caillau, guillon. eusebius. opera omnia. 1830. volume 3

8/6/2019 Caillau, Guillon. Eusebius. Opera Omnia. 1830. Volume 3.

1/491


2/491


3/491


4/491


5/491

COLLECTIOSELECTA

SS.ECCLESIyE PATRUMXX,

PATRES QUARTI ECGLESI^ S/ECULLEUSEBIUS.

III.


6/491

P&OSTAT 1NSLPER VEKALE.LUGDUNI,

APID RUSAND, bibliopolam ;MONTIS PESSULANI,*pid VIEENQUE, bibliopolam:

PARISlIS,APUD GAUME FRATRES , BIBLIOPOLAS;

ROMjE ,apud merle , bibliopolam.

PARISIIS, E TYPOGRAPHEO EVERATVJA VULCO niCTA T>V CAWRAV , ^" lG.


7/491

COLLECTIOSELECTA

SS. ECCLESLE PATRUMCOMPLECTENS

EXQIIISITISSIMA OPERATUM DOGMATICA ET MORALIA , TUM APOLOGETICA ET ORATOKIA ;

ACCURAVnBL.S

D. A. B. CAILLAU,MISSIONUM GALLICARUMTRESBYTERO ,

NONNULLISQUE CLERI GALLICANT PRESBYTERISUNA CUM

D. M. N. S. GUILLON,IN FACULTATE THEOLOGLE PARISIENSI ELOQUENTIjE SACRjE PROFESSORE,

PR.SDICATORE REGIO , AUCTORE LIBRI CUI TITULUS GALLICE :BIBLIOTHEQUE CHOISIE DES PERES GRECS ET LATINS.

OPUS REGI DICATUM.

TOMUS VIGESIMUS

PARISIIS ,APUD MEQUIGNON-HAVARD, EDITOREM :

VIA VULGO DICTA DES SAINTS-PERES.BRUXELLIS, APUD EUMDEMPARISIIS , APUD A. POILLEUX, BIBLIOPOLAM,VIA YULGO DICTA DU CIMETIERE-SAINT-ANDRE-DES-ARCS.

M. D. CCC. XXX.


8/491

JON 4 1957

97S3


9/491

EUSEBIICtESARIENSIS episcopi

PR^EPARATIONIS EVANGELIGELIBER XI.

XX.


10/491

Digitized by the Internet Archivein 2011 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/operaomniaesebii03euse


11/491

SUSCEPTI ARGUMENTI PROOEMIUM.

Superior idemque decimus Praeparationis Evangelicaeliber, non jam verbis meis , sed ipsismet gentilium homi-num testimoniis planum fecit , quam simile veri sit , Grae-cos praeter unam in dicendo vim et elegantiam, sapientiset eruditi nihil domo protulisse , sed Barbaris omnia suffu-ratos esse; adeoque ne ipsa quidem Hebraeorum ignorasseoracula , sed ea potius ex parte saltem attigisse : cum nein ipsis quidem hominum suorum operibus tanta cum am-bitione conscriptis castas ab omni furto integrasque manusconservare potuerint. Nam fures illos omnino fuisse , nonmca , uti jam dixi , sed sua ipsorum voce demonstravi.Praeterea , quam ipsi prudentia simul aetateque juvenessint , quamque longo intervallo ab illa Hebraeorum antiquitate disjuncti , eodem libro ex inita temporum inter sesecontentione cognovimus. Atque hae superioris iibri partesPuerunt omnino duae. Jam vero hic, quem prae manibushabemus , id agit , ut factam a nobis promissionem , quod-dam quasi nomen ac debitum , repraesentet , illamquegraecorum Philosophorum , si minus in omnibus , in non-jiullis certe quidem placitis atque decretis cum Hebraeo-rum oraculis consensionem aperiat. \erum ut alios prae-lereat, tanquam minus hoc loco necessarios , omniumCoriphaeum appellabit , quod instar omnium Platoneduntoxat uno , tanquam susceptae disputationis regulautendum esse videatur, quippe quem , uti rcliquos unus

bQ348


12/491

4 SUSCEPTl ARGVMF.ISTI PHOOEMIUM.omnos cruditionis gloria longe multumque superavil , ilasalis onmiuo per sese nobis, ad hanc quaestionem definien-dain et constituendam iuturum putemus. Quod sicubi adillustrandmi hominis sententiam opus fuerit, eorum eliam(|ni ad ipsius Philosopbiae ralionem adhaesere , teslimoniaproferam , ipsissimis eorum verbis ad majorem propositiargumenti fidem ccrlitudinemque productis. Ca3terumu t is verc pleraque pronunciarit , illud observari tamenac retincri velim , non eum semper in omnibus rccte , al-que uti res postulabat , philosophatum esse. Quod ipsumquoque suo loco dcmonslrabimus , non utique criminandihominis animo , sed consilii noslri dcfendendi causa , quibarbaram a nobis Philosophiam Graeca potiorem habitamessefateamur.


13/491

EUSEBII(LESAPJENSIS EPISCOPIPR^EPARATIONIS EVANGELICtE

LIBER UNDECIMUS.

CAPUT I.

Platonis philosopliiam , in iis , (juo3 omnium maxime ncces-saria sunt , cum illa Hebrceorum convenire.

Ac primum quidcm , cum tres in partes a Platone uui-versa Philosophiae ratio dividatur, in Naturam, Mores , acdisserendi viin : deinde pars illa rursus , quse de Natura di-sputat, in eorum, quae sensibus usurpantur, tractationemet naturarum corporis expertium intelligentiani ah eodemtrihuatur : apud Hebra^os quoque tripartitum illud doc-trinae genus reperias , quod nimirum aiitequam Plato nas-ceretur, affinia prorsus ac gemina disputarint. Ac Plato-nem quidem ipsum in primis audiamus , tum hebraicadogmata contemplemur. Nos vero Platonis hoc in generesententiam , ex eorum qui studiosissinic hominis decretadefendunt , eruernus. Ex iis autem, Atticus , vir Platonicos


14/491

() piISEBll PK.EPAK VTlOM.sinter Philosophcs clarissrmus, hunc in moduin mentemipsius doctrinamque prosequitur, ubi adversus illos dispu-tat , qui Aristotolis doctrina Platonis sese Philosophiamtueri prolitentur.

CAPUT II.

Dc Iripartita Platonis Philosop/iia , ex Attico. Cum igitur, inquit , tres in partes integra perfeclaque

Philosophia dividatur, hoc est in morum , naturae, disse- rendique doctrinam; quarumprimaiilanon singulosmodo nostrum bonos ac probos efliciat , verum etiam familias integras ad castissimam vitae rationem informet , adeoque populum universum excellenti quodam Reip. genere , et accuratissimis legibus instituat : Secunda vero ad rerumftdivinarum cognitionem ita pertineat, uti simul et principes illas causasque cseterarum , quaeque ex illis iiuntreliquas omnes contempletur, quam NaturaB historiam Plato nuncupavit : Tertia denique ad certiorem superioris utriusque discussionem et inventionem assumatur : Pla- tonem extitisse , qui partes illas omnes Philosophise dissi-patas eatenus atque disjcctas, sic tanquom Penthei mem-bra, ut nonnemo dixit , primus idem maximeque com-plexus, Philosophiam in unius cujusdam corporis, atque integri animantis speciem conflaverit, ab omnibus pra> dicari constat. Nemini quippe dubium est , quin Thales Anaximenes, Anaxagoras, et quotquot praeterea sub idemvi\erc tempus, in sola fuerint nalura? rerum considera-


15/491

EVANGJELIC.E LIBLR XI. j lione vcrsati. Pittacus autem , Periander , Solon , Licurgus,et caeleri id genus, suam omnem philosophiam in Reip.curam ac studium aperte contulerunt. Zeno denique et illa omnis Eleatica Schola , quin potissimum in disserendiartem incubuerit , nemo etiam est , qui nesciat. At verohis omnibus Plato succedens, vir a natura partihus om-nihus ac nurneris absolutus, longeque caeteris antecel-lens , utpote Deorum plane munere donoque missus , per quem integra tandem aliquando Philosophia cernere- tur, et prceteriit omnino nihil , et singula suam ad matu- ritatem ita perduxit , ut neque necessarii quicquam desi- derari , neque abripi sese ad inania pateretur. Quoniam igitur Platonici Philosophi propriam hanc trium illorum conjunctionem essedefendimus, uli de rerum natura dis- putet, de morum conformatione tractet , ac simul in disserendi facultate versatus sit , age , singula per sese videamus. Ilaec Atticus. Ad quae Aristoclis Peripateticitestimonium accedit , qui libro septimo eorum , quos deNaturaconscripsit, conceptis verbis ita loquitur.

b %%, %. %. m,-. %^%-t^

GAPUT III.

De Platonlca Philosophla , ex Arisloctc.Plato, inquit illc, germanum perfectumque , si quis

quam alius , philosophajidi genus habuit. Nam Thaletis Sectatores in naturae disputationibus toti erant : Pytha- gorei texerunt atque involverunt omnia : Xenophanes ejus-que discipuli suis illis argumentorum contentionibus vcrtiginis plnrimum Philosophis attulerunt, opis autem


16/491

8 IUSBBI1 PR.EPARATIO.MSsubstdifque nihil : Socrates maxime ignenv, quod aiunt,quodque Plato ipse dictitabal , igtii addidit. Nam in-dole ciun esset ingeaioque singulari , adcoquc dc requalibct qmrstionem inoverc solerlcr in primis gravi-tcnjuc possct , novas ipse demoribus, deque Rcpublica

disputalioncs iuvcxit , imo ctiam dc idcis agere om-nium primus hastituit : cundcm vero nullo non excitato conlrovcrsiiu gencre , dcque omnibus qua?rcntcm adhucatque dubitantemmors occupavit. Jam alii quas sibi quis-que particulas abscidcrant, in iis haesere perpetuo : atqueita nonnulli Mcdicinani, disciplinas alii IMathematicas Poetieam alii Musicamque sectati sunt. Plcrique disserendi vi ac facultate capli, quorum alii sese Rhetores, Dia-leciicos alii nuncuparunt. Nam qui Socrati successere,cum multiplices admodum ac varii fucre , tum etiam opi-nionibusmaxime contrarii. Namaliicynicumsordidumquevita? genus, simplicem , ct ab omni pcrtubationis sensu" vacuum animum : voluptatcs alii conlra praedicabant. Iliwseseomnia scire , jactabant, illi plaue nihil. Quidam inmedia turba atque omnium oculis volvebantur, cum in- fimaplcbc assidui: alios adirenemo,nemo alloquipotuisset. At Plato cum unam candemque divinarum esse humana- rumque rcrum scientiam probc iutelligeret, cam primusita digessit , ut parlcm illius unam explicanda? universinalura?, alteram rcrum humanarum tractationi, confor-mandai orationi lertiam postremamque tribucret. Coete-rum, nisi divina perspecta prius,etcognitahabeamus ,per-

i vidcri a nobis humana non posse slatuebat. Qucmadmo-)>duni enim Medici , uti parlibus quibusdam medeantur,in totius ante corporis curationcmincumbunt : ita prorsus>qui res nostras intucri vclit , univcrsi naluram prius cicognoscendam cssc : cum illius pars quxdam homo silatque ex bonis duobus, quorum allerum ad nos, ad uni-


17/491

EYANGELICjE LIBER XI. () versum alterumperlinet, praecipuum sii universi bonum ,quod altcruin ejus causa procreetur. Alquchanc Indorumcsse rationcni Aristoxenus Musicus testatur; quippe,unum cx ea natione aliquem Athcnis congressum essecum Socrate, cx eoque sciscitatum , quid agendum sibi rcrum esset , uti philosopharetur : quo rcspondente , dehumanae vitae ralionibus querendum ipsi et cogitandumesse;tum vero risisse Indum ,cumnegaret humanaquem-(juam pcrvidcre posse , qui divinorum ignoratione labo-v raret. Id porro vcrum sit, ncc ne, ut maxime conlendat,slatuere nemopolest. IntereaPlato Pliilosophiam, in eamquaede universo disputarct, in civilem, acdisserendi ma- gistram partitus est. Cum igitur ca Platonica? Philosophiacratio sit, tempus est, utHebra?orum quoque Philosophiamcontemplemur, qui profecto longe antequam Plato nasce-retur, persimile philosophandi genus habuerunt. Eoim verotripartitani apud eos , cumque Platonica illa congruentemdisciplinarum , vel ad mores , vel ad vim disserendi , velad naturam ipsam pertinentium divisionem reperias , si dere tota hunc in modum cogitare velis.

