nacional1/ E Diel,18 shtator 2011

faqe 10 faqe 22

faqe5

BRENDËSI

faqe6

Në

faqe9

faqe8

faqe4

faqe1 4

faqe9

Prandori me hundëfloriri

C M Y K

Për kë shkruajmë...E DITORIAL

Harresa

nacionalGazetë javore, letrare, kulturore, politike

BOTIM I “NACIONAL GRUP” VITI III BOTIMIT, NR. 115 25 SHTATOR - 2 TETOR 2011 ÇMIMI 30 LEKË / 0,20 EURO

Gazeta e përditshme online:www.gazeta-nacional.com

Adresa: Ish-kinostudio “Shqipëria e re”, TiranëE-mail: nacionalalbania@yahoo.com, bucpapaj@yahoo.com

Nga Dukagjin Hata

Shkodra, fyejt mevarreza

Poezia e intuitës profetike Shërbimet sekrete ruse i spiunojnëdiplomatët amerikanë dhe britanikë

Klerikët patriotëshqiptarë

Kritikë nga Gani Tërshnjaku

Saga e gjarprit

Ndiqen dhe opozitarëtdhe gazetarët e huaj

Poezi nga Bill Collins

Poezia gnomike nëepikën tonë legjendare

ww

w.ra

dion

acio

nal.a

l

Radio

Nacional

93.6 Mhz

Tregim nga Moikom Zeqo

Esse nga Burhanedin Xhemali

Tregim nga Mirash Martinoviq

Poezi nga Çesllav Millosh

Në foto: Frederick Turner

Faqe 18-19

Për të themeluar një dialog paqësor me palën serbe

faqe1 5

faqe1 6

Ishte dimër

faqe7

Kthimi te rrënjët etrungut kombëtar

Pas Janinës, kosë e hekurtPoezi nga Shefki Karadaku

faqe 3

Jorgo Bllaci, poeti që idha shpirt lirikës shqipe

Nga Vilhelme Varnari Haxhiraj

Faqe 17

Jim Belushi, një karrierë në kujtimtë vëllait John Belushi

Roman nga Viola Isufaj

Qytet e braktisura

Pse duhet rishkruarhistoria e Shqipërisë

Nga Ali PODRIMJA

Poezi nga Rod McKuen

“Pushtimi osman ila Shqipërisë 500vjet litarë nëpërkëmbë, duke ezhytur popullsinënë varfëri, në

padie dhe injorancë.Sot na del sePerandoria Osmanena paska ardhur si“shpëtimtare”. Ai qëvjen pa ftuar, meushtri dhe armatimetë rënda, nuk mundtë quhet mik. Veçsundimit politik erobërisë, ai sollivarfërinë materialedhe shpirtërore.”

“Jorgo Bllaci, siçdo poet i vërtetë,do të vinte nëletrat poetike sh-qipe, me një mis-ion: të tentonte tëndryshonte ritmin

e saj të çakorduarnga destinimi i pam-undur, me të cilin ekishin ngarkuarapostujt e rremë, meanë të metodës atro-fizuese të socreal-izmit. Këtë misionnuk ia kishtengarkuar ndonjë entsuprem apo ndonjëshenjë a vizion pro-fetik, ardhur nga epanjohura, por vetëndërgjegjeja e tij ...

Studim nga Prof. Dr. Anton Papleka

2/ E Diel,25 shtator 2011nacional REPORTAZH

Në fillim të gushtit, ishim në Kukël (Shkodër), në përvjetorin e 74-t të vdekjes së Ndre Mjedës, kur ra fjala për “Takimet e Gjeçovit”,që mbahen çdo tetor në Kosovë. Frrok Kristaj, gazetar dhe sh-krimtar i njohur, na foli gjatë mbi ato takime në dyzet vjet. “Syno-het që kjo traditë të shtrihet dhe këtu, me “Takimet e Mjedës”,ndërhyri në bisedë historiani Dom Nikë Ukgjini, organizatori iveprimtarisë përkujtimore dhe i ringjalljes kulturore të Kuklit. Kurne shfaqëm dëshirën për një vizitë në kryevendin e takimevegjeçoviane, Kristaj na tha se mbase nuk duhej pritur tetori për tëardhur në Zym, por më parë, mundet me 15 gusht, pasi bëhetkremtimi i Zojës së Hasit. Dhe ne ia dëgjuam fjalën. Tashmë vajtjanë Kosovë nga Shqipëria është aq e shpejtë, sa mjafton t’i hipëshmakinës dhe të marrësh përgjatë Udhës së Kombit drejt Morin-it...

TRADITA LETRARE QË NIS ME PAL HASIN

I thonë Hasi i Thatë, por historia i ka rezervuar shumë ngjarjebujare. Ka një tezë se Kastriotët ishin prej Hasi, që u formulua përherë të parë nga kronisti i Raguzës Pietro Lukari në vitin 1605, icili shkruan se Gjon Kastrioti ishte zot i Krujës, por rridhte nganjë familje që doli nga Kastrati, fshat në juridiksionin e Hasit nëShqipëri, pak larg nga lumi Drin. Kësaj teze i ka mëshuar tridhjetëvjet më vonë dhe Frang Bardhi, njeri nga humanistët e mëdhenjtë Mesjetës, por dhe në kohën e sotme, historianët kanë sjellëdëshmi e argumente në favor të saj, si Aleks Buda, Shefqet Hox-ha, Kasem Biçoku etj. Shkurt, Skënderbeu e ka një vend nderikëtu, në këtë “panteonin” e Hasit, që jo rastësisht e quajtëmkështu. Po nëse me Skënderbeun, ka sidoqoftë sadopak mjegullpër sa i përket origjinës, pasi ka disa teza mbi origjinën e tij, mefigurat e tjera hasjane nuk ndodh kështu, përpos Palit prej Hasi.Nëse Pjetër Bogdani vjen i plotë ne letrat shqipe, ndodh ndrysheme pararendësin e tij, fratin letrar, i cili vjen më së shumti si njëlajm i pakryer. “Pali ka qenë përshtatës apo përkthyes i një vepreme titullin “Dita e gjyqit” dhe ka jetuar në pjesën e dytë të shek-ullit XVI”, shkruan Dhimitër Shuteriqi. Në sprovën e tij, mbi “tra-ditën hasjane të shkrimit të shqipes”, Besim Muhadri, hedh dritëdhe mbi këtë autor të vjetër, thuajse të panjohur të letërsisë sonë,që duhet të ketë shkruar me alfabetin tonë të hershëm latin tëVeriut. Ka qenë Pjetër Budi që e sjell në vëmendje këtë emër, i cilidhe kishte hasur në shkrimet e tij, ku madje “Doktrina e krish-terë” është ndërtuar nga lënda i gatshme e Pal Hasit; siç vetë aithotë në parathënien e librit se mori nga Pali i Hasit tekstin, tëcilin e përmirësoi, përpunoi dhe plotësoi.Nuk kishte patur kurrë ndonjë vijë kufitare që ta përshkonte epërmesonte Hasin, por erdhi një kohë që kufiri politik e ndau atënë dy pjesë thuajse të barabarta, pjesa e Kosovës: 241 km katroreme 40 mijë banorë dhe pjesë e Shqipërisë: 243 km katrorë me 21

Mbresa udhëtimi nga Kosova

Në Has të Thatë, mes njerëzvedhe monumenteve

(Aty ku mbahen të “gjallë” Pal Hasi, Pjetër Bogdani, Shtjefën Gjeçovi, Anton Pashku, Katarina Josipi, Hermina Leka etj.)

Nga NDUE DEDAJ

mijë banorë. Tani pak rëndësi ka kjo e dhënë, por dje ishte ndry-she. I binte që një krahinë e tërë shqiptare, nga më të njohurat, tëishte e përgjysmuar me Serbinë. Por dhe pse shteti serb kishte nëadministrim territorin, ne shqiptarët kishim aty një nga gurët ethemelit të kombëtarisë sonë. Kronika historike Hasit është epasur. Përmendet se disa zymjanë kishin marrë pjesë në Betejën eKosovës (1389). Ishin prej këndej: Pal Hasi, dinastia Bogdani(Ndre, Pjetër, Gjon e Lukë Bogdani), apo shërbyen në famullitë eHasit: Mëhill Suma, Lazër Lumëzi, Ndue Bytyçi etj. Ndër më tëshquarit kishte qenë ipeshkvi dhe shkrimtari nga Gjakova GjonNikollë Kazazi, që kishte zbuluar në Romë “Mesharin” e Buzukut.Në Kuvendin e Arbërit (me 1703) në Mërçi të Lezhës, bashkë meIpeshkvin Pjetër Karagiqi, patën marrë pjesë dhe dy zymjanë.Kështu, shekull pas shekulli, mbërrihet te Gjeçovi, dijetar e hero,që prehet brenda rrënojave të kishës së Shna Premtes në Zym.Po aty, ngjitur me shkrimtarin e Kanunit, është dhe varri i njëtjetër atdhetari, At Luigj Palajt, rënë me 1913, dhe ai si një dësh-mor i kombit. Kosova është i vetmi vend i Ballkanit, ku mund tëflitet për heronj, si në vitet e para të shekullit XX, si në vitet efundit të atij shekulli, kur dihet që ajo u çlirua me 1999, në vitin eparafundit të tij. Dikush e paskësh quajtur “varrezë kombëtare”këtë të Zymit, pasi këtu prehet dhe shkrimtari i madh Anton Pa-shku, aktorja e famshme Katarina Josifi, sopranoja e njohur Her-mina Leka etj. Por dhe dy varre “interesante”, që u përkasin dymotrave të nderit (murgeshave) Marie dhe Dila Nerjovaj ngaLugishta e Hasit. Kur popullata e atij katundi kaloi në besiminislam me 1852, ato të dyja lanë amanet që, kur të vdisnin, t’i sillninnë Shëngjergj dhe ashtu ngjau. Nuk është aspak çudi që trazimeapo rrethana të historisë sonë i gjen dhe në varreza, si “palimp-seste” që mund t’ua rrokësh domethënien, për të kuptuar dhe mëthellë ngjarjet që kanë ndodhur, edhe ato “rreshta” që mund tëmungojnë në manualet e historisë.

TAKIM ME MONUMENTET E HASIT

Kushdo që vete në Zym, e para gjë që bën, pyet se ku prehetShtjefën Gjeçovi. Nuk bëjmë përjashtim as ne. Dhe fati ka dashurqë të hasim në udhërrëfyesit e duhur. Gazetari Frrok Kristaj dhestudiuesi i historisë, Nikollë Kërhanaj, njerëzit që na shoqërojnënë “takimin” me Gjeçovin, na e rrëfejnë vrasjen e tij nga serbët sitë ketë ndodhur dje, edhe pse kanë kaluar 80 vjet nga ai 14 tetori 1929-ës, e ata as që kishin lindur asokohe. Por detajet e asajvrasjeje i “mbajnë mend” mirë prej prindërve të tyre dhe kujtesëssë historisë. Kjo ka qenë natyra e komunikimit në malet shqiptare,motmotesh, përmes këngëve, rrëfimit të historive, ngjarjeve, qëmë shumë shtegtonin gojë më gojë, se përmes letrës së bardhë.Në Zym prej 40 vjetësh organizohen “Takimet e Gjeçovit”, bashprej këtyre njerëzve që kemi në krah si udhërrëfyes. Në fillim atobëheshin te Lisat e Shna Premtes, pastaj te Lteri aty pranë dhe sëfundi në amfiteatrin e ri. Janë manifestime të përvitshmeshpirtërore, letrare, artistike. Gjithnjë brenda atyre “takimeve” kavend për “Orën e Anton Pashkut”, ku kumtohet për shkrimtarindhe veprën e tij. Takimet ndiqen nga banorët dhe elita kulturoreshqiptare e Prishtinës, Ulqinit, Shkupit, tash dhe nga Shqipëria.Rrimë e kundrojmë monumentin e Gjeçovit në Zym. Pritet tani të“ngjitet” në piedestal dhe Pjetër Bogdani, ky kolos i përndritur ikombit tonë. Shtatoren e tij po e punon skulptori i njohur shko-dran Sadik Spahia, në Tiranë, që ka bërë dhe atë të Gjeçovit.Secila nga të dy shtatoret do të jetë tre metra e lartë, mbi njëbazament po prej tre metrash. Ata janë konceptuar sikur “flasin”me njëra-tjetrën, siç kanë folur mes tyre kohët shqiptare të këtyremaleve, Mesjeta me Rilindjen. Bogdani, veçse njëri nga sh-krimtarët e parë të letërsisë shqipe, ka qenë dhe ipeshkëv i Shko-drës, Kosovës, udhëheqës i kryengritjes çlirimtare të vitit 1689etj. Pati lindur në Gur të Hasit dhe veproi në këto anë. Djepi i tijështë Hasi, po dhe një varr simbolik i tij këtu do të ishte me vend;se dihet që Bogdani vdiq në Prishtinë, ku dhe u varros, por pati

ndodhur më pas zhvarrimi i bujshëm i tij nga pushtuesit oto-manë...Por a do të kemi në të ardhmen dhe një shtatore të Palit të Hasit,shkrimtarit të parë “enigmatik” të këtyre trevave?

“ABETARJA E ZYMIT” E VITIT 1900

Zymi krenohet me të drejtë me abetaren e tij shqipe, qysh me1900, e cila sipas Nikollë Kërhanajt besohet se u shaptilografuanë mjediset e kishës së Zymit. Ky lokalitet e niste shekullin e ri,atë të njëzet, me një monument vetanak të dijes. Mund të jetëndër rastet e rralla, jo vetëm në botën shqiptare, kur një lokalitetka abetaren e vet. Por kur mediton mbi udhën e shkronjave sh-qipe nëpër kreshta malesh, e kupton se aty ku kishte pasur PjetërBogdan në shekullin e 17-të, pse të mos kishte “Abetare të Zym-it” dy shekuj më vonë. Ndërkohë që shkolla e parë aty kishteqenë hapur qysh në vitin 1864. Abetarja e Zymit është e skaliturnë gur dhe një fotografi aty është një kujtim domethënës për çdoshqiptar. Simbolika kombëtare zotëron kudo në Zym, pasi atyështë ruajtur aq mirë palca e identitetit tonë. Mjafton të shohëshqoftë dhe lterin e kishës së Shna Premtes, i cili, përpos se objektkulti, paraqet një shqiponjë, një libër dhe një shtyllë, kjo e funditnë kuptimin e qëndresës. Udhërrëfyesit tanë s’reshtin së foluri.Ata na prijnë për te një tjetër shenjë kulturore e identitetit të këtijvendi e këtyre njerëzve. Një lapidar mes blerimit kushtuar atyrezymjanëve që në dekadën e fundit të shekullit XX (1991-1999),përsëritën historinë; kur serbët i dëbuan nga shkolla mësuesitdhe nxënësit, domethënë nga “abetarja” e tyre shqipe, ata hapëndyert e shtëpive të tyre për të mësuar fëmijët, i bënë shkolla. “Kaqenë ish-Presidenti Fatmir Sejdiu që e ka përuruar këtë lapidar”,shton njëri nga ata.

