DE

REGIONE ET MORIBUS

CANADENSIUM

SEU BARBARORUM

NOV LE FRANClLE

Auttore J OSEPHO J UVENCIO, Societatis J e[u, Sacerdote.

Ex Hiftoria! Soc. Jefu. Lib. xv. Parte v, impre!fa

ROMJE:

Ex Typographia Georgii Plachi

M. D. CC. X.

Editio viginti quinque exemplaria. O'C.

TABULA RERUM

I _ LUMINA Nov£Franci£;

~ Joli natura ; jer£, pflees,

aves) &c.

I I Canadenjium domus & res jamili­

aris; morbi; £grorum cura &

m01-tuorum

I I I Belli gerendi ratio; arma; crude-

lit as in captivos

IV Indoles animi: corporis cultus;

cibi) convivia; Jupellex; religio,

& Juperflitiones

Page _

5

33

DE

REG lONE ET MORIBUS

NOV ft-FRANClJE

BARBARORUM.

CAPUT 1.

FLUMINA NOVlE FRANCIlE; SOLI NATURA;

FERlE, PISCES, AVES, &c. _VO runt in Nova Francia

_ majores fluvii. Unus ab indi-

genis Canada n?minatus, &

a quo tota regio nomen traxit, nunc

fluvius SanCti Laurentii dicitur, & ab

occa[u in ortum ampliffimo fluit alveo.

B

6

Alter, cui nomen Miffifipus, per vafta,

& ignota magnam adhuc partem, ter­

rarum {patia fertur a Septentrione in

Meridiem. Habent hoc fingulare hu­

jus regionis fluvii, quod certis in locis

ex editiore {olo pnecipitant in humi­

liorem planitiem ingenti cum ftrepitu.

Ea loca {altus vocant Franci. Catadupa

reCte dixeris, qualia in Nilo celebran­

tur. Aqua tota fluminis, in morem

arcuati fornicis, ita {<Epe cadit, ut infra

fufpenfum alte amnem ficco veftigio

tranfire liceat. Barbari, cum hue ven­

tum efi, fuas naviculas, e levi com­

paCtas cortice, imponunt humeris,

& in placidam fluminis, alveo depref­

fiore Ruentis, partem eas deportant,

cum farcinulis. U rbs N OV<E Francire

primaria Kebecum nuncupatur, S.

Laurentii fluvio impofita. Crelo faIu-

7

bri tota regio utitur; at hyeme frigida,

& diuturna vexatur. Hanc efficit par­

tim fluminum & lacuum crebritas; par­

tim opacitas & amplitudo nemorum,

qUa:! vim folis calidam infringunt;

denique nivium copia, quibus terra

tres quatuor\"e menfes, in iis locis qUa:!

ad Boream propius accedunt, & eidem

ac vetus Gallia parallelo fubjacent,

continenter inhorrefcit. Humus om­

nium arborum plantarumque fera­

ciffima, pra:!fertim ubi excifa:! filva:!

locum cultura:! majorem pra:!buerunt.

Quadrupedes ea:!dem, qUa:! in Europa:

nonn ulla:! regionis propria:! funt, ut

alces. Magnam belluam indigena:! ap­

pellant. Id nominis invenit a mole

corporis: bovem enim a:!quat mag­

nitudine. Mulum capite refert; cer­

vum cornibus, pedibus, & cauda. Eam

8

canibus immiffis barbari agitant; defa­

tigatum conficiunt jaculis & miffilibus.

Si defunt venatici canes, ipfi vicem

illorum obeunt. Per medias quippe

nives incredibili celeritate gradiuntur,'

ac ne corporis pondus vefiigia pedum

altius in nivem deprimat, fubfiernunt

plantis, inferuntque pedibus, lata re­

ticula, ill is fimillima, quibus pilam

lufores vulgo pulfant. H::BC reticula,

fpatium nivis ac foli fa tis magnum

amplexa, currentes facile fufiinent.

Alces vero crura exilia defigens alte

in nivem, ::Bgre fe expedit. Illius car­

nibus vefcuntur, teguntur pelle, un­

gula pofierioris finifiri pedis fanantur.

Huic ungul::B mira qU::Bdam & mul­

tiplex virtus inefi, medicorum ceIe­

berrimorum tefiimonio commendata.

Valet in primis adverfus morbum co-

9

mitialem, five admoveatur peCl:ori,

qua parte cor micat; five indatur palre

annuli, quem digitus lrevre minimo

proximus geftet; five ,demum teneatur

~ in ejufdem finiftrre vola, in pugnum

contraCl:a. N ec minorem vim habet

ad fanandum pleuritidem, capitis ver­

tigines, & fexcentos alios, fi credimus

expertis, morbos.

Alterum animantis genus illic no­

tiffimum & frequentiffimum et1: fiber,

cujus pelle, cum Europreis mercibus

mutanda, commercii Canadenfis ratio

fere tota cont1:at. Color caftanere colo­

rem imitatur; modus corporis idem, qui

exigui verve cis : curti pedes & ad na­

tandum compofiti, nam in aquis per­

inde ac in terra degit; cauda glabra,

cratfa & plana, qure natanti pro guber­

naculo fit: dentes duo, majores ceteris,

10

ex ore utrimque prominent: iis tan­

quam gladio & ferra utuntur fibri ad

arbores exfcindendas, cum domos ex'"

truunt; in iis enim fabricandis mira pol­

lent indufiria. Eas ponunt ad lacuum'

fluviorumve ripas: rnuros e fiipitibus

componunt, interjeCl:o cefpite uligi­

nofo ac tenaci, calc is inftar; vix ut

multa vi effringi opus & convelli poffit.