CAPUT IV.

Dc monim apud Ilcbrccos disciplina.Ac prae caeteris quidem omnibus, ca , quae morum ad

disciplinam pertinent, summo quodam abillispraecipuoquestudio , longeque antc rcbus ipsis culla esse quam verbis ,


18/491

10 IBBU PB II 1 IB V IIO.MS>i eorum instituta scratari placel , intelliges. Nam et bo-norumipsi finem, et summum beate vivendi terminum ,Pietatem, el profectam e\ morcira integritate cumDEO conjunctionem , tam diligenter persequuti sunt

,

qoam complexi vehementer. Non jam corporis vo-lnptatem , ul Epicurus : non triplox illnd Aristotelishonorum genus, qui corporis fortunaeque bona, eodcmin loco pretioque , quo animi opes habuit : nonsummam illam rerum imperitiam et ignorantiam omnium,qunm nonnulli honestiore quodam nomine assensionis re-tentionem appellarunt : non denique virlutem ipsam ani-mi : nam quantula tandem ipsainter homines futura esset,aut quid omnino , si Deum seponeres , ad vitam molestialiberandam per sese posset ? Quare divina ex fiducia , tan-quam ex fune quodam vi nulla rumpendo cuncla suspen-dentes, eum duntaxat, qui Deo carus esset, beatum essestatuerunt. Deus enimvero , uti bonarum omnium dispen-sator, auctorque vitae, nec modo fons virtulis ipsius , ve-pum etiam omnium corporis quam forlunoe bonorumlargitor est, ita solus eiad beate vivendumsalis omnino fue-rit , qui ejus in amicitiam vera sit ac solida pietate suscep-tus. Quo factum etiam est , uti sapientissimus ille Mosesquum primus omnium, Hebraeorum illorum vitam, qui antesese divina^ hujus amicitias participes fuerant , scriptismandaret , non reipublicae modo , sed etiam instituenda'vita; formam, historica narratione complexus sit. Cujusdoctriiue ab universi rationibus initium duxit, rerumom-nium auctorem Dcum staluens , dum mundi simul et ho-minisortum molitionemque delineat. Tum ab universis illisad singulares oratione delapsus , dum renovanda prisco-rum illorum memoria lectores auditoresque suos ad ipso-rum virtutem ac reiigionem imitandam extimulat; imodum ipsemet legum sanctissimarum auctorem simul lato-


19/491

i:vA.\gi:lic i: LIBBB xi. 1 iremque profitetur , quam sludiose illam hominis cum Deoconsuetudinem , suscepta morum censura promoveritaperte omnibus palamque testatur , uti jam superioribuslibris ostendimus. At longum sane foret, cum alios dein-ceps Prophetas, qui Moseni sequuti sunt , tum singulosipsorum, quibus vel ad virtutom adhortantur , vel dehor-lantur a viliis , orationes hoc in volumen includere. Quidporro, si tibi moralia sapientissimi Salomonis praxeptacommemorem , quibuspeculiarequoddam familiarium dic-torum opus addictum voluit, qua proverbia nuncapavit,concisas brevesque sentenlias apophlhegmatum similes,uno quodam argumenti genere complexus ? Atque ita Hebrai jam oli^n , priusquam Graci prima elementa didicis-sent, cum optimis ipsi moribus instiluti sunt, tum in ejus-dem etiam disciplinae communionem, quotquot sese con-venirent, prolixe admodum ac Iiberaliter acceperunt.

CAPUT V.

Lh Hebrceorum pkiLosoplua in disscrendo posita.

Jam vero parlem illam Philosophia) , quae in disserendi ratione versatur , non contortis sophismatis , et iallacibus conclusiunculis, ut Grajci solent, excolendam ipsitractandamque putaverunt^ sed percipienda studio veri-tatis : ad quam ii sane , qui divinam apud illos Sapien-tiam profitebantur, intelligentia diviniori luce collustrata,feliciter aspirarunt. Iidem , uti eorum eliam animos , quos


20/491

I '2 II S1151I PB EP w. \ TIONISdisciplinis suis iinbucndos suscipiebant , ad illani capcssen-dain acuerent, sncras iis scnlcnlias, plcnasquc gravilatiset honeslatis historias cum modulatis alternisquc carmini-bus, certa nuincroruiu lege comprehensis, problemata in-super atquc aenjgmata , nonnullasque eruditas, ct allego-riis involutas quaestiones, cum verborum elegantia , ctsuavi pro linguae rationc dictionis lepore conjunctas, ateneris unguiculis ingerebant. Imo primariarum etiamdisciplinarum Dcutcrolas quosdam habuere, (sic enim lit-terarum suarum Intcrpretes vocare soliti erant ) qui resamigmalis adumbratas, non vulgo quidem ac promiscue*omnibus , sed iis tamen , qui ad eorum intelligcntiam ido-nci censcrcntur, illustriori explicatione aperirent. Idplane scquutus sapientissimus apud eos Salomon, indequoque sui Proverbiorum operis initium fecit, hac fere decausa ad hoc scribendi genus adductum se esse testatus,cumdisserlisconceptisque verbis oportereait: Quemlibet hominem scire sapientiam , et disciplinam , et intelligere verbaprudentisc : suscipere cavillationes sermonum,et in-telligere justitiam veram , et judicium dirigere, utdet,m-rxjuit, innocentibus astutiam , et adolescenti sensumet in- telligentiam. Ha3c enim audiens sapiens, sapientior erit et intelligens gubcrnacula possidebit. Et animadverlet pa-rabolam, et tcncbrosum sermoncm , verba sapientum ct amigmatu 4 . Qua3 quidem operis hujus promissa ejus-modi cum sint : tum vero singulas corum , quse dictasunt , proposiliones , earumque soluliones , illam dcniquedisserendi artem , cum hominum illorum sapienlia lin-guaque congrucntem, quae passim in Prophclicis omni-bus ipsorum liltcris exislit, observare quilibet poterit, quiniodo hbros oralionis siuc monimenta complexos otiose

1 Proverb.


21/491

KVANGELICiE LIBF.R XI. 10volutare ac perlegcre voluerit. Prafeterea , si cui forte ho-ncsta cupiditas ipsius quoque linguse cognitionem pcperc-rit , agnoscct illc profecto viros , ut in barbara gente , dis-serendi peritissimos , qui nihil aut Sophislis , aut Oratori-bus, pro linguac sua? vi ac ratione concedant. llabent illiquoque opera sua vcrsuum numcris comprehensa , cujus-modi esl magnum illud Mosis Garmen , Psalmusque Da-vidis ccntcsimus decimus octavus , quod ulrumque eo ver-suum , quod Heroicum Gracci vocant , genere continetur.Quippe hexametris syllabarum scdecim ambo constaredi-cunt, Reliqua vero carminum apud eos gensra , ex trime-tris ac tetrametris versibus , pro linguae su?c proprietate ,conflata perhibentur. Et dictionem illi quidem habenteam disserendi vim ac solertiam includentem. Nam qua?ad sensum cjus sententiamque pertinent , ea cum homini-bus conferre sit nefas : cum Dei ac veritatis ipsiusoraculaverbis illis expressa , rcsponsa item praedictaque divinacum disciplinis ad pietatem informantibus, et praeceptisad cognoscendam rerum naturam spectantibus complec-tanlur. Caeteruin quam illi matura dissercndi facultalcprsestent , ex recta nominum apud illos impositione con-jicias , quo etiam in genere ad Hebracorum opinioncmsuffragium quoque suum adjungit Plato , et cum corumPhilosophia palam aperteque consentit , ut ex scquenlibusintelligi facile poterit.


22/491

i * RVSRBIl im; KPARATIOIMS

CAPUT M.

I)( recUt notninum apud llcbrctos impositione.

Moscm illum , qui longe antequam vel ipsuin Philo-sophiffi noinen auditum esse in Graecia , de nominum im-positione tam sa)pe tamque diligcnter sua passim Ilistoriadisputavit , quique parlim eorum , qui apud sese erant,omnium , uti siogulorum maxime natura postulaLat , cog-nomenta statuit, parlim eorum , ubi de viris sanctioribusageretur, mulationem, divino totam arbitrio judicioquereservavit , quum abs natura potius , quam ex impositioncquadam sua rebus singulis constare nomina intelligeretprincipem hoc in genere ducemque sequutus Plato , ean-dem prorsus insislit viam , nec aliorum , quam Barbaro-rum , mentiouem facit , apud quos eam nominis imponendirationem servari testatur ; Hebraeos , opinor , significans ,cum apud alios sane Barbaros hoc studii solertioeque genusliaud facile reperias. Enimvero docet in Cratylo : Ne-quaquam id nomen habendum esse, quod ex condictomutuoque consensu , nonnulli unam aliquam Jingure suaeparticulam emindontes indiderint : sed potius quandamnominum proprietatem rebus ipsis innatam esse , ejusdem omnino tam apud Barbaros, quam apud Graecos ra-tionis. Ac deinceps ita pergit: Statuas igitur, inquit,necesse est , quicunque vel hic vel inter Barbaros no-mina rebus imponat , cum , quandiu suuin cuique ac


23/491

EVANGELIC.E LIBER XI. 1,)proprium noinen imponet , quibuscunque demum syllabis utatur, nihilo deteriorem alterum altero nominum aucto- remhabendumesse. Tum ubi rursus eum, cui recta no-minum ratio cognita sit atquc perspecta , Dialecticuni ve-rumque nominum auctorem appellavit, ita prosequitur : Fabri quidem lignarii operae fuerit , Gubernatoris jussuclavum moliri , qui aptum modo clavum istum habere volet. Fuerit sane. Ergo Legislatoris utique fuerit , ex ho-minis Dialectici praeceptis nomen imponere, si modo rite imponendum erit. Sic est. Tibi igitur , o Hermogenes, fatendum , opinor , erit , hanc nominum impositionem , non leve quiddam, ut existimas, nec vulgarium ac ple-bejorum hominum opus esse, adeoque vere dictum a Cratylo est , suum a natura rebus inesse nomen , nec artificem nominum quemvis esse posse , sed eum duntaxat qui et innatum rei cuique nomen pervidere , et illiusquasi formam litteris deinde ac syllabis repraesentarepossit. Hsec ille. Tum pluribus interjectis, Barbaro-rum iterum mentionemfacit; deinde vim quoquc nominummaximam a Barbaris ad Graecos profectam esse , his ipsisverbis ingenue confitetur : Equidem sic existimo, inquit,Graecos, eosque prxsertim, qui sub Barbarorum potes-tate vixerunt, pleraque nomina a Barbaris accepisse.Quid tum postea ? Nimirum, si quis quam illarecte apte-quc conveniant , ex Graecae linguae, non ex ejus, unde natum quodque fuerit , proprietate quaeret , eum utiquehaesurum intelligis. Et merito quidem. Hactenus Plato.At illum sanc Moyses antevertit , qui utpote sapientissi-mus non Legislator modo , sed etiam Dialecticus , hac dere quid scribat accipe. Formatis igitur, inquit , Deus delimo cunctis animantibus terrae , et universis volatilibusco3li, adduxit ea ad Adam ut videret , quid vocaretea :et omne, quod vocavit Adam animae viventis, ipsum eral