ZYMI, NJË “AMFITEATËR” VLERASH MUZEALE

Zymi është quajtur “Roma e Vogël”, pasi, ashtu si kryeqyteti

Kisha e Shna Premtes në Zym (Shëngjergj) kugjendet varri i Gjeçovit dhe At Luigj Palajt

Autori bashkë me Frrok Kristajn te varri i Gjecovitnë Zym

nacional3/ E Diel,25 shtator 2011

INTERVISTAitalian, është i vendosur në shtatë kodra, nësecilën nga një lagje. Por kjo “Roma e Vogël”hasjane nuk ishte si kryeqyteti italian, ku kishinkryer studimet për teologji e filozofi, apo ishinshuguruar ipeshkvinj edhe shqiptare të këtyreanëve, përkundrazi ishte një vend i thatë, pa ujëtë mjaftueshëm, me rrugë të ngushta, me tokëgëlqerore, siç e përshkruajnë autorët vendës,çka sipas tyre, i kishin dhënë Zymit një pamje tëzymtë, nën hijen e “olimpike” të Pashtrikut. Zymii sotëm, i cili shkon me komunën e Prizrenit, kanjë peizazh mahnitës, me lisat e mëdhenj tëmoçëm, Amfiteatrin e ri me 1000 vende, në shëm-bëllim të atij të Durrësit, me shtatoret e Gjeçovitdhe Bogdanit (së afërmi), kishën e Zojës, obe-liskun e Abetares së Zymit, shkollën fillore, gjim-nazin “Gjon Buzuku”, bibliotekën, muzeun etj.Zymi ka 6000 banorë, të besimit katolik dhe atijmysliman, por rrojnë aty më pak se një e treta,pasi të tjerët janë në emigracion, shumica nëKroaci. Njerëz të urtë, të fisëm, s’ka patur kurrëgrindje dhe sherre me tyre; kanë fituar dhe kul-turën e emigracionit, që do të thotë, kulturë evendeve evropiane nga vijnë. Po ashtu ështëpër t’u përmendur toleranca fetare etj.

“Dyndet krejt Dukagjini në këtë ditë e vjenkëtu. Janë rreth dhjetë mijë veta në proce-sionin e sotëm të pajtores sonë, “Të ngjitu-rit e Zojës së Bekuar në Qiell” me 15 gusht.Ne shqiptarët e emërtojmë këtë shenjtore meemërtime të llojllojshme, si: Zoja e Madhe,Zoja e Berishës, Zoja e Grudës, Zoja e Ha-sit, ku në veçanti është e njohur Shenjtorjanë Letnicë të Kosovës (e quajtur dhe “Zojae Cernagorës”) nga e mori edhe Nënë Tere-za thirrjen për të shkuar për murgeshë. Ësh-të shkruar një monografi për Zojën e Hasitdhe udhën e saj mes banorëve të kësaj treve,që epiteti “i thatë” na duket se tash nuk ishkon më as relievit. Në Kosovë ka një për-pjekje serioze të studiuesve dhe krijuesvepër të dokumentuar historinë, traditat, et-nokulturën e trevave shqiptare në viset dar-dane. Është vërtet emocionuese të shohëshflamurin e ri të shtetit të Kosovës të valvitetnë maje të kumbanores së kishës së Zojësnë Zym.

SIBILAT E PJETËR BOGDANIT

Pjetër Bogdani (1630 - 1689), autori i mirën-johur i “Çetës së Profetëve”, ndër të paratvepra origjinale të letërsisë shqipe, përn-dryshe “vepra e parë në prozë e shkruar nëgjuhën shqipe”, duket pak më i largët nëligjërimin e ditës, si të gjitha majat që tash-më janë shfaqur plotësisht, dhe rrinë atjelart në krye, mbështjellë me pak mjegull.“Çeta e profetëve” përmban sibilat, shkruarnga vetë autori, apo dhe nga ndonjë i afërmi tij. Ndër to me interes të veçantë është njëvjershë e Lukë Bogdanit, që sjell të gjallëkujtimin e Skënderbeut dhe mbresat e au-torit për madhështinë e vendlindjes. PjetërBogdani e shkriu je tën në male dukepredikuar mirësinë, humanizmin, qëndresëne shqiptarëve. Në njërën nga vjershat e tij,të vitit 1685 (“Sibila Persika”), ai shkruan:“Kumbon zani malesh e këlthet ndë shkretë-tisihariq me dhanë e udhë të drejtëshekullit me çelë...”,‘ku predikon një jetë pa vese, faje e sherre,por vetëm të shëlbuemit e njeriut në “udhëne drejtë” të kishës e besimit. Është e diturtashmë se shpesh atelietë e shkrimtarëve tëparë kanë qenë pikërisht famullitë, pasi nëkësi vendesh janë shkruar dhe poezitë e Palitprej Hasi, dhe “shënimet” e Gjon NikollëKazazit, dhe Kanuni i Gjeçovit, i cili ndon-jëherë botonte me pseudonimin “L’keni iHasit”.

Voal-online - Ka kaluar ditëtë tëra mbyllyur në shtëpipër t’i parë të gjitha seritë eLost (Humbur), ka punuarme Victor Gasmann dhe Ol-iver Stone, i pëlqen luajë nëinstrumentet muzikore dhenëse do të zgjidhnit njëkëngë si kolonë zanore tëjetës së tij do të këndohejHowlin Wolf, një ngamjeshtrit e blues. Mbiemrine ka Belushi dhe emrin Jim,si personazhi kryesor i“Jeta sipas Jim” që e bëriatë të famshëm në botë pasnjë karriere të gjatë nëtelevizion - bëri debutimine tij në mesin e komedi-anëve të Saturday NightLive në vitin 1975 - dhe nëfilm. Shikim bujar, qeshje ebukur, dhe një ngjashmëriqë nuk ka shkuar pa u vënëre me vëllain e tij Gjonin, mitiqë vdiq në mosh të re i kuj-tuar gjithmonë me dhimbje,Jim Belushi është në Itali përedicionin e pestë të Roma-FictionFest në AuditoriumPark të Muzikës nga 25 derinë 30 shtator, gjatë të cilitdo të marrë çmimin e Ekse-lencës dhe do të japë njëleksion mbi të fshehtat ekarrierës së tij para se tëkthehet në kinema me dy filma, The Secrets LivesOf Dorks e Dorothy of Oz.

-Ai e njihni televizionin italian?

-Unë nuk e njoh shumë, por e di se Jeta sipasJim ka shkuar shumë mirë këtu në Itali. Unë jami kënaqur që ndjeshmëritë e mia komike janë nëgjendje për të kapërcyer pengesa gjuhësore, nësaj të zërit të aktorit Massimo Rossi. Ai ështëfantastik dhe bën që të kuptohen më mirë ve-prat e mia. Unë gjithashtu e di se këtu në ItaliBeautiful shkon shumë mirë, një nga miqtë e mimë të mirë është Bradley Bell, producent dheshkrimtar e serialit soap opera, jeton rreth njëmilje nga unë dhe shihemi shpesh. Ai më tregonpër Italinë dhe suksesin e pabesueshëm të Beau-tiful.-Kur jemi tek Italia, në vitin 1990 ju keni punu-ar me Vittorio Gassman në filmin Të harroshPalermon nga Francesco Rosi, a ju kujtohet eGassman? -Vittorio Gassman është një nga aktorët më tëmëdhenj të kinemasë italiane, ne kemi punuar sëbashku, por ka qenë gjithmonë shumë i sjellshëmdhe i ëmbël me mua. Është një nder i madh tëkesh punuar me të. Në vitin 1992 kam bërë njëfilm për Italinë me Dino De Laurentis, ky ështëShtatë kriminel e një shkurtabiq, 1960, ribërje eMario Camerini , gjithnjë me Vittorio Gassman.Me pak fjalë, kishte diçka që më lidhte me të.-Le të flasim për televizionin amerikan, njëburim i madh frymëzimi për prodhimin televiziv

Aktori famshëm Jim Belushi kujton fillimet e tij dhe pasionet, ngamuzika tek serialet televizive

Jim Belushi, një karrierë në kujtimtë vëllait John Belushi

Ndërsa nodhet në Itali për “RomaFictionFest 2011,” gjatë të cilit do të marrë çmimin e Ekselencës, Jim Belushi ylli isitkomit “Jeta sipas Xhimit,” kujton fillimet e tij dhe pasionet, nga muzika tek serialet televizive.

të botës. Çfarë mendoni ju? -Unë mendoj se televizionin amerikan është dukepërjetuar sot sezonin shpërthyes. Të gjitha ak-torët, shkrimtarët dhe prodhuesit më të mirë kanëshkuar në ekran të vogël. Drejtorët si StevenSpielberg apo Michael Mann, i cili është dukepunuar në filmin televiziv Luck me Dustin Hoff-man, në transmetim në HBO këtë vjeshtë.Prodhuesi J.J. Abrams ka nisur seri si Fringedhe Undercovers. Ky proces vazhdon për dh-jetë vjet tashmë dhe është logjike se cilësia etelevizionit amerikan sot është shumë e lartë.-Në qoftë se do të duhej të fikje televizorin përgjithnjë, çfarë do të të mbetej peng? -Unë e dua televizionin, unë shoh çdo gjë. Përmua është e pamundur të zgjedh. Këtë verë unëisha duke punuar në Broadway dhe, duke qenënë skenë në mbrëmjeve, nuk mund të shikojatelevizor, kështu që e kalova pjesën tjetër tëverës duke parë çdo gjë që kisha humbur. Nëmënyrë të veçantë unë kam parë tri sezonet enjëpasnjëshme të Sons of Anarchy, një seri emrekullueshme. Por unë gjithashtu ndjek Tu-dors dhe Borgias që më trallisin. Disa vjet mëparë kam qëndruar në shtëpi për ditë të tëra qëtë shihja parë çdo episod të Lost. Sot më mirë qëju të shihni në TV, sepse filmat e mëdhenj pro-dhime mega, filma aksion, filma ngjarje. Kinema-ja ka pushuar së dhëni rëndësinë e duhur artit tëvjetër të shkrimit, diçka që ende vazhdon në TV.-Jeni duke punuar në episodin pilot të ABCtitulluar You Won’t Even Know I’m Here (Tinuk do t’ia dish madje se unë jam këtu) a mund

të paralajmëroni diçka? -Seria është një koncept i lartë dhe kështu nukmund të them një fjalë në lidhje me intrigën,përveç që flet për marrëdhëniet në mes të njëbabai dhe vajzës dhe se unë jam babai. ABCështë familja ime dhe unë jam shumë i lumtur tëkthehem në punë për ta.-Cili është përbërësi kryesor i komedisë Jetasipas Jim? -Në fakt e fshehta argëtuese është të qëndroshi lidhur në këtë moment, në të tashmen.Tekembramja a nuk është ky kërkimi i jetës? Tëkërkosh të mos shqetësohesh për të kaluarën,të mos shqetësohesh për të ardhmen. Dukeqenë në të sotmen duke jetuar të tashmen.-Sipas revistës Variety do të realizohet sëshpejti një seri e marrë nga Blues Brothers,ky është vetëm një thashethem apo person-azhet mitike të Jake dhe Elwood do të kthehenme të vërtetë në ekran? -Unë nuk e di asgjë për këtë projekt, kam dëg-juar dhe e di se kunata ime është duke punuarnë të, July Belushi, ish gruaja e John. Për pjesëntjetër, nuk mund të shtoj asgjë.-Përveçse aktor dhe shkrimtar ju jeni gjith-ashtu një interpretues i madh dhe muzikant:Nëse duhet të zgjidhni një këngë si kolonëzanore të jetës suaj cila do të ishte? -Quhet Killing Floor dhe është kënduar ngaHowlin’ Wolf.

Përktheu Elida Buçpapaj

Vijon në numrin e ardhshëm

4/ E Diel,25 shtator 2011nacional POEZI

Dielli çam

vajzë brune, vajzë çamepërse m’u shfaqe vallë përsëridiku në udhën time eoljanenën diellin e zymtë pa kufi?

Kam diell herë-herë natëe fusha akuj bie sërishpor udha është kaq e gjatëdrejt lumturisë së dyfishtë.

Atdheu yt diku ka mbeturnën shovinizmin gjyshërorgjer pas Janinës kosë e hekurtpërkuli fiset njerëzore.

Tani atje ka mbetur hirii botës që nuk kthehet mëdhe udha që drejt teje lindinën shenja ikjesh zbardh gjithnjë.

Ti natën qan ullinjt’ e shkretës’ke ngushëllim si fisi çamkujton Filatin moj e zbehtëme shpirt të trishtë si duman.

E puthjet e fjalët që më biediçka si brengë kanë moj,diçka të largët, ëndërr, hijeqë shfaqet, shuhet, por s’mbaron.

Fushat

fushë, fushë, fushë plot gjineshtraskeptër i vjeshtës tundet mbi çdo gjëmendime trishte ka bengu mbi telasikur pranverën s’do ta shohë më.

lamtumirë diell i magjishëmme muzg u mbyt hapësira anekëndnjë korb i madh me krahë të fuqishëmnën bebe tund planetin kënd më kënd.

Jam vetëm, gjithësia më vërtitetsi karusel me fushat rreth e qarkveç malli i një ikjeje nuk më shqitetpërpara gardhit bota shtyhet larg.

Nuk kam ç’t’i them natyrës që përzishëme merr tetorin dhe tutje e përzëdhe vjen pastaj me muzgun e magjishëmtë gjetheve të rëna nëpër zë.

Me sy kërkoj një breg të ri, të qeshurtë largëtin dhe të mirin breg, dikupor korbi zbret nga hëna dhe zë belbërfushoret shkretëtira ka në sy.

