaştırma

Yüzme Suyu Direktifi Yüzme Suyu Kalitesi Yönetmeliği

Habitat Direktifi ve Kuş Direktifi -

İçme Suyu Direktifi İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik

Büyük Endüstriyel Kazalara İlişkin SEVESO

Direktifi

Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin

Azaltılması Hakkında Yönetmelik

Çevresel Etki Değerlendirmesi Direktifi Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği

Arıtma Çamuru Direktifi Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta

Kullanılmasına Dair Yönetmelik

Kentsel Atıksu Arıtma Direktifi Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği

Bitki Koruma Ürünleri Direktifi Bitki Koruma Ürünleri Kontrol Yönetmeliği

Nitrat Direktifi Tarımsal Kaynaklı Nitrat Kirliliğine Karşı Suların

Korunması Yönetmeliği

Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Direktifi -

SU ÇERÇEVE DİREKTİFİ

SU ÇERÇEVE DİREKTİFİ• Suyun korunması faaliyetinin tüm sular için uygulanması,

• 2015 yılına kadar iyi su durumuna ulaşılması,

• Nehir havzasını temel alan su yönetimi,

• Kalite standartları ve emisyon limitlerinin entegre edildiği yaklaşım,

• Doğru fiyat tespiti ve adil ücretlendirme,

• Halkın katılımı,

• Mevzuatın kolaylaştırılması unsurlarının ana hedefler olarak

birleştirilmesiyle;

22 Kasım 2000 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

SU ÇERÇEVE DİREKTİFİ

Nehir Havzası

Yönetim Planı

(NHYP)

Çevresel

Hedefler

Boşluk

Analizi

Önlemler

Programı

Sulardaki

Mevcut

Durum

NHYP

Revizyonu

İzleme

ProgramlarıUygulamaların

Durumuna Dair

Ara Rapor

Suya İlişkin Sorunların

Güncellenmesi

Önlemler

Programının

Uygulanması

1. Aşama 2. Aşama 3. Aşama

Katılımcılık

1

2

3

Uygulama Sürecinin Aşamaları

Sulardaki Mevcut Durum

Su kütlesi: Ekolojik şartların değerlendirilmesi gereken idari bir

birimdir.

Su kütleleri neden belirlenir??

1. Kategori farklılıkları

2. Fiziksel özellikler

3. Hidromorfolojik değişiklikler

4. Ekolojik durum

5. Koruma alanları

6. Tipolojide değişiklik

1. AŞAMA

Sulardaki Mevcut Durum

Su kütleleri neden belirlenir ??

1. Kategori farklılıkları

2. Fiziksel özellikler

Jeolojik ve hidromorfolojik özellikler (örn. Yüksek mineralizasyon,

düşük mineralizasyon)

Su kütlesi_1 Su kütlesi_2 Su kütlesi_3

Göl

NehirNehir

1. AŞAMA

Sulardaki Mevcut Durum

Su kütleleri neden belirlenir ??

3. Hidromorfolojik değişiklikler

Örn. Su kütlesi_2’de arazi drenajı gerçekleştirilmiş olabilir.

Hidromorfolojik değişiklikler: doğal, yapay, büyük ölçüde değiştirilmiş

Su kütlesi_1 Su kütlesi_2 Su kütlesi_3

Nehir Nehir

1. AŞAMA

Sulardaki Mevcut Durum

Su kütleleri neden belirlenir ??

4. Ekolojik durum

Bir su kütlesi direktifin izleme programları çerçevesinde tek bir

ekolojik durum sınıfına dahil edilebilir.

Çok iyi-iyi-orta-kötü-çok kötü

Su kütlesi_1 Su kütlesi_2 Su kütlesi_3

1. AŞAMA

Sulardaki Mevcut Durum

Su kütleleri neden belirlenir ??

5. Koruma alanları

•İnsani kullanım için su çekimi alanları

•Ekonomik açıdan önemli sucul türlerin korunması için ayrılmış alanlar

•Rekreasyonel alanlar

•Besin maddesi (nütrient) açısından hassas alanlar

•Habitat ve türlerin korunması için ayrılmış alanlar

6. Tipolojideki değişiklik

•Rakım, derinlik, yağış, jeoloji, eğim, drenaj alanı vb.

