ce thú féin?

1

Ce Thú Féin?

An 1ú Meán Fómhair atá ann agus tá múinteoir úr agat nach bhfuil aithnear bith aige ort.Inis dó cén sórt duine thú.

1. Scríobh an teideal:"Rudaí a thig liom a dhéanamh."

Thiocfadh leat tosú mar seo:Tá mé go measartha maith ag ____________

nóThig liom ___________________

Inis don mhúinteoir fá:Na cluichí is maith leat.An bhfuil snámh agat?An bhfuil tú go maith ag cócaireacht? Cén cineál bia?An dtig leat pictiúr maith a tharraingt?Cad é eile a dhéanann tú? …… rothaíocht, marcaíocht, ceol, aire athabhairt do pheata ……

2. Scríobh an teideal:"Rudaí ba mhaith liom a dhéanamh."

Agus seo cúpla smaoineamh:Ba mhaith liom bheith iontach clúiteach, cosúil le __________.Dá dtiocfadh liom rud ar bith faoin spéir a dhéanamh amárach, is é an

rud a dhéanfainn ná ……….

Déan pictiúr díot féin ag taispeáint cén sórt duine thú.

2

3. Teideal eile:"Na rudaí is fearr liom."

B'fhéidir gur mhaith leat tosú mar seo:An leabhar is fearr dár léigh mé riamh ________________________.(Scríobh cúpla abairt faoin leabhar.)

Cúpla smaoineamh eile:An clár teilifíse is fearr leat.An cluiche is fearr leat.An rud is fearr liom fán scoil.

Anois, tá an múinteoir i ndiaidh cuid mhór a fháil amach fá dtaobh díot.Scríobh tú cuid mhór FÍORAS agus cuid mhór BARÚLACHA .

Fíoras = Rud atá fíor go cinnte. Má tá snámh agat, tá sé fíor, is fíoras é.

Barúil = Má shíleann tú go bhfuil an Pheil Ghaelach níos fearr ná an Sacar,sin mar a mhothaíonn tú, sin an bharúil atá agat.

Déan liosta faoi F de rudaí atá Fíor fá dtaobh díot, agus faoi B de rudaínach bhfuil iontu ach Barúlacha.

F B

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

3

A

cuireadh a chur ar Take Thatteacht ar cuairt chugainn.

An Múinteoir MireSmaointe Scéalaíochta

gluaisrothar a bheithagainn ar scoil.

C

B

E

dul ar turas go Glaschú.

D

nathair nimhe a bheithagainn sa rang.

Tá an múinteoirs'againne ar mire glan.Bíonn sé i gcónaí agsmaoineamh ar rudaíúra le déanamh. Láamháin dúirt sé gurcheart dúinn:

V

>

>

"Athraíonngach rudach tú."

leabhar lán de gheasadraíochta a léamh.

4

Tá tús scéil le feiceáil ar leathanach 3. Seo cúpla smaoineamh eile duit.

A Éalaíonn sí ……………scoil uilig ar mire ………Faigheann duine éigin í sa …………

B Anonn ar an bhádCluiche sacair ( C v R )Ag teacht ar aisStoirm

C An múinteoir ar an ghluaisrotharPáistí airTitimOtharcharrPríomhoide

D Cailíní ag screadaighAg ceol sa HallaAg caint leo

E Tarlaíonn rud aisteach don mhúinteoir.ToitImeachtFrogPóg

Anois, scríobh do scéal. Thig leat do smaointe féin a úsáid. Níl anseo achrudaí le cuidiú leat.

Cuir neart aidiachtaí ann. Inis cad é mar a mhothaíonndaoine agus na rudaí a deir siad.

"Tá eagla mhillteanach orm roimh"Tá eagla mhillteanach orm roimh"Tá eagla mhillteanach orm roimh"Tá eagla mhillteanach orm roimh"Tá eagla mhillteanach orm roimh

nathracha nimhe, " ar sise de nathracha nimhe, " ar sise de nathracha nimhe, " ar sise de nathracha nimhe, " ar sise de nathracha nimhe, " ar sise descread. "scread. "scread. "scread. "scread. "

5

Agus ná déan dearmad:

AidiachtaíMothúcháinDeir siad

Smaoinigh ar dheireadh maith seachtaine a tharla ar na mallaibh.

Déan nótaí garbha.

Rudaí a mhilleann deireadhseachtaine:Mamaí agus Daidí ag iarraidhort rudaí a dhéanamh sa teach— ag glanadh, srl.;ag titim amach le cairde.

Cad é mar a thosaigh sé?Na rudaí maithe uilig a tharla.Cé a bhí leat?Cad é a bhí le rá acu?Cad é mar a chríochnaigh sé?

Anois, scríobh an teideal:

Deireadh Maith Seachtaine

Tabhair neart eolais i do scéal sa dóigh is go dtiocfadh le duine nach raibhann fáil amach go díreach mar a bhí sé.

Drochdheireadh Seachtaine

Cad é na rudaí a tharlaíonn ag deireadh na seachtaine?

DeireadhMaith

Rudaí Pléisiúrtha:ag dul áit éigin atá deas le do

thuismitheoirí;ag imirt le do chairde.

6

Ag éirí Dé Sathairn,

Ní chaithfidh mé dul

chuig an áit sin.

Bricfeasta fadálach,

Sacar Iodálach,

Ag imirt peile ar ball.

Tráthnóna ag tabhairtairde,

Mé féin is mo chairde,

Ar na háiteacha

a dtéann gasúraí isgirseacha

a chuartú craic isspraoi

go dtéann siad a luí.

Dé Domhnaigh

Fearthainn

Aifreann

Bricfeasta

Aintín agus Uncail

Scannán dubh agus bán

Páirc Mhic Asmaint

Aontroim buailte arís

Obair baile

A d'fhéad mé a dhéanamh

Tráthnóna Dé hAoine

Lovejoy

Oíche Mhaith.

Scríobh gasúr sa chéad bhliain aran Mheánscoil an dán seo.Cum teideal maith dó.

An bhfuil an spionn céanna air ag an tús agus a bhí ag an deireadh?Mínigh an dóigh ar athraigh an spionn a bhí air.

7

Nuair a bhí mé Beag

Cad é na rudaí is mó a bhfuil cuimhne agat orthu nuair a bhí tú beagbídeach?

An bhfuil cuimhne agat ar: —

na chéad bhréagáin? Cén cineál?

an chéad mhúinteoir? Cad é a rinne tú léi?

na chéad chairde? Cad é mar a bhí siad?

Cén t-ainm?rud ar bith speisialta a tharla?

Ar inis do thuismitheoirí riamh duit fá rud éigin greannmhar nó amaideacha rinne tú?

Go garbh : Déan liosta de na rudaí uilig a bhfuil cuimhne agat orthu.

Anois scríobh an teideal

Nuair a bhí mé Beag Bídeach

Scríobh fá dtaobh díot féin, ag baint úsáide as an obair gharbh le cuidiúleat.

Tarraing pictiúr díot féin nuair a bhí tú beag.

8

Dánta

I

Síleann mo chara

Go bhfuil sé go maith ag troid

Sílimse go bhfuil sé go maith

ag caint ar an troid

Síleann mo chara gur Ryan Giggs é

Sílimse gur peileadóir measartha é.

II

Deir mo chara go bhfuil sé go maith

ag déanamh teisteanna

Deirimse go bhfuil sé go maith

ag cur ceisteanna

Deir mo chara gur maith leis bheith

ag foghlaim

Deirimse gurbh fhearr dó in amanna

a bhéal a dhruidim.

III

Deir mo chara go leor

Go háirithe nuair atá mise ag léamh

leabhair.

Deir mo chara, "Cé leis a bhfuil mé cosúil?"

Tugaim freagra deas ar mhaithe le bheithcairdiúil.

IV

Tá dúil mhór agam i mo chara, Eoin

Rachainn leis ar fud an domhain

Suas cnoc, sliabh, gleann agus thar anabhainn

Ach cogar, in amanna tá sé ina phian sa _ __ _ ?

Aindí Mac Giolla Chatháin, 11.

An síleann tú gur cairde maithe iad Aindí agus Eoin?

9

Dánta

An dtiocfadh leatsa dán beag (ní chaithfidh sé bheith chomh fada le dánAindí) a scríobh fá chara nó duine éigin eile a bhfuil aithne agat air?

Ná déan dearmad nach gcaithfidh rím ar bith a bheith ann.

Smaoinigh ar dhuine éigin sa rang agus scríobh rudaí fá dtaobh de/di marobair gharbh.

M.sh.

damhsa Gaelachgruaig dhubhFrosties ag am sosai gcónaí ag gáireNí maith léi Obair BaileIs maith léi Take Thatagus Mariah Carey.ina cónaí ar Bhóthar na bhFálScairteann an múinteoir uirthiIs maith le gach duine í.