Short tekanjoz

Bukuroshja ime ikën jetafati i bukur ditët pastaj me shi i mplakthinjat që kemi në kokë erdhën pas puthjevedrurët dhe hëna janë fenerët e moshëskur të vdesim ne ato përsëri fenerë mbeten

Ç’të bëjmë më ja ky qenka shorti i njerëzvetë rinj të bukur nuk e shohim tutje terrinstolat përballë qytetit duken si piroganë sytë e vashës që s’e përfillin hiçin

Pas Janinës, kosë e hekurt

Nga Shefki Karadaku

pastaj vjen alarmi i fundit i pleqërisë

Ku shkoi salltaneti yt i mirëfaqet si diell dhe flokët si vjeshtëbuzët si merxhani dhe fryma e lulevegjiri i njomë si bari në kodrinëku shkoi eleganca moderne Migda

Kush t’i vodhi supet madhështorepas të cilëve mbështetesha si në portat e Herku-litku shkoi zëri i Beatriçes në purgatortrupi si selvi mbi të cilin ranë gjethetdhe krijuan alarmin e ikjeve Migda

Përse na ftohen ndjenjat pastaj mendimete kthehen ide puthjet materialeikën pranvera hapshpejtë si luleshqerrëklithmat e dashurisë kthehen në klithma pleqshpeizazhin e kajsive dimri e bën të bjerë përtokë

Nëpër këtë udhë qorre alarmanteqyteti ruan sërish gjurmët e një dashurie të repërsëri në park klithma ndien Migdaklithma të tjera por jo klithma joteqyqarët ne shtriga Circe na ktheu drurë

Përfundimisht erdhi kjo tundër halleshapo është provizor fati i futur në muzgsi thua ti Migda apo fluiditeti i jetësasgjë nuk humb nga një dashuri e vdekurnën të mbin një stinë pastaj vjen në tjetër

Kështu mbarojnë funksionet e fortapas të bardhës vjen e zeza dhe pas shiut ka barndërsa përsëritja e tyre duket si marrëzisepse ti ke dalë në breg dhe pret të vijë dikushkoha e pamëshirshme si Tamerlani na braktisnjë ditë

Ah Migda, Migda të dua gjer në pafundësipor pafundësia është absurde përpara njëputhjejelulet që dalin në oborr zhduken pas mbrëmjeskalimtari ikën dhe nuk duket më në botëndërsa mjellma qan kur bie në oqean.

Nados

Fluturuan patat në Azi të lodhuradhe mbi ne lëshuan klithma një natëmalli i tyre u gjymtua si terri në kodrambeti nëpër dritat e Tiranës si alarm i artë

Mbeti ai nëpër dritaret e Nados simedritare njerëzore sigurisht janë atopo antinjerëzorja jetë i mërgon mendimettok me patat në Azi pa i kthyer dot

Po të fluturoje dhe ti si patat e shkretas’di çfarë dhimbje do të provoje në shpirtmegjithëse edhe ne mërgohemi nga jetasiç mërgohen patat në një kontinent të ri

Edhe ne mërgohemi ngadalë nga qytetinga sheshet madhështore hoteli viganpo ky është asgjësimi më i pamëshirshëm injerëzveqë tej marrëzisë na shtyn si patat në tufan

Po ky është asgjësimi më i thellë Nado

që as unë as ti s’kemi të drejtë ta kthejmëvetëm të pikëllohemi mundet nëpër lulishtendërsa patat drejt Azisë më të pikëlluara venë

Femër

Femër!emër që shfaqet në trajtat e druritemër që shfaqet në formën e guritemër që shkrifet në jetën e barit.

Femër!emër që duket në këngën e zogutemër që ngrohet në ditën e gruritemër që dridhet në cipën e lules.

Femër!emër që shtrihet në qendrat e tokësemër që hapet në thirrjet e luftësemër që shtohet në farën e paqes.

Femër!emër që mbillet në cipën e vdekjesemër që shkrihet në udhën e jetësemër që mbillet dhe korret çdo vit.

Femër!emër që duket në trajtat e botësemër që endet në botërat e qiellitemër që shuhet dhe ngjallet trefish.

Femër!emër që varet në presën e thikësemër që fshihet në gjuhën e gjarpritemër që shfaqet në pushin e majit.

Femër!emër që s’ikën nga buzët e mallitemër që s’zhduket nga shpata e tundrësemër që s’tretet nga luga e epshit.

Femër!emër i paqes, emër i dritësemër i jetës, emër i yllitemër i lules, emër i barit.

1975

Shija e dashurisë

Keq me vjershat Midga keqfati m’i përplas ato në kokëvijnë lejlekët nga Arabia rreshtdhe nëpër mjegull bien në tokë

Bien ato si lirika e trishtë e agutdhe pa u tharë bari krrokatin me nguttë lumtura janë që nuk i jepen artitpor kanë në bebë humbëtirë si muzg

Të lumtur janë që nuk provojnë shijene luftërave të kota me redaktorë pa gjakpo ikin dhe vijnë përmes natës dhe hijevedhe botën e njohin si prozë shtegtimesh prapë

Ndryshe do të provonin vuajtje të thellaashtu siç po provoj dhe unë sotpoeti Migda më duket si njeri shpellashme vjershat anakronike si hëna mbi Nju Jork

nacional5/ E Diel,25 shtator 2011 ESSE

Në një qytet të Bavarisë, rastësisht më ra në dorë një gazetë eZagrebit. Duke e shfletuar, hasa një tekst të mikut tim MirkoKovaç. Me kënaqësi fillova ta lexoj.Vazhdimi ishte dramatik, meplot gërçe. Ajo që shkruante shkrimtari i nderuar serb, nuk dëshi-roja të ishte e vërtetë. Ishte diçka monstruoze. Diku në Bosnjë,në qytetin Foça, kryesisht i banuar me myslimanë, jeta kishtemarrë tatëpjetën. Iracionalja mbisundonte arsyen. E kuptoja re-voltën e mikut tim, por nuk mund ta merrja me mend se njeriuishte shndërruar në një gjësend pa vlerë; se në mbarim të shëkul-lit XX urrejtja ndërnacionale ishte bërë instinkt dhe Evropa ishteshndërruar në një teatër absurd. Sipas shkrimtarit të nderuar,njëfarë Vojisllavi, profesor serb i Universitetit të Sarajevës,rrugëve të përgjakura të Foçës ishte parë duke luajtur futboll mekokat të myslimanëve të masakruar. Nga ato viktima disa, ndosh-ta, kanë mundur të jenë edhe studentë të tij, të cilët atje buzëMilackës pitoreske, kanë përcjellë ligjeratat e tij mbi të bukurënnë art. Por Vojisllavi kishte harruar se ishte profesor i Univer-sitetit,që merrej herë pas here edhe me mjeshtrinë e shkrimit. Ai ishteshndërruar në një fantom dhe me gradën e majorit ushtarak kish-te marrë pjesë në vrasje të shumta dhe pastrime etnike. Rrënimi iVukovarit, i Mostarit, i Dubrovnikut, i Sarajevës dhe i shumëfshatrave e qyteteve të tjera më pak të njohur flitnin bindshëm senuk ishte Qala vetëm për psikoetikën e individit. Paranoja, pra,nga dita në ditë zbulonte fytyrën e vet të shëmtuar jo vetëm nëshkrime bulevardeske, por edhe netnosin, ideologjinë dhe filoz-ofinë e një populli që i afrohej katastrofës. Në krye të asaj tëkeqeje, qendronin shkrimtarë, gjysmë-shkrimtarë, intelektualë,kuazi-intelektualë, politikanë të dyshimtë e kriminelë në zë që igjurmonte policia ndërkombëtare. Me programe nacionaliste dheelaborate fashiste mbusheshin bibliotekat ose krijoheshin të rejasipas skenarëve. E kë nuk e shqetëson kjo? Në vetëdijen e kri-juesit kishte ndodhur një eklips i tmerrshëm, as humaniteti, asdinjiteti nuk ekzistonin më. Sipas kokave nacionaliste një “popu-ll qiellor” nuk mund të gabojë. Atij i lejohet çdo gjë edhe krimi. Sitoka serbe shpalleshin brenda nate edhe ato vende ku një qorrapo topall i sojit të tyre kishte kaluar ndonjëherë. Ose, ekspeditatndëshkuese shpejtonin të shlyenin çdo gjurmë nga trashëgimiakulturore e identiteti i të tjerëve në trojet e pushtuara me dhunë.Nga një filozofi primitive s’mund të lindte diçka njerëzore, posnjë krijesë kiç, pikëlluese, pa vlerë,me një mjerim të thellë shpirtëror. Sepse, dihet, nacionalizmi ësh-të një kiç. Kështu thoshte edhe Danilo Kishi. Nacionalizmi na ubë ushqim kryesor për mediokër që shtoheshin rreth tryezës na-cionale. Ata krijues të paktë, të cilët kishin guxim intelektuali t’ikundërvihen kësaj paranoje kolektive, shpalleshin tradhëtarë tëinteresave kombëtare, botuesit ua mbyllnin dyert, ose detyro-heshin ta marrin udhën e ekzilit. Guximi i Mirko Kovaçit ma kuj-tonte fatin edhe të një poeti serb i cili, duke parë në ekranin e TV-së se ç’po ndodhte me lemijet shqiptarë, në de-monstrata paqë-sore dhe masakra e policisë serbe, kishte qarë për shkak të turpitdhe mjerimit të popullit të vet. Dorë pas dore, pas sa ditësh, mëkishte rënë në dorë një poezi e tij për femijët që kishin rënë ngabreshëri i plumbave dumdum, të cilën e kishte shkruar atë natë tëkobshme. “Ti mund ta botosh. Unë do të të jem mirënjohës tërëjetën se më ndihmon ta pështyj në fytyrë nacionalizmin e popullittim”, në telefon kaq më kishte thënë, por edhe në një letër që mëkishte arritur pas një gjysmë viti udhe. Poeti që e thoshte këtë, ekishte kundërshtuar regjimin totalitar një gjysmë jete dhe as poe-zia për femijët, as mllefi i tij, nuk ishte një gjest. Ai besonte nëvlerën dhe lirinë e njeriut. Para së gjithash, ai mbronte etikën eshkrimtarit në një kohë të ligë kur euforia nacionaliste, metaforë esë keqës, është një ekstazë dhe më e fortë se fjala e tij prej human-isti. Devalvimin shpirtëror të krijuesit, që e mundonte jo vetëmMirko Kovaçin, e theksonte edhe më rëndë disidenti dhe bardimalazias, Jevrem Bërkoviq, në një tubim ndërkombëtar të sh-krimtarëve mbajtur në Bled. Por ai tmerr e agresivitet i një diktat-ure nacionaliste-staliniste ishte diçka e rëndomtë për ne sh-qiptarët. Vrasjet e ekzodet, ndjekjet dhe tmerrin e bardhë ne ekishim përjetuar me dhjetra herë gjatë historisë sonë mijëvjeçare.Nëse Evropës nuk i kujtohet tragjedia e Çamërisë, pastaj ajo eToplicës; nëse Evropa u mbyll në hipokrizinë e vet edhe pas

Për të themeluar një dialog paqësor me palën serbe

Për kë shkruajmë...“Sipas shkrimtarit të nderuar, njëfarë Vojisllavi, profesor serb i Universitetit të Sarajevës, rrugëve të përgjakura të Foçës ishte parë duke luajtur futboll me kokattë myslimanëve të masakruar. Nga ato viktima disa, ndoshta, kanë mundur të jenë edhe studentë të tij, të cilët atje buzë Milackës pitoreske, kanë përcjellëligjeratat e tij mbi të bukurën në art. Por Vojisllavi kishte harruar se ishte profesor i Univer-sitetit, që merrej herë pas here edhe me mjeshtrinë e shkrimit.”

Nga Ali Podrimjavrasjeve e ekzodeve të mëdha të viteve ’50, ’60, ’80 dhe ’90 dukekonstatuar vetëm se atje në Ballkan po ndodh diçka e tmerrshme,kujtesa jonë nuk mundi t’i shlyejë vajet e britmat mbi të vrarët efëmi- jët e masakruar. Mjafton ta lexoni librin “Luftërat e Toplicës”të Dimitrije Petroviqit e të bindeni nëpër çfarë golgote kaloi pop-ulli shqiptar, të shikoni deri ku ishin trojet e tij, apo të shfletonidokumentet e fshehta të ortodoksizmit ekstrem në relacion Beo-grad-Athinë...T’i kthehemi më mirë të tashmes, që na është bërë shqetësimi ynëi përbashkët. Para katër vjetësh në Beograd u mbajt takimi i parëdhe i fundit ndërmjet shkrimtarëve serbë dhe shqiptarë.Midisfqinjëve shekullorë kërkoheshin shtigje për një mirëkuptim e din-jitet. Por, ç’ndodhi! Shkrimtarët serbë, në vend që të përkrahninkërkesat e arsyeshme të shqiptarëve rreth thellimit të bashkë-jetesës në këtë pjesë të Ballkanit të shqetësuar, i shpallën luftëshqiptarëve, dhe për çudi, këtë nxitonin ta bënin para Sheshelit,Arkanit, policisë dhe ushtrisë serbe. Gjeniun krijues të popullitserb nuk dua ta fyej, por atë nuk mund ta shoh si kreator të njëideologjie na-cionaliste e antihumane. Emrat që i përmendte Bërk-oviq në tekstin e vet fatkeqësisht i njihja. Ata ishin shkrimtarë tëcilët zjarri i brendshëm demonian i kishte mundur. Tashti atagjendeshin në krye te ekspeditave të vdekjes, në krye të pastri-meve etnike. Udha e krimeve është përgatitur me vite, në konti-nuitet: nga poetika e viktimës si popull i shtypur, i persekutuar, ikeqtrajtuar dhe i vrarë nga të tjerët deri te mistifikimi i një patosie folklorike të çoroditur. Nëse një nobelist, siç ishte Ivo Andriq,ose një akademik serb, siç ishte Vasa Çubriloviq, njëri nga aten-tatorët e Sarajevës të vitit 1914, pas të cilit shpërtheu Lufta e ParëBotërore, patën guxim që, sy e faqe Evropës, të shkruanin elabo-ratet e famshme të viteve 1937, ’39 në stilin e Gebelsit, për zh-dukjen e qenies kombëtare të popullit dhe të shtetit shqiptar ngafaqja e dheut, pse të mos vepronin kështu pasardhësit e tyremediokër që për virtyt e pranojnë rrenën dhe filozofinë e tyrenacionale e ngrisin mbi të. Apo, siç thotë kryearkitekti i ideologjisëna-cionaliste serbe, Dobrica Qosiq: “rrejmë në mënyrë kreative...të paramenduar”. E, kjo nuk bëhet për shkak të ekzistencës, siçmendon Qosiqi, por për të fshehur dhunën, krimet dhe frikën e

