caerdydd adroddiad dinas byw 2017
TRANSCRIPT
Page 2 of 87
Dinas Byw Mae’r adroddiad hwn yn adrodd stori am Gaerdydd yn 2017. Mae’n nodi cryfderau a chyfleoedd ein dinas – ac mae llawer ohonynt – ac mae’n onest am y gwendidau a’r bygythiadau sy’n ein hwynebu yn y dyfodol. Mae stori dda i’w hadrodd. Mae swyddi’n cael eu creu, mae diweithdra wedi gostwng ac mae niferoedd ymwelwyr wedi codi a chyda gêm derfynol Cynghrair y Pencampwyr ar ei ffordd acw ym mis Mehefin, gallwn ddisgwyl i’r ffigyrau hyn fod yn uwch eto eleni. Mae tair prifysgol wych gan Gaerdydd, mae ystod y lefelau sgil yn cymharu’n ffafriol â dinasoedd eraill ac mae ein hysgolion yn gwella bob blwyddyn. Mae’n eglur i mi, er gwaethaf ansicrwydd yr economi fyd eang, bod sylfeini cadarn yma i roi cyfnod o lewyrch ar economi Caerdydd ei hun. ‘Dyw economi gref ddim yn bodoli ar wahân i agweddau eraill ar fywyd dinas. Caiff ei chodi ar sylfaen o fuddsoddi mewn addysg, trafnidiaeth, tai, lleiniau gwyrddion, diwylliant a gwasanaethau gofal. Ni ddylid felly ystyried bod yr un bennod yn bwysicach na’r lleill yn yr adroddiad hwn. Maent oll yn cyfrannu at ac yn cefnogi ei gilydd i gyrchu’r nod terfynol o wella bywydau ein trigolion a chryfhau ein cymunedau. Dyna pam, pan dderbyniais swydd Arweinydd y Ddinas, y gosodais weledigaeth yn ei lle i wneud Caerdydd y brifddinas orau yn Ewrop i fyw ynddi. Roeddwn yn credu bod angen i ni fabwysiadu agwedd eangfrydig at feddwl am a datblygu’r ddinas ac nid ffocws cul yn unig ar Werth Ychwanegol Crynswth a thwf economaidd ar draul popeth arall. Yn rhy hir cafodd economi gref a chymdeithas decach eu cyflwyno fel eu bod ben ben â’i gilydd. Y gwirionedd yw na ellwch gael y naill heb y llall. Ac felly, yn anad dim, ‘dyw twf economaidd ond yn dda os caiff y buddion eu profi gan ein holl ddinasyddion. Teg yw dweud na fu hi felly erioed, ac arweiniodd hyn at yr anghyfartaledd cynyddol sydd wedi gwreiddio ym mhob agwedd ar fywyd; i mi, dyma yw canfyddiadau grymusaf yr adroddiad hwn. Mae angen i hyn newid. Caerdydd yw’r ddinas fawr sy’n tyfu gyflymaf ym Mhrydain. Dinasoedd llwyddiannus y 21ain ganrif fydd y rhai a all ddenu a chadw pobl ynddynt, ond rhaid rheoli’r twf hwn mewn modd cynaliadwy a chynhwysol. Bydd canlyniadau’r penderfyniadau a wneir heddiw yn effeithio ar genedlaethau i ddod. Mae’n rhaid i ni eu cael nhw’n iawn. Wrth fwrw’n trem tua’r dyfodol mae’n amlwg y bydd ein hadnoddau naturiol a’n hamgylchedd yn symud i ganol ein trafodaethau gwleidyddol, ar y lefel leol ac yn fyd eang. Bydd ein hymagweddu at ynni, dŵr, awyr lân, bwyd – hanfodion bywyd dinesig lle gall methiannau fwrw’r tlotaf galetaf – yn gofyn am feddwl ffres ac atebion blaengar. Rwy’n awyddus i Gaerdydd fod ar flaen yr agenda yma. Er mwyn gwneud hynny, bydd gofyn i ni barhau i gysylltu â, a dysgu gan y dinasoedd mwyaf blaengar ym Mhrydain, Ewrop a gweddill y byd. Rwyf o hyd yn gosod ein prifddinas wych ni yn erbyn holl brifddinasoedd Ewrop oherwydd fy mod yn credu yng Nghaerdydd a’i stori. Mae’n hanes un o borthladdoedd gwycha’r byd a chanddo enw hynod am ei ddiwydrwydd ac am fod yn gynhwysol. Heddiw, mae prifddinas Cymru yn un o ddinasoedd gorau Ewrop i fyw ynddi. Rydym yno ar y blaen i Stockholm a Copenhagen, a dim ond 2 bwynt canran y tu ôl i Oslo, sef prifddinas orau Ewrop o ran bywyd dinesig yn ôl preswylwyr.
Page 3 of 87
Ac mae dyfodol Caerdydd yn un disglair. Dros y blynyddoedd i ddod mae’n rhaid i’n stori ni fod yn un sy’n adrodd am roi safon a ffordd o fyw i’n dinasyddion sydd gystal ag unrhyw brifddinas yn Ewrop. Prifddinas ac iddi feddwl a chalon agored, sydd wedi ei chysylltu â Chymru a gweddill y byd. Dinas sy’n cofleidio creadigrwydd, technoleg a ffyrdd newydd o feddwl a gwneud, sy’n rhoi gwerth ar degwch a chydraddoldeb, yr amgylchedd naturiol ac, yn bwysicach na dim, mae’n ddinas sy’n gwerthfawrogi ei phobl. Dinas y gallwn oll ei galw’n gartref. Y Cynghorydd Phil Bale Chadeirydd Bwrdd Gwasanaethau Cyhoeddus Caerdydd Arweinydd, Cyngor Dinas Caerdydd
Page 4 of 87
Cyflwyniad Allison Dutoit, Ymgynghorydd Dinas Byw Lleoedd sydd â pherthnasoedd cymhleth, yw dinasoedd, lle gallwn ddod ynghyd ar adegau dathlu, protest, tristwch a llawenydd. Mae dinasoedd mawr yn rhoi gwahoddiadau i gymysgedd amrywiol o bobl, a all rannu’r hyn sy’n gyffredinol. Fodd bynnag, mae’r flwyddyn diwethaf wedi dangos i ni na allwn gymryd y gymuned yn ganiataol. Yn awr yn fwy nag erioed o’r blaen, rydym yn cydnabod bod gwahaniaethau gwleidyddol, cymdeithasol ac ideolegol ar draws ein gwlad. Fodd bynnag yr hyn sy’n glir hefyd yw, yn y bôn mae pobl eisiau’r un pethau ar eu cyfer nhw eu hunain, ar gyfer eu teuluoedd ac ar gyfer eu cymuned: bywydau diogel ac iach, cyfleoedd ar gyfer addysg, hyfforddiant a chyflogaeth, a dewisiadau o safon o ran hamdden, diwylliant ac adloniant. Mae’r adroddiad hwn yn dathlu’r pethau cyffredin hyn er ein bod yn cydnabod y gwahaniaethau mawr sy’n rhan o Gaerdydd. Mae Adroddiad Dinas Fyw, Dinas Byw 2017 yn diweddaru data er mwyn dangos sut mae Caerdydd yn mynd i’r afael â’r anghenion cyffredin rydym yn eu rhannu, yn ogystal â dyheadau ei phobl a’r ddinas. Rydym yn gweld llawer o foddhad, er bod gwahaniaethau o hyd ar draws materion sylfaenol sef iechyd, diogelwch a chyfleoedd. Erys heriau mawr o ran y gwahaniaeth rhwng y rhai mwyaf difreintiedig a’r rhai cefnog. Mae’r adroddiad yn nodi’r angen i ganolbwyntio ar dwf mwy cynhwysol sy’n codi safonau a chyflogau. Ymddengys y gwahaniaeth yn fawr yn erbyn bylchau eraill yng nghyflawniad Caerdydd: defnydd isel o ran trafnidiaeth gyhoeddus, bylchau mewn niferoedd cyflawni, diogelwch ac iechyd sy’n perthyn yn bur uniongyrchol i’r indecsau tlodi. Er hynny, wrth ddarllen yr adroddiad yn fanwl, gwelir cyfleoedd i ailystyried yr ymagwedd at y rhwystrau hyn. Wrth i boblogaethau trefol dyfu, ac wrth i’r pwysau ar yr amgylchedd, adnoddau a chyllidol yn cynyddu, rydym yn cydnabod yr angen i ailystyried sut fyddwn yn dylunio dinasoedd: lleoedd ar gyfer pobl. Nid yw rhoi cyfleoedd ar gyfer cyflogaeth ac addysg, a bodloni anghenion manwerthu a thai yn ddigon. Mae’r lleoedd mwyaf dymunol yn cynnig yr angen mwyaf sylfaenol a’r opsiwn mwyaf moethus i drigolion ac ymwelwyr: dewis. Lleoedd sydd â dewis yw dinasoedd gwych. Fel y mae Enrique Penalosa, sef cyn‐faer Bogota, yn hoffi nodi, ‘Nid yw dinas flaenllaw yn un lle mae hyd yn oed y bobl dlawd yn defnyddio ceir, ond yn hytrach yn un lle y bydd hyn yn oed pobl gyfoethog yn defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus’. Rydym yn gwybod bod y buddsoddiadau hyn yn helpu pawb, gan sicrhau bod ein dinasoedd yn fwy dymunol ar gyfer trigolion, ymwelwyr a busnesau. Mae dewis yn golygu cael mynediad at gyfleoedd – i gael swydd, swydd well, newid o ran gyrfa, dewis o ran opsiynau addysg, mynd yn ôl i astudio, i ddod o hyn i’r cwrs sy’n addas i chi.... dewis o ran hamdden – diwrnod hwyliog allan ar gyfer teuluoedd, cael mynediad at natur, adloniant, siopa ayyb. Y cam nesaf yw gwrando ar bob llais a gynrychiolir yn y data hwn ac i greu a gweithredu ffyrdd newydd o gydweithio ac integreiddio. Mae angen mwy o ffyrdd o wrando arnom, a dealltwriaeth ddyfnach o natur unedig yr heriau. Bydd y ffocws yn yr Adroddiad Dinas Byw, Dinas Fyw sy’n cyfrif pobl ac ansawdd bywyd yn gyntaf, yn effeithio ar y broses gwneud penderfyniadau, ac ar ffyrdd o gydweithio. Yn Gehl, yn aml byddwn yn dweud ‘rydych yn mesur yr hyn sy’n bwysig i chi’. Gyda’r data hwn, mae Caerdydd yn dangos sut mae ein perfformiad ni o bwys i ni. Trwy ddychmygu a deall sut rydym yn rhagori, rydym yn cydnabod yr hyn mae Caerdydd yn ei wneud yn dda, ac, i’r
Page 5 of 87
gwrthwyneb, yn cydnabod lle mae angen mwy o sylw, adnoddau a chydweithio. Bydd y ddogfen statws hon yn cyfrannu at ddatblygu strategaeth gref sydd â meini prawf cadarn, ac â marcwyr ar gyfer llwyddiant. Yr hyn sy’n gyffredin rhyngom yw’r hyn sy’n ein gwneud yn ddynol: rydym yn rhannu’r un ffisioleg, yn un synhwyrau, yr un cyflymder symud, yr un anghenion sylfaenol fel bodau cymdeithasol. Gyda thystiolaeth o’r mathau hyn o astudiaethau ansoddol, bu dinasoedd fel Copenhagen yn gallu datblygu eu hunain yn ddinasoedd iachach, mwy cyfiawn, mwy ymatebol. Yn yr adroddiad hwn, mae gan Fwrdd Gwasanaethau Cyhoeddus Caerdydd sail gref i adeiladu arni. Allison Dutoit M.Arch Associate, Gehl Architects
Page 6 of 87
Pam LLunio Adroddiad Dinas Byw? Er mwyn gwneud Caerdydd yn lle gwell fyth i breswylwyr, gweithwyr ac ymwelwyr mae angen i ni ddeall cryfderau a heriau’r ddinas. Trwy gymharu Caerdydd â’r ‘Dinasoedd Craidd’ yn y DU ac Awdurdodau Lleol eraill yng Nghymru, mae’r adroddiad hwn yn dangos lle y mae’r ddinas yn perfformio’n dda a lle y mae angen i Gaerdydd wella. Mae hefyd yn gweithredu fel crynodeb o Asesiad Lles Caerdydd, yn unol â Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol. Hwn fydd sail dystiolaeth ‘Cynllun Llesiant’ Caerdydd a gyhoeddir at ddibenion ymgynghoriad cyhoeddus yn Hydref 2017 a’i fabwysiadu ym mis Ebrill 2018. Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol “Gweithredu nawr i greu dyfodol gwell” Nod Deddf Cenedlaethau’r Dyfodol yw gwella lles cymdeithasol, economaidd, amgylcheddol a diwylliannol Cymru. Mae’n ei gwneud yn ofynnol i gyrff sector cyhoeddus weithio gyda’i gilydd drwy Fyrddau Gwasanaethau Cyhoeddus i wella lles pob Awdurdod Lleol. Mae’n rhoi dyletswydd ar Fyrddau Gwasanaethau Cyhoeddus i asesu llesiant eu hardal leol fel sail i gynhyrchu cynllun llesiant lleol sy’n nodi sut bydd y Bwrdd Gwasanaethau Cyhoeddus yn ateb yr heriau ac yn bachu ar y cyfleoedd a nodwyd yn yr asesiad. I weld yr asesiad llawn sy’n cynnig data manylach, ewch i www.partneriaethcaerdydd.co.uk Geirfa allweddol Canlyniadau – Mae canlyniad yn rhywbeth mae’r ddinas eisiau ei gyflawni yn y dyfodol. Mae partneriaid Bwrdd Gwasanaethau Cyhoeddus Caerdydd wedi cytuno ar saith canlyniad lefel uchel. Dangosyddion – Mae dangosyddion perfformiad yn ffyrdd o fesur cynnydd tuag at gyflawni ein canlyniadau. Mae Bwrdd Gwasanaethau Cyhoeddus Caerdydd wedi cytuno ar y dangosyddion a ddefnyddir yn yr adroddiad hwn. Bwrdd Gwasanaethau Cyhoeddus – Cyrff sector cyhoeddus yn gweithredu ar y cyd i wella lles economaidd, cymdeithasol, amgylcheddol a diwylliannol ardal yr Awdurdod Lleol. Ymhlith yr aelodau statudol mae’r Awdurdod Lleol, Bwrdd Iechyd, Gwasanaeth Tân ac Achub a Chyfoeth Naturiol Cymru. Dinasoedd Craidd y DU – Mae’r dinasoedd craidd yn grŵp o 10 dinas fawr sy’n cynnwys wyth economi ddinesig fwyaf Lloegr ac eithrio Llundain, yn ogystal â Chaerdydd a Glasgow. Mae cymariaethau’n cael eu gwneud â’r dinasoedd hyn drwy gydol y ddogfen hon. Arolwg Holi Caerdydd – Mae’r arolwg blynyddol hwn yn holi trigolion Caerdydd am eu barn ar wasanaethau’r Cyngor i helpu i lunio gwasanaethau yn y dyfodol.
Page 7 of 87
Cyflenwi ein Gweledigaeth Cytunodd aelodau’r Bwrdd Gwasanaethau Cyhoeddus i weithio gyda’i gilydd tuag at gyfres o ganlyniadau sydd bwysicaf i bobl Caerdydd. DUDALEN 8 MAE CAERDYDD YN LLE GWYCH I FYW, GWEITHIO A CHWARAE YNDDO Mae’r dinasoedd mwyaf poblogaidd a llwyddiannus yn cynnig amrywiaeth o gyfleoedd hamdden a diwylliannol. Maent yn rhoi cyfleoedd i’w trigolion gyfranogi yn eu hardaloedd lleol a chael cartrefi da, fforddiadwy i fyw ynddynt. DUDALEN 22 MAE GAN GAERDYDD ECONOMI FFYNIANNUS A LLEWYRCHUS Economi arloesol, gynhyrchiol carbon isel sy’n cynnig cyfleoedd addysg a chyflogaeth y gall yr holl ddinasyddion gyfrannu ati a chael budd o dwf economaidd. DUDALEN 34 MAE POBL YNG NGHAERDYDD YN DDIOGEL AC YN TEIMLO’N DDIOGEL Mae diogelwch yn flaenoriaeth uchel i drigolion, busnesau ac ymwelwyr. DUDALEN 40 MAE POBL CAERDYDD YN IACH Bydd dinas byw yn rhywle sy’n hyrwyddo iechyd da ar bob cyfle, gan sicrhau bod y rheini sy’n dioddef o iechyd gwael yn cael y gofal sydd ei angen arnynt. DUDALEN 50 MAE POBL CAERDYDD YN CYFLAWNI EU LLAWN BOTENSIAL Bydd dinas byw yn cynnig yr addysg orau i blant ysgol, a bydd yn cynnig y gefnogaeth angenrheidiol i bobl o bob oedran gyflawni eu potensial. DUDALEN 68 MAE GAN BOBL YNG NGHAERDYDD AMGYLCHEDD GLÂN, DENIADOL A CHYNALIADWY Mae parciau a mannau gwyrddion yn denu pobl i’r ddinas, yn hyrwyddo ansawdd bywyd ac o fudd i iechyd meddwl. Mae gofyn i ddinasoedd byw edrych i’r dyfodol hefyd drwy sicrhau ecosystemau gwydn a bioamrywiol, lleihau gwastraff a chynyddu’r defnydd o drafnidiaeth gynaliadwy ac atebion ynni carbon isel er mwyn lleddfu effaith y newid yn yr hinsawdd. DUDALEN 78 MAE CAERDYDD YN GYMDEITHAS DEG, GYFIAWN A CHYNHWYSOL Mae dinasoedd gwych yn cael eu diffinio yn ôl sut maent yn trin y bobl fwyaf agored i niwed mewn cymdeithas, gan gynnig cyfle cyfartal i bawb gael y mwyaf allan o fywyd yn y ddinas, waeth beth fo’u cefndir.
Page 8 of 87
CAERDYDD HEDDIW Mae’r adran hon yn rhoi trosolwg o boblogaeth a demograffeg Caerdydd, gan gynnwys:
• Poblogaeth y ddinas a’r ddinas‐ranbarth • Twf poblogaeth • Dadansoddiad demograffeg yn ôl oedran ac ethnigrwydd • Yr Iaith Gymraeg • Trosolwg o amddifadedd cymdeithasol ac economaidd
Dros yr 20 mlynedd nesaf, rhagwelir y bydd Caerdydd yn tyfu’n gyflymach na’r holl ddinasoedd mawr ym Mhrydain, ar wahân i Lundain. Mae hwn yn newydd da i Gaerdydd. Dinasoedd llwyddiannus yw’r rhai sy’n denu ac yn cadw pobl. Yn benodol, mae Caerdydd yn ddinas ifanc, a thros y ddegawd sydd i ddod, bydd twf mawr yn y boblogaeth oedran gweithio, sef arwydd o gryfder economi’r ddinas. Bydd y twf hwn yn dod â heriau yn ei sgil. Bydd yn rhoi pwysau ar y seilwaith ffisegol, cymdeithasol a gwasanaethau cyhoeddus y ddinas. Bydd angen ffyrdd cynaliadwy newydd o deithio o gwmpas y ddinas, adeiladu cartrefi newydd – yn wir, cymunedau cyfan newydd – a gefnogir gan fuddsoddiad mewn seilwaith ynni carbon isel a dŵr. Bydd mwy o bobl ifanc yn golygu mwy o ysgolion a mwy o athrawon. Bydd angen mwy o wasanaethau iechyd gan gynnwys meddygfeydd. Bydd y twf ym mhoblogaeth hŷn y ddinas hefyd yn golygu mwy o alw am wasanaethau iechyd a gofal. Bydd angen rheoli’r heriau hyn ar adeg o galedi sector cyhoeddus. Mae Caerdydd heddiw’n gymharol gyfoethog, diogel, gwyrdd ac iach. Er bod Caerdydd yn perfformio’n dda ar draws nifer o ddangosyddion dinas‐eang o ran bod yn lle da i fyw o’i gymharu â dinasoedd craidd eraill, mae anghydraddoldebau mawr yn bodoli o fewn y ddinas. Ceir rhai o’r wardiau tlotaf yng Nghymru o fewn pellter cerdded i rai o’r wardiau mwyaf cefnog, a’r wardiau gyda’r cyfraddau diweithdra uchaf o fewn ychydig filltiroedd i ganolfan fasnachol fwyaf Cymru.