Anois, chóir a bheith go bhfuil dán scríofa cheana féin!!

Déan féin iarracht.Ná bí buartha fá rím.Scríobh é cúpla uair más maith leat.

10

Níl sé sin Cothrom?Amharclann na Cathrach

Níl cead isteach ag duine ar bithfaoi 14bl. gan duine fásta leis.

An Bainisteoir

Árasáin Andarsain

Páirc na gCrann Mór

Ná bí ag imirt peile.Ná bí ag rothaíocht.Ná bí ag ithe picnic.Coinnigh madadh ar iall.

Fear Faire

Níl cead bheith ag imirt nó agsúgradh ar an staighre.Níl cead peata a bheith agat.Níl cead ceol a sheinm gocallánach.

An Tiarna Talún

Fógra

Áit Riail Fáth Cothromaíocht

Árasáin Ceol Ní bheadh daoine ✔

ábalta codladhPáirc Gan bheith Cur isteach ar X

ag imirt peile na seandaoine

An síleann tú go bhfuil na rialacha seo ceart agus cothrom?Amharc ar gach riail agus scríobh an fáth a ndearnadh an riail agus cé acuatá sí cothrom nó nach bhfuil.Tá cúpla ceann déanta duit.

11

Rialacha

Anois, pioc riail amháin nach raibh cothrom agus scríobh chuig an duine achum an riail agus mínigh dó cad chuige ar cheart dó an riail a athrú.

Seo sampla:

23 Ascaill Mhic Aodha23 Ascaill Mhic Aodha23 Ascaill Mhic Aodha23 Ascaill Mhic Aodha23 Ascaill Mhic AodhaAn Baile MórAn Baile MórAn Baile MórAn Baile MórAn Baile Mór

É i r eÉ i r eÉ i r eÉ i r eÉ i r e27ú Feabhra27ú Feabhra27ú Feabhra27ú Feabhra27ú Feabhra

A Bhainisteoir a chara,A Bhainisteoir a chara,A Bhainisteoir a chara,A Bhainisteoir a chara,A Bhainisteoir a chara,

Tá mé ag scríobh chugat le gearán aTá mé ag scríobh chugat le gearán aTá mé ag scríobh chugat le gearán aTá mé ag scríobh chugat le gearán aTá mé ag scríobh chugat le gearán adhéanamh fán riail atá agat nach bhfuildhéanamh fán riail atá agat nach bhfuildhéanamh fán riail atá agat nach bhfuildhéanamh fán riail atá agat nach bhfuildhéanamh fán riail atá agat nach bhfuilcead ag páistí faoi 14 dul isteach sancead ag páistí faoi 14 dul isteach sancead ag páistí faoi 14 dul isteach sancead ag páistí faoi 14 dul isteach sancead ag páistí faoi 14 dul isteach sanamharclann leo féin.amharclann leo féin.amharclann leo féin.amharclann leo féin.amharclann leo féin.

Tá mise 13 agus tá dúil mhór sna drámaíTá mise 13 agus tá dúil mhór sna drámaíTá mise 13 agus tá dúil mhór sna drámaíTá mise 13 agus tá dúil mhór sna drámaíTá mise 13 agus tá dúil mhór sna drámaíagam. Bíonn mo thuismitheoirí ag obair agagam. Bíonn mo thuismitheoirí ag obair agagam. Bíonn mo thuismitheoirí ag obair agagam. Bíonn mo thuismitheoirí ag obair agagam. Bíonn mo thuismitheoirí ag obair agdeireadh na seachtaine agus, in amanna,deireadh na seachtaine agus, in amanna,deireadh na seachtaine agus, in amanna,deireadh na seachtaine agus, in amanna,deireadh na seachtaine agus, in amanna,san oíche. Mothaím go bhfuil mé céillí gosan oíche. Mothaím go bhfuil mé céillí gosan oíche. Mothaím go bhfuil mé céillí gosan oíche. Mothaím go bhfuil mé céillí gosan oíche. Mothaím go bhfuil mé céillí goleor le freastal ar dhráma liom féin.leor le freastal ar dhráma liom féin.leor le freastal ar dhráma liom féin.leor le freastal ar dhráma liom féin.leor le freastal ar dhráma liom féin.

Ba mhaith liom féin bheith i m'aisteoirBa mhaith liom féin bheith i m'aisteoirBa mhaith liom féin bheith i m'aisteoirBa mhaith liom féin bheith i m'aisteoirBa mhaith liom féin bheith i m'aisteoirlá éigin agus tá sé tábhachtach golá éigin agus tá sé tábhachtach golá éigin agus tá sé tábhachtach golá éigin agus tá sé tábhachtach golá éigin agus tá sé tábhachtach gobhfeicim neart drámaí.bhfeicim neart drámaí.bhfeicim neart drámaí.bhfeicim neart drámaí.bhfeicim neart drámaí.

Is mise le meas,Is mise le meas,Is mise le meas,Is mise le meas,Is mise le meas,Pó i l í n N í Né i l l .Pó i l í n N í Né i l l .Pó i l í n N í Né i l l .Pó i l í n N í Né i l l .Pó i l í n N í Né i l l .

12

Amharc ar an phictiúr agus bí ag smaoineamh ar cad é a tharla.

Scéal: Samhlaigh go bhfuil tú féin agus cara leat i ndiaidh teacht i dtír aran oileán seo.

Cad é mar a tháinig sibh ann?Ar briseadh an long s'agaibh?Ar cuireadh ann sibh le staidéar a dhéanamh ar na hainmhithe?

Scríobh fán dóigh ar thaisteal sibh thart ar an oileán.

Léarscáil: Tarraing léarscáil ar a mbeidh abhainn, sléibhte, coill, uaimh,srl.Tabhair ainm ar na háiteanna uilig ar an léarscáil.

13

Rud éigin le díol

Fógraí díolacháin — dóigh atá iontu seo le hinsint do dhaoine go bhfuilrudaí le díol. Feicfidh tú iad ar an teilifís, ar nuachtáin agus ar phóstaeirmhóra ar an bhalla.

Ach cuir i gcás go bhfuil rud éigin le díol agatsa. Cad é a dhéanann tú?Bhuel, glacann na nuachtáin le fógraí beaga díolacháin ó dhaoine ar thartfá £3.

Anois, bhí Colm ag iarraidh a "Sony Walkman" a dhíol. Sular chuir sé anfógra ar an pháipéar rinne sé amach liosta garbh de na rudaí maithe agusna drochrudaí a bhí ag baint leis an "Siúlóir".

Go maithAg obair go measartha maithFuair mé é ón siopa 2 bhliain óshin.Cása leathair

Go holcUair amháin "d'ith" sé téip.Níl an cnaipe "cur siar" ag obairgo rómhaith.Níl cadhnraí ar bith ann.

Agus seo an fógra a chuir sé ar an pháipéar:

Ar díol : Siúlóir Sony. Seinnteoir caiséad pearsantale cluasáin; dóigh mhaith air; cása leathair; £10 (nóan ofráil is deise dó). Colm Ó Dónaill, 23 An tSráidUachtair; Fón: 629898.

An bhfuil gach rud anseo fíor?Amharc ar na fógraí seo thíos. Cad é an t-eolas nach dtugann siad duit,b'fhéidir?

Cat folláin. Dubh. Bliain d'aois.Go maith ag seilg luchóg.Dúil aige i bpáistí.Guthán: 987123

Anois, déan amach cúpla fógra duit féin, m.sh. Stampaí, Bréagáin, doMhamaí, Tú Féin!

Leabhair PháistíDíolachán mór de sheanleabhairagus de sheanghreannáin.GACH RUD FAOI £1.

Leor-Leabhair99 Bóthar na Trá, Dún Rois

14

Ag Scríobh Dráma

Sampla:Caillte

Carachtair:____________________________________

__________________

__________ Cá bhfuil Daidí, a Mhamaí? De ghnáth bíonn sé istigh roimh a sé.

__________ Níl a fhios agam, a thaisce. Ach ná bí thusa buartha. Tá Daidí maithgo leor. Mura mbíonn sé anseo roimh …………

Buaileann an guthán. Ritheann sí chuige, tógann é agus labhraíonn go faiteach.

Haló, sé, sé, tuigim, maith go leor, O.K., go raibh maith agat. Slán.

__________ Cé a bhí ann?

__________ Uimhir chontráilte.

Buaileann duine cnag ar an doras agus isteach le hUncail Séamas .

__________ Ní tháinig sé go fóill?

__________ Ní tháinig.

__________ Mm. Scairtfidh mé ar chúpla cara dá chuid.

Amharc an dóigh a bhfuil an dráma leagtha amach. Déan iarracht a oibriúamach cé atá ag caint agus líon isteach na hainmneacha tú féin.

Scríobh dráma beag goirid. B'fhéidir gurbh fhearr libh ( 3 nó 4 agaibh) adhéanamh le chéile.