fajësisë. Ndërkaq, për një popull dinjitoz e civilizues, vrasjet,rrënimet e plaçkitjet nuk janë cilësi krenuese. Shkaktar për njërënie kaq të madhe, para së gjithash, është euforia nacion-alistee cila ka krah të fortë pseudoshkencën dhe propagandën e sajshoveniste e cila, brenda e jashtë trevës gjuhësore sllave, bënçmos ta mohojë autoktoninë e të tjerëve, pra edhe të shqiptarëve.E, kjo të shtynë të besosh se popullin serb ka zënë ta kaplojëndjenja e inferioritetit ndaj vlerave e të vërtetave të të tjerëve.Bota e ka të qartë se kush nga ka ardhur, poashtu për popullautokton askund në botë nuk mund të shpallën ardhacakët. Evërteta për shqiptarët si pasardhës të ilirëve dhe popull autoktonnë etninë e tyre, nga dita në ditë vjen e forcohet me dëshmi evepra jo vetëm të shkencës shqiptare. Pjesëmarrjen e shkrimtarëvenë euforinë nacionaliste, e kuptoj edhe si një fatkeqësi për artin elirinë e njeriut. Nëpër veprat e shkrimtarëve, që i përmendte Bërk-oviq me një shqetësim të thellë, nëpër fjalët e simbolet e tyrebridhte e keqja, e akumuluar me vjet dhe e mbështjellur me njëgjak të zi. Ishin ato imazhe të errëta e përmbajtje të vdekura. Në tëdorë e artistit më së pakti hetohej. Theksimi i tepërt e arro-gant ikrenarisë dhe i ndjenjës nacionale kishte arritur të zhdukë çdodallim të mundshëm në mes nacionalizmit dhe kombëtares. Ishtefillimi i verës në Bavari ende frymonte rreth meje. Por bota vazh-donte të sillej rreth meje sipas ligjit të dhunës apo si e quaja nëshaka me miqtë e mi: pendrek demokracia serbe ishte në lulëzimtë plotë. Njeriu nuk vlente më as për pesë para.Kthehesha në shtëpi dhe në një vitrinë gazetash, aty ku para dyvitesh, në demonstrata të mëdha paqësore të shqiptarëve ishteqëlluar për vdekje një femijë, ma tërhoq vëmendjen një fotografikarakteristike e kishte paralajmëruar nga studioja e vet krijuesezoti Or-well.Ditët më shkonin ters. Gishtërinjtë e njerëzve rreth qafe dhe ajopozë karakteris-tike e luftëtarit serb më rrinin parasysh e posaçër-isht më tmerronte qetësia e akullt e Evropës që nuk i lëvizte asqerpiku i syrit edhe kur ia dërgonin peshqesh kokat e prera tënjerëzve. Një ditë, kur edhe nëpër gjësendet e mia kishte filluar të

Masakra e Reçakut, Kosvë, 1998

Vijon në faqen 17

6/ E Diel,25 shtator 2011nacional PROZË

Fatet e njerëzve, edhe kur ata janë perandorë,kanë gjithmonë një tharmë mistike për shkak tëmosparashikimit. Në këtë kuptim orakujt, fallx-horët dhe ëndërrshpjeguesit bëjnë gjithmonëkërcime në boshllëk, ose mëtojnë me dëshpërimpër të sfiduar absoluten.Rrjedha e fateve njerëzore ka habitërisht njëlogjikë tjetër.Premisat e një fati ndryshojnë por ajo që ështëfinale nuk mund të dihet nga askush, as të imagji-nohet. Në vitin 1997, kur unë studioja në DumbartonOaks, në Washington D.C., qeshë i pranishëmkur muzeut bizantin të këtij instituti të famshëmshkencor një koleksionist i ofroi një objekt, mësaktë formën e një hunde prej floriri. Ai u takua me prof. Aleksandër Gazhdanin, i ciliishte Drejtor i Studimeve Bizantologjike nëDumbarton Oaks. Koleksionisti qe me origjinë greke, një burrëafro 70 vjeç, me një fytyrë të mprehtë dhe tëshëmtuar, i veshur me një kostum të hirtë, ngaata të modës së fillimit të shek. të XX-të. Ai kishte punuar si detar dhe pastaj si kapitenanije, kishte bërë udhëtime në Oqeanin Indian,në Japoni, por dhe në Mesdhe, kryesisht nëportet e Afrikës së Veriut, por edhe në ishujt eEgjeut. Tani ishte në pension dhe po ofronte objektin etij duke ia shitur me një çmim marramendës in-stitutit të Dumbartos Oaks. Prof. Aleksandër Gazhdani ishte një nga bizan-tologët më të mëdhenj të botës (ishte me origjinëruse, i persekutuar në kohën e Stalinit dhe ishtearratisur nga Bashkimi Sovjetik në vitin 1949,ishte vendosur në Washington D.C., kishte botu-ar shumë libra si dhe korpusin me shumë vëllimetë Enciklopedisë së Bizantit). E pa me vëmendjeformën e hundës prej floriri.Koleksionisti qëndronte në këmbë përpara tij.Ai i kishte thënë Gazhdanit se kjo hundë floririishte pikërisht hunda e famshme e perandorit tëBizantit, Justiniani II.Këtë hundë floriri ia kishte dhënë atij një murg iMalit Athos, i cili qe përzënë nga vëllezërit etjerë murgj për shkak të një perversiteti, se kish-te bërë akt seksual me një dhi.Ky murg, kur u largua nga Mali Athos, e vodhikëtë objekt që ruhej në bibliotekën e manastiritLaora e Madhe.Vite më vonë ky aventurier e kishte takuar kapite-nin grek në qytetin Bombei. Ai ishte i sëmurënga lebroza dhe po vdiste. Kishte kuptuar se qeshpaguar për mëkatet e tij. Ia dha hundën prejfloriri grekut, për shkak se dhe vetë ish-murguqe grek dhe i tha që ta ruante me kujdes se kjoishte pikërisht hunda e një perandori.Nuk di se çfarë ndodhi në zyrën e Gazhdanit.Mbas dy javësh, duke dashur që të konsulto-hem me të për disa pasazhe të librit “Aleksia-da”, të princeshës Ana Komnena, të shek. XI-të(Gazhdani ishte shumë i përzemërt dhe kishtenjë kujtesë të mahnitshme) guxova i përvuajturta pyesja për hundën prej floriri. A ishte vërtetëhunda e Justinianit II? Gazhdani qeshi. Ishtethjesht një falsifikim, madje falsifikim i rëndomtë.Tërë skota e koleksionistëve përbëhet përgjithë-sisht nga njerëz delirantë.Fjalët e Gazhdanit nuk e di pse më qetësuan njëlloj ankthi kur e pashë me sytë e mi hundën prejfloriri.Mbas disa vitesh, në shtëpinë time në Durrës,

Tregim nga Moikom Zeqo

Perandori me hundë floriri

duke lexuar librat e Ostrogorsit për Bizantin, m’ukthye sërish ankthi i hundës prej floriri. Historia e Justinianit II-të është vërtetkundërthënëse dhe në të gjitha kuptimet e pa-besueshme. Ai qe djali i parë i perandorit të Bi-zantit, Konstandini IV. E quajtën Justinian dhe kur ai u bë perandor nëmoshën 16 vjeç, me një ambicie të pafre, e mbi-quajti veten Justiniani II, për të treguar se dhe aido t’ia arrinte dhe do t’ia kalonte famës së Jus-tinianit të Madh të shek. VI-të. Që në rini tek ky perandor-djalosh qenë shfaqurshenjat e çmendurisë. Kishte një zgjuarsi diabo-like, një karakter të keq dhe të lëvizshëm, nuk enjihte mëshirën. Qe përherë dyshues dhe i etur për gjak. Në vitin 669 bëri një masakër në Selanik, dhembi 250 mijë banorë të Selanikut dhe të vend-banimeve rreth e qark i zhvendosi nën zonën eObsikionit, në brigjet jugore të detit Marmara. Në vitin 691 nisi me bujë një fushatë kundërArmenisë por pati një disfatë të rëndë. Nuk edha veten. U përpoq ta riorganizonte ushtrinë. Ndërkohë urdhëroi që të mblidhej një KoncilEkumenik në 691, ku 168 peshkopë formuluandisa vendime si;” eremitët ndaloheshin të mba-nin flokë të gjatë dhe të kërkonin lëmoshë sh-tëpi më shtëpi, dënoheshin me 6 vjet burgnjerëzit e cirkut, zbutësit e arinjve dhe tigrave,ndalohej kudo në perandori vallëzimi i fem-rave, gjithashtu të tëra ceremonitë me maskakomike, tragjike apo satirike, veshjet tebdil,lutjet për Dionisin gjatë vjeljes së rrushit, nuku harrua të lëshohej mallkimi i kishës mbi tëgjithë ata meshkuj dhe femra që “rregulloninflokët në mënyrë joshëse dhe provokuese”.Justinianin II e kapnin shpesh krizat e çmen-durisë.Ai mund të vriste cilindo që e kundërshtonteapo që nuk ishte dakord me të. Aristokracia bi-zantine qe e pakënaqur.Revoltën kundër perandorit e udhëhoqi një ush-tar i quajtur Leon, i cili ishte burgosur, por kurishte nën pranga, - thotë legjenda, - një murg ipat thënë se një ditë do të vinte kurorën peran-dorake mbi kokë.Në 695 Leoni bëri revoltën në burg, vrau rojet, liroi tëburgosurit. Revolta u shndërrua në një revolucion. Ekapën perandorin në pallatin Vllaherna, e nxorënzvarrë jashtë dhe e çuan në hipodrom të lidhur mëzinxhirë. Mund ta vrisnin fare lehtë.Por Leoni mendoi diçka tjetër. Tani perandori ishteai, Leoni. Kishte një ligj perandorak që nuk mundtë hiqeshe apo të bëheshe perandor nëse e kishehundën të prerë.Leoni ia preu hundën Justinianit II, pastaj e syr-gjynosi në Kreson të Krimesë.Leoni si perandor nuk kishte asnjë vlerë. Për-mendet si sarhosh, me një karakter të frikshëmdhe të lëkundshëm. Ai kishte besuar një profeciidiote dhe vetëm kaq.Edhe atë e rrëzuan dhe ia prenë hundën pastaj edërguan në një kuvend murgjërish.Pas tij erdhi një perandor me emrin Tiber, i cili utregua më i zoti se paraardhësi i tij.Në vitin 700 sulmoi Sirinë, shtiu në dorë edheArmeninë.Por më pas ndodhi diçka që nuk pritej. Prej viteshJustiniani II rrinte i izoluar në Kerson. Qe i për-buzur dhe pa asnjë shpresë. Por nuk e përmban-te zemërimin e pakufishëm.Befas u njoh me Khanin Ibuzir, të fisit luftarak të

Khazarëve, që jetonte në brigjet e detit Azov.Ibuzirit i ishte bërë një ofertë nga perandori Tiber,që në qoftë se do ta vriste Justinianin II, do t’ijepej si shpërblim një krahinë bizantine. Ibuziri epranoi ofertën.E rrëmbeu Justinianin II dhe e solli në oborrin etij. I kishin thënë se ish-perandorit i kishin prerëhundën. Është e vërtetë që një perandor pa hun-dë është diçka e neveritshme.Por kur e pa Justinianin II u habit. Ish-perandorikishte vendosur në fytyrën e tij, aty ku duhej tëishte zgavra e hundës së prerë, një hundë prejfloriri. A mund të imagjinohet një fytyrë tipike burri menjë hundë floriri që dukej sikur vezullonte dhendriçonte gjithçka? Ibuziri pati një rrënqethjemistike, u drodh. Ideja për ta vrarë Justinianin IIiu zëvendësua nga një adhurim i çuditshëm.Khani Ibuzir kishte një vajzë të bukur që quhejTeodora. Thuhet se dhe Teodora ra në dashurime të gjymtuarin misterioz, që kishte zëvendë-suar shëmtimin e pashpirt të fytyrës me një pam-je gati hyjnore që ia shkaktonte hunda prej floriri.U martuan menjëherë.E lindën një djalë të cilin Justiniani II e shpalli sipasardhës të tij për krejt Bizantin.Askush nuk mund ta besonte që perandori imërguar do të tregonte një energji titanike. Kishtenjë aftësi të përbindshme për të krijuar lidhjediplomatike me mbretërit e quajtur barbarë, krye-sisht të sllavëve të shumtë, por, mbështetje emadhe për të qenë dhe luftëtarët khazar.Khazarët qenë një popull enigmatik. Perënditë etyre nuk kishin emra, kishin shumë legjenda dhebesonin shpirtrat e ajrit dhe të erërave. Vdekjapër ta qe një mënyrë më e mirë për të jetuar sipastyre ne jetën e përtejme.Teodora ishte, veç të tjerave, edhe një grua meaftësi prej magjistareje që thuajse se dinte tëkuptonte edhe fjalët e kafshëve dhe tëshpendëve.Për t’i rënë shkurt, në vitin 705, Justiniani II e sulmoiKonstandinopojën. E nxori Leonin nga kuvendi, ekapi Tiberin dhe i vrau të dy në hipodrom. PatriarkuKalinik i Shën Sofisë që kishte kurorëzuar të dy uzur-patorët u verbua dhe u dëbua.Pastaj ai bëri kurorëzimin e tij të dytë si perandor iBizantit në Shën Sofi. Por kjo ngjalli dyshime të mëdha.Dihet se zakoni rhinokopi-së, i prerjes së hundës, qenjë dënim simbolik i llahtarshëm. Të tërë ata që ekishin pësuar këtë gjë nuk mund të gëzonin tëdrejtën për të drejtuar perandorinë.Perandoresha khazare, Teodora, jo vetëm që qee huaj dhe barbare, por për më tepër nuk qe as ekrishterë. Po kush mund t’i kundërshtonte Jus-tinianit II?Ai shfaqej tani në publik me rrobat e purpurtaplort gurë të çmuar dhe në fytyrën e tij dritëson-te hunda prej floriri.Kronika e veprimeve të Justinianit II është ajo eluftërave të pafundme, në shumicën e rasteve, tëmarrëzishme. Plasën kryengritjet në Armeni por dhenë qytetin e Kersonit. Disa ushtarakë të gardës sëperandorit vendosën në fund që ta eliminonin.Ata e kapën Justinianin II dhe ia prenë kokën.Thuhet se në çastin e vdekjes ai kishte klithur me një forcëtë tillë sa ajo e 100 luanëve.Por ç’ndodhi me Teodorën dhe djalin? Ata ndodheshin në pallatin Vllaherna kur ush-tarët hynë për t’i vrarë. Teodora u doli përpara duke bërë gjeste, nama-tisje dhe duke folur me gjuhën e saj ët frikshme