24/491

|6 ElSEKll PR.EPAnATlOMS nomcnejus *. Cum enim ait , ipsumcratmmienejus, quidaliud


25/491

EVANGEUC/E LIIJKU XI. \-jEnos convenienli admodum, et ohlivionem significantenomine appellavit. Et qnidem apud aliquem Prophctnmlegimus, Quid est homo, quod memores ejus? aut filiushominis quoniam visitas eum? ' Qco loco Hebraica Iinguapro illa priori hominis appellatione , vocem Enos adhi-buit ; quasi clarius diceret : Quid obliviosus isle est, utejus, o DEUS , meminisse velis , cum usque adeo sit imme-mor? Quod autem subjungitur, aut filius hominis ,quoniam visitas eum? Hebrsei legunt, Aut fdius Adamlta cum unum et eundem vox utraque significet. corporeustamen Adami , Enos vero nomine , ratione praeditus desi-gnatur. Atque hunc in modum Hebraicre literse ambarumvocum etymologiam distinguunt. At vero Plato , avOp^ovhominem Grseca lingua rapa ro avxOpsi.v , a contemplandonominatum esse contendit; Homo enim , inquit, simulat-que vidit aliquid , ( hm^tti Grseci dicunt ) id ipsum quodviderit , comtemplatur ac secum ipse reputat, ut avOp&wogdicatur , quasi avaflpwv a ottwks , comtemplans ea , quaeviderit. Virum praelerea Hebraei vocant Is : quod nomenab Es , quod ignem significat, derivatur, ut viri nomenab calida et ignea viri natura inditum fuerit. Mulier verouti ex viro sumpta perhibetur, itain ejusnominiscommu-nionem vocataest. Issa enimab illisnuncupatur , ut Virls.At Plato , CUIB av^poc virum , 7ra/>a rr,v avwp yjv , hoc est absuperiore defluxu dictum esse defendit, tum ita subjun-git, ywy autem , mulier , quasi y w/j faetus, aut semenappellata mihi videtur. Rui sus Mosescaelum vere ac propriehrmamentum Hebraica voce nuncupat , quod secundumillam corporis expertern intelligentemque naturam , pri-mum hujus mundi firmumsit corpus sensuque perceptum.AtJMato rite oupxvu cselo id nominis inditum esseait,quod

' Psai. VIII, 5. * Psal. VIII.XX. >


26/491

r8 J i > r C 1 1 PRJtFARATIOKIS. . hoc esl uii suspiciamus efficial. Hebraei no-

men summa illius Dei naturae proprium, nec ulla vocereprsesentari , nec animi cogitationc comprehendi possecum statuant; quod a nobis Dei nomine exprimitur , idipsum Eloim dioere consueverunt , abEl, ut videlur, quodapud illos robur potestatemque significat : ut Dei nomenapud ipsos ab ejus j)otestate ac robore derivetur, unde il-lum omnia omninoposse , utpote qui molitus omnia fuerit,intelligimus. At Plato Deum atque Deos , Beov xai Seougnominatos esse mavidt , quod illa coeli sidera Bien , id ostcurrere videamus. Atque ita Hebraei simul alque Platorem enim adumbrasse satis est, de recta nominum impo-sitione statuerunt. Quinetiam ipsas quoque hominum ap-pellationes certo consilio inditas fuisse Plato confirmat , etrationem earum aliquam ailerre conatur. Itaque Hectoremnescio quo pacto , quod rex Trojanorum esset , y-h rbvsyewyatxparelv quae habere ac imperare significant , appel-latum esse conjicit : Agamemnonem vero, &a to oyav oeveev,quod nimium persisteret , atque in iis , quae adversus Tro-janos susceperat , consiliis firmiter admodum et constan-ter haereret. Sic Orestem , o*w zb ipeivbv quod montanis ,hoc est agrestibus ac ferinis; Atreum , Sta 70 immo, quodperniciosis ac pestiferis moribus esset : Pelopem, quodnonea , qua? semota longius , sed ea duntaxat , quae neXxz,hoc est propinquiora essent, videret : Tantalum quasiraXavTarov, miserrimum , ob earum , quibus oppressusest , miseriarum magnitudinem. Istaquidem, aliaque sex-centa a Platone dicta reperias , quibus nomina primis illishominibus non pro arbitrio , sed pro naturae conditioneimposita docere conatur. At enimvero quae apud MosemJegunlur, ea nunquam aut coacta dixeris , aut arguta illaSophistarum in cudendis voculis arte conficta. Agnoscesvidelicet , quem Hebraei Cainum vocant , aemulationem


27/491

evangelicjB liber xi. 19ipud Graecos significare , quo nomine appellatus nefariushomo fuerit, quod adversus fratrem aemulationeinvidiaqucflagraret. Abelem contra luctum sonarc, quod parentibussuis luctum attulisset : qui diviniore quodam instinctuconsilioque permoti ejusmodi liberis suis nomina indiderint.Quid si Abrahamum proferam? Ille nimirum antea , dumsapientiam chaldaicam profiterelur, in rerum superiorumdisputatione occupatus , atque in siderum, quaeque adcoelumpertinent, omniumcontempiationeassiduus, Abramvocabatur , quae vox graece sublimem parentem significat.At Deus , cum eundem a rerum nostrarum consuetudine ,ad illustriorum illarum , quaeque aspectabiles omnes supe-rant, commercium eveheret, peropportunam ejus nominismutationem instituit, hisverbis, Non amplius vocabitur nomen tuum Abram, sed Abraam erit nomen tuum, quia patrem multarum gentium posui te : Gujus oraculi vim at-que sententiam explicare longum esset. Verum satis hoceliamlocofuerithanc ad veritatemPlatonis suffragium adjun-gere,qui diviniore aliqua vi nominaquaedamimposita fuissepronunciat. Sic enim ad verbum ipse : Hic enim , in(juit ,maxime ,precipuum quoddam in nominibusriteimponen-dis abhibitum studium fuisse decet; imo ex iis etiamnonnulla fortasse, vi quadam nostra hac longe divinioriconstituta sunt. At illud ipsum divinae litterae longesane luculentius uberiusque confirmant, ac Moses ipseprae caeteris, qui divinilus Abrahamum, ejusque filiumIsaacum, nec non et Israelem appellatos esse testatur. Etrisum quidem Isaacus significat , ut hoc suo nomine cas-tam illam sanctamque laetitiam repraesentaret , quam ami-cis suis Deus tanquam singulare munus ac prcemium pol-licetur. Ejusdem filius Israei, cum antea Jacobi nomen

1 Genes. , xvn , 5.


28/491

'


29/491

EVANCELIC^: LIBER XI.


30/491

KlSl.lUl MUEPAHATIONISmodo saltem informanda re fieri potuit, Hebrseorum iiidisserendo vim atque facultatem , vcl paucis iis, quae absme commemorata sunt , satis illustrasse : siquidem eaPlatonis sentenlia placet, dum is plebeiorum ac vulgariumhominum esse negat, propria nativaque rcrum nomina in-venire, sed tantum sapientis legislatoris, et scienter pe-riteque raciocinantis, qualemprofccto cum Mosem ipsum,lum hebraicorum oraculorum vim esse demonstravi.Quid crgo proximum est , nisi ut quemadmodum ipsi dererum nalura philosophati sint , exquiramus ?

CAPUT VII.

De naturall Hebrceorum Phdosopkia.Tertiam hanc hebraica? Philosophia? partem , quae na-

luralis vocatur , qua?que ab iisdem quoque , in rerum so-la mente perceptarum , et corporis omnis expertium con-'templationem , et in earum , quse sensibus usurpantur,tractationem dividitur , laudatissimi Prophetae cuin no-verant ipsi per sese , tum , ubi postularet occasio , suispassim oraculis aspergebant : quam illi tamen neque con-jecturis quibusdam , aut mortalis cogilationis industriadidicerant , neque ullius sese humani prseceptoris auctori-tate jactabant : sed divina: cuidam superioris poteslatisvi , diviniquc Spiritus afllatui totam illam cognitionemacceptam ferebant. Quem illi quidein secuti , ut de rebusfuturis infinita divinitus pracdixerunt , sic etiam el de uni-


31/491

EYANGELIC.fi LIBEB XI. V!0versi molitionc infinita , quo modo nalura poslulabaldisputarunt, ct de aniniantiuin ipsarum naturis infinitatractarunl; rpiibus et sexccula de planlis in suis cpiiqueprophetiis addiderunt. Et sane Moses , qui lapidum etiamvircs apprime calleret, non obiter aut perfunctoric, cum desumini Sacerdotis cultu dissereret , in eorum considerati-one versalus est. At vcro Salomon , si quisquam alius , inhac physiologia? parte , summam omnino laudem est , velipso divinse Scriptura? teslimonio , consecutus. Sic enimilla

!: Locutus cst quoque Salomon , inquit, tria milliaparabolas et fuerunt carmina ejus quinque et mille. Et

diputavit super lignis, a ccdro quac est in Lihano , usquead hyssopum, quae egreditur depariete, Et disseruit de ju-mentis et reptilibus, et piscibus. Et veniehant de cunctispopulis adaudiendam sapientam Solomcnis, et accipiebatmunera ab universis regihus terra3, qui audiehant sapien-tiam ejus. Atque hac ipse ratione commotus dum paren-tem illam virtutis omnis sapientiamejusbeneficio trihueret,hunc in modum loquehatur : Ipse enim, inc/idt, dedit mihihorum, qua? sunt, scientiam veram , ut sciam constitu- tionem mundi, et virtutes clementorum , initium, etcon-summationcm , et medietatem temporum, vicissitudinumpermutationes, et commutationes temporum,annicursus,et stellarum dispositiones, naturas animalium, et iras hes-tiarum, vim ventorum, et cogitationes hominum, differen-tias virgultorum , et virtutes radicum , et quaBCunque sunt absconsa,etimprovisa didici : omniumenim artifcx docuit me Sapientia 2 . Rursus idem ille Salomon de fluxa corpo-rumnaturadisputansinEccIesiastc : Vanitas, inquit, vanita-tum et omnia vanitas. Quid habet amplius homo de universo lahoresuo, quo laboratsub sole? 3 Et paucis inter-

1 3. Rejj. iv , 3 >.. ' Saj). vii , 17. ' Eccics. 1 , s, 3,


32/491

*^~f EUSEBII PHBPARATI4N1Sjectis: Quid est, quod fuitPIpsum quod luturum esl. Quidcsl quod factum est ? Ipsum quod faciendum est. Nihil cstsub sole novum. Haec ille , aliaque liis similia de corporeanalura philosophatus est. Caeteros etiam Hebrceorum sa-j)ientessipercurrer(M()lu(ris,ea(l


33/491

EVANGELIC^E LIBER XI. 20aliquas esse , tum illarum quoque gradum, vim, atque dis-crimeu non modo sacrapassimlitterae docuerunt.sedetiamea promiscue semper omnibus audire licuit, quantum iisquidem nota esse debuerunt, qui pietatem profitentur, utcastigatioris et honestioris vitae rationes intelligant. Sed ta-men altiorem illum occultioremque sensum, quem inclu-dunt , iis duntaxat , qui ejus meminisse possent, sub arca-nis verborum ac sententiarum involucris , quaerenduindiscendumque reliquerunt. Atque hic operae pretiumfuerit,pauca quaedam vel informandae rei gratia, de hoc etiamaltero genere disserere, quamque in eodem Hebraeis affiniasimiliter ac genuinaPlato senserit , demonstrare.

%-- -. w*. . *

CAPUT VIII.

De verum spiriialium Pkysiologia.