Dinas sy’n Mae gan G
Rhwng 200boblogaethManceinio Bydd y pat72,000 o bcanran. Nid yn unigpoblogaethcyflymach
tyfu’n gyfly
Gaerdydd bo
05 a 2015, th na’r hyn aon a Notting
trwm twf hwbobl ychwan
g mai Caerdh mwyaf ynnag unrhyw
ym
oblogaeth o
tyfodd pobla welwyd yngham.
wn yn parhanegol), gan w
dydd yw’r awng Nghymruw awdurdod
P
o 357,200 o
ogaeth Caen unrhyw un
au gyda thwwneud Cae
wdurdod lleu dros y dded lleol arall y
Page 9 of 87
bobl.
erdydd o 11n o ddinaso
wf amcanolrdydd y ddi
eol mwyaf yegawd ddiwyng Nghym
7
%. Mae hwoedd mawr
o ychydig dnas graidd
yng Nghymrethaf, a dis
mru.
n yn gynnyderaill y DU,
dros 20% rhwsy’n tyfu gy
ru, mae hefgwylir i’r aw
dd canrannheblaw am
wng 2015 ayflymaf yn n
fyd wedi prowdurdod dy
ol mwy o m
a 2035 (sef nhermau
ofi’r twf yfu’n llawer
Edrych yn Ni fydd twfllawer mwdau grŵp a
Cwrdd â H Bydd poblocyhoeddus Rhagwelir golygu angmlynedd n Mae trafnihanfodol bGosododd trafnidiaetgynaliadwy Bydd angeBuddsoddigan GaerdyCraidd. Bydd twf hplant oedrdinasyddiochyflyrau hychwanego
Agosach ar
f cyflym Caey o bobl o oa fydd ange
er Twf
ogaeth sy’ns y ddinas.
mai Caerdygen i adeiladnesaf.
idiaeth yn ybwysig i ddyy ddinas dath gynaliadwy (car) erby
en 41,000 o i mewn seilydd fydd y c
hefyd yn rhoan ysgol ynon dros 85 ohirdymor acol i ateb an
r ein Poblog
erdydd yn coedran gwen mwy o gy
tyfu’n gyfly
ydd fydd y Ddu 41,100 o
y ddinas ynyfodol econarged heriowy (beicio, cn 2021, a h
dai newydlweithiau ycynnydd mw
oi pwysau a golygu y byoed bron dyc anghenionghenion cy
P
gaeth sy’n T
cael ei ledaeeithio, byddymorth gan
ym yn rhoi p
Ddinas Graido gartrefi ne
flaenoriaetnomi’r ddinl newydd idcerdded, traer hyd yn o
d a chreu 4nni gan gynwyaf yn y ga
r wasanaetydd angen myblu erbyn 2n gofal cymhmunedau’r
Page 11 of 8
Tyfu
enu’n gyfarthefyd mwyy gwasanae
pwysau ar s
dd sy’n tyfuewydd a chr
th i ddinasynas a myndddi’i hun o rafnidiaeth goed fwy o ra
40,000 o swnnwys opsiyalw am nwy
thau cyhoedmwy o ysgo2030. Gan fohleth, byddddinas.
87
tal ar drawsy o blant ysgethau cyhoe
seilwaith ffi
u gyflymaf.reu 40,000 o
yddion. Bydi’r afael â mraniad moddgyhoeddus)aniad 60:40
wyddi newydynau carbony (44%) a th
ddus. Byddolion a mwyod pobl hŷnangen gwa
s grwpiau ogol a mwy oeddus.
segol a gwa
Bydd cynnwo swyddi ne
dd cadw Camaterion iecdol 50:50 rha ffurfiau nerbyn 2026
dd dros y 10n isel eraill ghrydan (28%
cynnydd syy o athrawon yn fwy teasanaethau
edran. Tra o bobl dros
asanaethau
wys y twf hewydd dros
erdydd i sychyd y cyhohwng ffurfianad ydynt y6.
0 mlynedd gyda’r rhag%) o’r holl D
ylweddol ynon. Disgwylbygol o fod gofal sylfa
bydd 65 oed –
wn yn y 10
ymud yn oedd. au n
nesaf. olygon maidinasoedd
n nifer y ir i nifer y â enol
Cynllun Da Mae Cynllusydd ei angcynigion da
atblygu Lleo
un Datblygugen i hwyluatblygu a gy
ol Caerdydd
u Lleol Caerso a chynnaynhwysir yn
P
d (crynodeb
dydd yn cwal lefel dwfn y cynllun.
Page 12 of 8
b o ardaloed
wmpasu’r cyamcanol y d
87
dd twf strat
yfnod cynlluddinas. Den
tegol)
nio i 2026 angys y diagr
ac yn nodi’rram isod gry
r seilwaith ynodeb o’r
Dinas‐Ran Mae Caerdchwarter (ddinas‐randdeng mly Bob dydd mmewn i Ga Mae hyn yawdurdod dydd. Stratfel trafnididdaearyddcynhyrchio
1Mae PrifdBridgend, Rand Newpo
barth Caerd
dydd wrth w24%) o bobnbarth, gydaynedd ddiwe
mae dros 80aerdydd o a
n dangos bolleol ac metegaethau laeth, tai a ddiaeth econool.
ddinas‐ranbRhondda Cyort.
dydd
wraidd Prifdblogaeth y da bron dwy ethaf yn cae
0,000 o bobrdaloedd er
od effaith eewn tro yn dlywodraethdatblygu ecomaidd eha
arth Caerdyynon Taf, M
P
ddinas‐Ranbddinas‐ranbao bob tair sel eu creu y
bl – neu droraill ym Mh
economi Caedibynnu ar bhu dinas‐ranonomaidd sangach hon
ydd yn cynnMerthyr Tydf
Page 13 of 8
barth Caerdarth yn bywswydd net ayng Nghaerd
os draean (2rifddinas‐Ra
erdydd yn ebobl, sgiliaunbarthol crysy’n cael eu yn helpu i g
nwys 10 awdfil, Caerphill
87
ydd1, sydd âw yno. Y brifa grëwyd yndydd.
200,000) o wanbarth Cae
estyn y tu au a seilwaithyf ochr yn ou cynllunio agefnogi eco
durdodau llly, Blaenau
â 1.5m o bofddinas yw hn ne‐ddwyra
weithlu’r dderdydd.
llan i ffiniauh y rhanbartchr â gwasaa’u darparu onomïau cry
eol: Vale ofGwent, Tor
obl, ac mae hyb economain Cymru d
dinas – yn cy
u gweinyddoth ehangachanaethau a i adlewyrchyfach a mwy
f Glamorganrfaen, Monm
bron i maidd y dros y
ymudo i
ol yr h bob seilwaith hu’r y
n, mouthshire
Demograff Gyda 19.7%yn y ddinas, Gyda thraeaddatblygu’nat amrywiaeymdeimlad yn bwysig e
feg Caerdyd
% o boblogae, Caerdydd y
an o boblogan ddinas fwyfeth a bywiogo berthyn sy
er mwyn ade
dd
eth y ddinas yyw’r awdurdo
aeth yr ysgolfwy amrywiogrwydd diwyy’n cael ei deiladu ar hane
P
yn dod o leiaod lleol mwy
ion bellach yol o ran ethnylliannol y ddeimlo gan gyes hir Caerdy
Page 14 of 8
afrif ethnig, ayaf amrywiol
yn hanu o leinigrwydd. Byddinas, ond bymunedau, a’ydd o fod yn
87
a chyda drosl o ran ethnig
iafrif ethnig,dd y ddemogydd ffocws pa’r perthnaso agored ac y
100 o ieithogrwydd yng N
mae Caerdygraffeg newiarhaus ar gydedd cryf a chn gynhwysol
oedd yn cael Nghymru o b
ydd yn debygidiol hyn yn ydlyniad cymhadarnhaol yl.
eu siarad bell ffordd.
gol o ychwanegu unedol – yr ynddynt –
Page 15 of 87
Grŵp Ethnig CAERDYDD
No. % Caerdydd % canran o gyfanswm Cymru
Gwyn ‐ Prydeinig 293,114 80.3 9.7
Lleiafrifoedd Ethnig 68,292 19.7 32.8
Gwyddelig/Sipsi neu Deithiwr Gwyddelig/Gwyn Arall:
15,316 4.4 21.0
Gwyddelig 2,547 0.7 18.1
Sipsi neu Deithiwr Gwyddelig 521 0.2 18.7
Gwyn Arall 12,248 3.5 21.9
Grwpiau Cymysg/Aml‐ethnig: 10,031 2.9 31.8
Gwyn a Du Caribïaidd 3,641 1.1 32.8
Gwyn a Du Affricanaidd 1,742 0.5 39.4
Gwyn ac Asiaidd 2,459 0.7 27.3
Cymysg Arall 2,189 0.6 31.4
Asiaidd/Asiaidd Prydeinig: 27,885 8.1 39.8
Indiaidd 7,886 2.3 45.7
Pacistanaidd 6,354 1.8 52.0
Bangladeshaidd 4,838 1.4 45.3
Tsieineaidd 4,168 1.2 30.6
Asiaidd Arall 4,639 1.3 28.4
Du/Affricanaidd/Caribïaidd/Du Prydeinig:
8,201 2.4 44.9
Affricanaidd 5,213 1.5 43.9
Caribïaidd 1,322 0.4 34.7
Du Arall 1,666 0.5 64.6
Grwpiau Ethnig Eraill: 6,859 2.0 44.9
Arabaidd 4,707 1.4 49.0
Grwpiau Ethnig Eraill 2,152 0.6 38.0
Dinasyddio Yn ôl ffigurDU) yn bywEwropeaideconomi a
Crefydd Fel yn y DUGristnogiocynyddu (ogynnydd yni newid, by
Yn grefyd
Cristion
Dim crefy
Heb nodi
Mwslim
Hindŵ
Bwdhydd
Sîc
Crefydd a
Iddew
Total
on yr UE yn
rau’r cyfrifiaw yng Nghadd eisoes we gwasanaet
U gyfan, rhwn (o 66.9%%o 3.7% i 6.8%n nifer y boydd yn bwys
dol
ydd
crefydd
rall
ng Nghaerdy
ad diweddaerdydd – tuedi achosi athau cyhoed
wng Cyfrifia% i 51.4%) o%) a nifer yobl heb grefysig i wasana
20
No.
221,645
204,359
57,440
26,268
11,261
2,392
1,004
928
760
941
305,353
P
ydd
raf, mae 13ua 4% o’r boansicrwydd ddus y ddin
d 2001 a 20ond cynnyddr Hindŵiaidydd (o 18.8aethau ysty
01
%
72.6
66.9
18.8
8.6
3.7
0.8
0.3
0.3
0.2
0.3
100.0
Page 16 of 8
3,414 o ddinoblogaeth. Mymysg ein cas.
011 bu gostd yn y prif gd (o 0.8% i 18% i 31.8%).ried yr amry
201
No.
211,350
177,743
109,960
24,780
23,656
4,736
1,690
1,317
1,406
802
346,090
87
nasyddion yMae’r pendcymunedau
yngiad yn ygrefyddau e1.4%) yn cyn Gan fod deyw angheni
11
%
61.1
51.4
31.8
7.2
6.8
1.4
0.5
0.4
0.4
0.2
100.0
yr EU (na chderfyniad i a, a gall gael
y sawl a alweraill, gyda nnyddu fwyafemograffegion crefydd
hawsant eu adael yr Undl effeithiau
wodd eu hunnifer y Mwsf. Roedd heg Caerdydd ol yn ein cy
geni yn y deb eang ar
nain yn slimiaid yn efyd yn parhau ymunedau.
Yr Iaith Gy Fel prifddinddwyieithoAwdurdodmlynedd dneu fwy o Cymraeg (3cyfrwng Cy Mae nifer yenghraifft,Pentyrch aLlanrhymn
Ein cymdo Yn yr adrodadlewyrchcyhoedduslleol. Mae asesiayn profi by
ymraeg
nas, mae gaog. Mae Caeau Lleol Cymdiwethaf. Nosgiliau yn y36,735). Yn ymraeg a dr
y bobl sy’n mae mwy a Chreigiau/ni.
ogaethau
ddiad hwn u ‘Partnerias a swyddog
adau lles weywyd yng Ng
an Gaerdydderdydd yn ymru, gyda nododd cyfrifr iaith Gym2016, caforos 2,625 ar
gallu siaradna thair gw/Sain Ffagan
mae Caerdyaethau Cymgion pender
edi'u cynnaghaerdydd.
P
d rôl bwysigy pedwerydnifer y siarafiad 2011 foraeg (53,68dd 4,624 o r lefel uwch
d Cymraeg ywaith cymainn o’i gymhar
ydd wedi’i rmdogaeth’ Crfyniadau yn
l ym mhobMae'r rhai
Page 17 of 8
g o ran hyrwd safle o radwyr Cymraod 16.2% o80) gyda 11.ddisgyblionradd.
yn amrywiont o bobl ynru â’r rhai s
rhannu’n chCaerdydd, synghyd i dda
cymdogaetn ar gael yn
87
wyddo Cymn nifer y siaaeg yn y bribobl Caerd1% o’r bobn eu cofrest
’n sylweddon gallu siarasy’n byw ym
hwe ardal cyy’n dod â phatblygu datr
th yn dangon www.part
ru fel gwladaradwyr Cymfddinas yn ydd yn nodlogaeth 3+ ru ar gyfer a
ol ar draws d Cymraeg
m Mhentwyn
ymdogaeth.hobl, darparrysiadau cym
os sut mae cneriaethcae
d sy’n hollomraeg allandyblu dros i bod ganddoed yn galladdysg gyn
y ddinas. Eyn Nhregann, Tredelerc
. Mae’r rharwyr gwasamunedol i fa
cymunedauerdydd.co.u
l o y 25 dynt un u siarad radd
r nna, ch a
ain yn anaeth aterion
gwahanol uk
Page 18 of 87
Gorllewin Caerdydd
• Dyma lle mae'r nifer leiaf o bobl yn poeni am ddiogelwch yn ystod y dydd/ar ôl iddi nosi • Dyma lle mae'r nifer fwyaf sy’n cytuno bod Caerdydd yn lle glân, deniadol i fyw • Llawer o bobl mawr hŷn gyda chymhareb ddibyniaeth uchel • Disgwyliad oes cymharol uchel ond gyda chrynodiadau isel ymysg dynion • Ddim yn teimlo’n ddiogel wrth feicio • Defnydd uchel o gar i deithio i’r gwaith
De‐orllewin Caerdydd
• Poblogaeth ifanc • Y boblogaeth fwyaf o Bobl Dduon a Lleiafrifoedd Ethnig • Dyma lle mae'r nifer leiaf o bobl yn poeni am ddiogelwch yn ystod y dydd/ar ôl iddi nosi • Lefelau uchel o amddifadedd gyda dwy o bob pum cymuned (41.2%) yn y 10% o ardaloedd
mwyaf difreintiedig yng Nghymru • Cymhareb uchel o bobl ifanc ddibynnol • Lefel uchel o bryder ynghylch gallu fforddio safon byw derbyniol • Nifer uchel o bobl yn hawlio budd‐daliadau • Ddim yn teimlo’n ddiogel ar feic neu’n gyrru ar y ffyrdd
Dinas a De Caerdydd
• Poblogaeth ifanc (myfyrwyr prifysgol) • Y boblogaeth fwyaf o Bobl Dduon a Lleiafrifoedd Ethnig • Nifer isel o bobl yn hawlio budd‐daliadau • Nifer gymharol uchel yn cytuno bod pobl yn cael mynediad i gyfleoedd i gyflawni eu
potensial • Dim llawer yn poeni am ddiogelwch wrth gerdded yng nghanol y ddinas yn ystod y dydd/ar
ôl iddi nosi • Ardal gymharol ddifreintiedig – bron rhan o bump (39.1%) o’r cymunedau yn yr 20% o
ardaloedd mwyaf difreintiedig yng Nghymru • Lefel isel o foddhad o ran iechyd • Crynodiad uchel o allyriadau NO2
Gogledd Caerdydd
• Dyma lle mae dinasyddion yn poeni leiaf am allu fforddio safon byw derbyniol • Y gyfradd isaf o bobl sy’n hawlio budd‐daliadau • Y nifer uchaf sy’n cytuno bod pobl yn cael mynediad i gyfleoedd i gyflawni eu potensial • Y lefel uchaf o foddhad o ran iechyd • Poblogaeth hŷn â chymhareb ddibyniaeth uchel • Diogelwch ddim yn broblem yn ystod y dydd • Llawer yn poeni am ddiogelwch yn y nos yng nghanol y ddinas • Defnydd uchaf o gar neu fan i deithio i’r gwaith
Page 19 of 87
De‐ddwyrain Caerdydd
• Poblogaeth fawr o fyfyrwyr a’r gymhareb ddibyniaeth isaf • Lefel gymharol uchel o foddhad o ran iechyd • Boddhad isaf â gwasanaethau cyhoeddus • Dyma lle mae’r nifer leiaf yn teimlo’n ddiogel ar feic neu’n gyrru ar y ffyrdd • Boddhad isaf o ran iechyd meddwl • Nifer isel yn cytuno bod pobl yn cael mynediad i gyfleoedd i gyflawni eu potensial • Nifer isaf yn teithio i’r gwaith yn y car • Crynodiad uchel o lefelau NO2
Dwyrain Caerdydd
• Poblogaeth fawr o Bobl Dduon a Lleiafrifoedd Ethnig • Canfyddiad mawr o ddiogelwch gartref yng ngolau ddydd. • Poblogaeth ifanc â’r gymhareb ddibyniaeth uchaf • Lefelau uchel o amddifadedd gyda dwy o bob pum cymuned (43.5%) yn y 10% o ardaloedd
mwyaf difreintiedig yng Nghymru • Dyma lle mae’r nifer fwyaf yn poeni am fforddio safon byw derbyniol • Nifer fawr o bobl yn hawlio budd‐daliadau (uchaf ar gyfer pobl ifanc 18‐24 oed) • Disgwyliad oes cymharol isel • Boddhad cymharol isel â gwasanaethau cyhoeddus • Dyma lle mae’r nifer isaf yn cytuno bod pobl yn cael mynediad i gyfleoedd i gyflawni eu
potensial • Lefel isaf o foddhad o ran iechyd • Dyma lle mae’r mwyaf o bobl yn poeni am ddiogelwch yn y nos
Amddifadedd yn Nghaerdydd – Trosolwg Mae Caerdydd yn wynebu heriau mawr sy’n aml yn cael eu cuddio gan berfformiad cryf ar lefel ddinesig. Er enghraifft, mae bron traean o gartrefi Caerdydd – dros 41,000 o aelwydydd – yn byw mewn tlodi. Mynegai Amddifadedd Lluosog Cymru (WIMD) yw’r mesur swyddogol ar gyfer amddifadedd cymharol2 ar gyfer ardaloedd bach yng Nghymru. Mae wedi’i ddylunio i nodi’r ardaloedd bach sy’n cynnwys 1,000 i 3,000 o bobl, sef ardaloedd cynnyrch ehangach lleol, lle ceir y crynodiadau uchaf o wahanol fathau o amddifadedd. O ran perfformiad cyffredinol yn y WIMD, dim ond dau awdurdod lleol arall yng Nghymru sydd â chanran uwch o bobl ymysg y 10% mwyaf difreintiedig yng Nghymru. Dengys y graff isod y crynodiad o amddifadedd ledled y ddinas. Archwilir y materion hyn yn fanylach ym Mhennod 7.
2Mynegai Aardaloedd bbobl, sef ard
mddifadeddbach yng Nghdaloedd cynn
d Lluosog Cymhymru. Mae nyrch ehang
P
mru yw’r meswedi’i ddyluach lleol, lle
Page 20 of 8
sur swyddogunio i nodi’r aceir y crynod
87
gol ar gyfer aardaloedd badiadau uchaf
amddifadeddach sy’n cynnf o wahanol f
d perthynol anwys 1,000 i fathau o am
ar gyfer 3,000 o
mddifadedd.
Page 21 of 87
Caerdydd Yfory Rhagwelir mai Caerdydd fydd y Ddinas Graidd sy’n tyfu gyflymaf yn y DU dros yr 20 mlynedd nesaf, sy’n arwydd o’i chryfder a’i sefyllfa unigryw yng Nghymru. Mae’r twf a ragwelir yn cynnig cyfleoedd economaidd a diwylliannol mawr i’r ddinas.Gellir datblygu cymunedau cynaliadwy newydd wedi’u cynllunio i ddarparu’r ansawdd bywyd gorau bosibl. Gall Caerdydd gael effaith economaidd hyd yn oed yn fwy positif ar y ddinas‐ranbarth ac ar economi Cymru. Ond bydd cynllunio a rheoli twf y ddinas yn heriol. Bydd rhaid i’r holl bartneriaid ymdrin â phwysau ar ddarpariaeth gwasanaeth, boed o ran addasu gwasanaethau presennol i fod yn fwy hyblyg, neu drwy gyflwyno mwy a gwell seilwaith a chyfleusterau, mwy o ysgolion a mwy o wasanaethau iechyd. At hynny, bydd mynd i’r afael â’r anghydraddoldeb sy’n amlwg ledled y ddinas yn hanfodol i ddyfodol y ddinas. Bydd ymdrin â’r anghydraddoldebau sy’n amlwg ar draws y ddinas yn hanfodol i’w dyfodol. Gwelir y rhain yn glir yng nghanlyniadau economaidd ac iechyd ein dinasyddion, eu bodlonrwydd â Chaerdydd fel lle i fyw, yn ogystal â’u cyrhaeddiad a lles cyffredinol. Mae’r anghydraddoldebau hyn yn niweidio bywydau gormod o ddinasyddion, yn rhoi pwysau ar wasanaethau cyhoeddus, ac yn arwain at effeithiau tymor hir ar economi’r.
