سخنان حسین بن علی )ع ( از مدینه تا کربالمشخصات کتاب

-۱۳۱۵سرشناسه : نجمی، محمدصادق، عن00وان و ن00ام پدی00دآور : س00خنان حس00ین بن علی علیه الس00الم از مدین00ه ت00ا ک00ربال /

محمد صادق نجمی.[.۲وضعیت ویراست : ]ویراست

مشخصات نشر : قم: بوس00تان کت00اب قم)انتش00ارات دف00تر تبلیغ00ات اس00المی ح00وزه.۱۳۸۵علمیه قم(،

ص.۳۹۲مشخصات ظاهری : .۱۸۷تاریخ؛ . ۸۹اهل بیت علیهم اسالم؛ . ۱۱۷۵فروست : بوستان کتاب قم؛

:8-282-548-964 ریال ۲۰۰۰۰شابک : : ص.ع.التینی شده: Mohammad Sadegh-e Najmi. Sokhanan-e Hoseynیادداشت

ebn-e Ali (A) az madineh ta karbala= The words of Husayn ibn-i, Ali from medina to karbala.

یادداشت : چاپ دهم.؛ همچنین به صورت زیرنویس.۳۹۰[ - ۳۸۹یادداشت : کتابنامه: ص.]

ق -- کلمات قصار۶۱ - ۴موضوع : حسین بن علی )ع(، امام سوم، ق -- خطبه ها۶۱ - ۴موضوع : حسین بن علی )ع(، امام سوم، ق -- احادیث۶۱ - ۴موضوع : حسین بن علی )ع(، امام سوم،

ق.۶۱موضوع : واقعه کربال، شناسه افزوده : حوزه علمیه قم. دفتر تبلیغات اسالمی. بوستان کتاب قم

BPرده بندی کنگره : ۱۳۸۵ ۳ س۳ن /۴۱/۷۲۹۷/۹۵۳۴رده بندی دیویی :

۱۱۴۲۶۹۳شماره کتابشناسی ملی : سخن ناشربسمه تعالی

رویداد غم بار کربال ، رویدادی تاریخ ساز است ک00ه اش00عه ه00ای تابن00اک آن فرات00ر از زمان و مکان ، مرزها را در نوردیده و رنگ جاودانگی به خود گرفت00ه اس00ت . از این رو ، انبوه دلها را شیفته خود ساخته و زمینه نگارش ص00دها اث00ر تحقیقی و علمی را

فراهم نموده است . مؤ لف محترم که خود از عاشقان دلباخته حسین علیه السالم ، قهرمان این رویداد است ، سرگذشت پر تال لؤ کربال را به رشته تحریر درآورده تا خوانندگان دریابند که

چرا این قیام رخ داد و چه پیامدهایی به دنبال داشت . ما خرسندیم که برای چندمین بار ، این اثر با ارزش را پس از ویراستاری مجدد ب00ه زیور طبع آراس00ته ایم ت00ا خ00اطره ه00ای ش00ورانگیز ک00ربال ، همچن00ان در ژرف00ای ج00ان

عاشقان ، باقی بماند . دفتر انتشارات اسالمی

وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قماهدا

قد کان لکم ایة فی فئتین التقتافئة تقاتل فی سبیاللله واخری کافرة(13)سوره آل عمران ، آیه

))در دو گروهی که با هم روبه رو شدند عبرتی است برای شما که یک گروه در راهخدا و گروه دیگر در راه کفر نبرد می کرد(( .

))وبذل مهجته فیک لیستنقذ عبادک من الجهالة وحیرة الضاللة(( )ف00رازی از زی00ارتاربعین (

))او )حسین ( خون خود را در راه تو نثار کرد ت00ا بن00دگان ت00و را از جه00الت و ح00یرتضاللت ، نجات بخشد(( .

به پیشگاه مقدس سرور و ساالر شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین علیه السالم .

به شهدایی که خون خود را به حمایت از فرزندان فاطمه زهرا علیهاالسالم و درهمکوبیدن سلطه یزید بن معاویه نثار نمودند .

به شهدا و گلگون کفن00ان انقالب اس00المی ای00ران ک00ه در احی00ای اس00الم و حم00ایت از قرآن و درهم کوبیدن سلطه استعمارگران و یزیدیهای زمان به خاک و خون غلتیدند

.مقدمه مؤ لف در چاپ سوم

ذین اذهب الله العالمین والصلوة والسالم علی خیر خلقه محمد وآله ال ))الحمدلله ربجس وطهرهم تطهیرا(( . عنهم الر

یکی از برکات و ابعاد مهم انقالب با عظمت و شکوهمند اسالمی ، انقالب ف00رهنگی آن است که موجب تحول و دگرگونی عمیق فکری گردیده و جامعه اس00المی ب00ویژه جوان00ان را در مس00یر مطالع00ه کتابه00ای م00ذهبی ق00رار داده و ب00ه تفک00ر و تعم00ق در

موضوعات و مطالب دینی سوق داده است . آری در دوران قب00ل از انقالب ، بیش00ترین اف00رادی ک00ه ب00ا مطالع00ه س00روکار داش00تند توجهشان ب00ه کتابه00ا و مجالت آن چن00انی ب00ود و مطالع00ه کتابه00ای م00ذهبی ب00ه قش00ر روحانی اختصاص داشت ، ولی امروز با وجود گرفتاریها و عدم فراغت ک0افی ب00رای مطالعه و درگیری ب00ا مس00اءله جن00گ و کارش00کنیهای داخلی ک00ه حق00ا فرص00تی ب00رای مطالعه در جوان0ان عزی0ز ب0اقی نگذاش00ته اس00ت ب0از هم ب0ه ب0رکت انقالب اس0المی کتابهای مذهبی از توجه و رواج کامل برخوردار ب0وده و در ت0یراژ بس0یار ب0اال منتش0ر

می گردد . و به عنوان نمونه می توان از کتاب حاضر یاد نمود که در مدت تقریبا ی00ک س00ال در چهل هزار نسخه چاپ و بالفاصله نسخه ه00ای آن نای00اب گردی00ده و این00ک در آس00تانه چاپ سوم ق00رار گرفت00ه اس00ت و این اس00ت یکی از مف00اهیم ع00زت اس00الم ک00ه ملت

مسلمان ایران به وسیله حکومت اسالمی بدان نایل گردیده است . و همین استقبال پرشور موجب و مشوق آن گردید که در این چاپ عالوه بر زیب00ائی

حروف و دقت در تصحیح ، دو تحول اساسی زیر نیز به وجود بیاید : - گذشته از اصالحات زیادی که در متن کتاب به عمل آمد ، مطالب ف00راوانی ن00یز1

بر آن افزوده شد .

- واژه ها و لغات عربی که حاوی نکته خاصی بوده و یا مشکل به نظر می رس00ید2 برای استفاده همگان توضیح داده شد و مانن0د دو چ0اپ گذش0ته ب0ه ترجم0ه س0خنان

بیل اکتفا نگردید . والله الموفق وهو یهدی السمحمد صادق نجمی

1361آذرماه پیشگفتار

اکثر نویسندگان و تحلیل گران ، حادثه مهم تاریخی عاشورا و قی00ام مق00دس حس00ین بن علی علیهما السالم را از یک ناحیه و از یک بعد خاص مورد تجزیه و تحلیل ق00رار

داده و تنها همان جنبه را انگیزه این قیام دانسته اند . و گاهی نیز انگیزه های گوناگونی که در شکل گرفتن این حرکت مؤ ثر ب00وده ب00دون توجه به مراتب اهمیت آنها درهم آمیخته ش00ده و مس00ائل ف00رعی ب00ا مس00ائل اص00لی

مختلط گردیده است . و گاهی نیز جنبه های فرعی آنچنان مورد توجه قرار گرفته و پیگیری شده است که انگیزه های اصلی به طور کلی در بوته فراموشی قرار گرفت00ه اس00ت ؛ زی00را در این قیام اعجاب انگ00یز و در این ح00رکت ب00زرگ ت00اریخی ، گ00اهی س00خن از امتن00اع بیعت نسبت به یزید به میان آمده است و گاهی امام علیه السالم در خطبه ه00ای خ00ویش از شیوع فساد و تغییر احکام اس00الم ، ش0دیدا انتق0اد نم0وده و حالل ش00دن حرامه0او تحریم حاللها را انگیزه قی00ام خ00ویش مع00رفی می کن00د . و در ج00ای دیگ00ر می بی00نیم مساءله دعوت مردم کوف00ه از ام00ام علی00ه الس00الم در جری00ان اس00ت و انگ00یزه ه00ای

دیگر . خطابه ها و سخنرانیها و جمالت کوتاه و همچنین نامه های متعددی که از حسین بن علی علیهما السالم در طی سفر خویش از مدینه تا کربال و ت00ا ش00هادت آن بزرگ00وار نقل گردیده است - با توضیحاتی که در این کتاب ب00ر آنه00ا اض00افه ش00ده - می توان00د این مساءله را روشن کرده و تا حدی بیانگر اهمیت و ارزش هریک از این انگیزه ها

باشد . گذشته از این موضوع مهم و حساس ، از راه گفت00ار و س00خن خ00ود حس00ین بن علی علیهما السالم است ک00ه می ت00وان بیش از ه00ر کت00اب و مقال00ه و بیش از گفت00ار ه00ر مورخ و نوشته هر نویسنده و دانشمند با آن قیافه مصمم و همت عالی و با آن روح شجاعت و شهامت و با آن شخصیت معنوی و روح عاطفی و انسانی و باال خ00ره ب00ا

آن حماسه جاویدان آشنا گردید .

ولی با این اهمیت و ویژگی خاص تا آنجا که بنده اطالع دارم ، این س00خنان - ک00ه در کتب تاریخ و حدیث به طور متفرق و به مناسبتهای مختلف نقل گردیده اس00ت - ب00ه طور کامل و ب00ه ص00ورت مجموع00ه ای مس00تقل گ00ردآوری نش00ده اس00ت و ب00ر همین اساس ، نگارنده این وظیفه را به عهده گرفت و متن سخنان امام علی00ه الس00الم را از آغاز حرکت از مدینه تا هنگام شهادت به ترتیبی که ب0ه مناس00بتهای مختل00ف ای00راد فرموده است از منابع و مدارک مختلف گردآوری نموده و ب00ه ص00ورت مجموع00ه ای در اختیار عالقه مندان گذاشت . و برای این که این س00خنان م00ورد اس00تفاده عم00وم قرار بگ00یرد و بی00انگر انگ00یزه قی00ام حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم گ00ردد عالوه ب00ر ترجمه ، توضیحات الزم و نتیجه گیریهایی نیز در پاره ای موارد بر آنها اضافه گردی00د

ولی در اینجا تذکر چند نکته الزم و ضروری است : - همان گونه که از نام کتاب پیداست ، منظور از سخنان حس00ین بن علی علیهم00ا1

السالم تنها آن قسمت از سخنانی است که در مسیر آن حضرت از مدین00ه ت00ا ک00ربال نقل گردیده است و اما سخنان ارزنده ، مواعظ و نصایح پرارج ، اش00عار جاودان00ه و احادیث فراوان و نغزی که در طول زندگی امام علیه السالم از آن بزرگوار در کتب تاریخ و حدیث نقل گردیده است ب0ه مجموع0ه و ی0ا مجموع0ه ه0ای مس0تقل دیگ0ری نیازمند است . و امید است - ان شاءالله - در آینده نزدیک تحت عنوان ))مواع00ظ و

سخنان حسین بن علی علیهمالسالم (( در اختیار عالقه مندان قرار بگیرد . - در مورد سخنان امام علیه السالم از مدینه تا شهادت نیز ما مدعی نیس00تیم ک00ه2

هم00ه س00خنان آن حض00رت در این مجموع00ه گ00ردآوری ش00ده اس00ت ؛ زی00را ب00ا تالش فراوانی که در گردآوری این سخنان از مدارک و منابع موثق ب00ه عم00ل آم00ده اس00ت ممکن است سخنی در مجموعه ای نقل شده باشد که ما به آن مجموعه دسترسی نداشته ایم و یا به علل دیگر مانند عدم دسترسی به مدرک م00ورد اعتم00اد ، از نق00ل آن در این مجموع000ه خ000ودداری ورزی000ده ایم و ل000ذا اگ000راین کت000اب را ب000ه ج000ای ))س00خنان (( ، ))نخب00ه ای از س00خنان حس00ین بن علی علیهمالس00الم (( بن00امیم ب00ه

واقعیت نزدیکتر است . - و منظور از سخنان حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم ک00ه در این مجموع00ه جم00ع3

آوری شده است تنها متن سخنان آن حضرت می باشد و اما مطالب زی00ادی ک00ه ب00ه صورت نقل ب00ه معن00ا در ط00ول س00فر ع00راق از ام00ام علی00ه الس00الم نق00ل گردی00ده از

موضوع این کتاب خارج است . در خاتمه باید به این نکته نیز توجه نم00ود ک00ه در پرت00و این س00خنان ن00ورانی مط00الب فراوان تاریخی ، علمی و کالمی که آشنایی با آنها برای هرفرد مسلمان متعهد الزم

است منعکس گردیده است .

امید است این کتاب پ00ای ملخی باش00د ب00ه پیش00گاه مق00دس س00لیمان ک00ربال حض00رتاباعبدالله الحسین - روحی وارواح العالمین له الفداء - و ذخیره ای برای روزی که

)ال ینفع مال وال بنون اال من اتی الله بقلب سلیم ( . قم محمدصادق نجمی

2/1401/ج 20 مطابق با 5/2/60سالروز والدت حضرت صدیقه کبری فاطمه زهرا علیهاالسالم .

بخش اول : از مدینه تا مکهخطاب به استاندار مدینه

متن سخنبوة ها اال میر انا اهلبیت الن ))ای

سالة ومختلف المالئکة ومعدن الرحمة بنافتحالله وبنا یختم . ومهبط الر

00ه فس المحترمة معلن بالفسق ومثلی الیب00ایع مثل ویزید رجل شارب الخمر وقاتل النولکن نصبح وتصبحون

نا احق بالخالفة والبیعة(() ( .1وننظر وتنظرون ایترجمه و توضیح لغات

مختلف )به فتح الم ( : محل آمد و شد . مهبط : محل ن00زول . نفس محترم00ه : ه00ربح((( : ب00ه معن00ای انسانی که ریختن خونش حرام باشد . )) نصبح وتصبحون )از اص00صبح کردن ، کنایه است از آینده . ننظر )از نظر( : به معنای انتظار و تدبر در امر .

سخنان یا فضائل حسین بن علی )ع ( قبل از توضیح سخن امام علیه السالم الزم اس00ت این نکت00ه را ی00ادآوری نم00اییم ک00ه معموال هرکتابی که به عنوان تاریخ زندگی و شهادت حسین بن علی علیهمالسالم و در رابطه با شخصیت آن بزرگوار نگاشته می شود ، ص00فحات اول آن ب00ه فض00ائل و موقعیت معنوی و م00ذهبی و اجتم00اعی آن حض00رت و ب00ه اح00ادیث و روای00اتی ک00ه در توصیف و تجلیل وی نقل گردیده است ، اختصاص می یابد ، ولی ما در این کتاب از این روش چشم پوشی کرده و از اول به اصل موض00وع و س00خنان آن حض00رت وارد

می شویم و در این کتاب ، خود را به آن سبک متعارف نیازمند نمی بینیم ؛ زی00را ن00ها اهل بیت النبوة ومعدن تنها شروع کتاب با یکی از بارزترین فضائل آن حضرت ))انسالة(( و ختم آن نیز با یکی از زیباترین مناجات آن عزیز عزیزان ))اللهم متعالی الر المکان عظیم الجبروت(( می باشد بلکه هر برگی از این کتاب که ح00اوی س00خنی از سخنان آن حضرت است از نظر اهل دل ، دفتری است از فضیلت و هر ص00فحه ای

از آن از نظر اهل فضل و دانش کتابی است از بیان شخصیت و عظمت او . پس اگر ما این کتاب را به جای س00خنان حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم ))فض00ائل

حسین بن علی علیهما السالم (( بنامیم سخنی به گزاف نگفته ایم .ترجمه و توضیح

هجری یزید پسر وی ب00ه خالفت رس00ید و60با مرگ معاویه در نیمه ماه رجب سال بالفاصله طی نامه هایی که به اس00تانداران و فرمان00داران در نق00اط مختل00ف نوش00ت مرگ معاویه و جانشینی خویش را که از دوران پدرش پیش بی00نی و از م00ردم ب00رای

( ، به اطالع آنان رسانید و در ضمن ابقای هریک از آن00ان2او بیعت گرفته شده بود) در پست خویش ، دستور گرفتن بیعت مجدد از مردم را به آنها ص00ادر نم00ود و نام00ه ای نیز به ولید بن عتب00ه ک00ه از ط00رف معاوی00ه مق00ام اس00تانداری مدین00ه رادر اختی00ار داشت به همان مضمون نوشت ، ولی درنامه کوچک دیگری نیز که به همراه هم00ان نامه به وی ارسال داشت در بیعت گرفتن از س00ه شخص00یت مع00روف ک00ه در دوران00ه ین وعبدالل معاویه حاضر به بیعت با یزید نشده بودند ، تاءکید نمود ک00ه ))خذالحس00

بن عمر وعبدالله بن زبیر اخذا شدیدا لیست فیه رخصة حتی یبایعوا والسالم((00ه بن زب00یر ش00دت عم00ل ب00ه ))در بیعت گرفتن از حسین و عبدالله بن عم00ر و عبدالل

خرج بده و در این رابطه هیچ رخصت و فرصتی به آنان مده (( . ولید بن عتبه با رسیدن نامه در اول شب ، مروان بن حکم اس00تاندار س00ابق معاوی00ه را خواست و با وی درباره نامه و فرمان یزید مشاوره نم00ود و او پیش00نهاد ک00رد ک00ه هرچه زودتر این چند نفر را به مجلس خ00ود دع00وت کن و ت00ا خ00بر م00رگ معاوی00ه در

شهر منتشر نشده است از آنان برای یزید بیعت بگیر . ولید در همین ساعت ماءمور فرستاد تا این عده را برای ط00رح ی00ک موض00وع مهم و

حساس به پیش خود دعوت نماید . هنگامی که پیک ولید ، پیغام او را به امام علیه السالم و ابن زب00یر ابالغ نم00ود آن دو با هم در مس00جد پی00امبر نشس00ته و ب00ه گفتگ00و مش00غول بودن00د . ))ابن زب00یر(( از این دعوت بی موقع و شبانه به هراس افتاد ولی امام قبل از مالقات با ولی00د ، موض00وع00ک ؛ (( من فک00ر را به ابن زبیر توضیح داد و چنین فرمود : ))اری ان طاغیتهم قد هل

می کنم ، طاغوت بنی امیه )معاویة بن ابی سفیان ( به هالکت رسیده و منظ00ور از این دع0000وت ، بیعت گ0000رفتن ب0000رای پس0000ر اوس0000ت (( . و بن0000ابر نق0000ل کت0000اب ))مثیراالحزان (( ، امام علیه السالم در تاءیید نظریه خویش اضافه نمود : زی00را من در خواب دیدم که شعله های آتش از خانه معاوی00ه بلن00د اس00ت و من00برش س00رنگون

گردیده است . آنگاه امام علیه السالم به سی تن ازیاران و نزدیکترین اف00راد خان00دانش دس00تور داد که خود رامسلح کرده و ب00ه هم00راه آن حض00رت ح00رکت نماین00د و در ب00یرون مجلس

آماده باشند که در صورت لزوم از آن حضرت دفاع کنند . و همان طور که امام علیه الس00الم پیش بی00نی می فرم00ود ، ولی00د در ض00من این ک00ه

مرگ معاویه را به اطالع آن حضرت رسانید ، موضوع بیعت یزید را مطرح نمود . امام در پاسخ وی فرمود : شخصیتی مانند من نباید مخفیانه بیعت کند و تو نیز نباید به چنین بیعتی راضی باشی و چون همه م00ردم مدین00ه را ب00رای تجدی00د بیعت دع00وت می کنی ما نیز در ص00ورت تص00میم در آن مجلس و ب00ه هم00راه و هماهن00گ ب00ا س00ایر مسلمانان بیعت می کنیم ؛ یع00نی این بیعت ن00ه ب00رای رض00ای خ00دا بلک00ه ب00رای جلب

توجه مردم است که در صورت وقوع باید علنی باشد نه مخفیانه . ولید گفتار امام را پ00ذیرفت و در بیعت گ00رفتن در آن موق00ع ش00ب اص00راری از خ00ود

نشان نداد . امام علیه السالم چون خواست از مجلس خارج گردد ، م00روان بن حکم ن00یز ک00ه در آن مجلس حضور داشت ، با ایماء و اشاره این نکته را به ولید تفهیم نم00ود ک00ه اگ00ر نتوانی در این موق00ع ش00ب و مجلس خل00وت از حس00ین بیعت بگ00یری دیگ00ر نخ00واهی توانست او را وادار به بیعت کنی مگر خونهای زیادی بر زمین بریزد ، پس چ00ه به00تر که او را در این مجلس نگهداری تا بیعت کند و یا طبق دستور یزید گردنش را بزنی

. امام علیه السالم با مشاهده این عکس العمل از مروان ، او را مورد خط00اب ق00رار

داد و چنین فرمود : رقاء انت تقتلنی ام هو کذبت واثمت ؟ ؛ ))یابن الز

( ! تو مرا می کشی یا ولید ، دروغ می گویی و گناه می کنی ؟ (( . 3پسر زرقا)آنگاه خود ولید را مورد خطاب قرار داد و چنین فرمود :

هااال میر انا اهلبیت النبوة . . . ؛ ))ای

ای امیر ! ماییم خاندان نبوت و معدن رسالت ، خان00دان م00ا اس00ت ک00ه مح00ل آم00د و رفت فرش00تگان و مح00ل ن00زول رحمت خداس00ت ، خداون00د اس00الم را از خان00دان م00ا شروع و افتتاح نموده و تا آخر نیز همگام با ما خاندان به پیش خواهد برد . اما یزید ، این مردی که تو از من توقع بیعت با او را داری مردی است شرابخوار که دستش به خون افراد بی گناه آلوده گردیده ، اوشخصی است که ح00ریم دس00تورات الهی را درهم شکسته و علنا و در مقابل چشم مردم مرتکب فسق و فجور می گ00ردد . آی00ا رواست شخصیتی همچون من باآن سوابق درخشان و اصالت خانوادگی ، ب00ا چ00نین مرد فاسد بیعت کند و باید در این زمینه شما و ما آینده را در نظر بگیریم و خواهید دید که کدامیک از ما سزاوار و الیق خالفت و رهبری امت اسالمی و شایس00ته بیعت

مردم است . با سروصدایی که در مجلس ولید پدید آمد و با سخن درشتی که امام علی00ه الس00الم مروان را مورد خطاب قرار داد ، همراهان امام احساس خطر نم00وده و گ00روهی از آنان وارد مجلس گردیدند و پس ازاین گفتگو که امید ولید را نسبت به بیعت ک00ردن امام و هرگونه سازش در مورد پیشنهاد وی ب00ه ی00اءس و ناامی00دی مب00دل می ک00رد ،

امام علیه السالم مجلس را ترک نمود .نتیجه

از این سخن امام علیه السالم چند نکته ذیل به دست می آید : - آن حضرت در این گفتگو موض0ع خ0ویش را درب0اره بیعت ب0ا پس0ر معاوی00ه و ب0ه1

رسمیت نشناختن حکومت او به ص00راحت و روش00نی بی00ان ک00رده و پس از ش00مردن ص00فات ب00ارزی از خان00دان خ00ویش و بی00ان م00وقعیت خ00ود ک00ه دلی00ل شایس00تگی او و خاندانش به امامت و رهبری امت است ، نق00اط ض00عف یزی00د را ب00رمی ش00مارد ک00ه

دلیل محکومیت وی در ادعای مقام رهبری و دلیل عدم صالحیت او می باشد . 2 - امام علیه السالم در این گفت00ار ، انگ00یزه قی00ام و خ00ط س00یر آین00ده اش را ک00امال

مشخص می کند و او این خط سیر را به هنگامی بیان می کن00د ک00ه هن00وز از دع00وت اهل کوفه و پیشنهاد بیعت از سوی آنان خبری نبود ؛ زیرا دستور بیعت گرفتن از آن حضرت یا قبل از آگاهی مردم کوفه از مرگ معاویه یا همزمان با آن ، به ولی00د ابالغ

گردیده است . و اما مساءله دعوت از سوی مردم کوفه ب00ه ط00وری ک00ه در ص00فحات آین00ده اش00اره خواهیم نمود آنگاه به عمل آمده اس00ت ک00ه از مب00ارزه ش00جاعانه آن حض00رت ک00ه ب00ا

مخالفت با بیعت و حرکت کردن به سوی مکه آغاز گردیده بود ، مطلع گردیدند .

خالصه ، گرچه به صورت ظاهر ، عوام0ل و انگ00یزه ه0ای متع0ددی در ش00کل گ00رفتن قیام و شهادت امام علیه السالم وج00ود داش00ت ولی عل00ة العل00ل در این قی00ام درهم شکس00تن ق00درتی ب00ود ک00ه ن00ه تنه00ا ب00دون داش00تن ص00الحیت می خواس00ت مق00درات مسلمانان را به دست بگیرد و در نتیجه ظلم و فساد را ترویج و امت اسالمی را ب0ه انح00راف و س00قوط بکش00د بلک00ه او می خواس00ت در ص00ورت نب00ودن رادع و م00انع ، هدفهای خاندان ابوس00فیان را در مب00ارزه ب00ا خ00ود اس00الم و ق00رآن ک00ه در گذش00ته ب00ا شکست مواجه گردیده بود ، منافقانه و در لب00اس خالفت اس00المی پی00اده کن00د و این درهم شکستن قدرت یزیدی است که گاهی نیز در سخنان امام ، از آن ب00ه ام00ر ب00ه

معروف و نهی از منکر تعبیر گردیده است . و امام علیه السالم نه تنها در مجلس ولی00د ب00ه این نکت00ه اش00اره نم00وده بلک00ه ب00رای دومین بار آنگاه که بامروان بن حکم دشمن دیرین خاندان پیامبر و اس00تاندار س00ابق معاویه و کارگزار قدیمی خاندان اموی روبه رو گردی0د ، ب0ا ص00راحت کام0ل و ب0دون پرده پوشی تاءکید و تکیه نمود - که در صفحه بعد ، این گفتار امام علی00ه الس00الم را

مالحظه می فرمایید .در پاسخ مروان بن حکم

متن سخن

))انا لله وانا الیه راجعون وعلی اال سالم السالم اذا بلیت االمة براع مثل یزید ولق00دسمعت جدی رسواللله صلی الله علیه و آله یقول :

مة علی ال ابی سفیان الخالفة محر00بر فلم 00ة علی المن 00ه وق00درآه اه00ل المدین فاذا رایتم معاویة علی منبری فابقروا بطن

(4یبقروا فابتالهمالله بیزید الفاسق(()ترجمه و توضیح لغات

)) بلیت : )مجهول از بلی ، یبلو((( : مبتال گردیده است . )) ابقروا : )از بقر یبقر((( : پاره کردن ، شکافتن ، پاره کردن شکم : کنایه است از کشتن کسی که ت00واءم ب00ا

ذلت و خواری باشد .ترجمه و توضیح

بنابه نقل ص0احب له0وف و مورخ0ان دیگ00ر ، ص0بح هم0ان ش00ب ک0ه حس0ین بن علی علیهما السالم در بیرون منزل ، مروان بن حکم را دید ، مروان عرض00ه داش00ت : ی00ا

اباعبدالله ! من خیرخواه تو هستم و پیشنهادی به تو دارم که اگر قبول کنی به خ00یرو صالح شماست .

امام علیه السالم فرمود : پیشنهاد تو چیست ؟ عرضه داشت : همانگونه که دیشب در مجلس ولید بن عتبه مطرح گردید شما با یزید بیعت کنید که این کار به نف00ع دین

و دنیای شما است . الم 00ه راجع00ون وعلی اال س00 00ا الی 00ه وان امام علیه السالم در پاسخ وی فرمود : ))انا لل

السالم اذا بلیت االمة براع مثل یزید . . . (( . ))اینک باید فاتحه اسالم را خواند که مسلمانان ب00ه فرم00انروایی مانن00د یزی00د گرفت00ار شده اند . آری من از جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که می فرم00ود : خالفت بر خاندان ابوسفیان حرام است و اگ00ر روزی معاوی00ه را ب00ر ب00االی من00بر من دیدید بکشید ، ولی مردم مدینه او را بر منبر پیامبر دیدند و نکش00تند واین00ک خداون00د

آنان را به یزید فاسق )و بدتر از معاویه ( مبتال و گرفتار نموده است (( .دو نقش متمایز در مبارزه ائمه )ع (

به طوری که در توضیح و نتیجه گیری فراز گذشته اش00اره نم00ودیم و از این ف00راز از سخن حسین بن علی علیهما الس00الم معل00وم می گ0ردد ، آن حض00رت از مدین00ه و از روزهای اول حکومت یزید موض00ع خ00ویش را در مقاب00ل حک00ومت وی ک00ه عب00ارت از مبارزه و مقاومت مثبت است ، مشخص و با صراحت کامل بیان نموده و تا آخر نیز همین موضع را ادامه داده است . ولی مناسب است در اینجا توج00ه خوانن00ده عزی00ز را به یک موضوع کلی و اساسی در مورد نقش متمایز و مختلف ائمه ه00دی علیهم00ا

السالم در مقابله و مبارزه با جباران و ستمگران ، جلب نماییم و آن این که : مقاومت در برابر ستم و فساد و مبارزه با حکومتهای باطل اختصاص به حس00ین بن علی علیهما السالم ندارد بلکه هم00ه ائم00ه ه00دی و پیش00وایان ک00ه ))علت مبقی00ه (( و نیروی حفاظت و پاسداری اسالم هستند ، در عصر خود چنین مقاومت و مبارزه ای را داشته و آن را رهبری می کردند ، منتها این پیش00وایان در مقابل00ه و روی00ارویی ب00ا مخالفان خود که اس00الم را ملعب00ه خ00ویش ق00رار داده بودن00د ، نس00بت ب00ه ش00رایط و اوض00اع ، دو نقش متم00ایز و مختل00ف ایف00ا می نمودن00د ؛ نقش مب00ارزه مثبت و نقش

مبارزه منفی . - مبارزه منفی : 1

در مواردی که شرایط حاکم بر اجتماع به گونه ای بوده ک00ه مب00ارزه و روی00ارویی ب00ا نیروی منسجم و حساب ش00ده دش00من از ط00رفی م00وجب شکس00ت قطعی و از بین

رفتن نیروها می گردید و از طرف دیگر ، در اثر همین ج00و ح00اکم هیچ نفعی ول00و در دراز مدت برای اسالم نداشت و بلکه منجر به تثبیت و تحکیم قدرت و س00لطه هم00ه جانبه دشمن می گردید در این شرایط ائمه ه00دی علیهم00ا الس00الم ب00ه ج00ای مب00ارزه مثبت ، نقش مب00ارزه و مق00اومت منفی را ایف00اء می کردن00د یع00نی در عین اینک00ه از اقدام انقالبی و مبارزه با شمشیر ، خودداری می نمودند عمال ب00ا دس00تگاههای جب00ار در نبرد و مبارزه پیگیر بودند و همین مبارزه ها بود که به فشار و سلب آزادی و ب00ه

زندانی و مسموم شدن و باال خره به شهادت آنان منجر می گردید . از مظاهر و نمودهای مقاومت منفی پیشوایان ما ، تحریم و قدغن نم00ودن ه00ر ن00وع وابس00تگی و گ0رایش و همک00اری ب0ا دس00تگاه خالفت ب0ود ک00ه ح0تی ط00رح ش00کایت و دادخواهی از محاکم قض00ایی و حق00وقی وابس00ته ب00ه دس00تگاه خالفت از س00وی ائم00ه

علیهما السالم تحریم شده بود . و از نمونه ها و شواهد این ن00وع مب00ارزه ، گفتگ00ویی اس00ت ک00ه حض00رت موس00ی بن جعفر علیهما السالم با ))صفوان جمال (( که شترهای خ00ود را ب00ه درباری00ان ه00ارون الرشید دیکتاتور مقتدر تاریخ - آن هم برای سفر حج - کرایه داده بود ، می باشد که آن حضرت ، ))صفوان (( را از این عمل شدیدا نهی نمود و او نیز طبق دستور امام علیه السالم تا آنجا پیش رفت که قبل از وقت ، همه شترهای خود را یکجا فروخت . البته این موضوع از نظر هارون مخفی نب00ود و ل00ذا ))ص00فوان (( را احض00ار و او را

( . 5تهدید به قتل نمود) نقش مب00ارزه منفی عالوه ب00ر این ک00ه م00وجب تض00عیف ق00درت حک00ومت می ش00د و تعدادی از عناصر و مهره ها از همکاری با دستگاه خالفت امتناع می ورزیدند ، خود سندی بود بر ضد رژیم و نامشروع بودن تصدی حکومت رانشان می داد و در واق00ع موضعگیری منفی ائمه هدی علیهما السالم مایه آگاهی ت00وده ه00ا نس00بت ب00ه م00اهیت

خلفا و مقدمه ای برای مقاومتها و مبارزه های مثبت در آینده بود . - مبارزه مثبت : 2

و اما در مواردی که مبارزه مثبت طبق شرایط و اوض00اع ول00و در درازم00دت مفی00د و ثمربخش بود ، ائمه هدی علیهما السالم قدم به میدان مب00ارزه گذاش00ته ن00ه س00کوت بلکه حتی مقاومت منفی را نیز در مقابل حکام جنایتکار ، بزرگ00ترین گن00اه ب00ه ق00ول

امیرمؤ منان علیه السالم ))کفر بما انزاللله(( تلقی می نمودند . و بارزترین ش00کل ه00ر دو ن00وع مب00ارزه در روش و عملک00رد حس00ین بن علی علیهم00ا السالم ظاهر گردی00د ؛ زی00را آن حض00رت در دوران دهس00اله از س00ال پنج00اه ت00ا س00ال شصت )فاصله شهادت حضرت امام حسن مجتبی علی00ه الس00الم و هالکت معاوی00ه (

مانند بعضی از امامان طبق ش00رایط و اوض00اع ، هم00ان روش مق00اومت منفی را در پیش گرفت ولی پس از هالکت معاویه که شرایط برای مبارزه مثبت به وج00ود آم00د آن حضرت نیز بدون کوچکترین تاءمل و ب00ا وج00ود مخ00الفت ش00دید هم00ه دوس00تان و اقوام خویش ، این مبارزه را آغاز و در مقابله با یزید موضع مثبت و انقالبی خویش را آشکار کرد و با یارانی اندک و بی وفایی مردم و تزلزل و ترس توده ها ک00ه ام00ام به همه اینها آگاهی داشت ، راهی را انتخاب کرد که فرجامش شهادت بود و در این راه گرچه پیکرش هدف تیرها و نیزه ه00ا و شمش00یرها ق00رار گ00رفت و تنش لگ00دمال سم اسبها شد ولی شرایط طوری نبود که این خون پ00اک ب00ه ه00در ب00رود و دس00تگاه

تبلیغاتی بنی امیه با تالش فراوان که داشت بتواند آن را لوث کند . ولی آیا انتخاب این روش برای حسین بن علی علیهما السالم در دوران معاویه و ب00ا شرایط آن زمان نیز وفق می داد ؟ و اگر چنین بود برخورد او با معاوی00ه ن00یز مانن00د پدرش امیرمؤ منان علی0ه الس0الم ب0ه ص0ورت مب00ارزه و مق0اومت مثبت ب0ود ن0ه ب0ه

صورت مبارزه منفی .در کنار قبر رسولخدا)ص (

متن سخن))السالم علیک یا رسوال لله

قتنی فی امتک ذی خل انا الحسین بن فاطمة فرخک وابن فرختک وسبطک ال000ک حتی کوای الی هم خ000ذلونی ولم یحفظ000ونی وه000ذه ش000 000ه ان هد ی000انبی الل فاش000

(6القاک . . . (()ترجمه و توضیح لغات

فرخ و فرخة : شاخه درخت ، کنایه از هر فرزند دوست داشتنی . ))سبط(( : قطعه ای از بدن انسان و به فرزند و نوه نیز گفت00ه می ش00ود . ))خ00ذلونی (( : )از خ00ذل (

دست از یاری کشیدن .ترجمه و توضیح

امام علیه السالم پس از آنکه از مجلس ولید ، بیرون آمد تصمیم گرفت که مب00ارزه خود را با حکومت یزید ادامه بدهد ولی ن00ه در مدین00ه بلک00ه ب00ه ص00ورت ی00ک ح00رکت

حماسه آفرین و یک حرکت جاودانه .

اما طبق نقل منابع تاریخی ، امام علیه السالم قبل از ش00روع این ح00رکت باره00ا ب00ه زیارت جد بزرگوارش رسول خدا صلی الله علیه و آل00ه نای00ل گردی00ده اس00ت . البت00ه همه آن رازها و آن درددلها که امام علیه السالم در این زیارتها که با جد بزرگوارش داشته برای ما روشن نیست . و تنها دو مورد از متن این زیارتها ک00ه در کتب ت00اریخ نقل شده است نشانگر آن است که آن حضرت در این زیارتها انگیزه سفر خ00ویش را بیان نموده است که ماپس از نق0ل متن و ترجم0ه زی00ارت اول در اینج00ا و زی00ارت

دوم در قسمت بعد به نکات جالب آنها نیز اشاره می نماییم : بنابه نقل خطیب خوارزمی همان شب که امام علی00ه الس00الم از مجلس ولی00د خ0ارج گردید به حرم رسول خدا صلی الله علیه و آله وارد شد و در کن00ار ق00بر آن حض00رت

قرار گرفت و با این جمالت به زیارت آن حضرت پرداخت : ))السالم علیک یا رسواللله . . . ؛

درود بر تو ای رسول خدا ! من حس00ین فرزن00د ت00و و فرزن00د زاده ت00و هس00تم . و من سبط و )فرزند شایسته تو هستم ( که برای ه00دایت و ره00بری امت ، م00را جانش00ین خود قرار داده ای ، ای پیامبرخدا ! اینک آنها مرا تضعیف نم00وده و آن مق00ام معن00ویمرا حفظ ننمودند و این است شکایت من به پیشگاه تو تا به مالقات تو بشتابم (( .

باز هم در کنار قبررسول خدا)ص (متن سخن

ک محمد صلی الله علیه و آله ))اللهم ان هذا قبر نبیک وقد حضرنی من اال مر ما قد علمت وانا ابن بنت نبی

ی احب المعروف وانکر المنکر اللهم ان00ک رض00ی واءساءلک یاذاالجالل واال کرام بحق القبر ومن فیه اال اخترت لی ما ه00و ل

(7ولرسولک رضی(()ترجمه و توضیح

امام علیه السالم پس از تصمیم گیری به حرکت ، شب دوم و ب00رای دومین ب00ار ب00ه زیارت قبر پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نایل گردید و با این جمالت ، بار دیگر ب00ه

زیارت جد بزرگوارش پرداخت : خدایا ! این قبر پیامبر تو محمد صلی الله علیه و آله ست و من فرزند دخ00تر پی00امبر تو و برای من پیشامدی رخ داده اس00ت ک00ه خ00ود می دانی . خ00دایا ! من مع00روف و

نیکی را دوس00ت دارم و از ب00دی و منک00ر ب00یزارم ، ای خ00دای ذوالجالل و ک00رامت بخش ! به احترام این قبر و کسی که در می0ان آن اس00ت از ت0و درخواس0ت می کنم راهی را در پیش روی من بگذاری که مورد رضا و خشنودی تو و مورد رضای پیامبر

تو است . بنابه نقل خوارزمی ، امام آن شب را تا صبح در کنار قبر پی00امبر مش00غول عب00ادت و مناجات با پروردگار بود به ط00وری ک00ه در این مناج00ات ، گری00ه ه00ا و آه و نال00ه ه00ای فرزند علی علیه الس00الم آن پارس00ای ش00ب و قهرم00ان می00دان ن00برد ، ب00ه گ0وش می

رسید و . . .نتیجه

در این دو زی00ارت ، ام00ام علی00ه الس00الم مس00یر خ00ود را ترس00یم نم00وده و ب00ه اهمیت حرکت خویش اشاره می کند و به طوری که دیدیم در زیارت اول در ضمن گالی00ه و شکوه از سردمداران بنی امیه در یک جمله کوتاه آمادگی خ0ویش را ب00رای ش00هادت اعالم می کند و می گوی0د : این ش0کایت من اس00ت ب0ه پیش0گاه ت0و ت0ا ب0ه حض00ورت

بشتابم . و در زیارت دوم سخن از پیشامد مهمی است که بر وی رخ داده است ، پیش00امدی

که از دید پسر پیامبر صلی الله علیه و آله مهم است نه از دید یک فرد عادی . و سخن از این است که فرزند علی بن ابی طالب علیه السالم حب و ولع شدید ب00ه نیکیها دارد و از منکرات متنفر و بیزار است و مقتضای این حب و نف00رت و ب00یزاری که مورد رضای خدا و رسول هم می باشد آماده بودن ب00رای پ00ذیرش ه00ر آنچ00ه می تواند در تحکیم معروف و انهدام پایه های منکرات مؤ ثر باشد حتی بذل جان و ایثار

خون .در پاسخ عمر اطرف

متن سخن00ون 00ه تک 00ه وقتلی وان تربت 00ره بقتل ))حدثنی ابی ان رسواللله صلی الله علیه و آلهخب

ک علمت مالم اعلمه ؟ بالقرب من تربتی اتظن انة من نفسی ابدا والله ال اعطی الدنی

ة اح00د اذاه00ا فی 00دخل الجن 00ه وال ی تها من امت ی ولتلقین فاطمة اباها شاکیة مالقیت ذرتها(() ی ( . ((8ذر

ترجمه و توضیح لغاتت و دنائت : (( ذلت و حقارت . )) تربت : خاک مقبره . دنی

ترجمه و توضیح پس از آنکه جریان مخالفت امام در موضوع بیعت و تصمیم وی به مبارزه و حرکت از مدینه منوره در میان افراد معروف و مخصوصا در میان خاندان و قوم و خ00ویش آن حضرت معلوم گردید ، چن00د تن از آنانک00ه از وظیف00ه مق00ام ام00امت و ره00بری بی اطالع بودند و در اثر عالقه ای که به حفظ وجود امام علیه السالم داشتند به حضور

آن حضرت رسیدند و سازش با یزید را به امام پیشنهاد نمودند ! یکی از این افراد ))عمر اطرف (( فرزند امیرمؤ من00ان علی00ه الس00الم می باش00د ک00ه بنابه نقل ))لهوف (( ، موضوع را در حضور برادرش حسین بن علی علیهما الس00الم

این چنین مطرح نمود : برادر ! برادرم حسن مجتبی از پدرم امیرمؤ منان علی00ه الس00الم ب00ر من چ00نین نق00ل نموده است که تو را به قتل خواهند رسانید و من فکر می کنم مخالفت تو ب00ا یزی00د بن معاویه منجر به کشته شدن ت0و گ0ردد و آن خ0بر تحق0ق پ0ذیرد ولی اگ0ر ب0ا یزی0د بیعت کنی این خطر برطرف خواهد گردید و ش00ما از کش00ته ش00دن مص00ون خواهی00د

ماند ! 00ه امام در پاسخ وی فرمود : ))ح00دثنی ابی . . . ؛ (( پ00درم از رس00ول خ00دا ص00لی الل علیه و آله خبر کشته شدن خویش و همچنین خ00بر کش00ته ش00دن م00را ب00رای من هم نقل نمود وپدرم در نقل خویش این جمله را نیز اضافه نمود که قبر من در ن00زدیکی قبر او قرار خواهد گرفت ، آیا گمان می کنی چیزی را که تو می دانی من از آن بی اطالع هستم ؟ ولی به خدا قسم که من هیچگاه به زیر ب0ار ذلت نخ00واهم رفت و در روز قیامت مادرم فاطمه زهرا از ایذا و اذیتی که فرزندانش از امت جدش دیده اند به جد خویش شکایت خواهد برد و کسی که با اذیت فرزندان فاطمه زه00را - س00الم

الله علیها - موجب رنجش و اذیت وی گردد داخل بهشت نخواهد گردید .نتیجه

امام علیه السالم در این گفتگو و در پاسخ برادرش نه تنها از کشته شدن خ00ویش - که برادرش نیز از آن مطلع بود - سخن می گوی00د بلک00ه از قس00متی از جزئی00ات این00ه موضوع نیز که مستقیما از پدرش علی علیه السالم و او از پی00امبر خ00دا ص00لی الل علیه و آله شنیده بود ، خبر می دهد و آن در نزدیک هم ق00رار گ00رفتن ق00بر او و ق00بر

پدرش امیر مؤ منان علیه السالم است ، که قبر علی علیه الس00الم در کوف00ه و ق00برحسین علیه السالم در کربالست .

در پاسخ ام سلمهمتن سخن

ی مقتول مذبوح ظلما وعدوانا ))یا اماه وانا اعلم انورین دین واطف00الی م00ذبوحین ماءس00 وجل ان یری حرمی ورهطی مشر وقد شاء عز

دین وهم یستغیثون فال یجدون ناصرا . . . (() (9مقیترجمه و توضیح لغات

حرم - )به فتح حاء وراء( : زن و فرزند . رهط : ب00ه مجم00وع ق00وم و خ00ویش غ00یر ازد : )اسم مفعول از تشرید( : پراکن00ده نم00ودن ، ران00دن همسر گفته می شود . مشرورین : )جم00ع ماءس00ور مش00تق اس00ت از ))اس00ر(( : شخص از وطن خویش . ماءس00دین : )اسم مفع00ول و جم00ع اس00ت از م00اده ))قی00د(( : ب00ه زنج00یر اسیر شدگان . مقی

کشیده شدگان . یستغیثون )از استغاثة ( : استمداد ، یاری طلبیدن .ترجمه و توضیح

بنابه نقل مرحوم راوندی و بحرانی و مح00دثان دیگ00ر هنگ00امی ک00ه ام س00لمه همس00ر رسول خدا صلی الله علی00ه و آل00ه ز ح00رکت حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم مطل00ع گردی000د ب000ه حض000ورش آم000ده و عرض000ه داش000ت : ))ال تح000زنی بخروج000ک الی العراق . . . ؛ (( با حرکت خود به سوی عراق مرا غمناک و مح00زون نگ00ردان ؛ زی00را00ه علی00ه و آل00ه ش00نیده ام ک00ه می فرم00ود فرزن00دم من از جدت رسول خدا ص00لی الل

حسین در خاک عراق و در محلی به نام کربال کشته خواهد شد(( . ی مقتول مذبوح ظلما . . . ؛ (( مادر امام در پاسخ وی فرمود : ))یا اماه وانا اعلم ان ! )فکر نکن که از این جریان تنها تو مطلع هستی ( خود من نیز بهتر از ت00و می دانم که از راه ظلم و ستم و از راه عداوت و دشمنی کشته خ00واهم ش00د و س00رم از تنم جدا خواهد گردید و خداوند بزرگ چنین خواسته است که حرم و اهل بیت من آواره و فرزندانم شهید و به زنجیر اسارت کشیده شوند و صدای استغاثه آنان طنین انداز

گردد ولی کمک و فریادرسی پیدا نکنند(( .آگاهی امام از حوادث آینده

از پاس00خ ام00ام ب00ه ))عم00ر اط00رف (( و ))ام س00لمه (( و از س00خنان دیگ00ری ک00ه ب00ه مناسبتهای دیگر از آن حضرت نقل خواهیم کرد معلوم می گردد که آن حض00رت ب00ه تمام آالم و مصائب وارده در این حرکت از اسارت خ00انواده و مح00ل ق00بر خ00ویش و جزئیات دیگر مطلع و آگاه بوده و ما این آگاهی را فقط به ))علم امامت (( ک00ه ی00ک بحث کالمی است مستند نمی دانیم بلکه آگاهی حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم در این مورد خاص گذشته از مساءله ))علم امامت (( به طریق عادی و به وسیله پ00در و جد بزرگوارش نیز رسیده بود همانگونه که عده ای از همسران و ص00حابه رس00ول خدا صلی الله علیه و آل00ه ز موض00وع مطل00ع و آگ00اه بودن00د و ره00بر انقالب و نهض00ت اسالمی در راه نیل به هدف و انجام وظیفه الهی و نجات اسالم و قرآن و مبارزه با

مظالم و ستمگریها همه این مصائب را با علم و آگاهی پذیرفته بود . و به طوری که اشاره نمودیم سخن امام در پاسخ ام سلمه - با مختصر تفاوت - در

( و ممکن اس00ت هم00ه این من00ابع10چند کتاب حدیثی و تاریخی نقل گردیده اس00ت ) این مطلب را تنها از یک منبع نقل کرده باشند ک00ه از نظ00ر وث00وق و اطمین00ان م00ورد تردید باشد و ما نیز نه در توثیق و تاءیی00د این روایت اص00رار و پافش00اری داریم و ن00ه آگاهی امام علیه السالم از ح00وادث آین00ده را تنه00ا ب00ه این روایت مس00تند می دانیم ؛

( از پی00امبران12( و اهل س00نت )11زیرا مضمون ده ها روایت که از طریق شیعه ) گذشته و پیامبر اسالم صلی الله علیه و آله و امیرمؤ منان علیه السالم در رابطه ب00ا حادثه جانسوز و تاریخی عاشورا نقل گردیده اس00ت م00ا را از این روایت مس00تغنی و بی نیاز می سازد و نقل آن در این کتاب نیز فقط ب00ه مناس00بت متن پاس00خ و س00خن

امام علیه السالم بوده است . ولی جای تعجب اس00ت ک00ه یکی از نویس00ندگان ب00رای نفی آگ00اهی ام00ام خ00ود را ب00ه زحمت انداخته است تا گفتگوی امام با ام س00لمه را از نظ00ر ص00حت مخ00دوش و بی اعتبار سازد اما پاسخ وی به این همه روای00ات چیس00ت ؟ و چ00را او از کن00ار آن هم00ه

روایات دیگر بی تفاوت گذشته است ؟ مطلبی است که برای ما معلوم نیست . و اما اینکه چگونه ام00ام علی00ه الس00الم ب00ا علم و آگ00اهی ب00ر اینک00ه در این راه کش00ته خواهد گردید وارد شد و معنای این جمله ))خدا خواسته است ک00ه م00را کش00ته ببین00د و . . . (( چیست ؟ مطلبی اس00ت ک00ه پاس00خ آن را در ص00فحات آین00ده همین کت00اب ،

مطالعه خواهید فرمود .در پاسخ محمد حنفیه

متن سخن))یا اخی لولم یکن فی الدنیا ملجاء وال ماءوی لما بایعت یزیدبن معاویة . . .

ة یا اخی جزاکالله خیرا لقد نصحت واشرت بالصواب وانا عازم علی الخروج الی مکاءت لذلک انا واخوتی وبنو اخی وشیعتی وامرهم امری وراءیهم راءیی وقد تهی

یئا من ی ش00 00ون لی عین00ا علیهم ال تخفی عن 00ة فتک واما انت فال علیک ان تقیم بالمدین( . 13امورهم(()

وام فی فلق الصبح ال ذعرت السمغیرا وال دعیت یزیدا

یوم اعطی مخافة الموت کفا( .14والمنایا یرصدننی ان احیدا )

ترجمه و توضیح و از جمله کسانی که در مورد تصمیم امام اظهار ترس و وحش00ت می نم00ود محم00د حنفیه یکی دیگر از فرزندان امیر مؤ منان علیه السالم بود ک00ه بناب00ه نق00ل ط00بری و

مورخان دیگر به خدمت حسین بن علی علیهما السالم رسید و چنین گفت : برادر ! ت00و محبوب00ترین و عزیزت00رین م00ردم هس00تی و من آنچ00ه را ک00ه خ00یر و ص00الح تشخیص می دهم موظفم که برای تو بگویم و من فکر می کنم شما فعال تا آنجا که امکان پذیر اس00ت در ش00هر معی00نی اق00امت نکنی00د و خ00ود و فرزن00دانت در نقط00ه ای دوردست از یزید و دورتر از این شهرها قرار بگیرید و از آنجا نماین00دگانی ب00ه س00وی مردم گسیل داری و حمایت آنان را ب0ه س0وی خ0ود جلب ک0نی ک0ه اگ0ر ب0ا ت0و بیعت کردند خدا را سپاس می گزاری و اگر دست بیعت به دیگ00ران دادن00د ب00از هم لطم00ه ای به تو وارد نگردیده است ولی اگر به یکی از این ش00هرها وارد گ00ردی می ترس00م در میان مردم اختالف به وجود بیاید ، گروهی از تو پشتیبانی کرده ، گروه دیگ00ر ب00ر علیه تو قیام کنند و کار به قتل و خونریزی منجر گردد و در این میان ، تو هدف ت00یر بال گردی آن وقت است که خون بهترین افراد این امت ضایع و خانواده ات ب00ه ذلت

نشانده شود . امام فرمود : مثال به عقیده تو به کدام ناحیه بروم ؟ محم00د حنفی00ه گفت : فک00ر می کنم وارد شهر مکه شوی و اگر در آن شهر اطمینان نب00ود از راه دش00ت و بیاب00ان از این شهر به آن شهر حرکت ک00نی ت00ا وض00ع م00ردم و آین00ده آنه00ا را در نظ00ر بگ00یری . امیدوارم با درک عمیق و نظر صائبی که در ت00و س00راغ دارم همیش00ه راه ص00حیح در پیش پایت قرار بگیرد و مشکالت را با جزم و احتی0اط یکی پس از دیگ00ری برط00رف

سازی .

امام علیه السالم در پاسخ محمد حنفیه چنین فرمود : ))اخی لولم یکن فی الدنیا ملجاء وال ماءوی . . . ؛

برادر )تو که برای امتناع از بیعت یزید حرکت از ش00هری ب00ه ش00هر دیگ00ر را پیش00نهاد می کنی این را ب00دان ک00ه ( اگ00ر در تم00ام این دنی00ای وس00یع هیچ پناهگ00اه و ملج00اء و

ماءوایی نباشد باز هم من با یزید بن معاویه بیعت نخواهم کرد(( . در این هنگام که اشک محمد حنفیه به ص0ورتش روان ب0ود ، ام0ام علی0ه الس0الم ب0ه

گفتار خویش چنین ادامه داد : ))برادر ! خدا به تو جزای خیر دهد که وظیفه خیرخواهی و ص00الحدید خ00ود را انج00ام دادی و اما من )وظیفه خود را بهتر از تو می دانم ( و تصمیم گرفته ام که ب00ه مک00ه حرکت کنم و من و برادرانم و فرزندان برادرم و گروهی از ش00یعیانم مهی00ا و آم00اده این سفر هستیم ؛ زیرا این عده با من همعقیده بوده و هدف و خواسته آن00ان هم00ان هدف و خواسته من است . و اما وظیفه ای که بر تو محول است این است ک00ه در مدینه بمانی و در غیاب من آمد و رفت و حرکت مرم0وز دس0تیاران ب0نی امی0ه را در

نظر بگیری و در این زمینه اطالعات الزم را در اخیتار من قرار بدهی (( امام پس از گفتگو با محمد حنفی00ه و ب00رای چن00دمین ب00ار ب00ه ط00رف مس00جد و ح00رم پیامبر صلی الله علیه و آله حرکت نمود و در ط00ول راه این دو بیت یزی00د بن مف00رغ را - که در مقام حفظ شخصیت خویش سروده ولو باهر خطر جدی مواج00ه باش00د -

می خواند : وام فی فلق الصبح . . . (( ))ال ذعرت الس

))من از چوپانان به هنگام صبح و با شبیخون زدن خویش ترسی ن00دارم و نبای00د م0رایزید بن مفرغ بخوانند .

آنگاه که از ترس مرگ دست ذلت بدهم و خود را از خطراتی ک00ه م00را ه00دف ق00رارداده اند کنار بکشم (( .

ابوسعید مق0بری گوی00د ک0ه من چ0ون این دوبیت را از ام00ام علی00ه الس00الم در مس0یر خویش به مسجد پیامبر شنیدم از مضمون آن پی ب00ردم ک00ه آن حض00رت ی00ک ه00دف

( .15عالی و یک برنامه مهم و عظیمی را تعقیب می نماید)نتیجه

امام علیه السالم در این گفتگوی خویش با محمد حنفیه و در تمثلش به ش00عر یزی00د بن مفرغ علت قیام خود را که همان مخالفت با یزی00د اس00ت بی00ان داش00ته و تص00میم قاطع خویش را اعالم می کند که اگر در تمام کره زمین ب00ا این عظمت هیچ ملج00اء و پناهگاهی برایش پیدا نشود باز هم ب00ه زی00ر ب00ار بیعت یزی00د نخواه0د رفت و در راه

هدف خویش در مقابل هر خطری استقامت و پایداری خواهد نمود . و این بود هدف امام علیه السالم و حدیث نفس او ک00ه گ00اهی ب00ه ص00ورت گفتگ00و و گاهی به صورت تمثل به ش00عر ، این ه00دف و این ح00دیث نفس خ00ویش را بی00ان می

( .16نمود)وصیتنامه امام حسین )ع (

متن سخنحیم ، حمن الر ))بسمالله الر

ة هذا ما اوصی به الحسین بن علی الی اخیه محمد بن الحنفیان الحسین یشهد ان ال اله اال الله وحده ال شریک له

وان محمدا عبده ورسوله جاء بالحق من عنده اعة آتیة الریب فیها ة حق والنار حق والس وان الجن

الله یبعث من فی القبور وانی لم اخرج اشرا وال بطرا وال مفسدا وال ظالما وان

ما خرجت لطلب اال صالح فی امة جدی صلی الله علیه و آله وانارید ان آمر بالمعروف وانهی عن المنکر

واسیر بسیرة جدی وابی علی بن ابی طالب فمن قبلنی بقبول الحق فالله اولی بالحق

ومن رد علی هذا اصبر حتی یقضیالله بینی وبین القوم وهو خیرالحاکمین

تی الیک یااخی وهذه وصیلت والیه انیب(() ( .17وما توفیقی اال بالله علیه توک

ترجمه و توضیح لغات )) اءشر )از اءشر ، یاءشر((( : طغیان و سرکشی و خودخواهی . بطر : سرپیچی و

تکبر در مقابل حق .ترجمه و توضیح

امام علیه السالم هنگام حرکت از مدینه به سوی مکه این وصیتنامه را نوش00ت و ب00امهر خویش ممهور ساخته به برادرش محمد حنفیه تحویل داد :

حیم ، (( این وصیت حسین بن علی است به ب00رادرش محم00د حمن الر ))بسمالله الر حنفیه ؛ حسین گواهی می دهد به توحی00د و یگ00انگی خداون00د و گ00واهی می ده00د ک00ه برای خدا شریکی نیست و شهادت می دهد که محمد صلی الله علی00ه و آل00ه بن00ده و فرستاده اوست و آیین حق )اسالم ( را از سوی خدا )برای جهانیان ( آورده است و شهادت می دهد که بهش00ت و دوزخ ح00ق اس00ت و روز ج00زاء ب00دون ش00ک ب00ه وق00وع

خواهد پیوست و خداوند همه انسانها را در چنین روزی زنده خواهد نمود(( . امام در وصیتنامه اش پس از بیان عقی00ده خ00ویش درب00اره توحی00د و نب00وت و مع00اد ،

هدف خود را از این سفر این چنین بیان نمود : ))و من نه از روی خودخواهی و یا برای خوشگذرانی و نه برای فساد و ستمگری از مدینه خارج می گردم بلکه هدف من از این سفر امر به مع00روف و نهی از منک00ر و خواسته ام از این حرکت ، اصالح مفاسد امت و احیا و زنده ک00ردن س00نت و ق00انون جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله و راه و رسم پ00درم علی بن ابی ط00الب علی00ه السالم است . پس هرکس این حقیقت را از من بپ00ذیرد )و از من پ00یروی کن00د( راه خدا را پذیرفته است و هرکس رد کند )و از من پیروی نکند( من با صبر و استقامت )راه خود را( در پیش خواهم گرفت تا خداوند در میان من و این افراد حکم کند ک00ه او بهترین حاکم است . و ب00رادر ! این اس00ت وص00یت من ب00ر ت00و و توفی00ق از ط00رف

خداست ، بر او توکل می کنم و برگشتم به سوی اوست (( .انگیزه های قیام حسین )ع (

امام علیه السالم در سخنان خود در پاسخ ولید و مروان اولین انگیزه قیام و مبارزه و علت مخالفت خود با یزید بن معاوی00ه را بی00ان نم00ود و این00ک ب00ه هنگ00ام ح00رکت از مدینه در وصیتنامه خویش به انگیزه دیگر و یا به علة العل00ل قی00ام خ00ود ک00ه ام00ر ب00ه معروف و نهی از منکر و مبارزه با مفاسد وسیع و نابسامانیهای ضد اسالمی و ض00د

انسانی حکومت یزیدی می باشد ، اشاره می کند و می فرماید :

))اگ00ر آن00ان از من تقاض00ای بیعت هم نکنن00د من ب00از هم آرام و س00اکت نخ00واهم نشست ؛ زیرا اختالف من با دستگاه خالفت تنها بر سر بیعت با یزید نیس00ت ک00ه ب00ا سکوت آنان در موضوع بیعت ، من نیز سکوت اختیار کنم بلکه وجود یزید و خاندان وی م00وجب پی00دایش ظلم و س00تم و س00بب ش00یوع فس00اد و تغی00یر در احک00ام اس00الم گردیده و این وظیفه من است ک00ه در راه اص00الح این مفاس00د و ام00ر ب00ه مع00روف و نهی از منکر و احیای قانون جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله و زنده ک00ردن راه و رسم پدرم علی علیه السالم و بسط عدل و داد بپا خیزم و ریشه این نابس00امانیها را که خاندان بنی امیه است قلع و قمع نمایم . و همه جهانیان بدانند که حسین جاه طلب نبود ، طالب مقام و ثروت نبود ، شرور ، مفسد و اخاللگ00ر نب00ود و این ح00الت از روز اول ت00ا س00اعت آخ00ر و تالحظ00ه آخ00ر در روح حس00ین علی00ه الس00الم متجلی

ومتبلوربود(( . در اینجا این سؤ ال مط0رح اس0ت ک0ه آیاانج0ام دادن وظیف0ه امرب0ه مع0روف و نهی ازمنکر مشروط به نبودن ضرر جانی و م00الی نیس00ت ؟ در ص00ورتی ک00ه ام00ام علی00ه السالم این شرط را نادیده گرفته و از این مرحله قدم فراتر نهاده و ت00ا نقط00ه ب00ذل جان و ایثار خون خود و ی00ارانش ، قب00ول اس00ارت اه00ل بیت و دخ00ترانش پیش رفت00ه

است . (18ما در بخش دوم این کتاب به این سؤ ال به طور مشروح پاسخ خواهیم داد)

سخن امام )ع ( هنگام خروج از مدینهمتن سخن

))فخرج منها خائفا یترقب ( . 19قال رب نجنی من القوم الظالمین(()

( .20)) . . . ال والله ال افارقه حتی یقضی الله ماهو قاض(()ترجمه و توضیح لغات

)) ترقب وارتقاب : (( انتظار ، نگران بودن بر چیزی .ترجمه و توضیح

برخالف حسین بن علی علیهما السالم که پس از ابالغ ولید با وی مالق00ات و موض00ع خویش را صریحا مشخص و اعالم نمود ، عبدالله بن زبیر حاضر به مالقات نگردیده

و شبانه و مخفیانه از مدینه خارج و از بیراهه به سوی مکه حرکت نمود .

و اما حسین بن علی علیهما السالم روز یکشنبه دو روز به آخر ماه رجب مان00ده ب00ه همراه فرزندان و افراد خانواده اش به سوی مکه حرکت کرد آنگاه که شهر مدین00ه را پشت سر می گذاشت ، این آی0ه ش0ریفه را ک0ه در رابط0ه ب0ا ح0رکت موس0ی بن عمران از مصر و آمادگی وی برای مبارزه با فرعونیان نازل گردیده است ، ق00رائت

نمود ))فخرج منها خائفا یترقب . . . (( ))موسی از مصر باح00ال ت00رس و انتظ00ار و نگ00رانی خ00ارج گردی00د و چ00نین می گفت

پروردگارا از این مردم ظالم و ستمگر نجاتم بخش (( . حسین بن علی علیهما السالم در حرکت خویش برخالف عبدالله بن زبیر هم00ان راه عمومی و معمولی را که همه مسافرها و کاروانها از آن اس00تفاده می کنن00د انتخ00اب نمود . یکی از یاران آن حضرت چنین پیشنهاد ک0رد ک0ه به0تر اس00ت ش00ما ن0یز مانن00د عبدالله بن زبیر یکی از راههای فرعی و کوهستانی را انتخاب کنید تا اگر افرادی از طرف کارگزاران یزید در تعقیب شما باشند و هدف ض00ربه زدن ب00ه ش00ما را داش00ته

باشند ، نتوانند به هدف خود دست یابند . امام علیه السالم در پاسخ این پیشنهاد چنین فرمودند : ))ال والله ال افارقه . . . ؛ (( نه به خدا سوگند ! مسیر معمولی خ0ود و ج00اده عم0ومی را ادام0ه خ0واهم داد و ب00ه کوه و دشت و کوره راهها منحرف نخ00واهم گردی00د ت00ا ب00ه آن مرحل00ه ای برس00م ک00ه

خواسته خداست (( .نتیجه

از این پاسخ امام چنین استفاده می شود که آن حضرت در اث00ر ت00رس و ب00ه عن00وان فرار از مدینه خارج نگردیده است و اال می توانست همانگون00ه ک00ه ب00ه وی پیش00نهاد گردید و مانند ابن زبیر به جای جاده معمولی ، از راههای کوهستانی استفاده نمای00د در صورتی که آن حض00رت راهی را انتخ00اب می کن00د ک00ه در م00رئی و منظ00ر عم00وم است و او می خواهد برای تحقق بخشیدن به فرمان ب0زرگ الهی ک0ه جه0اد ب0ا کف00ر00ه بنی امیه است آزادانه و با کمال آرامش به راه خود ادامه دهد : ))حتی یقضی الل

ماهو قاض((هنگام ورود به مکه

متن سخنبیل(() ی ان یهدینی سواء الس ه تلقاء مدین قال عسی رب (21))ولما توج

ترجمه و توضیح لغات

تلقاء : محل مالقات ، نزدیک وروبه رو .ترجمه و توضیح

امام علیه السالم پس از پنج روز که فاصله مدینه تا مکه را پیمود ، در ش00ب جمع00ه سوم ماه شعبان به مکه معظمه وارد گردید و به هنگام ورود به این شهر ، این آی00هه تلقاء مدین . . . ؛ (( چ00ون موس00ی بن عم00ران شریفه را قرائت نمود : ))ولما توج از فرعونیان و منطقه حکومت طاغوتیان به شهر مدین روی آورد چ00نین می گفت : امیدوارم پروردگارم به راه راست رهنمونم گردانده و بر آنچه خیر و ص00الحم در آن

( .22است هدایتم فرماید(()چرا این دو آیه ؟

حسین بن علی علیهما السالم چرا به هنگام ح00رکت از مدین00ه و ب00ه هنگ00ام ورود ب00ه مک00ه این دو آی00ه را می خوان00د و علت انتخ00اب این دو آی00ه از مجم00وع آی00ات ق00رآن

چیست ؟ امام علیه السالم با تالوت این دو آیه مربوط و متصل به هم - آن هم به فاص00له پنج روز - متوجه این نکته است و یا به این نکته توجه می دهد که همانگونه که حض00رت موسی علیه السالم در ترک نمودن وطن ماءلوف خویش و پناهنده شدنش ب00ه ی00ک شهر غریب و ناماءنوس بی هدف و بدون جهت نب00ود و او ن00یز ب00ه هنگ00ام ح00رکت از مدینه در تعقیب هدفی است باالتر که هریک از م00ردان الهی در تعقیب آن هس0تند و آنگاه که وارد مکه می گردد منظور و مقصودی دارد بس بزرگ و ارجدار که به ج00زی ان عنایت و هدایت ویژه خداوند دس00تیابی ب00ه آن امک00ان پذیرنیس00ت : ))عس00ی رب

بیل(( یهدینی سواءالسدر پاسخ عبدالله بن عمر

متن سخنحمن اما علمت ان من هوان الدنیا علی الله ))یا اباعبدالر

ان راءس یحیی بن زکریا اهدی الی بغی من بغایا بنی اسرائیل ؟ مس 00وع الش00 00وع الفج00ر الی طل 00ون م00ابین طل رائیل ک00انوا یقتل ام00ا تعلم ان بنی اس00

سبعین نبیا ثم یجلسون فی اءسواقهم یبیعون ویشترون

کان لم یصنعوا شیئا

فلم یعجل الله علیهم بل امهلهم واخذهم بعد ذلک اخذ عزیز ذی انتقام

حمن وال تدعن نصرتی (() قالله یا اباعبدالر ( . ((23اتترجمه و توضیح لغات

هوان : حقارت و پستی . بغی : زناکار .ترجمه و توضیح

00ه بن عم00ر ب00رای عم00ره پیش از آنکه امام علیه السالم ب00ه مک00ه وارد ش00ود ، عبدالل مستحب و انجام کارهای شخصی در مکه به سر می ب00رد و در هم00ان روزه00ای اول ورود حسین بن علی علیهما السالم که تصمیم گرفت به مدین00ه م00راجعت کن00د ، ب00ه حضور امام علیه السالم رسید و به آن حضرت پیش00نهاد ص00لح و س00ازش و بیعت ب00ا یزید نموده و امام علیه السالم را از عواقب خطرناک مخالفت ب0ا ط0اغوت و اق0دام00ه ! چ00ون به جنگ برحذر داشت و - بنابه نقل خ00وارزمی - چ00نین گفت : ی00ا اباعبدالل مردم با این مرد بیعت کرده اند و درهم و دین00ار در دس00ت اوس00ت قه00را ب00ه او روی خواهند آورد و با سابقه دشمنی که این خاندان با شما دارد ، می ترس00م در ص0ورت مخالفت با وی کشته شوی و گروهی از مسلمانان نیز قرب00انی این راه ش00وند و من از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که می فرم00ود : ))حس00ین کش00ته خواه00د شد و اگر مردم دست از یاری و نصرت وی بردارند ، به ذلت و خواری مبتال خواهند گردید(( و پیشنهاد من بر شما این است که مانند همه مردم راه بیعت و صلح را در

(24پیش بگیری و از ریخته شدن خون مسلمانان بترسی ! ) امام علیه السالم ک00ه در گفتگوه00ایش ب00ا اف00راد مختل00ف ب00ه هری00ک از آن00ان س00خنی متناس00ب و پاس00خی در ح00دود درک و بینش و ط00رز تفک00ر ط00رف خط00اب ای00راد می

فرمود ، در مقابل پیشنهاد عبدالله بن عمر این چنین پاسخ داد : ای ابوعبدالرحمان ! مگر نمی دانی که دنیا آنچنان حقیر و پست است که سر بریده

( ب0ه عن0وان25)انسانی برگزیده و پیامبری عظیم الش0اءن مانن00د( یح00یی بن زکری0ا) هدیه و ارمغان به فرد ناپاک و زناکاری از ب00نی اس00رائیل فرس00تاده می ش00ود . مگ00ر نمی دانی که بنی اسرائیل )با خدای بزرگ آنچنان به مقام مخالفت برآمدند که ( در اول صبح هفتاد پیامبر را به قتل می رساندند س00پس ب00ه خری00د و ف00روش و کاره00ای روزانه خویش مشغول می شدند که گویا کوچکترین جنایتی مرتکب نگردی00ده ان00د و خداوند به آنان مدتی مهلت داد ولی باال خره به سزای اعمالش00ان رس00انید و انتق00ام

خدای قادر منتقم آنها را به شدیدترین وجهی فرا گرفت ؟

امام علیه السالم سپس چنین فرمود : یا ابوعبدالرحمان ! از خدا ب00ترس ودس00ت ازنصرت و یاری ما برمدار !

00ه بن عم00ر از پیش00نهاد خ00ود نتیج00ه ای نگ00رفت ، بنابه نقل صدوق )ره ( چون عبدالل عرضه داشت : یا اباعبدالله ! دوست دارم در این هنگام مف00ارقت اج00ازه بدهی00د آن قسمت از بدن شما را که رسول خدا صلی الله علیه و آله مکرر می بوسید من هم ببوسم . امام علیه السالم پیراهن خود را باال زد و عبدالله زیر س00ینه آن حض00رت راتودعک ی00ا س00ه ب00ار بوس00ه زد و در ح00الی ک00ه گری00ه می ک00رد چ00نین گفت : ))اس00 اباعبدالله . . . ؛ (( یا اباعبدالله ! تو را به خ0دا می س0پارم و ب0ا ت0و خ0داحافظی می

( .26کنم ؛ زیرا تو در این سفر کشته خواهی شد(()کارنامه عبدالله بن عمر

بهتر است با قیافه واقعی و کارنامه عبدالله بن عمر قدری بیش0تر آش0نا ش00ویم ؛ ب0ا قیافه کسی که از طرفی به حسین بن علی علیهما السالم صلح و س00ازش ب00ا یزی00د بن معاویه را پیشنهاد می کند و از طرف دیگر از راه تظاهر و ریاکاری سینه حسین علیه السالم را می بوسد و برای او اشک می ریزد و از سوی دیگر با اینکه خ00ودش از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می کند که حسین را در راه ق00رآن خواهن00د کشت و هرکس دست از یاری وی بردارد دچار ذلت و زبونی خواهد گردید و ب00ا این0ه ! از خ00دا ب00ترس و که امام علیه الس0الم ب00ه ص00راحت ب00ه وی می گوی00د : ))عبدالل دست از یاری من برمدار(( او ن00ه تنه00ا ب00ه نص00رت و ی00اری ام00ام علی00ه الس00الم نمی شتابد بلکه مستقیم راه مدینه را پیش گرفته از آنجا با یزید اعالن وفاداری می کن00د

و به جای حزب الله ، به حزب شیطان می پیوندد . آری با قیافه واقعی عبدالله بن عمر آشنا شویم تا از این راه با قیاف00ه واقعی س00ایر عبدالله ها و عبدالله های زمان خ00ود آش00نا گ00ردیم ک00ه ب00ه ج00ای ی00اری حس00ین علی00ه السالم تظاهر به گریه کرده و آه و ناله سر می دهند و چه بسا مخفیانه با یزی00دها و

طاغوتها پیمان وفاداری می بندند ! - عبدالله بن عمر و مخالفت با امیرالمؤ منان )ع (1

پس از کشته شدن عثمان که همه مسلمانان در مدینه با پیشنهاد و اصرار خودشان با امیر مؤ منان علیه السالم بیعت نمودند ، عبدالله بن عمر جزء گ0روه هفت نف0ری بود که حاضر نشدند با علی علیه السالم بیعت کنند و بهان0ه او در مخ0الفت ب0ا بیعت این بود که هروقت همه مسلمانان بیعت کردند ، من ن00یز بیعت خ00واهم نم00ود ، ولی

من باید آخرین کسی باشم که با علی بیعت می نماید !

مالک اشتر عرضه داشت : یا امیرالمؤ منین ! او چون ترس00ی از شمش00یر و تازیان00ه تو ندارد به چنین بهانه ای متمسک می گردد ، اج00ازه بدهی00د او را تحت فش00ار ق00رار

بدهیم . امیر مؤ منان علیه السالم فرمود : من کسی را مجبور به بیعت نمی کنم ، بگذاری00د

آزادانه هر راهی را که می خواهد انتخاب کند . ولی یک روز برای آن حضرت خبر آوردند که عبدالله بن عمر برای س00رنگون ک00ردن حکومت وی به مکه رفته و مشغول توطئه چینی است . امام ماءموری فرس00تاد ت00ا جلو فعالیت ضدانقالبی و ضد حکومتی او را بگیرد و باال خره عبدالله بن عمر ب00دون موفقیت در این راه به مدینه مراجعت نمود و تا آخر ، حکومت علی علیه السالم را

( ، ولی پس از ش00هادت27ب00ه رس00میت نش00ناخت و حاض00ر ب00ه بیعت ب00ا او نگردی00د) امیرمؤ منان علیه السالم با معاویه بیعت کرد و حکومت او را به رسمیت شناخت . و این بود برخورد و رفتار عبدالله بن عمر ب00ا شخص00یتی مانن00د علی علی00ه الس00الم و

حکومتی مانند حکومت وی و بیعت او با معاویه و پذیرش حکومت او . - عبدالله بن عمر و بیعت با یزید2

هنگامی که معاویه برای فرزندش یزید از مردم بیعت می گرفت ، عبدالله بن عم00ر به گروه مخالفان پیوست ولی نه معاویه از مخالفت وی بیمناک بود و نه یزید ؛ زیرا00ه بن خود معاویه که با پسرش در ب00اره مخالف00ان س00خن می گفت چ00ون ن00ام عبدالل0ه بن عم00ر فه00و مع0ک فالزم0ه وال عمر به میان آمد چنین نظریه داد : ))فام00ا عبدالل تدعه ؛ (( عبدالله بن عمر اگرچه از بیعت امتناع ورزیده است ولی دلش با تو است

( . 28قدر او را بدان و از خود مران (() بر اساس پیش بینی معاویه مخالفت عبدالله بن عمر با بیعت یزی00د ن00ه تنه00ا ض00رری متوجه او نمی کرد بلکه به موقع ، بزرگترین حمایت و پش00تیبانی را از وی ب00ه عم00ل آورد و همان وقت که باید وارد جبهه مخ00الف یزی00د ش00ود و از قی00ام حس00ین بن علی علیهما الس00الم حم00ایت کن00د آن حض00رت را ب00ه ص00لح و س00ازش دع00وت می کن00د ت00ا حکومت یزید هرچه بیشتر تقویت و مستحکم ش00ود و چ00ون در این راه ب00ا شکس00ت مواجه می گردد ، با امام علیه السالم خداحافظی ک00رده ، راهی مدین00ه می ش00ود و از آنجا طی نامه ای که ب00ه یزی00د بن معاوی00ه می نویس00د حک00ومت و خالفت او را ب00ا

( . 29جان و دل می پذیرد) و در این بیعت آنچن00ان ق00رص و محکم می ایس00تد ک00ه چ00ون م00ردم مدین00ه پس از شهادت حسین بن علی علیهما السالم بر ضد یزید شوریدند و استاندار وی ))عثمان

بن محمد(( را بیرون راندند ، عبدالله ، اق00وام و عش00یره و غالم و فرزن00د خ00ویش راجمع کرد و طی سخنانی که به پشتیبانی از حکومت یزید ایراد کرد چنین گفت :

من از رسول خدا صلی الله علی00ه و آل00ه ش00نیدم ک00ه می فرم00ود : ))در روز قی00امت برای هر فرد پیمان شکن ، پرچمی برافراشته خواهد شد که مع00رف پیم00ان ش00کنی

او گردد(( . عبدالله به سخنانش چنین ادامه داد : و من ب0االتر از این غ0در و پیم0ان ش0کنی نمی دانم که با کسی بیعت کنند و سپس به جنگ او برخیزن00د و ل00ذا اگ00ر ب00دانم هری00ک از شما دست از بیعت یزید برداشته و از مخالفین او حمایت کرده اید رابطه من ب00ا او

( . 30قطع خواهد گردید) - عبدالله بن عمر و حجاج بن یوسف 3

پس از یزید بن معاویه آنگاه که عبدالملک مروان به خالفت رسید و برای س00رکوبی ابن زبیر ، حجاج بن یوسف را به مک00ه گس00یل داش00ت ، حج00اج وارد مدین00ه گردی00د ، عبدالله بن عمر شبانه برای بیعت به سوی حجاج شتافت و گفت : امیر ! دستت را

بده تا برای خلیفه بیعت کنم . حجاج سؤ ال کرد : عبدالله ! این عجله برای چیست و می توانستی این بیعت را به

فردا موکول کنی ؟ 00ه علی00ه و آل00ه ش00نیده ام ک00ه فرم00ود : عبدالله گفت : چون از رسول خ00دا ص00لی الل ))هرکس بمیرد در حالی که امام و پیشوایی نداشته باش00د مانن00د مردم00ان ج00اهلیت مرده است (( و ترسیدم که شب هنگام مرگم ف00را رس00د و در اث00ر نداش00تن ام00ام ،

مشمول گفتار پیامبر شده و از مردگان جاهلیت محسوب شوم . چون گفتار عبدالله بن عمر به اینجا رسید ، حجاج پای خود را از لح00اف ب00یرون آورد

( . 31و گفت : بیا به جای دست ، پایم را ببوس ) یعنی تو که امروز برای من حدیث پیامبر را می خوانی در زمان علی بن ابی طالبو حسین بن علی علیهما السالم چرا این حدیث را در بوته فراموشی قرار دادی ؟

00ه علی00ه و و این است معنای همان جمله ای که خود عبدالله از رسول خدا صلی الل آله نقل کرد که : خودداری از نص00رت و ی00اری حس00ین علی00ه الس00الم م00وجب ذلت و

زبونی خواهد گردید .نتیجه

این است چهره و قیافه واقعی عبدالله بن عمر که تاریخ ب00ه م00ا نش00ان می ده00د ت00ا بدان وسیله عبدالله های دیگر را در هر عصر و زمان بشناسیم و با خ00ط آنه00ا آش00نا گردیده و همیشه از آن برحذر باشیم و باز این تاریخ به عبدالله های زمانها و اعصار و به عبدالله های کنونی ما هشدار می دهد که اگر به بهانه های واهی حاضر نیستند آزادانه با علی علیه الس00الم دس00ت بیعت دهن00د بای00د بیعت معاوی00ه و یزی00د را جانان00ه

بپذیرند . و اگر نخوت و تکبر ، جهل و عن00اد ب00ه آنه00ا اج00ازه نمی ده00د ب00ه ی00اری حس00ین علی00ه السالم بشتابند ، باید در انتظار روزی باشندکه شبانه با ذلت و حقارت ! راهی خان00ه

حجاج ها گردند . اینها باید بدانند که اگر دست مرموز و نامرئی بنی امیه برای نیل به هدفهای خویش - ک00ه تنه00ا در م00نزوی ب00ودن اه00ل بیت امک00ان پ00ذیر می باش00د - ب00ا تبلیغ00ات و ه00و و جنجال ، عبدالله بن عمر را یکی از ))مکثرین (( در حدیث و متخصص00ین در م00ذهب

( و او نیز چهار نعل به اس00تقبال این جری00ان می ش00تابد بای00د ب00ه32معرفی می کند) مجازات این عمل ننگینش که وجود وی وس00یله به00ره ب00رداری معاوی00ه ه00ا و یزی00دها

قرار گرفته است به پای کثیف ترین و جنایتکارترین افراد بشر بوسه بزند : (33)ذلک لهم خزی فی الدنیا ولهم فی االخرة عذاب عظیم ()

دو نکته مهم در گفتگوی امام علیه السالم و عبدالله بن عمر دو نکته مهم و حس00اس جلب توج00ه

می کند : نکته اول در سخن امام علیه السالم این است ک0ه از جری00ان کش00ته ش00دن حض00رت یحیی و به ارمغان رفتن سر بریده او به یک جنایتک00ار ی00اد می کن00د و ب00ه ط00وری ک0ه نقل شده است امام در طول سفر خویش از این حادثه تلخ و جنایت بزرگ ، مک00رر یاد می نمود . و مسلم است که طرح این موضوع از ناحیه آن حض00رت ب00دون اراده و توجه نبوده بلکه وجود یک تشابه تام در میان قیام و مب00ارزه او و مب00ارزه حض00رت یحیی علیه السالم که منجر به ارمغ00ان رفتن س00ر بری00ده آن00ان گردی00د م00وجب ش00ده

است که آن حضرت از آن حادثه تلخ سخن بگوید . و اما نکته دوم ، در گفتار عبدالله بن عمر است که به هنگام وداع و خ00داحافظی ب00ا00ه ! ت00و را ب00ه خ00دا امام علیه السالم در حالی که اشک می ریخت گفت : یا اباعبدالل

می سپارم و تو در این راه کشته خواهی شد .

آیا عبدالله بن عمر از کشته شدن امام در آن سفر بجز این که از رسول خدا ص00لی الله علیه و آله شنیده باشد از راه دیگ00ری مطل00ع گردی00ده ب00ود و آی00ا از مطل00بی ک00ه بیگانگان درباره حسین بن علی علیهما السالم باخبر بودند خود آن حض00رت اطالعی نداشت ؟ و این همان مطلبی است که ما در صفحات گذشته مکرر اش00اره نم00ودیم که امام علیه السالم قطع نظر از موضوع ))علم امامت (( از راه عادی و از طریق خبری که به واسطه و بی واسطه از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به ویرسیده بود نسبت به جزئیات جریان عاشورا از اطالع و آگاهی کامل برخوردار بود .

نامه ای به بنی هاشممتن سخن

حیم من الحسین بن علی الی محمد بن علی حمن الر ))بسمالله الرومن قبله من بنی هاشم ، اما بعد :

ف لم یدرک الفتح ، فان من لحق بی استشهد ومن تخل( .34والسالم(()

ترجمه و توضیح لغات )) قبل به کسر قاف و فتح باء : (( نزد ، طرف ؛ می گویند : )) اءتانی من قبله : ((ف عنهم : (( ب00ه هم00راه از نزد وی آمد . استشهاد : به شهادت نای00ل گش00تن ؛ )) تخل

آنان نرفت .ترجمه و توضیح

ابن قولویه در کامل الزیارات نقل می کند ک00ه : حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم از مکه به سوی ب00رادرش محم00د بن حنفی00ه و س00ایر اف00راد از ب00نی هاش00م این نام00ه را

نوشت : حیم : (( از حسین بن علی ب00ه محم00د بن علی و اف00راد دیگ00ر حمن الر ))بسمالله الر خاندان هاشم که در نزد وی هستند . اما بعد : هریک از شما که در این سفر به من ملحق شود به شهادت نایل خواه00د گردی00د و هری00ک از ش00ما ک00ه از هم00راهی ب00ا من

خودداری ورزد به فتح و پیروزی دست نخواهد یافت والسالم (( . گرچه سید بن طاووس )ره ( از کلینی )رض ( نق00ل می کن00د ک00ه این نام00ه از ناحی00ه حسین بن علی علیهما السالم پس از آن که آن حضرت از مکه حرکت نموده صادر

( ، ولی ابن عس00اکر و ذه00بی هم00ان نظری00ه ابن قولوی00ه را تاءیی00د35گردیده است )

نموده و اضافه می کنند که پس از رسیدن این نامه به مدین00ه ع00ده ای از فرزن00دان عبدالمطلب به سوی آن حضرت حرکت نمودند و محم00د بن حنفی00ه ن00یز در مک00ه ب00ه

( .36آنان ملحق گردید)نتیجه

به هرحال نتیجه و خالصه مفهوم این نام00ه این اس00ت ک00ه : حس00ین بن علی علیهم00ا السالم از آغاز ورودش به شهر مکه نه تنها شهادت را برای خویش و کسانی که ب00ه همراه او بودند و یا در آینده بنا بود به او ملحق گردند ، حتمی و محقق الوق00وع می دانست )) )فان من لحق بی استشهد((( و از هر نوع فتح و پ00یروزی ظ00اهری ب00رای خویش ماءیوس بود بلکه جو حاکم را آنچنان مشاهده می نمود که بالفاص00له پس از شهادت وی نیز ، رسیدن به پیروزی ظاهری و دست یافتن به حکومت برای هیچیک از افراد بنی هاشم و اعض00ای خان00دان آن حض00رت و پ00ایین آوردن خان00دان ام00وی از اریکه قدرت و سلطنت و تغییر دادن شرایط را امک00ان پ00ذیر نمی دانس00ت )) )ومنف لم یدرک الفتح( ، (( ولی او می دانست که فتح نهایی و فتح الفتوح تا قیامت تخل

در گرو شهادت او و یارانش و مرهون اسارت خاندان و فرزندان اوست .نامه حسین بن علی )ع ( به مردم بصره

متن سخنالله اصطفی محمدا صلی الله علیه و آله من خلقه ))اما بعد : فان

واکرمه بنبوته واختاره لرسالته

ثم قبضه الیه وقد نصح لعباده وبلغ ما ارسل بهوکنا اهله واءولیاءه واوصیاءه وورثته واحق الناس بمقامه فی الناس

فاستاءثر علینا قومنا بذلک فرضینا وکرهنا الفرقة واحببنا العافیة ونحن نعلم انا احق بذلک الحق المستحق علینا

ممن تواله وقد بعثت رسولی الیکم بهذاالکتاب ه ة نبی وانا ادعوکم الی کتابالله وسن

ة قد امیتت والبدعة قد احییت ن فان السشاد فان تسمعوا قولی اهدکم الی سبیل الر

(37والسالم علیکم ورحمةالله وبرکاته(()ترجمه و توضیح لغات

)) استاءثر : استاءثر علی الغیر : (( به خود اختصاص داد . احق : ال یقتر و شایس00تهتر . تواله : سرپرستی او را به عهده گرفت . رشاد : راه راست ، راه سعادت .

ترجمه و توضیح بنابه نقل طبری ، امام علیه السالم پس از ورود به مکه نامه ای که متن آن از نظر خوانندگان ارجمند گذشت ، به سران قبایل شهر بصره مانند مالک بن مسمع بکری ، مس00عود بن عم00رو ، من00ذر بن ج00ارود و . . . مرق00وم داش00ت ک00ه ترجم00ه آن چ00نین

است : اما بعد : خداوند محمد صلی الله علیه و آله را از میان مردم برگزید و با نبوتش ب00ر وی کرامت بخش0ید و ب00ه رس00التش انتخ0اب فرم0ود س00پس در ح0الی ک00ه او وظیف00ه پیامبری را به خوبی انجام داد و بندگان خ0دا را ه0دایت و راهنم0ایی نم0ود ب0ه س00وی خویش فرا خواند )و قبض روحش نمود( و ما خاندان ، اولیا ، اوصیا و وارث00ان وی و شایسته ترین افراد نسبت به مقام او از میان تم00ام امت ب00ودیم ، ولی گ00روهی این حق را از ما گرفتند و ما نیز با علم و آگاهی بر تفوق و شایستگی خویش نسبت ب00ه این افراد ، برای جلوگیری از هر فتنه و اختالف و تشتت و نفاق در میان مس00لمانان و جلوگیری از چیره شدن دشمنان بر آنچه پیش آمده بود ، رضا و رغبت نشان داده و آرامش مسلمانان را بر حق خویش مقدم داش00تیم . و ام00ا این00ک پی00ک خ00ود را ب00ه سوی شما می فرستم شما را به کتاب خدا و سنت پیامبر دعوت می کنم ؛ زیرا در شرایطی قرار گرفته ایم که دیگر سنت پیامبر )یکسره ( از میان رفته و جای آن را ب00دعت ف00را گرفت00ه اس00ت ، اگ00ر س00خن )دع00وت ( م00را بش00نوید ب00ه راه س00عادت و

خوشبختی هدایتتان خواهم کرد ، درود و رحمت و برکت خدا بر شما باد ! امام علیه السالم این نامه را به وسیله یکی از دوس00تانش ب00ه ن00ام ))س00لیمان (( ب00ه بصره فرستاد و سلیمان در بصره پس از انجام ماءموریت خویش و رس00انیدن نام00ه آن حضرت ، دستگیر گردی00د و ابن زی00اد ی00ک ش00ب پیش از ح00رکت ب00ه س00وی کوف00ه

دستور داد او را به دار آویختند .مساءله اهم و مهم

حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم در این نام00ه در ض00من دع00وت از م00ردم بص00ره ب00ه همکاری با آن حضرت در مبارزه با اوضاع ضداسالمی و ضدقرآنی به بیان م00وقعیت اهل بیت و به انحراف کشیده شدن موضوع خالفت و مس00یر اس00الم ، در رابط00ه ب00ا

مبارزه ب00ه بی00ان موازن00ه و تق00دیم داش00تن اءهم ب00ر مهم پرداخت00ه و فلس00فه س00کوت خاندان عصمت را در یک برهه خاص و انگیزه قیام خ00ویش را توض00یح می ده00د ک00ه اگر در آن برهه به جای قیام ، به سکوت گذرانده شده است ، به لحاظ پیدایش جو خاصی نه تنه00ا نتیج00ه ای ب00ر قی00ام م00ترتب نمی گردی00د بلک00ه دش00منان و منافق00ان و00ا الفرق00ة(( فرصت طلبان این قیام را به نفع خود تمام می کردند : ))فرضینا وکرهن و بر این اساس بود که ما آن روز دم فرو بستیم و درب خانه به روی خود بس00تیم و از این رهگذر جلو فتنه ها و آشوبهای خطرناک را گرفتیم و مس00لمانان را از طری00ق راهنمایی و تالشهای تبلیغی ب00ه رش00د و ت00رقی رهنم00ون گش00تیم ، ولی این00ک مرحل00ه دیگری به وجود آمده و اسالم نه در مسیر انحراف بلکه در خطر نابودی قرار گرفتهة قد امیتت والبدعة قد اح00ییت(( ق00انون پی00امبر از می00ان رفت00ه و ن است : ))فان الس بدعتها و خودخواهیها در جای آن نشسته است و شرایط امروز نیز برای مب00ارزه ب00ا فساد آماده است یعنی اگر در این مبارزه ، خون گ00روهی از پاک00ان امت هم ریخت00ه شود ، نه تنها دشمن نمی تواند از آن به نفع خویش بهره برداری کند بلکه در نهایت

بهترین ثمرات و ارزشها را به نفع اسالم به بار خواهد آورد .نامه حسین بن علی )ع ( در پاسخ نامه های مردم کوفه

متن سخنحیم ، حمن الر ))بسم الله الر

من الحسین بن علی الی المالء من المؤمنین والمسلمین ، اما بعد ؛ فان هانیا وسعیدا قدما علی بکتبکم وکانا آخر من قدم علی من رسلکم

وقد فهمت کل الذی قصصتم وذکرتم ه لیس علینا امام فاقبل کم ان ومقالة جللله یجمعنا بک علی الهدی والحق . لعال

وقد بعثت الیکم اخی وابن عمی وثقتی من اهل بیتی وامرته ان یکتب الی بحالکم وامرکم وراءیکم

ه قد اجتمع راءی مالکم وذوی الفضل والحجی منکم فان کتب انعلی مثل ما قدم علی به رسلکم

وقراءت فی کتبکم اقدم علیکم وشیکا ان شاءا للهفلعمری مااال مام اال العامل بالکتاب واال خذ بالقسط والدائن بالحق لله

( .38والحابس نفسه علی ذاتالله والسالم(()ترجمه و توضیح لغات

00الوقوع . مال : اعیان ، بزرگان قوم . حجی : عق00ل و خ00رد . و ش00یک : س00ریع و قریب عمر )ب0ه فتح عین ( : حی00ات و زن0دگی . لعم0ری : ب0ه ج0انم س0وگند . دائن : پ0یرو ،

مالزم حق . حابس : از حبس به معنای وقف .ترجمه و توضیح

چون مردم کوفه از مخالفت حسین بن علی علیهم00ا الس00الم ب00ا مس00اءله بیعت و از آمادگی آن حضرت برای مبارزه با فساد و از ورود آن حضرت به ش00هر مک00ه مطل00ع گردیدند پیکها و نامه های انفرادی و طومارهای ف00راوانی ب00ه آن حض00رت فرس00تادندک0000000ه مض0000000مون هم0000000ه آن نام0000000ه ه0000000ا و سفارش0000000ات این ب0000000ود :

اینک که معاویه به هالکت رسیده و مسلمانان از شر وی آسوده شده اند ما خود را نیازمند امام و رهبری می دانیم که م00ا را از ح00یرت و س00رگردانی برهان00د و کش00تی شکسته ما را به سوی ساحل نجات هدایت و رهبری نماید و اینک ما مردم کوفه ب00ا نعمان بن بشیر فرمان00دار یزی00د در این ش00هر در مق00ام مخ00الفت برآم00ده و ه00ر ن00وع همکاری را با او قط00ع نم00وده ایم و ح00تی در نم00از وی ش00رکت نمی ک00نیم و منتظ00ر تشریف فرمایی شما هستیم که آنچه در توان داریم در پیشبرد اهداف شما ب00ه ک00ار

خواهیم بست و از بذل مال و نثار جان در راه تو کوتاهی نخواهیم نمود . حسین بن علی علیهما السالم در پاسخ این نامه ها که بنا به نقل بعضی از مورخان

تعداد آنها به دوازده هزار بالغ می گردید چنین مرقوم داشت : حیم ؛ (( از سوی حسین بن علی ب00ه بزرگ00ان و س00ران اه00ل حمن الر ))بسم الله الر ایمان شهر کوفه . اما بعد : آخرین نامه شما به وسیله هانی و سعید ب00ه دس00ت من رسید و من به آنچه شما در نامه ه0ای خ0ود ت0ذکر و توض0یح داده ای0د پی ب0رده ام و درخواست شما در بیشتر این نامه ه0ا این ب0ود ک0ه م00ا ام0ام و پیش00وایی ن00داریم ب00ه

سوی ما حرکت کن تا خداوند به وسیله تو ، ما را به سوی حق هدایت کند . و اینک ، من برادر و پسر عموی خویش )مسلم بن عقیل ( و کسی را ک00ه در می00ان خانواده ام مورد اعتماد من است به سوی شما گسیل داشتم و ب00ه او دس00تور دادم

که ب00ا افک00ار ش00ما از نزدی00ک آش00نا ش00ده و نتیج00ه را ب00ه اطالع من برس00اند ک0ه اگ0ر خواسته اکثریت مردم و نظر اف00راد آگ00اه کوف00ه هم00ان ب00ود ک00ه در نام00ه ه00ای ش00ما منعکس گردیده و فرستادگان شما حضورا ب00ازگو نم00وده ان00د ، من ن00یز ان ش00اءالله سریع به سوی شما حرکت خواهم نمود . به جان خودم سوگند ! پیشوای راستین و امام به حق کسی است که به کتاب خدا عمل نموده و راه قس00ط و ع00دل را پیش00ه خود سازد و از حق پیروی کرده وجود خ00ویش را وق00ف و ف00دای فرم00ان خ00دا کن00د ،

والسالم (( . بنابه نقل طبری و دینوری امام علیه السالم نام00ه را ب00ه وس00یله ه00انی و س00عید ، دو

( ، ولی ب0ه نق0ل خ0وارزمی ، ام00ام علی00ه39پیک مردم کوفه به آنها ارسال داش00ت ) السالم نامه را به مسلم بن عقیل داد تا ب00ه هم00راه خ00ود ب00ه کوف00ه ب00برد . و ب00ه وی چنین فرمود : من تو را به سوی مردم کوفه می فرستم و خدا تو را به آنچه موجب رضا و خشنودی اوست موفق بدارد ، حرکت کن خدا پشت و پناهت و امیدوارم من00ا وانت فی درج00ة 00ون ان 00ا ارج00و ان اک و ت00و ، ب00ه مق00ام ش00هدا نای00ل گ00ردیم : ))وان

هداء(() ( . ((40الشنتیجه

حسین بن علی علیهما السالم در این نامه ضمن پاسخگویی به درخواس00تهای م00ردم کوفه و اعالم اعزام نماینده و معرفی او به عنوان برادر و مورد اعتم00اد آن حض00رت شرایط امام و رهبر اصیلی را که باید هر مسلمانی از وی تبعیت و پیروی نماید م00ؤ کدا بیان می کند که باید برنامه عمل او کتاب خدا و هدف او اجرای حق و عدالت و

وجودش وقف راه خدا باشد .نامه ای به مسلم بنعقیل

متن سخن))اما بعد : فقد خشیت ان ال یکون حملک علی الکتاب الی

فی اال ستعفاء من الوجه الذی وجهتک له اال الجبن فامض بوجهک الذی وجهتک فی00ه( .41والسالم(()

ترجمه و توضیح لغاته00ه الی فالن : (( او را )) حمله علی اال مر : (( او را برای آن ک00ار واداش00ت . )) وج

به نزد فالنی فرستاد . وجه : جهت ، سوی .ترجمه و توضیح

))می ترسم انگیزه تو در نوشتن این استعفانامه چیزی جز ترس نباشد م00اءموریتیرا که به تو محول نموده ام انجام بده (( .

( طبق فرمان حس00ین بن علی42))مسلم بن عقیل (( در نیمه ماه مبارک رمضان ) علیهما السالم به قصد کوفه از مکه حرکت نمود و در مسیر خود وارد مدینه گردی00د و در ضمن توقف کوتاهی و زیارت قبر پیامبر صلی الله علیه و آله و تجدید عه00د ب00ا اقوام و عشیره اش به همراه دو نف00ر راهنم00ا از قبیل00ه قیس ب00ه س00وی کوف00ه روان گردید ، این مسافران پس از آنکه مقداری از مدینه فاصله گرفتن00د راه را گم ک00رده

و در بیابانهای وسیع و شنزار حجاز حیران و سرگردان شدند . پس از تالش فراوان هنگامی راه را پیدا نمودند که همراهان مس00لم در اث00ر گرم00ای شدید و تشنگی جان خود را از دس00ت داده و ب00درود حی00ات گفتن00د ، ولی مس00لم بن عقیل توانست خود را به محلی به نام ))مضیق (( که محل سکونت یک قبیله بیابان

گرد بود برساند و از مهلکه نجات یابد . ))مسلم بن عقیل (( پس از رسیدن به ))مضیق (( نامه ای به وسیله یکی از اف00راد آن قبیله به حضور امام نوشت که در این نامه در ضمن بیان حادثه هالکت همراهان و نجات خویش ، از آن حضرت درخواست نمود ک00ه در اع00زام وی ب00ه کوف00ه تجدی00د نظرنم00وده و در ص00ورتی ک00ه ص00الح دی00د ، ب00ه ج00ای او ش00خص دیگ00ری را ب00ه این ماءموریت بگمارد ؛ زیرا او این پیشامد را به فال ب00د گرفت00ه و این س00فر را س00فری

مشئوم می داند . ))مسلم (( در آخر نامه تذکر داد که من تا دریافت جواب نامه به وسیله همین پی00ک

( . 43در این محل منتظر خواهم بود) امام علیه الس00الم در پاس00خ این نام00ه چ00نین مرق00وم داش00ت : )) . . . فق00د خش00یت ان . . . ؛ (( می ترسم انگیزه تو در نوش00تن این نام00ه و اس00تعفا و اعت00ذار ک00ردن از ماءموریتی که بر تو محول کرده ام ، چیزی جز جبن و ت00رس نباش00د ولی این ت00رس را کنار بگذار و آن ماءموریتی را که بر تو محول کرده ام انجام و ب00ه س00فر خ00ویش

ادامه بده ، والسالم (( .ترس از تر

از این گفت00ار ن00یروبخش ام00ام چ00نین اس00تفاده می ش00ود ک00ه ن00ه تنه00ا خ00ود ره00بر و شخصیتی مانند حسین بن علی علیهما السالم که می خواهد یک تح00ول و دگرگ00ونی عمیق در جامعه اسالمی به وجود بیاورد نباید کوچکترین ت00رس و رعب ب00ه خ00ود راه دهد ، بلکه اطرافیان و کارگزاران او نیز باید دارای چنین ش00هامتی باش00ند و االقی00ام

وی با شکست مواجه گشته و به آن هدف عالی که مورد نظر اوست نای00ل نخواه00دگردید .

آری ، ترس امام ن00ه از ن00یرو و ع00ده و ع00ده دش00من اس00ت بلک00ه ت00رس او از جبن وحالت ضعفی است که ممکن است احیانا در نماینده و سفیرش پدید آید !

خطبه حسین بن علی )ع ( در مکهمتن سخن

))الحمدلله وماشاءالله وال قوة اال بالله وصلی الله علی رسوله ، خطالموت علی ولد آدم مخط القالدة علی جیدالفتاة

وما اولهنی الی اسالفی اشتیاق یعقوب الی یوسف ی باوصالی تتقطعها عسالن الفلوات رلی مصرعا انا القیه کان وخی

ی اکراشا جوفا واجربة سغبا بین النواویس وکربال فیمال ن منالمحیص عن یوم خط بالقلم رضاالله رضانا اهل البیت

نصبر علی بالئه ویوفینا اجورالصابرین لن تشذ عن رسواللله لحمته

بهم عینه بل هی مجموعة له فی حظیرة القدس تقرنا علی لقاءالله نفسه وینجزبهم وعده اال ومن کان فینا باذال مهجته موط

ی راحل مصبحا انشاءالله (() (44فلیرحل معنا فانترجمه و توضیح لغات

خط : نوشته ش00ده اس00ت ، ترس00یم گردی00ده اس00ت ، ش00یار ب00ه وج00ود آم00ده اس00ت . مخط : محلی که در آن اثر و شیار به وجود آید . قالده : گردن بن00د . فت00اة : دخ00تر ،

کنیز . 00ه ( : ش00دت خوش00حالی ، اش00تیاق . اس00الف )) مااولهنی (( )فعل تعجب است از ول00ر(( را ب00ه رلی مص00رعا : اغلب کلم00ه ))خی )جم00ع س00لف ( : نیاک00ان و گذش00تگان خی صورت مجه0ول می خوانن00د ولی ص0حیح این اس00ت ک0ه معل00وم خوان0ده ش00ود یع0نی خداوند برای من قتلگاهی معین نموده است . اوصال : اعض00ای ب00دن . عس00الن )ب00ه

ضم عین و سکون سین ( جمع عاسل : به هرچیز متحرک و مضطرب مانن00د ن00یزه و گرگ گفته می شود که در اینجا معنای دوم منظ00ور اس00ت . فل00وات )جم00ع فالت ( : بیابان پهناور . اکراش )جمع کرش ( : شکمبه . نواویس )جمع ناوس ( : در لغت ب00ه قبور مس00یحیان گفت00ه می ش00ود و در اینج00ا منظ0ور روس00تای خ00رابی اس00ت ک00ه قبال مسیحی نشین و در نزدیکی کربال واقع بوده . جوف )ب00ه ض00م جیم ( جم00ع اج00وف ، مانند سود جمع اسود( : هرچیز وسیع . اجربه )جمع جراب ( : به معنای انبان که در اینجا کنایه است از شکم . سغبا )به ضم اول جمع اس00غب از س00غب ( : گرس00نگی . لن تش00ذ )از ش00ذ( : منف00رد و متف00رق ش00دن . لحم00ه )ب00ه ض00م الم ( : نزدیک00ترین و صمیمی ترین قوم و خویش . حظیرة القدس : بهشت برین . مهجه : خون . موطن

)از توطین ( : آماده ساختن .ترجمه و توضیح

ب00ا نزدی00ک ش00دن موس00م حج ک00ه مس00لمانان و حج00اج ، گ00روه گ00روه وارد مک00ه می گردیدند در اوایل م00اه ذیحج00ه ام00ام مطل00ع گردی00د ک00ه ب00ه دس00تور یزی00دبن معاوی00ه ، عمروبن سعدبن عاص به ظاهر به عنوان امیر حاج ولی در واق00ع ب00ه منظ00ور انج00ام ماءموریت خطرناکی وارد مکه گردیده است و از سوی یزید ماءموریت دارد در ه00ر کجا و در هر نقطه ای از مکه که امکان داش0ته باش0د ، ام0ام را ت0رور کن0د ، ل0ذا آن حضرت تص00میم گ0رفت ب0ه خ0اطر مص00ون مان0دن اح0ترام مک0ه ، ب0دون ش0رکت در مراسم حج و با تبدیل اعمال حج به عمره مفرده در روز سه شنبه هشتم ذیحجه ازمک000000000000ه ب000000000000ه س000000000000وی ع000000000000راق ح000000000000رکت کن000000000000د .