dhe të pakuptueshme. Ajo ndoshta po thërristekështu fuqitë magjike për të ndaluar katastrofën. E shpuan me shtiza. Pastaj një nga ushtarët hyri në dhomën e vogëlnë krah të djathtë të sallës, dha pa princin evogël të tmerruar. Ai ishte një fëmijë 6-vjeçar,por shumë i bukur, i pafajshëm dhe delikat.Në çastin e paravdekjes ai dukej si mishërimi injë ëngjëlli ende të parritur.Vrasësi, - siç thotë legjenda më pas, - kur iu afruapa se princi kishte vënë dorën e tij të vogël teknjë relike e shenjtë që kishte një copë dru ngakryqi i vërtetë ku u kryqëzua Jezu Krishti nëGolgota.Vrasësi me shpatë në dorë i ngadalësoi lëvizjet;u shtang. Nëse do ta vrsite fëmijën ndërsa aiprekte reliken, padyshim që do të vdiste edhevetë.U afrua me kujdes, pastaj gati në mënyrë tëmirësjellshme dhe me butësi ia hoqi dorën prin-cit nga relikja çudibërëse.Pastaj, siç e ka shënuar një kronist “e theri nëqafë si një berr”.Qe data 4 nëntor e vitit 711 të Tënëzot.Në të vërtetë subjekti i mësipërm për mua kaqenë i dyskajshëm.Motivi i hundës së prerë ose i hundës prej flor-iri, lidhej në përfytyrimin tim me disa arketipaletrarë si për shembull hunda e Pinokut, apo his-toria e një nëpunësi që humbi hundën e tij, tëshkruar në mënyrë surrealiste nga Gogoli.Mund të shkruaja diçka spekulative, por jo pagrishje e tërheqëse. Çdo shkrimtar mund t’i ma-nipulojë parafytyrimet dhe të lozë me to. Por qee kotë që ta bëja këtë gjë që më dukej një stër-lodhje ose një argëtim bosh.Në të vërtetë vrasja e princit khazar qe motivi qëmë ka torturuar më gjatë. Vite më vonë kisha lexuar kryeveprën e MiloradPavic-it “Fjalori i khazarëve”. Është një shtjel-lim fantazmagorik i gjërave të qëna dhe të paqe-na por me një pikëllim tronditës për fatin e khaz-arëve në histori.Në mesjetën e hershme khazarët befas u kon-vertuan në fenë hebraike, që krahas dymbëdh-jetë fiseve të njohura të Izraelit, të njiheshin sinjë fis i trembëdhjetë.Një akt i pakuptueshëm por krejt i vërtetë.Libri i Pavic-it ka gjithçka, ka disa optika dhe njëshumësi kronikash që përshkruajnë jetën e khaz-arëve sipas burimeve myslimane, të krishtera dhehebraike.Në këtë palimpsest të frikshëm, çuditërisht mu-ngonte episodi i vrasjes së princit khazar nëKonstandinopojë. Tek ky episod ishte fillesa (dhe do të jetë gjith-monë) e një romani të pashkruar. Por nëse roma-net nuk shkruhen, kjo nuk do të thotë se nukekzistojnë. Kjo është mrekullia e letërsisë. Mjafton dhe një rresht i shkruar diku që tëmbartë në brendësi një shumësi subjektesh tëpanumërueshme dot, por që gjithmonë do tëidentifikohen me atë rresht të vetëm.

nacional7/ E Diel,25 shtator 2011 POEZI

Njeriu i vetmuar

Jetoj vetëmasnjëherë nuk është e lehtëtë jesh i vetmuar.Heraherës natën muret bisedojnë me muaduket sikur thonë se e djeshmja ish më e mirë.

Gjithnjë i vetëmnë shtëpi a midis turmësi hedhur tej mbi një rekapur pas një bote që pak e kuptojnë,jam e çfarë jam, një i vetmuar.

Njëherë e një kohënuk e mbaj mend kurshtëpia ish përplot me dashuripor edhe atëhere ka qenëpërfytyrimi për të ndihmuar të vetmuarin.

Kurrë nuk do të jem vetëm

Me krahët e tu do bëj një mure kurrë nuk do të jem vetëm

“Qytetet e braktisura”

Nga Rod McKuen

Rreth poetit Rod McKuen

Rod McKuen u lind në Oklend tëKalifornisë në vitin 1933, u rrit nëKaliforni, Nevada, Uashington dheOregon. Ka punuar si punëtor, aktorkinemaje, dublant për rolet errezikshme, folës në radio për garatme kuaj, gazetar dhe skenaristpsikolog gjatë Luftës së Koresë, parase të bëhej një autor librash shumë tëshitura, kompozitor dhe njeri që jeppritje.Zoti McKuen e ndan kohën e vet midisShteteve të Bashkuara dhe Europës kujep shfaqje në salla të mëdhakoncertesh, klube nate dhe vijon tëshkruajë këngë e poezi. Ka shkruar dyskenarë filmash Përsosja e Miss XhinBrodit, dhe Xhoana, ka nxjerrë nëshitje më shumë se tridhjetë e pesëalbume me këngë të tijat. Më shumë senëntëqind kompozime të tijat përartistët e tjerë janë shitur deri në 50milionë disqe.Me botimin e Rruga Stanjan e pikëllimetë tjera në 1966 dhe Mba vesh si mëvlon gjaku një vit më vonë, RodMcKuen u bë poeti më i shitur nëAmerikë. Ka punuar për një romandhe ka shkruar një skenar për dylibrat e tij të parë me poezi.

se krahët e tu do më mbështjellinkur të bjerë nata.

Me buzëqeshjen tënde do ngre një murmë të madhin mur që ka parë njeriu.E do të fshihem prapa tijdhe kurrë nuk do të jem vetëm.

Pastaj ngadalë do shkojmë në pylle çdo gjë që do të bëjmë për njëri tjetrindo të jetë e ngrohtë dhe e mirë.

Do ta mbaj dashurinë tënde siç mbahetnjë kurorë dafinash përmbi flokëe po të jesh ti atyunë kurrë nuk do të jem vetëm.

Qytetet e braktisura

Ka ende disa qytete të braktisuraqë do të dëshiroja t‘i shikojaderisa dehja e sorollatjesnuk më është fashitur akoma.

Ka shumë gra të bukuraqë do dëshiroja t‘i njihja,dua t‘u bie lumenjve më të prerëe të mbjell një dorë tërshërë.

Ndoshta kur të gjitha t‘i kem mbaruartë kem parë gjithë ç‘mund të shoh,vërtet kam për ta kuptuarse nga vetja ime nuk ik dot.

Por ashtu si trenat që nuk ndalin trokuntrazim në shpirt gjithnjë do kemse janë disa qytete të braktisuranë të cilët patjetër dua të jem.

Samërset

Çdo ditë ishte e diele çdo muaj ishte majdhe çdo vajzë që kalontetë dukej se ish për ty.Kur ndodhi, sa vite më parëdhjetë, pesëmbëdhjetë a më tepërshumë kohë më parëkur jetonim në Samërset?

Shumë kohë para se të rriteshimpara se të ishim kaq të mëdhenj.Para se të na hapeshin sytëe ta shihnim botën tej e tej.Kur ndodhi, sa vite më parëduket kaq e largëtkur jetonim në Samërsetdhe vështronim verën tek ikte.

Po fryn një erë e ftohtëkëtë mund të të them unë.Fryn fort përmbi kujtimete kohërave që u deshëm shumë.

Kur jetuam në Samërsetnjë jetë të tërë e më përteje çdo ditë ishte e dieldhe çdo muaj ishte maj.Kur ndodhi sa vite më parëdhjetë, pesëmbëdhjetë a më tepërshumë kohë më parë kur jetonim në Samërsetdhe vështronim verën tek ikte.

E kam ruajtur verën

E kam ruajtur verëndhe do të ta jap të gjithën tyta mbash në mëgjesin dimërorkur të bjerë bora e parë.

Kam ruajtur ca dritë diellipo të të duhet ndonjëherënjë vend larg errësirësku të mund të ëndërrosh.

Për vete kam mbajtur buzëqeshjen tëndekur ishe nëntëmbëdhjetëse si je tani as që dua t‘ia di.

Nuk di si të të përgjigjemtë të vij pas dëshirësfjalët më janë fshehur dikunë një qoshe të ditës.

Po në se të duhet dashuria imeta jap bashkë me zemrënle të të ndihmojë udhëstë gjesh dashurinë tënde.

Ku jemi ne tani?

Njëherë për ditëlindje më solle jargavanëqë do të më mjaftonin, por nganjëherë burratkërkojnë edhe më shumë se një kthim i kokës,e buzëqeshjes të njohur në shtrat.

Që të të tregoj se kujdesem për tyunë të blej varëse që ti kurrë nuk i vemund të të kisha sjellë tufa ajri të hollë,sepse rruazat kristal nuk plotësojnë dëshirat egruas.

Po ku jemi ne tani, ku jemi ne?Një mijë milje larg të ndarë,çfarë kemi ne tani, çfarë kemi ne?As pakëz dashuri për të hyrë në zemrat e njëritjetrit.

A nuk mund të ketë kthim në rrugën e humburqë na solli në këtë fund pa kryemarrim prej shoshokut veç njç puthje prej tëvdekuribuzëqeshjet tona të ngrysura na largojnë edhemë tutje.

Ja përsëri vjen nata e mbulon ditëndhe zhduk tej fytyrën tënde të mirë

nga i tërë mundimi i jetës sonënuk mbetet asgjë në mugëtirë.

Po ku jemi ne tani, ku jemi ne?Një mijë milje larg të ndarë.Çfarë kemi ne tani, çfarë kemi ne?As pakëz dashuri për të hyrë në zemrat e njëritjetrit.

Fjala para Mirupafshim

Në fund të fundit ç‘është pranvera?Vetëm ana tjetër e vjeshtës.Oh, sikur të ish e mundurtë bëja për ty një qiell diellor.Tungjatjeta, është fjala para Mirupafshim.Nganjëherë bie shi, nganjëherë shkëlqenpor gjëja që unë dua kaq rrallë më vjen.

Edhe sa vera do jetojmëpara se të mplakemi?Ne të dy pasqyrës nuk i besojmëTungjatjeta është fjala para Mirupafshim.Nganjëherë errësirë, nganjëherë shndrinpor natën kur vij në shtëpiaskush nuk pipëtin.

Ndoshta era tjetër që do fryjëdo të të sjellë përsëri tek unë.Deri atëhere më vjen të bërtas:Tungjatjeta është fjala para Mirupafshim.Hera herës ti fiton, hera herës ti humbetpor nuk e harroj dot kam qenënën pushtetin tënd krejt.

Bie shi

Bie shidhe fëmijët llapashiten nëpër baltëtë moshuarit vështrojnë hyrje daljettë dashuruarit nën çadraas e përfillin shiun.Bie shipa shiko si fluturojnë gjethet në dritarene rrimë brenda e nuk bëjmë asgjëdo ishte mirë të prekim lehtë-lehtënjëri tjetrin.

Bie shipikojnë lot engjëjsh nën dritarepo të presim me siguri do dalë ylberiunë jam këtu mos u tremb nga bubullimaasnjëherë.

Bie shinuk po i dëgjoj bulkthet të këndojnëkushedi mos janë mbytur nëpër ullukëe mendoj se ti nuk më do mëfare.