Page 22 of 87
CANLYNIAD 1: MAE CAERDYDD YN LLE GWYCH I FYW, GWEITHIO A CHWARAE YNDDO
Mae'r adran hon yn ystyried ansawdd bywyd yng Nghaerdydd
• Canfyddiad trigolion o ansawdd bywyd • Canfyddiad trigolion o ansawdd gwasanaethau cyhoeddus • Diwylliant, threftadaeth a Chwaraeon • Cynhwysiant • Safon Byw • Fforddiadwyedd tai a digartrefedd
Caerdydd Heddiw Mae pobl wrth eu bodd yn byw yng Nghaerdydd. Mae prifddinas Cymru yn eistedd yn gyson agos at frig y polau, arolygon ac adolygiadau o ansawdd bywyd mewn dinasoedd yn y DU ac Ewrop. Noda’i dinasyddion fod diwylliant, chwaraeon, siopa a mannau cyhoeddus a gwyrdd Caerdydd ymysg y gorau yn Ewrop, a’u bod yn helpu i ddenu ymwelwyr o bob cwr o’r byd. Mae trigolion hefyd yn gyson hapus gydag ansawdd ac effeithlonrwydd gwasanaethau cyhoeddus y ddinas, yn enwedig o gymharu â dinasoedd eraill yn Ewrop. Er bod dangosyddion o lesiant ar lefe y ddinas yn rhoi darlun cadarnhaol, amrywia’r lefelau o lesiant yn sylweddol ledled y ddinas (gweler pennod 7 am ragor o fanylion), gyda gwahaniaethau mawr ym mha mor llewyrchus, diogel, iechyd, medrus, glân a gwyrdd yw Caerdydd rhwng yr ardaloedd mwyaf breintiedig a difreintiedig. Mae tai, sy’n elfen ganolog o ansawdd bywyd, yn parhau i fod yn gymharol anfforddiadwy yng Nghaerdydd o gymharu â dinasoedd mawr eraill ym Mhrydain, ac yn ystod y blynyddoedd diwethaf, gwelwyd cynnydd sylweddol yn nifer y bobl sy’n ddigartref neu’n cysgu ar y stryd. Ar ben hynny, nododd dros 50% o drigolion eu bod yn pryderu ynghylch eu gallu i fforddio safon byw gweddus. Y Prifddinasoedd Gorau i Fyw Ynddynt yn Ewrop Yn ôl yr Archwiliad Dinesig Ewropeaidd diwethaf, sef arolwg o ansawdd bywyd mewn 83 o ddinasoedd allweddol Ewrop a gynhaliwyd gan y Comisiwn Ewropeaidd, enwyd Caerdydd fel y brifddinas gydradd‐drydedd orau i fyw ynddi yn Ewrop (i fyny o gydradd chweched yn 2012) a chydradd chweched ar draws bob dinas (i fyny o safle 22ain yn 2012). Mae Caerdydd yn cymharu’n arbennig o dda o ran gofal iechyd, cyfleusterau manwerthu a chwaraeon, mannau cyhoeddus ac ansawdd yr amgylchedd naturiol. Fodd bynnag, sgoriodd y ddinas yn is ar y ganran o bobl sy’n defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus bob dydd, argaeledd cyflogaeth da a glendid y strydoedd.
Perfformia
ad Caerdyddd yn Archw
P
wiliad Dinesi
Page 24 of 8
ig y Comisiw
87
wn Ewropeeaidd (2015))
Beth mae Roedd llaw Y ffactorau
‘Bo
‘Ca
‘Bw
‘Sic O ran gwasgwnaeth ‘P
‘Lly
‘Ca
‘Iec Wrth ystyrpum mlyneffactor pwy
‘Cy
‘He
‘Ch
‘Gw Cafodd triglles. Y pwy‘Cael myne Pa wasana
lles yn ei ol
wer o gwest
u pwysicaf o
od yn ffit ac
el teulu a ff
wyta’n iach’
crwydd aria
sanaethau nParciau a m
yfrgell/Hyb’
nolfannau H
chyd a Gofa
ried eu lles iedd nesaf, gysicaf (32.6
yllid’ (19.3%
eneiddio’ (1
hyflogaeth B
wasanaetha
golion hefydysicaf oedd ediad i fann
aethau neu
lygu i bobl C
iynau am le
o ran byw b
yn iach’ (37
frindiau da’
(28.7%)
nnol’ (19.3%
neu sefydliaannau agor
(13.4%
Hamdden’ (
al Cymdeith
i’r dyfodol, gwnaeth br6%), ac yna:
%)
16.3%)
Briodol’ (13
au Hygyrch
d eu holi pa‘cael perthau agored’.
gymorth sy
P
Caerdydd?
es yn Holi Ca
ywyd iach a
7.6%)
(33.8%)
%)
adau lleol syred’ (28.6%)
(9.6%)
asol’ (6.9%)
ac yn benodon traean o
3.3%)
a Fforddiad
a wasanaethnasau da â.
ydd bwysica
Page 25 of 8
aerdydd 20
a hapus oed
y’n cael effa) ddod i’r b
).
dol y matero'r ymatebw
dwy’ (9.7%)
hau a chymotheulu a ffr
af i gynnal
87
016.
dd:
aith gadarnrig o gryn b
rion hynny awyr nodi ma
.
orth fyddai’rindiau’ ac y
neu wella e
haol ar bobellter gan g
a all effeithiai 'Iechyd a S
’n helpu i gyyna ‘Bod yn
eich lefel br
bl a lles cymgynnwys:
io ar eu llesSymudedd'
ynnal neu w ddiogel yn
resennol o l
unedol,
s dros y oedd y
wella eu ariannol’ a
les?
Ansawdd G Roedd 73%gymharu âanghytunoanabl i ang Pan ofynnwfwyaf posita gwnaeth
Diwylliant, Mae cyfleuCaerdydd yboddhad pbedwerydd Edrychoddbarn nhw. pwysig iddym mhenngydag ychy Celfyddyda Caerdydd acelfyddydocelf stryd. effaith gymyn gwella e
Gwasanaet
% o bobl yn â 65.6% yn 2o neu anghyghytuno neu
wyd i ymatetif ar eu lles 15.0% nod
, threftadae
usterau diwyn lle gwychpobl â’n neud am ein cy
d Arolwg CaDywedoddyn nhw a’unod 6); roedydig mwy na
au
ar y brig yngol, o gynyrchMae’r celfymdeithasol beu lles med
hau Cyhoed
teimlo bod2015). Roedytuno'n gryfu anghytuno
ebwyr nodi s, gwnaeth i amgylched
eth a Chwa
wylliannol a ch i fyw. Maeuaddau cyngfleusterau c
erdydd 201 95% o bob teuluoedd dd 80% o boa 70% yn dw
g Nghymru hiadau theayddydau’n rbwysig, yn ydyliol.
P
ddus
safon gwasdd cyfran uwf â'r datganio’n gryf.
pa newidiabron chwardd lleol glan
raeon
chwaraeone Caerdyddgerdd, theachwaraeon.
16 ar ba weil fod treulio(gallwch dd
obl yn gwertweud yr un
o ran canraatr i ddigwyhan allweddysbrydoli po
Page 26 of 8
sanaethau cwch o bobl yiad hwn a t
adau i wasanrter nodi gwnach.
yn cael eu yn y trydydatrau ac yr A.
ithgareddauo amser yndarllen mwythfawrogi gfath am ch
an y bobl syyddiadau cedol o econoobl ifanc, yn
87
cyhoeddusyn Ne‐ddwyhueddai 20
naethau cyhwella trafnid
nodi'n gysodd safle o bArchwiliad T
u diwylliannyr awyr agoy am fannagweithgaredwaraeon.
ydd wedi myrddorol, o aomi Caerdydn gwella byw
Caerdydd yyrain Caerd% o’r rhai a
hoeddus fyddiaeth a lleih
on fel pethalith prifddinTrefol Ewrop
nol sy’n bwyored yn bwyu gwyrdd acddau celfydd
ynychu digwarddangosfedd, ond maewydau pobl
yn dda ar y cydd yn tueda alwodd eu
ddai’n cael hau tagfeyd
au sy'n gwnenasoedd Ewpeaidd); yn
ysig i les poysig iawn nec agored Cadydol a diw
wyddiadau eydd i ddigwent hefyd yl o ddydd i d
cyfan (o ddu i u hunain yn
yr effaith dd (24.0%),
eud wrop o ran gydradd
bl yn eu eu’n eithaf aerdydd wylliannol
wyddiadauyn cael ddydd, ac
Page 27 of 87
Asedau treftadaeth Mae Caerdydd hefyd yn perfformio’n dda iawn o ran canran y bobl sydd wedi ymweld ag adeilad hanesyddol neu amgueddfa. Yn ogystal â’r rôl y gall amgueddfeydd ac adeiladau treftadaeth ei chwarae yn cyfoethogi bywydau pobl ac yn gwella cyfleoedd addysg, mae amgueddfeydd ledled y DU yn gweithio fwyfwy gyda chymunedau a chyrff sector cyhoeddus eraill i wella lles, yn arbennig o ran iechyd meddwl a chorfforol. Mae’r asedau hyn hefyd yn chwarae rôl bwysig yn denu ymwelwyr i'r ddinas. Gallwch ddarllen mwy am economi twristiaeth Caerdydd yng Nghanlyniad 2.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
Blaenau G
went
Wrexham
Merthyr T
ydfilR
hondda Cynon T
afC
aerphillyT
orfaenF
lintshireS
wansea
New
portP
embrokeshire
Wales
Pow
ysB
ridgendN
eath Port T
albotIsle of A
ngleseyC
armarthenshire
Vale of G
lamorgan
Denbighshire
Monm
outhshireC
eredigionG
wynedd
Conw
yC
AR
DIF
F
Can
ran
Canran sydd wedi ymwedd ag amgueddfa yng Nghymru, 2014-15
0
10
20
30
40
50
60
Denbighshire
Wrexham
Conw
yF
lintshireB
laenau Gw
entC
armarthenshire
Neath P
ort Talbot
Isle of Anglesey
Pow
ysP
embrokeshire
Gw
yneddT
orfaenR
hondda Cynon T
afW
alesB
ridgendC
aerphillyC
eredigionM
onmouthshire
Sw
anseaN
ewport
Vale of G
lamorgan
Merthyr T
ydfilC
AR
DIF
F
Can
ran
Canran sydd wedi ymweld ag unrhywle hanesyddolyng Nghymru, 2014-15
Chwaraeo Mae mwy
pwysig idd
naill ai’n dd
iechyd corf
iechyd med
rhwydweit
Cynhwysia Dylanwadu Mae Caerd
gallant ddy
bach yn ge
barn nhw.
deimlo bod
gyffredino
n
na 70% o b
yn nhw a’u
dyddiol neu
fforol, gall b
ddwl a hun
thiau cryf.
ant
u ar bender
dydd yn per
ylanwadu a
enedlaethol
Mae canlyn
d ganddynt
l dda.
reswylwyr C
teuluoedd,
u unwaith n
bod yn actif
an‐barch, y
rfyniadau
rfformio’n d
r benderfyn
yn y tair bl
niadau Arol
ddylanwad
P
Caerdydd y
, ac mae mw
eu ddwywa
f a chymryd
n ogystal â
dda ac yn yr
niadau sy’n
ynedd ddiw
wg Cenedla
d os oes gan
Page 28 of 8
n dweud bo
wy na 45%
aith yr wyth
d rhan mew
helpu pobl
r ail safle yn
effeithio ar
wethaf o ran
aethol Cymr
nddynt gym
87
od chwarae
o bobl yn cy
hnos. Ar wa
n chwaraeo
i integreidd
g Nghymru
r eu hardal l
n faint o ddy
ru yn dango
wysterau a
on yn bwys
ymryd rhan
hân i’r man
on gael man
dio yn eu cy
o ran canra
leol. Fodd b
ylanwad syd
os bod pobl
r lefel uwch
sig iawn neu
n mewn chw
nteision aml
nteision enf
ymunedau a
an y bobl sy
bynnag, bu g
dd gan bob
yn fwy teb
h a bod eu h
u’n eithaf
waraeon
wg o ran
fawr o ran
a ffurfio
y’n teimlo y
gostyngiad
l yn eu
ygol o
hiechyd yn
Page 29 of 87
Pleidleisio O ran nifer y bobl sy’n pleidleisio yng Nghaerdydd, mae’r ganran yn amrywio o 37.9% yn
etholiadau lleol 2012 i 47.4% yn etholiadau Cynulliad Cenedlaethol 2016 a 67.4% yn yr etholiad
cyffredinol diwethaf yn 2015. Mae’r gwahaniaethau rhwng nifer y pleidleiswyr mewn wardiau
gwahanol yn fwy amlwg; cymaint â 60% yn Rhiwbeina, sy’n gymharol gyfoethog, yn 2012, ond cyn
lleied â 26.6% yn Trowbridge, sy’n llai cyfoethog.
Gwirfoddoli Yn ogystal â’r manteision y mae gwirfoddoli’n eu cynnig i gymunedau Caerdydd, gan eu gwneud yn
fwy cadarn, gall helpu pobl i fagu hyder a hunan‐barch, dysgu sgiliau a gwella eu CV, a rhoi
rhywbeth yn ôl i’r bobl o’u hamgylch, gan feithrin ymdeimlad o gydlyniant cymunedol. Gall wella
gallu pobl i ymdopi â salwch, annog ffyrdd iach o fyw a lleihau achosion o iselder a straen.
Mae 28% o bobl Caerdydd yn gwirfoddoli mewn rhyw ffordd gydag elusennau, grwpiau ieuenctid,
grwpiau amgylcheddol a grwpiau ffydd. Mae pobl hŷn a phobl nad ydynt mewn cyflogaeth lawn
amser yn fwy tebygol o lawer o wirfoddoli na phobl dan 35 oed. Fodd bynnag, dim ond 43.5% o
bobl sy’n teimlo eu bod yn gwybod sut i fanteisio ar gyfleoedd gwirfoddoli.
0.0
10.0
20.0
30.0
40.0
50.0
60.0
70.0
Cathays
Trow
bridgeG
abalfaA
damsdow
nE
lyB
utetown
Plasnew
yddLlanrum
neyC
aerauR
umney
Grangetow
nP
entwyn
Splott
Cardiff
Pontprennau/O
ld St. M
ellonsR
iversideF
airwater
Canton
Creigiau/S
t. Fagans
LlanishenP
enylanR
adyrLlandaff N
orthC
yncoedW
hitchurch & T
ongwynlais
LisvaneLlandaffP
entyrchH
eathR
hiwbina
Nife
r y
Ple
idle
isia
u D
ilys
(%)
Nifer y Pleidleisiau Dilys (%): Ethnoliadau Lleol Cymru, 2012
Page 30 of 87
Safon Byw Dywedodd dros hanner o ddinasyddion Caerdydd eu bod yn poeni’n fawr neu'n poeni i raddau ynghylch gallu fforddio safon byw dderbyniol. Roedd Pobl yn Nwyrain a De‐orllewin Caerdydd yn poeni'n fwy o lawer na'r rheiny sy’n byw yng Ngogledd Caerdydd, ac felly hefyd bobl anabl a'r rheiny o gefndiroedd lleiafrifol ethnig. Dywedodd bron un o bob pump y gallai eu sefyllfa ariannol effeithio ar eu lles dros y pum mlynedd nesaf. Yn ogystal â chost gofal plant, roedd gallu fforddio biliau nwy/trydan/dŵr, bwyd iach a thai yn bryderon penodol.
18.0
18.1
21.1
22.4
23.5
23.5
25.5
26.7
28.0
82.0
81.9
78.9
77.6
76.5
76.5
74.5
73.3
72.0
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Under 35 (649)
ME (304)
Male (1405)
All respondents (3212)
Welsh speakers (1396)
Female (1645)
Identify as disabled (278)
55+ (1352)
WFTE (1580)
Ydych chi'n gwirfoddoli yng Nghaerdydd ar hyn o bryd?
Yes No
21.9
12.7
12.9
13.6
21.1
15.2
24.3
20.0
29.4
30.9
32.9
30.2
38.3
39.2
17.5
39.6
39.0
37.8
28.2
31.2
25.8
40.5
18.3
17.1
15.6
20.6
15.3
10.7
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Childcare (2149)
Food (3345)
Social or leisure activites (3293)
Transport (3310)
Housing costs (3273)
A decent standard of living (3338)
Energy costs (3345)
Pa mor bryderus ydych chi ynghylch gallu fforddio'r canlynol?
Very concerned Fairly concerned Not very concerned Not concerned at all
Page 31 of 87
Costau ynni Mae cost ynni yn bryder arbennig i bobl Caerdydd. Dywedodd bron dau o bob tri ymatebwr i arolwg Holi Caerdydd eu bod yn bryderus iawn neu’n eithaf pryderus am gostau ynni. Mae bron 25% o gartrefi yng Nghaerdydd yn dioddef o dlodi tanwydd. Diffinnir cartref sy’n dioddef o dlodi tanwydd fel un sy’n gwario mwy na 10% o'i incwm ar danwydd i wresogi'r tŷ’n ddigonol. Mae’r bobl fwyaf agored i niwed mewn cymunedau yn fwy tebygol o fod ar incwm isel a phrofi tlodi tanwydd ochr yn ochr â mathau eraill o amddifadedd. Mae cysylltiad rhwng cartrefi oer â mwy o farwolaethau yn y gaeaf, salwch anadlol ac effeithiau ar iechyd meddwl, a gall effeithio'n benodol ar blant. Tlodi bwyd Nid yw pobl sy’n dioddef o dlodi bwyd yn gallu fforddio neu gael mynediad i ddeiet iach. Nid yw’n ymwneud â’r swm o fwyd yn unig; mae’n ymwneud â chael mynediad i siopau sy’n gwerthu bwydydd iach a’r materion cymdeithasol sy’n effeithio ar ba fwydydd sy’n cael eu bwyta. Gall deiet gwael arwain at gyflyrau cronig fel clefyd y galon, gordewdra a diabetes. Edrychir ar effeithir deiet gwael ar iechyd yn fanylach yng Nghanlyniad 4. Mae hwn yn fater y bydd angen edrych yn ddyfnach iddo yng Nghaerdydd, ond gwyddwn fod deiet afiach yn dueddol o fod yn gysylltiedig ag incwm isel. Mae pobl â chymwysterau lefel is yn llai tebygol o fwyta digon o ffrwythau a llysiau ac mae pobl o gefndiroedd difreintiedig yn dueddol o fod â chyfleusterau a sgiliau coginio gwaeth. Gwnaeth yr ymateb i Arolwg Holi Caerdydd 2016 hefyd ddynodi bod lefelau tlodi bwyd yn gysylltiedig â lefelau amddifadedd incwm a ffurfiau eraill ar amddifadedd ledled y ddinas:
Dywedodd 8.2% yng ‘Nghanol a De Caerdydd’ a 7.5% o bobl yn Ne‐ddwyrain Caerdydd eu bod wedi colli pryd yn ystod y pythefnos diwethaf oherwydd diffyg arian o’i gymharu â dim ond 3.3% o bobl yn ardal gyfoethocach Gogledd Caerdydd.
Mae 19.7% (bron 1 o bob 5) yn Nwyrain Caerdydd wedi adrodd bod pryderon ynghylch arian wedi eu hatal rhag gwahodd eu ffrindiau neu ffrindiau eu plant draw am bryd unwaith y mis o’i gymharu ag 8.4% yng Ngogledd Caerdydd.
Fforddiadwyedd tai Mae tai yn allweddol i safon byw. Mae cartrefi da yn gysylltiedig â’r holl ganlyniadau sydd wedi’u cynnwys yn yr adroddiad hwn. Mae tai yng Nghaerdydd yn gymharol anfforddiadwy o gymharu â dinasoedd eraill. Mae’r tŷ cyffredin yn costio tua wyth gwaith y cyflog cyfartalog; yn Lerpwl mae tŷ’n costio chwe gwaith y cyflog cyfartalog. Dim ond ym Mryste mae tai yn llai fforddiadwy. Mae pobl ifanc yng Nghaerdydd yn arbennig o bryderus ynghylch cymryd eu cam cyntaf ar yr ysgol eiddo. Yn 2016 Arolwg Holi Caerdydd, dywedodd traean (33.6%) o bobl ifanc eu bod yn ‘pryderu’n fawr’ am gostau tai o gymharu â dim ond 12.8% o bobl 55+ oed.
