1

Cele jak je realizowa.

- Czy mgby mi uprzejmie powiedzie, ktrdy mam pj? - To zaley w znacznej mierze od tego, gdzie chciaaby doj.

- Waciwie wszystko mi jedno... - rzeka Alicja - Wic wszystko jedno, ktrdy pjdziesz - zawyrokowao Kocisko.

- ... byleby gdzie doj - dokoczya Alicja - Co do tego, nie ma obawy - wystarczy i odpowiednio dugo..."1

Cytat pochodzi z Alicji w krainie czarw" - i nie trudno zauway, e doskonale oddaje istot

wyznaczania celw.

Kady z nas, na rnych etapach swojego ycia stawia sobie by moe pytania: Co chc robi w yciu? Kim chc by? Jakie mam marzenia, zainteresowania? Jakie s moje cele yciowe?

Postawienie sobie takich pyta pozwala zastanowi si nad tym, co tak naprawd chcemy osign w yciu? Jako dzieci marzymy... Marzymy by by kierowc rajdowym, pilotem czy straakiem. Wyobraamy sobie swoje przysze ycie, ale im bliej jestemy wieku, ktry w marzeniach by realizacj celw - przestajemy marzy.

Brak odpowiedzi na postawione sobie pytania prowadzi do zagubienia sensu ycia. ycie bez celu jest jak statek bez sternika. Gdzie pynie, dryfuje po oceanie, ale do koca nie wiadomo gdzie dopynie 2

Tylko te osoby, ktre zdefinioway swoje cele, zachowaj w gszczu codziennych czynnoci rozeznanie, ustal nawet w warunkach najwikszego obcienia prac waciwe priorytety i potrafi optymalnie wykorzysta swoje umiejtnoci, by szybko i pewnie doj do tego, do czego d. Dotyczy to w tym samym stopniu pracy, jak i czasu wolnego oraz rodziny. wiadome ycie to przede wszystkim poruszanie si w kierunku wyznaczonych samemu sobie celw. Gdy wiemy, co chcemy osign, wiemy jednoczenie, na czym musimy si skupi w swoich dziaaniach. Szybko te dowiemy si, co nas odciga od realizacji naszych planw. Oczywicie sama taka wiedza pozostawiona bez dziaania niewiele nam da. Jest to jednak obowizkowy pocztek podry.

1 rdo: http://mojamotywacja.eu/wyznaczanie-celow-osobistych.html (aktualne na 9.02.2011r.)

2 rdo: http://www.centrumego.com ( aktualne na 16.03.2011r.)

2

Cele - po co je wyznacza? Stawianie sobie celw, to jedna z metod panowania nad kierunkiem samorozwoju, a take nad ulepszaniem pod wzgldem organizacyjnym swojego ycia. Wyrane wytyczenie celu pobudza czowieka do dziaania, pozwala na realizacj marze i planw, jest si motywujc. Zrealizowany cel poprawia nastrj, podwysza poczucie wasnej wartoci, zwiksza szanse na uzyskanie kolejnych osigni. Posiadanie celu jest niezbdnym czynnikiem nie tylko w drodze do sukcesu, ale rwnie przyczynia si do wzrostu poczucia wasnej wartoci.

Jednak dowiadczenie wskazuje, e umiejtno stawiania i konsekwentnego denia do celu nie jest wcale atw i prost umiejtnoci. Ile razy stawiamy sobie cele, a pniej, zwykle pod wpywem jaki niepowodze, odstpujemy od ich realizacji, odkadamy na pniej, poszukujemy racjonalnego wyjanienia naszej niekonsekwencji i braku determinacji. Dzieje si tak dlatego, e podczas stawiania sobie celu popeniamy kilka typowych bdw. A oto niektre z nich:

zbyt oglne okrelanie celu, np. chc mie auto, chc skoczy studia, chciabym mie lepsz prac;

okrelanie celu w kategoriach negatywnych, np. nie chc by biedny, nie chc by niewyksztacony, nie chc mieszka w bloku;

brak jasnego i precyzyjnego terminu - ram czasowych w ktrych cel powinien by zrealizowany;

zaprzestanie realizacji celu ju po pierwszym niepowodzeniu; brak wiary w siebie; lk przed niepowodzeniem.