Dhe bie shi.Përktheu Meri Lalaj

8/ E Diel,25 shtator 2011nacional PROZË

Lucije Anicije lëvizte me guxim në drejtim të mbretërisë së Gen-cit dhe të Shkodrës, kryeqytetit të tij. Para forcës së tij, të pan-dalshme rrënoheshin të gjitha njësoj: fortifikatat e vogla e tëmëdha, deri tek bedemet e ngritura nga gurët e lartë…Ishte kjo një armatë e madhe e ushtruar mirë, e gatshme për çdolloj luftimi, në të gjitha terrenet dhe në të gjitha kushtet. Lufta etretë iliro-romake ishte afër.Genci kishte lëshuar kështjellën dhekryeqytetin e tij, ndonëse disa nga komandantët ishin kundra njëvendimi të tillë, duke e konsideruar atw si të kobshëm. Genci kakëmbëngulur në qëllimin e tij, e meqë ishte komandant suprem iushtrisë ilire, fjala e tij ishte përfundimtare. Ai ishte për atë që etërë ushtria të dalë në fushë, jashtë qytetit dhe aty ta presë ush-trinë romake, duke mos lejuar që t’u afrohej bedemeve të qytetit.Nuk ishte i sigurtë që të mbyllur në qytet do të mund të qëndro-nin kundrejt sulmit dhe rrethimit.Paraprakisht kishte urdhëruar që familja, bashkëshortja-mbretëre-sha Skerdelaida dhe djali Pines, të sistemohej në Meteonin efortifikuar, diku në brendësi.Në krye të njësitit të sigurimit të tyreishte vënë gjysmëvëllai Karavantije.Meteoni ishte linja e dytë embrojtjes. Njësiti që ishte vendosur në atë linjë, i cili e sigurontefamiljen e tij, ishte i përbërë nga luftëtarë trima nga fisi labeat.Komandanti suprem i ushtrisë romake konsuli,Lucije Anici, paraprakisht përmes kasnecve të tij (të cilët nëShkodër i kishin pranuar me xhentilencë, anipse disa nga anëtarëte Shtabit të Gencit, kishin kërkuar që ata të vriteshin ! ), kishtekërkuar tri ditë për reflektim para se të mirrej vendimi definitiv.Ushtria romake e barikaduar në mesin e fushës së Shkodrës, mepadurim, sikundër çdo armatë, priste sinjalin për sulm duke jet-uar nën tension dhe me dëshirën që kjo të bëhëj sa më parë.Genci është munduar gjatë tri ditëve e netëve të gjata. Kishtemendime të ndryshme, që të dorëzohet për ta shpëtuar qytetindhe popullin, por edhe veten, meqë në rastin e tillë nuk do tëlikuidohej.Anicije këtë ia kishte garantuar me nderin e tij ushtar-ak, se nuk do t’i prekej asnjë qime koke, nëse në bedemet eShkodres të tundej flamuri i bardhë. Ishin gati për një vendim tëtillë, shumica e komandantëve ushtarakë.Por disa, ata të rrallët, tregonin trimërinë ilire, e cila me një vendimtë tillë do të varrosej, kurse nderi i armes ilire do të erresohej.Genci, i cili shquhej për gjatësinë, forcën fizike dhe ven-dosmërinë, e cila rrezatonte nga fytyra e tij, ka guxuar dhe i kakthyer në hapësirën ku dominonte vendimi për luftën vendimtare.Ka lundruar në liqe natën, në lembin më të bukur e më të shpejtë,i cili ishte ndërtuar posaçërisht për mbretin, vetëm me koman-dantin e anijes. Ai kishte menduar se vendimi duhej peshuar,pjekur e marrë në vetmi, nën yjet, të cilët besonte se do t’i trego-nin se çfarë duhej bërë, çfarë ishte më së miri.Pothuaj tërë natënata kanë notuar nëpër liqenin Labeat. Mbreti ka shikuar drejtyjeve, pastaj drejt ujit të liqenit, në të cilin reflektoheshin aqmistershëm. Noshta nga ata kërkonte përgjigjen.Por, yjet memecërisht heshtnin, nuk jepnin asnjë zë, ndaj aspërgjigje në pyetjet që ua kishte shtruar. O yje!- iu drejtua Gen-ci atyre, –Më këshilloni çfarë të bëj. Ju i shihni të gjitha ngalartësitë Tuaja, i dini të gjitha. A të mbetem në qytetin e forti-fikuar dhe të pres që romakët të më sulmojnëojnë …? Yjet kanëheshtur…- Apo tërë ushtrinë ta shtrijë në fushë dhe atje të ndeshem me ta ?Nuk kishte përgjigje!-Kam besuar te ju !- kishte thënë Genci, duke folur me ta sikur meqeniet e gjalla.-Kurse Ju asgjë. Pse rrini heshtur?Kërkonte në mesin e tyre yllin e tij. E dinte se në harkun e paskajqiellor është një, nën të cilën ai ka lindur, me të cilën është iveçuar, i shenjuar dhe se ai yll do t’i tregojë sesi të veprojë nëkëtë situatë dhe ku të gjente dalje në këtë gjendje pa shtekdalje.Në një çast iu bë sikur në mesin e shumë yjeve ndriçuese nësipërfaqen e qiellit e dalloi një yll sikur erresohej.E përqëndroi shikimin drejt tij dhe sikur dëgjoj zërin e tij:Unë jam ylli yt.Genci u përpoq ta vazhdojë bisedën me të, duke i parashtruarpyetje se çfarë do të bëhët me të, çfarë është fati i popullit të tij dhe se a duhet hyrë në luftë me romakët, por ylli u terratis, ushua dhe rrëshqiti nga harku qiellor, ku mbeti vetëm një vrimëbosh, ku Genci e shihte varrin e tij.Koha kishte rrjedhur sikur zalli nga klepsidra dhe gjithnjë e më

Shkodra apo fyejt në varrezaTregim nga Mirash Martinoviqi

shumë zvogëlohej afati brenda të cilit Genci duhet ta jeptepërgjigjen e tij. Kishte menduar t’ia dërgonte një mesazh Kara-vantijes që të vinte me njësitin e luftëtarëve të zgjedhur ilirë dhetë bashkohej në betejën vendimtare. Por, këtë mendim e zëvëndë-soi mendimi tjetër më i shpejtë: kush do ta ruante familjen e tij,Skredelaiden dhe Pinesin...?Sëkëndejmi hoqi dorë që ta ftojë Karavantijen dhe mbetjes sëvijes se dytë pa mbrojtje. Në agimin e ditës së tretë, kur yjet nëqiell ishin zverdhur, pwr herw tw parw nw jetwn e tij si ushtarakdhe mbret, mori njw vendim tw paqartë, që të shkojë në betejë.Ai u kthye në rezidencën mbretërore dhe u shtri paksa, dukepohuar se deri në mesditë do t’i jipte përgjigjen konsulit LucijeAncije. Ishte goxha i stresuar, ndonëse përpiqej që një gjendje tëtillë të tij ta fshehte.Meqë labeatët ishin të njohur si një popullmuzikal, popull i instrumentistëve të mirë, pos që shquheshin edhe me trimërinë luftarake, kishte vendosur për një veprim tëçmendur të cilin nuk kishte mundur ta kundërshtonte, edhe psekomandantët dhe këshilltarët i kishin sugjeruar që ashtu të mosvepronte. Ai veprim do të mbetet unikal në historinë e luftimevedhe në bazë të tij do të mbetet në kujtesë mbreti i fundit ilir.Ndwrsa kishin kaluar plotë tri orë pas skadimit të afatit që i ishtedhënë për vendimin definitiv, Genci ka urdhëruar, që njësiti prej 4mijë ushtarëve të tij t’i lente armët dhe të merrte fyejt si armë. Ataduke ekzekutuar tinguj në fyeje të niseshin drejt ushtrisë ro-make, në mesin e së cilës ishte prezente lëkundja dhe lëvizja. Atajanë përgatitur për sulm.Blod dhe Ledio, dy nga gjithsej pesë komandantët e nështruar të Gencit ishin kundër këtij veprimi.Kundërshtimin e vet e shprehen zëshëm, kurse vendimin e mbretite quajten të marrë. Kur tek ai arriti lajmi për kundërshtimin, Mbre-ti urdhëroi menjëherë eliminimin e tyre. Gjë që edhe u bë.Tre komandantët tjerë, Paniusi, Seziusi dhe Tito, ndonëse kishinmendim të njejtë si edhe të dy kolegët e ekzekutuar, iu bash-kangjiten vendimit të mbretit, në mënyrë që ta shpëtonin jetën e tyre.Njësiti prej katër mijë luftëtarësh ilirë, të armatosur vetëm me fyej,filluan të lëshoheshin drejt fushës, duke përdredhur vetëm tin-guj joshës, para të cilëve do të shkriheshin edhe gurët, duke ibërë të çuditeshin edhe romakët, të cilën për një çast u ndalengjatë luftimeve, para asaj mrekullie të paparë deri atëherë, dukebesuar se fyejtë janë mbulesë për heshtat dhe thikat efshehura nën rroba.“Do t’i mundim me fyej, do t’i zbusim me tinguj”, kishte menduarGenci, duke mos ditur atëherë se yjet ia kishin ndarë titullin embretit të fundit Ilir, se vendimi i tij do të ishte vemndimtar përhistorinë e ilirëve.Muzika ishte mahnitëse.Tingujt që dilnin nga fyejtë bën që çdogjë para tyre të ndalej, biles edhe armata e padurueshme romake.Edhe vet Lucije Anci ishte i çuditur me atë imazh, “të denjë përmahnitje”, siç do të thoshte më vonë më shumë respekt.Ata që luanin me fyej, ishin njëkohësisht edhe ushtarë, para-prakisht armët e tyre i kishin lënë në qytet, duke i paluar njërën

mbi tjetrën. Ushtria romake kishte qëndruar e heshtur dhe e çuditur, e mbër-thyer në qetësinë më të madhe, kurse luftëtarët ilirë futeshin nëradhët luftarake, duke shpërndarë nga fyejt e tyre tingujt më tëbukur, që i nxirrnin nga thellësia e tokës, e gurëve, nga gjakuvetanak. Ishte kjo një muzikë qiellore, çfarë nuk ishte dëgjuarkurrë më parë mbi tokë.Të bindur në suksesin, në ç’drejtim i kishte bindur edhe Genci,luftëtarët ilirë kishin përparuar nëpër fushën e zbrazët.Qielli ishte çuditur. Kur arritën pranë taborrit romak, konsulliLucije Anci kishte dhënë sinjalin për sulm. Ushtarët romakë, tëpadurueshëm, u drejtuan me heshtat, me thikat, me shigjetat etyre dhe me të gjitha armët që dispononin kundër fyelltarëve tëGencit, të cilët edhe më tutje nuk pushonin të ekzekutonin në fyej.Filluan të punojnë armët, por fyejt qëndronin, rezistonin paratyre, aq sa ishte e mundur.Genci edhe vet e kishte soditur atëimazh nga bedemet e qytetit.Në fytyrën e tij vërehej njëlloj ngazëllimi i çuditshëm, kurse shkelqimi i flakmë në sy, i frikë-sonte rojet, që ishte përreth tij. Ashtu siç kalonte koha, krismat earmëve dominonin tingujt e fyejve. Ai, sikur kënaqej me këtëmuzikë tanimë të vdekur, të cilët e kishte dëshiruar dikund thellënë vetëvete. Romakët ishin të pamëshirshëm, ndërsa iliret medurim, me fyejt e tyre dhe me tingujt e tyre, shkonin drejt vde-kjes, duke besuar se do të fitonin…Fusha po rallohej nga ushtarët e Gencit. Gjithnjë e më pak kishtetinguj fyejsh, të cilët shuheshin me qetësinë e vdekjes.Më pak se tri orë iu deshen ushtrisë romake që t’i heshtninpërgjithmonë fyelltarët e Gencit.Ndërsa para syve të mbretit kishte rënë edhe ushtari i fundit, aime qetësi e kishte soditur rrjedhën e jashtëzakonshme dhe epilo-gun e luftës.Mbreti i fundit ilir, kishte besuar çuditërisht se fitor-ja ishte në anën e tij, por fusha e shkretë e fyjve dhe ushtarëtrënë përgjatë fushës tregonin të kundërtën.Sipas legjendës Genci i gjendur para një fundi tronditës, kishtethënë edhe fjalinë e fundit si mbret: “Kur çdo gjë do të heshtë,ata do të tingëllojnë.”Ai kishte urdhëruar që të hapeshin dyert e qytetit dhe ishte nisurme romakët, me shpurën e paktë, e cila e çuditur e shikonte ven-dimin që rezultoi me vdekjen e ushtrisë elitë ilire. Popullata kishtembetur në qytet, duke pritur legjionarët romakë, pa bërë ndonjërezistencë.Kohëpaskohe ata do të ngjiteshin mbi bedemet e qytetit dhe dotë shikonin mbi duajtë e fyelltarëve të vdekur, që kishin mbuluarfushën për rreth Shkodrës.Fati i mëvonshëm i Gencit, është i njohur në histori. Atë e kishin futur nënjë arkë (kafaz) të punuar posaçërisht dhe e kishin dërguar në Romë.Bashkë me të kishte shkuar edhe fama, edhe pasuria ilire. Lucije Anicijedërgoi në Romë pasuri të madhe ilire. Sipas Tit Livije: në këtë triumfkishte lidhur shumë flamuj ushtarakë dhe plaçka tjera dhe mobiljembretërore: 27 barrë me ar, 19 barrë me argjendë, 13.000 denarë dhe 120000 monedha të argjendta ilire. Në ballë shkonte Genci me bashkëshort-ën, djalin dhe vëllain Karavantije dhe me disa fisnikë ilirë, ndër të cilëtedhe tre komandantët ushtarakë, që i mbeten besnikë deri në fund.Lucije Anci kishte lejuar që të varroseshin luftëtarët e vrarë ilirë dhe që në varre, pranë sëcilit, të vendosej fyelli, si armë e vetmeme të cilën kanë shkuar në vdekje.Prej shekujsh legjenda thotë se në ditën kur është bërë kjo betejëe jashtëzakonshme, prej varrezave dëgjohen fyejt e ushtarëveilirë të Mbretit Genc.Pas 2045 vitesh, sa kanë kaluar nga ajo luftë, në fushat ku ajo është zhvilluar, arkeologët, kanë hasur në mbetjet e luftëtarëvetë Gencit. Pranë sëcilit prej tyre ka qëndruar nga një fyell.Disanga fyejt ishin shumë të dëmtuar, e disa të tjerë në gjendje të mirë.Përkundër dëmtimit të tyre, por edhe të vdekurve që nuk mund tëluanin më në to, të katërmijë fyejt degjohen akoma, duke eprovuar rrëfimin si të saktë, kurse tingujt e tyre si të paasgjë-suar, të pavdekshëm në jetë të jetëve.

Herceg Novi, 2 maj 2011Nga libri “Qytetet Antike” që do të botohet se shpejti në Zagreb*Lemb, lloj i anijes ilire Përktheu nga gjuha malazeze: Smajl Smakaj

nacional9/ E Diel,25 shtator 2011 POEZI

Ishte dimër si ky në këtë lëndinëPas thatësirës prej tetë muajsh ranë shiratDhe malet ngjyrë kashte menjëhëre u gjelbëruanEdhe në zgafellë, ku i lidh me granitin Të gurtat të hirtat rrënjët e veta pema e dafinësRryma me siguri e ka pushtuar sërish shtratin e vet.Eukaliptet i shkumonte era e detitDhe poshtë reve,çarë nga kristali i ndërtesave,Vezullonin kantieret nga dritat si me gjemba.

Nuk është ky vendi ku nga piaca shtruar me pllakaNën tendën e bujtinës mund të vështrohet turma,As atje ku i bien fyellit në atë dritare mbi rrugicëKur sandalet e fëmijëve trokasin nën çatinë e hajatit.

Kanë dëgjuar për atë vend të madh dhe krejt të shkretëRrethuar nga male, ndaj ecnin, duke lënë kryqePrej druri tërë gjemba dhe gjurmë vatrashJu ndodhte të dimëronin mbi borë rrëpirashDhe të provonin fatin, madje të gatuanin kockat e shokëveMbas asaj treve, lëndina e nxehtë ku mund të mbillet indigoIu duk e bukur, por më tej, në mjegullën që përdridhejDuke u dyndur në guvat e bregut,vepronte oqeani.

Fli, por do të shtrohen pranë teje kepa dhe shkëmbij,Këshilla lufte kafshësh të palëvizshme në shkretëtirëBazilikë nëpërkash, një bardhësi që shkumonFli mbi xhub, kur barin kafshon kaliNdërsa shqipja zbulon përmasat e humnerës.

Duke u zgjuar të vetat do t’i kesh të katër anët e botësPerëndimi, një lëvozhgë e zbrazur uji dhe ajriLindja, përherë pas teje, kujtesë e humbur për një pishë veshur me borë.Dhe vetëm atje ku zgjaten duart e shtriraBari ngjyrë tunxhi, veriu dhe jugu.