امام قبل از حرکت این خطابه را در می00ان اف00راد خان00دان ب00نی هاش00م و گ00روهی از شیعیان خویش که در مدت اقامت آن حض00رت در مک00ه ب00دو پیوس00ته بودن00د ، ای00راد

فرمود : ))سپاس برای خداست ، آنچه خدا بخواهد همان خواهد بود و هیچ نیرویی حکمفرما

نیست مگر به اراده خداوند و درود خداوند بر فرستاده خویش . مرگ بر انسانها الزم افتاده همانند اثر گردن بند ک00ه الزم00ه گ00ردن دخ00تران اس00ت و من به دیدار نیاکانم آنچنان اشتیاق دارم مانن00د اش00تیاق یعق00وب ب00ه دی00دار یوس00ف و برای من قتلگاهی معین گردیده است که در آنجا فرود خواهم آمد و گوی00ا ب00ا چش00م خود می بینم که درندگان بیابانها )لشکریان کوفه ( در سرزمینی در میان نواویس و کربال اعضای مرا قطعه قطعه و شکمهای گرسنه خود را سیر و انبانهای خالی خ00ود را پر می کنند . از پیشامدی ک00ه ب00ا قلم قض00ا نوش00ته ش00ده اس00ت ، چ00اره و مف00ری نیست ، بر آنچه خدا راضی است ما نیز راضی و خشنودیم . در مقابل بال و امتح00ان

او صبر و استقامت می ورزیم و اجر صبر کنندگان را بر ما عنایت خواهد نم00ود . در میان پی00امبر و پ00اره ه00ای تن وی )فرزن00دانش ( هیچگ00اه ج00دایی نخواه00د افت00اد و در بهشت برین در کنار او خواهند بود ؛ زیرا آن00ان وس00یله خوش00حالی و روش00نی چش00م00ه ( ب00ه وس00یله آن00ان تحق00ق خواه00د پیامبر بوده و وعده او نیز )استقرار حک00ومت الل

پذیرفت . آگاه باشید که هریک از شما ک00ه حاض00ر اس00ت در راه م00ا از خ00ون خ00ویش بگ00ذرد و جانش را در راه شهادت و لقای پروردگار نثار کند آماده حرکت با م00ا باش00د ک00ه من

فردا صبح حرکت خواهم کرد ان شاءالله ]تعالی [(( .نتیجه

حسین بن علی علیهما السالم در این خطابه و سخنرانی و به هنگام حرکت از مک00ه باصراحت کامل نه تنها از شهادت بلک0ه از جزئی0ات ش0هادت خ0ویش س0خن گفت00ه و یارانش را با صراحت کامل در جریان امر قرار می دهد تا اگر آنان نیز آم00اده چ00نین برنامه ای هستند و حاضرند در راه قرآن از خون خود بگذرند و در نیل به لقای ح0ق

جان فدا کنند آماده حرکت باشند .با علم و آگاهی تن دادن به کشته شدن چرا ؟ !

اینک این سؤ ال که از گذشته های دور مطرح بوده است خودنمایی می کن00د ک00ه ب00ا علم و آگاهی به سوی شهادت رفتن و تن دادن به کشته شدن چ00ه مفه00ومی دارد ؟ مگر حفظ خون و حراست از جان ، آن هم خ00ون پ00اک معص00وم و ج00ان عزی00ز ام00ام

واجب نیست ؟ پاسخ این سؤ ال به طور اجمال این اس00ت ک00ه : جه00اد یکی از مهم00ترین دس00توراتاسالم است و شهادت یکی از افتخارات هر مسلمان . و در قرآن مجید ده ها آی00ه )

( در رابطه با جهاد و شهادت آمده اس00ت و در هیچی00ک از این آی0ات این مس00اءله45 مشروط و مقید به علم به پیروزی نگردیده اس00ت بلک00ه ن00برد و جانب00ازی در مقاب00ل دشمنان اسالم و شهادت در راه به پیروزی رس00اندن ح00ق ، یکی از عالئم م00ؤ من00ان

ذکر شده است ، آنجا که می فرماید : ))خداوند در مقابل بهشت جان و مال مؤ منان را خریداری نموده است آنه00ایی ک00ه در راه خدا نبرد می کنند و در این راه می کشند و خود کشته می ش00وند این وع00ده حق است در تورات و انجیل و قرآن و چه کسی است که در پیمان خ00ود باوف00اتر از خدا باشد پس مژده باد بر شما که چ00نین معامل00ه ای را ب00ا خ00دا انج00ام دادی00د و این

( . 46سعادتی است بس بزرگ (()

و در آیه بعد این مؤ منهای جانباز و فداکار را با نه صفت عالی و ارزنده ستوده و با00دون . . . الح00افظون 00ائبون العاب این بی00ان از آن00ان تق00دیر نم00وده اس00ت : )) )الت

( . ((47لحدودالله () که آنها حافظ حدود و مقررات خدا هستند ؛ یعنی این حفظ حدود و مق00ررات اس00ت که آنها را به این مرحله از فداکاری و از خودگذشتگی واداشته است . به طوری که مالحظه می کنیم در این آیه شریفه مانند آیات دیگر مساءله جهاد مقید و مش00روطبه پیروزی نیست )) ))فیقتلون ویقتلون(( گاهی کشتن است و گاهی کشته شدن . سیره و تاریخ زندگی رسول خدا صلی الله علیه و آله نیز شاهد و مؤ ید این مطلب است که در جنگهایی صددرصد نابرابر و با دشمنی بس قویتر به ن00برد می پ00رداخت و گ0اهی عزیزت0رین اف0راد خان0دان خ0ویش را از دس0ت می داد . و اگ0ر در جن0گ ب0ا دشمن اسالم و جهاد در راه خدا پ00یروزی قطعی و تس00لط ب00ر دش00من مس00لم باش00د

اصال شهادت و جهاد فی سبیل الله مفهوم واقعی خود را از دست می دهد . و این وظیفه مهم و جهاد فی سبیل الله اگر به همه افراد مسلمانان به صورت ی00ک وظیفه متوجه است برای امام که مقام پاسداری ق00رآن را ب00ه عه00ده دارد و ))علت مبقیه (( یعنی نیروی نگهدارنده اس00الم اس00ت ب00ه عن00وان وظیف00ه ای ب00االتر از آنچ00ه

تصور می کنیم متوجه است . و اگر امام چنین وظیفه ای را انجام ندهد و این س00عادت و ف00وز عظیم را از دس00ت

دهد پس چه کسی باید انجام دهد ؟ و اگر امام با دادن جان و عزیزان خویش حافظ ح00دود و مق00ررات الهی نباش00د پس

چه کسی باید حافظ این حدود و مقررات باشد ؟ آری حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم اوض00اع و ش00رایط را ب00رای انج00ام دادن چ00نین معامله پرسودی مناسب می دانست او می دید سودی که از این معامله خواهد برد ، نجات اسالم و مس00لمانان و نج00ات ق00رآن و س00نت از س00یطره یزی00دیان و تح00ول و دگرگونی در تاریخ اسالم است و چ00ه س00ودی ب00االتر از این ، ل00ذا او تص00میم خ00ود را

گرفته بود که . . . و م00ا در ص00فحات آین00ده در این زمین00ه ب00ه مناس00بت س00خنان ام00ام ب00از هم بحثه00ایی

خواهیم داشت .در پاسخ ابن عباس

متن سخن

ی والله العلم انک ناصح مشفق ))یا ابن العم انوقد ازمعت علی المسیر . . .

والله الیدعونی حتی یستخرجوا هذه العلقة من جوفی (((48فاذا فعلوا سلطالله علیهم من یذلهم حتی یکونوا اذل من فرام المراءة (()

ترجمه و توضیح لغات )) مشفق : مهربان . ازمعت )زمع وزمع((( مصمم گردید . الیدعونی )از ودع( ت00رک نمود علقة : تکه خون . فرام : کهنه ای که زنان به هنگام عادت از آن اس00تفاده می

کنند .ترجمه و توضیح

پیشنهادهایی به امام در جهت مخالفت حرکت امام )ع ( آنگاه که حسین بن علی علیهما السالم حرکت خویش را به سوی عراق اعالن نمود ، عده ای با این حرکت اظهار مخالفت کرده ، به آن حضرت پیشنهاد نمودن00د ک00ه از تعقیب این راه خ00ودداری ورزد . دلی00ل هم00ه این خیرخواه00ان و دوراندیش00ان در این پیشنهاد ، روح پیمان شکنی و بیوفایی حاکم بر مردم کوفه بود و هم0ه ب0ه ی0ک ص0دا معتقد بودند که کوفیان خوش استقبال و بد بدرق00ه هس00تند و هم00ه این اف00راد چ00نین پیش بینی می نمودند که این سفر به کش00ته ش00دن ام00ام و ب00ه اس00ارت خان00دان وی

منجر خواهد گردید . ولی واقعیت این است که گرچه پیش بینی آنان ص00حیح ب00ود ولی آنه00ا تنه00ا ی00ک بع00د قضیه را می دیدند و مساءله را فقط از یک جهت بررسی می نمودن00د و بای00د ح00تی المقدور از کشته شدن امام که به عقیده آنها و به عقیده هر مس00لمانی مس00اوی ب00ا

شکست اسالم و مسلمانان بود جلوگیری به عمل بیاید . و اما مورد نظر امام بعد دیگر این قضیه بود و آن بعد ، مض00مون ده ه00ا آی00ه ق00رآنی است که در آنه0ا خط00اب ب00ه مس00لمانان اکی00دا فرم00ان جن00گ و قت00ال ص00ادر گردی00ده

است .

00ره آری امام علیه السالم این آیه را می خوان00د ک00ه : )) )کتب علیکم القت00ال وه00و کیطان ()49لکم () ( . ((50((( و نیز این آیه را ، )) )فقاتلوا اولیاءالش

آنگاه اوضاع را در نظر می داشت و شرایط را بررسی می کرد و چ00نین نتیج00ه می گرفت : که حاال باید با اولیا و یاران شیطان جنگید و امروز در روی زمین چه کسی

می تواند برای شیطان یار و یاور و جانشینی بهتر از یزید باشد و حکم قتال و جن00گ با وی بیش از هر مسلمان دیگر به من که امام امت و پاسدار اسالم هستم متوج00ه است . و لذا در خطابه اش نیز با صراحت کامل ب00ه ی00ارانش گفت : هری00ک از ش00ما که حاضر است در راه ما یعنی در راه اعتالی کلم00ه ح00ق از خ00ون خ00ویش بگ00ذرد و مهیای شهادت و لق00ای خداس00ت آم00اده ح0رکت باش00د و گ0روهی از آن0ان ک00ه ت00ا این مرحله آمادگی داشتند و دنیا در نظرشان حقیر بود و زندگی را به هیچ می انگاشتند

به ندای او لبیک گفته و به قافله وی پیوستند . ولی مانند هر حرکت بنیادی و اساسی بعضی دیگر از مس00لمانان و ح0تی چن00د تن از مسلمانان سرشناس نه تنها خود را به کنار کش00یدند و ب00ه ن00دای ام00ام ج00واب مثبت ندادند و از این فیض بزرگ و از نیل به این سعادت بی نظیر ابدی مح00روم گردیدن00د بلکه چون از حقیقت م00اءموریت ام00ام علی00ه الس00الم و واقعیت ح00رکت او بی اطالع بودند ، اصال با چنین حرکتی مخالفت می ورزیدند . در شهر مکه و در ط00ول راه ت00ا کربال از روی خیرخواهی و صالح اندیشی و گاهی حتی با توسل به زور تالش نمودند که مانع این حرکت عظیم گردند . در میان این افراد از اقوام و عشیره امام گرفته تا افراد معمولی و حتی مخالفان آن حضرت نیز ب00ه چش00م می خ00ورد ک00ه مخ00الفت دوستان و عالقه من00دان در اث00ر دلس00وزی و عالق00ه ب00ه اس00الم و حف00ظ ج00ان ام00ام و مخالفت دشمنان برای خدمت به یزید و جلوگیری از به وقوع پیوستن هر حرکتی بر ضد او بود . در صورت پذیرش پیشنهادهای افراد خیرخواه از س00وی ام00ام خواس00ت گروه مخالف نیز تاءمین می گردید و در نتیجه پیشنهاد خیرخواهان بالم00آل ب00ه س00ود

مخالفین و موافق هدف آنان بود . به هر صورت این پیشنهادها از مدینه شروع گردیده و در مکه آنگاه که تصمیم امام برای همه معلوم شد و در طول راه تا کربال و در برخوردهای امام علی00ه الس00الم ب00ا افراد گوناگون فراوان بوده است و چند نمونه از این پیشنهادها و پاسخ امام ک00ه در مدینه به عمل آمده است در صفحات گذشته نقل گردی00د و در این بخش ن00یز ب00رای این که از موضوع کتاب خ00ارج نگ00ردیم ، تنه00ا آن قس00مت از این پیش00نهادها را نق00ل خواهیم کرد که در پاسخ آنها از سوی امام علیه السالم سخنی صریح در کتب تاریخ

نقل شده باشد . اینک این سخنان در مقابل چند پیشنهاد :

پیشنهاد عبدالله بن عباس به امام )ع ( یکی از افرادی که پس از اعالن حرکت از سوی حسین بن علی علیهم00ا الس00الم ب00ه خدمت آن حضرت رسید و پیشنهاد خودداری از این سفر را بر وی نمود عبدالله بن

عباس بود او گفتارش را با این جمله آغاز کرد :

بر . . . ؛ (( پس0ر عم0و ! من در مف0ارقت ت0و هرچ0ه ر وم0ا اص0 ب ی اتص0 0ابن عم ان ))ی تظاهر به صبر می کنم ولی نمی توانم واقعا صبر و تحمل نمایم ؛ زیرا ت00رس آن را دارم که تو در این سفری که در پیش گرفته ای کشته شوی و فرزندانت به اسارت دشمن درآین00د چ00ون م00ردم ع00راق مردم00انی پیم00ان ش00کن هس00تند و نبای00د ب00ه آن00ان

اطمینان نمود(( . ابن عباس سپس چنین گفت : چون تو سید و س00رور حج00از و م00ورد اح00ترام م00ردم مکه و مدینه هستی به عقیده من به00تر اس00ت در همین مک00ه اق00امت گزی00نی و اگ00ر مردم عراق همان گونه که اظه00ار می دارن00د واقع00ا خواس00تار ت00و هس00تند و مخ00الف حکومت یزید ، بهتر است اول استاندار یزید و دشمن خویش را از شهر خود برانن00د

سپس تو به سوی آنان حرکت کنی . ابن عباس ادامه داد : و اگر در خارج شدن از مکه اصرار داری بهتر است به س00وی یمن حرکت کنی ؛ زیرا گذشته از این که در آن منطقه پدرت ش00یعیان زی00ادی دارد ، نقطه ای است وسیع و دارای دژه00ای محکم و ک0وه ه0ای مرتف00ع و دوردس00ت و می توانی دور از قدرت حکومت به فعالیت خود ادامه دهی و به وسیله نامه ها و پیکه00ا مردم را به سوی خویش دعوت کنی و امیدوارم از این رهگذر ، ب00دون ن00اراحتی ب00ه

هدف خویش نایل گردی . پاسخ امام به عبدالله بن عباس

ح ک ناص00 00ه العلم ان ی والل 00ا ابن العم ان امام علیه الس00الم در پاس00خ وی فرم00ود : ))ی مشفق وقد ازمعت علی المسیر . . . ؛ (( پسر عمو ! ب00ه خ00دا س00وگند می دانم ک00ه این پیشنهاد تو از راه خیرخواهی و شفقت و مهربانی است ولی من تصمیم گرفت00ه

ام که به سوی عراق حرکت کنم (( . ابن عباس با شنیدن این پاسخ دریافت که امام تصمیم قطعی گرفته و درب00اره خ00ود آن حضرت هر پیشنهادی بی اثر است و لذا در این باره مس00اءله را تعقیب ننم00ود و چنین گفت : حاال که تصمیم به این سفر گرفته ای زنان و اطفال را به هم0راه خ00ود

نبر ؛ زیرا می ترسم تو را در برابر چشم آنان به قتل برسانند . 0دعونی حتی 00ه الی امام در پاسخ این پیش0نهاد ابن عب00اس هم ، چ0نین فرم00ود : ))والل00ذلهم حتی لطالله علیهم من ی 00ک س00 00وا ذل یستخرجوا هذه العلقة من جوفی فاذا فعلیکونوا اذل من فرام المراءة (( ))به خدا سوگند ! اینها دست از من ب00رنمی دارن00د)

( مگر اینکه خون مرا بریزند و چون به این جنایت ب00زرگ دس00ت یازیدن00د خداون00د51 کسی را بر آنان مسلط می کند که آنهارا آنچنان به ذلت و زبونی بکشاند که پس00ت

( .52تر و ذلیل تر از کهنه پاره زنان گردند(()

نتیجه ))قاطعیت در رهبری (( : از این گفتار ، ایمان حضرت حسین علی00ه الس00الم نس00بت به هدفش و قاطعیت وی در رهبری و حرکت به سوی هدف روش00ن می گ00ردد ، ب00ا اینکه به درایت و خیرخواهی عم00وزاده اش ابن عب00اس معتق00د می باش00د و او تم00ام محذورات و مشکالت را به درستی گوش00زد می کن00د در پاس00خ وی می گوی0د من ب00ا همه این مشکالت ، این راه را در پیش خواهم گرفت . و آنگاه که ابن عباس وی را از بردن زنان و اطف0ال برح0ذر می دارد ب0از هم از هم0ان موض0ع ق0اطع و شکس0ت ناپذیر سخن می گوید و این است مفهوم امامت و پیش00وایی ک00ه در مقاب00ل وظیف00ه

ای که در پیش دارد همه محاسبات را درهم می ریزد . 00ه بن این بود یکی از پیشنهادهای مخالف نظر امام علی00ه الس00الم ک00ه توس00ط عبدالل عباس درحضور خود آن حضرت مط0رح گردی0ده اس0ت و دراین مس0یر پیش0نهادهای مخالف دیگری نیز به وسیله اف00راد دیگ00ر مط00رح ش00ده اس00ت ک00ه در فص00ول آین00ده

مالحظه خواهید فرمود .در پاسخ عبدالله بن زبیر

متن سخنة کبشا به تستحل حرمتها ))ان ابی حدثنی ان بمک

فما احب ان اکون ذلک الکبش ولئن اقتل خارجا منها بشبر احب الی من ان اقتل فیها

ولئن اقتل خارجا منها بشبرین احب الی من ان اقتل خارجا منها بشبر وایمالله لو کنت فی جحر هامة من هذه الهوام

یستخرجونی حتی یقضوا بی حاجتهم بت . والله لیعتدن علی کما اعتدت الیهود فی الس

بیر لئن ادفن بشاطئالفرات . . . یا ابن الزاحب الی من ان ادفن بفناء الکعبة .

. . . إ ن هذا یقول لی کن حماما من حمام الحرم ولئن اقتل وبینی وبین الحرم باع

احب الی من ان اقتل وبینی وبینه شبر ولئن اقتل بالطف احب الی من ان اقتل بالحرم .

. . . ان هذا لیس شیء من الدنیا احب الیه من ان اخرج من الحجاز وقد علم ان الناس ال یعدلونه بی فود

ی خرجت حتی یخلو له(() (53انترجمه و توضیح لغات

کبش : قوچ . شبر : وجب . جحر : النه حیوان در داخل خاک . هوام )جمع هام00ه ( : جنبنده . اعتداء : تجاوز به حق . ش00اطی ء الف00رات : کن00ار ف00رات . فن00اء : آس00تانه . حمام )به فتح میم ( : کب00وتر . ب00اع : فاص00له دو دس00ت را ک0ه ب00از باش00د - از ابت00دای انگشتان یک دست تا انتهای انگشتان دست دیگر - ی00ک ب00اع گوین00د . ط00ف : یکی از

نامهای کربالست .ترجمه و توضیح

یکی دیگر از کسانی که انصراف از سفر عراق را به حسین بن علی علیهما السالم پیشنهاد نمود عبدالله بن زبیر بود او که خود یکی از افراد مخ00الف حک00ومت یزی00د و به اصطالح از افراد مبارز ب00ود و در همین رابط00ه از مدین00ه ف00رار نم00وده و ب00ه مک00ه پناهنده شده بود پس از ورود امام علیه السالم به مکه هر روز و گ0اهی ی00ک روز در میان و مانند سایر مسلمانان به منزل آن حض00رت رفت و آم00د داش00ت و در مجلس آن حضرت شرکت می نمود و چون از تصمیم ام00ام نس00بت ب00ه س00فر ع00راق مطل00ع گردید به خدمت آن حضرت آمده به صورت ظاهر انص00راف از این س00فر را ب00ه وی

پیشنهاد نمود . و بنابه نقل بالذری و طبری سخن ابن زبیر دو پهلو بود ؛ زی00را او چ00نین گفت : ی00ابن رسول الله ! اگر من هم در عراق شیعیانی مانند شیعیان شما داشتم آنجا را به ه00ر

نقطه دیگر ترجیح می دادم . ابن زبیر برای این که متهم نباش00د ، گفت00ارش را این چ0نین ادام00ه داد : ولی در عین حال اگر در مکه اقامت کنید و بخواهید امامت و پیشوایی مسلمانان را در این شهر ادامه بدهید ما نیز ب00ا ت0و بیعت می ک0نیم و ت0ا ج0ایی ک0ه امک00ان دارد از پش00تیبانی و

همفکری با تو خودداری نخواهیم نمود .

ة کبش00ا . . . ؛ (( امام علیه الس00الم در پاس00خ وی فرم00ود : ))ان ابی ح00دثنی ان بمک پ00درم ب00ه من خ00بر داد ک00ه ب00ه س00بب وج00ود ق00وچی در مک00ه اح00ترام آن ش00هر درهم شکسته خواهد شد و نمی خواهم آن کبش و قوچ من باشم )و موجب آن گردم ک00ه کوچکترین اهانتی به خانه خدا متوجه شود( . و به خدا سوگند ! اگر یک وجب دورتر از مکه کشته شوم بهتر است از اینکه در داخ00ل آن ب00ه قت00ل برس00م و اگ00ر دو وجب

دورتر از مکه کشته شوم بهتر است از اینکه در یک وجبی آن به قتل برسم (( . امام علیه السالم سخنانش را چنین ادامه داد : ))وایمالله لو کنت فی جحر هامة . . . ؛ (( و به خدا سوگند ! اگر در النه مرغی باشم مرا درخواهند آورد تا با کش00تن من به هدف خویش برسند و به خدا سوگند ! همان گونه که قوم یهود احترام روز شنبه )سمبل وحدت و روز تقرب به خدای خ00ویش ( را درهم شکس00تند اینه00ا ن00یز اح00ترام

مرا درهم خواهند شکست (( . سپس فرمود : پسر زبیر ! اگر من در کنار ف00رات دفن بش00وم ، ب00رای من محبوب00تر

است از اینکه در آستانه کعبه دفن شوم . و بنابه نق00ل ابن قولوی00ه ، پس از آنک00ه ابن زب00یر از مجلس ام00ام خ00ارج گردی00د ، آن حضرت چنین فرمود : ))إ ن هذا یق00ول لی کن حمام00ا . . . ؛ (( او ب00ه من می گوی00د کبوتر حرم باش ! و به خدا سوگند ! اگ00ر من ی00ک ذرع دورت00ر از ح00رم کش00ته ش00وم برای من محبوبتر از این است که ی00ک وجب دورت00ر از ح00رم کش00ته ش00وم و اگ00ر در طف )سرزمین کربال( کشته شوم ب0رای من محبوب0تر از این اس0ت ک0ه در ح0رم ب0ه

قتل برسم (( . و بنابه نقل طبری و ابن اثیر ، امام علیه السالم پس از خ00ارج ش00دن ابن زب00یر ، ب00ه اطرافیانش فرمود : ))ان هذا لیس شیء من الدنیا . . . ؛ (( او )گرچه به ظ00اهر ب00ه بودن من در مکه عالق00ه نش00ان می ده00د ولی در واق00ع ( بیش از هرچ00یز ب00ه ب00یرون رفتن من از مکه عالقه مند است ؛ زیرا می داند با وج00ود من کس00ی ب00ه او ت00وجهی

نخواهد کرد(( .نتیجه

امام علی00ه الس00الم در این گفت00ار راج00ع ب00ه گذش00ته ابن زب00یر و موض00ع او در مقاب00ل حکومت علی علیه السالم و راجع به جنگ بصره ، جنگی ک00ه مس00تقیما ب00رای از بین بردن شخصیتی مانند امیرمؤ منان علیه السالم به وجود آمده که ابن زب00یر از مه00ره ها و ارکان و گردانندگان اصلی این جنگ بود ، سخنی به میان نیاورد ولی در ض00من

چند جمله ، آینده خویش و آینده ابن زبیر را برای وی ترسیم نمود .

اما راجع به موضع خودش فرمود : ))اگر من در مکه باشم و یا در ه00ر نقط00ه دیگ00ر ولو در النه مرغی ، دستگاه حکومت از من دست بردار نخواهد بود و اختالف من با حکومت آشتی پذیر نیست ؛ زیراخواسته آنها از من چیزی است که من به هیچ وجه زیربار چنین خواسته ای نخواهم رفت و من از آنان چیزی می خواهم که آنها حاضر

به قبول آن نیستند(( . و ام00ام در این گفت00ارش س00خن از))ش00اطی ءالف00رات(( و ))ط00ف(( ب00ه می00ان آورده

است که در خور اهمیت و توجه فراوان است . و اما به ابن زبیر هم هشدار داد که پدرم فرموده است : ))به سبب کبش00ی اح00ترام بیت الهی و حریم حرم شکسته خواهد شد و برای اینک00ه این کبش من نباش00م و ب0ه سبب ریختن خ0ون من ، کوچک00ترین اه0انتی متوج0ه کعب00ه و ح0رم نگ00ردد من از این شهر بیرون می روم و برای حفظ احترام حرم و کعبه اگ00ر ی00ک وجب دورت00ر از این خانه کشته شوم باز هم بهتر است از اینکه در داخل آن به قتل برسم و تو نیز نبای00د در آینده راضی باشی برای حفظ موجودیت خویش به ص00ورت کب00وتر درآیی و خان00ه

خدا را سپر خویش قرار دهی و موجب هتک احترام این خانه گردی (( .تحقق پیش بینی امام )ع (

ولی ابن زبیر از این گفتار و هشدار امام علیه السالم متنبه نگردید و موجب شد که در آینده نه چندان دور - به فاصله سیزده سال - خانه خدا در دو مرحله سنگ باران گردد و در آن ، آتش سوزی و خرابی به وجود آی00د و ب0دین گون00ه پیش بی00نی ام00یرمؤ

منان علیه السالم و حسین بن علی علیهما السالم صورت تحقق پذیرفت . مرحله اول :

سه سال پس از شهادت حسین بن علی علیهما السالم روز سوم ربی00ع االول س00ال بود ؛ زیرا ابن زبیر که حاضر نبود ب00ا یزی00د بیعت کن00د لش00کریان او پس از جن00گ64

))حره (( و کشت و کشتار و غارت مردم مدین00ه ب00رای س00رکوبی ابن زب00یر ب00ه مک00ه حرکت کرده و این شهر را ب00ه محاص00ره خ0ویش در آوردن00د و چ00ون ابن زب00یر ب00رای حفظ جانش به کعبه پناهنده شده بود حلقه محاصره را تنگ تر کرده و از باالی کوه ابوقبیس داخل مسجدالحرام و خود کعبه را با منجنیق ها سنگباران نمودند و پارچ00ه های مشتعل را به کعبه پرتاب کردند که در اثر این سنگباران قسمتی از خانه کعب00ه خراب و پرده و سقف کعبه و شاخهای قوچی که به جای ذبح حض00رت اس00ماعیل از بهشت آمده بود آتش گرفته و از بین رفت و در گرماگرم این حمله خبر مرگ یزی00د به مکه رسید و لشکریانش متفرق گردیدند و ابن زبیر خانه کعبه را ت00رمیم و تجدی00د

بنا نمود .

مرحله دوم : پس از م00رگ یزی00د ، ابن زب00یر م00ردم را ب00ه بیعت خ00ویش دع00وت نم00وده و ت00دریجا

در دوران خالفت عب00دالملک حج00اج بن73گ00روهی ب00ا وی بیعت کردن00د ت00ا در س00ال یوسف ماءمور سرکوبی ابن زبیر گردید و با چند هزار نفر شهر مکه را به محاص00ره خویش درآورد . در این محاصره نیز که چند ماه به طول انجامید ابن زبیر ب00ه کعب00ه پناهنده گردید و باال خره به دستور حجاج از پنج نقطه شهر به وسیله منجنیق داخ00ل مسجدالحرام سنگباران شد و خرابیهایی در کعبه به وجود آمد و بنابه نقل بعضی از مورخین به طور کلی ویران گردید و ابن زب00یر در این جن0گ کش0ته ش00د و حج00اج بن

( .54یوسف کعبه را مجددا بنا نمود)سپر کردن اسالم و سپر شدن برای اسالم

و اما یک نکته مهم و قابل توجهی که از سخن امام با ابن زب00یر و از مقایس00ه روش آن حضرت و عملکرد ابن زبیر به دست می آید مشخص شدن قیامها و مبارزات در طول تاریخ و ف00رق و امتی00از آنه00ا ب00ا هم00دیگر اس00ت ک00ه ممکن اس00ت دو شخص00یت همزمان و در یک اجتماع و در یک محی00ط م00دعی مب00ارزه ب00ا ظلم و فس00اد باش00ند و ادعای هردو به صورت ظاهر مشابه و در قیافه طرفداری از اس00الم و احک00ام و ه00ر

( ولی55دو مب00ارزه را از مدین00ه ش00روع و در همین رابط00ه ب00ه مک00ه ح00رکت کنن00د) گذشت زمان و تح00ول و دگرگ00ونی اوض00اع نش00ان می ده00د ک00ه یکی در راه نی00ل ب00ه ریاست و برای حفظ مقام شخصی کعبه را سپر و بالگردان خویش قرار می دهد و دیگ00ری خ00ود و اه00ل و عی00الش را س00پر و بالگ00ردان کعب00ه ؛ یکی اس00الم را ف00دای شخصیت خویش می کند و دیگری خود را ف00دای اس00الم و ب00اال خ00ره یکی ب00ه س00وی خود می خواند و دیگری به سوی خدا و این خود نکته ای است ظریف و دقیق و در عین حال یک فرق اساسی است که در هر زمان موجب اشتباه افراد ساده ان00دیش و کوته بین گردیده و نتوانسته اند تشخیص بدهند . مخالفتی که احیانا ابن زبیره0ا ب0ا یزیدها داشته اند براساس چه هدفی بوده و مخالفتی که حسین ها با یزیدها داش00ته اند چه هدفی را تعقیب می کرده است که به صورت ظاهر هر دو ، مخالفت با یزید

و یزیدیان بوده و مبارزه در راه اسالم ! و اگر ابن زبیرها در ادعای خویش صادق بودند و برای اسالم مبارزه می کردن00د ن00ه برای حفظ ریاست و موقعیت شخصی ، بایس00تی پیش00اپیش حس00ین ه00ا ب00ه مص00اف دشمن بشتابند نه به قول حسین بن علی علیهما السالم خود کبوتر حرم گشته و به دور بودن حسین از محیط حجاز بیش از هرچیز دیگر شایق و عالقه من00د باش00ند ک0ه می دانند ب00ا وج00ود حس00ین ه00ا در محی00ط حج00از و در ص00حنه سیاس00ت کس00ی ، آری

کسی ، به آنان توجه نخواهد نمود .

پس هدف ابن زبیرها از این مبارزه نیل به ریاست و جلب توجه م00ردم و اس00تثمار واستحمار آنهاست .

عملکرد ابن زبیر عملکرد ابن زبیرها در دوران زندگی آنان ن00یز می توان00د م00اهیت مخ00الفت و حقیقت مبازره آنان را با یزیدیان )اگر بتوان نام مبارزه گذاشت ( روشن س00ازد ک00ه اگ00ر در یک برهه از زمان در رابط00ه ب00ا مخ00الفت ب00ا یزی00د از مدین00ه ف00رار نم00وده و ب00ه مک00ه پناهنده گردیده است ، یک روز دیگر به هنگامی که علی می خواهد مسلمانان را از سلطه یاران عثمان و ذلتهای گذشته نجات بخش00د و اس00الم را از انحراف00ات برهان00د هنگامی که علی علیه السالم دست چپ00اولگران و غ00ارتگران را از بیت الم00ال قط00ع می کند همین ابن زبیر کهف منافقین و ملجاء ناکثین و پناهگ00اه م00ارقین گردی00ده ب00ا تشکیل حزبی و با فراهم س0اختن مق0دمات توطئ0ه ای در همین ش00هر مک0ه و پی00اده کردن آن در ش00هر دور افت00اده ای ب00ه ن00ام ش00هر ))بص00ره (( عص00یان و طغی00ان و ب00ا

(57( و مس00لمانان ناآگ00اه )56استفاده از گروه های مخالف و استانداران مع00زول ) رس00ما ب00ا حک00ومت ح00ق عل00وی اعالن جن00گ می ده00د و ب00ا م00ارک اس00الم و بودج00ه مسلمانان مستضعف که در دوران عثمان ب00ه چن00گ این اف00راد افت00اده ب00ود ب00ر علی00ه

اسالم قیام می کند و آشوب به راه می اندازد . و چون سوابق درخشان علی علیه السالم در پاسداری از اسالم ، خود به خود م00انع از هر مارک و برچسب نسبت به شخص او بود برای ساقط ک00ردن حک00ومت وی دو مطلب را که به ظاهر تم00اس ب00ا شخص00یت وی نداش00ت ولی در واق00ع س00خت ت00رین

ضربه بر علیه او بود عنوان کردند : یکی مساءله خونخواهی عثمان بود که می گفتند خون او را کسانی ک00ه دور علی را گرفته اند ریخته اند و علی نه تنها باید همه اطرافیان خود مانند مالک اشتر و عم00ار را از خود دور سازد بلکه باید همه آنان را دستگیر کرده و به شورشیان تحویل بدهد

. و اما موضوع دوم عنوان کردن واژه شیرین و عوام فریب آزادی و ح00اکمیت ملی و ملت گرایی و متهم ساختن حکومت علی علیه السالم با دیکتاتوری و انحصار طلبی بود و می گفتند ما ب0ا ش0خص علی ع0داوتی ن0داریم ولی او بای0د دس0ت از حک0ومت بردارد و این ملت مسلمان ] ! [ دور از هر قید و بند و ب00ا آزادی کام00ل هرکس00ی را

که بخواهند به زعامت و رهبری خویش انتخاب کنند . گرچه این توطئه خائنانه و چماق به دستانه ابن زب0یر ب00ا ریخت00ه ش00دن خ0ون بیش از

( ، ب00ه ظ00اهر س00رکوب و خ00ود او در می00ان مس00لمانان آگ00اه58سی هزار مسلمان )

منفور و برای مدتی منزوی گردید ولی نباید فراموش کرد که همان توطئه آغازگر و راهگشای جنگ صفین و جنگ نهروان بوده و شهادت امیرمؤ منان علیه الس00الم ن00یز یکی از آثار شوم همان توطئه ضداسالمی )و از نظر ی00ک گ00روه احم00ق ( صددرص00د

اسالمی بود . خالصه : ابن زبیرها اگر برای حفظ ریاست و حفظ منافع شخصی و مادی خویش و گول زدن توده عوام به زیربار حکومت یزید نمی روند در کوبیدن حکومت علی ن00یز

به هر وسیله ممکن متمسک می شوند . و حتی ابن زبیر که با قیافه ض00د یزی00دی و ب00ه ص00ورت ی00ک شخص00یت م00ورد اح00ترام مذهبی سیاس00ی درآم00ده اس00ت پس از ش00هادت حس00ین بن علی گ00روهی ناآگ00اه در مقابل علی بن الحسین با او بیعت نموده و محبت او را به عنوان یک پیش00وای آگ00اه

در دل خود جای داده اند . آن روزی که دیگر مکه و ص00حنه سیاس00ت را از حس00ین و یزی00د خ00الی و خ00ود را ب00ه آرزوی خویش دست یافته می بین00د ب00از هم دس00ت از توطئ00ه ب00رنمی دارد و عن00اد و لجاجت خویش را نسبت به خاندان پیامبر به صورت دیگری اعمال می کند ؛ زیرا او به هنگام ریاست خویش در مکه و در فاص00له حک00ومت یزی00د و عب00دالملک م00دتی در خطبه نماز جمعه از بردن نام پیامبر خدا صلی الله علیه و آله متناع و خودداری می ورزید و چون با عکس العمل و اعتراض مسلمانان مواجه گردید چنین پاسخ داد ک00ه چون پیامبر اقوام و عشیره ناخلف و ناصالحی در می00ان مس00لمانان دارد و ب00ا ب00ردن نام او فخر و مباهات می کنند و بر خود می بالند من برای شکس00تن غ00رور آن00ان از

( .59بردن نام پیامبر خودداری می ورزم )بخش دوم : از مکه تا کربال

در پاسخ محمد حنفیهمتن سخن

ین 00ه علی00ه و آل00ه وق0ال ی00ا حس00 واللله ص00لی الل ))بلی ولکن بعدما فارقتک اتانی رس00الله تعالی شاء ان یراک قتیال . . . اخرج فان

( .60وقد شاءالله ان یراهن سبایا(()ترجمه و توضیح لغات

ث سبی( : (( اسیر . ة مؤ ن قتیل : کشته شده . )) سبایا )جمع سبی

ترجمه و توضیح سومین پیشنهاد انصراف از سفر عراق ب00ه ام00ام از ط00رف ب00رادرش محم00د حنفی00ه

انجام گرفته که داستان آن بدین قرار است : محمد حنفیه که برای انجام مناسک حج و دیدار حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم ب00ه

،61مکه وارد شده بود و بنابه نقل مرحوم عالمه حلی )ره ( ش00دیدا م0ریض ب0ود) 0) شبانه و قبل از حرکت امام به حضور وی رسید و عرضه داشت :

برادر ! تو ک00ه بی وف00ایی و پیم00ان ش00کنی م00ردم کوف00ه را نس00بت ب00ه پ00درت علی و برادرت حسن علیهما السالم دیده ای ، من می ترس00م این م00ردم ب00ا ت00و ن00یز پیم00ان شکنی کنند ، پس بهتر است ب00ه س00وی ع00راق ح00رکت نک00نی و در همین ش00هر مک00ه بمانی ؛ زیرا تو در این شهر و در حرم خدا بیش از هر ش00خص دیگ00ر عزی00ز و م00ورد

احترام مردم هستی . امام در پاسخ وی فرمود : خوف این هست که یزید مرا در حرم خدا با مکر و حیل00ه

به قتل برساند و بدین وسیله احترام خانه خدا درهم شکسته شود . محمدبن حنفیه پیشنهاد نمود که در این صورت بهتر است به ج0ای ع0راق ب0ه س00وی

یمن یا منطقه مورد امن دیگری حرکت کنی . امام فرمود : پیشنهاد و نظریه تو را نیز مورد توجه قرار می دهم .

ولی حسین بن علی علیهما السالم اول صبح به س00وی ع0راق ح0رکت نم0ود و چ00ون خبر به محمدبن حنفیه رسید با عجله هرچه بیشتر خود را به ام00ام رس00انیده افس00ار شتر آن حضرت را در دست گرفت و عرضه داشت برادر ! مگ00ر ت00و دیش00ب وع00ده

ندادی که درخواست و پیشنهاد مرا مورد مطالعه قرار بدهی ؟ 00ک . . . ؛ (( آری ولی پس امام در پاسخ وی چنین فرمود : ))بلی ولکن بع00دما فارقت00ه علی00ه و آل00ه ب00ه خ00واب من آم00د و از آنکه از هم جدا شدیم رس00ول خ00دا ص00لی الل

فرمود : حسین حرکت کن ؛ زیرا خدا خواسته است که تو را کشته ببیند(( . محمد حنفیه با شنیدن این سخن امام گفت : )) )انا لله وانا الیه راجعون ( . ((

سپس انگیزه حرکت دادن اطفال و زنان را در چ00نین ش00رایط حس00اس و خطرن00اک جویا گردید . امام در پاسخ آن هم چنین فرمود : ))وقد شاءالله ان یراهن سبایا ؛ ((

خدا خواسته است آنها را نیز اسیر ببیند(( .آیا حسین بن علی )ع ( مجبور به شهادت بود ؟

ممکن است از ظاهر پاس00خ ام00ام ب00ه محم0د حنفی00ه )خ0دا خواس00ته ( و از پاس00خ آن ( و جمالت و کلم00ات63( و حض00رت زینب علیهاالس00الم )62حضرت ب00ه ام س00لمه )

دیگری مانند آنها چنین استفاده و بهره برداری شود که چون حرکت حسین بن علی علیهما السالم و کش00ته ش00دن وی و اس00ارت فرزن00دانش ب00ه مض00مون این تعب00یرات چیزی بوده مقدر و مطابق مشیت ، چیزی که اراده خداوند بر آن تعلق گرفته ب00ود ، پس کشته شدن آن حضرت غیرقابل اجتناب و او مجب00ور و مس00لوب االختی00ار ب00وده

است . و جالب اینکه این نوع تفکر کم و بیش حتی در میان بعضی از خواص ن00یز ب0ه وج0ود آمده و در مقام بحث و محاوره که سخن از شهادت امام علیه السالم به می00ان می آید می گویند : حساب و برنامه او از سایرین جداست و خواس00ت خ00دا چ00نین ب00ودهالله شاء ان یراه قتیال(( در اینجا این سؤ ال پیش می آید که اگر مشیت و است ))ان خواست و تقدیر خدا در این مورد به همان معنا می باش00د ک00ه در اذه00ان این گ00روه خاص به وجود آمده است اوال شهادت حسین علیه السالم چندان اهمیت و ارزش00ی ندارد و این حرکت و عمل بی س00ابقه وص00بر و اس00تقامت ف00وق الع00اده ک00ه ن00ه تنه00ا انسانها بلکه ملکوتیان را ن0یز متح0یر س0اخته اس00ت از ش0هادت و جانب0ازی ی0ک ف0رد معمولی که با اختیار خود شهادت را پذیرفته است ، کم ارزشتر خواهد گردید ؛ زیرا این فرد ، با اراده و اختی00ار خ00ویش این راه را انتخ00اب نم00وده ولی حس00ین بن علی علیهما السالم در انتخاب این راه مقدر و تعیین ش00ده مجب00ور ب00وده و نمی توانس00ت

برخالف مشیت و تقدیر خداوند حرکت کند . و ثانیا نباید لشکر کوفه و کشندگان حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم را خیلی م00ورد مالمت ق00رار داد ؛ زی00را مگ00ر ن00ه این اس00ت ک00ه کش00ته ش00دن حس00ین بن علی علیهمالسالم خواسته خدا بود و هر مقتولی به ناچار نیازمند ق00اتلی اس00ت و خالص00ه

همانگونه که مقتول مجبور و مسلوب االختیار بوده قاتل نیز مجبور بوده است ! پاسخ :

منشاء و انگیزه این سؤ ال و یا صحیحتر منشاء این نوع تفکر و برداشت ، این بوده است ک00ه این اف00راد از مفه00وم وس00یع واژه ))اراده (( و ))مش00یت (( و ))تق00دیر(( و مانند آن که در موارد مختلف از گفتار امام به کار رفت00ه اس00ت غفلت ورزی00ده و ب00ه جای مفهوم و معنایی که در این مورد منظ0ور ب0وده در مفه0وم و معن0ای دیگ00ر و ی0ا

مصداق دیگری از آن مفهوم وسیع به کار گرفته اند . توضیح اینکه :

مشیت و تقدیر خداوند گاهی تکوینی است و گاهی تکلیفی . تق00دیر و اراده تکوی00نی خداوند به طوری که قبال اشاره گردید از اختی0ار بن0دگان خ0ارج و انس0انها در مقاب0ل این مشیت مجبور و ناچارند مانند تولد و مرگ انسانها ، خلقت زمین و آسمان و . .

. و اما اراده تکلیفی و یا تشریعی عبارت از این است که خداوند انجام پ00ذیرفتن و ی00ا ت0رک ش00دن عملی را ص0الح بدان00د و وق00وع و ی00ا ت0رک آن را بخواه00د و طب00ق هم0ان خواست و صالحدید و ))تقدیر(( و اندازه گیری ب00ه انج00ام دادن آن ، ام00ر و ی00ا از آن نهی نماید ولی ب00ا وج00ود این تق00دیر و اراده الهی و ب00ا وج00ود این ام00ر و نهی اختی00ار انجام و یا ترک آن را به اراده خود افراد محول کند مانن00د تک00الیف ش00رعی از قبی00ل روزه و نماز و حج و جهاد که مشیت خداون00د تعل00ق گرفت00ه و خداون00د اراده فرم00وده است که این تکلیفها انجام پ00ذیرد و اگ00ر این اراده و این ))تق00دیر(( و ان00دازه گ00یری نبود امر نمی فرمود . و مشیت و اراده خداوند تعلق گرفته است که همه محرم0ات ترک شود و اال از آنها نهی نمی فرمود . ولی این نوع اراده و مشیت خدا مستقیم و بالواسطه بر این امور تعلق نگرفته بلک00ه ب00ا وج00ود اراده و مش00یت از ط00رف خ00دا ،

تحقق پذیرفتن این امور را به اراده و خواست بندگان واگذار نموده است . نمونه ای از این حقیقت در قرآن مجید بدین صورت منعکس گردیده است : خداوند به عدل و احسان و دلجویی از اقوام ، امر و از فحش00ا و منک00ر و تج00اوز ب00ه حق00وق

( . 64دیگران نهی می کند او به شماموعظه می کند شاید متذکر شوید) طبق مضمون این آیه شریفه ، خداوند تحقق عدل و نیکی و دس00تگیری از خویش00ان و از بین رفتن بس00اط ه00ر ن00وع فحش00ا و منک00ر و زورگ00ویی از می00ان انس00انها را می خواهد ، ولی می دانیم همانگونه که در خود همین آیه آمده است و این خواس00ت را به صورت امر و نهی بیان کرده است تحقق آنها را به اختیار مردم و ب00ه خواس00ت و اراده آنان واگذار نموده است و این بندگان خدایند که بای00د این تق00دیر و اراده و این خواس00ت خ00دا را آزادان00ه انتخ00اب نم00وده و ب00ه آن جام00ه عم00ل بپوش00انند و اگ00ر راه مخالفت بپیمایند باز هم آزادند و هیچ اجباری در اختیار و انتخاب نم00ودن یکی از این دو راه بر آنها وجود ندارد . خداوند متعال در ضمن امر و نهی فق00ط از راه موعظ00ه

رون ( . (( کم تذک و راهنمایی به انتخاب راه صحیح دعوت می کند : )) )یعظکم لعل اینک پس از روشن شدن این دو نوع مشیت و اراده برمی گردیم به اص00ل موض00وع

مورد بحث : حسین بن علی علیهما السالم اوضاع و شرایط را چنان می بیند که خود را مشمول

((( می داند که بای00د ق00دم ب00ه می00دان جن00گ65فرمان الهی )) )کتب علیکم القتال ()بگذارد .

( این00ک66او که می گوید : با تسلط یزید بر مسلمانان باید فاتح00ه اس00الم را خوان00د) باید فاتحه همه آنچه را که به او تعل00ق دارد بخوان00د ، خ00ود و ی00اران و فرزن00دانش را قربانی کند تا اسالم در حال نزع را جان تازه ای ببخشد و ق00رآن فرام00وش ش00ده را

حیاتی نو . . . و این همان واقعیتی است که حسین بن علی علیهما السالم در یک جمل00ه بی00ان میالله شاء ان یرانی قتیال وان یراهن سبایا(( آری این همان خواست و کند که : )) ))ان مشیت خداست و تقدیر و اندازه گیری است و حسین علیه السالم م00اءمور اج00رای آن و این مساءله با عظمت و تاریخ ساز ، ن00ه ت00اریخ س00از بلک00ه بزرگ0ترین ت0اریخ در00ه علی00ه و آل00ه و حماسه جهان گاهی نیز در عالم خواب با دیدن رسول خدا صلی الل

تاءکید و تاءیید آن بزرگوار همراه است .حسین بن علی )ع ( آزادانه راه شهادت را برگزید

آنگاه به ارزش اقدام و عظمت حرکت حسین بن علی علیهما السالم بیشتر پی می بریم که بدانیم او نه تنها از نظ00ر اراده تکوی00نی در انتخ00اب مس00یر خ00ویش مجب00ور و ملزم نبود و از ابتدا این راه را آزادانه و با اراده و خواست خود انتخاب نمود بلکه تا مرحله ش0هادت در ه0ر ق0دم و در ه00ر لحظ00ه ب00رای وی امک0ان داش00ت از راهی ک0ه انتخاب کرده بود منصرف گردد و مانند تمام به اصطالح عقالی ق00وم ب00رای متوق00ف ساختن برنامه سفر عراق دالیل عقلی و شرعی فراوان ک00ه ب00رای ه00ر ش00نونده ای

مورد قبول و پذیرش باشد اقامه نماید . ولی او تمام این معادالت و محاسبات را درهم ریخت و همه این اساس و پایه ها را که دیگران پی ریزی می کردن0د درهم کوبی0د آنج00ا ک0ه دوس0ت و دش0من ، کوچ0ک و بزرگ ، زن و مرد هم00ه و هم00ه نتیج00ه این س00فر را ه00زیمت و شکس00ت قطعی او و راهی را که انتخاب کرده است منتهی به کشته شدن وی و فرزن00دانش و استیص00ال0ه و تنه0ا و اس0ارت اه0ل و عی0الش می دانن0د او در مقاب0ل این افک0ار و نظری0ات یک استقامت و پایداری نمود و با علم و آگاهی به جزئیات آینده سفر خ00ویش می گوی00د

خدا خواسته است که مرا کشته ببیند . آری ، برخالف تمایل و پیشنهاد انسانها امر پروردگار و خواسته او و فرم00انی ک00ه از نظر تکلیفی ، حسین بن علی علیهما السالم در این شرایط خاص ماءمور به اجرای آن می باشد این است که او به میدان جهاد قدم بگذارد و با نداش00تن ن00یروی ک00افی در مقابل دشمن قوی و نیرومندی قرار بگیرد که نتیجه ط00بیعی این جن00گ نامتع00ادل همان شکست ظاهری است که همه پیش بینی می نمودند . و اما نتیجه ب00اطنی آن در دراز مدت همان است که به هنگام خ00روج از مدین00ه در وص00یتنامه اش نوش00ت :

))وانما خرجت لطلب اال صالح فی امة جدی صلی الله علیه و آله و سلم (( . ((

ولی تکرار می کنم او نیز مانند هر مکل00ف دیگ00ر در انتخ00اب این راه آزاد ب00ود و ه00ر لحظه می توانست از حرکت خویش منصرف گردد و با س00کوتش هم00ه این برنام00ه تاریخ آفرین را تعطیل نماید که نکرد ؛ زیرا او حسین اس00ت پیش00وا و ام00ام اس00ت و

برای جهانیان اسوه و الگو و عملش قدوه و سرمشق .شهادت پیش بینی شده چه ارزش دارد ؟ !

و باز سؤ ال دیگر )و یا سؤ ال پیش به تعبیر دیگر( در این رابطه مطرح است و آن اینکه شهادت حسین بن علی علیهما السالم قبال پیش بینی و خ0بر داده ش0ده ب0ود و طبق همان پیش بی00نی و اخب00ار قبلی انج00ام گرفت00ه و همانگون00ه ک00ه در س00ؤ ال اول

اشاره گردید با این مقدمه شهادت آن حضرت چندان فضیلتی به همراه ندارد . پاسخ آن به طور خالصه این که : بلی خداوند می دانست که حسین بن علی علیهما السالم به این فرمان بزرگ الهی با اراده و اختی00ار خ00ویش اط00اعت خواه00د نم00ود و همه آنچه را که غیر خداست فدای راه خدا خواهد کرد و در مقابل حکم الهی تخلف نخواهد ورزید لذا قبال همین موضوع را به پیامبرش خبر داده بود ولی این علم خ00دا و این اخبار قبل از حادثه کربال کوچکترین تاءثیری در اجبار و س00لب اختی00ار از ام00ام حسین علیه السالم ندارد ؛ زیرا به عنوان مثال اگر ما یکی از اوامر خدا را ب00ا اراده و اختیار خود انجام می دهیم مثال نماز بجا می آوریم اگر خداون00د همین عم00ل م00ا را ک0ه از اول می دانس0ت ب0ه پی0امبرش ن0یز اطالع می داد ، آی0ا این اخب0ار کوچک00ترین تاءثیری در اراده و عمل ما داشت ؟ و آیا این علم خدا که با خبر دادن به پی00امبرش تواءم گردیده از ما سلب اراده و اختیار می نمود و ما را ب00ه انج00ام آن نم00از مجب00ور

می ساخت ؟ نه ، هرگز . خالصه :

علم و پیش بینی خداوند علت و انگیزه ب00ه وق00وع پیوس00تن عملی نیس00ت بلک00ه خ00بر دادن از واقعیتی است که با اراده و اختی00ار ی00ک انس00ان در آین00ده و در خ00ارج تحق00ق

خواهد پذیرفت و یا با اراده و اختیار همین انسان به مرحله عمل نخواهد رسید . و این علم ت00واءم ب00ا اظه00ار و اعالن نس00بت ب00ه انج00ام وظیف00ه و ایف00ای مس00ؤ ولیت اختصاص به حسین بن علی علیهما السالم ندارد بلکه خداوند متعال در م00ورد س00ایر انبیا و اولیا نیز که از نظر انجام وظیفه در آنان علم و آگاهی داشت که در آین00ده ب00ا اراده و اختیار خویش از عهده چنین مسؤ ولیتی برخواهند آمد همه و ی00ا قس00متی از آن را به پیامبران خبر داده و از فداکاری و از خودگذش00تگی آن00ان ب00ه عن00وان تق00دیر

آگاهشان ساخته است . ة هد فی درجات هذه الدنیاالدنی ))وبعد ان شرطت علیهم الز

وزخرفها وزبرجها فشر طوا لک ذلک وعلمت منهم الوفاء به فقبلتهم

ناء الجلی(() مت لهم الذکر العلی والث بتهم وقد ( .67وقردر پاسخ عبدالله بن جعفر و عمروبن سعید

متن سخنی راءیت رؤیا فیها رسواللله صلی الله علیه و آله ))ان

( . 68وامرت فیها بامر انا ماض له علی کان او لی (()ی (() ( . 69)) . . . ما حدثت احدا بها وما انا محدث بها حتی القی رب

ه لم یشاقق الله ورسوله من دعا الی الله عزوجل )) . . . اءما بعد فانوعمل صالحا وقال اننی من المسلمین

وقد دعوت الی االیمان والبر والصلة فخیر االمان امانا للهولن یؤ منالله یوم القیامة من لم یخفه فی الدنیا

فنساءاللله مخافة فی الدنیا توجب لنا امانه یومالقیامة ی فجزیت خیرا فی الدنیا واال خرة ؛ فان نویت بالکتاب صلتی وبر

( .70والسالم(()ترجمه و توضیح لغات

لم یشاقق )از شاق ( : مخالفت ورزید ، دشمنی نم00ود . اءم00رت : مجه00ول اس00ت : ماءمور شده ام . انا ماض له : من انجام خ00واهم داد . علی ک00ان اولی : ب00ه ض00ررم

تمام شود یا به نفعم . جزیت : مجهول مخاطب است : پاداش داده می شوی .ترجمه و توضیح

بنا به نقل طبری و ابن اثیر از امام سجاد علیه السالم چهارمین کسی که به حسین بن علی علیهما السالم پیشنهاد می نمود که از سفر عراق منص00رف گ00ردد و در این مورد اصرار می ورزید عبدالله بن جعفر بودکه پس از حرکت امام علی00ه الس00الم از مکه طی نامه ای که به وسیله دو فرزندش عون و محم00د ب00ه حض00ور ام00ام ارس00ال

داشت چنین نگاشت :

اما بعد : به خدا سوگندت می دهم ک0ه ب0ا رس0یدن این نام0ه از س00فری ک0ه در پیش گرفته ای منصرف و به شهر مک00ه م00راجعت ک00نی ؛ زی00را می ترس00م ک00ه ت00و در این سفر کشته شوی و فرزندانت مستاءصل و با کش00ته ش00دن ت00و ک00ه پ00رچم ه00دایت و امید مؤ منان هستی نور خدا خاموش گردد در حرکت خود تعجی00ل نکن ک00ه من ن00یز

( .71متعاقبا خود را به تو می رسانم ) عبدالله بن جعفر پس از ارسال این نامه بالفاصله با عمروبن س00عید - ک00ه از س00وی یزید بن معاویه به جای ولید اس00تاندار مع00زول مدین00ه ب00ه اس00تانداری منص00وب و ب00ه ظاهر به عنوان ام00یر ح00اج ولی در واق00ع ب00رای انج00ام م00اءموریت ت00رور ام00ام علی00ه السالم آن روزها در مکه به سر می برد - مالقات و از وی درخواست نمود که امان نامه ای به امام علیه السالم بنویسد که شاید در مراجعت آن حضرت مؤ ثر افت00د و برای تاءکید موضوع و اطمین00ان بیش00تر رض00ایت عم00رو بن س00عید را جلب نم00ود ک00ه برادرش یحیی بن سعید را در رساندن امان نامه به همراه عبدالله به خ00دمت ام00ام

علیه السالم اعزام نماید . چون عبدالله با همراهی یحیی در بیرون مکه به قافله ام00ام علی00ه الس00الم رس00ید در ضمن تسلیم امان نامه تقاضای خود و یحیی بن سعید را حضورا مط00رح و انص00راف

امام را از تصمیم مسافرت عراق درخواست نمود . آن حضرت در پاسخ عبدالله و یحیی بن سعید فرمود : ))انی راءیت رؤ یا . . . ؛ من رسول خدا را در خواب دیدم در این خواب به دستور وی به ام00ر مهمی م00اءموریتیافته ام که باید آن را تعقیب نمایم خواه به نفع من تمام بشود یا به ضرر من (( .

عبدالله در باره این خواب و ماءموریتی که امام به آن اشاره نمود توض00یح بیش00تریخواست که آن حضرت چنین پاسخ داد :

))ما حدثت احدا بها و . . . ؛ (( من این خواب را به کسی نگفته ام و تا زنده هس00تمبا کسی در میان نخواهم گذاشت (( .

و نامه ذیل را ن00یز در پاس00خ ام00ان نام00ه عم00روبن س00عید نگاش00ت : ))ام00ا بع00د : راه مخالفت باخدا و پیامبر نپیموده است کس00ی ک00ه ب00ه س00وی خ00دا و رس00ولش دع00وت نموده و عمل صالح انجام دهد و تسلیم اوامر حق گردد . امان نامه ای فرستادای و در ضمن آن وع00ده ارتب00اط ص00میمی و ص00لح و س00ازش نس00بت ب00ه م00ا داده ای ولی بهترین امانها ، امان خداوند است و کسی که در دین ، ت00رس از خ0دا نداش00ته باش00د در آخرت از ام0ان او برخ0وردار نخواه0د ب0ود از پیش0گاه خداون0د درخواس00ت توفی0ق خوف و خشیت در این دنیا داریم تا در آخرت مشمول امانش گردیم و اگ00ر منظ00ور

تو از این امان نامه واقعا خیر و صلح و صفا باشد در دنیا و آخ00رت م00اءجور خ00واهیبود والسالم (( .

00ه و یح00یی بن س00عید از بنا به نقل بالذری و طبری و ابن اثیر چ00ون جعف00ر بن عبدالل پیشنهاد خود ماءیوس گردیدند و ام00ام را در تص00میم و اراده خ00ویش ق00اطع و ج00دی دیدند به مکه برگشتند و عمروبن سعید نیز چون از راه صلح آم00یز م00اءیوس گردی00د دوباره به برادرش ماءموریت داد که با گروهی ماءمور مس00لح ، خ00ود را ب00ه حس00ین بن علی برسانند و او را وادار و مجبور به مراجعت کنند . این ع00ده چ00ون ب00ه قافل00ه امام رسیدند در میانشان بگومگو شد و با تازیانه به هم00دیگر حمل00ه کردن00د یح00یی و

یارانش تاب مقاومت نیاورده و به مکه برگشتند .نکاتی در سخن امام )ع (

در پاسخ امام به عبدالله بن جعفر و در پاسخ آن حض00رت ب00ه ام00ان نام00ه عم00رو بنسعید نکاتی وجود دارد که اشاره نمودن به این نکات بی تناسب نیست .

- حسین بن علی علیهما السالم در پاسخ عبدالله ب00ه م00اءموریتی اش00اره می کن00د1 که در عالم رؤ یا از طرف رسول خدا صلی الله علیه و آل00ه ب00ر وی مح00ول گردی00ده است و باید آن را انجام بدهد گرچه به ضررش منتهی شود . آنگ00اه تاءکی00د می کن00د که این ماءموریت و این راز را به کسی نگفته و تا آخر نیز با کسی در میان نخواهد

گذاشت . این م00اءموریت چیس00ت ؟ آی00ا جه00اد و ش00هادت حس00ین علی00ه الس00الم و اس00ارت فرزندانش در راه خداست ؟ اینها را که قبل از حرکت از مکه به محمد حنفیه گفت و در طول راه ازمدینه تا شهادت ، گاهی با اشاره و گ00اهی ب00ا ص00راحت می گفت ، این چه ماءموریت و رازی اس0ت ک0ه ام0ام علی0ه الس0الم آنچن0ان ب0ا ق0اطعیت از آن سخن می گوید که امید عبدالله را به یاءس و نومیدی مب00دل می س00ازد و علی رغم تالش و کوشش تمام ، لب فرو می بندد و به مکه ب00رمی گ00ردد ؟ م00ا چ00ه می دانیم

ی (( - ام00ام در پاس00خ ام00ان2که خودش فرمود : ))وما انا محدث بها حتی القی رب00ه اس00ت اش00اره فرم00وده و نامه ، نخست تلویحا به برنام00ه خ00ود ک00ه دع00وت الی الل سپس با یک اشاره لطیف به موعظه عمرو پرداخته که در قیامت کس00انی مش00مول امان خدا می گردند که در دنیا به وظایف خ00ود ک00ه منبعث از خ00وف خداس00ت قی00ام

کنند . و باال خره با به کار بردن ))ان (( شرطیه )اگر( از هدف اصلی و مکنون خ00اطر وی پرده برداشته است ؛ زیرا در مقام دعا به کار بردن ))اگ00ر(( س00ؤ ال انگ00یز و دارای

مفهوم توبیخ است .

با فرزدقمتن سخن

)) . . . صدقت لله االمرو کل یوم هو فی شاءن ان نزاللقضاء بما نحب ونرضی

کر فنحمدالله علی نعمائه وهو المستعان علی اداء الشجاء وان حال القضاء دون الر

ته والتقوی سریرته(() من کان الحق نی (72فلم یتعدترجمه و توضیح لغات

شاءن : کار مهم ، پیشامد ، حکم بر طب00ق پیش00امد . قض00اء : حکم ، فرم00ان الهی . حال ، یحول : میان دو چیز حایل و مانع گردی00د . دون ، می گوین00د ح00ال الق00وم دون فالن : آن گروه مانع فالنی از رسیدن به مقصودش گردی00د . تع00دی : تج00اوز س00تم .

سریره ، باطن انسان .ترجمه و توضیح

پنجمین پیشنهاد انصراف از سفر عراق به حسین بن علی علیهما السالم به وس00یله ف00رزدق ش00اعر مع00روف ع00رب انج00ام گرفت00ه اس00ت آنگ00اه ک00ه حس00ین بن علی علیهمالسالم عازم حرکت از مکه به سوی عراق بود و فرزدق نیز برای انجام عمل حج به طرف مکه می آمد در خارج این ش00هر ب00ه خ0دمت آن حض00رت علی00ه الس0الم رسید ود ر زمین00ه ح0رکت وی س00ؤ ال نم0ود . ام0ام علی00ه الس0الم در پاس00خ ف0رزدق سخنانی ایراد کرد . و ما مشروح جریان این مالقات را بدانگونه که مرحوم مفید از

( . 73خود فرزدق نقل نموده است در اینجا می آوریم ) او می گوید : من در سال شصت با مادرم عازم مکه و انجام مراس00م حج ب00ودم ب00ه هنگامی که داخل محدوده حرم شدم و افسار شتر مادرم را به دست گرفت00ه و می کشیدم به قافله حسین بن علی علیهما السالم که از مکه به سوی عراق در حرکت بود برخوردم و به حضورش شتافتم و پس از سالم و تعارفات عرضه داشتم : یا بن رسول الله ! پدر و مادرم به فدای تو ))ما اعجلک عن الحج ؟ ؛ (( انگیزه ت00و در این عجله و خارج شدن از مکه قبل از انجام مراسم حج چیست ؟ (( امام فرمود : ))لو

لم اعجل الخذت ؛ (( اگر تعجیل نمی کردم دستگیرم می ساختند(( . فرزدق می گوید امام از من پرسید تو کیستی ؟ عرض کردم مردی از ملت عرب .

فرزدق : اضافه می کند که به خدا س00وگند ام00ام در شناس00ایی من ب00ه همین ان00دازهبسنده کرد و در این مورد چیز دیگری سؤ ال ننمود .

سپس پرسید نظر مردم )عراق ( نسبت به اوض00اع چگون00ه اس00ت . گفتم خ00بر را از خبره اش می خواهی که دلهای م0ردم ب0ا ش00ما و شمشیرهایش0ان ب00ر علی00ه ش00ما و

مقدرات در دست خداست که هرطور بخواهد انجام می دهد . امام در پاسخ من چنین فرمود :

))صدقت ، لله االمر . . . ؛ (( فرزدق درست گفتی ! مقدرات در دس00ت خداس00ت و او هر روز فرمان ت0ازه ای دارد ک0ه اگ0ر پیش0امدها ب0ر طب0ق م0راد باش0د در مقاب0ل نعمتهای خداوند سپاسگزاریم و هموست مددکار در سپاس و شکرگزاری ب00رای او . و اگر حوادث و پیشامدها در میان ما و خواسته هایمان حائ00ل گردی00د و کاره00ا طب00ق مرام به پیش نرفت باز هم آن کس که نیتش حق باشد ، و تق00وا ب00ر دلش حک00ومت

می کند از مسیر صحیح خارج نگردیده است . فرزدق می گوید وقتی سخن امام بدینجا رسید . گفتم بلی گفتار شما درست است

، خیر پیش ! آنگاه مسائلی چند درباره حج و غیر آن سؤ ال کردم و ام00ام پس از پاس00خ این س00ؤ

الها مرکب خود را حرکت داد و خداحافظی نموده و از همدیگر جدا شدیم .دو نکته جالب

از این سخن امام دو نکته جالب و ارزنده به دست می آید : - مساءله آگاهی : همان گونه که بارها اشاره نموده ایم امام علی00ه الس00الم قط00ع1

نظر از ))علم امامت (( از طریق متعارف و از راههای معمولی نیز از اوضاع عراق و حوادث آینده آگاهی داشت و با اطالع کامل برنام00ه خ00ویش را تعقیب می نم00ود و این موضوع برای افراد ع00ادی مانن00د ف00رزدق ن00یز محس00وس و ملم00وس ب00ود ک00ه ب00ا

00ک(( یوفهم علی - دومین نکت00ه جنب00ه2صراحت کامل گفت ))قلوب الناس معک وس00 اخالقی قضیه و مساءله اخالص و اتکای به خداوند است که حرکت امام برای انجام یک ماءموریت و وظیفه الهی و نیل به هدف معنوی اس00ت ن00ه تنه00ا رس00یدن ب00ه ی00ک پیروزی ظاهری و حسین بن علی علیهما السالم ح00رکت خ00ویش را ب00ر همین مب00نیج00اء فلم یتع00د من توجیه و بنیانگذاری نموده است که : ))وان حال القض00اء دون الر

ته والتقوی سریرته(( کان الحق نیپیشنهاد به شترداران

متن سخن))من احب منکم ان ینصرف معنا الی العراق

00راء علی م00اقطع حبته ومن احب المفارق00ة اعطین00اه من الک اوفینا کراءه واحسنا ص00(74من االرض(()

ترجمه و توضیح لغاتانصراف : مراجعت و برگشتن . اوفینا )از ایفاء( : پرداختن . کراء : کرایه .

ترجمه و توضیح حسین بن علی علیهما السالم در خارج از مکه در محلی به نام ))تنعیم (( به قافل00ه ای برخورد نمود که در میان آن ، عده ای شتردار از سوی بحیر بن یس00ار حم00یری ، استاندار یمن بارهایی از حله یمنی و اجناس قیمتی به سوی شام و یزید بن معاوی00ه حمل می کردند ، آن حضرت این اجناس را از شترداران گرفته و به تصرف خویش

درآورد و خطاب به آنان فرمود : ))من احب منکم . . . ؛ (( هریک از شما که مایل باشد به همراه ما ب00ه ع00راق بیای00د کرایه تا عراق را بدو می پردازیم و او در طول این س00فر از مص0احبت نی00ک م0ا ن00یز برخوردار خواهد گردید و هرکس بخواهد از همین ج00ا ب00ه وطن خ00ود برگ00ردد کرای00ه

یمن تا این نقطه را بدو می دهیم (( . پس از پیشنهاد آن حضرت چند نفر کرایه خود را گرفته و به سوی یمن م00راجعت وچند نفر دیگر اعالن آمادگی کردند که تا عراق به همراه آن حضرت حرکت نمایند .

راز عمل راز این سخن و عملکرد انقالبی امام که الگو و سرمشق برای تمام ره0بران اص0یل قیامها و نهضتهاست ، پشتیبانی محرومان و دشمنی با طاغوتیان و تضعیف آنهاست و از این عمل چنین استفاده می شود ک00ه بای00د از ه00ر فرص00ت مناس00ب در تض00عیف

طاغوت و در تقویت ضعفا و محرومان بهره برداری نمود . و این0ک ام0ام این ث0روت را ک0ه از م0ردم بیچ0اره یمن ب0ه وس0یله اس0تاندار و دس00ت نشانده معاویه جمع آوری گردیده و در بست در اختیار یزید ق00رار خواه00د گ00رفت از چنگ این طاغوت می رهاند و در مواردی که به صالح امت است ص00رف می کن00د و در اختیار فقرا و ضعفا ک00ه در ط00ول این راه دور و دراز از حج00از ت00ا ع0راق ب00ا آن00ان

مواجه خواهد گردید قرار می دهد و یا در راه شکس00تن س00دی ک00ه در مقاب00ل ق00رآنقرار گرفته است به کار می اندازد .

ولی از ط00رف دیگ0ر ش0ترداران و کرای0ه کش0ها را گرچ0ه در خ0دمت ط00اغوت ق0رار گرفته اند چون از طبقه محروم و ض0عیف جامع0ه هس0تند و بای0د ب0ه م0زد خ0ویش و کرایه این سفر پر رنج نای0ل گردن0د ن0ه تنه0ا ب0ا کم0ال خوش0رویی در اختی00ار س00فر و برگشت آزاد می گذارد و در هر دو صورت کرایه آنها را می پردازد بلکه در ص00ورت اختیار سفر و همراهی ت00ا ع0راق ب00ه آن00ان مص00احبت نی00ک و برخ00ورداری از لط00ف و

محبت خویش را وعده می دهد . آری وعده مصاحبت نیک از سوی فرزند پیامبر صلی الله علیه و آل00ه در س00فری ب00ه سوی عراق و در رکاب او که ثمره و نتیجه این مصاحبت نیک ، عظمت ، س00عادت و بهشت جاودان و نیل به مقامی بس ارجمن00د اس00ت م00ورد غبط00ه و آرزوی ه00ر بن00ده

صالح و با ایمان است .دومین نامه به مردم کوفه

متن سخن))اما بعد : فقد ورد علی کتاب مسلم بن عقیل

یخبرنی باجتماعکم علی نصرنا والطلب بحقنا فساءلتالله ان یحسن لنا الصنع ویثیبکم علی ذلک اعظم االجر

ة یوم الثالثاء لثمان مضین من ذی الحجة وقد شخصت الیکم من مکی قادم فی ایامی هذه(() ( .75فإ ذا قدم علیکم رسولی فانکمشوا فی امرکم فان

ترجمه و توضیح لغات صنع )به ضم و کسر صاد( : آنچه انجام می پذیرد . یثیب )از اثابه اثابة( : جزای نیک دادن . شخصت : )از ش0خوص ( : ح0رکت نم0ودن . ثالث0اء : س0ه ش0نبه . انکم0اش : سرعت نمودن ، به س00رعت ب00ه کاره00ا سروس00امان بخش00یدن . ق00دوم : وارد ش00دن

مسافر .ترجمه و توضیح

وقتی حسین بن علی علیهما السالم در مسیر خود به سوی کوفه به منزلی ب00ه ن00ام ))حاجر(( وارد گردید این نامه را خطاب به مردم کوفه و در پاس00خ نام00ه مس00لم بن

عقیل نگاشت و به وسیله قیس بن مسهر صیداوی به آنان ارسال داشت : ))اما بعد : نامه مسلم بن عقیل را ک0ه مش0عر ب0ه اجتم0اع و هم0اهنگی ش0ما در راه نصرت و یاری ما خاندان و مطالبه حق ما ب00ود دری00افت نم00ودم از خداون00د مس00ئلت دارم که آینده همه ما را به خ00یر و ش00مارا موف00ق و در این اتح00اد و اتف00اق ب00ر ش00ما

ثواب و اجر عظیم عنایت فرماید . من هم روز سه شنبه هش00تم ذیحج00ه از مک00ه ب00ه س00وی ش00ما ح00رکت نم00وده ام ب00ا رسیدن پیک من ، شماها به کارهای خویش به سرعت سروسامان بخشید ک00ه خ00ود

من نیز در این چند روزه وارد خواهم گردید(( . چرا کوفه ؟

در قیام و ح00رکت حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم گ00اهی مس00اءله دع00وت و اظه00ار پشتیبانی مردم کوفه و تشکیل حکومت اسالمی در قیافه علة العلل و انگیزه اصلی تصویر و ترسیم گردیده است و این تص00ویر ، گذش00ته از اینک00ه ب00رخالف واقعی00ات و مسلمات است از اهمیت و عظمت این قی00ام کاس00ته و مس00اءله را ب00ه ص00ورت ی00ک موضوع عادی که هر مسلمان سیاستمدار منه00ای مق00ام معن00وی و وظیف00ه شخص00ی الهی نیز ملزم به اجرای چنین طرح و برنامه بود درآورده است ولی ما که ق00دم ب00ه قدم با سخنان امام علیه السالم حرکت می کنیم می بی00نیم مس00اءله دع00وت م00ردم کوفه و تشکیل حکومت در این حرکت حیات بخش و اراده امام علیه الس00الم دارای نقش اساسی و جنبه اصلی نبوده است ؛ زیرا امام علیه الس00الم در مدین00ه از بیعت با یزید امتناع ورزیده و بر اساس مخالفت و مبارزه سخت با دشمن سرسخت و ب00ا برنامه منظم به سوی مکه حرکت نموده است تا آنجا ک00ه در پاس00خ ابن عب00اس می

گوید : ))اینها دست از من برنمی دارند تا خون مرا بریزند(( . و در پاسخ ابن زبیر می گوید : ))اگر در النه مرغی باشم باز هم مرا بیرون آورده و

به قتل خواهند رسانید(( . و پس از تص00میم ام00ام علی00ه الس00الم و پس از ورود آن حض00رت ب00ه مک00ه و پس از آگاهی مردم کوفه از موضع مخالف امام علیه السالم مساءله دعوت شروع گردیده است و پر واض00ح اس0ت ک00ه این دع0وت نمی توان00د عل00ة العل00ل و انگ00یزه اص00لی در حرکت و قیام امام علیه السالم باشد بلکه یک مساءله فرعی و جنبی بوده در کن00ار

یک تصمیم و اراده محکم و در ضمن یک هدف عالی و برنامه گسترده و منظم .

اینک امام علیه السالم باید مبارزه با یزید را تعقیب و پیگری نماید ولی ادام00ه آن در مکه مساوی است با ترور و قتل مخفیانه آن حضرت که در نتیجه از طرفی م00وجب هتک حرمت و اهانت به بیت خ0دا و از ط00رف دیگ0ر ب0ه نف0ع یزی0د بن معاوی0ه منج0ر خواهد گردید . ولذا دیدیم سعید بن عمروعاص مسؤ ول و ماءمور ترور ام00ام علی00ه السالم اول از رهگذر صلح و سازش و با تسلیم نمودن امان نامه و سپس با توسل به زور می خواهد امام را از حرکت باز دارد و به مکه برگرداند و موض00وع را ب00دون

سروصدا در خود مکه فیصله بخشیده و این قیام را در نطفه خفه سازد . و ام00ا ام00ام علی00ه الس00الم ک00دام منطق00ه را انتخ00اب نمای00د ؟ متن کش00ور اس00المی ، بزرگترین نقطه انفجار ، عراق و کوفه را ؛ زیرا این استان یکی از اس00تانهای ب00زرگ مرکز ارتش اسالم ، رقیب و مقابل ش00ام و از نظ00ر س00وق الجیش00ی دارای اهمی00تی حتی بیش از مکه و مدین00ه و از نظ00ر آگ00اهی م00ردم آن س00امان همین ان00دازه ک00افی اس00ت ک00ه این هم00ه دعوتنام00ه از س00وی آن00ان ب00ه مک00ه س00رازیر ش00ده و آم00ادگی و پشتیبانی خویش را اعالن نموده اند و اگر در ی00ک زم00ان معین و بره00ه خاص00ی جل00و این آگاهی و آمادگی جبرا گرفته شود ولی باال خره این افکار در انقالب آینده مؤ ثر

گردیده انقالبهای آینده از همین نقطه آغاز خواهد شد . گذشته از این مساءله ، آیا ب0رای حس0ین بن علی علیهم0ا الس0الم ک0ه ام0ام و ره0بر امت است در مقابل این نامه ها و درخواستها عذری در تعطیل برنامه س00فر ع00راق و کوفه وجود دارد و اگر م0ردم کوف0ه ادع0ا می کردن0د ک0ه م0ا حاض0ر ب0ودیم در راه حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم از ج00ان و م00ال خ00ود بگ00ذریم و این هم00ه از وی درخواست نمودیم که رهبری ما را به عهده گیرد ولی او اعتنایی به درخواستهای ما ننمود پاسخ امام علیه السالم قانع کننده بود که بگوی00د چ00ون من می دانس00تم ش00ما نسبت به من بی وفایی خواهید نمود لذا به درخواستهای شما پاس00خ مثبت ن00دادم ؟

آیا نمی توانستند ادعا کنند که ما در دعوت خویش وفادار بودیم ؟ به عبارت دیگر : در اینجا امام حسین علیه السالم بر س0ر دوراهی ت0اریخ اس0ت ک0ه اگر به تقاضاهای مردم کوفه پاسخ مثبت ندهد در مقابل تاریخ محکوم است و تاریخ در آینده قضاوت خواهد کرد که زمینه فوق العاده مساعد ب00ود ولی ام00ام حس00ین از این فرصت طالیی نتوانست استفاده کند یا نخواست ی00ا ت00رس و رعب م00انع گردی00د

و . . . امام علیه السالم برای اینکه با چنین مردمی که دست ب00ه س00وی او دراز ک00رده ان00د

اتمام حجت کند به تقاضای آنان پاسخ می گوید .نتیجه

ام00ام از نظ00ر تکلی00ف ش00رعی ، ب00اطنی و واقعی ک00ه خ00ود واق00ف و متوج00ه آن ب00ود ماءموریت داشت که در راه مبارزه با فساد و دستگاه حکومت یزید و ب00رای اعتالی

کلمه حق تا آخرین قطره خون خود را نثار کند . و از نظر حکم ظاهری که برای هر فردی روش00ن ب00ود در رابط00ه ب00ا پاس00خگویی ب00ه درخواست مردم کوفه و شرایط خاص محیط عراق الزم بود ک00ه این مب00ارزه را ب00ه این ناحیه بکشاند و برنامه خویش را در این نقط00ه عملی و پی00اده نمای00د و ب00ه روال عادی حرکت خویش را به مردم کوفه اعالن نموده و به آنها دس00تور آم00ادگی هرچ00ه بیشتر بدهد گرچه تفکیک این دو نوع تکلیف از همدیگر ب00رای عم00وم ق00دری مش00کل است ولی شاید گفتار یکی از علمای بزرگ شیعه ن00یز ن00اظر ب00ه همین مطلب باش00د که می گوید ))حسین بن علی علیهما الس00الم بین تکلی00ف ظ00اهری و تکلی00ف واقعی

( . 76جمع کرده و در حرکت خویش به سوی کوفه هردو وظیفه را انجام داد(() و ج0الب این ک0ه ام0ام علی0ه الس0الم ب0ه ه0ردو جنب0ه موض0وع باره0ا اش0اره ک0رده ، ماءموریت اولی خود را به تعبیرهای مختلف مانند ماءموریت از ط00رف رس00ول خ0دا صلی الله علیه و آله در حال رؤ یا ، خواس00ت و مش00یت خداون00د و . . . بی00ان نم00وده است . و اما ماءموریت دوم و تکلیف ظاهری امام که با علم و آگاهی بر بی وفایی مردم کوف00ه ی00ک روش معم00ولی و متع00ارف در پیش گرفت00ه اس00ت ، این حقیقت در سخنان مختلف آن حضرت مانند گفتار او به ابن زبیر و . . . منعکس گردیده است . و از جمله این موارد گفتار دیگری است از آن حض00رت ک0ه در ص00فحه بع0د مطالع0ه

خواهید نمود .در مسیر کوفه

متن سخن))ان هؤالء اخافونی وهذه کتب اهل الکوفة

00ه الیهم من 00وه بعث الل م00ا اال انتهک 00ه محر 00دعو الل 00ک ولم ی 00وا ذل وهم قاتلی فاذا فعل( .77یذلهم حتی یکونوا اذل من فرام المراءة(()

ترجمه و توضیح ابن کثیر دمشقی و ابن نما از مردی از اه00ل کوف00ه نق00ل نم00وده ان00د ک00ه من پس از آنکه اعمال حج را انجام دادم به سرعت به کوفه مراجعت نمودم و در مس00یر خ00ود به چند خیمه برخوردم و از صاحب آن خیمه ها پرسیدم ، گفتند این خیمه ها متعل00ق به حسین بن علی است . با ش00نیدن این جمل00ه و ب00ه اش00تیاق زی00ارت فرزن00د پی00امبر

حرکت نموده به سراغ خیمه اختصاصی آن حضرت رفتم . او را در قیافه مردی ک00ه دوران پیری را شروع کرده باشد در ی00افتم و دی00دم مش00غول ق00رائت ق00رآن اس00ت و قطرات اشک از صورت و محاس00ن ش0ریفش س00رازیر اس0ت عرض0ه داش0تم پ0در و مادرم فدای تو باد ای فرزند دختر پیامبر ! چه انگیزه ای تو را به این بیاب00ان بی آب

و علف کشانده است ؟ امام در پاسخ من چنین فرمود :

))ان هؤالء اخافونی وهذه کتب اهل الکوف00ة . . . ؛ (( از ط00رفی این ب00نی امی00ه م00را تهدید نمودند و )از طرف دیگر( اینها دعوتنامه های مردم کوفه است ک00ه ب00ه س00وی من فرستاده اند و همین مردم کوفه هستند که مرا به قتل خواهن00د رس00انید و چ00ون دست به این جنایت زدند و احترام دستورات و اوامر خدا را درهم شکستند خدا نیز کسی را بر آنان مسلط خواهد نمود ک00ه آنه00ا را ب00ه قت00ل برس00اند و آنچن00ان خ00وار و

ذلیلشان بکند که ذلیلتر از کهنه پاره زنان گردند(( .پیش بینی امام )ع (

در این سخن امام علیه السالم آنچه جالب توجه است پیش بینی آن حضرت درباره مردم کوفه می باشد که فرم00ود این م00ردم م00را ب00ه قت00ل خواهن00د رس00انید و پس از ارتکاب این جنایت ، خدا نیز کسی را بر آنان مس00لط خواه00د نم00ود ک00ه ب00ه قتلش00ان برساند و آنچنان به خواری و ذلتشان بکشاند که بی حیثیت ت00رین و ذلیل00ترین م00ردم

دنیا باشند . و این پیش بینی در موارد متعدد از سخنان آن حضرت آمده است از جمله در گفتار

( و78وی در بطن عقبه و به هنگام ح0رکت از مک00ه در پاس00خ پیش00نهاد ابن عب00اس ) همچنین در دومین سخنرانی آن حضرت ک00ه در روز عاش00ورا و در روی00اروئی م00ردم کوفه ای00راد فرمودچ00نین آم00ده اس00ت : ))ب00ه خ00دا س00وگند ! پس از این جن00گ ، روی راحت و خوشی نخواهید دید مگر خیلی کم و گذرا به همان اندازه ک00ه اس00ب س00وار بر اسب خویش سوار است و سپس آسیاب تحوالت شما را به ش00دت ب00ه دور خ00ود

( .79خواهد چرخانید و مانند محور آسیاب به تزلزل و اضطرابتان درخواهد آورد(()تحقق ذلت مردم کوفه

اینک باید دید این پیش بینی امام درباره م00ردم کوف00ه کی و چگون00ه و ب00ا دس00ت چ00ه کسی تحقق پذیرفت ، این چه کسی ب00ود ک00ه ب00ر این م00ردم مس00لط ش00د و آن00ان را

آنچنان به ذلت و خواری کشانید که ذلیلترین همه اقوام و ملل گردیدند .

همان گونه که امام علیه السالم فرمود پس از جریان عاشورا مردم کوفه بج00ز ی00ک دوران موقت روی خوشی و آرامش ندیدن00د ؛ زی00را بالفاص00له گ00روهی از م00ردم این شهر به عنوان توابین قیام کردند و پس از مدتی ، جریان خروج مختار پیش آمد و . . . که همه این جریانات همراه با قتل و خونریزی و موجب قلق و اض00طراب م00ردم کوفه و در نهایت به مجازات کسانی که در کربال بودند منجر گردید و این اض00طرابها در طول تاریخ خالفت بنی امیه و قسمت مهمی از تاریخ خالفت عباسیان در ع00راق0والة 00رض ال و مرکز آن کوفه استمرار و ادامه داشته است ک00ه ام00ام فرم0ود : ))ال ت عنهم ابدا(( ولی بدترین دورانی که بر مردم کوفه گذش0ت و تلخ0ترین روزه0ایی ک0ه تاریخ کوفه به یاد دارد عبارت است از دوران بیست ساله ای که حج00اج بن یوس00ف ثقفی فرمانروای مطلق العنان عراق - به ضمیمه قسمتی از ای00ران - گردی00د ک00ه در

ق ( مردم عراق به خصوص مردم کوفه را آنچنان تحت95 -0 75دوران حکومتش ) فشار قرار داد و آنچن00ان در دل آن00ان رعب و وحش00ت ایج00اد نم00ود و ب00ه ق00دری آدم کشت و به قدری زندانی و شکنجه نمود و آنچنان این مردم را ب00ه خ00واری و ذلت و تباهی و روسیاهی کشید که نمی توان تعبیری گوی00اتر از ))اذل من ف00رام الم00راءة((

بر آن پیدا نمود .خالصه ای از جنایات حجاج

در م00روج ال00ذهب و کام00ل ابن اث00یر آم00ده اس00ت ک00ه چ00ون حج00اج بن یوس00ف ب00ه فرمانروایی عراق منسوب و ب00ه کوف00ه مق00ر حک00ومت خ00ویش وارد گردی00د در اولین00ه (( ب00ود قیاف00ه سخنرانیش ک00ه ت00واءم ب00ا تهدی00د و ارع00اب و ب00دون ذک00ر ))بس00م الل خونخوار خویش را نشان داد و از جمله هایی که او در اولین سخنرانیش به کار برد

این بود : ای مردم عراق ! ای اهل شقاق و نفاق و صاحبان بدترین صفات ب00ه خ00دا س00وگند ! من در میان شما گردنهایی برافراشته و سرهایی که هنگام درو کردنش فرا رسیده است زیاد می بینم و این کاری است ک00ه از من س00اخته اس00ت . ای م00ردم ع00راق ! بدانید به خدا سوگند من نه از لغزش شما درمی گذرم و نه عذر شما را می پ00ذیرم

(80 . ) آنگاه دستور داد که باید همه شما در بیرون شهر اجتماع کنید و به ی00اری ))مهلب (( که در بصره با مخالفان حک00ومت در جن00گ اس00ت بش00تابید و ه00رکس از این فرم00ان خودداری کند گردنش را خواهم زد و خانه اش را ویران خواهم نمود . روز سوم که خود حجاج ناظر حرکت مردم کوفه به سوی بصره بود ، پ00یرمردی از س00ران قبائ00ل کوفه به نام ))عمیر بن ضابی (( به نزدوی آمد و گفت : امیر ! من پ00یر و زمین گ00یر

و ضعیفم و چند فرزند جوانم در جنگ شرکت می کنند ، یکی از آنها را ب00ه ج00ای منحساب کن و مرا از شرکت در این جنگ معاف بدار .

هنوز کالم پیرمرد تمام نشده بود که حجاج دستور داد گردن او را زدند و ث00روتش را مصادره نمودند . مردم کوفه با دیدن این فشارها در رفتن به بیرون شهر و شرکت در جنگ بصره آنچنان ازدحام و کثرت نمودند و آنچنان شتاب زده شدند ک00ه چن00دین

( . 81نفر از باالی پل به داخل فرات افتاده و غرق شدند) و پس از بیس00ت س00ال ام00ارت ،95بنابه نقل مورخان حجاج بن یوسف که در سال

مرد کسانی که به دست وی در این مدت به قتل رسیده بودند )بجز کس00انی ک00ه در هزار نفر بالغ می گردید . به هنگام م00رگ حج00اج ،120جنگها کشته شده بودند( به

پنجاه هزار نفر مرد و سی هزار نفر زن در زندانهای وی وجود داش00تند ک00ه ش00انزدههزار نفر از این زنان زندانی ، برهنه بودند .

مسعودی پس از نقل این جریان می گوید : حجاج زن و مرد را در یک محل زندانی می نمود و زندانهای وی سقف نداشت تا از ت00ابش آفت00اب س00وزان و رس00یدن ب00اد و

( . 82باران و سرمای زمستان مانع گردد) در تاریخ ابن جوزی آمده است که غ00ذای زن00دانیان حج00اج را مخل00وطی از آرد ج00و و خاکستر و نمک تشکیل می داد و ه00رکس پس از چن00د روز ک00ه در یکی از زن00دانهای حجاج زندانی می گردید در اثر این نوع غذا و در اث00ر ت00ابش آفت00اب ب00ه ص00ورت ی00ک

( . 83شخص سیاه پوست درمی آمد) ابن قتیبه دینوری نقل می کند ک0ه حج00اج بن یوس00ف در اث0ر مخ00الفتی ک00ه از م00ردم بصره ب00ه وج00ود آم00د در م00اه رمض00ان و روز جمع00ه وارد این ش00هر گردی00د و ب00ا ی00ک دسیسه حس00اب ش00ده در می00ان مس00جد ج00امع این ش00هر ، هفت00ادهزار نف00ر را ، آری هفتادهزار نفر را ، یکجا از تیغ شمشیر گذرانید که چنین جنایتی در طول تاریخ دیده

( . 84نشده است ) مرحوم شیخ محمد جواد مغنیه نویسنده شهیر لبن00انی می گوی00د : ))من آنچ00ه ت00اریخ مطالعه کرده ام در قساوت و خونخواری ، کسی مانند ))حجاج (( را ندی00ده ام تنه00ا درباره ))نرون (( مطالبی می ش0نویم ک0ه می توان0د بی0انگر روح ش0قاوتگر و ح0الت سادیسم حجاج باشد ک0ه وق00تی ))روم (( را آتش زد ب0ه ش00عله ه0ایی ک0ه زبان00ه می کشید تماشا می کرد و به ناله و ضجه زنان و اطفال که از میان آتش به گ00وش می

( . 85رسید می خندید(() و باال خره ))عمر بن عب00دالعزیز(( درب00اره ))حج00اج بن یوس00ف (( می گفت : ))اگ00ر تمام ملتها خبیث ترین و خونخوارترین فرد خود را برای مسابقه در خباثت و جن00ایت

بیاورند و ما حجاج را بیاوریم در این مسابقه پس00ت فط00رتی ، م00ا ب00ر هم00ه جهانی00ان( . 86پیروز خواهیم گردید(()

و در اینجاست که مفهوم گفت00ار ام00ام علی00ه الس00الم ت00ا ح00دی روش00ن می ش00ود ک00هفرمود :

هم حتی یکونوا اذل من فرام المراءة (( طالله علیهم من یذل ))سلدر پاسخ حضرت زینب )ع (

متن سخن( .87))یا اختاه کل ما قضی فهو کائن(()

ترجمه و توضیح حسین بن علی علیهما السالم در مسیر خود به کربال به منزلی به ن00ام ))خزیمی00ه (( وارد گردید و یک شبانه روز در آنجا توقف و استراحت نمود و در این منزل ب00ود ک00ه در اول صبح حضرت زینب علیهاالسالم به خدمت آن حضرت آمد و عرضه داش00ت : برادر ! این دو بیت گویا از هاتفی به گوش من رس00ید ک00ه بیش00تر م00وجب نگ00رانی و

تشویش خاطر من گردید . ای چشم من با تالش فراوان آماده باش برای گریه کردن ؛ زیرا چه کسی بج00ز من

برای شهدا گریه خواهد نمود . گریه برای گروهی که خطرات ، بر طبق مقدرات ، آنها را به س00وی وف00ای ب00ه عه00د

( . 88سوق می دهد(() حسین بن علی علیهما السالم در پاسخ زینب کبری علیهاالسالم به یک جمله قناعت ورزید ، آری تنها به یک جمله کوتاه : ))یا اختاه کل ما قضی فهو کائن(( ))خواهرم !

آنچه خدا تقدیر کرده حتما به وقوع خواهد پیوست (( .منظور از قضا چیست ؟

با توضیحی ک00ه در ص00فحات قب00ل در رابط00ه ب00ا مش00یت و اراده تکوی00نی و تش00ریعی خداوند داده شد و با در نظر گرفتن شرایط و اوضاع خاصی که امام از نظر تکلیف شرعی در آن قرار داشت فکر می کنیم مساءله قضا ک0ه در این س00خن ام0ام علی0ه السالم آمده است تا حدی روشن گردد و منظ00ور از این قض00ا هم00ان فرم00ان و ام00ر الهی در آن شرایط و چهارچوبه خاص و به انجام رسانیدن این تکلیف از سوی امام

علیه السالم است ؛ زی00را واژه ))قض00ا(( ب00ه معن00ای ام00ر حتمی و ب00ه مرحل00ه انج00امرسانیدن تقدیر و مشیت و در مرحله بعد از تقدیر و اراده است .

در منزل ثعلبیهمتن سخن

(89))ال خیر فی العیش بعد هؤالء(()ترجمه و توضیح

قافله حسین بن علی علیهما السالم پس از ))خزیمیه (( و ))زرود(( به منزل ثعلبی00ه وارد گردید و در این منزل ، سه گفتار از امام علیه السالم نق00ل گردی00ده اس00ت ک00ه یکی به مناسبت شهادت حضرت مسلم و دو سخن دیگ00ر در پاس00خ دو نف00ر س00ؤ ال

کننده می باشد که به ترتیب این سه سخن را در اینجا می آوریم : سخن اول در رابطه با شهادت مس00لم بن عقی00ل اس00ت ک00ه این جری00ان را ط00بری و مورخان دیگر از عبدالله بن مس00لم ب00ه ط00ور مش00روح و مفص00ل نق00ل نم00وده ان00د و خالص00ه آن این اس00ت : ابن س00لیم ک00ه از م00ردم کوف00ه اس00ت می گوی00د : ))من و همراهم ))مذری (( پس از انجام مراسم حج ، همت خود را به کار بستیم که هرچه زودتر به کاروان حسین بن علی علیهما السالم برسیم و سرانجام کار او را بدانیم ، در منزل ))زرود(( بود که به قافله آن حضرت رسیدیم و در همین محل به مسافری به نام ))بکیر(( که از کوفه می آمد برخوردیم و خبر شهر خود را از وی جویا شدیم . او گفت به خدا سوگند ! من از کوفه خارج نشدم مگر این که مس00لم بن عقی00ل و هانی بن عروه را به قتل رسانده بودند و با چشم خود دیدم که بدنهای آن دو ش00هید

را در بازار کوفه بر زمین می کشاندند(( . عبدالله می گوید پس از گرفتن این خبر ما به قافله حسین بن علی علیهما الس00الم الحق گشته تا به هنگام غروب ب00ه م00نزل ))ثعلبی00ه (( وارد ش00دیم و در این م00نزل از نزدیک با امام علیه السالم مالقات نموده و خبر شهادت مسلم و ه0انی را ب00ه اطالع

وی رسانیدیم . ا الیه راجعون(( آنگاه ا لله وان ابن سلیم می گوید امام با شنیدن این خبر گفت : ))ان اشک به صورتش جاری گردید . همراهان امام علیه السالم و بنی هاش00م ن00یز گری00ه00ه کردند و صدای شیون زنها نیز به گوش می رس00ید . پس از آرامش مجلس عبدالل00ه ! جری00ان کش00ته و همراهش به امام علیه السالم عرض0ه داش00تند ی00ابن رس00ول الل شدن مسلم و هانی نشان داد که شما در کوفه طرف00دار و هواخ00واه نداری00د و به00تر

این است که از همین جا مراجعت کنید .

و از طرف دیگر فرزندان عقیل گفتند نه ، به خدا سوگند که ما از پای نمی نش00ینیممگر اینکه خون مسلم را از کشندگان وی بگیریم یا همانند او به خون خود بغلتیم . گفتگو و بحث در میان عبدالله و همراهش از یک طرف و فرزندان عقی00ل از ط00رف دیگ00ر ب00ه درازا کش00ید و هری00ک از آن00ان ب00رای نظری00ه خ00ویش دالیلی می آوردن00د و تاءییداتی ذکر می نمودند و در عین حال همه آنان انتظار آن را داشتند ک00ه ام00ام در این باره اظهار نظر و تصمیم خ00ود را بی00ان کن00د و آن حض00رت در این رابط00ه چ00نین

فرمود : 00ر فی العیش بع00د ه00ؤالء ؛ (( پس از اینه00ا )پس از مس00لم و ه00انی و پس از ))ال خی

مردان و جوانانی مانند فرزندان عقیل ( دیگر در زندگی خیر و سودی نیست (( .نتیجه

از دیدگاه س00رور آزادگ00ان ، زن00دگی ک00ردن در جامع00ه ای این چ00نین س00ودی ن00دارد ، جامعه ای که مردانی چون مسلم بن عقیل و هانی بن عروه در شهری مانند کوف00ه پایگاه اسالم کشته می شوند و بدن آنها در بازار آن شهر ، بازاری که روزی ص00دای موعظه امیرمؤ منان علیه الس0الم در آن ط0نین افکن ب00ود کش0انده می ش00ود . آری بعد از چنین جنایتی و کشته شدن چنین مردانی الهی و در یک چنین محیط و جامعه منحط زندگی مفهومی ندارد گو اینکه همین زندگی ذلتبار برای انسانهایی که تنها از

صورت انسانی برخوردارند نه از سیرت آن شیرین و لذت بخش است .در منزل ثعلبیه ؛ پاسخ به یک سؤال

متن سخن))امام دعا الی هدی فاجابوا الیه

ة وهؤالء فی النار وهو قوله تعالی : وامام دعا الی ضاللة فاجابوا الیها هؤالء فی الجنعیر(() ة وفریق فی الس ( .90فریق فی الجن

ترجمه و توضیح بنابه نق00ل ب00زرگ مح00دث ش00یعه ص00دوق )ره ( و خطیب خ00وارزمی در هم00ان م00نزل ))ثعلبیه (( بود که شخصی به خدمت حسین بن علی علیهما السالم شرفیاب گردید00ل ان00اس 00دعوا ک 00وم ن و از آن حضرت تفسیر این آی00ه ش00ریفه را س00ؤ ال نم00ود : ))ی بامامهم ؛ (( در روز قیامت هر قوم و ملتی را با امام و پیشوایش00ان ص00دا و دع00وت

( . 91می کنیم (()

امام در پاسخ وی فرمود : آری امام و پیشوایی هست که مردم را به راه راس00ت و به سوی سعادت و خوشبختی می خواند و گ00روهی ب00ه وی پاس00خ مثبت داده و از او پیروی می کنند و پیشوای دیگری نیز هست که به سوی انح00راف و ب00دبختی دع00وت می کند گروه دیگری نیز برای وی جواب مثبت می دهن00د ک00ه گ00روه اول در بهش00ت

است و گروه دوم در دوزخ . ة وفری00ق فی امام سپس فرمود و این است معن00ای آی00ه دیگ00ر ک00ه ))فری00ق فی الجن

عیر ؛ (( گروهی در بهشت است و گروهی در دوزخ (() ( .92السانواع رهبری

حسین بن علی علیهما السالم در این گفتارش با اتکای به دو آی00ه از ق00رآن مجی00د از دو گروه متضاد و از دو نوع رهبری سخن می گوید که هریک از این دو گ00روه متکی به یک رهبر و الهام گیرنده از افکار اوست که در صحنه زندگی همیشه چنین گ00روه ها و چنین رهبرانی بوده و خواهند بود و باید این رهبران را با برنامه ای که در پیش دارند شناخت و از آن رهبری که به سعادت انسانی دعوت می کن00د تبعیت و پ00یروی

نمود .پاسخ سؤ ال دیگر

متن سخن))اما والله لو لقیتک بالمدینة ال ریتک اثر جبرئیل فی دارنا

ونزوله بالوحی علی جدی یا اخا اهل الکوفة من عندنا مستقی العلم افعلموا وجهلنا( .93؟ هذا مما ال یکون(()ترجمه و توضیح لغات

تقی : محلی ک00ه اریت ، ارئة : نشان دادن . اثر جبرئیل : مح00ل ورود جبرئی00ل . مس00برای استفاده از آب و سیراب شدن از آن فراهم شود .