1. AŞAMA

Çevresel Hedefler

Çevresel hedef: Bir su kütlesindeki sucul canlıların en yüksek

mertebede korunması için kimyasal, fiziko-kimyasal, ekolojik,

hidromorfolojik ve miktar açısından su kütlesinin ulaşabileceği en iyi su

durumunu ifade eder.

Direktifin çevresel hedefi: AB sınırları içerisindeki tüm yer altı ve

yerüstü sularını 2015 yılına kadar iyi durumuna ulaştırmaktır.

1. AŞAMA

Çevresel Hedefler

1. AŞAMA

Çevresel Hedefler

Doğal su kütlesi

BÖD, yapay su

kütlesi

Yer altı suları

İyi ekolojik durum + iyi

kimyasal durum

İyi ekolojik potansiyel

İyi miktar + iyi

kimyasal durum

1. AŞAMA

Çevresel Hedefler

•Nihai tarihin uzatılması, diğer bir ifadeyle, iyi durumun 2021 veya 2027’de veya en

geç 2027’den sonra doğal koşulların izin verdiği en kısa sürede sağlanması (4.4

Maddesi),

•Belli koşullar altında daha esnek hedeflerin başarılması (4.5 Maddesi),

•Doğal sebepler veya mücbir sebeplerden dolayı su durumunda geçici bozulmanın

meydana gelmesi (4.6 Maddesi),

•Yeni bir sürdürülebilir insani gelişim faaliyeti sonucu olarak yerüstü sularının

fiziksel özelliklerinde yeni değişikliklerin veya yeraltı suyunun seviyesindeki

değişikliklerin meydana gelmesi veya yer üstü suyu kütlesinin durumundaki

bozulmanın önlenememesi (çok iyi durumdan iyi duruma düşmesi dahil) (4.7

Maddesi),

Muafiyet

1. AŞAMA

Sulardaki Mevcut Durum

Önemli su yönetimi konuları: Su Çerçeve Direktifinin

çevresel hedeflerine ulaşma gücünü riske atabilecek konular

•Devam eden insan aktiviteleri (tarımda su çekimi, gübre-

pestisit kullanımı, endüstriyel faaliyetler vb.)

•Geçmiş aktiviteler (kapatılmış maden alanları, kirlenmiş

alanlar vb.)

•Yeni gelişmeler (altyapı projeleri vb.)

1. AŞAMA

İzleme Programları

Gözetimsel izleme

• Doğal şartlarda ortaya çıkan değişimler izlenir

Operasyonel İzleme

• Risk altındaki su kütleleri izlenir (temel bir kirlilik üretimi vb.)

Araştırmacı İzleme

• Sorun tespiti halinde belirli bir su kütlesi için somut izleme yapılır

1. AŞAMA

Boşluk Analizi

Su kütlesinin mevcut durumu

Ulaşılması hedeflenen durum

1. AŞAMA

Önlemler Programı

Hedeflere ulaşmak amacıyla her bir nehir havzası bölgesi

için önlemler programı oluşturulmalıdır.

Su Çerçeve Direktifi kapsamında iki tip önlem

tanımlanmaktadır:

1.Temel Önlemler

2.Tamamlayıcı Önlemler

2. AŞAMA

Önlemler Programı

1.Temel Önlemler: Mevcut AB mevzuatında yer alan bütün önlemleri içermektedirve önlemler programının minimum gereksinimleridir.

Temel önlemler listesinde yer alması gereken direktifler;• Yüzme Suyu Direktifi (2006/7/EC)

• Kuş Direktifi (79/409/EEC)

• İçme Suyu Direktifi (80/778/EEC) Direktif (98/83/EC) ile değiştirilmiştir.

• Büyük Kazalar Direktifi (96/82/EC)

• Çevresel Etki Değerlendirme Direktifi (85/337/EEC)

• Arıtma Çamuru Direktifi (86/278/EEC)

• Kentsel Atıksu Arıtma Direktifi (91/271/EEC)

• Bitki Koruma Ürünleri Direktifi (91/414/EEC)

• Nitrat Direktifi (91/676/EEC)

• Habitat Direktifi (92/43/EEC)

• Entegre Kirlilik Önleme Kontrol Direktifi (96/61/EC) (23 Ekim 2000 tarih ve 2000/60/EC sayılı AB Su Çerçeve Direktifi)

2. AŞAMA

Önlemler Programı

2. Tamamlayıcı Önlemler: Temel önlemlerin uygulanması

belirlenen süre içerisinde istenen hedeflere ulaşılmasında yeterli

kalmıyorsa tamamlayıcı önlemler alınabilir.