Enimvero Platonem illum, quem tantopere omnes ad~mirantur, in hac quoque rerum spiritaliumet incorporearumdoctrina et ratione explicanda , non modo sapientissimumMosem, verum etiam alios Hebraeorum Prophetas , secu-tum esse , vel ex ipsis ejus verbis manifeste constat: siveeam fama et auditione acceperit, cum certum sit, apud/Egyptios tunc temporis illum degisse, cum Hebraei patriasecundo pulsi , Persis dominantibus, in ./Egypto versaren-tur; sive per sese propriam rerum naturam rimatus,-sive quocunque modo in eam divinitus cognitionem per-ductus fuerit. Deus enim , inquit Apostolus, ipsis ma-


34/491

6 EUSEBII PRAPARATIOMSniiesla\it. Invisibiliu cnim ipsins , a creatura ninndi , perea qiue facta snnt , intellecta conspicinntnr, ipsa qnoqneejus seuipitcrna virtus atque divinitas, ut sint inexcusabi-les. Tu vero lacile lmjus rei veritatemexsequentibus intel-ligus.

CAPUT IX.

De cntc, cx Mosls Platonisque doctrina.

Ejusmodi oraculum Moses sacris in litteris ex personaDei pronunciat : Egosum, qui sum. Sic dices filiis IsraelQuiest, misit me ad vos 1 . Atque ita Deum unum ex omni-bus vere esse , ac genus hoc nominis in eum proprie solumapteque convenire , declarat. Similiter de rerum qua)sensu percipiuntur, quaeque corpore praeditoe sunt , ortusimul atque interitu Salomon ita loquitur : Quid cst , quodfuit? Ipsum quod futurum cst. Nihit sub sole novum. Necvaletquisquam dicere, ecce hoc reccns est ; jam enimprceces-sit inso2culis,(ju(C fuerunt ante nos 2 . Iidem nobis consequenterid omne quod est, in duo genera partiuntur, spiritale,sensuque perceptum: et spiritalia quidem corpore libera ,sed anaturacum instructa ratione, tum interitus acmortisexpertia esse statuunt; contra verosensibus obvia, influxucorruptione , atque in assidua naturae suae mutatione ver-sari. At universisunum ad principium caputque revocatis ,

1 Rom. , i, >(). '' Evod., in, i '|. ' Eccl. i


35/491

EVA.XGLIC.t: LIBER XI.unum esseduntaxatquod neque ortuni habuerit, et propricsolum vereque sit, idemque omnium omnino, seu corporecareant , scu cum eo conjuncta sint, causam atque princi-pium essedeccrnunt. Jam vidc tu mihi , quo pacto cx Hc-brseorum litleris non sententia modo, scd ipsis etiam vocibusverbisque derasis, hoc sibi Plalo dogina vindicet, uberiuspaulo rem ita declarans. Quid illud est, quod semperest, nec tamen ortum ullum habct? Quid illud contra, quod semper nascitur, et nunquam est? Prius illud qui-dem quodscmpcr atque eodcm modo est , ab sola intelli-gentia cum ratione percipitur. Alterum hoc , quod oritursimul ct occidit , neque unquam vere est, in eaduntaxal, quam sensus ab omni rationc vacuus efficit , opinione ver-satur. Quid? an non illud Mosisoraculum, Ego sum quisum , egregius Plato manifeste repraesentat , dum suis ipsumita verbis exprimit : Quid illud est , quod semper est, nectamen ortum ullum habet? Quod etiam candidius etapertius illustravit , dum ait , aliud quod sit, esse nihil,nisi quod non corporis oculis videatur, sed mente solacapiatur. Nam ubi quaesivit , quid sitillud, quod est; itarespondet ipse sibi; Nimirum illud, quod ab sola intelli-gentia percipitur. Similiter, alterum hoc Salomonis : Quidest quod fuit? ipsum cjuod futurum est. Quid cst quod fac-tum est? ipsum quod faciendum est: verbis pene totideminterpretatur, dum ait: Id aulem quod oritur simul ct occidit , neque unquam vereest, in ca duntaxat, quamsensus ab omni ratione vacuusefficit, opinione versatur.Quibus etiam quse sequuntur, adjungit. Quippe, tem-poris enim, inquit, partes istse sunt, erat, atque eritquas imprudentes simpiternae etiam naturae injuria tribui-mus. Vulgoenimita loquimur,^m^, est, ert : cum tamen ei solum , est , proprie vereque conveniat. Erat , autem ,vel, erit, de ortu, qui aliquo lempore fiat, pronuntiarc


36/491

S BUSBBI) ri\HP.Vl\AT10INISdecet, quod utraque voce motus aliquis signilicetur. Atquod codcniscniodo senipcraccitraniotum ulluni babcat,id propler ipsum tcuipus ncquc vclustius unquam , ncque recentius ficri potcst : imo ncquc faettim csse aliquando, neque nunc primum extitisse , ncquc omnino futurumcssc, nec corum aliud quicquam subirc, qua) ipscmetortus iis , qua) sensuum in ccrtitudine jactantur, adjun-xit : cuni ista formai quaidam sint |)arlesque temporis ,quod ictcrnitatem imitetur quideui , sed tamen certawquadam numerorum conversione volvatur. Quo eliam ista pertinent,quod factum sit, id esse factum : quod fial,id esse quod fit : deniquc cpiod futurum sit , futurum idesse. Ac nequisPbilosopbi verba in alienum me sensumtorquere criminetur , eos ipsos commentarios , quibus illo-rum scntenlia declaratur , proferre juvat. Cum autem hocin interpretandi genere plcrique versati sint, mibi quidemsatis boc Iocofuerit, Numenii Pythagorici, cujus percelebrenomen est, ipsissima quibussccundo de Bono utitur, verbaproferre.

CAPIJT X.

Ex libro secundo Ntwicnii Pythagorici dc Bono. Age vero, in(juit illc, alquc ad illud, quod est, quan

tum licet, aspircmus : omuinoque pronuntiemus , quodesl, idnequc fuisse unquam,nequeunquam futurum csso,at certo duntaxatpi\Tsentique tempore semperessc : quod


37/491

EVANGEUGjE LIBEIt XI. 29sane teinpus hoc modo prsesens, sj quis alernitalem di-cere volueril, me auctore quidem id faciat. At vero tcm-pus praeteritum ejusmodi nos existimare decet, quod jamprorsus aufugerit, atquc ita cvanuerit, ut penitus esse de- sierit : futurum autem , quod nondum sit , tametsi ut sit aliquando, habere posse dicatur. Minus ergo consentancefecerit, qui, quod est, idipsumuno eodemque modo, velabsolute non esse, vel non amplius,vel nondum esse sta-tuerit. Quienim sic loquatur, is rem,qua3 nunquam plane lieripossit, loquatur,idem essc simul ac nonesse. Quippe, hoc si semel verum esse dabitur, segrc sane admodum aliudquidvis esse poterit, ubi id ipsum, quodest,etiamqua taleesl, nullum erit. Quod enimest, idsempiternum est,atque eodcm sesemodo constantcrhabet; non autem vel itafuit,ut deinde interierit, velcrevit modo, modo decrevit, velmajus nondum aut minus evasit. Practerea necalioquovismotusgenerc, nec loco tenusunquam movebitur. Fas enim uti-que nonest, uti quod vercest, idem retrorsum vel antror-sum; sursum aut deorsum; dextrorsum vel sinistrorsummoveri omnino transferrivepossit : acne circa sui quidemipsius medium movebitur; sed haerebit potius, et immo- tum atque inconcussum per sese semper, eademque ratione consistet. Idemque nonnullis interjectis , deincepsita prosequitur : Atque Ikcc muniendae vise gratia mihidicia sunto. Jam vero simulatione omni posita, nossc me incorporci nomen ingenue profitebor; cum id nunc quidem pronunciari jucundius futurum videatur, quam si - leri. Et quidem illud ipsum, quo de jampridem qureri- tur, ei nomen esse contendo. Nec rideat his quisquain , dum audit proprium incorporei nomen,substantiam, at-que, id quod est, abs me constitui. Nominis (juippehujuseam csse causam intelligat , quod neque ortum habuerit, neque inferiturum sit : imo nec aliud prorsus ullum seu


38/491

5o I DSBBII PR.EPARATIONIS>motus, seu mutationis, ejusque w\ melioris, vel dete-irioris genus aliquando subiturum : sed omnino simplext i t immutabile, adeoque in eadeui semper naturae suaera-tione persistat, quod ab illa nec suapte sponte, nec aliena

i vi bc necessitate discedat. Et sane Plato ipsemet in Cra-itylo, nomina ex propria quadam rerum similitudine im- posita esse docet. Maneat igitur, et tanquam verum su- matur, incorporeumesse id,quod est. Quibus paulopostIterum ista subjungit. Id quod est , incorporeum, idem-quesola mente perceptumesse dicebant. Atque haec sunt qua tum disputata fuisse memini. Mihi vero, siquis illamPlatonis orationem requirat, hunc ipsi laborem allevare ac mollire placet; si prius hoc monuero, quae loco illoi disputantur, ea si minus ad Platonis dogmata pertineant, alteri certe cuipiam, sed excellenti viro, summaque philosophandi vi praedito assignanda esse , cujus modi Pytha-goramfuisse dixeris. Sic igitur Plato , namverborum me- minisseconandum est. Quid illud est, inquit, quod sem-per est ? nec tamen ortum habet ullum? Quid illud con-tra, quod oritur, et nunquam est? Prius illud quidemabsola intelligentia cum ratione percipitur : Alterum hoc ,quod oritur simul et occidit, neque unquam vere est, in ea duntaxat, quam sensus ab omni ratione vacuus efficit,opinione versatur. Quaerit Plato, quid illud sit, quod esl; id sine dubio carere ortu statuens , quippe ortum in eo,quod est, locum habere negat : mutaretur enim alioquisi autem mutaretur, sempiternum id non esset. Inde ali-quantum progressus hac addit. Si quod est, id omnino sempiternum et immutabile est , nec ab sese ulla un-quam varietate discedit, sed in una semper eademqueratione permanet, illud unum profecto sit oportet, quod intelligentia cum rations capiatur. Contra vero, si corpusifluit, et repentina quadam mutationc abripitur, evanescit


39/491

EVANGELKwE LIBER XI. 5lillud quidem , proindeque nullum est. Quare nihil ad-modum ille desipiat, qui corpus definiri non posse dixe-rit, sed ejusmodi esse , quod in sola, ut ait Plato, opi-nione versetur, dum oritur simul, et occidit, neque un-quam vere est. o Haec Numenius, quibus non Platonismodo,sed etiam longe antiquioris Platone Mosis doctrinamillustravit. Itaque meritosane, dictum illudhancin rem ce-lehre circumfertur : Quidenim aliudPlato, est, quamMosesattice loquens? Sed lamen vide mihi sis, num ejusdemsententiae vim uberius adhuc Plutarchus apertiens , cumlaudata superiorum philosophorum oratione , et Hebraeo-rum simul theologia variis passim in locis explicata con-sentiat : dum , modo ista Deo verba tribuuntur, quoniamego Dominus Deus vester, et non mutor : modo ineundem Propheta respiciens , ita pronuntiat. Visibiliaomnia transibuntet mutabuntur. Tu autem idem ipse es,et anni tui non deficient. \ide, inquam, num propositaveluti questione, cum ejus qui sic apud Mosem loque-batur, Ego sum qui sum, et rursus, Ego DominusDeus vester et non mutor : tum etiam alterius, qui Deumipsum ita compellabat, tu autem idem ipse es, mentematque sententiam Plutarchus in suo desyllaba, E (Es) quaeDelphico templo inscripta est opusculo , interpretari vellevideatur his verbis.

Malacli., ni, 6. Pi. ci , 28.


40/491

>' l i 51 R 1 1 PRKPARATIONIS

CAPIT \l.

/:",/ Plutarcki opkiculo , dc syllaba delphico temploinscripta.