Gall prisiaugostau tai.y gallant ff
Digartrefe Mae bod hswydd i’w tymor hir yiechyd, gwuwch na chDros y ddwcynyddu. Gyn 2014, 3chyfartaled
u tai uchel o Gall hefydforddio cael
dd
heb gartref yiechyd a’i byn effeithio’wasanaethauhyfartaleddwy flynedd dGwnaeth cy0 yn 2015 add Cymru.
olygu safonad gael effaithl plant, ac m
yn effeithioberthnasau.’n sylweddou cymorth, y Cymru o raddiwethaf, yfrifiad blyna 53 yn 2016
P
au byw gwah negyddolmae’n sbard
o ar bob agwMae’r effaol ar wasanayr heddlu aan nifer yr amae nifer ynyddol Llywo6 a cyfradd
Page 32 of 8
aeth gan fodar les medd
duno anghyd
wedd ar fywith y mae daethau cyh’r system faaelwydydd ay bobl sy’n codraeth Cyfesul 10,00
87
d cyfran uwdyliol a dewdraddoldeb
wyd rhywunigartrefeddoeddus, ganarnwrol. Yna gafodd eucysgu ar y stmru o gysgw00 o gartrefi
wch o incwmwisiadau bywb sy’n pontio
, o’i allu i gyd yn ei gael an roi pwysa2015/16, ro
u hatal rhag tryd yng Ngwyr ar y stryi, sy'n sylwe
m yn cael ei wyd pobl, mo’r cenedlae
ynnal swyddar bobl yn sau ychwaneoedd Caerd dod yn ddihaerdydd wyd nodi 24 eddol uwch
gwario ar megis pryd ethau.
d neu gael syth ac yn ygol ar dydd yn gartref. wedi unigolyn na
Page 33 of 87
Caerdydd Yfory Gwnaeth y pôl Ewropeaidd diweddaraf roi Caerdydd yn y trydydd safle o blith prifddinasoedd y cyfandir ar gyfer safon byw. Nod Caerdydd yw bod yn rhif un. I gyflawni hyn bydd angen sicrhau bod dinasyddion yn fodlon iawn ar fywyd yn y ddinas, adeiladu ymdeimlad o gymuned yn y ddinas ac, yn allweddol, sicrhau gwasanaethau cyhoeddus gwych ar adeg o alw cynyddol a llymder yn y sector cyhoeddus. Mae gan Gaerdydd asedau sylweddol i adeiladu arnynt o ran ein celfyddydau a’n diwylliant, mannau gwyrdd ac ymrwymiad ein dinasyddion i wella ein cymunedau. Dangosodd yr Archwiliad Ewropeaidd hefyd fod y ddinas yn perfformio'n dda o ran gofal iechyd, cyfleusterau chwaraeon a manwerthu.Fodd bynnag, yn ôl dinasyddion Caerdydd, eu hiechyd wrth iddynt heneiddio, fforddiadwyedd tai, costau bwyd ac ynni a mynediad i wasanaethau fydd yn cael yr effaith fwyaf ar eu lles yn y dyfodol. Nodwyd trafnidiaeth gyhoeddus, tagfeydd ac amgylcheddau lleol glân yn faterion allweddol ar gyfer gwella lles y ddinas. Bydd defnyddio ffyrdd newydd o weithio, cynnwys cymunedau yn y gwaith o ddylunio a darparu gwasanaethau a gweithio i atal problemau cyn iddynt godi yn allweddol i fynd i'r afael â'r materion hyn. Yn benodol, bydd angen cau’r bwlch lles rhwng cymunedau a mynd i'r afael â heriau hirdymor fel tlodi cyson ac iechyd gwael os ydym am gyflawni’r weledigaeth o sicrhau mai Caerdydd yw’r brifddinas orau yn Ewrop i fyw ynddi.
Page 34 of 87
CANLYNIAD 2: MAE GAN GAERDYDD ECONOMI FFYNIANNUS A LLEWYRCHUS Mae’r adran hon yn rhoi trosolwg o berfformiad economaidd Caerdydd, gan ymchwilio i’r dangosyddion canlynol:
• Canfyddiadau trigolion am economi Caerdydd • Allbwn economaidd • Lefelau cyflogaeth a diweithdra • Cyfartaledd cyflog wythnosol • Dechrau busnes • Nifer yr ymwelwyr a gwariant twristaidd
Caerdydd Heddiw Caerdydd yw pwerdy economaidd Cymru, ac mae’n chwarae rhan hanfodol o ran creu swyddi a chyfoeth i bobl y ddinas a’r ddinasranbarth ehangach. Mae economi’r ddinas yn dangos perfformiad cryf ar draws nifer o ddangosyddion pennawd, gyda thwf swyddi i fyny, diweithdra i lawr, nifer yr ymwelwyr i fyny a thwf yn y nifer o gwmnïau newydd a grëwyd. Wedi dweud hynny, er ei fod yn llawer yn uwch na rhannau eraill o Gymru, mae cyfanswm gwerth ychwanegol gros Caerdydd (GVA) – sef yr hyn y gallem feddwl amdano fel ‘GDP’ y ddinas – yn cymharu’n gymharol wael â dinasoedd mawr Prydain sy’n perfformio ar y brig. Ar ôl 10 mlynedd o dwf parhaus yn y blynyddoedd cyn yr argyfwng economaidd, dim ond nawr y mae cynnyrch economaidd y pen yn dechrau dychwelyd i lefelau cyn yr argyfwng. Gyda’i gilydd, er bod swyddi’n cael eu creu, mae’r ffigyrau hyn yn awgrymu nad yw economi’r ddinas yn dod yn fwy cynhyrchiol. Er mwyn cwrdd â gofynion twf, bydd yn bwysig i economi Caerdydd nid yn unig barhau i greu a denu cwmnïau newydd a swyddi newydd, ond bod y cwmnïau hyn yn fwy cynhyrchiol, gyda swyddi sy’n talu’n well. Ni theimlwyd yr enillion twf economaidd gan bawb o drigolion y ddinas. Er gwaethaf y swyddi a grëwyd a’r buddsoddiad yng nghanol y ddinas, gellir canfod llawer o’r cymunedau tlotaf yng Nghymru yn ei phrifddinas. Mae gwahaniaethau mawr mewn lefelau diweithdra, tlodi aelwydydd, ac aelwydydd di-waith yn cyd-fynd yn agos ag anghydraddoldebau iechyd, troseddu ac addysg ar draws y ddinas. Beth yw barn ein preswylwyr? Mae bron dau o bob tri phreswylydd o’r farn bod gan Gaerdydd economi ffyniannus a llewyrchus, ond rhaid ystyried hyn ochr yn ochr â chanlyniadau Archwiliad Trefol yr UE lle nododd 43% o bobl ei bod hi’n ‘rhwydd dod o hyd i swydd’ yng Nghaerdydd.
Mae llai o ymatebwyr sy’n byw yn Ne-ddwyrain a De-orllewin Caerdydd yn credu bod y ddinas yn economaidd gryf. Ceir bylchau tebyg o ran cyflogaeth ac incwm, sy’n amrywio’n fawr ar draws y ddinas. Yn yr un modd, mae llai o bobl anabl a phobl o gefndiroedd lleiafrifol ethnig yn teimlo bod economi’r ddinas yn gwneud yn dda.
O ystyried pwysigrwydd cyflogaeth ac incwm o ran lles, mae angen mynd i’r afael â’r rhwystrau penodol i gyflogaeth y mae llawer o’r bobl sydd bellach o’r farchnad lafur yn eu profi.
Allbwn Eco Mae Gwer
mewn arda
Ychwanego
Nghymru o
bod yn gwe
dychwelyd
fel yr econ
Dros y dde
(mwy nag
gweinyddia
yn nifer y s
nghanol y d
ddiweithdr
Diweithdra
onomaidd (
rth Ychwane
al, ac yn rho
ol Crynswth
ond sy’n is n
ella cyn gyf
d i’r lefelau c
omi genedl
egawd ddiw
20,000) yn
aeth gyhoe
swyddi mew
ddinas ac y
ra.
a
(Gwerth Ych
egol Crynsw
oi syniad fe
h Caerdydd
na llawer o
flymed â chy
cyn yr argyf
laethol, dda
wethaf gwelw
cael eu creu
ddus ac add
wn adeiladu
n ne a dwyr
P
hwanegol C
wth yn mesu
lly o ba mor
a’r Fro yn £
ddinasoedd
yfartaledd y
fwng econo
atrys ei ‘pho
wyd twf cad
u mewn gw
dysg, ac me
u a gweithgy
rain y ddina
Page 35 of 8
Crynswth)
ur gwerth n
r gryf yw’r e
£22,107, sy’
d mawr era
y DU yn y b
omaidd, sy’n
os cynhyrch
darn o ran s
wasanaethau
ewn manwe
ynhyrchu. M
as; dwy o'r a
87
wyddau a g
economi yn
n uwch o la
ill y DU. Nid
lynyddoedd
n awgrymu
iant’ lleol e
swyddi, gyd
u ariannol a
erthu, gwest
Mae llawer
ardaloedd s
gwasanaeth
o. Yn 2014,
awer na’r cy
d yw perffor
d diwethaf a
bod angen
i hun.
a nifer fawr
a phroffesiy
tai a bwytai
o’r twf hwn
sydd â'r lefe
hau a gynhy
, roedd Gwe
yfartaledd y
rmiad Caerd
a dim ond n
i economi C
r o swyddi n
ynol; twf me
i; gyda lleih
n wedi’i gry
elau uchaf o
rchir
erth
yng
dydd wedi
nawr mae’n
Caerdydd,
newydd
ewn
ad bychan
ynhoi yng
o
Ar ôl uchafEr bod gradsafle o’r gwdirywiad. Mlefelau tro
Dechrau B Cynyddoddgwnaeth cycryfaf yn e
3Mae sawlwaith ac yn
fbwynt yn 2ddfa ddiwewaelod ymyMae mwy eseddu ac ie
usnes
d nifer y buyfanswm y conomi Cym
l ffordd wahn chwilio’n
2013, gostynithdra Caerysg y ‘dinasoto i’w wneuchyd medd
snesau sy’nbusnesau smru, ac yn d
hanol o fesuweithredol
P
ngodd gradrdydd yn uwoedd craiddud. Gall diwwl, ac atyni
n dechrau ynydd wedi’uddinas rhen
ur diweithdram swydd
Page 36 of 8
dfa diweithwch na gradd’ ac wedi dweithdra uchiad cyffredi
ng Nghaerd lleoli yn y dng‐ganol o’i
ra. Dengys y
87
hdra Caerdydfa Cymru ychwelyd i’hel gael effenol y ddina
dydd dros yddinas. Gwnchymharu â
y gyfradd dd
ydd3 ac ar hya Phrydain,r lefelau a weithiau eangs fel lle i fyw
blynyddoedna hyn y briâ dinasoedd
diweithdra
yn o bryd m, mae yn y twelwyd cyng ar faterionw a gwneud
dd diwethaifddinas y pd eraill Pryd
nifer y bobl
mae’n 6%. rydydd n y n megis d busnes.
f, fel ag y perfformiwrdain.
l sy’n ddi‐
Cyflog Cyfa Yn syml, mddinas. Magadarnhao Mae bwlchCraidd erauchaf, maeo’r holl we
artalog
mae hyn yn gae cyflog wyol, mae'n pa
h incwm Caeill. Er bod ye llawer o beithwyr yn e
golygu cyfloythnosol cyarhau'n is na
erdydd rhwy bwlch hwnobl yn y ddennill llai na
P
og wythnosofartalog Caea rhai dinas
wng y 10% cyn yn cael eiinas mewn’r Cyflog By
Page 37 of 8
ol cyfartalogerdydd yn usoedd eraill
yfoethocafledaenu’n bgwaith â chyw Cenedlae
87
g y rheiny suwch na gwyn y DU.
a’r 10% tlotbennaf ganhyflog isel syethol.
y’n gweithiweddill Cymr
taf yn fwy nenillion cymydd yn aml
o’n llawn aru ond, er y
na’r holl Ddmharol uwcyn ansicr, g
mser yn y y duedd
inasoedd ch y 10% gyda 27%
Twristiaeth Bu’r sectorsylweddol £1.204bn iperfformw
h
r twristiaethyn ystod y d economi’r
wyr gorau fe
h yn hanfodddeng mlynddinas. Er
el Lerpwl a B
P
dol i adfywionedd ddiwegwaethaf yBirmingham
Page 38 of 8
o Caerdyddthaf, gan gyy twf, mae Cm.
87
. Cynyddodyrraedd 20.Caerdydd yn
d nifer yr y5m yn 2015n dal i lusgo
mwelwyr y5 a chyfranno y tu ôl i’r
n nu
Caerdydd Y Dengys tueac economfedrus ac aNghymru, Caerdydd y Dros yr uggan ddenutwristiaeth.diwylliannobwys. MaeDerfynol CVolvo yn 2 Er mwyn cbusnesau ddinas, manatblygiad dechrau di Ni theimlwyparhau i foo’r ddinas. sicrhau twfflaenoriaetadfywio yn Bydd cysylGaerdydd Metro Caeeconomaid
CANLYNIDDIOGEL Ddiogel Ma
Yfory
eddiadau bymaidd ddigwaddysgediggyda’r rhanyn digwydd
ain mlyneddu pobl dalen. Yn sail i hyol, a chynhae’n rhaid i’r dCynghrair y P
019.
cynyddu cyno werth uwc
ae’r deunydy Sgwâr Cagwydd.
yd twf econod yn rhy uc O ystyried f cynhwysoth, yn ogystn cael eu da
lltu’r swyddac i Gymru
erdydd, a sedd cynaliadw
AD 3: MAL
ae’r bennod
yd-eang y bwydd yn yr 2, yn cael eu
n fwyaf o’r twd yn y brifdd
d diwethaf, ntog i fyw a yn, cafwyd aliwyd digwyddinas barhPencampwy
nhyrchedd, ch. O ystyridiau crai aranolog ac y
nomaidd y dchel ac mae
y rôl a chwl ar draws Cal â sicrhau
atblygu a’u r
i a grëir yn . Bydd Barg
efydlu llywodwy, cynhwy
AE POBL Y
d hon yn rh
P
bydd dinaso21ain Ganrifu canoli fwyfwf mewn swdinas.
canolbwyngweithio ynbuddsoddiayddiadau chhau I wneudyr yn dod i G
mae angened y lefelaur gyfer gwneyn System A
ddinas gan ye lefelau incwwaraeir gan Caerdydd a’u bod straterhoi ar waith
y ddinas â gen Dinas Pdraethu dinaysol.
NG NGHA
oi trosolwg
Page 39 of 8
oedd lle y gef, a lle ceir s
yfwy. Mae’r twyddi a bus
tiodd datblyn y ddinas, oadau mawrhwaraeon ad y mwyaf oGaerdydd y
n i economi’u sgiliau ucheud cynnydArloesedd P
yr holl drigocwm aelwydincwm ym m’r ddinas-ra
egaethau creh mewn mo
thrigolion yPrifddinas-Ras-ranbarth
AERDYDD
g o dueddiad
87
ellir disgwylswyddi newtueddiadaunesau newy
ygiad Caerdochr yn ochmewn stad
a diwylliannoo’r asedau eyn 2017, a R
r ddinas syhel a phrese
dd yno. DenPrifysgol Ca
olion a chymydd yn parhmhob math
anbarth. Bydeu swyddi,
odd cydlyno
ddinas-ranRanbarth Cahol effeithiol
YN DDIOG
dau trosedd
l i’r rhan fwywydd, busne
hyn hefyd yydd ym Mhr
dydd ar wellr â denu buia chwaraeool cenedlae
economaiddRas Hwylio
mud tuag aenoldeb tairgys y mome
aerdydd bod
munedau. Mhau i fod yno amddifad
dd addysg arhaglenni sl.
barth ehangaerdydd, cy yn sylfaeno
GEL AC YN
d yng Nghae
yaf o dwf poesau smart ayn amlwg yrifddinas-Ra
la ansawddusnesau a con a lleoliad
ethol a rhyngd hyn. Byddo Amgylch
at ddenu a cr prifysgol yentwm a we
d y newid hw
Mae diweithdn isel mewndedd, mae aa sgiliau i basgiliau a phr
gach yn flaeyflenwi cysyol bwysig i
N TEIMLO’
erdydd:
oblogaeth a phobl yng anbarth
d bywyd, chynyddu dau gwladol o Gêm y Byd
chreu yn y elwyd yn wn yn
dra yn sawl rhan
angen awb yn rojectau
enoriaeth i ylltiedig sicrhau twf
’N
Page 40 of 87
• Canfyddiadau o Drosedd • Cyfanswm y troseddau a gofnodwyd • Troseddau treisgar • Diogelu pobl sy’n agored i niwed • Ymddygiad gwrthgymdeithasol • Difrod troseddol • Aildroseddu • Lladradau eraill • Troseddau casineb
Caerdydd Heddiw Mae Caerdydd yn ddinas gymharol ddiogel. Dros y 10 mlynedd ddiwethaf, gostyngodd troseddu yn ddramatig gyda llai o fyrgleriaethau, achosion o ddifrod troseddol, ac ymddygiad gwrthgymdeithasol. Fodd bynnag, ni fu gostyngiad cyfatebol mewn ofn trosedd. Nid yw trigolion yn teimlo’n hyderus eu bod hwy, eu teuluoedd a’u cymunedau yn ddiogel. Mae merched yn llai tebygol o deimlo’n ddiogel yn eu cymunedau o’u cymharu â dynion, ac mae cymunedau mwyaf difreintiedig y ddinas yn debygol o brofi effeithiau trosedd. Tra bod Caerdydd yn ddinas ddiogel i’r mwyafrif llethol, mae nifer fach o bobl – yn enwedig plant a menywod – yn destun i gamdriniaeth, trais a cham‐fanteisio. Os am ddod y brifddinas orau i fyw ynddi yn Ewrop, rhaid cael ansawdd gwych bywyd, diogelwch a sicrwydd i’r holl ddinasyddion, yn enwedig y rhai sydd fwyaf agored i niwed. Beth yw barn ein preswylwyr? Barn ar ddiogelwch Mae pa mor ddiogel mae pobl yn teimlo yn bwysig gan ei fod yn aml yn effeithio ar safon byw. Mae pobl sy’n credu eu bod yn debygol o ddioddef o drosedd yn dueddol o ddweud bod ganddynt lefelau lles gwaeth. Roedd 75% o ymatebwyr i arolwg Holi Caerdydd 2016 yn teimlo bod Caerdydd yn ddinas ddiogel ac roedd 85% o’r rheiny a ymatebodd i'r Archwiliad Trefol yn cytuno. Gwnaeth yr ymatebion i fersiwn ddrafft yr adroddiad hwn hefyd nodi diogelwch fel un o asedau Caerdydd fel dinas. Fodd bynnag, ceir gwahaniaethau amlwg rhwng cymunedau gwahanol Caerdydd. Mae trigolion yn Nwyrain Caerdydd a phobl anabl ymysg y rheiny sydd leiaf tebygol o gredu bod Caerdydd yn ddinas ddiogel (mae 65.0% a 58.9% yn credu ei bod hi, yn y drefn honno). Mae'r farn ar ddiogelwch hefyd yn amrywio’n sylweddol ar draws y chwe ardal cymdogaeth, o 77.8% yng Ngorllewin Caerdydd i ddim ond 65% yn Nwyrain Caerdydd. Ceir barn wahanol ar ddiogelwch yn y ddinas mewn perthynas â gweithgareddau gwahanol. Roedd ymatebwyr yn fwyaf tebygol o deimlo’n anniogel wrth feicio (60.2%), cerdded yng nghanol y ddinas (44%) neu deithio ar fws (30.4%) ar ôl iddi nosi. Cafwyd y canlyniadau hyn drwy weithgarwch ymgysylltu ar yr adroddiad hwn, gyda gwella diogelwch ar y ffyrdd, yn arbennig i feicwyr, diogelwch yng nghanol y ddinas yn y nos a lleihau ymddygiad gwrthgymdeithasol yn themâu a gododd dro ar ôl tro ar gyfer gwella lles yng Nghaerdydd. Mae gan gymunedau a phobl wahanol farn wahanol iawn ar y ddinas: mae llai na hanner o bobl anabl (44.9%) a menywod (49.0%) yn teimlo’n ddiogel wrth gerdded yng nghanol y ddinas ar ôl
iddi nosi o ‘anniogel’ w
Beth yw ba Cydlyniant
gymharu â wrth deithio
arn ein pres
t
dau o bob o ar fws ar ô
swylwyr?
P
tri (64.9%)ôl iddi nosi,
Page 41 of 8
dyn. Dim oo gymharu
87
nd un o bobâ dau o bo
b pum dyn (b pum (43%
(21.7%) sy’%) person a
n teimlo’n anabl.
Mae gan Gddinas gydberthnasau Mae Caerdteimlo bodfod cydlyn Fodd bynnbobl yng Ngilydd, dim Dangosir hbobl sy’n beu cymdogdifreintied Nid yw Caeheffeithiauideolegol tdenu at eitargyfyngauddinas yn p
Gaerdydd hadlynol, lle mu cadarnhao
dydd yn gydd tramorwyiant yn ased
ag, mae hwNgorllewin Cm ond 48.5%
hyn hefyd wbyw yn ardagaeth yn doig (lefel 5 a
erdydd wedu ar les cymterfysgaeth thafiaeth. Wu byd‐eang parhau i’w h
anes hir o aae pobl yn ol o fewn id
dradd bedwr wedi integd allweddol
wn yn faes aCaerdydd yn% o bobl yn
wrth ystyriedaloedd mwyod 'mlaen ynr y siart).
di bod yn imunedol. Maa safbwynt
Wrth i ffurf aa newidiadhwynebu.