Popenianie tych bdw prowadzi w konsekwencji do niepodejmowania lub zaprzestania powzitych dziaa, do niezrealizowania celu. Ponadto, w takich sytuacjach wzrasta poczucie niezadowolenia i dyskomfortu, obnia si poczucie wasnej wartoci, pojawiaj si rnego rodzaju mechanizmy obronne jak np. racjonalizacja.

Cele - jakie kategorie mona okreli?

Kategorie celw to nic innego, jak obszary w naszym yciu, o ktre powinnimy szczeglnie dba i je rozwija. Warto uwzgldni wszystkie istotne dziedziny swojego ycia. Mamy tendencj do ignorowania obszarw, ktrych nie lubimy - np. czsto osoby chtnie zapominaj o obszarze < zdrowie >, bo nie mamy czasu na wiczenia, a fastfoody i chipsy smakuj cakiem przyjemnie. Jeli mamy sab relacj z rodzin, zapewne i o tej kategorii chtnie zapomnimy. A takie pomijanie istotnych rzeczy, koczy si znacznie wikszymi problemami.

3

Dlatego wane jest, aby chwil zatrzyma si w tej gonitwie codziennoci, zastanowi si i wypisa WSZYSTKIE istotne kategorie oraz o nie zadba. Poniej znajduje si kilka propozycji kategorii, w ktrych kady powinien zdefiniowa swoje cele:

Nauka - czego chcesz si nauczy? Jakie kompetencje w sobie rozwin? Moe dodatkowy jzyk? Moe kolejny kierunek na studiach? Moe umiejtnoci menederskie? Podobno czowiek si starzeje, gdy ju nie chce si uczy :)

Zdrowie i wygld - jak chcesz wyglda? Jaki tryb ycia prowadzi? Czy chcesz zachowa energi i zdrowie na staro? Czy powiniene zacz wiczy? Czy chcesz zmieni nawyki ywieniowe na zdrowsze?

Kariera - jaki poziom chcesz osign na swojej ciece zawodowej? Czy moe chcesz zaoy wasny biznes lub zosta freelancerem? Moe obecny pracodawca nie jest dla Ciebie waciwy i chcesz go zmieni? Jakie kroki musisz podj i kiedy? Czego musisz si nauczy, jakie umiejtnoci zdoby?

Rodzina/ ycie rodzinne - Czy jeste dobrym rodzicem? A moe chcesz nim zosta - i powiniene si do tego przygotowa: mentalnie, finansowo itd.? Jakie dziaania musisz podj by ulepszy swj zwizek? A moe obecny zwizek powiniene zakoczy?

Finanse - ile chcesz zarabia? W jaki sposb - czy jedynie pensja, czy rwnie inne rda dochodu? Jaki chcesz zadba o przyszo finansow?

Powysze nazwy kategorii to jedynie propozycje, mona te same obszary nazwa po swojemu, a by moe poszerzy o dodatkowe kategorie bliskie nam samym.

Jak naley stawia sobie cele i planowa dziaanie? Aby cel mg by zrealizowany warto przestrzega kilka zasad, rad.

I rada brzmi: podejmij zobowizanie Osiganie celu wymaga podjcia zobowizania. Czasami unikamy tego, bo boimy si poraki. atwiej jest mwi o celu ni przedsiwzi konkretne kroki zmierzajce do jego realizacji. Cel ktry sobie stawiamy powinien by naszym celem (nie rodzicw, ma czy ony). To ja mam chcie by pikarzem, nauczycielem czy ekonomist, mie wasny dom lub auto, podnosi swoje kwalifikacje czy schudn. Podejmowanie decyzji za namow innych ludzi prowadzi w szybkim tempie do utraty motywacji i zaniechania dziaania po pierwszych niepowodzeniach. Kiedy mody czowiek wybiera uczelni pod wpywem silnej sugestii rodzicw, ona porzuca prac za namow ma, to zwykle szybko w takich rodzinach pojawiaj si konflikty i problemy. Rodzice mog