Equidem neque numerum, neque ordinem , neque vin-culujaat, neque aliud quolibel dimitiata^ particulae genusea syllaba siguificari existimo. Est omnino Dei perfectumex sese iotegrumque nomen, quod ei , a quo nronuntia-9 tur, una cum voce ipsum continuo potestatis divinae sen-)>sum et cogitationem injiciat. Nam cum unumquemque nostrum, qui eo accedimus , hac veluti Deus salutatione compellat , Nosce te rpsum, quod quidem nihilominussonat, quam Salve : tum vero nos, resalutandi Numinisgratia, respondemus El : (Es) quasi v^ram ac propriam, adeoque solam eique soli convenienlem hanc a nobis ap- pellationem tribui fateamur. Nos enim vere nullo modo sumus : sed omnis omnino natura mortalis , in quodaminteritus ortusque medio cooslituta, umbram sui dunta-xat aliquam, exilemque ac lubricam opinionem ostendil quam si incumbente in eam animo comprehendere volue-ris, tum vero, quemadmodum aquam si manu vehemen- tius retincre coneris, dum premis, dum in unum cogis, effluitilla penitusque dilabitur. Sic ratio, dum eorum , qure varios subinde casus ac mutationes subeunt , illus- trem illam, qurc sibi objiciatur, speciem propius insequi-tur, aberral ac luditur, quod partim in id , quod oritur,


41/491

EVAISGKMC/E LIBED XI. 55npartim inidquod inlerit,sicincurrat, nibil utquodmaneafqundque vere sit comprehendere omnino possit. Nam ut enmdem flnvinm, quod Ileraclitus dicere solebat, bis nemo subire potest , ila mortalemnaturameodemin statuhsercn tem nemobis atlingat, sed repentino mutationis impetu dissipnturillico, rursumque colligitur; vel potius, ne rur-sumquidem aut poslea,sedexislit simul acdesinit,accedilsimul simulque discedit. Ita quae pars illius nascitur, eanunquam, utperfcctesit, assequitur, quod ortus itle nequeunquam desinat, neque consislat usquam , sed jam indeab semine , fcetum inclioatum , mox iniantem , puerum inde, indo adolescentem , tum juvenem, senem, vetu-Ium, conlinua mutatione (ingit, ac priorcs ortus aitales-quc delet successione novarum. At nos ridicule sanc f'a-cimus, qui mortem unam timeamus, jam mortui toties, totiesquc morientes. Nec enim modo, quod Heraclitus di-cebat, ignis intcritus, aeris orlus est , et aeris interilus, aqiuT vicissim ortus; verum id in nobis etiam ipsis longo>/ illustrius vidcre est. Succedente sene vir extinguitur , ut vir juvene, juvenis puero, puer infante extinclo succeoil : imo hesternus in hodiernum inleriit , ut in crastinum in- terit hodiernus. Manet autem nemo , nemo unus est, sed omnino multi efficimur dum circa unum aliquod simula-crum, exemplarque commune volutatur assidue labitur-que materia. Enimvcro si iidem manenius , qui tanclcm alia nobis modo placent , qui aliis ante ducebamur? quicontraria vel amamus aut odimus , vel prsedicamus aut damnamus? qui denique aliter alquc aliter velloquimur, velafficimur, non speciem , nonvultum,nonmcntemampliuseamdcm retinentes? Quippe, necsinemutalione, tanla rcrum in qunquam varietas,ncc is, qui mutatur, idemessepo- test. Idem porro si non est, ne est ipscquidem, sed excon^ tinuja suimutatione alter subinde fit ex altero. Sensus inte-

xx. 5


42/491

I ' 5f lill PB \V\i\ VT1(>M>rrn , quoniame)us, quod esl , naturam ignorat , quodesseadhuc videtur, id esl jaiso opinatur. Efequid igitur illudes1 , quod vciv es! ? ld unum utique, qnod sempiternuiu( >t (juod oriu interituque carel , cui nullum tempus mu-talionem aiVert. Esl cnim omnino tcmpus mobile quid-dam, (juodquo simul cum mobili maleria semper ilueus

,

lac uihil usquam iirmitatis habens , sic tanquam vas ali-qiiod interitus ortusque , cogitatur. Cujus profeclo veli appellatioues ipsae , posterius , prius , erit, fuit , illud noulesse palam ac per sese confitentur. Nam quod vel nondum habuit ut sit , vel jam esse desiit , id esse , non nisistolide absurdeque dicas. Quin etiam illud ipsum , quomaxime tempOris cogitationem sustinemus atque fulci-imuSj dum vel instans, vel praBsens , vel nunc dicimus,i soluta dissipataque ratio confestim amittit : perinde enim in futurum ac prajlerilum elisa dislrahitur , ut in oculorum radiis usu venit , si quis quod sua quadam necessitate disjunclum atque divulsum est , id semel intueri vclit. Jam si eadem ipsa, qua? lempori lnelienli conveniunt, ea , quam metitur, natura subeat , ne ipsa quidem autmanet , aut vere est , sed prout tempori contribuitur , velnascitur, vel inlerit. Quare nihil ejusmodi , quod pererat, vel erit , signihcetur , de eo, quod est , dici queat :cum isla ejusmodi rei , quse per sese firmiter etconslanteressenon polest , inclinationcs qua^dam , seu trajecliones, dcflexionesque sint. At vero ita plane loquendum , DeusT est , nec lamen ipse tempore ullo esl , sed aHernitalc duntaxat , quae uiotu omni , oinnique tempore simul et incli-natione caret : cujus nec prius quicquam est , nec quic-quam postcrius , futurum nihil , nihil praeteritumvetuslius nihil , nihilque recentius. Sed qui unus est

,

idem uno eliam nunc, sempiterni durationem implet :adeoque illud unum est , quod ve.rti per sese est , non au-


43/491

KVAXJKI.IC K LI8EK XI. 35 lcm aut fuit , aut futuruin est ; quemadmodum uec aliquando coepit , noc unquani dositurum ost. Sic igituridem ipsum vcnerando , salutare nos , et appellare dejetaut saltem, his verbis , Unum es, id quod priscorumnonnulli factitabant. Nec enim plura Deus est, uti nos-trum quilibet , qui congeries quaedam sumus, ex omnisexcentarum varietatum diversis ex casibus mutationi- busque nascentium genere , et quadam veluti universitateconflata atque permixta. Sed unum oportot id esse, quod est , ac vicissim id esse, quod unum est, Nam alterumquid si additur, illud sane tanquam ejus, quod est , dif-ferentia, ad ejus,quod nullum est , procreationem de-clinat. Hactonus Plularchus.

APUT XII.

Deum verbls explicdri non posse.Similiter cum Moses, ac propheUe Hebraeorum universi,

naturam divinam verbis explicari non posse docoantejusque reconditi nominis quandam veluli notam singu-lari , quain ipsimet effcrre non possint , elementorum in-formatione repraesenlent : vide sis quam belle Plato cumiisdem in magna illa epistola consentiat, dum ita loquitur. Nec enim , inquit , uti reliqua disciplinarum genera so lent , ulla penitus exprimi verborum significatione po-test; sed tantum , post longam cum eo vitse consuetudi-nem , repente lumen aliquod, sic tanquam exiliente igne


44/491

.V> BUSBBU Pr.fPARATIOMS succensum , ubi semel in animuiu incidil , scipso dein-cepa alitur et gliscit. Atque hanc etiam luminis simili-

hulinein, alius llebr;eorum prophetarum non nemo jamante occupaverat , his verhis : Signalum est super noslumen vultus tui, Domine. ' Ilemque alius: In iumineluo , inquit , \idehimus lumeir.

CAPUT XIII.

f nutn ac solum essc Deum.

Piaelerea, cum de universi moderatore Deo, unum Mo-ses Deum illum esse pronunciet, dum ait, Audi , Israel ,Dominus Deus noster, Dominus unus est 3 : Plato rursuscumeo convenieixs, uti ccelum unum, ita Deum unum essedocens in Timoeo, Tvectene igitur , inquit, ccelum unumesse antea staluimus, an vero multos , adeoque infinitos posuisse praestabat? Lnum utique, si modo suum ad exemplar conto-rmatum illud esse concedimus. Quodenim animantes omnes intelligentia prccdilos complec-tatur, id sane nunquam alterum ah altero fuerit. Eun-dem porro , ut vulgari Graecorum more plurium numinumappellatione uti soleat, Deum tamcn unum agnoscere, vele\ ea , quam ad Dionysium scribit , Epistola quivis intelli-giit : ubi quas studiose ac serio conscriberet epistolas , abaliis, quas temere negligenterque profunderet , sua qua-dam nota secernens; quae grave nihil ac serium conline-

' P>al iv. 7. 5 Psal. xxxv, 10. 3 Dcut. m . \.


45/491


46/491

(8 i.isEim rRiEPAHAiniiMsrum universarum principia , linem mediumque comi plexus , haec lu cx Hebrasorum Prophetia compone, EgoDeil8 primus , et novissimus ego sum '. Itemque cumillo, llecta periicit, alterum hoc, Rectitudines novit vullus ejus 2.Deinde cum illis, Eum perpetuo justitia se-xjuitur, corum, qui abs divina lege discedunt, ultrix atque vindex ,ista conier : Justus Dominus , et juslitias dilexit 3 ; itemque ha?c alia : Mea est ultio , et ego relri-buam, dicit Dominus 4 : necnon ista , Quoniam vindexDominus, et retribuet facientibus abundanter super- biam 5 . Praetcrca cum illis , cui quidem ailixus demisso compositoque animo comitatur , quisquis ad felicitatemaspirat, congruitsane quod sequitur, Post DominumDeum tuum ambulabis 6 . Denique cum illis , At vero su-perbia intumescens , abs Deo vacuus relinquitur, haccompone , Deus superbis resistit, humilibus autem datgratiam 7 . Et, laetitiaimpioruin, casus terribilis. 8 Acdesummo quidem rerum omnium moderalore Deo , haec deinfinitis pauca sufficiant. Deinceps cujusmodi sint, quaesecundum adprincipium pertinent , considera.

. -%"%%."'%-'-%

CAPUT XIV.De secundo Uebrczorwm Platonisijae Principlo.

De primo totius universi principio haec a nobis pro con-fessis habeantur. iNunc ve.ro in secundi contemplationem

' Jsa. , xli, ',. 2 Psal. x, 8. 3 Psal. x, 8. 4 Deut. xxxn , 35. ' Psal. xxx, -x\. 6 Deut., xm, \. : Jacob, iv,6. 8 Joh., xx, 5 apud 70.


47/491


48/491

/|0 LlSl-UII PR EPAHATIOMS lea gignit mc. Quando prseparabat coelum, aderatn ipsi *. Ejusdem quoque sunt , quic sequuritur. Deusvin sapientia fundavit terram , praDparavit baelos in pru-dentia ". Tum etiam ista , Omnia occulta et aperta noviomnium enim arlifex decuit mc sapientia. Quibus se-quentia deinceps adjungit, Quid aulem est sapienlia elquomodo genila est ? Ego referam ct non abscondam avol>is sacramenta, scd ab initio nativitatis investigabo*. Deinde rem illustrans uberius , Est cnim , inquit, ipsa spiritus intelligentiae , sanctus unigenitus, multiplcx , sub- tilis , mobilis , disertus, incoinquinatus , omnem habensi virtutem , omnia prospiciens, omnes permeans spiritus , intelligibiles , puros , tenuissimos , omnibus cnim mobili-bus mobilior est sapientia: penetrat autem ac pervaditomnia propter suam munditiam. Vapor est enim virtutisDci, et emanatio quaedam est Omnipotentis gloriaensincera. Et ideo nihil inquinalum in ea incurrit. Candorest enim lucis acternae, et speculum sine macula Dei effi-cacitatis, et imago bonitatis illius. Attingit autem a fine usque ad flnem fortiler, et disponit onmia suaviter 4 . HaecScriptura. Cujus quidem doclrinae sensum Philo Hebraeusexponens , clarius hunc in modum illuslriusque reprajsentat.

' Prov. vui, yi. Sapi. , !, l\. p Sapt. vn , 22. 4 Cap. viii , 1.