Tota caf::e fabrica variis contignatio­

nibus difiinguitur: infirma e tranfverfis

lignis craffioribus conftat, inftratis de­

fuper ramis, ac reliCl:o foramine &

ofiiolo, per quod in fluvium fubire,

cum videtur, poffint: H::ec modice

fupra fluminis aquam ex fiat, ali;:e. af­

furgunt altius, in eafque, fi fluvius

intumefcens imum tabulatum vicerit,

fe receptant. In una e fuperioribus

contignationibus cubant ;pr;:ebet moUe

II

ftratum alga ficcior, & arborum muf­

cus, quo fe tutantur a frigore; in altera

penum habent, & provifa in hyemem

cibaria. lEdificium fornicato tecto

clauditur. Sic hyemem exigunt: nam

::eftate, opacum in ripis frigus captan t,

aut undis immerfi calores ::eftivos fu­

giunt. In una f::epe domo ingens, &

mu1torum capitum familia fiabulatur.

Quod fi loci premuntur angufiiis, dif­

cedunt juniores ultro, & fua fibi do­

micilia moliuntur. In eam curam

incumbunt fub prima autumni frigora,

& mutuas fibi invicem operas com­

modant, tum ad fecanda ligna, tum

ad comportanda, ita ut plures uni

eidemque fuccedant oneri, & ingentia

ram alia, nemorifque ftragem, deve­

hant. Si quem fluvium nancifcuntur

ad fuos accommodatum ufus, non ta-

12

men fatis alto gurgite, ftruunt aggerem

coereendis aquis, donee ad idoneam

altitudinem affurgant. Ae primo qui­

dem arbores grandiores arrodendo

dejieiunt: deinde tranfverfas ab una

ripa dueunt ad alteram. Duplieem

verfum & ordinem arborum faeiunt;

reliCl:o inter ill as oblique fie pofitas

fpatio fex fere pedum, quod refereiunt

ecementis, argilla, ramis, tam folerter,

nihil ut perfeCl:ius a fummo architetl:o

expeCl:es. Operis longitudo major

minorve eft, pro fluvii, quem coercere

volunt, modo. Dueenum aliquando

patTuum ejufmodi aggeres reperti. At,

fi amnis plus jufto intumefeit, diffrin­

gunt aliquam molis partem, ae tan tum

emittunt aquce, quantum fatis videtur.

U t feris filvce, fie pifeibus abundant

flumina. U nus eft in Iroquceorum

13

lacu, de quo nihil a prifcis legitur

proditum fcriptoribus. Caufarus ab

indigenis vocatur: octo pedes longus,

aliquando decem. Craffitudo, humani

femoris; color leucoph<eus, candido

tamen propior; fquamis totus horret

tam duris, tamque valide confertis, ut

aciem pugionis, & hafiilium, exclu­

dant. Caput amplum, & cranio pr<e­

duro, tanquam caffide, munitum. Hinc

pifcis armati nomen illi a Gallis indi­

tum. Et vero perpetua cum ali is

pifcibus bella gerit, quorum exitio

pafcitur. Pro telo rofirum immane

gerit, humani brachii longitudine,

gemino dentium ordine infiructum.

Hoc venabulo non 10lum reliquos

mactat pifces, verum etiam avibus,

cum mutare dapes cupit, iniidiatur &

illudit. Earn ob rem occultat fe inter

C

carecra: roftrum exertat aquis, ac

paulifper diducit. Sic perftat immotus donee accedant volucres, & incaut<E

roftro infideant, arundinem aut vir­

gultum rat~: continuo perfidus infi-'

diator, mifellarum pedes contracro rof­

tro ftringit, & in gurgitem demerfas

vorat.

N on minor volucrum eft copia,

quam pifcium. Certis menfibus pa­

lumbes e filvis prorumpunt in agras

tanto numero, ut arborum ramos pr<E­

gravent; quibus poftquam infederunt

nocru, facile capiuntur, & barbaras

menfas regali ferculo cumulant. Pr<E­

terea in vaftiffimo finu, in quem volvit

fe Rumen fancri Laurentii, cernitur

exigua infula, feu potius biceps fca­

pulus: infulam volucrum dicunt. Tot

enim eo convolant e finitimo pelago,

15

ut inire numerum nequeas. Indigen<e

fuftibus pr<edam non difficilem com­

minuunt, aut pedibus conculcant;

cymbafque Iautis dapibus, & inemptis

plenas referunt. Ludunt in aquis paf­

fim anferes, anates, arde<e, grues, olores,

fulic<e; & aves ali<e, victum ex undis

petere folit<e. Peculiare quiddam ha­

bet una, gallin<e fimilis, fi molem

fpectes; pennis in tergo nigricantibus,

fubalvo candidis. Pedum alter ungui­

bus aduncis armatur; alter digitos levi

& continua pelle junctos habet, qualis

eft anatum; hoc natat, iIlo pifces

trahit & evifcerat.

CAPUT II.

CAN ADEN SIUM DOMUS & RES F AMILIARIS ;

MO R BI; JEGRORUM CURA & MORTUORUM.