Jemi njerëz të varfër,veç me përvojëU hallakatëm nën yje të ndryshëmAtje ku mund të mbushesh një kupë uji nga lumi i turbulltDhe të presësh me thikën e endacakut kafshatën e bukësAtje është vendi, i pranuar, jo i zgjedhur.E mbanim mend, se atje nga vijmë kishte rrugë dhe shtëpiNdaj dhe këtu duhet të ketë patur shtëpi dhe shilte kalorësiGaleri dhe karige. Veç pllaja shurdhe.Nën lëkurën e rrudhosur të tokës vërshon një buçimë,Përplasja e valeve dhe patrulla e pelikanëve na shfarosiSi një predhë, nxjerrë nga baltë fisesh të zhdukuraQë ushqeheshin me nepërka dhe qull plënci,Ishte një vazo, sjellë nga një det tjetër.

Ndërsa këtu unë po ec, në tokën e përjeteshmeImcak mbështetur mbi patericëKaloj parkun vullkanik dhe shtrihem te burimiPa e ditur si t’a shpreh atë çka përherë dhe kudo:Nën gjoksin dhe barkun tim ajo është e pranishme, aq e gjendurSa për çdo guriçkë të saj i jam mirënjohës.Mbështes në të pulsin tim, vallë a e ndjej?Ndërsa mbi mua shtyhen të padukshmet cepa veshjesh të mëndafshta,Duart, kudo që ndodhen, prekin krahun timMadje edhe një buzëqeshje të lehtë e ndjeja dikur, tek pinim verëMbi lampadarët në manjola, se e madhe është shtëpia ime.

Barkeley, 1964

Përktheu: Pandeli Çina

Ishte DimërNobelisti polak Çesllav Millosh

Nobelsiti polak Çesllav Millosh i ka fillesat letrare ne vitet studentore. Në 1930 banonte mebashkëshorten Cekalska në Varshavë. Ishte pas suksesit të parë letrar “Tre dimrat” dhepërfillej si poet mjaft premtues. Pas lufte nis shtegtimi i tij i gjatë. Fillimisht punon sidiplomat në Nju Jork. Kthehet nga shërbimi dhe bën çmos të sigurojë sërish ndonjë pasaportë.Ëndërronte ndërkaq të arratisej në Perëndim. Në 1951 emërohet sërish si diplomat në Paris,mirëpo në vend të shërbimit ai paraqitet në zyrat franceze për azil politik. Këtë akt, edhe psei ndërmarrë me vetëdije të plotë, Millosh e përjetoi mjaft rëndë. Familja ndërkohë kishtembetur në Amerikë. Në vitin 1945 publikon përmbledhjen e dytë me vjersha “Shpëtimi”. Mevendosjen në Paris shkruan poezi dhe proze. Vëllimi i tretë poetik “Drita e diellit” botohetnë 1963 kur ai ishte në SHBA. Në Kaliforni dëshironte të kapërcente statusin e pedagogut tëzakonshëm. Njëherësh merret me përkthime dhe adaptime. I trembur nag depresioni përkthenBiblën, ndërsa pas marrjes së Çmimit Nobel bëhet edhe më aktiv dhe merret gjerësisht metematikë fetare.

Harresa

Emri i autorit është i pari që vdes,pasuar me bindje të plotë nga titulli, fabula,zgjidhja tronditëse, krejt romanii cili mjerisht shndërrohet në diçka që kurrë nuk e ke lexuar,kurrë nuk ke dëgjuar për të,sikur, një nga një, kujtesat të cilave iu bëheshe strehëvendosën të tërhiqen në hemisferën jugore të trurit,në një fshat të vogël peshkatarësh ku nuk ka telefona.

Kohë të shkuara ti ia dhe puthjen e lamtumirës emrave të nëntë Muzavedhe pe ekuacionin me dy të panjohura të përgatisë valixhet,e madje dhe tani teksa ngul në mend rregullin e planeteve,diçka tjetër po të shket nga truri, ndoshta një lule e simbolit kombëtar,adresa e një daje, kryeqyteti i Paraguajit.

Ciladogjë që po rropatesh ta kujtoshNuk e ka më vendin në majën e gjuhës tënde,madje as përvidhet në ndonjë skutë të errët të shpretkës sate.

Ajo ka thyer qafën teposhtë një lumi të zi mitologjikemri i të cilit fillon me një L aq sa ti mund ta mbash në hatër,rehat në rrugën tënde të harrimit ku do t’iu bashkohesh atyreqë kanë harruar madje si të notojnë dhe si ta ngasin biçikletën.

S’habit kënd që ti zgjohesh në mes të natëspër të kërkuar datën e një beteje të famshme në një libër për luftën.S’habit kënd që hëna në dritaren tënde të duket sikur ka dalënga një poemë dashurie të cilën ti dikur e dije përmendsh.

HYRJE NË POEZI

Iu kërkoj atyre ta marrin një poezidhe t’ia tregojnë dritëssi një diapozitiv me ngjyraose t’ia shtypin në vesh një mizë.

Iu them futeni një mi në një poemëdhe shihni përpjekjet të dalë që andej,ose shetitni brenda dhomës së poemësdhe ndieni muret të fshikullohen në dritë.

Iu them atyre të skijojnë në ujëpërgjatë sipërfaqes së një poemeduke valvitur emrin e autorit në brigje.

Por gjithë çfarë duan të bëjnëështë të lidhin poemën në një karrike me litar,ta torturojnë dhe ta detyrojnë të hapë barkun.

Ata fillojnë ta godasin me një zorrë llastikupër ta zbuluar kuptimin e saj të vërtetë.

NGANJËHERË

Nganjëherë i ul njerëzit në vendet e tyre në tryezë,ua lidh këmbët tek gjunjtë,nëse ata e pëlqejnë këtë profil,dhe i mbaj në karrike të vogla druri.

Gjithë pasditen ata janë sy më sy,burri me kostum kafé,gruaja në veshje blu,krejt të shtangur, krejt të mirësjellshëm.

Por herë të tjera, unë jam aiqë është marrë hopa në krahë,pastaj zbritur në dhomën e ngrënies të një shtëpie kukullashpër të ndenjur me të tjerët rrotull tryezës.

Mrekulli e vërtetë,po si do ta pëlqeje tikur kurrë nuk e di nga një ditë tek tjetranëse do ta përballosh dottë qëndruarit pezull si një zot i mirëfilltë,me shpatullat që i ke në re,apo ulur rrafsh në mes të tapicerisë,duke vështruar ngultas me fytyrën tënde të imët plastike? Përktheu: E. Buçpapaj

HarresaNga Bill Collins

10/ E Diel,25 shtator 2011nacional STUDIM

Poezia aforistike, sentecioze e maksimave dhe e proverbave, në shprehjet e urtësisë, dhe intuitësprofetike

Elemente të poezisë gnomike nëepikën tonë legjendare

“Më duket se poemat më të fundit të Jorge Luis Borges-it të bëjnë ta kuptosh më mire se ai i mban proverbin dhe epopenë si dy zhanret e përhershme dhe tëpashmangshme të çdo letërsie, në njëfarë mënyre si zhanret e para dhe të mbramet.”

Roger Caillois

Nga Prof. as. Dr. Anton PAPLEKA

“Elementet gnomike të brendatrupëzuara në këngët tona kresh-nike përgjithësisht janë krijime origjinale, të cilat përputhen mefrymën dhe formën e teksteve ku janë integruar. Të lidhura ngushtëme një përvojë historike të veçantë, me mendësinë dhe e individ-ualitetin e papërsëritshëm të etnisë shqiptare, këto elemente nukmund të huazoheshin nga kultura e ndonjë etnie tjetër. Si të tilla,ato janë një dëshmi e rëndësishme për autoktoninë e epikës sonëlegjendare.”Në veprën e tij “La Poétique”, Henri Suhamy flet edhe për poez-inë gnomike, të cilën e përcakton kështu: “Ky term shenjon poez-inë aforistike, sentecioze, e cila përdoret për formulimin e maksi-mave dhe të proverbave, për shprehjen e urtësisë, të intuitësprofetike…”1

Sipas Peter Burkes, proverbat janë brendatrupëzuar jo vetëm nëtekste të poezisë gojore, por edhe në ato të poezisë së shkruar,siç ka ndodhur në ndonjë baladë të François Villon-it: “Balladese tij janë pjesë e traditës letrare dhe në qoftë se elementet prover-biale të njërës prej tyre janë popullore, e tërë vjersha nuk është etillë.”2

Marrëdhëniet e ngushta midis poezisë dhe proverbave janë fa-vorizuar nga disa tipare të përbashkëta që kanë këto dy trajta tëletërsisë gojore. Tipare të tilla janë ngarkesa e madhe kuptimore,mbizotërimi i simbolit dhe i metaforës, përparësia e nëntekstitndaj tekstit apo e kuptimit të figurshëm ndaj kuptimit konkret, tëshprehurit sa më lakonik etj. Shumë më e dukshme është kjongjashmëri në ato raste kur disa proverba nuk kanë vetëm sub-stancë, por edhe trajtë poetike, domethënë në to përdoren metridhe rima.Fjalë të urta me trajtë poetike nga përmbledhja folklorike Bletashqiptare (1878):Është e lirë krypa ndë Durrës, po ha qiraja udhës.3

Krushka nd’ anë derës, si guna nd’anë ferrës.4

Kur ti nuk e ke zanat, mos u bëj hoxhë në fshat.5

Si më ha barin, më punon ugarin.6

Fjalë të urta me trajtë poetike nga përmbledhja folklorike Valët edetit (1908):Ç’bëhet në mëhallë, prite më mësallë.7E dimë njerëzia, sa thel’ i nxë kusia.8

Goja behar, zemra hambar.9Kur ka shporta fiq, gjithë bota janë miq.10

Ka raste kur proverbi i shkruar në rreshta mund të rindërtohet sinjë strofë poetike:Kush të det me ba sefa, gjen dehallin ndë shtëpi. Atij që do me randë bela, le të njitet me zotëni.11

RindërtimiKush të det me ba sefa,Gjen dehallin ndë shtëpi.Atij që do me ra ndë bela,Le të njitet me zotëni.Ashtu siç ka elemente të poezisë, të ngjizura me substancën dheme trajtën e fjalëve të urta ka edhe elemente të fjalëve të urta osefjalë të urta të mirëfillta të brendatrupëzuara në epikën tonë legjen-dare. Duke folur për tiparet e fjalëve të urta, Jorgo Panajoti shkru-an: “Një tjetër faktor me rëndësi të dorës së parë, që kushtëzon epërcakton natyrën e së vërtetës në fjalët e urta, është dhe fakti seato kanë jo vetëm karakter gnoseologjik, por edhe karakter tëtheksuar akseologjik.”12 Në disa vargje të veçanta të këngëvetona kreshnike, një pjesë të të cilave do t’i citojmë më poshtë,vëmë re se elementet estetike dhe njohëse ngjizen me elementetvlerësuese dhe etike, ashtu siç ndodh te fjalët e urta.13

Prania e elementeve të poezisë gnomike në disa këngë kreshnikemendoj se mund të shpjegohet me tri arsye kryesore: së pari,epika legjendare ka karakter të theksuar sinkretik, si të thuash,ajo është si një enciklopedi e veçantë e kulturës së një periudhetë hershme. Së dyti, tekstet e epikës legjendare janë relativisht tëgjata, disa prej tyre i kapërcejnë të një mijë vargjet, pra elementet

e poezisë gnomike e kanë më të lehtë të zënë vend në tekste tëtilla sesa në një këngë lirike që shkon deri në dhjetë vargje. Sëtreti, kam bindjen se elementi përsiatës, filozofik fqinjëron mënatyrshëm me elementin tregimtar (narrativ) të epikës legjendaresesa me elementin emocional të këngës lirike.Duke folur për elementet e poezisë gnomike në këngët tona kresh-nike, Demush Shala shkruan: “E themi këtë, pasi në to njëmend uruajt jo vetëm natyra e sintaksës së gjuhës shqipe, por edhethellësia e mendjes së hollë të malësorit tonë, e mprehur prore nëodat e burrave, e reflektuar në këtë kulturë me vlera të mëdha e tëpamohueshme.”14

Në elementet e poezisë gnomike të përfshira në epikën tonë legjen-dare janë sintetizuar përvoja e pasur, përsiatjet, qëndrimet etiko-morale, kodi i sjelljes në familje e në shoqëri i bartësve të kësajepike. Këto elemente rrokin një problematikë të gjerë që lidhet medy sferat kryesore të jetës njerëzore: marrëdhëniet familjare dhemarrëdhëniet shoqërore.Duke dashur të shmangim një ndarje mekanike të elementeve tëpoezisë gnomike që lidhen me sferat e lartpërmendura, do të mjaf-tohemi vetëm me klasifikimin e tyre sipas motivit që mbizotëronnë to.Dashuria midis vëllezërve“Ora e madhe duart jau ka përpjekë:/ - Pa ndigjoni, Muji e Halili:/Vllazën jeni e vllazën kjoshi,/ pa shoshojnë kurr ma n’çetë mosme dalë,/ se mjer zemra e ati që vlla nuk ka.”15

Mosbesimi ndaj gruas“Besa besë e fjala fjalë,/ gruaja grue e zana zanë,/ zana diell egrueja hanë,/ mjer kush grues besë i ka zanë!”16

Kulti i mikpritjes dhe i besës“Pa ndigjo, more Krajle Kapedane!/ S’â ngusht njeri deri n’ditë tëdekës./ Deka vjen mbas mikut t’pre,/ deka vjen mbas besëss’thyeme/ e i kue bukë mos t’kesh për mik.”17

Dënimi i pabesisë“… nanë si ty, toka randë e ka,/ se kah ban dielli dritë s’â ndie,/ senana djalit dy sytë ia ka nxjerrë.”18

Përdorimi i kohës“Lum për ty, o i lumi Zot,/ ke falë ditën me punue,/ ke falë natënme pushue!”19

Martesa e mbarë“Kur ish kanë Ali Bajraktari,/ amanet baba ja kish lanë:/ “Ndo rri,bir, gjithmonë pa u martue,/ ndo martohu n’nji oxhak të mirë!”20

Të këqijat e lëngimit“Se ç’asht varra deri sot s’kam dijtë,/ por kjo kenka nji hall fort irandë,/ pse i varruemi kenka vorr për shpi,/ randë për veti, marandë për shoqni.”21

Vetëpërmbajtja në shoqëri“Por Halili aty ma s’â pa,/ kaq fort djali m’ite kenë idhnue!/ Ky triherë shpatën ka da me e nxjerrë,/ por ndër mend i kanë ra fjalët eMujit:/ “Nuk hjek burri kurr në log m’u pre!”22