Seo cúpla smaoineamh:Gasúr úr sa rang.Ag fanacht le dul isteach sa phictiúrlann.Oisín agus Fionn.An lá a thuirling spáslong ó Mhars sa ghairdín cúil s'againn.

15

Cad é a dhéanfaidh mé?

In amanna feiceann tú páiste ag déanamh rud ínteacht nár chóir dó.

Cad é a dhéanann tú?

Insint don mhúinteoir?Ligint ort féin nach bhfaca tú rud ar bith?Insint don pháiste go bhfaca tú é á dhéanamh?Insint do do chuid cairde?

Cad é na rudaí amaideacha a dhéanann páistí scoile?

ag goid airgid?ag ciceáil páistí eile?ag magadh orthu, ag tabhairt leasainm orthu gan stad?

Bí ag caint leis an mhúinteoir fá na rudaí seo agus ansin scríobh píosa fádtaobh de. Thiocfadh leat tosú mar seo:

Uair amháin, chonaic mé páiste ag goid airgid ascótaí páistí eile ………

Ná déan dearmad:

AIDIACHTAÍMOTHÚCHÁIN" ……………………," ar seisean.

16

Baininscneach

BEAN

girseachmáthairbóMamaíMáire

_______________

_______________

_______________

Firinscneach nó Baininscneach

I nGaeilge tá gach AINMFHOCAL firinscneach nó baininscneach .Seo thíos cúpla ceann simplí.

Firinscneach

FEARagus mar sin de,

gasúrathairtarbhDaidíSeán

_______________

_______________

_______________

An dtig leat smaoineamh ar shamplaí eile d'ainmfhocail, agus is léir gobhfuil siad Firinscneach nó Baininscneach.

* Bí cúramach le "cailín ". Creid nó ná creid é, tá sé firinscneach!!!

Anois, cad chuige a bhfuil sé tábhachtach go bhfuil a fhios againn cé acutá focal F nó B?

Bhuel, má amharcann tú ar an liosta thíos feicfidh tú cad chuige.Tá meancóg i ngach sampla. Ceartaigh iad.

(girseach mór) _______________

(oíche maith) _______________

(fear mhór) _______________

(Is gasúr dheas é.) _______________

(Is bean beag í mo mháthair.) ______________________________

17

Bhuel, an raibh tú ábalta a oibriú amach go gcaithfidh tú "h" a chur isteach

i ndiaidh na chéad litreach den aidiacht má bhíonn an t-ainmfhocal B?

Ar ndóigh, ní thig leat "h" a chur isteach má thosaíonn sé le l, n, r, h, nó má

thosaíonn sé le guta.

Tá na hainmfhocail seo uilig B. Cuir aidiacht leo agus "h" más féidir.

1. Leaba bheag. 2. Litir _________ 3. Bratach _________

4. Sólann _________ 5. Tír _________

Má chuireann tú "an" roimh ainmfhocal B cuireann tú "h" ann fosta.Abair iad seo:

(An bean)(An girseach)(An máthair) Níl an tuaim cheart leo, an bhfuil?

Anois cuir "h" i ndiaidh na chéad litreach, agus scríobh iad.

An _________ An _________ An _________

18

an tír an leaba

an óige

an riail

an chathaoir

an mhainistir

an bhó

an pheil an fhuinneogan néaróg

h nó gan h?

Anois an píosa deacair. Má thosaíonn ainmfhocal B le d,t,n,l,s,r nó le gutaní chuireann tú "h" isteach.

Sa tsliocht bheag seo tá na hainmfhocail b idir lúibíní. Cuir ciorcal thart argach ceann a gcaithfidh tú h a chur isteach ann.

Oíche amháin nuair a bhí an (grian) i ndiaidh dul faoi bhí

mé i mo luí ar an (leaba). Bhí an (gealach) i ndiaidh éirí sa

(spéir) agus bhí a solas ag teacht tríd an (dallóg) a bhí ar an

(fuinneog).

Bhí mé ag cuimhneamh siar ar an (óige) agus ar an

(girseach) a raibh mé i ngrá léi san am nuair a chuala mé an

(fuaim) aisteach ag teacht ón (sráid) ……

Ná cuir histeach

Cuir histeach

an ghirseachan dallóg

19

Tacar agus Teideal

Cé acu de na leabhair thuas a bheadh in úsáid agat dá mbeifeá ag iarraidhfáil amach fá dtaobh de, cuir i gcás:

(Úsáid A, B, C mar fhreagra.)

1. Béir na Rúise ____ 2. Báid seoil ____3. Fia Chríoch Lochlainn ____ 4. Rialacha na líonpheile ____5. Fiat— carr beag na hIodáile ____5. Cú Chulainn agus tús na hiomána ____7. Rothaíocht — cluiche don teaghlach iomlán ____8. Nathracha nimhe na Spáinne ____9. An Tollán Eorpach — airgead amú? ____10. Cat fiáin na hAlban ____

pluma airgead piorra

cóta sciorta oráiste fia

panda ór iarann cruach

luchóg stocaí gabhar bríste

caor fíona stán sionnach

úll léine

Amharc ar na fiche focal seo.Roinn iad i gceithre thacar.Tabhair teideal do gach tacar.

____________

____________

____________

____________

Cuartaigh sa Leabhar é

A B CGach Rudfaoi

ChluichíFoirne

AinmhitheFiáine nahEorpa

ModhannaTaistil

ar fud anDomhain

____________

____________

____________

____________

____________

____________

____________

____________

____________

____________

____________

____________

20

Coimhéad ar an Chlár

Seo na cláir teilifíse atá ann idir 5.00 agus 11.45 i.n. Dé Máirt.

I rith an tráthnóna choimhéad Clann Uí Mhurchú ar dhá chlár an duine.Tabhair iarraidh a oibriú amach cad é na cláir ar choimhéad siad orthu.

______________________________

______________________________

______________________________

Is maith le Clár Bean Uí Mhurchútráth na gceisteanna agus "seósópa".

Is maith le Ciara Ní Mhurchú biafolláin agus tá suim aici snahainmhithe.

Tá suim ag Seán, Daidí Chiara, sachogaíocht agus sna cúrsaí reatha.

5.00 Cartún Cartún — clár greannmhar do pháistí.

5.30 Cuairt ar an Zú — spléachadh seachtainiúil ar ainmhithe nachbhfeiceann tú gach lá.

6.00 An Nuacht Náisiúnta

6.20 Scéala na Réigiún— scéalta nuachta ó do cheantar féin.

6.30 Cuirim ceist,Faighim Freagra— quizchlár don teaghlach.

7.00 An Trá Airgid — clár fá theaghlaigh Astrálacha a bhíonn i gcónaíag titim amach is isteach (i ngrá) lena chéile.

7.30 Capaill na Contúirte — clár eolais fá chapaill fhiáine Mheiriceá atá igcontúirt a mbáis.

8.30 Blas ar an Bheagán — an dóigh le bia folláin a ithe — agus sult a bhaintas.

9,00 Domhanscéal — scéalta nuachta as gach mór-roinn.

21

Cad é mar a dhéanann tú réidh é!

Tá treoracha tugtha anseo fán dóigh le cupán tae a dhéanamh.Ach níl siad san ord cheart.

1. Cuir trí mhála tae sa phota.2. Fág an tae ar feadh cúig bhomaite go raibh sé láidir go leor.3. Cuir do sháith bainne sa chupán.4. Téigh an pota le huisce te.5. Dóirt uisce ar gail thar na málaí tae.6. Líon citeal le huisce úr fuar.7. Dóirt an tae ón phota isteach i gcupán.8. Cuir síos an citeal go dtí go raibh an t-uisce ar gail.

Cuir na treoracha san ord cheart sna boscaí seo:

↓

↓

↓

↓

↓

↓

↓

22

Cad é Ainm an Ghrúpa?

I ngach sraith anseo tá cúig fhocal atá mar ghrúpa agus ainm an ghrúpa.Cuir líne faoi ainm an ghrúpa.Mar shampla:

biatas cóilis cabáiste glasra meacan práta

1. beith coll dair crann seiceamar fuinseog

2. liath dath glas bán bándearg dubh

3. gual ola connadh adhmad adamh móin

4. moncaí mac tíre ainmhí capall caora sionnach

Sa chuid seo cuir ainm an ghrúpa isteach.

5. Roald Dahl Enid Blyton ________ Judy Blume

6. Doire ________ Aontroim Ciarraí Corcaigh

7. alúmanam ________ iarann stán prás

8. S.A.Mheiriceá Albain ________ Ceanada Éire

23

Cad é an Dóigh?

Sílim gur chuala sibh uilig an focal BRIATHAR roimhe. Insíonn sé duit cadé a rinne duine, nó a dhéanann sé nó a dhéanfaidh sé.