49/491

otKVAMiliLIC.fi LJBER XI.

. w-%.v%.--

CAPUT XV.

De secundo Principio , Ea; Philone, Decet enim 1 , inquit , eos, qui cum scientia societatem

inierunt , ejus quod est, vivendi desiderio teneri; aut, siminus id possint, ejus saltem imaginis, hoc est sacratis-simiVerbi. Quoeodem libro, hsuceliam, qiuesequuntur,habet. Ut quis minus adhuc filii Dei appellatione dignusfuerit , se ipsum tamen ad primogenitum illius Verbum, qui angelorum antiquissimus , ac veluli archangelus plu-rimis nominibus insignis est, conformare conetur, Ete- nimPrincipium , Dei nomen , Verbum, Homo secundumimaginem, et videns Israel appellatur. Itaquead celebran-das eorum virtutes paulo ante permolus sum , qui nos omnes hominis unius filios esse dicunt. Nam ut nondum idonei simus, qui pro Dei liberis habeamur; ejus quidem imaginis sensum omnem superantis , Verbi , inquam , sa- cratissimi esse possumus. Dei enim imago Verbum hoc antiquissimum est. Tum ista subjungit : Quin etiam ab socio Mosis aliquo ejusmodi pronunciatum esseoraculum audivimus, Ecce homo cui nomcn Oriens 2 . Novum pro- iecto nomen, si aliquem ex corpore animoque conllatum intelligas. Sin autem incorporeum illum , ac divinumexemplar ferentem accipias , tum enimvero , convenien- tissimwm hoc ipsi Orientis nomen imposituin esse, facile

Locns hic apud Plii. nuncnoa Segttur. J Zac , vi, i?..


50/491


51/491


52/491

44 Eisiiim pRjSPAiiATionis

CAPLT XVII.

Dc secundo Principio, ex Plotino.

Si quis 1 , inquit, aspectabilemhuncmundum admiratur, ejus magnitudinem, speciem, conversionis ordinem sim-pitcrna3, quique in eo versantur, Deos , seu videri oculis, seu non videri possint , genios item , animantes , ac generaplantarum omnia considcrnns : idem ejus ad cxemplarlonge sane verius cogitalione aspirans, cuncta eliam ibi spirilalia, atqueapud ipsuminpropria cogitatione vitaquesempiterna, simulque mentem illam immutabilem , re- rumque moderatricem omnium, et superiorem quavisses- timatione sapientem contempletur. Deinde quibusdaminterjectis ita prosequitur. Quis igitur illum condidit?quis, inquam , simplex ille , tanta mulliludine prior, causa quamobrem ipse et est et multiplex est , ac numerum omnem efficiens? Quippe , numerus enim primus non est , cum binario prius unumsit, secundusque binarius , atque ab uno procreatus. Deinde progressus itasubjungit : Quo igitur modo , quidve nobis circa illud, dum idem perpetuo manet , cogitandum erit ? Nempcfulgor aliquis circumfusus, ex ipso quidem , sed eodempersistente manuns : cujusmodi solis fuerit clarum hocccftlumen, quod circa illum volvitur, ab eoque continue,sed tameneodem manenle producitur. Itaplane quidquid

' Flcrt. Enncad. r, lib. i. c. 'r S.


53/491

EVANGELIGsE LIBEB XF. l\hx ost, quamdiii manet, ex propria subslanlia , nccessariumaliquid, quod in sese lucreat, ac scmper ex sesc pendeat, foras tamen pro sua cujusquc ac pncsenti facullalc trans-mittit , quod cjus ipsius unde profectum est, sui lanquamwexemplarisimagoqurcdamexprcssasit.Etignisquidemsuumextra se calorem effundit , nixquc suum frigus non intrin-sccus modo tenet. Vexuip idpotissimum omni odorum genere comprobatur. Ex illis enim , quamdiu sunt, efHaturcirca sese aliquid , quodetiam cum vicinisnalurcesuae vim lructumque communicat. Et quoniam omnia, ubimaturila-tem perfectionemque suam assequuta sunt, aliud generare solent; proindcquod perfeclum semper est, idem scmperac sempiternum aliquid generat , et ejusmodi aliquid ,quod se ipso minus sit. Ecquid igitur de perfeclissimostatuere nos opportct? Ab eo nihil , aut maxima sccun- dum ipsum omnia proficisci. Atqui res post ipsum ma-xima, eademque secunda , mens est. Ipsum enim mcnsintuetur, eoque uno indiget,- ipse autem mente nihil pror-sus. Et sane si quid ab eo, qui mente melior superiorquesit, generatur, id mentemesse necesseest ; eavero rerum oplima caeterarum est, quodeam cacterrc omnes consequantur. Quibus ha3C ilerum addit. Porro quisquis gene-ravit, quod generalum abssese est, studiosimul,et amore prosequitur, maxime vcrosi soli ambo genitor genitusque fuerint. Quod si genilus optimus sit, tum genitor cumeosimul itanecessario est , ut hoctantum, quodalter ab illosit , ab eodem secernatur. Et quidem genitoris imaginem , mentemesse dicimus: id enimjam a nobis cxplicandum illus-trius est. Jam aliquot rursus interjeclis. Quamobrem,vincfuit, triplex rerum a Plalone gradus ratioquestatuitur,diim ait, circa universorumDeum, universa; adsecundum, circa ea,qua) sccundo; tertium circa ea quaeterlio ordine cpntinentur, cuncta versari. Addit autem principii palrem


54/491


55/491

EVANGEUCfi LIBER XI. 4 7 que susceperit , suus ci thesaurus ciuis fuliirus est. Neidem igitiir nobis eveniat, sludiose caveamus ; Deumqueproindc obtestati , ut nostrae huic disputationi suimetipsius canon ac regula essc velil, nobisque cogitationumlhosaurum aperire, ita demum ordiamur. Prius enim fun- dendae preccs, tum ad explicatam rei tractationem acce- dendum. Primus ille Deus, ut iri se ipso cst , ita simplex omnino est, quod qui secum ipse totus perpetuoque versatur, divulsus esse nunquam distractusque possit, ac se-cundus quidcm tertiusquc Deus unus est , idem tamenquod simul cum materia, qui binarius quidam est , cir-> cumleratiir, ut eam conjungat , ab ea tamen , quae vm aliquam concupisccndi habet, assidueque fluit , dividilur. Quod igitur ad id, quocl spiritale est, minus adhaerescat, (alioqui enim ad se ipsum adhaeresceret : ) dum in con- templanda materia diligentius occupatur, se ipsum con- templari non potest. Verum quae sensibus usurpantur non allingit tractatque modo, sedetiam in proprias ejus quamexpetit versalque, materiaeconditiones devolvilur. Idem-que nonnullis interjectis. Nec enim, inquit, primum illum Deum quicquam moliri fas est, sed potius artificis Dei patrcm ipsum habere nos oportet. Et qiiidem si deartifice quaestio est, cum illum ante jam extitisse necessario , atque ita demum excellenti quodam singulariquemodo agere posse dicimus, comniodus hic et opportunus orationis ingressus jure videatur. At si omisso arlifice, de primo Deo locjui placet, genus id orationis usurpaie reli^io sit. Quare, quae' dicta sunl, dicta esse nolim : du- cendam aliunde mihi disputalionem hancstatuam. Acpri- mum quidem antcquam eum in sermonem ingredimur, icl apud nos in confesso maneat, quo de prorsus qui au-cliat, nemo dubitare merito possit, Deum prinium et ab opere omni vacare , et regem esse universi : artificem


56/491

/| suhito , mens autem ipsa non vivcre modo , sed etiambeate admodum vivere. Haoc Numenius. Qnae cum iisconfer amaho , qua) jam olim apud Hehraeos his verhisDavid propheta cccinerat , Quam magnificata sunt opcra tua! omnia in sapientia fecisti. Implcta cst terra crca-tionetua. Oninia a te cxpcctant, ut des illis escam intem- pore. Dante te illis colligent : aperienle tc manum tuam, omnia implehuntur honitate, avertente autem te faciem, turhabuntur ; auferes spiritum eorum, e*t deficient, et in pulvercm suum rcvertenlur. Emittes Spiritum tuum , el>/ creabuntur, et renovabis faciem terra? S Quid enim haecah illa philosophi menle discrepant? dum ait , Dum in quemque nostrum conversus intucl ur Dcus , tum enim vero sua corporibus vita, suus vigor inest, quod immis- sis divinitus radiis foveantur. Sin autem ad sui ipsius eontemplationem oculos revocaril, tum res infcriorcs sn- bitoextinguantur necesseest. Rursus cum ita Christus insalutari Evangelio de seipso loquatur, Ego sum vitis,Patcrmeus agricola , vos palmiles 2 ; Vide porro cujus-modi sit Numenii de secundo principio theologia. * Quem-madmodum, inquit , agricolam inter et eum, qui plantat, relatio qifacdam esl, ita plane Deus primus ad artificem

' P


57/491


58/491

."). M 5EBII PH EP Ul\TIO.M>Deus unns semper idemque persistit : secundus subindemoveril solet. [Ue spiritalibus duntaxat in rebus, hic iniis, tam quae sensus, quam quae animus percipit, occupa-tm. Nequevero tibi mirumid videatur; plus etiam admi-

rabilitatis habct , quod audies. Nam loco motus ejus , in quo secundus versatur, illum ego, qui primi propriusest,statum ac firmitatem quietis, nativum quendam motum esse defendo, ex quo lianc in rerum universitatem, mundi ordo ac sempiterna constantia, salusque derivetur. lAtqueilerumlibro sexto : CumPlato, inqait, probe intelligeret solum artificem Deum notum hominibus ac perspectumesse; at primae illius mentis nomen obscurum penitusiipsisatque ignotum manere: hoc proinde genus oratio->nis adhibuit, perinde ut si quis bunc in modum loquerc-tur. Quam vos mentem homines esse conjicitis, ea qui-> dem prima non e>t : antiquior allera quaedam est atquedivinior. Itemquenonnullis interpnsitis: L tique navis gu-ibernator, medio jactatus mari, clavo quidem sublimis in- sidens, navim gubernaculis rejiit ; at oculos simul atqur mentem , recta summum in coelum intentam defixamque tenet , suaque homini , dum inferius mare trajicit, via superius per ccelum conlicitur. Ita noster hic artifex , neaut materiam ipse disjiciat, aut dissipetur ipsa per sese , eam ubi temperatione colligavit , eidem , perinde ut in mari sumrnaa navi , sic insidet , ul illam ipsius tempe-rationem ideis, quibusdam quasi gubernaculis, modere-tur; cnclique loco superiorem in Deum , suos ipsius oculos in sese convertentem intuitus, ex conlemplationejudicandi vim, ut ex suopte desiderio propensionem et impetum accipial. Quibus sane philosophi verbis aflineillud est Servatoris nostri, Nibil, inquit, potest Filinsfa- cere a semetipso, nisi viderit Patrem facientem 1 . Verwm

1 Joan. i5, 5.


59/491


60/491


61/491


62/491


63/491


64/491

o6 EISEBll PRyEPAIWTlONIS

\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\ \VV\\ \\\ VVVV\\\\\\W\AV.VV\\\VWVVV w< v\\V>W\\\MV\MV\W\Vivn\\V

CAPUT XXII.

Numcnii dc Bono verba.

