ÇELİK NEDİR ?

ÇELİK, bir Demir (Fe) Karbon (C) alaşımıdır. C’dan başka farklı oranlarda alaşım elementleri ve empürite elementler bulunur. Çeliğe farklı özellikler

kazandıran içerdiği elementlerin kimyasal bileşimi ve çeliğin iç yapısıdır. Çeliğe değişik oranlarda alaşım elementleri katılabileceği gibi, çeşitli işlemler (ıslah,

normalizasyon vs.) ile iç yapı da kontrol edilerek kullanım amacına göre değişik özelliklerde çelik elde edilir.

Manganez (Mn), Fosfor (P), Kükürt (S) ve Silisyum (Si) üretim sırasında hammaddeden kaynaklanan elementler olup, çelik bünyesinde belirli oranlarda

bulunur. Diğer elementler ise (Cr, Ni vs.) ferro-alyajlar halinde istenilen miktarlarda çelik bünyesine ilave edilir.

Çelik demir cevherinden veya hurdadan geri dönüşüm ile iki şekilde üretilmektedir. Sıvı çelik üretildikten sonra döküm ile ingot olarak veya sürekli

döküm yöntemi ile kütük veya blum olarak şekillendirilir.

Vasıflı Çelikler alaşımsız, düşük alaşımlı ve alaşımlı çelikler olup, kitlesel olarak üretilen çeliklerden bazı noktalarda ayrılmaktadır. Bu noktalar;

Üretim yöntemi,

Üretim araçları,

Alt limitlerde bulunan S, P ve diğer empüritelerin ile çözünmüş gaz miktarları.

Çelikler genel olarak aşağıdaki şekilde sınıflandırılmaktadır;

Karbon ve alaşımlı çelik olarak bileşimlerine göre,

Üretim yöntemlerine göre

Son üretim yöntemine göre

Ürün şekline göre

Kullanım yerleri, üretim programları ve deoksidasyon durumlarına göre

Çeliklerin temel özellikleri aşağıdaki gibi özetlenebilir;

Çeliklerin büyük çoğunluğu ısıl işlemlere karşı duyarlıdır. Kimyasal bileşimin yanı sıra uygulanan ısıl işlemler sonucunda istenen sertlik, mekanik ve fiziksel özellik, elektriksel özellik, korozyona ve yüksek sıcaklığa dayanım özelliklerine tam olarak kavuşturulabilir.

Çelikler yapılarının gerektirdiği sıcaklıklara kadar ısıtıldıklarında şekillenme özelliğine kavuşur. (Haddeleme, Presleme, Dövme)

Ayrıca kimyasal bileşim ve iç yapı olarak uygun olan

çelikler haddeleme, presleme gibi yöntemlerle soğuk olarak da şekillendirilebilir.

Talaş kaldırıcı tezgahlarda işlenerek, istenilen şekil ve yüzey düzgünlüğüne getirilebilir.

Kimyasal bileşim olarak uygun olan çelikler kaynak işlemi ile birleştirilebilir.

Çeliklerin büyük bir bölümü çeşitli yöntemler ile metal ile kaplanmaya, emaye yapılmaya, boyanmaya ve plastik maddeler ile kaplanmaya elverişlidir.

ULUSLAR ARASI ÇELİK STANDARTLARI

TS – Türk Standartları

Çeliklerle ilgili Türk Standartları’nın hazırlanmasında DIN-Alman Standartları esas alınmış olup, Alman Standartları

bölümünde yer alan açıklama ve örnekler Türk Standartları için de geçerlidir.

DIN – Alman Standartları

Alman Standartlarında malzeme tanımlaması için 3 değişik sistem kullanılmaktadır.

1. Malzeme Numarası

2. Çeliğin çekme dayanımına göre kısa işareti

3. Çeliğin kimyasal analizine göre kısa işareti

o Karbon Çelikleri

o Düşük Alaşımlı Çelikler

o Yüksek Alaşımlı Çelikler

Malzeme Numarası

Malzeme Numarası                       X .       X    X  X    X

Malzeme Cinsi

(Çelik için 1)

Çelik Türü

Çelik Türü

(Alt Grubu)

Sıra Numarası

 

Çeliğin Çekme Dayanımına Göre Kısa İşareti :

Çeliğin minimum çekme dayanımı (Kgf/mm2) esas alınarak gösterilir.