4

usysze od swej pociechy: to wy chcielicie ebym tam studiowa, to by wasz pomys a nie mj ..., m od swej niezadowolonej ony: to ty zrobie ze mnie kur domow ...., teraz nie mog znale pracy Mimo to, dowiadczenie wskazuje, e do czsto podejmujemy decyzje za namow innych, bliskich nam osb. Jest to do atrakcyjne, bowiem nie bierzemy penej odpowiedzialnoci za podjt decyzj, a w sytuacji niepowodzenia mamy alibi to nie by mj pomys, co w konsekwencji prowadzi do utrzymania pozytywnego obrazu siebie. Dysonans poznawczy, ktry przeywamy w sytuacji niepowodzenia jest wtedy mniejszy. Tak wic postpowanie zgodnie z sugestiami osb nam bliskich moe by bardzo atrakcyjne, szczeglnie dla osb niepewnych siebie i obawiajcych si poraki. Jednak naley pamita, e z jednej strony takie zachowanie oprcz pewnych zalet ma te swoje negatywne strony. Porak ponosi osoba, ktra realizuje plany i zamierzenia innych, ona te traci cenny czas i ona pozostaje z poczuciem dyskomfortu po nieudanej prbie. Im wicej takich dowiadcze, tym wiksza niepewno i nisze poczucie wasnej wartoci. Tak wic aby cel mg by zrealizowany, musi to by mj cel i ja musz chcie go zrealizowa, ja rwnie ponosz konsekwencj wszelkich niepowodze. II rada brzmi: stawiaj sobie cele realistyczne Cel powinien by realistyczny. Realistyczne podejcie oznacza, e starannie naley sprawdzi, czy postawiony cel mieci si w obszarze naszych umiejtnoci i moliwoci, a take czy jego realizacja jest moliwa w obecnych konkretnych warunkach. Mona sprawdzi, jakie zdanie na ten temat maj osoby z naszego otoczenia - nie pozwlmy im jednak, aby wywary na nas wpyw. Jeli bowiem jestemy uczciwi w stosunku do siebie i kierujemy si zdrowym rozsdkiem, sami potrafimy najlepiej oceni, czy co jest dla nas wykonalne czy nie. Znamy siebie najlepiej i wiemy, jak ambitne i trudne mog by cele, jakie stawiamy przed sob. I tak na przykad: Jeli wanie zacze biega, nie stawiaj sobie za cel udziau w maratonie po dwch tygodniach biegania wok bloku, jeeli zarabiasz 1000 zotych miesicznie nie kupisz w cigu roku nowego auta i nie wybudujesz domu. Aby cel by realny naley si zastanowi jakimi rodkami dysponujemy dzisiaj i jak moemy poprawi swoj kondycj fizyczn czy finansow. III rada brzmi: zdefiniuj cel w kategoriach konkretnych Wybrany cel powinien by zdefiniowany konkretnie, tak by mona byo odpowiedzie na pytanie: Kto ma osign i co? I tak, np. jeli zamierzamy wicej si uczy, nie obiecujmy sobie, e: Bd bardziej przykada si do nauki ale: Przeznacz cztery godziny dziennie na nauk. Bardzo czsto uczniowie na pocztku roku szkolnego obiecuj sobie popraw. Stawiaj sobie cel: teraz bd bardziej przykada si do nauki. Czy taki cel jest moliwy do realizacji?

5

Wydaje si, e nie. C to znaczy: ...bd bardziej przykada... to jest uoglnienie, za ktrym nie stoi adne praktyczne dziaanie. Aby mc poprawi swoje wyniki w nauce najpierw naley okreli dziedzin, w ktrej chcemy by lepsi. Nastpnie naley zastanowi si jakie dziaania wykona, aby cel zrealizowa.

IV rada brzmi: zdefiniuj cel i myl w kategoriach pozytywnych Cel powinien by wyraony pozytywnie naley okreli to, co chcemy osign, a nie to czego ju nie chcemy. Nasz umys podobno nie zauwaa sowa nie' - jeli okrelimy cel jako - nie pali'... cay czas bdzie nas przeladowaa myl o paleniu. Rzuci palenie' te tak zadziaa, nadal bdziemy myle o paleniu. Cel musi by sformuowany pozytywnie, np.: Dla wasnego zdrowia i dobrej kondycji od jutra prowadz zdrowy tryb ycia.

To, co czowiek myli o sobie, jak siebie postrzega wpywa na jego osignicia zarwno w yciu prywatnym, jak i zawodowym. Od naszego przekonania zale nasze osignicia. Mwi o tym prawo samospeniajcej si przepowiedni nazywane inaczej efektem Pigmaliona. Nasze przekonania maj si sprawcz. Jeeli wierzymy, e jestemy w stanie zrealizowa postawiony przez siebie cel, to istnieje due prawdopodobiestwo, e nam si uda. I odwrotnie, jeeli jestemy przekonani, e nie podoamy, jeeli nie wierzymy lub wtpimy w moliwo realizacji naszego celu, to prawdopodobnie nie zostanie on zrealizowany. Dlatego te, tak wana jest wiara w siebie i optymizm. Niestety, obserwujc ludzi czsto zauwaamy brak wiary w siebie i dostrzeganie negatywnych aspektw zdarze.