ترجمه و توضیح این ، سومین سخن امام است در همان منزل ثعلبیه که یک نفر از م00ردم کوف00ه ب00ه خدمت آن حض0رت رس00ید و ام0ام در ض0من گفتگ0و از وی پرس0ید اه0ل ک0دام ش0هر

هستی او پاسخ داد از مردم کوفه . امام به وی چنین فرمود : ))اما والله لو لقیتک بالمدینة . . . ؛ (( آگاه ب00اش ک00ه اگ00ر مالقات ما در مدینه صورت می گرفت اثر و رد پای جبرئی00ل و مح00ل ن00زول او را در

( ب00ه ت00و نش00ان می دادم . ای ب00رادر ک00وفی ! مح00ل ف00را گ00رفتن علم ،94خانه م00ا) خاندان ماست پس آیا اینها آشنا و دانا و ما جاهل و ناآشنا هس00تیم آی00ا چ00نین چ00یزی

شدنی است ؟ (( . این سخن امام که در بصائرالدرجات و اصول کافی نق00ل گردی00ده اس00ت نش00ان می دهد که امام علیه السالم آن را در مقام پاسخگویی به سؤ الی که از سوی آن م00رد کوفی مطرح شده است اظهار نموده است و تا آنجا که فرص00ت اج00ازه می داد م00ا تالش نمودیم که اصل سؤ ال را نیز به دس00ت بی00اوریم ت00ا بی00ان و گفت00ار ام00ام علی00ه السالم هرچه واضحتر و روشنتر گردد ، ولی متاءسفانه درباره اصل سؤ ال مطل00بی

به دست نیامد . اما مجموع سخن ام00ام ب00ویژه جمل00ه ))افعلم00وا وجهلن00ا(( ک00ه ب00ه ص00ورت اس00تفهام انکاری استعمال شده است نشانگر آن است که طرف خط00اب م00ردی ب00وده اس00ت ناآگاه و ظ00اهر بین ک00ه ح00رکت ام00ام را در مقاب00ل ب00نی امی00ه مانن00د س00ایر اع00تراض کنندگان مورد اعتراض قرار داده است و امام علیه السالم ضمن برش00مردن فج00ایع و جنایتهای خاندان بنی امیه از انحرافات و اعوجاجهایی سخن گفته است که پس از خاتم پیامبران در رهبری اسالم به وجود آمده و موجب آن گردیده است ت00ا خان00دان بنی امیه که همیشه از دشمنان شماره یک اسالم و ق00رآن ب00وده ان00د فرمانروای00ان و حکمرانان مسلمانها باش00ند و ب00ه جنایته00ا و خیانته00ایی آن هم ب00ه ن00ام اس00الم دس00ت بیاالیند و در اسالم انحرافاتی به وجود آورن00د ولی م00رد ک00وفی ب00ه گفت00ار ام00ام ق00انع نگردیده و همه این برنام00ه ه00ا را مانن00د بعض00ی از مس00لمانان کوت00ه بین ب00ه حس00اب اسالم گذاشته ، ظاهر اعمال و رفتار و روزه و نماز جمع00ه و جم00اعت خان00دان ب00نی

امیه را مستمسک و دلیل حقانیت آنان قرار داده است .آنچه از گفتار امام )ع ( استفاده می شود

از این گفتار امام مطالب زیادی را می توان استفاده نمود ولی با توضیحی ک00ه قبال داده شد در این س00خن ی00ک مطلب بیش از هرچ00یز دیگ00ر جلب توج00ه می کن00د و آن وجود یک قاعده کلی در سخن امام است که می ت00وان آن را قاع00ده ))اه00ل ال00بیت ادری بمافیه (( نامید که صاحب خان0ه ب0ه وض0ع خان0ه از دیگ0ران آش0ناتر اس0ت و از0ه همین قاعده در حل اختالف و دوگانگی ک0ه پس از وف0ات پی00امبر اس0الم ص00لی الل

علیه و آله در میان مسلمانان به وجود آمده است بهره برداری نمود .توضیح اینکه

این دو مکتب یع00نی تش00یع و تس00نن در اص00ول و ف00روع اس00المی ف00راوان و بیش از شمارش با هم موافق و همعقیده می باشند مانن00د توحی00د ، نب00وت ، مع00اد ، ق00رآن ،

قبله ، نماز ، زکات ، حج و مس0ائل کلی دیگ0ر . ولی در بعض00ی از مس0ائل ف0رعی و همچنین در بعضی از مسائل اصولی دیگری مانن0د ام0امت ، اختالف نظ0ر دارن0د ک0ه اگر پرده های تعصب به کنار رود می توان ب00ا تف00اهم و تحقیق00ات علمی و تحلیله00ا و بررسیهای کامل به اتحاد کامل دست یافت و این دو مکتب را ب00ه ی00ک مکتب اص00یل

که خواست خدا و پیامبر است برگرداند . ولی آیا در این چند مساءله مورد اختالف حق با کیست سؤ الی است که پاس00خهای مختلف و فراوانی دارد ؛ پاسخهای کلی و پاس00خهای اختصاص00ی و یکی از پاس00خهای کلی آن همان قاعده ))اه00ل ال00بیت ادری بمافی00ه (( اس00ت ک00ه از گفت00ار ام00ام علی00ه السالم به دست می آید که شیعه تمام عقاید و احکام مذهبی ، اصول و فروع دینی خود را از خاندان وحی و از طری00ق ))اه00ل ال00بیت (( از پی00امبر اس00الم و سرچش00مه علوم اسالمی ف0را گرفت00ه و مکتب تش0یع در واق0ع هم0ان مکتب وحی و مکتب اه0ل00ه م00ا یریدالل بیت است که خداوند متعال بدینگونه معرفی شان فرموده اس00ت : ))ان

جس اهل البیت ویطهرکم تطهیرا(() ( . ((95لیذهب عنکم الر و اما مکتب تسنن عقاید و احکام خود را از غیر اهل خان00ه اش ف00را گرفت00ه اس00ت . شیعه در عقاید خود درباره توحید و معاد به امیرمؤ منان و خاندان وی متکی اس00ت و اهل سنت به ابوهریره و راویانی مانند وی . ش00یعه احک00ام فقهی خ00ود را از ام00ام باقر و امام صادق علیهما السالم فرا گرفته و اهل سنت از ابوحنیفه و امام مالک و

شافعی و . . . 00دنا و این اس00ت آنچ00ه م00ا از گفت00ار ام00ام می فهمیم : ))ی00ا اخ0ا اه00ل الکوف00ة من عن

مستقی العلم افعلموا وجهلنا ؟ هذا مما الیکون((در منزل شقوق ((

متن سخننا تبارک هو کل یوم فی شاءن(( ))ان اال مر لله یفعل مایشاء ورب

نفیسة فان تکن الدنیا تعدفان ثواب الله اعال وانبل

رک جمعها وان تکن االموال للتفما بال متروک به المرء یبخل

وان تکن االرزاق قسما مقسما

ة حرص المرء فی الکسب اجمل فقلوان تکن االبدان للموت انشاءت

یف فیالله افضل فقتل امری ء بالس

علیکم سالمالله یا االحمدی ارانی عنکم سوف ارحل) (96فان

ترجمه و توضیح لغاتنفیس و نفیسه : پربها . انبل : افضل . بال : حال

ترجمه و توضیح امام علیه السالم که ب00ا نزدی00ک ش00دن ب00ه محی00ط ع00راق ه00ر روز ب00ا اف00راد مختل00ف ازم00ردم کوف00ه و ع00راق مص00ادف می گردی00د پس از پش00ت س00ر گذاش00تن م00نزل ))ثعلبیه (( و با ورود به منزل دیگری به نام ))شقوق (( با مردی که از س00وی کوف00ه

می آمد مواجه و از وی چگونگی اوضاع کوفه و افکار مردم آنجا را پرسید . 00ه ! م00ردم ع00راق در مخ00الفت ش00ما متح00د و آن مرد عرضه داشت ی00ابن رس00ول الل

هماهنگ گردیده و بر جنگ با شما هم پیمان شده اند . 00ه یفع00ل مایش00اء . . . (( ام00ام علی00ه الس00الم در پاس00خ وی فرم00ود : ))ان االمرلل ))پیشامدها از سوی پروردگار است و آنچه خود صالح بداند انجام می دهد و خ00دای

بزرگ هر روز )به مقتضای زمان ( اراده خاصی دارد(( . امام علیه السالم سپس اشعاری را که ذکر گردید خواند :

))زندگی این جهان گرچه از نظر عده ای نفیس و پربهاست ولی خانه پاداش و جزاباالتر و پربهاتر است .

و اگر جمع آوری مال و ثروت برای این است که باید یک روز از آن دست برداش00تپس مرد نباید برای چنین ثروتی بخل ورزد .

و اگر روزیها مقدر و تقسیم شده است پس م00رد در کس00ب ث00روت هرچ00ه کم آزت00رباشد بهتر است .

و اگر این بدنها برای مرگ آفریده شده است پس کشته شدن مرد در راه خ00دا چ00هبهتر .

درود بر شما ای خاندان پیامبر ! که من به این زودی از میان شما خواهم رفت (( .اراده آهنین

یکی از شرایط پیروزی و م00وفقیت در ح00رکت و قی00ام و مخصوص00ا یکی از ش00رایط مهم رهبری ، این است که با هر حادثه تلخ و ناگوار و با ایج00اد ش00دن ه00ر س00دی در برابر هدف ، نباید از تصمیم خود منصرف گردید و از خ00ود ض00عف و سس00تی نش00ان داد و در این سخن امام این موضوع به وضوح و روشنی مشهود است که چون مرد کوفی از یک جریان تلخ و غیر منتظره ای خبر می دهد که مردم کوفه یعنی نیروه00ا و کمکهای خود امام بر علیه او بسیج شده اند ، آن حضرت ب00ا ش00نیدن این خ00بر ن00ه تنها کوچکترین ضعف و سستی از خود نشان نمی دهد و به راه خود ادامه می ده00د بلکه با سرودن اشعاری و با بی ارزش نشان دادن زندگی و ثروت این جهان خود و یارانش را هرچه مصممتر و نیرومندتر می سازد و این است درسی ک00ه حس00ین بن

علی علیهما السالم به انسانها بیاموخت .در منزل زباله

متن سخنحیم حمن الر ))بسمالله الر

ه قد اتانا خبر فظیع قتل مسلم بن عقیل اما بعد فانراف وهانی بن عروة وعبدالله بن یقطروق00د خ00ذلتنا ش00یعتنا فمن احب منکم اال نص00

(97فلینصرف لیس علیه منا ذمام(( . )ترجمه و توضیح لغات

فظیع : ناخوشایند . خذله : دست از یاری وی کشید . انصراف : برگش00تن . ذم00ام :حق ، پیمان .

ترجمه و توضیح قافله امام علیه السالم پس از منزل ))شقوق (( وارد منزل ))زبال00ه (( گردی00د و در

( رس00ما و ب00ه98این منزل بود که از جریان قتل مسلم و هانی و عبدالله بن یقط00ر) وسیله نامه ای که یکی از طرفداران آن حضرت در کوفه برای امام ارس00ال نم00وده بود اطالع یافت و امام در میان یارانش در حالی ک0ه نام0ه را ب00ه دس00ت گرفت00ه ب00ود0ر فظی0ع . . . ؛ (( خ0بر بس ت0اءثرانگیزی ب0ه م0ا چنین فرمود : ))اما بعد فقد اتانا خب00ه بن رسیده اس00ت و آن کش00ته ش00دن مس00لم بن عقی00ل و ه00انی بن ع00روه و عبدالل

یقطر است و شیعیان ما دست از یاری ما برداش00ته ان00د و این00ک هری00ک از ش00ما ک0هبخواهد ، در برگشتن آزاد است و از سوی ما حقی بر گردنش نیست (( .

صراحت در گفتار یکی از امتیازات و تفاوتهای بارز پیشوایان و رهبران م00ذهبی ب00ا ره00بران سیاس00ی و غیرمذهبی ، وجود صراحت ، صداقت و بیان واقعیات در رهبران مذهبی است . ی0ک رهبر مذهبی با اتکا به اصل ایمان و عقیده همیشه ب00ا پ00یروان و ب00ا ملت خ00ویش در بیان و اظهار آنچه به سرنوشت آنان ارتباط دارد ص00ادق و ص00ریح اس00ت گرچ00ه این صراحت و صداقت به ضرر او منتهی شود ؛ زیرا برنامه و هدف این رهبران قب00ل از هرچیز ایجاد ایمان در دل افراد و تمام تالش و فعالیتشان مقدمه این هدف است و نیل ب0ه این ه0دف ب0ا ظاهرس00ازی و فریبک0اری و پ0رده پوش0ی حق0ایق ک0ه در می0ان سیاستمداران دنی00ا معم00ول و متع00ارف اس00ت ک00ه ه00ر لحظ00ه ب00ه گون00ه ای و ب00ا ه00ر

شخصی و جو خاصی با قیافه ای ظاهر می گردند ، قابل تاءمین نیست . این روحیه صفا و صمیمیت و وفا و صداقت را می توان در هم00ه پیش00وایان م00ذهبی بویژه در شخص رسول اکرم صلی الله علیه و آله که اسوه و الگو بر تمام جهانی00ان است در تمام جبهه های جنگ و در تمام ابعاد دوران زن00دگی آن حض00رت ب00ه وض00وح مشاهده نمود و حسین بن علی علیهما السالم این رهبر آزاده و آزادگی نیز ن00ه تنه00ا از این قاعده و قانون مستثنی نیست بلکه خود از این لحاظ نیز قانون و الگو ب00رای

رهبران معنوی و پیشوایان مذهبی است . و لذا می بینیم آنچه را که درباره آینده خویش پیش بینی می کند در م00وارد مختل00ف و با مناسبتهای گوناگون از مدینه تا کربال ب00ا ی00اران و اص00حابش در می00ان می گ00ذارد00ه ه00ای آنجا که به مناسبت حرکت از مکه سخنرانی می کند و در آنجا ک00ه ب00ا عبدالل

سه گانه )ابن عباس ، ابن عمر و ابن زبیر( و با محمد حنفیه سخن می گوید . و باال خره آنجا که نامه ای از سوی یکی از دوستانش در رابطه ب00ا ش00هادت س00ه تن از باوفاترین یارانش به دستش می رسد برای تاءکید بیش0تر ، اص0ل نام00ه را هم ب0ه

دست گرفته و در مقابل دید یارانش قرار داده آن را می خواند .انگیزه و نتیجه این پیشنهاد

طبری مورخ شهیر و مرحوم مفید بزرگترین دانشمند جه00ان تش00یع پس از نق00ل این سخن امام علیه السالم درباره انگیزه و نتیجه این پیشنهاد توضیح مشابهی دارند که

ترجمه گفتار طبری در انگیزه پیشنهاد امام چنین است :

امام علیه السالم می دانست کسانی که در طول راه به وی ملحق گردی00ده ان00د ب00ه این امید بوده است که آن حضرت به شهری وارد می گ00ردد ک00ه م00ردم آن مطی00ع و پذیرای فرمان او هس00تند ولی چ00ون او امتن00اع و ک00راهت داش00ت از اینک00ه این ع00ده بدون اطالع از واقعیت جری00ان ، ب00ه هم00راه او ح00رکت کنن00د و می دانس00ت ک00ه اگ00ر حقیقت امر بر آنها روشن گردد از این سفر منصرف خواهن00د گردی00د مگ00ر آن ع00ده معدودی که واقعا تصمیم به یاری او تا پای مرگ دارند ، ل00ذا این پیش00نهاد راب00ه آنه00ا

نمود و مضمون آن نامه را با آنان در میان گذاشت . طبری نتیجه این پیشنهاد را هم ، چنین نقل می کند ک00ه پس از س00خنان ام00ام علی00ه السالم جمعیتی که با آن حضرت بودند گروه گروه به این طرف و آن طرف متفرق و پراکنده شدند و تنها او ماند و تعدادی از یاران خاصش که از مدین00ه ب00ه هم00راه او

( و باز همین جمله در طبقات ابن سعد آمده است . 99آمده بودند) ولی به طوری که قبال اشاره گردید این طرح و پیشنهاد نه ی00ک ب00ار و در ی00ک م00نزل بلکه در موارد مختلف و به مناسبتهای گوناگون مطرح گردیده است ک00ه پس از این پیشنهاد و اجازه انصراف به یارانش در منزل زباله و پس از آنکه تنها عده مع00دود و با صداقت و اس00تقامت و ف00داکار از ی00ارانش ب00ا او ماندن00د چ00ون ب00ه م00نزل بع00دی و ))بطن عقبه (( وارد گردید باز هم موضوع را با بیان دیگر و با صراحت هرچه بیشتر

مطرح فرمود که در صفحه آینده مالحظه می فرمایید .در بطن عقبه

متن سخنی راءیت فی المنام کالبا تنهشنی ))ما ارانی اال مقتوال فان

واشدها علی کلب ابقع((ای )) . . . یا عبدالله لیس یخفی علی الر

الله ال یغلب علی امره) هم لن یدعونی حتی یستخرجوا هذه العلقة 100وان ( انمن جوفی فاذا فعلوا ذلک سلطالله علیهم من یذلهم حتی یکونوا اذل ف00رق االمم(()

101. )ترجمه و توضیح لغات

من000ام : رؤ ی000ا . کالب : جم000ع کلب . تنهش000نی )از نهش ( : گ000از گ000رفتن . ابق000ع : خاکستری رنگ ، سیاه و سفید . علقة : قطعه خون . خارج کردن آن کنایه اس00ت از

کشتن شخص .ترجمه و توضیح

قافله حسین بن علی علیهما الس00الم پس از ح00رکت از م00نزل ))زبال00ه (( ب00ه م00نزل دیگری به نام ))بطن عقبه (( وارد گردید و بنابر نقل ))ابن قولویه (( از امام صادق و همچنین بنا به نقل مح00دثان و مورخ00ان دیگ00ر حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم ب00ه مناس00بت خ00وابی ک00ه در این م00نزل دی00ده ب00ود خط00اب ب00ه ی00اران و اص00حابش چ00نین فرمود : ))ما ارانی اال مقتوال . . . ؛ (( من درباره خودم هیچ پیش بینی نمی کنم جز اینکه به قتل خواهم رسید ؛ زیرا در عالم رؤ یا دیدم که سگهای چندی به من حمل00ه

نمودند و بدترین و شدیدترین آنها سگی بود سیاه و سفید(( . بنابر نقل مرحوم مفید در ارشاد در این هنگام پیرمردی از قبیله ))عکرمه (( به ن00ام عمروبن لوذان که در همین منزل به قافله امام علیه السالم برخ00ورده ب00ود خط00اب

به آن حضرت عرضه داشت : مقصد شما کجاست ؟ امام فرمود : طرف کوفه .

عمروبن لوذان گفت : به خدا سوگندت می دهم که از همین جا برگردی ؛ زی00را من فکر می کنم در این سفر به جز نیزه و شمشیر با چیز دیگری مواجه نخواهی شد و اینها که از ت0و دع0وت ک0رده ان0د اگ0ر جل0و جن00گ و آش00وب را بگیرن0د و از ه00ر جهت آمادگی پیدا کنند سپس به طرف آنها حرکت کنی ، عیبی ن00دارد ولی ب00ا این وض00عیکه خودت هم پیش بینی می کنی ، من رفتن شما را به هیچوجه صالح نمی دانم !

اءی . . . ؛ (( این 00ه ال یخفی علی ال00ر امام در پاس00خ وی چ00نین فرم00ود : ))ی00ا عبدالل مطلبی که تو درک می کنی برای من ن00یز واض00ح و روش00ن اس00ت ولی برنام00ه خ00دا

تغییرپذیر نیست (( . 00دعونی . . . ؛ (( اینه00ا دس00ت از من هم لن ی امام علیه الس00الم س00پس فرم00ود : ))ان برنمی دارند مگر خون مرابریزند ولی پس از این عم00ل ننگین خداون00د کس00ی را ب00ر آنان مسلط خواهد نمودکه طعم تلخ ذلت را به شدیدترین وجه به آنان بچش00اند و از

همه ملتها ذلیل ترشان بگرداند(( .سخنرانی امام )ع ( بعد از نماز ظهر در شراف

متن سخن

ها معذرة الی الله والیکم هاالناس ان ))ایی لم آتکم حتی اتتنی کتبکم وقدمت بها رسلکم وان

ه لیس لنا امام ان اقدم علینا فانلله ان یجمعنا بک علی الهدی فان کنتم علی ذلک ولعال

00ه من عه00ودکم وم00واثیقکم وان کنتم لمق00دمی فق00د جئتکم ف00اعطونی م00ا اطمئن بکارهین

( .102انصرف عنکم الی المکان الذی جئت منه الیکم(()ترجمه و توضیح لغات

معذرة )با هر سه حرکت ذال ( : حجت و بیان دلیل . عه00ود ومواثی00ق )جم00ع عه00د ومیثاق ( : پیمان . ترجمه و توضیح :

قافله نور و کاروان حس00ینی پس از پش00ت سرگذاش00تن ))بطن عقب00ه (( وارد م00نزل دیگری به نام ))شراف (( گردید که پس از ورود آن حضرت حربن یزید ری00احی ن00یز با هزار مرد جنگجو - که تحت فرماندهی وی م00اءموریت جلوگ00یری از ح00رکت ام00ام علیه السالم را به عهده داشتند - بدین منزل وارد شد و در این منزل ب00ود ک00ه ام00ام علیه السالم در طی دو سخنرانی کوت00اه م00وقعیت خ00ویش و م00وقعیت خان00دان ب00نی

امیه و انگیزه سفرش را به لشکریان حر ، بیان نمود .عاطفه فرزند فاطمه )س (

ولی قبل از ترجم00ه و بررس00ی این دو س00خنرانی ب00ه چگ00ونگی این تالقی و برخ00ورد امام علیه السالم با ))حر(( و سپاهیانش که نموداری است از عاطفه فرزند فاطمه - سالم الله علیها- و درسی است به همه رهبران جهان و پیشروان انقالب و قی00ام ،

از زبان مورخان دقت می کنیم : امام پس از ورود به منزل ))شراف (( دس00تور داد جوان00ان پیش از طل00وع ص00بح ب00ه سوی فرات رفته و بیش از حد معمول و مورد نیاز آب برای خیمه ها حمل نماین00د . قبل از ظهر همین روز و در می00ان گرم00ای ش00دید ح0ر بن یزی00د در راءس ه0زار نف0ر مسلح وارد این سرزمین گردید چون حسین بن علی علیهما السالم شدت عطش و تش0نگی ت0واءم ب0ا خس0تگی و س00نگینی س00الح وگ0رد و غب0ار راه را در س00پاهیان ح0ر مشاهده نمود ، به یاران خویش دستور داد که آنها و اسبهایشان را سیراب نماین00د .

و طبق معمول ب00ر آن مرکبه00ای از راه رس00یده آب بپاش00ند . ی00اران آن حض00رت ن00یز طبق دستور وی عمل نموده از یک طرف اف00راد را س00یراب می کردن00د و از ط00رف دیگر ظرفها را پر از آب نموده و به جلو اسبها می گذاشتند و از طرف دیگر به یال

و کاکل و پاهای آنها آب می پاشیدند . یکی از سپاهیان ))حر(( به نام ))علی بن طع00ان مح00اربی (( می گوی00د : من در اث00ر تشنگی و خستگی شدید پس از همه س00ربازان و پش00ت س00ر س00پاهیان توانس00تم ب00ه منطقه ))شراف (( و محل اردوی سپاه وارد گ00ردم در آن هنگ00ام چ00ون هم00ه ی00اران حسین سرگرم سیراب نمودن لشکریان بودن00د کس00ی ب00ه من توج00ه ننم00ود ، در این موقع مرد خوش خو و خوش قیافه ای که از کنار خیمه ها متوجه من گردیده ب00ود و سپس معلوم شد که خود حسین بن علی علیهما السالم اس0ت ب0ه ی0اریم ش0تافت و در حالی که مشک آبی با خود حم00ل می ک00رد خ00ود را ب00ه من رس00انید و گفت ))انخ

الراویة ؛ (( شترت را بخوابان (( . ))ابن طعام (( می گوید من در اثر عدم آش00نایی ب00ا لغت حج00از چ00ون منظ00ور او را نفهمیدم فرمود ))انخ الجمل ؛ (( شتر را بخوابان (( م00رکب را خوابان00دم و مش00غول خوردن آب گردیدم ولی در اثر تشنگی شدید و دست پاچگی ، آب به سر و ص00ورتم می ریخت و نمی توانس000تم ب000ه راح000تی اس000تفاده کنم ، ام000ام فرم000ود : ))اخنثقاء ؛ (( مشگ را فشار ب00ده (( من ب0از هم منظ0ور او را درک ننم00ودم ام0ام ک0ه الس مشک را به دست گرفته بود با دست دیگرش دهانه آن را گرفت تا توانس00تم ب00دون

زحمت و به راحتی سیراب گردمشروع نماز

پس از این محبت و پ00ذیرایی و اس00تراحت مختص00ر موق00ع ظه00ر و وقت نم00از ف00را رسید ، امام به حجاج بن مسروق مؤ ذن مخصوصش فرمود ))اذن یرحمکالله واقم

للصلوة نصلی ؛ (( خدا رحمتت کند اذان و اقامه بگو تا نمازمان را بخوانیم (( حجاج مشغول اذان گردید امام به ))حر(( فرمود تو ن00یز ب00ا م00ا نم00از می خ00وانی ی00ا مستقل و با سپاهیانت می خوانی ؟ عرضه داشت نه ، ما هم با شما و در یک ص00ف

به نماز می ایستیم . امام در جلو و یارانش و ))حر(( و سپاهیانش در پشت س00ر آن حض00رت ایس00تادند و

نماز ظهر را با آن حضرت به جای آوردند .سخنرانی امام

پس از تمام شدن نماز حسین بن علی علیهما السالم در ح00الی ک00ه ب00ه شمش00یرش تکیه کرده و در پایش نعلین بود و لباسش را پیراهنی ساده و عبایی ع00ربی تش00کیل

می داد ، رو به طرف مردم ایستاد و خطاب به آنان چنین فرمود : ها معذرة الی الله والیکم . . . ؛ (( م00ردم ! س00خنان من اتم00ام حجت ها الناس ان ))ای است بر شماها و انجام وظیفه و رف00ع مس00ؤ ولیت در پیش00گاه خ00دا ، من ب00ه س00وی شما حرکت ننمودم مگر آنگاه که دعوتنامه ها و پیکهای شما به س00وی من س00رازیر گردید که ما امام و پیشوا نداریم دعوت م00ا را بپ00ذیر و ب00ه س00وی م00ا ح00رکت کن ت00ا خداوند به وسیله تو ما را هدایت و رهبری نماید . اگر ب00دین دعوته00ا وف00ادار و پایبن00د هستید اینک ک00ه من ب00ه س00وی ش00ما آم00ده ام بای00د ب00ا من پیم00ان محکم ببندی00د و در همکاری و همیاری با من از اطمینان بیشتری برخوردارم سازید و اگ00ر از آم00دن من

ناراضی هستید حاضرم به محلی که از آنجا آمده ام مراجعت نمایم (( . سپاهیان حر در مقابل گفتار امام علیه السالم سکوت اختیار کردن00د و ج00واب مثبت

یا منفی از سوی آنان ابراز نگردید . و بدین صورت نماز ظهر با سخنان امام علیه الس00الم پای00ان پ00ذیرفت ت00ا وقت نم00از عصر فرا رسید و این نماز نیز با امامت حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم و ش00رکت یاران آن حضرت و سپاهیان ))حر(( اقامه گردید و پس از نماز امام علیه السالم به عنوان دومین سخنرانی باز هم سخنانی ایراد فرم00ود ک00ه در ص00فحه آین00ده مالحظ00ه

می نمایید .سخنرانی امام )ع ( بعد از نماز عصر در شراف

متن سخنقواالله وتعرفواالحق کم ان تت هاالناس فان ))اما بعد : ای

الهله یکن ارضی لله ونحن اهلبیت محمدصلی الله علیه و آله و سلم اولی بوالیة هذا اال مر

من هؤالء المدعین ما لیس لهم والسائرین بالجور

00ه والعدوان وان ابیتم اال الکراهة لنا والجهل بحقنا وکان راءیکم اال ن غیر م00ا اتتنی بکتبکم انصرف عنکم(( .

ترجمه و توضیح لغات

السائرین بالجور والعدوان : عمل کنندگان به ستمگری و دشمنی مردم ؛ می گوین00د0اءبی ، اب0اء( : ة : به آن س0نت عم0ل ک0رد . ابیتم )از ابی ، ی ن ة : وسار بالس ن سارالس

امتناع کردن .ترجمه و توضیح

چنانکه در فصل پیش مالحظه فرمودید امام علیه الس00الم در م00نزل ))ش00راف (( ب00ا ح00ربن یزی00د و س00پاه وی ک00ه اولین س00پاه اع00زامی از ط00رف ابن زی00اد ب00ود ب00ه هم رسیدند . بعد از اتمام نماز ظهر و سخنرانی امام علیه السالم نماز عصر را نیز ه00ر دو سپاه به امامت حسین بن علی انجام دادند آنگاه امام سخنرانی دوم خود را بعد

از نماز عصر خطاب به سپاهیان ))حر(( چنین ایراد فرمود : ))مردم ! اگر از خدا بترسید و بپذیری00د ک00ه ح00ق در دس00ت اه00ل ح00ق باش00د م00وجب خش00نودی خداون00د خواه00د گردی00د و م00ا اه00ل بیت پی00امبر ب00ه والیت و ره00بری م00ردم شایسته تر و سزاوارتر از اینها )بنی امیه ( می باشیم که به ناحق مدعی این مق00ام بوده و همیشه راه ظلم و فساد و دشمنی با خدا را در پیش گرفته اند و اگر در این راهی ک00ه در پیش گرفت00ه ای00د پافش00اری کنی00د و از م00ا روی بگردانی00د و ح00ق م00ا را نشناسید و فعال خواسته شما غیر از آن باشد که در دعوتنامه های شما منعکس بود

، من از همین جا مراجعت می کنم (( . چون سخن امام علیه السالم به پایان رسید ، ))ح00ر(( اظه00ار داش00ت ک00ه م00ا از این

دعوتنامه ها خبری نداریم . امام به ))عقبة بن سمعان (( دستور داد دو خ00رجین ک00ه ممل00و از نام00ه ه00ای م00ردم کوفه بود حاضر نمود ولی ))حر(( باز هم از این نام00ه ه00ا اظه00ار بی اطالعی ک00رد و

گفتگویی در میان وی و امام واقع گردید که در فراز آینده مالحظه خواهید نمود .سه نکته مهم در این سخنرانی

امام علیه السالم در این سخنرانی به سه نکته بسیار جالب و حساس اشاره نمودهاست :

- معرفی اهل بیت و خاندان پیامبر و بیان پاکی و طهارت وقداست آنها که در اثر1 این پاکی و طهارت ، از خداوند متعال مقام والیت و سرپرستی امت به آنان محول

گردیده است . - معرفی مخالفان خویش که آنان مردمانی ستمگر و فاسد بوده و به ن00احق و از2

راه ظلم و زور حکومت مسلمانان را به دست گرفته اند .

و اما سومین نکته ای که در هر دو سخنرانی امام علیه السالم به آن تکیه شده این است که امام علت و انگ00یزه س00فر خ00ویش را ب00ه س00وی کوف00ه )ن00ه انگ00یزه قی00ام و مبارزه اش را( صریحا روشن ساخته اس00ت ک00ه این س00فر طب00ق دع00وت م00ردم این شهر بوده نه ابتدائا و بدون دعوت و اگر مردم این شهر که حاضرین ن00یز ج00زء آنه00ا هستند از دعوت خود نادم و پشیمان گردی00ده ان00د ام00ام ن00یز حاض00ر اس00ت از هم00ان

راهی که آمده مراجعت کند .اگر حسین بن علی )ع ( آزاد بود به مدینه مراجعت می فرمود ؟

منتهی در اینج00ا این س00ؤ ال مط00رح می گ00ردد ک00ه اگ00ر واقع00ا م00ردم کوف00ه و در آن برهه ، سپاهیان ))حر(( امام را آزاد می گذاشتند آن حضرت به سوی مدینه باز می

گشت و دست از مبارزه ای که در پیش گرفته بود می کشید ؟ باید پاسخ این سؤ ال را از متن سخنان امام علیه السالم ب00ویژه از همین س00خن آن حضرت که در منزل ))شراف (( بیان ک00رده اس00ت ب00ه دس00ت آورد ؛ زی00را از این دو سخنرانی امام به وض00وح پیداس00ت ک00ه س00خنان وی جنب00ه اتم00ام حجت دارد و ب00رای قطع هر نوع عذر و بهانه از سوی آن گروه از مردم کوفه بوده است که آن حضرتها معذرة الی الله والیکم ؛ (( یع00نی این این حقیقت را به صراحت بیان داشت : ))ان

سخنان من اتمام حجت است برای شما و رفع مسؤ ولیت در پیشگاه خدا(( . حسین بن علی علیهما السالم با این بیان می خواهد به آنان تفهیم کند که آمدن من ب00ه ش00هر ش00ما جنب00ه ته00اجم و حمل00ه ب00ه این ش00هر و مردم00ان آن را ن00دارد و اگ00ر کارگزاران بنی امیه ب0رای ب0ه وج0ود آوردن ج0و مس0موم چ0نین تبلیغ0ات س0وئی راه بیندازن00د ، ک00ذب محض و خالف واق00ع می باش00د بلک00ه این س00فری اس00ت ک00ه طب00ق

دعوت قبلی مردم کوفه انجام گرفته است . و اما اصل موضوع و مساءله مبارزه و یا انصراف و برگشت ام00ام علی00ه الس00الم از آن منطقه بدان معنا نیست که اگ0ر م00ردم کوف0ه از دع0وت خ0ویش منص00رف ش00ده باشند آن حضرت هم به خانه خود برمی گردد و دس00ت از مب00ارزه ب00رمی دارد بلک00ه منظور آن حضرت این است که در صورت انصراف مردم کوفه از دع00وت و وع00ده پشتیبانی و همکاری ، ما هم به این شهر نمی آییم و اما اصل عدم بیعت با یزی00د بن معاویه و ادامه مبارزه با وی همچنان به قوت خود باقی است اگرچه به کشته شدن ما منجر شود منتهی این مبارزه اگر در کوفه نباشد در هر نقطه دیگ00ر امک00ان پ00ذیر است ؛ زیرا اگر منظور امام علیه السالم غ00یر از این ب00ود و اگ00ر دس00تگاه حکوم00تی همین اندازه احساس می نمود که حسین بن علی علیهما السالم ن00ه تنه00ا دس00ت از مبارزه کشیده بلکه قاطعیت خود را از دس00ت داده و ح00الت ش00ک و تردی00د ب00دو راه

یافته است هیچگاه حاضر نبود با آن حضرت درگیر شود ؛ زیرا می دانس00ت ک00ه ایندرگیری برای حکومت بنی امیه سنگین خواهد بود .

خالصه درگیری سپاه یزید با امام علیه السالم و آن جنگ و خونریزی دلیل محکم و روشنی

است بر عدم انصراف امام علیه السالم از مبارزه . گذشته از این هریک از سخنان امام از مدینه ت00ا ش00هادت ن00یز دلی00ل و گ00واه دیگ00ری

است بر آن عزم راسخ و تصمیم قاطع و خلل ناپذیر . یف فی الله افضل(() ( . ((103او که می گوید : ))فقتل إ مری ء بالس( . ((104او که می گوید : ))ساءمضی وما بالموت عار علی الفتی (()

ة(() االذل ( . ((105او که می گوید : ))هیهات مناو ک00ه می گوی00د : ))الاعطیهم بی00دی اعط00اء ال00ذلیل وال اف00ر منهم فرارالعبی00د(()

106)) . )( . ((107او که می گوید : ))ویزید شارب الخمور . . . ومثلی الیبایع مثله(()

ة من نفسی (() ( . ((108او که می گوید : ))والله الاعطی الدنی آری ، او که دیدش این است به هیچ قیمتی حاضر نیست از مب00ارزه ای ک00ه در پیش

گرفته است و از هدفی که تعقیب می کند دست بردارد .خالصه

آزاد بودن امام علیه السالم از سوی م00ردم کوف00ه کوچک00ترین اث00ر مثبت و منفی در اصل مبارزه آن حضرت نداشت همانگونه که اصل دعوت آنان نمی توانست انگیزه

و علت مبارزه و قیام آن حضرت باشد .در پاسخ حر

متن سخناءقول م00ا ق00ال اخ00واال 00ونی وس00 ))افبا لموت تخوفنی وهل یعدو بکم الخطب ان تقتل

وس ال بن عمه وهو یرید نصرة رسواللله صلی الله علیه و آله و سلم (( . ساءمضی وما بالموت عار علی الفتی

اذا ما نوی حقا وجاهد مسلما

جال الصالحین بنفسه وآسا الر وفارق مثبورا وخالف محرما

اقدم نفسی ال ارید بقاءها لتلقی خمیسا فی الهیاج عرمرما

فان عشت لم اذمم وان مت لم الم(109کفی لک ذال ان تعیش وتزغما)

ترجمه و توضیح لغات )) یعدو بکم الخطب ان تقتلونی : عدو : (( سرعت . خطب : امر عظیم و خطرناک ، این جمله دارای مفهوم کنایی است یعنی آیا از شما کاری بجز کش00تن من س00اخته است ؟ اوس : نام قبیله ای است از اعراب مدین00ه . ف00ارق فراق00ا : دوری جس00تن . مثبور : مطرود و ملعون کنایه از شخص کافر است . خمیس : لشکر ؛ زی00را لش00کر از پنج بخش تشکیل می گردد . هیاج : جنگ . عرمرم )صفت است برای خمیس ( :ت )از ع00اش عیش00ا( : زن00دگی ک00ردن . لم الم شدید و لشکری بزرگ و ق00وی . عش0000رغم )از رغم( : )متکلم وحده مجه0ول از الم ، یل00وم ( : ن00اراحتی و درد و ع0ذاب . ت

ذلت و خواری .ترجمه و توضیح

به طوری که در توضیح فراز قبلی اشاره نمودیم در منزل ))شراف (( پس از آنک00ه سخنرانی دوم امام به پایان رسید و دعوتنامه های م00ردم کوف00ه را در اختی00ار ح00ر و سپاهیانش قرار داد و حر همچنان اظهار بی اطالعی می نمود در می00ان آن حض00رت و حر درباره حرکت ام00ام علی00ه الس00الم گفتگ00و و ج00روبحث ش00د ؛ زی00را ام00ام علی00ه السالم می خواست به حرکت خود به سوی کوفه ادامه بدهد و ح00ر تص00میم گرفت00ه بود طبق ماءموریتی که ب00ر وی مح00ول ش00ده ب00ود از ح00رکت آن حض00رت جلوگ00یری

نماید . ولی چون حر دید امام علیه السالم در تصمیم خود قاطع است و به هیچ وجه حاضر نیست در مقابل ماءموریت وی انعطاف و نرمش نش00ان بده00د ، چ0نین گفت : ح0ال که شما تصمیم به حرکت گرفته اید بهتر است مسیری را برای خود انتخاب کنید که

نه به کوفه وارد شوید و نه به مدینه باز گردید تامن از فرصت اس00تفاده کنم و نام00های صلح آمیز به ابن زیاد بنویسم شاید خداوند مرا از درگیری با تو نجات بخشد .

هد لئن ی اش00 ک ف00ان 00ه فی نفس00 00رک الل ی اذک حر این جمله را نیز اض00افه نم0ود : ))ان ق00اتلت لتقتلن ؛ (( این نکت00ه را ن00یز ی00ادآوری می کنم و هش00دارت می دهم ک00ه اگ00ر

دست به شمشیر ببری و جنگی آغاز کنی ، صددرصد کشته خواهی شد(( . و چون گفتار حر بدینجا رسید و امام این هشدار تواءم با تهدید را از ح00ر ش00نید ، در پاسخ وی چنین فرمود : ))افبالموت تخوفنی وهل یعدوبکم الخطب ان تقتلونی . . . ؛ (( آیا مرا با مرگ می ترسانی و آیا بیش از کشتن من ن00یز ک00اری از ش00ما س00اخته است . من در پاسخ تو همان چند بیت را می خ0وانم ک0ه ب0رادر م00ؤ من ))اوس00ی (( آنگاه که می خواست به یاری پیامبر بشتابد و در جنگ شرکت کند ب00ه پس00رعمویش

که مخالف حرکت وی بود انشاد نمود و چنین گفت : من به سوی مرگ خواهم رفت ک00ه م00رگ ب00رای ج0وانمرد نن00گ نیس00ت آنگ00اه ک0ه او

معتقد به اسالم و هدفش حق باشد . و بخواهد با ایثار جانش از مردان نیک حمایت و ب00ا جنایتک00اران مخ00الفت نم00وده واز

دشمنی خدا دوری گزیند . من جانم را در طبق اخالص می گ00ذارم و دس00ت از زن00دگی می ش00ویم ت00ا در جنگی

سخت با دشمنی بس بزرگ مواجه شوم . من اگر زنده بمانم پشیمانی ندارم و نه اگ00ر بم00یرم ن00اراحتی ، ولی ب00رای ت00و همین

بس که چنین زندگی ذلت بار و ننگینی را سپری کنی (( . حر با ش00نیدن این پاس00خ قطعی ب00ا خش00م و ن00اراحتی ، خ00ود را کن00ار کش00ید و از آن

حضرت جدا گردید . در ادب الحسین می گوید چون مفهوم این اشعار مورد اعجاب و تحسین امام علیه السالم بوده لذا در طول سفر خویش به سوی عراق چندین بار به این ابیات متمثل

گردیده و آنها را در موارد مختلف و مکرر می خواند . و تمثل امام به این اشعار و تکرار آنها نیز نشانگر این است که هدف آن حضرت از این حرکت ، یاری کردن بر دین و آیین جدش و جهاد در راه اسالم و دفاع از برنامه ها و قوانین قرآن و حفظ احکام آن از زوال و اضمحالل بوده است ؛ جه00ادی ک00ه از بزرگترین فریضه های الهی و پیروی کردن از سنت نیک رسول الله صلی الله علی00ه

و آل00ه س00ت و در این راه ن00یز از مق00ام و من00ال و زن00دگی و ح00تی از ج00ان خ00ود وعزیزانش دست شسته بود .

آری هرکس در این راه جهاد کند و کش0ته ش0ود م0ورد مالمت نیس0ت و آن کس ک0همالزم بیت و خانه خویش گردیده و در این راه قدم به میدان مبارزه و

( .110جهاد نگذارد تا زنده است مورد مالمت ونکوهش خواهد بود)در منزل بیضه

متن سخنها الناس ان رسواللله صلی الله علیه و آله قال ))ای

واللله یعم00ل ة رس00 ن لحرامالله ناکثا عهده مخالف00ا لس00 من رای سلطانا جائرا مستحالر علیه بفعل فی عبادالله باال ثم والعدوان فلم یغی

وال قول کان حقا علی الله ان یدخله مدخله اال یطان وان هؤالء قد لزموا طاعة الش

حمن واظهروا الفساد وترکوا طاعة الرلوا الحدود واستاءثروا بالفیء وعط

ر موا حال له وانا احق ممن غی وا حر امالله وحر واحلمونی کم ال تسل وقد اتتنی کتبکم وقدمت علی رسلکم ببیعتکم ان

وال تخذلونی فان اتممتم علی بیعتکم تصیبوا رشدکم فاناالحسین بن علی وابن فاطمة بنت رسواللله نفسی

مع انفسکم واهلی مع اهلکم ولکم فی اسوة وان لم تفعلوا ونقضتم عهدکم

فتم بیعتی من اعناقکم ماهی لکم بنکر وخللقد فعلتموها باءبی واءخی وابن عمی مسلم

فالمغرور من اغتر بکم فحظکم اخطاءتم ما ینکث علی نفسه عتم ومن نکث فان ونصیبکم ضی

الم علیکم ورحمةالله وبرکاته(() ( .111وسیغنی الله عنکم والسترجمه و توضیح لغات

نکث عهد : پیمان شکنی . مدخل )به فتح میم ( : محل دخول و منزلگ00اه و در اینج00اتیثار : ب00ه منظور از آن ، عذابی است که سلطان جائر بدان مبتال خواهد گردید . اس00 خود اختصاص دادن . فیء : ثروت و حقوقی که به خان00دان پی00امبر اختص00اص دارد .مه ( : ترک نمودن . رشد : سعادت و خوشبختی مونی )از سل احق : سزاوارتر . تسل

. اسوة : الگو ، پیشرو . نکر : کار بی سابقه . مغرور : گول خورده .ترجمه و توضیح

پس از حرکت از منزل ))شراف (( هردو قافله به موازات و در نزدیکی هم00دیگر در حرکت بودند در منازل و در محلهایی که امک00ان آب و اس00تراحت بیش00تر ب00ود ه00ردو قافله با هم فرود می آمدند و یکی از این منازل منزل بیضه بود که در آنجا فرصتی به امام دست داد تا باز هم با سپاهیان ))حر(( سخن بگوید و حقایقی را ب00ا آن00ان در میان بگذارد و علت قی00ام و ح00رکت و انگ00یزه مب00ارزه خ00ویش را تش00ریح کن00د این00ک

(112ترجمه این سخنرانی ) ))مردم ! پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود هر مسلمانی با س0لطان زورگ00ویی مواجه گردد ک00ه ح00رام خ00دا را حالل نم00وده و پیم00ان الهی را درهم می ش00کند و ب00ا س00نت و ق00انون پی00امبر از در مخ00الفت درآم00ده و در می00ان بن00دگان خ00دا راه گن00اه و معصیت و عدوان و دشمنی در پیش می گیرد ولی او در مقاب00ل چ00نین س00لطانی ب00ا عمل و یا با گفتار اظهار مخالفت ننماید بر خداوند است که این فرد )ساکت ( را به

محل همان طغیانگر در آتش جهنم داخل کند . مردم ! آگاه باشید اینان )بنی امیه ( اطاعت خدا را ترک و پیروی از ش00یطان را ب00ر خود فرض نموده اند فساد را ترویج و ح00دود الهی را تعطی00ل نم00وده ، فی ء را )ک00ه مختص به خاندان پیامبر است ( به خود اختصاص داده اند . حالل و حرام و اوام00ر و نواهی خداوند را تغییر داده اند و من به رهبری جامع00ه مس00لمانان از این مفس00دین

که دین جدم را تغییر داده اند شایسته ترم . گذشته از این حقایق ، مضمون دعوتنامه هایی که از ش00ما ب00ه دس00ت من رس00یده و پیکهایی که از سوی شما به نزد من آمده اند این بود که ش00ما ب00ا من بیعت ک00رده و پیمان بسته اید که مرا در مقابل دشمن تنها نگذارید و دس00ت از ی00اری من برنداری00د اینک اگر بر این پیمان خود باقی و وفادار باشید ب00ه س00عادت و ارزش انس00انی خ00ود دست یافته اید ؛ زیرا من حسین فرزند دختر پیامبر و فرزند علی هس00تم ک00ه وج00ود من با شما مسلمانان درهم آمیخته و فرزندان و خ00انواده ش00ما ب00ه حکم فرزن00دان و

خانواده خود من هستند )در میان من و مسلمانان جدایی نیست ( ک00ه ش00ما بای00د ازمن پیروی کنید و مرا الگوی خود قرار دهید .

و اگر با من پیمان شکنی نمودید وبر بیعت خ00ود ب00اقی نماندی00د ب00ه خ00دا س00وگند این عمل شما نیز بی سابقه نیست و تازگی ندارد ک00ه ب00ا پ00درم و ب00رادرم و پس00رعمویم مسلم نیز این چینن رفتار نمودید و با آنان از در غدر و پیم00ان ش00کنی درآمدی00د پس آن کس گول خورده است که به حرف شما اعتم00اد کن00د و ب00ه پیم00ان ش00ما مطمئن شود . شما مردمانی هستید که در به دس00ت آوردن نص00یب اس00المی خ00ود راه خط00ا پیموده و سهم خود را به رایگان از دست داده اید و ه00رکس پیم00ان ش00کنی کن00د ب00ه ضرر خودش تمام خواهد گردی00د و امی00د اس00ت خداون00د م00را از ش00ما بی نی00از س00ازد

والسالم (( .باز هم بیان انگیزه قیام

حس00ین بن علی علیهم لس00الم در این س00خنرانی خ00ود ، مفاس00د و جنای00ات دش00من نیرومند و ستمگر اسالم همچون بنی امیه را با تمام قدرت و کمال و شهامت مورد بررسی قرار داده و وضع آنان را با موقعیت م00ذهبی و مس00ؤ ولیت ره00بری خ00ویش مقایسه و تطبیق می کند و بدین گونه علت و انگیزه حرکت و قیامش را ب00ا اس00تناد به گفتار رسول خدا صلی الله علیه و آله برای چندمین بار توضیح می دهد و مبارزه با حکومت اموی را که ب00ه ص00ورت ی00ک فریض00ه و ی00ک مس00ؤ ولیت و وظیف00ه ب00ر آن حض00رت متوج00ه گردی00ده اس00ت را اعالم می نمای00د . حکوم00تی ک00ه اس00الم را ملعب00ه خویش قرار داده و دست به تغییر و تحریف احکام قرآن و قوانین پیامبر زده اس00ت همان انگیزه ای که به هنگام ح00رکت از مدین00ه در وص00یتنامه اش ت00ذکر داد و هم00ان

هدفی که آن روز برادرش محمد حنفیه را در جریان آن قرار داد : انگیزه قیام و مبارزه من پیدایش ظلم و فساد و تغییر قوانین اسالم است . و هدف از این حرکت انقالبی ، جز امر به معروف و نهی از منک00ر و از بین ب00ردن مفاس00د و پیاده کردن احکام فراموش شده و تغییر یافته اسالم چیز دیگ00ر نیس00ت : ))اری00د ان

آمر بالمعروف وانهی عن المنکر واسیر بسیرة جدی . . . (( . ر علیه بفعل و در این سخنانش هم می گوید : ))من رای سلطانا جائرا . . . فلم یغی

. . . کان حقا علی الله ان یدخله مدخله . . . ((و این است انگیزه قیام حسین بن علی علیهما السالم از زبان آن حضرت .

قرآن مجید هم علت انقراض و از هم پاشیده شدن ملتها و شکست قوانین انبی00ا را عملی نبودن مساءله امر به معروف و نهی از منکر معرفی نموده و چنین می گوید

ة ینهون عن الفساد () ( . ((113: )) )فلوال کان من القرون من قبلکم اءولوا بقی

))چرا در نسلهای گذشته یک عده مردم صاحب فکر و دارای عق00ل و ه00وش نبودن00دکه با فسادها مبازره کنند تا در اثر مفاسد ، منقرض و فانی نگردند ؟ ! (( .

شهادت یا اعتراف به واقعیتک ق00د اقمت هد ان در زیارت حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم ک00ه می گ00وییم : ))اش0000ر(( در اینج00ا ش00هادت 00المعروف ونهیت عن المنک ک00وة وام00رت ب لوة واتیت الز الص00 مسلما ب00ه مفه0وم متع0ارف آن یع0نی گ00واهی ک0ردن و اثب00ات ی0ک موض00وع م00ادی و

( ، روی114حقوقی نیست بلکه بیان یک حقیقت معنوی و اعتراف به یک واقعیت )یک هدف مقدس و انگیزه معنوی است .

یع000نی من این موض000وع را می فهمم و این واقعیت را درک و لمس می کنم ک000ه نهضت و قیام تو به منظور امر به معروف و نهی از منکر بود نه ب00رای دع00وت اه00ل کوفه و یا به علل دیگر واگر علل دیگری نیز در این رابطه بوده و تالشهایی ص00ورت گرفته همه آنها مقدمه ای برای تحقق بخش00یدن ب00ر این ه00دف و ب00رای نی00ل ب00ر این

آرمان بود که ))وجاهدت فی الله حق جهاده (( آیا حسین بن علی )ع ( در قیام خویش ب00ه ش00رایط ام00ر ب00ه مع00روف توج00ه ننم00وده

است ؟ ( این س00ؤ ال115این00ک هم00ان گون00ه ک00ه در بخش اول این کت00اب اش00اره نم00ودیم )

مطرح می گردد که فقها و دانشمندان اسالمی امر به معروف و نهی از منکر را ب00ا این شرط مقید می سازند که برای شخص ام00ر ب00ه مع00روف و نهی از منک00ر کنن00ده نباید خطری متوجه گردد ولی در قیام حسین بن علی علیهما الس00الم ک00ه ب00ه ه00دف امر به معروف و نهی از منکر انجام گرفته است به شرط یاد شده توجهی نگردیده و آن حضرت دراین راه از بزرگترین خطر که کشته شدن خود و یارانش با آن وضع فجیع و اسارت زنان و فرزندانش با آن وضع اسف انگیز می باشد اس00تقبال نم00وده است در صورتی که می دانیم احکام فقهی چیزی جز گفتار و رفت00ار پی00امبر اک00رم و

ائمه هدی علیهم لسالم نیست . پاسخ اینکه :

شرط یاد شده یک شرط کلی و عمومی اس00ت و ب00ه م00وارد خ00اص و اس00تثنایی این حکم ناظر نیست . و برای روشن شدن مطلب باید دو موض00وع زی00ر م00ورد توج00ه و

ارزیابی قرار بگیرد : - موقعیت شخص عاصی . 1

- موقعیت امر به معروف و نهی از منکر کننده . 2اول :

اگر گناه و معصیت از کسی صادر می شود که از نظر موقعیت اجتماعی و سیاسی در سطحی است که عمل وی برای دیگران سرمش00ق و الگ00و اس00ت و روش او ب00ه صورت یک بدعت در میان جامعه پیاده خواه0د گردی0د ، در این ص0ورت س0کوت ه0ر مسلمان متعهد و آگاه گناهی است غیر قابل عف00و و معص00یتی اس00ت نابخش00ودنی و باید چنین مسلمانی گرچه امر به معروف و نهی از منک00ر نم00ودن ، منج00ر ب00ه ض00رر مالی و جانی وی گردد ، در مقابل آن قیام کند که در صورت امکان از آن گن00اه ک00ه به صورت یک بدعت در جامعه پیاده می گردد ، جلوگ00یری نم00وده م00رتکب آن را در سر جای خود بنشاند ، و اگر امکانات به این اندازه به وی اجازه نمی دهد ، ح00داقل از راه گفتار ، مخالفت خویش را در مقابل آن عمل اعالم نماید و دیگر نبای00د در این

مورد ، مساءله تاءثیر گفتار و نبودن ضرر مطرح شود . روش گ00روهی از پ00یروان خ00اص ام00یر م00ؤ من00ان علی00ه الس00الم در مقاب00ل عملک00رد

بدعتگزاران و ستمگران ، می تواند شاهد و دلیل بر این گفتار باشد . میثم ها ، حجرها ، ابوذرها و دهها نفر از شیعیان متعهد و شاگردان مکتب تشیع ک00ه در مقابل ستمگران ایس00تادگی نمودن00د ، ن00ه تنه00ا ب00رای دف00اع از کی00ان و موج00ودیت اسالم و والیت و جلوگیری از به وجود آمدن یک خ00ط انح00رافی و التق00اطی و حف00ظ خط اصیل و مستقیم اسالم بلکه گاهی برای جلوگیری از به وجود آمدن کوچک00ترین انحراف و اعوجاج و بر سر یک مساءله و یک حکم به ظاهر کوچک از احکام اس00الم

از جان و مال و منال و از جان فرزندان خویش گذشتند . دوم :

باید شخصیت امر به معروف و نهی از منکر کننده را در نظ00ر گ00رفت ، کس00انی ک00ه مؤ سس و بنیانگذار مذهب و عه00ده دار رس00الت و تبلی00غ احک00ام الهی هس00تند یع00نی پی00امبران و همچ00نین آن00ان ک00ه حاف00ظ و ))علت مبقی00ه (( و ن00یروی پاس00داری از این احکام می باشند یعنی ائمه ه00دی و پیش00وایان م00ذهبی و جانش00ینان آن00ان در مقاب00ل احکام الهی و قوانین آس00مانی وظیف0ه خاص00ی دارن0د خ0ارج از این برداش00ت و حکم

فقهی که در سؤ ال مطرح گردید . و به تعبیر دیگر این حکم فقهی که م00ورد بحث اس00ت مرب00وط ب00ه بن00ده و جنابع00الی است ولی برای انبی00ا و اولی00ا و پاس00داران واقعی اس00الم و ق00رآن وظ00ایفی خ00اص و

سنگین تری وجود دارد که فوق این وظیفه ها و برنامه هاست .

و اگ00ر بن00ا ب00ود ه00ر پی00امبری در انج00ام وظیف00ه و م00اءموریت خ00ویش از راه هم00ان شرایطی که برای عموم وجود دارد پیش برود ن00ه جن00گ و س00تیزی در می00ان آن00ان و

دشمنانشان وجود داشت و نه از احکام و تعالیمشان در روی زمین اثری . حضرت ابراهیم آنگاه که به مب00ارزه ب00ا بت پرس00تی ب00رمی خ00یزد و در مقاب00ل س00یل عظیم انسانها و قدرت طاغوتها قرار می گیرد و یکایک بتها را درهم می ش00کند ، از

هیچ ضرری ترس و واهمه ندارد . و حضرت یحیی که خود ، صاحب رسالت و شریعت نیس00ت بلک00ه پاس00داری ش00رایع گذشته را مستقیما از سوی خدا ب00ه عه00ده گرفت00ه اس00ت در مقاب00ل ط00اغوت زم00ان خویش با یک ازدواج غیرمشروع به مخالفت برخاسته و تا آنجا به این مبارزه ادام00ه

می دهد که سر بریده اش در میان طشتی در مقابل آن طاغوت قرار می گیرد . و این است راز اینکه حسین بن علی علیهم00ا الس00الم همین جری00ان را در ط00ول راه00ا اه00دی الی بغی من کربال تکرار می کند و می فرمای00د : ))ان راءس یحیی بن زکری بغ ایا بنی اسرائیل . . . (( ک00ه پاس00داران وحی و قافل00ه س00االران ش00رایع را وظیف00ه

دیگری است .سکوت کفرگونه

و این همان حقیقتی است که امیرمؤ منان علیه السالم در جنگ صفین بیان داش00ت آنگاه که پیرمردی از شامیان در میان دو صف ظاهر گردید و صدا کرد یا اباالحس00ن یا علی ! با شخص تو کار دارم و می خواهم ت00و را ب00بینم ، آن حض00رت ن00یز از می00ان صفوف لشکر خویش بیرون آمد چون به همدیگر نزدی00ک ش00دند م00رد ش00امی چ00نین

گفت : یا علی ! تو در اسالم دارای سابقه طوالنی و خدمات بس ارزنده و ش00ایانی هس00تی

آیا حاضری پیشنهادی بکنم تا این همه خون مسلمانان بر زمین نریزد ؟ امیرمؤ منان علیه السالم فرمود : پیشنهاد تو چیست ؟ عرضه داشت شما به عراق برگردید و تو باشی و مردم عراق و ما به شام برگردیم و ما باشیم و مردم شام نه

ما مزاحم شما باشیم و نه شما مزاحم ما . امیرمؤ منان علیه السالم در پاسخ وی فرمود : ))پیشنهاد تو را ک00ه از روی عالق00ه و خیرخواهی بود فهمیدم درباره این جنگ من نیز زیاد فکر کردم و شبها را به بی00داری بسر بردم و سر و تهش را مالحظه نمودم باال خره خود را بر س00ر دو راهی جن00گ و کفر یافتم و جن00گ را ب00ر کف00ر ت00رجیح دادم ؛ زی00را خداون00د از اولی00ای خ00ود راض00ی و خشنود نخواهد گردید آنگاه که در روی زمین معصیت شود و آن0ان مه0ر س0کوت ب0ر

لب بزنند و به وضع موجود راضی بوده و دست از ام00ر ب00ه مع00روف و نهی از منک00ر بردارند ، پس جنگ با اینها )معاویه و پیروانش ( را آسانتر از تحمل کردن زنجیرهای

((( . 116جهنم دریافتم ) به طوری که مالحظ00ه می نمایی00د ، ام00یرمؤ من00ان علی00ه الس00الم س00کوت در مقاب00ل گناهان را برای خود گناهی بس ب00زرگ و در س00طح کف00ر و دوری از اس00الم مع00رفی می کند و سکوت اولیای خدا را در مقابل معاصی موجب نارضایی و عدم خشنودی

خدا .در پاسخ ابوهرم

متن سخنة شتموا عرضی فصبرت واخذوا مالی فصبرت ))یا اباهرم ! ان بنی امی

وطلبوا دمی فهربت وایمالله لیقتلونی فیلبسهم الله ذال شامال ی یکونوا اذل من قوم سباء هم حت ط علیهم من یذل وسیفا قاطعا ویسل

( .117اذ ملکتهم امراة فحکمت فی اموالهم ودمائهم(()ترجمه و توضیح لغات

شتم : فحش و ناسزا گفتن . عرض : آبرو . هرب : گریختن . ذل )با ضم ( : خواریو ذلت . شامل : فراگیر ، می گویند شمله : او را فرا گرفت .

ترجمه و توضیح ( ب00ه خ00دمت118در منزل ))رهیمه (( م00ردی از م00ردم کوف00ه ب00ه ن00ام ))اب00وهرم (()

00ذی واللله م00ا ال 00ا ابن رس00 حسین بن علی علیهما السالم رسید و عرضه داش00ت )) ی اخرجک عن حرم جدک ؛ (( چه انگیزه ای تو را واداش00ت ک00ه از ح00رم ج00دت ب00یرون

بیایی ؟ (( . امام علیه السالم در پاسخ وی چنین فرمود : ))ای اباهرم ! بنی امی00ه ب00ا فحاش00ی و ناسزا گویی احترام مرا درهم شکستند من راه صبر و شکیبایی را در پیش گرفتم . و ثروتم را از دستم ربودند ، ب00از هم ش00کیبایی ک00ردم ولی چ00ون خواس00تند خ00ونم را بریزند از شهر خود خارج شدم و به خدا سوگند اینان )بنی امیه ( مرا خواهند کشت و خداوند آنها را ب00ه ذلت فراگ00یر و شمش00یر برن00ده مبتال ک00رده و کس00ی را ب00ر آن00ان مسلط خواهد نمود که به ذلت و زبونیشان بکشاند و به قتلشان برساند و ذلی00ل ت00ر

از قوم سباء گرداند که یک نفر زن به دلخ00واه خ00ود ب00ر م00ال و جانش00ان حک00ومت وفرمانروایی نمود(( .

نتیجه گفتگوهای ام00ام علی00ه الس00الم ب00ا اف00راد مختل00ف ب00رخالف س00خنرانیهای عم00ومی آن حضرت خیلی فشرده و کوتاه و پاسخی را که به ))ابوهرم (( داده است یکی از آن موارد است ولی در عین کوتاهی ضمن معرفی بنی امیه دو موضوع را تذکر داده یا دو مساءله را پیش بینی نموده است : شهادت خویش و سقوط حکومت ب00نی امی00ه

و ذلت آنان . و این سخن امام علیه السالم نیز تاءکیدی است بر تاءکیدات دیگر که آن حضرت با علم و آگاهی ، شهادت را برگزیده و آنچه در آینده به وقوع پیوس00ت او هم00ان را ب00ه

صورت قطع و به طور حتم و یقین پیش بینی می نمود .در پاسخ طرماح بن عدی و یارانش

متن سخنی الرجو ان یکون خیرا ماارادالله بنا قتلنا ام ظفرنا . . . ))اما والله ان

فمنهم من قضی نحبه ومنهم من ینتظر وما بدلوا تبدیال . ة واجمع بیننا وبینهم فی مستقر من رحمتک اللهم اجعل لنا ولهم الجن

ورغائب مذ خور ثوابک . . . ف بن00اوبهم ر راف حتی تتص00 ان بیننا وبین القوم عهدا ومیثاقا ولسنا نقدر علی اال نص00

اال مور فی عاقبة(( .ترجمه و توضیح لغات

00ه قض00اء : قتلنا )فعل مجهول است ( : کش00ته ش00ویم . ظف00ر : پ00یروزی . قض00ی نحب انجام دادن و به اتمام رسانیدن . نحب : عهد و پیمان کشته شدن در راه خدا را نیز نحب گویند ؛ زیرا شهید خود را ملزم ساخته است تا پای جان پیش ب00رود و گوی00ا ب00ا00ة ( : تقر : پایگ00اه . رغ00ائب )جم00ع رغب شهادت خویش به پیمانش وفا می کند . مس00 چیز مورد عالقه و آنچه ثواب و اجر ب00زرگ از آن انتظ0ار می رود . م00ذخور : ذخ0یره

شده . عهد و میثاق : پیمان .ترجمه و توضیح

( می گوید : چهار تن به نام عم00روبن خال00د ، س00عد ، مجم00ع و ن00افع بن119طبری ) هالل به همراهی طرماح بن عدی از کوفه حرکت کرده بودند که در م0نزل ))ع0ذیب الهجانات (( با حسین بن علی علیهما السالم مواجه گردیدند و در ضمن گفتگو با آن حضرت عرضه داشتند : یابن رسول الله ! ))طرم00اح (( در ط00ول راه این اش00عار را

زیاد تکرار می کرد و به جای ))هدی (( برای شتران آنها را می خواند : ))شترمن ! از زجر و فشارم ناراحت نباش و پیش از صبح وهرچه زودترمراح00رکت

بده . بهترین سوارت را بهترین مسافرت را ، تا به مردی برسانی که آقایی و ک00رامت در

سرشت و نژاد اوست . آقاست و آزاد مرد است و دارای سعه ص00در ک00ه خداون00د او را ب00رای انج00ام به00ترین

امور به اینجا رسانده است . ( . 120خدایش تا آخر دنیا نگهدارش باد(()

چون اشعار طرماح که حاکی از اشتیاق فراوان او به درک حضور امام علیه السالم بود در حضور آن حضرت خوانده شد ، امام علیه السالم در پاسخ آنان چنین فرم0ود

:00را . . . ؛ (( ب00ه خ00دا س00وگند ! امی00دوارم اراده و 00ون خی ی الرج00و ان یک ))اما والله ان

خواست خدا درباره ما خیر باشد خواه کشته شویم یا پیروز گردیم (( . آنگاه امام علیه السالم از این مسافران عقیده و طرز تفکر مردم کوف00ه را س00ؤ ال نمود ، عرضه داشتند یابن رسول الله ! اما بزرگان و سران قبای00ل کوف00ه ب00ه ع00الی ترین و سنگین ترین رشوه از سوی ابن زیاد نای00ل گردی00ده ان00د و ام00ا اف00راد دیگ00ر ، قلبشان با شما و شمشیرشان بر علیه شماست . سپس جریان کش00ته ش00دن قیس بن مسهر صیداوی )پیک امام ( را به آن حضرت اطالع دادن0د . ام00ام ب00ا ش00نیدن این خبر تاءسف بار ، این آیه را خواند : ))فمنهم من قضی نحبه . . . ؛ (( گروهی از م00ؤ منان به پیمان خود )شهادت در راه خدا( وفا نمودن00د و گ00روه دیگ00ر در انتظ00ار ، ب00ه سر می برند و عهد و پیمان خویش را تغییر نداده ان0د(( . آنگ00اه ام0ام علی00ه الس0المة . . . ؛ (( خدایا ! بهشت را ب00رای م00ا و چنین دعا نمود : ))اللهم اجعل لنا ولهم الجن آنان قرار بده و ما و آنان را در پایگاه رحمتت به مرغوب00ترین ثوابه00ای ذخ00یره ش00ده

ات نایل بگردان (( . سپس ))طرماح (( سخن آغاز نمود و چنین گفت :

یابن رسول الله ! من به هنگام خروج از کوفه در کن00ار این ش00هر ، گ00روه زی00ادی را دیدم که اجتماع کرده بودند چون انگ00یزه این اجتم00اع را س00ؤ ال ک00ردم گفتن00د : این00ه مردم برای مقابله با حسین بن علی و جنگ با او آماده می شوند ، یابن رسول الل ! تو رابه خدا سوگند که از این سفر برگرد ؛ زیرا من مطمئن نیستم ح00تی ی00ک نف00ر از مردم کوفه به کمک و یاری شما بشتابد و اگر تنها این گ00روه را ک00ه من دی00دم در جنگ ب00ا ت00و ش00رکت کنن00د ، در شکس0ت ت00و ک00افی اس00ت در ص00ورتی ک0ه ه0ر روز وهرساعت که می گذرد بر نیروی انسانی و تسلیحات جنگی آنان افزوده می شود . طرماح ، چنین پیشنهاد کرد : یابن رسول الله ! من فکر می کنم که شما و من ن00یز در رکاب شما ب0ه س00وی ))احب00ا(( ک0ه منطق0ه س00کونت قبیل0ه م00ا ))طی (( و دامن00ه کوههای سربه فلک کشیده است حرکت ک00نیم ؛ زی00را این منطق00ه آنچن00ان از ام00نیت برخوردار و از تعرض دشمن به دور است که در ط00ول ت00اریخ ، قبیل00ه م00ا در مقاب00ل س00الطین ))عس00ان (( و هم00ه س00فید و س00یاه مق00اومت نم00وده و ب00ه جهت وض00ع جغرافیایی ویژه ای که دارد هیچ دشمنی به این نقطه دست نیافت00ه اس00ت ؛ گذش00ته از موقعیت جغرافیایی ، اگر شما ده روز در این نقطه توقف کنید ، تمام افراد قبیله ))طی (( ، سواره و با پای پیاده به یاری شما خواهند شتافت و من خودم تعه00د می کنم که بیس00ت ه00زار نف00ر شمش00یر ب00ه دس00ت و ش00جاع از قبیل00ه ام را ب00ه ی00اری ت00و برانگیزم که در پیشاپیش ش00ما ب00ا دش00من بجنگن00د ت00ا ه00دف و برنام00ه ش00ما روش00ن

گردد . امام در پاسخ و پیشنهاد طرماح فرمود : خدا به تو و به افراد قبیل00ه ات ج00زای خ00یر

بدهد . سپس چ0نین فرم0ود : ))ان بینن00ا وبین الق0وم عه0دا ومیثاق0ا . . . ؛ (( در می0ان م0ا و مردم کوفه عهد و پیمانی بسته شده است و در اثر این پیمان امکان برگشت ب00رای ما نیست تا ببینم عاقبت کار به کجا بینجامد(( . چون طرماح تصمیم ق00اطع ام00ام را دید ، اجازه خواست ت00ا از حض00ور آن حض00رت م00رخص ش00ود و آذوق00ه ای ک00ه ب00رای فرزندانش تهیه کرده است در کوفه به آن00ان برس00اند و هرچ00ه س00ریعتر ب00رای ی00اری

امام به او ، الحق گردد . امام نیز به او اجازه داد . طرماح با عجله به خانواده اش سر زد و در م00راجعت قب00ل از رس00یدن ب00ه ک00ربال از

شهادت امام علیه السالم و یارانش مطلع گردید .تحکیم بخشیدن به ارزشهای انسانی

در این گفتار امام ، مانند هر سخن و خطابه دیگرش نکات حس00اس و ج00البی وج00وددارد که در اینجا تنها به یکی از این نکات اشاره می کنیم .

هر شخصی که وارد میدان مبارزه می گردد و در مقابل جبهه دشمن قرار می گیرد در پی پیروزی و در تعقیب تضعیف دشمن است و حسین بن علی علیهمالسالم ن00یز از این قانون کلی مستثنا نیست منتها شکست و پیروزی از نظر امام علی00ه الس00الم دارای یک مفهوم دیگر و بعد دیگری است که برای هم00ه اف00راد ح00تی تص00ور آن ن00یز امکان پذیر نیس00ت و در قی00ام آن حض00رت ت00اءویالت و برداش00تهای مختل00ف و گ00اهی

متضاد از همین جا و از درک نکردن ابعاد این قیام سرچشمه گرفته است . پیروزی از نظر امام ، انجام دادن یک وظیفه الهی و به پایان ب0ردن ی00ک مس00ؤ ولیت ش00رعی و تحکیم ارزش00های انس00انی اس00ت اعم از اینک00ه در این مس00یر ب00ه پ00یروزی

ظاهری نیز که در همه جنگها و مبارزات منظور و مقصود است نایل گردد یا نه . و لذا می بینیم آنجا که طرماح بن عدی ک00ه یکی از عالق00ه من00دان و ش00یعیان خ00اص خاندان پیامبر و از ارادتمندان امیرمؤ منان و حسین بن علی علیهما السالم اس00ت ، آن حضرت را در جریان امر قرار می دهد و شکست ظاهری آن حض00رت را قطعی و مسلم می داند . و به اصطالح به چاره جویی می نشیند ، آن حضرت ضمن دعا و التماس و درخواست از خداون00د ک00ه ب00ا ش00هدای دیگ00رش در بهش00ت ب00رین و پایگ00اه رحمت قرار داده و از ثوابهای ذخیره شده و درجات وی00ژه نص00یبش گردان00د ، توج00ه طرماح را به یک نکته مهم ک00ه هم00ان مس00ؤ ولیت الهی و تحکیم ارزش00های انس00انی است جلب می نماید که ما با مردم کوفه در ضمن مکاتبات و مالقاتهای حض00وری ، عهد وپیمان بسته ایم ، ما به آنان وعده حرکت به س00وی کوف00ه و ب00ه عه00ده گ00رفتن امامت و رهبری و هدایت مردم این شهر را داده ایم و آنان نیز وعده هر نوع کم00ک و پشتیبانی . و بر ماست که به وعده خود وفادار باشیم گرچه در این راه با هر نوع خطر نیز مواجه گردیم . و م00ردم )کوف00ه ( ن00یز خ00ود دانن00د ب00ه وع00ده و عه00د پیم00ان

خویش وفادار باشند یا پیمان شکن . واین است امتی0از وف0رق ی0ک ام0ام و ره0بر روح0انی ومعن00وی ب0ارهبران وپیش0وایان

سیاسی .(121سخنی با عبیدالله بن حر جعفی )

متن سخن))یابن الحر ان اهل مصرکم کتبوا الی اءنهم مجتمعون علی نصرتی

وساءلونی القدوم علیهم ولیس االمر علی مازعموا وان علیک ذنوبا کثیرة فهل لک من توبة تمحو بها ذنوبک ؟ . . .

ک وتقاتل معه . تنصروا ابن بنت نبی. . اما اذا رغبت بنفسک عنا فال حاجة لنا فی فرسک

ین عضدا خذ المضل وال فیک وما کنت متی انصحک کما نصحتنی ان استطعت ان ال تسمع صراخنا وان

وال تشهد وقعتنا فافعل فوالله ال یسمع م) ((( .122واعیتنا احد وال ینصرنا اال اکبهالله فی نار جهن

ترجمه و توضیح لغاتد : ن00یرو ، رغب عنه : اعراض نمود . مضلین )از ضل( : گمراهان ، منح00رفین . عض00

کمک . صراخ : فریاد ، صدای استمداد . وقعة : جنگ . واعیة : ناله ، فریاد .ترجمه و توضیح

00ه بن ح00ر جعفی (( ن00یز در این در منزل بنی مقاتل به امام اطالع دادند که ))عبیدالل منزل اقامت گزیده است ، امام علیه السالم نخست حج0اج بن مس0روق را ب0ه ن0زد وی فرستاد ، حجاج گفت : ای فرزند حر ! هدیه گرانبها و ارمغان پرارجی ب00رای ت00و آورده ام اگر بپذیری ، اینک حسین بن علی علیهما السالم به اینجا آم00ده اس00ت وت00و را به یاری می طلبد ، به او بپیوندی تا به ثواب و سعادت بزرگی نایل گردی که اگ00ر در رکاب او بجنگی به ثواب بی حدی رسیده ای و اگر کشته شوی به ش00هادت نای00ل

شده ای . عبیدالله بن حر گفت : به خدا سوگند ! من از شهر کوفه بیرون نیام00دم مگ00ر اینک00ه اکثر مردم این شهر ، خود را به جنگ او و س00رکوبی ش00یعیانش آم00اده می کردن00د و برای من مسلم است که او در این جن00گ کش00ته خواه00د ش00د و من توان00ایی ی00اری و

کمک او را ندارم و اصال دوست ندارم که او مرا ببیند و من او را . حجاج به نزد امام علیه السالم بازگشت و پاسخ ))ابن حر(( را به عرض وی رسانید خود امام با چند تن از اصحابش به نزد عبیدالله آم00د و او از ام00ام اس00تقبال نم00ود و

خوشامد گفت . خود عبیدالله جریان این مالقات را چنین توصیف می کند که : چ00ون چش00مم ب00ه آن حضرت افتاد ، دیدم من در دوران عمرم زیب00اتر و چش00م پ00ر کن ت00ر از او ندی00ده ام ولی در عین حال به هیچکس مانند او دلم نس00وخته اس00ت و هیچگ00اه نمی ت00وانم آن

منظره را فراموش کنم که وقتی آن حضرت حرکت می کرد چند کودک ن00یز دور اورا گرفته بودند .

))ابن حر(( می گوید : چون به قیافه امام تماشا کردم ، دیدم رنگ محاسنش شدیدا مشکی است پرسیدم که رنگ طبیعی است یا از خضاب استفاده کرده ای00د ؟ ام00ام پاسخ داد ای ابن حر ! پیری من زودرس بود . و از این گفتار امام فهمیدم ک00ه رن00گ

خضاب است . 00ه و آن حض00رت به هرحال ، پس از تعارفات و سخنان معمولی ک0ه در می00ان عبیداللرکم ؛ (( رد و بدل شد امام خطاب به وی چنین فرمود : ))یا ابن الحر ان اه00ل مص00 پسر حر ! مردم شهر شما )کوفه ( به من نامه نوشته اند که همه آنان بر نص00رت و ی00اری من اتح00اد نم00وده و پیم00ان بس00ته ان00د و از من درخواس00ت ک00رده ان00د ک00ه ب00ه شهرشان بیایم ولی حقیقت امر برخالف آن است که آنان به من نگاش00ته ان00د و ت00و در دوران عمرت گناهان زیادی را مرتکب شده و خطاه00ای ف00راوانی از ت00و س00رزده

است آیا می خواهی توبه کنی و از آن خطاها و گناهها پاک گردی ؟ (( . 00ل ک وتقات ر ابن بنت نبی عبیدالله گفت : مثال چگونه توبه کنم ؟ امام فرم00ود : ))تنص00 مع00ه ؛ (( فرزن00د دخ00تر پی00امبرت را ی00اری ک00رده و در رک00اب وی ب00ا دش00منان او

بجنگی (( . عبیدالله گفت : به خدا سوگند ! من می دانم که هرکس از فرمان ت0و پ0یروی کن00د ، به سعادت و خوشبختی ابدی نایل شده اس00ت ولی من احتم00ال نمی دهم ک00ه ی00اری من به حال تو سودی داشته باشد ؛ زیرا در کوفه کسی را ندیدم که مصمم به یاری و پشتیبانی شما باشد و به خ00دا س00وگندت می دهم ک00ه از این ام00ر مع0افم ب0داری ؛ زیرا من از مرگ سخت گریزانم ولی این00ک اس00ب مع00روف خ00ود ))ملحق00ه (( را ب00ه حضورت تقدیم می کنم اسبی که تا حال به وسیله آن دش00منی را تعقیب نک00رده ام جز اینکه به اورسیده ام و هیچ دشمنی با داشتن این اسب مرا تعقیب ننموده است

مگر اینکه از چنگال او نجات یافته ام . امام علیه السالم در پاسخ وی چنین فرمود :

))اما اذا رغبت بنفسک عنا . . . ؛ (( حال که در راه ما از نثار جان امتن00اع می ورزی ما نیز نه به تو نیاز داریم و نه به اسب تو زیرا من از افراد گم00راه ب00رای خ00ود ن00یرو

نمی گیرم (( . آنگاه امام این جمله را نیز اضافه نمود :

))همان گونه که تو بر من نصیحت نمودی من نیز نصیحتی به تو می کنم ک00ه ت00ا می توانی خود را به جای دوردستی برسان تا صدای استغاثه ما را نشنوی و جنگ م00ا را نبینی ؛ زیرا به خدا سوگند ! اگر صدای استغاثه ما به گوش کسی برسد و ب00ه ی00اری

ما نشتابد خدا او را در آتش جهنم قرار خواهد داد(( . عبیدالله از این سخنان پندآمیز امام پند نگرفت و به سپاه وی نپیوست ولی ت00ا آخ00ر عمر از این جریان اظهار ندامت و پشیمانی می نمود و ب00رای از دس00ت دادن چ00نین

سعادتی ابراز تاءسف و تاءثر می کرد . نمونه ای از تاءثر او را از اشعار زیر که خویشتن را م00ورد خط00اب وس00رزنش ق00رار

داده است می توان به دست آورد . ))آه ! از حسرت و تاءسف سنگین ک00ه ت00ا زن00ده هس00تم در می00ان س00ینه و گل00ویم در

حرکت است و بی قرارم کرده است . آنگاه که حسین بر اهل نفاق و ستم پیشگان از مثل من یاری می طلبید .

آنگاه که حسین می خواست برای برانداختن اهل ضالل و نفاق به یاریش بشتابم . آری ، اگ00ر آن روز از راه ج00ان ، ی00اری و مواس00اتش می نم00ودم در روز قی00امت ب00ه

( .123شرافتی بس بزرگ نایل می شدم (()وین جهد می کند که بگیرد غریق را

با مطالعه جریان مالقات امام با ))عبیدالله بن حر(( و درخواس00ت کم00ک از وی این سؤ ال در ذهن خواننده نقش می بندد که دعوت نمودن ام0ام از ی0ک نف0ر راه0زن و جنایتکار معروف جهان عرب که هیچ عالقه ای به آن حضرت نداش00ته و از مخ00الفین و دشمنان امیر مؤ منان علیه السالم بوده است و از طرفی مرخص کردن گ00روهی

( افرادی که فداکاری و ایث00ار را ب00ه124که از مدینه و مکه با وی حرکت نموده اند) مفهوم عالی و همه جانبه درباره ام00ام انج00ام داده ان00د و ب0ه ق0ول خ0ود آن حض00رت

( ، چگون00ه قاب00ل125صحابه ای باوفاتر از آنان در هیچ دورانی دی00ده نش00ده اس00ت ) جمع است ؟ آن اجازه مرخصی به آن چنان یاران باوفا برای چیست ؟ و این دعوت

به کمک و همکاری از یک چنین فردی چرا ؟ ولی اگر در باره نقش ائمه هدی علیهما السالم قدری دقت کنیم و برنامه آنها را در جنگ و صلحشان و در حرکت و سکونشان م00ورد بررس00ی ق00رار ب00دهیم . پاس00خ این س00ؤ ال روش00ن خواه00د گردی00د ؛ زی00را ائم00ه ه00دی علیهم00ا الس00الم ت00داوم بخش راه پیامبران هستند که هدفی بجزرهایی انسانها و نج00ات غ00رق ش00دگان ندارن00د ک00ه این

رهایی بخشی ، گاهی به ص00ورت عم00وم و گ00اهی ب00ه ص00ورت خصوص00ی و شخص00ی انجام گرفته است و رفتن امام به چادر شخص معص00یتکار و مج00رمی همانن00د رفتن حضرت مسیح علی00ه الس00الم ب00ه م00نزل ))گم00رکچی (( و ی00ا زن ب00دکاره ای اس00ت و انگیزه هردو یکی است ک00ه حض00رت عیس00ی در پاس00خ آنک00ه گفت : چ00را ب00ه هم00راه حواریون به منزل زن بدکاره ای رفتید ؟ گفت : ))طبیب باید گاهی به منزل م00ریض

( . 126برود(() و امام هم در مالقات با عبیدالله حر همان مساءله طب00ابت و نج00ات او از گناه00ان و جنایتهای فراوان گذشته اش را عنوان نمود و راه ره00ایی را در پیش پ00ای وی ق00رار داد و فرمود : )) ))وان علیک ذنوبا کثیرة فهل لک من توبة تمحوبها ذنوبک ؟ ؛ (( آیا آمادگی داری که گناهان فراوانی را که از گذشته دور داری باآب توبه بشویی ؟ ! ((

.00ه ه00دف ام00ام را درک نمی کن00د و پیش00نهاد پ00ذیرفتن ولی آنگاه ک00ه می بین00د عبیدالل اسبی را می نماید که در روز س00ختی می توان00د از می00دان جن00گ و از براب00ر تیره00ا و شمشیرها نجاتش دهد و او هم0ه مس0ائل را ب0ا عین0ک م0ادی و از دی0دگاه پ0یروزی و شکست ظاهری می بیند و در دو کلمه ))حمله و فرار(( خالصه می کن00د ، فرم00ود :

ین عضدا () خذ المضل (((127من به تو و به اسب تو نیازی ندارم )) )وما کنت متدر پاسخ عمروبن قیس و پسر عمویش

متن سخن))انطلقا فال تسمعا لی واعیة وال تریا لی سوادا

ه من سمع واعیتنا او راءی سوادنا فلم یجبنا او یغثنا فانه علی منخریه فی النار(() وجل ان یکب ( .128کان حقا علی الله عز

ترجمه و توضیح لغاته : او را ب00ه ص00ورت ب00ر زمین زد . 00ة( : ب00ه فری00اد رس00یدن . اکب یغیثنا )از آغ00اث اغاث

منخرین : بینی .ترجمه و توضیح

ب00از در هم00ان م00نزل ))ب00نی مقات00ل (( ب00ود ک00ه عم00روبن قیس مش00رقی ب00ه هم00راه پس00رعمویش ب00ه حض00ور حس00ین بن علیهمالس00الم ش00رفیاب گردی00د . آن حض00رت پرسید : آیا برای نصرت و یاری من آمده اید ؟ عرضه داشتند نه ؛ زیرا از طرفی ما

دارای فرزندان زیادی هستیم و از سوی دیگر مال التج00اره م00ردم در ن00زد ماس00ت و نمی دانیم سرنوشت شما به کجا خواهد انجامید و صالح نیس00ت ک00ه م00ال م00ردم در

دست ما تلف و ضایع گردد . معا لی در اینجا امام علیه السالم خطاب به آن دو چ00نین فرم00ود : ))انطلق00ا فال تس00 واعیة(( . . . ؛ از این منطقه دور باشید تا صدای استغاثه من به گوش شما نرسد و اثری از من نبینید ؛ زیرا هرکس صدای استغاثه ما را بشنود یا اثری از ما ببین00د ولی به استغاثه ما جواب مثبت ندهد و به فریاد ما نرس00د خداون00د او را ب00ا ذلت تم00ام در

جهنم سرنگون خواهد نمود(( .مجازات سخت

از این گفتار ام00ام و مش00ابه آن ک00ه در ف00راز پیش ب00ه تعب00یر نص00یحت و خ00یرخواهی خطاب به ))عبیدالله بن حر(( بیان نموده است این نکته به دس00ت می آی00د اف00رادی که به استمداد امام و رهبر مذهبی شان آنگاه که نیازمند به امداد و کمک آنها است جواب مثبت نداده باشند به بزرگترین عقاب و سخت ترین عذاب تواءم با خ0واری و ذلت مجازات خواهند گردید ؛ زیرا تعبیر امام در این دو مورد و درب00اره چ00نین اف00راد تنها این نیس00ت ک00ه آن00ان داخ00ل جهنم خواهن00د ش00د بلک00ه تعب00یر ام00ام علی00ه الس00الم00ه فی ن00ار 00ه علی منخری ه الل درع00ذاب و مج00ازات چ00نین اف00راد این اس00ت ک00ه ))اکبم(( و مفهوم این جمله شدت عذاب تواءم با شدت ذلت و خواری اس00ت و چ00را جهن چنین مجازاتی در انتظار چنین اف00رادی نباش00د مگ00ر اس00تغاثه ام00ام و ره00بر ، هم00ان اس00تغاثه ق00رآن و اس00الم و آیین ح00ق نیس00ت ؟ مگ00ر این اس00تغاثه اس00تغاثه پی00امبر و

استغاثه پیامبر نیز شدیدترین امر الهی نیست ؟ ولی باید توجه داشت این عذاب که در گفتار حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم آم00ده است نه یک موضوع شخصی و انحص0اری بلک0ه مرب0وط ب0ه مق0ام و عن0وان ره0بری است که این عنوان یک روز در وجود شخص پیامبر تجس00م می یاب00د و روز دیگ00ر در وجود جانشینان وی و ائم00ه ه00دی علیهم00ا الس00الم و روز دیگ00ر در مرتب00ه نازل00ه و در

وجود جانشینان ائمه هدی علیهما السالم که همان مقام والیت فقیه است .نمونه دیگر از یک حرمان بزرگ !

اگر ))عبیدالله بن حر(( آن همای سعادت را که بر خیمه اش نشسته بود به رایگ00ان از دست داد و از یاری امام و نیل به شهادت ک00ه نج00ات و خوش00بختی او را تض00مین می نمود استقبال نکرد و تا آخر عمر ب00ر این اش00تباه ب00زرگ اش00ک حس00رت ریخت ، شعر س00رود ، آه کش0ید و . . . ت0اریخ عاش0ورا در این کم س00عادتی و حرم0ان ب0زرگ0ه (( مع0رفی ))عمروبن قیس (( را نمونه ای بارزتر و مص0داقی ک0املتر از ))عبیدالل

می کن00د ؛ زی00را ب00ه ط00وری ک00ه در ف00راز گذش00ته ت00ذکر داده ش00د زن00دگی چن00د روزه00ه (( او را آن چن00ان ش00یفته خ00ود ک00رده ب00ود ک00ه در مرحل00ه نخس00ت ب00ا رد ))عبیدالل موعظه و نصیحت امام خود را به کنار کشید و با بیان این جمله ))به خدا س00وگندت می دهم که از این پیشنهاد معافم بداری ک0ه از م00رگ س0خت گری0زانم (( یکب00اره از

قبول مسؤ ولیت شانه خالی نمود . ولی ))عمروبن قیس (( پس از اعتذار مجددا تحت تاءثیر موعظه و س00خنان حس00ین00ة(( از معا لی واعی بن علی علیهما السالم قرار گرفت و با شنیدن ))انطلق00ا فال تس00 پسر عمویش ))مالک بن نضر ارحبی (( مفارقت کرد و به یاران امام علی00ه الس00الم پیوست اما با آن حضرت شرط نمود که من تا آنجا از تو دفاع خواهم کرد ک0ه دف0اع من به ح00ال ش00ما مفی00د و در سرنوش00ت پ00یروزی ش00ما م00ؤ ث00ر باش00د و در غ00یر این صورت در مفارقت و جدائی از شما آزاد خواهم بود ، ام00ام هم این بیعت مش00روط را از وی پذیرفت و ))عمروبن قیس (( در آخرین ساعات زندگی امام علیه الس00الم و به هنگامی که صدای استغاثه آن حضرت را می شنید و یاران باوف00ایش یکی پس از دیگری به خاک و خون می غلتیدند بر اسب تندرو خویش س00وار ش00ده و ف00رار را برقرار ترجیح داد و در چنین شرایطی امام علیه السالم را ترک نم00ود و درس00ت در دق00ایقی ک00ه می رفت ب00ه ص00فوف ش00هیدان الح00ق ش00ود ، این فیض عظیم و این

سعادت بزرگ و خوشبختی ابدی را از دست داد . ( و جریان مف00ارقت او را از زب00ان خ00ودش130( مشروح این مالقات )129طبری )

نقل نموده است و خالصه اش این است : من در روز عاش00ورا چ00ون متوج00ه ش00دم که لشکریان کوفه بر پی کردن اسبهای یاران حسین بن علی علیهم00ا الس00الم همت گماشته اند اسب خود را در زیر یکی از خیمه های خ00الی بس00تم و پی00اده ب00ه دش00من تاختم و دو نفر از آنان را به هالکت رسانده و دست سومی را قطع نمودم : حسین بن علی علیهما السالم مکرر می فرمود : ))اال تشل الیقطع الله یدک جزاک الله . .

. ؛ (( دستت درد نکند خدا از خاندان پیامبر جزای خیرت دهد(( . ))عمروبن قیس (( اضافه می کن00د : وق00تی دی00دم هم00ه ی00اران حس00ین بن علی بج00ز سوید بن عمرو و بشر حضرمی به شهادت رسیدند ب00ه خ00دمت آن حض00رت آم00ده و عرضه داشتم : یابن رسول الله ! می دانی ک0ه در می00ان من و ش00ما ش00رطی ب0ود ، حضرت فرمود راست می گویی ولی چگون00ه می ت00وانی از این معرک00ه ج00ان س00الم

ببری ؟ اگر توانایی آن را داری در رفتن آزادی . عمروبن قیس می گوی00د : ام00ام چ0ون اذن مرخص00ی داد و بیعت را از من برداش00ت اسب خود را از درون خیمه بیرون کشیدم و س00وار ش00دم و تازیان00ه ب00ر آن زدم و از گوشه ای صفوف دشمن را باز کرده به حرکت سریع خ00ود ادام00ه دادم ولی پ00انزده

نفر از افراد دشمن مرا تعقیب کردند در نزدیکی ))شفیه (( که روس00تایی اس00ت در کنار فرات به من نزدیک شدند چون برگشتم سه تن از آنان مرا شناختند و به یارانخود گفتند تا از تعقیب من منصرف شدند و بدین گونه از مرگ حتمی نجات یافتم .

در نزدیکی کربالمتن سخن

العالمین . . . ا الیه راجعون والحمدلله رب ))انا لله وانی خفقت براءسی فعن بی فارس وهو یقول : ان

00ه من ها انفسنا نعیت الینا . . . جزاکالل القوم یسرون والمنایا تسری الیهم فعلمت ان( .131ولد خیر ما جزی ولدا عن والده(()

ترجمه و توضیح لغات خفق براءسه : چرت زد . عن : ظاهر شد . یسرون )ازسری ( : شب هنگام حرکت نمودن . منای00ا )جم00ع منی00ه ( : م00رگ . نعیت : )مجه00ول از نعی ینعی ( : خ00بر م00رگ

دادن .ترجمه و توضیح

در منزل ))قصر بن مقاتل (( و در اواخر شب ، امام دس00تور داد جوان00ان مش00کها را پر از آب کردند و به سوی منزل بع00دی ح00رکت نمودن00د ، ب00ه هنگ00امی ک00ه قافل00ه در حرکت بود صدای امام به گوش رسید که کلمه استرجاع را مکرر بر زبان می ران00دالعالمین (( حضرت علی اک00بر فرزن00د دل00یر و ا الیه راجعون والحمدلله رب ))انا لله وان

شجاع آن حضرت از انگیزه این استرجاع سؤ ال نمود . ی خفقت براءسی . . . ؛ (( من سرم را به زین اسب امام این چنین پاسخ داد : ))ان گذاشته بودم که خواب خفیفی بر چشمم مسلط شد ، در این موقع ص00دای ه00اتفی به گوشم رسید که می گفت : این جمعیت در این هنگام شب در حرکتند م00رگ ن00یز

در تعقیب آنهاست و برای من معلوم گردید که این ، خبر مرگ ماست (( . نا علی الح00ق ؟ ؛ (( خ00دا حضرت علی اکبر عرضه داشت : ))ال اراکالله بسوء اءلس00

حادثه بدی پیش نیاورد مگر ما برحق نیستیم ؟ (( . امام فرمود : ))بلی به خدا سوگند که ما بجز در راه حق قدم برنمی داریم (( .

علی اکبر عرضه داشت : ))اذا النبالی ان نموت محقین ؛ (( اگر بناست در راه ح00قبمیریم ترسی از مرگ نداریم (( .

امام در این هنگام او را دعا نمود و چنین فرمود : ))خداوند برای تو به00ترین پ00اداشفرزندی را عنایت کند(( .

آری اگر کشتن و کشته شدن و قی00ام و انقالب در راه ح00ق باش00د ، از چ00نین م00رگی ترسی نیست و این درسی است که مکتب حسین بن علی علیهم00ا الس00الم ن00ه تنه00ا

برای فرزندش بلکه برای تمام پیروانش آموخته است که : مرگ اگر مرد است گو پیش من آی

تا در آغوشش بگیرم تنگ تنگهنگام ورود به کربال

متن سخن( . . . 132))ما کنت البداءهم بالقتال)

اللهم اعوذبک من الکرب والبالء هاهنا محط رحالنا ول وهاهنا والله محل قبورنا وهاهنا والله محشرنا ومنشرنا وبهذا وع00دنی ج00دی رس00

( .133الله صلی الله علیه و آله وال خالف لوعده(()ترجمه و توضیح لغات

محط : محل فرود آمدن . رحل : اثاثیه مسافر . محشر : روز و محل مبعوث ش00دن. منشر : محل زنده شدن در روز معاد .

ترجمه و توضیح قافله امام علیه السالم و به موازات آن سپاهیان حر ، به حرکت خود ادامه دادند تا به ))نینوا(( رسیدند و در اینجا با مردی مسلح که سوار بر اس00ب تن00درو ب00ود مواج00ه گردیدند و او پیک ابن زیاد و حامل نامه ای از سوی وی به ))ح00ر(( ب00ود . متن نام00ه00العراء علی غیرم00اء چنین است : ))جعجع بالحسین حین تقراء کت00ابی وال تنزل00ه اال ب وغیر حصن ؛ (( با رسیدن این نامه بر حسین بن علی فشار وارد بیاور و در بیاب00انی

بی آب و علف و بی دژ و قلعه ای فرودش آر(( . ))حر(( نیز متن نامه را برای ام00ام علی00ه الس00الم خوان00د و آن حض00رت را در جری00ان

ماءموریت خویش قرار داد .

امام فرمود : پس بگذار ما در بیابان نینوا و یا غاضریات یا شفیه فرود آییم . ح00ر گفت : من نمی ت00وانم ب00ا این پیش00نهاد ش00ما م00وافقت کنم ؛ زی00را من دیگ00ر در تصمیم گیری خود آزاد نیستم چون همین نام0ه رس0ان ، جاس0وس ابن زی0اد ن0یز می

باشد و جزئیات اقدامات مرا زیر نظر دارد . در این هنگام ))زهیر بن قین (( به امام علیه السالم چنین پیشنهاد نمود که برای ما جنگ کردن با این گروه کم ، آسانتر است از جنگ کردن با افراد زیادی که در پشت سر آنهاست و به خدا سوگند ! طولی نخواهد کشید که لشکریان زیادی به پشتیبانی

اینها برسد و آن وقت دیگر ما تاب مقاومت در برابر آنان را نخواهیم داشت . امام در پاسخ پیشنهاد زهیر چنین فرمود : ))ما کنت البداءهم بالقتال ؛ (( من هرگ00ز

شروع کننده جنگ نخواهم بود(( . آنگاه امام علیه السالم خطاب به حر فرمود : بهتر است یک قدر دیگر حرکت ک00نیم و محل مناسبتری برای اقامت خود برگزینیم . حر موافقت نمود و ب00ه ح00رکت خ00ود ادامه دادند تا به سرزمین کربال رسیدند دراینجا حر و ی00ارانش ب00ه عن00وان اینک00ه این

محل به فرات نزدیک و محل مناسبی است از پیشروی امام جلوگیری نمودند . وقتی حسین بن علی علیهما السالم تصمیم گرفت در آن سرزمین فرود آید ، از نام

آنجا سؤ ال کرد ، پاسخ دادند که : اینجا را ))طف (( می گویند . امام پرسید نام دیگری نیز دارد ؟ عرضه داشتند : ))کربال(( هم نامیده می شود .

امام با شنیدن اسم ))کربال(( گفت : ))اللهم اعوذبک من الکرب والبالء ؛ (( خ00دایا ! از اندوه و بال به تو پناه می آورم (( . سپس فرمود : ))اینجاس00ت مح00ل فرودآم00دن ما و به خدا سوگند ! همین جاست محل قبرهای ما و به خدا سوگنداز اینجاست ک00ه در قیامت محشور و منشور خواهیم گردید و این وعده ای است از جدم رسول خدا

صلی الله علیه و آله و در وعده او خالفی نیست (( .آنچه از این گفتار استفاده می شود

در این گفتار حسین بن علی علیهما السالم سه نکته جالب و مهم وجود دارد : - همان گونه که بارها اشاره نمودیم و در گفتار امام در موارد مختلف مکرر و ب00ا1

صراحت و گاهی با تلویح و اشاره آمده است ، آن حضرت از جری00ان حادث00ه خ00ونین کربال مطلع و باخبر بود و این مورد نیز یکی از آنهاست که به جزئی00ات این حادث00ه و00ه محل وقوع آن که همان سرزمین کربالست با اتکا به اخبار رس00ول خ00دا ص00لی الل

علیه و آله شاره می کند .

- و ام0ا نکت0ه دوم ، مس0اءله راه و روش و برنام0ه ای اس0ت ک0ه حس0ین بن علی2 علیهما السالم در مقام جنگ از آن پیروی می کند که به قول زهیر بن قین اقدام به جن00گ در آن ش00رایط ب00ه نف00ع آن00ان و در ص00ورت ت00اءخیر جری00ان دقیق00ا معک00وس و

هزیمتشان مسلم و حتمی است . ولی امام در این شرایط خاص برنام00ه جنگی خ00ویش را چ00نین اعالم می کن00د ک00ه :

))من شروع به جنگ نخواهم کرد(( . و این همان برنامه ای اس00ت ک00ه ام00یرمؤ من00ان علی00ه الس00الم در جن00گ جم00ل ب00رای یارانش اعالن نمود آنگاه که در مقابل دشمن خون آشام قرار گرفت ، دش00منی ک00ه دوب0ار دس00ت ب00ه حمل00ه زده و به0ترین مس0لمانان و زب0ده ت00رین ش00یعیان علی علی00ه السالم را در شهر بصره به قتل رسانیده است : ))ال تبداءوا القوم بالقتال . . . ؛ (( شما شروع به جنگ نکنید با شمشیر و نیزه به آنان حمله ننمایید و در خ00ونریزی ب00ر آنان سبقت نجویید ، با مالطفت و مهرب00انی و ب00ا زب00ان ن00رم و مالیم ب00ا آن00ان س00خن

( . 134بگویید )تا به جنگ و ستیز وادارشان نکنید(() - هدف پیش0وایان و ائم00ه ه00دی اص0الح اف0راد و جلوگ00یری از انح00راف و ب0ه ق0ول3

حسین بن علی علیهما السالم ))امر به معروف و نهی از منکر(( است و این ه00دف هم با توسل به زور و از راه جنگ و خونریزی امکان پذیر نیست بلکه جنگ ، آخ00رین

حربه ای است که در صورت مسدود شدن تمام راهها باید به آن متوسل گردید . خالصه ، پاسخ امام در آن شرایط خاص به زهیر بن قین دلیل دیگری اس00ت ب00ر این که منظور آن حضرت از این حرکت رسیدن به یک پیروزی ظاهری جنگی نبود بلک00ه

امام در تعقیب هدفی بود مافوق آن و در ابعاد وسیعتر .بخش سوم : در کربال

خطبه امام پس از ورود به کربالمتن سخن

)) . . . اما بعد فقد نزل بنا من اال مر ما قد ترون رت وادبر معروفها رت وتنک وان الدنیا قد تغی

ولم یبق منها اال صبابة کصبابة اال ناء وخسیس عیش کالمرعی الوبیل

اال ترون الی الحق ال یعمل به والی الباطل ال یتناهی عنه

لیرغب المؤمن فی لقاءا للهی ال اری الموت اال سعادة والحیاة مع الظالمین اال برما ، فان

ت معایشهم لله الناس عبید الدنیا والدین لعق علی السنتهم یحوطونه مادر( .135فاذا محصوا بالبالء قل الدیانون(()

ترجمه و توضیح لغاتبابة : ت00ه مان00ده آب در کاس00ه . ر : قیافه بدنشان دادن . ادبار : پشت کردن . ص00 تنک خسیس عیش : زندگی پست ذلت بار . مرعی الوبیل : چراگاه سخت و سنگالخ که در آن کمتر علف سبز شود . برم )بر وزن ف00رس ( : زج00ر و آزردگی . عبی00د )جم00ع عبد( : برده لعق )مصدر است ب00ه معن00ای اس00م مفع00ول ( : چیزه00ای ش00یرین مانن00د عسل که با انگشت لیسیده شود . یحوطونه )از حاط ، یحوطه( : چ0یزی را حف0ظ وهم : در : خوش00ی و کم00ال ت معایش00 حراس00ت ک00ردن و دف00اع از آن نم00ودن . دروا )از آسایش . معایش )جمع معیشه ( : آنچه زن00دگی ب00ه آن وابس00ته اس00ت . محص00

تمحیص ( : در بوته آزمایش قرار دادن .ترجمه و توضیح

هج00ری وارد ک00ربال61حسین بن علی علیهما الس00الم در دوم مح00رم الح00رام س00ال گردید و پس از توقف کوتاه در میان یاران و فرزندان و افراد خاندان خ00ویش ق00رار

گرفت و این خطبه را ایراد نمود : ))اما بعد ، پیشامد ما همین است که می بینید ؛ جدا اوضاع زمان دگرگون گردیده ، زش00تیها آش00کار و نیکیه00ا و فض00یلتها از محی00ط م00ا رخت بربس00ته اس00ت ، از فض00ائل انسانی باقی نمانده است مگر اندکی مانند قطرات ته مانده ظ00رف آب . م00ردم در زندگی ننگین و ذلت باری ب00ه س00ر می برن00د ک00ه ن00ه ب00ه ح00ق ، عم00ل و ن00ه از باط00ل روگردانی می شود ، شایسته است که در چنین محی00ط ننگین ، ش00خص ب00ا ایم00ان و بافضیلت ، فداکاری و جانبازی کند و به سوی فیض دیدار پروردگارش بش00تابد ، من در چ00نین محی00ط ذلت ب00اری م00رگ را ج00ز س00عادت و خوش00بختی و زن00دگی ب00ا این

ستمگران را چیزی جز رنج و نکبت نمی دانم (( . امام به سخنانش چنین ادامه داد : ))این مردم برده ه00ای دنی00ا هس00تند و دین لقلق0ه زبانشان می باشد ، حمایت و پشتیبانیشان از دین تا آنجاست که زندگیشان در رفاه

است و آنگاه که در بوته امتحان قرار گیرند ، دینداران ، کم خواهند بود(( .آنچه از این گفتار امام استفاده می شود

در این خطب00ه حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم ک00ه اولین خطاب00ه و س00خنرانی آنحضرت در سرزمین کربالست ، به دو نکته حساس زیر اشاره شده است :

- انگیزه قیام : 1 به طوری که در فرازه0ای گذش00ته از س00خنان ام00ام علی0ه الس00الم اش00اره گردی0د آن حضرت برای قیام خود چندین علت و انگیزه مختلف بیان نموده است که مخ00الفت با حکومت یزید ، تغییر و تحریف در احکام و باال خره موضوع امر به معروف و نهی از منکر ، مجموع این علل و انگیزه ها را تشکیل می دهد که همه این انگیزه ها نیز

در این گفتار آن حضرت ، خالصه گردیده است . آنجا که اوضاع متغیر ، زشتیها ظاهر و فض00ایل ، س00رکوب و فرام00وش ش00ده اس00ت ذلت و خواری بر زندگی مردم سایه شوم خود را گسترده است ، نه ب00ه ح00ق عم00ل می شود و نه از باطل جلوگیری ، بجاست که شخص مؤ من و متعه00د در راه تغی00یر چنین وضعی به شهادت و لقای حق راغب و شائق باشد و شخص ام00ام ع00الیترین و بارزترین مصداق چنین مؤ من با فضیلت اس00ت ک00ه در این ش00رایط ، م00رگ را بج00ز

سعادت و برای زندگی مفهومی جز زجر و شکنجه و مرگ تدریجی نمی داند . - مساءله آزمایش : 2

و اما نکته دوم ، موضوع آزمایش و امتحان است که به00ترین راه ش00ناخت حق00ایق و افکار شخصیتها و اصالت انسانهاست ؛ چ0ه اف0رادی ک0ه خ0ود را م0ؤ من نش00ان می دهند و چه گروهایی که برای خ0ود ش00عارهای داغ و کوبن00ده انتخ00اب می کنن00د و چ0ه اشخاصی که از قیافه ح0ق پرس00تی و وجه0ه م00ذهبی برخوردارن00د ، ولی حقیقت این گروه ها و این چهره ها و اصالت این افراد به دست نمی آید مگ00ر از راه امتح00ان و آزمایش در شداید و گرفتاریها ، در جزر و مدها و در میدان جنگ و مب00ارزات ، آنج00ا

که منافع مادی و بلکه جانشان در خطر است . 00ه (( می ش00تابد و ق00دم ب00ه س00رزمین عش00ق و اینک که فرزند فاطمه به س00وی ))الل شهادت می گذارد از افراد زی0ادی ک0ه ت0ا آن روز دم از اس00الم می زدن0د و در می0ان

مسلمانان از وجهه خاص مذهبی برخوردار بودند ، خبری نیست . فرزند رسول الله در راه اسالم و قرآن به خاطر امر ب00ه مع00روف در براب00ر دش00من دیرینه اسالم قرار گرفت00ه و آم00اده کش00ته ش00دن و ب00ه قرب00انی دادن خان00دانش و ب00ه اسارت رفتن اهل و عیالش می باشد ولی این گونه افراد قدم از قدم برنمی دارن00د00ه بن و لب از لب نمی گشایند ، نه از عبدالله بن عباس خبری هست و نه از عبدالل0ه بن عم0ر ک0ه ه0ر س0ه خ0ود را شخص00یت برجس0ته م0ذهبی می زبیر و نه از عبدالل دانستند و به خاطر م00ذهبی ب00ودن ، در می00ان م00ردم از وجه00ه و محب00وبیت وی00ژه ای

برخوردار بودند که موضوع شهادت و اسارت در راه احیای اسالم و آزادی مسلمینمطرح است مثل اینکه چنین افرادی در میان مسلمانان وجود ندارند .