JAM, fi mores & indolem gentis

requiras, partim vagi degunt, in

filvis per hyemem, quo venationis ube­

rioris vocat {pes; ;:efiate, ad amnium

rip as, ubi pr;:ebet facilem annonam

pi{catus: aliqui pagos incolunt. Caras

fabrican tur infixis h umi pertieis: la­

tera corticibus in texun t ; pellibus,

mu{co, ramis operiunt fafiigia. In media ca{a focus: in {ummo teCto

foramen, emiiTarium fumi. Is regre

eluCtatus totam, ut plurimum, ea{am

fie opplet, ut coaCtis habitare in hoc

fumo advenis {;:epe oculorum aeies

obtundatur, & hebe{cat: barbari, du-

17

rum genus & his aifuetum incommodis,

rident. Domefticce rei cura, & quid­

quid in familia laboris eft, imponitur

feminis. Illce domos figunt, ac refi­

gunt; aquam, & ligna devehunt, cibos

apparent: vicem & locum mancipi­

orum, opificum, & jumentorum, im­

plent. Venationis & belli cura, virorum

eft. Hinc gentis folitudo, & pancitas.

Mulieres enim, ceteroquin haud infe­

cundce, his diftrictce laboribus, neque

maturos edere queunt fetus, neque

alere jam editos: itaque aut abortum

patiuntur, aut partus recentes deftitu­

unt, aquationi, lignationi, ceterifque

operibus intentce; vix ut trigelimus

quifque infans adolefcat. Accedit rei

medicce infcitia, cujus ignoratio, facit

ut e morbis paulo gravioribus raro

emergant.

Duos maXlme Fontes morborum

fiatuunt: unum ex ipfa ~grotantis

mente ortum, qu~ defideret quidpiam,

ac tandiu corpus ~grum vexet, dum

re defiderata potiatur. Putant enim

inelfe in hominum unoquoque innata

qU<Edam deiideria, f~pe ipfis ignota~

quibus fingulorum felicitas contineatur.

Ad ejufmodi defideria & innatas appe­

titiones cognofcendas adhibent hariolos,

quibus hanc divinitus concelfam fa­

cultatem arbitrantur, ut animorum in­

timos recetT us pervideant. Illi, quod­

cum que primum occurrit, aut ex quo

fieri qU<Efium aliquem polfe fufpicantur,

ab ~gro defiderari pronunciant. Nec

dubitant parentes, amici, & confangui­

nei <Egrotantis, quidquid illud fit, quan­

tivis pretii, comparare ac largiri <Egro,

nunquam pofiea repofcendum. !lIe

dono fruitur, & lucri partem hariolis

afpergit; ac fa:pe pofiridie vita cedit.

Vulgo tamen relevantur a:groti, quippe

levibus tentati morbis: nam in graviori­

bus timidiores funt ifii pra:fiigiatores,

negantque inveniri poife quid a:grotus

defideret: tunc eum depofitum con­

clamant, auCtorefque funt confanguineis

ut hominem tollant e medio. Ita

longiore morbo vexatos necant, aut

fenio feifos; eamque caritatem fum­

mam interpretantur, quia mors a:rum­

nis languentium finem po nit. Eandem

benevolentiam adhibent erga pueros

parentibus orbatos, quos nullos eife

malunt, quam miferos. Alterum fon­

tern morborum eife cenfent venefi­

corum occultas artes, & pra:fi:igias quas

ridiculis ca:rimoniis conantur averrun­

care. Sa:pe noxios humores ejiciunt

20

fudando. Certum cafa; locum corti­

cibus includunt, ac tegunt pellibus, ne

qua poffit aer afpirare. Intro congerunt

lapides deuftos & igne multo faturos.

Subeunt nudi & brachia cantitantes

jaB:ant. Sed, quod mireris, ab his

thermis egreffi & fudore diffiuentes , hyeme perfrigida, in lacum aut amnern

fe conjiciunt, de pleuritide fecuri.

Mortuorum cadavera nunquam ef­

ferunt per cafa; januam, fed per earn

partem, in quam converfus a;ger ex­

fpiravit. Animam putant evolare per

camini fpiraculum; ac ne moras trahat,

cafa; priftina; defiderio, neu puerulorurn

aliquem difcedens affiet, hoc afRatu

videlicet moriturum, ut putant; crebro

fufte tundunt parietes tugurii, ut earn

citius exire compellant. Immortalern

effe arbitrantur. N e porro emoriatur

21

fame, magnam vim ciborum infodiunt

cum corpore; veiles, item, ollas, va­

riamque fupelleCl:ilem, magno fumptu,

& multorum annorum labore conqui­

fitam, ut iis utatur, inquiunt, ac de­

centius verfatur in regno mortuorum.

Sepulcra nobilium exilant paul urn ab

humo: iis perticas in morem pyrami­

dis compaCl:as imponunt: arcum ad­

dunt, fagittas, clypeum, & alia militiCB

decora: feminarum vero tumulis, tor­

ques & monilia. Infantium corpora

fepeliunt propter viam, ut eorum anima,

quam ab ipforum corporibus abire 10n­

gius non putant, illabatur in prCBter­

euntis alicujus feminCB finum, & adhuc

inform em animare fetum poilit. In

luCl:u vultum inficiunt fuligine. Mo­

niti de funere affines, vicini, & amici

concurrunt in funeilrum tugurium.