P
mrywiaethteimlo eu bddynt.
erydd o blitgreiddio’n d.
arall lle maen teimlo bodNwyrain Ca
d sut mae ayaf difreintien dda o gym
miwn i ledaeae trefniadatiau rhwygoa natur trosau mewn p
Page 42 of 8
ac mae pobbod yn perth
th prifddinadda, a dango
e’r farn yn ad pobl yn euaerdydd sy’n
mddifadeddedig Caerdymharu â 76.9
eniad eithafau partneriaol ac i gefnoseddu newidoblogaetha
87
bl yn dueddhyn i’w cym
asoedd Ewroosodd y gw
mrywio ledu cymdogaen cytuno â h
d yn effeithydd (lefel 19% o’r bobl
iaeth a theraeth eisoesgi pobl a alld yn y dyfodau ddod i’r a
dol o gytunomunedau a b
op o ran y geithgaredda
led y ddinaeth yn dod ‘hyn.
io ar farn par y siart) sysy’n byw yn
rfysgaeth fyar waith i yai fod mewdol ac wrth amlwg, mae
o bod Caerdbod ganddy
graddau maau ymgysyl
s. Er bod 71‘mlaen yn d
pobl. Dim ony’n credu bn yr ardaloe
yd‐eang a’u ymateb i hewn perygl o gi effeithiaue hon yn he
dydd yn ynt
ae pobl yn ltu ar Les
1.8% o dda â’i
nd 52% o’r od pobl ynedd lleiaf
riau gael eu u r y bydd y
Cyfanswm Mae llawerdrosedd gapersonol. Gnhw’n bywrhywle y byymweld â h Mae Caerdyn sylweddgostyngoda gofnodwtroseddu cddioddefwrllawer mwy Er bod trosdraws y ca“Byrgleriaemewn “Tra 4Mae’n bwytroseddau cyhoeddi gcanllawiau
m Troseddau
r o effeithiaallai gael efGall y gymu
w a gweithioyddai cwmnhi.
dydd yn ddidol yn ystodd y troseddyd yn 2015
cyffredinol or trosedd nay diogel, oh
seddu wedi ategorïau ameth Annedd”ais yn Erbyn
wysig cymrydyng Nghym
gan y Swydu hyn.
u a Gofnodw
u ynghlwm ffaith ar ei ieuned gyfan d. Gall hyn hnïau’n dymu
nas gynyddd y 10 mlyneau a gofnod/16 o’i gym
o 34%. Yn sag yr oeddyerwydd gwe
gostwng ynmrywiol o d” wedi lleihan y Person”.
d i ystyriaetmru a Lloegrdfa Gartref,
P
wyd
wrth ymddyechyd medddeimlo’r effa
hefyd newiduno buddso
dol ddiogel.edd ddiwethdwyd o 26%haru â 2005yml, mae tr
ynt ddegawdelwyd gosty
ng Nghaerdroseddau sau o 40% a.
th y newidiar yn ystod y mater i bob
Page 43 of 8
ygiad troseddwl neu gorfaith o ran e y ffordd y c
oddi ynddi, p
Gostyngodhaf. Er bod%. Mae hyn5/06. Gan yrigolion Caed yn ôl. Nidyngiadau te
dydd ar raddy’n ffurfio’r“Difrod Tro
adau a wnaey cyfnod hwb heddlu un
87
ddol. Gallairfforol, ei alleu canfyddiacaiff dinas epobl eisiau s
dd cyfanswpoblogaethyn cyfateb
ystyried twferdydd un rh Caerdydd
ebyg ar draw
dfa sylweddlefelau tros
oseddol” we
ed gan y Swwn. Er bod ynigol yw sut
dioddef o hu i weithio aadau am ddei hystyried,symud iddi,
m y troseddh y ddinas w
i dros 11,50y boblogaehan o dair yyn unig syd
ws Cymru a
dol, cafwyd eddu cyffredi gostwng
wyddfa Garcanllawiau
t y maent yn
hyd yn oed a’i berthnasdiogelwch lle, a ph’un a y, astudio yn
dau yng Ngwedi tyfu o 100 yn llai o
eth, gostyngyn llai tebygdd wedi doda Lloegr.
darlun anghedinol4. Tra
o 57%, bu
rtref i gofnodhyn yn cae
n gweithred
‘fân’ sau e maen yw’n ddi neu
haerdydd 11%, droseddauodd ol o fod yn
d yn lle
hyson ar bod cynnydd
di el eu du’r
Trais yn Er Gall dioddemeddwl. Gbroblemauperthnasoe Mae nifer ydinasoedd blynyddoedifrifol, onheb anaf, a
rbyn y Perso
ef o drosedGallai dioddeu camddefnedd person
yr achosioneraill yn y Ddd diwethad yn hytracaflonyddu a
on
d dreisgar gefwyr ddatbyddio sylweol a gwaith
n ‘Trais yn EDU. Wedi daf. Nid yw’rch maent ynac ofn y cyh
P
gael goblygiblygu prydeeddau. Yn e.
rbyn y Persweud hynnr prif gynnydng nghategooedd, dych
Page 44 of 8
iadau nid yner, iselder, aeu tro, gall y
on’ yng Nghy, mae hwndd mewn Trori mân ymoryn neu ofid
87
n unig o rananhwylder py canfyddiad
haerdydd yn yn nifer syrais yn Erbyosodiadau/d.
n lles corfforpryder ôl‐drdau hyn effe
n gymharol ydd wedi boyn y Person trefn gyhoe
rol ond hefyrawmatig nefeithio ar eu
isel o gymhod yn cynydyn ymosodeddus, fel y
yd i iechyd eu u
haru â ddu dros y iadau ymosodiad
Cam‐drin d Mae cam-dfewn teulu ar bopeth offrindiau, a Ceir mwy affactorau ameddyliol amewn ffyrdtroseddol. Mae’r mathmwy o bwyo’r gwaith o2015/16 ac Ymddygiad Gallai gael eu cartrefi arwain at go’u cysyllti Mae Caerdychydig flyLloegr.
5Byddai'n ycategoreid
domestig
drin domestneu berthy
o les meddya’i allu i gadw
a mwy o dya elwir yn ‘ba chorfforoldd nad ydyn
h hwn o gamysau ar wasoherwydd cc o’r rhain c
d Gwrthgym
effaith ddifeu hunain gymdogaethadau â’u cy
dydd wedi gynyddoedd d
ymddangosddio fel Dref
tig yn cwmpynas agos yyliol a chorfw swydd.
stiolaeth fodrofiadau ple plentyn on
nt yn iach, e
mdriniaeth hsanaethau ccamdriniaetcafodd 2,348
mdeithasol
frifol ar ddioa’r ardaloedhau’n cael eymunedau l
gweld gostydiwethaf m
s bod rhai mfn Gyhoedd
P
pasu camdrn ogystal âfforol y diod
d effaith caentyndod ned hefyd ar e
er enghraifft
hefyd yn cacyhoeddush. Cafwyd8 eu cofnod
oddefwyr add cyfagos.eu hesgeululeol a’r eco
ngiad sylweae’r gostyn
mathau o ymus Trosedda
Page 45 of 8
riniaeth emothrais corff
ddefwr i’w se
m-drin domegyddol’ a aei gyrhaeddt drwy smyg
ael effeithiauac effeithia 2,815 o dr
di fel trais yn
chymuned Gall hefyduso a dirywinomi leol.
eddol o 70%ngiad wedi b
mddygiad gwau ac gofno
87
osiynol, seicforol. Mae’refyllfa arian
mestig yng nall gael effadiad addysggu neu gael
u ehangachu ar gyflogwoseddau don erbyn y p
au, gan wneffeithio ario. Gallai he
% mewn lefebod yn unol
wrthgymdeodi fel "Trais
colegol, ariagoblygiadanol, ei berth
ghartref pleith hirdymor
gol a pha mo ei dderbyn
h ar gymdeitwyr dioddefwomestig yngerson a 54
eud i bobl dr les cymuneefyd effeithi
elau YGG5 e â gostyngia
ithasol bellas yn Erbyn y
annol neu ryau’n fawr, ynhnasau â th
entyn yn unr, nid yn unor debygol
n i’r system
thas, gan gfwyr a all fodg Nghaerdyfel trosedda
deimlo’n anedol, gan y io ar ymdei
ers 2007/08adau yng N
ach yn cael yr Unigolyn"
ywiol o n effeithio heulu a
o nifer o ig ar les ydyw o fywcyfiawnder
ynnwys d i ffwrdd dd yn au rhywiol.
nniogel yn gallai mlad pobl
8 a dros yr ghymru a
eu ".
Difrod Tro Mae difrodeffeithiau t Yn unol â’rgostyngiadallan o’r didadansodddifrod tros
seddol
d troseddol tebyg i ymd
r lleihad yn d o 57% yn nnasoedd crdiad dros gyseddol.
yn cynnwyddygiad gwr
nifer y digwnifer y troseraidd, ar ôl byfnod o ams
P
s difrod i eirthgymdeith
wyddiadau yeddau difrobod yng nghser gysylltia
Page 46 of 8
ddo, o graffhasol ar bob
ymddygiad d troseddohanol y tablad rhwng y l
87
fiti a fandalbl a chymun
gwrthgymdl. Bellach gl yn y flwydlefel o ymdd
iaeth i losginedau.
deithasol, heosodir Caerdyn flaenordygiad gwrt
i bwriadol. G
efyd cafwydrdydd yn drrol. Awgrymthgymdeith
Gall gael
d rydydd ma hasol a
Aildrosedd
Mae Caerd
hanner y tr
Cyfiawnde
yn y DU. G
a’u teuluoe
Mae cyfrad
fwyaf o’r D
6 Gallwch dCaerdydd a
du
dydd yn gart
roseddau y
r Troseddo
all effaith a
edd a’r gym
dd aildrosed
Dinasoedd C
ddarllen mwa’r Fro.
tref6 i un o
n y DU yn c
l. Mae aildr
aildroseddu
muned ehan
ddu Caerdy
Craidd eraill
wy am les po
P
bum carcha
ael eu cyfla
roseddu’n c
fod yn ddin
gach, ond h
dd, sef 33.6
.
oblogaeth c
Page 47 of 8
ar Cymru ‐ c
awni gan bo
ostio rhwng
nistriol a hir
hefyd i’r tro
6% yn 2015,
carchar Cae
87
carchar Cate
obl sydd eiso
g £9.5 a £13
rdymor nid
oseddwr a’i
, yn uwch n
erdydd yn A
egori B â lle
oes wedi bo
3 biliwn y flw
yn unig i dd
deulu.
a chyfartale
sesiad Angh
e i 784. Mae
od drwy’r Sy
wyddyn i'r c
dioddefwyr
edd Cymru
henion y Bo
e tua
ystem
cyhoedd
trosedd
a’r rhan
oblogaeth
Dwyn Aral Mae achosddwyn o egeir. Mae nac o gymhahwn.
Trosedd Ca Mae trosedhunaniaethrhywedd. Yn yr un mac yn Teimgartref ei h Yng Nghaeblynyddoegofnodwyd Fodd bynny troseddaardaloedd is, megis a
ll
sion eraill o iddo personnifer y trosearu â ‘dinas
asineb
ddau casineh: anabledd
modd â’r trosmlo’n Ddiogehun, a lles p
erdydd, maedd diwethad o’i gymha
ag, gallai hyau casineb ygyda lefelardal Heddlu
Ddwyn yn nol, megis deddau wedisoedd craidd
eb yn ddigwd, ethnigrwy
seddau a drel’, gallent gpersonol, on
e nifer y digaf ac yn 201ru â’r flwyd
yn adlewyrcyn dangos bu uwch o du Northumb
P
cynnwys dwdwyn ffôn o parhau ar d’, mae Cae
wyddiadau nydd, crefydd
rafodwyd dgael effaithnd gall hefyd
wyddiadau5/16 roeddddyn flaeno
chu ymdrecod De Cymroseddau cbria, sy’n cy
Page 48 of 8
wyn yn unioo ystafell golefelau sefyerdydd yn d
neu’n drosed neu gred,
an y Canlynar ba mor dd gael effait
casineb yrd cynnydd orol.
chion i gynyru yn ardalasineb, maennwys New
87
ongyrchol gatiau neu o dydlog dros yal i fod yn y
eddau yn erb cyfeiriaded
niad ‘Mae Pddiogel y mth ehangach
adroddir amo 11% yn nif
yddu adroddheddlu sy’ne hefyd ardwcastle Upo
an rywun – dŷ. Nid yw’nyr ychydig flyy canol o ran
byn rhywundd rhywiol,
obl yng Nghae unigolynh ar y gymu
mdanynt weer y Trosed
d. Mae cymn perfformioaloedd syddn Tyne.
megis dwyn cynnwys dynyddoeddn y categor
n ar sail rhaneu hunan
haerdydd ynn yn ei deimuned.
edi cynydduddau Casine
mhariaeth o o tua’r canod â lefelau s
n o fag – i dwyn o d diwethaf i trosedd
n o’i iaeth
n Ddiogel mlo yn ei
u dros y b a
gyfanswmol. Er bod sylweddol
Caerdydd Y Mae bod yBu gostyngddiwethaf, trosedd ynfod. Hefyd incwm ac a Mae siâp to drosedd effaith rhwtherfysgaenewydd. Er bod tuegofnodwyddebygol o troseddu phefyd yn hymddygiadgamdriniaecydgysylltiehanfodol. Mae Caerdamrywiaethberchnogapwysig wrteconomaidamrywiol, magored a c
CANLYNI Mae’r adra
• Dis
Yfory
yn ddiogel agiad cyflym yn unol â’r parhau i fomae lefela
anghydradd
roseddau'nac wedi rhoydweithio tr
eth ryngwlad
ddiadau hyd, mae’r gwabarhau oni
problemus yelpu i ymdr
d niweidiol. eth, trais a cedig pellach
dydd yn ddih hon yn de
aeth y mae cth i Brexit, rdd gael effamae’n bwyschynhwysol.
AD 4: MA
an hon yn egwyliad oes
a theimlo’n da sylweddohyn a brofw
od yn uwch u troseddu
doldeb iechy
newid ac yoi llwyfan rhroseddol ar-dol. Efallai y
d yma wedahaniaethabai fod y gw
yn gwneud Crin â materioYn yr un mocham-fanteh i amddiffy
nas amrywebygol o gycymunedauhyfeloedd,
aith ar symusig ein bod .
AE POBL CA
drych ar iecs
P
ddiogel yn gol yn nifer ywyd mewn dnag y mae’yn amrywioyd.
yn addasu hhyngwladol -lein mewny bydd yn rh
i dangos gou sylweddowaith yn caeCaerdydd yon cenedlaeodd, mae lleisio, a all ga
yn trigolion y
iol gyda dronyddu yn y
u'n ei deimlonewid yn yrdiad rhyngwyn parhau i
AERDYDD
chyd y bobl
Page 49 of 8
gyson yn flay troseddaudinasoedd m’r lefelau troo’n sylwedd
hefyd. Mae’i droseddaumeysydd m
haid i gened
ostyngiad ynol rhwng lefeel ei wneud
yn fwy diogeethau ar draeiafrif bychaael effaith ay ddinas syd
os 100 o ieitdyfodol. By
o, a'r perthnr hinsawdd,wladol pobli adeiladu a
D YN IACH
ogaeth:
87
aenoriaethayng Nghaemawr eraill
oseddau gwol ar draws
r rhyngrwydu eraill, megmegis camfadlaethau yfo
n lefelau cyelau troseddd i’w lleihau.el ac yn helpaws ein cyman o blant a
ar weddill eudd fwyaf ag
thoedd yn cydd cydlynianasau cryf a terfysgaeth. Wrth i’r bo
ar hanes hir
u uchaf i drrdydd dros yn y DU. Fo
wirioneddol yy ddinas, y
d wedi dod âgis twyllo cwanteisio’n rhory ymdrin â
ffredinol y tdu yn ein cy. Felly byddpu i leihau o
mdogaethauac oedolion u bywydau. gored i niwe
cael eu siaraad cymuneda positif yndh ryngwladooblogaeth dy
Caerdydd o
rigolion ac yy 10 mlyneodd bynnagyn awgrymuyn dilyn patr
â mathau ywsmeriaid. Ghywiol ar blaâ throsedda
troseddau aymdogaetha
d ymdrin â mofn troseddu, gan dorri yn agored Bydd datbl
ed yn parhau
ad, ac maedol – synnw
ddyn nhw – ol a phwysayfu a dod yo fod yn dd
ymwelwyr. edd g, mae ofn u y dylai rymau
chwanegolGwelir ant a au hollol
a au yn
mannau . Bydd patrymau i ygu dulliauu i fod yn
’r wyr o yn fwyfwy
au n fwy inas
Page 50 of 87
• Ffyrdd iach o fyw • Iechyd meddwl • Iechyd yn y blynyddoedd cynnar • Iechyd pan yn hŷn
Caerdydd Heddiw Gellir dweud bod pobl Caerdydd yn iachach nag erioed o’r blaen. Mae lefelau iechyd cyffredinol yn uchel gyda disgwyliad oes i ddynion a menywod yn parhau i godi, a rhagwelir y bydd menywod yng Nghaerdydd yn byw yn hirach na’r rhai yn y rhan fwyaf o’r Dinasoedd Craidd. Fodd bynnag, mae’r penawdau hyn yn cuddio amrywiant sylweddol ar draws y ddinas, gyda gwahanol grwpiau oedran a chymunedau yn wynebu problemau iechyd eang. Mae bwlch sylweddol a chynyddol mewn disgwyliad oes iach rhwng y rhai sy’n byw yn yr ardaloedd lleiaf a mwyaf amddifad yn y ddinas, sydd erbyn hyn yn sefyll ar dros 20 mlynedd. Yn yr un modd, mae cyfraddau marwolaethau o nifer o glefydau gryn dipyn yn uwch yn y wardiau mwy amddifad. O ran ffyrdd iach o fyw, mae mwy na hanner y boblogaeth yng Nghaerdydd yn rhy drwm, yn ordew neu’n rhy ysgafn. Cymharol ychydig o bobl sy’n ymgymryd â gweithgarwch corfforol, ac – er gwaethaf gostyngiadau diweddar – mae nifer uchel o bobl yn ysmygu ac yn yfed yn ormodol. Mae ffordd o fyw’n cyfrannu’n sylweddol at y tebygolrwydd o fyw gyda chyflyrau cronig yn ddiweddarach mewn bywyd. Mae iechyd a llesiant ym mlynyddoedd cynnar plentyndod yn arbennig yn effeithio ar ganlyniadau tymor hir. Gwelir bod 1 o bob 4 o blant pump oed yng Nghaerdydd â phwysau afiach. Hefyd gall effaith profiadau niweidiol ar blant effeithio ar weddill eu bywydau. Ar ben hynny, nodweddir twf cyflym ym mhoblogaeth Caerdydd gan gynnydd yn nifer y bobl ifanc iawn a phoblogaeth sy’n heneiddio, dau ffactor a all arwain at bwysau sylweddol ar wasanaethau iechyd a gofal y ddinas. Disgwyliad oes Mae disgwyliad oes wedi cynyddu’n gyson dros yr ugain mlynedd diwethaf. Mae menywod yng Nghaerdydd yn byw’n hirach ar gyfartaledd na’r rheini yn y rhan fwyaf o ddinasoedd mawr
Prydain, erar lefel y dmwyaf a lle
Gall dynionyn hwy na’fenywod. F24 mlynedNghymru.
r nad yw disdinas yn cueiaf difreint
n sy’n byw y’r rhai sy’n bFodd bynnad i ddynion
sgwyliad oeddio bwlchtiedig yn y d
yn y cymunbyw yn yr aag, wrth edrn a 22 mlyne
P
es dynion yn cynyddol rddinas.
edau lleiaf drdaloedd mrych ar disgwedd i fenyw
Page 51 of 8
n cymharu crhwng disgw
difreintiedimwyaf difreiwyliad oes i
wod. Dyma’r
87
cystal. Maewyliad oes a
g ddisgwyl intiedig, traiach, mae’rr bwlch mwy
e’r cynnydd a disgwyliad
byw ar gyfa bod y bwlcgwahaniaeyaf o’r holl a
mewn disgd oes iach5 y
artaledd 11 ch yn 9 mlyneth yn fwy nawdurdoda
wyliad oesy bobl
mlynedd nedd i na dyblu, i au lleol yng
7Disgwyliad Ogymryd i ysty
Ffyrdd iach Pwysau iac Mae bron Er bod Caedan bwysamlynedd adiabetes, cimiwnedd ôl lle mae
Oes Iach: Rhifyriaeth oed yn
h o fyw
ch
i 44% o oederdydd yn gwau, dros bwyc yn achosi clefyd y galoac achosi epobl yn byw
f y blynyddoedn byw mewn ll
dolion 16‐64wneud yn gysau neu’n ansensitifron, pwyseddsgyrn brau.w, fel y nodi
P
dd ar gyfartalelai na iechyd l
4 oed Caerdgymharol ddordew. Maewydd i inswd gwaed uc Mae lefelair dan y Can
Page 52 of 8
edd y gall persllawn o ganlyn
dydd â phwyda yn y maee gordewdrwlin, sy’n ffachel a strôc.au gordewdnlyniad ‘Teg
87
rson ddisgwylniad i afiechyd
ysau iach, yes hwn, maera yn lleihauactor risg pw Gall bod dadra ac iechyg, Cyfiawn a
byw i mewn "d a / neu anaf
yn uwch na e’n gadael yu disgwyliadwysig mewnan bwysau d da yn amChynhwyso
"iechyd llawn"f (WHO)
chyfartaledy rhan fwyad oes o hyd n clefydau cberyglu eicrywio’n sylwol’.