و این شداید و حوادث است که م00ردان ب00زرگ واقعی را از مس00لمانان مص00نوعی و کاذب که در مواقع عادی مسلمان تر و م00ذهبی ت00ر از هم00ه هس00تند می شناس00اند و

نقاب از چهره هایشان برمی دارد که : ))اذا محصوا بالبالء قل الدیانون((نامه ای به محمد حنفیه

متن سخن))بسم الله الرحمن الرحیم من الحسین بن علی علیهما السالم

الی محمد بن علی علیهما السالم و من قبله من بنی هاشم (136اما بعد ، فکان الدنیا لم تکن وکان االخرة لم تزل والسالم (()

ترجمه و توضیح ابن قولویه در کامل الزیارات از امام باقر علیه السالم نقل می کن00د ک0ه حس0ین بن علی علیهما السالم پس از ورود به کربال نامه ای خطاب ب00ه محم00د حنفی00ه و اف00راد قبیله بنی هاشم که با امام علیه السالم همس00فر نش00ده بودن00د نگاش00ت ، متن نام00ه

چنین است : ))بسم الله الرحمن الرحیم : (( از سوی حسین بن علی به محم00د بن علی و اف00راد بنی هاشم که نزد وی می باشند ، اما بعد : گویا دنیایی وج00ود نداش00ته )و م00ا هم در این جهان نبوده ایم ( همان گونه که آخرت همیش00گی اس00ت )و م00ا از بین نخ00واهیم

رفت (( . این سخن امام بینش آن حضرت را مانند همه ائمه نس00بت ب00ه دنی00ا و جه00ان آخ00رت نشان می دهد که درنظر او ارزش دنیا و زندگی آن منهای انج00ام وظیف0ه ، مس00اوی با هیچ است ؛ زیرا آنچه موقت و زودگذر است و پایان پذیر ، نمی تواند بیش از این ارزش داشته باشد و از دید او همه زندگی ، همه لذایذ آن با مقام و مال و منال آن ، با نبودن آنها بلکه ب0ا تلخیه0ا و ناکامیه0ا و زجره00ا و ش00کنجه ه00ا مس0اوی و یکس0ان

است و این دو تفاوتی در نظر وی نمی تواند داشته باشد . و اما جهان آخرت در نظر حسین بن علی عظمت بی حساب و نامح00دودی دارد ک00ه با هیچ مقیاس و معیاری نمی توان آن را سنجید ؛ زیرا همیشگی و جاودانی اس00ت ، زوال و فنایی ندارد ، سعادت ، عیش و لذتش دائمی و زوال ناپذیر و از همه مهمتر

))و رضوان من الله اکبر(( . و همین طور زجر و عذاب و شکنجه اش پای00ان ناپ00ذیر است و با این بینش است که دس00ت شس00تن از دنی00ا ب00ا تم00ام لذای00ذ و راح00تی ه00ا و ثروت و مقامش و بی اعتنایی به زرق و برقش و پیوستن به جه00ان آخ00رت ، بس00یار سهل و ساده و طبیعی خواهد بود و تم00ام مص00ائب و آالم و زجره00ا و . . . در ذائق00ه چنین انسانی نه تنها قابل تحمل بلکه شیرین و گوارا و ل0ذتبخش می باش0د و هم0ان گونه که حسین بن علی علیهما السالم این بینش را در این گفتارش منعکس ساخته است عمال نیز نشان داده و از مرحله سخن و ذهنیت ب00ه مرحل00ه عی00نیت رس00انده و

لباس عمل بر آن پوشانده است . امام در این گفتارش از طرفی حقیقت دنیا و جهان آخ0رت را در ق0الب ی0ک عب0ارت ساده و کوتاه به برادرش محمد حنفیه و سایر اقوام و عشیره اش بیان نموده و در آخرین روزهای زندگیش آنها را از موعظه و نصیحت و راهنم00ایی خ00ویش برخ00وردار می سازد و از طرف دیگر به همه جهانیان و برای همه رهبران مذهبی که هدایت و رهبری جامعه را به عهده دارند ، راهی که باید برگزینند و بینشی را که بای00د داش00ته

باشند ، ترسیم می نماید .در پاسخ نامه ابن زیاد

متن سخن))ال افلح قوم اشتروا مرضات المخلوق بسخط الخالق . . .

ه حقت علیه کلمة العذاب(() (137ماله عندی جواب النترجمه و توضیح

))حر بن یزید(( طی نام00ه ای ورود حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم را ب00ه ابن زی00اداطالع داد و او این نامه را به امام علیه السالم نوشت :

اما بعد من از ورود شما به سرزمین کربال مطل00ع گردی00دم و ام00یرمؤ من00ان یزی00د بن معاویه به من دستور داده است که سر به بالین راحت نگذارم و شکم از غ00ذا س00یر ننمایم تا تو را به قت0ل برس0انم ی0ا اینک0ه ب0ه فرم0ان من و ب0ه حک0ومت یزی0د گ0ردن

بگذاری ، والسالم . امام علیه الس0الم چ0ون نام00ه ابن زی0اد را خوان0د ، آن را ب00ر زمین ان00داخت و چ0نینفرمود : ))رستگار نباد مردمی که خشنودی خلق را بر غضب خدا مقدم داشتند(( .

نامه رسان درخواست پاسخ نامه را نمود ، امام در جواب او این جمل00ه را فرم00ود :00ه کلم00ة الع00ذاب ؛ (( نام00ه ابن زی00اد در پیش م00ا ه حقت علی 00دی ج00واب الن ))ماله عن

پاسخی ندارد ، زیرا عذاب خدا بر وی ثابت گردیده است (( . یعنی او دشمنی و مبارزه با خدا را برای خود اختیار نموده است .

چون نامه رسان نزد ابن زیاد برگشت و عکس العمل امام را در مورد نامه اش ب00هاطالع وی رسانید ، ابن زیاد شدیدا خشمناک گردید .

اما پاسخ امام : پاسخ امام علیه الس00الم پی00امی ب00ود ک00ه در روز عاش00ورا داد و چ00نین فرم00ود : ))ان00ة ی00اءبی 00ا الذل الدعی ابن الدعی قد رکزنی بین اثنتین بین السلة والذلة و هیهات من

الله لنا ذلک ورسوله . . . ((با عمر بن سعد

متن سخن))یابن سعد ویحک اتقاتلنی ؟

اما تتقی الله الذی الیه معادک فاناابن منعلمت ه اقرب الی الله تعالی . . . اال تکون معی وتدع هؤالء فان

حک الله علی فراشک عاجال وال غفر لک یوم حشرک مالک ذبالعراق اال یسیرا(() ی الرجو ان ال تاءکل من بر ( .138فوالله ان

ترجمه و توضیح بنا ب00ه نق00ل خطیب خ00وارزمی ، حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم ب00ه وس00یله یکی از یارانش به نام ))عمرو بن قرظه انص00اری (( ب00ه عم00ر بن س00عد پی00ام فرس00تاد ت00ا ب00ا هم00دیگر مالق00ات و گفتگ00و نماین00د . عمرس00عد ب00ا این پیش00نهاد م00وافقت نم00ود و آن

( با بیست تن از یاران خویش به سوی خیمه ای ک00ه در وس00ط139حضرت شبانه ) دو لشکر برپا شده بود ، حرکت نمود و دستور داد یارانش بجز ب00رادرش ابوالفض00ل و فرزندش علی اکبر وارد خیمه نشوند . عمرسعد هم به یارانش که تعداد آنه00ا ن00یز بیس00ت تن ب00ود همین دس00تور را داد و تنه00ا فرزن00دش حفص و غالم مخصوص00ش ب00ه

همراه او وارد خیمه شدند .

امام در این مجلس خطاب به عمرسعد چنین گفت : ))فرزند سعد ! آیا می خواهی با من جنگ کنی در حالی که مرا می شناسی و می دانی پدر من چه کسی اس00ت و آیا از خدایی که برگشت تو به سوی اوس00ت نمی ترس00ی ؟ آی00ا نمی خ00واهی ب00ا من باشی و دست از اینها )بنی امیه ( برداری که این عمل به خدا نزدیکتر و مورد توجه

اوست (( . عمرسعد در پاسخ امام عرضه داشت می ترسم در این صورت خانه م00را در کوف00ه

ویران کنند . امام فرمود : من به هزینه خودم برای تو خانه ای می سازم . عمرسعد گفت : می ترسم باغ و نخلستانم را مصادره کنند .

امام فرمود : من در حجاز بهتر از این باغها را که در کوفه داری به تو می دهم . عمر سعد گفت : زن و فرزندم در کوفه است و می ترسم آنها را به قتل برسانند . امام علیه السالم چون بهانه های او را دید و از توبه و بازگشت وی ماءیوس گردی00د

در حالی که این جمله را می گفت ، از جای خود برخاست : ))چرا اینقدر در اطاعت شیطان پافشاری می کنی ! خدایت هرچ00ه زودت00ر در می00ان رختخوابت بکشد و در روز قیامت از گناهت درنگذرد ، به خدا سوگند ! امیدوارم که

از گندم عراق نصیبت نگردد مگر به اندازه کم )یعنی عمرت کوتاه باد(( . ( .140عمرسعد نیز از روی استهزاء گفت : جو عراق برای من بس است )

آنچه از این سخن امام استفاده می شوداین سخن امام دارای دو نکته جالب و حساس است :

- به طوری که می بینیم حتی با دشمن سرس00خت و خ00ون آش00ام خ00ویش - یع00نی1 عمرسعد - هم از روی خیرخواهی سخن می گوی00د و از رهگ00ذر موعظ00ه و نص00یحت وارد می گردد تا او را از پرتگاه سقوط و بدبختی نجات بخش00د و چ00ون او ب00ه بهان00ه های واهی و مادی متمسک می شود و از خانه و نخلس00تان س00خن می گوی00د ، ام00ام علیه السالم باز هم پاسخ مساعد داده و وعده جبران این خسارتها را به او می دهد

. - و اما نکته دوم اینکه امام علیه السالم در این سخنش آینده نافرج00ام عمرس00عد2

را پیش بینی می کند آنجا که پس از ماءیوس شدن از تاءثیر پن00د و ان00درزش در ویمی فرماید :

))نه زندگی و عمر زیادی نصیب تو خواهد گردی00د و ن00ه پس00ت و مق00امی (( ، ک00ه در سخن آین00ده ام00ام علی00ه الس00الم ب00ا عمرس00عد توض00یح بیش00تری در این زمین00ه ب00رای

خواننده ارجمند خواهیم داشت ان شاءالله .گفتار امام در عصر تاسوعا

متن سخنی راءیت رسواللله صلی الله علیه و آله فی المنام فقال لی : ))ان

ک صائر الینا عن قریب . . . ارکب بنفسی انت یا اخی حتی تلقاهم انفتقول لهم ما لکم وما بداء لکم وتساءلهم عما جاء بهم . . .

ارجع الیهم فان استطعت ان تؤخرهم الی غدوة یلة وندعوه نا الل ة نصلی لرب ا العشی وتدفعهم عن

ی احب الصلوة ونستغفره فهو یعلم ان( .141وتالوة کتابه وکثرة الدعاء واال ستغفار(()

ترجمه و توضیح لغات صائر )از صار یصور( : برگردید ، می گویند : صار وجهه الی : صورتش را به س00وی

ة : شب هنگام . من برگرداند . غدوة : اول صبح . عشیترجمه و توضیح

بنا به نقل طبری عصر پنجشنبه نهم محرم عمرسعد فرم00ان حمل00ه داد و لش00کر ب00ه حرکت درآمد امام علیه السالم در آن ساعت در بیرون خیم00ه ب00ه شمش00یرش تکی00ه

نموده خواب خفیفی بر چشمانش مستولی شد . و چ00ون زینب ک00بری علیهاالس00الم سروص00دای لش00کر عمرس00عد را ش00نید و جنب و جوش آنها را دید به نزد امام آمد و عرضه داشت : برادر ! اینک دشمن به خیمه ه00ا

نزدیک شده است . ی راءیت ام0000ام علی0000ه الس0000الم سربرداش0000ت و اول این جمل0000ه را گفت : ))ان رسواللله . . . ؛ (( این00ک ج0دم رس00ول خ0دا را در خ0واب دی0دم ک0ه ب0ه من فرم00ود :

فرزندم به زودی به نزد ما خواهی آمد(( .

س00پس ب00رادرش ابوالفض00ل علی00ه الس00الم را خط00اب ک0رد و چ0نین گفت : ج0انم ب00هقربانت ! سوار شو و با اینها مالقات کن و انگیزه و هدف آنان را بپرس .

طبق فرمان امام علیه السالم حضرت ابوالفض0ل ب0ا بیس0ت تن ک0ه زه0یر بن قین و حبیب بن مظاهر نیز در میان آنان دیده می شد به سوی دشمن حرکت نم00وده و در

مقابل آنان قرار گرفت و انگیزه حرکتشان را سؤ ال نمود . لشکریان عمرسعد در جواب او گفتند : اینک از سوی امیر )ابن زیاد( حکم ت00ازه ای

رسیده است که باید شما بیعت کنید و اال همین اال ن وارد جنگ خواهیم گردید . حضرت ابوالفضل به سوی امام برگشت و پیش00نهاد آن00ان را ب00ه ع00رض آن حض00رت

رسانید . ام0ام در پاس0خ وی چ0نین فرم0ود : ))ب0ه س00وی آن0ان ب0ازگرد و اگ0ر توانس0تی همین امشب را مهلت بگیر و جن00گ را ب00ه ف00ردا موک00ول بکن ت00ا م00ا امش00ب را ب00ه نم00از و استغفار و مناجات با پروردگارمان بپردازیم ؛ زیرا خ00دا می دان00د ک00ه من ب00ه نم00از و

قرائت قرآن و استغفار و مناجات با خدا عالقه شدید دارم (( . ابوالفضل علیه السالم برگشت و تقاضای مهلت یکش00به نم00ود . عمرس00عد چ00ون در قبول این پیشنهاد مردد بود موضوع را با فرمان00دهان لش0کر مط0رح و نظ0ر آن0ان را

جویا گردید . یکی از فرماندهان به نام ))عمروبن حجاج (( گفت : سبحان الله ! اگر اینها از ترک و دیلم بودند و چنین مهلتی را از تو درخواست می کردن00د بایس00تی ب00ه آن00ان ج00واب

مثبت می دادی ))در صورتی که اینها فرزندان پیامبر هستند(( . ))قیس بن اشعث (( یکی دیگر از فرماندهان گفت : به عقی00ده من هم بای00د ب00ه این درخواست حسین جواب مثبت داد ؛ زیرا این درخواست وی نه ب00رای عقب نش00ینی آنها از جبهه و نه برای تجدید نظر است بلکه به خدا سوگند ! فردا اینه00ا پیش از ت00و

به جنگ شروع خواهند نمود . عمرسعد گفت : اگر چنین است پس چرا شب را به آنان مهلت بدهیم ؟

به هرحال ، پس از گفتگوی زیاد پاسخ عمرسعد به حضرت ابوالفضل علی00ه الس00الم این بود : ما امشب را به شما مهلت می دهیم اگر تسلیم ش00دید و ب0ه فرم0ان ام0یر گردن نهادید به نزد او می بریم و اگر امتناع کردید ما هم شما را به حال خود ب00اقی

نخواهیم گذاشت و جنگ است که سرنوشت شما را تعیین خواهد نمود .

و بدینگونه با درخواست امام علیه السالم م00وافقت گردی00د و ش00ب عاش00ورا ب00ه ویمهلت داده شد .

اهمیت نماز از این درخواست امام علیه السالم می توان به اهمیت نماز و دعا و نیایش و تالوت ق00رآن پی ب00رد ک00ه آن حض00رت ت00ا آنج00ا ب00ه این مس00ائل عالق00ه دارد ک00ه از دش00من ناجوانمردش درخواست مهلت می کند تا یک ش00ب دیگ00ر از عم00ر خ00ویش را ب00ا این اعمال بگذراند و چرا چنین نباشد که حسین علیه السالم برای ترویج و زنده ساختن نماز و قرآن و شعارهای الهی بدینجا آم00ده اس00ت و مناج00ات و نی00ایش ب00ا پروردگ00ار بهترین و لذت بخشترین دقایق زندگی اوست و باید هر ملتی که برای خدا قیام می

کند ، همین اعمال را شعار و مالک عمل خویش قرار بدهد . لوة ک ق00د اقمت الص00 هد ان و از اینجاست که در زیارتنامه امام آم00ده اس00ت : ))واش00وله حتی اءت00اک 00ه ورس00 کوة وامرت بالمعروف ونهیت عن المنکر واطعتالل وآتیت الز

الیقین((سخنان حسین بن علی )ع ( در شب عاشورا

متن سخنراء والضراء ناء واحمده علی الس ))اثنی علی الله احسن الث

بوة ی احمدک علی ان اکرمتنا بالن اللهم انمتنا القرآن وفقهتنا فی الدین وجعلت لنا اسماعا وابصارا وافئدة وعل

ولم تجعلنا من المشرکین . اما بعد : ی ال اعلم اصحابا اولی وال خیرا من اصحابی فان

و ال اوصل من اهل بیتی وال اهلبیت ابری جمیعا خیرا . فجزاکمالله عن

وقد اخبرنی جدی رسواللله صلی الله علیه و آله باءنی ساساق الی العراق فانزل ارضا یقال لها عمورا وکربال وفیها استشهد

وقد قرب الموعد . ی اظن یومنا من هؤالء االعداء غدا اال وان

ی ذمام ی قد اذنت لکم فانطلقوا جمیعا فی حل لیس علیکم من وانخذوه جمال ولیاءخذ کل رجل منکم بید رجل من اهلبیتی وهذااللیل قد غشیکم فات

قوا فی سوادکم فجزاکمالله جمیعا خیرا وتفرما یطلبوننی ومدائنکم فان القوم ان

( . 142ولو اصابونی لذهلوا عن طلب غیری (()( . 143))حسبکم من القتل بمسلم اذهبوا قد اذنت لکم(()

کم تقتلون معی ی غدا اقتل وکل )) . . . انضیع (() ی القاسم وعبدالله الر ( .144وال یبقی منکم احد حت

ترجمه و توضیح لغات سراء : وسعت و آسایش . ضراء : ش00داید ، رنج و ن00اراحتی . افئده )جم00ع ف00ؤ اد( :ل )افع00ل ( : نیک00وتر ، پرهیزک00ارتر . اوص00 00ر 00ر ، یب 00ر )افع00ل التفض00یل از : ب قلب . اب التفضیل از وصل یصل( : کسی که وظیفه قوم و خویشی را به نح00و احس00ن انج00ام دهد . اساق )مجهول است از ساق یسوق( : کشیدن . حل : برداشتن پیمان . ذمام : پیمان و تعهد . سواد : آبادی . مدائن )جمع مدینه ( : شهر . اصابه : ب00ر وی دس00ت

یافت . ذهل ، ذهوال : او را ترک نمود ، فراموش کرد .ترجمه و توضیح

حسین بن علی علیهما السالم نزدیک غروب تاسوعا و پس از آنکه از طرف دش00من مهلت داده شد )و یا پس از نماز مغرب ( در میان افراد بنی هاشم و یاران خ00ویش

قرار گرفته این خطابه را ایراد نمود : ))خدا را به بهترین وجه ستایش کرده و در ش00داید و آس00ایش و رنج و رف00اه مقاب00ل نعمتهایش سپاسگزارم . خ00دایا ! ت00و را می س00تایم ک00ه ب00ر م00ا خان00دان ، ب00ا نب00وت ، کرامت بخشیدی و قرآن را به ما آموختی و به دین و آیین مان آشنا ساختی و بر ما گوش )حق شنو( و چشم )حق بین ( و قلب )روشن ( عط00ا فرم00وده ای و از گ00روه

مشرک و خدانشناس قرار ندادی . اما بعد : من اصحاب و یارانی به0تر از ی0اران خ0ود ندی00ده ام و اه00ل بیت و خان0دانی باوفاتر و صدیقتر از اهل بیت خود سراغ ندارم . خداوند ب00ه هم00ه ش00ما ج00زای خ00یر

دهد .

آنگاه فرمود : جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم خبر داده بود که من ب00ه عراق فرا خوانده می شوم و در محلی به نام ))عمورا(( و یا ))کربال(( فرود آمده و در همانجا به شهادت می رسم و اینک وقت این شهادت رسیده است به اعتقاد من همین فردا ، دشمن جنگ خود را با ما آغاز خواه0د نم0ود و ح0اال ش00ما آزاد هس0تید و من بیعت خود را از شما برداشتم و به همه شما اجازه می دهم ک00ه از این س00یاهی شب استفاده کرده و هریک از شما دس00ت یکی از اف00راد خ00انواده م00را بگ00یرد و ب00ه سوی آبادی و شهر خویش حرکت کند و جان خ00ود را از م00رگ نج00ات بخش00د ؛ زی00را این مردم فقط در تعقیب من هستند و اگ00ر ب00ر من دس00ت بیابن00د ب00ا دیگ00ران ک00اری

نخواهند داشت ، خداوند به همه شما جزای خیر و پاداش نیک عنایت کند(( .آخرین آزمایش

حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم ک00ه در ط00ول راه از مدین00ه ت00ا ک00ربال و در مواق00ع مختلف ، شهادت خویش را اعالن نموده بود و برای یارانش اجازه مرخص00ی داده و بیعت را از آنان برداشته بود ، در شب عاشورا و برای آخرین بار نیز این موضوع را با صراحت مطرح نمود که ))قد قرب الموعد(( هنگام شهادت فرا رس00یده اس00ت و من بیعت خود را از شما برداشتم ، از این تاریکی شب استفاده کنی00د و راه ش00هر و

دیار خویش را پیش بگیرید . و این پیشنهاد در واقع آخرین آزمایش بود از سوی حسین بن علی علیهما السالم و نتیجه این آزمایش ، عکس العمل ی00اران آن حض00رت ب0ود ک00ه هری00ک ب0ا بی00ان خ0اص وفاداری خود را نسبت به آن حض00رت و اس00تقامت و پای00داری خ00ویش را ت00ا آخ00رین قطره خون اعالن داشتند و بدین گونه از این آزم00ایش روس00فید و س00رافراز ب00یرون

آمدند . و اینک پاسخ چند تن از این یاران باوفا و اهل بیت صدیق و باصفا :

- اولین کسی که پس از سخنرانی امام علیه السالم لب به سخن گشود برادرش1 عباس بن علی علیه السالم بود او چنین گفت : ))ال اراناالله ذلک ابدا ؛ (( خدا چنین

روزی را نیاورد که ما تو را بگذاریم و به سوی شهر خود برگردیم (( . - و سپس سایر افراد بنی هاشم در تعقیب گفت00ار حض00رت ابوالفض00ل و در همین2

زمین00ه س00خنانی گفتن00د ک00ه ام00ام نگ00اهی ب00ه فرزن00دان عقی00ل ک00رد و چ00نین گفت : ))حسبکم من القتل بمسلم اذهبوا قد اذنت لکم ؛ (( کشته شدن مسلم ب00رای ش00ما

بس است ، من به شما اجازه دادم بروید(( . آنان در پاسخ امام چنین گفتند : در این صورت اگر از ما سؤ ال شود که چرا دست از موال و پیشوای خود برداشتید چه بگوییم ؟ ن0ه ، ب00ه خ0دا س0وگند ! هیچگ0اه چ0نین

کاری را انجام نخواهیم داد بلکه ثروت و جان و فرزندانمان را فدای راه تو ک00رده وتا آخرین مرحله در رکاب تو جنگ خواهیم کرد .

- یکی دیگر از این سخنگویان ، ))مسلم بن عوسجه (( ب00ود ک00ه چ00نین گفت : م00ا3 چگونه دست از یاری تو برداریم ؟ در این صورت در پیشگاه خدا چه عذری خ0واهیم داشت ؟ به خدا سوگند ! من از تو جدا نمی گردم تا با نیزه خود س00ینه دش00منان ت00و را بش00کافم و ت00ا شمش00یر در دس00ت من اس00ت ب00ا آن00ان بجنگم و اگ00ر هیچ س00الحی

نداشتم با سنگ و کلوخ به جنگشان می روم تا جان به جان آفرین تسلیم کنم . - و یکی دیگر از یاران آن حضرت ))سعد بن عبدالله (( ب00ود ک00ه چ00نین گفت : ب00ه4

خدا سوگند ! ما دست از یاری تو برنمی داریم تا در پیشگاه خداوند ث00ابت ک00نیم ک00ه حق پیامبر را درباره تو مراعات نمودیم ، به خدا سوگند ! اگر بدانم که هفتاد مرتب00ه کش0ته می ش00وم و ب0دنم را آتش زده و خاکس0ترم را زن0ده می کنن0د ب0از هم هرگ0ز دست از یاری تو برنمی دارم و پس از هر بار زنده ش00دن ب00ه ی00اریت می ش00تابم در ص00ورتی ک00ه می دانم این م00رگ ی00ک ب00ار بیش نیس00ت و پس از آن نعمت بی پای00ان

خداست . 0ه ! ب0ه خ0دا س0وگند ! دوس0ت5 - ))زه0یر بن قین (( چ0نین گفت : ی0ابن رس0ول الل

داشتم که در راه حمایت تو هزار بار کشته ، باز زن00ده و دوب00اره کش00ته ش00وم و ب00از آرزو داشتم که با کشته شدن من ، تو و یا یکی از این جوانان ب00نی هاش00م از م00رگ

نجات می یافتند . - در همین ساعتها که خبر اسارت فرزند محمد بن بشیر حضرمی )یکی از ی00اران6

آن حض00رت ( ب00ه وی رس00یده ب00ود ، ام00ام ب00ه او فرم00ود ت00و آزادی ب00رو و در آزادیفرزندت تالش بکن .

محمد بن بشیر گفت : به خدا س00وگند ! من اب00دا دس00ت از ت00و ب00رنمی دارم ! و این جمله را نیز اضافه نمود که : درندگان بیابانها مرا قطعه قطعه کنند و طعمه خویش

قرار دهند اگر دست از تو بردارم . امام چند قطعه لباس قیمتی بدو داد ت00ا در اختی00ار کس00انی ک00ه می توانن00د در آزادی

( . 145فرزندش تالش کنند قرار دهد) آنگاه که حسین بن علی علیهما الس00الم این عکس العم00ل متقاب00ل را از اف00راد ب00نی هاشم و صحابه و یارانش دید و آن کلمات و جمالتی که دلیل ب00ر آگ0اهی و احس0اس مسؤ ولیت و وفاداری آنان نسبت به مقام امامت است به سمع آن حضرت رسید ،00ه خ00یرا(( خ00دا ب00ه هم00ه در ضمن اینکه آنها را با این جمله دعا می نم00ود ))جزاکمالل ی غ00دا شما پاداش نیک عنایت کند . به ط00ور قاطعان00ه و ص00ریح چ00نین فرم00ود : ))ان

اقتل وکلکم تقتلون . . . ؛ (( من فردا کشته خواهم شد و همه شما و حتی قاسم وعبدالله شیرخوار نیز با من کشته خواهند شد(( .

همه یاران آن حضرت با شنیدن این بیان یکصدا چنین گفتند : ما نیز به خدای بزرگ سپاسگزاریم که به وسیله یاری تو به ما کرامت و با کشته شدن در رکاب تو بر م00ا عزت و شرافت بخشید ، ای فرزند پیامبر ! آیا ما نبای00د خش00نود باش00یم از اینک00ه در

بهشت با تو هستیم ؟ و طبق نقل خرائج راوندی امام پرده را از جل00و چش00م آن00ان کن00ار زد و یکای00ک آن00ان

(146محل خود و نعمتهایی که در بهشت برایشان مهیا شده است مشاهده نمودند).

یک سخن معروف و ناصحیح این بود صحنه شب عاشورا و این بود سخنان امام علیه الس00الم در تجلی00ل و تق00دیر

از اصحاب خویش و این بود پاسخ حماسی یاران آن حضرت . ولی مطلبی در بعضی از کتابه00ا و مقات00ل در م00ورد عکس العم00ل گ00روهی از ی00اران حسین بن علی علیهما السالم در شب عاشورا از سکینه بنت الحسین علیه الس00الم نقل شده و در می00ان گوین00دگان و ذاک00رین مع00روف گردی00ده اس00ت ک00ه ب00ه نظ00ر م00ا غیرص00حیح و از نظ00ر ت00اریخی نادرس00ت اس00ت و خالص00ه آن مطلب این اس00ت ک00ه : سکینه بنت الحسین می گوید در میان خیمه نشسته بودم ، پدرم در ضمن اینک00ه از شهادت خود س00خن می گفت ، ب00ه ی00ارانش ن00یز اعالم نم00ود ک00ه ه00رکس عالق00ه ب00ه شهادت ندارد از تاریکی شب اس0تفاده نم0وده و ب0ه ش0هر و دی0ار خ0ویش برگ0ردد و هنوز گفتار امام به پایان نرسیده بود که یاران آن حض00رت ده ت00ا ده ت00ا و بیس00ت ت00ا

بیست تا متفرق گردیدند و تنها هفتاد و اندی از آنان باقی ماندند . . . اما به دالیلی چند ، این مطلب در مورد شب عاشورا درست نیست ؛ زیرا :

- در مدارک و منابع تاریخی معتبر و دست اول تا آنجا ک0ه در دس0ترس م0ا ب0ود از1 چنین مطلب خبری نیست و این مطلبی اس00ت ک0ه در من00ابع دس00ت س0وم و چه0ارم نقل شده است از جمله در ناسخ التواریخ ب00دون ذک00ر ماءخ00ذ و همچ00نین در مع00الی

( و . . . 147السبطین به نقل از کتاب نورالعین ) ( مخ00الف148 - این مطلب با آنچه قبال از مرح0وم مفی00د و ط00بری نق0ل نم00ودیم )2

است که می گویند : آنهایی که به طمع منافع مادی با حسین بن علی علیهمالس00الم آمده بودند در منزل زباله با اعالن آزادی از سوی آن حضرت متفرق گردیدن00د و ب00ه

همراه وی نماندند مگر آنانکه تصمیم داشتند تا پای جان از او حمایت کنند .

پس این عده زیادی که در کربال و در شب عاشورا ده تا ده ت00ا بیس00ت ت00ا بیس00ت ت00امتفرق شدند از کجا آمده بودند ؟ !

تاءیید دیگر : مؤ ید این نظریه ، بیان مرح00وم ))طبرس00ی (( اس00ت ک00ه پس از نق00ل خطبه امام حسین علیه السالم که در ضمن آن اجازه بازگشت به اصحابش را داده است و پس از نقل پاسخ چند نفر از اصحاب آن حضرت که م00ا ن00یز نق00ل نم00ودیم ، چنین می گوید : ))فجزاکم الله خیرا و انصرف الی مضربه ؛ (( امام حسین به آنانفرمود : خداوند به شما جزای خیر دهد ، آنگاه به خیمه خویش م00راجعت فرم00ود(()

149 . )ما اگر مراجعت گروهی از اصحاب امام حسین در شب عاشورا صحت داشت مس00ل مرحوم ))طبرسی (( در این مورد بیان می نمود و یا اشاره ای به آن می ک00رد ولی

به طوری که مالحظه می کنید در کالم او نیز خبری از این موضوع نیست . و بعید نیست آنچه از سکینه بنت الحسین علیه السالم نقل ش00ده اس00ت در ص00ورت صحت ، مربوط به همین منزل زباله باشد و چنانچ00ه می بی00نیم در گفت00ار او س00خنیازشب عاشورا نیست بلکه به صورت کلی است و صحبت از ))یک شب (( اس00ت )

( منتها بعضی از نویسندگان و بیشتر ، گویندگان آن یک شب را به ج00ای م00نزل150زباله با شب عاشورا تطبیق کرده اند .

حماسه دیگری از زبان حسین بن علی )ع (متن سخن

00ة دونی ی ))والله لقد بلوتهم فما وجدت فیهم اال اال شوس االقعس یستاءنسون بالمن( .151استیناس الطفل الی محالب امه(()

ترجمه و توضیح لغاتوس : دالور ، جنگج00و ، غرن00ده . اقعس : بلوت )از بلی یبلو( : آزم00ایش ک0ردن . اش00

استوار . استیناس : کثرت انس و عالقه . محلب : پستان .ترجمه و توضیح

مرحوم مقرم نقل می کند که امام علیه السالم در شب عاشورا و در میان ت00اریکی از خیمه ها دور شد . نافع بن هالل که یکی از یاران آن حضرت بود خود را به ام00ام علیه السالم رسانید و انگیزه بیرون شدن از محیط خیمه ها را سؤ ال کرد و اضافه نمود : یابن رسول الله ! آمدن شما ب00ه س00وی لش00کر این م00رد ط00اغی م00را س00خت

نگران و متوحش ساخت .

امام علیه السالم در پاسخ وی فرمود : ))آمده ام تا پستی و بلندی اطراف خیمه ها را بررسی کنم که مبادا برای دشمن مخفیگاهی باشد و از آنجا برای حمله خود و یا

( . 152دفع حمله شما استفاده کند(() آنگاه امام علیه السالم در حالی که دست نافع در دستش بود چ00نین فرم00ود : ))هی والله وعد ال خلف فیه ؛ (( امشب همان شب موعود است ، وعده ای است که هیچ

تخلف در آن راه ندارد(( . سپس امام علیه السالم رشته کوههایی راکه در مهتاب ش00ب از دور دی00ده می ش00دلک بین ه0ذین الجبلین فی ج0وف اللی0ل وتنج0و به نافع نشان داد و فرمود : ))اال تس0 نفسک ؟ ؛ (( نمی خواهی در این تاریکی شب به این کوهها پناهنده شوی و خ00ود را

از مرگ برهانی ؟ (( . ))نافع بن هالل (( خود را به قدمهای آن حضرت انداخت و عرضه داشت م00ادرم ب00ه ع00زایم بنش00یند من این شمش00یر را ب00ه ه00زار درهم و اس00بم را هم ب00ه ه00زار درهم خریداری نموده ام ، سوگند به آن خدایی که با محبت تو بر من منت گذاشته اس00ت بین من و تو جدایی نخواهد افتاد مگر آن وقت ک00ه این شمش00یر ، کن00د و این اس00ب

( . 153خسته شود) ( چنین نقل می کند که : امام علیه السالم پس از154))مقرم (( از نافع بن هالل )

بررسی بیابانهای اطراف به سوی خیمه ها برگش00ت و ب00ه خیم00ه زینب ک00بری )س ( وارد گردید و من در بیرون خیمه کشیک می دادم ، زینب کبری )س ( عرضه داشت : برادر ! آیا یاران خود را آزموده ای و به نیت و استقامت آنان پی برده ای ؟ مب00ادا

در موقع سختی دست از تو بردارند و در میان دشمن تنها بگذارند . 00وتهم . . . ؛ (( آری ، ب00ه امام علیه السالم در پاسخ وی چنین فرمود : ))والله لقد بل خدا سوگند ! آنها را آزمودم و نیافتم مگ00ر دالور و غرن00ده )ش00یروار( و ب00ا ص00البت و استوار )کوهوار( ، آنان به کشته شدن در رکاب من آنچن00ان مش00تقاق هس0تند مانن00د

اشتیاق طفل شیرخوار به پستان مادرش (( . نافع می گوید : من چون این سؤ ال و جواب را شنیدم ، گریه گلویم را گرفت و به ن0زد ح0بیب بن مظ0اهر آم0ده و آنچ00ه از ام0ام و خ0واهرش ش00نیده ب0ودم ب0دو ب0ازگو

نمودم . حبیب بن مظاهر گفت : ب00ه خ00دا س00وگند ! اگ00ر منتظ00ر فرم00ان ام00ام علی00ه الس00الم نبودیم همین امشب به دشمن حمله می کردیم . گفتم حبیب ! اینک ام00ام در خیم00ه خواهرش می باشد و شاید از زنان و اطفال حرم نیز در آنجا باشند و بهتر است ت00و

با گروهی از یارانت به کنار خیمه آنان رفته و مجددا اظهار وفاداری بنمایید تا هرچهبیشتر مایه دلگرمی این بانوان باشد .

حبیب با صدای بلند یاران امام را که در می00ان خیم00ه ه00ا بودن00د دع00وت ک00رد و هم00ه آنان ، خود را از خیمه ها بیرون انداختند . حبیب اول به افراد ب00نی هاش00م گفت : از ش00ما درخواس00ت می کنم ک00ه ب00ه درون خیم00ه ه00ای خ00ود برگردی00د و ب00ه عب00ادت و

استراحت خویش بپردازید ، سپس گفتار نافع ر ا برای بقیه صحابه نقل نمود . همه آنان پاسخ دادند : سوگند به خدایی که بر ما منت گذاشته و بر چ00نین افتخ00اری نایل نموده است اگر منتظر فرمان امام نبودیم ، همین حاال با شمشیرهای خود ب00ه

دشمن حمله می کردیم ، حبیب دلت آرام و چشمت روشن باد . حبیب بن مظاهر در ضمن دعا به آنان پیشنهاد نمود که بیایی0د ب00ا هم ب00ه کن00ار خیم0ه

بانوان رفته به آنان نیز اطمینان خاطر بدهیم . چون به کنار این خیمه رسیدند ، حبیب خطاب به بانوان بنی هاشم چنین گفت : ای دختران پیامبر و ای حرم رسول خدا ! اینان جوانان فداکار شما و اینها شمشیرهای براقشان است که همه سوگند یاد نموده اند این شمشیرها را در غالفی جای ندهن00د مگر در گردن دشمنان شما و این نیزه های بلند و تیز در اختیار غالمان شماست که

هم قسم شده اند آنها را فرونبرند مگر در سینه دشمنان شما . ها الطیبون حاموا عن بنات در این هنگام یکی از بانوان به آنان چنین پاسخ داد : ))ای رس00واللله وحرائر ام00یرالمؤ م00نین ؛ (( ای پ00اک م00ردان ! از دخ00تران پی00امبر و زن00ان

خاندان امیرمؤ منان دفاع کنید(( . چون سخن این بانو به گوش این افراد رسید ، با صدای بلند گریه کرده و هریک ب00ه

سوی خیمه خویش بازگشتند . و این بود حماسه ای که درباره ص00حابه و ی00اران حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم از زبان آن حضرت شنیدید و این بود گفتار نافع بن هالل و سایر ی00اران آن حض00رت در

شب عاشورا . ))بابی انتم وامی طبتم وطابت االرض التی فیها دفنتم وفزتم فوزا عظیما((

شعر امام )ع ( و وصیت آن حضرت به خواهران و همسرانش در شب عاشورامتن سخن

یا دهر اف لک من خلیل

کم لک باال شراق واال صیلمن صاحب اوطالب قتیل

والدهر الیقنع بالبدیلما االمر الی الجلیل وانوکل حی سالک سبیل

)) . . . یا اختاه تعزی بعزاءا للهماء ال یبقون واءعلمی اءن اهل االرض یموتون واهل الس

واءن کل شیء هالک اال وجهالله الذی خلق االرض بقدرته ویبعث الخلق فیعودون وهو فرد وحده ابی خیر منی

ی ولی ولهم ی واخی خیر من وامی خیر منولکل مسلم برسواللله اسوة . . .

یا اختاه یا ام کلثوم یا فاطمة یا رباب انظرن اذا قتلت فال تشققن علی جیبا

( .155وال تخمشن وجها وال تقلن هجرا(()ترجمه و توضیح لغات

اشراق : طلوع آفتاب ، هنگام طلوع . اصیل : هنگام غروب . صاحب : یار و دوست . طالب : خواهان ، عالقه مند . بدیل : عوض . تع00زی : تحم00ل ، ص00بر و ش00کیبایی .ق( : چ00اک نم00ودن . جیب : گریب00ان . خمش ققن )از ش00 اسوة : سمبل ، الگ00و . تش00 وجه : چنگ به صورت زدن ، خراشیدن صورت . هجر : هذیان ، سخنی که شایس00ته

نیست .ترجمه و توضیح

از امام سجاد علیه السالم نقل شده است که در شب عاشورا پدرم در میان خیم00ه با چند تن از یارانش نشسته ب0ود و ))ج00ون (( غالم اب0وذر مش00غول اص0الح شمش0یر

امام علیه السالم بود آن حضرت به این اشعار مترنم و متمثل گردید :

))یا دهر اف لک من خلیل . . . ؛ (( ای دنی00ا ! اف ب00ر دوس00تی ت00و ک00ه ص00بحگاهان و عصرگاهان چقدر از دوستان و خواهانت را به کشتن می دهی که به ع00وض قن00اعتنورزی و همانا کارها به خدای بزرگ محول است و هر زنده ای سالک این راه (( .

امام سجاد علیه السالم می گوید : من از این اشعار به هدف امام علیه السالم ک00ه خبر مرگ و اعالن شهادت بود پی بردم و چشمانم پر از اش00ک گردی00د ولی از گری00ه خودداری کردم ، اما عمه ام زینب که در کنار بستر من نشسته ب00ود ب00ا ش00نیدن این اشعار و با متفرق شدن یاران امام ، خود را به خیمه آن حضرت رسانید و گفت : و ای بر من ! ای کاش مرده بودم و چنین روزی را نمی دیدم ، ای یادگار گذشتگانم و ای پناهگ00اه بازمان00دگانم گوی00ا هم00ه عزی00زانم را ام00روز از دس00ت داده ام ک00ه این پیشامد ، مصیبت پدرم علی و مادرم زهرا و برادرم حس00ن علیهم00ا الس0الم را زن00ده

نمود . امام علیه السالم به زینب کبری تس0لی داده و ب00ه ص0بر و ش00کیبایی توص0یه نم00ود و چنین گفت : ))یا اختاه تعزی بعزاءالله . . . ؛ (( خواهر ! راه ص0بر و ش00کیبایی را در پیش بگیر و بدانکه همه مردم دنیا می میرند و آنانکه در آسمانها هس00تند زن00ده نمی مانند ، همه موجودات از بین رفتنی هستند مگر خدای ب00زرگ ک00ه دنی00ا را ب00ا ق00درت خویش آفریده است و همه مردم را مبعوث و زنده خواهد نمود و اوست خدای یکتا . پدر و مادرم و برادرم حسن بهتر از من بودند که هم00ه ب00ه جه00ان دیگ00ر ش00تافتند و من و آنان و همه مسلمانان باید از رسول خدا پیروی کنیم که او ن00یز ب00ه جه00ان بق00ا

شتافت (( . سپس فرمود : ))خواهرم ام کلثوم ! فاطمه ! رباب ! پس از مرگ من گریبان چاک نکنید و ص00ورت خ00ود را نخراش00ید و س00خنی ک00ه از ش00ما شایس00ته نیس00ت ب00ر زب00ان

نرانید(( .قرائت امام )ع ( در شب عاشورا

متن سخنما نملی لهم خیر ال نفسهم ذین کفروا ان )وال یحسبن ال

00ذرالمؤمنین علی م00ا انتم ما نملی لهم لیزدادوا إثما ولهم عذاب مهین ما کانالله لی انب () (156علیه حتی یمیز الخبیث من الطی

ترجمه و توضیح لغات

ب( : پنداش00تن . نملی )از : امالء( : مهلت دادن ، ت0اءخیر ب یحس0 یحسبن )از : حس000ذر )از : وذره ( : او را ت00رک نم00ود . یم00یز انداختن . مهین )به ضم میم ( : ذلتبار . ی

)از میز( : جدا کردن .ترجمه و توضیح

در شب عاشورا در میان خیمه های حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم جنب و ج00وش عجیب و نشاط فوق العاده ای به چشم می خورد : یکی س00الح خ00ود را ب00رای جن00گ اصالح و آماده می نمود ، دیگری مشغول عبادت و مناجات با پروردگار و آن دیگری00ع وس00اجد(( از حل بین قائم وقاع00د وراک مشغول خواندن قرآن ))لهم دوی کدوی الن ضحاک بن عبدالله مشرقی نقل ش00ده ک00ه در آن ش00ب در ه00ر چن00د لحظ00ه گ00روهی سوارکار از لشکریان عمرسعد به عنوان ماءموریت و نظارت به پش00ت خیم00ه ه00ای حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم می آمدن00د و ب00ه وض00ع این خیم00ه نش00ینان س00ر می کشیدند ، یکی از آنان صدای امام علیه السالم را که این آیه شریفه را می خوان00د ،ذین . . . ؛ (( آنانکه کفر ورزیدند گمان نبرند مهلتی ک00ه ب00ه شناخت : ))وال یحسبن ال آنان می دهیم ب00ه نف00ع آنهاس00ت بلک00ه ب00ه آن00ان مهلت می دهیم ت00ا ب00ر گناه00ان خ00ود بیفزایند و برای آنان ع0ذابی اس0ت ذلتب0ار ، خداون0د م0ؤ من0ان را ب0ا این وض0عی ک0ه

هستند واگذار نخواهد نمود تا بد را از نیک و ناپاک را از پاک جدا سازد(( . آن مرد با شنیدن این آیه گفت : به خدا سوگند ! این افراد نیک ، ما هستیم که خ00دا

ما را از شما جدا کرده است ! ! ))بریر(( هم جلو آمد و به او پاس00خ داد ک00ه : ای م00رد فاس00ق ! خ00دا ت00و را در ص00ف ناپاکان قرار داده است ، به سوی م00ا برگ00رد و از این گن00اه ب00زرگ خ00ود توب00ه بکن ؛

زیرا به خدا سوگند که ماییم افراد پاک . اهدین ؛ (( من ن00یز ب00ه این 00ک من الش00 00ا علی ذل آن مرد از روی استهزا گفت : ))وان

( .157شهادت می دهم (( . آنگاه به سوی اردوگاه لشکر ابن سعد برگشت )صحنه آزمایش

امام علیه السالم با انتخاب این آی00ه ش00ریفه از مجم00وع آی00ات ق00رآن مجی00د در ش00ب عاشورا و در آن شرایط خاص ، خواسته است وضع ه00ر دو گ00روه را ک00ه در مقاب00ل هم قرار گرفته بودند ، بیان کند که آیه اول فلس00فه برت00ری ظ00اهری گ00روه ظ00الم و جنایتکار را روشن می کن00د و نبای00د این تف00وق و برت00ری ظ00اهری م00وجب ن00اراحتی و انکسار مؤ منان گردد بلکه این پیروزی موقتی است و مهلتی است از سوی خداوند تا گروه جنایتکار هرچه بیشتر در منجالب فساد و گناه قرار گرفت00ه و یکس00ره در آنغرق شوند و اگر مناقشه در تعبیر نباشد باید بگوییم : این فرصتی است تاکتیکی .

و هر گروه و حکومت و هر شخصی با داشتن روش ظالمانه مشمول چنین فرص00ت موقت و تاکتیکی باشد باید خود را آماده روزی کند که عذاب خ00دا ب00ه س00خت ت00رین

وجهی او را فرا خواهد گرفت . و اما آیه دوم در مورد گروه مؤ منان است ک00ه اگ0ر روزی ب00ه بال و مص00یبت گرفت00ار می شوند و ب0ه ظ00اهر ب0ا ه0زیمت و شکس0ت مواج0ه می گردن0د ، ب0از هم ب0ه علت

امتحان و آزمایش است تا پاکان از ناپاکان و نیکان از بدان متمایز گردند . و این موضوع به صحنه عاشورا و بیابان کربال که با تمام حیثیاتش یکی از بزرگترین صحنه های امتحان و آزمایش نیز بود ، اختصاص ندارد بلک00ه هم00ه ت00اریخ و هم00ه این00وم 00ل ی جهان با عظمت ، صحنه آزمایش00ی اس00ت ب00رای هم00ه اف00راد بش00ر ک00ه : ))ک

عاشورا وکل ارض کربال((رؤ یای امام )ع ( در شب عاشورا

متن سخنی راءیت فی منامی کاءن کالبا قد شدت علی تنهشنی )) . . . ان

وفیها کلب ابقع راءیته اشدها واظن ان الذی یتولی قتلی رجل ابرص من هؤالء القوم . ی راءیت رسواللله بعد ذلک ومعه جماعة من اصحابه وان

وهو یقول انت شهید هذه االمة وقد استبشربک اءهل السماوات واهل الصفیح االعلی

یلة عجل ولیکن افطارک عندی اللماء لیاءخذ دمک فی قارورة خضراء وال تؤخر فهذا ملک قد نزل منالس

حیل من هذه الدنیا ال شک فیه (() ( .158فهذا ما راءیت وقد انف االمر واقترب الرترجمه و توضیح لغات

شدت علی : بر من حمله نمود : نهش : گاز گرفتن ، پ00اره ک00ردن . ابق00ع : س00فید و سیاه . ابرص : مبتال ب00ه م00رض ب00رص . استبش00ار : م00ژده دادن ، خوش00حال ب00ودن . صفیح اعلی : ملکوت اعلی . قارورة : شیشه . انف )بر وزن حسب( : ف00را رس00ید .

رحیل : هنگام کوچ کردن .

ترجمه و توضیح صاحب ))نفس المهموم (( از مرحوم صدوق ؛ نق00ل می کن00د ک00ه در س00اعتهای آخ00ر شب عاشورا خواب سبکی چش00م ام00ام علی00ه الس00الم را ف00را گ00رفت و چ00ون بی00دار گردید خطاب به یاران و اصحابش فرمود : ))من در خ00واب دی00دم ک00ه چن00دین س00گ شدیدا بر من حمله می کنند و شدیدترین آنها سگی بود به رنگ سیاه و سفید و این خواب نشانگر آن است از میان این افراد کسی که به مرض ب00رص مبتالس00ت قات00ل

من خواهد بود(( . امام علیه السالم سپس فرمود : و پس از این خواب ، رسول خدا صلی الله علیه و آله را با گروهی از یارانش دیدم که به من فرم00ود : ))ت00و ش00هید این امت هس00تی و ساکنان آسمانها و عرش برین ، آمدن تو را به همدیگر مژده وبشارت می دهند ، تو امشب افطار را در نزد من خواهی بود ، عجله کن و تاءخیر روا مدار و اینک فرشتهای از آسمان فرود آمده است تا خون تو را در شیشه سبزرنگی جمع آوری کند(( .

ترسیم واقعیت به صورت رؤ یا آنچه بنا بود ب0ه زودی واق0ع ش0ود ، در خ0واب و ب0ه ص0ورت رؤ ی0ا ب0رای ام0ام علی0ه السالم ترسیم گردیده و او نیز به همان صورت به یاران جانباز و ف00داکار خ00ود بی00ان

فرموده است تا مساءله ای از آنان مخفی و مستور نماند . شهادت در فردای همان شب ، خصوصیات قاتل و مبتال بودن وی به مرض برص که به صورت ))سگ سیاه و سفید(( ترسیم شده ، مهمان رسول خدا بودن ، اس00تقبال فرشتگان از روح زنده بزرگ شهید اسالم و ذخیره کردن خون وی که بای00د همیش00ه در عروق پیروانش جوشان بماند همه این حقایق در همان خواب - ب00ه ص00ورتی ک00ه

نقل گردید - نشان داده شده و روز عاشورا تحقق پذیرفته است .واستعینوا بالصبر والصلوة

متن سخنبر والقت0ال(() )) . . . ان الله تعالی اذن فی قتلکم وقتلی فی هذاالیوم فعلیکم بالص0

159 . )راء الی )) . . . صبرا یا بنی الکرام فما الموت اال قنطرة تعبر بکم عن البؤس والض00 کم یکره ان ینتقل من سجن الی قصر وم00ا ه00و ال عم الدائمة فای الجنان الواسعة والنواللله ان نی عن رس00 عدائکم اال کمن ینتقل من قصر الی سجن وعذاب ان ابی ح00دثر ه00ؤ الء ة الکافر والموت جسر ه00ؤالء الی جن انهم وجس00 الدنیا سجن المؤ من وجن

((160الی جحیمهم م00000000000ا ک00000000000ذبت وال ک00000000000ذبت(() 000000. 000000)

ترجمه و توضیح لغاتت ( قنطرة : پل ، بؤس : تیره روزی ، فالکت . ضراء : روز بدبختی . جنان )جمع جن

: بهشت . جحیم : دوزخ .ترجمه و توضیح

( حسین بن علی علیهم00ا الس00الم آنگ00اه ک00ه161بنا به نقل ابن قولویه و مسعودی ) نماز ص00بح را بج00ای آورد ، رو ب00ه س00وی نم00ازگزاران نم00وده پس از حم00د و س00پاس خداوند به آنان چنین فرمود : ))ان الله تعالی اذن . . . : (( خداوند ب00ه کش00ته ش00دن ش00ما و کش00ته ش00دن من در این روز اذن داده اس00ت و ب00ر شماس00ت ک00ه ص00بر و

شکیبایی در پیش گرفته و با دشمن بجنگید(( . ( از امام سجاد علیه السالم مطلبی ب00دین مض00مون نق00ل162مرحوم شیخ صدوق )

می کند که : در روز عاشورا چون جنگ شدت گ00رفت و ک00ار ب00ر حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم سخت شد بعضی از یاران آن حضرت متوجه گردیدند که تعدادی از اصحاب و یاران ام00ام علی00ه الس00الم در اث00ر ش00دت جن00گ و ب00ا مش00اهده اب00دان قطع00ه قطع00ه ش00ده دوستانش00ان و رس00یدن ن00وبت شهادتش00ان رنگش00ان متغ00یر و ل00رزه ب00ر اندامش00ان مستولی گردیده است ولی خود حسین بن علی علیهما السالم و تعدادی از خ00واص یارانش برخالف گروه اول هرچه فشار بیشتر و فاصله آنان با ش00هادت نزدیک00تر می شود رنگش0ان گلن0اری گش0ته و از آرامش و س0کون خ0اطر بیش0تری برخ0وردار می گردند که از این منظره جالب و شهامت فوق العاده متعجب شده در ح00الی ک00ه ب00ه قیافه روحانی و سیمای گلناری حسین بن علی علیهما السالم اشاره می نمودند ب00ه

یاران خود چنین گفتند : ))انظروا ال یبالی بالموت ؛ (( ب0ه حس00ین بن علی علیهم0ا الس0الم نگ00اه کنی00د ک0ه از

مرگ و شهادت کوچکترین ترسی به خود راه نمی دهد(( . آن حضرت چون این جمله را از وی بشنید یاران خویش را این چنین م00ورد خط00اب

قرار داد : ))صبرا یا بنی الکرام . . . ؛ (( ای بزرگ زادگان صبر و شکیبایی ب00ه خ00رج دهی00د ک00ه مرگ چیزی جز یک پ00ل نیس00ت ک00ه ش00ما را از س00ختی و رنج عب00ور داده ب00ه بهش00ت پهناور و نعمتهای همیشگی آن می رساند ، چه کسی است که نخواهد از یک زن00دان

به قصری انتقال یابد و همین مرگ برای دشمنان شما مانند آن است ک00ه از ک00اخی00ه علی00ه و آل00ه ب00ر من به زندان و شکنجه گاه منتقل گردند . پدرم از پیامبر صلی الل نقل نمود که می فرمود : دنیا برای مؤ من همانند زندان و برای کافر همانند بهشت است . مرگ پلی است که این گروه مؤ من را به بهشتشان می رس00اند و آن گ00روه

کافر را به جهنمشان . آری ، نه دروغ شنیده ام و نه دروغ می گویم (( . تن72آن حضرت پس از این بیان ، صفوف لشکر خویش را که بن00ا ب00ه مش00هور از

( منظم نمود ، میمنه سپاه را به زه00یر بن قین و میس00ره را163تشکیل می یافت ) به حبیب بن مظاهر و پرچم را به برادرش عب00اس بن علی علیهم00ا الس00الم س00پرد وخ00000000ود و اف00000000راد خان00000000دانش در قلب س00000000پاه ق00000000رار گرفتن00000000د .

دعوت به پایداری حسین بن علی علیهما السالم پس از نماز صبح در روز عاش00ورا آری ، پس از نم00از صبح ! دو نکته را تذکر می دهد : یکی اصل کشته شدن که به امر پروردگ00ار اس00ت و دیگری پایداری و استقامت در برابر دشمن که هر دو نکته با نماز ارتباط مستقیم

دارد ، زیرا : اگر در قرآن مجی00د حکم نم00از در آی00ات متع00دد آم00ده و نم00از یکی از عالئم اس00الم و ایمان است ، در شرایط خاص جنگ و جه00اد و ح00تی در آن مرحل00ه ای ک00ه شکس00ت ظاهری و کشته شدن قطعی و مسلم است طبق فرم00ان الهی واجب اس00ت و اگ00ر احیانا کسانی نماز بخوانند و حکم جهاد را فراموش کنند از مصادیق کسانی خواهند

((( نکوهش می164گردید که قرآن مجید با تعبیر : )) )نؤمن ببعض ونکفر ببعض ()کند .

و اما روح استقامت و پایداری در جهاد نیز باید از همان نماز و ارتب00اط ب00ا پروردگ00اربر تعینوا بالص00 به دست بیاید و از عبادت و معنویت مدد و ن00یرو بگ00یرد ک00ه : )) )واس00

( . ((165والصلوة ()دعای امام در صبح عاشورا

متن سخنهم انت ثقتی فی کل کرب ورجائی فی کل شدة ))الل

وانت لی فی کل امر نزل بی ثقة وعدة کم من هم یضعف فیه الفؤ اد للهوتقل فیه الحیلة ویخذل فیه الصدیق ویشمت فیه العدو انزلته بک

ی الیک عمن سواک فکشفته وشکوته الیک رغبة منجته فاءنت ولی کل نعمة ومنتهی کل رغبة(() ( .166وفر

ترجمه و توضیح لغات ثقة : کسی که بر وی اعتماد می شود ، تکیه گاه . رجاء : امید . عدة )با ضم عین ومت )از تشدید دال ( : سالح . فؤ اد : قلب . حیله : چاره . خ00ذل : واگذاش00تن . یش00

شمت( : شماتت نمودن .ترجمه و توضیح

در فراز قبلی آوردیم که امام علیه السالم پس از ادای فریضه صبح ، صفهای لشکرخود را آراست و وظیفه هریک از سران لشکر را معین نمود .

در این هنگام عمر بن سعد نیز به آرایش و تنظیم ص00فوف لش00کر خ00ویش مش00غول بود و چون چشم امام علیه السالم به انبوه جمعیت لشکر دشمن افتاد و در مقاب00ل خویش سیلی عظیم و موجی خروشان از دشمن را دید دستها را ب0ه س0وی آس00مان بلند کرد و این دعا را خواند : )) . . . اللهم انت ثقتی فی کل کرب . . . ؛ (( خدایا ! تو در هر غم و اندوه پناهگاه و در هر پیشامد ناگوار مایه امی00د من هس00تی و در ه00ر حادثه ای سالح و ملجاء من چه بسیار غمهای کمرشکن ک00ه دله00ا در براب00رش آب و راه هرچ00اره در مق00ابلش مس00دود می گ00ردد ، غمه00ای جانک00اهی ک00ه ب00ا دی00دن آنه00ا دوستان ، دوری جسته و دشمنان زبان به شماتت می گشودند ، در چ00نین م00واقعی تنها به پیشگاه تو شکایت آورده و از دیگران قطع امید نموده ام و تو ب00ودی ک00ه ب00ه داد من رسیده و این کوههای غم را برطرف کرده ای و از این ام00واج ان00دوه نج00اتم بخش00یده ای . خ00دایا ! ت00وئی ص00احب ه00ر نعمت و ت00وئی آخ00رین مقص00د و مقص00ود

من (( .اولین سخنرانی امام )ع ( در روز عاشورا

متن سخنها الناس اسمعوا قولی وال تعجلوا حتی اعظکم بما هو حق لکم علی ))ای

وحتی اعتذر الیکم من مقدمی علیکم فان قبلتم عذری وصدقتم قولی واعطیتمونی النصف من انفسکم

کنتم بذلک اسعد ولم یکن لکم علی سبیل

صف من انفسکم وان لم تقبلوا منی العذر ولم تعطوا النفاجمعوا امرکم وشرکاءکم

ثم ال یکن امرکم علیکم غمة ثم اقضوا الی ل الکتاب ذی نز یالله ال وال تنظرون ان ولی

( .167وهو یتولی الصالحین(()ترجمه و توضیح لغات

00ذار : از خ00ود دف00اع ک00ردن ، بی00ان حجت و دلی00ل . مق00دم )ب00ه فتح میم ( : وارد اعتعد : کامی00اب ت00ر ، ف )ب00ر وزن ه00دف ( : انص00اف و ع00دل و داد . اس00 ش00دن . نص00

خوشبخت تر . غمة : مبهم و مشتبه .ترجمه و توضیح

امام علیه السالم پس از تنظیم صفوف لشکر خویش ، سوار ب00ر اس00ب گردی00د و از خیمه ها قدری فاصله گرفت و با صدای بلند و رسا خطاب به لشکر افراد عمرسعدها الناس اسمعوا قولی . . . ؛ (( مردم ! حرف م00را بش00نوید و در چنین فرمود : ))ای جنگ و خونریزی شتاب نکنید تا من وظیفه خود را که نصیحت و موعظه شماست ، انجام بدهم و انگیزه سفر خود را به این منطقه توضیح بدهم اگر دلیل مرا پذیرفتید و با من از راه انصاف درآمدی00د راه س00عادت را دریافت00ه و دلیلی ب00رای جن00گ ب00ا من ندارید و اگر دلیل مرا نپذیرفتی00د و از راه انص00اف نیامدی00د هم00ه ش00ما دس00ت ب00ه هم بدهید و هر تصمیم و اندیشه باطل ک0ه داری0د درب0اره من ب0ه اج0را بگذاری0د و مهلتم ندهید ولی به هرحال امر بر شما پوشیده نماند ، یار و پشتیبان من خدایی است که

قرآن را فرو فرستاد و اوست یار و یاور نیکان (( .اتمام حجت

حسین بن علی علیهما السالم با اینکه می دید دشمن به تمام معنا آماده جنگ است تا آنجا که از رسیدن آب نیز به اردوگاه و اطفال آن حضرت جلوگیری نم00وده اس00ت و دقیقه شماری می کند ک00ه ب00ا کوچک00ترین اش00اره ای حمل00ه را آغ00از کن00د ، ولی آن حضرت همانگونه که به هنگام ورود ب0ه ک0ربال گفت ، ن00ه تنهاحاض00ر نب00ود ش00روع ب0ه جنگ نماید بلکه می خواست تا جایی که ممکن است ، برای آنان موعظه ونص00یحت کند که از طرفی راه ح00ق و فض00یلت را از باط00ل تش00خیص دهن00د و از ط00رف دیگ00ر مبادا در میان آنان کسی ناآگاه و ناشناخته در ریختن خون امام علیه السالم شرکتکند و بدون توجه و آگاهی از حقیقت در ورطه سقوط و بدبختی ابدی قرار بگیرد .

))س00بط ابن ج00وزی (( در ))ت00ذکرة الخ00واص (( می گوی00د : چ00ون حس00ین بن علی علیهما السالم دید که مردم کوفه بر قتل وی اصرار دارند قرآنی برداشت و باز کرد و روی سرش گذاشت و در مقابل صفوف دشمن آنان را صدا کرد که در می00ان من و شما حاکم ، این کتاب خدا و جدم رسول الله باشد ، مردم ! به چه ج0رمی ریختن خون مرا حالل می دانید ، آیا من فرزند دختر پیامبر شما نیستم ؟ آیا گفتار ج00دم را00ة (( و اگ00ر ح00رف درباره من و برادرم نشنیده اید که ))هذان سیدا شباب اه00ل الجن مرا تصدیق نمی کنید از ج0ابر و زی00د بن ارقم و ابوس00عید خ0دری س00ؤ ال کنی0د ، آی0ا

جعفر طیار عموی من نیست ؟ از میان مردم کس00ی پاس00خ نگفت و تنه00ا ش00مر ب00ود ک00ه ص00دا ک00رد اال ن وارد جهنم خواهی شد امام هم در جواب وی فرمود : ))الله اکبر ! جدم خبر داده ب00ود ک00ه من در خ00واب دی00دم س00گی خ00ون اه00ل بیت م00را می لیس00د و گم00ان می کنم ت00و هم00ان

( . 168باشی (() و این اس00ت عاطف00ه و محبت ی00ک ام00ام و ره00بر الهی و انس00ان دوس00ت در مقاب00ل00ه علیه00ا - ک00ه در دشمن خونخ00وارش و این اس00ت روش فرزن00د فاطم00ه - س00الم الل حساسترین شرایط و اوضاع نیز لحظه ای از مسیری که خدا ب00رای او تع00یین ک00رده00ع ب وال فنت است ، دست برنمی دارد تا اینکه کسی نگوید : )) )لوال اءرسلت الینا رس00

( . ((169آیاتک من قبل ان نذل ونخری () این سخنرانیها و این هدایت و راهنماییها در روز عاشورا با نداشتن فرصت از س0وی امام علیه السالم مکرر انجام گرفته است که خواننده ارجمند ب00ا اولین س00خنرانی و

خطبه آن حضرت آشنا می گردد . و چون این خطبه مفصل بوده و این موعظه دارای جهات و جوانب گوناگون است ،

لذا ما متن و ترجمه آن را در چهاربخش در اختیار خواننده قرار می دهیم . امام در مقدمه و بخش اول این خطبه همین نکته را که اش00اره نم00ودیم ، ت00ذکر می دهد که م00ردم کوف00ه و لش00کریان عمرس00عد فک00ر نکنن00د او می خواه00د ب00ا ای00راد این سخنرانی اظهار موافقت و صلح و سازش با پیشنهاد دش00من بکن00د بلک00ه ه00دف وی اتمام حجت و بیان یک سلسله حقایق و واقعیات است که آن حضرت ب00ا دارا ب00ودن مقام امامت و وظیفه رهبری و هدایت ، ناگزیر است این حقایق را با آنان در می00ان

بگذارد . ))اسمعوا قولی وال تعجلوا حتی اعظکم . . . ((

قطع سخن امام

بنا به نقل کتب تاریخ ، چ00ون س00خن ام00ام علی00ه الس00الم ب00ه آخ00رین ف00راز این بخش رسید ، صدای گریه از سوی بعضی از زن00ان و دخ00تران ک00ه ب00ه س00خنان آن حض00رت گوش فرا می دادند ، بلند شد و لذا ام00ام علی00ه الس00الم س00خن و خطاب00ه خ00ویش را قطع کرده و به برادرش عباس و فرزندش علی اک00بر م00اءموریت داد ت00ا آنه00ا را ب00ه سکوت و آرامش دعوت نمایند و این جمله را نیز اضافه نم00ود ک00ه آن00ان گری00ه ه00ای

زیادی در پیش دارند . چون بانوان و اطفال آرام شدند ، امام دومرتبه شروع به سخن کرد و پس از حم00د

و سپاس خداوند خطبه دیگری ایراد نمود که ذیال مالحظه می فرمایید . 00و بقیت علی اح00د او بقی قواالله وکونوا من الدنیا علی حذر فان الدنیا ل ))عبادالله ات00ه الل 00ر ان 00القض اء غی ض00اء وارض00ی ب علیها احد لکانت اال نبیاء احق بالبقاء واولی بالر00زل تلع00ة رورها مکفه00ر والمن محل وس00 خلق الدنیا للفناء فجدیدها ب00ال ونعیمه00ا مض00

کم تفلحون . قواالله لعل قوی وات والدار قلعة فتزودوا فان خیر الزاد الت

فة باءهله00ا ح00اال بع00د ر الله تعالی خلق الدنیا فجعلها دار فناء وزوال متص00 هاالناس ان ایه00ا تقط00ع رج00اء کم هذه الدنیا فان ن قی من فتنته فال تغر ته والش حال فالمغرور من غر من رکن الیه000ا وتخیب طم000ع من طم000ع فیه000ا واراکم ق000د اجتمعتم علی ام000ر ق000دب 00ه فنعم ال00ر 00ریم عنکم واح00ل بکم نقمت اسخطتمالله فیه علیکم واعرض بوج00ه الکسول محمد صلی الله علی00ه و آل00ه نا وبئس العبید انتم اقررتم بالطاعة وآمنتم بالر ربیطان تحوذ علیکم الش00 00ه تری00دون قتلهم لق00د اس00 00ه وعترت یت کم زحفتم الی ذر ثم ان فاءنساکم ذکرالله العظیم فتبا لکم ولما تریدون انا لله وانا الیه راجعون ه00ؤالء ق00وم

( . ((170کفروا بعد ایمانهم فبعدا للقوم الظالمین(()ترجمه و توضیح لغات

حذر : ترس . مواظبت ، برحذر بودن . اح00ق : شایس00ته ت00ر . ارض00ی : خوش00ایندتر .محل : قضاء : حکم . بال در اصل بایاء )ب00الی ( می باش00د : کهن00ه ، فرس00وده . مض00 نابود ، متالشی . مکفهر : تاریکی شدید ، روت00رش ک00ردن . تلع00ه )ب00ر وزن قلع00ه ( : چاه ، زمین شیب دار و خطرناک . قلعه : دژ ، برج و بارو ، منزل موقت . مغ00رور :00ه : فریب خورده . شقی : بدبخت . فتنته : )از رفتن ( : ش00یفته اش نم00ود . رکن الی00ه تخییب00ا : ناامی00دش ک00رد . زح00ف : ی00ورش ب00ردن ، حمل00ه ب بر وی اعتم00اد ک00رد . خی

کردن . استحوذ علیه : بر وی چیره گردید . تبا لکم : نابودی و هالکت بر شما باد .ترجمه و توضیح

))بندگان خدا ! از خدا بترسید و از دنیا در حذر باشید که اگر بنا بود همه دنیا به ی00ک نفر داده شود و یا یک فرد برای همیشه در دنیا بماند پیامبران برای بق00اء س00زاوارتر

و جلب خشنودی آنان بهتر و چنین حکمی خوشایندتر بود ولی هرگ0ز ! زی00را خداون0د دنیا را برای فانی شدن خلق نموده که تازه هایش کهنه و نعمتهایش زای00ل و س00رور و شادیش به غم و اندوه مبدل خواهد گردید ، دون منزلی است و موقت خانه ای . پس برای آخ00رت خ00ود توش00ه ای برگیری00د و به00ترین توش00ه آخ00رت تق00وا و ت00رس از خداست . مردم ! خداوند دنیا را محل فنا و زوال قرار داد که اهل خ00ویش را تغی00یر داده وضعشان را دگرگون می سازد ، مغرور و گول خ0ورده کس0ی اس0ت ک0ه گ0ول

دنیا را بخورد و بدبخت کسی است که مفتون آن گردد . مردم ! دنیا شما را گول نزند که هرکس بدو تکیه کند ناامیدش سازد و ه00رکس ب00ر وی طمع کند به یاءس و ناامیدیش کشاند و شما اینک به امری هم پیمان ش00ده ای00د که خشم خدا را برانگیخته و به سبب آن ، خدا از شما اعراض کرده و غضبش را بر شما فرستاده است چه نیکوست خدای ما و چه بد بن00دگانی هس00تید ش00ماها ک00ه ب00ه فرمان خدا گردن نهاده و به پیامبرش ایمان آوردید و سپس برای کشتن اهل بیت و فرزندانش هجوم کردید ، شیطان بر شما مسلط گردی00ده و خ00دای ب00زرگ را از ی00اد شما برده است ننگ بر شما و ننگ بر ایده و هدف شما . ما ب00رای خ00دا خل00ق ش00ده ایم و برگشتمان به سوی اوست . )سپس فرم00ود( : این00ان پس از ایم00ان ، ب00ه کف00ر

گراییده اند ، این قوم ستمگر از رحمت خدا دور باد((نتیجه

حسین بن علی علیهم00ا الس00الم در بخش دوم از س00خنان خ00ویش ب00ه ناپای00دار ب00ودن زندگی دنیا اشاره کرده ، همه زندگی و زر و زیور آن را بی اعتب00ار و گ00ذرا مع00رفی می کند که اگر قابل دوام و مورد اطمینان بود ، انبیا و اولیا نسبت به آن از دیگران

سزاوارتر بودند . آن حضرت در این قسمت از خطابه اش انگ00یزه انح00راف م00ردم کوف00ه را بی00ان می کند و آنها را بدین نکته متوجه می سازد که شما ب00ا وع00ده و وعی00د و ب00ه طم00ع دنی00ا همان دنیای ناپایدار از اسالم و ایمان به خدا و پیامبر دست شسته و به نبرد با رهبر

و امام زمان خود برخاسته اید و کمر به قتل فرزند پیامبر خود بسته اید .خالصه

امام علیه السالم پس از بیان بی پایه بودن زندگی و زرق و ب00رق این دنی00ا ، انگ00یزه شقاوت و بدبختی مردم کوفه را که نی00ل ب00ه هم00ان زرق و ب00رق و دس00ت ی00افتن ب00ه مقام و ثروت موهوم بوده است ، بر آنان ترسیم می نماید ت00ا از این راه دش00من را از فتنه و خونریزی جلوگیری و کسانی را که قابل اصالح هستند ، اصالح و بر مق00دم

داشتن آخرت بر دنیا تشویق نماید .

و در بخش سوم خطبه ، از راه معرفی خویش به موعظه و نصیحت آنان ادامه میدهد و چنین می فرماید :

هاالناس انسبونی من انا ثم ارجعوا الی انفسکم وعاتبوها وانظروا هل یح00ل لکم ))ایه وابن عمه واول المؤم00نین کم وابن وصی قتلی وانتهاک حرمتی ؟ الست ابن بنت نبیهداء عم ابی ؟ دالش ه ؟ اولیس حمزة سی بالله والمصدق لرسوله بما جاء من عند ربدا شباب اولیس جعفرالطیار عمی ؟ اولم یبلغکم قول رسواللله لی والخی هذان سی00ذ علمت اهل الجنة ؟ فان صدقتمونی بما اقول وهو الحق واللهما تعمدت الکذب من00ذبتمونی ف00ان فیکم من ان ربه من اختلق00ه وان ک 00ه ویض00 00ه اهل 00ه یمقت علی الل انعیدالخدری 00ه اال نص00اری واب00ا س00 لوا ج00ابربن عبدالل 00رکم س00 00ک اخب اءلتموه عن ذل س00معوا ه00ذه هم س00 اعدی وزید بن ارقم وانس بن مالک یخبروکم ان وسهل بن سعد الس

المقالة من رسواللله لی وال خی اما فی هذا حاجز لکم عن سفک دمی ((ترجمه و توضیح لغات

انسبه : نسب او را بیان نمود . عاتبه : او را سرزنش نمود . ح00اجز : م00انع . انته00اک حرمت : درهم شکستن سد اح00ترام . یمقت )از مقت( : خش00م و غض00ب . اختالق :

دروغ سازی . مقاله : گفتار . سفک دم : خونریزی .ترجمه و توضیح

))مردم ! بگویید من چه کسی هستم سپس به خود آیید و خویش00تن را مالمت کنی00د و ببینید آیا قتل من و درهم شکستن حریم من برای شما جایز است ؟ آیا من فرزند دختر پیامبر شما نیستم ؟ آیا من فرزن00د وص00ی و پس00رعموی پی00امبر ش00ما نیس00تم ؟ مگر من فرزند کسی نیستم که پیش از همه مسلمانان به خدا ایمان آورد و پیش از همه رسالت پیامبر را تصدیق نمود ؟ آیا حمزه سیدالشهداء عموی پدر من نیست ؟ آیا جعفرطیار عموی من نیس00ت ؟ آی00ا ش00ما س00خن پی00امبر را در ح00ق من و ب00رادرم نشنیده ای00د ک00ه فرم00ود : این دو ، س00روران جوان00ان بهش00ت هس00تند ؟ اگ00ر م00را در گفتارم تصدیق بکنید اینها حقایقی است که کوچکترین خالفی در آن نیست ؛ زیرا از روز اول دروغ نگفته ام ؛ چون دریافته ام که خداوند ب00ه اه00ل دروغ غض00ب ک00رده و ضرر دروغ را به گوینده آن برمی گرداند و اگر مرا تکذیب می کنید ، اینک در می00ان مسلمانان از صحابه پیامبر کسانی هس00تند ک00ه می توانی00د از آنه00ا س00ؤ ال کنی00د : از جابر بن عبدالله انصاری ، ابوسعید خدری ، سهل بن سعد ساعدی ، زی00د بن ارقم و انس بن مالک بپرسید که همه آنان گفتار پی00امبر را درب00اره من و ب00رادرم از رس00ول

خداشنیده اند و همین یک جمله می تواند مانع شما گردد از ریختن خون من (( .پاسخ به شایعه ها

چون گروهی از مردم کوفه تحت تاءثیر تبلیغات مسموم دست اندرکاران ب00نی امی00ه قرار گرفته و چنین تفهیم شده بودند که جنگ با حسین بن علی به عنوان حمایت از خلیفه شرعی و قانونی )یزید بن معاویه ( می باشد و چون حس00ین بن علی علیهم00ا السالم برخالف مصالح مسلمانان و بر ضد خلیفه آنان قیام کرده است و مبارزه ب00ا وی بر هر مسلمانی واجب است ، ل00ذا آن حض00رت در بخش س00وم از س00خنانش ب00ه عنوان پاسخگویی به این شایعه ها ، به برخی از ویژگیهای خان00دان و نیاک00ان خ00ود و شخصیت معنوی خویش که مورد تاءیید پیامبراکرم صلی الله علیه و آله بوده اس00ت ، اشاره می کند ؛ ویژگیهایی که برای هر فرد مس0لمان روش00ن و ث0ابت اس00ت هم0ه می دانند که او فرزند پیامبر و فرزند فاطمه زهرا - سالم الله علیها - و فرزن00د علی علیه السالم پسرعموی رسول خدا صلی الله علیه و آله و اولین شخصیتی است که به پیامبر ایمان آورده و آنگاه ک00ه دیگ00ران در مق00ام مب00ارزه ب00ا اس00الم بودن00د ، او از رسالت پیامبر حمایت و پشتیبانی نموده اس00ت . حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم از حمزه سیدالشهداء و جعفرطیار دو عم بزرگوارش سخن می گوی00د ک00ه مجاه00دتها و جانبازیهای این دو شهید بزرگ ، به اسالم و قرآن استحکام بخش00یده اس00ت و ه00ردو

در نبرد باکفار با فجیع ترین وضعی به شهادت نایل شده اند . حسین بن علی علیهما السالم درباره خودش مطلبی را تذکر می دهد که ب00رای هیچ00ه علی00ه و آل00ه نق00ل و مسلمانی قابل انکار نبود و فضیلتی را از رسول خدا صلی اللباب اه00ل دا ش00 یادآوری می کند که به گوش همه مسلمانان رسیده بود : ))هذان سی

نة ؛ (( این دو )حسن و حسین ( سروران جوانان بهشت هستند(( . الج ام00ام علی00ه الس00الم ب00ا اش00اره ب00ه این فض00ایل و این ویژگیه00ا می خواه00د این افک00ار منحرف را در این مسیر قرار دهد که اگر شما حرکت ما را مخالف اسالم و مصالح مسلمین می دانید اسالم در خاندان ما به وجود آمده و با مجاهدتهای م00ا ب00ه دس00ت شما رسیده است ، آن روز که پدرم علی اسالم را پذیرفت ، نیاکان خلیف00ه ادع00ایی شما در کفر و الحاد به س00ر می بردن00د و اینه00ا ک00ه ش00ما ب00ه عن00وان حامی00ان اس00الم شناخته اید و ب00ه نف00ع آن00ان شمش00یر می کش00ید ن00ه در ص00ف مخ00الفین اس00الم بلک00ه سلسله جنبانان جنگ با پیامبر اس00الم بودن00د و عموه00ای من ب00ا همین اف00راد و ب00رای اسالم تا سرحد شهادت جنگیدند و چگونه اس0ت کس0ی ک0ه رس0ول خ0دا او را آق0ا و سرور جوانان بهشت معرفی کرده است ، اسالم را کنار گذاشته و دش00منان دی00روز

اسالم ، امروز سنگ طرفداری از اسالم را به سینه می زنند ؟قطع سخن امام

در اینجا شمر بن ذی الجوشن ک00ه یکی از فرمان00دهان و س00ران لش00کر کوف00ه ب00ود ، متوجه گردید که ممکن است سخنان امام در سپاهیان مؤ ثر واقع شود و آنان را از

جنگ منصرف سازد و لذا خواست سخن امام را قطع کند و با ص00دای بلن00د داد زد : ))هویعبدالله علی حرف ان کان یدری ما یقول ؛ (( او در ضاللت است و نمی فهمد

چه می گوید(( . 00ه حبیب بن مظاهر هم از سوی لشکر آن حض00رت ب00دو پاس00خ داد : ))واءنت تعبدالل علی سبعین حرفا ؛ (( توئی که در ضاللت و گمراهی سخت می باشی و راست میگویی که سخن او را نمی فهمی ؛ زیرا خدا قلب تو را مهر و موم کرده است (( .

آنگاه امام سخن خود را بدین گونه ادامه داد : 00ه م00ابین کم فوالل ی ابن بنت نبی ون ان ک ک من ه00ذاالقول افتش00 ))ف00ان کنتم فی ش00 المشرق ، والمغرب ابن بنت نبی غیری فیکم وال فی غیرکم ویحکم اتطلبونی بقتیل

قتلته اءومال استهلکته او بقصاص جراحة . . . . یا شبث بن ربعی ویا حجار بن ابجر ویا قیس بن اال شعث ویا یزی00د بن الح00ارثدة ؟ ما تقدم علی جند لک مجن الم تکتبوا الی ان قد اینعت الثمار واخضر الجناب وانی 00ه ان . . . ال والله اعطیهم بیدی اعطاء الدلیل وال اف00ر منهم ف00رار العبی00د ی00ا عبادالل000ؤمن ر ال ی 000ل متکب کم من ک ی ورب 000رب کم ان ترجم000ون اع000وذ ب ی ورب 000رب ع000ذت ب

((171بیومالحس000000000000000000000000000اب(() 00000000000000. 00000000000000)

ترجمه و توضیح لغاتتهالک : از بین ب00ردن . قص00اص ویحکم : وای ب00ر ش00ما . قتی00ل : کش00ته ش00ده . اس00

جراحت : م00ر : می00وه رس00ید . 00ع الث تالفی کردن زخمی که به وسیله کسی وارد می گ00ردد . اینالجناب : جناب به معنی ناحیه اس00ت کنای00ه اس00ت از سرس00بز شاداب گردید . اخضرد : لشکر آماده . ع00ذت )متکلم اس00ت از بودن باغات ناحیه کوفه و عراق . جند مجن

عاذ عوذا( : پناه بردن ترجمون )از رجم ( : دور انداختن . ))اگر در گفتار پیامبر در باره من و برادرم تردید دارید آی00ا در این واقعیت ن00یز ش00ک می کنید که من پس00ر دخ00تر پی00امبر ش00ما هس00تم و در هم00ه دنی00ا و در می00ان ش00ما و دیگران پیامبر خدا فرزندی جز من ندارد ؟ وای بر شما ! آیا کسی از شما را کش00ته ام که در مقابل خون وی مرا به قتل می رس00انید ! یام00ال کس00ی را گرفت00ه ام و ی00ا

جراحتی بر شما وارد ساخته ام تا مستحق مجازاتم بدانید ؟ (( .

گفتار حسین بن علی علیهما السالم که بدینجا رسید ، سکوت کامل بر س00پاه کوف00ه حکمفرما بود و هیچ عکس العمل و پاسخی از طرف آنان مش00اهده نمی گردی00د ک00ه امام چند تن از افراد سرشناس کوفه را که از آن حضرت دع00وت ک00رده و در می00ان

لشکر ابن سعد حضور داشتند ، خطاب کرد و چنین فرمود : ))ای ش000بث بن ربعی و ای حج000ار بن ابج000ر و ای قیس بن اش000عث و ای یزی000د بن ح0ارث ! آی0ا ش0ما ب0رای من نام0ه ننوش00تید ک0ه می00وه هایم0ان رس0یده و درختانم0ان سرسبز و خرم است و در انتظار تو دقیقه شماری می ک00نیم ، در کوف00ه لش00کریانی

مجهز و آماده در اختیار تو است (( . این افراد در مقابل گفتار امام پاسخی نداشتند جز انکار و گفتند م00ا چ00نین نام00ه ای

به تو ننوشته ایم . در اینجا قیس بن اشعث با صدای بلند گفت : یا حسین ! چرا ب00ا پس00رعمویت بیعت نمی کنی )تا راحت شوی ( ؟ که در این صورت با تو به دلخواهت رفتار خواهند کرد

و کوچکترین ناراحتی متوجه تو نخواهد گردید . 00ه الاعطیهم . . . ؛ (( ن00ه ب00ه خ00دا س00وگند ! ن00ه امام در پاس00خ وی فرم00ود : ))ال والل دست ذلت در دست آنان می گذارم و نه مانن00د بردگ00ان از ص00حنه جن00گ و از براب00ر

دشمن فرار می کنم (( . سپس آیه ای را که گفتار حضرت موسی را در مقابل عناد و لجاجت فرعونیان نقل

ی . . . ) ( ؛ (( من به پروردگ00ار خ00ویش172می کند ، قرائت نمود : ))انی عذت برب و پروردگ00ار ش00ما پن00اه می ب00رم ک00ه گفت00ار م00را دور می افکنی00د . پن00اه می ب00رم ب00ه پروردگار خویش و پروردگ00ار ش00ما از ه00ر ش00خص متک00بری ک00ه ایم00ان ب00ه روز ج00زا

ندارد(( .نتیجه آخرین بخش

و باال خره امام علیه الس00الم در بخش چه00ارم و در آخ00رین بخش از س00خن خ00ویش برای اتمام حجت بیشتر ، به این مطلب اشاره می کند که اگر از هم00ه فض00ائل ی00اد شده چشم بپوش00ید و در آنچ00ه پی00امبر درب00اره م00ا گفت00ه اس00ت ش00ک وتردی00د داش00ته باشید ، آیا می توانید در این واقعیت نیز شک کنید که من فرزن00د پی00امبر هس00تم ؟ و آیا برای پیامبر اسالم در روی زمین بجز من پسر دخ00تری وج00ود دارد ؟ ولی پس از همه این مطالب با کمال ش00هامت و ش00جاعت و در کم00ال ص00راحت ب00ه ط00وری ک00ه0دی 0ه الاعطیهم بی دشمن را از هر تالشی ماءیوس و ناامید کن00د می گوی0د : ))ال والل

منهم فرار العبید(( اعطاء الذلیل وال افر

دومین سخنرانی در روز عاشورامتن سخن

)) . . . ویلکم ما علیکم ان تنصتوا الی شاد ما ادعوکم الی سبیل الر فتسمعوا قولی وان

فمن اطاعنی کان من المرشدین ومن عصانی کان من المهلکین

کم عاص المری غیر مستمع لقولی قد انخزلت عطیاتکم من الحرام وکلوملئت بطونکم من الحرام فطبعالله علی قلوبکم

ویلکم اال تنصتون اال تسمعون ؟ تها الجماعة وترحا افحین استصبر ختمونا . . . تبا لکم ای

ین مستعدین سللتم رین فاءصرخناکم مؤد ولهین متحیتی علینا سیفا فی رقابنا وحششتم علینا نار الفتن ال

جناها عدوکم وعدونا فاصبحتم البا علی اولیائکم ویدا علیهم العدائکم بغیر عدل افشوه فیکم

وال امل - اصبح لکم فیهم اال الحرام - من الدنیا انالوکم وخسیس عیش طمعتم فیه من حدث کان منا وال راءی تفیل لنا مهال لکم الویالت اذکرهتمونا

یف لم یشهر وترکتمونا فتجهزتم والساءی لم یستصحف والجاءش طامن والر

ولکن اسرعتم علینا کطیرة الدباء وتداعیتم الینا کتداعی الفراش

ما انتم من طواغیت االمة فقبحا لکم فانیطان وعصبة االثام وشذاذ االحزاب ونبذة الکتاب ونفثة الش

نن وقتلة اوالد االنبیاء ومبیری عترة اال وصیاء وملحقی فی الکتاب ومطفی الس ومحرسب وموذی المؤمنین العهار بالن

ذین جعلواالقرآن عضین(() ( .173وصراخ اءئمة المستهزئین الترجمه و توضیح لغات

s: ویلکم : وای بر شما . تنصتوا )از نصت( : ساکت ش00د ، گ00وش ف00را داد . انخ00زل آهسته و الک پشت وار رفت . مال : پر شده است . طبع : مهر زده است . ترح )به فتح راء بر وزن شرف ( : حزن و اندوه . استصرخ : کمک خواست . ولهین )از وله( : کثرت شوق و عالقه . اصرخه : به فریاد وی رسید . مؤدین )از ادی تادیة ( : آمادهتعدین )ازاس00تعداد( : ت00اختن اس00ب ، کنای00ه اس00ت از س00رعت و عجل00ه . شدن . مس00( : کشیدن شمشیر . حششتم )از حش( : روشن ک00ردن و ش00عله ور سللتم )از سل ک00ردن آتش . ج00نی : جم00ع ک00ردن و آم00اده س00اختن . الب )ب00ا کس00ر اول ( : ن00یرو ، پشتوانه . خسیس : پست و کم ارزش . تفیل )بر وزن کفی00ل ( : ناص00واب و ن00اروا . مهال : آهسته . ویالت )جمع ویلة ( : بال و گرفتاری . لم یشهر)مجه00ول از ش00هره ( :حاف : تغی00یر شمش00یر کش00یدن . ج00اءش : قلب ، س00ینه . . . ط00امن : آرام . استص00ة است از طار یطیر : پرواز کرد . دباء بفتح اول : یافتن . طیرة الدباء طیرة بناء مر نوعی از ملخ . تداعوا علیه : از روی دش00منی ب00ر ض00د او اجتم00اع کردن00د . ط00واغیت )جمع طاغوت ( : سرکش . شذاذ : افراد بی رگ و ریشه . نبذه )جمع ناب00ذ( : ت00رک کنندگان . نفثه : اخالط سر وسینه که به بیرون انداخته شود . اثم : گن00اه وخی00انت . مطفی ء )اس00م فاع00ل از اطف00اء( خ00اموش ک00ردن . مب00یر : هالک کنن00ده . ص00راخ :

فریاد .ترجمه و توضیح

خ00وارزمی می گوی00د : دومین س00خنرانی ام00ام علی00ه الس00الم در روز عاش00ورا و در سرزمین کربال بدین ص0ورت ب00ود : پس از آنک00ه ه0ر دو س0پاه ک0امال آم0اده گردی0د و پرچمهای عمرسعد برافراشته شد و صدای طبل و شیپورشان طنین افکن00د و س00پاه دش00من از هرط00رف دور خیم00ه ه00ای حس00ین بن علی را ف00را گرفت00ه و مانن00د حلق00ه انگشتری در میان خویش گرفتن00د ، حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم ازمی00ان لش00کر خویش بیرون آم00د و در براب00ر ص00فوف دش00من ق00رار گ00رفت و از آن00ان خواس00ت ت00ا سکوت کنند و به سخنان وی گوش فرا دهن00د ولی آنه00ا همچن00ان سروص00دا و هلهل00ه می نمودند که حسین بن علی علیهما السالم بااین جمالت ب00ه آرامش و سکوتش00انمعوا ق00ولی . . . ؛ (( وای ب00ر توا الی فتس00 دعوت نم00ود : ))ویلکم م00ا علیکم ان تنص00 شما ! چرا گوش فرانمی دهید تا گفتارم را - که شما را به رشد و س00عادت ف00رامی خوانم - بشنوید هرکس از من پیروی کن00د خوش00بخت و س00عادتمند اس00ت و ه00رکس

عص00یان و مخ0الفت ورزد از هالک ش00دگان اس0ت و هم0ه ش00ما عص00یان و سرکش0ی نموده و با دستور من مخالفت می کنید که به گفتارم گ00وش ف00رانمی دهی00د . آری ، در اثر هدایای حرامی که به دست شما رسیده و در اثر غذاهای حرام و لقم00ه ه00ای غیر مشروعی که شکمهای شما از آن انباشته شده ، خدا این چنین بر دله00ای ش00ما

مهر زده است ، وای بر شما ! آیا ساکت نمی شوید ؟ (( . چون سخن امام علیه السالم ب00دینجا رس00ید لش00کریان عمرس00عد هم00دیگر را مالمت نمودند که چرا سکوت نمی کنند و همدیگر را وادار به اس00تماع س00خنان آن حض00رت نمودند . چون سکوت بر صفوف دشمن حاکم گردی00د ام00ام علی00ه الس00الم در ادام00هتها الجماع00ة وترح00ا . . . ؛ (( ای م00ردم ! نن00گ و سخنانش چنین فرمود : ))تبا لکم ای ذلت و حزن و حسرت بر شما باد که با اشتیاق فراوان ما را به یاری خ00ود خواندی00د و آنگاه که به فریاد شما جواب مثبت داده و به س00رعت ب00ه س00وی ش00ما ش00تافتیم ، شمشیرهایی را که از خود ما بود بر علیه ما ب00ه ک0ار گرفتی00د و آتش فتن00ه ای را ک00ه دش00من مش00ترک برافروخت00ه ب00ود ، ب00ر علی00ه م00ا ش00عله ور س00اختید ، ب00ه حم00ایت و پشتیبانی دشمنانتان و بر علیه پیش00وایانتان بپ00ا خاس00تید ، ب00دون اینک00ه این دش00منان قدم عدل و دادی به نفع شما بردارند و یا امی00د خ00یری در آن00ان داش00ته باش00ید مگ00ر طعمه حرامی از دنیا که به شما رسانیده اند و مختصر عیش و زن00دگی ذلتب00اری ک0ه

چشم طمع به آن دوخته اید . قدری آرام ! وای بر شما ! که روی از ما برتافتید و از یاری م00ا س00رباز زدی00د ب00دون اینکه خطایی از ما سرزده باشد و یا راءی و عقیده نادرس00تی از م00ا مش00اهده کنی00د آنگاه که تیغها در غالف و دلها آرام و راءیها استوار بود ، مانن00د ملخ از هرط00رف ب00ه سوی ما روی آوردید و چون پروانه از هرسو فرو ریختید ، رویتان سیاه ک00ه ش00ما از سرکشان امت و از ته ماندگان احزاب فاسد هستید که قرآن را پشت س00ر انداخت00ه اید ، از دماغ شیطان در افتاده اید ، از گروه جنایتکاران و تحریف کنن00دگان کت00اب و خاموش کنندگان سنن می باشید که فرزندان پیامبران را می کش0ید و نس0ل اوص0یا را از بین می برید . شما از الحق کنندگان زنازادگان به نس00ب و اذیت کنن00دگان م00ؤ من00ان و فری00ادرس پیش00وای اس00تهزاگران می باش00ید ک00ه ق00رآن را م00ورد اس00تهزا و

مسخره خویش قرار می دهند(( . امام علیه السالم در ادامه سخنانش مطالب دیگ00ری را بی00ان فرم00وده ک00ه در بخش

دوم این خطبه مالحظه می فرمایید . 00ه الخ00ذل فیکم )) . . . وانتم ابن حرب واءشیاعه تعتمدون وایان00ا تخ00ذلون اج00ل والل00وبکم 00ه قل ولکم وف00روعکم ونبتت علی 00ه اص00 0ه ع00روقکم وتوارثت جت علی معروف وش0000ه ب اال لعنةالل 00ة للغاص00 00اظر واکل وغشیت به صدورکم فکنتم اخبث شجرة شجی للن

00ه علیکم کفیال ف00انتم ذین ینقضون االیمان بعد توکی00دها وق00د جعلتمالل علی الناکثین الا ة وهیه00ات من ة والذل ل والله هم اءال ان الدعی بن ال00دعی ق00درکزبین اثنتین بین الس00ة 00ون وحج00ور ط00ابت وطه00رت وان00وف حمی وله والمؤمن ة یابی الله لنا ذلک ورس00 الذلی ق00د اءع00ذرت 00رام اءال ان 00ؤثر طاع00ة اللئ00ام علی مص00ارع الک ة من ان ت ونف00وس ابی

ه العدد وخذالن الناصر . ی زاحف بهذه االسرة علی قل واءنذرت اءال ان فإ ن نهزم فهزامون قدما

مینا وان نهزم فغیر مهزنا جبن ولکن وما ان طب

منایانا ودولة آخرینافقل للشا متین بنا افیقوا

سیلقی الشامتون کما لقینااذا ماالموت رفع عن اناس

بکلکله اناخ بآخرینا

0ق حی وتقل 0دوربکم دور ال0ر 0رکب الف0رس حتی ت اما والله ال تلبثون بعدها االکریثما یواللله ف00اجمعوا اءم00رکم 00ق المح00ور عه00د عه00ده الی اءبی عن ج00دی رس00 بکم قللت علی وشرکاءکم ثم الیکن اءمرکم علیکم غمة ثم اقضوا الی وال تنظرون انی توک

ی علی صراط مستقیم . ة اال هو آخذ بناصیتها ان رب کم ما من داب الله ربی وربلط ف وس00 نی یوس00 نین کس00 ماء وابعث علیهم س00 . . . اءللهم احبس عنهم قطرالس00ربة 00ة وض00 00ة بقتل 00دع فیهم اح00دا قتل رة فال ی ب قیهم کاءس00ا مص00 علیهم غالم ثقی00ف یس0000ذبونا وخ00ذلونا وانت هم ک بضربة ینتقم لی والولیائی وال هل بیتی واءشیاعی منهم فان

لنا والیک المصیر(() نا علیک توک ( . ((174ربترجمه و توضیح لغات :

ابن حرب : عبارت است از یزید بن معاویه زیرانام جد وی )پدر ابوسفیان ( ))حربیاع : پ00یروان . تعتم00دون )از اعتم00اد( : تکی00ه ک00ردن ، پش00تیبانی (( می باش00د . اش000ه ع0روقکم : جت علی نمودن . تخذلون : ) از خ0ذل ( : دس0ت از ی0اری کش0یدن . ش00 شجاه شجوا : او را برانگیخت . عروق : جمع عرق : رگ و ریشه . اءصل : ریش00ه . فرع . شاخه . غشی وغشو : مشغول کرد ، زیرپرده قرار داد . شجی : اس00تخوان و00ه )ب00ه ض00م اول و دوم ( : مانند آن که در گلو گیر کند . ناطر و ناطور : باغبان . اکل

لقم00ه ، می00وه ش00یرین و خوش00ایند . ن00اکثین : بیعت ش00کنان . ایم00ان : جم00ع یمین :مح : ن00یزه پیمان . دعی )پسر خوانده ( آنکه در نسبش متهم باشد فرومایه . رکزالره : ل را ب00ر زمین زد ، ث00ابت و پابرج00ا گردانی00د ، چ00یزی را در محلی ق00رار داد . س00 شمشیر . حجور : جمع حجر )با حرکات سه گان00ه ح00اء( : دامن ، آغ00وش . اءن00وف : )جمع انف ( : بینی ، دماغ ، کنایه است از مغز . حمیه : )مؤ نث حمی ( : کسی ک00ه زیر بار ظلم نمی رود . نفوس )جم00ع نفس ب00ه س00کون ف00اء( : روح ، اراده ، همت . ابی )به فتح الف و کسر باء و تشدید یاء( : تسلیم ناپذیر . تؤثر )از ایثار( : برگزی00دن چیزی بر چیز دیگر . مصارع )جمع مصرع ( : قتلگاه . کرام )جم0ع ک0ریم ( : ش0خص بلندنظر ، بخشنده . اعذار : عذرآوردن ، اتم00ام حجت . زح00ف : ح00رکت نم00ودن ک00ه تواءم با هدف باشد . اسرة : افراد خانواده . هزم : شکست دادن به دشمن . نهزم : در مصرع اول به صورت معلوم و در مصرع دوم به ص00ورت مجه00ول می باش00د وم در همین مصرع دوم به صورت اسم مفع00ول اس00ت . طب : خ00وی ، ع00ادت . مهز00ه ش00تر . اناخ00ه : 00ل : گل منایا : حوادث . افاقه : به هوش آم00دن ، آگ00اه ش00دن . کلک خواباندن شتر . ریث : مدت ، زمان . رحی : آسیاب . قلق : اض00طراب ، ن00اآرامی ، غمه : کار مبهم . ناصیة : موی پیشانی . اخذ ناص00یه : کنای00ه از ذلت ط00رف اس00ت .

ر : تلخ شدید . سنین )جمع سنه ( : سال قحطی . مصبترجمه و توضیح

))و شما اینک به ابن ح00رب و پ00یروانش اتک00ا و اعتم00اد نم00وده و دس00ت از ی00اری م00ا برمی دارید بلی به خدا س00وگند ! خ00ذل و غ00در از ص00فات ب00ارز شماس00ت ک00ه رگ و ریشه شما بر آن استوار ، تنه و شاخه ش00ما آن را ب00ه ارث ب00رده و دلهایت00ان ب00ا این عادت نکوهیده رشد نموده و سینه هایتان با آن مملو گردیده است شما به آن میوه نامب00ارکی می مانی00د ک00ه در گل00وی باغب00ان رنجدی00ده اش گ00یر کن00د و در ک00ام س00ارق ستمگرش شیرین و لذتبخش باشد ، لعنت خدا بر پیمان شکنان که پیمان خویش را پس از تاءکید و محکم ساختن آن می شکنند و شما خدا را بر پیمانهای خود کفیل و ضامن قرار داده بودید و به خ0دا س0وگند ! ک0ه هم0ان پیم0ان ش00کنان هس0تید ، آگ0اه باشید که این فرومایه )ابن زیاد( و فرزند فرومایه ، مرا در بین دو راهی شمش00یر و ذلت قرار داده است و هیهات که ما به زیر بار ذلت برویم ؛ زیرا خدا و پی00امبرش و مؤ منان از اینکه م00ا ذلت را بپ00ذیریم اب00ا دارن00د و دامنه00ای پ00اک م00ادران و مغزه00ای باغیرت و نفوس با شرافت پدران ، روا نمی دارند که اطاعت افراد لئیم و پست را بر قتلگاه کرام و نیک منشان مقدم بداریم . آگاه باشید که من با این گروه کم و ب00ا

قلت یاران و پشت کردن کمک دهندگان ، بر جهاد آماده ام (( . آنگاه امام علیه السالم این اشعار را خواند :

))اگر ما بر دشمن پیروز گ0ردیم در گذش00ته هم پیروزمن00د ب0وده ایم و اگ0ر شکس0ت بخوریم باز هم شکست از آن ما و ترس از شؤ ون ما نیست ولی اینک ح00وادثی ب00ه

ما رخ داده و سودی ظاهرا به دیگران رسیده است . شماتت کنندگان ما را بگو بیدار باشید که آنان نیز مثل ما با شماتت کنندگان مواجه خواهند گردید که مرگ هروقت شتر خویش را از کنار دری بلند کرد ، در کن00ار درب

دیگری خواهد خواباند(( . آنگاه فرمود : ))آگاه باشید ! به خدا سوگند . پس از این جن00گ ب00ه ش00ما مهلت داده نمی شود که سوار بر مرکب مراد خویش گردید مگر همان اندازه که س00وارکار ب00ر اسب خویش سوار است تا اینکه آسیاب حوادث ش00ما را بچرخان00د و مانن00د مح00ور و مدار سنگ آسیاب مضطربتان گردان00د و این ، عه00د و پیم00انی اس00ت ک00ه پ00درم علی00ه علی00ه و آل00ه ب00ازگو نم00وده اس00ت پس ب00ا علیه السالم از جدم رسول خدا صلی الل همفکران خود دست به هم بدهید و تصمیم باطل خود را پس از آنکه ام00ر ب00ر ش00ما روشن گردید ، درباره من اجرا کنید و مهلتم ندهید ، من بر خدا ک00ه پروردگ00ار من و شما است توکل می کنم که اختیار هر جنبنده ای در ید ق00درت اوس00ت و خ00دای من

بر صراط مستقیم است (( . سپس آن حضرت دستهای خود را به سوی آسمان برداش00ت و لش00کریان عمرس00عد را این چنین نفرین نمود : ))خدایا ! قطرات ب00اران را از آن00ان قط00ع کن و س00الهایی )سختی ( مانند سالهای یوس00ف ب00ر آن00ان بفرس00ت و غالم ثقفی را ب00ر آن00ان مس00لط گردان تا با کاسه تلخ ذلت ، سیرابشان سازد و کسی را در میانشان بدون مج00ازات نگذارد ، در مقابل قتل ، به قتلشان برساند و در مقاب00ل ض00رب ، آن00ان را بزن00د و از آنان انتقام من و انتقام خاندان و پیروانم را بگیرد ؛ زیرا اینان ما را تک00ذیب نمودن00د و در مقابل دشمن دست از یاری ما برداشتند و ت00وئی پروردگ00ار م00ا ، ب00ه ت00و توک00ل

کرده ایم و برگشت ما به سوی تو است (( .نکات مهم در این سخنرانی

هریک از جمالت این خطبه حسین بن علی علیهما السالم همانند خطبه ها و سخنان دیگر آن حضرت ، نیازمند شرح و تفسیر است و حاوی نتیجه ه00ای مهم و درس00های آموزنده و مستلزم کتابی مستقل و بزرگ ؛ زی00را ب00ه ط00وری ک00ه مالحظ00ه نمودی00د ، امام علیه السالم در بخش مهمی از این خطب00ه م00ردم کوف00ه را م00ورد مالمت ق00رار داده و پیمان شکنی آنها را تذکر می دهد که چگون00ه ی00ک روز در اث00ر جنایته00ای ب00نی

180امیه پروانه وار به سوی شمع وجود آن حضرت هجوم می بردن00د و ی00ک دفع00ه درجه تغییر موضع داده و او را رها ساخته و از همان ب00نی امی00ه جنایتک00ار حم00ایت و پشتیبانی نمودند . و شمشیری را ک0ه از خان0دان پی00امبر در دس00ت داش00تند ب0ر علی0ه

فرزند پیامبر به کار بردند و آتشی را که دشمن بر علیه فرزند پیامبر برافروخته بود، آنان مشتعل و شعله ور ساختند .