D

22

U nus aliquis, fi mortui conditio ferat,

verba faeit, neque rationem ullam ex

iis prretermittit, qure ad leniendam

regritudinem a dicendi magiftris afferri

[olent. Excurrit inde mortui laudes:

hominem eum natum fuiffe admonet,

atque adeo morti obnoxium: qui cafus

emendari nequeant, fieri patientia le­

viores; alia id genus in eandem [en­

tentiam edifferit. Tertio die funus

ducitur. Epulum funebre apponitur

toti pago, fingulis [uam [ymbolam,

nee maligne, conferentibus. Hujus

epuli eau[as afferunt maxime tres:

prim am, ut comm unem mrerorem

leniant: alteram, ut qui amici peregre

ad funus veniunt, aeeipiantur honef­

tius: tertiam, ut gratifieentur extinCti

Manibus, quem ea liberalitate deleCtari

exiftimant, & appofitis etiam dapibus

23

pafci. Peracto convivio prcefectus fu­

neris, quem in fingulis familiis clario­

ribus, certum atque infignem habent,

adeffe tempus exequiarum proclamat.

Omnes continuo lamentari, & ululare.

Effertur cadaver propinquorum hu­

meris, in tectum fibrinis pellibus, & in

feretro, e corticibus juncifve confeCto

compofitum, colleCtis in glomum ar­

tubus, ut eo modo terrce mandetur,

inquiunt, quo in alva materna olim

jacuit. Deponitur feretrum in con­

ftituto loco, munera quce quifque of­

fert mortua, prcefiguntur perticis: &

appellantur illorum auCtores a funeris

prcefecto: inftauratur planCtus; deni­

que juvenes ludicro certamine inter

[e demicant.

Majori fepeliuntur apparatu & luCtu,

qui aquis obruti perierunt. Nam

eorum cadavera laniantur: carmum

pars cum vifceribus in ignem projicitur.

Id facriflcii quoddam genus eft, quo

placare ccelum contendunt. Iratum

enim eiTe genti non dubitant, cum in

undis quifpiam extinguitur: ac fi quid

rite atque ordine peraCl:um in iftis

funeribus non fuerit, huic piaculo cala­

mitates omnes, quibus poftea con­

fliCl:antur, acceptas ferunt. Indulgent

luCl:ui per annum integrum. Prim is

diebus decem jacent humi, diu noCtu­

que in ventrem proni: nefas tunc

vocem ullam, nifi qU<B dolorem figni­

fleet, mittere; aut accedere ad ignem,

aut conviviis intereiTe. Anno reliquo

luCl:us continuatur, at levius. Omit­

tuntur omnia urbanitatis officia, collo­

quia cum vicini~, congreiTus amicorum;

ac fi conjugem amiferint; ccelibes donee

annus fiuxerit, perfiant. Pofi otlavum

aut decimum quemque annum Hu­

rones, qme natio late patet, omnia

cadavera certum in locum ex omnibus

pagis deportant, & in foveam pra:gran­

dem conjiciunt. Eum diem Mortu­

orum vocant. Is ubi de procerum

fententia confiitutus efi. eruunt corpora

fepulcris; alia jam confumpta, & offibus

vix ha:rentia; alia putri carne leviter

amitla: alia fcatentia fcedis vermibus, &

graviterolentia. Offa diffolutain faccos

abdunt: cadavera nondum diffuta com­

ponunt in farcophagis, & fupplican­

tium ritu deferunt In defiinatum

locum, alto filentio, & compofito gradu

procedentes, non fine fufpiriis, &

lamentabili eiulatu. N e vero memoria

nobilium, & arte pra:fertim bellica

infignium qui prole carent, intercidat,

eligunt aliquem cetate ac robore flo­

rentem, cuidemortui nomen imponunt.

Ille militum ftatim deletl:um habet,

ac bellum capellit, ut prceclaro quopiam

edito facinore, pro bet fe non tantum

nominis, fed etiam virtutis ejus, cui

fubftituitur, heredem effe. Inferioris

notce nomina ceterno filentio damnant.

Itaque fimul ac in pago quifpiam e vita

cellit, ejus nomen alta voce pronuncia­

turper omnes cafas, ne quis illud temere

ufurpet. Quod fi mortuum tamen

appellare neceffe fuerit, utuntur verbo­

rum circuitione, & prcefantur quid­

piam, quo mortis ominofa memoria Ie­

niatur. Idque fi omittatur, accipiunt

in gravem contumeliam: neque atm­

ciori maleditl:o vulnerari filium aut

parentem poffe putant, quam fi hUlc fi­

lius, illi parens, mortuus exprobretur.

CAPUT III.

BELLI GERENDI RATIO; ARMA; CRUDELITAS IN

CAPTIVOS.

BELLA tern ere ac ferociter fufci-

piunt, nulla f;:epe, aut perlevi de

caufa. Duces communi fuffragio le­

gunt, eofque vel familiarum prcecipua­

rum natu maximos, vel quorum virtus

bellica, aut etiam eloquentia perfpecta

fit. Civili bello nunquam inter fe con­

CUlTunt; anna in finitimos tan tum

movent; neque imperii ac ditionis

proferend;:e caufa, fed fere ut ilIa tam

fibi, vel fCEderatis, injuriam ulcifcantur.