Ach tá focal eile ann darb ainm DOBHRIATHAR. Insíonn sé seo duit fándóigh , fán áit , fán am a ndearnadh rudaí.

Seo cúpla sampla.go mall go maith anois go callánachgo suaimhneach go minic láithreach

Mar a fheiceann tú, an chuid is mó acu aidiachtaí atá iontu le "go" rompu.Ach tabhair faoi deara nach bhfuil siad uilig mar sin.Anois scríobh scéal beag dar teideal "An Satharn seo a chuaigh thart" agúsáid na ndobhriathra seo a leanas:

go luath go hocrach go gasta go maithgo fíochmhar go millteanach go háthasach go mall

Cuir dobhriathra eile de do chuid féin isteach más maith leat.Seo cúpla ceann eile nach bhfuil "go" leo.

de ghnáth in amanna anseo ansin

Léigh an scéal seo agus smaoinigh ar dhobhriathra maithe le cur snabearnaí.

______________ san oíche bhí an ghealach ag soilsiú

______________ os ceann an tsráidbhaile nuair a shiúil an

seanduine ______________ i dtreo theach an leanna. Bhí madadh

ag tafann ______________ ach labhair sé ______________ leis

agus thost sé ______________ . Ag doras an tí thiocfadh leis muintir

an tsráidbhaile a chluinstean ag ceol ______________ .

______________ sheas sé agus ansin d'oscail an doras

______________ . ______________ stad an ceol agus stán achan

duine ______________ air.

24

Iolra agus Uatha

An dtuigeann tú na focail sin thuas? Tá ceann amháin acu iontach cosúil lefocal a úsáidimid go minic sa Mhatamaitic, nach bhfuil?

Cad é a chiallaíonn "iolrú" sa Mhata? Níos mó a dhéanamh, nach sin é?Bhuel, tá an focal "iolra" iontach cosúil leis sin.Deirimid gur CRANN an uimhir uatha. Ach níos mó ná crann amháin, sinCRAINN — an uimhir iolra den fhocal CRANN.

Anois, tá na hainmfhocail seo san uatha. Scríobh an uimhir iolra sa spásagus ansin mínigh cad é an dóigh ar athraigh tú an focal.

Uatha Iolra

cnoc ________

crann ________

leabhar ________

milseán ________

* fear ________

ardán ________

* breac ________

bradán ________

broc ________

* = Bí cúramach. Tá difearbeag ann leis na cinn seo.

25

Iolra agus Uatha

Anois, cad é mar a rinne tú an uimhir iolra?Sé, chuir tú litir eile isteach.

Tá sé go measartha simplí an uimhir iolra a dhéanamh i mBéarla, nachbhfuil? An chuid is mó den am ní bhíonn le déanamh agat ach an litir "s" achur ag an deireadh.

Ach ní hé sin mar atá sé sa Ghaeilge.Tá cuid mhór dóigheanna éagsúla leis an uimhir iolra a dhéanamh.Amharc ar na samplaí seo:

Uatha Iolra

múinteoir ________

deartháir deartháireacha

bróg ________

rang ________

amhrán ________

Anois, déan iarracht a oibriú amach cad é an uimhir iolra de na focail seo.Bain úsáid as na samplaí atá tú i ndiaidh a dhéanamh le cuidiú leat.

Uatha Iolra

scoil ________

mac ________

fuinneog ________

deirfiúr ________

cathair ________

dlíodóir ________

Uatha Iolra

cos ________

deoch ________

amadán ________

feirmeoir ________

páirc ________

seachtain ________

26

Cad é a bhí ann ó thús?

Ar tús ba ubh é an t-éan.

Ar tús ba __________ é an t-im.

Ar tús ba __________ é an t-airgead.

Ar tús ba __________ é an páipéar.

Ar tús ba thorbán é an _________ .

Ar tús ba shíol é an _________ .

Ar tús ba __________ í an ghloine.

Ar tús ba éadach é an _________ .

Ar tús ba ola é an _________ .

Ar tús ba __________ é an carr.

Ar tús ba __________ agus __________

agus __________ é an teach.

Anois déan cúpla ceann de do chuid féin.

Ar tús ba __________ é an _________ .

Ar tús ba __________ é an _________ .

Ar tús ba __________ é an _________ .

27

D

IÓ

R

H

TA

I

L

Cruthfhocail

Cúpla sampla:

BAL NÚ

DÚBAILTE

TANAI

RAMHARDéan cruthfhocail leis na focail seo:

cearnóg, nathair nimhe, gáire, meancóg, poll, peil.

28

Litir speisialta ag teacht roimhe.

An bhfeiceann tú na focail seo uilig thíos? Chonaic tú agus chuala tú agusdúirt tú iad uilig roimhe.Agus tá siad uilig furasta a thuigbheáil, nach bhfuil?

Téim Críochnaíonn

Déanann Foghlaimíonn

Gearrann Luíonn Molaim

Admhaím Éirím

Preabaim Snámhaim Beirim

Ithim Ním Ólann

Rithim Ullmhaíonn

Anois, cad é a tharlaíonn má chuireann tú an focal beag "An" roimh nafocail seo?Tá tú ag cur ceiste, nach bhfuil?Ach an dtarlaíonn rud ar bith eile? Nach gcuireann tú litir bhreise isteach?

Téim. An __________ ?Sé, tá an ceart agat, cuireann tú "d" roimh an fhocal.

Téim. An dtéim ?

Anois, an dtig leat a oibriú amach cén litir speisialta a théann roimh nafocail eile?Labhróimid fá dtaobh de ar tús.

Anois, líon isteach an clár seo agus déan iarracht cuimhne a choinneáil air.

Consan Litir speisialta le cur roimhe

B ____C ____D ____F ____G ____


H ____L ____M ____N ____P ____


R ____S ____T ____

29

Fréamhfhocal

Smaoinigh ar na focail Tháinig, Tiocfaidh, Tagann, Tagtha.

Tá siad uilig cosúil lena chéile, nach bhfuil?Ní hé amháin go dtosaíonn siad uilig le "t" ach an chiall atá leo.

Thiocfadh linn a rá gurab é "TAR" an FRÉAMHFHOCAL .

Seo cúpla fréamhfhocal eile:Bris Tabhair Críochnaigh Imigh Déan

Tá na focail seo mar FHRÉAMH agus tá focail AG FÁS amach astu.

briste

BhrisfeadhBhris

Brisim

Brisfidh briseadh

BRIS

DÉAN

Déan an rud céanna anois don fhocal "Déan"

30

Fréamhfhocail

Bíonn an chuid is mó de na focail iontach cosúil leis an fhréamh ach inamanna tá focail ann atá go hiomlán éagosúil leis an fhréamh. Mar shampla, níl "rinne " ar dhóigh ar bith cosúil le "déan ", an bhfuil?

Líon isteach an clár thíos:

Fréamhfhocal

Téigh Rachaidh Ní dheachaigh

_________ Feicfidh An bhfaca?

_________ Déanfaidh An ndearna?

_________ Cluinfidh Níor chuala

_________ Tabharfaidh Nár thug?

31

Tabhair Ordú Dó.

Nuair a smaoiníonn tú ar na FRÉAMHFHOCAIL is ionann iad agus an focala úsáideann tú le ORDÚ a thabhairt.

Scríobh an t-ordú a bheadh le cluinstean ag duine atá ag déanamh narudaí seo:

1. D'ól sé an deoch. _________

2. Bhí sé ag dul abhaile. _________

3. D'inis sé an scéal dúinn. Inis

4. Deir sé a chuid paidreacha. _________

5. Tiocfaidh sé an tseachtain seo chugainn. _________

6. Dúirt an múinteoir liom gan bheith ag gáire. _________

(Bí cúramach.)

7. Dúradh liom an carr a scrios. _________

8. Chuir sé eagla ar na páistí. _________

32

Fuaimeanna

Abair na focail seo os ard:

a fhios is as

Cad é a thug tú faoi deara?

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

Sé, ach ní hionann an chiall atá leo, an ionann?

Amharc ar na habairtí seo agus cuir ✔ nó ✕ leo, ag brath ar cé acutá meancóg iontu nó nach bhfuil.

1. Tá is agam an freagra.

2. An bhfuil a fhios agat an dóigh leis an fhocal sin a litriú?

3. Tháinig sé an bealach as Meiriceá.

4. Dúirt Colm gurb is Tír Chonaill é.

5. Is bean mhaith í an Bhanríon.

33

A fhios, Is, As

Is minic a dhéanaimid meancóg leis na focail sin ceann is go ndeirimid iadan dóigh chéanna.

B'fhéidir go gcuideoidh sé seo leat cuimhne a choinneáil orthu.

Déan abairtí de do chuid féin.

1. _______________________________________________________

__________________________________________________________

2. _______________________________________________________

__________________________________________________________

3. _______________________________________________________

__________________________________________________________

Is bean as Tír Chonaill thú

a Bheirní bheag stuama.