Tamamlayıcı önlemler arasında,

• Su çekim kontrolleri,

• Akiferlerin yapay beslenmesi,

• Eğitim projeleri,

• Sulak alanların rekreasyonu ve restorasyonu gibi önlemler yer

almaktadır.

2. AŞAMA

Önlemler Programı

Önlemler programının oluşturulmasında ekonomik analiz önemli bir

parçayı oluşturur. Bu kapsamda;

• Maliyet etkinliği analizi: hedefe ulaşmak için en düşük maliyetli

seçeneğin belirlenmesi

• Fayda-maliyet analizi: bir faaliyet ya da projenin fayda ve

maliyetlerinin karşılaştırılarak karar verme sürecine katkı sağlanması

• Orantısız maliyet analizi:bir faaliyet ya da projenin

gerçekleştirilmesinin orantısız maliyete neden olup olmadığı

2. AŞAMA

Önlemler Programı

Önlemler programının oluşturulmasında ekonomik analiz önemli bir

parçayı oluşturur. Bu kapsamda ekonomik analiz;

• Olası önlemlerin fayda ve maliyetlerinin belirlenmesi,

• Büyük ölçüde değiştirilmiş su kütlelerinin tespiti,

• Maliyet etkin bir önlemler programının oluşturulması,

• Orantısız maliyetin değerlendirilmesi,

• Önlemler programının finansal uygulanabilirliğinin

değerlendirilmesi,

• Su kütlesine ilişkin kalıcı ya da geçici muafiyetlerin alınması

alanlarında değerlendirilir.

2. AŞAMA

Nehir Havzası Yönetim Planı

Su Çerçeve Direktifinin uygulanmasındaki temel yapıtaşıdır.

2. AŞAMA

Nehir Havzası Yönetim Planı

Plan hazırlanırken gözönüne alınacak temel ilkeler;

• Sürdürülebilir kalkınma

• Entegresyon

• Tedbir

• Kirleten öder

• Şeffaflık

2. AŞAMA

Nehir Havzası Yönetim Planı

• Nehir Havzası Bölgesinin belirlenmesi

• Nehir Havzası Bölgesinin karakteri

• Önemli insan etki ve baskılarının özeti

• Korunan alanların belirlenmesi ve haritalanması

• İzleme ağları haritası

• Çevresel hedefler listesi

• Ekonomik analiz özeti

• Önlemler Programı özeti

• Özet de dahil olmak üzere detaylı programın onayı

• Önlem ve sonuçlar ile ilgili halkın bilgilendirilmesi ve katılımı ile ilgili özet

• Yetkili kurumlar listesi

• Halktan bilgi ve görüş prosedürleri ve iletişim noktalar

2. AŞAMA

Su kütlelerinin belirlenmesi

Ekolojik ve kimyasal statü değerlendirmesi

Önlemler Programı

Önemli su yönetimi konuları (ÖSYK)

2. AŞAMA

Nehir Havzası Yönetim Planı

Sınır aşan sulara ilişkin olarak çerçeve direktifte;

“Suyun kullanımının sınırları aşan etkilerinin olabileceği bir nehiryatağında, bu Direktif uyarınca oluşturulan çevresel hedefleringerçekleştirilmesi şartları ve özellikle bütün önlem programları bütünnehir yatağı bölgesi için koordine edilmelidir. Topluluk sınırlarınıaşan nehir yatakları için, Üye Devletler ilgili üye olmayanDevletlerle uygun koordinasyonu sağlamaya çabagöstereceklerdir.”

İfadesi yer almaktadır.

2. AŞAMA

Nehir havza yönetim planları 6 yıllık süreçler için

hazırlanır ve her 6 yılda bir gözden geçirilerek

güncellenir.

2009 2015 2021 2027

3. AŞAMA

•Önlemler programı ve nehir havza yönetim planları

yayımlanmasının ardından 3 ay içerisinde Avrupa

Komisyonu’na iletilir.

•Sonrasında üye ülkeler önlemler programının

uygulanmasındaki gelişmelerin yer aldığı ara raporu iletirler.

Komisyon ise gelişmelerin yer aldığı raporu her altı yılda bir

yayımlar.