Gladios, & gravidas nitrato pulvere

fifiu'las, a Batavis & Anglis accepere,

qui bus armis freti, certius & audacius

in hoftium, atque adeo Europceorum

perniciem confpirant. Interdum bella

fingulari certamine finiunt. Agmina

duo, hinc Montanorum, quos vocant,

inde Iroquceorum confiiterant ante

aliquot annos, velut in procinCtu. Du­

ces antegreffi jam defignabant locum

ad aciem explicandam, cum unus al­

terum fic allocutus fertur: Parcamus

noftrorum fanguini, imo noftro: mani­

bus nudis rem agamus. U ter alterum

dejecerit, is vincat. Placuit conditio.

Manus ambo conferunt. Montanus

Iroquceum ita delaifavit, dolum artem­

que virtuti mifcens ut humi denique

proftratum ligaverit, impofitumque

humeris ad fuum agmen viCtor detule­

rit. Clypeos conficiunt e ligno dolato,

plerumque cedrino; paulum ad oras

incurvos: leves, prcelongos & peram-

pI os, ita ut totum corpus protegant.

] am, ne jaculis aut fecuribus perrum­

pantur omnino ac diffiliant, eos intus

confuunt reftibus ex animalium corio

contextis, qUCE totam clypei molem

continent conneCtuntque. Non gef­

tant e brachio fufpenfos, fed funem ex

quo pendent, rejiciunt in humerum

dextrum: ad eo ut latus corporis fini­

ftrum clypeo protegatur; mox ubi

jaculum emiferunt, aut ferream dif­

ploferunt fiftulam, paulum retrahunt

dextrum latus, ac finiftrurn clypeo tec­

tum obvertunt hofti.

In prCElio id maxime ftudent, vivos

ut hoftes capiant. Captis & in fuos

abduCtis pagos primum vefles detra­

hunt; deinde ungues crudis dentibus

fingillatim avellunt: tum palo alliga­

tos verberant ad fatietatem. Mox vin-E

culis folutos cogunt ire, ac redire, ge­

mlllum inter ordinem armatorum

fpinis, fuftibus, & ferramentis. Deni­

que, accenfo circum foco, lentis igni­

bus miferos torrent. Interim torofas

carnes fodicant candentibus laminis,

& verubus, aut recifas ac femiuftulatas,

fanie fiuentes & fanguine, vorant.

Nunc tcedis arden tibus, totum corpus,

ac prcefertim hiatus vulnerum, perten­

tant: nunc detratl:a capitis cute in­

fpergunt nudce calvce favillam, & fervi­

dos cineres: nunc brachiorum nervos

ac pedum vellunt, lancinant, aut hebeti

fecant lente ferro, derepta parumper

cute, in pedis malleolo, & manus carpo.

Scepe cogunt captivum infelicem in­

gredi per fubjetl:os ignes: aut frufta fuce

carnis mandere, ac vivo fepulcro con­

dere. H uj ufmodi carnificinam non

pauci e Patribus Societatis pertulere.

Hanc porro extrahunt in multos dies;

utque novis cruciatibus trifiis victima

fuppetat, intermittunt eofdem ali­

quandiu, donec ad extremum fatifcant

corpora, & concidant. Tunc e pectore

cor avellunt, torrent fubjectis prunis; &

cruore conditum juvenibus avide come­

dendum objiciunt, fi captivus fuppli­

ciorum acerbitatem generofe fuerit

perpeJIus: ut viri fortis, inquiunt, maf­

culum robm juventus bellatrix com­

bibat. Laudatur qui rogum, cultros,

vulnera, irretorto vultu a{pexerit, &

exceperit: qui non ingemuerit, qui

rifu cantuque tortoribus illuferit : nam

canere tot inter mortes, amplum ac

magnificum eife putant. Itaque can­

tilenas ipfi multo ante componunt,

quas capti, fi fors ferat, recitent.

Re1iqua multitudo cadaver abfumit in

ferali convivio. Dux refervat fibi ver­

ticis pellem cum coma, monumentum

victori::e, troph::eum crude1itatis.

CAPUT IV.

IN DOLES ANIMI: CORPORIS CUL TUS :

CIBI, CONVIVIA: SUPELLEX: RELIGIO,

& SUPERSTITIONES.

S Ie hoftes accipiunt: at domi co-

lunt pacem, rixafque diligenter

cavent, nifi quas ebrietatis impotentia

excitavit. Fortunati, fi nunquam illis

hanc peftem Europa importaifet!

Irafci ne norunt quidem, ac vehemen­

ter initio mirabantur, cum inveheren­

tur Patres 1D vitia pro concione,

eofque furere exiftimabant, qui pacatos

inter auditores, & amicos, tanta con­

tentione fe jat1:arent. Liberalitatis &

munificentice farnam aucupantur: fua

34

largiuntur ultro; ablata vix repetunt:

nec fures aliter, quam rifu & fannis

ulcifcuntur. Si quem oborta fimul­

tate nefarie aliquid moliri fufpicantur,

non minis deterrent hominem, fed

donis. Ex eodem concordi<e ftudio·

fit ut aifentiantur ultro, quidquid do­

ceas; nihilo tamen fecius tenent mor­

dicus infitam opinion em aut fuperfii­

tionem: eoque difficilius erudiuntur.