Negatywne mylenie polega na oczekiwaniu przykrych rzeczy i koncentrowaniu si na ciemnych stronach ycia. Jake czsto syszymy stwierdzenia: To na pewno si nie uda. Daj spokj, nie rb tego, to zy pomys. A nie mwiem, e tak bdzie, miaem racj, to by gupi pomys itd.

Co wicej, ludzie mylcy negatywnie maj tendencj do rozpamitywania tego co si nie udao. Kade takie zdarzenie traktuj jako yciow porak i nie wycigaj adnych konstruktywnych wnioskw.

Uywaj tzw. duych kwantyfikatorw sw - zawsze, nigdy, niczego. Mwi: Nigdy nic mi si nie udaje, jeszcze niczego nie zrobiem dobrze. A przecie wszystko ma swoje ze i dobre strony. Niestety pesymista o tym nie wie.

Zdaje sobie natomiast z tego spraw optymista, czowiek, ktry myli pozytywnie zarwno o sobie jak i o otaczajcym go wiecie. Czyme wic jest mylenie pozytywne?

6

Mylenie pozytywne to cierpliwa wiadomo, e istnieje pozytywny aspekt problemu, to mwienie tak na to, co zdarza nam si w yciu, to wiadomo, e wszystko bdzie dobrze, nawet jeeli teraz s problemy, to stwierdzenie: Tym razem nam nie wyszo, ale teraz wiemy ju, czego nie naley robi. Wiemy rwnie, co naley zrobi, aby si udao. Potraktujmy wic t nieudan prb jako nowe dowiadczenie yciowe. Pozytywnego mylenia mona si nauczy, chocia nie jest to zadanie atwe. Ale na pewno si opaca. Dowiadczenie wskazuje, e cel okrelony w kategoriach pozytywnych jest duo atwiejszy do realizacji. Inaczej brzmi chc by bogaty, chc by wyksztacony, czy chc mie wasny dom z ogrodem, ni nie chc by biedny, nie chc by niewyksztacony, nie chc mieszka w bloku.

V rada brzmi: planuj na pimie Plany naley robi na pimie. Koniecznie zapisz - gdy cel znajdzie swe miejsce na kartce (zwykej, czy elektronicznej) - to zaczyna na nas dziaa. Widzimy go, nie moemy o nim zapomnie, czy te wymaza go z pamici, bd odoy na pniej. Wszystko jest zapisane mamy si do czego odnie. Moemy te realizacj naszego celu kontrolowa. A przecie o to chodzi, aby odnotowywa postpy w realizacji swoich planw. Cel sformuowany na pimie daje psychologiczny efekt samomotywacji do pracy. Jeeli tego nie zrobimy, to pod wpywem problemw dnia codziennego, moe on umkn naszej uwadze, oddali si i w konsekwencji jego realizacja okae si niemoliwa. Nie wystarczy powiedzie sobie: chc mie samochd, dom, chc skoczy studia, aby je osign.

VI rada brzmi: wyznacz konkretny termin realizacji celu Zasada ta wynika z Prawa Parkinsona, ktre mwi o tym, e praca wypenia cay czas przeznaczony na jej wykonanie.

Nie mona podj jakiego konkretnego postanowienia, nie okrelajc jednoczenie bardzo dokadnie, do kiedy mamy je wykona lub od kiedy zaczniemy co regularnie robi. Dopiero wraz z ustaleniem konkretnego terminu rozpoczcia czy zakoczenia lub precyzyjnego przedziau czasowego czy rytmu nasze cele stan si celami inteligentnymi, moliwymi do realizacji. Takie sformuowania jak przy kolejnej okazji ... albo Kiedy znajd trzy godziny czasu ... prowadz tylko do frustracji, a nie do celu. Tak wic planujc realizacj celu naley okreli konkretnie: kiedy zaczynamy? Naley pamita o tym, e jeeli nie okrelimy konkretnej daty realizacji celu, prawdopodobnie jego termin ulegnie przesuniciu.