" trwy
dd Cymru. f o bobl at naw cronig fel h system weddol yn
Gweithgar Mae CaerdgweithgareEr y bu ychag awdurd
rwch Corffo
dydd yn sylweddau corffhydig o duedodau lleol e
orol
weddol y tuforol (er engdd ar i fyny eraill yng Ng
P
ôl i gyfartaghraifft drwyn y blynydghymru.
Page 53 of 8
aledd Cymruwy ymarfer cddoedd diw
87
u o ran oedocorff am 30wethaf, nid y
olion sy'n bmunud bumyw Caerdyd
bodloni canlm gwaith yrd yn cymha
lawiau r wythnos).aru’n dda
Bwyta’n Ia O gymharusy’n bwytamegis clefyond mae’neraill a dra
Yfed mwy Mae lefel y41.2%. Er bhwn wedi awasanaethgalon a’r a
ach
u â gweddilla pum dogn yd y galon, sn dechrau gwafodwyd dan
na’r canllaw
yr yfed afiacbod y dueddaros yn gymhau iechyd yfu, neu feth
l Cymru, mao ffrwythastrôc a rhaiwella eto. En pennod.
wiau
ch yr adrodd gyffredinomharol gysoyn y tymor bhiant yr are
P
ae Caerdyddu a llysiau ymathau o g
Er hynny, ma
dir arno’n uol wedi bodon. Gallai lefbyr a’r tymonnau.
Page 54 of 8
d yn gwneuy dydd, sy’nganser. Gosae’n dal i be
uwch yng Nd ar i lawr ynfelau uchelor hir – gan
87
ud yn gymha gostwng ystyngodd y geri pryder, o
ghaerdyddn y saith mlyo yfed arwa gynyddu cy
arol dda o rrisg o brobgyfradd i bwo ystyried y
na chyfartaynedd diweain at bwysayfleoedd un
ran y ganranlemau iechywynt isel yny dangosydd
aledd Cymruethaf, mae’rau sylweddnigolion o g
n o bobl yd difrifol, n 2013‐14, dion iechyd
u, sef r ffigwr ol ar ael clefyd y
y
Ysmygu Mae canradiwethaf, a90% o gansgalon a str
an y bobl ynar 18.5%, syserau’r ysgyôc, mae ho
g Nghaerdyy’n is na chyyfaint, ac ynn yn dal i fo
P
ydd sy’n ysmyfartaledd Cn cynyddu eod yn broble
Page 55 of 8
mygu wedi gCymru. Fodeich siawnsem y mae a
87
gostwng i’wdd bynnag, oo gael clefyangen i’r dd
w lefel isaf do gofio bod yd coronaidinas ymdrin
dros y blynyysmygu ynd y galon, tn â hi.
yddoedd achosi rawiad ar y
y
Iechyd me Bydd un o bywydau. Mgael effaithgynnar me Yng Nghymmwy â phrparhaus sy Dywedoddanfodlon iagymdeithameddwl, aamlwg, rhwyn llai bod
Iechyd me Cydnabyddcyflawniadblynyddoeeffeithiau t Ffyrdd iach Mae gan dMorgannw Fodd bynnbwysau ynbyr a thym
eddwl
bob pedwaMae probleh sylweddoewn bywyd.
mru, mae garoblemau ymymptomau e
d 14% y bobawn ar eu has. Roedd 35 bron i 21%wng yr ardalon na’r rha
ewn Plant a
dir bod y blyd a lles mewdd ffurfianntymor hir e
h o fyw mew
ri chwarterwg sydd a m
ag, mae hy tueddu i dd
mor hir, fel d
ar ohonom yemau iechydl ar unigolio
an 1 o bob 1mddygiad. Merbyn iddyn
bl a ateboddhiechyd med5% o’r bobl % o bobl danaloedd cymdai sy’n byw y
Phobl Ifanc
ynyddoedd wn blynyddonol, yn ogysnfawr.
wn plant
r o blant 5 owy o blant
n yn dal i oldod yn oeddiabetes ma
P
yn dioddef d meddwl yon, y gymde
10 o blant rhMae gan tunt gyrraedd
d Holiadur Hddwl. Roeddanabl yn w
n 35 oed. Rodogaeth; royn y gogled
c
cynnar yn hoedd diwedstal â’r hyn y
oed yng Ngha phwysau
lygu nad oeolion dros bath 2, clefyd
Page 56 of 8
problemauyn cyfrif ameithas a’r ec
hwng 5 ac 1a 50% o bo14 oed.
Holi Caerdydd gwahania
weddol anfooedd gwahaoedd pobl ynd a’r gorllew
hanfodol odarach. Galy maent yn
haerdydd bwiach.
es gan 1 o bbwysau, a ad y galon, os
87
iechyd medy rhan fwyaconomi yn g
16 oed brobbl sydd â ph
dd eu bod yaethau hefydlon neu’naniaethau hn y ddinas awin.
ran gosod sll profiadau ei fwyta a’
wysau iach.
ob 4 bwysaall arwain atsteoporosis
ddwl ar rywaf o’r holl bgyffredinol,
blem iechydhroblemau
yn gymharod rhwng grwanfodlon iaefyd, er yr oac yn ne a d
sylfeini ar gya pherthnau hiechyd c
Dim ond Si
u iach. Maet broblemaua rhai math
w adeg yn eibroblemau ia gall ddec
d meddwl, aiechyd med
ol anfodlon nwpiau yn y awn ar eu hoeddent ynde ddwyrain
yfer iechyd,asoedd plancyffredinol,
ir Fynwy a B
e plant syddu iechyd yn hau o ganse
in echyd. Gallhrau yn
a llawer ddwl
neu’n
iechyd n llai n y ddinas
, nt yn eu gael
Bro
d dros y tymor er.
Beichiogrw Y gyfradd mNghaerdydfeichiogrwtuedd y DUwedi haneanfantais, hefyd yn gyTuedda cyfGall yr hery genhedla
wydd yn yr
mae cyfradddd yn uwch wydd yn yr aU ac wedi pru ers 1998a lefel uwchysylltiedig âfraddau beiiau sy’n gysaeth honno,
arddegau
dau beichiona chyfartarddegau ynrofi gostyng8. Yn aml geh o fenywodâ phwysau gichiogrwyddsylltiedig â m, ond ar rag
P
ogrwydd ynaledd Cymrun yr Undeb Egiad sylwedellir cysylltud nad ydyntgeni is, iechd yn yr arddmagu plantgolygon rhai
Page 57 of 8
yr arddegau, ac mae gEwropeaiddddol yn y blyu beichiogrwt mewn addhyd gwael cydegau fod yyn ifanc gai’r dyfodol y
87
u ymhlith man y DU und. Fodd bynynyddoeddwydd yn yr adysg, cyflogyn geni, ac in uwch mewel effeithiauyn ogystal.
menywod dao’r cyfraddnag, mae Cadiwethaf; marddegau â aeth neu hyiechyd medwn ardaloeu tymor hir,
an 18 oed ydau uchaf o aerdydd wemae cyfradddangosyddyfforddiantddwl gwael ydd mwy dif, nid yn unig
yng
edi dilyn d y DU ion eraill o. Mae y fam. freintiedig. g ar
Iechyd pan Mae pobl hamlach a hiechyd da n Mae bron pobl hŷn g Rhagwelir 2026, gyda Yn seiliedigyn y boblowasanaethCaerdydd a
Dementia Ceir cyswllbydd cyfan20% o ddy2035, rhag
n yn hyn
hŷn yn fwy hirach mewneu ragorol
i ddwy ran yfrannu at f
y bydd y gaa chostau go
g ar y gwahgaeth, rhaghau yn ardaa Dwyrain (
t agos rhwnnswm y bobnion dros 8gwelir y byd
tebygol o fon ysbyty. Adl, sy’n uwch
o dair o bobfwy o allgáu
alw oherwydofal cysylltie
aniaethau mgwelir y droloedd y Gog18%).
ng y risg o dbl sydd â de85 oed yng Nd dros 6000
P
od â chyflyrdroddodd mh na chyfart
bl a dderbyu cymdeitha
dd mwy o eedig cynydd
mewn iechys y 10 mlyngledd a'r Go
ddatblygu dmentia yn cNghymru ar0 o bobl yng
Page 58 of 8
rau tymor hmwyafrif o baledd Cymr
nnir i’r ysbyasol, sy’n gw
eiddilwch podol o £6m y
yd hunan‐goedd nesaf borllewin Cae
ementia accynyddu. Amr hyn o brydg Nghaerdy
87
ir ac anghebobl hŷn Caru.
yty dros 65 wahanu pob
obl dros 65n y tair blyn
ofnodedig abydd mwy oerdydd y dd
oed. Wrthmcangyfrifird gyda rhywydd yn byw g
nion gofal cerdydd (68
oed. Gall iebl hŷn oddi
oed yn cynynedd nesaf
ac mae cyfrao gynnydd ydinas (25% )
i ddisgwyliar bod 25% ow fath o ddegyda demen
cymhleth, a%) eu bod m
echyd gwaelwrth eu cy
yddu o 50%yn unig.
an y bobl dryn y galw am) o'i gymhar
ad oes gynyo fenywod aementia, ac ntia.
c aros yn mewn
l ymysg munedau.
% erbyn
ros 85 oed m ru â Dde
yddu, felly a bron i erbyn
Rhagwelir ieuengach,arbennig.
Torri Clun Ledled Cym Mae torri cdigwydd ynbiliwn y flw Maent hefallu pobl h
y bydd y gy, tra rhagwe
mru, dim on
clun yn golyn y DU bob wyddyn.
fyd yn golygŷn i aros yn
yfradd o ddeelir y bydd y
nd Conwy a
ygu pwysaublwyddyn,
gu problem n eu cartrefi
P
ementia ynyn codi’n sy
Sir y Fflint s
difrifol ar wgan gostio
ddifrifol i ui eu hunain.
Page 59 of 8
aros yn gymylweddol ym
sydd â chyf
wasanaetha(o ran gofa
nigolion, ga.
87
mharol sefymhlith y rha
raddau is o
au cyhoeddul meddygol
an gyfyngu a
ydlog ymhliti dros 75 oe
doriadau c
us, gyda 70,a chymdeit
ar annibynia
th y rhai 74 ed, a dros 8
lun ymysg p
,000‐75,000thasol) odd
aeth ac effe
oed ac 5 oed yn
pobl hŷn.
0 yn eutu £2
eithio ar
Page 60 of 87
Caerdydd Yfory Mae’r bennod hon yn nodi rhai o’r heriau sy’n wynebu iechyd Caerdydd heddiw, yn arbennig y bwlch mewn disgwyliad oes a disgwyliad oes iach rhwng y rhannau cyfoethocaf a thlotaf yn y ddinas, a’r angen i annog ffyrdd iach o fyw i ymdrin â phroblem gordewdra cynyddol. Gan edrych i’r dyfodol, mae’n annhebygol y bydd y bwlch rhwng cynnyrch economaidd gwahanol gymunedau yn lleihau, ac o ystyried y gydberthynas agos rhwng cynnyrch economaidd ac iechyd, ymddengys y bydd y bwlch mewn disgwyliad oes a disgwyliad oes iach rhwng y bobl sy’n byw yn rhannau cyfoethocaf a thlotaf y ddinas yn cynyddu. Bydd angen cyfeirio ymdrechion at annog ffyrdd iach o fyw, o ystyried yr effaith tymor hir ar unigolion a’r galw am wasanaethau iechyd. Er bod y nifer sy’n ysmygu yn debygol o barhau i ostwng a chanran y babanod a gaiff eu geni â phwysau geni isel yn gwella, awgryma amcanestyniadau y bydd lefelau gordewdra yn parhau i gynyddu. Mae hwn yn ffactor allweddol o ran canlyniadau iechyd. Felly bydd cynyddu mynediad at fwyd iach a chyfleoedd ymarfer corff yn bwysig o ran gwella iechyd y boblogaeth yn y dyfodol. Bydd diwallu anghenion iechyd a gofal poblogaeth sy’n tyfu o fewn cyfyngiadau ariannol parhaus yn her tymor hir sylweddol i Gaerdydd. Disgwylir i nifer y plant o dan bedair oed gynyddu, grŵp oedran sydd â mwy o angen am wasanaethau iechyd a gofal. Mae gwaith yn mynd rhagddo yn genedlaethol ac yn rhyngwladol i astudio effaith yr hyn a elwir yn ‘brofiadau plentyndod niweidiol’ – sef profiadau ingol yn ystod plentyndod sy’n niweidio plentyn yn uniongyrchol (e.e. cam‐drin rhywiol neu gorfforol) neu sy’n effeithio ar yr amgylchedd lle maent yn byw (e.e.tyfu i fyny mewn tŷ gyda thrais domestig, neu ymddygiadau niweidiol). Mae arwyddion bod y profiadau hyn yn gwneud unigolion yn fwy tebygol o fabwysiadu ymddygiadau niweidiol eu hunain a pherfformio’n wael yn yr ysgol, a gall arwain at salwch meddwl a chorfforol yn ddiweddarach mewn bywyd. Bydd datblygu atebion ataliol cydgysylltiedig gan wasanaethau cyhoeddus yn bwysig o ran cefnogi’r plant a theuluoedd sydd fwyaf agored i niwed. Rhagwelir y bydd poblogaeth hŷn y ddinas yn cynyddu’n sylweddol, gan olygu mwy o bwysau ar y gwasanaethau gofal gyda chynnydd mewn problemau iechyd, yn enwedig cyflyrau cronig fel dementia. Mae pobl hŷn hefyd yn fwy tebygol o fod angen arosiadau hirach ac amlach yn yr ysbyty – mae bron i ddwy ran o dair o bobl a dderbynnir ar hyn o bryd i’r ysbyty dros 65 oed. Bydd ymdrin â’r lefelau cynyddol o arwahanrwydd cymdeithasol, gwella llesiant meddyliol a chorfforol mewn henaint, a rhoi mwy o gefnogaeth i bobl yn eu cymunedau yn galluogi pobl i fyw’n annibynnol yn eu cartrefi eu hunain am gyfnod hirach.
Page 61 of 87
CANLYNIAD 5: MAE POBL CAERDYDD YN CYFLAWNI EU LLAWN BOTENSIAL Mae’r Canlyniad bennod hon yn ymwneud a pha mor dda y mae’r ddinas yn arfogi pob plentyn a pherson ifanc a sgiliau ar gyfer bywyd:
• Nifer y bobl gydag addysg lefel gradd • Nifer y bobl heb unrhyw gymwysterau • Perfformiad ar lefel ysgolion cynradd ac uwchradd • Rhai nad ydynt mewn addysg, cyflogaeth na hyfforddiant (NEETs)
Caerdydd Heddiw Caerdydd yw un o ddinasoedd mwyaf medrus y DU. Mae gan brifddinas Cymru nifer uchel o raddedigion fesul pen o’r boblogaeth, lefelau uchel o drigolion gyda nifer dda o arholiadau TGAU, ac ychydig iawn o bobl heb unrhyw gymwysterau o gwbl. Mae hyn yn newyddion da i Gaerdydd. Lefelau addysg yw un o’r mesurau pwysicaf o lwyddiant yn y dyfodol, i drigolion ac economi’r ddinas. Gyda thair prifysgol a 60,000 o fyfyrwyr, sef bron i 15% o boblogaeth y ddinas, mae prifysgolion y ddinas a’r rhanbarth yn gweithredu fel cludfelt o dalent i mewn I economi’r ddinas a’i bywyd diwylliannol. Mae perfformiad system ysgolion y ddinas bellach yn gwella ar ôl blynyddoedd o danberfformio, gyda chynnydd o 12.6 pwynt canran yn nifer y disgyblion yn cyflawni 5 neu fwy TGAU A* i C, gan gynnwys Mathemateg a Saesneg neu Gymraeg dros y pedair blynedd academaidd ddiwethaf. Erbyn hyn, mae Caerdydd yn uwch na chyfartaledd Cymru, ond mae ganddi gryn ffordd i fynd i fod ymysg y gorau. Mae gormod o ysgolion yn dal i danberfformio, yn enwedig yn ardaloedd mwyaf difreintiedig y ddinas, ac er gwaethaf y cynnydd sylweddol yn y blynyddoedd diwethaf, mae gormod o bobl ifanc yn methu â gwneud y newid i addysg, cyflogaeth neu hyfforddiant. Bydd gwella’r system addysg i’r holl bobl ifanc yn hanfodol o ran helpu i dorri’r cyswllt rhwng anfantais a’r gallu i fyw bywyd llwyddiannus a boddhaus. Beth mae ein Trigolion yn ei Feddwl?
Roedd drofynediad iisod, roed20% rhwnchael y sgifanc.
Lefel gradd Mewn pert4), mae Camae’n uwcCaerdydd gcael ei gydpwyslais cr
Nifer y bob
os hanner, gyfleoedd
dd y lefelaung yr ardalogiliau i gan
d neu gyfat
thynas â nifaerdydd yn ych na chyfargydag addynabod fel sryf ar ddatb
bl heb unrh
, 55.9% o yd i’w helpu u o ran y saoedd mwyfod a sicrh
tebol
fer y bobl syy ydd safle artaledd y DUsg dda a chbardun i lwblygu, denu
hyw gymwy
P
ymatebwyri gyflawniawl sy’n cyaf difreintie
hau cyfloga
ydd â chymallan o ddinU ac yn llawyfle da o gy
wyddiant ecoa chadw po
ysterau
Page 62 of 8
r, yn cytuneu potens
ytuno â’r daedig a breiaeth ar ôl a
wysterau hnasoedd mawer uwch nayflawni eu ponomaidd aobl fedrus y
87
o bod ganial llawn. Fatganiad hntiedig y d
addysg yn
yd at lefel gawr y DU. Ea chyfartalepotensial. Mac mae dinayn y ddinas.
bobl yng NFodd bynn
hwn yn gwaddinas. Robryderon p
gradd neu gEr gwaethaf edd Cymru. Mae cael poasoedd llwyd
Nghaerdydnag, fel y dahaniaethuoedd cael penodol ym
gyfwerth (Nf gostyngiad Golyga hynoblogaeth feddiannus yn
dd angosir
u gan bronswyddi a
mhlith pobl
VQ Lefel d eleni, n bod pobl edrus yn n rhoi
Dim ond Cbynnag, ynbod Caerdy Mae sicrhacyflawni eua chystadle
Perfformia Mae perffoblynyddoeiddynt gyfl
aeredin a Bn ystod y flwydd wedi gw
au bod cymu potensial eurwydd ec
ad yn yr Ysg
ormiad ysgodd diwethaawni’r canl
Bryste sydd wyddyn ddiwweld cynny
aint o ddinayn fater hoconomaidd t
gol Gynradd
olion cynradaf ac mae cayniadau dis
P
â llai o boblwethaf, maedd yn y gan
asyddion â’llbwysig gatymor hir y
d
dd yn y Cyfnanran y disgsgwyliedig b
Page 63 of 8
l heb unrhye’r dinasoenran o’i pho
r cymwysten fod addysddinas.
nod Sylfaengyblion o 7 ibellach yn u
87
yw gymwystdd hyn wedblogaeth sy
erau a’r gefnsg yn yrrwr
wedi gwelli 11 oed (Cywch na’r cy
terau na Chdi parhau i wydd heb unr
nogaeth sydpwysig i sym
la’n sylweddyfnod Allweyfartaledd y
aerdydd. Fwneud cynnrhyw gymw
dd eu hangemudedd cy
dol dros y ddol 2) y myng Nghymr
Fodd nydd, tra wysterau.
en arnynt I mdeithasol
mae disgwylru.
Canlyniada Mae perffoleiaf pum gcanran drosy’n derbyhysgolion. Nodir effaiCanlyniad
au TGAU
ormiad TGAgradd A* i Cos y tair blynn Prydau Ys
ith sylwedd‘Teg, Cyfiaw
AU yn dal i wC, gan gynnwnedd diwetsgol am Ddi
ol tlodi ar gwn a Chynhw
P
wella gyda 6wys mathemhaf. Fodd bm (PYDd) a
ganlyniadauwysol’.