Quid enim agas cum annuentibus ver­

bo & concedentibus omnia; re nihil

pr<efl:antibus? Miferorum egeftatem

benigne fublevant; viduarum ac fenum

fufl:entant orbitatem, nifi cum fenio

<etas viCta marcet, vel morbus gravior

incidit: tunc enim abrumpere infeli­

cem vitam fatius arbitrantur, quam

alere ac producere. Qu<ecumque cala­

mitas ingruat, nunquam fe dimoveri

35

de animi tranquillitate patiuntur, qua

felicitatem potiffimum definiunt. In­

ediam multorum dierum, morbos, &

~rumnas leniffime & confiantiffime

perferunt. Ipfos partus dolores, licet

acerbiffimos, ita diffimulant femin~

vel fuperant, ut ne ingemifcant quidem:

ac ii cui lacryma vel gemitus ex­

cideret, ~terna flagraret ignominia,

neque virum, a quo duceretur, pr~­

terea inveniret. Nihil un quam amicus . .

cum amICO, uxor cum Vlro, cum uxore

vir, queritur & expofiulat. Liberos

mIra caritate compleB:untur: fed

modum non tenent; in eos enim

neque animadvertunt ipii, neque ab

aliis animadverti iinunt. Hinc petu­

lantia puerorum & ferocitas, qu~,

pofiquam fe corroboravit ~tate, In

omne fcelus erumpit. Quam autem

erga liberos & familiares comitatem pr<e

fe ferunt, eandem cum ceteris civibus

fuis, ac popularibus, ufurpant. Si

quis amariore joco quempiam mo­

mordit, (nam dicaces vulgo funt, & in

jocos effufi) belle diffimulant, aut vicem

reponunt, & abfentes remordent; nam

pr;:efentes cavillari, aut coram diCtis

inceifere, religio eft. Non aliud lib en­

tius convicium regerunt laceffiti, quam

fi hominem ingenio carere dicant.

Scilicet ingenii laudem vindicant fibi;

nec temere. N emo inter illos hebes,

ac tardus; quod nativa illorum in

deliberando prudentia, & in dicendo

facundia, declarat. Auditi quidem

f;:epe funt tam appofite ad perfuaden­

dum perorare, idque ex tempore, ut

admiration em exercitatiffimis in di­

cendi pa];:eftra moverent.

37

Refpondet ingenio corpus, aptum

membris, proceritate formofum, ro­

bore validum. Idem, qui Gallis, color;

tametfi corrumpunt illum unguine, &

oleo putri, quo fe perungunt; necnon

pigmentis variis, quibus fibi pu1cri,

nobis ridiculi, videntur. Alios cernas

nafo cceruleo, genis vero & fuperciliis

atratis : alii frontem, nafum, & genas,

lineis verficoloribus difcriminant: to­

tidem larvas intueri te putes. Ejufmodi

coloribus credunt fe hoftibus eire ter­

ribiles; fuum pariter in acie metum,

quafi velo, tegi: demum pellem ip­

fam corporis indurari, ad vim hiberni

frigoris facilius tolerandam. Prceter

iftos colores induci pro cujufque libi­

dine ac deleri folitos, non pauci fta­

biles ac perpetuas avium aut animalium,

puta ferpentis, aquilce, bufonis, imagi-F

nes imprimunt cuti, hunc in modum.

Subulis, cufpidibus, aut fpinis collum,

pectus, genafve ita pungunt, ut rudia

rerum iftarum lineamenta effingant;

mox in punCtam & cruentam cutem

immittunt atrum e carbone commin­

uto pulverem, qui cum fanguine con­

cretus impreifas effigies ita inurit viv::e

carni, ut eas nulla temporis diuturnitas

expungat. Tot~ qu~dam nationes,

ea pr~fertim qu~ a Tabaco nomen

habet, itemque alia qu~ N eutra dicitur,

id conftanti more ac lege ufurpat, nee

fine periculo interdum; maxime fi eft

tempeftas frigidior, aut debilior cor­

poris confiitutio. Tunc enim dolore

viCti, licet eum ne gemitu quidem

fignificent, linquuntur animo, & ex­

animes aliquando concidunt. Lau­

dant oculos exiles, labra repanda &

39

prominentia : pars radunt comam,.

pars alunt: his nudum finciput, illis

occiput: aliis coma furrigitur in ver­

tice, aliis pard: ad tempora utrimque

propendet. Barbam, inftar monftri,

execrantur; ac fi quis in mento fuc­

crefcat pilus, ftatim vellunt. Viri

~que ac femin~ imas auriculas per­

tundunt: & iis inaures e vitro, teftifve

pifcium, inferunt. Quo foramen

amplius eft, eo cenfent formofius.

Nunquam ungues refecant. Europ~os

ride nt, qui defluentem e naribus hu­

morem candidis fudariis excipiant, &,

Quo, inquiunt, rem adeo fordidam

refervant ifti ? Saltantes curvant arcu­

atim corpus prono capite, & brachia

fic agitant, ut qui farinam manibus

fubigunt, raucum identidem grun­

nientes. Alvum infimam fuccingunt

lato cortice, vel animantis pelle, aut

verficolore panno, cetera nudi. Fe­

mime pelles ex humeris& collo promit­

tunt ad genua. Zonas atque armillas,

e concha veneria, quam vulgo porcel­

lanam appellamus, aut feta hyftricis

non infcite contextas, geftant: torques

hunc in modum confeCtos magno ha­

bent in pretio. Storeas e marifco

(junci marini genus eft) fatis elegan­

ter elaborant: iis pavimentum fter­

nunt, in iifdem carpunt fomnos, aut in

vitulorum mannorum, fibrorumve

mollibus eXUVllS. Dormiunt circa

focum in mapali medio femper ar­

dentem, fi frigus eft: fub dio, fi a=ftas.