3. AŞAMA

Nehir havzası yönetim planlarının oluşturulması, gözden

geçirilmesi ve güncellenmesinde:

!!! Halkın katılımı zorunludur !!!

Hangi seviyede katılım ??

Bilgi akışı(zorunlu) İstişare(zorunlu) Aktif katılım(teşvik edilmeli)

Yetki Artar

KATILIMCILIK

Neden gereklidir?

•Olası çatışmaları önceden çözümler, sahiplenme ve güven sağlar

•İnsanlar, geçimleri ve çevre için uzun vadeli sürdürülebilir çözümler

belirlenmesine katkıda bulunur

•Su yönetimi konularında farkındalık yaratır

•Yerel bilgi ve uzmanlığa erişim için ortam yaratır

•Gelecekteki çalışmalar hakkında bilgi sağlar (tedbirler programı

uygulaması)

KATILIMCILIK

HASSAS ALAN???

Ötrofik olduğu belirlenen veya gerekli önlemler alınmazsa

yakın gelecekte ötrofik hale gelebilecek doğal tatlı su

gölleri, diğer tatlı su kaynakları, haliçler ve kıyı suları, önlem

alınmaması halinde yüksek nitrat konsantrasyonları

içerebilecek içme suyu temini amaçlanan yüzeysel tatlı

sular ve daha ileri arıtma gerektiren alanlar

Besin

maddesince

zengin

HASSAS ALANLAR

HASSAS ALANLAR

Yüzme Suyu Direktifi

Kuş Direktifi

İçme Suyu Direktifi

Büyük Endüstriyel Kazalara İlişkin Seveso Direktifi

Çevresel Etki Değerlendirme Direktifi

Arıtma Çamuru Direktifi

Kentsel Atıksu Arıtma Direktifi

Bitki Koruma Ürünleri Direktifi

Nitrat Direktifi

Habitat Direktifi

Su Çerçeve Direktifi

HASSAS ALANLAR

Su Çerçeve Direktifi (Madde 6, Ek-4)

•İnsani kullanım amaçlı su temini için tahsis edilen alanlar,

•Ekonomik bakımdan önemli sucul türlerin korunması için tahsis

edilen alanlar,

•Yüzme suyu olarak tahsis edilen alanlar dahil, rekreasyon

alanları olarak tahsis edilen su kütleleri,

•Hassas su alanları, nitrata hassas bölgeler dahil olmak üzere

nütrient açısından hassas alanlar,

•Natura 2000 alanları dahil olmak üzere korumanın özellikle su

durumunu koruma ve iyileştirmeye dayandığı habitatlar ya da

türlerin korunması için tahsis edilen alanlar

HASSAS ALANLAR

Kentsel Atıksu Arıtma Direktifi

Hassas alanların tanımlanması Kentsel Atıksu Arıtma Direktifi’nin temelini oluşturur.

•Kentsel atıksular kanalizasyon sistemleri ile toplandıktan sonra hassasalanlara deşarj edilmeden önce ileri arıtmaya tabi tutulmalıdır.

•Hassas alana deşarj edilen atıksudaki fosfor ve azot yükleri her biri için %5oranında azalıyorsa müstakil arıtma tesisleri için Direktifte verilen şartlarınuygulanmasına gerek yoktur.

•Topraklarının tamamında daha ciddi arıtma yapan veya tüm kentsel atık suarıtma tesislerine giren toplam azot ve toplam fosfor yükünün tamamında %75 azalma sağlayan Üye Ülkeler hassas su kütleleri belirlemek zorundadeğildir.

HASSAS ALANLAR

Nitrat Direktifi

Amaç: Tarımsal kaynaklardan gelen nitratın yol açtığı su kirliliğinin

azaltılması ve gelecekte meydana gelebilecek kirlilik artışının

önlenmesidir.

Nitrata Hassas Bölgelerin belirlenmesi Nitrat Direktifinin

zorunluluklarından biridir.

Nitrat Direktifi’ne göre, Üye Ülkeler ulusal topraklarında eylem

programlarını oluşturup uygularlarsa nitrata hassas bölgeleri

belirleme zorunluluğundan muaf tutulmaktadırlar.