Örn : St 37

En az 37 Kgf/mm2 veya 370 N/mm2 çekme dayanımına sahip olan çeliği tanımlar.

Çeliğin Kimyasal Analizine Göre Kısa İşareti :

Karbon Çelikleri

“C” ön harfi ile tanımlanır ve “C” harfinden sonra gelen sayı yüzde C miktarının 100 katını gösterir.

Ayrıca diğer özellikler “C” harfinden sonra k, m, q ve f harfleri konularak tanımlanmaktadır.

 

HARFLER TANIM

Ck Genel amaçlı kaliteli karbon çelikleri( Düşük P ve S)

CmKükürt miktarı belli sınırlar içerisinde olan ıslah edilebilir karbon çelikleri

Cq Soğuk şekillendirilebilir karbon çelikleri

Cf Alevle ve indüksiyonla yüzeyi sertleşebilir karbon çelikleri

Düşük Alaşımlı Çelikler

Alaşım elemanlarının ağırlık olarak toplam miktarı %5 veya %5’ ten az çeliklerdir. Bu

çeliklerin kısa işaretindeki ilk rakam Karbon miktarının 100 katı olup, bu sayıdan sonra alaşım elementi veya elementlerinin sembolleri ile daha sonraki sayı ve sayılarla da alaşım elementinin

yüzde olarak ağırlıkları verilmektedir. Bu sayılar aşağıdaki alaşım elementi çarpanına bölünerek o

elementin yüzde ağırlığı bulunur.

Cr, Mn, Si, Ni, Co, W için “4”

Al, Cu, Pb, Mo, V, Ti, Zr, Ti, T için “10”

C, S, P, N için “100”

B için “1000”

Örnek : 41Cr4

41 sayısı; 41/100 = 0,41 ortalama % C miktarını,

4 sayısı; 4/4 = 1 ortalama % Cr miktarını ifade eder.

Yüksek Alaşımlı Çelikler

Alaşım elementlerinin ağırlık olarak toplam miktarı %5’ten fazla olan çeliklerdir. Yüksek alaşımı belirlemek için tüm

ifadenin başına bir “X” işareti konulmuştur. “X” harfinden sonra gelen sayı ortalama C miktarının 100 katıdır. Bu

sayıdan sonra alaşım elementlerinin sembolleri ile bunların yüzde olarak ağırlıklarının miktarları verilir. Tüm alaşım

elementlerinin çarpanları “1” olarak kabul edilir.

Örnek : X20Cr13

20 sayısı; 20/100 = 0,20 ortalama % C miktarını,

13 sayısı; 13/1 = 13 ortalama % Cr miktarını ifade eder.

SAE / AISI – Amerikan Standartları

SAE ve AISI sistemlerinde malzemenin kısa işareti 4 veya 5 haneli sayı sistemi kullanılarak yapılır. 5 haneli sayı sistemi %C miktarı 1’in üzerinde olduğu zaman yapılır. İlk 2 rakam çelik türünü, diğer 2 veya 3 rakam ise %C miktarının 100

katıdır.

AFNOR-FRANSIZ– Fransız Standartları

Çeliğin Çekme Dayanımına göre kısa işareti (Örn:A35)

Çeliğin kimyasal analizine göre kısa işareti

Isıl işlem uygulanabilen C çelikleri (CC işareti ile ifade edilir)

Isıl işlem uygulanması gereken C çelikleri (XC işareti ile ifade edilir)

Düşük alaşımlı çeliklerin ifade şekli DIN normundaki gibidir. Alaşım elementlerini ifade eden harflerden bazıları değişir fakat alaşım elementi çarpanları DIN normundaki gibidir.

Yüksek alaşımlı çeliklerde DIN normundaki “X” ibaresinin yerini “Z” harfi alır. Alaşım elementleri çarpanları ise DIN normundaki gibi “1” dir.

BS– İngiliz Standartları

BS standartlarında çeliklerin kısa işaretleri, kimyasal analizlerine göre altı (6) haneli sayı sembol sistemi

kullanılarak verilir.

İlk üç hane Çelik türü ve ana grubunu, ortadaki hane çeliğin özelliğini belirten harf ve son iki hanede %C miktarının 100

katını ifade eder.