امام علیه السالم مردم کوفه را این چنین نکوهش می کند تا بدینجا می رس00د ک00ه : ))شما مطفی ء سنن و خاموش کنندگان چراغ هدایت هستید و ب00ه می00وه نامب00ارکی می مانید که در گلوی باغبانش که ما خاندان هستیم گیر کند و برای پرورش دهن00ده اش موجب درد و الم گردد ولی برای سارقین و بنی امی00ه ک00ه از را غص00ب و ب00رای

هدفهای خائنانه بهره برداری می کنند ، لقمه ای بس گوارا و لذتبخش باشد(( . و در مقدم00ه این خطب00ه انح00راف آنه00ا را ک00ه دس00ت از ی00اری ام00ام و ره00بر خ00ویش برداشته و به پشتیبانی دشمن دیرینه اسالم )بنی امیه ( شتافته اند معل00ول غ00ذاهای

حرام می داند که شکمهای خود را با آن انباشته اند . و در مورد خودش در آنجا که در سر دوراهی زن00دگی ذلتب00ار و ی00ا م00رگ افتخ00ارآمیز قرار می گیرد مسیر خود را تعیین نموده و مرگ را بر زندگی ننگین ب00رمی گزین00د وة (( و باال خره از آینده نکبت بار مردم کوفه خ00بر داده و االذل می گوید : ))هیهات منآنان را مورد نفرین قرار می دهد که خدایا ! غالم ثقفی را بر آنها مسلط بگردان . و مطالب و نکات دیگر ، ولی ما تنها ب00ه توض00یح چن00د نکت00ه از این خطب00ه اکتف00ا می

کنیم : - اثر تغذیه حرام در انحراف از حق1

آنچه مسلم است هریک از گناهان در صورتی که تواءم ب00ا توب00ه و برگش00ت نباش00د ، می تواند در انحرافات و در شکل گ00رفتن اعوجاجه00ا و کجیه00ا م00ؤ ث00ر باش00د ولی در میان همه گناهان تغذیه از حرام بیش از هر گناه دیگر در اعوجاج فک00ری و انح00راف از حق ، نقش مؤ ثر و اثر عمیق دارد و از اینجا است که می بینیم در اسالم دستور داده شده است که این اصل ن00ه تنه00ا در اف00راد مکل00ف بلک00ه در تغذی00ه اطف00ال و در تغذیه مادران آنگاه که طفل در دوران جنینی و ش00یرخوارگی اس00ت دقیق00ا مراع00ات شود ؛ زیرا گرچه نسبت به اطفال تکلیفی متوجه نیست ولی ب00اال خ00ره اث00ر وض00عی غ00ذا ک00ه در س00اختمان فک00ری و روحی آین00ده وی نقش اساس00ی دارد ، م00ورد توج00ه

خاصی قرار گرفته است . و از اینجاس00ت ک00ه می بی00نیم حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم در قس00مت اول این خطبه مخالفت مردم کوفه و عناد آنان را که حتی حاضر نیستند به سخن حق گوش00ه فرا دهند و این چنین تعلی00ل فرم00وده ک00ه : ))وملئت بط00ونکم من الح00رام فطبعالل علی قلوبکم(( در طول سالیان گذشته ب00رای شکس00ت دادن پ00درم علی و ب00ه ان00زوا کشاندن برادرم حسن مجتبی از صحنه سیاست و خالفت ، پولهای حرام فراوانی از

طرف معاویه به نام تحف و هدایا به س00وی ش00ما م0ردم کوف00ه س00رازیر و ش0کمهای شما از این نوع غذاهای حرام انباشته گردیده و در اثر این غذاهای حرام اس00ت ک00ه قلبهای شما سیاه و چشم حق بین شما کور و گوش شما از شنیدن حرف ح00ق ک00ر

شده است . - نیروی اسالم بر علیه اسالم2

دومین نکته جالت و حائز اهمیت در خطب00ه ام00ام ، جلب توج00ه م00ردم کوف00ه ب00ه این حقیقت است که شما با شمشیری که متعلق به خاندان پیامبر است ، ب00ر علی00ه این خاندان قیام کرده اید و نیرویی را که اسالم به شما ارزانی داشته است بر ضد خود

اسالم به کار می برید . و این نکته و همچنین نکته اول که امام علیه السالم در صحنه ک00ربال و در روی00ارویی حق و باطل در روز عاشورا تذکر می دهد ب00ه آن بره00ه از زم00ان و مح00ل خاص00ی از مکان اختصاص ندارد بلکه حقیقتی است که انسانها در طول تاریخ و در صحنه های رویارویی حق و باطل برای همیشه با آن مواجه می باشند و در تاریخ کنونی نیز م00ا این صحنه را با چشم خود دیده و می بینیم که در مقابل تاءیید اک00ثریت ق00اطع ملت از جمه00وری اس00المی ای00ران و از درهم شکس00تن ق00درت امویه00ای زم00ان و دس00ت نشانده آنان ، گروهی نیز زیرکانه و منافقانه به مخالفت ب00ا این ح00رکت برخاس00ته و آنانکه از پولهای حرام امویهای قرن و از غذاهای حرام ، رگ و ریشه گرفت00ه ان00د ب00ا این حرکت که در تاریخ اسالم سابقه و نظیر ندارد مبارزه می نمایند : ))قد انخزلت عطیاتهم عن الحرام وملئت بطونهم عن الحرام فطبعالله علی قلوبهم(( و تاءس00ف انگیز اینکه در کنار این مخالفان تع00داد انگش00ت ش00مار و غیرقاب00ل توج00ه از اف00رادی رانیز می بینیم با اینکه همه حیثیت و هستی و همه زندگی خود را مره00ون اس00الم و قرآن می باشند و در دوران حکومت خاندان پهلوی که مفاسد ب00ه اوج خ00ود رس00یده بود و فحشا و منکرات از در و دی0وار کش0ور اه0ل بیت عص0مت می باری0د و برنام0ه های حساب شده ای )مانند تغییر تاریخ هج00ری و رس00میت دادن ب00ه به00ائیت ( ب00رای درهم کوبیدن اساس اسالم پیاده می گردید ، این عده در آن ش00رایط لب فروبس00ته و نه تنها کوچک00ترین تح00رکی از خ00ود نش00ان نمی دادن00د بلک00ه کس00انی را ک00ه در راه اسالم و برای صیانت قرآن به سیاه چالها و شکنجه گاه ها کشیده می ش00دند م00ورد

تمسخر و استهزا قرار می دادند . آری ، همین گروه است که امروز هم ن00ه تنه00ا ب00رای اس00تحکام بخش00یدن ب00ه ح00ق و حقیقت به این جمهوری اسالمی کمکی نمی کنن0د ، بلک0ه در این بره0ه حس0اس ک0ه یزیدهای دوران از هرسو برای شکست اسالم بسیج شده اند آگاهان00ه و ی00ا ناآگ00اه و حتی به نام طرفداری از اسالم با سکوت و حرکتشان و با رفتار و گفتارشان ، ن00یرو

و پشتوانه ای شده اند برای این یزیدها در برانداختن اسالم و ریشه کن کردن قرآن و عاملی در شعله ورتر ساختن آتشی که دشمن ب00ر علی00ه اس00الم افروخت00ه اس00ت ، ثمره و میوه نامبارک و موجب رنج و الم شده اند برای باغبانان و پرورش دهندگان خ00ود ، اس00الم و ق00رآن ولیکن مای00ه س00رور و خوش00حالی و اکل00ه و لقم00ه ش00یرین و لذتبخشی برای دشمنان اسالم و خون آشامان قرن ک00ه ام00واج رادیوه00ای اموی00ان وتم ن00ار یفا فی رقابن00ا وحشش00 بیگانگان شاهد این واقعیت است : ))وسللتم علینا س0000دا علیهم الع00دائکم ، تی جناها عدوکم وعدونا فاصبحتم البا علی اولی00ائکم وی الفتن ال وکنتم اخبث شجرة شجی للناطر واکلة للغاصب(( وه ! چ00ه ص00حنه عجیب و می00دان آزمایش00ی اس00ت تح00والت و دگرگونیه00ا ک00ه ض00رر ابوموس00ی اش00عری ه00ا و ش00رکت کنندگان در جنگ بصره ب00ر علی00ه علی و خط00ر نه00روانی ه00ای حاف00ظ ق00رآن و دارای

پیشانیهای پینه بسته برای اسالم کمتر از معاویه ها و حجاج ها نبود ! لط علیهم و من ترس آن را دارم که اینان نیز مشمول این نفرین گردند که : ))وس00رة(( ک0ه در این ص0ورت خش0ک و ت0ر ب0ا هم خواه0د ب غالم ثقیف یسقیهم کاءسا مص0

سوخت . - اراده شکست ناپذیر3

و سومین نکته جالب در این خطبه ، تعیین موضع قاطع و بیان اراده شکست ناپذیر و تن به ذلت ندادن است که در زی00ر شمش00یرها و ن00یزه ه00ا و در زی00ر س00م اس00بهای دشمن با قاطعیت تزلزل ناپ00ذیر و آنج00ا ک00ه در س00ر دو راهی م00رگ و ذلت باش00یم ،ة (( به عقیده نگارنده مناسبتر است به جای االذل گفتار ما این است : )) ))هیهات من پرچم سرخ رنگی که در باالی گنبد مطهر حضرت حسین بن علی علیهما السالم ب00ه اهتزار است همین جمله رابه صورت تابلوی نئون قرمزرنگی نصب کنند که بیش از هر پرچمی نشانگر استقالل و برای دوستان از هر شعاری روح افزاتر و ن00یرو بخش تر و برای دشمنان از ه00ر ن00یرو وق00درتی ش00کننده ت00ر اس00ت ؛ زی00را حس00ین بن علی علیهما الس00الم ب00ا دش00منی بس ق00وی خونخ00وار و بی رحمی روب00رو ب00ود ک00ه هرچ00ه توانست به او و یاران و خاندانش بیشرمانه تاخت و بی رحمانه ی00ورش ب00رد و آنچ00ه

به تصور نگنجد انجام داد . ولی تنها نیرویی که خود را در برابر آن ناتوان و زبون ی00افت اراده ق00وی و شکس00ت ناپذیر و به زیربار ذلت نرفتن آن حضرت بود که در برابر تیرها و شمش00یرها و ن00یزه00ر ه00ای دش00من ق00وی و ج00رارمی فرم00ود : ))ف00إ ننهزمفهزامونق00دماوان نه00زم فغیمینا . . . ؛ (( ما بااین نیروی کم در مقابل این دشمن ق0وی اق0دام ب0ه جن0گ می مهز کنیم اگر پیروز شویم تازگی ندارد و اگر کشته شویم ، دنیا می داند ک00ه م00ا مغل00وب

نشده ایم ، بدنهای ما در زیر سم اسبها پاره پ00اره می ش00ود ولی در اراده م00ا خللیوارد نمی گردد(( .

ر الطعن منهم کل جارح00ة اال المک00ارم فی امن شیخ کاظم ازری می گوید : ))قد غی ((( او وقتی این شعر را گفت ، شب صدیقه طاهره علیهاالسالم به175من الغیر(()

یکی از آشنایان وی در عالم خواب فرمود : برو این شعر را از شیخ کاظم بگیر . او در عین حال که با شیخ کاظم میانه خوبی نداشت به در خانه وی آمد و گفت شیخ !رالطعن . . . گفت : آری من تا ح00ال آن را ب00رای تو این شعر را سروده ای که قدغی کسی نخوانده ام تو از کجا یاد گرفتی ؟ گفت اال ن فاطمه زهرا - سالم الله علیها - درعالم رؤ یا همین شعر را برای من خواند و به در خانه تو رهسپارم ساخت : ))قد

ر الطعن منهم کل جارحة : . . . (( غینفرین امام )ع (

متن سخنک ته وقرابته فاقصم من ظلمن00ا وغص00بنا حقن00ا ان ی ک وذر )) . . . اللهم انا اهل بیت نبی

سمیع قریب . عاجال . . . . اللهم ارنی فیه هذا الیوم ذال

. . . اللهم حزه الی النار . . . . اللهم اقتله عطشا وال تغفر له ابدا(( .

ترجمه و توضیح لغات قصم : شکستن . حزه)فعل امر است از حازیحوز( : به معنای ران00دن ش00تر و مانن00د

آن است .ترجمه و توضیح

طب00ق نق00ل مورخ0ان ، در روز عاش0ورا و پس از س00خنرانیها و ه00دایتهای ام0ام علی0ه السالم سه نفر شخصا با آن حضرت مواج00ه گردیدن00د و در لج00اجت و انک00ار حقیقت کار را به آخرین مرحله رسانیدند که امام علیه السالم این سه نفر را نفرین نم00وده بالفاصله نفرین آن حضرت در باره آنان مستجاب ش00د ک00ه دو تن از آن00ان در هم00ان ساعت و قبل از آخرت و سومی ب00ه فاص00له کمی پس از عاش00ورا ب00ه س00زای عم00ل

ننگین خود رسیدند .

- بنا به نقل خ00وارزمی چ00ون ام00ام علی00ه الس00الم از س00خنرانی خ00ویش نتیج00ه ای1 نگرفت و مردم را آم0اده حمل00ه و ح0رکت دی0د ، ص0ورت ب0ه س0وی آس00مان ک0رده وک . . . ؛ (( خدایا ! ما اه00ل بیت پی00امبر ت00و و عرضه داشت : ))اللهم انا اهل بیت نبی فرزندان و اقوام و عشیره او هستیم خدایا ! کسانی را که بر ما ظلم نمودند و حق ما را غصب کردند ، ذلیل بگردان که تو بر دع00ای بن00دگانت ش00نوا و ب00ه آن00ان نزدی00ک

هستی (( . محمد بن اشعث که در صف مقدم سپاهیان بود و نفرین امام را می ش00نید ب00ه جل00و آمده و چنین گفت : ))ای قرابة بینک وبین محمد ؛ (( میان تو و محمد چه قراب00تی و

قوم و خویشی وجود دارد ؟ ! ! (( . امام علیه السالم که این انکار صریح و لج00اجت را از وی دی00د ، این چ00نین نف00رینش عاجال ؛ (( خدایا ! همین ام0روز ذلت عاج0ل نمود : )) ))اللهم ارنی فیه هذا الیوم ذال

و زودرس او را بر من بنمایان (( . این نفرین که از دل رؤ وف و مهربان و در عین ح00ال س00وزناک ام00ام علی00ه الس00الم سرچشمه می گرفت ، درباره محم00د بن اش00عث ب00ه م00ورد اج00ابت رس00ید و او چن00د لحظه بعد برای قضای حاجت از صف لشکر چند قدمی فاص00له گ00رفت و در گوش00ه ای نشس00ت و در این هنگ00ام عق00رب س00یاهی او را زد و در ح00الی ک00ه ع00ورتینش

( ! . 176مکشوف بود هالک گردید) - و به نقل بالذری و ابن اثیر و مورخان دیگر چون لشکریان ب00ه خیم00ه ه00ا نزدی00ک2

می شدند مردی به نام عبدالله بن حوزه تمیمی به جلو آمد و با صدای بلن00د خط00ابین ؛ آی00ا حس00ین در می00ان ب00ه ی00اران ام00ام علی00ه الس00الم چ00نین گفت : ))افیکم حس00 شماست ؟ (( کسی بدو ج00واب ن00داد . دفع00ه دوم و دفع00ه س00وم ن00یز تک00رار نم00ود : ))افیکم حسین ؟ (( یکی از یاران ام00ام علی00ه الس00الم در ح00الی ک00ه ب00ه آن حض00رت اشاره می نمود ، بدو پاسخ داد : ))هذا الحسین فما ترید فیه ؛ حسین این است چه

می خواهی ؟ (( . عبدالله بن حوزه خطاب به امام علیه السالم گفت : ))اءبشر بالنار ؛ بر تو باد مژده

آتش ! ! (( .

00ریم 00ل اءق00دم علی رب غف00ور ک 00ذبت ب امام علیه السالم در پاسخ وی فرم00ود : ))ک مطاع شفیع فمن اءنت ؟ ؛ (( دروغ می گویی زیرا من ب00ه س00وی خ00دای بخش00نده و کریم و شفاعت پذیر که فرمانش مطاع است ، می روم تو چه کسی هستی ؟ (( .

عبدالله گفت : من پسرحوزه هستم .

در اینجا امام علیه السالم دست را ب00ه س00وی آس00مان بلن00د ک00رد و او را ب00ه تناس00ب اسمش چنین نفرین نمود : ))اللهم حزه الی النار ؛ (( خ00دایا ! او را ب00ه س00وی آتش

بکش (( . ابن حوزه از نفرین امام خشمناک گردید و بر اسب خویش تازیانه ای زد که در اث00ر آن اسب به سرعت به حرکت درآمد و او از پشت اسب به گودالی افتاد و پایش در رکاب گیر کرد . اسب رم نمود و اورا به این طرف و آن طرف می زد باال خ00ره ب00ه سوی خندقی که در آن آتش افروخته بودند دوید و ب00دن تک00ه تک00ه و نیم00ه ج00ان ابن حوزه در آن آتش افتاد و قبل از آتش آخ00رت ب00ه آتش دنی00ا و ع00ذاب عاج00ل گرفت00ار

گردید . امام علیه السالم با دیدن این جریان سر به سجده نهاد و سجده ش00کری در مقاب00ل

( . 177استجابت نفرینش بجای آورد) ))ابن اثیر(( پس از نقل این جریان از مسروق بن وائل حضرمی نقل می کن0د ک00ه : من برای دستیابی به غنیمت در صف مقدم لشکر کوفه قرار گرفته بودم ولی چون پیش00امد ))ابن ح00وزه (( را ب00ا چش00م خ00ود دی00دم ، فهمی00دم ک00ه این خان00دان در ن00زد پروردگار دارای احترام خاصی هستند ولذا خود را به کنار کشیدم و پیش خ00ود گفتم

نباید با آنان بجنگم تا گرفتار آتش گردم . 00ه بن حص00ین عض00دی ب00ا ص00دای3 - بالذری نقل می کند که : در روز عاشورا عبدالل

بلند گفت : یا حسین ! این آب فرات را می بینی که همانند آس00مان س00بز و ش00فاف است به خدا سوگند نخواهیم گذاشت حتی یک قطره از آن ب00ه گل00ویت برس00د ت00ا از

تشنگی بمیری . ا وال 0ه عطش0 امام علیه السالم در پاس00خ وی او را چ0نین نف0رین نم0ود : ))اللهم اقتل

تغفر له ابدا ؛ (( خدایا ! او را با تشنگی بکش و هیچگاه نبخش (( . بالذری سپس می گوید : همان گونه که امام علی00ه الس00الم نف00رین ک00رده ب00ود ، ابن حصین با تشنگی مرد ، زیرا پس از عاشورا مدتی هرچه می توانست آب می خورد

( .178ولی سیراب نمی گردید تا اینکه به هالکت رسید ! )سخنی با عمرسعد

متن سخنی وجرجان یک الدعی بالد الر ک تقتلنی ویول ))ای عمر اتزعم ان

اء بذلک عهد معهود والله ال تتهن

ک ال تفرح بعدی بدنیا والآخرة فاصنع ما انت صانع فانخذونه غرضا بینهم(() ی براءسک علی قصبة یتراماه الصبیان بالکوفة ویت (179وکان

ترجمه و توضیح لغاتا )از هناء( : گ00وارا ولی ، تولیة : سرپرستی امری را به عهده کسی قرار دادن . تتهن

بودن . قصبه : نی . ترامی : سنگباران کردن . غرض : هدف .ترجمه و توضیح

امام علیه السالم پس از سخنرانی دوم ، عمرسعد را خواست و او ب00ا اینک00ه از این مالقات اکراه داشت و نمی خواست با آن حضرت مواجه گردد باال خره به جلو آم00د و حسین بن علی علیهما السالم برای آخرین بار با وی اتمام حجت نم00ود و خط00ر و عواقب وخیم اقدام و تصمیم او را در باره جنگ با آن حضرت بدو تذکر داد و چ00نین

فرمود : ک تقتلنی . . . ؛ (( تو خیال می کنی با کشتن من و به وسیله ریختن خون ))اتزعم ان من ب00ه ی00ک ج00ایزه ب00زرگ و ارزن00ده ! و ب00ه اس00تانداری ری و گرگ00ان نای00ل خ00واهی گردید ؟ نه ، به خدا سوگند ! چنین ریاستی به تو گوارا نخواه00د ش00د و این ، پیم00انی است محکم و پیش بینی شده ، اینک آنچه از دستت بیاید انجام ب00ده ک00ه پس از من نه در دنیا و نه در آخرت روی خوش و راحتی نخواهی دید و در هر دو جهان مع00ذب و مورد خشم خدا و خلق خدا خواهی گردید و چندان دور نیس00ت آن روزی ک00ه س00ر بریده تو را در همین شهر کوفه بر ب00االی نی بزنن00د و کودک00ان این ش00هر س00ر ت00و را

اسباب بازی قرار دهند و سنگبارانش کنند(( . عمرسعد با شنیدن سخنان امام بدون اینکه جوابی داده باش00د ، از آن حض00رت روی

برگرداند و با قیافه خشمگین ، خود را به صف سپاهیان رسانید .نفرین امام )ع ( و سرگذشت عمرسعد

حسین بن علی علیهما السالم به عنوان اتمام حجت دوبار با عمرسعد مالقات و ب00ه وی موعظه و نصیحت نمود و ح00تی وع00ده داد هرن00وع خس00ارت م00ادی را ک00ه ممکن است بر وی متوجه گردد ، جبران نماید و امام علیه السالم خواست از این راهها او را ارشاد و هدایت نماید تا دست ب00ه این جن00ایت هولن00اک نزن00د و ب00ه ب00دبختی دنی00ا و

آخرت گرفتار نگردد . ولی حب مقام و آرزوی نیل به ریاس00ت آنچن00ان عق00ل عمرس00عد را قبض00ه نم00وده و اختیار از کف او ربوده بود که در هردوبار امام علیه الس00الم ب00ا عکس العم00ل منفی

از سوی وی مواجه گردید و از این همه نصیحت و موعظه نتیجه ای نگ00رفت ت00ا ب00االک ؛ (( خ00دا 00ه علی فراش00 ح00ک الل خره در مالقات اول او را چنین نفرین نم00ود : ))ذب کسی را بر تو مس00لط گردان00د ک00ه در می00ان رختخ00واب ، س00ر از تنت ج00دا کن00د و درقیامت تو را نیامرزد و امیدوارم از گندم عراق جز به مقدار کمی نصیب تو نگردد((

(180 . ) و در این سخن امام می بینیم آن حضرت پس از موعظه و نصیحت آنگاه که نتیج00ه ای نگرفت و پسر سعد را آماده حمله دید فرمود : نه تنها ریاستی نصیب تو نخواهد

گردید بلکه نه در دنیا و نه در آخرت روی خوشی نخواهی دید . اینک یک نگاه گذرا به سرنوش00ت عمرس00عد پس از جری00ان عاش00ورا می ان00دازیم ت00ا معلوم گردد آنچ00ه ام00ام علی00ه الس00الم درب00اره آین00ده وی گفت00ه ب00ود ، چگون00ه تحق00ق پذیرفت . و در مدت کوتاهی که پس از جریان عاشورا زنده بود روز خوشی ندی00د و مرگ او نیز نه تنها به صورت طبیعی نبود بلکه به مضمون نفرین امام علیه الس00الم

به صورت ذبح ، آن هم در درون خانه و در میان رختخوابش واقع گردید . ذلت و بدبختی عمرسعد بالفاصله پس از جریان عاشورا ش00روع ش00د ؛ زی00را وی ب00ه هنگامی که به همراه اسرا وارد کوفه گردید برای دادن گ00زارش جری00ان ک00ربال ، ب00ه مالقات ابن زیاد رفت ، ابن زیاد پس ازاستماع این گ0زارش ب0ه وی گفت : این00ک آن فرمان کتبی را که برای جنگ با حس0ین ب0ه ت0و داده ب0ودم ، ب0ه خ0ود من برگ0ردان . عمرسعد به بهانه اینکه متن فرمان در گیرودار جنگ مفقود شده اس00ت ، از تحوی00ل دادن آن خودداری ورزید ولی چون اصرار شدید ابن زیاد را دید ، گفت : امیر ! چرا چنین اصرار می ورزی من که فرم00ان ت00و را اط00اعت ک00ردم و حس00ین و ی00ارانش را کشتم و اما این فرمان تو باید در نزد من بمان00د ت00ا ب00ر عج00ایز و پیرزن00ان ق00ریش در

مدینه و شهرهای دیگر ارائه دهم و عذر خویش را بخواهم . و بنا به نقل سبط بن جوزی ، ابن زیاد برآشفت و جر و بحث در میان آن دو به آنجا کشید که عمرسعد چون از داراالماره به سوی خانه خویش حرکت می کرد ، چ00نین گفت : هیچ مسافری دیده نشده است که مانند من با دست خالی و ب00ا ب00دبختی ب00ه

خانه خویش مراجعت کند که هم دنیا را از دست دادم و هم آخرت را . او پس از این جریان خانه نشین گردید ؛ زیرا هم مورد خشم ابن زیاد قرار گرفت و هم مورد نفرت عموم م00ردم کوف00ه ک00ه ه00روقت ب00ه مس00جد می رفت م00ردم از وی کناره می گرفتند و هر وقت از کوچه و بازار عب00ور می ک00رد م00رد و زن و کوچ00ک و بزرگ او را س00ب و لعن می نمودن00د و ب00ه هم00دیگر نش00ان می دادن00د و می گفتن00د :

))هذا قاتل الحسین ؛ (( این است آن مردی که حسین را شهید نمود(( .

هج00ری یع0نی پنج س00ال پس از ش0هادت ام00ام حس0ین علی0ه65و باال خره در س00ال السالم به دستور مخت00ار ثقفی ب00ا تفص00یلی ک00ه در کتب ت00اریخ آم00ده اس00ت ب00ه قت00ل

رسید . و اجمال آن این است که : یک روز مختار به تص0میم خ0ود درب0اره قت0ل عمرس0عد اش0اره نم0ود و چ0نین گفت : بزودی کسی را که دارای مشخصاتی چ00نین و چن00ان اس00ت و قت00ل وی اه00ل زمین و آسمان را خشنود می کن00د خ00واهم کش00ت . م00ردی ))هیثم ن00ام (( ک00ه در آن مجلس حضور داشت منظور مختار را فهمی0د و فرزن0دش ))عری0ان (( را ب0ه ن0زد عمرس0عد فرستاد و بر وی هشدار داد . روز بعد عمرسعد فرزندش ))حفص (( را که در ک0ربال نیز به همراه او بود به نزد مختار فرستاد تا با وی گفتگو کند . پس از ورود ))حفص (( مختار رئیس شرطه خویش ))کیسان تمار(( را مخفیانه به حضور طلبید و دستور

داد که اینک باید سر عمرسعد را از تنش جدا کرده و در نزد من حاضر کنی . ابن قتیبه می گوید : ))کیسان (( طبق دستور مختار وارد خانه عمرسعد گردی00د و او را در میان رختخواب دریافت او چون قیافه خشمناک کیسان را دید مرگ خویش را یقین کرده و خواست از جای خویش برخیزد ک00ه لح00اف ب00ه پ00ایش پیچی00د و ب00ه روی رختخواب افتاد و کیس00ان مج00الی ن00داد و س00ر از تنش ج00دا نم00ود و این چ00نین دف00تر

ننگین و جنایت بار زندگی او را درهم پیچید . ))کیسان (( چون سر منحوس عمرسعد را ب0ه ن0زد مخت0ار آورد ، مخت0ار خط0اب ب0ه ))حفص (( گفت : صاحب این سر بریده را می شناسی ؟ گفت آری و پس از او در

زندگی خیر نیست . مختار گفت : آری برای تو زندگی سودی ندارد سپس دستور داد س00ر ))حفص (( را نیز از تنش جدا کرده و در کنار س0ر پ0درش ق0رار دادن0د آنگ0اه مخت0ار چ0نین گفت : عمرسعد در برابر حس00ین و حفص در براب00ر علی اک00بر . س00پس گفت : ن00ه ب00ه خ00دا سوگند که برابر نیستند و اگر سه چهارم همه خاندان قریش را به قتل برسانم حتی

( . 181با یک بند انگشت حسین بن علی علیهما السالم نیز برابری نخواهد نمود) و این بود نتیجه نفرین و پیش بینی حسین بن علی علیهما السالم در م00ورد عم00ربن00دنیا والاخ00رة . . . ک ال تفرح بع00دی ب سعد بزرگترین جنایتکار تاریخ که فرمود : ))فان

ی الرجو ان ال تاءکل من بر العراق اال یسیرا(( حک الله علی فراشک عاجال ان ذبدر پاسخ عمروبن حجاج

متن سخنض الناس ؟ ))ویحک یا عمرو اءعلی تحر

اءنحن مرقنا من الدین وانت تقیم علیه ؟ ستعلمون اذا فارقت ارواحنا اجس00ادنا من(182اولی بصلی النار(()

ترجمه و توضیح لغاتلی 00رغیب و تش00ویق نم00ودن . م00رق عن ال00دین : از دین خ00ارج ش00د . ص00 تحریض : ت

النار : کشانده شدن بر آتش .ترجمه و توضیح

یکی از فرماندهان لشکر کوفه به نام ))عمروبن حج00اج (( ک00ه چه00ارهزار نف00ر تحت فرمان او بودند ، افراد تحت فرماندهی خود را به جنگ با امام تشویق و ترغیب می نمود و چنین می گفت : ))قاتلوا من م00رق عن ال00دین و ف00ارق الجماع00ة ؛ بجنگی00د ، بجنگی00د باکس00ی ک00ه از دین خ00دا برگش00ته و از ص00ف مس00لمانان ب00یرون رفت000ه

است ! ! (( . ام00ام علی00ه الس00الم چ00ون گفت00ار عم00روبن حج00اج را ش00نید فرم00ود : ))ویح00ک ی00ا عمرو . . . ؛ (( وای بر تو ای عمرو ! آیا مردم را به این بهانه و اتهام ک00ه م00ا از دین خدا خارج شده ایم به جنگ و ریختن خون م00ا تش00ویق و ت00رغیب می ک00نی ؟ آی00ا م00ا )خاندان پیامبر که وحی و دین الهی در خانه ما ن00ازل گش00ته و ب00ا اس00تقامت و جه00اد افراد خاندان ما استحکام یافته است ( از دین خدا خارج گردیده ایم ولی تو که حق را از باطل نشناختی در دین خدا پابرجا هستی ؟ نه ، هرگز چنین نیست ؛ روزی ک00ه

روح از تن ما جدا گردید ، خواهید فهمید که چه کسی سزاوار آتش است (( .خطاب به یارانش هنگام شروع جنگ

متن سخنها الکرام الی الموت الذی البد منه ))قوموا ای

هام رسل القوم الیکم فان هذه السة والنار االالموت یعبر به ؤال ء الی جن انهم وبه ؤال ء الی فوالله م ا بینکم وبین الجن

( .183نیر انهم(()ترجمه و توضیح

پس از خطاب00ه و س00خنرانی عم00ومی ام00ام علی00ه الس00الم و گفتگ00وی آن حض00رت ب00ا عمربن سعد و برگشت او به سوی لشکریانش ، عمرسعد مج00ددا از می00ان ص00فوف لشکریانش بیرون آم0ده و ت0یری ب0ه س00وی خیم00ه ه0ای حس0ین بن علی ره00ا ک0رد و

ی اول من رمی ؛ (( 0داال م0یر ان هدوا لی عن خطاب به سپاهیانش چ0نین گفت : ))اش00 در نزد امیر گواهی بدهید که من اول کسی بودم که به سوی خیمه ه00ای حس00ین بن

علی تیراندازی نمودم (( . مردم کوفه با دیدن این صحنه تیرها را به سوی خیمه ها رها کردند و چوبه های ت00یر از سوی دشمن مانند قطرات باران به خیمه ها سرازیر گردید که می گوین00د در این لحظه از یاران امام علیه السالم کمتر کسی باقی ماند که از رسیدن تیر ب00ه ب00دنش

مصون بماند . ها الکرام در اینجا بود که امام علیه السالم به یاران خویش چنین فرمود : ))قوموا ای . . . ؛ (( برخیزید ای کرام ! ای بزرگ منشها برخیزید به سوی مرگ که چاره ای از

آن نیست که این تیرها پیکهای مرگ است از طرف این مردم به سوی شما(( . سپس فرمود : ))و به خدا سوگند ! در میان این مردم با بهش00ت و دوزخ فاص00له ای نیست مگر /همین مرگ که پ00ل ارتب00اطی اس00ت ، ش00ما را ب00ه بهش00ت می رس00اند و

دشمنانتان را به دوزخ (( . و بنابه نقل لهوف ، در این هنگام یاران امام علیه السالم یک حمله دستجمعی آغ00از نمودند و جنگ شدیدی درمیان سپاه حق و باطل به وق00وع پیوس00ت و آنگ00اه ک00ه این حمله خاتمه یافت و گردوخاک فرونشست پنجاه تن از یاران امام علی00ه الس00الم ب00ه

شهادت رسیده بودند . 00رام(( درب00اره اص00حاب و ی00اران حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم ه00ا الک ))قوم00وا ای زیباترین و با ارزشترین تعبیر و جامعترین وص00فی ک00ه ب00االتر از آن متص00ور نیس00ت ، همین تعبیر ))ک0رام (( اس00ت آن هم از زب00ان حس00ین بن علی علیهم0ا الس0الم و این کرامت و بزرگ منشی را نه تنها در لحظه به لحظه روزهای آخر زندگی این ))کرام (( و نه در جمله به جمله آخرین گفتارهای این ))بزرگ منشها(( می توان دی00د بلک00ه باید از زبان جبرئیل بشنویم و از زبان رسول الله بشنویم هم00ان گون00ه ک00ه از زب00ان فرزند عزیزش حسین بن علی علیهما الس00الم می ش00نویم ک00ه : روزی رس00ول خ00دا صلی الله علیه و آله با گروهی از صحابه از یکی از کوچه های مدینه می گذشت به00ه علی00ه و آل00ه در چند نفر کودک برخورد که بازی می کردن00د ، پی00امبراکرم ص00لی الل کنار یکی از آن اطف00ال ایس00تاد و او را بوس00ید و ب00ا وی مالطفت نم00ود س00پس او را گرفت و در دامن خود نشانید و بوسه ب00ارانش ک00رد از علت این ک00ار س00ؤ ال ش00د ، فرمود : ))من یک روز دیدم که این کودک با حسین بازی می کرد و خاک از زیر پای حسین برمی گرفت و بر چهره و چش0مان خ0ویش می مالی0د پس من او را دوس0ت

می دارم برای اینکه او حسین مرا دوست می دارد(( .

پیامبر اکرم سپس فرمود : ))و جبرئیل به من خبر داد که او در عاشورا از انص00ار و( .184یاران فرزندم حسین خواهد گردید(()

عوامل خشم خدامتن سخن

))اشتد غضبالله علی الیهود اذجعلوا له ولدا صاری اذ جعلوه ثالث ثالثة واشتد غضبه علی الن

مس والقمر دونه واشتد غضبه علی المجوس اذ عبدوا الشهم(() فقت کلمتهم علی قتل ابن بنت نبی ( . 185واشتد غضبه علی قوم ات)) . . . اما والله ال اجیبهم الی شیء مما یریدون حتی القی الله

وانا مخضب بدمی . . . . اما من مغیث یغیثنا ، اما من ذاب یذب عن حرم رسواللله (( .

ترجمه و توضیح پس از جنگ مغلوبه و کشته شدن گروهی از یاران حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم همانگونه که که در ذیل فراز قبلی اشاره گردید - آن حض00رت محاس00ن ش00ریفش رابالله علی الیه0ود . . . ؛ (( خش0م خ0دا ب0ر تد غض00 به دس00ت گ0رفت و فرم00ود : ))اش0 یهودی00ان آنگ00اه س00خت گردی00د ک00ه ب00رای او فرزن00دی قائ00ل ش00دند و خش00م خ00دا ب00ر مسیحیان آنگاه شدید شد که به خدایان سه گانه قائل گردیدند و غض00ب خداون00د ب00ر آتش پرستان وقتی بیشتر شد که به جای خ00دا آفت00اب و م00اه را پرس00تیدند و غض00ب الهی بر قوم دیگری آنگاه شدیدتر شد که بر کشتن پس00ر دخ0تر پیامبرش00ان متح00د و

هماهنگ گردیدند(( . حسین بن علی علیهما السالم سخنانش را با این جمله به پایان رسانید : )) . . . اما والله ال اجیبهم الی شیء . . . ؛ (( آگاه باشید ! به خ00دا س00وگند ! من ب00ه هیچی00ک از خواسته های اینها جواب مثبت نخواهم داد تا در حالی که ب00ه خ00ون خ00ویش خض00اب

شده ام به لقای خدایم نایل گردم (( . سپس با صدای بلند فرمود :

))آیا فریادرسی نیست که به فریاد ما برسد ، آیا کس0ی نیس0ت ک0ه از ح0رم رس00ولخدا دفاع کند ؟ (( .

چون صدای امام علیه السالم به گوش زنان و دخ00تران آن حض00رت رس00ید ، ص00دای گری00ه آن00ان بلن00د ش00د . و بن00ابر نقلی از لش00کریان کوف00ه دو ب00رادر ب00ه ن00ام س00عد و ابوالحتوف با شنیدن استغاثه امام تغییر عقیده دادند و به ج00ای جن00گ ب00ا حس00ین بن

علی علیهما السالم به صف لشکریان او پیوستند و به شهادت نایل شدند . و در صفحات آینده کیفیت شهادت و شهامت آنان نقل خواهد گردید .سخنان امام )ع ( هنگام شهادت یارانش )گفتاری با مسلم بنعوسجه (

متن سخن00دیال (() 00دلوا تب م00ا ب 00ه ومنهم من ینتظر ))رحمکالله یا مسلم ! )فمنهم من قضی نحب

186()187)ترجمه و توضیح

حسین بن علی علیهما الس00الم در آخ00رین س00اعتهای زن00دگی ی00ارانش آنه00ا را در راه ش00هادت و جانب00ازی ک00ه انتخ00اب ک00رده بودن00د تش00ویق و ت00رغیب می نم00ود و در مناسبتهای مختلف به هنگام وداع آنها و یا موقعی که در قتلگاه و در بالینش00ان و در کنار جسد خون آلود و نیمه جانش00ان حاض00ر می گردی00د ب00ا جمالتی دلنش00ین و ی00ا ب00ا عکس العملی مهرآمیز که نشانگر کمال محبت و عاطفه امام علی00ه الس0الم نس0بت به آنان بود ، به دلجویی و تسلی خاطر آن00ان می پ00رداخت و هری00ک از این جمالت و این عکس العملهای فرزند فاطمه در آن شرایط حس00اس در دل این اف00راد آنچن00ان تاءثیر می گذاشت و از نظر روانی تا آن حد آنها را تق00ویت می نم00ود ک00ه تص00ور آن نیز برای ما امکان پذیر نیست ولی آنچه ما درک می ک00نیم این اس00ت ک00ه هری00ک از این جمالت و عکس العملها به صورت م00دال افتخ00اری ب00ر س00ینه این جانب00ازان و در البالی اوراق تاریخ ت00ا دامن00ه قی00امت می درخش00د و ب00ر دل پ00یروان راه و رسمش00ان

روشنایی می بخشد و بر راه ارادتمندانشان پرتو افشانی می کند . مثال آنگاه که در باالی سر یکی از یارانش به نام ))واضح (( غالم ترک حاضر گردی00د با وی معانقه نمود ، دستهای مبارک خویش را به گ00ردن او ان00داخت س00پس ص00ورت نازنینش را به صورت وی گذاشت ک00ه این غالم از این محبت و عاطف00ه ام00ام ف00وق العاده مسرور و خوشحال شد و به آن افتخار و مباهات نم00ود و چ00نین گفت : ))من مثلی وابن رسواللله واضع خده علی خدی ؛ (( کیست مانند من )به این افتخار نایل

گردد( که پسر پیغمبر صورت به صورت او گذاشته باشد ؟ (( . ( . 188و در همان حال روح از بدنش جدا گردید)

و همچنین در باالی سر یکی از غالمانش به نام ))مسلم (( حاضر گردید و با وی کهمختصر رمقی داشت معانقه نمود .

( . 189مسلم لبخندی زد و از دنیا رفت ) ولی ما در اینجا فقط آن قسمت از برخوردهای امام علی00ه الس00الم را ک00ه ت00واءم ب00ا سخنی بوده و گفتاری از آن حضرت در این رابطه نقل شده است ، ب00ه ترتی00بی ک00ه

از کتب تاریخ و مقاتل به دست می آید ، نقل می کنیم : ( هری00ک از ص00حابه و ی00اران191( و مقتل خ00وارزمی )190بنا به نقل مقتل عوالم )

حسین بن علی علیهما السالم که به سوی میدان حرکت می کرد با این جمله ب00ا آن حضرت خداحافظی می نمود : ))السالم علیک یابن رسواللله (( ام00ام در پاس00خ وی اول می فرمود : ))وعلیک السالم ونحن خلفک ؛ (( و درود بر تو اینک ما ن00یز پش00ت00ه ومنهم سر تو می آییم (( سپس این آی00ه را می خوان00د : )) )فمنهم من قض00ی نحب

من ینتظر وما بدلوا تبدیال ( . (( ولی به طوری که قبال اشاره گردید ، گاهی نیز به مناسبت خاصی ، مطلب و جمل00ه دیگری که بیانگر احساسات و عواطف آن حضرت و یا نشانگر اهمیت ی00ک موض00وع بود ، ایراد می فرمود و اینک چند مورد از این جمالت جاودان00ه را در این فص00ل می

آوریم : ( با تن خون آلود به روی خاک افتاد و هنوز رمقی192آنگاه که مسلم بن عوسجه )

در وی بود ، حسین بن علی علیهما السالم به همراه حبیب بن مظ00اهر ب00ه ب00الین اوآمد و در کنارش نشست و چنین گفت :

))حمکالله یا مسلم ؛ (( خدا تو را رحمت کند ای مسلم (( . سپس این آیه را خواند : ))بعضی از آنها به پیمان خود عمل نموده و بعضی دیگر ب00ه انتظ00ار نشس00ته ان00د و

تغییر و تبدیلی در پیمانشان نداده اند(( . در اینجا حبیب بن مظاهر خطاب به مسلم چنین گفت : مسلم کشته شدن تو ب00رای من سخت است ولی به تو مژده می دهم که چند لحظه دیگر وارد بهش00ت خ00واهی

شد . مسلم در پاسخ وی گفت : ))جزاکالله خیرا(( حبیب ب00ه گفت00ارش ادام00ه داد : ))اگ00ر می دانستم که پس از تو بالفاصله به میدان نخواهم رفت ، دوست داش00تم ک00ه اگ00ر

وصیتی داری انجام دهم (( .

مسلم با صدای ضعیف در حالی که ب00ه حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم اش00اره می نمود ، به حبیب گفت : ))وصیک بهذا ان تموت دونه ؛ (( وصیت من این است که ت00ا

آخرین قطره خون دست از او برنداری (( . حبیب گفت : ))به خ00دا س00وگند ! ک00ه این وص00یت ت00و را عم00ل خ00واهم ک00رد(( . و در همین گفتگو بودند که مسلم بن عوسجه جان به جان آف00رین تس00لیم وروح ب00زرگش

به شهدای دیگر اسالم پیوست .خطاب به مادر عبدالله بن عمیر

متن سخنساء رحمکالله فقد وضع عنک الجهاد . ))جزیتم من اهل بیتی خیرا ارجعی الی الن

(193. . . ال یقطعالله رجاءک(()ترجمه و توضیح

یکی از ی00اران حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم ف00ردی اس00ت از قبیل00ه کلب ب00ه ن00ام ))عبدالله بن عمیر(( که کنیه او ابووهب می باشد و به همراه همس00ر و م00ادرش از

کوفه برای یاری آن حضرت حرکت کرده بود . عبدالله بن عمیر در یک حمله که از سوی گروهی به فرماندهی شمر ب00ه جن00اح چپ سپاه امام علیه السالم متوج0ه گردی0د ب0ا ع0ده ای دیگ0ر از اف0راد س0پاه ام0ام علی00ه السالم کشته شد ، او در دفع این حمله استقامت عجی00بی از خ00ود نش00ان داد و پس از آنکه گروهی سواره و پیاده از افراد دشمن را به هالکت رسانید ، دست راست و یکی از پاهایش قطع گردید و به اسارت دشمن درآمد و بالفاصله به ص00ورت ))قت00ل صبر(( و در مقابل صفوف و در معرض دید سپاهیان دش00من ، ب00دن او را ب00ا ن00یزه و

شمشیر قطعه قطعه نموده و به شهادت رسانیدند . همسر وی که در می00ان خیم00ه ه00ا ب00ود ، ب00ه قتلگ00اه رفت و در کن00ار پیک00ر بی روح و قطعه قطعه شوهرش نشست و در حالی که خ00ون از س00ر و ص00ورت وی پ00اک میحبنی ة ان یص00 ذی رزق00ک الجن اءاللله ال ة اس00 00ک الجن ک00رد چ00نین می گفت : ))هنیئ00ا ل معک ؛ (( بهشت بر تو گوارا باد ! درخواستم از خدایی ک00ه بهش00ت را ب00ر ت00و ارزانی

داشته این است که مرا نیز در آنجا مصاحب تو گرداند(( . 00ه در این حال غالم شمر به نام ))رستم (( به دستور وی با چماقی به همسر عبدالل حمله نمود و سر وی را شکست و در همانجا کشته شد و جسد بی ج00انش در کن00ار

پیکر همسرش به روی خاک افتاد و این تنها کسی است از بانوان که در حادثه کربالبه شهادت رسیده است .

غالم شمر آنگاه سر عبدالله را از تنش ج0دا ک0رده و ب0ه س0وی خیم0ه ه0ا ان0داخت ، مادر عبدالله که در میان خیمه های بود ، سر بریده فرزندش را برداش00ت و خ00اک و خون از صورتش پاک کرد آنگاه در حالی که عمود خیمه را به دست گرفت00ه ب00ود ب00ه

سوی صفوف لشکر حرکت نمود . امام دستور داد او را به سوی خیمه ها برگردانیدند و خطاب ب00ه وی چ00نین فرم00ود :00را . . . ؛ (( در راه حم00ایت از اه00ل بیت من ب00ه پ00اداش )) ))جزیتم من اهل بیتی خی نیک نایل شوید خدا رحمتت کند به سوی خیمه ه00ا برگ00رد ک00ه جه00اد از ت00و برداش00ته

شده است (( . مادر عبدالله طبق دستور امام در حالی که این جمله را بر زبان می راند ، به خیمه بازگشت : ))اللهم ال تقطع رجائی ؛ (( خدایا ! امید م00را قط00ع نکن . ام00ام در پاس00خ

وی فرمود : )) ال یقطعالله رجاءک ؛ (( خدا امید تو را قطع نخواهد نمود(( .بررسی یک اشتباه تاریخی

در اینجا بی تناسب نیست که نظر فض00ال و دانش00مندان را ب00ه ی00ک نکت00ه علمی جلب نماییم . و آن این که در کتب تاریخ و مقاتل و در کتب رجال در میان صحابه و یاران حسین بن علی علیهما السالم آنگاه که سخن از شخصیتی ب00ه می00ان می آی00د ک00ه از خاندان کلب و همسر و مادرش به همراه او بوده و شهادت وی نیز ب00ا خصوص00یاتی که قبال مالحظه گردید واقع شده است ، این شخص با چ0نین خصوص0یات گ0اهی ب0ه00ه کل00بی (( مع00رفی نام ))عبدالله بن عمیر کلبی (( و گاهی به نام ))وهب بن عبدالل

می گردد . و از طرف دیگر ، چون بنابه نقل بعضی از مقاتل و کتب تاریخ در ک00ربال و در می00ان ی00اران حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم ))وهب (( ن00امی وج00ود داش00ته ک00ه ت00ازه از مسیحیت به اسالم گرویده بود اشتباها همه و ی00ا بعض00ی از مط00الب را ک00ه در ب00اره عبدالله بن عمیر ذکر نمودیم به عنوان وهب کلبی درباره همین وهب نص00رانی نق00ل می نمایند چنانچه بعضی از مطالب که درب00اره وهب نص00رانی نق00ل ش00ده اس00ت در

شرح حال وهب کلبی می آورند . و در اثر همین هرج و مرج تاریخی است که می بینیم در بعض00ی از کتابه00ا در تع00داد00ه اصحاب حسین بن علی علیهما السالم هم عبدالله بن عم00یر و هم وهب بن عبدالل کلبی و هم وهب نصرانی عنوان گردیده است و در بعضی از کتب مقاتل و ت00راجم ، فقط یک نفر به نام ))وهب (( عنوان می گرددو از عبدالله بن عمیر ک00ه مس00لما در

کربال به شهادت رسیده است و همچنین از وهب دوم اسمی به می00ان نمی آورن00د و گاهی نیز تنها عبدالله بن عمیر عنوان می گردد و از ))وهب (( به طور کلی اعراض

( . 194می شود) و چون مورخان طبق روال عادی تنها به نقل دیگران بسنده نموده اند ، ل00ذا مطلب تقریبا از دایره نقل قدم فراتر نگذاشته و چنانکه اشاره نمودیم ، هریک از مؤ لف00ان و تاریخ نویسان گفت00ار یکی از مورخ00ان گذش00ته را ص00حیح دانس00ته و ب00ه نق00ل همین

گفتار اکتفا نموده و بعضی دیگر روش عمل به احتیاط را در پیش گرفته اند .عبدالله بن عمیر یا وهب بن عبدالله ؟

اینک آنچه را که در این فرصت کوتاه به نظ00ر م00ا رس00یده اس00ت در اختی00ار محققینقرار می دهیم تا در آینده کاوشگران چه نظریه بدهند .

00ه ک0ه در له0وف و مقت00ل به عقیده ما از قبیله کلب شخصی ب00ه ن00ام وهب بن عبدالل خوارزمی و بعضی از کتب دیگر آمده است ، در میان شهدا نبوده بلک00ه این ش00خص همان ))عبدالله بن عمیر کلبی (( است ک00ه در بعض00ی دیگ00ر از کتب ت00اریخ و مقت00ل معتبر و اساسی ، نام او را در تع00داد ش00هدای عاش00ورا می بی00نیم و کتب رج00ال ن00یز مانند رجال ش00یخ طوس00ی و تنقیح المق00ال او را ب00ه عن00وان ص00حابه ام00یرمؤ من00ان و00ه بن حسین بن علی علیهما السالم معرفی می نمایند واما تعدد آنان ک00ه هم عبدالل عمیر کلبی و هم وهب بن عبدالله کلبی هر دو نفر در ک00ربال ب00وده ان00د خیلی بعی00د و

بلکه غیرقابل قبول است ؛ زیرا : اوال :

نفری ، دو نفر با مشخص00ات معین و150در میان یک گروه کم و حداکثر یک گروه از هر جهت مشابه مثال :

- هردو ازیک قبیله باشند . 1 - مادر و همسر هردو به همراهشان باشد . 2 - تمام جزئیات و کیفیت شهادت آنان یک نوع باشد و مادر هردو ی00ک ج00ور س00خن3

ƙȘبگوید و امام هم به هردو یک پاسخ بدهد و . . . قابل قبول نیست . ٠ثانیا :

در زیارت ناحیه مقدسه که نام شهدا و یا حداقل نام مشهورترین و فداکارترین آنان با نام کشندگانشان آمده است در کنار سایر شهدا از عبدالله بن عمیر کلبی نیز ی00اد

( در صورتی ک00ه دور195شده است ولی نامی از ))وهب (( به میان نیامده است ) از عاطفه و لطف امام اس00ت از چن00ان شخص00یتی ب00ا آنچن00ان ف00داکاری ک00ه ب00ا قت00ل ))صبر(( به درجه شهادت نای0ل گردی0ده و همس0رش ن0یز در کن0ارش کش0ته ش00ده و مادر وی نیز آنچنان وفا و ص0میمیت از خ0ود نش0ان داده اس0ت ، هیچگون00ه تجلی00ل و

تقدیر نگردد .منشاء اشتباه چیست ؟

آنچه ب0رای م0ورخین و ارب0اب مقات0ل م0وجب اش0تباه گردی0ده ، این اس0ت ک0ه کنی0ه عبدالله بن عمیر ، ))ابووهب (( و کنیه همسرش ))ام وهب (( می باشد منته00ا آن00ان به کنیه خود عبدالله کم00تر توج00ه نم00وده ان00د ت00ا کنی00ه همس00رش ))ام وهب (( آنگ00اه مالحظه نموده اند که در جریان عاشورا صحبت از ))ام وهب (( نیز هست که تالش کرده و به میدان رفت00ه و . . . س00پس تص00ور ک00رده ان00د ک00ه این ))ام وهب (( ب00ا این تالش و با این خصوصیات ، مادر ))وهب (( نامی است که شخصا در کربال بوده و با0ه بن عم00یر از آن خصوصیات ی0اد ش0ده ب0ه ش00هادت رس00یده اس00ت و ت00دریجا عبدالل ))ابووهب کلبی (( به وهب کلبی تب00دیل و ب00ا م00رور زم00ان از کت00ابی ب00ه کت00اب دیگ00ر منتقل شده است ، در صورتی که ))ام وهب (( نه مادر یک شهید بلک00ه همس00ر ی00ک00ه بن عم00یر ک00ه کنی00ه اش اب00ووهب اس00ت و م00ادر همین شهید اس00ت ب00ه ن00ام عبدالل ))ابووهب (( نیز در کربال بود و امام علیه السالم او را دعا نمود و تسلی خ00اطر داد ولی کنی00ه وی ))ام وهب (( نیس00ت و اگ00ر کنی00ه ای داش00ته ب00ه مناس00بت ن00ام فرزن00د

شهیدش ))ام عبدالله (( بوده است . البته در کتب ت00اریخ و رج00ال و در می00ان مورخ00ان و رج00ال شناس00ان نظ00یر این ن00وع اشتباه فراوان وجود دارد که در اثر تعدد اسم اشخاص به وجود آم00ده اس00ت ؛ زی00را در میان اعراب معمول است که افراد گاهی با اسم و گاهی با لقب یا کنیه و گاهی با هر سه معروف می گردند و حتی گاهی یک فرد دارای القاب و کنی00ه ه00ای متع00دد

می باشد . 00ه بن عم00یر ، اب00ووهب ، ی00ا این بود بررسی ما ، درباره اشتباهی که در م00ورد عبدالل

وهب بن عبدالله به وجود آمده است . و اما در مورد وهب نصرانی اگر در اصل هم صحیح باشد فروع قضیه نیازمن00د بحث

و بررسی است و جایش در این کتاب نیست .خطاب به ابوثمامه صائدی

متن سخن

لوهم ین ال00ذاکرین نعم ه00ذا اول وقته00ا س00 )) . . . ذکرت الصلوة جعلکالله من المصلی . . . . تقدم فانا الحقون بک عنساعة(( . ان یکفوا عنا حتی نصل

ترجمه و توضیح عمروبن کعب معروف ب00ه ابوثمام00ه ص00ائدی یکی از ی00اران حس00ین بن علی علیهم00ا السالم چون متوجه گردید که اول ظهر است ، به آن حضرت عرضه داشت : ج00انم به فدایت ! گرچه این مردم به حمالت پی در پی خود ادام00ه می دهن00د ولی ب00ه خ00دا سوگند ! تا مرا نکشته اند نمی توانند به تو دست بیابن00د من دوس00ت دارم آنگ00اه ب00ه لقای پروردگار نایل گردم که این یک نماز دیگر را نیز به ام00امت ت00و ب00ه ج00ای آورده

باشم . امام علیه السالم در پاسخ وی فرمود : ))ذکرت الصلوة . . . ؛ (( نم00از راب00ه ی00اد م00ا انداختی خدا تو را از نمازگزارانی که به یاد خدا هستند قرار بده00د ، آری این00ک وقت نماز فرا رسیده است از دشمن بخواهید که موقتا دست از جنگ بردارد تا نماز خود

را به جای بیاوریم (( . و چون به لشکر کوفه پیش00نهاد آتش بس م00وقت داده ش00د ، حص00ین یکی از س00ران00ل ؛ (( نم00ازی ک00ه ش00ما می خوانی00د م00ورد قب00ول ه00ا ال تقب لش00کر باط00ل گفت : ))ان

( . 196پروردگار نیست (() و به طوری که در چند صفحه بعد مالحظه خواهی00د نم00ود ، ح00بیب بن مظ00اهر ب00ه او پاسخ گفت و در این رابطه باز جنگ شدیدی درگرفت که منجر به کش00ته ش00دن وی

گردید . و در نتیجه حسین بن علی علیهما السالم با چن00دتن از ی00ارانش در مقاب00ل تیره00ا ک00ه مانند قطرات باران به سوی خیمه ها سرازیر بود نمازظهر را به جای آورد و چندتن از یارانش به هنگام نماز به خاک و خون غلتیدند و در صف نمازگزارانی که واقعا به

یاد خدا هستند قرار گرفتند . ابوثمامه همانگونه ک00ه تص00میم گرفت00ه ب00ود پس از ادای فریض00ه ظه00ر پیش از هم00ه00ه جعلت ف00داک ق00د یاران آن حضرت به جلو آم00د و عرض0ه داش00ت : ))ی0ا اب00ا عبدالل00ک قتیال ؛ (( ف فاءراک وحی00دا فی اهل هممت ان اءلحق باءصحابک وکرهت اءن اتخل جانم به قربانت ! من تصمیم گرفته ام که هرچه زودتر به یاران شهید تو بپیون00دم و خوش ندارم که خودم را کنار بکشم و ببینیم که تو در میان اهل و عیالت تنها مانده

و کشته می شوی (( .

00ک عن س00اعة ؛ (( ب00ه م فانا الحق00ون ب امام علیه السالم در پاسخ وی فرمود : ))تقدسوی دشمن بتاز ما نیز بزودی به تو الحق خواهیم شد(( .

با صدور این فرم00ان او ب00ه ص00فوف دش00من حمل00ه ک00رد و جن00گ نم00ود ت00ا ب00ه دس00ت( .197پسرعمویش قیس بن عبدالله صائدی به شهادت نایل گردید)

درسی به پیکارگران در راه حق این بود راه و رسم حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم و ی00ارانش در روز عاش00ورا ک00ه ))نماز(( ، همه مسائل را تحت الشعاع قرار می دهد و آن حض00رت ب00ه هنگ00ام نم00از همه چ00یز را فرام00وش می کن00د و از دش00من خونخ00وارش درخواس00ت آتش بس می

نماید . و این درسی است به همه پیکارگران در راه حق ، درسی است که پ00در ارجمن00دش امیرمؤ منان علیه السالم در صفین و در بحبوحه جن00گ ب00ه پ00یروانش ی00اد می ده00د ، آنگاه که ابن عباس دید آن حضرت مراقب و منتظر وقت نماز است ، سؤ ال نم00ود

یا امیرالمؤ منین مثل اینکه نگران مطلبی هستید ؟ فرمود : آری م00راقب زوال ش00مس و داخ00ل ش00دن وقت نم00ازظهر می باش00م . ابن عباس گفت ما در این موقع حساس نمی توانیم دست از جن00گ ب00رداریم و مش00غولم00ا قاتلن00اهم علی نماز گردیم . امیرمؤ منان علیه السالم در پاس00خ وی فرم00ود : ))ان

الصلوة ؛ (( ما برای نماز با آنان می جنگیم (( . آری در جنگ صفین نماز شب علی علیه السالم نیز ترک نمی گردید و حتی در لیل00ة

( .198الهریر)ابوثمامه کیست ؟

او از ش00جاعان ع00رب و از وج00وه و اف00راد سرش00ناس ش00یعه و از اص00حاب و ی00اران امیرمؤ منان علیه السالم است که در همه جنگها در رکاب آن حضرت بوده است و پس از شهادت آن بزرگوار جزو صحابه و یاران امام مجتبی علیه السالم ب00ود و پس از انتقال آن حضرت به مدینه در کوفه ماندگار گردی00د . پس از معاوی00ه ابوثمام00ه از افرادی بود که به حسین بن علی علیهما السالم نام0ه نوش00ته و از وی دع0وت نم00ود که به عراق و به سوی کوفه حرکت نماید . پس از ورود مسلم بن عقی00ل ب00ه کوف00ه ابوثمامه در خدمت وی قرار گرفت و به دس00تور آن حض00رت ام00وال و اجن00اس را از

شیعیان جمع آوری و در خرید سالح که تخصص داشت - صرف می نمود .

پس از شهادت مسلم بن عقیل ، ابوثمامه متواری و مختفی گردی00د . تالش ف00راوان ابن زیاد در پیدا کردن وی به جایی نرسید تا اینکه به همراه نافع بن هالل برای یاری رساندن به حسین بن علی علیهما السالم حرکت نموده و در اثنای راه بدو ملح00ق و

به همراه آن حضرت وارد کربال گردید .اخالص ابوثمامه

طبری می گوید : عمرسعد پس از ورود به کربال به ))کثیربن عبدالله ش00عبی (( ک00ه مردی فتاک و خونریز بود ماءموریت داد که با حس00ین بن علی مالق00ات و از انگ00یزه ورود او به کربال سؤ ال کند . ))کثیر(( گفت اگر دستور بدهی هم این م00اءموریت را انجام می دهم و هم او را ب00ه قت00ل می رس00انم . عمرس00عد گفت نمی خ00واهم او را

بکشی فقط علت آمدن وی را سؤ ال کن ! ))کثیر(( رو به سوی خیمه های حس0ین بن علی علیهم00ا الس00الم ب00ه راه افت00اد چ00ون00ه ! خ00دا ت00و چشم ابوثمامه بر وی افتاد به حسین بن علی عرضه داشت یا اباعبدالل را از هر بدی حفظ کند این م00رد ک00ه می آی00د ب00دترین و ج00ری ت00رین و خ00ونریزترین مردم روی زمین است ، سپس جل00و آم00د و در مقاب00ل ))کث00یر(( ایس0تاد و گفت اگ0ربخواهی با حسین علیه السالم مالقات کنی باید شمشیر خود را بر زمین بگذاری .

کثیر گفت : به خدا سوگند ! که زیربار این ذلت نمی روم ، من پیامی آورده ام اگ00ربپذیرید می رسانم و اال برمی گردم .

ابوثمامه گفت : پس در موقع مالقات دست من بر قبضه شمش00یر ت00و باش00د . کث00یر این پیشنهاد ابوثمامه را نیز نپذیرفت . ابوثمامه گفت پس پیام خود را به من بگو ت00ا به امام علیه السالم ابالغ و پاسخ آن را به تو بگویم و من اجازه نخ00واهم داد ف00ردی

خونریز مانند تو وارد خیمه آن حضرت شود . طبری می گوید : در این موقع گفتگو در بین آن دو زیاد ش00د و ک00ار ب00ه ناس00زاگویی منجر گردید و کثیر بدون موفقیت در ماءموریت خویش به سوی عمرسعد بازگشت و جریان را باوی درمی00ان گذاش00ت . عمرس00عد هم این م00اءموریت را ب00ه ))ق00رة بن

قیس تمیمی (( محول نمود . در زی00ارت ناحی00ه مقدس00ه از ابوثمام00ه ب00دین گون00ه تجلی00ل ب00ه عم00ل آم00ده اس00ت :

(((199)) السالم علی اءبی ثمامة عبدالله الصائدی )خطاب به سعید بن عبدالله حنفی

متن سخن

ة(( . )) . . . نعم انت امامی فی الجنترجمه و توضیح

به طوری که قبال اشاره گردید ، پس از آنکه پیشنهاد آتش بس موقت از سوی امام برای ادای فریضه ظهر مورد پذیرش اهل کوف00ه ق00رار نگ00رفت ، آن حض00رت ب00دون توجه به تیرباران دشمن به نماز ایستاد و چندتن از یاران آن حضرت از جمله س00عید بن عبدالله و عمروبن قرظه کعبی در پیش روی امام ایستادند و سینه خود را س00پر کردند که پس از تمام شدن نم00از در اث00ر تیره00ایی ک00ه ب00ه بدنش00ان رس00یده ب00ود ب00ه

شهادت رسیدند . سعید بن عبدالله پس از نماز که ب0ا ب00دن خ0ون آل0ود و ض0عف ش00دید ب00ه روی خ0اک افتاده بود ، چ0نین می گفت : خ00دایا ! ب00ه این م00ردم لعنت و ع0ذاب بفرس00ت مانن00د عذابی که بر قوم عاد و ثمود فرستادی و سالم مرا به پیامبرت برسان و از این درد و رنجی که به من رسیده است او را مطلع بگردان ؛ زیرا هدف من از این جانب00ازی و تحمل این همه درد و رنج ، رسیدن ب00ه اج00ر و پ00اداش ت00و از راه ی00اری نم00ودن ب00ه

پیامبر تو می باشد . سپس چشمهایش را باز کرد و به قیافه امام تماشا نم00ود و ب00ه آن حض00رت عرض00ه داشت : ))اوفیت یابن رسواللله ؟ ؛ (( فرزند رسول خدا آی00ا من وظیف00ه خ00ود را در

مقابل تو انجام دادم ؟ (( . ة ؛ (( آری ، )ت00و امام علیه السالم در پاسخ وی فرم00ود : ))نعم انت ام00امی فی الجن وظیف00ه اس00المی و انس00انی خ00ود را ب00ه خ00وبی انج00ام دادی و( ت00و پیش00اپیش من در

بهشت برین هستی (( .خطاب به عمروبن قرظه کعبی

متن سخنالم واعلم00ه انی فی ی الس00 واللله من ة ف00اقراء رس00 )) . . . نعم انت ام00امی فی الجن

االثر(( .ترجمه و توضیح

عمروبن قرظه نیز به همراه سعید بن عبدالله ، پاسداری امام را به عهده گرفت00ه و در این راه چندین چوبه تیر به سر و سینه اش رسیده و شدیدا مجروح و همزمان با سعید به خاک افتاده بود و به سخنان سعید و پاسخ امام علیه السالم گوش می داد

که او نیز پس از این سؤ ال و جواب همان سؤ ال س00عید را تک00رار نم00ود : ))اوفیتیابن رسواللله ؟ ؛ (( آیا من هم وظیفه خود را انجام دادم ؟ (( .

امام علیه السالم نیز همان پاسخی را که به سعید گفته بود به عمرو داد و فرم00ود : ))آری تو نیز وظیفه خود را انجام دادی و پیشاپیش من در بهش00ت هس00تی (( . و در این مورد این جمله را نیز اضافه نمود که : ))سالم مرا به رسول خدا برس00ان و ب00ه او ابالغ کن که من نیز در پشت س0ر ت00و ب0ه پیش0گاه او و ب00ه دی0دارش نای00ل خ0واهم

( . 200گردید(() حضرت ولی عصر - عجل الله تعالی فرجه - در زیارت صادره از ناحیه مقدس00ه ک00ه زیارت شهدا را تعلیم می فرماید از این شهید فداکار چنین ی00اد می کن00د : ))الس00الم

علی عمروبن قرظة االنصاری (( زشت و زیبا و این است شخصیت ))عمروبن قرظه (( ک0ه هنگ0ام اقام0ه نم0از وج0ودش را س00پر وجود امام و پیش00وای خ00ویش و س00ینه اش را آم00اج تیره00ای دش00منان می گردان00د و تیرهای دشمن آنچنان فراوان و در پیکرش مؤ ث0ر اس00ت ک0ه پس از چن00د لحظ0ه ب0ه روی خاکهای گرم و سوزان کربال می افتد ولی او در این حال و با این ش00رایط ن00یز مضطرب و نگران است که آیا وظیفه خویش را وظیفه یک فرد مؤ من و ب00ا وف00ا را در مقابل فرزند رسول خدا صلی الله علیه و آله به طور شایسته انجام داده اس00ت یا نه ؟ ! و این نگرانی او را آن چنان فشار می دهد که با س00ینه چ00اک چ00اک و ب00دن خون آلود و با لبان خشک و لرزان از امام علیه الس00الم س00ؤ ال می کن00د : ))اوفیتة (( ولی چون یابن رسواللله ؟ (( و امام پاسخ می دهد : ))نعم انت امامی فی الجن در این جهان ، زشت و زیبا ، نور و ظلمت و سعادت و شقاوت همیشه در کن00ار هم قرار گرفته است مناسب است که در کنار نور معرفت ))عمروبن قرظه (( ت0اریکی و ظلمت برادرش ))علی بن قرظه (( را نیز مش00اهده ک00نیم و اگ00ر ب00ا چه00ره زیب00ای ))عمروبن قرظه (( کمی آشنا شدیم ، قیافه نازیبای برادر او ))علی بن قرظه (( را نیز بشناسیم تا در طول تاریخ از مشاهده این زشت و زیباها و این تلخ و ش00یرینها و این ایم00ان و ناباوریه00ا متعجب و متح00یر نگ00ردیم و همچ00نین ب00ا مقایس00ه شخص00یت ))قرظة بن کعب (( و ))علی بن قرظه (( پدر و پسر یکی از مصادیق آیه شریفه ))

)یخرج المیت من الحی ( (( را به وضوح لمس و درک نماییم . ))قرظة بن کعب (( از صحابه رسول خدا صلی الله علیه و آله و از راویان حدیث و از یاران امیرمؤ منان علیه السالم می باشد . در جنگ احد و جنگهای پس از احد در رکاب رسول خدا و امیرمؤ منان حضور داشته و در جنگ صفین یکی از پرچم00داران لشگر آن حضرت بود و باز از طرف امیرمؤ منان علیه السالم استانداری فارس ب00ر

درگذشت ، می گویند در کوفه اولین شخصی ک00ه51وی محول گردید . او در سال به هنگام وفاتش بر وی نوحه سرایی گردید ))قرظة بن کعب (( است .

از قرظة بن کعب چند فرزن00د بج00ای مان00ده ک00ه در می00ان آن00ان ))عم00رو و علی (( از شهرت و معروفیت بیشتری برخوردارند . ))عمرو(( به مناسبت ایثار و فداکاریش و

))علی (( به جهت شقاوت و بدبختیش : اما ))عمرو(( همزمان با حسین بن علی علیهم0ا الس0الم ب0ه ک0ربال وارد گردی0د و آن حضرت ماءموریت مکالمه و گفتگو ب00ا عمرس00عد را ب00ر وی مح00ول نم00ود و ت00ا ورود شمر به کربال و قطع مراوده و گفتگو ، عم00روبن قرظ00ه این م00اءموریت را ب00ه نح00و احسن انجام می داد و در روز عاشورا از اولین کسانی است که از حس00ین بن علی علیهما السالم اجازه مبازره و جهاد گرفت و در مقابل صفوف دشمن ش00عر و رج00ز خواند و پس از مدتی جنگ برای تنفس و تجدید قوا به خیمه ها برگشت و به هنگ00ام نماز حفاظت از جان امام را به عهده گرفت و به طوری ک00ه قبال گفت00ه ش00د در اث00ر

تیرهای زیادی که بر پیشانی و سینه اش وارد شده بود به شهادت نایل گردید . و اما علی بن قرظه او هم به همراه عمرسعد و ب00ا لش00کریان کوف00ه ب00رای جن00گ ب00ا حسین بن علی علیهما السالم وارد کربال گردید و در روز عاش00ورا چ00ون از ش00هادت برادرش مطلع گردید از میان صفوف بیرون آمده و امام حسین را این چ00نین م00ورد00ه ؛ (( خطاب قرار داد : ))یا حسین یا کذاب وابن کذاب اغررت اخی واض00للته فقتلت حسین ای مرد دروغگو و پسر دروغگو ! برادر مرا گول زدی و گمراه کردی و او را

به قتل رساندی (( . امام در پاسخ این جسارت فرمود : ))انی لم اغرر اخاک وما اضللته ولکن هداه الله واضلک ؛ (( من برادر تو را گول نزدم و گمراه نکردم ولی خدا او را هدایت و ت00و را

گمراه نمود(( . علی بن قرظه گفت : خدا مرا بکشد اگر ت00و را نکش00م این بگفت و ب00ه آن حض00رت حمله نمود . نافع بن هالل از حمله او ممانعت کرده و نیزه ای بر او وارد ساخت که بر زمین افتاد ، دوستان علی بن قرظه به نافع مجال ندادند و بدن مجروح او را ب00ه

( .201سوی لشکر کوفه حمل نمودند و با مداوا و معالجه از مرگ نجات یافت )سخنان امام )ع ( پس از ادای فریضه ظهر

متن سخنصلت انهارها واینعت ثمارها ة قد فتحت ابوابها وات ))یا کرام هذه الجن

هداء وهذا رسواللله صلی الله علیه و آله والشذین قتلوا فی سبیاللله یتوقعون قدومکم ویتبا شرون بکم فحاموا عن دینالله ودین ال

سول(( . وا عن حرم الر ه وذب نبیترجمه و توضیح لغات

م00ر : می00وه رس00ید ، کرام : جم00ع ک00ریم ؛ ش00خص بلن00دنظر ، بخشایش00گر . اینعت الث شاداب گردید . توقع : انتظار . قدوم : وارد شدن . تباشر : به همدیگر مژده دادن .

ذب : دفاع کردن .ترجمه و توضیح

( پس از ادای نم00از ظه00ر و پس از آنک00ه ام00ام علی00ه202بنابه نقل مرح00وم مق00رم ) السالم به سخنان قرظه و سعید که در پیش رویش ب00ه خ00اک و خ00ون افت00اده بودن00د پاسخ داد ، به طرف بقی00ه ی00اران خ00ویش ک00ه ب00ه انتظ00ار ش00هادت و جانب00ازی دقیق0ه

شماری می کردند برگشت و خطاب به آنان چنین فرمود : ))ای عزیزان ! ای بزرگ منشان ! اینک درهای بهشت )به روی شما( ب00از ش00ده ک00ه نهرهایش جاری و درختانش سبز و خرم اس00ت و این00ک رس00ول خ00دا و ش00هیدان راه الهی منتظر ورود شما بوده و قدوم ش0ما را ب0ه هم0دیگر م0ژده می دهن0د . پس ب0ر

شماست که از دین خدا و رسولش حمایت و از حرم پیامبر دفاع کنید(( .(203به هنگام شهادت حبیب بن مظاهر)

متن سخن(204)) . . . عندالله احتسب نفسی وحماة اصحابی (()

ترجمه و توضیح لغات احتساب عندالله : کاری که برای رضای خداوند انجام گیرد . حماة )جم00ع ح00امی ( :

مدافعترجمه و توضیح

آنگاه که امام علیه السالم برای ادای نمازظهر درخواست آتش بس م00وقت نم00ود ،حصین بن

نمیر با صدای بلند گفت ، چه نمازی ؟ که نماز شما مورد قبول نیست !

( با شنیدن این جمله جل00و رفت و خط00اب ب00ه حص00ین گفت :205حبیب بن مظاهر)))زعمت

سول وتقبل منک یاحمار ؛ (( خیال می کنی نماز فرزند پیامبر ها ال تقبل من آل الر ان قبول نیست و نماز تو قبول است ای حم00ار ! (( . حص00ین ب00ا ش00نیدن این جمل00ه ب00ه حبیب حمله نمود و ی00اران وی ب00ه ی00اریش ش00تافتند و چن00دتن دیگ00ر ب00ه ی00اری ح00بیب شتافتند و در میانشان جنگ سختی درگرفت ، حبیب با اینکه پیر بود ولی گ00روهی از دشمن را به هالکت رس00انید و ب00اال خ00ره از پ00ای درآم00د و دش00من س00ر از تنش ج00دا

نمود . کشته شدن این مهمان پیر برای حسین بن علی علیهما السالم گران بود و چون در00ه کنار پیکر بی سر و قطعه قطعه او قرار گ00رفت ، این جمل00ه را فرم00ود : ))عندالل احتسب نفسی وحماة اصحابی ؛ (( ب00ذل ج00انم و کش00ته ش00دن ی00اران و اص00حابم در

پیشگاه خدا و به حساب امر و فرمان اوست (( .دعای امام )ع ( درباره ابوشعساء

متن سخنة(( . ))اللهم سدد رمیته واجعل ثوابه الجن

ترجمه و توضیح لغاتتسدید : به راه راست راهنمایی کردن . رمیه : تیراندازی .

ترجمه و توضیح یزید بن زیاد ، معروف به ابوشعس00اء کن00دی یکی از تیران00دازان مع00روف کوف00ه و از لشکریان عمرسعد بود که پس از سخنرانی امام علیه السالم و نبودن ج00واب مثبت به پیشنهادهای آن حضرت قبل از حر خود را ب00ه خیم00ه ه00ای ام00ام رس00انیده و ج00زو

فداکاران آن حضرت گردید . ابوشعساء اول سواره به میدان رفت و پس از آن ک0ه اس0بش پی گردی00د ب0ه س00وی خیمه ها بازگشت و در مقابل خیمه ها زان00و ب00ر زمین گذاش00ت و یکص00د ت00یر ک00ه ب00ه

همراه داشت همه را به سوی لشکر کوفه انداخت .

دد امام علیه السالم چون توب00ه و ش00هادت او را دی00د ، چ00نین دع00ا ک00رد : ))اللهم س00ة ؛ (( خدایا ! او را در تیراندازی محکم و قوی بگردان و اجر رمیته واجعل ثوابه الجن

و مزدش را بهشت برین قرار بده (( .

ابوشعساء پس از تمام شدن تیرها از جایش برخاست و گفت از همه تیرهایم فقط پنج تیر به هدر رفت و بقیه به دشمن اصابت نمود . سپس ب00ا شمش00یر ب00ه ص00فوف

( .206دشمن تاخت و به شهادت رسید)(207با حربن یزید ریاحی )

متن سخنبیین . . . بیین وآل الن )) . . . نعم یتوب الله علیک ویغفرلک قتلة مثل قتلة الن

فی الدنیا واالخرة (( . انت الحر کما سمتک امک وانت الحرلنعم الحر حر بنی ریاح

ماح صبور عند مشتبک الر ونعم الحر اذنادی حسیناوجاد بنفسه عندالصیاحی اضفه فی جنان فیا ربوزوجه مع الحور المالحترجمه و توضیح لغات

مشتبک )از اشتباک ( : مخلوط شدن و درهم فرو رفتن کنایه است از شدت جنگ .ینا(( آم00ده ینا در بعض00ی از من00ابع ))ف00ادی حس00 رماح )جمع رمح ( : نیزه . نادی حس00یاح : است یعنی خود را بر حسین فدا نمود . جاد بنفسه : ج00انش راب00ذل نم00ود . ص00

فریاد زدن و صداکردن . اضافه : او را مهمان نمود . مالح )جمع ملیح ( : نمکین .ترجمه و توضیح

بنا به نقل ابن اثیر ، حر پس از آنکه خود را از سپاه عمرسعد ب00ه کن00ار کش00ید و ب00ه عنوان توبه به خدمت امام علیه السالم رسید ، عرضه داشت : من فکر نمی ک00ردم که این مردم کار را بدینجا خواهند کشید که جدا با تو بجنگن00د و اال هیچگ00اه ب00ا آن00ان همراهی نمی کردم اینک به عنوان توبه از آنچه از من نسبت به شما سرزده اس00ت و مانع از حرکت شما بوده ام به حضورتان آمده ام و تصمیم دارم ت00ا پ00ای م00رگ از

شما حمایت کنم ودر پیش رویت کشته شوم ، آیا توبه من پذیرفته است ؟

00ک ؛ (( آری ، امام علیه السالم در پاسخ وی فرمود : ))نعم یتوب الله علیک ویغفر ل( . 208خدا توبه تو را می پذیرد و گناهانت را می بخشد(()

( ، ))ح00ر(( پس از کش00ته ش00دن ح00بیب و210( و ابن کث00یر)209بنا به نقل ط00بری ) قبل از نماز ظهر به همراه زهیر به دشمن حمله نمود که هریک از آنان در محاصره دشمن قرار می گرفت ، دیگری حلقه محاصره را می شکست و از دشمن نج00اتش می داد تا باال خره اسب حر را پی نمودند او پیاده به جنگ ادام00ه داد و پس از آنک00ه بالغ بر چهل تن از دشمن را کشت یک گروه پیاده از دشمن ب00ر وی حمل00ه نم00وده و او را از پای در آورد . در این موقع چندتن از ی0اران حس0ین بن علی علیهم0ا الس0الم نیز به آنان حمله کردند وبدن نیمه جان حر را از می00ان قتلگ00اه ب00ه ط00رف خیم00ه ه00ا

( . 211حمل نموده در کنار خیمه اجساد شهدا قرار دادند) امام علیه السالم نیز در همین جا و در کنار پیکر نیم00ه ج00ان ح00ر ک00ه هن00وز رمقی از حیات در وی بود ، قرار گرفت وبا دیدن جسد خون آلود او همان جمله را که مک00رر

می گفت ، بر زبان جاری کرد و فرمود : بیین ؛ (( این م00ردم کوف00ه ق00اتالن و کش00ندگانی بیین وآل الن )) . . . قتلة مثل قتلة الن

هستند همانند قاتالن پیامبران و فرزندان پیامبران (( . سپس در باالی سر حر نشست و در حالی که خاک و خ00ون از س00رو ص00ورتش پ00اکفی ال00دنیا متک امک وانت الح00ر می ک00رد ، چ00نین فرم00ود : ))انت الح00ر کم00ا س00 واالخرة ؛ (( تو حر و آزاد مردی ، همان گونه که مادرت تو را ح00ر نامی00ده اس00ت . و

تو آزاد مردی در این جهان فانی و در آن جهان پایدار و ابدی (( . آنگاه این ابیات را در رثا حر خوان0د : ))لنعم الح0ر ح0ر بنی ری0اح . . . ؛ (( چ0ه نیک0و

مردی است حر ، حر ریاحی ، شکیبا و صبور به هنگام )جنگ ( و کثرت نیزه ها . و چه نیکو مردی است حر آنگاه ک00ه حس00ین ن00دا نم00ود او ب00ه هنگ00ام دع0وت حس00ین

جانش را فدا نمود . پروردگارا ! در بهشت برین از وی پ00ذیرایی کن و از حوری00ان زیب00ا و نمکین ب00رای او

((( .212همسر قرار بده ! )مفهوم واقعی سعادت

اگر بخواهیم ب00ا مفه00وم واقعی س00عادت آش00نا ش00ویم و نمون00ه و مص00داق ک00املی از خوشبختی و حسن عاقبت را معرفی کنیم باید از ))حر(( و عده دیگری یاد کنیم ک00ه مانند وی در ابتدای امر به همراه جنود شیطان حرکت نموده و در صفوف دش00منان

اسالم قرار گرفته و به قص00د قت00ل فرزن00د پی00امبر و ب00رای خ00اموش س00اختن مش00عل هدایت وارد کربال گردیدند آنگاه عقل و خرد را به قضاوت طلبی00ده مش00مول عن00ایت الهی و موفق به نزول فیوضات ربانی شدند و شمشیر خود را به نفع اسالم و دفاع

از حریم قرآن به کار بردند و در این راه به فیض بزرگ شهادت نایل گردیدند . تعداد افرادی ک00ه در ش00ب و روز عاش00ورا توب00ه ک00رده و ب00ه لش00کر حس00ین بن علی علیهما السالم پیوستند دقیقا معلوم نیست و اسامی همه آنه00ا و کیفیت شهادتش00ان در کتب ت00اریخ ب00ه ط00ور دقی00ق مش00خص نگردی00ده اس00ت ولی از می00ان این اف00راد همانگونه که شرح حال ))حر بن یزید(( را نقل نمودیم با دو نفر دیگر ن00یز آش00نا می شویم که آنان هم موفق به توبه شده و در آخرین دق00ایق زن00دگی ، حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم ب00ه آن حض00رت پیوس00ته و ب00ا ش00هادت در رک00اب او ب00ه س00عادت و

خوشبختی دائمی نایل گردیدند .سعد بن حارث و برادرش

سعد و ابوالحتوف فرزندان ح00ارث ، س00اکن کوف00ه و دارای عقی00ده انح00رافی و ح00اد گروه خوارج بودند که شخصیتی مانند امیرمؤ منان علیه السالم را نیز واجب القت00ل می دانستند این دو برادر به همراه ))عمرسعد(( و برای جن00گ ، ب00ا حس00ین بن علی علیهما السالم وارد کربال شده و در میان لشکریان کوفه ب00ه س00ر می بردن00د در روز عاشورا پس از شهادت همه یاران حسین بن علی علیهم00ا الس00الم این دو ب00رادر ب00ا شنیدن صدای استغاثه آن حضرت ))االناص00ر ینص00رنی (( و ب00ا ش00نیدن ص00دای گری00ه زنان و اطفال ازمیان خیمه ها ، عمیقا متحول و دگرگون شده و به همدیگر گفتند :

0ه (() ((( این حس0ین213ما که می گوییم ))ال حکم اال لله وال طاع0ة لمن عص00ی الل مگر فرزند پی00امبر م00ا نیس00ت ؟ و مگ00ر م00ا در روز قی00امت امی00د ش00فاعت از ج00د او نداریم چگونه است که ما با او وارد جن00گ ش00ده ایم و او در می00ان دش00من و در این غربت بی یار و یاور مانده است . این بگفتند و به سوی حس00ین بن علی ش00تافتند و شمشیر از غالف بیرون کشیده در نقطه ای که به آن حضرت نزدیک بود به جنگ ب00ا دشمن پرداختند و پس از کشتن و مجروح کردن گروهی ، هر دو ب00رادر ب00ه ش00هادت رسیدند و بدن خ00ون آلودش00ان در ی00ک نقط00ه و در کن00ار هم ب00ه روی زمین افت00اد . وبدینگونه این دو برادر هم مانند ))حر(( به س00عادت و حس00ن ع00اقبت نائ00ل گردیدن00د)

214. )خطاب به زهیر

متن سخن

خوا ک الله یا زهیر ولعن قاتلیک لعن الذین مس00 ))وانا القاهم علی اثرک . . . ال یبعدنقردة وخنازیر((

ترجمه و توضیح لغاتاثر : پشت سر . قردة )جمع قرد( : بوزینه . خنازیر )جمع خنزیر( : خوک .

ترجمه و توضیح ( پس از یک حمله و جنگ شدید ، به خیمه ها و ب00ه حض00ور ام00ام215زهیر بن قین )

برگشت و در حالی که دستش را روی ش0انه ام0ام گذاش0ته ب0ود و ب0رای دومین ب0اراستیذان می کرد ، این دو بیت را انشاد نمود :

))جانم به فدای تو که هدایت یافت و هدایت گردید ، امروز روزی است ک00ه ج00د ت00وپیامبر را مالقات می کنم .

و حسن و علی مرتضی را و جعفرطی0ار ، آن ج0وانمرد س0الح ب0ه تن را مالق0ات میکنم و اسدالله و حمزه ، آن شهید زنده را مالقات می کنم (( .

00رک ؛ (( من ن00یز در 00ا الق00اهم علی اث امام علیه الس00الم در پاس00خ وی فرم00ود : ))وانپشت سر تو با آنان مالقات خواهم نمود(( .

و پس از آنکه زهیر از پای درآمد و در زمین کربال افتاد آن حضرت در بالینش حاضر00ر . . . ؛ (( زه00یر ! ک الله یا زهی گردید و با این جمالت از وی تقدیر نمود : ))ال یبعدن خدا تو را از رحمتش دور نگرداند و بر قاتالن و کشندگان ت00و لعنت کن00د ، همانگون00ه که در دورانهای گذشته افرادی را لعنت نمود و مسخ گردیدند و به صورت میمون و

( . 216خوک درآمدند(() آری در ه00ر دوران آنانک00ه ق00درت تفک00ر را از دس00ت داده و ب00ا دس00تور ابن زیاده00ا و عمرسعدهای زمان خویش میمون وار به رقص و حرکت درمی آین00د ، آنانک00ه خ00وک صفت زندگی برایشان بجز ارضای غرایز مفه00ومی ن00دارد ، م00ورد خش00م ولعن خ00دا

قرار گرفته اند که انسانیت را این چنین از دست داده اند .خطاب به حنظله شبامی

متن سخنهم قد استوجبوا العذاب حین ردوا علیک ما دعوتهم الیه من الحق ))رحمکالله ان

ونهضوا الیک لیستبیحوک واصحابک

فکیف بهم اال ن وقد قتلوا اخوانک الصالحین . . . . رح الی خیر من الدنیا وما فیها والی ملک ال یبلی . . . آمینآمین(( .

ترجمه و توضیح لغاتتباحه : ج00ایز نهضوا )از نهض( : قیام کردن و نهض الیه : به سوی وی ش00تافت . اس0000روح( : دانس00تن )کنای00ه اس00ت از تص00میم ب00ه خ00ونریزی ( رح )ام00ر اس00ت از راح ، ی

رفتن . یبلی )از بلی ( : کهنه شدن .ترجمه و توضیح

(217یکی از یاران و اصحاب حسین بن علی علیهما السالم حنظله شبامی اس00ت ) که چون در مقابل دشمن قرار گرفت به موعظه و نص00یحت آن00ان پ00رداخت و گفت00ار خود را با آیاتی پایان داد که مؤ من آل فرعون فرعونی00ان را از تصمیمش00ان درب00اره قتل حضرت موسی برحذر داشته و از عواقب خطرناک این عم00ل ب00ه آن00ان هش00دارون م00دبرین م00ا لکم 00وم تول ن00اد ی 00وم الت ی اءخ00اف علیکم ی داده است : )) )یا ق00وم ان

( . ((218منالله من عاصم ومن یضلاللله فماله من هاد () آنگاه به سوی خیمه ها برگشت و حسین بن علی علیهما السالم در تشویق و تقدیرهم . . . ؛ (( خدا رحمتت کند ، این م00ردم آنگ00اه ک00ه وی چنین فرمود : ))رحمکالله ان به سوی حقشان دعوت نمودی و پاسخ مثبت ندادند و ب00ه قت00ل ت00و و ی00ارانت آم00اده گردیدند ، مستوجب عذاب بودند و اما حاال که خ0ون ب0رادران ص0الح ت00و را ریختن00د ،

دیگر گرفتار عذاب و خشم پروردگار گردیدند(( . حنظله عرضه داشت : ))صدقت جعلت فداک ؛ (( ج00انم ب00ه قرب00انت ! ک00ه گفت00ارت

صدق محض است (( . ن00ا ونلح00ق باخوانن00ا ؟ ؛ (( آی00ا ب00ه سپس به عنوان استیذان گفت : ))افال نروح الی رب سوی پروردگار خود نمی رویم و به برادرانمان که در بهشت برین ق00رار گرفت00ه ان00د

الحق نمی گردیم (( . 00ک امام علیه السالم در پاسخ وی فرمود : ))رح الی خیر من الدنیا وما فیها والی مل ال یبلی ؛ (( برو به سوی آنچه بهتر از دنیا و از آنچه در آن است و برو به سوی ملک

و آقایی که همیشگی است (( . 00ه المعلیک ی00ا اباعبدالل حنظله با این جمله ب00ا آن حض00رت خ00داحافظی نم00ود : ))الس0000ه(( ام00ام هم فرم00ود : 00ک فی جنت ف بیننا وبین صلی الله علیک وعلی اءهل بیتک وعر

آمین ! آمین !

حنظله به سوی دشمن ش00تافت و جانان00ه جنگی00د ت00ا ب00ه درج00ه رفیع00ه ش00هادت نای00ل( .219گردید)

خطاب به سیف بن حارث و مالک بن عبدمتن سخن

))ای ابنی اخوی ما یبکیکما ؟ فوالله انی الرجو ان تکونا بعد ساعة قریرالعین . . . ن ج00زاء 00ای احس00 00ه ی00ا اب00نی اخ00وی عن وج00دکما من ذل00ک ومواس00اتکما ای جزاکماالل

المتقین . . . وعلیکماالسالم ورحمةالله وبرکاته(( .

ترجمه و توضیح لغات قریرالعین : خوشحال و مسرور در اثر رسیدن ب00ه مطل00وب . وج00د )ب00ا ض00م و او( :

احساس و درک . مواسات : معاونت و یاری کردن .ترجمه و توضیح

بنا به نقل طبری ، دو نفر از قبیله ))همدان (( به نام ))سیف بن ح00ارث بن ربی00ع (( و ))مالک بن عبد بن سریع (( که با هم عموزاده و از یک مادر بودند در روزهایی که هنوز رفت وآمد در میان کربال و کوفه آزاد بود خودشان را ب00ه ک00ربال رس00انیده و ب00ه لشکریان حسین بن علی علیهم00ا الس00الم پیوس00تند آن دو عم00وزاده در روز عاش00ورا چون کثرت لشکر دشمن و قلت یاران امام حسین علیه السالم را مشاهده نمودن00د در حالی که گریه می کردند و اش00ک می ریختن00د ب00ه خ00دمت آن حض00رت رس00یدند . چون حسین بن علی علیهما السالم گریه آنها را دی00د فرم00ود : ))ای اب00نی اخ00وی م00ا یبکیکما ؟ . . . ؛ (( ای فرزندان برادرانم ! سبب گریه شما چیست ؟ به خدا س00وگند ! من امیدوارم که پس از ساعتی چشم شما روشن )و ب00ا ورود ب00ه بهش00ت ب00رین (

خوشحال و مسرور باشید(( . 00ه م00اعلی اءنفس00نا نبکی ولکن آن دو جوان عرضه داشتند : ))جعلناالله فداک ال واللنا ؛ (( ی00ابن نبکی علیک نراک قد احیط بک وال نقدر علی ان نمنعک باءکثر من انفس00 رسول الله ! جان ما به قربانت ! به خدا سوگند ! گریه و ناراحتی ما نه ب00رای خ00ود ماست بلکه به جهت شماست زیرا می بینیم دشمن شما را احاطه نم00وده اس00ت و برای دفاع از شما خدمت شایسته و عم00ل قاب00ل مالحظ00ه ای از م00ا س00اخته نیس00ت

مگر همین خدمت کوچک و ناقابل و فدا شدن در حضور شما(( .

امام علیه السالم در مقاب00ل این وظیف0ه شناس00ی و این احس00اس مس0ؤ ولیت و این ایثار و خدمت فرمود : ))جزاکماالله یا ابنی اخوی عن وج00دکما . . . ؛ (( خداون00د در مقابل این درک و احساس شما و این یاری و مواسات ش00ما ک00ه درب00اره من انج00ام

می دهید بهترین پاداش متقیان را بر شما عنایت کند(( . طبری از ابومخنف نقل می کند : همان وقت که این دو پسرعمو مشغول صحبت با امام بودند ))حنظلة بن اءسعد(( نیز در مقابل ص00فوف دش00من مش00غول موعظ00ه و نصیحت آنان بود و طولی نکشید - به طوری که یادآور شدیم - به ش00هادت رس00ید و در این هنگام آن دو جوان رو به میدان گذاشتند )) ))فاس00تقدما یتس00ابقان ؛ (( و در

رفتن به سوی میدان بر همدیگر سبقت می گرفتند(( . و گاهی هم رو به سوی خیمه ها نموده و با صدای بلند خ00داحافظی ک00رده و عرض00ه000ه (( و ام000ام می فرم000ود : می داش000تند : ))الس000الم علی000ک ی000ابن رس000ول الل )) ))وعلیکماالسالم ورحمة الله وبرکاته (( آنگاه ه00ردو ب00ا هم وارد جن00گ ش00ده و از همدیگر حمایت می نمودند و هر یک از آنان در محاصره دشمن ق00رار می گ00رفت ، دیگری به یاری وی می شتافت و صفوف دش00من را در هم می شکس00ت و نج00اتش

(220می داد ، اینکه هر دو به شهادت رسیدند . )احساس تکلیف

در این گفتگو و دراین بدرقه و خ00داحافظی آنچ00ه ک00ه بیش از ه00رمطلب دیگ00ر جلب توجه می کند و به صورت یک واقعیت مهم و یک حقیقت فرام00وش نش00دنی متجلی می گردد ، مساءله احساس تکلیف و درک وظیفه و مسؤ ولیت است که امام علیه السالم آن را ستوده و برای آن پاداش بزرگی از خداوند خواسته است و این اج00ر و پاداش نه پاداش متقین بلکه بهترین پاداش متقین اس00ت ک00ه از درک م00ا ب00االتر و از

تصور ما برتر است . آری اگر این دو جوان بر قلت یاران حق و بر کثرت حامیان باطل ، اشک می ریزن0د و ب00ر اینک00ه در حم00ایت از ح00ق ت00وانی بیش از ف00داکردن هم00ه هس00تی خ00ود ندارن00د متاءسف و متاءثرند ! و اگر در مسیر شهادت با همدیگر مسابقه گذاش00ته ان00د ک00ه :

( . ((221)) )وفی ذلک فلیتنافس المتنافسون () و اگر در راه ایفای وظیفه و قربانی در راه حق آن چنان ذوق زده و خوش00حالند ک00ه در هر چند قدم مکث نموده و به سوی خیمه ها رو می کنند و ب00ا جمل00ه : ))الس00الم0ه (( تجدی0د عه0د و پیم0ان و ی0ا مج0ددا خ0داحافظی می کنن0د علیک یا بن رس0ول الل و . . . برگشت همه اینها بر یک حقیقت اس00ت و آن احس00اس وظیف00ه اس00ت و درک مسؤ ولیت . وه ! چ00ه س00تودنی و قاب00ل تمجی00د اس00ت این زیب00ا ص00فت ! ک00ه در ه00ر

جامعه ای به وج00ود آی00د می توان00د از آن جامع00ه س00یل خروش00انی تش00کیل ده00د ک00ه کوههای موانع سعادت را از پیش پای خود برکند و این صفت در هر فردی پیدا شود او را به یاری دین و آیینش و حمایت از پیشوا و امامش ت0ا س0رحد م0رگ و ش0هادت پیش خواهد برد . و چه زشت و خطرناک است که اگر این مهم و احساس تکلیف و درک مسؤ ولیت از جامعه و یا فردی رخت بربندد که او در حقیقت نه تنها مرده ای

است متحرک بلکه موجب مرگ و سقوط دیگران نیز خواهد بود .خطاب به جون

متن سخنما تبعتنا طلبا للعافیة ی فان ))یا جون انت فی اذن منب ریحه ض وجهه وطی فال تبتل بطریقننا . . . اللهم بی

ف بینه وبین محمد وآل محمد(() ( .222واحشره مع اال برار وعرترجمه و توضیح

جون بن حری ، غالم سیاه و متعلق به ابوذر بود که پس از وی خدمتگزار اه00ل بیت گردیده ، در زمان امام حسن مجتبی علیه السالم با آن حضرت و سپس ب00ا حس00ین بن علی علیهما السالم زندگی و افتخار خدمت او را داشت و از مدینه ت00ا مک00ه و از مکه تا کربال در رکاب آن حضرت ب00ود و چ0ون در روز عاش0ورا جن00گ ب0ه اوج ش00دت

رسید ، به خدمت امام آمده و اجازه جنگ خواست . ی . . . ؛ (( جون ! من بیعت را امام در پاسخ وی فرمود : ))یا جون انت فی اذن من از تو برداشتم و آزاد گذاشتم ؛ زیرا تو به امید عافیت و آسایش تا اینج00ا ب00ه هم00راه

ما آمده ای و در راه ما خود را به ناراحتی و مصیبت مبتال نگردان (( . ))جون (( خود را روی قدمهای حسین بن علی علیهم00ا الس00الم ان00داخت و در ح00الی که پاهای آن حضرت را می بوسید چنین گفت : یابن رسول الله ! آیا سزاوار اس00ت که من در رفاه و راحتی کاسه لیس شما باشم و در ش00دت و ن00اراحتی و در مقاب00ل دشمن ، دست از شما بردارم ؟ آری بدن من ب00دبو و خان00دان من ناش00ناخته و رن00گ من سیاه است با بهشت برین بر من منت بگ00ذار ت00ا ب00دنم خوش00بو و رنگم س00فید و حسب من به عزت و شرف نایل گردد ، نه به خدا سوگند ! من هرگز از ش00ما ج00دا

( . 223نخواهم شد تا خون سیاه من با خون شما آمیخته گردد(() امام علیه السالم چون وف00ا و ص00میمیت و اص00رار ج00ون را مش00اهده نم00ود ، ب00ه وی اجازه داد تا به سوی میدان حرکت کند و چون از پای درآم0د و در زمین ک0ربال ق0رار

گرفت ، امام علیه السالم خود را به بالین وی رسانید و در کنارش نشست و ب0ا اینجمالت او را دعا نمود .

ض وجهه . . . ؛ (( خدایا رویش را سفید و ب00دنش را خوش00بو و ب00ا اب00رار و ))اللهم بی نیکان محشورش بگردان و در میان او با محمد و خاندانش معارفه و آشنایی بیشتر

قرار بده (( .درباره عمر بن جناده

متن سخن))هذا غالم قتل ابوه فی الحملة االولی ولعل امه تکره ذلک((

ترجمه و توضیح پس از کشته شدن جناده انصاری فرزند یازده ساله اش عمر ک00ه ب00ه هم00راه پ00در و مادرش به سرزمین کربال وارد شده بود ، ب00ه حض00ور ام00ام رس00ید و اج00ازه ن00برد ب00ا دشمن خواست ، حسین بن علی علیهما الس00الم درب00اره وی چ00نین فرم00ود : ))ه00ذا غالم قتل ابوه . . . ؛ (( این نواجوان که پ00درش در حمل00ه اول کش00ته ش00ده اس00ت ، شاید بدون اطالع مادرش تصمیم به نبرد گرفته است و مادرش به کشته ش00دن وی

راضی نباشد(( . عمر ، این نوجوان جانباز چون گفتار امام علی0ه الس0الم را ش0نید ، عرض0ه داش0ت : ))ان امی امرتنی ؛ (( نه ، به خدا مادرم به من دستور داده است جانم را ف00دای ت00و

و خونم را نثار راهت کنم (( . امام چون این پاسخ را شنید ، اجازه داد و عمر حرکت نم00ود . و در مقاب00ل ص00فوف

دشمن این اشعار حماسی را می خواند : ))امیر من حسین است و چه نیکو امیری ! سرور قلب پیامبر بشیر و ن00ذیر ، علی و

( . 224فاطمه پدر و مادر اوست آیا برای او همانندی می دانید(() وی پس از درگیری با دشمن کشته شد . دشمن سر او را از پیکرش جدا کرده و به سوی خیمه ه00ا ان00داخت ، م00ادرش س00ربریده نوج00وانش را برداش00ت و پس از آنک00ه خاک و خونش را پاک نمود ، به سوی یکی از لشکریان دشمن که آن نزدیکی ب00ود ، انداخت و او را به هالکت رسانید آنگاه به سوی خیمه بازگش00ت و چ00وبی ب00ه دس00ت

گرفت و در حالی که این دو بیت را می خواند ، به سوی دشمن حمله نمود :

))من در میان زنها زنی هستم ضعیف ، زنی پیر و فرتوت و الغ00ر ، ب00ر ش00ما ض00ربه( . 225محکمی وارد خواهم ساخت در دفاع و حمایت از فرزندان فاطمه عزیز(()

و پس از آنکه دو نفر را مضروب ساخت به دستور امام به سوی خیمه ها بازگش00ت(226)

هنگام شهادت حضرت علی اکبرمتن سخن

ولک محمد ص00لی 00اس برس00 به الن ))اللهم اشهد علی هؤالء القوم فقد برز الیهم اءش00ک الله علیه و آله خلقا وخلقا ومنطقا وکنا اذا اشتقنا الی رؤ یة نبی

قهم نظرنا الیه . اللهم فامنعهم برکات االرض وفرقهم تمزیقا واجعلهم طرائق قددا تفریقا ومز

هم دعونا لینصرونا وال ترض الوالة عنهم ابدا فانطفی آدم ونوح00ا وآل اب00راهیم وآل عم00ران علی 00ه اص00 ثم عدوا علینا لیقاتلون00ا ان الل

العالمین ذریة بعضها من بعض والله سمیع علیم . . .

مالک ؟ قطعالله رحمک کما قطعت رحمی ولم تحفظ قرابتی ط علیک من یذبحک علی فراشک . من رسواللله وسل

. . . قتاللله قوما قتلوک یابنی ما اجراءهم علی ا للهوعلی انتهاک حرمة رسواللله ، علی الدنیا بعدک العفا(( .

ترجمه و توضیح لغاتتمزیق : از هم پاشیدن . طرائق قددا : گروههایی با اختالف عقیده شدید .

ترجمه و توضیح پس از آنکه یاران و اصحاب حسین بن علی علیهما السالم شربت شهادت نوشیدند و نوبت به افراد خاندان آن حضرت رسید ، اول کسی که قدم به می00دان گذاش00ت و در راه اسالم و قرآن تیرها و نیزه و شمشیرها را به جان خرید ))علی اکبر(( فرزند

رشید حسین بن علی علیهما السالم بود .

و چون قلم از ترسیم شخصیت وی ن00اتوان و زب00ان از بی00ان وص00فش ع00اجز اس00ت ، گوشه ای از شخصیت روحی و معنوی و حسن صورت و سیرت او را از زب00ان خ00ود

او و پدر ارجمندش می شنویم : آنگاه که ام00ام علی00ه الس00الم از م00رگ خ00ویش و ی00ارانش خ00بر می داد در پاس00خ وی اظهار داشت : پدر جان ! اگر م00رگ م00ا در راه ح0ق اس00ت در این ص00ورت از م00رگ باکی نیست : ))فاءذا النبالی بالموت(( حسین بن علی علیهما السالم در مقام بی00ان کماالت روحی و وصف قیافه و سیمای او می گوید : علی از نظر خلقت ظ00اهری و قیافه ، از نظر ملکات و خلق و خوی و منطق و گفتار شبیه ترین مردم ب00ود نس00بت به رسول خدا صلی الله علیه و آله که هروقت یکی از افراد خاندان ما شوق دی00دار و زیارت سیمای پیامبر را داشت ، صورت زیبای علی را تماش00ا می ک00رد ؛ یع00نی او آیینه تمام نمای رسول الله صلی الله علی00ه و آل00ه ب00ود هم از نظ00ر ص00ورت و هم از

نظر سیرت . خوارزمی می گوید : علی بن الحسین علیهم00ا الس00الم ک00ه در س00ن هیج00ده س00الگی00ه علی00ه و آل00ه ع00ازم بود ، در روز عاشورا پیش از همه افراد خاندان پیامبر صلی الل میدان شهادت گردی00د و آنگ00اه ک0ه می خواس00ت ب0ا پ00درش وداع کن00د و از خیم00ه ه00ا حرکت کند حسین بن علی علیهما السالم نظر محبت آمیزی به قیافه زیب00ا و ق00امت

رسای وی افکند و صورت و محاسنش را به سوی آسمان نمود و چنین گفت : ))اللهم اشهد علی هؤالء القوم . . . ؛ (( خدایا ! ت00و خ00ود ب00ر علی00ه این م00ردم گ00واه باش که به سوی آنان جوانی حرکت می کند که از نظر خلقت و خلق و خو و نط00ق و سخن گفتن شبیه ترین مردم است به پیامبر تو و ما هروقت مشتاق لقای سیمای پی00امبر ب00ودیم ب00ه ص00ورت وی تماش00ا می ک0ردیم . خ0دایا ! این م00ردم س00تمگر را از برکات زمین محروم و به تفرقه و پراکندگی مبتالیشان بگردان ! صلح و س00ازش را از میان آنان و فرمانروایانشان بردار که ما را با وعده یاری و نصرت دعوت نمودند

و سپس به جنگ ما برخاستند(( . امام علیه السالم سپس این آیه را خواند : ))خ00دا آدم و ن00وح و فرزن00دان اب00راهیم و فرزندان عمران را برعالمیان برگزی00د نس00لهایی ک00ه از یکدیگرن00د و خداون00د ش00نوا و

داناست (( . و آنگاه که حضرت علی اکبر خواست از خیمه ها جدا شود حس00ین بن علی علیهم00ا00ه 00ک ؟ قطعالل الس00الم عمرس00عد را م00ورد خط00اب ق00رار داد و چ00نین فرم00ود : ))مال رحمک کما قطعت رحمی . . . ؛ (( چه شده است بر تو ؟ خدا نسل تو را قطع کن00د

( و رابطه قوم و خویشی م00را ب00ا پی00امبر227همان گونه که تو شاخه مرا بریدی ، )

نادیده گرفتی و خدا کسی را بر ت00و مس00لط کن00د ک00ه در می00ان رختخ00واب ت00و را ذبحکند(( .