Och, nach bhfuil a fhios ag gach duine sin

a Dhiarmuid Uí Thuama?

1 2

3

34

Tráth na gCeisteanna

1. Cé mhéad mí ina bhfuil lá is tríocha? _____________

2. Má thug an dochtúir 20 piolla duit agus má d'inis sé duit 2 cheann aghlacadh gach 2 uair an chloig, cá fhad a mhairfidh siad?

______________

3. Má théann tú a luí ar a hocht san oíche agus má éiríonn tú ar a naoi armaidin cé mhéad uair a chloig codlata a fhaigheann tú?

_____________

4. Cén focal atá litirthe go contráilte san abairt seo? _____________

5. Tá dhá bhonn airgid agam. Má chuirtear le chéile iad faightear 60p.Cad é an dá bhonn?

______________________________

6. Aimsigh an ceann corr.

Eilifint Iolar BradánTíogar Astrálach Cóbra

35

Ceartaigh!

Cuir líne faoi na meancóga litrithe uilig anseo.

1. ______________

2. ______________

3. ______________

4. ______________

5. ______________

6. ______________

7. ______________

8. ______________

9. ______________

10. ______________

11. ______________

12. ______________

13. ______________

14. ______________

15. ______________

16. ______________

17. ______________

18. ______________

19. ______________

20. ______________

21. ______________

Ceartaigh na meancóga ar na línte thuas.

Aontraim le bant sa deireadh

Dé Domhnagh seo chugainn imreoidh foireann Chontae Aontrama le TírEoin i gCraobh Peile Chúige Uladh.Is fada an lá ó bhan Aontraim cluche sa craobh ach ta an fhoireanndóchasach go dtig leo an bua a fhál ar Tír Eoin ag dearadh na seachtana.Arsa Pól Ó Corraidh, captaen: "Táimid ag dúil go móir leis an chluiche.Tá traineíl chrua daenta againn agus mothaímid gur seo an bliains'againne."Táthar ag dúil le thort fá cúig melí duine taisteal as Aontroim donchluiche. Mar sin de, má tá tú ag dul go dtí an Omaigh Dé Domhnaighbí cinnte go mbinn tú ar an bhealach go breá luth.

36

Grúpaí Focal

Cuir isteach cúpla focal le grúpa a dhéanamh.Rinneadh an chéad cheann duit.

1. Beag Íseal Tanaí

2. Rith ________ ________

3. Cupán ________ ________

4. Gáire ________ ________

5. Teach ________ ________

6. Leictreachas ________ ________

7. Mamach ________ ________

8. Soilsiú ________ ________

9. Néalta ________ ________

10. Crann ________ ________

Sna grúpaí seo tá ceann corr amháin ann. Ciorclaigh é.

a. gasta luas fad carr mall

b. solas craiceann gile dorchadas

c. mór beag bog measartha

37

Ó Aidiacht go hAinmfhocal agus ar ais.

Mar a chonaic muid roimhe is ionann aidiacht agus focal a chuireann síosar ainmfhocal.Ach go minic DÉANTAR aidiacht ó ainmfhocal. B'fhéidir go dtiocfadh leat ará gur FRÉAMHFHOCAL an t-ainmfhocal.

Déan aidiacht ó na hainmfhocail seo.

salachar salach

gaoth __________

grian __________

Sasana __________ (Is ainmfhocal é fosta.)

Anois déan ainmfhocal ón aidiacht

mór >>>> méid

páistiúil >>>> _________

cróga >>>> _________

fada >>>> _________

greannmhar >>>> _________

Thíos anseo feicfimid na cúpla litir dheireanach a bhíonn ar aidiachtaí GOMINIC, CHAN I GCÓNAÍ.Cuir féin an tús isteach le haidiacht a dhéanamh a chluineann tú go minic.

_____________ ach _____________ úil

_____________ mhar _____________ aí

_____________ ánta _____________ ithe

38

An ndéanfaidh tú malairt liom?

Líon an bearna le MALAIRT an fhocail atá scríofa le CEANNLITREACHA.

1. Ba ghnáth liom éirí go LUATH ach inniu d'éirigh mé go ________.

2. Ar tús, bhí muid taobh AMUIGH den teach ach bhí sé chomh fuar sin

gurbh fhearr linn bheith __________.

3. Shíl Eoin gur CHAILL sé an eochair ach ________ sé í sa ghaineamh.

4. Nuair a shocair sé ar SUÍ SÍOS ní thiocfadh le Breandán an cluiche a

fheiceáil agus, dar leis, b'fhearr ____________ ________.

5. Chuaigh an liathróid THAR an sconsa agus chuaigh Colm síos

_______ lena fáil ar ais.

6. Labhair an sagart go BRÓNACH ar an tórramh ach amárach tá bainis

aige agus beidh sé ábalta labhairt go _____________.

7. Bhí na prátaí go ___________ agus cuireadh sa mhiocroigheann iad

agus i ndiaidh 5 bhomaite bhí siad go breá BOG.

8. Cé gur shíl an múinteoir go raibh an teist ___________ shíl na páistí

go raibh sí DEACAIR.

9. Síleann an múinteoir go bhfuil sé DÓIGHIÚIL ach tá a fhios againne go

bhfuil sé __________.

10. B'fhearr liom turas _______ go Contae Chiarraí ná turas GAIRID ar

scoil.

11. Rinne Nuala a cuid oibre go __________ ach rinne Niall í go

FADÁLACH.

12. Dúirt mo mháthair liom gan __________ a ól agus níor ól mé ach

BEAGÁN.

39

Ag dul chun na Meánscoile

Anseo tá ábhair mheánscoile ach go bhfuil na litreacha san ord contráilte.An dtig leat iad a oibriú amach?

Leide

Ní Eala ____________ (scuab)

Cait ama tim ____________ (ciorcal agus uilinn lúide líotar)

La Geige ____________ (le cluinstean gach áit)

L Ceo ____________ (Béal agus Gléas)

Ocht Lae Oí ____________ (Gan an Tír níl sí deacair)

Ri Tas ____________ (Is fada ó rinneadh í)

Ceit Lean Ocht Aí ____________ (Bíonn sí i gcónaí ag athrú)

La Bréa ____________ (Tháinig sé isteach ó thír eile)

Fas Rinci ____________ (Labhraíonn luchóga móra mar seo)

Aíocht leor tí ____________ (Is léir í ón scáil)

Tá na habair tí sa scéal beag seo san ord contráilte. Cuir san ord ceart iad.

A. Níor fhan siad uilig fá Nua-Eabhrac.B. Tír fholláin shláintiúil Éire gur tháinig an aicíd ar na prátaí.C. Chuaigh mo mhuintir féin go San Francisco.D. Ní raibh go leor le hithe agus fuair na mílte bás den ocras.E. D'imigh na mílte eile ar longa go Nua-Eabhrac.F. An chuid is mó de na Gaeil rinne siad go maith i Meiriceá.G. Rinne mo mhuintirse a saibhreas agus d'fhill siad ar Éirinn.

1. ____ 2. ____ 3. ____ 4. ____ 5. ____

40

An Uimhir Iolra Arís

Iolra Uatha

1. Fir Fear

2. Tithe ________

3. ________ Bean

4. Scéalta ________

5. ________ Crann

6. ________ Fuinneog

7. ________ Bróg

8. Éin ________

9. Cruinnithe ________

10. Girseacha ________

11. ________ Cailín

12. ________ Rang

13. Cathracha ________

14. ________ Traein

15. ________ Oibrí

41

An Cónasc

Úsáid na hainmfhocail seo thíos le habairtí a dhéanamh.

Ó, agus rinne mé dearmad, caithfidh tú focal beag darb ainm CÓNASC aúsáid chomh maith.

CÓNASC = ACH, AGUS, NUAIR , NÓ

(Ciallaíonn an focal "NASC" ceangal)

Bainimid úsáid as na CÓNAISC le habairt fhada amháin a dhéanamh dedhá abairt ghairide, m.sh.

"Táimid ag imeacht anois agus ní bheimid ag teacht ar ais."

Ceanglaíonn an focal "agus" dhá abairt bheaga le chéile le habairt níosfaide a dhéanamh.

1. Milseáin Póca

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

2. Bád Farraige

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

3. Naomh Pól Cluiche

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

42

4. An Spáinn Geimhreadh

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

5. Léarscáil Solas

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

6. Gairdín Páirc

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

7. "Take That" Tinn

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

8. Múinteoir Galánta

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

9. Carr Gasta

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

10. Iolar Coinín

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

43

Na Cónaisc Arís — Líon na Bearnaí le "ach", "mar" nó"agus".