ULUSLAR ARASI ÇELİK YAPIM STANDARTLARI

DIN EN ÇELİK KALİTELERİ

17100 10025 Genel Yapı Çelikleri

1720010083 (Bölüm 1&2)

Islah Çelikleri

    10083 (Bölüm 3)

Borlu Çelikler

17210 10084Sementasyon Çelikleri

17212    Alev ve İndüksiyonla Sertleştirme Çelikleri

17221    Islah Edilebilir Yaylık Çelikler

17230    Rulman Çelikleri

17350     Takım Çelikleri

17440 10088 Paslanmaz Çelikler

1651 10087 Otomat Çelikleri

   

Y A P I      Ç E L İ K L E R İ     K A L İ T E      M U A D İ L      T A B L O S U

MALZEME NO

DIN SAE/AISI AFNOR UNI BS JIS EN GOST

1.0038St 37-2, S235JRG2      E24-2NE Fe 360 B Fe 3610B          St3ps

1.0570St 52-3, S355JO, S355J2G3

   E36-3, E36-4Fe 510 B, C, D

Fe 510 D 1 FF

SM490 A, B, C      17GS

1.0060 St 60-2, E335 A572Gr-65 A 60-2 Fe 60-2 Fe 590-2FN SM 570      St6ps

1.0070 St 70-2     A 70-2 Fe 70-2 Fe 690-2FN          St0

1.1170 28Mn6 1330 20M5 C28Mn 150M19 SCMn1 28Mn6 30G

1.1231 Ck67 1070 XC68 C70 060A67 S70C 2C67 65G

1.0035 St 34-2     A33 Fe 320 Fe 310-0            

1.0144 St 44-3 A573Gr-70 E 28-3Fe 430B, Fe 430C

Fe 430 D1FFSM 400 A, B, C

  St4kp

 

KARBON     Ç E L İ K L E R İ     K A L İ T E      M U A D İ L     

T A B L O S U

MALZEME NO

DIN AISI AFNOR UNI BS JIS EN GOST

1.0301 C10 1010XC10, AF34C10

C10, 1C10 040A10 S10C       10

1.0402 C22 1020XC25, AF42C20

C20, C21, C25

055M15 S22C      20

1.0528C30, C30E, Ck30

1030 XC32 C30 080 M 30 S30C C30E    

1.0501 C35 1035XC38, AF55C35

C35, 1C35 080A32, 35 S35C      35

1.0511 C40 1040 AF 60 C40 C40 080 M 40     C40    

1.0503 C45 10451C45, AF65C45

C45, 1C45080M46, 060A47

S45C       45

1.1206C50E, Ck50, Cf53

1050     C50, C53 080 A 47 S50CC50E, C53

50

1.0535 C55 10551C55, AF70C55

C55, 1C55 070M55 S55C      55

1.1273 90Mn4 1090                             

SEMENTASYON  Ç E L İ K L E R İ  K A L İ T E  

M U A D İ L  T A B L O S U

MALZEME NO

DIN SAE/AISI AFNOR UNI BS JIS EN GOST

1.7131 16MnCr5 5115 16MC4 16MnCr5527 M 17, 590 H 17

16MnCr5 18ChG

    16MnCrS5Pb                           

1.7147 20MnCr5 5120 20MC5 20MnCr5    SMnC 420H   18ChG

1.6587 17CrNiMo6         18NCD6 18NiCrMo7      17CrNiMo7    

1.6523 21NiCrMo2 8620 20NCD2 21NiCrMo2805 H 20, M20

SNCM 220 (H)

20NiCrMo2  

1.7321 20MoCr4                        

1.0412 27MnSi5                           

1.5919 15CrNi6 3115 16NC6          14CrNi6  

1.7262 15CrMo5       12CD4      SCM 415 H    

1.7242 16CrMo4             18CrMo4   SCM 418H    

        19CN5                          

               8622RH                     

                                  815H17      

                                   820H17      

                                  EN35A      

                                  EN352      

                    20NC6            

1.6543 21NiCrMo 2-2 8622                

         A20H                       

 

ISLAH  Ç E L İ K L E R İ  K A L İ T E   M U A D İ L  T A B L O S U

MALZEME NO

DIN SAE/AISI AFNOR UNI BS JIS EN GOST

1.7035 41Cr4 514042C4, 41Cr4

41Cr4

530 A 40, H40, M40

SCr440 (H)