Page 64 of 8
62.5% o ddimateg a Chybynnag, ma disgyblion
u addysgol y
87
sgyblion Caymraeg neue’r bwlch mnad ydynt y
yn hwyrach
erdydd yn 2u Saesneg, cmewn cyflawyn cael PYD
ymlaen yn
2015/16 yncynnydd o 1wniad rhwnDd yn parha
yr adroddia
n cyflawni o12.6 pwyntg y rhai u yn ein
ad dan y
Canlyniada Y gyfradd lchyfartaledA * ‐C, syd28.1%. Nifer y bob Caerdydd(ymadawyeconomaidiweithdra
Yn benodgofalwyr snhw’n fwy
Gwnaed cran y ganr10.6% yn
Gan ganowella’n sysydd mew
Blwyddyn
au Safon Uw
wyddo gyffdd Cymru od i fyny o 78
bl ifanc nad
d sydd â’r gyr Blwyddyidd yn uniga, troseddu
ol, mae einsy’n oedoliy tebygol o
cynnydd mran o bobl 2008 i 3.0
olbwyntio aylweddol y wn perygl o
13 NEET
wch
fredinol yngo 97.3%. Ma8.4% y llyne
d ydynt mew
ganran yn ayn 11) nad g sydd i’r mu, iechyd a
n pobl ifanon ifanc yn adael yr y
mewn blynyifanc NEE
0% yn 2016
ar baratoi ecanlyniada
o beidio ag
P
g Nghaerdydae’r ddinasedd, tra bod
wn Addysg,
ail uchaf oydynt mew
methiant i ya lles.
c sydd fwyn wynebu hysgol heb g
yddoedd diwET yr ydym6 yn adlew
ein pobl ifanau ar gyfer ymgysylltu
Page 65 of 8
dd bellach ywedi torri dd cyfran y g
, Cyflogaeth
unrhyw awwn Addysgymdrin â hy
yaf agoredheriau a rhgymwyster
weddar. Em yn ymwybwyrchu tued
nc at fyd gr y rheiny nu ag addys
87
yn sefyll ar 9drwy’r marcraddau A *‐
h na Hyffor
wdurdod lleg, Cyflogaeyn, ond hef
i niwed mhwystrau syrau.
Er gwaethabodol ohonddiad hirdy
gwaith, maenad ydynt ysg.
98.2%, o’i gc o 80% (80‐A ychydig y
ddiant (NEE
eol yng Ngeth na Hyfffyd effeithi
egis Plant ylweddol i
af cynnydd nynt, mae'rymor am i l
e angen i nyn ymgysy
gymharu â .3%) ar gyfeyn llai na’r l
ET)
ghymru o bforddiant. Niau ar lefel
sy’n Derbygynnydd,
bychan ynr gostyngialawr.
ni wneud mylltu neu'r r
er graddau lynedd yn
bobl ifanc Nid cost au
yn Gofal aac maen
n 2015 o ad o
mwy i heiny
Mae data anodwyd femlynedd (3
Pobl ifanc O gymharudda, a bu’nmae gwahaCymdogaeorllewin Ca
ar Hynt Disgel rhai nad y3.1) ac yn gy
18‐24 oed
u’r gyfradd cn dilyn y duaniaethau seth gyda’r gyaerdydd.
gyblion Ysgoydynt mewnyfartal â ch
sy’n hawlio
cyfrif hawlwedd genedlsylweddol yyfradd dros
P
ol ar ôl Blwyn addysg, cyyfartaledd C
o budd‐dalia
wyr i bobl ifaaethol gydayn y cyfradd ddwywaith
Page 66 of 8
yddyn 13 ynyflogaeth naCymru.
adau Diwei
fanc 18‐24 oa gostyngiaddau hawlwyh cyfartaled
87
n dangos, ya hyfforddia
ithdra
oed, mae Cad yn y niferr ar draws ydd Caerdydd
n 2016, fodant wedi dis
aerdydd yn hwn ers 20y chwe Ardad yn Nwyrai
d canran y bsgyn i isafbw
perfformio009. Fodd bal Partneriain Caerdydd
bobl ifanc a wynt o 10
’n weddol bynnag, eth d a De‐
Page 67 of 87
Caerdydd Yfory Caerdydd yw un o ddinasoedd mwyaf medrus y DU, gyda nifer uchel o raddedigion fesul pen o’r boblogaeth, lefelau uchel o drigolion gyda nifer dda o arholiadau TGAU, ac ychydig iawn o bobl heb unrhyw gymwysterau o gwbl. Mae’r system ysgolion hefyd yn gwella, er bod ganddi gryn dipyn o ffordd i fynd eto i fod ymhlith y gorau yng Nghymru. Gan edrych i’r dyfodol, bydd twf y ddinas yn rhoi pwysau penodol ar y system addysg. Rhagwelir y bydd galw yn y dyfodol am leoedd mewn ysgolion yn cynyddu’n sylweddol yng Nghaerdydd erbyn 2035. Eisoes mae’r cyfateb i adeiladu dwy ysgol gynradd newydd bob blwyddyn. Dros y 3 blynedd nesaf, bydd Caerdydd yn buddsoddi £170m mewn adeiladu ysgolion newydd, ac adnewyddu a gwella ysgolion presennol. O ystyried maint y buddsoddiad a phwysigrwydd ysgolion mewn cymunedau, mae’n rhaid gosod y rhaglen hon wrth wraidd dulliau newydd o adfywio cymunedol, darparu gwasanaethau cyhoeddus ac ymgysylltu â dinasyddion. Bydd hefyd yn dod yn fwyfwy pwysig i bobl ifanc gael y sgiliau iawn i lwyddo yn y gweithle. Mae strwythur economi’r DU yn newid, gan gael ei dylanwadu gan dechnoleg, awtomeiddio a chystadleuaeth fyd-eang. Y duedd gyffredinol yw tuag at gyflogaeth medrus iawn mewn swyddfeydd, a’r galwedigaethau gofalgar, hamdden a gwasanaeth, yn hytrach na gweithgynhyrchu a galwedigaethau gweinyddol. I gefnogi’r economi yn y dyfodol ac i gwrdd ag anghenion poblogaeth sy’n tyfu, bydd arfogi pobl ifanc gyda sgiliau hyblyg a throsglwyddadwy, a’u cefnogi i mewn i waith, addysg neu hyfforddiant, yn flaenoriaeth.
Page 68 of 87
CANLYNIAD 6: MAE CAERDYDD YN LAN A CHYNALIADWY Caerdydd Heddiw Mae Caerdydd yn ddinas werdd. Mae’n cael ei gwasanaethu’n dda gan fannau gwyrdd a glas, gydag ardaloedd fel Parc Bute yng nghanol Caerdydd yn cael eu cydnabod am eu harddwch eithriadol. Mae gan drigolion hefyd fynediad hawdd at barc cenedlaethol Bannau Brycheiniog ac arfordiroedd yn y ddinas‐ranbarth ehangach. Mae cyfraddau ailgylchu Caerdydd yn perfformio’n gryf o gymharu â dinasoedd eraill ym Mhrydain. Cynyddodd y gyfradd ailgylchu gwastraff cartrefi o 4% i 58% ers rhoi’r targedau ailgylchu a chompostio yn eu lle. Fodd bynnag, ystyrir glendid strydoedd yn gyson fel blaenoriaeth gan drigolion. Mae lefelau’r defnydd o geir ymhlith yr uchaf o’r dinasoedd craidd ac mae’r defnydd o drafnidiaeth gyhoeddus yn y ddinas yn gymharol isel, er bod lefelau cerdded a beicio yn cymharu’n dda ac yn tyfu. Cred dros 60% o’r trigolion bellach bod trafnidiaeth yn y ddinas yn broblem ddifrifol neu ddifrifol iawn. Hefyd mae dibyniaeth y ddinas ar geir yn cyfrannu at allyriadau carbon uchel yng Nghaerdydd o gymharu â llawer o ddinasoedd eraill Prydain, gyda rhai wardiau canol y ddinas yn arbennig o agored i lefelau uchel o lygredd aer. Fel dinas ar lannau afonydd ac ar yr arfordir, mae Caerdydd yn gynhenid mewn perygl o lifogydd yn y dyfodol. Bydd angen i newid yn yr hinsawdd a digwyddiadau tywydd eithafol gael eu hadeiladu i mewn i bob agwedd o reoli twf Caerdydd yn y dyfodol. Beth mae ein Trigolion yn ei Feddwl? Cytunodd dros hanner o breswylwyr Caerdydd fod y ddinas yn lle glân, deniadol a chynaliadwy i fyw. Roedd yr ymateb yn amrywio ledled ardaloedd cymdogaeth y ddinas gyda 17% o wahaniaeth rhwng Gorllewin Caerdydd a De‐ddwyrain Caerdydd. Nodir bod trafnidiaeth yn fater sylweddol i’r ddinas ac mae tri chwarter (75.5%) o bobl un ai'n poeni'n ‘fawr’ am newid yn yr hinsawdd, neu'n 'eithaf pryderus' amdano.
Mannau gw Un o brif aElái, Taf Nabioamrywi Enillodd Ca80% o ymatri chwarteyn ystod yroedd yn cy Mae mynelles. Fodd bohonynt. Fmwyaf ohoardaloedd Mae ‘manased mawryn rhai artllifogydd, tCaerdydd. oherwydd wrth i Gae
wyrdd a gla
sedau Caerant Fawr a Riaeth ei ham
aerdydd fwyatebwyr aroer o bobl ynr haf. Mae myfrannu at e
ediad i barcibynnag, nidFodd bynnagonynt. Maesydd â’r gra
nnau glas’ Cr i’r ddinas. iffisial neu’ntrefoli, draeRhaid rheocarthffosiardydd dyfu.
as
rdydd yw ei Rhymni; llwmgylchedd n
y nag erioedolwg Holi Can defnyddio mynediad i’eu lles (gwe
iau a annaud yw mannag, nid yw m’r ardaloeddaddfeydd u
aerdydd – e Wedi dwen rhai sydd enio'r tir (lefoli pwysau, meth, carthff.
P
seilwaith gwybrau beicinaturiol, ga
d o wobrauaerdydd 201parciau a mr awyr agorler y benno
glas yn cyfu glas bob a
mannau glasd gyda’r lefwch o drose
ei dyfrffyrddud hynny, gwedi’u hadfelau Gwentmegis cyneffosydd cyfun
Page 69 of 8
gwyrdd: cefnio’r ddinas an gynnwys
u ‐ 10 baner16 yn fodlonmannau gwyred yn un ood Trosolwg
frannu’n sylamser yn agbob amserfel leiaf o fyedd a chanl
d, ei hafonygellid ystyrieddasu’n sylwt) a'r addasfin sydd wenedig yn go
87
n gwlad cyfaa llwybrau hei safleoedd
werdd ‐ amn ar ein paryrdd Caerdy’r prif ffactog Caerdydd i
weddol ar igos at y bobr yn agos atnediad at falyniadau iec
ydd a draened y mwyafweddol at dsiadau a wndi dirywio aorlifo, camgy
agos; coridohamdden md dynodedig
m ei pharciarciau a’n maydd o leiaf uorau yr oedi gael rhago
echyd corffbl a fyddai’ny bobl a fydannau gwyrchyd gwaet
iau a Bae Cafrif o gyrff ddibenion amaed wrth dda phwysau aysylltiadau
orau afonydmegis Taith Tg.
au yn 2016. annau gwyrunwaith yr d dinasyddor o fanylion
forol a medn cael y budddai’n cael rdd yn cyfath.
aerdydd ‐ hdŵr yng Nghmddiffyn rhdatblygu Baar ansawdda stadau di
dd ger yr Taf a
Roedd rdd ac mae wythnos ion yn nodin).
dyliol a dd mwyaf y budd teb i rai o’r
hefyd yn haerdydd ag ae dŵr wydiannol
Gwastraff Caerdydd y
llynedd cyf
lefelau ailg
Mae Llywo
nesaf. Er g
Gaerdydd
dirwyon sy
Glendid Mae ansawam y lle ma Yn ôl Adroroedd y Mygosod Cae
ac Ailgylch
yw’r ddinas
flawnwyd y
gylchu a cho
odraeth Cym
gwaetha’r p
barhau i we
ylweddol.
wdd a glendaent yn byw
ddiad Archwynegai Glenrdydd yn y s
u
s sy’n gwneu
targed o 58
ompostio Ca
mru wedi go
pwysau a fyd
ella lefelau a
did yr amgylw. Mae hefy
wiliad a Sysndid ar gyfesafle pedwe
P
ud orau o b
8%. Fodd by
aerdydd yn
osod targed
dd yn deillio
ailgylchu os
lchedd yn ffyd yn helpu
tem Reoli’rr Caerdydderydd isaf y
Page 70 of 8
blith holl ddi
ynnag o gym
dal yn is na
dau sy’n gyn
o o bobloga
s yw am leih
factor pwys gyda denu
r Amgylched yn 66.4 ynymhlith awd
87
inasoedd Pr
mharu ag Aw
a chyfartale
nyddol herio
aeth sy’n tyf
hau ei heffa
sig wrth ben pobl a bud
dd Lleol (LEA2015‐16, y
durdodau lle
rydain o ran
wdurdodau
dd Cymru.
ol dros yr yc
fu’n gyflym,
aith ar yr am
nderfynu sudsoddiad i’
AMS) Cadwn is na chyfeol Cymru. M
n ailgylchu,
u Lleol Cymr
chydig flyny
, bydd ange
mgylchedd a
ut mae poblr ddinas.
wch Gymru’nfartaledd CyMae’r Myn
ac y
ru, mae
yddoedd
en i
ac osgoi
yn teimlo
n Daclus, ymru ac yn egai yn
amrywio oArchwiliadgymharu a
Allyriadau Ansawdd Aiechyd y cyoherwydd yn cael eu Mae allyriana chyfartao blith y ‘Dcherbydauwedi cynyd Achosir NitGall gormoardaloedd Mae lefelatherfynau Er gwaethaboddhad pCaerdydd ydulliau traf
o 62.1 ym M Trefol yr Uag agwedda
Aer yw’r priyhoedd yngansawdd ahachosi gan
adau carboaledd CymrDinasoedd Cu. Mae trafnddu ers 200
trogen Deuod o NO² ynpreswyl ynu N02 yng nllygredd yr
af yr uchod,preswylwyr ynghylch gofnidiaeth m
Mlaenau GwUE bod trigou eraill o fy
f achos o af Nghymru. er gwael acn lygredd ae
n y pen yngu a’r DU. YrCraidd’. Wrtnidiaeth ffor05.
uocsid (N0²)n yr aer gynyg Nghaerdynghanol y dUE.
, mae Caerdar ansawddoblygiadau amwy cynaliad
P
ent i Geredlion Caerdywyd y ddina
fiechydon yMae 40,000c mae ymcher yng Ngha
g Nghaerdydr allyriadauth i’r ddinasrdd yn dal i
) yn yr aer gyddu niferoydd, mae dwdinas yr uch
dydd yn y pd yr aer. Gaansawdd aedwy, er eng
Page 71 of 8
igion, syddydd yn gymhas.
yn Ewrop ac0 o farwolawil yn awgraerdydd.
dd wedi disfesul pen os dyfu, byddfod yn brif
gan draffig foedd salwchwyseddau Nhaf o bob aw
edwerydd sll hyn ddanger gwael a bghraifft) i’w
87
y perfformharol llai bo
c ar ôl smygethau ychwrymu bod 1
sgyn dros y do'r boblogaed rhaid ystyffynhonnel
ffordd ac i ryh resbiradolN02 cyfartalowdurdod lle
safle ymysggos bod angbeth allen nwella.
iwr uchaf aodlon gyda g
gu ‐ dyma ywwanegol y flw43 o farwo
degawd diweth yw’r ail uried effeithl ac mae ei
yw raddau g, yn enwediog o blith yreol yng Ngh
prifddinasogen rhoi addhw ei wneu
r 75.8. Denglendid y dd
w’r prif brywyddyn yn laethau y fl
wethaf ac muchaf (y tu hiau tai ychwchanran o a
gan gynhyrig ymysg plr uchaf yng hymru ac yn
oedd Ewropdysg i ddinaud (o ran de
ngys dinas o’i
der o ran Ewrop lwyddyn
maent yn is ôl i Leeds) wanegol a allyriadau
chu ynni. ant. MewnNghymru.
n uwch na
p o ran asyddion efnyddio
Seilweithia Bydd twf Cyn cael eu llawer uwcgalw am drddatrysiadi’r dyfodol.
au ynni
Caerdydd yndenu i Gaech am ynni. rydan (44%au carbon i.
n golygu budrdydd, bydd Mae'r rhag) a nwy (28isel i seilwa
P
ddsoddi med angen mwgolygon yn %) allan o'rith ynni’r dd
Page 73 of 8
ewn seilweiwy o dai a swdangos mar holl Ddinasdinas yn ha
87
thiau ynni.wyddfeydd,i Caerdyddsoedd Craidnfodol er m
Gan fod mw, a bydd hynfydd â'r cyndd. Bydd domwyn gwella
wy o bobl an yn arwainnnydd mwyod o hyd i a gwytnwch
busnesau n at alw yaf o ran
h Caerdydd
Ynni Adne O’i chymhaynni gosodgwelwyd m4 gwaith m
Trafnidiaet Mae pobl y(dros 25% awdurdodasymudiada
wyddadwy
aru â’r Dinadedig. Fodd mai Leeds a mwy na Cha
th Gynaliad
yn gwneud o deithiau yau lleol cyfaau cymudo i
y
asoedd Craidbynnag, o rManceinioerdydd.
dwy
tua 1.5 miliyn Rhanbaragos, megisi mewn i’r d
P
dd, gosodirran nifer y cn yn gyson f
iwn o deithrth y De‐ddws Bro Morgaddinas mew
Page 74 of 8
Caerdydd yceisiadau arfu’r perffor
iau bob dydwyrain), gydannwg, Rhown car.
87
yn y pedwer raddfa facrmwyr gora
dd wrth deitda nifer fawndda Cynon
rydd safle ah gan gartreu, gan gyfla
thio i mewnwr o deithiaun Taf a Chae
ar gyfer cynefi a busnesawni lefelau
n ac allan o u’n dod o erffili. Gwn
hwysedd sau, 2 i
Gaerdydd
eir 80% o
Mae teithiddinasyddddifrifol iaw Ar hyn o brcyfrifiad 20Graidd arataith i’r gwsy’n beicio Gan fod 57deithiau drddiweddardefnyddio’bum niwrnbob dydd. Bydd annomegis teithamgylched
o o fewn y ion Caerdydwn.
ryd, dominy011 bod mwll. Roedd ca
waith. Roedo i’r cerdded
7% o breswyrwy ddefnyr gan Gyngo’r trên i fyndnod yr wyth
og pobl i ddehio i’r gwaitddol buddio
ddinas yn udd bod prob
yddir trafnidwy o bobl ynanran gymhd Caerdyddd.
ylwyr Caerdddio dulliauor Dinas Caed i’r gwaith nos ac roed
efnyddio trath, yn lleihaol eraill, meg
P
un o’r materblemau teit
diaeth yng Nn teithio i’rharol fach od cymharu’n
dydd yn teitu actif. Maeerdydd. Yn 25 diwrnoddd bron i un
afnidiaeth gu allyriadaugis gwella ie
Page 75 of 8
rion pwysicthio a thrafn
Nghaerdyddgwaith mewgymudwyrn well â Din
thio llai na 5e darlun cyn2016, roeddyr wythnosn o bob pum
gyhoeddus,u carbon a Nechyd pobl a
87
af i’n dinasynidiaeth yng
d gan deithwn car neuyn defnyddasoedd Cra
5km, mae cynyddol bosibd 11.5% o’rs, dywedoddmp yn dweu
yn enwedigNO2 ynghyda chefnogi e
yddion. Teimg Nghaerdyd
iau car preifan nag medio bysiau nidd eraill o
yfle realistigbl gan ddatabobl yn dwd 12% ei bod ei fod yn
g ar gyfer ted â chreu efeconomi’r d
mla dros 60dd yn ddifri
ifat. Dangoewn unrhywneu drenau ran y ganra
g i wneud ma a gasglwyweud eu bodod yn defnydcerdded i’r
eithiau byr affeithiau ddinas.