1. Ní raibh Dónall ar scoil mar bhí slaghdán air.

2. Níor bhain iománaithe Aontroma Dé Domhnaigh ______ bhain napeileadóirí.

3. Ní rachadh Pól isteach sa seomra ______ shíl sé go raibh taibhse ann.

4. Tháinig an tEarrach ______ níor tháinig an aimsir mhaith.

5. Tá Giggs go maith ______ bhí Best níb fhearr.

6. Chaill Contae Dhoire ______ thosaigh Aedín ag caoineadh.

7. Tháinig an múinteoir isteach ______ stad an rang den chaint.

Táimid i ndiaidh an focal "mar " a úsáid mar chónasc. Ach dáiríre níúsáideann cainteoir maith Gaeilge an focal sin mar chónasc.

Baineann cainteoir maith úsáid as CEANN IS nó DE THAIRBHE nó ASSIOCAIR. (Agus tá samplaí eile ann.)Déan féin iarracht iad sin a úsáid in áit MAR .

Ach fan! Níl sé chomh simplí sin. Amharc ar na habairtí seo.

Chuir Seán a chóta air ceann is bhí sé ag cur.

Bhí an leanbh ag caoineadh de thairbhe thit sé.

Ní rachaidh mé ar scoil amárach as siocair beidh nalaethanta saoire ag toiseacht.

Tá rud éigin contráilte, nach bhfuil?Cuireann tú GO, GUR, NACH, NÁR ina ndiaidh.

44

Mar shampla:

Bhí an múinteoir míshásta ceann is go raibh an rang callánach.

Téim ar scoil cúig lá sa tseachtain de thairbhe go bhfuil sé sa dlí gogcaithfidh mé sin a dhéanamh.

Rachaidh mé isteach go lár na cathrach amárach as siocair gur thugm'uncail £10 dom le bronntanas lá breithe a fháil dom féin.

Anois úsáid na trí chónasc sin a bheadh in úsáid ag CAINTEOIR MAITHGAEILGE sna habairtí seo agus déan athrá ar bith eile atá de dhíth.Déan abairt fhada amháin den dá abairt ghairide.

1. Fuair Séamas suíochán maith. Tháinig sé go luath.

_________________________________________________________

_________________________________________________________

2. Ní thosódh an carr. Bhí an aimsir chomh fuar sin.

_________________________________________________________

_________________________________________________________

3. D'imigh na luchóga. Ní raibh rud ar bith le hithe acu.

_________________________________________________________

_________________________________________________________

4. "Bhris tú an buidéal!" "Ní raibh tú cúramach go leor!"

_________________________________________________________

_________________________________________________________

5. "An bhfuil tú ag dul abhaile?" "An bhfuil tú dubh dóite?"

_________________________________________________________

_________________________________________________________

6. Tá an fhuinneog oscailte. Tá sé róthe.

_________________________________________________________

_________________________________________________________

45


1. Cad é an mhí is giorra sa bhliain? _______________________

2. Cad é an rud é iora rua ? Ciorclaigh an freagra ceart.

Feithid Mamach Reiptíl Mionbheithíoch Gael

3. Ainmnigh an áit ina bhfuil an cangarú ina chónaí.

_________________

4. Cé acu de na tíortha seo an tír is mó ar an domhan?

Na Stáit Aontaithe An tSín An Rúis An India

5. Cé acu de na tíortha in uimhir a 4 an tír is mó daoine ar an domhan?

__________________

6. Cé mhéad duine ar fhoireann chamógaíochta? _____________

7. Cén 2 chontae ina bhfuil Béal Feirste? ______________________

Cuir AINMFHOCAL

agus ansin AIDIACHT

agus ansin DOBHRIATHAR sna bearnaí.

1. Las an s___________ ______________ ______________ .

2. Cuir an t-u___________ ______________ ______________ .

3. D'eitil an s___________ ______________ ______________ .

4. D'imigh sé ar a r___________ ______________

______________ .

5. Thiomáin sé an c___________ ______________ ______________

thar an abhainn.

6. Shuigh sé síos agus thosaigh sé ag déanamh obair b___________

______________ ______________ .

46

An bhfuil Gaeilge mhaith agat?

Tá meancóg i ngach abairt acu seo. Má tá Gaeilge mhaith agat beidh túábalta an abairt a scríobh arís i nGaeilge mhaith.

1. Fhaca Gearóid an bád.

_____________________________________________________________

2. Níor chuaigh sé ar scoil.

_____________________________________________________________

3. Tá mise i ndiaidh tusa.

_____________________________________________________________

4. Bhí sé ag caint le iad.

_____________________________________________________________

5. Tá sé fear iontach deas.

_____________________________________________________________

6. Sin an duine a bhí mé ag caint leis.

_____________________________________________________________

7. Amharcann sé cosúil le madadh.

_____________________________________________________________

8. Fháilfidh sé bás den ocras.

_____________________________________________________________

9. Cá háit a bhí tú aréir?

_____________________________________________________________

10. Bhí sé ag ciceáil mé.

_____________________________________________________________

47

Cad é an chiall atá leis?

Tá focal amháin scríofa le ceannlitreacha i ngach abairt anseo. Scríobhciall an fhocail ar an líne faoi.Déan iarracht gan úsáid a bhaint as foclóir.

1. Nuair a fuair mé an SEIC mar bhronntanas thug mé é go dtí an banc.

_____________________________________________________________

2. Dúirt an múinteoir linn pictiúir a dhéanamh agus bhí mo cheannsaGALÁNTA.

_____________________________________________________________

3. Ar an bhealach go Tír Chonaill bhí SLÉIBHTE le feiceáil gach áit.

_____________________________________________________________

4. Bíonn Máire ag teagasc ceoil dúinn ar an FHEADÓG.

_____________________________________________________________

5. Is rud PRÍOBHÁIDEACH í litir.

_____________________________________________________________

6. Bhronn Dia INCHINN ar gach ainmhí beo.

_____________________________________________________________

48

Cad é mar a mhothaigh sé?

Cuir na focail ag bun an leathanaigh sa ghrúpa cheart.

Éisteacht Feiceáil Boladh Blas MothúLáimhe

searbhgreim

seinnteoir caiséadceamara

téipthaifeadánmilis

miocrascópraidiócuimilt

cnagadhteileascópcumhrán

goirttochas

srón (gaosán)spéaclaí

géarbréan

lofaamhránfístéipgarbhmín

radharccluas

(Thig le cuid de na focail bheith i gcúpla grúpa.)

49

Cad é a chuireann sé i gcuimhne duit?

Tá abairtí anseo ina bhfuil an frása

"chomh _______ le _______"

Líon na bearnaí le frása nó le focail mhaithe.

1. Bhí an talamh chomh crua le ___________ .

2. Bhí an ___________ chomh fuar le sioc.

3. Bhí a chuid gruaige chomh dubh le ___________ .

4. Bhí obair Lisa chomh néata le ___________ .

5. Bhí ___________ chomh néata le leoraí lán d'uibheacha a bhí i ndiaidh

titim ar a thaobh.

6. Chomh ___________ le fuil

7. Chomh ___________ le seachtain

8. Chomh ___________ leis an teach

9. Chomh ___________ le mil

10. Chomh ___________ leis an cheo

milis

sean

dearg

fada

ard

50

Tá agus IsAn bhfuil Gaeilge mhaith agat?

Tá Rotweiler madadh.Tá James McCartan peileadóir.Tá "The Witches" leabhar.Tá Betsy Byars scríbhneoir.Tá Mariah Carey ceoltóir.

Cad é atá cearr leis na habairtí sin?

Nuair atáimid ag úsáid ainmfhocail le cur síos ar rud nó ar dhuine níúsáidimid an focal "tá".

Cad é na freagraí ar na ceisteanna seo?

1. Cad é an rud é Rotweiler?

____________________________________________________________

2. Cén cineál duine é James McCartan?

____________________________________________________________

3. Cad é an rud é "The Witches "?

____________________________________________________________

4. Cén cineál duine í Betsy Byars?

____________________________________________________________

5. Cén obair atá ag Mariah Carey?

____________________________________________________________

51

Tá agus Is

Líon na bearnaí sna habairtí seo.

1. Is ___________ é Leon. 2. Is ___________ í Enid Blyton.

3. Is contae mhór í _________________ .

4. Is duine deas é ___________ . 5. Is mná galánta iad ___________.

Anois, sna habairtí thíos anseo tá an focal TÁ úsáidte go lochtach .Déan iarracht, le cuidiú an mhúinteora, na habairtí a scríobh arís inGaeilge mhaith.

A. Tá an tíogar an cat is mó ar an domhan.

____________________________________________________________B. Tá an fear sin m'athair.

____________________________________________________________C. Tá sin obair dheas.

____________________________________________________________D. Tá Gaillimh an chontae is fearr iomáin sa tír.

____________________________________________________________

Anois, sna habairtí seo tá an focal "Is " san áit ar chóir "Tá" a bheith.Le cuidiú an mhúinteora scríobh na habairtí seo i nGaeilge mhaith.