41Cr4 40Ch

1.7218 25CrMo4 413025CD4, 25CrMo4

25CrMo4    SCM 420, 430

25CrMo4 20ChM

1.7223 42CrMo4 414042 CD 4 TS

42CrMo4708 M 40

SCM 440 41CrMo4 40ChFA

1.7223, 1.7225, 1.2332

41CrMo4 4140 42CD438CrMo4, 41CrMo4

708 M 40

SCM440 41CrMo4 40ChFA

1.7228 50CrMo4 4150 50CrMo4   708 A 47

SCM445H 50CrMo4  

1.6580 30CrNiMo8 4340 30CND8   817 A 37

SNCM 431 30NiCrMo8 40Ch2N2MA

1.6582 34CrNiMo6 4337 35NCD635NiCrMo6 KB

817 M 40

SNCM 447 34CrNiMo6 38Ch2N2MA

1.8915 51CrV450CV4, 51CrV4

50CrV4735 A 51, H51

SUP 10 P460NL1  

1.654640NiCrMo 2-2

8640 40NCD240NiCrMo2 (KB)

3111-Type 7

SNCM 240   38ChGNM

         605M36       605 M 36   EN16    

        EN 16               

1.2208 31CrV3               

YAY  Ç E L İ K L E R İ  K A L İ T E   M U A D İ L  T A B L O S U

MALZEME NO

DIN SAE/AISI AFNOR UNI BS JIS EN GOST

1.5026 55Si7 925555S7, 56SC7

55Si7 251 A 58     55Si7 55S2

1.5027 60Si7 9260 60S7 60Si7251 A 60, 251 H 60

    60S2

1.7108 60SiCr7 926260SC7, 61SC7

60SiCr8          

1.8159 50CrV4, 6150 50CV4 50CrV4 735 A 51, SUP 10   50ChGFA

51CrV4 H51

1.5142 60SiMn5              20NiCrMo2  

1.7176 55Cr35160, 5155

55C3 55Cr3525A58, A60, H60

SUP 9A 55Cr3 50ChGA

  54SiCrV6                

  62SiCr5              

 

OTOMAT   Ç E L İ K L E R İ   K A L İ T E   M U A D İ L  T A B L O S U

MALZEME NO

DIN SAE/AISI AFNOR UNI BS JIS EN GOST

1.07159SMn28, 11SMn30

1213 S250 CF 9SMn28 230M07 SUM22 11SMn28  

1.0718 9SMnPb28 12L13 S250PbCF 9SMnPb28   SUM22L,

23L, 24L12SMn35  

MİKRO ALAŞIMLI  Ç E L İ K L E R İ N  K A L İ T E   M U A D İ L

T A B L O S U

MALZEME NO

DIN SAE/AISI AFNOR UNI BS JIS EN GOST

1.5213 27MnSiVS6                   

1.5233 44MnSiVS6                     

44MnVS3                    

1.5231 38MnSiVS5 38MnVS5                  

  30MnVS6                    

  18MnNb6                  

  StE 460 A663Gr.E FeE460KGN FeE460KG4360-55F

SM 520 B

18G2AFps    

1.5217 20MnV6                  

1.0736 9SMn36 1214 S300 CF 9SMn36   SUM25    

1.07379SMnPb36, 11SMnPb37

12L14 S300PbCF 9SMnPb36     12SMnPb35  

                  

1.0726, 1.0727 35S20 1140 35MF6        35S20  

1.072745S20, 46S20

1146             

     1117             

    1137             

           214 M 15       

                EN8M  

                     

        44SMn28                

PASLANMAZ   Ç E L İ K L E R   K A L İ T E

  M U A D İ L  T A B L O S U

MALZEME NO

DIN SAE/AISI AFNOR UNI BS JIS EN GOST

1.4021 X20Cr13 420   X20Cr13 420S37 SUS 420 J1, JL

X20Cr13 20Ch13

1.4031 X40Cr13, X38Cr13

    X40Cr14   SUS 420 J2   40Ch13

 

 

KARBON TAKIM VE RULMAN  Ç E L İ K L E R İ  

K A L İ T E   M U A D İ L  T A B L O S U

MALZEME NO

DIN SAE/AISI AFNOR UNI BS JIS EN GOST

1.3505 100Cr6 52100 100C6 100Cr6535 A 99

SUJ2   SchCh15

1.1525 C80W1   C90 2EU

C80KU     CT80 U80 A-1/A-2

1.3520 100CrMn6