HASSAS ALANLAR

Kentsel Atıksu Arıtımı

Direktifi

Hassas Alan Belirleme

Yaklaşımı

Ülkeler

Tüm ülkeyi hassas alan ilan

etmek, tüm ülkede üçüncül

arıtmayı zorunlu tutmak

Avusturya, Belçika, Çek

Cumhuriyeti, Danimarka,

Estonya, Litvanya,

Luxemburg, Malta, Polonya,

Hollanda, Slovakya, İsveç,

Finlandiya, Bulgaristan ve

Romanya

Bağımsız hassas su

kütleleri ve su toplama

havzaları

Güney Kıbrıs, Almanya,

Macaristan, Slovenya,

İspanya, Fransa,

Yunanistan, İrlanda, İtalya,

Portekiz, ve İngiltere

Nitrat Direktifi

Hassas Alan Belirleme

Yaklaşımı

Ülkeler

Tüm ülkeyi Nitrata Hassas

Bölge ilan ederek tek bir

Eylem Planı uygulanması

yaklaşımı

Avusturya, Danimarka,

Finlandiya, Almanya,

İrlanda, Litvanya,

Luxemburg, Malta,

Hollanda, Slovenya

Spesifik Nitrata Hassas

Bölge belirleyerek ayrı ayrı

Eylem Planları

uygulanması yaklaşımı

Güney Kıbrıs, Almanya,

Macaristan, İspanya,

Fransa, Yunanistan, İtalya,

Portekiz, İngiltere, Belçika,

Çek Cumhuriyeti, Estonya,

Polonya, Slovakya, İsveç,

Bulgaristan ve Romanya

TÜRKİYE ???

HASSAS ALANLAR

• SINHA Projesi (kıyısal alanlarda) 2008-2011

• Karadeniz’de Tarımsal Kirliliğin Kontrolü Projesi

• AB Nitrat Direktifinin Türkiye’de Uygulanması Projesi (MATRA)

(2005-2006)

• Türkiye’de Nitrat Direktifinin Uygulanması IPA Projesi (2009-2012)

• Deniz ve Kıyı Suları Kalite Durumlarının Belirlenmesi ve

Sınıflandırılması Projesi (DeKoS) (2011-2013)

HASSAS ALANLAR

Türkiye’de Havza Bazında Hassas Alanların ve Su Kalitesi

Hedeflerinin Belirlenmesi Projesi

Amaç: Türkiye’deki 25 su havzasında bulunan yüzeysel sularda ve

yeraltı sularındaki su kirliliği açısından hassas su alanlarının,

nitrata hassas su alanlarının ve bu alanları etkileyen hassas

bölgelerin tespiti ve su kalitesi hedefleri ile su kalitesinin

iyileştirilmesi için alınacak tedbirlerin belirlenmesidir.

Süre: 2012-2016

Yürütücü: TÜBİTAK MAM-Çevre ve Temiz Üretim Enstitüsü

HASSAS ALANLAR

Türkiye’de Havza Bazında Hassas Alanların ve Su Kalitesi

Hedeflerinin Belirlenmesi Projesi

Proje kapsamında;

•Su Kütlelerinin Belirlenmesi

•Baskı ve Etkilerin Belirlenmesi

•Potansiyel Hassas Alanların Belirlenmesi

•Potansiyel Hassas Alanlarda İzleme Çalışmaları

•Hassas Alanların Belirlenmesi

•Su Kalitesi Hedeflerinin Belirlenmesi

•Hassas Alanlarda Alınacak Tedbirlerin Belirlenmesi

•CBS Verilerinin Entegrasyonu

HASSAS ALANLAR

•AB Su Çerçeve Direktifi Kapsamında Sınıraşan Sular (2013), Orsam Su Araştırmaları Programı

•Sahtiyancı H. (2014), Su Çerçeve Direktifi Kapsamında Çevresel Hedefler ve Önlemler

Programı, Uzmanlık Tezi Orman ve Su İşleri Bakanlığı

•Teknik Destek Projesi Ders Notları

•Türkiye’de Havza Bazında Hassas Alanların ve Su Kalitesi Hedeflerinin Belirlenmesi Projesi,

TÜBİTAK – MAM, 2014

•http://ec.europa.eu/environment/water/water-framework

•http://www.euwfd.com/html/development_of_river_basin_management_plans.html

•http://www.rspb.org.uk/Images/wfdguide_tcm9-137442.pdf

•http://suyonetimi.ormansu.gov.tr/Libraries/su/Uzmanl%C4%B1k_Necla_ADALI_23.sflb.ashx

KAYNAKÇA

TEŞEKKÜRLER