E. Is é sin iontach deas. _____________________________________

F. Tá an fear sin m'athair. _____________________________________

G. Tá sin obair dheas. _____________________________________

H. Tá Gaillimh an chontae is fearr iomáin sa tír.

_____________________________________

52


1. Cad é príomhchathair na Fraince? _____________

2. Cé mhéad dosaen atá i 144? _____________

3. Cé a scríobh "The Hobbit "? _____________

4. Cé mhéad duine ar fhoireann chamógaíochta? _____________

5. Cé acu is faide ó thuaidh An Bheilg nó an Ísiltír? _____________

6. Cad é mar a fuair J.F. Kennedy bás? _______________________

7. Cén Rí Sasanach a raibh seisear ban céile aige? ________________

8. Cad é an Fhraincis ar "Go raibh maith agat"? _____________

9. Imríonn Packie Bonner ag ……? _________________________

10. Cad é an phríomhchathair sa Bhrasaíl? _____________

11. Cad é an nathair nimhe is mó ar an domhan? _____________

12. A deich roinnte ar chéad, sin: 0.001 0.01 1/10 nó 1/100 ? _____________

13. Fíor nó Bréagach — tá croí ag gach mamach? _____________

14. Fíor nó Bréagach — tá an sliabh is mó in Éirinn i gContae Ciarraí?_____________

an Bhraisíl15. Is í an Airgintín

Peiriú an tir is mó i Meiriceá Theas.

16. Cé hé Uachtarán na Fraince? __________________________

17. An ndéantar gloine as cloch, miotal nó adhmad? _____________

18. Má théann tú ó Bhéal Feirste go Baile Átha Luain, cén treo atá tú ag dul?

_____________ ó _____________

53

Ainmhithe na Farraige

le Sorcha Nic Réamainn

Is scríbhneoir agus grianghrafadóir óg í Sorcha a bhfuil a saol caite aici agdéanamh staidéir ar an siorc, míol mór, agus ainmhithe an uisce nach bhfeicimidach go hannamh!Sna grianghraif ghalánta feicimid éisc, mamaigh, crústaigh srl. ón ainmhí is móar an domhan (Léigh an leabhar lena fháil amach cé hé.) go dtí na hainmhithea gcaithfear miocrascóp a úsáid lena bhfeiceáil!Is oileán é an tír seo agus tá an fharraige mar chuid den saol s'againne. Faighamach níos mó fá dtaobh de sa leabhar suimiúil seo a scríobhadh go speisialtadon aoisghrúpa 9 - 13 bl.

Cá ndeachaigh na Seoda? le hÉilís Ní Bhriain

Cúigear páistí ar laethanta saoire samhraidh i sráidbhaile in iarthar na tíre agseanaintín saibhir. Oíche amháin mothaíonn siad trup. Ar maidin tá na seodas'aici ar iarraidh. Tá, agus cuid de na daoine atá ina gcónaí sa sráidbhaile. Leissin, tosaíonn eachtra ina gcastar orainn Pól, Mag, Seánaí, Róis agus Astridchomh maith le cuid mhór carachtar an-aisteach agus beirt ghardaí chairdiúla.An bhfuarthas na seoda ar ais?

Beidh agat leis an leabhar seo a léamh!!

1. Cá háit, do bharúil, a bhfaighfeá cur síos mar seo ar dhá leabhar?

Foclóir Catalóg Eolaí Teileafóin CiclipéidCiorclaigh an freagra is fearr.

2. Dá mbeifeá ag cuardach na leabhar seo sa leabharlann cén chuid inabhfaighfeá leabhar Shorcha?

Spórt Tíreolaíocht Bitheolaíocht Ealaín

3. Agus cén cineál leabhair é leabhar Éilíse?

Irisleabhar Úrscéal Gearrscéalta Ciclipéid

4. Cén abairt a insíonn duit go bhfuil cur síos ar chuid mhór ainmhithe éagsúlai leabhar Shorcha?

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

Léirmheas agus Achoimre

54

5. Scríobh síos abairt amháin ón dá chur síos atá ag iarraidh ort anleabhar a léamh.

Ainmhithe na Farraige: ________________________________________

_____________________________________________________________

Cá ndeachaigh na Seoda?: _____________________________________

_____________________________________________________________

Tá sé iontach deacair cur síos a dhéanamh ar leabhar iomlán taobh istigh denasé nó a seacht d'abairtí, nach síleann tú?Cuirfimid i gcéill go bhfuil dhá leabhar eile ann atá cineál cosúil leis an dáleabhar a bhfuil tú i ndiaidh léamh fá dtaobh díobh.Tá na leabhair seo léite agatagus taobh istigh de cúig abairt nó mar sin déan cur síos orthu á rá cad chuigear chóir do pháistí thart fán aois s'agat féin iad a léamh.

Tá seanléarscáileanna an oileáin ar iarraidh !!! le Risteard Mac Proinsís

Ainmhithe na hAfraice

le Daithí Mac Ailín

55

Bhuel, cad é mar a d'éirigh leat?Déan iarracht anois cur síos a dhéanamh ar leabhair a bhfuil na teidil seo aleanas orthu. Cum féin ainm an údair. Thig leis an chur síos bheith greannmhar,dáiríre, amaideach, céillí, rud ar bith is mian leat! Ach beidh sé i bhfad níosfearr má úsáideann tú neart AIDIACHTAÍ agus má choinníonn tú na habairtígo measartha GAIRID.

Caillte i dTír Chonaill — Turas Gaeltachta a chuaigh ar strae.

Carr, Bád agus Traein — An Turas ó Éirinn go dtí an Róimh.

56

Na Cosa ag Caint — Gach sórt damhsa: Céilí, 'Rave'. Bailé srl, srl,srl.

Ó Pháirc an Chrócaigh go Bóthar Lansdún — An Pheil Ghaelach, an Sacaragus an Rugbaí in Éirinn.

57

An tOllamh Féilim Focal

Sa phictiúr thuas tá fear darb ainm an tOllamh Féilim Focal. Tá sé galánta,nach bhfuil? Go háirithe a chuid gruaige.Anois, is é an post atá ag Féilim go dtugann daoine focail chuige agusmeascann sé iad agus déanann sé focal úr astu. Bíonn daoine ag scríobhabairtí mar seo:

Tá cóta ar Sheán. Tá cóta ar Áine.Ansin smaoiníonn siad orthu féin agus scríobhann siad "Tá cóta ar mé".Ó, Ó, tá rud inteacht contráilte ansin, nach bhfuil? Ní thig leat "ar mé" ascríobh. Sin an áit a dtig Féilim isteach — Féilim agus a inneall draíochta— an Meaisín Measctha!Tugann daoine focail mar "ar" agus "mé" chuige agus deir siad rudaí mar:"A Ollaimh, a chara, níl a fhios agam cad é a dhéanfaidh mé. Tá an dáfhocal seo agam agus ní thig liom iad a chur le chéile.""Mm, sílim go dtig liomsa cuidiú leat," a deir an tOllamh. "An bhfeiceann túan abairt sin atá tú i ndiaidh a scríobh? Tá galar uirthi. Galar nadrochGhaeilge. Thig leis an ghalar sin teanga a mharú taobh istigh debhliain. Ach le mo mheaisín measctha thig liom an abairt a leigheas.Leis sin tugtar an "ar" agus an "mé" don Ollamh Féilim Focal. Cuireann séisteach in dhá liathróid mhóra ghloine iad. Brúnn sé cnaipe agus slogtar"ar" agus "mé" síos píobán isteach sa bhosca mór adhmaid atá i lár báire.Ansin tosaíonn fuaim iontach. Tá sé cosúil le páistí scoile ag caint uilig agaon am amháin agus ansin, píosa ar phíosa athraíonn sé. Sa deireadh tásé cosúil le seanbhean as Tír Chonaill ag insint scéil fá Chú Chulainn.Glacann sé seo thart fá chúig bhomaite go dtig focal úr amach as anbhosca adhmaid agus isteach sa liathróid mhór ghloine.

58

Agus an bhfuil a fhios agat cad é an focal é?Sin ceart. ORM atá ann!!

Amharc ar an léaráid anois. Anois líon isteach na bearnaí atá fágtha ar naléaráidí eile.

AR MÉ ORMAN

MEAISÍNMEASCTHA

ROIMH SIBH

59

MUID EADRAINN

Ó UATHU

Í DI

60

LE LIBH

AR SIBH

DO DÓIBH

61

IAD ROMPU

DO DUIT

CHUIG MÉ

62

Tosaigh anois agus cum cúpla ceann de do chuid féin.

64

Seo thíos cuid acu nach mbíonn in úsáid againn ach corruair. Ach tá sétábhachtach go raibh siad ar eolas againn. Pléigh iad leis an mhúinteoiragus ansin bain úsáid as Féilim agus as an mheaisín.