7

VII rada brzmi: dziel cele dugoterminowe na cele krtkoterminowe W zalenoci od czasu jaki jest potrzebny na realizacj celu moemy podzieli je na trzy grupy:

krtkoterminowe - realizacja takiego celu zajmuje okoo tygodnia; rednioterminowe - realizacja takiego celu zajmuje od jednego do szeciu miesicy; dugoterminowe - realizacja takiego celu zajmuje od roku do piciu lat.

Dowiadczenie wskazuje, e najatwiej jest zrealizowa cel krtkoterminowy. Jego realizacja pochania ma ilo czasu, poziom motywacji jest wyszy poniewa w szybkim tempie pojawiaj si efekty naszej pracy. Jeeli naszym celem jest, np.: wymalowanie pokoju, to aby go zrealizowa musimy wykona nastpujce czynnoci: wybra kolor, kupi odpowiedni farb, pdzle, usun sprzty z pokoju i wzi si do pracy. Jedna ciana, potem druga i ju jestemy na pmetku. Potem trzecia i czwarta oraz sufit i ju koniec. Jeszcze troch sprztania, ustawienie mebli i mamy odnowiony pokj. Dla fachowca realizacja takiego celu jest kwesti jednego dnia, dla czowieka z mniejszym dowiadczeniem, kilku. Jednak nie kady cel mona zrealizowa w cigu tygodnia. Budowa domu zajmuje wicej czasu i gwny problem polega tutaj na posiadaniu odpowiedniej gotwki. Dlatego te w takiej sytuacji dobrze jest cel dugoterminowy podzieli na mniejsze elementy i rozpatrywa je po kolei (technika salami). W cigu roku mona kupi dziak, w nastpnym zala fundamenty, ogrodzi dziak itd. Podzielenie celu dugoterminowego na mniejsze elementy pozwala nam prdzej zobaczy rezultaty naszych dziaa. Ponadto dziki temu mamy moliwo weryfikacji naszych dziaa. Jeeli kupiem dziak i postanowiem j ogrodzi w nastpnym roku i nie udao mi si zgromadzi odpowiedniej sumy pienidzy lub te miaem zamiar sam to robi i nie znalazem na to czasu, to naley si zastanowi, dlaczego tak si stao i co mona zrobi, aby w przyszoci na byo takich sytuacji. Jeeli nie ogrodziem dziaki z braku czasu to moe powinienem jednak wynaj kogo do wykonania tej pracy. Jeeli zabrako mi funduszy, to musz si zastanowi dlaczego oraz co mog zrobi, aby wicej zarobi i odoy z przeznaczeniem na budow domu.

VIII rada brzmi: pro o pomoc innych ludzi Osignicie wybranego celu jest o wiele atwiejsze, kiedy mamy oparcie i zacht ze strony innych ludzi. Tak jak wczeniej, take i teraz warto zastanowi si, co nam jest potrzebne do osignicia wybranego celu? By moe kadego dnia bdziemy musieli przeznaczy troch czasu na jego realizacj? Moe bdziemy musieli zmieni towarzystwo, zwyczaje lub uzyska pomoc ze strony konkretnych osb?

8

Jeeli na przykad planujemy podnie swoje kwalifikacje i chcemy si zapisa na studia podyplomowe, a nasze dziecko ma dopiero kilkanacie miesicy, to moe bdziemy potrzebowali pomocy kogo bliskiego z rodziny (babci czy siostry), a moe cakiem obcej nam osoby (zaufanej niani).

IX rada brzmi: kontroluj sposb realizacji celu i w razie potrzeby weryfikuj swoje zachowanie Kiedy ju mamy okrelony nasz realny i pozytywny cel, zaplanowany na pimie, a jego realizacja jest podzielona na krtkie odcinki czasowe i wiemy, e najblisi pomog nam w jego realizacji, wtedy moemy przystpi do dziaania. Zamy, e naszym celem jest nauka jzyka angielskiego w stopniu zaawansowanym. Spord rnych moliwoci realizacji naszego przedsiwzicia wybralimy uczestnictwo w intensywnym kursie 3 razy w tygodniu, a ponadto postanowilimy w cigu tygodnia nauczy si 50 swek i rozwiza 10 wicze gramatycznych. Nasz cel podzielony jest na krtkie tygodniowe odcinki czasowe. W zwizku z tym pod koniec kadego tygodnia powinnimy znale czas na podsumowanie naszej pracy. Naley w tym czasie odpowiedzie sobie na kilka pyta:

Czy udao mi si zrealizowa cel?. Jeeli nie, dlaczego? Czy jestem w stanie realizowa go w pierwotnie zaplanowanej formie w nastpnym

tygodniu? Jeeli nie to, jak mog zmodyfikowa mj program dziaania?