علی اکبر آنگاه که در مقابل صفوف دشمن قرار گرفت این اشعار را می خواند : ))منم علی ، پسر حسین بن علی و سوگند به کعبه که ما اولی به پیامبر هستیم !

و به خدا قسم ! نباید این فرزند فرومایه بر ما حکومت کند این ن00یزه را آنچن00ان ب00رشما فرود می آورم که خم شود .

و این شمشیر را آنچنان بر شما می زنم تا درهم بپیچ00د مانن00د شمش00یر زدن ج00وان( سپس وارد جنگ شد . 228هاشمی علوی (()

مرحوم ))شیخ مفید(( در ))ارشاد(( و ))طبرس00ی (( در ))اعالم ال00وری (( در ض00من نقل اشعار باال چنین می گویند : )) . . . ففعل ذلک مرارا واهل الکوفة یتقون قتله ؛ (( حضرت علی اکبر علی00ه الس00الم این اش00عار حماس00ی را می خوان00د و ب00ه دش00من حمل00ه می ک00رد و این حمل00ه را مک00رر انج00ام داد ؛ زی00را م00ردم کوف00ه از کش00تن وی

وحشت وترس داشتند و در هر حمله عقب نشینی می کردند(( . در تعلیل جمله باال نظرات مختلفی گفته شده است ک00ه ب00رای مراع00ات اختص00ار از نقل آنها صرف نظر می کنیم ولی آنچه به نظر این حقیر می رسد این است : آنچه00ام وال00دهور و مردم کوفه را در مقابل این شهید و فرزن00د ش00هدا و این )) نابغ00ة االیببیة ، (( جرثوم00ه فض00ل و حجی اعجوب00ه عص00رش و مجمع المحاسن النس00بیة والس00 عزیز مصرش به وحشت انداخته بود ، جمله ای است که خود مرحوم مفی00د درب00ارهبحالناس وجه00ا ؛ (( او زیب00اترین آن حضرت آورده است ک00ه می گوی00د : ))وک00ان اص00 مردم بود(( آری ، آنچه مردم کوف00ه را در مقاب00ل علی اک00بر علی00ه الس00الم ب00ه عقب نشینی وامیداشت جمال زیبا و رخ دل آرای علی بود ک00ه پ00در ارجمن00دش درب00اره او می گوید : ))اللهم اشهد علی هؤالء القوم فقد برز الیهم اءشبه الناس خلق00ا وخلق00اک نظرنا الیه(( خوارزمی می گوید : ب00ا ومنطقا برسولک وکنا اذا اشتقنا الی رؤیة نبی اینکه تشنگی بر وی اثر عمیق گذاشته بود اما آنچنان جن00گ نم00ود و حمالت ش00کننده بر صفوف دشمن وارد ساخت و از افراد دشمن کشت که داد آنها بلند شد و تع00داد

نفر بالغ گردید و به سوی خیمه ه00ا برگش00ت . و120کشته شدگان به وسیله او به برای دومین بار حمله نمود و چون به روی خاک افتاد با ص00دای بلن00د عرض00ه داش00ت پدرجان ! اینک جدم رسول خدا با جام بهشتی س00یرابم ک00رد ک00ه پس از آن تش00نگی

نیست . . . 00ه حسین بن علی علیهما السالم چون درباالی س00روی قرارگ00رفت فرم00ود : ))قتاللل قوما قتلوک . . . ؛ (( خدا بکشد مردم س00تمگری را ک00ه ت00و را کش00تند فرزن00دم اینه0ا

چقدر بر خدا و به هتک حرمت رسول الله جری شده اند ، پس از تو اف بر این دنیا()) !229. )

دو مطلب در رابطه با حضرت علی اکبر)ع ( در رابطه با حضرت علی اکبر علیه السالم در می00ان مورخ00ان و ص00احب نظ00ران دو مطلب مورد بحث و اختالف نظ00ر می باش00د و آنچ00ه در این زمین00ه ب00ه دس00ت آم00ده

است به تناسب بحث در اینجا منعکس می گردد و آن دو مطلب این است : - حضرت علی اکبر علیه السالم هنگام شهادتش دارای چند سال بود ؟ 1 - آیا مادر آن حضرت به همراه سایر بانوان حرم در کربال حضور داشت یا نه ؟ 2

اما نسبت به سن حض00رت علی اک0بر علی00ه الس0الم بای0د توج00ه داش00ت ک0ه کنی00ه آن ( در یازدهم230حضرت ))ابوالحسن (( و والدتش طبق نقل صاحب انیس الشیعه )

هج00ری و دو س00ال قب00ل از کش00ته ش00دن عثم00ان واق00ع گردی00د و33شعبان در سال بوده است . 35کشته شدن عثمان در سال

و نظریه دانشمند شهیر مرحوم ))ابن ادریس (( در م00زار ))س00رائر(( ک00ه می گوی00د ه( واقع گردیده است35 -0 23والدت حضرت علی اکبر در دوران خالفت عثمان )

نقل صاحب انیس الشیعه را تاءیید می نماید . بنابراین ، آن حضرت در جری00ان عاش00ورا ح00تی اگ00ر والدتش در آخ00ر دوران زن00دگی

سال بوده است . مؤ ید این معنا اتفاق نظ00ر27عثمان هم واقع گردد تقریبا دارای تاریخ نویسان و نسب شناسان است که می گویند آن حضرت بزرگتر از امام سجاد

س00ال داش0ت و23علیه السالم بود و امام سجاد علی0ه الس0الم در جری0ان عاش0ورا فرزندش امام باقر علیه السالم به همراه او و دارای چهار سال بود .

و بر اساس این اتفاق که اشاره گردید ، می توانیم بگ00وییم : نظری00ه ه00ای دیگ00ر در مورد سن آن حضرت با واقعیت تطبیق نمی کند مانند نظریه مرح00وم ))ط00ریحی (( در ))منتخب (( ک00ه آن حض00رت را در موق00ع ش00هادتش هف00ده س00اله و ی00ا مرح00وم ))مفید(( در ))ارشاد(( و ))طبرس00ی (( در ))اعالم ال00وری (( ک00ه هیج00ده س00اله و ی00ا

صاحب ))مناقب سروی (( که نوزده ساله اش دانسته است . و جای تعجب است که مرحوم ))ابن نما(( در ))مثیراال حزان (( می گوید : حض00رت علی اکبر در حادثه ک00ربال بیش از ده س00ال داش00ت ؛ زی00را گرچ00ه این جمل00ه مجم00ل است ولی آنچه در عرف از آن فهمیده می ش00ود این اس00ت ک00ه او دارای دوازده ی00ا

سیزده سال بوده است . و تعجب آورتر از گفتار ))ابن نما(( گفتار مرحوم ))خواجه( است که می گوید : 231نصیرالدین طوسی (()

نین(( آن حض00رت در عاش00ورا هفت س00اله ب00ود(( ؛ زی00را ))ان له یوم الطف سبع س00 شواهد و قرائن فراوان تاریخی ثابت می کند که آن حضرت نزد پدر عزی0زش دارای مقامی بس ارجمند و بر تم00ام ص00حابه و ی00اران و اق00وام و عش00یره حس00ین بن علی علیهما السالم بجز ب00رادرش - تق00دم داش00ت و این م00وقعیت ب00ا س00ن کم مخصوص00ا

هفت سال و یا سیزده سال تناسب ندارد . مثال همه تاریخ نویسان در این قضیه اتفاق نظ00ر دارن00د ک00ه حس00ین بن علی علیهم00ا السالم در شب عاشورا هنگام مالقات با عمرسعد به تمام یارانش دستور داد که در بیرون خیمه باشند و تنها به حضرت ابوالفضل و حضرت علی اکبر اجازه داد ک0ه ب0ه همراه وی وارد خیم00ه ش00وند ، همانگون00ه ک00ه عمرس00عد ب00ه فرزن00دش حفص و غالم

مخصوصش اجازه ورود به خیمه را داد . و باز در عاشورا هنگام سخنرانی حسین بن علی علیهما السالم چون صدای ش00یون فرزندان آن حضرت بلند گردید به برادرش ابوالفضل علیه السالم و فرزن00دش علیتاهن فلعمری لیکثر بکاؤهن ؛ (( ش00ما اکبر علیه السالم ماءموریت داد که : )) ))سک

این اطفال و زنان را آرام کنید که گریه های زیادی در پیش دارند(( . و باز می بینیم که در روز هشتم محرم آنگاه که حسین بن علی علیهم00ا الس00الم ب00ه گروهی از یارانش دس00تور داد ک00ه ب00رای آوردن آب ب0ه س00وی ف00رات ح0رکت کنن00د ،

فرزندش علی اکبر علیه السالم را به سرپرستی آنان گماشت . همه این مطالب گواه این است که سن حضرت علی اکبر در روز عاش00ورا بیش از هفت سال که مرحوم خواج00ه نص00یرالدین طوس00ی می گوی00د ب00وده اس00ت . ولی در گفتار این بزرگ محق00ق ش00یعه ، این احتم00ال هم وج00ود دارد ک00ه کلم00ه ))عش00رة (( ساقط گردیده و عبارت صحیح آن ))سبع عشره : هف00ده س00اله (( و مواف00ق نظری00ه

مرحوم ))طریحی (( می باشد . گرچه اصل این مطلب نیز به نظر ما و طبق شواهد و دالیل گذش00ته ص00حیح نیس00ت ولی احتمال چنین سقطی در خطاطی و استنساخ کتابها ، قوی و مانند آن در موارد

زیادی دیده می شود .آیا حضرت علی اکبر)ع ( دارای فرزند بود ؟

مرحوم سید عبدالرزاق مقرم در مقتل می گوید : حضرت علی اکبر عالوه بر اینک00ه بیست و هفت سال داشت دارای همسر و فرزند نیز بود و برای تاءیی00د نظری00ه اش

با جمله : )) ))صلی الله علیک وعلی اهل بیتک وعترتک(( که در متن یکی از زیارات آن حضرت در ))کامل الزیارات (( از ام00ام ص00ادق نق00ل ش00ده اس00ت استش00هاد می نماید و احتمال می دهد که کنیه ))ابوالحسن (( هم به مناسبت وجود فرزندی ب00رای

او به نام ))حسن (( می باشد . نگارنده :

در تاءیید آنچه مرحوم مقرم از متن یکی از زیارات حضرت علی بن الحسین علیهما السالم استفاده نموده است باید بگوییم که این تعبیر ))وعلی اهل بیتک وعترت00ک (( منحصر به یک زیارت و تنها در یک مورد نیست بلک00ه در م00وارد و زی00ارات متع00دد از

از کامل الزیارات به کار رفته است . 239 و 204جمله در صفحه حضرت آیت الله العظمی آقای نجفی مرعشی - دام ظله - نیز در مقدم00ه خ00ود ب00ه ))علی االکبر(( بدین معنا تصریح می کند که حضرت علی اکبر علیه السالم از نظ00ر سن بزرگتر از امام سجاد علیه السالم بوده و بر این نظری00ه ب00ه گفت00ار مرح00وم ابن ادریس استشهاد می نماید که صحیح ت00رین و مش00هورترین نظری00ه در می00ان علم00ا و دانشمندان تاریخ و نسب شناس00ان این اس00ت ک00ه حض00رت علی اک00بر علی00ه الس00الم بزرگتر از حضرت سیدالساجدین علیه الس00الم ب00وده و گفت00ار این دانش00مندان حجت

است ؛ زیرا از متخصصین این فن هستند . خالصه : از مجموع مطالب یاد شده چنین نتیجه گیری می شود ک00ه : س00ن حض00رت

س00ال ب00وده27علی اکبر هنگام شهادتش بیش00تر از بیس00ت س00ال و بلک00ه در ح00دود است .

و اما راجع به حضور مادر آن حضرت در کربال این موض00وع ن00یز در می00ان مورخ00ان و ص00احب نظ00ران م00ورد اختالف ب00وده و دلی00ل

قاطعی بر اثبات و نفی آن وجود ندارد . مرحوم محدث قمی می گوید : ))و آی00ا وال00ده آن جن00اب در ک00ربال ب00وده و ی00ا نب00وده

( . 232ظاهر آن است که نبوده و در کتب معتبره در این باره چیزی نیافتم (() ولی مرحوم شیخ محمد سماوی از علما و ادبا و نویسندگان معاصر در ض00من بی00ان این مطلب که مادر نه تن از شهدا در کربال حضور داشته و نظاره گر جن00گ و جه00اد و شاهد شهادت فرزندان و جوانان خویش بودند چنین می گوید : و یکی دیگ00ر علی بن الحسین است ؛ زیرا به مضمون بعضی از اخبار ، لیلی مادر آن حضرت در میان خیمه برای فرزندش دعا می ک00رد و ب00ه ص00حنه جن00گ و کش00ته ش00دن او نظ00اره می

( . 233نمود)

نگارنده : مرحوم سماوی ماءخذی برای اخبار ی00اد ش00ده ارائ00ه ننم00وده اس00ت ش00اید (234منظور آن مرحوم مطالبی است که در مناقب در این زمینه نقل شده است )

و شاید اخبار دیگری که آن مرحوم از آنها اطالع داش00ته اس00ت . اس00امی هش00ت تندیگر از شهدا که مادرانشان در کربال بودند .

و اینک برای تکمیل فایده اسامی بقیه نه ش00هید را ک00ه مادرانش00ان در ک00ربال حاض00ربودند در اینجا می آوریم :

- ع00ون بن2 - عبدالله بن الحسین یا ))علی اص00غر(( ک00ه م00ادرش رب00اب اس00ت . 1 - قاس00م بن3(00 235عبدالله بن جعفر که مادرش زینب کبری علیهاالس00الم اس00ت )

-4حسن مجتبی علیه الس00الم ک00ه م00ادرش رمل00ه و حاض00ر در ص00حنه ب00وده اس00ت عبدالله بن حسن مجتبی علیه السالم و مادر وی دختر شلیل بجلیه و در میان خیم00ه

- عبدالله بن مسلم بن عقیل ، مادرش رقیه دختر امیرمؤ منان که ب00ه5بوده است - محمد بن ابی سعید بن عقیل ، طفل کوچکی که6همراه سایر بانوان بوده است

هنگام حمله دشمن به خیمه ها از ترس و وحش00ت ب00ه عم00ود خیم00ه چس00بیده ب00ود و اسب سواری به ن00ام لقی00ط یاه00انی ب00ر وی حمل00ه ک00رد و در مقاب00ل چش00م م00ادرش

- عمربن جناده که مادرش در کربال بود و او را به جنگ با دش00منان7شهیدش نمود -8ترغیب می نمود و در حالی که چشمش به سوی او بود به شهادتش رسانیدند .

00ه کل00بی (( و بنابر آنچه مرحوم سیدبن طاووس نقل نموده است یکی دیگر ))عبدالل است که مادر و همسر وی به همراه او بودند و او را به جنگ با دشمن تش00ویق می

کردند و شهادت او را نظاره می نمودند .خطاب به فرزندان ابوطالب

متن سخن00ه ال راءیتم هوان00ا بع00د ه00ذا 00تی والل ))صبرا علی الموت یا بنی عمومتی صبرا یا اهلبی

(236الیوم (()ترجمه و توضیح

پس از شهادت حضرت علی اکبر ، عبدالله فرزن00د مس00لم بن عقی00ل ک00ه ج0وانی کم سن و سال و مادرش رقیه دختر امیرالمؤ منین علیه الس00الم ب00ود در ح00الی ک00ه این

شعر را می خواند به دشمن حمله برد : الیوم القی مسلما وهو ابی

بی وعصبة با دوا علی دین الن

))امروز با پدرم مسلم و با جوانمردانی که در راه دین پیامبر کش00ته ش00دند مالق00اتخواهم نمود(( .

او در حالی که این چنین سرود شهادت سر می داد ، سه بار به سوی دشمن حمل00هنمود و در هر حمله عده ای را به هالکت رسانید .

00ه از سوی دشمن مردی به نام یزید بن رقاد ، تیری به س00وی وی ره00ا ک00رد ، عبدالل برای جلوگیری از خطر ، دست به پیشانی خ00ویش گذاش00ت ولی ت00یر ب00ه دس00ت وی اصابت و دستش را ب00ه پیش00انیش دوخت و ب00ه روی خاکه00ا افت00اد و م00ردی از س00وی دشمن به وی حمله نمود و او را به شهادت رس0انید و خ00ود یزی0د بن رق00اد ت00یر را از

پیشانی عبدالله درآورد ولی پیکان همچنان در پیشانیش باقی ماند . در این هنگ00ام چن00دتن از نوجوان00ان هاش00می و آل ابوط00الب مانن00د محم00د و ع00ون ، فرزندان عبدالله جعفر و محمد بن مسلم دسته جمعی به سوی دشمن حمله کردند و چون امام علیه السالم این گروه را دید که عقاب وار به سوی دش00من در ح00رکتبرا علی الم00وت . . . ؛ (( عموزادگ00ان من ! و هستند خطاب به آن00ان فرم00ود : ))ص00 خاندان من ! در مقابل مرگ ، صبر و استقامت به خرج بدهید که ب00ه خ00دا س00وگند !

پس از امروز ، روی ذلت و خواری نخواهید دید(( .در بالین قاسم بن حسن )ع (

متن سخن ))بعدا لقوم قتلوک ومن خصمهم یوم القیامة فیک جدک وابوک عز والله علی عمک

ان تدعوه فال یجیبک او یجیبک ثم ال ینفعک صوت والله کثر واتره وقل ناصره . . .

اللهم احصهم عددا وال تغادر منهم احدا وال تغفر لهم ابدا صبرا یا اه00ل بیتی ال راءیتم(237هوانا بعد هذاالیوم ابدا(()

ترجمه و توضیح لغات واتر : کسی که از راه ظلم کشته شود و خونبهایش را نگرفته باشند . احصهم عددا : آنها را با عدد بشمار ، کنایه است از تشتت و اختالف و ضعف و زب00ونی . ع00ادره :

او را رها کرد . هوان : ذلت و خواری .ترجمه و توضیح

پس از شهادت گروهی از جوانان اهل بیت ، قاسم فرزند امام مجتبی علیه الس00الم که هنوز به حد بلوغ نرسیده بود تصمیم به جنگ گرفت00ه ، ع00ازم ش00هادت گردی00د . او در حالی که صورتش مانن00د پ00اره ای از م00اه و ب00ر تنش پیراه00نی ع00ربی و در پ00ایش نعلین و در دستش شمش00یر ب00ود ب00ه س00وی دش00من ح00رکت ک00رد و پس از مق00داری جنگیدن مردی به نام عمروبن س00عد ب00ر وی حمل00ه نم00ود و ب00ه روی زمین ان00داخت ، قاسم بن حسن عموی خویش را به یاری خواست . امام علیه الس00الم ک00ه وض00ع را به دقت در نظر داشت سریعا به بالین وی آمد و چون چشمش به قیافه خ00ون آل00ود و بدن پاره پاره وی افتاد چنین گفت : ))بعدا لق0وم . . . ؛ (( دور ب00اد از رحمت خ0دا گروهی که تو را به قتل رسانیدند ، جدت رس00ول خ00دا و علی ام00یرمؤ من00ان در روز

رستاخیز دشمن شان باد(( . 00ه علی عمک . . . ؛ (( ب00ه خ0دا قس00م ب00ر عم00وی ت00و س00خت سپس گفت : ))عز والل است که اورا به یاری بخوانی و نتواند به تو جواب بدهد و یا آنگ00اه ج00واب بده0د ک0ه سودی به حالت نبخشد . به خدا سوگند ! استمداد تو صدای اس00تمداد کس00ی اس00ت

که کشته شدگان از اقوام وی زیاد و یار و ناصرش کم باشد(( . طبری می گوید : امام علیه السالم جنازه قاسم بن حسن علیه السالم را به س00وی خیمه هاحرکت داده و در میان خیمه شهدا و در کنار جنازه فرزندش علی اکبر قرار

داد سپس مردم کوفه را این چنین نفرین نمود : )) . . . اللهم اءحصهم عددا . . . ؛ (( خدایا ! همه آنان را گرفتار بال و عذاب خ00ویش بگردان و کسی از آنان را نگذار و هیچگ00اه آن00ان را مش0مول مغف00رت خ0ویش ق0رار

مده (( .هنگام شهادت طفل صغیر

متن سخن))هل من ذاب یذب عن حرم رسواللله ،

هل من موحد یخافالله فینا ، هل من مغیث یرجو الله فی اغاثتنا ( 238هل من معین یرجو ما عندالله فی اعانتنا)

صر من السماء فاجعل ذلک لما هو خیر ا الن رب ان تک حبست عنوانتقم لنا واجعل ماحل بنا فی العاجل ذخیرة لنا فی اال جل . . .

ه بعینالله (() (239هون علی ما نزل بی ان

ترجمه و توضیح لغات ذب : دفاع کردن . مغیث : فریادرس . عاجل : دنیا . آجل : آخرت . ه00ون : س00هل و

آسان . بعینالله : کنایه از کمال عنایت و توجه خداوند است .ترجمه و توضیح

طبری از عقبة بن بشیر اسدی نقل می کند که روزی به حضور ام00ام پنجم حض00رت محمد باقر علیه السالم شرفیاب شدم آن حضرت در ضمن س00خن ب00ه من فرم00ود : عقبه ! ما خاندان پیامبر در پیش ش00ما ب0نی اس0د خ0ونی داریم . ام0ام س0پس چ0نین توضیح داد که : در روز عاشورا یکی از اطفال جدم حسین بن علی علیهمالسالم را به دست وی دادند و همین طوری که طفل در بغل آن حضرت بود یک نفر از اف00راد قبیله شما )بنی اسد( با تیر گلوی او را درید و حسین علیه السالم با دست خ00ود آنک ان . . . ؛ (( خ00ون را گ00رفت و ب00ه ه00وا پاش00ید س00پس عرض00ه داش00ت : ))رب ان پروردگارا ! اگر در دنیا نصر و پیروزی آسمانی را از م0ا گرف0تی در ع0وض ، به0تر ازپیروزی را در آخرت نصیب ما بگردان و انتقام ما را از این مردم خونخوار بگیر(( . خوارزمی این جریان را مشروح تر و بدون ذک00ر س00ند چ00نین نق00ل می کن00د : پس از کشته شدن یاران حسین بن علی علیهما السالم که بجز زنان و اطفال و بجز ام00ام

سجاد کسی در میان خیمه های او باقی نماند استغاثه آن حضرت بلند شد : ))هل من ذاب یذب عن حرم رسواللله . . . ؛ (( آیا کسی هست که از ح00رم پی00امبر خدا دفاع کند ، آیا خداترسی هست درباره ما خاندان از خدا بترسد ، آیا یاری کنن00ده ای هست به امید خدا بر ما یاری دهد ، آیا معین و کمکی هست به یاری ما بشتابد .

. . ؟ (( . خوارزمی گوید : با شنیدن صدای استغاثه امام علیه السالم صدای گریه و ناله زنان و اطفال از خیمه ها بلند ش00د ، ام00ام علی00ه الس00الم ب00ه س00وی خیم00ه ه00ا برگش00ت و فرمود : فرزندم علی را بیاورید تا ب00ا وی ن00یز وداع بکنم و آن طف00ل ص00غیر در بغ00ل پدرش بود که حرمله با تیر او را به شهادت رسانید . امام خون گلوی او را گرفت و به س00وی آس00مان پاش00ید و گفت : ))اللهم . . . (( در له00وف می گوی00د : ام00ام علی00ه السالم پس از آنکه خون گلوی فرزندش را به آسمان پاشید این جمله را نیز گفت :ه بعینالله ؛ (( این مصیبت نیز بر من آسان است زی00را ک00ه ))هون علی ما نزل بی ان

خدا می بیند(( .تذکر

باید توجه داشت که به غیر از حضرت علی اصغر علیه السالم چهار طفل غ00یر ب00الغ دیگر به همراه حسین بن علی علیهما السالم در ک00ربال ب00ه ش00هادت رس00یده ان00د ک00ه

کیفیت شهادت آنان مستقال یا به طور ضمنی در این کتاب نقل گردیده است : - قاسم بن حسن مجت00بی علی00ه الس00الم ک00ه در ف00راز گذش00ته کیفیت ش00هادت آن1

حضرت بیان گردید . 00ه بن حس00ن مجت00بی علی00ه الس00الم و کیفیت ش00هادت او در دو ف00راز بع00د2 - عبدالل

خواهد آمد . - محمد بن ابی سعید : کیفیت شهادت او در ذیل شهادت حضرت علی اکبر علی00ه3

السالم تذکر داده شد . - عمربن جناده کیفیت شهادت و سخن حس00ین بن علی در ب00اره وی در ص00فحات4

گذشته مستقال نقل گردید .در شهادت حضرت ابوالفضل )ع (

متن سخن(240))انت صاحب لوائی (()

یتم یا شر قوم ببغیکم تعد بی محمدا وخالفتموا فینا الن

اما کان خیرالخلق اءوصاکم بنااما کان جدی خیرة الله احمداهراء امی ووالدی اما کانت الز

علی اخا خیراالنام مسددالعنتم واخزیتم بما قد جنیتم

ها قد توقدا) (241ستصلون نارا حرترجمه و توضیح لغات

مسدد : هدایت شده ، آگاه و بینا . صلی : کشانده شدن . توقد : شعله ور شدن .ترجمه و توضیح

حضرت ابوالفضل علیه الس00الم در روز عاش00ورا مک00رر ب00ه خ00دمت حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم ش00رفیات گردی00ده اج00ازه می00دان می خواس00ت . ولی ب00ه مناس00بت شهامت و شجاعت و به علت اینک00ه پ00رچم پ00ر افتخ00ار س00پاه ح00ق در دس00ت وی ب00ه اهتزاز بود امام علی00ه الس00الم ب00ه او اج00ازه می00دان نمی داد و ه00ر ب00ار از تص00میمش

منصرف می ساخت و می فرمود : ))انت صاحب لوائی . . . ؛ (( تو پرچمدار من هستی و ش00هادت ت00و دلی00ل ه00زیمت و

شکست جندالله و عالمت پیروزی جند شیطان است (( . و باال خره چون تمام یاران آن حضرت به شهادت رسیدند و ب00رای چن00دمین ب00ار ک00ه حضرت ابوالفضل اج00ازه خواس00ت ام00ام علی00ه الس00الم ب00ا درخواس00ت وی م00وافقت فرمود . آن حضرت آنگاه که پس از تش00نگی ش00دید ب00ه آب دسترس00ی پی00دا نم00ود و هنگامی که در مقابل صفوف دشمن قرار گرفت و دستش به وس00یله دش00من قط00ع گردید اشعار حماسه ای را که بیانگر ایمان و عقیده و دورنمایی از ایده و هدف وی

می باشد می خواند . در ))ابصارالعین (( می گوید : عب00اس بن علی علی00ه الس00الم پس از مراجع00ه مک00ررئمت دری وس00 چون از ب00رادرش ج00واب منفی ش00نید ، چ00نین گفت : ))لق00د ض00اق ص00

الحیاة ؛ (( دیگر سینه ام تنگ شده و از زندگی سیر گشته ام (( . امام علیه السالم فرمود : حال که تصمیم به جنگ گرفته ای مقداری آب تهی00ه کن . عب00اس ح00رکت نم00ود و پس از درهم ریختن ص00فوف دش00من ، وارد ف00رات گردی00د و چون مشک را پر کرد ، خواست خود نیز آب بخورد ، مشت پ00ر از آب را ب00ه نزدی00ک لبهای خشک شده اش رسانید ولی بالفاص00له آب را ب00ه ف00رات ریخت و خ00ود را این

چنین مورد خطاب قرار داد :)) یا نفس من بعد الحسین هونی

وبعده الکنت ان تکونیهذاالحسین واردالمنونوتشر بین بارد المعین

( دینی ((242تالله ما هذا فعال) ))ای نفس پس از حسین ذلت و خواری بر تو باد و پس از وی زن00ده نباش00ی گرچ00ه

زندگی را خواهانی .

اینک حسین وارد میدان جنگ شده است و تو آب سرد و گوارا می نوشی . به خدا سوگند آیین من چنین اجازه را نمی دهد(( .

و چون با مشک پر ، ب00ه س00وی خیم00ه ه00ا ب00رمی گش00ت و خ00ود را در مقاب00ل س00یلیخروشان از دشمن می دید این شعر حماسی را می خواند :

)) ال ارهب الموت اذ الموت زقاحتی اواری فی المصالیت لقی

نفسی لسبط المصطفی الطهر وقیقا وال اخاف الشر یوم الملتقی (( ی اناالعباس اغدو بالس إ ن

))من از مرگ ترسی ندارم آنگاه که صدای مرگ به گوشم برسد تا آنجا که بدنم درمیدان جنگ و در میان شمشیرها پنهان شود .

جان من فدای فرزند پاک مصطفی باد ! منم عباس که این مشک را به سوی خیمهها می برم .

و در این روز جنگ ترسی از مرگ ندارم (( . او که با عشق فراوان و عالقه شدید به رسانیدن آب ب0ه س00وی خیم0ه ه0ا روان ب0ود مردی از دشمن به نام زید بن رقاد از پشت درخت خرمایی کمینش کرد و توانست با یک روش ناجوانمردانه بر وی حمله نموده و دست راستش را قطع کن00د . فرزن00د حیدرکرار علیه السالم چون از دست راست ماءیوس گردید باز هم برنام00ه و ه00دف

خود را در قالب دو بیت حماسی چنین بیان نمود : )) والله ان قطعتم یمینیانی احامی اءبدا عن دینی

وعن امام صادق الیقینبی الطاهر اال مین (( نجل الن

))به خدا سوگند ! گرچه دست راست مرا قط00ع نمودی00د ولی من ت00ا آنج00ا ک00ه زن00ده هستم از آیین خود دفاع خواهم نمود و از امام و پیشوایم که در ایم00ان خ00ود ص00ادق

است و فرزند پیامبر پاک و منزه و امین است (( .

آری ، او به قطع ش00دن دس00تش اعتن00ا ننم00وده و ب00ه مس00یر خ00ود ادام00ه می داد ک00ه شخص دیگری به نام ))حکیم بن طفیل (( با همان روش غیرانسانی ))زیدبن رقاد(( از کمین برجس0ت و دس00ت چپ آن حض00رت را قط0ع نم00ود . و در این هنگ0ام تیره0ا مانند قطرات باران از طرف دشمن به سوی آن حضرت سرازیر گردید که تیری به مشک و تیری دیگر به سینه اش اصابت نمود و از حرکت باز ماند . در اینجا بود ک00ه یکی از افراد دشمن توانست از نزدیک بر وی حمله کند و جمجمه آن حض00رت را ب0ای 00ک من عمودی بشکافد و آنگاه که در روی زمین قرار گرفت عرضه داشت : ))علی

الم یا اباعبدالله ) ((( امام علیه السالم با شنیدن صدای ب00رادر ، خ00ود را ب00ه243الس ب00الین وی رس00انیده و در رث00ای او خط00اب ب00ه م00ردم کوف00ه این چه00ار بیت را انش00اء

یتم یا شر قوم ببغیکم . . . (( نمود : ))تعد ))شما ای بدترین مردم ! از راه دشمنی و ستم تجاوز کردید و درباره ما خان0دان ب0ا

فرمان پیامبر مخالفت نمودید . آیا پیامبر ، آن بهترین موجودات ، ما را به شما توصیه ننموده بود ؟ آیا جد من احمد منتخب شده و رسول خدا نبود ؟ آی00ا فاطم00ه زه00را م00ادر من نب00ود و علی آن ب00رادر

نیکوترین مردم و برادر پیامبر خدا پدر من نبود ؟ شما مردم در اثر جنایتی که م00رتکب ش00دید م00ورد لعنت و ذلت ق00رار گرفتی00د و ب00ه

زودی به سوی آتش که حرارتش شدید است ، کشانده خواهید شد(( . از حسین بن علی علیهما السالم هنگ00ام ش00هادت حض00رت ابوالفض00ل علی00ه الس00الم جمالت و کلمات زیادی و از ابوالفضل علیه السالم نیز اشعار فراوانی در بعض00ی از کتب مقاتل - مانند مقتل طریحی - نقل گردیده است ولی ما چون در مدارک مورد اعتم00اد ، این ن00وع جمالت و اش00عار را ب00ه دس00ت نی00اوردیم از نق00ل آنه00ا خ00ودداری

نمودیم . اما همین چند بیت و همین نمونه کوت00اه می توان00د بی00انگر ای00ده و ه00دف و عقی00ده و ایمان ابوالفض00ل علی00ه الس00الم و نش00انگر ق00درت معن00وی و عاطف00ه و راءفت مق00ام والیت باشد که ابوالفضل علیه السالم با لب تشنه آب را دور می ریزد و می گوید : ))تالله ما هذا فعال دینی . . . ؛ (( ب00ه خ00دا س00وگند ! آیین من چ00نین عملی را امض00ا

نمی کند(( و هنگام شدت جنگ و در مقابل امواج شمشیرها و نیزه ها فریاد می زند : ))نفسی

لسبط المصطفی الطهر وقی ؛ (( جانم به قربان فرزند رسول خدا(( . ی اح00امی و آنگاه که به دست از تن بریده شده اش تماشا می کن00د می گوی00د : ))ان

ابدا عن دینی ؛ (( من از آیینم دفاع خواهم نمود گرچه دستم از تنم جدا شود(( .

و حسین بن علی علیهما السالم هم چون بر بالین بدن قطعه قطعه و پیکر به خ00ون آغشته چنین برادری بس عزیز و با وفا می نشیند دشمن را مورد خطاب قرار داده

و می گوید : )) لعنتم واخزیتم بما قد جنیتمها قد توقدا ستصلون نارا حر

)) ای وای که با این جنایت ب0زرگ از رحمت خ0دا دور افتادی0د و خ0ود را طعم0ه آتش0ی

بس سوزان قرار دادید . آری ، حسین علیه السالم برای بدبختی ملت می س00وزد و ابوالفض00ل علی00ه الس00الم

خود را پروانه شمع دین و پیشوایش می داند .حضرت ابوالفضل از دیدگاه معصومین )ع (

اینک پس از توضیح و بیان گفتار حسین بن علی درباره حضرت ابوالفض00ل مناس00ب است درباره شخصیت آن حضرت از دیدگاه معصومین و ائم00ه ه00دی علیهم الس00الم مطالبی را از نظر خواننده عزیز بگذرانیم تا ض00من آش0نایی بیش0تر ب00ا شخص0یت آن حضرت معلوم شود که شجاعت و شهامت او از نوع شجاعت شجاعان و نام آوران جهان نیست . بلک00ه ش00جاعت او دارای بع00د معن00وی و نش00اءت گرفت00ه از شخص00یت

روحانی اوست .عرفان در دوران کودکی

تربیت پدر و م00ادر و محی00ط خ00انواده در تک00ون و پی ری00زی شخص00یت انس00ان نقش مهمی را ایفا می کند و حضرت ابوالفضل علیه السالم از این قانون کلی نمی تواند مستثنا باش00د . ت00ربیت ی00افتن در دامن م00ادری مانن00د ام الب00نین و فراگ00رفتن اص00ول اخالقی و صفات معنوی از پدری مانند امیرالمؤ منین علیه السالم و س00پری نم00ودن دوران کودکی در کنار برادرانی مانند امام حسن و امام حس00ین و خ00واهرانی مانن00د زینب و ام کلثوم نه ))ابوالفضل (( بلکه مسلما ))ابوالفض00ائل (( ب00ه وج00ود می آورد ولی بررسی دوران کودکی حضرت ابوالفضل و تق00دیر و تجلی00ل ائم00ه ه00دی علیهم00ا السالم از آن حضرت نشان می دهد که ملکات فاضله و صفات حمیده او ، دانش و تقوایش ، عبادت و عرفانش و شهامت و فداکاریش نه تحص00یلی و اکتس00ابی اس00ت که شرایط محی00ط می توان00د ب00ه وج00ود بی00اورد بلک00ه قس00متی از این اوص00اف در آن

حضرت جنبه ذاتی و جبلی دارد که از پدر ارجمندش به ارث برده است .

برای روشن شدن این مطلب مضمون روایتی را که در مستدرک الوس00ائل و مقت00ل خوارزمی آمده است نق00ل می ک00نیم ک0ه : حض00رت ابوالفض00ل در دوران ک0ودکی در کنار پدرش امیرالمؤ منین علیه السالم نشسته بود آن حضرت ب00ه قیاف00ه ابوالفض00ل تماشا می نمود خواست با او با زبان کودکی حرف بزند فرمود فرزن00دم بگ00و یکی ! ابوالفضل گفت یکی . سپس فرمود بگو دوتا ! عرضه داشت پدرجان ش00رم دارم ب00ا زبانی که یکی گفتم بگویم دوتا . امیرمؤ منان چون این جمله را از فرزن00د کوچ00ک و

( . 244عزیزش شنید به آغوشش کشید و او را بوسید) این دید وسیع که چون یگانگی جز بر خالق آسمانها و زمین نسزد و ب00ر زب00ان او ک00ه شاخه ای است از درخت عریق خاندان عصمت و ثم00ره ای اس00ت از ش00جره طیب00ه والیت نباید کلمه ای که خدای س00بحان از آن م0نزه و مبراس00ت ج0اری ش00ود . آری ، این نوع تفکر در دوران طفولیت که نه اطفالی مانند او بلکه اکثر بزرگساالن نیز از رسیدن به آن مرحله عاجزند گواه این مطلب است که این معرفت و عرفان در آن حضرت نه اکتسابی و فراگرفتنی است بلکه جبلی و ذاتی است که به ص00ورت ارث از صلب پدر به همراه آورده است پدری که فرم00ود ))ل0و کش0ف الغط00اء م0ا ازددت یقینا(( پس از این مقدمه به نقل بیان سه تن از معص00ومین درب0اره آن حض00رت می

پردازیم : - بیان ام0ام ص0ادق علی0ه الس0الم : ))ام0ام ص0ادق علی0ه الس0الم درب0اره حض00رت1

ابوالفضل چنین می گوید : عموی ما عباس تیزبین و دارای ایمان محکم و ثابت بود و در کنار برادرش حسین جهاد نمود و با بهترین وجهی از عهده امتح0ان برآم0د و ب00ا

( . 245شهادت به عالم آخرت منتقل گردید(() ( تعلیم فرموده246و باز امام صادق علیه السالم در زیارتی که به ابوحمزه ثمالی )

جمالتی بس زیبا و دلنشین و دارای مفاهیمی بلند ب00ه ک00ار ب00رده اس00ت ک00ه نش00انگر اخالص کامل و عظمت روح و فداکاری حض00رت ابوالفض00ل علی00ه الس00الم در تحق00ق

بخشیدن به اهداف انبیا و آرمان اولیاست که جمالت زیر از این نمونه است : ک لم صیحة واعطیت عایة المجهود . . . اشهد ان )) . . . واشهد انک قد بالغت فی الن 00دیا بالص00الحین ومتبع00ا ک مض00یت علی بص00یرة من ام00رک مقت تهن ولم تنک00ل وان

( . ((247للنبیین (() شهادت می دهم که تو وظیفه نصیحت و امر به معروف را در حد کامل انجام دادی و در این راه آخ00رین تالش خ00ود را ب00ه ک00ار بس00تی ، ش00هادت می دهم ک00ه ض00عف و سستی و ترس و واهمه به خود راه ندادی و راهی )شهادت ( را ک00ه انتخ00اب ک00ردی

از روی بصیرت و بینش بود که بر صالحان اقتدا و از پیامبران پیروی نمودی (( .

و این است بیان و اظهار نظر امام ششم علیه الس00الم درب00اره حض00رت ابوالفض00لعلیه السالم .

- بیان امام سجاد علیه السالم : ابوحمزه ثمالی می گوی00د : روزی چش00م علی بن2 الحسین به عبیدالله فرزند عب00اس بن علی افت00اد اش00ک آن حض00رت س00رازیر گردی00د آنگاه چنین فرمود : جنگ احد و جنگ موته از سخت ترین روزهای زندگی پی00امبر ب00ه شمار می آید چون در جنگ احد عمویش حمزه و در جنگ موته پسرعمویش جعف00ر بن ابی طالب به شهادت رسیدند ولی روز ))عاشورا((ی حسین س00خت ت00ر از اینه00ا بود ؛ زیرا در روز عاشورا حسین بن علی را سی هزار نفر در محاصره خویش قرار دادند که هم00ه آن00ان خ00ود را مس00لمان انگاش00ته و ب00ا ریختن خ00ون فرزن00د پی00امبر ب00ه پیشگاه خدا تقرب می جستند و حسین آنان را هرچه موعظه و نصیحت فرم00ود م00ؤ

ثر واقع نگردید و از راه ظلم و ستم به شهادتش رسانیدند . امام سجاد آنگاه از ابوالفضل سخن گفت و چنین فرمود : ))خدا رحمت کند عمویم عباس را که آن روز از عهده آزمایش سختی که در آن قرار گرفته ب00ود ب00ه ص00ورت زیبایی درآمد و با وجود خویش ایثار و جانش را فدای برادرش نم00ود ت00ا آنج00ا ک00ه دو دستش قطع گردید و خداوند به جای آن دو دست ، دو بال به وی عطا فرمود که به واسطه آن دو بال مانند جعفر طیار به هم00راه فرش00تگان در بهش00ت ج00اودان پ00رواز

می کند(( . امام سجاد علیه السالم این جمله را هم اض00افه نم0ود ک0ه : ))عب0اس ن00زد خداون0د ، دارای آنچنان مقام و منزلتی است که در روز قیامت همه شهدا ب00ه مق00ام او غبط00ه

( . 248می خورند و آرزوی آن را می کنند(() - بیان حسین بن علی علیهما الس00الم و ب00اال خ00ره اگ00ر ب00ه گفت00ار حس00ین بن علی3

خطاب به حضرت ابوالفضل توجه کنیم و در جمله ای ک00ه در ب00اره او ب00ه ک00ار ب00رده است دقت نماییم عظمت و شخصیت او بیشتر روشن خواهد گردی00د ؛ زی00را حس00ین بن علی علیهما السالم در عصر تاسوعا آنگاه که دشمن حمله به سوی خیم00ه ه0ا را آغاز نمود برادرخویش را این چنین م00ورد خط00اب ق00رار داد ))ارکب بنفس00ی انت ی00ا

( ؛ (( جانم به قرب00انت ب00رادر ! س00وار249اخی حتی تلقاهم وتساءلهم عما جاءهم ) مرکب شو و با اینها مالقات و انگیزه حرکتشان به سوی خیمه ها را سؤ ال کن (( . دقت در مفهوم این جمله انسان را در حیرت و تعجب فرو می برد و فکر انسان از درک آن عاجز و درمانده است که این چه مق00امی اس00ت ک00ه ام00ام معص00وم و علت کائنات خود را بر او فدا می کند و این چه معنویت و منزلتی است که شخص واالی000ه وبکم بش000ریت و یکی از اف000رادی ک000ه در حقش000ان می گ000وییم ))بکم فتح الل

((( او را ب00ا م00دال افتخ00ار ))بنفس00ی انت (( مفتخ00ر می گردان00د)250یختم . . . (()

( ، پس چه بهتر از این مرحله و از این بیان امام بگ00ذریم و تغی00یر و تاءوی00ل آن251 را به خودشان محول کنیم که فرموده اند : ))ان کالمنا صعب مستص00عب (( ت00ذکر : در اینجا مناسب است برای تکمیل این بحث این موضوع رانیز متذکر ش00ویم ک00ه در روز عاشورا غ00یر از ام00ام حس00ین و حض00رت ابوالفض00ل چه00ارتن دیگ00ر از فرزن00دان امیرمؤ منان علی0ه الس0الم ب0ه ش0هادت رس00یده ان0د ک0ه مجم0وع ش0هدا از فرزن0دان

بالواسطه آن حضرت در کربال شش نفر می باشد . و این چهار نفر عبارتند از : س00ال و تقریب00ا ن00ه س00ال25 - عبدالله بن امیرالمؤ منین که هنگام شهادت دارای 1

کوچکتر از حضرت ابوالفضل بود . سال بود . 23 - عثمان بن امیرالمؤ منین و او به هنگام شهادت دارای 2 سال بود . م00ادر این س00ه ش00هید و م00ادر21 - جعفر بن امیرالمؤ منین و او دارای 3

حضرت ابوالفضل ))فاطمه ام البنین (( است . - محمد بن امیرالمؤ م00نین و م00ادر وی لیلی دخ00تر مس00عود بن خال00د اس00ت ، ولی4

سن وی هنگام شهادت دقیقا معلوم نیست . گذشته از کتب تاریخ در زیارت ناحیه مقدسه از این چهار شهید با عظمت و اح00ترام

یاد شده و قاتل هریک از آنان نیز به نام معرفی و مورد لعن قرار گرفته است .هنگام شهادت عبدالله بن حسن مجتبی )ع (

متن سخن))یا ابن اخی اصبر علی ما نزل بک

فان الله یلحقک علی آبائک الطاهرین الصالحین برسواللله وعلی وحمزة وجعفر والحسن . . .

ماء وامنعهم برکات اال رض اللهم امسک عنهم قطرالسقهم فرقا عتهم الی حین ففر فإ ن مت

رونا فع00دوا علین00ا واجعلهم طرائق قددا وال ترض عنهم الوالة ابدا فانهم دعون00ا لینص00( .252فقتلونا(()

ترجمه و توضیح لغات

قطر : بر وزن ترف : جمع قطرة . طرائق قددا : گروههایی با اختالف شدید . عدی، عدوا : با شتاب حرکت نمود ، تعدی و تجاوز کرد .

ترجمه و توضیح در کام00ل ابن اث00یر و ارش00اد مفی00د آم00ده اس00ت : پس از آنک00ه خ00ود حس00ین بن علی علیهما السالم در اثر یک جنگ نس00بتا ط00والنی در روی خ00اک و در محاص00ره دش00من قرار گرفت پسر بچه کوچکی از افراد فامیل آن حض00رت از ط00رف خیم00ه ه00ا دوان دوان خود را ب00ه کن00ار ام00ام علی00ه الس00الم رس00انید و حض00رت زینب او را تعقیب می نمود تا به خیمه ها برگرداند ولی او می گفت : نه ، به خدا س00وگند ! ک00ه از عم00ویم جدا نمی گردم . در این هنگام یکی از افراد دشمن به نام ))بحر بن کعب بن تیم (( با شمشیر به سوی حسین بن علی حمله نمود آن پس00ربچه بامش00اهده این وض00ع او را صدا کرد که : ))یا ابن الخبیثة اتقتل عمی ؟ ؛ (( ای فرزند زن ناپاک ! عموی مرا می کشی ؟ (( و دست خود را به عنوان حمایت از عمو به پیش برد . بحر بن کعب

که شمشیر را فرود آورد دست پسربچه قطع و به وسیله پوست از بازو آویخت . این طفل در اثر شدت درد و ناراحتی رو به سوی آن حضرت نمود و صدا زد : ))ی00ا

عماه ؛ (( عمو ! به داد من برس ، مرا از این درد و مصیبت برهان ! (( . 00ا ابن اخی ام00ام علی00ه الس00الم دس00ت ب00ه گ00ردن وی ان00داخت و چ00نین گفت : ))ی اصبر . . . ؛ (( فرزند برادرم صبر و شکیبایی ورز که خداوند تو را ب00ه نیاک0ان پ00اک و

صالحت رسول خدا ، علی ، حمزه ، جعفر و حسن ملحق خواهد نمود(( . ک آنگاه امام علیه الس00الم س00پاهیان کوف00ه را این چ00نین نف00رین ک00رد : ))اللهم امس00 عنهم . . . ؛ (( خ00دایا ! این م00ردم س00تمگر را از ب00اران رحمت و از برک00ات زمین محروم کن و اگر عم00ر ط00بیعی ب00ه آن00ان دادی ب00ه بالی تفرق00ه و تش00تت مبتالیش00ان بگردان و حکام و فرمانروایانشان را از آنان خشنود نگردان و س00تیزه و دش00منی در بین آنها و حکامشان برق0رار کن ک0ه آن0ان م00ا را ب0ا وع0ده نص00رت و ی0اری دع0وت ،

سپس به جنگ ما قیام نمودند(( .تذکر

از فرزندان امام حسن مجتبی - علیه السالم در ک00ربال س00ه تن ب00ه ش00هادت رس00یدهاند :

- عبدالله ، مادر وی دختر شلیل بن عبدالله بجلی است . 1

- قاسم و ابوبکر و این دو برادر از یک مادر به نام ))رمل00ه (( متول00د گردی00ده3 و 2اند .

هنگام وداعمتن سخن

وداع با بانوان حرم))ثم انه ودع عیاله وامرهم بالصبر ولبس االزر وقال :

الله حامیکم وحافظکم استعدوا للبالء واعلموا انوسینجیکم من شراال عداء ویجعل عاقبة اءمرکم الی خیر

عم والکرامة ة باءنواع الن ویعذب عدوکم باءنواع العذاب ویعوضکم عن هذه البلی(253فال تشکوا وال تقولوا باءلسنتکم ما ینقص من قدرکم(()

ترجمه و توضیح لغات ازر )به ض00م اول و ث00انی جم00ع ازار ب00ه کس00ر اول ( : معج00ر و ه00ر لباس00ی ک00ه روی لباسها می پوشند و به قرینه اینکه بانوان حرم در سفر و حض00ر دارای معج00ر و ازار بودند می توان گفت که منظور در اینجا ن00وع خاص00ی از لب00اس و روپ00وش ب00وده ک00ه جمع و جور و در حال سفر و در مرئی و منظر دشمنان استفاده کردن از آن آسانتر باشد . بالء : امتح00ان ، غم و ان00دوه ش00دید . بلی00ه : امتح00ان و مص00یبت . حف00اظت و حمایت : از گفتار بعضی لغت شناسان و موارد استعمال می توان استفاده نمود که حفاظت بیشتر در حفظ اصل اشیاء و حمایت در حفظ متعلقات آنها به کار می رود مثال در درهم و دینار می گویند : ))یحفظه (( و نمی گوین00د ))یحمی00ه (( و ب00ه مرات00ع ق00رق ش00ده می گوین00د ))حمی الق0وم (( ؛ زی00را منظ00ور حف00ظ و حراس00ت نبات00ات و

گیاهان مرتع است نه آب و خاک آن .ترجمه و توضیح

اگر بگوییم آخرین وداع حسین بن علی علیهما السالم از سخت ت00رین لحظ00ات و از شدیدترین دقایق در روز عاشورا برای آن حض00رت و ب0رای ب0انوان ح0رم و همچ0نین برای امام سجاد علیه السالم بوده است سخنی ب0ه گ0زاف نگفت0ه ایم ؛ زی0را از ی0ک سو دختران پیامبر می بینند که اینک پس از شهادت همه م00ردان و جوانانش00ان تنه00ا ملجاء و ماءوایشان و امام و پیشوایشان نیز وداع و اعالن جدایی می کن00د ؛ ج00دایی که دیگر بازگشتی در آن نیست ، حال پس از وی در این بیابان پهناور چه کنن00د و در

این غربت و بی کسی به چه کسی پناه ببرند . یک مشت زنان و اطفال بی دفاع ازحمله و هجوم دشمنان چگونه دفاع کنند و درد دل خویش را با چه کسی بگویند ؟

اینک باید برای آخرین بار و برای چند لحظه باز هم به دور او جم00ع ش00وند و دامن او را بگیرند و از او استمداد کنند و با وی به درد دل بنشینند . و از سوی دیگر آن امام عطوف و مهربان و آن روح عاطفه و محبت و آن مجسمه غیرت و شهامت نظ00اره گ00ر گ00روهی از اطف00ال می باش00د ک00ه ص00دای نال00ه و گری00ه آن00ان بلن00د اس00ت و ب00ه درخواست دختران یتیمی گوش فرا می دهد که برای نجات از دست دش00من مح00ل امنی و یا برای نجات از تش00نگی ، کاس00ه آبی از وی طلب می کنن00د . او خ00ود را در میان عده ای از بانوان داغدیده می بیند ک00ه از ک00ثرت ن00اراحتی و ش00دت مص00ائب و عظمت حوادث ، مبهوت و حیران ، مه00ر س00کوت ب00ر لب زده و ی00ارای س00خن گفتن

ندارند . خواننده عزیز ! فکر می کنید عکس العمل امام علی0ه الس0الم در این ص0حنه عجیب ک00ه کوهه00ا را م00تزلزل می کن00د چ00ه باش00د و ب00ا این ب00انوان و دخ00تران غم00زده ک00ه

اندوهشان تا اعماق استخوان تاءثیر می گذارد چگونه سخن بگوید ؟ آیا او از دیدن این صحنه دلسوز و تصور حوادث جانگداز آینده ، اظهار ضعف خواهد نمود و تسلط بر افکار و اعصاب خ00ود را از دس00ت خواه00د داد ؟ و احیان00ا آن ه00دف عالی و مقصد بزرگی را که انتخاب کرده است ولو برای چند لحظ00ه ب00ه فراموش00ی

خواهد سپرد ؟ ! ممکن است هر کسی این صحنه را به فکر خود یک نوع ترسیم کند و ه00ر نویس00نده در پاسخ امام به شکلی قلم فرس00ایی و ه00ر گوین00ده ای ب00ه ن00وعی بی00ان نمای00د و ی00ا زبانحالی بسازد که مانند اغلب زبانحالها زبانح00ال و بی00انگر ط00رز فک00ر خ00ود گوین00ده است ک00ه ب00ه ام00ام نس00بت داده و از شخص00یت واالی ام00ام ، شخص00یتی مانن00د خ00ود

مجسم نموده است . پس چه بهتر که ما در این مرحله نیز مانند همه مراحل از مدینه ت00ا ک00ربال اختی00ار از قلم برگیریم و گفتار و پاس0خ ام0ام را از بی0ان معص0ومین علیهم0ا الس0الم و از نق0ل علمای ب0زرگ و اه0ل فن بش0نویم و ب0ه ترجم0ه جمالت و داعی0ه ام0ام حس0ین علی0ه

السالم آنچنان که نقل شده است بپردازیم : 00ه ثانی00ا وام00رهم بلبس االزر . . . ؛ (( او ب00رای دومین ب00ار اه00ل و 00ه ودع عیال ))ثم ان عیالش را وداع کرد و آنان را به ص00بر و ش00کیبایی دع00وت و ب00ه پوش00یدن لباس00ها)ی چابک و جمع جور( توصیه نمود . آنگاه فرمود برای روزه00ای س00خت و غمب00ار آم00اده باشید و بدانید که خداوند پشتیبان و حاف00ظ شماس00ت و در آین00ده نزدی00ک ش00ما را از

شر دشمنان نجات خواهد داد و عاقبت شما را مبدل ب00ه خ00یر و دش00من ش00ما را ب00ه ع00ذابهای گون00اگون مبتال خواه00د نم00ود . و در ع00وض این س00ختی و مص00یبت ، ان00واع نعمتها و کرامتها را در اختیار شما قرار خواهد داد . پس گله و شکوه نکنی00د و آنچ00ه

ارزش شما را کم کند بر زبان نیاورید(( . سخنان باال را عالمه مجلسی در ذیل روایتی از امام باقر علی00ه الس00الم نق00ل نم00وده است که به احتمال قوی تتمه همین روایت و بیان امام باقر علیه الس00الم باش00د . و در ص00ورت مج00زا ب00ودن از آن روایت ب00از هم برگرفت00ه از روایت دیگ00ری اس00ت ک00ه

( و ب00ر254ازنظر مرحوم عالمه مجلسی مورد اعتبار و دارای وثاقت ب00وده اس00ت ) همین اساس مرحوم مقرم ک00ه یکی از علم00ای محق00ق و از شخص00یتهای علمی و از افراد مطلع در تاریخ و حدیث می باش00د ب00ا اینک00ه مطلب ب00اال را از ))جالءالعی00ون (( نقل نموده مجموع جمالت آن را به صورت یک روایت مورد اعتماد و نقل ص00حیح از

حسین بن علی علیهما السالم مورد بررسی قرار داده و چنین می گوید : در این گفتار و سخن حسین بن علی علیهما السالم بیان دو موضوع مهم مورد نظر ب00وده اس00ت ک00ه هیچی00ک از مورخ00ان و تحلی00ل گ00ران در قی00ام حس00ین بن علی علیهمالسالم متوجه این دو موضوع نگردیده اند . اول اینکه ام00ام علی00ه الس00الم می خواهد به بانوان حرم تفهیم کند که آنان در این راه طوالنی و در دست این دشمنان به قتل نخواهند رسید و سالم به وطن خویش مراجعت خواهند نم00ود . و دوم اینک00ه

لباس و معجر آنان به غارت نخواهد رفت . مرحوم مقرم در تاءیید آنچه از متن این سخن فهمیده است چنین می گوی00د : زی00را پس از امر ب00ه پوش00یدن لب00اس ک00ه از س00وی آن حض00رت ص00ادر گردی00د : ))وام00رهم بالصبر ولبس االزر(( از به کار بردن لفظ حمایت و حف00اظت ب00ا اینک00ه یکی ازآن دو کافی بوده ، دو موضوع مهم باال به دست می آید و بالغت کالم ام00ام علی00ه الس00الم0ه ح0امیکم (( حم0ایت از دس00تبرد در این است که بگوییم منظور از جمل00ه : ))ان الل دشمن به حریم خاندان عصمت در مورد غارت ، و منظور از جمل00ه ))وح00افظکم ((

( .255حفاظت از قتل و به شهادت رسانیدن آنهاست )وداع با امام سجاد)ع (

- ))وعن زین العابدین علیه السالم قال : ضمنی والدی علیه السالم الی صدره1)) ی00وم قت00ل وال00دماء تغلی وه00و یق00ول : ی00ا ب00نی احف00ظ ع00نی دع00اء علمتنی00ه فاطم00ة علیهاالسالم و علمها رسول الله صلی الله علیه و آله وعلم00ه جبرئی00ل علی00ه الس00الم فی الجاجة والمهم والغم والنازلة اذا نزلت واال م00ر العظیم الف00ادح ق00ال ادع : بح00ق یس والقرآن الحکیم وبحق طه والقرآن العظیم یا من یقدر علی حوائج السائلین ی00ا من یعلم ما فی الضمیر یا منفس عن المکر وبین یا مفرج عن المغم00ومین ی00ا راحم

الشیخ الکبیر یا رازق الطفل الصغیر ی00ا من الیحت00اج الی التفس00یر ص00ل علی محم00د( . 256وآل محمد وافعل بی کذا وکذا(()

- )) . . . عن ابی جعفر علیه الس00الم ق00ال لم00ا حض00رت علی بن الحس00ین الوف00اة2 ضمنی الی صدره ثم قال . یا بنی اوصیک بما اوص00انی ب00ه ابی حین حض00رته الوف00اة00ه (() 00اک وظلم من ال یج00د علی00ک ناص0را االالل وبما ذکر ان اب00اه اوص0اه ب0ه ی0ابنی ای

257)) . )ترجمه و توضیح لغات

ضمنی الی صدره : مرا به سینه خود چسبانید ، مرا به س00ینه خ00ود کش00ید . وال00دماء تغلی )از غلی یغلی ( : خ00ون از وی می جوش00ید . نازل00ه : مص00یبت ش00دیدی ک00ه ب00ه انسان وارد می شود . امر فادح : امر س00نگین و غیرقاب00ل تحم00ل . نفس ای ف00رج ؛

منفس : برطرف کننده . ایاک )اسم فعل است ( : برحذر باش .ترجمه و توضیح

امام - طبق معمول - پس از وداع با ب00انوان ح00رم ب00رای وداع ب00ا ام00ام س00جاد علی00ه السالم به سوی خیمه او حرکت نمود وداع حسین بن علی ب00ا فرزن00دش و جانش00ین بعد از خ00ودش چگون00ه ب00وده و در آن لحظ00ه حس00اس می00ان آن پ00در عزی00ز و فرزن00د

دلبندش چه گذشته است . برای ما روشن نیست . البته مسعودی مطلبی نقل می کند ک0ه ظ00اهرا مض00مون روای00ات و خالص00ه اش این است که حسین بن علی علیهما السالم به هنگام وداع با ام00ام سجادوص00ایای خ00اص مربوط به امامت را بر وی نموده و دستور داد که میراث مخصوص امامت از قبی00ل صحف وسالح و غیره را که در نزد ام سلمه است پس از مراجعت به مدین00ه از وی

( . 258تحویل بگیرد) و اما آنچه به صورت سخن و گفتار از آن حضرت در این بخش از وداع نقل گردیده دو مطلب است که هردو از امام سجاد علیه السالم و یکی از دو معصوم حاض00ر در صحنه وداع که در میان خیمه بجز او و پ00در ارجمن00دش کس0ی وج0ود نداش00ته ، نق0ل

شده است . - توجه به درگاه ربوبی1

امام سجاد علیه السالم می گوید : روزی که پدرم کشته شد در ح00الی ک00ه خ00ون از تمام بدنش می جوشید مرا به سینه خود کشید و فرمود : ))فرزندم ! این دعا را از من فرا بگیر و هنگام حاجت و غم و اندوه جانکاه و در حوادث مهم و کمرشکن ، با

آن خدا را بخوان و این دعایی است که مادرم فاطمه برای من تعلیم نمود ک00ه او از پدرش رسول خدا و او از جبرئی00ل ف00را گرفت00ه ب00ود (( ))بح00ق یس والق00رآن الحکیم وبحق طه والقرآن العظیم . . . ؛ (( ای خ00دایی ک00ه ب00ر آنچ00ه نیازمن00دان از درگ00اهت بخواهن00د ق00ادری ؛ ای آنک00ه از اس00رار دله00ا آگ00اهی ؛ ای خ00دایی ک00ه غم از دله00ای مغمومین و اندوه از دلهای اندوهگین می زدایی ، ای آنکه بر پیران خس00ته رحم می کند و بر کودکان شیرخوار روزی می رس00اند ؛ ای آنک00ه نی00ازی ب00ه تفس00یر ن00دارد ب00ه

محمد و فرزندانش درود بفرست و حوایج مرا برآر(( . - از خطرناکترین ستمها برحذر باشید2

ابوحمزه ثمالی از امام باقر علیه السالم نقل می کند که فرمود پدرم امام س00جاد ، هنگام وفاتش مرا به سینه خود کشید و فرمود فرزندم : برتو وصیت می کنم آنچ00ه را که پدرم حسین بن علی علیهم00ا الس00الم هنگ00ام وف00ات و ش00هادتش آن را توص00یه نمود . امام سجاد فرمود از جمل00ه وص00ایای پ00درم این ب00ود : ))فرزن00دم ! بپره00یز از

ستم کردن بر کسی که مدافع و یار و یاوری بجز خدا ندارد(( . و این بود دو وصیت حسین بن علی علیهما السالم هنگام وداع با ام00ام س00جاد علی00ه السالم که احتمال دارد این دو وصیت در دو مالقات و وداع جداگانه ص00ورت گرفت00ه باشد و به کار بردن دو تعبیر مختلف : ))یوم قتل والدماء تغلی (( و : ))حین حضرته

الوفاة (( می تواند قرینه ای بر این تعدد باشد .تیجه

آنچه از این وص0ایای س0ه گان0ه اس00تفاده می ش0ود این اس0ت ک0ه : حس0ین بن علی علیهما الس00الم آن نمون00ه ص00بر و اس00تقامت و آن ام00ام و پیش00وا و سرمش00ق ب00رای انسانهای مؤ من و پ00اک در مب00ارزه ب00ا کف00ر و الح00اد در ه00دف خ00ویش از روزی ک00ه تصمیم به مبارزه گرفته تا آخرین لحظه کوچکترین تزلزل و تنزل به خود راه ن00داده بلکه قدم به قدم پیش رفته و ب00ه مناس00بت ش00رایط زم00انی و مک00انی عکس العم00ل نشان داده است و برای او صحنه وداع عاش00ورا ک00ه در ی00ک ق00دمی ش00هادت خ00ود و اسارت بانوان حرم قرار گرفت00ه ن00ه تنه00ا ب00ا ش00هر و دی00ارش مدین00ة الرس00ول ک00ه از آرامش روحی و احترام عمومی برخوردار بود فرقی نکرده و از نظر او نه تنه00ا این لحظه حساس با لحظاتی که در مکه معظمه و در کنار خان00ه امن خ00دا ب00ه س00ر می برد و یا بیابان آرام حجاز را به سوی کربال می پیم0ود ف0رقی ن00دارد بلک00ه ام00روز ب0ه

افکار مدینه تا مکه تجسم و به گفتار مدینه تا کربال فعلیت و تحقق می بخشد . اگر آن روز در کنار قبر رس00ول خ00دا ع00رض می ک00رد : ))اللهم انی احب المع00روف وانکر المنکر(()) و اگر در مدینه می گفت )) : ))ویزید رجل شارب الخم00ر ومثلی ال

(( و اگر در آغاز حرکت از مدینه تشخیص داده بود که : ))وعلی االسالمęǠیبایع مث السالم اذ بلیت االمة براع مثل یزید(( و اگر آن روز سوگند یاد می کرد که : ))والله ال اعطی الدنیة من نفسی (( و اگر در کنار کعبه در ضمن خطبه ای ، آین00ده خ00ود را ترسیم می نمود و اگر در منزل بیضه با استناد به گفتار پیامبر خدا مبارزه با یزید را از وظایف خود معرفی می نمود و . . . امروز هم به بانوان حرم با قاطعیت دستور می دهد که لباس سفر به تن کنید و از نوعی لباس که شما را در طول اس00ارت در مرئی و منظر دشمنان و در داخل حرم از نامحرمان حفظ می کند به00ره برگیری00د و خود را بر بالها و سختیها آماده س00ازید و کلم00ه ای ک00ه در آن گالی00ه ای از اس00ارت و

شکوه ای از فشار دشمن باشد بر زبان نیاورید ؛ زیرا که هدف ، الهی است . آری ، الزمه اقامه امر به مع00روف و نهی از منک00ر و ج00واب رد دادن ب00ر طاغوته00ا و زیربار ذلت نرفتن ، آماده شدن بر سختیها و تحمل ش00کنجه ه00ا و اسارتهاس00ت و از همه مهمتر باید همه این مراحل آنچنان تواءم با استقامت و پایداری باشد و آنچن00ان از معنویت برخوردار گردد که یک کلمه ، آری حتی یک کلمه ن00یز ب00ر زب00ان نیای00د ک00ه مشعر بر عدم رض00ا و نش00انگر تردی00د در ه00دف و ناخش00نودی ب00ر تق00دیم قربانی00ان و ریخته شدن خون جوانان باشد ؛ زیرا م00وجب از دس00ت رفتن ارزش مب00ارزات و کم

شدن اجر و پاداش خواهد گردید : ))اس00تعدوا للبالء . . . وال تقول00وا باءلس00نتکم م00ا ینقص من ق00درکم (( و ام00ا وص00یت حسین بن علی به فرزندش امام سجاد علیه السالم ممکن اس00ت در آن دو جهت و

دو جنبه شخصی و عمومی تصور شود : - جنبه شخصی : 1

انسان چنین تصور می کند ک00ه این دو بخش از وص00یت حض00رت سیدالش00هداء علی00ه السالم یکی در شکل دعا و دیگری در قالب موعظه و تحذیر برای امام سجاد علی00ه السالم در آن شرایطی ک00ه انب00وهی از هم00وم و غم00وم او را احاط00ه ک00رده و ظلم و ستم دشمن به اوج خود رسیده است می تواند بزرگ00ترین وس00یله تس00لی و به00ترین سبب آرامش خاطر گردد ؛ زیرا از یک س00و توج00ه آن حض00رت را یکس00ره ب00ه مق00ام ربوبی جلب و از همه حوادث و پیشامدهای این کره خاکی با تمام سنگینیش منقطع می سازد و از سوی دیگر از مجازات س00ریعی ک00ه در انتظ00ار م00ردم س00تمگر کوف00ه است خبر می دهد که آن نیز به نوبه خود می تواند در تخفیف آالم و در زدودن آث00ار

و ستمها و فشارها مؤ ثر باشد . - جنبه عمومی : 2

با توجه به موقعیت حضرت سجاد علیه السالم که باید امامت امت و هدایت جامعه را پس از پدر ارجمندش به عهده بگ00یرد حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم در آخ00رین لحظات عمرش به واسطه او بار دیگ00ر و پس از آن ب00ا خطب00ه ه00ای مفص00ل جامع00ه بشری و شیعیان و پیروانش را در ق00الب دع0ا ب00ه توحی00د واقعی و توج00ه ب00ه خداون00د متعال که اساسی ترین برنام00ه و م00اءموریت هم00ه انبی00ای الهی و ره00بران آس00مانی است دعوت می کند و در شکل نیایش انسانها را به قدرت کامله خداون00د و احاط00ه علم او بر اسرار و ضمایر همه افراد بشر و همچ00نین ب00ه ص00فت عط00وفت و مه00ر و

رزاقیت او متوجه می سازد . و در وصیت دیگری آنان را موعظه و نصیحت نم00وده و ب00ه ب00دترین ظلمه00ا و زش00ت ترین ستمها که ستم بر مظلومان بی دفاع اس00ت و در ه00ر گوش00ه ای از این جه00ان وسیع و هر روز به شکلی و قیافه ای و در ابعاد مختلفی با آن مواجه هستیم متوجه

می سازد و از ارتکاب آن برحذر می نماید . و گمان می کنم عمومی بودن مفاد این دو وصیت بر جنبه شخصی آن ترجیح دارد ؛ زیرا گذشته از اینکه وجود وظیفه عمومی و واالی ام00امت و ره00بری ، آن را ایج00اب می کند حمل کردن خطاب ))ایاک وظلم من . . . (( به ظاهر آن با واقعیات و مقام

امام که معصوم از گناه و مبرا از هر نوع ظلم و تعدی است تطبیق نمی کند .خالصه

گرچه مخاطب در این دو وصیت به ظاهر لفظ ، امام سجاد علیه السالم است ولی همانند خطابات فراوان قرآنی و اکثر وصایای معصومین در واقع طرف سخن هم00ه

انسانها یا همه پیروان اسالم است . تذکری بر ارادتمندان واقعی حسین بن علی )ع (

خواننده عزیز ! این بود وصیت و سخنان حسین بن علی علیهم00ا الس00الم در آخ00رین وداعش که از منابع موثق و معتبر و از طریق معصومین علیهما السالم به دست ما رسیده و ممکن است وصایا و سخنان دیگری نیز نقل شده که به دست ما نرس00یده باشد ولی به طوری که قبال توضیح داده شد از همین سه وصیت کوتاه و ب00ه ظ00اهر مختصر می توان با مقام ارجمند والیت و چهره مصمم و اراده خل00ل ناپ00ذیر ام00امت آشنا گردید و از البالی این جمالت استقامت و پای00داری آن حض00رت را در راهی ک00ه

انتخاب کرده بود به وضوح و روشنی درک نمود . ولی متاءسفانه در بعضی از کتب مقاتل غیر مورد اعتم00اد و ی00ا در لس00ان بعض00ی از گویندگان و ذاکرین ، مطالبی در مورد وداع نقل می ش00ود ک00ه ن00ه در کتب موث00ق و منابع معتبر از این نوع مطالب اثری دیده می ش00ود و ن00ه مفه00وم بعض00ی از آنه00ا ب00ا

مقام امامت و والیت و اهداف عالیه س00االر ش00هیدان حس00ین بن علی علیهمالس00الم سازگار و قابل تطبیق است و پیدایش و نشر این مطالب در نهایت می تواند م00بین

دو نکته زیر باشد : - چنین مطالبی ساخته و پرداخته نویسندگان و یا گویندگانی است ک00ه توجهش00ان1

صرفا معطوف به ثواب بکاء و ابکاء بوده و از مفاسد و گناه جعل و یا نقل مط00الب جعلی و بی اس00اس ، غاف00ل و ی00ا در اث00ر کمی اطالع ، ت00وجهی ب00ه جعلی ب00ودن آنه00ا

نداشته اند . - نقل بعضی از این مطالب دلیلی است روشن بر عدم ش00ناخت ص00حیح از مق00ام2

واالی والیت و تنزل دادن مقام ارجمند امامت و در حد یک ضایعه از جنب00ه عقی00دتی که باید مورد توجه علما و دانشمندان ک00ه پاس00داران ح00دود و ثغ00ور عقای00د و احک00ام

اسالمی هستند قرار بگیرد . اجازه بدهید در این زمین00ه ب00ه جمالت و نص00ایح س00ودمندی از مرح00وم عالم00ه جلی00ل محدث نوری صاحب مستدرک الوسائل که عمر پرب00رکت خ00ود را در تحقی00ق و تتب00ع

( و کتابه00ای259احادیث و روایات سپری نموده و آثار گرانق00دری مانن00د مس00تدرک ) دیگری به یادگار گذاشته و شاگردانی مانند مرحوم مح00دث قمی و ص00احب الذریع00ه به جامعه اسالمی تحویل داده است ، گوش فرا دهیم ، آنگاه ب0ه نق0ل ی0ک نمون0ه از همان مطالب بی اساس که به موضوع وداع ارتباط دارد از زبان معظم له بپردازیم

. آن مرحوم در کتاب ))لؤ لؤ و مرجان (( پس از بحث مفصل درباره اقس00ام ک00ذب و مفاسد و ع0ذاب این گن00اه ب00زرگ و اینک00ه اگ0ر ک0ذب و دروغ در نق0ل ح0دیث و ذک0ر مصائب و مناقب باش00د ض00رر و مفس00ده اش و همچ00نین ع00ذاب و کیف00رش بیش از

دروغهای دیگر خواهد بود می گوید : کسانی که خود را آماده خواندن م00راثی و نق00ل حادث00ه جانگ00داز عاش00ورای حس00ینی نموده اند باید نه تنها به نق0ل ش00فاهی دیگ00ران در مج00الس و من00ابر بس0نده نکنن00د و احیانا عربی بودن جمله ای را که از نظر بعضیها دلیل قاطعی بر صحت سند و متن آن است دلیل صحت آن ندانند بلکه در کتابها و تاءلیفات نیز بای00د کم00ال دقت را ب00ه کار بندند ؛ زیرا وجود مطلبی در کتابی به هیچوجه دلیل بر ص00حت آن نیس00ت چ00ون ممکن است مؤ لف یک کتاب اص00ال ش00خص مجه00ول الح00ال و ناش00ناخته ای باش00د و ممکن است شخص شناخته شده ای باشد اما از نظر علمی در سطحی نباش00د ک00ه بتواند درست را از نادرست و صحیح را از سقیم تشخیص دهد و حتی ممکن اس00ت یک نفر مؤ لف دارای ق00وه علمی و تش00خیص باش00د ولی بعض00ی از تاءلیف00ات او ب00ه عللی دارای وثاقت و اعتبار نباشد مانند اینکه آن کت00اب را در دوران ج00وانی و ع00دم

تجربه واطالع کافی تاءلیف نموده باشد و این کتاب تنها به لحاظ انتس00اب ب00ه چ0نین شخصیتی از شهرت و اعتبار در سطح عموم برخ00وردار ش00ود مح00دث ن00وری ض00من بیان شاهد و مع00رفی نمون00ه ه00ایی از این ن00وع تاءلیف00ات ب00ه ش00رح چن00د جری00ان بی

اساس و ساختگی و در عین حال مشهور می پردازد و می گوید : چهارم : نقل کنند ب0ا س0وز و گ0داز ک0ه در روز عاش0ورا بع0د از ش0هادت اه0ل بیت و اصحاب ، حضرت اباعبدالله علیه السالم به بالین امام زین العابدین آمد پس از پ0در حال جریان آن جناب را با اع00دا پرس00ید خ00بر داد ک00ه ب00ه جن00گ کش00ید پس جمعی از اصحاب را اسم برد و از حال آنها پرسید در جواب فرمود : قتل ، قتل ت00ا رس00ید ب00ه بنی هاشم و از حال جناب علی اکبر و ابی الفضل سؤ ال کرد به همان قسم جواب

داد و فرمود بدان در میان خیمه ها غیر از من و تو مردی نمانده . مرحوم محدث نوری اضافه می کند که : این قص00ه اس00ت و حواش00ی بس00یار دارد و صریح است در اینکه آن جناب از اول مقاتله تا وقت مبارزه پدر بزرگ0وارش اب00دا از

حال اقربا و انصار و میدان جنگ خبری نداشت . مؤ لف : در تاءیید نظر شریف محدث نوری )ره ( در اینکه عارضه امام سجاد علی00ه السالم در روز عاشورا ن00ه آنچن00ان ب00ود ک0ه از ح00وادث و جریان00ات آن روز بی اطالع

باشد می گوییم . اوال :

بررسی دقیق تاریخ نشان می دهد که بعضی از ح00وادث عاش00ورا مس00تقیما از ام00ام سجاد علیه السالم نقل گردیده است که این نوع روایات مبین حضور آن حضرت در

صحنه و مشاهده جریانات و حوادث از نزدیک است . ثانیا :

بر اساس روایتی حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم آنگ00اه ک00ه هم00ه ی00اران خ00ود را از دست داد و به هر طرف نگاه کرد و هیچ کم00ک و م00دافعی ب00رای خ00ود ندی00د ، ام00ام سجاد علیه السالم در حالی که مریض بود و قدرت بر حمل سالح نداش00ت از خیم00ه خود خارج و رو به سوی صفوف دشمن نهاد ، ام کلث00وم می گفت فرزن00دم برگ00رد ، آن حضرت در جوابش فرمود : عمه ! بگذار در کنار فرزن00د رس00ول خ00دا بجنگم . ت00ا اینکه خود حسین بن علی علیهما السالم ص00دازد خ00واهر ! او را ب00ه خیم00ه برگ00ردان

( . 260مبادا روی زمین ، از نسل آل محمد خالی بماند) این جریان نیز شاهد دیگری است بر اینکه امام س00جاد علی00ه الس00الم در عین وج00ود عارضه و کس0الت م0زاج ، ح0وادث آن روز را ق0دم ب0ه ق0دم پیگ0یری می نم0ود و در

جایی که امام زمان خود را تنه00ا دی00د ب00رای دف00اع از آن بزرگ00وار ب00ه س00وی ص00فوفدشمن حرکت نمود .

تکمیل تذکر : ب00ا ع00رض پ00وزش از خوانن00دگان ارجمن00د در اینج00ا بحث وداع و س00خن حسین بن علی علیهم00ا الس00الم را ک0ه نس00بت ب00ه س00خنان گذش00ته ق00دری مفص00ل و

طوالنی گردید با تکمیل تذکر و موعظه مرحوم محدث نوری به پایان می بریم : به طوری که مالحظه فرمودید مرحوم محدث نوری یکی از علل اشتباه پ00اره ای از مطالب بی اساس را با روای00ات ص00حیح و مس00تند ع00ربی ب00ودن آنه00ا را ک00ه از نظ00ر

بعضیها دلیل صحت متن و سند محسوب می گردد معرفی نمود . به عقیده ما این بخش از تذکر آن مرحوم درس بزرگی است برای پویندگان ح00ق و پ0یروان حقیقت و هش0داری اس00ت ک0ه گوین0دگان را بیش0تر ب0ه تفحص وت0دبر در ب0ه کارگیری الفاظ و نسبت دادن مط00الب ب00ه ش00خص حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم وادار می سازد ؛ زی00را جمالت ع00ربی ف00راوانی در م00راثی و ذک00ر مص00ائب از ش00عار گرفته تا شعر و استرحام دیده می شود که از زب00ان آن حض00رت نق00ل می گ00ردد در صورتی که پاره ای از این نس00بتها ی00ک نس00بت واهی و بی اس00اس می باش00د . و م00ا فقط نمونه هایی به عنوان شاهد برای موضوعات سه گانه را در اینج00ا منعکس می نماییم : در مورد شعار دو شعار زی00ر از اش00تهار و مع00روفیت خاص00ی برخ00وردار می

باشد که : - می گویند از جمله رجزها و ش00عارهایی ک00ه حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم ب00ه1

هنگام حمله به صفوف دشمن انشاد فرمود این جمل0ه ب00ود : )) ان ک0ان دین محم00د00ه علی00ه و آل00ه لم یستقم اال بقتلی فیاس00یوف خ00ذینی ؛ (( اگ00ر آیین محم00د ص00لی الل پابرجا نخواهد بود مگر با کشته شدن من پس ای شمشیرها اینک مرا فرا گیرید(( .

- باز به آن حضرت نسبت می دهند که درباره اهمیت مبارزه خود با یزی00د و جه0اد2 با بنی امیه می فرمود : )) انما الحیاة عقیدة و جهاد ؛ (( زن00دگی عقی00ده و جه00اد در

راه آن است و بس (( . و در مورد شعر می گویند آن حضرت در بالین فرزندش علی اکبر علیه الس00الم این

ابیات را انشاد نمود : )) یا کوکبا ما کان اقصر عمره

وکذاک عمر کواکب االسحارفاذا نطقت فانت اول منطقی

واذا سکت فانت فی اضماری (( و در مورد استرحام می گویند ام00ام علی00ه الس00الم از م00ردم کوف00ه و دش00منان خ00ود طلب آب می نم00ود و چ00نین می گفت : )) ی00ا ق00وم اس00قونی ش00ربة من الم00اء فق00د نشفت کبدی من الظماء ؛ (( مردم مرا سیراب کنید ک00ه از تش00نگی ، کب00دم خش00ک

شده است (( . اما در مورد شعارها : نویسنده حقیر در بررسیهای ناقص خود در هیچ تاءلیف م00ورد اعتماد و غیر مورد اعتمادی به دو شعار یاد شده دسترسی پیدا ننم00ود مگ00ر در س00ر

زبانها و مجالت و کتابهایی از نوع مجالت و جراید . و اما در مورد شعر : دو بیت ی00اد ش00ده از ابی00ات قص00یده رائی00ه ابوالحس00ن علی بن محمد تهامی ، شخصیت ادیب و شاعر و س00خن س00رای ش00یعی اس00ت ک00ه در ف00وت

فرزند کوچکش سروده است . ق در مص0ر ب0ه قت00ل رس0یده اس0ت و این قص0یده زیب0ا و بلی00غ416تهامی در س0ال

( . 261 بیت است )84مشتمل بر و اما در مورد استرحام و آب خواستن امام از دشمن به صورتی که ذک00ر گردی00د در هیچیک از منابع نقل نشده است و ظاهرا عدم توجه به مفهوم صحیح و ص0در وذی0ل

یک جمله موجب به وجود آمدن چنین مطلبی گردیده است . توضیح اینکه : موضوع طلب نمودن آب از سوی حسین بن علی علیهم00ا الس00الم در سه مورد و به دو تعبیر مختلف آمده است که دو م00ورد آن کوچک00ترین ارتب00اطی ب00ه موضوع مورد بحث و طلب نمودن آب از مردم کوفه ندارد ؛ زیرا در یک مورد چنین آمده است : ))فقصده القوم وهو فی ذلک یطلب شربة من ماء فکلما حمل بفرسه

( . 262علی الفرات حملوا علیه باءجمعهم حتی اجلوه عنه (() ))مردم کوفه در حالی به سوی آن حض00رت هج00وم بردن00د ک00ه او در پی تحص00یل آب بود و هرچه خواست با اسب خود به فرات حمله کند همه آنان بر وی حمله بردند تا

اینکه او را از فرات دور ساختند(( . و در مورد دیگر باز چنین آمده است : )) وجعل الحسین یطلب الم00اء وش00مر یق00ول

((( ؛ حسین در پی تحصیل آب بوده و شمر ب00ه وی263له والله ال ترده او ترد النار)گفت به خدا سوگند وارد آب ))فرات (( نخواهی شد تا وارد عذاب شوی (( .

به طوری که مالحظه می شود ، در این دو مورد گرچ00ه کلم00ه : ))یطلب ش00ربة من ماء - و : یطلب الماء(( به کار رفت00ه ام00ا روش00ن اس00ت ب00ه قرین00ه ورود و حمل00ه ب00ه

فرات منظور طلب نمودن آب از مردم کوفه نیست بلکه مفهوم کلمه تحصیل و ب00هدست آوردن آب از طریق وارد شدن به فرات است .

تنها در مورد سوم و در نقلی از نافع بن هالل چنین آمده است که : ))فاس00تقی فی( . 264تلک الحالة ماء ؛ حسین بن علی به هنگام شهادتش آب خواست (()

اینک جای این سؤ ال فقهی است که اگر گوینده روزه داری با توجه و با اس00تناد ب00ه گفتار فردی به ن0ام ن0افع بن هالل ی0ا ب0دون توج0ه ب0ه نق0ل وی ، ن0ه تنه0ا مطل00بی را مستقیما به امام معصوم نسبت می دهد بلکه کلم00ه ))اس00تقی (( و مانن00د آن را ب00ه جمله ))اسقونی شربة من الماء فقد نشفت کبدی من الظماء(( مب00دل می س00ازد ،

روزه چنین فردی صحیح است یا باطل ؟ !حماسه های امام )ع ( در میدان شهادت

متن سخن

الموت اولی من رکوب العار(265والعار اولی من دخواللنار)

انا الحسین بن علیآلیت ان ال انثنی

احمی عیاالت ابیبی امضی علی دین الن

انا ابن علی الخیر من آل هاشمکفانی بهذا مفخرا حین افخر

وجدی رسواللله ، اءکرم من مضیونحن سراجالله فی االرض نزهر

وفاطمة امی ابنة الطهر احمدوعمی یدعی ذوالجناحین جعفر

وفینا کتابالله انزل صادعاوفینا الهدی والوحی بالخیر یذکر

ونحن امانالله فی الخلق کلهمر بهذا فی االنام ونجهر نس

نا ونحن والة الحوض نسقی محببکاءس وذاک الحوض للسقی کوثر

فیسعد فینا فی القیام محبنا(266ومبغضنا یوم القیمة یخسر)

کفر القوم وقدما رغبواقلین عن ثواب الله رب الث

یا وابنه قتلوا قدما علحسن الخیر وجاءوا للحسین

خیره الله من الخلق اءبی(267بعد جدی وانا ابن الخیرتین)

ترجمه و توضیح لغات آلیت )از ایالء( : سوگند یاد کردن . انثناء : تواضع ، قبول ذلت ؛ منظور امام خض00وع در مقابل باطل اس00ت . امض00ی : کش00ته می ش00وم ، می م00یرم . نزه00ر )از : زه00ر ، زهورا( : درخشیدن . صادع )از صدع ( : مطلب را بیان نمود ، کش00ف و ح00ل ک00رد .

رغب : اگر با ))عن (( متعدی شودبه معنای اعراض است . ترجمه و توضیح :

از حسین بن علی علیهما السالم آنگاه که شخص00ا وارد جن00گ ب00ا دش00من گردی00ده ت00ا مرحله شهادتش سه موضوع جالب و مهم نقل شده است که در پای00ان این دف00تر و به عنوان حسن ختام در اختیار خواننده عزیز قرار می دهیم : حماسه ه00ا ، منش00ور

جهانی و مناجات با پروردگار . در مورد حماسه های آن حض00رت در کتب ت00اریخ اش00عار زی00اد و مختلفی نق00ل ش00ده است که ما به نقل سه فراز از این ش00عار اکتف0ا می نم0اییم : ص0احب ع0والم و ابن نما ، نقل می کنند که حسین بن علی علیهما السالم هنگام حمله به صفوف دش00من

، این اشعار حماسه ای را می خواند : )) الموت اولی من رکوب العار . . . (( .

))مرگ بهتر از پذیرفتن ننگ است و پذیرفتن ننگ بهتر از قبول آتش . من حسین بن علی هستم .

سوگند یاد کرده ام که در مقابل دشمن سر فرود نیاورم ، من از اهل و عیال پ00درمحمایت می کنم .

و در راه آیین پیامبر کشته می شوم (( . خوارزمی می گوید : حسین بن علی علیهما السالم در حالی که سوار اسب گردیده و شمشیر به دست داشت و با حالتی که از زن00دگی قط00ع امی00د ک00رده و تص00میم ب00ه مرگ و شهادت گرفته بود ، در مقابل دشمن قرار گرفت و این اشعار را می خواند

که به صفوف دشمن حمله نمود : ))انا ابن علی الخیر من آل هاشم(( . ))من پسر علی آن مرد نیک هاشمی هستم که در مقام افتخار همین ب00رای من بس است . جدم رسول الله که شریفترین گذشتگان است و م00ا چراغه00ای خ00دا هس00تیم

که در روی زمین می درخشیم . و مادرم فاطمه دختر پاک احمد و عمویم جعف0ر ک0ه ذوالجن0احین ن0ام یافت00ه اس00ت .

کتاب خدا در پیش ماست ؛ کتابی برای روشنگری نازل گردیده است . و در میان ماست وحی و هدایتی که به نکویی یاد می شود .

و ما در میان همه خلق وس0یله امن هس0تیم و این حقیقت را در می0ان م0ردم گ0اهینهان داریم و گاهی عیان .

و ماییم ساقیان حوض که دوستان خود را با جام مخصوص س00یراب می ک00نیم و اینحوض گوارا همان ))کوثر(( است .

در روز قیامت دوستان ما به وسیله محبت ما به سعادت و دشمنان م0ا ب0ه خس0رانخواهند رسید(( .

خ00وارزمی می گوی00د : ام00ام علی00ه الس00الم در حمالت خ00ود این ش00عرها را ن00یز میخواند :

))کفر القوم وقدما رغبوا . . . (( . ))این مردم به کفرگراییدندو درگذشته ن00یزازثواب خ00دای انس و جن اع00راض ک00رده

بودند .

در گذشته علی و فرزندش حس00ن آن م00رد نی00ک س00یرت را کش00تند و این00ک ب00ه قت00لحسین آماده اند .

پس از جدم ، پدرم برگزیده ترین م00ردم اس00ت و من فرزن00د دو برگزی00ده ع00الم میباشم (( .

منشور جهانی از قتلگاه کربالمتن سخن

00وا فیان ان لم یکن لکم دین وکنتم ال تخ00افون المع00اد فکون یعة آل اءبی س00 ))ی00ا ش00احرارا فی دنیاکم

وارجعوا الی احسابکم ان کنتم عربا کما تزعمون . . . . ساء لیس علیهن جناح انا الذی اءقاتلکم وتقاتلونی والن

ض لحرمی مادمت حیا(() عر ( .268فامنعوا عتاتکم عن التترجمه و توضیح لغات

جناح : گناه . عتاب )جمع عاتی ( : ستمگر ، تجاوزگر .ترجمه و توضیح

خوارزمی می گوید : حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم ک00ه حمالت پی در پی و جن00گ سختی می نمود و در ه0ر حمل00ه گ0روهی از دش00من را ب00ه خ00اک و خ0ون می کش00ید یکباره دشمن تصمیم گرفت که با وارد س00اختن ض00ربه روحی آن حض00رت را از ک00ار بیندازد و لذا در میان او و خیمه ها حائل گردید و حمله ب00ه س00وی خیم00ه ه00ا را آغ00از

نمود . یعة آل اءبی در اینجا بود که امام علیه السالم با ص0دای بلن00د فری00اد نم00ود : )) ی00ا ش00 سفیان . . . (( ؛ ای پیروان خاندان ابی سفیان ، اگر دین نداری00د و از روز ج00زا نمی هراسید ، الاقل در زندگی آزادمرد باشید و اگر خود را عرب می پنداری00د ب00ه نیاک00ان

خود بیندیشید و شرف انسانی خود را حفظ کنید(( . شمر گفت : ))ماتقول یا حسین ؛ حسین ! چه می گویی ؟ ! (( .

0ذی اءق0اتلکم . . . ؛ (( من ب0ا ش0ما می 0ا ال آن حضرت علیه السالم پاس00خ داد : ))ان جنگم و شما با من می جنگید و این زنان گناهی ندارند تا من زن00ده هس00تم ب00ه اه00ل

بیت من تعرض نکنید و از تعرض این یاغیان جلوگیری نمایید(( .

شمر گفت : ))لک ذلک یا ابن فاطمة ؛ فرزند فاطمه این حق را به تو می دهیم (( .جل واقصدوه بنفسه فلعمری لهو سپس سپاهیان را صدا کرد : ))الیکم عن حرم الر کفو کریم . . . ؛ دست از حرم وی بردارید و حمله را متوجه خود او سازید به ج00انم

سوگند او هماورد شریفی است . . . (( .منشور جهانی

این سخن حسین بن علی علیهما السالم گرچه به ظاهر یک خطابه اختصاصی است که در روز عاشورا آنگاه که مردم کوفه ناجوانمردان00ه حمل00ه ب00ه س00وی خیم00ه ه00ا را آغاز نمودند ، مورد خطاب قرار داده است ، ولی در واق00ع ی00ک پی00ام عم00ومی و ی00ک

منشور جهانی است از قتلگاه کربال به همه جهانیان و در همه زمانها که : مردم دنیا اگر معتقد و پایبند به قوانین الهی و دستورات آسمانی نباشند الاق00ل بای00د

حدود ملیت خویش را مراعات و به اصطالح تابع قوانین بین المللی باشند . اما قوانین آسمانی بویژه دین مقدس اسالم هر نوع تجاوز ب00ه حق00وق دیگ00ران را در مقام جنگ و دفاع و حتی در آنجا که آغازگر جنگ ، دشمن خونخوار باش00د ، محک00وم کرده و می گوید : ))در راه خدا با کسانی که با شما جنگ می کنند )و آغازگر جن00گ

( . 269هستند( پیکار کنید و تجاوز نکنید که خداوند تجاوزگران را دوست ندارد(() یعنی بجز کسانی که با شما وارد جنگ شده اند متعرض افراد دیگر دشمن نش00وید . خانه مهاجمین را خراب و اشجارشان را قطع نکنی00د . آب را ب00ه روی آن00ان نبندی00د . مجروحین دشمن را مداوا کنید . فراریها را تعقیب ننمایید و به زنان و پیرمردان ایذا

نکنید ، حتی به مهاجمین نیز فحش و ناسزا نگویید و . . . 00دوا(( ن00ازل گردی00د و حس00ین بن علی علیهم00ا آری ، پس از قرنه00ا ک00ه حکم ))ال تعت السالم منشور مورد بحث را اعالم نمود ، جهان بشریت و به اص00طالح قانونگ00ذاران

متمدن ! نیز برای جنگها قوانینی نه در حد قوانین جنگی اسالم ارائه دادند . اما آیا این بشر خود خواه و این حیوان دوپا و درن00ده ت00ر از ه00ر درن00ده ت00ا از ت00ربیت آسمانی برخوردار نیست و تا قدم به مرحله انسانیت نگذاش00ته اس00ت - ک00ه تنه00ا در پیروی نمودن از تعالیم انبیا میسر است - می تواند خ00ود را ب00ه این منش00ورها و این پیغامها و ب00ه این ق00وانین مح00دود س00ازد . و اگ00ر ش00مر هم در روی00اروئی ام00ام علی00ه السالم به قشون خود دستور منع حمله می دهد ، دیدیم که یک عقب نشینی موقت و در اثر نفوذ معنوی کالم آن حضرت بود که بالفاص00له پس از ش00هادت آن بزرگ00وار

مجددا حمله به سوی خیمه ها و غارت زنان و اطفال شروع گردید .

تکرار تاریخ و اینک تاریخ تکرار می شود و یک بار دیگ00ر پس مان00دگان آل ابوس0فیان و پ0یروان و ایادی ابوسفیانهای قرن ، ب0رای مح0و اس0الم و خ0اموش نم0ودن چ0راغی ک0ه در این برهه از زمان در ایران درخشید و همه ملتها و کشورهای اسالمی در پرتو آن نیروی تازه ای در خود احساس نمودند ، در اولین سالهای تاءسیس جمه00وری اس00المی ب00ه

ایران حمله نمودند . آری ، اینک که مش00غول نگ00ارش این اوراق هس00تیم هش00ت م00اه اس00ت ک0ه جنگی از سوی حزب بعث عراق بر علیه ایران شروع شده است که اگر نگوییم در تاریخ دنیا ، حداقل در تاریخ دو کشور اسالمی بی سابقه است . این جنگ که با حمله هوایی و زمینی و دریایی از سوی ع00راق ش00روع گردی00د در این م00دت چ00ه خس00ارات ج00انی و مالی متوجه ایران نموده است . در آینده و در ت0اریخ ب0ه ص0ورت ی0ک فاجع0ه عظیم برای اسالم و در تاریخ مسلمانان ثبت خواه0د گردی0د همانگون0ه ک0ه انقالب اس0المی

ایران به صورت یک رویداد مهم اسالمی به ثبت خواهد رسید . ولی آنچه در این جنگ حائز اهمیت است این است که این آل ابوس00فیان و ش00یعیان آل ابوسفیان که ایمان به خدا و عقیده به روز جزا ندارند ، از ح00ریت و آزادگی و از شرف انسانی و حیثیت ملی نیز بویی نبرده اند ؛ زی00را در این م00دت ط00والنی ک00ه از این جن00گ می گ00ذرد ، گذش00ته از کش00ته ش00دن ه00زاران نف00ر از جوان00ان و به00ترین و پاکترین رزمندگان و گذشته از تعدیات و به اسارت گرفتن افراد غیرنظ00امی و ح00تی تجاوز به حریم ناموس مرزنشینان و آواره ساختن یک میلیون و نیم ایرانی از ش00هر و دیار خویش ، ه00ر روز مواج00ه هس00تیم ب00ا بمب00اران ش00دن ش00هرهای ای00ران و ق00رار گرفتن بیمارستانها و مدارس و مس00اجد و اف00راد غیرنظ00امی در زی00ر گلول00ه توپه00ای دوربرد و در زیر موشکهای نه متری عراق ، چ00ه اف00راد بیم00ار و مج00روح ک00ه در این بیمارستانها در اثر موشکها و گلوله های توپ در زیر تلهای خ0اک دفن می گ0ردد ! و چه اطفال خردسالی که در مدارس و در اثر بمب00اران هواپیماه00ای ع00راقی بدنش00ان قطعه قطعه می گردد و چه مادرانی که در سوگ این اطفال ص00غیر و بی گن00اه می نشینند و چه نمازگزارانی که در میان مسجد و در صف نماز و در اث00ر گلول00ه ب00اران

عراقیها در زیر آوار می مانند . و تاءسف بار اینکه دنیای به اصطالح متمدن ! نه تنها در مقابل این همه وحش00یگری و ددمنشی ، سکوت اختیار نموده است بلکه این دشمن انسانیت را با انواع سالحها

تقویت و از نظر مالی و سیاسی هر نوع یاری و پشتیبانی را انجام می دهد . و این جنگ برای چندمین بار نشان داد که هنوز هم بشریت در حالت بربریت به سر می برد و این همه ادعای تمدن جز طبلی پر سروصدا و ت00و خ00الی چ00یزی نیس00ت و

هنوز هم دنیا ب0ه آن مرحل00ه نرس00یده اس00ت ک0ه ب00ه منش0ور جه0انی حس00ین بن علی علیهما السالم که از قتلگاه کربال به جهانی00ان اعالن نم00وده ج00واب مثبت بده0د ک00ه :

( . ((270)) ان لم یکن لکم دین فکونوا احرارا فی دنیاکم(()آخرین مناجات حسین بن علی )ع (

متن سخنی غنی ))اللهم متعالی المکان عظیم الجبروت شدید المحال عن

عن الخالئق عریض الکبریاء قادر علی ما تشاء عمة حسن البالء حمة صادق الوعد سابغ الن قریب الر

قریب اذا دعیت محیط بما خلقت وبة لمن تاب الیک قادر علی ما اردت قابل الت

تدرک ما طلبت شکور اذا شکرت ذکور اذا ذکرت ادعوک محتاجا وارغب الیک فقیرا وافزع الیک

خائفا وابکی مکروبا واستعین بک ضعیفا ل علیک کافیا اللهم احکم بیننا وبین قومنا واتوک

ونا وخذلونا وغدروا بنا وقتلونا هم غر فانذی اصطفیته ک وولد حبیبک محمد صلی الله علیه و آله ال ونحن عترة نبی

سالة واءتمنته الوحی علی بالرفاجعل لنا من امرنا فرجا ومخرجا یا ارحم الراحمین .

. . . صبرا علی قضائک یا رب ال اله سواک یا غیاثالمستغیثین مالی رب سواک وال معبود غیرک

صبرا علی حکمک یا غیاث من ال غیاث له یا دائما ال نفاد له یا محیی الموتی

یا قائما علی کل نفس بما کسبت احکم بینی وبینهم

وانت خیرالحاکمین(( .ترجمه و توضیح لغات

متعال : برتر . جبروت : ص00یغه مبالغ00ه اس00ت : ق00درت : تس00لط . مح00ال )ب00ه کس00ر میم ( : دقت ، تص00رف ، ع00ریض : گس00ترده . کبری00اء : عظمت و ب00زرگی ، س00ابغ : وسیع . شکور : شکرگزار و یکی از اسماء خداوند است ک0ه پ0اداش زی00اد در مقاب00ل00ه : کم می ده00د . ذک00ور : یادآورن00ده ، بس00یار ی00اد کنن00ده . بالء : آزم00ایش . رغب الی00ه : ب00ه س00وی او پن00اه ب00رد . ک00رب : تضرع و زاری نمود . فق00یر : نیازمن00د . ف00زع الیتغاثة : ( : گول زد . غ00در : خی00انت ک00ردن . غی00اث : کم00ک . اس00 ونا )از غر اندوه . غر

یاری طلبیدن . نفاد : تمام شدن .ترجمه و توضیح

بنابه نقل شیخ الطائفه ، شیخ طوسی در مصباح المتهجد و مرحوم سیدبن طاووس در اقبال ، حسین بن علی علیهما السالم در آخ00رین دق00ایق زن00دگیش چش00مها راب00از ک0رد و ب0ه س00وی آس0مان متوج0ه گردی0د و ب0رای آخ0رین ب0ار ب0ا پروردگ0ار خ0ویش ،

( : 271پروردگار عالمیان چنین مناجات و راز و نیاز نمود) ))ای خدایی که مقامت بس بلند ، غضبت شدید ، نیرویت باالتر از هر نیرو ، ت00و ک00ه از مخلوقات خویش مستغنی هستی و در کبریا و عظمت فراگیر ، به آنچه بخ00واهی توانا ، رحمتت به بندگانت نزدیک ، وعده ات صادق ، نعمتت شامل ، امتحانت زیبا ، به بندگانت که ت00و را بخوانن00د نزدی00ک هس00تی و ب00ر آنچ00ه آفری00ده ای احاط00ه داری و هرکس که از در توبه درآید پذیرایی ، آنچ00ه را ک0ه اراده ک0نی توان0ایی ، آنچ00ه را ک0ه بخواهی درک توانی کرد ، کسی را که شکرگزار تو باشد شکرگزاری ، یاد کننده ات را یادآوری ، من تو را خوانم که نیازمند تواءم و به س00وی ت00و روی آرم ک00ه درمان00ده تواءم ، ترسان به پیشگاهت فزع می کنم ، غمگین دربرابرت می گریم ، از تو م00دد می طلبم که ناتوانم ، خود را به تو وامی گذارم که بسنده ای ، خدایا ! در میان م00ا و قوم ما داوری کن ک00ه آن00ان از راه مک00ر و حیل00ه وارد ش00دند و دس00ت از ی00اری م00ا برداشتند وما را که فرزندان پیامبر و حبیب تو محمد صلی الله علیه و آله هستیم به قتل رسانیدند ، پیامبری که به رس00الت خ00ویش انتخ00اب نم00وده وامین و حیش ق00رار داده ای ، ای خدا ! ای مهربانترین ! در ح00وادث ، ب00ر م00ا گش00ایش و در پیش00امدها ،

برما خالصی عنایت کن (( . امام علیه السالم مناجات خویش را با این جمالت به پایان رسانید :

))در مقابل قضا و قدر تو شکیبا هستم ای پروردگاری که بجز تو خدایی نیست . ای فریادرس دادخواهان که مرا جز تو پروردگاری و معبودی نیست . برحکم و تقدیر تو

صابر و شکیبا هستم . ای فریادرس آنکه فریادرسی ندارد ، ای همیشه زنده ای ک00ه پایان ندارد . ای زنده کنن00ده مردگ00ان . ای خ00دایی ک00ه هرکس00ی را ب00ا اعم00الش می

سنجی ، در میان من و این مردم حکم کن که تو بهترین حکم کنندگانی (( . بیاللله 0ه وفی س00 مالله وبالل و آنگاه که صورت ب00ه خ0اک می گذاش00ت ، گفت : ))بس0

ة رسواللله (() ( . ((272وعلی ملخاتمه

اینک در آستانه تجدید چاپ سخنان حسین بن علی علیهما السالم از مدینه ت00ا ک00ربال که برای چندمین بار و به صورت زیبا و ب00ا اض00افات ف00راوان انج00ام می پ00ذیرد ق00رار گرفته ایم ، چنین به نظر رسید که خطبه مفصل و مهیج و ت00اریخی حس00ین بن علی علیهما السالم هم که چند سال قبل از جریان عاشورا و در ))منی (( ایراد فرم00وده است به این سخنان ملحق شود و مانند سایر خطبه ها و سخنان آن حضرت ک00ه در این کتاب آمده است در دسترس خوانندگان ارجمن00د ق00رار گ00یرد ؛ زی00را مض00مون و محتوای این خطبه نه تنها با س0ایر خطب0ه ه0ا و س0خنانی ک0ه در کت0اب حاض0ر آم0ده است تناسب و سنخیت کامل دارد بلکه باید به عنوان مقدم00ه این کت00اب و س00رآغاز حرکت حسین بن علی علیهمالسالم از مدینه به سوی کربال و اساس قیام پرشور و تاریخی آن حضرت معرفی گردد . و ثواب نقل این خطبه را همانند اص00ل کت00اب ب00ه روح پرفتوح والد ارجمند ثقة اال عالم آقای حاج شیخ احمدآقا - رحمة الله علیه - که عمر شریف خ00ویش را در ت00رویج احک00ام و ه00دایت و ارش00اد جامع0ه س00پری نم00ود و عالوه بر حق ابوت ، حق استادی و حقوق فراوان دیگر بر من دارد ، اهدا می نمایم

.محمدصادق نجمی

1369فروردین ماه بخش چهارم : خطبه حسین بن علی )ع ( در منی

خطبه حسین بن علی )ع ( در منیمتن سخن

))انشدکم الله اتعلمون ان علی بن ابی طالب کان اخا رسواللله صلی الله علیه و آله

حین اخی بین اصحابه فاخی بینه وبین نفسه وقال :

انت اءخی وانا اخوک فی الدنیا واالخرة قالوا : اللهم نعم قال : انشدکمالله هل تعلمون ان رسوالللهصلی الله علیه و آله

ا شتری موضع مسجده ومنازله فابتناه ثم ابتنی فیه عشرة منازل تسعة له وجعل عاشرها فی وسطها البی

ثم سد کل باب شارع الی المسجد غیر بابه م فقال : م فی ذلک من تکل فتکل

ما انا سددت ابوابکم وفتحت بابه الله امرنی بسد ابوابکم وفتح بابه ولکن

ثم نهی الناس ان یناموا فی المسجد غیره ، وکان یجنب فی المسجد ومنزله فی منزل رسوال لله

فولد لرسواللله صلی الله علیه و آله وله فیه اوالد ؟ قالوا : اللهم نعم .