UAIBH ASTU

ROMHAINN

CHUCU EATARTHU

IONAIBH

DÍNN

FÚTHU

67

Anois amharc arís ar na focail sin atáimid i ndiaidh a dhéanamh.Dúirt muid nach n-úsáidimid iad go hiontach minic ach caithfimid bheithábalta iad a chur isteach in abairtí mar seo thíos.

Líon na bearnaí leis an fhocal is fearr ón liosta ar lch. 64.

1. Nuair a chuaigh an múinteoir amach thosaigh na cailíní ag troid

_________ féin.

2. Chuaigh an rang ar cuairt chuig scoil Ghaeltachta agus cuireadh fáilte

mhór _________ .

3. Dúirt Mamaí linn na héadaí a bhaint _________, pitseamaí a chur

orainn agus dul a luí.

4. Imríonn Aontroim cluichí i mbailte móra ar fud na tíre agus bím féin

agus mo Dhaidí i gcónaí ag dul _________ .

5. Nuair a chuaigh muid go Baile Átha Cliath ní dúirt na daoine "Cad é ba

mhaith libh?" ach "Céard atá ag teastáil _________?"

68

Cad é an saol atá agat?

Is mise Rónán Ó Ceallaigh agus is as Béal Feirste mé. Tá mé i mo dhalta ar CholáistePhádraig — sa dara bliain.

Tá mé i mo chónaí dhá chiliméadar go leith ón scoil. Faighim an bus ar scoil agusabhaile arís gach lá. Ní shiúlaim ar scoil in am ar bith. Bhuel, siúlaim ann nuair achodlaím go mall agus imíonn an bus orm. Éirím thart fá leath i ndiaidh a hocht agusbím ar shiúl amach as an teach ar fiche go dtí a naoi. Ní ithim aon bhricfeasta. Mábhíonn cúpla pingin le spáráil agam ceannaím deich dtoitín ar mo bhealach go dtí anstad bus agus caithim ceann amháin ar an bhealach chun na scoile.

Tugann mo thuismitheoirí airgead dom le lón a cheannach. Ag am lóin ceannaímsceallóga agus milseáin nó in amanna bonnóga uachtair. Ar an bhealach abhailebuailim féin agus cúpla cara isteach i siopa le toit a chaitheamh agus le himirt ar nacluichí ríomhaire.

An chuid is mó den am, déanaim mo chuid obair baile ach in amanna má bhíonn rudéigin maith ar an teilifís fágaim cuid di gan déanamh agus déanaim iarracht a críochnúidir ranganna an lá arna mhárach.

Ag deireadh na seachtaine téim thart ar na siopaí le mo chuid cairde. Corruair téimidchuig dioscó ach ní maith liom bheith ag damhsa. De ghnáth seasaim ag an bhalla agcaitheamh toite. Deir mo thuismitheoirí liom gur chóir dom spórt éigin a dhéanamh achsílim go bhfuil an spórt leadránach. Is fearr liom súgradh ar an NINTENDO, amharc aran teilifís nó éisteacht le ceol.

Is mise Úna Ní Néill agus is as Béal Feirste mé. Tá mé i mo dhalta ar Choláiste Áine —sa dara bliain. Tá mé i mo chónaí ciliméadar go leith ón scoil. Ag brath ar an aimsir,siúlaim nó faighim tacsaí dubh chun na scoile ar maidin agus an rud céanna tráthnóna.Éirím thart fá deich go dtí a hocht agus ithim mueslí agus arán rósta donn agus ólaimcupa tae le braon bainne leath-uachtair.

An chuid is mó den am tugaim lón pacáilte ar scoil liom ach amanna eile ithim dinnéarscoile, go háirithe nuair atá rud éigin blasta ag dul.

Ba mhaith liom dul ar ollscoil i ndiaidh na meánscoile agus mar sin de, déanaim modhícheall i gcónaí le hobair baile agus le hobair scoile. Ní shílim go bhfuil mé iontachcliste agus dá thairbhe sin tuigim go gcaithfidh mé staidéar go crua. Is iad nateangacha, an Fhraincis, an Ghaeilge agus an Laidin na hábhair is fearr liom. Mothaímgo bhfuil an Mhatamaitic agus na hEolaíochtaí iontach deacair. Is maith liom anCorpoideachas fosta.

Tá foirne líonpheile agus camógaíochta ag an scoil agus tá mé páirteach sa dáfhoireann. Idir chluichí agus sheisiúin thraenála is beag lá a bhím sa bhaile roimh acúig a chlog. Déanaim leathuair oibre roimh mo dhinnéar agus ansin amharcaim ar"Neighbours " agus suas staighre arís le mo chuid oibre a chríochnú.

Oíche Chéadaoine téim ar ranganna feadóg stáin agus oíche Aoine téim chuig dioscóle mo chairde i halla atá in aice leis an teach. Chóir a bheith go bhfuil an damhsadioscó chomh maslach leis an chamógaíocht!

Dé Sathairn bíonn cluiche le himirt agam nó téim isteach go lár an bhaile.

Caithim an Domhnach ag dul ar cuairt chuig daoine muinteartha nó ag dul chuigcluiche peile i bPáirc na nGael.

69

1. Cé acu Rónán nó Úna is folláine? Cad chuige?

2. Scríobh cuntas mar seo ort féin agus ar do mhuintir.

C'air a bhfuil mé ag caint?

Bogann sí go gasta.Bíonn bia ar fáil uirthi.Thig leat siúl thart má tá tú dubh dóite i do shuí.Fágann sí ag an stáisiún thú.Go minic bíonn na carráistí pacáilte.

Is _______________ í.

Tá sé dubh.Tógann sé daoine ar thaobh an bhealaigh mhóir.Fágann sé thú ar an bhealach mhór áit ar bith is mian leat.Bíonn sé plúchtach má thosaíonn duine ag caitheamh tobac.Bíonn an suíochán tosaigh go breá compordach.

Is ____________________ é.

Anois, déan an cineál céanna ruda tú féin.

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

Is _____________________ é

Intreoir

Clár

Cé Thú Féin? ................................................................................................................. 1

An Múinteoir Mire .......................................................................................................... 3

Deireadh Seachtaine .................................................................................................... 5

Nuair a bhí mé Beag ..................................................................................................... 7

Dánta ............................................................................................................................... 8

Níl sé sin Cothrom? ...................................................................................................... 10

Rialacha .......................................................................................................................... 11

Rud éigin le díol ............................................................................................................. 13

Ag Scríobh Dráma ......................................................................................................... 14

Cad é a dhéanfaidh mé? .............................................................................................. 15

Firinscneach nó Baininscneach? ................................................................................ 16

h nó gan h ....................................................................................................................... 18

Tacar agus Teideal ....................................................................................................... 19

Coimhéad ar an Chlár ................................................................................................... 20

Cad é mar a dhéanann tú réidh é! .............................................................................. 21

Cad é Ainm an Ghrúpa? ............................................................................................... 22

Cad é an Dóigh? ............................................................................................................ 23

Iolra agus Uatha ............................................................................................................ 24

Cad é a bhí ann ó thús? ............................................................................................... 26

Cruthfhocail .................................................................................................................... 27

Litir speisialta ag teacht roimhe .................................................................................. 28

Fréamhfhocal ................................................................................................................. 29

Tabhair Ordú Dó ............................................................................................................ 31

Fuaimeanna .................................................................................................................... 32

A Fhios, Is, As................................................................................................................ 33

Tráth na gCeisteanna ................................................................................................... 34

Ceartaigh! ....................................................................................................................... 35

Grúpaí Focal .................................................................................................................. 36

Ó Aidiacht go hAinmfhocal agus ar ais ...................................................................... 37

An ndéanfaidh tú malairt liom?.................................................................................... 38

Ag dul chun na Meánscoile .......................................................................................... 39

An Uimhir Iolra Arís ...................................................................................................... 40

An Cónasc ...................................................................................................................... 41

Na Cónaisc Arís ............................................................................................................. 43


An bhfuil Gaeilge mhaith agat? ................................................................................... 46

Cad é an chiall atá leis? ............................................................................................... 47

Cad é mar a mhothaigh sé? ......................................................................................... 48

Cad é a chuireann sé i gcuimhne duit?...................................................................... 49

Tá agus Is ....................................................................................................................... 50


Léirmheas agus Achoimre............................................................................................ 53

An tOllamh Féilim Focal ............................................................................................... 57

Cad é an Saol atá agat?............................................................................................... 68

Scil agus Scéalaíochtle Pól Mac Fheilimidh

FógraNíl cead isteach agduine ar bith faoi14bl . gan duinefásta leis.

An Bainisteoir.

Ainm ________________________________ Rang _________________

AR MÉ ORM

AN

MEAISÍNMEASCTHA

ce thú féin?

Documents