Menfam, aut cathedram, in cafa

tota videas nullam; in elunes fubfi­

dunt, fimiarum inftar: is vefcentium,

is deliberantium, & confabulantium

41

habitus eft. Adeuntes amicos falutant

inepto rifu; fcepius ho, hho, hhho, con­

clamantes. Cum ve[cuntur, potum

dapibus non intermifcent, neque

identidem bibunt; fed femel tantum,

fumpto cibo. Qui amicos convivio

accipit, cum iis neque accumbit, nec

ciborum partem ullam attingit, fed

epulantibus dividit: aut, fi quem

adhibet ftructorem, fedet feorfum

JeJunus, & fpectat. Inter edendum

filent: falem averfantur, & condi­

menta: oiTa canibus projicere placu­

lum arbitrantur: igni cremant, vel

terrce infodiunt. Si enim, inquiunt,

urfi, fibri, & alice, quas venando capta­

mus, ferce oiTa fua permitti canibus, &

comminui, refcirent; non tam facile

capi fe paterentur. Adipem e pin­

guibus collectum cibis, abftergunt

42

coma; gems interdum brachiifve

allinunt, eleganti::e, ut aiunt, caufa, &

valetudinis: nam adipe non folum

nitere cutem, fed corroborari membra

exifl:imant. Non alio cibo vefcuntur

libentius quam Sagamita. Pulmen­

tum eft e farina, pr::efertim Indici

tritici, confeCtum: admifl:o, quod illis

condimentum pr::ecipue fapit, oleo.

Itaque in conviviis pars dapum prima

oleum, aut adeps, in quem concretum

& fpiff urn ita dentes infigunt, ut nos

in pan em aut pomum. Antequam

illis lebetes, cortin::e, aliaq ue id genus

vafa ::erea deferrentur e Gallia, uteban­

tur cacabis e cortice compaCtis; verum

quia imponi flammis non poterant im­

pune, hanc ad coquendas carnes artem

excogitaverant. Silices plurimos con­

jiciebant in focum, donec penitus

43

ignem combibifTent. Candentes III

ollam frigida plenam & carnibus

alios atque alios fubinde immittebant.

Ad hunc modum aqua calefaCta carnes

citius opinione faciliufque percoquit.

Ad tergendas manus utuntur pilofo

canum tergo, cui illas affricant; item

fcobe ligni putris. Heec matribus

vice panniculorum eft, ad purgandas

infantium fordes; heec inftar culcitee

languidis corporibus fubfternitur.

Vafa coquinaria non extergunt. Quo

funt crafTo pingui magis oblita, eo

melius, illorum judicio, nitent. Turpe

ducunt & fuperbum inambulare inter

colloquendum. Odorem mofci gravi­

ter ferunt, & meram efTe mephitim

putant, pree earn is rancid;E, aut adipis

m ucidi frufto.

Sexcenta funt ejus generis, in quibus

44 longiffime recedunt ab Europ::eorum

inftitutis: fed ab illorum vitiis propius

abfunt, eaque vel ::equant, vel fuperant.

Gul::e irritamenta, & inimicas bon::e ac

fan::e menti potiones, ab Europ::eis mer­

catoribus acceperunt, quibus lucri

bonus ell: odor, etiam ex fiagitio, &

fcelerata nundinatione. Tandiu eire

pergunt, dum adeft quod edant:

nihil in craftinum, aut hyemem, re­

ponunt: nec famem valde reformi­

dant, quia fe ferre diuturnam poife

confidunt. Conviviis ea lex pofita

confenfu moribufque gen~is eft, ut

omnia fercula confumantur. Si quis

edit parcius, & excufat valetudinem,

pleEtitur, aut ejicitur, ut infulfus, quali

qui vivendi artem nefciat. Primaria

fupelleEtilis domeftic::e pars, o11a eft,

five ahenum, in quo carnes coquuntur.

+5

Opes lebeturn nurnero metiun tur :

nee regern Galli::e aliam ob cau1arn

initio rnagni ::eftimabant; quam quod

plureshabere ollas dicebatur. Quanta

fit apud exleges, & omni freno 1olutos,

intemperanti::e impunitas & licentia,

pnefertim in adolefcentibus, prornptum

eft intelligere: narn grandiores natu

libidinem certis finibus circum1cri­

bunt, cum ::eftus cupiditatum defer­

buit: nec impune eft peccanti femin::e.

Religionis apud illos neque lex

ulla, neque cura. Nullo ftato & cefto

cultu Numen profequuntur. Etfe

tamen aliquod, velut in fubluftri notte,

vident. Quod quifque puer afpicit in

fomnis, cum lucefcere ratio incipit,

hoc illi deinceps nurnen eft, canis,

urfus, avis. Vivendi norrnam &:

G

agendi plerumque ducunt e fomniis ut

fi quem interficiendum, exempli caufa,

fomniaverint, non conquiefcant donec

hominem infidiis exceptum necaverint.

Piget fabulas referre, quas de mundi

opificio comminifcuntur. His im­

plent otiofas & avidas plebis aures

harioli, & circulatores nequiffimi,

impietate qmeftuofa. Malorum auc­

torem genium nefcio quem vocant

Manitou, ac vehementiffime perhor­

refcunt. Hoftem procu] dubio generis

hum ani, qui a nonnullis divinos

honores & facrificia qmedam extor­

quet. Circa naturam animarum non

levius delirant. Simulacra fingunt

corporea, cibi & potionis egentia.