0% o ifol neu’n
sodd w Ddinas ar gyfer euan o bobl
mwy o d yn d yn ddio bws r gwaith
a rheolaidd
Llifogydd Mae dinas gan y ddinaRhagwelir y 2050au. Oei nodi fel bobl fod m Nid canlynar les corffyw de’r ddiechyd gwa Bydd felly’datblygiad
Caerdydd mas amddiffyy bydd cwyO ran dŵr wArdal Lle Ce
mewn peryg
iadau arianforol a medinas ger yr aeth.
n bwysig i Gau newydd
mewn perygynfeydd cryymp glaw ynwyneb, maeeir Perygl o l yn ystod ll
nnol yn unigdyliol pobl aarfordir. M
Gaerdydd ys yn ystyried
P
gl o ddioddfion ond gan ystod y gae CaerdyddLifogydd daifogydd mw
g sydd i lifogam flynyddae pobl yn y
styried mesd y potensia
Page 76 of 8
ef llifogyddallai goblygiaaeaf yn codiyn un o ddian Reoliadawy eithafol.
gydd. Gall hyoedd laweryr ardal hon
surau lliniaral o ran y pe
87
gan ei bodadau newid yng Nghymim ond 8 awau Perygl Lli
yd yn oed fr. Un o’r ardn yn fwy teb
ru ac amddierygl o lifogy
ger aber acd yn yr hinsamru gan gyfawdurdod ynfogydd 200
ân lifogydd daloedd lle mbygol o fyw
ffynfeydd sydd.
c ardal lanwawdd gynydartaledd o 1ng Nghymru09. Gallai 12
effeithio’n mae’r peryg
w mewn tlod
sy’n sicrhau
wol. Mae ddu’r risg. 14% erbyn u sydd wedi2,000 o
sylweddolgl mwyaf di a chael
bod
Ecosystem Caiff gwydllygredd a mannau gwpwysig. Bya ffawna’r mannau gwcyfrannu a
m Wydn
nwch ecosynewidiadauwyrdd sy’n ydd cynnal addinas wrtwyrdd yn dit lesiant co
ystem yn cau i ddefnyddâ chysylltiada gwella cyshsefyll newiogelu bywyrfforol a me
P
ael ei fesur ad tir. Mae gdau agos. Mylltedd eco
wid amgylcheyd gwyllt oneddyliol trig
Page 77 of 8
ar sail pa mgan GaerdydMae Afonydsystem Caeeddol. At hnd hefyd yngolion y ddi
87
or dda y gadd rwydwaidd Elái, Taf aerdydd yn hhynny, nid ycynnal asenas.
ll addasu i fith o gynefia Rhymni’n anfodol o ran unig y byddau cymune
ffactorau mnoedd, par goridorau an sicrhau ydd gwydnwedol pwysig
megis ciau, a cynefin y gall fflorawch ein g sy’n
Page 78 of 87
Caerdydd Yfory Bydd twf poblogaeth Caerdydd yn rhoi pwysau ar seilweithiau a gwasanaethau’r ddinas. Bydd mwy o bobl yn golygu angen i adeiladu mwy o dai, gwneir mwy o siwrneiau, defnyddir mwy o ynni a chrëir mwy o wastraff. Bydd twf hefyd yn rhoi pwysau ar adnoddau naturiol y ddinas a'r buddion amgylcheddol, cymdeithasol ac economaidd y maen nhw'n eu rhoi i Gaerdydd a'i hardal gyfagos. Mae asesiad diweddaraf y DU ar newid yn yr hinsawdd yn nodi mai llifogydd a digwyddiadau gwres llethol fydd yn peri’r risg mwyaf i seilwaith, yr amgylchedd naturiol, a’n hiechyd a’n lles. Er y bernir mai canran fechan o dai yng Nghaerdydd sy’n wynebu perygl uchel o lifogydd, mae rhai cymunedau mewn perygl ac, wrth i’r ddinas dyfu, bydd angen lliniaru’r peryglon ar gyfer cymunedau newydd. Wrth i’r ddinas dyfu, bydd yn creu mwy o wastraff, ac felly bydd angen parhau â’r gwelliannau sylweddol a wnaed yng nghyfraddau ailgylchu’r ddinas os yw Caerdydd am gyrraedd y targed nesaf o ailgylchu 64% o wastraff erbyn 2020. Bydd twf hefyd yn rhoi pwysau ar system drafnidiaeth y ddinas. Y nod yw cael ‘rhaniad moddol 50:50’ erbyn 2021 – sy’n golygu y bydd 50% o deithiau drwy drafnidiaeth gynaliadwy – ac mae rhaniad moddol 60:40 hyd yn oed mwy heriol yn ei le erbyn 2026. Bydd cwrdd â’r targedau uchelgeisiol hyn yn rhoi hwb i economi’r ddinas, ac ansawdd bywyd hefyd, a gellir disgwyl cael manteision iechyd sylweddol yn ei sgil drwy lefelau cynyddol o feicio a cherdded a gwell ansawdd aer. Mae’r amgylchedd yn allweddol i iechyd. Bydd darparu mynediad i barciau a mannau agored yn gynyddol bwysig. Yn ogystal â bod yn bwysig i fywyd gwyllt, maent yn cyfrannu at ein lles corfforol a meddyliol ac yn darparu ffocws i gymunedau. Yn ogystal, bydd angen gwella atyniad a glendid yr amgylchedd trefol i ddod â mwy o ymwelwyr a busnes i’r ddinas.
Page 79 of 87
CANLYNIAD 7: MAE CAERDYDD YN GYMDEITHAS DEG, GYFIAWN A CHYNHWYSOL Caerdydd Heddiw Byddai trosolwg syml o berfformiad y ddinas ar draws y canlyniadau yn yr adroddiad hwn yn awgrymu bod Caerdydd yn perfformio’n dda o’i chymharu â Dinasoedd Craidd a rhannau eraill o Gymru ar draws ystod o ffactorau a all effeithio ar lesiant trigolion. Fodd bynnag, fel yn achos dinasoedd eraill yn y DU, gwelir bod anghydraddoldebau sylweddol wedi ymwreiddio yng Nghaerdydd. Er mai’r ddinas yw peiriant masnachol y genedl, mae dros 60,000 o bobl Caerdydd yn byw yn y 10% o gymunedau mwyaf amddifad yng Nghymru. Dim ond mewn dau awdurdod lleol arall yng Nghymru – Merthyr a Blaenau Gwent – y mae canran uwch o’u poblogaeth sy’n byw yn y cymunedau tlotaf yng Nghymru. Mae bron i draean o aelwydydd Caerdydd yn byw mewn tlodi, gyda chanran uchel o blant yn byw ar aelwydydd di‐waith ac incwm isel. Yn ogystal, mae lleiafrifoedd ethnig a phobl ag anabledd cyfyngus yn fwy agored i ddiweithdra tymor hir. Ceir gwahaniaethau amlwg mewn ffyniant rhwng gogledd a de’r ddinas, gyda chyfraddau diweithdra yn Nhrelái bron i ddeg gwaith yn uwch na’r rhai yn y Creigiau. Mae’r gwahaniaethau mewn canlyniadau iechyd hyd yn oed yn fwy amlwg, gyda bwlch disgwyliad oes iach o 22 i 24 o flynyddoedd rhwng y cymunedau cyfoethocaf a thlotaf, gyda marwolaeth o glefyd y galon, er enghraifft, saith gwaith yn uwch yng Nglan‐yr‐afon nag yw yn Thornhill. I ddynion yn y cymunedau tlotaf hyn, rhagwelir y bydd disgwyliad oes iach yn lleihau. Ar ben hynny, mae mwyafrif yr ymadawyr ysgol nad ydynt yn trosglwyddo’n llwyddiannus i addysg bellach, hyfforddiant neu gyflogaeth, yn byw yn ardaloedd mwyaf amddifad y ddinas. Er bod perfformiad ysgol ar draws y ddinas wedi gwella’n sylweddol dros y blynyddoedd diwethaf, mae gormod o ysgolion yn tanberfformio, yn enwedig yng nghymunedau mwyaf amddifad y ddinas. Yn yr un modd, mae’r bwlch rhwng y disgyblion hynny sy’n cael prydau ysgol am ddim (PYDd) a’r rhai nad ydynt yn parhau i fod yn sylweddol, sy’n dangos bod gormod o blant sy’n byw mewn tlodi ariannol yn methu â chyflawni eu potensial yn yr ysgol. Nid yn unig y bydd hyn yn effeithio ar eu cyfleoedd mewn bywyd, ond dengys tystiolaeth y bydd hefyd yn rhoi pwysau yn y tymor hir ar wasanaethau cyhoeddus, ac yn arwain at golled mewn cynnyrch economaidd.
Anghydrad Aamddifad Yng Nghaegilydd. Madifreintieddeheuol y ardaloedd
Diweithdra Er bod y gyceir gwahasy’n hawlioNhrelái, Ca Hefyd maegrwpiau manabledd sBlynyddol)ddinasoedgwyn a llei 8 Ardaloeddddefnyddir
ddoldeb: Ec
dedd incwm
erdydd, gall e bron i un ig yng Nghyddinas yn rgweddill Ca
a
yfradd ddiwaniaeth sylwo budd‐daliaaerau a Sblo
e gwahaniaemewn cymdesy’n cyfyngu), yng Nghaed craidd. Mafrifol ethn
d Cynnyrch r i adrodd a
conomi ac i
m
rhai o gymurhan o bumymru. Mae hai o’r ardaaerdydd.
weithdra yngweddol ar dradau yn benot a’r rhai is
ethau sylweeithas. O rau ar eu galluerdydd mae
Mae’r un petnig yn y ddin
Ehangach Ir ystadegau
P
ncwm
unedau mwmp (19.2%) obron i ddwyaloedd mwy
g Nghaerdyraws y ddinnnaf oherwsaf yn ardalo
eddol mewnn y gwahanu i weithio ae’r gwahanith yn wir ynnas (Cyfrifia
Is (LSOA) ‐ au ardaloedd
Page 80 of 8
wyaf a lleiafo ardaloeddy ran o bumyaf difreintie
dd yn is na’nas o ran y gwydd eu bodoedd Creigi
n cyfraddauniaeth mewa’r rhai hebaeth cydradn achos cyfrad 2011).
ardal ddaead bach.
87
difreintiedid8 Caerdyddmp (38.9%) oedig yng Ng
’r rhan fwyagyfradd cyfrd yn ddi‐waiau/Sain Ffa
u diweithdran cyfraddauanabledd odd‐bedweryaddau diwe
aryddol sy'n
ig Cymru fod yn y 10% oo’r holl ardaghymru, o’i
af o ‘ddinasorif hawlwyr ith) gyda’r cgan, Cynco
a wrth gymhu diweithdrao’r fath (Aroydd uchaf aeithdra rhwn
cynnwys 1,
od o fewn mo ardaloeddaloedd yn hgymharu â
oedd craidd(h.y. y nifercyfraddau ued a Llys‐fa
haru gwahaa rhwng y bolwg Poblogar draws yr hng pobloga
,000 i 3,000
milltir i’w d mwyaf anner 4.8% o
d’ eraill, r y bobl uchaf yn en.
anol bobl gydag gaeth holl ethau
0 o bobl a
Tlodi Mae bron taelwydydd60% o’r inco’i gymharcanfod tlod
traean o aed sy’n byw mcwm canolrru â bron i hdi mewn rh
elwydydd ynmewn tlodi rifol blynyddhanner yr hoannau o’r d
P
ng Nghaerdy– a ddiffinndol. Yn Llys‐oll aelwydydddinas sy’n g
Page 81 of 8
ydd yn bywnir fel canra‐faen, dim odd (47.9%)gyffredinol
87
w mewn tlodn yr aelwydond 9% o aeyn Nhrelái.yn cael eu h
di. Gweler isdydd y mae elwydydd sy Dengys y mhystyried yn
sod ddosbaeu hincwmy’n byw memap hefyd yn rhai mwy
rthiad yr m yn is na wn tlodi, y gellir cefnog.
Aelwydydd Mae Caerdbynnag, mdaliadau. Hplant o danplant mewo ddim ond O’i chymhacanran y pmawr Lloe
Anghydrad Mae pobl ymewn disgButetown.llawer o fauwch yn ne
• Ma• Ma
me• Ma
nag• Ma
yn
d heb waith
dydd ychydiae 16% o bHefyd mae tn 20 oed ynwn teuluoedd 5.2% yn R
aru â dinasolant sy’n bygr, megis B
ddoldeb Iec
yng Nghaergwyliad oes Dengys y mthau eraill oe’r ddinas:
ae marwolaeae cyfradd mewn rhannaae marwolaeg yn Thornhae marwolaeLakeside
h a theuluo
ig yn is na clant dibynntlodi mewnn y ddinas ynd incwm iseRhiwbeina i
oedd mawr yw mewn aeirmingham
chyd
rdydd yn byledled y dd
map isod boo amddifad
ethau, o bomarwolaethu o Llanisieethau cyn phill ethau o gle
P
edd incwm
hyfartaleddol 15 oed agwaith yn fn byw mewel ar draws47.5% yn N
eraill yn y Delwydydd ina Manceini
w yn hirachdinas gyda bod anghydraedd. Mae c
ob achos, daau oherwydn pryd o glefyd
fyd coronai
Page 82 of 8
m isel
d Cymru o rac iau yn bywfater sy’n d
wn teuluoedCaerdydd a
Nhrelái.
DU, mae Cancwm isel yion.
h. Fodd bynbwlch o 9‐1addoldeb iecyfraddau m
air gwaith ydd clefydau
d cylchredo
idd y galon
87
an nifer yr aw mewn aeod yn fwyfwd incwm isear ddiwedd
aerdydd yn n sylweddo
nag, mae gw1 mlynedd chyd yn dily
marwolaetha
n uwch ymu anadlol sa
ol saith gwa
dair gwaith
aelwydydd elwydydd sywy amlwg. Mel. Gweler ismis Awst 20
berfformiwol uwch mew
wahaniaethrhwng wardyn yr un patau oherwyd
Mhlasnewyith gwaith y
ith yn uwch
h yn uwch ym
di‐waith. Foy’n dibynnu Mae dros chsod ddosba014. Mae’n
wr canol y tawn rhai o dd
hau arwydddiau Llys‐faetrwm daeardd iechyd gw
ydd nag yn yn uwch yn
h yng Nglan
m Mae Cae
odd ar fudd‐hwarter y arthiad n amrywio
bl. Mae dinasoedd
ocaol en a ryddol â wael yn
Thornhill Sblot nag
n‐yr‐afon
erdydd nag
Disgwyliad Mae’r gwaCeir bwlchlleiaf a mwhelaeth ledbod yn fod Wrth ystyrdifreintiedrhannau mCaerdydd, bwysau ar DisgwyliadCaerdydd,
d oes iach
ahaniaethau disgwyliad
wyaf difreintdled y ddinadlon â’u hiec
ried y ddinaig y ddinas
mwyaf difreier eu bod nwasanaeth
d oes a disg2005‐09 a
u mewn disg oes iach o tiedig yng Nas. Dwyrainchyd corffo
s gyfan, mayn y blynydntiedig y ddnhw’n byw’hau iechyd.
gwyliad oes 2010‐14
P
gwyliad9 oe22 flyneddNghaerdyddn Caerdydd rol, o gymh
ae disgwyliaddoedd diwdinas. Ar gyn hirach, m
iach ar ene
Page 83 of 8
es iach6 ar di fenywod a
d. Mae boddsydd â’r gy
haru â 78% o
ad oes wediethaf. Maeyfer dynion smae disgwyli
edigaeth trw
87
draws y ddina 24 blyneddhad gyda iefran isaf (66o breswylw
cynyddu’ndisgwyliadsy’n byw ynad oes iach
wy pumed a
nas hyd yn od i ddynionechyd hefyd6.0%) o breyr yng Ngog
gynt yn ardoes iach wen rhannau m wedi gostw
amddifaded
oed yn fwy n rhwng yr ad yn amrywswylwyr sy’gledd Caerd
daloedd mwedi cynyddumwyaf difrewng gan roi
dd, dynion,
amlwg. ardaloedd wio’n ’n nodi eu dydd.
wyaf u’n gynt ynintiedig mwy o
,
DisgwyliadCaerdydd,
9Disgwyliallawn" trwyneu anaf (W Gordewdra Mae gordeoedolion yoes iach ynbreswylwy
d oes a disg2005‐09 a
d Oes Iach: y gymryd i yWHO.)
a
ewdra yn unyn byw yn arn amrywio’nyr sy'n fodlo
gwyliad oes 2010‐14
Rhif y blynyystyriaeth o
n o brif achordaloedd din sylweddoon ar eu hiec
P
iach ar ene
yddoedd aroed yn byw
osion salwcfreintiedig l ledled y ddchyd corffo
Page 84 of 8
edigaeth trw
r gyfartaleddmewn llai n
h difrifol a hy ddinas drdinas. Dwyrorol.
87
wy pumed a
d y gall persna iechyd lla
hirdymor. Mos eu pwysrain Caerdy
amddifaded
son ddisgwyawn o ganly
Mae bron dau neu'n ordd sydd â'r
dd, benywo
yl byw i meyniad i afiec
dwywaith cyrdew. Mae gyfran isaf
od,
wn "iechydchyd a /
ymaint o disgwyliad (66.0%) o
d
Anghydrad Mae canlyhanner (56Nghymru, Er bod canrhwng ysgo Ar ddiweddmewn hyff
Anghydrad Fel gyda niCaerdydd. yn digwyddbywyd a iegymdeitha
ddoldeb: Ca
niadau addy6.5%) ardaloer mai dim
lyniadau TGolion.
d mis Awst forddiant yn
ddoldeb: Tr
ifer o ddang Fodd bynnd. Mae teimechyd meddasol unig.
anlyniadau
ysgol ar draoedd Dwyraond 3.4% o
GAU wedi b
2015, roedn amrywio o
rosedd
gosyddion enag, mae pomlo’n anniodwl a gall y b
P
Addysgol
aws y ddinaain Caerdydo’r ardaloed
od yn gwel
d cyfran y bo 2.6% yng
eraill, mae tocedi yng ngogel yn eichbobl fwyaf a
Page 85 of 8
s yn amrywdd yn cael edd yng Ngog
la, mae am
bobl ifanc 1Ngogledd C
trosedd i’wgweddill Cacymdogaetagored i niw
87
wio’n sylwedu rhestru yngledd Caerd
rywioldeb p
6‐18 oed naCaerdydd i 5
weld gan merdydd lle mth yn cael ewed yn ein c
ddol. Er engn y 10% mwydd a restr
perfformiad
ad oeddynt 5.9% yn Ne‐
mwyaf yn nemae mathauffaith sylwecymunedau
ghraifft, maewyaf difreintir felly.
d sylweddol
yn cymryd ‐orllewin Ca
e a dwyrain u penodol oeddol ar ansu ddod yn
e mwy na tiedig yng
yn parhau
rhan aerdydd.
o drosedd sawdd
Page 87 of 87
Caerdydd Yfory Ailddyfeisiwyd Caerdydd dros yr 20 mlynedd diwethaf. Fodd bynnag, er bod y ddinas wedi denu buddsoddiad ac y crëwyd nifer fawr o swyddi newydd, nid yw hyn wedi ei drosi i fywydau gwell i’r holl ddinasyddion a chymunedau. Mae dangosyddion pennawd yn cuddio lefelau dwfn a pharhaus o amddifadedd economaidd, iechyd gwael, troseddu, a lefelau is o gyrhaeddiad addysgol. Yn y tymor byr i ganolig, dengys tueddiadau i’r dyfodol y bydd economi’r DU yn tyfu yn araf, gyda thwf cynhyrchiant isel a chyflogau yn aros yn eu hunfan. O’u cymryd ynghyd â’r chwyddiant uwch a ragwelir, cost gynyddol tai, a diwygio’r system lles, gellir disgwyl i’r grymoedd hyn daro galetaf yn y cymunedau tlotaf. Yn y tymor hwy, gellir disgwyl i awtomeiddio osod premiwm pellach ar sgiliau a chyflogaeth sy’n seiliedig ar wybodaeth. Yn ogystal â chynyddu sgiliau oedolion a phobl ifanc, mae angen creu llwybrau i mewn i waith ac addysg bellach, yn enwedig i’r rhai yng nghymunedau mwyaf amddifad y ddinas. Mae byw mewn tlodi yn cael effaith arbennig o ddifrifol ar fywydau plant, gan effeithio ar eu cyrhaeddiad addysgol, iechyd, a hapusrwydd, yn ogystal â chael effaith a allai barhau arnynt pan yn oedolion. Gall ffocysu ar gamau ataliol cynnar gael effaith gadarnhaol ar eu bywydau ac ar gymdeithas yn gyffredinol. Bydd ymdrin â’r materion hyn angen dull traws‐sector cyhoeddus, gyda’r syniadau sy’n dod i’r amlwg yn y sectorau iechyd a llywodraeth leol yn symud tuag at ddull newydd o ddarparu gwasanaethau ar lefel ‘cymdogaeth’ neu ‘ardal’. Mae’r dulliau hyn yn ffocysu ar alinio asedau a gwasanaethau yn y sector cyhoeddus ar lefel leol, a dull ‘seiliedig ar asedau’ i ymgysylltu â’r gymuned, sy’n gwrando ac yn cynnwys y rhai sy’n derbyn y gwasanaeth ac actorion cymunedol eraill wrth ddarparu gwasanaethau. I fod yn effeithiol, bydd angen dull ar y cyd i fapio a chynllunio gwasanaethau cyhoeddus yn y dyfodol. Er mwyn cyflawni ei gweledigaeth, mae’n rhaid i Gaerdydd fod yn ddinas sydd yn lle gwych i fyw a gweithio i’w holl ddinasyddion, waeth beth fo’u cefndir neu gymuned. Gyda phoblogaeth sy’n tyfu’n gyflym a chyni cyllidol yn y sector cyhoeddus, mae’n rhaid i’r modd y cynllunnir ac y darperir gwasanaethau cyhoeddus newid er mwyn sicrhau bod y dinasyddion a’r cymunedau mwyaf agored i niwed yn y ddinas yn cael eu cefnogi, a bod y bwlch sylweddol a chynyddol mewn ffyniant, lefelau sgiliau , tai, lefelau trosedd ac iechyd – yn fyr, ansawdd bywyd – rhwng cymunedau’r ddinas yn cael ei leihau.