قال : اءفتعلمون ان عمر بن الخطاب حرص علی کوة قدر عینه یدعها فی منزله الی المسجد فابی علیه ثم خطب فقال : إن الله امرنی ان ابنی مسجدا ))طاهرا(( ال یسکنه غیری

وغیر اخی وبنیه ، قالوا : اللهم نعم . قال : انشدکمالله اتعلمون ان رسواللله صلی الله علیه و آله نصبه یوم غدیر خم

فنادی له بالوالیة وقال : لیبلغ الشاهد الغایب قالوا : اللهم نعم .

قال : انشدکم الله اتعلمون ان رسواللله صلی الله علیه و آله قال له فی غزوة تبوک انت منی بمنزلة هارون من موسی

وانت ولی کل مؤمن بعدی قالوا : اللهم نعم . قال : انشدکم الله اتعلمون ان رسواللله صلی الله علیه و آله

صاری من اهل نجران الی المباهلة حین دعا النلم یاءت اال به وبصاحبته وابنیه قالوا : اللهم نعم .

ه دفع الیه اللواء قال : انشدکم الله اتعلمون انه اللهورسوله یوم خیبر ثم قال : ال دفعه الی رجل یحب

ویحب الله ورسوله کرار غیر فرار یفتحها الله علی یدیه قالوا : اللهم نعم .

قال : اتعلمون ان رسواللله صلی الله علیه و آله بعثه ببراءة وقال : ال یبلغ عنی اال انا او رجل منی

قالوا : اللهم نعم . قال : اتعلمون ان رسواللله صلی الله علیه و آله

لم تنزل به شدة قط اال قدمه لها ثقة به ه لم یدعه باسمه قط اال یقول یا اخی وان

وادعوا لی اخی قالوا : اللهم نعم . قال : اءتعلمون اءن رسواللله صلی الله علیه و آله

قضی بینه وبین جعفر وزید فقال : یا علی اءنت منی واءنا منک وانت ولی کل مؤمن بعدی

قالوا : اللهم نعم . ه کانت له من رسواللله صلی الله علیه و آله قال : اءتعلمون ان

کل یوم خلوة وکل لیلة دخلة اذا ساءله اعطاه واذا سکت اءبدءه قالوا : اللهم نعم .قال : اءتعلمون اءن رسواللله صلی الله علیه و آله فضله

علی جعفر وحمزة حین قال : لفاطمة علیهاالسالم زوجتک خیر اهل بیتی اءقدمهم سلما واءعظمهمحلما واکثرهم علما ، قالوا :

د ولد بنی آدم اللهم نعم . قال : اءتعلمون اءن رسواللله صلی الله علیه و آله نا سی

ة دةنساءاهاللجن دالعرب وفاطمة سی واءخی علی سیة قالوا : اللهم نعم . دا شباباهاللجن والحسن والحسینابنای سی

00ره ان له واءخب 00ه علی00ه و آل00ه اءم00ره بغس00 واللله ص00لی الل قال : اءتعلم00ون اءن رس00جبرئیل یعینه علیه قالوا : اللهم نعم .

قال : اءتعلمون اءن رسواللله صلی الله علیه و آله کوا 00تی فتمس00 قلین کتابالله واءهل بی ی ترکت فیکم الث قال فی آخر خطبة خطبها : ان

وا قالوا : اللهم نعم . بهما لن تضلهم قد سمعوه یقول من زعم ثم ناشدهم ان

نی نی ویبغض علیا فقد کذب لیس یحب ه یحب اءنویبغض علیا ، فقال له قائل :

یا رسواللله وکیف ذلک ؟ قال : نی ه فقد اءحب ه منی واءنا منه من اءحب الن

نی فقد احب الله ومن احبومن اءبغضه فقد ابغضنی ومن ابغضنی فقد ابغض الله

فقالوا : اللهم نعم ، قد سمعنا . . .

هاالناس بما وعظ الله به اءولیاءه من سوء ثنائه علی االحبار اعتبروا ایون واالحبار عن قولهم اال ثم () بانی ( 273اذیقول : )لوال ینهاهم الر

ذین کفروا من بنی اسرائیل - الی قوله - وقال : )لعن ال( 274لبئس ما کانوا یفعلون ()

هم کانوا یرون من الظلمة ما عاب الله ذلک علیهم الن وانذین بین اءظهرهم المنکر والفساد فال ینهونهم عن ذلک رغبة ال

فیما کانوا ینالون منهم ورهبة مما یحذرون ( 275والله یقول : )فال تخشواالناس واخشون ()

وقال : )المؤ منون والمؤمنات بعضهم اءولیاء بعض ( 276یاءمرون بالمعروف وینهون عن المنکر ()

00ه لعلم00ه باءنه00ا اذا ادیت ة من 00ر فریض00 هی عن المنک 00المعروف والن فبداء الله باالمر بنها وصعبها ها هی واقیمت استقامت الفرائض کل

الم م0ع رد المظ0الم 0ر دع0اء الی اال س00 هی عن المنک 0المعروف والن وذلک اءن االمر بومخالفة الظالم وقسمة الفی ء والغنائم

واخذ الصدقات من مواضعها ووضعها فی حقها . یحة معروف00ة ص00 تها العصابة عصابة بالعلم مشهورة وب00الخیر م00ذکورة وبالن ثم انتم اءی

وبالله فی انفس الناس مهابة . ریف ویکرمکم الضعیف ویؤثرکم من ال فضل لکم علیه وال ید لکم عنده ، یهابکم الش

تشفعون فی الحوائج اذا امتنعت من طالبها م00ا نلتم00وه بم00ا وتمشون فی الطریق بهیبة الملوک وکرامة االکابر اءلیس کل ذلک ان

یرجی عندکم من القیام بحقالله عفاء تخففتم بح00ق اال ئمة ، فاءما ح00ق الض00 رون فاس00 00ر حقه تقص00 وان کنتم عن اءکث

عتم واءما حقکم بزعمکم فطلبتمفال ماال بذلتموه فضیذی خلقها وال عشیرة عادیتموها فی ذات الله . والنفسا خاطرتمبها لل

یت علیکم 00ه . لق00د خش00 ته ومجاورة رسله واءمانا من عذاب ون علی الله جن اءنتم تتمنها المتمنون علی الله اءی

لتم به00ا ومن یع00رف 00ه فض00 کم بلغتم من کرامةالل 00ه الن اءن تحل بکم نقم00ة من نقماتبالله ال تکرمون واءنتم بالله فی عباده تکرمون

وقد ترون عهودالله منقوضة فال تفزع00ون واءنتم لبعض ذمم آب00ائکم تفزع00ون وذم00ةرسواللله مخفورة محقورة والعمی والبکم

00ون وال من عم00ل فیه00ا منی فی المدائن مهملة ال ترحمون وال فی منزلتکم تعمل والزتعینون .

هی 00ه من الن 00ه ب 00ک مما اءمرکمالل 00ل ذل 00اءمنون ک وباال دهان والمصانعة عندالظلم00ة تناهی وانتم عنه غافلون والت

واءنتم اءعظم الناس مصیبة لما غلبتم علیه من منازل العلماء لوکنتم تشعرون ذلکباءن مجاری االمور

واالحکام علی اءیدی العلماء بالله االمناء علی حالله وحرامه فاءنتم المسلوبون تلکقکم عن الحق المنزلة وما سلبتم ذلک إال بتفر

00ة برتم علی االذی وتحملتم المؤون 00و ص00 حة ول 00ة الواض00 ن نة بعد البی واختالفکم فی السفی ذات الله کانت اءمورالله علیکم ترد وعنکم تصدر

نتم الظلمة من منزلتکم واستسلمتم اءمورالله فی اءی00دیهم کم مک والیکم ترجع ولکنبهات یعملون بالش

00ک ف00رارکم من الم00وت واعج00ابکم بالحی00اة هوات سلطهم علی ذل ویسیرون فی الشالتی هی مفارقتکم فاءسلمتم الضعفاء فی اءیدیهم

00ک 00ون فی المل ب 00وب یتقل فمن بین مستعبد مقهور وبین مستضعف علی معیشته مغلبآرائهم ویستشعرون الخزی

00ره خطیب 00د منهم علی منب باءهوائهم اقتداء باالشرار وجراءة علی الجبار فی کل بلمصقع فاالرض لهم شاغرة واءیدیهم فیها مبسوطة

طوة علی ار عنی000د وذی س00 00د المس ، فمن بین جب 00دفعون ی اس لهم خ00ول ال ی والنالضعفة شدید ، مطاع ال یعرف المبدء المعید

دق ظل00وم وعام00ل علی وم ومتص00 فیا عجبا وم00الی الاءعجب واالرض من غ00اش غش00المؤ منین بهم غیر رحیم ،

فالله الحاکم فیما فیه تنازعنا والقاضی بحکمه فیما شجر بیننا . لله ا تنافسا فی سلطان ه لم یکن ما کان من ک تعلم اءن اللهم ان

الح فی وال التماسا من فضول الحطام ولکن لنری المع00الم من دین00ک ونظه00ر اال ص00بالدک ویاءمن المظلومون من عبادک ویعمل بفرائضک

00وا فی وسننک واحکامک فانکم ان ال تنصرون ا وتنصفون ا قوی الظلمة علیکم وعمللن ا کم وحسبن االله وعلیه توک اطفاء نور نبی

والیه انبنا والیه المصیر(( . نگاهی اجمالی به محتوا و چگونگی نقل این خطبه شریفه در منابع حد

یکی از خطبه های مهم و مهیج و تاریخی حسین بن علی علیهم00ا الس00الم خطب00ه ای هجری دو سال قبل از هالکت معاویه و در بح00ران58است که آن حضرت در سال

اختناق و ظلم و فشاری که از سوی دستگاه حاکم اموی بر امت اس00المی وارد می گردید ایراد فرموده است . گرچه این خطب00ه ش00ریفه دارای جه00ات مختل00ف و ابع00اد

گوناگونی است اما در مجموع از سه بخش مستقل تشکیل یافته است . بخش اول :

حاوی فضایل امیرمؤ منان و خاندان عصمت . بخش دوم :

دعوت به امر به معروف و نهی از منکر و اهمیت این وظیفه بزرگ اسالمی . بخش سوم :

وظیفه علما و لزوم قی00ام آن00ان در مقاب00ل س00تمگران و مفاس00د و مض00رات س00کوت روحانیون در مقابل زورگویان و آثار زیانبار و خطرناک سهل انگ00اری آن00ان از انج00ام

این وظیفه بزرگ الهی . ( و بخش دوم و س00وم ن00یز در کتب277بخش اول در کتاب س00لیم بن قیس هاللی )

احادیث نقل گردیده است . و به تناسب تشکیل این خطب00ه از س00ه بخش مس00تقل ، هریک از مورخان و محدثان و علما و محققان به نقل بخش00ی از آن ک00ه ارتب00اط ب00ه بحث او داشته بسنده نموده و از نقل بقیه خطبه صرف نظر کرده اند و حتی گاهی

( و گاهی نیز به محتوای مجموع خطبه اشاره278تنها به نقل یک جمله از آن اکتفا)نموده اند .

همانگونه که در نقل بخشهای مختلف خطب0ه ن00یز گ0اهی ب00ه مح00ل و ت0اریخ ای00راد آناشاره شده و گاهی طبق روال محدثین ، تنها به نقل متن اکتفاگردیده است مثال :

هجری ( به تناسب بحثی که دارد فق00ط90 - سلیم بن قیس هاللی )متوفای سال 1 بخش اول خطبه را که مربوط به فض00ائل اه00ل بیت اس00ت ذک00ر می کن00د و ت00اریخ و

محل ایراد خطبه را نیز مشخص می نماید . - محدث بزرگوار حسن بن شعبه ح00رانی از اعالم ق00رن چه00ارم در کت00اب پ00ر ارج2

خود ))تحف العقول (( به نقل متن بخش دوم و سوم خطبه اکتفا می کند . ( ضمن اشاره ب00ه انگ00یزه ای00راد این خطب00ه - ک00ه588 - مرحوم طبرسی )متوفای 3

ظلم و فشار بیش از حد معاویه بوده - خالصه ای از آن را در چن00د س00طر نق00ل می

نماید و تصریح می کند که این خطبه دو سال قبل از هالکت معاویه و در م00نی و در( . 279حضور بیش از هزار نفر از شخصیتهای مذهبی آن روز ایراد گردیده است )

00ه ش00هیدی ت00بریزی ن00یز ، دو4 - مرحوم عالم00ه مجلس00ی و فیض کاش00انی و آیت الل بخش اخیر آن را از تحف العقول نقل نموده اند و ام00ا ب00ه بخش اول و همچ00نین ب00ه

( . 280محل و تاریخ ایراد آن اشاره ای نکرده اند) - مرحوم عالمه امینی در الغدیر قسمتی از بخش اول آن را که مربوط به فضائل5

( . 281امیرمؤ منان علیه السالم است آورده است )00ه العظمی ام00ام6 - امام امت و بنیانگذار جمهوری اسالمی ای00ران حض00رت آیت الل

00ه تع00الی علی00ه - ب00ه تناس00ب بحث والیت فقی00ه و بی00ان وظ00ایف خمینی - رض00وان الل علمای دینی ، دوبخش اخیر این خطبه را از تحف العقول نقل می کند ولی برخالف مؤ لف این کتاب و برخالف مرح00وم فیض و عالم00ه مجلس00ی ، تص00ریح می کن00د ک00ه حسین بن علی علیهما السالم این خطبه )بخش دوم و سوم ( را در ))منی (( ای00راد

( و . . . 282نموده است ) هدف از طرح این مقدمه ، توضیح و بیان این نکته است که گرچه علما و محدثین و محققین ، این خطبه را به صورت بخشهای مختلف و متعدد نقل نم00وده ان00د ام00ا در مجموع یک خطبه بیشتر نیست و همان خطبه ای است که حس00ین بن علی علیهم00ا السالم آن را در ))منی (( و باکیفیت خاصی که مالحظه خواهید نمود ایراد فرم00وده است . و اینک با در نظر گ00رفتن اهمیت متن این خطب00ه ش00ریفه و ع00دم نق00ل تم00ام بخشهای آن به طور جامع در کتب حدیث و تاریخ ، به نقل مجم00وع آن مب00ادرت می

ورزیم . انگیزه ایراد این خطبه از سوی حسین بن علی )ع (

اهمیت محتوای خطبه شریفه و حساسیت اوضاع و شرایط آن روز و کیفیت خاصی که حسین بن علی علیهما السالم در ایراد آن از نظر زمان و مکان انتخاب فرم00وده است ))سلیم بن قیس (( را بر آن واداشته که قب00ل از نق00ل متن آن ، گوش00ه ای از

س00اله معاوی00ه )25اوضاع و احوال ح00اکم ب00ر مس00لمانان را ک00ه در دوران حک00ومت ( به وجود آمده بود بی00ان کن00د و از ظلم و بی00داد بی ح00د و گس00ترده ای ک00ه ب00ر283

مسلمانان مخصوصا به مردم عراق و کوفه وارد می گردی00د ، س00خن بگوی00د و ب00رای حفظ ارتباط تاریخی و بیان انگیزه ایراد این خطبه پرده را نه از چهره تاریخ بلکه از گوشه و کنار چهره تاریخ برگیرد و نمونه ای از تضییع حق اهل بیت و بخش کوچکی از ظلم و ستمی را که به پیروان امیرمؤ من00ان علی00ه الس00الم وارد می گردی00د ارائ00ه

دهد ، آنگاه به کیفیت ایراد این خطبه و نقل متن بخش اول آن بپردازد .

اولین بخشنامه س00لیم بن قیس می گوی00د : ))معاوی00ه ب00ه تم00ام عم00ال و فرمان00دارانش ب00ه ط00ور متح00دالمال و طی بخش00نامه ای چ00نین نوش00ت : من خ00ود را از کس00انی ک00ه درب00اره فضیلت ))ابوتراب (( و خاندانش فضیلتی نقل کنن00د ب00ری ءالذم00ه نم00ودم و حم00ایت خود را از وی برداشتم . در نتیجه این بخشنامه ، خطب00ا و گوین00دگان در تم00ام نق00اط وسیع مملکت اسالمی در باالی من00ابر ش00روع ب00ه لعن علی علی00ه الس00الم و ت00بری و دوری از وی نمودن0د ! و نس0بت ب00ه او و خان0دانش تهمته0ای زی0اد بس0ته و نس00بتهای ناروای فراوان دادند . در این گیرودار مصیبت و بدبختی و بیچارگی اهل کوف00ه بیش از دیگران بود ؛ زیرا شیعیان علی علیه السالم در کوفه بیش از سایر نقاط بودن00د و طبع00ا فش00ار پس00ر ابوس00فیان ب00ه آنج00ا بیش از نق00اط دیگ00ر ب00ود ، ل00ذا فرمان00داری و حکومت کوفه را به زیاد بن سمیه محول نمود و بص00ره را ض00میمه آن س00اخت زی00اد هم در مقابل این محبت معاویه و لطف فوق العاده پسر ابوس00فیان ، ح00ق کش00ی و نمک به حرامی را روا نداشت و از هر گوشه و کن00ار و از زی00ر ه00ر س00نگ و کل00وخی شیعیان علی را پیدا نموده به قت00ل رس00انید و در دل ش00یعیان علی ت00رس و وحش00ت عجیبی ایجاد نمود ، دست و پای آنان را قط00ع ، چشمش00ان را از کاس00ه س00ر ب00یرون آورد ، در نتیجه این جنایات ، شیعیان علی از عراق فرار نموده و به نقاط دوردست پناهنده شدند و عقیده خود را از مردم مخفی نمودند . خالصه در کوف00ه از ش00یعیان

معروف و سرشناس کسی باقی نماند(( . ))سلیم بن قیس (( سپس می گوید که : ))پسر ابوسفیان به فرمان00دارانش دس00تور داد که شهادت شیعیان علی و خاندانش را قبول نکنند و م0راقب باش0ند ک0ه اگ0ر در محیطشان از شیعیان و طرف00داران عثم00ان و خان00دانش و از کس00انی ک00ه فض00ایل و مناقب عثمان را نقل می کنند ! کسانی پیدا شوند در مجالس رسمی مورد اح00ترام قرار بدهند و در اعزاز و اکرام آنان کوتاهی نکنند و آنچه از مناقب عثم00ان نق00ل می

شود با مشخصات کامل ناقل آن حدیث به دربار معاویه در شام گزارش شود . فرمانداران طبق این دستور عمل نمودند و درباره هرکسی که جمله ای در فضیلت عثمان نقل می نمود پرونده ای تشکیل دادند و حقوق و مزایایی معین نمودند و این رویه سبب گردید که در باره عثم0ان مط00الب زی0ادی نق0ل گردی00د ؛ زی00را ن00اقالن این

گونه حدیث ها از جایزه ها و عطیه های مخصوص معاویه برخوردار می شدند ! در اث00ر این ب00ذل و بخش00ش معاوی00ه و تش00ویق حک00ام وی ، جع00ل ح00دیث در تم00ام شهرهای اسالمی شیوع پیدانمود و هرشخص مبغوض و مطرود ک00ه در پیش یکی از عمال و استانداران معاویه حدیث و فضیلتی درباره عثمان نقل می نمود بدون چون

و چرا مورد قبول گشته واسم او در دفتر عطایا ثبت می ش0د و ش00فاعت او درب0ارهدیگران هیچگاه رد نمی شد(( .

دومین بخشنامه ))سلیم بن قیس (( به گفتار خود چنین اضافه می کند : ))معاویه پس از ی00ک م00دت که حدیث درباره عثمان نقل گردید ب00ه اس00تاندارانش چ00نین نوش00ت ک00ه : ح0دیث در باره عثمان زیاد گردیده و به ح00د ک00افی ب00ه تم00ام نق00اط مملکت رس00یده اس00ت ، ب00ا رسیدن این بخشنامه مردم را دع0وت کنی0د ک0ه درب0اره فض00ائل ص0حابه و دو خلیف0ه )عمر و ابوبکر( حدیث نقل کنند و هر حدیث و فضیلتی که درباره ))ابوتراب (( نق00ل گردیده است حدیثی مشابه آن را درباره ص00حابه بیاوری00د و این ک00ار م00ورد عالق00ه و

باعث روشنی چشم من و کوبیدن ))ابوتراب (( و شیعیان اوست ! ! متن این نامه برای مردم خوانده ش00د و مض00مون آن در می00ان عم00وم اف00راد منتش00ر گردی00د ، بالفاص00له اخب00ار زی00ادی در من00اقب ص00حابه ک00ه هم00ه اش جعلی و ع00اری از حقیقت بود نقل گردید و مردم در نقل چنین اخبار جدیت و کوشش فراوان به خرج دادند تا جایی که این فضائل جعلی را در منابر و در ضمن خطبه نمازها برای م00ردم خواندند و به مسلمانان دستور داده شد ک0ه آنه0ا را ب00ه کودک00ان ی00اد بدهن00د و از این فضائل به مقدار زیاد به اطفال و نوباوگان تعلیم داده شد ک0ه مانن00د آی0ات ق00رآن در حفظ آنها کوشش نمودند حتی به زن00ان و دخ00تران و خ00دمتکاران هم این فض00ائل را

یاد دادند و مدتی نیز بدین منوال گذشت (( .سومین و چهارمین بخشنامه

))سلیم بن قیس (( باز می گوی00د : ))پس از م00دتی ک00ه از روش معاوی00ه و عم00الش درباره جعل حدیث درباره فضایل دو خلیفه و صحابه گذشت ، معاویه به استانداران و عمالش سومین بخشنامه را بدین مضمون صادرنمود : مراقب باشید ک00ه ه00رکس متهم به دوستی علی و خاندانش باشد و کوچک00ترین دلی00ل ب00ر این اته00ام پی00دا ش00ود اسم او را از دیوان و دفتر حقوق و مزای00ا مح00و کنی00د و س00همیه او را از بیت الم00ال

قطع نمایید . و در تعقیب این بخشنامه ، بخشنامه دیگری ب00دین مض00مون ص00ادر نم00ود : هرکس00ی راکه متهم به دوستی خاندان ))علی (( باشد تحت فشار شدید قرار بدهید و خانه او

را بر سرش خراب کنید تا برای دیگران نیز عبرت باشد(( . ))سلیم بن قیس (( می گوید : ))اهل عراق مخصوصا اهل کوفه مصیبتی بزرگ00تر از این حادث00ه ندی00ده ان00د ؛ زی00را ش00یعیان علی علی00ه الس00الم در اث00ر این فرم00ان و سختگیریهای استانداران و حکمرانان در ترس و وحشت عجیبی به سر می بردند به

ط00وری ک00ه گ00اهی دو نف00ر دوس00ت از ش00یعیان علی ب00ه خان00ه هم00دیگر می رفتن00د ، صاحبخانه از ترس غالم و خدمتکارانش حاضر نبود به مهمانش مطلبی بگوی00د مگ00ر پس از قسم دادن و پیمان گرفتن از خدمتکار که راز او را فاش نکند ، بدین صورت ح000دیثهای جعلی در نک000وهش علی و خان000دانش پی000دا ش000د ، مح000دثین و قض000ات و فرمانداران از همان جعلی0ات پ0یروی نمودن0د و ش0دیدترین م0ردم از نظ0ر امتح00ان ، محدثین ریاکار و سست عقیده بودند که تظاهر به ایمان و عبادت ک00رده و ب00ه جهت تقرب به حکام و نیل به ثروت و مال دنیا ، جعل حدیث می نمودند تا اینکه با م00رور زمان این خبرهای دروغ و حدیثهای جعلی به دست افراد متدین و پرهیزکار افتاد که خود از دروغ و بهتان پروا داشتند ، اما با حسن عقیده و س00ادگی هم00ان جعلی00ات را قبول کرده و به دیگران نقل نمودن00د ک00ه اگ00ر ب00ه بطالن و جعلی ب00ودن آنه00ا پی می

( . 284بردند از نقل آنها خودداری می نمودند(() ))سلیم بن قیس (( اضافه می کند که : ))این فشار و اختناق همچنان ادامه داش00ت

( علیهم00ا الس00الم بیش00تر و بال و مص00یبت285ولی پس از ش00هادت حس00ن بن علی ) بزرگتر گردید و اولیای خدا در ترس دائم و رعب شدید قرار گرفتند ؛ زیرا آنان یا به قتل می رسیدند و یا در حالت خفا و دوری از شهر و دیار خویش به س00ر می بردن0د و در مقابل آنان دشمنان خدا از هرجهت پیروز و در اظهار ظلم و ستم و در اعم00ال

بدعت ، خود را آزاد می دیدند(( .کیفیت ایراد این خطبه

))سلیم (( می گوی00د : در این اوض00اع و اح00وال و دو س00ال قب00ل از هالکت معاوی00ه )00ه بن عب00اس و286 ( حسین بن علی علیهما السالم س00فر حجی انج00ام داد و عبدالل

عبدالله بن جعفر را برای خود همسفر انتخاب نمود و در مکه از مردان و زنان ب00نی هاشم و از گروه انصار افرادی را که آن حضرت و بنی هاش00م می ش00ناختند دع00وت به عمل آورد و به همه آنان ماءموریت داد که از اف00راد ذیص00الح و متعه00د از ص00حابه رسول خدا صلی الله علیه و آله و از تابعین ، برای ش00رکت در جلس00ه ای ک00ه ق00رار

است در ))منی (( تشکیل شود دعوت کنند . ( در م00نی و در زی00ر287و چون مدعوین که تعدادشان به هزار نفر بالغ می گردی00د)

خیمه حسین بن علی علیهما السالم گرد آمدند آن حضرت شروع به صحبت نم00ود وپس از حمد و ثنای خداوند چنین فرمود :

))شما از جنایاتی که معاویه این جبار طاغیه بر ما و شیعیان ما روا داش00ته مطل00ع و آگاهید و شاهد و ناظر ستمگریهای او می باشید ، اینک من مطالبی را )درباره پدرم ( مط00رح می کنم ک00ه اگ00ر درس00ت ب00ود تص00دیقم کنی00د و اگ00ر نادرس00ت ب00ود از من نپذیرید ، گفتار مرا بشنوید و سخنان مرا بنویسید و تذکرات مرا به خاطر بسپارید ،

آنگاه که به شهر و دیار خود مراجعت می کنید آنچه را که فرا گرفته اید به اق00وام و عشیره مورد وثوق و افراد مورد اعتماد از دوستان و آشنایان خود ابالغ کنید ؛ زی00را ت00رس آن دارم ک00ه این آیین ، من00درس گردی00ده و این م00ذهب ح00ق از بین ب00رود .

( . ((288)) )والله متم نوره ولو کره الکافرون (() ))سلیم (( می گوید : پس از آنکه سخنان امام علیه السالم ب00ه پای00ان رس00ید مج00ددا تاءکید نمود که شما را به خدا پس از م00راجعت از این س00فر ، گفت00ار م0را ب00ه اف0راد مورد اعتماد خود برسانید آنگاه از منبر فرود آمد و شرکت کنن00دگان ن00یز ب00ا تص00میم

ابالغ سخنان آن حضرت متفرق گردیدمتن بخش اول خطبه

سلیم بن قیس آنگاه متن بخش اول خطبه آن حضرت را که ح0اوی فض00ائل ام00یرمؤمنان و اهل بیت علیهما السالم می باشد بدین گونه نقل می کند :

00ه علی00ه و ))انشدکم الله اتعلمون ان علی بن ابی طالب کان اخا رسواللله صلی الل0ا اخ0وک فی ه وق0ال : انت اءخی وان آله حین اخی بین اصحابه فاخی بینه وبین نفس0

( ق000الوا : اللهم نعم ق000ال : انش000دکمالله ه000ل تعلم000ون ان289ال000دنیا واال خ000رة)00نی فی00ه 00ه فابتن00اه ثم ابت جده ومنازل رسوالللهصلی الله علیه و آله شتری موضع مس00 عشرة من ازل تسعة له وجعل عاشرها فی وسطها البی ثم سد کل باب شارع الی

00ه) 00ر باب 00وابکم290المسجد غی ددت اب 00ا س00 م فق00ال : م00ا ان 00ک من تکل م فی ذل ( فتکل00اس ان ین00اموا فی 00ه ثم نهی الن 00وابکم وفتح باب د اب 00ه ام00رنی بس0 الل وفتحت بابه ولکن

واللله ص00لی291المسجد غیره ، وکان یجنب فی المسجد) 00زل رس00 ( ومنزل00ه فی من00ه فی00ه اوالد ؟ ق00الوا : اللهم الله علیه و آله فولد لرسواللله صلی الله علیه و آل00ه ول

نعم .

00ه 00دعها فی منزل 00ه ی قال : اءفتعلمون ان عمر بن الخطاب حرص علی کوة ق00در عینجدا ط00اهرا ال الی المسجد فابی علیه ثم خطب فقال : إن الله ام00رنی ان ابنی مس00

یسکنه غیری وغیر اخی وبنیه ، قالوا : اللهم نعم .

00وم غ00دیر خم به ی قال : انشدکمالله اتعلمون ان رسواللله صلی الله علیه و آل00ه نص00غ الشاهد الغایب قالوا : اللهم نعم . 292فنادی له بالوالیة) ( وقال : لیبل

00ه فی غ00زوة 00ه علی00ه و آل00ه ق00ال ل قال : انشدکم الله اتعلمون ان رسواللله صلی الل (294( وانت ولی کل مؤمن بع00دی )293تبوک انت منی بمنزلة هارون من موسی )

قالوا : اللهم نعم .

ص00اری 00ه علی00ه و آل00ه حین دع00ا الن قال : انشدکم الله اتعلمون ان رسواللله صلی الل ( قالوا : اللهم نعم295من اهل نجران الی المباهلة لم یاءت اال به وبصاحبته وابنیه)

.ه دفع الیه اللواء یوم خیبر ثم قال : ال دفعه الی رج00ل قال : انشدکم الله اتعلمون ان

ه اللهورسوله ویحب الله ورسوله) 00ه ق296یحب ( کرار غیر فرار یفتحها الله علی یدیالوا : اللهم نعم .

00ا او رج00ل منی ) 00غ عنی اال ان 00راءة وق00ال : ال یبل 00ه بب قال : اتعلمون ان رسواللله بعث( قالوا : اللهم نعم . 297

قال : اتعلمون ان رسواللله صلی الله علیه و آله لم تنزل بره شدة قط اال قدمه لهاه لم یدعه باسمه قط اال یقول یا اخی وادعو الی اخی قالوا : اللهم نعم . ثقة به وان

00ه وبین جعف00ر وزی00د 00ه علی00ه و آل00ه قض00ی بین قال : اءتعلمون اءن رسواللله صلی الل ( قالوا : اللهم298فقال : یا علی اءنت منی واءنا منک وانت ولی کل مؤمن بعدی )

نعم . 00ل 00وة وک ه کانت له من رسواللله صلی الله علیه و آله کل یوم خل قال : اءتعلمون ان

( قالوا : اللهم نعم . 299لیلة دخلة اذا ساءله اعطاه واذا سکت اءبدءه )له علی جعف00ر وحم00زة حین قال : اءتعلمون اءن رسواللله صلی الله علیه و آله فض00 لما واءعظمهم حلم00ا قال : لفاطمة علیهاالسالم زوجتک خیر اه00ل بیتی اءق00دمهم س00

( ، قالوا : اللهم نعم . 300واکثرهم علما)00د بنی آدم د ول ی 00ا س00 00ه علی00ه و آل00ه ق00ال : ان قال : اءتعلمون اءن رسواللله ص00لی الل

دالعرب) ی ة)301واءخی علی س0000 دةنس0000اءاهاللجن ن302( وفاطم0000ة سی ( والحس0000ة) دا شباباهاللجن ( قالوا : اللهم نعم . 303والحسینابنای سی

00ره ان له واءخب 00ه علی00ه و آل00ه اءم00ره بغس00 واللله ص00لی الل قال : اءتعلم00ون اءن رس00جبرئیل یعینه علیه قالوا : اللهم نعم .

ی قال : اءتعلمون اءن رسواللله صلی الله علیه و آله قال فی آخر خطبة خطبها : انقلین کتابالله واءهل بیتی فتمسکوا بهما لم تض00لوا ق00الوا : اللهم نعم) ترکت فیکم الث

00ا فق00د304 نی ویبغض علی ه یحب معوه یق00ول من زعم اءن هم ق00د س00 دهم ان ( . ثم ناش00ه نی ویبغض علیا ، فقال له قائل : یا رسواللله وکیف ذلک ؟ ق00ال : الن کذب لیس یحبه فق00د 00ه ومن اءبغض00 نی فقد احب الل نی ومن احب ه فقد اءحب منی واءنا منه من اءحب

ابغضنی ومن ابغضنی فقد ابغض الله فقالوا : اللهم نعم ، قد سمعنا . . . (( .

اینک ترجمه جمالت بخش اول این خطبه شریفه00ه علی00ه و ))انشدکم الله اتعلمون ان علی بن ابی طالب کان اخا رسواللله صلی الل0ا اخ0وک فی ه وق0ال : انت اءخی وان آله حین اخی بین اصحابه فاخی بینه وبین نفس0

( قالوا : اللهم نعم(( ))شما را به خدا ! آیا می دانی00د وق00تی ک00ه305الدنیا واال خرة) رسول خدا صلی الله علیه و آله در میان صحابه و ی00ارانش ، پیم00ان ))اخ00وت (( می بست برای اخوت خویش علی علیه السالم را انتخاب نمود ؟ گفتند : خ00دایا ! ت00و را

گواه می گیریم که درست است (( .

ع تری موض00 00ه علی00ه و آل00ه ش00 ))قال : انشدکمالله هل تعلمون ان رسوالللهص00لی اللرها فی 00ه وجع0ل عاش00 عة ل رة من00ازل تس0 مسجده ومنازله فابتناه ثم ابتنی فی00ه عش00

00ک من306وسطها البی ثم سد کل باب شارع الی المسجد غیر بابه) م فی ذل ( فتکل0وابکم وفتح د اب 0ه ام0رنی بس0 الل 00ه ولکن م فقال : ما انا سددت ابوابکم وفتحت باب تکل

00ره ، وک00ان یجنب فی المس00جد) (307بابه ثم نهی الناس ان ین00اموا فی المس00جد غی00ه علی00ه و ومنزله فی منزل رسواللله صلی الله علیه و آله فولد لرسواللله ص00لی الل آله وله فیه اوالد ؟ قالوا : اللهم نعم(( ))ش00ما را ب00ه خ00دا ! آی00ا می دانی00د آنگ00اه ک00ه رسول خدا محل ساختمان مسجد و خانه خویش را خریداری و در کنار مس00جد ، ده حجره بنا کرد ، نه باب از این حجره ها را به خ00ود و حج00ره دهمی را ک00ه در وس00ط آنها ق00رار داش00ت ب00ه پ00درم ))علی (( اختص00اص داد ، س00پس دس00تور داد درب هم00ه حجره های مردم را که به مسجد باز می شد ببندند مگ00ر درب حج00ره علی و چ00ون بعضی از صحابه در این مورد اعتراض نمودند ، رسول خ00دا فرم00ود من این دس00تور را پیش خود صادر نکردم بلکه خدا چنین فرم00انی را ب00ه من داد ، آنگ00اه م00ردم را از خوابیدن در مسجد منع نمود مگر علی را که حجره اش در داخ00ل مس00جد و درکن00ار حجره رسول خدا صلی الله علیه و آله ق00رار داش00ت و در همین حج00ره ب00ود ک00ه ب00ر علی علیه السالم حالت جنابت رخ می داد و خداوند در همین منزل فرزندانی را ب00ه رسول خدا و علی عطا نمود ؟ گفتن00د : خ00دایا ! ت00و را گ0واه می گ00یریم ک00ه درس00ت

است (( .

00ه ))قال : اءفتعلمون ان عمر بن الخطاب حرص علی کوة قدر عینه یدعها فی منزلجدا ط00اهرا ال الی المسجد فابی علیه ثم خطب فقال : إن الله ام00رنی ان ابنی مس00 یسکنه غیری وغیر اخی وبنیه ، قالوا : اللهم نعم(( ))آیا می دانید که عمر بن خطاب اشتیاق فراوان داشت که از دیوار خانه اش روزنه کوچکی به مسجد باشد که بتواند داخ00ل مس00جد را ببین00د ولی رس00ول خ00دا اج00ازه ن00داد س00پس در ض00من خطب00ه اش فرمود : چون خداوند مرا به بنا کردن مسجد پاک و مطهری م00اءمور س00اخته اس00ت لذا نباید بجز من و برادرم )علی ( و فرزندانش شخص دیگری دراین مسجد س00کنی

گزیند ؟ گفتند : خدایا ! تو را گواه می گیریم که درست است (( .

00وم غ00دیر خم ))قال : انشدکمالله اتعلمون ان رسواللله صلی الله علیه و آله نصبه یغ الشاهد الغائب قالوا : اللهم نعم(( ))شما را به308فنادی له بالوالیة) ( وقال : لیبل

خدا ! آیا می دانید که رسول خدا صلی الله علیه و آله علی را در ))غ00دیر خم (( ب00ه مق00ام والیت نص00ب ک00رد س00پس دس00تور داد ک00ه این جری00ان را حاض00رین ب00ه غ00ایبین

برسانند ؟ گفتند : خدایا ! تو را گواه می گیریم که درست است (( .

00ه فی غ00زوة ))قال : انشدکم الله اتعلمون ان رسواللله صلی الله علیه و آله ق00ال ل (310( وانت ولی کل مؤمن بع00دی )309تبوک انت منی بمنزلة هارون من موسی )

قالوا : اللهم نعم(( ))شما را به خدا ! آیا می دانید که رسول خدا صلی الله علی00ه و آله در ))جنگ تبوک (( به علی فرمود : یاعلی ! تو نسبت به من همانند ))ه00ارون (( هستی نسبت به ))موس00ی (( و همچ00نین فرم00ود : ت00و پس از من ولی و سرپرس00ت هم00ه م00ؤ من00ان می باش00ی ؟ گفتن00د : خ00دایا ! ت00و را گ00واه می گ00یریم ک00ه درس00ت

است (( . ص00اری ))قال : انشدکم الله اتعلمون ان رسواللله صلی الله علیه و آله حین دع00ا الن

00ه) 00ه وبص00احبته وابنی 00اءت اال ب 00ة لم ی ( ق00الوا : اللهم311من اهل نجران الی المباهل نعم(( ))شما را به خدا ! آیا می دانید که رسول خدا آنگاه که مسیحیان ))نج00ران (( را به مباهله دعوت نمود برای نفرین آنان ب00ا خ00ود نی00اورد مگ00ر علی و همس00ر و دو

فرزند او را ؟ گفتند : خدایا ! تو را گواه می گیریم که درست است (( . 00ر ثم ق00ال : ال دفع00ه الی 00وم خیب 00واء ی 00ه الل ه دفع الی ))قال : انشدکم الله اتعلمون ان

الله ورسوله) ه الله ورسوله ویحب ( کرار غیر فرار یفتحها الله علی یدیه312رجل یحب قالوا : اللهم نعم(( ))شما را به خدا ! آیا می دانید که رسول خدا صلی الله علی00ه و آله در ))جنگ خیبر(( پرچم )اسالم ( را به دست علی داد آنگاه فرمود : اینک پ00رچم را به دست کسی می دهم که خ00دا و رس00ولش او را دوس00ت می دارن00د و او خ00دا و رسولش را ، کرار غیر فرار است و خدا )قلع00ه ( خی00بر را ب00ه دس00ت او فتح خواه00د

نمود ؟ گفتند : خدایا ! تو را گواه می گیریم که درست است (( . 00غ عنی 00راءة وق00ال : ال یبل ))قال : اتعلمون ان رسواللله صلی الله علیه و آله بعثه بب

( قالوا : اللهم نعم(( ))آیا می دانید که رس00ول خ00دا س00وره313اال انا او رجل منی ) برائت را به وسیله علی به مکه فرستاد و فرمود نباید پیام م00را ابالغ کن00د ج00ز خ00ود من یا کسی که از من است ؟ گفتن00د : خ00دایا ! ت00و را گ00واه می گ00یریم ک00ه درس00ت

است (( . دة ق00ط اال قدم00ه 00ه ش00 ))قال : اتعلمون ان رسواللله صلی الله علیه و آله لم تنزل به لم یدعه باسمه ق0ط اال یق0ول ی0ا اخی وادع0وا لی اخی ق0الوا : اللهم لها ثقة به وان نعم(( ))آیا می دانید که هیچ مشکلی و حادثه مهمی برای رسول خدا پیش نمی آمد

مگر به جهت اعتمادی که به علی داشت او را برای حل مشکلش جلو می ان00داخت و او را هیچگاه به اسم صدا نمی کرد و به عنوان ))برادر(( مورد خطابش ق00رار می

داد ؟ گفتند : خدایا ! تو را گواه می گیریم که درست است (( .

00ه وبین جعف00ر وزی00د ))قال : اءتعلمون اءن رسواللله صلی الله علیه و آله قض00ی بین ( قالوا : اللهم314فقال : یا علی اءنت منی واءنا منک وانت ولی کل مؤمن بعدی )

نعم(( ))آیا می دانید که رسول خدا آنگاه که در می00ان علی و جعف00ر و زی00د قض00اوت نم000ود فرم000ود : ی000اعلی ! ت000و از من هس000تی و من از ت000و و پس از من ت000و ولی و سرپرست همه م00ؤ من00ان می باش00ی ؟ گفتن00د : خ00دایا ! ت00و را گ0واه می گ0یریم ک0ه

درست است (( . ه کانت له من رسواللله صلی الله علیه و آله کل یوم خلوة وکل ))قال : اءتعلمون ان

( ق00الوا : اللهم نعم(( ))آی00ا می315لیلة دخلة اذا ساءله اعطاه واذا سکت اءب00دءه ) دانید ک0ه ب0رای علی در محض0ر رس00ول خ0دا ه0ر روز جلس0ه خل0وتی و هرش0ب ی0ک نشست خصوصی وجود داشت که در این جلسات خصوصی اگر علی علی00ه الس00الم سؤ ال می کرد رسول خدا پاسخ می داد و اگر س00کوت می ک00رد رس00ول خ00دا خ0ودابتدا به تکلم می نمود ؟ گفتند : خدایا ! تو را گواه می گیریم که درست است (( . ))قال : اءتعلمون اءن رسواللله صلی الله علیه و آله فضله علی جعفر وحمزة حین لما واءعظمهم حلم00ا قال : لفاطمة علیهاالسالم زوجتک خیر اه00ل بیتی اءق00دمهم س00

( ، قالوا : اللهم نعم(( ))آیا می دانید که رس00ول خ00دا علی را ب00ر316واکثرهم علما) جعفر طیار و حمزه سیدالشهداء ترجیح داد آنگاه ک00ه ب00ه دخ00ترش فاطم00ه فرم00ود : من تو را به همسری بهترین افراد خانواده ام ، درآوردم )علی علیه السالم ( ک00ه در ))اس000الم (( ب000ا س000ابقه ترینش000ان و در ))اخالق (( حلیم ترینش000ان و در ))علم ((

برترینشان می باشد ؟ گفتند : خدایا ! تو را گواه می گیریم که درست است (( . 00د بنی آدم د ول ی 00ا س00 ))قال : اءتعلمون اءن رسواللله صلی الله علیه و آل00ه ق00ال : ان

دالعرب) ی ة)317واءخی علی س0000 دةنس0000اءاهاللجن ن318( وفاطم0000ة سی ( والحس0000ة) دا شباباهاللجن ( قالوا : اللهم نعم(( ))آیا می دانید که رس00ول319والحسینابنای سی

خدا صلی الله علیه و آله فرمود : من آقا و سرور همه فرزندان آدم ، برادرم )علی ( ساالر عرب و فاطمه بانوی زنان بهشت و دو فرزندم حسن و حسین سید جوانان

بهشتند ؟ گفتند : خدایا ! تو را گواه می گیریم که درست است (( .

00ره ان له واءخب 00ه علی00ه و آل00ه اءم00ره بغس00 ))قال : اءتعلمون اءن رسواللله صلی الل00ه علی00ه جبرئیل یعینه علیه قالوا : اللهم نعم(( ))آیا می دانید که رسول خدا صلی الل و آله بر علی ماءموریت داد تا بدن او را غسل ده00د و فرم00ود : در این ک00ار جبرئی00ل

معین و ی00اور او خواه00د ب00ود ؟ گفتن00د : خ00دایا ! ت00و را گ00واه می گ00یریم ک00ه درس00تاست (( .

00ة خطبه00ا : ))قال : اءتعلمون اءن رسواللله صلی الله علیه و آله قال فی آخ00ر خطبوا ق00الوا : اللهم ل کوا بهم00ا لن تض00 قلین کتابالله واءهل بیتی فتمس ی ترکت فیکم الث ان

00ه علی00ه و آل00ه در آخ00رین خطب00ه320نعم) ((( ))آیا می دانید که رسول خدا صلی الل اش )به مسلمانان ( فرمود : من در میان شما دو امانت گرانبها می گذارم ؛ کت00اب خدا و اهل بیتم . به آن دو تمسک کنید که هیچ گاه گمراه نمی شوید ؟ گفتند : خدایا

! تو را گواه می گیریم که درست است (( . 00ذب 00ا فق00د ک نی ویبغض علی ه یحب هم قد سمعوه یق00ول : من زعم اءن ))ثم ناشدهم انه منی 00ک ق00ال : الن 00ف ذل واللله وکی نی ویبغض علیا ، فقال له قائل : یا رس00 لیس یحبه فق00د 00ه ومن اءبغض00 نی فق00د احب الل نی ومن احب ه فق00د اءحب 00ه من اءحب واءن00ا من

معنا . . . ((321ابغضنی ومن ابغضنی فقد ابغض الله) ( فقالوا : اللهم نعم ، ق00د س00 ))سلیم بن قیس (( می گوی00د : حس00ین بن علی غ00یر از اینه00ا فض00ائل زی00ادی را ک00ه درباره علی و اهل بیت او در قرآن ناز گردیده و یا از زبان رسول خدا شنیده ش00ده بود برشمرد و حضار مجلس آنان که از صحابه رسول خدا بودند می گفتند : آری به خدا سوگند ! این را شنیده ایم و تابعین )آنان که شخص رسول خدا را ندیده بودند(

می گفتند : ماهم این فضیلت را از فالن صحابه مورد وثوق و اعتماد شنیده ایم . حسین بن علی در پایان سخنانش که درباره فضائل امیرمؤ منان علیه السالم ای00راد می کرد فرمود : ))شما را به خدا بگویید ببینم این را هم شنیده اید که رس00ول خ00دا فرمود : هرکس دوستی مرا ادعا کند در حالی که ب00ا علی دش00منی دارد دروغ گفت00ه اس00ت ؛ زی00را دوس00تی من ب00ا دش00منی علی در ی00ک دل نمی گنج00د . در این هنگ00ام شخصی سؤ ال کرد یا رسول الله ! چگونه محبت تو ب00ا دش00منی علی نمی س00ازد ؟ فرمود : زیرا علی از من و من از علی هستم هرکه او را دوست بدارد مرا دوس00ت داشته و هرکس مرا دوس0ت ب00دارد خ0دا را دوس00ت داش00ته و هرک0ه علی را دش00من ب00دارد ب00ا من دش00منی ک00رده و هرک00ه ب00ا من دش00منی کن00د خ00دا را دش00من داش00ته

است . . . (( . و این بود ترجمه بخش اول ازخطبه حسین بن علی علیهما السالم که در منی ایراد فرموده و سلیم بن قیس آن را نق00ل نم00وده اس00ت . و ب00ه ط00وری ک00ه مالحظ00ه می فرمایید این بخش از خطبه مشتمل بر فض00ائل متع0ددی اس00ت ک0ه ت00ک ت0ک آنه0ا در منابع و کتابهای حدیثی مورد اعتماد اهل سنت و به طریق راویان آنها از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل گردیده است و ما نیز اکثر این فضائل را از صحاح و سنن و مسانید عامه استخراج و این مآخذ را در پاورقی مشخص نمودیم . و چون در این

بخش خود را از هر نوع توضیح مس00تغنی می دانیم توج00ه خوانن00ده را ب00ه بخش دومخطبه معطوف می داریم .

متن بخش دوم خطبه به ط00وری ک00ه قبال اش00اره نم00ودیم چ00ون این خطب00ه ش00ریفه از س00ه بخش مس00تقل تشکیل گردیده ما هم برای حفظ انسجام و ارتباط ترجمه با متن خطبه هریک از دو بخش دوم وسوم را همانند بخش اول مستقال نقل می کنیم گرچ00ه این دو بخش در اکثر کتابهای حدیث متصل بهم و نه به شکل مستقل و جدا از هم نقل شده است :وء ثنائه علی االحب00ار إذیق0ول : هاالناس بما وعظ الله به اءولی0اءه من س00 ))اعتبروا ای

ون واالحبار عن ق00ولهم اال ثم () بانی ذین کف00روا322)لوال ینهاهم الر ( وق00ال : )لعن ال00ک323من بنی اسرائیل - الی قوله - لبئس ما کانوا یفعلون () 00ه ذل ما ع00اب الل ( وان

هم کانوا یرون من الظلمة الذین بین اءظهرهم المنکر والفساد فال ینهونهم علیهم الن00ه یق00ول : )فال 00ة مما یح00ذرون والل 00ه فیم00ا ک00انوا ین00الون منهم ورهب 00ک رغب عن ذل

( وقال : )المؤ منون والمؤمنات بعضهم اءولی00اء بعض324تخشواالناس واخشون ()هی325یاءمرون بالمعروف وینهون عن المنکر () 00المعروف والن 00االمر ب ( فبداء الله ب

نه00ا ها هی یت واقیمت استقامت الفرائض کل ها اذا اد عن المنکر فریضة منه لعلمه باءنالم م00ع رد 00ر دع00اء الی اال س00 هی عن المنک 00المعروف والن 00ک اءن االم00ر ب وصعبها وذلعها دقات من مواض00 مة الفی ء والغن00ائم واخ00ذ الص00 المظالم ومخالف00ة الظ00الم وقس00

ووضعها فی حقها((توضیح

صاحب تحف العقول به هنگ00ام نق00ل این خطب00ه می فرمای00د : وی00روی عن ام00یرالمؤ منین علیه السالم یع00نی این قس00مت از خطب00ه حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم ک00ه مربوط به امر به معروف و نهی از منکر است از امیرمؤ منان علیه السالم نیز نقل

شده است . به طوری که در بخش آخ00رین خطب00ه اش00اره خ00واهیم نم00ود جمالتی از آن بخش در میان خطبه ها و کلمات امیرمؤ منان علیه السالم هم موجود است که ب00رای اهمیت و حساسیت موضوع حسین بن علی علیهم00ا الس00الم در خطب00ه و س00خنرانیش از آن جمالت بهره برداری نم00وده اس00ت و ممکن اس00ت ب00ر اس00اس گفت00ار ص00احب تح00ف العقول اصل این بخش از خطبه نیز از امیرمؤ منان علی00ه الس00الم باش00د ک0ه فرزن00د برومند آن حضرت در بیان اهمیت امر به معروف و نهی از منک00ر و ترس00یم عظمت این وظیفه ، از آن استفاده نموده است ولی م00ا ب00ه اس00تناد مس00تقیم این بخش ب00ه

امیرمؤ منان علیه السالم بجز آنچه صاحب تحف العق00ول اش00اره فرم00وده اس00ت درمنابع دیگر نایل نشدیم .

هاالناس(( : (( خطاب به گروه خ00اص و حاض00رین در مجلس و ی00ا م00ردم ))اعتبروا ای دنیای آن روز نیست بلکه این خطاب همه انسانها راکه در هر زمان و مکان این ن00دا را بشنوند شامل می شود همانند خط00اب ی00ا ))ایهاالن00اس (( ک00ه در ق00رآن مجی00د در

موارد متعدد و مکرر آمده است . ))اولیاء(( :

منظور از اولیا در این جا کسانی هستند که توج00ه ب00ه خ00دا دارن00د و در عین ح00ال در جامعه دارای مسؤ ولیتی می باشند ؛ زیرا بدون داشتن مسؤ ولیت انجام وظیفه ای

از آنان متوقع نیست . ))احبار(( : علمای صالح . ))ربانی (( :

شخص متاءله و معتقد به خدا که در عین حال عالم به احکام خداوند و حاف00ظ حاللو حرام او هم باشد .

گرچه در آیه ای که مورد استناد حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم می باش00د علم00ا و روح00انیون یه00ود ، م00ورد نک00وهش ق00رار گرفت00ه ولی ب00دیهی اس00ت ک00ه این تق00بیح و نکوهش به علمای یهود و یا روحانیون مسیحی اختصاص ندارد بلکه به طور کلی ب00ه همه علمای مذهبی و علمای اسالمی نیز شامل می شود ؛ زیرا ضرر س00هل انگ00اری و سکوت علمای هر مذهب و آیین ، مانند معصیت و گناه افراد عادی نیس00ت ؛ زی00را

ضرر این سکوت متوجه اصل مذهب خواهد گردید . ))قول اثم (( :

سخنان گناه آمیز که اعم از دروغپردازی و تهمت و تحریف حقایق است . ))اکل سحت (( :

حرامخواری . با این که باید از همه معاصی و منکرات نهی نمود ولی در آیه شریفه بر ))ق00ول اثم واکل سحت (( تکیه شده اس0ت ت0ا این معن0ا را تفهیم کن0د ک0ه این دو گن00اه از هم0ه گناهان خطرناکتر است و لذا بای00د بیش از هم00ه معاص00ی م00ورد مخ00الفت و مب00ارزه قرار بگیرد ؛ زیرا گاهی گفتار و تبلیغ00ات دروغین مخ00الفین و س00تمگران ک00ه یکی از مصادیق مهم ))قول اثم (( است ب00رای اس00الم و مس00لمین بیش از ه00ر عم00ل دیگ00ر

سهمگین و شکننده می باشد . و در اکل س00حت و حرامخ00واری تنه00ا جنب00ه ف00ردی و ج00زئی آن منظ00ور نیس00ت بلک00ه دارای ابع00اد وس00یعی اس00ت ک00ه ش00امل واردات و صادرات مضر و قبضه کردن اقتصاد غیرمشروع در جامعه ن00یز می باش00د و مس00لما ضرر این نوع اکل سحت بیش از حرامخواری فردی است که به ص00ورت قمارب00ازی

و کم فروشی و غیره متجلی می گردد . (326اینک ترجمه جمالت بخش دوم این خطبه شریفه )

وء ثنائه علی االحب00ار إذیق0ول : هاالناس بما وعظ الله به اءولی0اءه من س00 ))اعتبروا ایون واالحبار عن ق00ولهم اال ثم () بانی ذین کف00روا327)لوال ینهاهم الر ( وق00ال : )لعن ال

(((328من بنی اسرائیل - الی قوله - لبئس ما کانوا یفعلون () ))ای مردم ! از پندی که خدا به اولیا و دوستانش به صورت نکوهش از علمای یهود داده عبرت بگیرید آن جا که می فرماید : چرا علم0ای دی0نی و احب00ار ، یهودیه0ا را از سخنان گناه آمیز و خوردن ح00رام نهی و جلوگ00یری نمی کنن00د ؟ و ب00از می فرمای00د : آنها که از بنی اسرائیل کافر شدند مورد لعن و نفرین قرار گرفتن00د ت00ا آنج00ا ک00ه می فرماید : آنها از اعمال زشتی که انجام می دادند یک00دیگر را نهی نمی کردن00د و چ00ه

کار بدی را مرتکب می شدند(( . 0رون من الظلم0ة ال0ذین بین اءظه0رهم هم ک0انوا ی 0ک علیهم الن 0ه ذل ما ع0اب الل ))وان00ة مما 00ه فیم00ا ک00انوا ین00الون منهم ورهب 00ک رغب 00ر والفس00اد فال ینه00ونهم عن ذل المنک

ون () واالناس واخش00 00ه یق00ول : )فال تخش00 00ون329یح00ذرون والل ( وق00ال : )الم00ؤ من( . ((330والمؤمنات بعضهم اءولیاء بعض یاءمرون بالمعروف وینهون عن المنکر ()

))در حقیقت خ00دا آن را از این جهت عیب می ش00مارد ک00ه آن00ان ب00ا چش00م خ00ود می دیدند که ستمکاران به زشتکاری و فساد پرداخته ان00د و ب00از منعش00ان نمی کردن00د و این سکوت به خاطر عالقه به مال بود که ازآنان دریافت می کردند و نیز به خ00اطر ترسی بود ک00ه از آزار و تعقیب آن00ان ب00ه دل راه می دادن00د و در ح00الی ک00ه خ00دا می فرماید : از مردم نترسید و از من بترسید و می فرمای0د : م0ردان م0ؤ من دوس0تدار

رهبر و عهده دار یکدیگرند همدیگر را امر به معروف و نهی از منکر می کنند(( . ه00ا اذا ادیت 00ه لعلم00ه باءن هی عن المنکر فریضة من ))فبداء الله باالمر بالمعروف والنهی 00المعروف والن 00ک اءن االم00ر ب عبها وذل نها وص00 ها هی واقیمت استقامت الفرائض کلمة الفی ء الم م00ع رد المظ00الم ومخالف00ة الظ00الم وقس00 00ر دع00اء الی اال س00 عن المنکعها فی حقه00ا(( ))خداون00د در این آی00ه در والغنائم واخذ الصدقات من مواضعها ووض00 شمردن صفات مؤ منان که مظه00ر دوس00تداری و ره00بری متقاب00ل اس00ت از ام00ر ب00ه معروف و نهی از منکر شروع می کند و نخست آن را واجب می شمارد ؛ زی00را می

داند که اگر امر به معروف و نهی از منک00ر انج00ام بگ00یرد و در جامع00ه برق00رار ش00ود همه واجبات از آسان گرفته تا مشکل همگی برقرار خواه00د ش00د و آن ب00دین س00بب است که امر به معروف و نهی از منک00ر عب00ارت اس00ت از دع0وت ب00ه اس00الم )یع0نی جهاد اعتقادی خارجی ( به اضافه باز گرداندن حقوق ستمدیدگان به آنان و مخالفت و مبارزه با ستمگران و کوشش برای این که ثروتهای عمومی و غن00ایم جنگی طب00ق ق00انون عادالن00ه اس00الم توزی00ع ش00ود و ص00دقات )زک00ات و هم00ه مالیاته00ای ال00زامی و داوطلبانه ( از موارد ص00حیح و واجب آن جم00ع آوری و گرفت00ه ش00ود و هم در م00وارد

شرعی و صحیح آن به مصرف برسد(( . و این بود ترجمه بخش دوم از خطبه حسین بن علی علیهما السالم این00ک ب00ه متن و

ترجمه بخش سوم آن توجه فرمایید .متن بخش سوم خطبه

صیحة معروف00ة تها العصابة عصابة بالعلم مشهورة وبالخیر مذکورة وبالن ))ثم انتم اءی00ؤثرکم من ال عیف وی 00رمکم الض00 ریف ویک وبالله فی انفس الناس مهابة . یهابکم الشفعون فی الح00وائج اذا امتنعت من طالبه00ا 00ده ، تش00 00د لکم عن 00ه وال ی ل لکم علی فض00م00ا نلتم00وه بم00ا وتمشون فی الطریق بهیبة الملوک وکرامة االکابر اءلیس کل ذلک ان یرجی عندکم من القیام بحقالله وان کنتم عن اءکثر حقه تقصرون فاستخففتم بحق00ذلتموه 00زعمکم فطلبتمفال ماالب عتم واءما حقکم ب ی عفاء فض00 اال ئمة ، فاءما ح00ق الض00

ذی خلقها وال عشیرة عادیتموها فی ذات الله . والنفسا خاطرتمبها للیت علیکم 00ه . لق00د خش00 ته ومجاورة رسله واءمانا من عذاب ون علی الله جن اءنتم تتمن00ه کم بلغتم من کرامةالل 00ه الن ها المتمنون علی الله اءن تحل بکم نقم00ة من نقمات اءی00ه فی عب00اده تکرم00ون وق00د منزلة فضلتم بها ومن یعرف بالله ال تکرمون واءنتم باللة فال تفزع00ون واءنتم لبعض ذمم آب00ائکم تفزع00ون وذمة 00ه منقوض00 00رون عهودالل ت00ة ال ترحم00ون منی فی المدائن مهمل رسواللله مخفورة محقورة والعمی والبکم والز

وال فی منزلتکم تعملون وال من عمل فیها تعینون . هی 00ه من الن 00ه ب 00ک مما اءمرکمالل 00ل ذل 00اءمنون ک وباال دهان والمصانعة عندالظلم00ة ت00ه من من00ازل ناهی وانتم عنه غافلون واءنتم اءعظم الناس مصیبة لم00ا غلبتم علی والت00ه العلماء لوکنتم تشعرون ذلک باءن مجاری االمور واالحکام علی اءیدی العلم00اء بالل 00ک إال لبتم ذل 00ة وم00ا س00 00ک المنزل لوبون تل 00ه وحرام00ه ف00اءنتم المس00 االمن00اء علی حاللبرتم علی االذی 00و ص00 نة الواضحة ول نة بعد البی قکم عن الحق واختالفکم فی الس بتفر وتحملتم المؤونة فی ذات الله کانت اءمورالله علیکم ترد وعنکم تصدر والیکم ترجع00ون 00ه فی اءی00دیهم یعمل 00زلتکم واستس00لمتم اءمورالل نتم الظلم00ة من من کم مک ولکنهوات سلطهم علی ذ لک فرارکم من الموت واعجابکم بهات ویسیرون فی الش بالش

بالحیاة التی هی مفارقتکم فاءسلمتم الضعفاء فی اءیدیهم فمن بین مستعبد مقهورعرون 00ک ب00آرائهم ویستش00 00ون فی المل ب 00وب یتقل عف علی معیش00ته مغل وبین مستض0000ره 00د منهم علی منب 00ل بل الخزی باءهوائهم اقتداء باالشرار وجراءة علی الجبار فی کاس لهم خ00ول ال 00دیهم فیه00ا مبس00وطة والن قع ف00االرض لهم ش00اغرة واءی خطیب مص00دید ، مط00اع ال عفة ش00 ار عنید وذی سطوة علی الض00 یدفعون ید المس ، فمن بین جبدق وم ومتص00 یعرف المبدء المعید فیا عجبا وم00الی الاءعجب واالرض من غ00اش غش0000ه الح00اکم فیم00ا فی00ه تنازعن00ا 00ر رحیم ، فالل ظل00وم وعام00ل علی الم00ؤ م00نین بهم غی

والقاضی بحکمه فیما شجر بیننا . لطان وال التماس00ا من فض00ول ا تنافسا فی س00 ه لم یکن ما کان من ک تعلم اءن اللهم ان000اءمن الح فی بالدک وی 000ری المع000الم من دین000ک ونظه000ر اال ص000 الحط000ام ولکن لنرون ا ننک واحکام00ک ف00انکم ان ال تنص00 المظلومون من عبادک ویعمل بفرائضک وس0000ه وعلی00ه بن االل کم وحس00 00ور نبی وتنصفون ا قوی الظلمة علیکم وعملوا فی اطف00اء ن

لنا والیه انبنا والیه المصیر(( توکتوضیح

به طوری که قبال اشاره نمودیم جمالتی از این بخش خطبه نیز با مختصر تفاوت در( . 331خطبه های امیرمؤ منان علیه السالم آمده است )

))فاس00تخففتم بح00ق االئم00ه (( در نس00خه ه00ای موج00ود از وافی و تح00ف العق00ول ))بحقاالئمه (( ضبط شده است که در این صورت منظور ، استخفاف ح00ق ام00یرمؤ منان و امام حسن و امام حسین علیهم السالم می باش00د ، ولی محتم00ل اس00ت ک00ه ))بحق االمه (( باشد و در کتابت تصحیف ش00ده اس00ت و جمل00ه بع00دی ))فاءم00ا ح00ق الضعفاء(( این احتمال را تاءیید می کند . )ام00ام امت - ق00دس س00ره - این جمل00ه را

طبق احتمال دوم ترجمه نموده اند( . 00ه فی عب00اده تکرم00ون (( : (( یع00رف و 00ه ال تکرم00ون و انتم بالل ))ومن یع00رف بالل تکرمون دوم به صیغه مجهول و تکرمون اول به صیغه معلوم یعنی در عین حال ک00ه احترام شما در جامعه به جهت انتس00اب ش00ما ب00ه دین و آیین اس00ت ولی خ00ود ش00ما چنین وظیفه ای را انجام نمی دهید و از کسانی که به خدا شناسی مع0روف هس0تند

تکریم و تجلیل نمی کنید . ))العمی والبکم والزمنی (( : (( جمع اءعمی وابکم وزمن است .

))ال ترحمون وغلبتم به (( : (( صیغه مجهول .

))مجاری االمور واالحکام علی ایدی العلماء بالله االمناء علی حالله و حرام00ه (( : (( مجاری جمع مجری مصدر میمی یا اسم مکان اس00ت یع00نی بای00د مج00اری مختل00ف و گوناگون امور مسلمین و کش00ور اس00المی منتهی ب00ه علم00ا و ح00ل و فص00ل احک00ام و قض00ایا ب00ه دس00تور دانش00مندان الهی ک00ه امین حالل و ح00رام خ00دا هس00تند و ق00وانین

آسمانی را از تغییر و تحریف حفظ می کنند انجام پذیرد . و این جمله یکی از دالیل فراوانی است که بزرگان علما و فقهای شیعه برای اثبات والیت فقیه ذکر نموده اند . ))واالرض لهم ش00اغره (( می گوین00د : ش00غرت االرض ؛ یعنی این سرزمین حامی و نگهبان ندارد . خطیب مصقع : با کسر میم و فتح عین و با سین و صاد ؛ گوینده بلیغ و دارای ص0دای بلن0د ک0ه ام0روز رادیوه0ا و رس0انه ه0ای

گروهی که مورد استفاده دشمنان است از مصادیق بارز آن است . اینک ترجمه جمالت بخش سوم این خطبه شریفه

صیحة معروف00ة تها العصابة عصابة بالعلم مشهورة وبالخیر مذکورة وبالن ))ثم انتم اءی00ؤثرکم من ال عیف وی 00رمکم الض00 ریف ویک وبالله فی انفس الناس مهابة . یهابکم الشفعون فی الح00وائج اذا امتنعت من طالبه00ا 00ده ، تش00 00د لکم عن 00ه وال ی ل لکم علی فض00

وتمشون فی الطریق بهیبة الملوک وکرامة االکابر(( ))عالوه بر آنچه گفتم ، شما ای گروه حاضر ! ای گروهی که ب00ه علم و ع00الم ب00ودن شهرت دارید و از شما ب00ه نیکی ی00اد می ش00ود و ب00ه خ00یرخواهی و ان00درزگویی و ب00ه راهنمایی در جامعه معروف شده اید و به خاطر خدا در دل م00ردم ش00کوه و مه0ابت پیدا کرده اید به طوری ک00ه م00رد مقت00در از ش00ما بیم دارد و ن00اتوان ب00ه تک00ریم ش00ما برمی خیزد و آن کس که هیچ برتری بر او ندارید و نه قدرتی بر او دارید شما را ب00ر خود برتری داده است و نعمتهای خویش را از خود دریغ داشته ب00ه ش00ما ارزانی می دارد هرگاه نیازمندان از رسیدن به نیاز خویش ب0از داش0ته می ش0وند ، ش00ما ش0فیع قرارداده می شوید . و در کوچه و خیابان با مهابت پادشاهان و شکوه بزرگان ق00دم

برمی دارید(( . 00ه وان کنتم 00دکم من القی00ام بحقالل 00رجی عن م00ا نلتم00وه بم00ا ی 00ک ان 00ل ذل ))اءلیس ک

ΙƙҠعتم واءما ی اءکثر حقه تقصرون فاستخففتم بحق اال ئمة ، فاءما حق الضعفاء فض00ذی خلقه00ا وال عش00یرة حقکم بزعمکم فطلبتمفال ماال بذلتموه والنفسا خاطرتمبه00ا لل00ه (( ))آی00ا ب00ر هم00ه این احترام00ات و ق00درتهای معن00وی از این عادیتموها فی ذات الل جهت نایل نگشته اید که به شما امید می رود که به اجرای قانون خ00دا کم00ر ببندی00د گرچه در مورد بیشتر قوانین خدا کوتاه آمده اید ؟ بیشتر حقوق الهی را که به عهده دارید فرو گذاشته اید مثال حق ملت را خوار و فرو گذاشته اید ، حق افراد ن00اتوان و بی قدرت را ضایع کرده اید اما در همان حال به دنبال آنچه حق خویش می پنداری00د

برخاسته اید نه پولی خرج کرده اید و نه جان را در راه آن که آن را آفریده به خطرانداخته اید و نه با قبیله و گروهی به خاطر خدا درافتاده اید(( .

ته ومجاورة رسله واءمانا من عذابه . لقد خشیت علیکم ون علی الله جن ))اءنتم تتمن00ه کم بلغتم من کرامةالل 00ه الن ها المتمنون علی الله اءن تحل بکم نقم00ة من نقمات اءی00ه فی عب00اده تکرم00ون(( 00ه ال تکرم00ون واءنتم بالل لتم به00ا ومن یع00رف بالل منزلة فض00 ))شما آرزو دارید و حق خود می دانید که بهشتش و همنشینی پی00امبرانش و ایم00نی از عذابش را به شما ارزانی دارد ای کسانی که چنین انتظاراتی از خدا دارید من از این بیمناکم که نکبت خشمش بر شما فرود آید ؛ زیرا در سایه عظمت و عزت خدا به منزلتی بلند رسیده اید ولی خدا شناسانی را که ناشر خداشناسی هستند احترام

نمی کنید حال آنکه شما به خاطر خدا در میان بندگانش مورد احترامید(( . ))وقد ترون عهودالله منقوضة فال تفزعون واءنتم لبعض ذمم آبائکم تفزع00ون وذم00ة00ة ال ترحم00ون رسواللله مخفورة محقورة والعمی والبکم والزمنی فی المدائن مهمل وال فی منزلتکم تعملون وال من عمل فیها تعینون . وباال دهان والمصانعة عندالظلمةناهی وانتم عنه غافلون(( ))و ن00یز هی والت تاءمنون کل ذلک مما اءمرکمالله به من الن از آن جهت بر شما بیمناکم که به چشم خ00ود می بینی00د تعه00داتی ک00ه در براب00ر خ00دا شده )یعنی قراردادهای اجتم0اعی ک0ه نظام0ات و مناس00بات جامع0ه اس00المی را می سازد( گسسته و زیر پا نهاده است اما نگران نمی شوید در حالی که به خاطر پاره ای از تعهدات پدرانتان ، نگران و پریشان می ش00وید و این00ک تعه00داتی ک00ه در براب00ر پیامبر انجام گرفته )یعنی مناسبات اسالمی که از طریق بیعت با پیامبر اک00رم تعه00د ش000ده همچ000نین تعه000د اط000اعت و پ000یروی از جانش000ینش علی و اوالدش ک000ه در

))غدیرخم (( در برابر پیامبر انجام گرفته ( مورد بی اعتنایی است . نابینایان ، اللها و زمینگیران ناتوان در همه شهرها بی سرپرست مانده اند و بر آنه00ا ترحم نمی شود . و نه مطابق شاءن و منزلتت00ان ک00ار می کنی00د و ن00ه ب00ه کس00ی ک00ه چنین کاری بکند و در ارتقای شاءن شما بکوشد اعتنا ی00ا کم00ک می کنی00د . ب00ا چ00رب زبانی و چاپلوسی و سازش با ستمکاران ، خود را در برابر قدرت ستمکاران ح00اکم ایمن می گردانید تمام اینها دستورهایی است که خدا به صورت نهی ی00ا هم00دیگر را

نهی کردن و باز داشتن داده و شما از آنها غفلت می ورزید(( . عرون 00وکنتم تش00 ))واءنتم اءعظم الناس مصیبة لما غلبتم علیه من من00ازل العلم00اء ل00ه 00ه اال من00اء علی حال ل 00دی العلم00اء بالل ذلک باءن مج00اری االم00ور واالحک00ام علی اءیقکم عن الح0ق 0ک إال بتف0ر لبتم ذل 0ة وم0ا س0 0ک المنزل لوبون تل وحرامه ف0اءنتم المس0نة الواضحة (( ))مص00یبت ش00ما از مص00ائب هم00ه م00ردم نة بعد البی واختالفکم فی الس سهمگین تر است ؛ زیرا منزلت و مقام علمایی را از شما ب00از گرفت00ه ان00د چ00ون در

حقیقت امور اداری کشور و صدور احکام قضایی و تصویب برنامه های کش00ور بای00د به دست دانشمندان روحانی که امین حقوق الهی و دانای حالل و حرامند اجرا شود . اما اینک مقامتان را از شما باز گرفت00ه و رب00وده ان00د و این ک0ه چ0نین مق00امی را از دست داده اید هیچ علتی ندارد جز این که از دور محور حق )یع00نی ق00انون اس00الم و حکم خدا( پراکنده ای0د و در ب0اره س00نت پس از این ک0ه دالی0ل روش0ن ب0ر حقیقت و

کیفیت آن وجود دارد ، اختالف پیدا کرده اید(( .

00رد 00ه علیکم ت ))ولو صبرتم علی االذی وتحملتم المؤونة فی ذات الله کانت اءمورالل000زلتکم واستس000لمتم نتم الظلم000ة من من در والیکم ترج000ع ولکنکم مک وعنکم تص000هوات(( ))ش00ما اگ00ر بهات ویس00یرون فی الش00 00ون بالش00 00ه فی اءی00دیهم یعمل اءمورالل مردانی بودید که بر شکنجه و ناراحتی شکیبا بودی00د و در راه خ00دا حاض00ر ب00ه تحم00ل ناگواری می شدید مقررات برای تصویب پیش شما آورده می شد و به دست ش00ما صادر می شد و مرجع کارها بودید . اما شما به ستمکاران مجال دادید تا این مق00ام را ازشما بستانند و گذاشتید حکومتی که قانونا مقید به شرع است به دست ایشان بیفتد تا براساس سست حدس و گمان به حکومت پردازن00د و طریق00ه خودک0امگی و

اقناع شهوت را پیشه سازند(( . 00تی هی مف00ارقتکم 00ک ف00رارکم من الم00وت واعج00ابکم بالحی00اة ال لطهم علی ذل ))س00عف علی عفاء فی اءی00دیهم فمن بین مس00تعبد مقه00ور وبین مستض00 لمتم الض00 فاءس0000داء 00اءهوائهم اقت عرون الخ00زی ب بون فی الملک ب00آرائهم ویستش00 معیشته مغلوب یتقل باالشرار وجراءة علی الجبار(( ))مایه تسلط آنان بر حکومت ، ف0رار ش00ما از کش0ته شدن بود و دلبستگی تان به زندگی گریزان دنیا . شما با این روحی00ه و روی00ه ، ت00وده ناتوان را به چنگال این ستمگران گرفتار آوردید تا یکی برده وار س00رکوفته باش00د و دیگ00ری بیچ00اره وار س00رگرم ت00اءمین آب و ن00انش . و حک00ام خودس00رانه در منجالب سلطنت غوطه خورند و با هوس0بازی خ0ویش نن0گ و رس0وایی ب0ه ب0ار آورن0د ، پ0یرو

بدخویان گردند و در برابر خدا گستاخی ورزند(( . 00دیهم فیه00ا 00ره خطیب مص00قع ف00االرض لهم ش00اغرة واءی ))فی کل بلد منهم علی منبطوة ار عنی00د وذی س00 00د المس ، فمن بین جب اس لهم خول ال یدفعون ی مبسوطة والن00دء المعی00د(( ))در ه00ر ش00هر س00خنوری از علی الضعفة شدید ، مط00اع ال یع00رف المب ایشان بر منبر آمده و گماشته است . خاک وطن زیر پایشان پراکنده و دستشان در آن گشاده است . مردم بنده ایشانند و ق00درت دف00اع از خ00ود را ندارن00د . ی00ک ح00اکم دیکتاتور و کینه ورز و بدخواه و حاکم دیگر بیچارگان را می کوبد و به آنها قل00دری و سختگیری می کند و آن دیگر فرمانروایی مسلط است ک00ه ن00ه خ00دا را می شناس00د

ونه روز جزا را(( .

دق ظل00وم وعام00ل علی ))فیا عجبا ومالی الاءعجب واالرض من غاش غشوم ومتص00 المؤ منین بهم غیر رحیم ، فالله الحاکم فیما فیه تنازعنا والقاضی بحکمه فیما شجر بیننا(( ))شگفتا ! و چرا نه شگفتی ! ک00ه جامع00ه در تص00رف م00رد دغلب00از س00تمکاری است و معاویه که ماءمور مالیاتش ستم ورز است و استاندارش نسبت به اهالی و مؤ منان نامهربان و بی رحم . خداست ک00ه درموردآنچ00ه درب00اره اش ب00ه کش00مکش برخاسته ایم حکومت و داوری خواهد نمود و درب00اره آنچ00ه بین م00ا رخ داده ب00ا راءی

خویش حکم قاطع خواهدکرد(( . ا تنافسا فی سلطان وال التماسا من فضول ه لم یکن ما کان من ک تعلم اءن ))اللهم ان000اءمن الح فی بالدک وی 000ری المع000الم من دین000ک ونظه000ر اال ص000 الحط000ام ولکن لنرونا کم ان ال تنص00 ننک واحکام00ک ف00ان ک وس00 المظلومون من عب00ادک ویعم00ل بفرائض00لن00ا کم وحسبناالله وعلی00ه توک وتنصفونا قوی الظلمة علیکم وعملوا فی اطفاء نور نبی والیه انبنا والیه المصیر(( حسین بن علی علیهما السالم در پایان س00خنرانیش چ00نین

گفت : ))خدایا ! بی شک تو می دانی آنچه از ما سرزده )یعنی مبارزه ای که اخیرا ب0ر ض00د دستگاه حاکمه اموی پیش گرفته ایم ( رقابت در ب00ه دس00ت آوردن ق00درت سیاس00ی نب00وده و ن00ه جس00تجوی ث00روت ونعمته00ای زائ00د ، بلک00ه ب00رای این ب00وده ک00ه اص00ول و ارزشهای درخشان دینت را بنماییم و ارائه دهیم و در کشورت اصالحات پدی00د آوریم و بندگان ستمزده ات را ایمن و برخوردار از حقوق مسلمشان گردانیم . و نیز تا به وظایفی که مقرر داشته ای و به سخن و قوانین و احک00امت عم00ل ش00ود . بن00ابراین شما )گروه علمای دین ( اگر م00ا را ی00اری نکنی00د و در گ00رفتن داد م00ا ب00ا م00ا همص00دا نگردید ستمگران در مقابل شما ق00درت بیش00تری پی00دا خواهن00د نم00ود و در خ00اموش کردن مشعل فروزان ))نب0وت (( فع0التر خواهن0د گردی0د خ0دای یگان0ه م0ا را کف0ایت است و بر او تکیه می کنیم و به س00وی او رومی آوریم و سرنوش00ت م00ا دس00ت او و

بازگشت ما به سوی اوست (( . و این بود خطبه حسین بن علی علیهما السالم که در ))منی (( ای00راد فرم00وده و ب00ر حاضران مؤ کدا دستور داده است که در ابالغ آن بر دیگ00ران تالش کنن00د ت00ا ت00دریجا همه مسلمانان از ضربه هایی که بر پیکره اسالم وارد شده آگاه شوند و از ح00وادث

خطرناک آینده که اساس اسالم را مورد تهدید قرار می دهد مطلع گردند .نکات و نتایج در این خطبه شریفه

حس00ین بن علی علیهم0ا الس0الم در این خطب00ه ش00ریفه ج0وانب مختل0ف اجتم0اعی ، مذهبی دوران پس از شهادت امیرمؤ منان و علت تسلط معاویة بن ابی سفیان ب00ر جامع00ه اس00المی و انگ00یزه ب00ه دس00ت گ00رفتن این دش00من دیرین00ه اس00الم سرنوش00ت

مسلمین را مطرح نم00وده ، آنگ00اه ب00ه خط00راتی ک00ه آین00ده اس00الم را تهدی00د می کن00د اشاره نموده و زنگ خطر را ب00ه ح00رکت درآورده ک00ه اگ00ر مس00لمانان قی00ام نکنن00د و سران قوم و آگاهان ملت به خود نیایند و وظیفه خود را انجام ندهند ن00ه تنه00ا چ00راغ پرفروغ رسالت بی فروغ بلکه مشعل فروزان نبوت با دست دشمنان ب00ه خاموش00ی خواهد گرایید ، فرزند امیرمؤ منان بدین گونه صدای مظلومیت قرآن و عترت را به حاضرین ابالغ فرموده که آنان نیز در سطح کشور اسالمی و تا آنجا که امک00ان دارد

به افراد متعهد ابالغ و مسلمانان را از این خطر آگاه سازند . گرچه این خطبه ب00ه ش00رح مفص00لی نیازمن00د اس00ت و هری00ک از جمالت آن توض00یح و

( ام00ا فعال و در این فرص00ت تنه00ا332تب00یین علمی ت00اریخی گس00ترده ای می طلب00د) نکاتی از آن را به صورت نتیجه گیری و در حد برداشت و بینش نویس00نده در اختی00ار

خواننده قرار می دهیم .شرایط زمانی و مکانی

یکی از نکات مهم در این خطب00ه ش00ریفه قب00ل از بی00ان محت00وای آن ، انتخ00اب زم00ان حساس و مکان مناس00ب و دع00وت از شخص00یتهای اس00المی و ش00رکت دادن زن00ان و مردان از نخبگان بنی هاشم مهاجرین و انصار از صحابه و یاران رسول خداست که دویست نفر از حضار مجلس را کس00انی ک00ه افتخ00ار ص00حابگی و درک فیض حض00ور پیامبر صلی الله علی00ه و آل00ه را داش00ته ان00د تش00کیل می داد و بیش از هشتص00د نف00ر

دیگر نیز از فرزندان صحابه )تابعین ( بودند . محل تشکیل مجلس :

))منی (( حساسترین نقط00ه در کن00ار بیت الهی ، در وادی عش00ق اب00راهیم بنیانگ00ذار توحید و قربانگاه اسماعیل ، الگوی فداکاری و از جان گذشتگی آنج00ا ک00ه بای00د هم00ه تعنیات را کنار گذاشت و بجز خدا را به فراموشی سپرد و با تمرین رجم شیاطین و سنگباران نمودن طاغوتها آماده پذیرش ندای حق شد و قربان ش00دن در راه خ00دا و گذشتن از سر و جان را در راه ایمان و اسالم بیازمود و از ))یا ابت افعل ماتؤ مر((ابرین (( را ب00رای ص00بر و ش00کیبایی در درسها آموخت و ))تجدنی انشاءالله من الص00 مقابل فشارها و سختیها و قطعه قطعه شدن در راه نیل به اهداف مقدس ، الگو و

سرمشق قرار داد . زمان :

))ایام تشریق (( و پس از طی یک دوران عب00ادت و ریاض00ت و ارتب00اط ب00ا خداون00د و پس از انجام اعمال ))عمره (( و گذشتن از منزل ))عرف00ات (( و بیتوت00ه نم00ودن در بیابان ))مش00عر(( و انج00ام دادن مراس00م قرب00انی و رس00یدن ب00ه ی00ک دوران روحی و

معنوی برای دریافت پیام حیاتبخش و فرمان بلند ریحانه رسول خدا صلی الله علی00هو آله و سلم .

و اما نکات مربوط به متن خطبه - انحراف از والیت 1

اولین مطل00بی ک00ه حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم در این خطب00ه مط00رح س00اخته انحراف از حق و خارج شدن از مسیر صحیح و اصیل والیت و به فراموشی سپردن وصایای رسول خدا صلی الله علیه و آله در این موض00وع مهم و اساس00ی اس00ت ک00ه

س00ال دوران23رسول خدا صلی الله علیه و آله ز اولین روزهای بعثت و در ط00ول نبوتش موضوع والیت و امامت را مطرح و ب00ا بیان00ات مختل00ف و تعب00یرات گون00اگون امیرمؤ منان علیه السالم را به مردم معرفی نمود و از نمونه های بارز و محس0وس آن داستان ))س00د اب00واب (( ب00ود ک00ه پس از ورود ب00ه مدین00ه و ب00ا ش00روع س00اختمان مسجد و بنای منازل و حجرات در اطراف آن ، حکم قطعی صادر نمود که ))س00دوا

االبواب اال باب علی (( و سپس فرمود : الله امرنی بسد ابوابکم وفتح بابه (( ))من این حکم را ))ما اءنا سددت ابوابکم ولکن از پیش خود صادر نکردم بلکه از س00وی خ00دا م00اءمور ش00دم ت00ا آن را ب00ه ش00ما ابالغ

کنم (( . و این معرفی باز با بیان ))انت ولی کل مؤ من بعدی (( و بیانات دیگر ادام00ه ی00افت تا اینکه در آخرین ماهها و آخرین روزهای زندگی رسول خدا صلی الله علیه و آل00ه و سلم این مساءله مهم و حساس و این موضوع حیاتی با صراحت هرچه بیش00تر و در میان عامه مردم در ))غدیرخم (( و در میان مسجد و در باالی منبر مطرح گردید ت00ا دیگر برای کسی جای شک و تردید و راهی برای تاءویل و تفسیر باقی نماند ک00ه در این معرفیها حضار مجلس ))منی (( خود شاهد و ناظر بودن00د و ی00ا از ص00حابه م00ورد اعتماد و از شاهدان عینی شنیده بودند و لذا پاسخ آن00ان ب00ه حس00ین بن علی پس از

بیان هریک از این معرفیها این بود که : ))اللهم نعم (( . ولی هرچه بود و به ه00ر دلیلی ب00ود این انح00راف ب00ه وج00ود آم00د و ب00ا گذش00ت زم00ان شدیدتر شد ؛ زیرا اگر خشت اول این بنای کج با نفی وصیت و با استناد به اجماع و تصمیم صحابه گذاشته شد دقیقا خشت دوم آن و به فاصله تقریبا دو سال با اتکا به وصیت و با نفی اجماع و سلب هر نوع اظهار نظر از صاحب نظ00ران و ب00دون توج00ه

به راءی اهل حل و عقد و خبرگان استحکام بخشید ! و پس از ده سال برای انتخاب خلیفه سوم راه سومی که مخالف ب00ا دو روش قبلی بود به نام ))شورا(( به کار گرفته شد . اگر این انحراف از مس00یر ص00حیح و تن00اقض

سه ضلعی و تضاد سه قطبی در کیفیت انتخاب خلیفه از نظر یک ع00ده مس00اءله ای مربوط به تاریخ گذشته و عملی انجام شده تلقی می شود اما نبای0د فرام0وش ک0رد که نتایج تلخ و ابعاد زیانبار آن که با گذشت زم00ان ب00ه وج00ود آم00د آن چن00ان وس00یع و گسترده است که برای هیچ تحلی00ل گ00ر اجتم00اعی قاب00ل ارزی00ابی و ب00رای هیچ ت00اریخ

نویس محقق و جامعه شناس تیزبین قابل ذکر و بیان نیست . حوادث دوران امیرمؤ منان )ع ( در گفتار آن حضرت

گوش00ه ای از این درد اجتم00اعی م00ذهبی را می ت00وان در گفت00ار ام00یرمؤ من00ان علی00ه السالم که خطبه حسین بن علی علیهما السالم توضیح و ش00رح آن اس00ت مش00اهده نمود که پس از بیان کیفیت انتخاب دور اول و دوم و اشاره به موقعیت خ00ویش ب00ه حوادث و اش00تباهات و خطاه00ا و گرفتاریه00ایی ک00ه در دوران خلیف00ه دوم و س00وم ب00ه وجود آمد و مسلمانان را مجبور به روی آوردن به آن حضرت نم00ود و کارش00کنیهایی که از سوی عده ای از مسلمانان در اثر هوی و هوس و دنیاپرستی و مقام دوس00تی

به وجود آمد چنین می گوید : ))به خدا سوگند ! مردم در )دوران خلیف00ه دوم ( در ن00اراحتی و رنج عجی00بی گرفت00ار آمده بودند و من در این مدت طوالنی ، با محنت و عذاب ، چ00اره ای ج00ز ش00کیبایی نداشتم . سرانجام روزگار او )عمر( هم سپری شد و آن )خالفت ( را در گروهی ب0ه شورا گذاشت و به پندارش ، مرا نیز از آنه00ا محس00وب داش00ت پن00اه ب00ه خ00دا از این شورا ! )راستی ( کدام زمان بود که مرا با نخستین فرد آنان )ابوبکر( مقایسه کنن00د که اکنون کار من به جایی رسد که مرا همسنگ اینان )اعضای شورا( ق00رار دهن00د ؟ لکن باز هم کوتاه آمدم و با آنان هماهنگی ورزی00دم )و طب00ق مص00الح مس00لمین ( در شورای آنها حضور یافتم بعضی از آنان به خ00اطر کین00ه ش00ان از من روی برتافتن00د و دیگ00ری خویش00اوندی را )ب00ر حقیقت ( مق00دم داش00ت ، اع00راض آن یکی هم جه00اتی

داشت که ذکر آن خوشایند نیست . باال خره سومی به پا خاست ، او همانند شتر پرخور و شکم برآمده همی ج00ز جم00ع آوری و خوردن بیت المال نداشت بس00تگان پ00درش ب00ه همک00اریش برخاس00تند ، آنه00ا همچون شتران گرسنه ای که بهاران به علفزار بیفتن00د و ب00ا ول00ع عجی00بی گیاه00ان را ببلعند ، برای خوردن اموال خدا دست از آستین برآوردند ، اما عاقبت بافت00ه ه00ایش )برای اس00تحکام خالفت ( پنب00ه ش00د و ک00ردار ناشایس00تش ک00ارش را تب00اه س00اخت و س00رانجام ش00کم خ00وارگی و ث00روت ان00دوزی ، ب00رای اب00د ن00ابودش س00اخت ، ازدح00ام ف00راوانی ک00ه همچ00ون یاله00ای کفت00ار ب00ود م00را ب00ه قب00ول خالفت واداش00ت ، آن00ان از هرطرف مرا احاطه کردند ، چیزی نمانده بود که دو نور چشمم ، دو یادگار پیغمبر ، حسن و حسین زیرپا له شوند ، آن چنان جمعیت به پهلوهایم فشار آورد ک00ه س00خت

مرا به رنج انداخت و ردایم از دو جانب پاره شد ! مردم همانند گوس00فندانی )گ00رگ زده که دور تا دور چوپان جمع شوند( مرا در میان گرفتند . ام00ا هنگ00امی ک00ه ب00ه پ00ا خاستم و زمام خالفت را به دست گرفتم ، جمعی پیمان خود را شکستند ، گ00روهی )به بهانه های واهی ( س00ر از اط00اعتم ب00از زدن00د و از دین ب00یرون رفتن00د و دس00ته ای دیگر برای ریاست و مقام از اط00اعت ح00ق س00رپیچیدند ، )و جن00گ ص00فین را ب00ه راه انداختن00د( گوی00ا نش00نیده بودن00د ک00ه خداون00د می فرمای00د : س00رزمین آخ00رت را ب00رای کسانی برگزیده ایم که خواه00ان فس00اد در روی زمین و سرکش00ی نباش00ند . ع00اقبت نیک ، از آن پرهیزکاران است . چرا خوب شنیده بودند و خوب آن را حفظ داشتند ،ولی زرق و برق دنیا چشمشان را خیره ک0رده و ج0واهراتش آنه0ا را فریفت00ه ب0ود(()

333 . ) و به طوری که در جمالت آخر درد دل آن حضرت ، مالحظه می کنی00د آنگ00اه ک00ه ب00ه خالفت رسید و آن کانون عدل و محور صحیح قوانین اسالمی در راءس ام00ور ق00رار

گرفت و برنامه خود را اعالن نمود که : عة 00ه ف00إ ن فی الع00دل س00 ))والله لو وجدته قد تزوج به النساء وملک به اال ماء لرددت

( . ((334ومن ضاق علیه العدل فالجور به اضیق(() در اثر انحراف یک ربع قرن و فراموش شدن روش زن00دگی رس00ول خ00دا و گ00رایش جامعه به قانون شکنی و حق کشی ، به جرم اجرای قانون حق و عدالت به مبارزه با آن امام بزرگوار برخاستند و جنگ داخلی به راه انداختند و اگر مستقیما در جن00گ شرکت ننمودند با سکوت خود به تقویت دشمن پرداختند و نیروی آن حضرت را که بایستی در گسترش عدل و داد و پیاده کردن اه0داف ق0رآن و مقاص0د نب0وی ص0رف شود به دفاع از اصل اسالم و در جهت حفظ حوزه مسلمین منعطف س00اختند و این جنگهای داخلی و تنازع00ات درونی ب00ه ج00ایی منج00ر گردی00د و جبه00ه ح00ق را آن چن00ان تض00عیف و آن حض00رت را آن چن00ان خس00ته و آزرده س00اخت ک00ه ب00ه س00احت ق00دس خداوندی ملتجی گردید و این چنین درخواس00ت نم00ود : ))باراله00ا ! )از بس نص00یحت کردم که ( آنها را خسته و ناراحت ساختم و آنها نیز مرا خس00ته کردن00د . من آنه00ا را ملول و آنها مرا ملول ساختند پس به جای آنان افرادی به0تر ب00ه من م00رحمت کن و

به جای من بدتر از من بر آنها مسلط نما(( . آنگاه فرمود : ))سوگند به خدا ! گمان می کنم که طرفداران معاویه بزودی بر شما مسلط خواهند شد ؛ زیرا آنان در یاری از باطلش00ان متحدن00د و ش00ما در راه حقت00ان متفرق ، شما به نافرمانی از پیشوای خود در مسیر حق برخاس00ته ای00د ولی آنه00ا در باطل خود از پیشوای خ0ویش اط00اعت می کنن00د . آن00ان نس00بت ب00ه ره0بر خ00ود ادای

امانت می کنند و شما خیانت ، آنها در شهرهای خود به اصالح مش00غولند و ش00ما ب00ه( . 335فساد ! (()

و در عین حال این موضوع را هم پیش بینی نمود : با این شرایطی که پیش آمده و شما از ایفای وظیفه خود در مقابل امام و پیشوایتان سرپیچی و س00هل انگ00اری می کنید و دشمن در مکر و خدعه اش هرروز قدمهای مؤ ثرتری برمی دارد ، ب00ه زودی معاویه و یارانش به پیروزی خواهند رسید و ب00ر ش00ما مس00لط خواهن00د گردی00د و ی00ک آینده تاریک و سرنوشت شوم در انتظار شماس00ت : ))ام00ا انکم س00تلقون بع00دی ذال

ة(() ( . ((336شامال وسیفا قاطعا واثرة یتخذها الظالمون فیکم سن و باال خره دعای آن حضرت ))فاءبدلنی خیرا منهم (( به اجابت رسید و همنشینی او با مردمی که از آنان آزرده خاطر بود به همنشینی رسول خدا صلی الله علیه و آل00ه و انبیا و اولیا در جوار قرب خداوندی مبدل گردید و با شکافته شدن ف00رق ن00ازنینش از پیروزی نهایی استقبال نمود و به سوی لق0ای خ0دای کعب00ه ش00تافت ک0ه : ))ف0زت

( . ((337ورب الکعبه (()عملکرد امام مجتبی )ع (

پس از امیرمؤ منان ، فرزندش حسن مجتبی و ریحانه رسول خدا مصمم گردید راه آن حضرت را در جنگ با معاویه و ریشه کن ساختن جرثومه فساد بنی امیه ادامه و مبارزه با کفر گذشته و نفاق حاضر را در راءس وظ00ایف ام00امت و ره00بری خ00ویش قرار دهد ؛ زیرا او نیز امام به حق و ))سید شباب اهل جنت (( ب00ود و راه او هم00ان

راه علی علیه السالم و برنامه اش برنامه او بود . و بر همین اساس فرمان جنگ ب00ا معاوی00ه را ص00ادر ک00رد و لش00کر کوف00ه را بس00یج و خودش به عنوان فرمانده کل قوا به سوی جبهه حرکت نمود و پس از آغاز جنگ در میان دو لشکر از طرفی وجود افراد پیم00ان ش00کن در می00ان لش00کر آن حض00رت ک00ه امیرمؤ منان علیه السالم راحت طلبی آنان را همواره مورد نکوهش قرار می داد و از روح پیمان شکنی و عدم احساس مسؤ ولیت که بر آنان حاکم بود به درگاه خ00دا ش00کوه می نم00ود و از ط00رف دیگ00ر وج00ود مک00ر ش00دید و نیرنگه00ای مختل00ف پس00ر ابوسفیان ، حسن بن علی علیهما السالم را بر آن واداشت که برخالف میل ب00اطنی و ع0دم رض00ای درونی ، آتش بس0ی را قب00ول کن00د و قطعنام00ه ای را بپ00ذیرد ک00ه می

دانست معاویه مکار و فرزند هند جگرخوار بر مواد آن عمل نخواهد نمود . حسن بن علی علیهما السالم علت این حادثه جانکاه تاریخی و انگ00یزه این انعط00اف و نرمش ظاهری را با بیان00ات مختل00ف اب00راز داش00ته و رنج درونی خ00ود را ب00ا م00ردم

زمان خویش در میان گذاشته است .

او در ضمن یک سخنرانی که معاویه نیز در آن شرکت داشت چنین فرمود : ))مردم ! معاویه چنین وانمود می کن00د ک00ه من ب00ا پ00ذیرش قطعنام00ه او را ب00ه مق00ام خالفت س00زاوار دی00دم ولی او دروغ می گوی00د ؛ زی00را طب00ق مض00مون کت00اب خ00دا و س00نت پیامبرش رهبریت مردم با خاندان ماست )و چگونه ممکن است من برخالف کت00اب و سنت عمل کنم ( و به خدا سوگند ! اگر مردم در بیعت خود با ما وف00ادار بودن00د و از فرمان ما اطاعت و ما را یاری می کردند خداون00د برک00ات آس00مان و زمین را ب00ر آن00ان ارزانی می داش00ت )آنگ00اه خط00اب ب00ه معاوی00ه فرم00ود : ( و ش00ما دیگ00ر نمی توانستید طمعی در سیطره و حکومت بر مسلمین داشته باشید . معاویه ! مگ0ر ن00ه00ه علی00ه و آل00ه فرم00وده ه00ر مل00تی ک00ه والیت و این است ک00ه رس00ول خ00دا ص00لی الل سرپرستی خویش را با وجود افراد آگاه در اختیار ناآگاهان قرار بدهد سرنوش00ت آن

ملت به تباهی کشیده و به آیین گوساله پرستی روی خواهند آورد(( . سپس فرم00ود : ))آری چ00ون ب00نی اس00رائیل ب00ا اینک00ه می دانس00تند ه00ارون خلیف00ه و جانشین موسی علیه السالم است او را ت00رک نمودن00د و ب00ه پرس00تش گوس00اله روی آوردند و در میان مسلمانان نیز چنین انحرافی به وجود آمد و با توصیه رس00ول خ00دا نسبت به علی علیه السالم که : ))انت منی بمنزلة هارون من موسی (( او را ت00رک

نموده و به عواقب ناگوار آن مبتال شدند(( . 00ه علی00ه و آل00ه امام مجتبی سپس خطاب به معاویه فرمود : ))رسول خ00دا ص00لی الل آنگاه که مردم را به سوی خدا و یکتاپرستی دعوت می نمود به غار پناه ب00رد و اگ00ر یار و یاوری داشت از میان مردم فرار نمی کرد . معاویه ! اگ00ر من ن00یز ی00ار و ی00اور

داشتم پیمان آتش بس با تو را نمی پذیرفتم (( . سپس خطاب به م00ردم فرم0ود : ))خداون0د ع0ذر ))ه0ارون (( را پ00ذیرفت آنگ00اه ک0ه قومش او را تنها گذاشتند و نقشه قتل او را کشیدند و خداوند عذر پیامبررا پذیرفت آنگاه که برای خود یار و یاوری ندید واز میان قومش دوری گزید و عذر من و پ00درم علی نیز در پیشگاه خدا پذیرفته است ؛ زیرا چون ی0ار و ی0اوری و اع0وان و انص0اری پیدا نکردیم با دیگران مماشات نمودیم و اینها سنن تاریخ و جریانات مشابهی اس00ت

که یکی پس از دیگری واقع می گردد(( . امام مجتبی در پایان سخنانش فرمود : ))مردم ! اگر شما در میان مشرق و مغرب

( . 338بگردید بجز من و برادرم فرزندی برای رسول خدا نخواهید یافت (()و باز در پاسخ سؤ ال یکی از آشنایانش در مورد صلح با معاویه چنین فرمود :

))به خدا سوگند ! من این صلح و قطعنامه را نپذیرفتم مگ00ر آنگ00اه ک00ه دی00دم ی00ار و یاور ندارم و اگر در این راه نیرویی داشتم شب و روز به جنگ با معاوی00ه ادام00ه می

مت اال مر الی00ه اال انی لم دادم تا آنچه خدا می خواهد تحقق پذیرد : ))والله ، ما سل00ه (() 00ه بی00نی وبین ی یحکمالل 00ه لیلی ونه00اری حت اجد انصارا ولو وج00دت انص00ارا لقاتلت

339)))خالصه

اگر امیرمؤ منان علیه السالم نتوانست به اهداف عالیه خود نایل گردد و اگر حس00ن بن علی علیهما السالم صلح و سازش با معاویه را پذیرفت و اگ00ر معاوی00ه توانس00ت بر مسلمین مسلط گردیده و آنان را به سوی ذلت و بدبختی سوق دهد و از اس00الم و قرآن دور سازد و سرنوش00ت ملت اس00المی را پس از خ00ود ب00ه عنص00ر خطرن00اکتر دیگری به نام یزید بسپارد ، باید یکی از عوامل مهم این حوادث را عدم اط00اعت از مقام والیت و بی ت0وجهی گ0روهی از مس0لمانان سرش0ناس ب0ه وظ00ایف خ0ویش در مقابل رهبری صحیح اسالم دانست که نه تنه00ا حاض00ر نش00دند از فرم00ان والیت ام00ر پیروی و در چهارچوبه اوامر رهبری معنوی حرکت نمایند بلکه ب00ه ای00راد و اش00کال و اعتراضات نابجا و چون و چراهایی که چنین عواقب و ضایعات غ00یر قاب00ل ج00بران را

در پی داشت پرداختند . - اهمیت امر به معروف و نهی از منکر2

حسین بن علی علیهما السالم در بخش دوم از این کلمه نورانی و خطبه ج00اودانی ، مهاجرین و انصار را به طور خصوص و همه مس0لمانان را در ط00ول ت0اریخ ب0ه ط0ور عموم مورد خطاب قرار داده و مسامحه و سهل انگ00اری آن0ان را در انج00ام ام0ر ب0ه معروف و نهی از منکر که اساس نظام اجتماعی اسالم بر آن استوار اس00ت مالمت و نکوهش نموده است و یکی از عل00ل ب00ه وج00ود آم00دن ظلمه00ای اجتم00اعی مس00لط شدن ظالم00ان و س00تمگران ب00ر سرنوش00ت مس00لمین را - ک00ه در بخش س00وم از آن

سخن رانده است - کوتاهی در این وظیفه خطیر معرفی نموده است .مهمترین بعد در امر به معروف و نهی از منکر

ولی آنچه که در این قسمت از سخن امام علیه الس00الم قاب00ل توج00ه و ح00ائز اهمیت است بیان ابعاد وسیع و مفهوم گسترده امر به معروف و نهی از منکر و اش00اره ب00ه مهمترین بعد و جنبه عملی در این مساءله اساسی و حیاتی است ؛ زیرا ام00ام علی00ه السالم با استناد به دو آیه از قرآن مجید می فرماید : اگر امر به مع00روف و نهی از منکر در جامعه بر قرار شود همه واجبات از کوچک و بزرگ عملی و همه مش00کالت حل خواهد گردید ، آنگاه به عنوان نمونه و مصداق ، پنج مورد از این ام00ور را ب00دین

صورت بیان می کند :

- )) وذلک اءن اال مر بالمعروف والنهی عن المنکر دعاء الی االسالم ؛ (( ام00ر ب00ه1معروف و نهی از منکر دعوت به اسالم )و جهاد عقیدتی فکری ( است (( .

- )) مع رد المظالم ؛ (( و بازگرداندن حقوق ستمدیدگان بر آنان است (( . 2 - )) ومخالفة الظالم ؛ (( مبارزه با ستمگران است (( . 3 - )) وقسمة الفی ء والغنائم ؛ (( توزیع عادالن00ه ثروته00ای عم00ومی و غن00ایم جنگی4

است (( . - )) واخذ الصدقات من مواضعها ووضعها فی حقه00ا ؛ (( و جم00ع آوری ص00دقات و5

هم00ه مالیاته00ا از م00وارد ص00حیح و ص00رف ک00ردن آنه00ا در م00وارد ص00حیح و ش00رعیآنهاست (( .