Deftinatum animabus verfus occiden­

tern folem, pagum credunt, in quem

obita morte fe recipiant: & ubi epu-

47

lis, venationi, & choreis indulgeant.

Hcec enim apud illos fumma.

Cum primum de fempiternis igni­

bus, & incendiis fceleri deftinatis

audierunt, immane quantum obftu­

puere: fidem tamen pertinaciter

abrogabant, quod dicerent ibi efTe

ignem non poffe, ubi nihil ligni fit:

tum, qucenam filvce alere tot ignes,

tam diuturnos, poifent? Hcec ratio

ineptiffima tantam vim apud barbaras

mentes habebat, ut iis perfuaderi veri­

tas evangelica non pofTet. Quippe in

homine carnali, ut ait e SS. PP. non­

nemo, tota ratio intelligendi eft con­

fuetudo cernendi. Expugnavit nihilo­

minus pertinaciam facerdos acer &

ingeniofus. Fidenter affirmavit in­

ferorum terram vices obire ligni, &

ipfam ardere per fefe. Rifu barbarce

multitudinis exeeptus eft. lmo, in­

quit, hujus Avernalis terra! fruftum

proferam vobis, ut, quoniam verbis

divinis non creditis, veftris ipfi oculis

credatis. Accendit euriofitatem pro­

miili novitas & fiducia. Convenerunt

e tota regione ad diem conftitutum, &

in ingenti planitie, collibus inftar

amphitheatri cintl:a, eonfederunt.

Primores gentis duodecim letl:i fuere,

viri graves & cordati, qui facerdotem

obfervarent, numquid fraudis ac prre­

ftigiarum lateret. Ille fulphuris gle­

bam depromit, dat iftis arbitris &

cognitoribus tratl:andam : hane oculis,

nafo, manu fcrutati, haud dubie terram

effe confeili funt. Aderat olla cum

prunis candentibus. Tunc facerdos

populo procul fpectante; inhiantibus,

demiffo in prunas nafo, judicibus, ex-

49 cuffit in carbones e fulphurea gleba

particulas aliquot, qU<E fubito conce­

perunt ignem & odore fetido nares

curiofas impleverunt. Hoc iterum,

ac tertia cum eiret fattum, airurrexit

multitudo attonita, manum planam

imponens ori, quo geftu fummam

admiration em teftantur; & inferos

eire dicenti Deo credidit.

RERUM INSIGNIORUM INDICULUS.

ALCES conJideratio virtus mira ungulce ejus

Angli barbaris gladios et gravidas nitrato pul-

vere fiflulas fuppeditant Animarum de natura de/irant Canadenfes

Aves Novce Francice

Avis prcedatrix

Batavi barbaris arma vendunt

Canada Jluvius CanadenJium domus

mulierum labores morbi et cegrorum cura

funera be11a

arma crudelitas in captivos indoles

corporis cultus cibi

convzvza

7 8

27

5 16 17 18 20 27 28 29 33 37 42 44

Canadenjium fupellex 44 religio et Juperjiitiones 45

Captivorum crude lis fors 29 Cafcc CanadenJium 16

cadavera perjanuam nunquam e./feruntur 20

CaJa: jibrorum 10

CauJarus feu Piftis armatus 12

Clypei barbarorum 28 Coquendi ratio in cacabis e cortice confetTis 42

Ebrietas ab Europa:is diftitur 44 Exequiarum ritus 20

Feminis imponitur quidquid laboris iji 17 Fibri conJideratio 9 Fluvii quid habent jingulare 6

Francia: Nova: defcriptio,fiumina 5 ca:lum 6

(oli natura 7

fora: 7

Gallia: rex cur magni a:jlimabatur 45

Hurones diem Mortuorum celebrant 25

lnfantium mira mortalitas 17

cur corpora propter viam fepeliunt 21

lnfirnales ignes 1fe probat Jacerdos 48

53 Iroqucei bellum cum Montanis Jingulari certamine

finiunt 28

IroqutEorum lacus 12

Kebecum, urbs primaria NOVtE FrancitE 6

Magna Bellua, quid 7

Manitou, genius malorum 46 Mifftjipus jluvius 6 Montani bellum Jingulari certamine Jiniunt 28 Morborum flntes duo 18 Mortuorum fefla celebritas apud Hurones 25 Mos CanadenJis mortuos fufcitandi 25

NavicultE barbarorum 6 Neutra Natio 38 Numen nullo certo cultu projequuntur 44

Palumbes abfque numero 14 Pifcis armatus 13 Patres non pauci Societatis Jefu dire torquentur 31

Religio CanadenJium 45 Reticula pedibus fuijlrata ut fuper nives de am-

bulent 8

S. Laurentii jluvius Sagamita quid,

H

5, 6 42

54 Saltus feu catadupt:& in ftuviis

Sinus Sanlli Laurentii

Somniorum vanitas

Sudando noxios humores ejiciunt

'Tabacum, natio ejus nominis

'Tropht:&us

rolucrum in/ula

ALBANIAE EXCVDEBAT JOEL MUNSELLIUS

MENSE QVINTILIS ANNO

CIO. DCCC. LXXI.