Kontrola naszych dziaa, w dogodnych i wyznaczonych przez nas odcinkach czasowych (tydzie, miesic) pozwoli nam na efektywn realizacj kadego celu, da satysfakcj z naszych osigni i motywacj do dalszego dziaania.

X rada brzmi: nie poddawaj si mimo niepowodze Podczas realizacji celu moe si okaza, e co nam nie wyszo, co si nie powiodo. Naley pamita, e to si zdarza kademu, kto stawia sobie cele. Nie ma sukcesu bez niepowodze, co wicej, im wicej trudnoci i przeszkd musimy pokona, tym bardziej cenimy osignity cel i tym wiksze ma on dla nas znaczenie.

Przykadem moe by postawa Thomasa Ava Edisona, ktry odkry arwk elektryczn w 1879 r i doszed do tego po wielu nieudanych prbach. Znana jest historia wywiadu z dziennikarzem, ktry zapyta Edisona, dlaczego marnuje czas na tyle prb, jeli wiadomo, e wiato wiecy jest dla czowieka najlepsze. Mody czowieku, powiedzia wynalazca, nie prawda, e wykonaem pi tysicy nieudanych prb, ale faktem jest, e do tej pory odkryem pi tysicy sposobw, wedug ktrych to nie dziaa.

9

W sytuacji niepowodzenia nie naley si zniechca. Kady jednak powinien wtedy zastanowi si jak naley w przyszoci postpowa, aby nie popenia takich bdw. Jeli nie zadamy egzaminu (chyba kady student ma takie dowiadczenie za sob), to nie znaczy wcale, e jestemy do niczego. To znaczy jedynie, e si nie nauczylimy. Aby w przyszoci takie sytuacje nas nie spotykay musimy chodzi na egzaminy przygotowani.

To, e si potykamy jest rzecz naturaln. Czowiek uczy si na wasnych bdach ale pod jednym warunkiem, jeeli bd traktuje jako drogowskaz, e wybrana droga jest niedobra. Najlepiej wyeliminowa ze swego sownika sowo "bd", gdy ma ono znaczenie pejoratywne. Proponowaabym je zastpi sowem nieudana prba, to e tym razem co mi nie wyszo, to nie znaczy wcale, e nastpnym razem si nie uda.

Jeeli nam co si nie uda, to naley sprbowa jeszcze raz. Wiedz dobrze o tym mae dzieci, ktre uczc si chodzi czy jedzi na rowerze, wiele razy potykaj si i przewracaj, czasami nawet odnosz obraenia. Jednak nie zniechcaj si. Wstaj i dalej prbuj. Szkoda tylko, e wielu dorosych ludzi zapomina o tym.

Zrealizowany cel jest tym samym dla poczucia wasnej wartoci czowieka, co chleb dla godnego. Dziki niemu poczucie wasnej wartoci wzrasta, rozwija si i umacnia. Konsekwentnie realizowane cele buduj siln i niezalen jednostk.

Jeli nie wiesz gdzie idziesz, nigdzie nie dojdziesz...

ycie czowieka bez ustalonych celw jest jak dryfowanie statku...

Moe kiedy trafi do portu, a moe si rozbije...

Czy nie lepiej obra kurs na ten wymarzony port (cel) i zawin do niego szybko i bezpiecznie?3

Opracowanie: Edyta Kolenda

Literatura: 1. Becker I., Meyer-Kles J.: W puapce doskonaoci , wiat Ksiki, Warszawa 2008 2. Covey Stephen R., Najpierw rzeczy najwaniejsze, Rebis Dom Wydawniczy Pozna 2005 3. Lothar J. Seiwert.: Jak organizowa czas, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998

Netografia: http://mojamotywacja.eu, - dostpna na 9.02.2011r. http://www.centrumego.com - dostpna na 16.03.2011r. http://www.projektsukces.pl/cele.html - dostpna na 17.03.2011r. http://sukces.win.pl/www/wiedza_sukcesu.html - dostpna na 17.03.2011r.

3 rdo: http://www.projektsukces.pl/cele.html (aktualne na 17.03.2011r.)