Corporum, inquity naturam inlclligerc possumus, dumparlini in aliorum similium conditiones, partim in proprias ct insitas obvio cuique notas intuemur. At boniralionem capere , nullo prorsus modo , neque ullius ex rei prresentis aspectu , neque cx cujusquam omnino, quajsensibus percipiatur, similitudine possumus. Sed necesse fuerit , perinde ut si quis in edita specula considenscymbam mcdio in mari perexiguam iuiam ex piscatoriisillis aliquam , quae sola^ apparere solent , omni comitatunudam, alternisque lluctibus inclusam , qua valet acieprospicicns , conjectu oculorum uno tolam pervideat : ita quemque procul ab omni rerum , quac sensu capiun-tur, usu commercioque sejunctum , cum solo bono so-lum agere , ubi non homo , non anima , non ullum om - nino corpus occurrat , sed vasta quocdam omnique orationemajor, ac plane divina solitudo : in qua boni mores, con-nsuetudo, deliciaeque versantur; ipsumquc adeo bonum\> summa pacc , acplacidissima quadam animi tranquillitate fruens , princeps idem omnibusque propitium , naturae insidet universae. Namquidum in rebus iis, quas scnsum fe- riunl , assiduus actotus est, boni nescio quam velut co de-volanlis cogitationem informat, ac dcinde illius se fami- liaritatc usum homo delicatus ac voluptuarius existimal ,


65/491


66/491


67/491


68/491


69/491

EVANGELICE LIBER XI. () 1tribucro vulgo solent. Hominem certe quidem spiritalisexcmplaris imaginem conceptis vcrbis appellant , et vitamhominum universam in imaginc pcrtransire 1 pronun-tiant. Quippe ita Moscs, Et fecit , inquit, Deus homi-iicm, adimaginem Dei fccit illum. Hebraeus item aliuspatrio el ipsc ritu philosophans , Verumtamen , inquit , in imagine pcrlransit homo 2 . Sed audi tu vero , quem-admodum sacrarum lcgum intcrpretes Mosaicae doctrinscsentenliam aperiant. Philo sanc , Hebracus homo gentissuse litleris explicans, totidem verbis ita disserit.

CAPIT XXIV.

Dc Mosaiois Idois , ex Pidlone.

Si quis , inquit ille , planioribus verbis uti volet , isaliud nihil mundum illum mente perceptum , quamDei mundum hunc re ipsa molientis Verbum essedicaL Ncc enim aliud est urbs mente percepta, quamipsamet architecti ratio , urbem illam quam animo infor-mavit suo, re ipsa condere statuentis. Quse quidem doc-trina Mosis est, non mea. Enimvero , ubi hominis procreationem ipse discribit , progressus aliquantum , adimaginem Dei formatum illum fuisse, diserle confitetur. Quod si pars mundi aliqua , imaginis imago cst , idem profecto de universa hac specie, toto,inquam, mundoxhoc aspectabili statuendum crit, qui quidem imaginis

' Gen. i ? r, 7 2 Psal. w.wiii, 7.


70/491


71/491


72/491


73/491


74/491

T)G EISEBII PR.EPARATIONIStuere non possum ; yere tamen hoc pronuntiare possum,sexcentis antequam Plato nasccrctur annis , llebrrcos ho-mincs id etiam doclrimc genus cssc profcssos. Sanc qui-dcm sacris corum litteris ita scriplum habctur: Cum diewquadam vcnisscnt angeli Dci , ut assislercnt coram Deo,aihiit otiam intcrcos diabolus, cum circuivisset terram , et perambulasset eam '. Quo loco, diaboli nominc in-festa illa nalura, Dci vcro angelorum , benefica) alirc dcsi-gnantur. Quas quidemmeliorcsnaturas , spiritus ctiam di-vinos, Dcique adminislros appellant, dum aiunt: Qui facis angelos tuos spiritus, etministros tuos ilammam ignis 2 . Quinetiam hostilium naturarum pugnam exprcssit , quidixil, Non est nobis colluctatio adversus sanguinem et car-v nem, sedadversus principeset potestatcs , adversus mundi rectores tenebrarumhujussacculi contra spiritualia nequi- tiae in cceleslibus 3 . Enimvero illud etiam Mosis oraculumplane interpretatus videtur Plato , quod sic habet : Quando dividebat Altissimus genles, quando separabatfilios Adam , constituit terminos populorum juxta numerum angelorum Dei 4 , cum univcrsum hominum genus,deorum ac d.xmonum posscssionem essc pronuntiavit.

1 Job i. 2 Psal. cin ,4- 3 Ep^1 - vi, 12. 4 Deut. iii , 2-8.


75/491

LVANGELIC/E LIBER XI. G'

VVVVV\VV\VV\VVVVVVVVVtv\VV\VVVVVVVV V\VVV\VV^VV\VVAVV^VVXVV>\^

CAPUT XXVII.

De anlmcB Immortalitate , ex Hebrceorun Platonisquecioctrina.

Jam vero de immortalitate animae , gemina quoqueMosis fuit Platonisque sententia. Et ille quidem immorta-lem esse in homine animi substantiam , prior tum statuit ,cumeam Dei imaginem , vel potius divinam ad imaginemfactam esse docuit. Dixit enim Deus , inquit, Facia-mus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. Et fecit Deus hominem ; ad imaginem Dei fecit illum. Deinde compositum , in corpus hoc aspectabile , et eumqui animo tenus intelligitur oratione distinguens , addit : Et accepit Deus pulverem ex terra , et formavit Deushominem et inspiravit iu faciem ejus spiraculum vitae ,et factus est homo in animam viventem. Eum-dem praeterea omnium quae in terra sunt principemac regem creatum fuisse tradit, dum ait, Et praesint pis-cibus maris, et volatilibus cceli, et bestiis universae terrae.Etfecit Deus hominem; ad imaginem Dei fecit illum 1 . Quomodo autem aliter Dei imago ac similitudo intelliga-tur, quam ex divinarum facultatum imitatione, virtutisquesimilitudine? Quo etiam in genere Piato , perinde ut siMosis discipulus fuisset, haec in Alcibiade philosophatur. Potestne a nobis divinius aliquid in animo statui, quam

1 Gen. i , 26.


76/491

08 EOSBBIl PBiKPABATIOKIS id iii quo intelligentia sapientiaque vcrsatur? Non potosl. llla igilur animi facultas, divinae similis utique fuerit; acproinde qui in eam intuebitur, ac simul quicquid diviniest, Deum, inquam, et sapientiam intelliget, is demumseipsum una perfectissimeque cognoscef. Enimvero liqucl,

opinor, illud ; quemadmodum specula quaedam sunt quse oculinostri pupillam perspicuitate, nitore, ac splen- dorc superenl , ita Deum illo ipso, quod nostro in animoperfectissimum est, puriorem et illustriorem esse. Etme-rilo id quidem, o Socrates. Cum igitur in Deum ipsum intuebimur, tum pulcherrimo sane rerum etiam huma-narum speculo, ad vim animi perspiciendam utemur, atque ita nos ipsos pervidcre inaxime ac nosse potcrimus. Ita prorsus. Haec in Alcibiade. At in dialogo de Auimalocum lumc uhcrius fusiusque Iractans, sic loquitur: Pla- celnc, inquit Socrates, duo rerum gcnera statuamus, aspectabile unum , alterum non aspectahile? Placct , in-qiiit. Et hoc quidem non aspectabile , codem scmpcrmcdo se habere; aspectabile autem illud nunquam ? Et hoc quoquc placct, iuquit. Agc jam, inquit illc, an aliquid in nobis praeter corpus animumque reperias ? Nihil vero,inquit. Utri ergo generi corpus nostrum simile magiscognatumque dixerimus? Ncmini vero , inquit dubium, quin aspectabili. Quid animus autem? Num aspectabilequid cst,an potius non aspectabile? Non hominibus certe quidcm , o Socrates. Atqui nos sane cum aspectabilcaul non aspectabile diceremus , humanae nalurcc rcspectu ulrumqiic diccbamus : tu vcro aliamnc aliquam cogita-bas? Equidcm humanam qucque solam. Utrum igitur dc animo dicebamus, videri eum possc , an contra ? Nonposse, inquit. Essc igitur aliquid non aspectabile? Essc.Danimus ergo rei non aspectahili similior cst, quam cor-pus; hoc vero aspectabili similius. Necesse id prorsus, o


77/491

EV VNCELICE LIBKR XI. C)(JSocrates. Num id praeterea dicebamus , animum quotfes ad aliquidinvesligandum corporis operam interponit, sivtihoc visufiat,sive audilu, sive alio quocunque sensu (quodcnim sensu percipitur, corporis opcra utique percipitur) toties ejusdem corporis vi,ad ea,quae nunquam eodemse modo liabenl pertralli, errarc simul,perturbari,etquadam vertiginesic quasi ebriamcircumferri, quod rerumislarum tractationem attigerit? Ommno. At ubi per sese aliquid ipse contemplatur, tum illuc sanc proficiscelur, ubi sese ad uaturae purissimse, quae sempilerna, immorlalis, et ra-tionis scmper cjnsdem cst, societatem adjungit; adcoquentanquam ipsi cognatus, cum ea versatur assidue, quam-diu quidem et apud sesc est , et ipsi licet : itaquc abomni errorc libcratur, et circa gcnus illud rerum eodemse modo semper habct , quod in earum sese commercium dederit. Qui quidcm animi sensus prudentia nun-cupatur. Rectc prorsus ac vere loqueris, o Socrates. Tu crgo cum superioribus , lum iis praeterea , quae a nobiseliamnum dispulantur, adductus , utri tandem cx i!lo duplici genere similiorem animum , magisque cognatum arbitraris ? Nemo enim opinor, o Socrates, tardissimus licet alque pinguissimus , non hac tua argumentationc convictus agnoscat , in omnibus omnino , naturae ilii si-nmiliorcm esse animum , quae eodcm se modo sempcr ha-bcat , quam ei quac secus. Gorpus vero quid? Alferi videlicet. Jam mihi quoque istud attendc : dum simul ani-mus corpusque versanlur, huic scrvitutcm et obsequium,imperium iili atque dominatum, ab ipsamet natura man-datum esse. Quibus c duobus , ulrum porro divinac, utrum mortali naturse affine arbilraris ? Numtibi utimpe-rare ac moderari , divinum , ita obsequi ac scrvire, mor-tale tibi quiddam videlur? Yidetur sane. Utrius ergo similis animns est ? Enimvero , divinse animum , corpus


78/491

-o &ISEBII l'll l.PVR\TIO.MSi mortali simile esse liquet, o Socrates. Yidc igitur, inquit,m) Cebes, num id ex superioribus oinnibus consequatur;"di\in;e, immortali, spiritali , simplici, indissolubili , uno- que seinper et eodem se modo hobenti natura? , simili- mum esse animum : corpus contra, huinanae , morlali,mentis experli, mulliplici, solulioni obnoxia? , nec ralionem seinper eanulem vultumque relinenli , simillimum.Causaj ne dicimus aliquid , carissime Cebes , quominusvera ista videantur? Nihil plane. Ha?c ergo cum ita sint,nunquid proprium id corporis est , uti brcvi solvatur, animi contra , vel ut nunquam penitus dissolvi possit, vel aliud quiddam hujus conditionis aflinc? Quippe. Jamintelligis ipse mecum , inquit, ubi homo interierit, cor-pus hoc ejus aspectabile, quod in re similiter aspectabilijacet, quoc a nobis cadaver appellatur, cujus id pro-prium est , ut solvatur, diflluat, evanescat, ejusmodi ta-men continuo subirenihil; sed potius salis multo tem-poro consistere : adeoque si quis formoso et cleganti cor-pore decesscrit, illam ipsam dignitatem ac speciem ad-modum relinere. Et vcro posteaquam exsiccalum fueritconditumque corpus, ut qui apud /Egyptios condiri so-lent,mirum quamdiu totum fere iutegrumque mancat.Quin et parles corporis aliquae, tamclsi jam extabueritossa videlicet, nervi, ac cacterae id genus omnes, immor-tales, pene dixerim , supersunt ipsae tamen : nonne ? Sicest. At vero , animus illc noster (qui videri non potest,qui in alleram quamdam similemque sedem commigrans,eamque nobilem simul et castam , atquc ab omni con-rspectu sejunclam apud inferos , ad bonum aliquem haud dubio sapientemque Deum proficiscitur; quo quidem , siDeo placuerit , animo isli meo abeundum jamjam erit).Ille, inquam , nosler animus , talis cum sit ab naturasatus, simul atque liberatus corpore fuerit , evanescet