و پر واضح است که انجام دادن امر به معروف و نهی از منکر در این س0طح وس0یع مبارزه با ستمگران و گرفتن حقوق و ریشه کن ساختن جور و فساد و اقام00ه ع00دل و داد در جامعه نمی تواند به صورت فردی و یا ب00ا ام00ر ب00ه مع00روف ق00ولی و ب00دون

تشکیل حکومت اسالمی و ایجاد نیروی اجرایی امکان پذیر باشد . و این بیان حسین بن علی علیهما السالم پاسخ روشنی است بر کسانی که این امر مهم و زیربنایی را در ابعاد کوچک و در جهت فردی و در جنبه ق0ولی و ن0ه عملی آن می دانند . و دلیل دیگری است ب00ر وج00وب تش00کیل حک00ومت اس00المی و ب00ر اج00رای عملی امر به معروف و نهی از منکر در جامعه . و ب00ه همین دلی00ل و دالی00ل ف00راوان دیگر است که گروهی از فقهای بزرگ شیعه جهاد را با تمام اهمیت و عظمتش و با تمام ابعاد و احکامش ، بخشی از امر به معروف و نهی از منکر می دانن00د و گوش00ه ای از این دو وظیف00ه مهم اس00المی ب00ه حس00اب می آورن00د و جمل00ه : ))اش00هد ان00ک قداقمت الصالة وآتیت الزکاة وامرت بالمعروف ونهیت عن المنکر(( ک00ه در زی00ارت حضرت سیدالشهداء علیه السالم به کار رفته گواه این حقیقت است و این معن00ا را تفهیم می کند که قیام و جهاد آن حضرت در مقابل حک00ومت یزی00د ب00ه جهت اج00رای فرایض الهی و اقامه نماز و زکات و برای انج00ام وظیف00ه ام00ر ب00ه مع0روف و نهی از

منکر بوده است .خالصه

امر به مع00روف و نهی از منک00ر ب00ه مفه00وم وس00یع و معن00ای ص00حیح و دقی00ق آن ک00ه عبارت از بسط عدل و داد و ریشه کن ساختن ظلم و فساد اس00ت مس00تلزم وج00ود حکومت اسالمی است و اگر امر به معروف و نهی از منکر ب00ه این معن00ا در جامع00ه اجرا نگردد و حکومتی بر پایه اسالم به وجود نیاید طبیعی اس00ت ج00ای آن را اش00رار

خواهند گرفت و ستمگران بر جامعه تسلط خواهند یافت همینگونه که امیرمؤ منان علیه السالم در آخرین وصیتش فرمود : ))وال ت00ترکوا اال م00ر ب00المعروف والنهی عن

( . ((340المنکر فیولی علیکم اشرارکم فتدعون فال یستجاب لکم (() ))امر به معروف و نهی از منکر را ترک نکنید که اشرار بر شما مس00لط می ش00وند

سپس هرچه دعا کنید مستجاب نمی گردد(( . - خودباختگان تاریخ3

بخشهای سه گانه این خطبه شریف در عین اینکه درسهایی است از فلسفه تاریخ و نکاتی است از جامعه شناسی که علل تح00ول اجتم00اعی مس00لمانان را در ط00ول نیم قرن و انگیزه تس00لط ظالم00ان و س00تمگران را آن هم در اوای00ل ش00کوفایی اس00الم و علت خ00ارج ش00دن اه00ل بیت از ص00حنه و ب00ه دس00ت گ00رفتن معاوی00ة بن ابی س00فیان سرنوشت مسلمین را از سه بعد مختلف مورد بررسی ق00رار داده و در حقیقت آی00ه شریفه : )) )ان الله الیغیر ما بقوم حتی یغیروا ما باءنفسهم ((( را به صورتی زیبا و دلنشین و با ارائه شاهد و مصداق عینی تفسیر نموده اس00ت و در عین ح00ال بی00انگر درد درونی و رنج خ00اطر عمی00ق حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم اس00ت و هش00داری

است برای مسلمانان عموما و برای علما و روحانیون خصوصا در طول تاریخ . حسین بن علی علیهما السالم در بخش سوم از این خطبه گ00روهی از مس00لمانان و صحابه و یاران رسول خدا صلی الله علیه و آله و فرزندان آنها را ک00ه در آن مجلس تاریخی و مهم حض00ور داش00تند م00ورد خط00اب ق00رار داده ؛ اف00رادی ک00ه سرشناس00ان جامعه و دارای شخصیت مذهبی اجتماعی بودند و می توانستند نقش00ی ایف00ا کنن00د و جامعه را به حرکت درآورند ، آنانکه قول و عم00ل و گفت00ار و کردارش00ان و ح00رکت و سکونشان برای آحاد ملت ، الگو و سرمش00ق ب00ود و بایس00تی م00وقعیت و شخص00یت خود را بشناسند و ارزش واقعی خود را دریابند و در فک00ر س00عادت جامع00ه و نج00ات مظلومین باشند ولی در اثر رف00اه طل00بی و ف00رار از س00ختیها و مرارته00ا و در مقاب00ل عشق به زندگی و لذایذ مادی و گاهی در اثر تحجر و قشری بودن ، خود را باخت00ه و برای نیل به اهداف کودکانه و در ))خل00ود الی االرض (( وظیف00ه ، خط00یر خ00ود را در بوته فراموشی قرار داده اوامر و ن00واهی خ00دا را ب00ه گون00ه ای ک00ه خواس00ته آن00ان را

تاءمین می کند تفسیر و تاءویل نمودند و کژ راهه به حرکت خود ادامه دادند . افرادی که به این اعتبار که طرفدار حق و پاس00دار فض00یلتند از ش00کوه و عظمت در جامعه برخ00وردار و در دل اقوی00ا و ض00عفا دارای مه00ابت و در نظ00ر هم00ه طبق00ات از احترام بخصوصی برخوردار بودند اما نه تنها آن انتظارات و توقعات جامعه اسالمی تحقق نپذیرفت و از دین و قرآن پاسداری ننمودند و دراین راه متحم00ل ض00رر م00الی نگشته و حاضر ب00ه پ00ذیرش مح00رومیت و ش00کنجه و زن00دان نگردیدن00د و ب00ا اق00وام و

آشنایانشان که همه مقدسات رامسخره و اس00تهزا می کردن00د ب00ه ن00زاع و مخاص00مه برنخاس00تند و ب00ه حامی00ان دین و ش00کنجه ش00دگان در راه اس00الم و تبعی00دیان در راه قرآن ، ارجی ننهادند و برای شکسته شدن حریم اسالم و قرآن فریاد ننمودند بلک00ه عمال با دشمنان اسالم مداهن00ه و راه س00ازش پیش گرفتن00د و در نتیج00ه راه را ب00رای

تسلط ظالمان و تضییع حقوق ستمدیدگان هموار ساختند . ولی اگر متوج00ه بودن00د درمی یافتن00د ک00ه ب00ا این روش ، مقدم00ه بزرگ00ترین مص00یبت خویش را فراهم آورده و اساس بدبختی و ذلت خود را پی ریزی نم00وده ان00د ؛ زی00را اگر آنان از دور حق پراکنده نمی شدند و در خط والیت و فرمان نبوت اختالف نمی کردند و در راه خدا به زحمت و مشقت و حرمان م00وقت را تحم00ل می کردن00د و از مرگ در راه حق فرار نمی کردند و ش00یفته زن00دگی چن00د روزه نمی ش00دند ، ق00درت اسالم و نیروی اجرایی احکام در دست آنان قرار می گرفت و حدود احکام الهی ب00ا دست آنان اجرا می گردید ، مظلومان و ستمدیدگان به وسیله آنان نج00ات پی00دا می کردند و محرومان جامعه به نوا می رسیدند و ظالمان وزورگویان درهم کوبیده می شدند . ولی اینک سستی آن00ان ص00حنه را ع00وض ک00رده ، گسس00تن آن00ان از اس00الم ، آنهارا ضعیف و ذلیل نموده و قدرت اجرایی را در دست دشمنان قرار داده ، به ه00ر نحوی که دلخواهشان است با مظلوم00ان رفت00ار می کنن00د و ب00ه ه00ر س00ویی ک00ه روح شقاوتگرشان اقتضا می کند جامعه را سوق و فرامین خدا را م0ورد تحق0یر و س0نت رسول صلی الله علیه و آله را مورد اهانت قرار می دهند . نابینای00ان و زمینگ00یران ، فقرا و محرومان به کمترین حقوق انسانیت خود دسترسی ندارند در هر گوش00ه ای فرد مس00تبدی ح00اکم و در ه00ر ناحی00ه ای ش00خص خودخ00واهی فرمانرواس00ت . ب00رای کوبیدن اسالم و درهم شکستن شوکت مسلمین از تمام وسایل تبلیغی که در اختیار دارند بهره می گیرند و حقایق آیین را تحریف و قوانین اس00الم را وارون00ه ، ح00دود را

تجاوز به حقوق ، قصاص را جنایت وتعزیرات را قساوت معرفی می کنند و . . . و این بود سخن حسین بن علی علیهما السالم و درد دل ریحان0ه رس00ول خ0دا ص0لی الله علیه و آله و شفقه فرزند امیرمؤ منان علیه السالم و جگر گوشه فاطمه زه00را علیهاالسالم نه سخن حسین بن علی بلکه این سخن ، س00خن هم00ه انبی00ا و س00خن و درد دل همه ائمه و اولیای خداست ؛ سخن حضرت ابراهیم و سخن حضرت موسی ، سخن حضرت مسیح و سخن خاتم پیامبران است . س00خن ام0یرمؤ من00ان و س00خن

امام مجتبی و سخن بقیه امامان و پیشوایان معصوم است .پاسخ عملی بر این خطبه

همانگونه که این خطبه و این سخن ، سخن انبیا واولیا و س00خن ائم00ه ه00دی اس00ت ، پاسخ عملی بر این سخن نیز در مرحل00ه نخس00ت از س00وی انبی00ا و ائم00ه ه00دی ب00وده

است و لبیک گویان بر این ن00دای حی00اتبخش در ط00ول ت00اریخ ، پی00امبران و پیش00وایانبوده اند .

آری آن00ان هم من00ادی بودن00د و هم لبی00ک گ00و ، هم مخ00اطب و گوین00ده بودن00د و هم مخاطب و شنونده ، هم نهیب زدند و هم ح00رکت نمودن00د ، هم دع00وت کردن00د و هم اجابت نمودند و تا آن جا در راه اجابت به این دعوت خویش استقامت ورزیدن00د ک00ه رفتن در میان آتش را با آغوش باز پذیرا گردیدند ولی باال خره به نمرودیان متمرد ، فائق آمدند و اساس توحید را بنا نهادند و تا آن جا در هدف خود پای00داری نمودن00د ت00ا دشمن را به میان امواج دریا فرستادند و ملتی را از بردگی و ذلت نجات دادند و ت00ا آن جا در پیمان خود وفادار ماندند تا س00ر بری0ده آن0ان در می00ان طش0ت و در مقاب00ل

دشمن شعار پیروزی خون بر شمیشر را سرداد . و باال خره این افتخار بزرگ نصیب جهان شیعه گردید ک00ه ائم00ه و پیشوایانش00ان )در راه تعالی دین اسالم و در راه پیاده کردن قرآن کریم که تشکیل حکومت عدل یکی از ابعاد آن است در حبس و تبعید به سر برده و عاقبت در راه براندازی حکومته0ای

( و تا آنجا ک00ه ش00رایط و امکان00ات341جائرانه و طاغوتیان زمان خود شهید شدند() ایجاب می نمود قیام مسلحانه کرده و با شمشیر به جنگ و مصاف دشمن ش00تافتند که جنگ مسلحانه و قیام خونین امیرمؤ منان علیه السالم در مقابل دشمنان اس00الم در سه جن00گ ب00زرگ و قی00ام خ00ونین و فرزن00دش ام00ام مجت00بی و حس00ین بن علی در مقابل طاغوتهای دوران خویش معاویة بن ابی سفیان و فرزن00دش یزی00د از برگه00ای

زرین تاریخ اسالم و تاریخ بشریت است .پاسخ حسین بن علی )ع ( و پیروانش

گرچه مضمون این خطبه شریفه برای مستمعین و حاض00ران مجلس ، قی00ام حس00ین بن علی علیهما السالم را در آینده ترس00یم می کن00د و از ام00ر ب00ه مع0روف عملی آن حضرت در آینده خبر می دهد و شنوندگان را برای آم00ادگی و همک00اری ب00ا این قی00ام دع00وت می نمای00د ، ولی در آخ00ر این خطب00ه این حقیقت ب00ا ص00راحت کام00ل مط00رح

گردیده و بر این حرکت پرشور و تاریخی تصریح شده است : ))اللهم ان00ک تعلم ان00ه لم یکن م00ا ک00ان من00ا منافس00ة فی س00لطان . . . ف00انکم ان ال تنصرونا وتنصفونا قوی الظلمه علیکم وعملوا فی اطفاء نور ن00بیکم (( ))خ00دایا ! بی شک تو می دانی آنچه از ما سرزده )مبارزه ای که بر ضد بنی امیه آغاز کرده ایم ( رقابت در به دست آوردن قدرت سیاسی نب00وده و ن00ه جس00تجوی ث00روت و نعمته00ای زاید بلکه برای این است که اصول و ارزشهای درخشان آیین تو را ارائ00ه دهیم و در کشور اسالمی ، اصالحات پدید آوریم . . . بنابراین شما گروه علمای دین اگر م00ا را یاری نکنید و در گرفتن داد ، با ما همصدا نگردید س00تمگران در مقاب00ل ش00ما ق00درت

بیشتری پیدا خواهند نمود و در خ00اموش ک00ردن مش00عل ف00روزان ))نب00وت (( فع00الترخواهند گردید(( .

این هدفی که حسین بن علی علیهما السالم در این خطبه بیان نم00وده اس00ت هم00ان است که سه سال پس از آن و به هنگام حرکت از مدینه در وص00یتنامه ت00اریخی اش

( . 342اشاره فرموده است ) ))وانی لم اخرج اشرا وال بطرا وال مفسدا وال ظالم00ا وانم00ا خ00رجت لطلب االص00الح فی امة جدی صلی الله علیه و آله رید ان آمر ب00المعروف وانهی عن المنک00ر . . . (( ))و من نه از روی خودخواهی و یا برای خوشگذرانی و نه برای فساد و ستمگری از مدینه خارج می گردم بلکه هدف من از این سفر امر به مع00روف و نهی از منک00ر و

اصالح امور امت است (( . و پیروان ائمه علیهما السالم از علما و روحانیون نیز در طول تاریخ در این راه قدم برداشتند و در راه احیای اسالم و قرآن ن0ه ش00هید اول و ش00هید ث0انی و ش00هید ث0الث

( را تشکیل دادن00د ه00زاران ش00هید ک00ه343بلکه صفی عظیم از ))شهداءالفضیلة (()00یین (( ب00ا نام آنان زینت بخش تاریخ است و شهدای گمنامی که بای00د در کت00اب ))عل

نام آنان آشنا گردید و باید خاضعانه در پیشگاهشان چنین گفت : ))سالم بر حماسه سازان همیشه جاوید روحاینت که رساله علمیه و عملی00ه خ00ود را به دم شهادت و مرکب خون نوشته اند و بر منبر هدایت و وع00ظ و خطاب00ه ن00اس از شمع حیاتشان گوهر شب چراغ ساخته ان00د . افتخ00ار و آف00رین ب00ر ش00هدای ح00وزه و روح00انیت ک00ه در هنگ00ام ن00برد ، رش00ته تعلق00ات درس و بحث و مدرس00ه را بریدن00د و عقال تمنیات دنیا را از پای حقیقت علم برگرفتند و سبکباالن به میهم00انی عرش00یان رفتند و در جمع ملکوتیان شعر حضور سرودند . سالم ب00ر آنانک00ه ت00ا کش00ف حقیقت تفقه به پیش تاختند و برای قوم و ملت خود منذران صادقی شدند که بندبند ح00دیث صداقتشان را قطرات خون و قطعات پاره پاره پیکرشان گواهی کرده است و حق00ا از روحانیت راستین اسالم و تشیع ، جز این انتظاری نمی رود که در دعوت به ح00ق و راه خونین مبارزه مردم خود ، اولین قربانیها را بدهد و مهر ختام دفترش شهادت

( .344باشد(()انقالب اسالمی ایران پاسخی بر خطبه حسین بن علی )ع (

ولی آنچه که در آستانه قرن پانزدهم هجری به وقوع پیوست و قیام پرشوری که در این برهه از تاریخ پدیدار گردید و حرکت عظیم اسالمی که به امامت و رهبری امام امت و بنیانگذار جمهوری اسالمی ایران حضرت آیت الله العظمی امام خمینی - که سالم خدا و درود فرشتگان و انبیا و اولیا و صالحان بر او باد - و با اله00ام گ00رفتن از

این خطبه حسین بن علی علیهما السالم و به پیروی از برنامه های حیاتبخش اسالم به وجود آمد ، بی سابقه ترین حرکت ، در تاریخ اس00الم و بزرگ00ترین قی00ام در ت00اریخ روحانیت و مرجعیت می باشد ، حرکتی که تمام معادالت سیاسی نظ00امی جه00ان را درهم ریخت و در ویرانه ه00ای شاهنش00اهی دو ه00زار و پانص00د س00اله ، بن00ای محکم و استوار جمهوری اسالمی را به وجود آورد ، تمام نقشه ه00ای جه00ان کف00ر و الح00اد را که در طول قرنها ب0رای ن0ابودی اس0الم و ق0رآن ط00راحی ک0رده بودن0د نقش ب0ر آب وامید آنان را در اسالم زدایی ب00ه ی00اءس و نومی00دی مب00دل س00اخت و ب00رای اس00الم ، حیاتی نو و برای مسلمانان امیدی تازه و حرکتی جدید بخشید . حرکتی که دوس00تان و دشمنان اسالم را در اعجاب و حیرت فرو برد و شرق و غرب را در مقابل اس00الم به زانو درآورد و سردمداران کفر را به خاک مذلت نشانید و کینه و ع00داوت آنه00ا را

صدچندان نمود .عکس العمل کفر جهانی

عظمت و اهمیت این ح00رکت و س00نگینی ض00ربه ای را ک00ه از این تح00ول ب00زرگ ب00ه دشمنان اسالم وارد گردید می توان در عکس العمل آنان مشاهده نمود ک00ه چگون00ه سراسیمه دست ب00ه دس00ت هم دادن00د و دش00منیهای در می00ان خ0ود را ب00ه فراموش00ی سپردند و دستیارانشان را در داخل و خ00ارج کش00ور ب00رای درهم شکس00تن این م00وج عظیم که پایه های کاخهای ظلم و ستمشان را به لرزه درآورده بود به کار گرفتند و00ه علی00ه و آل0ه بس00یج گردیدن0د و هم در انتقام گرفتن از اسالم ناب محمدی صلی الل زمان با ترور و کشتار علما و روحانیون و ائم00ه جمع00ه و اقش00ار مختل00ف از پ00یروان راستین اسالم ، حزب بعث ملحد عفلقی به سرپرستی جنایتکارترین عنص00ر ت00اریخ ، صدام خونخواری را برای حمل00ه ب00ه ای00ران و درهم کوبی00دن ق00درت اس00الم ، وادار و تحریک نمودند . جنگی بس بزرگ و هولناک ک00ه هش00ت س00ال ب00ه ط00ول انجامی00د ب00ه وقوع پیوست و هم00ه دش00منان اس00الم از ش00رق و غ00رب و دس00ت نشاندگانش00ان در کشورهای ب00ه ظ00اهر اس00المی و اله00ام ، گرفت00ه از کف00ر جه00انی ، در این جن00گ عمال سهیم گردیده و از هیچ نوع یاری و پشتیبانی به جبهه کفر مضایقه نورزیدند ، ام00ا ب00ا هم00ه این اتح00اد و انس00جام ایم00ان و عقی00ده آه00نین م00ردم و ه00دایت ره00بری ، ام00ام00ه () بزرگوار همه توطئه دشمنان را خنثی و به مفهوم : )) )لیظه00ره علی ال00دین کل

((( تحقق بخشید . 345 کفر جهانی مصمم گردید این شکست مفتضحانه خود را در جبهه فرهنگی و ب00ا علم کردن فردی شیطان صفت و عنصر ناپاک دیگر به ن00ام ))س00لمان رش00دی (( ج00بران نماید و با حمایت و تبلیغ گسترده از کتاب ))آیات شیطانی (( ، با آیات قرآنی و آیین محمدی صلی الله علیه و آله مصاف دهد و شانس خ00ود را در ن00برد ب00ا اس00الم ن00اب محمدی صلی الله علیه و آله و رهبر انقالب مجددا در بوته آزمایش قرار ده00د ، ام00ا

باز هم نهیب رهبر انقالب اسالمی و سجاده نش00ین گوش00ه جم0اران و آن س00الک راه حقیقت فقه و عرفان در جهان ط00نین افکن00د و دش00منان اس00الم را ب00ا عقب نش00ینی جدیدی مواجه ساخت و برای چندمین ب00ار ج00ام تلخ شکس00ت وذلت را ب00ر کامش00ان

فروریخت و داغی دیگر بر داغهای دل سردمداران کفر و الحاد برافزود . آری ، امام امت این چنین آن وظیفه سنگین الهی و مس00ؤ ولیت خط00یر آس00مانی را که در این برهه از تاریخ بر عهده اش محول ش00ده ب00ود در ح00دی ب00اال و در س00طحی واال که به تصور من و تو نگنجد انج00ام داد و ب00ا دلی آرام از موفقیته00ای خ00ود در ب00ه پیروزی رساندن اسالم و با قلبی مطمئن از شکست کفر و الحاد و با روحی شاد از00ه ایفای وظیفه امامت و رهبری و با ضمیری امیدوار به فضل خداوندی به س00وی الل پرگشود و با دلی محزون از ناآگاهی و تحجر و تقش00ر گ00روهی و ب00ا دردی جانک00اه و قلبی پرخون از خی00انت بعض00ی از دوس00تان س00اده ان00دیش و ف00ریب خ00ورده ، از این جهان خاکی به عالم جاودانی دامن کشید و مجالس00ت و مص00احبت ملکوتی00ان را ب00ر

( و امانت سنگین اسالم ناب محمدی را به پ00یروان346همنشینی ناسوتیان برگزید)0ؤ دوا اال 0ه ی0اءمرکم ان ت عاشق و عالقه مندان فداکارش تحویل داد ک0ه : )) )ان الل

( . ((347مانات الی اهلها ()وظیفه ما

اینک وظیفه ما و همه اقشار جامع00ه و تم00ام طبق00ات مختل00ف از م00رد و زن ، پ00یر و جوان ، روستایی و شهرنشین ، بازاری و کشاورز و باال خره هم00ه گ00روه و ص00نوفی که خود را وفادار به اسالم و قرآن و پیرو خط والیت و ره00رو راه ام00امت می دانن00د ولی به طوری که مالحظه فرمودید در این خطبه شریفه طرف سخن ، گروه خاص و شرکت کنندگان در منی و حاضران در زیر خیم00ه حس00ین بن علی علیهم00ا الس00الم علما و محدثین امت و صحابه رسول خدا و فرزندانشان بودند و مالحظه نمودیم که آن حضرت در بخش0های س0ه گان0ه این خطب0ه ش0ریفه ، وظیف0ه این قش0ر خ0اص از جامعه را به صورت دیگری ترسیم می کند و این طبقه و گ00روه خ00اص را مس00ؤ ول می داند و عدم احساس مسؤ ولیت در این صنف از جامعه را ش00دیدا م00ورد مالمت

قرار می دهد . آری ، اگر حسین بن علی علیهما السالم انحراف شخصیتهای روح00انی و معن00وی آن دوران را که در مساءله والیت پدیدار گردیده ریشه همه مفاسد اجتماعی و زیربنای همه ستمها و ظلمها معرفی می کن00د ام00روز انح00راف از مق0ام واالی والیت فقی00ه و کشیده شدن به راههای غیرمستقیم مسلما مفاسد و خطرات بس بزرگ00تر از آنچ00ه

در زمان امیرمؤ منان علیه السالم اتفاق افتاد به همراه خواهد داشت .

و اگر حسین بن علی علیهما السالم تقصیر صحابه و فرزندان صحابه را در مساءله امر به معروف و نهی از منکر ، عامل اصلی تسلط اشرار و دشمنان بر مق00درات و سرنوشت مسلمین معرفی می کند امروز که دشمنان از لحاظ ع00ده و ع00ده قوی00تر گردیده و برای بلعیدن اسالم و مس00لمین آم00اده ت00ر ش00ده ان00د این عام00ل ن00یز دارای

نقش بیشتر و اثر عمیقتری خواهد بود . و اگر حسین بن علی علیهما السالم از دست علما و محدثین و سرشناسان آن روز که به جای مبارزه با دشمنان ، راه سازش با آنان را پیموده اند و به جای حرم00ان و تحمل رنج در راه تعالی اسالم و قرآن ، رفاه شخصی و لذت مادی را برگزی00ده ان00د ش00دیدا می نال00د و ن00زول نقمت و نکبت و ب00دبختی و ذلت در این دنی00ا و هم00اغوش شدن با عذاب دردناک و حرمان از رحمت خ00دا را در آخ00رت ب00رای آن00ان پیش بی00نی می کند با توجه به شرایط زمانی و مکانی و با مقایسه حال و گذشته نگرانی نزول این نقمت و نکبت و ابتال ب00ه چ00نین ع00ذاب الیم در چ00نین اوض00اع و اح00وال ش00دیدتر

خواهد گردید . و لذا باید عصابه ای که مشهور به علم و معروف به خیر و دارای مهابت معن00وی در دلها هستند در دل اقویا عزیز و در میان ضعفا محترم می باشند ، آنانکه انتظار می رود که به طرفداری از حق برخیزند و خونهای طاهر و مطهری ک0ه در راه اس0الم و قرآن ریخته شده حراست نمایند ، موقعیت خود را دریابند و این وظیف00ه مهم را ب00ه

نحو احسن به انجام برسانند . و خوشبختانه چنانکه قبال اش00اره گردی00د ت00ا ام00روز این وظیف0ه الهی انج00ام گرفت00ه و علمای دین و قشر روحانیت همیشه در صف مقدم جامعه ب00ه جه00اد علی00ه دش00منان قیام نموده اس00ت و همانگون00ه ک00ه ه00دایت جامع00ه را در عرش00ه من00بر و در مح00راب عبادت به عهده گرفته است امامت و رهبری خ00ود را در جبه00ه جن00گ ن00یز ب00ه اثب00ات رسانیده است اگر آیات جهاد را برای مردم تالوت نموده خود پیش از دیگ00ران ج00ام شیرین شهادت را به سر کشیده است . ولی فراموش نک00نیم در این ف00راز مقص00ود نه بیان وص00ف پیش00آهنگان فض00یلت و ره00روان حقیقت بلک00ه س00خن از خودباختگ00ان ت00اریخ اس00ت ؛ زی00را ممکن اس00ت در گوش00ه و کن00ار جامع00ه ناآگاه00انی متحج00ر و ی00ا آگاهانی بی درد و رفاه طلب وجود داشته باش00ند ک0ه در ادای وظیف0ه خ0ود ، قص00ور ورزند و حق والیت و رهبری را خفیف انگارند ، کسانی که در راه آیین ، م00الی ب00ذل نک00رده ان00د و در این راه ج00ان را ب00ه خط00ر نینداخت00ه از اس00الم و ق00رآن در مقاب00ل مخالفان دفاع ننموده اند در فکر خود بوده اند نه به یاد درد جامعه ، نه جنگ هش00ت ساله و شهادت دهها هزار جوان پاکباخته و اسرا و مفقودین و نال00ه ه00زاران ک00ودک یتیم و مادران داغدیده تکانشان داد و نه در جریان سلمان رشدی و آی00ات ش00یطانی

که مقام مقدس نبوی را در سطح جهانی مورد تحق00یر و اه00انت ق00رار داد لب تک00اندادند .

بزرگترین هنر آنان ایراد و اشکال می باشد که کار افراد بیکار و دور از صحنه پیکار است و از خصایص افراد بی تعهد و نه مردان کارزار اس00ت ، از خ00ود راض00یانی ک00ه روضه رضوان و امن از عذاب خدا را حق مسلم خ00ویش می دانن00د در ص00ورتی ک00ه نعمت و نکبت ، خشم الهی و عذاب سخت اخروی در انتظار آنهاست ؛ زی00را آنانک00ه همه عزت و تمام شرف خود را مره00ون اس00الم هس0تند این00ک ب0ا این رفت00ار خ0ویش عمال جبهه دشمن را تقویت و در جایی که صدای ))هل من ناص00ر(( اس00الم و ق00رآن در تمام دنیا طنین افکنده است ، نه تنها به یاری آن نمی شتابند بلکه در تضعیف آن گام برمی دارند و نمی دانند که بزرگترین بدبختی در انتظار آن00ان و ش00دیدترین بال و مصیبت در کمین آنهاست و اگر به ف00رض مح00ال ، ت00اریخ اول اس00الم تک00رار ش00ود و مجاری امور و مصادر احکام به جای علمای بالله دست نشاندگان کف00ر و دس00تیاران الحاد گ0ردد و در اث00ر تف00رق از ح0ق و اختالف در س00نت و منازع0ه در اص00ل والیت و رهبری امت در این مس00یر ، فت00وری ب00ه وج00ود آی00د س00تمگران ق00درت بیش00تری پی00دا خواهند نمود و در خاموش ک0ردن مش0عل ف0روزان نب00وت ، فع0التر و قوی0تر خواهن0د گردید و ظالمان در ظلم و تعدی ، آن چنان پیشتاز خواهند ب00ود ک00ه در ظلم و س00تم برای همه ستمگران الگو و سرمشق شوند و در این جاست که اولین قربانی ف00رار از این مسؤ ولیتها ، خ00ود این فراری00ان و اولین س00وخته ش00دگان در این آتش ، خ00ود این آتش بی00اران جبه00ه باط00ل و دس00تیاران لش00کر کف00ر و نف00اق خواهن00د گردی00د :00وره ول00وکره الک00افرون () 00ه متم ن 00اءفواههم والل 00ه ب )) )یری00دون لیطفئ00وا نورالل

348)) . )چند تذکر در مورد مدارک و منابع کتاب

- به طوری که در فهرست ماءخذ مالحظ00ه می فرمایی00د ، اس00تناد م00ا در قس00مت1 مهم مطالب این کتاب ، به مدارک و منابع اولی و مورد اعتماد از کتب شیعه و اهل سنت بوده و آوردن بعضی از منابع دست دوم بجز در موارد خاص به عن00وان تاءیی00د

می باشد . - بر اهل فضل و دانش روش00ن اس00ت ک00ه در می00ان بعض00ی از مط00الب ت00اریخی و2

روایات و احادیث که در منابع مختلف نقل شده است از نظ00ر مفه00وم و ی00ا از نظ00ر الفاظ و عبارات اختالف وجود دارد و همچنین ممکن است قسمتی ازیک جری00ان در ی00ک کت00اب نق00ل ش00ده باش00د و قس00مت دیگ00ر آن در کت00اب دیگ00ر ، ب00دین جهت ب00ر خوانندگان الزم است در صورت مراجعه به مدارک این کتاب به همه منابعی ک00ه در

ذیل مطالب به آنها اشاره شده است مراجعه و تطبیق نمایند .

ه - می باشد230 - یکی از مدارک ما در این کتاب ))طبقات ابن سعد(( متوفای 3 که از مدارک و منابع اولی به شمار می آید ، ولی تذکر این نکته ضروری اس00ت ک00ه متاءسفانه همه نسخه های مطبوع این کتاب از یک نسخه خطی ناقص گرفته ش00ده که شرح حال چند تن از خاندان پی00امبراکرم ص00لی الاله علی00ه و آل00ه از جمل00ه ش00رح حال حضرت امام حسن مجتبی علیه السالم و حسین بن علی علیهما الس00الم از آن ساقط گردیده است ، ولی خوشبختانه یک نسخه خطی کامل از کتاب ی00اد ش00ده در کتابخانه ))توپ قاپی سرای (( ))استانبول (( به دست آم00ده ک00ه اخ00یرا چن00د نس00خه فتوکپی از همان نسخه تهیه گردیده است و روایات مرب0وط ب0ه ش00هادت حس0ین بن علی علیهما السالم را فاضل محقق آق00ای محم00ودی در آخ00ر ت00اریخ ))ابن عس00اکر(( )جلد حضرت سیدالشهداء - که ب00ا تحقی00ق معظم ل00ه در ب00یروت چ00اپ ش00ده ( نق00ل نموده است . و استناد ما در کتاب حاضر به ))طبقات ابن سعد(( به واس00طه همین نسخه از تاریخ ابن عساکر می باشد . و امید است نسخه کام00ل )طبق00ات ( ن00یز در

آینده نزدیک به همت بعضی از فضالی حوزه علمیه قم ، چاپ و منتشر گردد .مدارک و مآخذ

ه( نجف اشرف 413ارشاد شیخ مفید ) 1397ه( بیروت -3انساب االشراف بالذری )ازمورخان قرن

1388( تهران -329اصول کافی شیخ کلینی )( قم346اثبات الوصیه مسعودی )

1388( مصر -276االمامة والسیاسه ابن قتیبه دینوری )( چاپخانه عبدالحمید مصر381اخبارالطوال احمد بن داوود دینوری )

( 255صحیح بخاری محمدبن اسماعیل بخاری )( تهران 381امالی شیخ صدوق ))ره (( )

( بصیرتی - قم14ابصار العین - فی انصار الحسین سماوی )از علمای قرن 1338( اسالمیه تهران -6اعالم الوری امین االسالم طبرسی )از علمای قرن ادب الحسین صابری همدانی )از علمای معاصر( قم

( چاپ اسالمیه تهران1110بحاراالنوار مجلسی ))ره (( ) 1387( بیروت -774البدایة والنهایه ابن کثیر دمشقی )

1380( تبریز -290بصائرالدرجات محمدبن حسن صفار )( چاپ لیدن310تاریخ طبری محمدبن جریر طبری ) 1394( دارالفکر بیروت -911تاریخ الخلفاء جالل الدین سیوطی )

1379( دار صادر بیروت -284تاریخ یعقوبی ابن واضح یعقوبی ) 1398( بیروت -571تاریخ ابن عساکر ابن عساکر دمشقی )

1394( قم -4تحف العقول حسن بن شعبه حرانی )ازمحدثین قرن 1369تذکرة الخواص سبط بن جوزی نجف -

1326( حیدرآباد هند -852تهذیب التهذیب ابن حجر عسقالنی ) 1350 -654 ه( چاپ نجف - 1351تنقیح المقال مامقانی )

1384( قاهره -346مروج الذهب مسعودی )ه( چاپ تهران1359سفینة البحار مرحوم حاج شیخ عباس )متوفای ( 230طبقات ابن سعد محمد بن سعد کاتب واقدی )

( تهران به پاورقی غفاری کامل الزیارات 381عقاب االعمال صدوق ) ه 1356( نجف اشرف - 367محمدبن قولویه )

1387(بیروت - 630الکامل معزالدین ابن اثیر ) 1399(بیروت - 975کنزالعمال متقی هندی )

1378(چاپ مصر -656شرح نهج البالغه ابن ابی الحدید ) 1321( تهران -673لهوف سیدبن طاووس )

( تهران645مثیراالحزان ابن نما ) ه( قم568مقتل خوارزمی خطیب خوارزمی )

1392( مطبعه آداب نجف -1391مقتل مقرم عبدالرزاق مقرم )( چاپ تهران12مقتل عوالم عبدالله بن نورالدین بحرانی )ازعلمای قرن

( 405مستدرک صحیحین حاکم نیشابوری )

( چاپ نجف 1320مستدرک الوسائل محدث نوری )( چاپ قم588مناقب ابن شهرآشوب )

( چاپ اسالمیه تهران11نورالثقلین ابن جمعه حویزی )از علمای قرن ه( چاپ قم573دعوات راوندی قطب الدین راوندی )

( مصر212وقعه صفین نصر بن مزاحم )( چاپ مصر852شرح صحیح بخاری ابن حجر عسقالنی )

( تهران1104وسائل الشیعه شیخ حر عاملی ) 1385( چاپ عراق -1294ینابیع الموده شیخ سلمان قندوزی )

( چاپ قم314اخبار الزینبیات عبیدلی )متوفای و کتابهای دیگری که در پاورقی آورده شده

پی نوشتها1پی نوشتها

. ارشاد مفید، ص264 و 263، ص 3. ابن اثیر، ج 218 - 216، ص 7- طبری ، ج 1.19. لهوف ، ص 182. مقتل خوارزمی ، ص 10. مثیراال حزان ، ص 200

- جریان بیعت گرفتن برای یزید که به وسیله معاویه انج00ام گ0رفت و از بزرگ0ترین2 کت0اب پ0رارج ))الغ0دیر(( مش0روحا آم0ده10جنای0ات ت0اریخ اس00الم اس00ت ، در جل00د

است .- ))زرقا(( مادر بزرگ مروان است که از زنان بدنام دوران خویش بود.3 . مقتل خ00وارزمی ،53. مقتل عوالم ، ص 10. مثیراالحزان ، ص 20- لهوف ، ص 4

.185، ص 1ج - مکاسب شیخ انصاری ، فصل حرمت معاونت به ظالمان .5.54. مقتل عوالم ، ص 186، ص 1- مقتل خوارزمی ، ج 6- همان مدرک .7.23- لهوف ، ص 8

.244، مدینة المعاجز، ص 26- خرائج ، ص 9 . اثب00ات الوص00یه ،244. مدینة المعاجز، بح00رانی ، ص 26- خرائج ، راوندی ، ص 10.331، ص 44. بحاراالنوار، ج 162ص روایت در این زمین00ه نق00ل00،71 44- که تنها مرحوم مجلس00ی در بح00اراالنوار، ج 11

کرده است . - که فقط مرحوم عالمه امینی در کتاب پرارج خود ))س00یرتنا و س00نتنا(( ب00الغ ب00ه12

بیست روایت از منابع اهل سنت در این زمینه نقل نموده و درباره رج00ال و راوی00اناین روایات و توثیق آنها به طور مشروح سخن گفته است .

.188، ص 1. خوارزمی ، ج 54- مقتل عوالم ، ص 13.202. ارشاد مفید، ص 265، ص 3. کامل ابن اثیر، ج 221، ص 7- طبری ، ج 14 . ب00ه ط00وری ک00ه ابن ابی265، ص 3. کامل ابن اثیر، ج 221، ص 7- طبری ، ج 15

آورده اس00ت این دو بیت از یزی00د بن375، ص 1الحدی00د در ش00رح نهج البالغ00ه ، ج مفرغ حمیری است که امام به آن متمثل شده است .

- این بیان امام - علیه السالم گفت00ار ره00بر کب00یر انقالب اس00المی و ت00داوم بخش16 اهداف حسینی حضرت آیت الله العظمی امام خمینی را تداعی می کند آنگاه که از طرف رژیم بعث عراق مجبور ب00ه ت00رک این کش0ور می گردی0د، در اعالمی00ه ت00اریخی خود چنین گفت :))اگر هیچ دولتی به من اجازه اقامت در کشورش ندهد من س00وار کش00تی گردی00ده و از می00ان ام00واج خروش00ان دریاه00ا ص00دای خ00ویش را ک00ه ص00دای

مظلومیت مسلمانان است به گوش جهانیان خواهم رسانید(( ..54. مقتل عوالم ، ص 188، ص 1- مقتل خوارزمی ، ج 17- به صفحه ...... همین کتاب مراجعه شود.18.21- سوره قصص ، آیه 19 . مقت00ل202 ارش00اد مفی00د، ص 265، ص 3. کامل ، ج :222، ص 7- طبری ، ج 20

.189، ص 1خوارزمی ، ج .22- سوره قصص ، آیه 21 . ارشاد مفید، ص265،ص 3. کامل ابن اثیر، ج 271 و 222، ص 7- طبری ، ج 22

.189، ص 1. مقتل خوارزمی ، ج 200

.20. مثیراالحزان ، ص 26- لهوف ، ص 23.190، ص 1- مقتل خوارزمی ، ج 24 - در قرآن مجید مانند گروهی دیگ00ر از پی00امبران مع00روف ، از زه00د و وارس00تگی25

حضرت یحیی مخصوصا در طی چند آیه از سوره مریم سخن به میان آمده اس00ت . میالدی بر حسب وسوسه ))سالومه (( دختر ناپاک پادشاه معاص00ر28و او در سال

خویش به طرز فجیعی به قتل رسید..30- امالی صدوق ، مجلس 26.11 - 9، ص 4- شرح نهج البالغه ، ابن ابی الحدید، ج 27.311، ص 44- امالی صدوق به نقل بحار، ج 28.60،ص 13- فتح الباری ، ج 29، کتاب الفتن .9- صحیح بخاری ، ج 30.242، ص 13- شرح نهج البالغه ابن ابی الحدید، ج 31 - و از اینجاست که می بینیم مثال در مسند احمد بن حنبل که بزرگترین مجموعه32

حدیث ولی از امام حس00ن مجت00بی -1700حدیثی است از عبدالله بن عمر بیش از 22 ح00دیث ، آری 22علیه السالم - و حس00ین بن علی - علیهم00ا الس00الم - مجموع00ا

حدیث ، نقل شده است !!.33- سوره مائده ، آیه 33.75- کامل الزیارات ، ص 34 . و همچنین در لهوف در متن نام00ه ، ب00ه ج00ای لم ی00درک الفتح ،25- لهوف ، ص 35

لم یبلغ الفتح آمده است . - ترجمه حسین بن علی - علیهما السالم - از ت00اریخ ابن عس00اکر و ت00اریخ اس00الم36

.343، ص 2ذهبی ، ج .240، ص 7- طبری ، ج 37 . مقتل204. ارشاد، ص 267، ص 3. کامل ابن اثیر، ج 235، ص 7- طبری ، ج 38

.196 و 195، ص 1خوارزمی ، ج .238. اخبار طوال ، ص 235، ص 7- طبری ج 39

.196، ص 1- مقتل خوارزمی ، ج 40 ،1؛ مقت0ل خ0وارزمی ، ج 204. ارش00اد مفی0د، ص 237، ص 7- تاریخ طبری ، ج 41.196ص .86، ص 2- مروج الذهب ، ج 42.237، ص 7- طبری ، ج 43.21 مثیراالحزان ، ص 53- لهوف ، ص 44 - در یک نگاه سطحی آیات مربوط به مساءله جهاد و شهادت به یکصد آی00ه ب00الغ45

می گردد.ة یق00اتلون فی46 00ان لهم الجن هم وام00والهم ب تری من المؤم00نین انفس00 00ه اش00 - ان الل

وریة واال نجی00ل والق00رآن ومن اوفی سبیاللله فیقتلون ویقتلون وعدا علیه حقا فی الت00ک ه00و الف00وز العظیم )س00وره 00ه وذل ذی ب00ایعتم ب روا ببیعکم ال 00ه فاستبش00 بعهده منالل

(111توبه ، آیه .112- سوره توبه ، آیه 47 . کام00ل ابن اث00یر، ج275، ص 7. ط00بری ، ج 162، ص 3- انساب االش00راف ، ج 48

.39، ص 4 - جنگ در راه اسالم برای شما مسلمانان به صورت ی00ک حکم قطعی و مس00لم ،49

(216واجب شده است گرچه برای شما خوش آیند نیست )سوره بقره ، آیه (76- با دوستان شیطان بجنگید )سوره نساء، آیه 50 - کلمه ))ال یدعونی (( در سخن امام مشتق از ))ودع (( به معنا ترک است نه از51

دعی و دعوت . - ابن کثیر در کامل پس ازنقل این سخن امام )ع ( ))فرام (( را چ00نین معن00ا می52

کند:))فرام المرئة، خرقة تجعلها المرئة فی قبلها اذا حاضت؛ کهنه پاره ای است کهزنان به هنگام عادت از آن استفاده می کنند((.

. کام00ل ابن اث00یر، ج383، ص 5. ط00بری ، ج 164، ص 3- انساب االش00راف ، ج 53.72. کامل الزیارات ، ص 38، ص 4

- تلخیص از کامل ابن اثیر، البدایه والنهایه و تاریخ الخلفاء.54

- و یا هردو با هم زندانی شوند.55 - مثال بنا به نقل ط00بری یعلی بن امی00ه اس00تاندار عثم00ان در یمن ک00ه در حک00ومت56

علی معزول شده بود، با ثروت کالن و چهارصد شتر برای کمک به آشوبگران بصرهوارد مکه گردید.

( افراد قبیله ازد در بصره پش0کل ش0تر عایش0ه12، ص 5- باز به نقل طبری )ج 57 را از دست هم می گرفتند و تبرک می کردند و می بوییدند و می گفتند: ب00ه ب00ه ک00ه

بوی مشک از آن به مشام می رسد!- تاریخ یعقوبی ، فصل جنگ جمل .58 . )مش00روح فعالیته00ای ابن زب00یر را در ))دو ت00اریخ88، ص 3- م00روج ال00ذهب ، ج 59

همگون (( تاءلیف نگارنده با همکاری آقای هریسی مطالعه فرمایید(.65- لهوف ، ص 60 . و به جهت همان عارضه ش00دید بودک00ه نتوانس00ت322، ص 1- سفینة البحار، ج 61

به همراه امام به سوی عراق حرکت کند.- ص ... و ... همین کتاب .62- ص ... و ... همین کتاب . 6300ر64 - ان الله یاءمر بالعدل واال حسان وایتاء ذی القربی وینهی عن الفحشاء والمنک

رون )سوره نحل ، آیه کم تذک (90والبغی یعظکم لعل(216- جهاد بر شما واجب و حتمی است )سوره بقره ، آیه 65- صفحه ... از همین کتاب .66- از فرازهای دعای ندبه .67 . ت00اریخ ابن عس00اکر ص167، ص 8. البدایة والنهای00ه ، ج 219- ارشاد مفید، ص 68

00ه بن202 . ولی ابن عساکر قسمت اول را نیز به صورت نامه در پاسخ نامه عبداللجعفر نقل نموده است .

. ت00اریخ ابن عس00اکر ص167، ص 8. البدایة والنهای00ه ، ج 219- ارشاد مفید، ص 6900ه بن202 . ولی ابن عساکر قسمت اول را نیز به صورت نامه در پاسخ نامه عبدالل

جعفر نقل نموده است .

،3. کام00ل ، ج 280، ص 7. تاریخ ط00بری ، ج 164، ص 3- انساب االشراف ، ج 70.277ص .277، ص 3. کامل ابن اثیر، ج 279، ص 7- طبری ، ج 71 . کام00ل ابن اث00یر، ج278، ص 7. ط00بری ، ج 164، ص 3- انساب االش00راف ، ج 72

. البدای00ة223، ص 1. مقت00ل خ00وارزمی ، ج 218. ارش00اد مفی00د، ص 276، ص 3.166، ص 8والنهایه ، ج

، ص1- با اینکه طبری محل مالقات را ))صفاح (( و ذهبی در تذکرة الحف00اظ، ج 73 ))ذات عرق (( دانسته و در سؤ ال فرزدق نیز اختالف نظ00ر دارن00د ولی پاس00خ338

امام را همان گونه که در متن مالحظه می کنید نقل نموده اند و ما چون نظر مفید را در اثر قرائ00نی از ه00ر جهت ص00حیح دانس00تیم در نق00ل این جری00ان ب00ه متن ارش00اد

استناد نمودیم . . کام00ل ابن اث00یر، ج277، ص 7. ط00بری ، ج 164، ص 2- انساب االش00راف ، ج 74

، ص1. مقت00ل خ00وارزمی ، ج 60. له00وف ، ص 219. ارش00اد مفی00د، ص 276، ص 3220.

. البدایة والنهای00ه ، ج289، ص 7. طبری ، ج 167، ص 3- انساب االشراف ، ج 75.168، ص 8

- مرحوم شیخ جعفر شوشتری در ))خصائص الحسینیه ((.76 21. مث00یراالحزان ، ص 169، ص 8. البدایة والنهای00ه ، ج 211- ابن عساکر، ص 77

و در نسخه ای که از بدایه و ابن عساکر در ن00زد م00ا موج00ود اس00ت ، جمل00ه اول اینمده است و بعید نیست که دست سیاست ، آن را تحریف نموده باشد.سخن نیا

- صفحه ... از همین کتاب .78- صفحه ... از همین کتاب79.34، ص 4. کامل ابن اثیر،ج 134، ص 3- مروج الذهب ، ج 80.137، ص 3- مروج الذهب ، ج 81.137، ص 3- مروج الذهب ، ج 82.222، ص 1- سفینة البحار، ج 83 آمده است .32، ص 2- مشروح این جریان در االمامة والسیاسه ، ج 84

.122- شیعه و زمامداران خودسر، ص 85.211، ص 2- تهذیب التهذیب ، ج 86.225، ص 1- مقتل خوارزمی ، ج 87- اال یاعین فاحتفلی بجهد88

فمن یبکی علی الشهداءبعدیعلی قوم تسوقهم المنایا

بمقدار الی انجاز وعد . کام00ل ابن اث00یر، ج293، ص 7، ط00بری ، ج 168، ص 3- انساب االش00راف ، ج 89

. له00وف ، ص222. ارش00اد مفی00د، ص 168، ص 8. البدایة ابن کث00یر، ج 278، ص 3.208، ص 3. سیر اعالم النبالء، ج 41.221، ص 1. مقتل خوارزمی ، ج 30- امالی صدوق ، مجلس 90.71- سوره اسرا، آیه 91.7- سوره شوری ، آیه 92 . اصول کافی باب مس00تقی العلم من بیت آل محم00د -11- بصائرالدرجات ، ص 93

صلی الله علیه وآله - . - در مرآت العقول می گوید: مقصود از ))اثر جبرئیل (( هم00ان محلی اس00ت ک00ه94

جبرئیل در آنجا توقف و از پیامبر - صلی الله علیه وآله - استیذان می نمود ک00ه فعالهم معروف و دربی را که در نزدیکی این محل است باب جبرئیل می گویند.

.33- سوره احزاب ، آیه 95 ، ص4. من00اقب ، ج 223، ص 1. مقت00ل خ00وارزمی ، ج 164- ابن عس00اکر، ص 9695..123. ارشاد مفید، ص 294، ص 7- طبری ، ج 9700ه بن یقط00ر را ب00ه ط00ور خالص00ه98 - ابن حجر در اصابه جریان کش00ته ش00دن عبدالل

چنین نقل می کند: امام پس از حرکت از مک00ه او را ب00ه هم00راه نام00ه ای ب00ه س00وی مسلم فرستاد که در قادسیه به وسیله حصین بن نمیر، گرفت00ار و در کوف00ه ب00ه ن00زد عبیدالله بن زیاد اعزام گردید. ابن زیاد دستور داد که او به من00بر رفت00ه و از ام00یرمؤ

00ه بن یقط00ر ب00ر عکس ، در منان و حسین بن علی انتقاد و ب00دگویی کن00د ولی عبدالل ضمن قدح و انتقاد از خاندان بنی امیه و م00دح و تعری00ف از خان00دان ام00یرمؤ من00ان -

علیهما السالم چنین گفت : ))مردم ! من پیک حسین بن فاطمه هستم و آمده ام به سوی شما تا ب00ه نص00رت و

یاری او در مقابل فرزند مرجانه قیام کنید((: ابن زیاد دستور داد که او را دست بسته از پشت بام داراالماره به زمین انداختن00د و استخوانهایش خرد شد و هن00وز رمقی در وی ب00ود ک00ه م00ردی ب00ه ن00ام عب00دالملک بن عمیر برجست و سر از تنش جدا نمود و چ00ون م00ورد اع00تراض واق00ع گردی00د، چ00نین

پاسخ داد: چون او را در رنج دیدم ، خواستم راحتش کنم .99 ماال ق00ا فاخ00ذوا یمین00ا وش00 - متن گفتار طبری این است : فتفرق الن00اس عن00ه تفر

م00ا ه ظن ان 00ک الن م0ا فع00ل ذل 00ة وان ذین جاءوا مع00ه من المدین حتی بقی فی اصحابه ال00ره ان 00ه فک 00ه طاع00ة اهل تقامت ل 00دا ق00د اس00 00اءتی بل ه ی وا ان هم ظن بعه االع00راب ال ن اتحبه هم اذ ا بین لهم لم یص00 یسیروا معه اال وهم یعلمون علی ما یقدمون وق00د علم ان

اال من یرید مواساته والموت معه.2پی نوشتها

.294، ص 7. تاریخ طبری ، ج 75- کامل الزیارات ، ص 100.211. ابن عساکر، ص 223- ارشاد مفید، ص 101 ، ص7- مدرک این دو س00خنرانی و توض00یحات آن عب00ارت اس00ت از ط00بری ، ج 102 . مقت00ل225 و 224. ارش00اد مفی00د ص 280، ص 3. کامل ابن اث00یر، ج 298 و 297

.232 و 231خوارزمی ، ص - برای مرد، کشته شدن در راه خدا افتخار است .103- من به سوی مرگ می روم و مرگ بر جوانمرد ننگ نیست .104- هیهات که ما به زیربار ذلت برویم !105 - نه دس00ت ذلت ب0ه آن0ان می دهم و ن00ه مانن00د بردگ0ان از برابرش00ان ف0رار می106کنم .- شخصیتی همچو من هرگز با یزید شرابخوار بیعت نمی کند.107- به خدا سوگند! که به زیر بار پیمان حقارت بار آنان نخواهم رفت .108

.171، ص 3- انساب االشراف ، ج 109.33- ادب الحسین ، ص 110 . مقت00ل خ00وارزمی ، ج280، ص 3. کامل ابن اث00یر، ج 300، ص 7- طبری ، ج 111

.171، ص 3. انساب اال شراف ، ج 234، ص 1 - خطیب خوارزمی می گوید: امام این مطالب را نه به صورت سخنرانی بلک00ه112

به صورت نامه ای پس از ورود به کربال به سران و افراد سرشناس کوفه فرستاده است . و به عقیده ما به مناسبت اهمیت مط00الب ، احتم00ال دارد ب00ه ه00ردو ص00ورت

بوده هم به صورت خطابه و هم به صورت کتبی و نامه ..116- سوره هود، آیه 113114 00واالعلم قائم00ا ه ال ال00ه االه00و والمالئک00ة واول هدالله ان - مانن00د آی00ه ش00ریفه :)ش00

بالقسط (.- ص ...11500ه فلم اج00د اال القت00ال116 - ... ولقد اهمنی هذا االمر واسهرنی وضربت انف00ه وعینی

00رض 00ارک وتع00الی لم ی اوالکفر بما انزاللله علی محمدصلی الله علیه و آله ن الله تب00المعروف وال 00اءمرون ب کوت م00ذعنون ال ی من اولیائه ان یعص00ی فی االرض وهم س00م )وقع00ه ینهون عن المنکر فوج00دت القت00ال اه00ون علی من معالج00ة االغالل فی جهن

(.474صفین ، ص . مثیراال حزان ، ابن نما، ص62. لهوف ، ص 226، ص 1- مقتل خوارزمی ، ج 117

46. - در بعضی از من00ابع از جمل00ه در نس00خه ای از مقت00ل خ00وارزمی ک00ه در دس00ت118

ماست ))ابوهره (( آمده که ظاهرا اشتباه است ..304، ص 7- تاریخ طبری ، ج 119- یا ناقتی ال تذعری من زجری120

وشمری قبل طلوع الفجر

بخیر رکبان وخیر سفر

حتی تحلی بکریم الخبر

الماجد الحر رحیب الصدر

اتی به الله لخیر امر

ثمة ابقاه بقاء الدهر.172، ص 3انساب اال شراف ، ج

در مورد متن اشعار نظریات مختلفی وجود دارد، به مقتل خوارزمی و مثیراال حزانو کامل الزیارات و نفس المهموم مراجعه شود.

- عبیدالله بن ح00ر از ه00واداران عثم00ان ب00ود و پس از کش00ته ش00دن وی ب00ه ن00زد121 معاوی00ه رفت و در جن00گ ص00فین در ص00ف لش00کریان او ب00ا علی - علی00ه الس00الم می00ه مط00الب ف00راوان نق00ل گردی00ده جنگید. در تاریخ از غارتگریه00ا و راهزنیه00ای عبیدالل

مراجعه شود(385 و جمهره ابن حزم ، ص 168، ص 7است )به تاریخ طبری ، ج . کامل ابن اث00یر، ج306، ص 7. طبری ، ج 174، ص 3- انساب االشراف ، ج 122

. ام000الی246. اخب000ارالطوال ، ص 226، ص 1. مقت000ل خ000وارزمی ، ج 282، ص 3.30صدوق مجلس

123 - فیالک حسرة ما دمت حیاتردد بین صدری والتراقی

حسین حین یطلب نصر مثلیقاق علی اهل العداوة والش

حسین حیث یطلب بذل نصریفاق علی اهل الضاللة والن

لو انی اواسیه بنفسیالقی لنلت کرامة یوم الت

- به صفحه ... و ... از این کتاب مراجعه شود.124- به صفحه ... و ... از این کتاب مراجعه شود.125 - وازاینجاست که می بینیم امیرالمؤ منین - علی00ه الس00الم درب00اره رس00ول خ00دا126

چنین می فرماید:طبیبدواربطبه .

.51- سوره کهف ، آیه 127 .409- عقاب االعمال مرحوم صدوق چاپ تهران به پاورقی آقای غفاری ، ص 128

.74رجال کشی ، ص - در عقاب اال عم00ال مرح00وم ص00دوق و رج00ال کش00ی و رج00ال خ00وئی ک00ه متن129

روایت را نق00ل نم00وده ان00د و در بعض00ی از کتب رج00ال ن00ام وی ))عم00روبن قیس در م00وارد متع00دد255 ت00ا 238، ص 6ش00رقی (( آم00ده اس00ت ولی در ط00بری ، ج

))ضحاک بن عبدالله شرقی (( عنوان شده است . وظاهر گفت00ار رج00ال شناس00ان و عن00وان ط00بری این اس00ت ک00ه ))عم00رو(( و ))ض00حاک (( ه00ردو، ش00خص مس00تقل و جداگانه هستند و با هم سفر جداگانه و در دو نقطه مختلف به حض00ور ام00ام - علی00ه السالم رسیده اند ولی کیفیت گفتار امام - علیه السالم و همچنین اعت00ذار آن00ان ی0ک نوع بوده است و آن که تا عاشورا به همراه امام - علیه السالم بوده و صحنه جن00گ

را ترک نموده است همان ))ضحاک شرقی (( است . ام00ا ب00ه عقی00ده این ج00انب و ب00ه دالی00ل متع00دد، ))عم00روبن قیس ش00رقی (( هم00ان ))ض00حاک ش00رقی (( اس00ت و این اختالف در اس00م و لقب و کنی00ه در می00ان روات و رجال شناسان ف00راوان اس00ت و نمون00ه ای از آن را در ص00فحات آین00ده تحت عن00وان ))بررسی یک اشتباه تاریخی (( مالحظه خواهید فرمود، مخصوصا در مورد ))ضحاک (( ی000ا ))قیس ش000رقی (( ک000ه ب000ه مناس000بت اع000راض وی از حس000ین بن علی - علیهماالسالم - و محسوب نشدنش از صحابه ، رجال شناسان از تحقیق و بررس00ی بیوگرافی او اعراض نم00وده ان00د. ب00ه ه00ر ح00ال در ص00ورت مس00تقل ب00ودن ))قیس و ض00حاک (( این ))حرم00ان ب00زرگ (( همانگون00ه ک00ه ط00بری نق00ل نم00وده اس00ت از آن ))ضحاک شرقی (( خواهد بود ک0ه ط00بری عالوه ب0ر جری0ان پیوس0تن وی ب0ه ام0ام و مفارقتش از آن حضرت ، جریانهای متعددی از ص0حنه عاش00ورا و جن0گ ک0ربال را ب0ه

طریق ابومخنف از او نقل نموده است .- و خالصه آن را ما نقل نمودیم .130 . کام00ل ابن اث00یر، ج306، ص 7. ط00بری ج 185، ص 3- انساب اال شراف ، ج 131

. و طبق00ات ابن س00عد. ولی مرح00وم226، ص 1. مقت00ل خ00وارزمی ، ج 282، ص 3سید بن طاووس در لهوف می گوید که : این جریان در منزل ثعلبیه بوده است .

، ص1. مقت00ل خ00وارزمی ، ج 282، ص 3. کام00ل ، ج 308، ص 7- ط00بری ، ج 132234..188، ص 10. بحاراالنوار، ج 221، ص 4- نورالثقلین ، ج 133

.1311، حدیث 85، ص 6. کنزالعمال ، ج 371، ص 2- مستدرک حاکم ، ج 134 . ابن22. مث0یراالحزان ، ص 300، ص 7. ط0بری ، ج 174- تحف العقول ، ص 135

.69. لهوف ، ص 5، ص 2. مقتل خوارزمی ، ج 214عساکر، ص بنا به نقل طبری و ابن نما ام00ام - علی00ه الس00الم این خطب00ه را در م00نزل ذی حس00م ایراد نموده است و در بعضی از منابع یاد شده جمله الناس ... در اول خطب0ه آم0ده

است ولی ما متن تحف العقول را مورد استناد قرار دادیم ..75- کامل الزیارات ، ص 136.189، ص 10. بحار، ج 239، ص 1- مقتل خوارزمی ، ج 137.245، ص 1- مقتل خوارزمی ، ج 138 - از قرائن به دست می آید که این مالقات در شب هشتم ی00ا نهم مح00رم واق00ع139

گردیده است ..245، ص 1- مقتل خوارزمی ، ج 140 . کام00ل ، ج320 و 319، ص 7. ط00بری ، ج 185، ص 3- انساب االشراف ، ج 141

.240. ارشاد، ص 285، ص 3 ، ص3. کام00ل ابن اث00یر، ج 322 و 321، ص 7- این خطبه در ت00ایخ ط00بری ، ج 142 و246، ص 1. مقت00ل خ00وارزمی ، ج 79. له00وف ، ص 231. ارشاد مفی00د، ص 285

طبقات ابن سعد آمده است . ولی جمله قداخبرنی جدی ... در نسخه طبری وج00ودندارد. ، ص3. کام00ل ابن اث00یر، ج 322 و 321، ص 7- این خطبه در ت00ایخ ط00بری ، ج 143 و246، ص 1. مقت00ل خ00وارزمی ، ج 79. له00وف ، ص 231. ارشاد مفی00د، ص 285

طبقات ابن سعد آمده است . ولی جمله قداخبرنی جدی ... در نسخه طبری وج00ودندارد.- این جمله در ))نفس المهموم (( نقل شده است .144 .285،ص 3. کام00ل ، ج 322، ص 7- این پاس00خهای شش00گانه در ط00بری ، ج 145

. و مقتل خوارزمی ،81. لهوف ، ص 235. اعالم الوری ، ص 321ارشاد مفید، ص آمده است .247، ص 1ج

.258- به نقل از مقتل مقرم ، ص 146

- در الذریعه ازدو کتاب به نام ن00ورالعین ک00ه هردومقت00ل و ه00ردو در هن00د چ00اپ147 شده است ، یاد می کن00د ک00ه م00ؤ ل00ف یکی از آنه00ا از علم00ای معاص00ر ولی م00ؤ ل00ف دیگری معلوم نیست . به هرحال ، این کتاب نیز خ0ود ب00ه خ0ود و ب0دون م0ؤ ی0د نمی

تواند مدرک تاریخی به حساب بیاید..113- ص 148.236- اعالم الوری ، ص 149- متن آن در معالی السبطین مالحظه شود.150 نق00ل گردی00ده262- این فراز و مطالب مربوط ب00ه آن ، از مقت00ل مق00رم ، ص 151

است .00وم152 وابی مخافة ان تکون مکمن00ا لهج00وم الخی00ل ی الع والر ی خرجت اتوقع الت - ان

تحملون ویحملون . - ثکلتنی امی ان سیفی بالف وفرسی مثله فوالله الذی من بک علی ال فارقتک153

حتی یکالعن فری وجری . - نافع بن هالل از یاران حسین بن علی اس00ت ک0ه در اث00ر جراح0ات ف00راوان در154

میان کشته ها افتاد و سپس اسیر و ب00ه کوف00ه منتق0ل گردی00د و قس00متی از مط00البمربوط به عاشورا از جمله مطلب مورد بحث از وی نقل گردیده است .

، ص3. کام00ل ، ج 324، ص 7. طبری ، ج 185، ص 3- انساب اال شراف ، ج 155 ،2.ت00اریخ یعق00وبی ،ج 327،ص 1. مقت00ل خ00وارزمی ،ج 232. ارشاد مفید، ص 285ه.277. و اخبار زینبیات عبیدلی متوفای 244ص

.179 و 178- سوره آل عمران ، آیه 156.233. ارشاد، ص 325 و 324، ص 7- تاریخ طبری ، ج 157.125. نفس المهموم ، ص 252، ص 1- مقتل خوارزمی ، ج 158.37- کامل الزیارات ، ص 159.190- بالغة الحسین ، ص 160.139- اثبات الوصیه ، ص 161.289- معانی اال خبار چاپ مکتبة الصدوق ، ص 162

- در تعداد افراد لشکر امام در می00ان مورخ00ان اختالف هس00ت ک00ه گ00اهی آم00ار163 تن نوشته اند.150پیاده و سواره این لشکر را تا

.150- سوره نساء، آیه 164.45- سوره بقره ، آیه 165 ، ص3. کام000ل ابن اث000یر، ج 211. ابن عس000اکر، ص 327، ص 7- ط000بری ، ج 166 و طبقات ابن سعد.233. ارشاد مفید، ص 287 . کامل ابن اث00یر،329 و 328، ص 7- این سخنرانی با اختالفاتی در طبری ، ج 167

و طبق00ات253، ص 1. مقت00ل خ00وارزمی ، ج 234. ارشاد مفید، ص 287، ص 3ج ابن سعد آمده است .

.262- تذکرة الخواص ، ص 168.134- سوره طه ، آیه 169 ، قسمت اول این بخش از گفتار امام را ابن253، ص 1- مقتل خوارزمی ، ج 170

آورده است .215عساکر نیز در ص .188، ص 3- انساب االشراف ، ج 171.20- سوره دخان ، آیه 172 - قس00متی ازاین بخش در تح00ف العق00ول ب00ه عن00وان نام00ه ای ازآن حض00رت ب00ه173

سوی مردم کوفه نقل شده است . . مقت00ل171- این خطبه با اختالف مختص00ر در متن آن در تح00ف العق00ول ، ص 174

. لهوف و مقتل عوالم و تذکرة الخواص آمده است ولی8 و 7، ص 2خوارزمی ، ج ما در نقل خود به متن مقتل خوارزمی استناد نمودیم .

- نیزه دشمن همه اعضایشان را تغییر داد مگر آقایی و همت بلندشان را که از175تغییر در امان است .

.241، ص 1- مقتل خوارزمی ، ج 176 . مقت00ل27، ص 4. کام00ل ابن اث00یر، ج 191، ص 3- انس00اب اال ش00راف ، ج 177

.256. تاریخ ابن عساکر، ص 294، ص 1خوارزمی ، ج .181، ص 3- انساب اال شراف ، ج 178

.84. مقتل عوالم ، ص 8، ص 2- مقتل خوارزمی ، ج 179- صفحه ... از همین کتاب .180.66. طبری و کامل ابن اثیر، حوادث سال 24، ص 2- االمامة والسیاسه ، ج 181.342، ص 7- طبری ، ج 182.9، ص 2. مقتل خوارزمی ، ج 89- لهوف ، ص 183.250، ص 5- بحاراالنوار به نقل ازکتاب هفتاد و دو تن و یک تن ، ج 184.239- مقتل الحسین - علیه السالم عبدالرزاق الموسوی ، المقرم ، ص 185.94 لهوف ، ص 343، ص 7- تاریخ طبری ، ج 186.23- سوره احزاب ، آیه 187.85. ابصارالعین ، ص 91- مقتل عوالم ، ص 188.301- ذخیرة الدارین به نقل مقتل مقرم ، ص 189.85- ص 190.25، ص 2- ج 191 - بنا به نقل ابن سعد در طبقات ، ))مس00لم بن عوس00جه (( از ص00حابه پی00امبر و192

م00ردی ش00جاع و مقیم کوف00ه ب00ود. او ج00زو کس00انی ب00ود ک00ه ب00ه حس00ین بن علی علیهماالسالم - نامه نوشته و به کوفه دعوت نموده بودن00د. مس00لم پس از ورود ابن زیاد به کوفه و کش00ته ش00دن مس00لم بن عقی00ل ، ب00رای حم00ایت از حس00ین بن علی - علیهماالسالم - به همراه اهل و عیالش از کوفه خارج و به آن حضرت ملحق گردید

و به پیمان خود تا آخرین قطره خونش وفادار ماند:)فمنهم من قضی نحبه (. ،45. بح00ار، ج 22، ص 2. مقت00ل خ00وارزمی ، ج 194- انساب اال ش00راف ، ص 193.219، ص 3. مناقب ، ج 27ص

00ه بن عم00یر(( اص00ال عن00وان نگردی00ده و جری00ان وی ب00ا194 - مثال در له00وف ))عبداللقسمتی از جریان وهب نصرانی به وهب بن جناح کلبی نسبت داده شده است .

- به متن زیارت در اقبال سیدبن طاووس مراجعه شود.195.29، ص 3. کامل ابن اثیر، ج 347، ص 7- طبری ، ج 196

.96- لهوف ، ص 197، باب یکم از ابواب مواقیت نماز.1- وسائل الشیعه ج 198 - در بیوگرافی ابوثمامه به تنقیح المقال مرحوم مامقانی و ابصارالعین مرح00وم199

شیخ محمد سماوی مراجعه شود.3پی نوشتها

، ص3. مثیراال حزان . کامل ابن اثیر، ج 95. لهوف ص 88- مقتل عوالم ، ص 200290. - در شرح حال قرظة بن کعب ب0ه اص0ابه و در ش0رح ح0ال او و فرزن0دانش ب0ه201

92، از ح000رف ق000اف و ابص000ارالعین ، ص 28 و ص 332، ص 2تنقیح المق000ال ، ج مراجعه شود.

.297- مقتل الحسین ، ص 202 - حبیب بن مظاهر، یا حبیب بن مظهر؟ در بعضی از کتب رجال به جای مظاهر203

))بر وزن مقاوم (( مظه0ر ب00ر وزن ))مطل00ق (( آم00ده اس00ت . مرح00وم مامق00انی در تنقیح المقال می گوید: آنچه از نقل و خط بزرگانی از علم00ا مانن00د ش00یخ طوس00ی و شهید ثانی و ابن طاووس به دست می آید این اس00ت ک00ه ))مظ00اهر(( ب00ا ))ال00ف (( صحیح است و در متن زیارات والسنه علما نیز چنین استعمال شده اس00ت . س00پس می گوید به گمان من اگر در بعضی از خط00وط علم00ا ))مظه00ر(( ب00دون ال00ف آم00ده است منظور آنان نیز ))مظاهر(( بوده ؛ زیرا در رسم الخط قدیم بعض00ی از اس00ماء

که دارای الف بوده بدون الف نوشته می شد مانند، اسمعیل ، اسحق و....349، ص 7- طبری ، ج 204 - حبیب بن مظاهر از صحابه رسول خدا - صلی الله علیه وآله - بود و در زمان205

خالفت امیرمؤ منان - علیه السالم به کوفه منتقل و در آنجا مقیم گردی00د و در تم00ام جنگهای امیرمؤ منان در رکاب آن حضرت شرکت نمود. حبیب از خواص اص00حاب و از یاران صمیمی امیرمؤ منان - علی00ه الس00الم و یکی از چن00د نف00ری ب00ود ک0ه اس00رار

فراوانی از آن حضرت فرا گرفته بودند. ))کشی (( از فضیل بن زبیر نقل می کند که میثم تم00ار روزی در کوف00ه و در مجم00ع گروهی از بنی اسد با حبیب بن مظاهر مواجه گردید. این دو نفر شروع ب00ه ص00حبت کردند؛ حبیب سخن را به اینجا رسانید من پیرمردی را با این خصوص00یات ک00ه م00وی سرش رفته و شکمش به جلو آمده و شغلش خرب00زه فروش00ی در دارال00رزق اس00ت

می بینم که در آینده نه چندان دور در راه محبت خان00دان پی00امبر ب00ه دار آویخت00ه میشود )منظور وی میثم تمار بود(.

میثم در پاسخ وی گفت : من نیز مردی را با این خصوصیات که دارای صورت سرخ و موهای پرپشت است ، می شناسم که برای یاری فرزند پیامبر ح00رکت می کن00د و در این راه کشته می شود و سرش را در ش00هر کوف00ه می گردانن00د )منظ00ور میثم ،

حبیب بن مظاهر بود(. حبیب ومیثم پس از گفتگو از آن محل دور شدند کسانی که در آنجا نشسته بودند و گفتگوی این دو شاگرد علی - علیه السالم را می شنیدند، گفتند: م00ا در تم00ام عم00ر دروغگوتر از این دو ندیده ایم . بالفاصله رشید حجری رسید و از آنها سراغ حبیب و میثم را گرفت ، گفتند چند لحظ00ه پیش در اینج00ا بودن00د و ض00منا گفتگویش00ان را ک00ه

برای آنان اعجاب انگیز و غیرقابل قبول بود، به رشید بازگو نمودند. رشید گفت : خدا میثم را رحمت کند که در باره حبیب این جمله را فراموش ک00رده است که بگوید: به کسی که سر بریده او را به کوفه می آورد، یکصد درهم بیش از دیگ00ران ج00ایزه خواهن00د داد. رش00ید این بگفت و از آنج00ا دور ش00د. آن چن00د نف00ر ب00ه ص00ورت هم00دیگر نگ00اه کردن00د و گفتن00د: این س00ومی را دروغگ00وتر از دو نف00ر اول

دریافتیم . فضیل می گوید: ولی طولی نکشید با چش00م خ0ود دی00دیم ک0ه میثم را در کن00ار خان0ه عمروبن حریث به دار زده اند و باز مدت زیادی نگذشته بود که سر بریده ح00بیب را

وارد کوفه نمودند..30. امالی صدوق ، مجلس 355، ص 7- طبری ، ج 206 - حر از خاندانهای شریف عرب و رئیس قبیله خویش در کوفه بود که ابن زی00اد207

او را ب00ه فرمان00دهی ه00زار نف00ر جنگج00و م00اءمور جلوگ00یری از حس00ین بن علی - علیهماالسالم - نمود. بنابه نقل ابن نما پس از آنکه توب00ه وی در پیش00گاه حس00ین بن00ه ! هنگ00امی ک00ه ابن علی - علیهماالسالم - پذیرفته شد، عرض کرد: یابن رسول الل زیاد به من ماءموریت داد که برای مقاومت با تو حرکت کنم ، پس از آنک00ه از داراال ماره خارج شدم ، صدایی به گوشم رسید که می گفت :))ای حر! مژده ب00اد ب00ه ت00و در این راهی که پیش گرفته ای (( چون برگشتم کسی را ندیدم و ت00ا این لحظ00ه در این اندیشه بودم که این چه مژده ای اس00ت ؟ مگ00ر ن00ه این اس00ت ک00ه من در جبه0ه مخالف فرزند پیامبر ق00رار گرفت00ه ام و هیچ تص00ور نمی ک00ردم ک00ه ب00اال خ00ره ب00ه ت00و

خواهم پیوست . و به چنین سعادتی نایل خواهم گردید..288، ص 3- کامل ، ج 208

.355، ص 7- تاریخ طبری ، ج 209.184 و 183، ص 8- البدایة والنهایه ، ج 210 - این خیمه در آخرین نقطه خیمه گاه به طرف میدان قرار داش00ت ک00ه اجس00اد211

شهدا را در زیر آن و در کنار هم قرار می دادند. - بعضی از مورخین این اش00عار را از خ00ود حس00ین بن علی - علیهماالس00الم - و212

بعضی دیگ00ر از ام0ام س0جاد - علی0ه الس0الم دانس0ته ان0د و گ0اهی ن0یز ازانش0اد یکی .14، ص 45ازی00اران حس00ین بن علی - علیهماالس00الم - می دانن00د. )بح00اراالنوار، ج

(.11، ص 2. مقتل خوارزمی ، ج 85. مقتل عوالم ، ص 30امالی صدوق ، مجلس - این شعار گروه خوارج بود.213 اعیان الشیعه12، ص 2- در شرح حال سعد و ابوالحتوف به تنقیح المقال ، ج 214

، ص1. الک00نی واال لق0اب ، مح00دث قمی ، ج 319، ص 2 جلدی ( ج 10)چاپ جدید مراجعه شود.43

- زهیر بن قین از بزرگان قبیله خویش و مقیم کوفه و از هواداران عثم00ان ب00ود215 ب00ا همس00رش س00فر حج نم00ود ودر م00راجعت درمس00یر ک00ربال در ی00ک60که در سال

برخورد و با یک جلسه با حسین بن علی - علیهماالسالم - نور هدایت به قلبش تابید و در همان مجلس تغییر عقیده داد و از یاران امام گردید و شاید کلمه هادی00ا مه00دیا

در شعر او نیز اشاره به همین نکته باشد. فدتک نفسی هادیا مهدیابیا الیوم اءلقی جدک الن وحسنا والمرتضی علیا

وذالجناحین الفتی الکمیاهید الحیا واسدالله الش

مشابه این دو بیت و پاسخ امام در باره حجاج جعفی ن00یز نق00ل ش00ده اس00ت ک00ه ب00هسبب تشابه ، ما از نقل آن خودداری نمودیم .

.99. ابصارالعین ، ص 20، ص 2- مقتل خوارزمی ، ج 216

- در کتب تاریخ و مقات00ل گ00اهی ب00ه ج00ای ش00بامی ، ش00امی نق00ل می ش00ود ک00ه217 مرحوم سماوی در ابصار العین این اشتباه را این چنین تصحیح می کن00د: ش00بامی از

شبام )بر وزن کتاب ( و شامی غلط و اشتباه است . - ای قوم ! من بر شما از عذاب روزی ک00ه م00ردم ب00ه فری00اد آین00د ت00رس دارم .218

روزی که از عذاب خدا به ه0ر ط0رف ف0رار می کنی00د آن روز از غض00ب خداون0د هیچ پناهگاهی برای شما نیست و هرکس را خدا )در اثر عملش ( گم0راه کن00د راهنم00ایی

(33 و 32برای وی نیست . )سوره غافر، آیه .96. لهوف ، ص 292، ص 3. کامل ابن اثیر، ج 352، ص 7- طبری ، ج 219 ، ص6- در شرح حال سیف و مالک و کیفیفت شهادتشان به تاریخ ط00بری ، ج 220.354 و 353

78. ابص00ار العین ، ص 292 ص 3. کام00ل ابن اث00یر، ج 78 ص 2تنقیح المق00ال ، ج جریان باال را به دو شهید دیگ00ر ب00ه23، ص 2مراجعه شود، خوارزمی در مقتل ، ج

نام عبدالله و عبدالرحمان ک00ه از قبیل00ه غف00ار بودن00د نس00بت داده اس00ت ولی م00ا ب00ه مناسبت اعتبار طبری و رج00ال ش00ناس مع00روف ، مرح00وم مامق00انی ب00ه گفت00ه آن00ان

استناد نمودیم ..26- سوره مطففین ، آیه 221.23. مثیراال حزان ، ص 105. ابصارالعین ، ص 95- لهوف ، ص 222دة اخ00ذلکم ان ریحی223 خاء الحس قص00اعکم وفی الش00 - یابن رسواللله انا فی الر

ة لیطیب ریحی ود فتنفس علی فی الجن 000ئیم وان ل000ونی الس000 بی لل لنتن وان حس000ود م00ع 00ه الاف00ارقکم ح00تی یختل00ط هذاال00دم االس00 00ونی الوالل ویشرف حسبی ویبیض ل

دمائکم.- امیری حسین ونعماالمیر224

ذیر سرور فؤ اد البشیر الن

علی وفاطمة والداهفهل تعلمون له من نظیر

سا ضعیفة225 ی عجوز فی الن - انخاویة بالیة نحیفة

اضر بکم بضربة عنیفةریفة دون بنی فاطمة الش

، ص3. من000اقب ، ج 27، ص 45. بح000ار، ج 22، ص 2- مقت000ل خ000وارزمی ، ج 226219. - نفرین امام درمورد عمرسعد کلی است که فرمود: خدا نسل تو را قطع کن00د227

و با مراجعه به دو کتاب مهم در نس00ب شناس00ی ))نس00ب زب00یری (( و ))جمه00ره ابن حزم (( معلوم گردید که از نسل عمرسعد پس از ن00وه او ))اب00وبکر بن حفص (( ک00ه مدت قلیلی پس از پدرش حفص زنده بود، کسی باقی نمانده است یع00نی از نس00ب عمرسعد کسی پس از نوه اش ابوبکر معرفی نگردیده است ک00ه در ص00ورت وج00ود فرزندی مسلما نسب شناس00ان مش00خص می نمودن00د ک00ه این موض0وع ب00ا توج00ه ب00ه

نفرین امام - علیه السالم قابل تحقیق و بررسی بیشتر است . و اما قس0مت دوم س00خن ام00ام ))کم0ا قطعت رحمی (( ب00ا قرین00ه خ0ارجی و ک0ثرت فرزن00دان حس00ین بن علی و بق00ای ام00امت در نس00ل آن حض00رت معل00وم می ش00ود، منظور از این جمله همان مصداق خارجی و قطع نسل نس00بی اس00ت ک00ه ب00ا کش00تن علی اکبر فرزند امام - علیه الس00الم آن سلس00له نس00ل ک00ه از طری00ق علی اک00بر در

جهان ادامه و گسترش پیدا می نمود قطع گردید.- انا علی بن الحسین بن علی228

بی نحن وبیتالله اولی بالنوالله الیحکم فینا ابن الدعی

مح حتی ینثنی اطعنکم بالریف حتی یلتوی اضربکم بالس

ضرب غالم هاشمی علوی ،7 طبری ، ج 100. مثیراالحزان . لهوف ، ص 30، ص 2- مقتل خوارزمی ، ج 229.238. ارشاد، ص 293، ص 3. کامل ابن اثیر، ج 358ص

- این کتاب تاءلیف عالم و دانشمند سیدمحمد جعفری طیاری هندی اس00ت ک00ه230 ، ص2 هجری تاءلیف نموده دانشمند مع00روف ص00احب الذریع00ه ، ج 1241در تاریخ

می گوید من این کتاب را که به زب00ان فارس00ی اس00ت در نج00ف ن00زد س00ید آغ00ا458تستری زیارت کردم .

.179- نقد المحصل )چاپ مصر( ص 231- منتهی اال مال .232.130- ابصارالعین ، ص 233.99، ص 4- مناقب ، ج 234 - از عبدالله بن جعفر فرزند دیگری نیز در عاشورا به شهادت رسیده است که235

نامش محمد و مادرش خوصاء است ..101. لهوف ، ص 78، ص 2. مقتل خوارزمی ، ج 358، ص 7- طبری ، ج 236 . طبق00ات ابن س00عد.293، ص 3. کام00ل ابن اث00یر، ج 359، ص 7- ط00بری ، ج 237

.27، ص 2. اعالم الوری ، مقتل خوارزمی ، ج 239ارشاد مفید، ص .32، ص 2- مقتل خوارزمی ، ج 238. طبقات ابن سعد و ارشاد مفید.360، ص 7- طبری ، ج 239.94- عوالم ، ص 240.340. ینابیع الموده ، ص 108، ص 4- مناقب ، ج 241. 30- ابصارالعین ، ص 242 نقل می کند که از دانش00مند فاض00ل326- مرحوم مقرم در مقتل خود، صفحه 243

شیخ کاظم سبتی شنیدم که گفت : روزی یکی از علمای م00ورد اعتم00اد ب00ه ن00زد من آم00ده گفت : من از س00وی حض00رت ابوالفض00ل پی00امی ب00رای ت00و آورده ام ؛ زی00را آن حضرت را در عالم خواب دیدم و احساس کردم که نسبت به تو خش00مناک اس00ت و چنین فرمود که شیخ کاظم سبتی چرا از مصیبت من یاد نمی کند؟ عرض ک00ردم ی00ا سیدی ! من مصیبت شما را از زبان وی زیاد ش00نیده ام . فرم0ود ن0ه ب0ه او بگ0و این مصیبت مرا بخواند که اگر شخص از باالی اسب به روی خاک بیفتد دستش را برای بدنش حامی قرار می دهد ولی کسی ک00ه تیره00ا ب00ه س00ینه اش ف00رو رفت00ه و ه00ر دو

دستش قطع گردیده است چگونه می تواند بدنش را حفظ کند. ،1. مقتل خ00وارزمی ، ج 815، ص 3 و ج 635، ص 2- مستدرک الوسائل ، ج 244 . متن روایت در مستدرک این است :))لما کان العباس و زینب ول00دی علی122ص

- علیه السالم صغیرین قال علی - علیه الس00الم للعب00اس ، ق00ل واح00د فق00ال : واح00د فقال : قل اثنان قال : استحیی اءن اقول باللسان الذی قلت واحد اثنین فقبل علی

- علیه الس00الم عینی00ه ثم التفت الی زینب و ک00انت علی یس00اره والعب00اس عن یمین00ه0ان الیجتمع0ان فقالت یاابتاه اتحینا قال نعم یا بنی اءوالدنا اکبادنا. فقالت ی0ا ابت0اه حب00ه خالص00ا فی قلب المؤ من حبالله وحب االوالد وان کان البد فالشفقه لن00ا والحب لل

فازداد علیعلیه السالم - بهما حبا ...((. - کان عمنا العباس بن علی - علیهماالسالم - نافذ البصیره صلب االیمان جاه00د245

مع اخیه الحسین - علیه السالم وابلی بالء حسنا و مضی شهیدا )تنقیح المقال (. - ابوحمزه ثمالی از شخصیتهای بزرگ اسالمی و از اصحاب امام سجاد و ام00ام246

باقر و امام صادق - علیهما السالم است از امام ص00ادق - علی00ه الس00الم نق00ل ش00دهاست که ابوحمزه در زمان خودش مانند سلمان بود در زمان خودش .

ه( ب00ه تص00حیح و پ00اورقی مرح00وم1367- کامل الزیارات ابن قولویه )متوفای 247.257عالمه امینی ، ص

- عن الثمالی قال نظر علی بن الحسین سیدالعابدین الی عبیدالله بن العب00اس24800ه من ی00وم بن علی بن ابی طالب فاستعبر ثم قال ما من یوم اش00د علی رس00ول الل احد قتل فیه عمه حمزة بن عبدالمطلب اسدالله واسد رسوله وبعده یوم موتة قتل فیه ابن عمه جعفر بن ابی طالب . ثم قال وال کیوم الحسین اذدلف الله ثالثون الف00ه 00ه عزوج00ل بدم00ه وه00و بالل رجل یزعمون انهم من ه00ذه االم00ة ک00ل یتق00رب الی الل00ه العب00اس فلق00د یذکرهم فال یتعظون حتی قتلوه بغیا وظلما وعدوانا ثم قال رحم الل آثروا بلی وفدا اخاه بنفسه حتی قطعت یداه فاءبدله الله عزوجل بهما جناحین یطیر بهما مع المالئکه فی الجنة کما جعل لجعفر بن ابیطالب وان للعباس عندالله تب00ارک و تعالی منزلة یغبطه بها جمیع الشهداء یوم القیامة )تنقیح المق00ال ، س00فینة البح00ار،

خصال صدوق ، باب االثنین (.- به صفحه ... از این کتاب مراجعه شود.249

4پی نوشتها - از جمالت زیارت جامعه .250 - ممکن است خواننده ارجمند تصور کن00د در متن زی00ارتی ک00ه از معص00وم نق00ل251

شده است درباره همه شهدا جمله ))بابی انتم و امی (( ب00ه ک00ار رفت00ه اس00ت ، ولی باید توجه داشت در این زیارت خود امام - علیه السالم شهدا را مورد خط0اب ق0رار نداده بلکه این زیارتی است که امام صادق علیه السالم - به صفوان تعلیم فرم00وده است که شهدا را این چنین زیارت بکن . )مش00روح این جری00ان در مص00باح المتهج00د

آمده است (660شیخ طوسی )ره ( ص

.241. ارشاد مفید، ص 292، ص 3- کامل ، ج 252 نقل گردیده و این کت00اب و نفس المهم00وم337- متن باال از مقتل مقرم ، ص 253

آن را از جالءالعیون نقل نموده اند. - زیرا آن مرحوم در مقدمه ))جالءالعیون (( انگیزه ت0اءلیف این کت0اب را چ0نین254

می نگارد که : آنچه تا حال درباره تاریخ عاشورا به زب00ان ع00ربی و فارس00ی ت00اءلیف و درӘʠگردیده یا ناقص بوده و یا از کتب سیره و تاریخ غیر مورد اعتماد اخذ ش00ده ا

این کتاب به ترجمه روایات معتبره اقتصار نم00وده و از غ00یر اح00ادیث معت00بره ک00ه ازکتب افاضل امامیه اخذ نشده مطلبی نقل نکردیم .

- بیان مرحوم مقرم ، با تفاوت مفهومی ک00ه درمی00ان این دو واژه از اه00ل لغت255نقل نمودیم تطبیق می کند.

از دع00وات راون00دی و196، ص 95- این دع00ا را عالم00ه مجلس00ی در بح00ار، ج 256 مرحوم مح00دث قمی در ))باقی00ات الص00الحات (( ب00دون ذک00ر ماءخ00ذ و در بعض00ی از کتابهای فارسی با مختص00ر تف00اوت در متن آن نق00ل نم00وده ان00د. دع00وات راون00دی از کتابهای خطی و کمیاب ب00ود ک00ه اخ00یرا ب00ه همت مدرس00ه االم00ام مه00دی قم منتش00ر

نقل شده است و همانگونه که این کت00اب از من00ابع54گردیده و متن دعا در صفحه بحاراالنوار بوده از منابع مرحوم محدث نوری در مستدرک نیز می باش00د. و درب00اره

معرفی و اهمیت این کتاب در خاتمه مستدرک سخنی نیز آورده است . مرحوم محدث قمی )ره ( در ))هدیة االحباب ((، قطب راوندی را چنین معرفی می کند: الشیخ قطب الدین االمام العالم المتبحر النقاد الفقی00ه المفس00ر المحق00ق ، وی صاحب تاءلیفات مهم و پرمحتوا در علوم مختلف و یکی از اساتید ابن شهرآشوب -

درگذش00ته و ق00برش در بل00ده573محدث معروف - است . قطب راوندی در س00ال طیبه قم و در صحن مطهر حضرت فاطمه معصومه - علیهاالسالم - مزار عامه می

باشد..176- خصال صدوق ، باب اول تحف العقول ، ص 257.164- اثبات الوصیه ، ص 258 ه0زار23- مستدرک الوس0ائل مش0تمل ب0ر س0ه جل0د ب0زرگ و ض0خیم و دارای 259

حدیث از معصومین - علیهما السالم می باشد. مؤ لف جلیل القدر، ابواب این کتاب را بر اساس ابواب وسائل الشیعه تنظیم و فهرس00ت مبس00وطی و خاتم00ه ای ب00ر آن فراهم آورده است که خاتمه مستقال یکی از سودمندترین کتابها در دو علم درای00ه و

رجال می باشد. وفیها ما تشتهیه االنفس وتلذ االعین .

.348. نفس المهم00وم ، چ00اپ بص00یرتی قم ، ص 46، ص 45- بحار االن00وار، ج 260.32، ص 2مقتل خوارزمی ، ج

- و از ابیات آن این است :261حکم المنیة فی البریة جار

ماهذه الدنیا بدار قرارفالعیش نوم والمنیة یقظة

والمرء بینها خیال ساراءبکیه ثم اءقول معتذراله

ووفقت حین تحرکت االم داره جاورت اءعدائی وجاور رب

شتان بین جواره وجواری .378، ص 3در شرح حال تهامی به کتابهای زیر مراجعه شود. وفیات اال عی00ان ، ج

. ریحان000ه اال46، ص 1. الک000نی واال لق000اب ، ج 1710، ص 3ق000اموس االعالم ، ج .356، ص 1دب ،ج

.51، ص 45. بحاراال نوار، ج 34 و 33، ص 2- مقتل خوارزمی ، ج 262.51، ص 45. بحار، ج 86- مقاتل الطالبیین ، ص 263.57، ص 45- بحار، ج 264- مقتل عوالم و مثیراالحزان .265.33، ص 2- مقتل خوارزمی ، ج 266.33، ص 2- مقتل خوارزمی ، ج 267.33، ص 2- مقتل خوارزمی ، ج 26800دین269 00ه ال یحب المعت 00دوا ان الل بیاللله ال00ذین یق00اتلونکم وال تعت - وق00اتلوا فی س00

(187)سوره بقره ، آیه

م00اه از26- اینک که در آستانه سومین چاپ این کتاب قرار گرفته ایم بیش از 270 شروع جنگ عراق بر علیه جمه00وری اس00المی ای00ران می گ00ذرد، خوش00بختانه در اث00ر ایمان و شهامت جانبازان اسالم و تالش پیگیر جوانانی که در میان سنگرها شبها به عبادت و راز و نیاز با خدا مشغول بوده و روزها سینه خود را ب00رای حف00ظ اس00الم و در مقابل سالحهای گوناگون صدامیان قرار داده اند، آری ب00ا ش00جاعت و دل00یری این جانبازان مکتب حسین بن علی - علیهماالسالم - تقریبا هم00ه ش00هرها و س00رزمینهای تحت اشغال بعثیه0ا از ل0وث وجودش0ان پ00اک گردی0ده و در ح0دود پنج00اه ه0زار تن از ارتشیان عراق به اسارت نیروهای ایران درآمده و رزمندگان ایران ب00رای ب00ه دس00ت آوردن حقوق خود و فشار آوردن به اس0تکبار جه0انی ک0ه از آس0تین ص0دام جنایتک00ار بیرون آمده است ، وارد خاک عراق گردیده ان00د و در انتظ00ار س00قوط ح00زب بعث و تشکیل حکومت جمهوری اسالمی در عراق دقیق0ه ش00ماری می ک0نیم ، ب00ه امی00د آن

روز. - هردو شخصیت علمی ،این دعا و مناجات را در ضمن دعاه00ای س00وم ش00عبان271

نقل و بر خواندن آن توصیه نموده اند و جالب اینکه ه00ردو بزرگ00وار در این م00ورد ازروز عاشورا به ))یوم الکوثر(( تعبیر نموده اند!!

.110- لهوف ، ص 272.63- سوره مائده ، آیه 273.79 و 78- سوره مائده ، آیه 274.44- سوره مائده ، آیه 275.71- سوره توبه ، آیه 276 - س00لیم بن قیس هاللی ابی ص00ادق ع00امری ک00وفی ت00ابعی ، پنج نف00ر از ائم00ه -277

علیهما السالم حضرت امیرالمؤ منین تا امام ب00اقر - علی00ه الس00الم را درک نم00وده و هجری در دوران امامت حضرت سجاد - علیه السالم که از ترس90تقریبا در سال

حجاج بن یوسف در خفا و استتار به سر می برد بدرود حیات گفته اس00ت . و کت00اب او که گاهی ))اصل سلیم بن قیس (( نیز نامیده می شود جزو اولین کتابهایی است که در شیعه تاءلیف گردیده و در می00ان علم00ای اه00ل س00نت و ش00یعه از مع00روفیت و

اشتهار برخوردار است . ( می گوید: کتاب س00لیم بن قیس اولین کت0ابی اس00ت ک0ه در385ابن ندیم )متوفای

میان شیعه ها به وجود آمده است . ابوعبدالله نعمانی از علم00ای ق00رن چه00ارم و از شاگردان مرحوم کلینی و صاحب کتاب ))غیبت نعمانی (( می گوی00د:))هم00ه علم00ا و

راویان حدیث شیعه ، اتفاق نظر دارند که کتاب سلیم بن قیس یکی از بزرگ00ترین و قدیمی ترین اصول است ؛ زیرا آنچه در این کتاب آمده یا مستقیما از امیرمؤ من00ان - علیه السالم گرفته شده و یا از سلمان و ابوذر و مقداد و مانند آنان از کسانی که

از رسول خدا و امیرمؤ منان حدیث فرا گرفته اند((.(.152، ص 1)برای آشنائی بیشتر با اصل سلیم بن قیس رک : الذریعه ، ج

- مانن00د ش00یخ انص00اری )ره ( در ))مکاس00ب (( و مرح00وم کمپ00انی در ))حاش00یه278مکاسب (( در بحث والیت فقیه .

.17، ص 2- احتجاج ، ج 279 . وافی ، ب000اب الحث، علی اال م000ر79، ص 100- بح000اراالنوار، ط جدی000د، ج 280

بالمعروف والنهی عن المنکر و حاشیه مکاسب ، بحث والیت فقیه ..199، ص 1- الغدیر، ج 281.125- والیت فقیه ، ص 282 س00ال مرب0وط ب0ه25- حکومت معاویه در شام چه0ل س0ال ب0وده اس00ت و این 283

دوران پس از عثمان است که تدریجا به همه کشور پهناور اسالمی گسترش یافت . و همین مط00الب را206- کتاب س00لیم بن قیس )ط دارالکتب االس00المیه ( ص 284

-00 44، ص 11ابن ابی الحدی00د در ش00رح نهج البالغ00ه ، ج از کت00اب اال ح00داث46 ( نقل نموده است .225ابوالحسن مدائنی )متوفای

- سال پنجاه هجری .285 - دربعضی از نسخه هااز کتاب سلیم ))سنة (( ودر بعض00ی ))س00نتین (( ولی در286

متن احتجاج ))سنتین (( آمده است . - ))طبرسی (( تعداد شرکت کنندگان را بیش از هزار نفر می نویسد )اکثر من287

الف رجل (..8- سوره صف ، آیه 288.3804. المناقب ، ح 5- سنن ترمذی ، ج 289 ،2 و ج 331، ص 1. مسند احم00د، ج 3815. المناقب ، ح 5- سنن ترمذی ، ج 290.26ص

، ص1. مس0ند احم0د بن حنب00ل ، ج 3811. المن00اقب ، ح 5- س00نن ترم00ذی ، ج 291331..134 و 109، ص 3- مستدرک صحیحین ، ج 292 و3808. المن00اقب ، ح 5. س00نن ترم00ذی ، ج 2404، ح 4- ص00حیح مس00لم ، ج 293

و109، ص 3. مستدرک ص00حیحین ، ج 115. سنن ابن ماجه ))مقدمه ((، ح 3813133..331، ص 1، مسند احمد، ج 3796. المناقب ، ح 5- سنن ترمذی ، ج 294.150، ص 3. مستدرک صحیحین ، ج 3808. المناقب ، ح 5- سنن ترمذی ، ج 295 ،00،2405 00،3808 2808. س00نن ترم00ذی ، ح 2404، ح 4- ص00حیح مس00لم ، ج 296

.117 و سنن ابن ماجه ))مقدمه (( ح 2406.3803. المناقب ، ح 5- سنن ترمذی ج 297.3796. المناقب ، ح 5- سنن ترمذی ، ج 298.3806، ح 5- سنن ترمذی ، ج 299 . شرح359، ص 4 به نقل از: احقاق الحق ، ج 128- نظم دررالسمطین ، ص 300

نقل از: مسنداحمد بن حنبل .174، ص 9نهج البالغه ، ابن ابی الحدید، ج .124، ص 3- مستدرک صحیحین ، ج 301.151، ص 3- مستدرک ، ج 302.167، ص 3. مستدرک صحیحین ، ج 118- سنن ابن ماجه ))مقدمه (( ح 303 .148،ص 3. مس0000تدرک ص0000حیحین ، ج 2408، ح 4- ص0000حیح مس0000لم ، ج 304

.367، ص 4 و ج 14، ص 3مسنداحمد بن حنبل ، ج .16، ص 3. اسدالغابه ، ج 3804. المناقب ، ح 5- سنن ترمذی ، ج 305 ،2 و ج 331، ص 1. مسند احم00د، ج 3815. المناقب ، ح 5- سنن ترمذی ، ج 306.26ص

، ص1. مس0ند احم0د بن حنب00ل ، ج 3811. المن00اقب ، ح 5- س00نن ترم00ذی ، ج 307331.

.134 و 109، ص 3- مستدرک صحیحین ، ج 308 و3808. المن00اقب ، ح 5. س00نن ترم00ذی ، ج 2404، ح 4- ص00حیح مس00لم ، ج 309

و109، ص 3. مستدرک ص00حیحین ، ج 115. سنن ابن ماجه ))مقدمه ((، ح 3813133..331، ص 1، مسند احمد، ج 3796. المناقب ، ح 5- سنن ترمذی ، ج 310 .150، ص 3. مستدرک صحیحین ، ج 3808. المناقب ، ح 5- سنن ترمذی ، ج 311 ،00،2405 00،3808 2808. س00نن ترم00ذی ، ح 2404، ح 4- ص00حیح مس00لم ، ج 312

.117. سنن ابن ماجه ))مقدمه (( ح 2406.3803. المناقب ، ح 5- سنن ترمذی ج 313.3796. المناقب ، ح 5- سنن ترمذی ، ج 314.3806. ح 5- سنن ترمذی ، ج 315 . شرح359، ص 4 به نقل از: احقاق الحق ، ج 128- نظم دررالسمطین ، ص 316

.174، ص 9نهج البالغه ، ابن ابی الحدید، ج .124، ص 3- مستدرک صحیحین ، ج 317.151، ص 3- مستدرک ، ج 318.167، ص 3. مستدرک صحیحین ، ج 118- سنن ابن ماجه ))مقدمه (( ح 319 .148،ص 3. مس0000تدرک ص0000حیحین ، ج 2408، ح 4- ص0000حیح مس0000لم ، ج 320

.367، ص 4 و ج 14، ص 3مسنداحمد بن حنبل ، ج .114. مقدمه سنن ابن ماجه ، ح 131- صحیح مسلم ، ح 321.63- سوره مائده ، آیه 322.79 - 78- سوره مائده ، آیه 323.44- سوره مائده ، آیه 324.71- سوره توبه ، آیه 325 - در ترجمه و توضیح دو بخش اخیر این خطبه از والیت فقیه امام امت - قدس326

سره - سود جسته ایم .

.63- سوره مائده ، آیه 327.79 و 78- سوره مائده ، آیه 328.44- سوره مائده ، آیه 329.71- سوره توبه ، آیه 330 نهج البالغه به تنظیم صبحی صالح .131 و 106- رک : خطبه 331 - همانگونه که تنها یک جمله آن ))ذلک بان مجاری االم00ور واالحک00ام علی ای00دی332

العلماء ...(( در کتب فقهی استداللی از سوی علما و فقها مورد بحث وسیعی ق00رارگرفته است .

- برای آگاهی بیشتر از مضمون خطبه ، به س00ومین خطب00ه نهج البالغ00ه مراج00ع333شود. - ))به خدا سوگند! اگر آنچ00ه از عطای00ای عثم00ان و آنچ00ه بیه00وده از بیت الم00ال334

مسلمین به این و آن بخشیده بیابم به صاحبش برمی گ0ردانم گرچ0ه زن0انی را ب0اآن کابین بسته و یا کنیزانی را با آن خریده باشند؛ زی00را ع00دالت گش00ایش می آوردو آن کسی که عدالت بر او گران آی00دتحمل ظلم و س00تم ب00ر او گرانترخواه0دبود(()خطب00ه

15.) - ))وانی والله ال ظن ان هؤ الء القوم سیدالون منکم باجتم00اعهم علی ب00اطلهم335

وتفرقکم عن حقکم وبمعص00یتکم ام00امکم فی الح00ق وط00اعتهم ام00امهم فی الباط00ل وباءدائهم االمانة الی ص00احبهم وخی00انتکم وبص00الحهم فی بالدهم وفس00ادکم ... اللهم انی قد مللتهم وملونی وسئمتهم وسئمونی فابدلنی بهم خیرا منهم وابدلهم بی شرا

(.25منی ...((، )خطبه - آگاه باشید به زودی با خواری و ذلت فراگیری مواجه و گرفتار شمشیر برنده336

خواهید شد و استبدادی بر شما حکومت خواهد کرد که برای ستمگران سنت ش00ود(.24)خطبه

- در ))اقرب الموارد(( می گوید:))فاز بخیر اءی ظفر به ویق00ال لمن اخ00ذ حقه337 من غریمه: فاز((. بنابراین واژه ))فوز(( دقیقا به معنای پیروزی است نه ب00ه معن00ای رستگاری که در بعضی ترجمه ه0ا آم00ده اس00ت و ام0روز هم ب0ه برن0ده مس0ابقه می

گویند ))فائز((..8، ص 2- احتجاج طبرسی ، ج 338

:12، ص 2- احتجاج طبرسی ، ج 339 ))با توجه به بیان صریح امام مجتبی - علیه السالم در م00ورد متارک00ه جن00گ ب00ه نظ00ر می رسد حدیث :))ان ابنی هذا سید ولعاللله ان یصلخ به بین فئتین من المس00لمین؛ این فرزند من ))حسن (( سید و ساالر است و امید اس00ت خداون00د ب00ه وس00یله او در میان دو گروه از مسلمانان را اصالح کند((، که به عنوان فضیلت ب00ر آن حض00رت در صحیح بخاری و سایر منابع حدیثی اه00ل س00نت نق00ل و ب00ه کتب ش00یعه هم راه یافت00ه است از ))جعلی00ات (( و از ف00رآورده ه00ای کارخان00ه ح00دیث س00ازی معاوی00ه باش00د ت00ا حقایق تاریخی را دگرگون و پیروان معاویه را در صف مسلمانان و ریختن خون آنها را حرام و مساءله ))صلح (( را یک عمل واجب و حکم اولی نسبت به امام مجت00بی - علیه السالم قلمداد کند ولی گفتار آن حض00رت این اس00ت ک00ه قب00ول این ص00لح ب00ه طور اجبار به وجود آمده و اگر آن حضرت عده و ع00ده و ش00رایط الزم را در اختی00ار داشت ت00ا پ00یروزی نه00ایی و س00قوط حتمی معاوی00ه ب00ه جن00گ ب00ا وی ادام00ه می داد و

پیروان معاویه را از:))فئتین من المسلمین (( به حساب نمی آورد((.- از فرازهای آخرین وصیت امیرمؤ منان - علیه السالم .340- از فرازهای وصیتنامه سیاسی الهی حضرت امام - قدس سره -.341- رک : به متن وصیتنامه در سخنان حسین بن علی - علیهماالسالم - .342 - نام کتابی است از عالمه امی00نی ص00احب الغ00دیر )ره ( ک00ه در آن ش00رح ح00ال343 تن از معروفترین علما را که از قرن چه00ارم ب00ه بع00د ب00ه ش00هادت رس00یده ان00د120

آورده است .- از فرازهای پیام تاریخی امام امت - قدس سره - به حوزه های علمیه .344.9 و سوره صف ، آیه 28، فتح ، 33- سوره توبه ، آیه 345 - این جمالت دقیقا ایامی ب00ه روی ص0فحه کاغ00ذ می آی00د ک0ه مص00ادف ب0ا اولین346

س00الگرد ارتح00ال ام00ام بزرگ00وار و ای00ام تجدی00د ح0زن و ان00دوه فرام00وش نش00دنی آنروزهای غمبار است که در جریان قلم و حرکت سخن بی تاءثیر نیست .

.58- سوره نساء، آیه 347 .8- سوره صف ، آیه 348