79/491


80/491


81/491

r.VAISGELiC.i: LIBEB XI. y3 rum coetus , nihil unquam , ut constat , detrimenti capcrcpossit : terrestre contra genus corruptioni obnoxium essc nemo non videat : in illa prdfeeto dubitatione , qua non- nullihaerent, utrum ad genus animum adjungere debeant, jure Plato investigandam ex similitudine vcrilatemputavit.Et quoniam ipsc cum ea natura , quae dissolvi potestoquae mente simul ac vita caret, quacque tactu propterea caeterisque sensibus usurpari solita , nascitur pariter et extinguitur , affinitatis nibil habet : cum ea vero pluri- mum , quae divina et immortalis est , quae non visu, sed mente percipitur, quae vilae particeps est cognataque ve- ritati , ac caeteris instrucla dolibus , quas in animo phi- losophus agnoscit : adduci potuit nunquam , ut alias Dei similitudines in eo reperiri concederet , essentiae con-wjunctionem et affinitatcni negaret , cujus unius causa in caeterorum ornamcntorum communionem vocatus esset. Ut enim quse Deo agcndi vi rituque dissimilia sunt, eadem continuo ab propria illius essentiae ratione discedunt ; ita plane consequens esse, ut quse res eamdem propemodum, quam ipse, agendi vim ac rationcm habent , jam eae priusessentiae cum eo similitudinem acceperint. Talis enimessentiae gratia, tales etiam esse agendi vires, quippe quae ab ea manent , et quaedam ejus quasi germina sint. Cujusargumenti vim cum optime Boethus caperet , audi sisfMicmadmodum ipso statim suae disputationis exordio per-sequatur. Utrum , inquit , immortalis sit animus , omnique interitu superior, qui rem per sese dcmonstrare vel-let, multis eum sane ac longissimis disputationum flexio-nibus uti oporteret. At vcro , ut ex rebus nostris , Deo similius nihil esse quam animum quivis sibi persuadeat ,non spissam admodum et actuosam contentioncm desi-8 deret : non modo quod ipse continuum in nobis peren-nemque motum efficiat, sed etiam ob cjus qua praeditus


82/491


83/491

EVANGELICE LIBER XI. 7


84/491

~G RUSEBH PRJSPARATldNlSomnihus amantem ac studiosum fuisse ostendamus , nW\sicubi diiin plus humano sensui, quam ferebat sacrarumlitterarum vcritas indulgeret , longius exerravit. ld sane li-quet , ubicunque vennn felicilcr altigit, ]\Iosis eum vcsti-giis mstitisse : Eumdem, quoties a Mosis ac prophetarummente discessit , toties disserendo ac raliocinando litu-bassc, Atquc id suo a nobis loco domonstrabitur. Inlcrca,quando cum illis in spiritalium naluraruni tractatioiic co-hserenter loquentem audivimus ; sequitur, ut ad earumqurc sensibus usurpanlur physiologiam transcuntcs, quamipsi quoc[ue cum Hebraeis hoc in gencre conveniat , paucisindiccmus.

/VVWW VVVWW/W\ KV\WVWWWWVW\ V\n VV lW VVVWVMWW


85/491

EVANGELICE LIBER XI. 77nobis nuncupatus sit. Dc quo icl primum considcremus, quod principio esl in omni quaestione considerandum: scm-perne fuerit , nullo generatus ortu, an ortus sit ab aliquo lomporis principatu quandoquidem cernitur , et tangitur,etest undique corporatus. Omniaaulem taliasensummo- vonl sensusque movcnliaqiKcsunl, eademin opinione con-sidunl : qua; ortum habcre gignique diximus; nihil autemgigni posse sinc causis. Atque illum quidcm quasi Pa- rentem hujus universitatis invenirc difficile cst , et.cumjam inveniris indicare in vulgus nefas. Et deinceps.Quain ob causam non cst cunctandum profiteri , simodo investigari aliquid conjectura potest, hunc mundum animalesse, idquc intelligens, ct diviua providcntia constitutum.

^-V VV%V\\%1

CAPIJT XXX.

De cccli Luminibus.Moscs praeterea suum cccli luminibus ortum assignavit

his vcrbis , Et dixit Dcus , fiant luminaria in firinamcnto cobH , ut luceant super terram , et sint in signa et tempo- ra , et dies , et annos. Fecitque Deus duo luminaria magna , ct stellas. Et posuit eas in firmamento cceli. Quam in scntentiam Plato , Rationc igitur, inauii , ct mcntc divina , ad originem temporis curriculum invcntumest solis ct lunae ct aliorum quinque astrorum errantium cognomento , ad temporis numeros distingucndos ct con-servandos. Corpora autcm corum singulorum cum cffe-cissct Deus, ca ad convcrsioncs collocavit . Ilic tu mihi


86/491

-8 BUSBEIl PB.BPABATIONIS\ide sis , nuin quod Plato dixit ; Xtyov xai &avoea; Qso-j ,( \erho ac niente divina ) ei persimilesit , quod ait Moses,Xovw, verho Doinini co)li firinali sunt, etBvffvpotrt spirituioris ejus omnis virlus eorum. Quinetiam cum Moysesdixcrit, Katffftero. Et posuit ea in iirmamcnto coeli : Plato simili quoque voce usus,hoc est , efluxev, Corpora, inquit, singulorum cum effecisset Deus, ea ad conversiones collocavit.

iXliXVmVVVvVVVVKVVVlVVVVVvVVVVWVVvvVVWWXVVWWWVlVWWVWWVWV^ttVWWWWVWVWVVV

CAPUT XXXI.

Omnia Dei opera bona esse.Cum ctiam, ut quodque perfcctum crat divinum opus,

hanc sacrae litterae clausulam identidem adjecerint, Et vi-dit Deusquodhonumessct : itemque, ut simul omnia com-prehendereut , Et vidit Deus omnia, et ecce valde honaerant : Platonem audi sic loquentem, Atque si honusest hic mundus , si honusejusdem artifcx, profecto speciem oeternitatis imitari maluit. Atque iterum , Namutimundus omnium qua) condita sunt optimus est , ita> Deus artificum omnium optimus.


87/491


88/491

8o EUSEBIl lMl.EPARATIOMS majus est vinculum ad perpetuitalem vestram , quamilla, quibus estis, tum ciun gignebamini , colligati. Quinetiamhasc habcl in Politico. Nam universi hujus modo Deus ipse viam cursumque regit alquc versat, modo ipsum di-mittit, ubicircuitus justa convenientis sibicurricula tem-nporis impleverint. Idem per sese nonnunquam oppositasin partes convertitur, utpote quod animal sil , prudem- tiamque ab illo sui molitore sub ortussui principium ac-ceperit. Atque haec retrpgradi molus ratio, ipsi a naturavi quadam necessitatis hanc oh causam insita est. Quamtu causam obsecro? Nimirum ejusdem naturac rationessemper easdemretinere, idemquepenitusesse, rebus dun-taxat divinissimis convcnit, quarum inordinc corporis na-tura noncensetur. Illud quidem quod coclum vulgo mun-ndumque nominamus , plurhnis ct insignibus a conditorcsuo muncrihus ornatum cst : idcm tamen, quod in cor-poris eliam communionem vocatum sit , omni prorsusmutationc carcrc non polest. Cuetcrum et eodcm in spa- tio, quantum ipsi liccl, ct rationis prorsus ejusdem motum sempcr unum rctinet : ac proptcrea hoc rcvolutionis ge-nus sorlitum cst , quod pcrcxiguam ipsi motus sui com-& mutationem ac varietatem aflerrcl. Enimvcro nihil ad-modum cst, quod se ipsum perpctuo vcrsarc qucat, pra> ter illud quod omnium quae moventur conversionem re-git. A quo tamen ipso, aliud quid modo hoc, modo con- trario motu agitari , fas ulique non fuerit. Quihus ex omnibus hoc tandcm cfficitur, ut ncque se ipsum perpe-tuo corivertat mundus, neque ahs Dco totus duplici ca-que conlraria conversione movcatur : neque ahs diisetiam duobiis, qui voluntate ac scnsu alter ah allcro dis- sideanl, hinc illincquc torqueatur , scd potius, quodjam- jam dicebatur, qiiodquc reliquum unutti cst, ut modo ahalio regatur, eoque diviniorc principio , novamque rursus


89/491

KVANGELIC/E LIBER XI. 8lvitam conscquatur, ac subindc instauratam a Conditorc inimorlalitatem accipiat : modo vero, cum rclictus sibi fuc- rit, pcr seseferatur ipse, quippe qui eo tumfinesibipermit- latur, ut multa convcrsiouummillia proprio motu retexat cumetmole corporis maxima, ct paribus admodum a?qua-Iibusqucmomeniis,etminimosupercardinerapiatur.Habet veroquicquid adhucabs tedictumest,speciemprobabilita- tis maximam. Nos igitur exiis quae disputata sunt,casumillum,quam admirabilium omnium causam esse diximus, ratiocinando colligamus. llle siquidem ipse est. Quis illetandem? Quod nimirum universi motus, nunc eam inpartemquavoIvitur, nunc in contrariam feratur. Cur au-tem? Hanc enim mutationem, omnium quae in ccelOjCon- tingunt, maximam haberi par est, atque absolutissimam. /Equum id quidem. Et nos quoque omnes, qui ejus am-bitu inclusi continemur, maximas tum mutatioiies subirepar est. INec minus hoc verisimile. Num autem obscu-rum nobis est, ejusmodi animantium esse naturam, qusemutationes crebras, easdemque magnas, omnisque simulgeneris incumbentes aegre sustineat? Qui tandem obscu-rum id esse possit? Tum igitur et exitia casterorum ani-mantium maximr. consequantur ncccsse est, et hominum))ipsorum exiguus admodum numerus relinquatur. Etqui- dem ipsis, cum alii plerique cxtraordinarii novique casus eveniunt, tum is omnium longe maximus, ac rcvolutionis universi comes , cum stata; huic et quotidianae con- vcrsioni opposita contigerit. Idem paulo post , de re-surrectione mortuoruin,similiterHebra3orum ex sensu istasubjungit.

xx. 6


90/491

K) fisebii PR4SPARAT10NII

CAPUT XXXIII.

De Resurrectione morluorum , ex eodem. Tum vcro , mi hospes, inquit, animantium ortus qui

tandem erat ? aut quemadmodumex aliisalii gignebantur?Enhnvero liquet , oSocrales, eo naturae slatu , alia exaliis genita fuisse nulla; sedtum iilud fuissc gonus , quod cx terra quondam satum csse perhibetur, ejusdem ex terraesinu rursus effusum. Quod quidem principes illi majoresnostri commemorarunt; qui cum sub conversionis hujusinilia sati cssent , tempore proximc postrcmam illam ex-cipiente vixerunt. Quippe, hujus illos famae praeconeshabuimus, cui fideshodie, temere nimis ac leviter aple- risque detrahitur. Nam quod inde consequens est , hocimprimis cogitare non oporlct. Quod cnim puerorum innaturam senes redeant, huic vero cohacrens et aflinc est,ut ex mortuis ac terra consepullis , coalescentes dcnuo reviviscentesque nonnulli, novam conversionem scquan-tur, orlu simul ipso contrarium in orbem revoluto: acproindc quodhunc inmodum ex terra sati necessario pro-wdeant, sicetiamnominesimuletcommunihominum sermo- ne appellcntur, quotquotex iis aliamin sortem Deo transcri- bcre non placuit. Hoc quidem ex superioribus omninosequitur. Tum progressus etiam ulterius, de supremomundi fme , Hebraeorum doctrinae gemina , philosophaturhunc in modum.

caillau, guillon. eusebius. opera omnia. 1830. volume 3

Documents