Respektimi i të vdekurve“Lufto të gjallët, se t’dekunt s’kanë ça t’bajnë,/ si kanu që nakanë lanë të parët.”23

Shenjtëria e amanetit“Qyqja e kuqe ç’ka qitë e ka thanë?/ - Amanetin e mban edhetoka…”24

Dënimi i vëllavrasjes“E çka qitë korbi e po i thotë:/ - Njaj që vret i vllaj të vllanë,/ aiasht ma i zi se un.”25

Vdekja e lavdishme“Muji s’amës prap t’i ka thanë:/ - Mos kjaj djemt si n’luftë t’kanëdekë,/ mos kjajt t’gjallt që n’bjeshkë duen me çetue,/ se dekë mae amël s’asht se n’luftë m’u pre,/ n’luftë me u pre pa i lanë marrevedit.”26

“Paj për dekë, tha, trimi, bre çikë, â,/ dekës trimi, bre çikë, s’japriton,/ n’fushë t’mejdanit kur i vjen pej trimi.”27

Besimi te fuqia e Providencës“Paska qitë Muji e paska thanë:/ - Mos ke gajle, Kunë, pashimanë,/ pa deshtë Zoti për me na fikë,/ neve robi nuk ka kurr ç’naban.”28

“Kur do Zoti trimit me ja dhanë,/ krejt dynjaja, tybe, s’kanë çkat’bajnë.”29

Roli përcaktues i forcës“Sa randë fjala turkut te i ka ra!/ - A e di si bajmë, more LuleFrangu,/ se fjala fjalën kurr s’e ka mujtë, por shtaga shtagën eshpata shpatën…”30

Maturia“M’ka pasë thanun Gjeto Basho Muja:/ “N’bejleg fjalët kur t’bajshme ra ndër burra,/ ruejma kryet, gjuh-o, vedit me i thanë…”31

“Kur ta shohish arushën n’stërvinë,/ mos ju avit se, besa e gjêbelênë.”32

Nryshimi midis dukjes e thelbit“Paska qitë çobani e i ka thanë:/ - Tjetër guna e tjetër Lule Fran-gu!”33

Nënvlerësimi i kundërshtarit“Sa burrnisht kjo vasha po i përgjigjet:/ - Kurrkuj, Ago, ke dekës’asht me i thanë,/ pa i ndie gjamën, se po e mblojnë me dhé…”34

Rëndësia e shpresës“…Sabah Zoti, ore, nesër kur të fal,/ Kur ‘i ditë pa nafakë s’e kalanë…”35

Paprekshmëria e ligjit (kanunit)“Bani e ndjeu aj Gjeto Bashe Muji/ se mrenda oborrit Agon e kempre,/ me gjithë djalë sarajet na i ka djegë,/ vritet turku, por kanujas’vritet!”36

Vlera e gruasPo i rrin gati ajo zana e malit:/ - Gruen fisnike lum njaj që pe e ka,/se ajo fjalën ta ka lanë, ndo djalin.”37

Njeriu si farkëtar i fatit të tij“Muja n’burg ka hi / dhe Halilin aty e ka gjetë,/ të madhe Mujapaska qeshë./- Ja kam ba, tha, vedit vetë!”38

Përfundimi i punës së nisur“Ç’po qet daja nipit po i thotë:/- Nuk isht zor, o djal’, për me ukoritë,/ duhet punën ti në krye me e qitë.”39

Ndryshimi si ligj i jetës“… ou, çë ka qitë djali Shkjaut edhe i ka thanë:/ ou, me të kuejën

nacional11/ E Diel,25 shtator 2011 STUDIM

nanë, mor Shkja, e ti më ke ra?/ ou, të dy sytë,more, mue m’i ke pa’ nxjerrë;/ ou, Zoti çon, morShkja, edhe po ulë…”40

Vendosmëria e trimit“ ‘I herë jam le, ‘i herë due me dekë.”41

Rëndësia e mençurisë“Zoti u vraftë, Agë, si ju ka dhanë,/ Vend me t’ndjeun kush s’mundet me xanë.”42

Pashmangësia e vdekjes“Por sabër, Mujë, duhet me bamë,/ Kush ka le,edhe ka për t’ dekë.”43

Kulti i trimërisë“Trimi trimit gjithmonë besë i nxe’.”44

“Sa serbez, po, Velika po flet,/ motra e trimit gjith-monë serbez â.”45

Respektimi i dokeve“I babë t’ vjetër n’kullë unë e kam pasë,/ s’dij saherë kto fjalë ai m’i ka thanë:/ “Pa t’ thirrë,n’darsëm kurr mos shko!”46

Roli i moshës në jetën e njeriut“Ç’ka qitë çika Harapit m’i thotë:/- Për mejdan-odjelmt e parritun,/ për kuvend-o janë burrat methinja.”47

Nderimi ndaj të moshuarve“M’e rrahë plakun e në lloq me e lanë,/ s’â trim-ni, tha, dynjaja t’shan.”48

Pasojat e të tatëpjetës“E qyr çka dredhi, he, Muja i ka thanë:/ - E, po, am’ digon, bre, po, motër Hajkunë,/ e gjithmonësafi motër ajo, he, â kanë,/ e kur t’ja nisin, po,mashkujt me t’ lanë,/ e, o tana t’zezat, po motër,të gjajn – e!”Domosdoshmëria për të bërë lëshime“Kur t’kapë zori, “po” duhet me thanë,/ ashtu uba, bre, kysmeti po thotë.”49

Vlera e zemërbutësisë“…zemër t’butë turku vyen me pasë…”50

Djallëzia e gruas“Qyr Velika sa sherr-o ish qillue,/ (n’gastare dre-qin gjithë femna e ka shti)…”51

“Çka di grueja-e, s’e din as dreqi,/ se si shejtani,po, e kanë sifatin.”52

Rëndësia e zotërimit të zanatit“Po shkon djali, shtërngue ish kanë,/ hajmedet,more, do me dalë n’mejdan;/ pa zanat, more, kjopunë nuk shkon…”53

Fatkeqësia e të qenit pa shokë“E po ngoni, burra, shka po du me thanë,/ Pashokë zoti kërkon mos e lashtë!”54

“ – Nal, Halil, ku po don me shkue,/ për pa shokëâ zor lufta me u marrë!”55

Fëmijët e mbarë“Sa kopil, bre, batili ish kanë,/ ka qitë plakës e ika thanë:/ - Pjella e mirë, bre, pleqnin ta lar-gon…”56

Mirësia“… m’ki nimue, fjalt qysh m’i ke thanë,/ s’munt’i hupi, e mira nuk hup.”57

Gëzimi i parakoshshëm“Peshki n’deti e fërteren n’zjarm./ Mos ban“hop” për pa e kcye gardhin.”58

Miqësia e vërtetë“Knej m’ra udha, pata qef me u kthye,/ miki imirë qefin ta ban bjeshkë…”59

Diferencat shoqërore midis njerëzve“Nuk t’ka ra, maxhar, me provue./ Kurr i ngitit’untit s’ja ka ditë,”60

Ndikimi negativ i frikës“-Mjeri û i mjeri, O sulltan jetimi,/ për ty dekakapak prej florini!/ Ma ligsi nuk ka –o n’kit dyn-jê,/ se gjithkujna me i ba temenê,/ e pejt’kshtuzmve furfullak me t’hi,/ kuku, nan-o nukka gja ma zi.”61

Besimi te drejtësia“E vërtetë â, se gjithmonë, bre thonë:/ “A i drejtitana herë fiton.”62

Vlera e emrit të mirë për pasardhësit“Për qen hekurash ma mirë asht me e bamë,/ Se’i fjalë t’keqe djalit me ja lanë.”63

Gëzimin për lindjen e djalit“…çoi ia fali zoti, po, nji djalë,/ gurt e shpisë sai ploi gzimi i madh.”64

* * *Nga përqasja e elementeve të poezisë gnomike,të cilat i parashtruam më sipër, del se vetëm njëpjesë fare e vogël prej tyre janë fjalë të urta të

(Vijon nga numri kaluar)Tek “IRONIA E DEMOKRACISË” ai analizonnë mënyrë të veçantë rolin në demokraci të in-stitucioneve që e përbëjnë atë, duke folur përekzekutivin, gjykatat, rolin e presidentit, krizatnë demokraci që në mënyrë simbolike e nënvi-zon si kriza në familje, duke dhënë për secilëntemë të trajtuar opsionet e veta që ai i mendon.Natyrisht ato janë opsione personale dhe përsecilën prej tyre mund të ketë dhe diskutime,për të cilat mund të jesh dhe pro dhe kundra, siç’është e vërtetë që ne disa nga ide të hedhuradhe unë personalisht mund të jem i një mendi-mi tjetër, por nuk do të lija pa nënvizuar disaprej ideve të shprehura, të cilat në mendimintim personal, më duken me interes, si për kohënkur janë shprehur, por dhe në këndvështrimin etë parit të demokracisë në të sotmen dhe tëardhmen. “Demokraci do të thotë qeverisje“nga populli”, por mbijetesa e saj ndodhetmbi shpatullat e elitës. Pikërisht këtu qëndronironia e demokracisë. Për fat të keq elita qëpërbën jetën politike shqiptare është një pseu-do elitë në shumicën e rasteve, qoftë si integ-ritet moral, qoftë si dije e talentuar për tëudhëhequr vendin në këto çaste kritike.” (fq.129)Duke folur për mënyrën e përzgjedhjes të ekzek-utivit dhe gjykatave ai thekson idenë se pa-rimet bazë duhet të jenë integriteti moral dheprofesionalizmi i zgjedhur nga profesionistë tëfushave përkatëse dhe për këtë ai jep dhe for-mulat përkatëse, të cilat si në rastin e ekzeku-tivit ashtu dhe të gjykatës, në mendimin timpersonal, për kushtet e demokracisë sonë, janëpak të parakohshme dhe shprehje e një ideal-izmi të një njeriu të lirë në mendime, por në fundtë fundit shprehin një mundësi dhe një ide mbitë cilën dhe mund të diskutohet. Kjo si dheshkrime të tjera të këtij libri, apo dhe të gjithëkrijimtarisë publicistike të Leka Totos, kanërëndësinë e vet jo vetëm për faktin e trajtimit tënjë sërë problemesh me rëndësi për aktualendhe të ardhmen, por për nga idetë për nova-cion, ato mund të jenë dhe një objekt diskutimi,për të cilat gjithmonë e më shumë është enevojshme të flitet. Pikërisht në përforcim tëkësaj që po them, është vet ajo që shkruan ainë një shkrim tjetër të tijin përfshirë në këtëvëllim (“OPINIONI PUBLIK DHE POLITIKA”).

Rrëfimi autobiografik i një shkrimtari tëndaluar(II)

“ Po lexoj veten” iLeka Totos jo vetëm

një titullNga Bujar Leskaj

Ai shkruan: “...Testi më i mirë për natyrën pub-like të një opinioni është aftësia e tij të ndje-het në tregun e ideve...” dhe në këtë drejtimmund të thuhet pa rezervë se Leka Toto si kri-jues, studiues apo pjesëmarrës direkt në jetënpolitike e shoqërore, si duket qartë në këtë libër,përveç vlerave njohëse dhe studiuese të sh-krimeve të tija, mund të thuhet pa frikë se luanme një treg të gjerë idesh dhe konceptesh nëtemat që trajton. Dhe këtu ai nuk e kufizonfushëveprimin vetëm në politikë, por e gjen tëjap idetë e tija dhe në art (“ARTI SI TERAPI EVETDIJESHME”), sociologji, natyrisht e lidhurme politikën (“BINDJA”), ekonomi (“LETRATME VLERË”) e deri tek meditimet e veta që ipërmbledh në kapitull më vete (“MEDITIME”).Duke përfunduar, pa pretenduar për një anal-izë të detajuar të këtij libri, shpreh dhe njëherëbindjen time personale se kemi të bëjmë me njëvëllim me vlera të mëdha, jo vetëm për faktin enjë evidentimi të njërit prej krijuesve që për-bëjnë “ANTOLOGJINE E PLAGEVE”, ku ësh-të nënvizuar se përveç faktit që çdo autor ikëtij vëllimi është një dokument sintetizues injë epoke, por dhe për atë që veprat e këtyreautorëve sensibilizojnë shoqërinë e sotme sh-qiptare lidhur me një të kaluar që është endegjallë. Në rastin konkret kjo përmbledhje sh-krimesh përveç funksionit të freskimit tëkujtesës, bie dhe një sërë tezash, idesh dhekonceptimesh që kanë të bëjnë me politikën eshkuar, mësimet ndaj së cilës mund ti shërbe-jnë dhe të tashmes dhe të ardhmes. E themkëtë se pavarësisht nga kundërshtitë që mundtë kemi në konceptime dhe ide, fakti që leximi ikëtij libri, sot mbas 10 vjetësh botimi, të bën tëdiskutosh, të debatosh, të mësosh, ështëtregues vlere dhe një libër më shumë në atë“treg idesh” që autori e hedh në këtë libër.Së fundi, kuriozitetin që të shoqëron për titul-lin “Po lexoj veten”, intelektuali, demokrat, an-tikomunist Leka Toto, sugjeron ta kuptojmësipas fjalëve të J. Boehme: “Nëse lexoj vete,lexoj librin e Zotit shkruar te unë, dhe juvëllezërit e mijë jeni alfabeti i këtij shkrimi,mbasi mendja dhe vullneti im gjejnë ju bren-da meje. Nga thellësia e zemrës dëshiroj qëedhe ju të më gjeni mua”. (fq. 50, “Po lexojveten”, gusht 1998).

mirëfillta: si “Amanetin e mban dhe toka”, “Pesh-ki n’deti e fërteren n’zjarm”, “…për ty deka ka-pak pej florini”.Disa elemente të tjera të poezisë gnomike mundtë cilësohen si sinonime të disa fjalëve të urta,me të cilat kanë ngjashmëri të dukshme kupti-more si:“…ruejma kryet, gjuh-o, vedit me i thanë…”Fjala e urtë: “Goja të vjerr, goja të nxjerr.”“Kur ta shohish arushën n’stervinë,/ mos ju avitse, besa, e gjen belênë!”Fjala e urtë: “Mos i prek grejzit me krande, se poprek të zezën tande!”“Tjetër guna e tjetër Lule Frangu!”Fjala e urtë: “Gjykon puna, s’gjykon guna!”“Kurr ‘i ditë pa nafakë zoti s’e ka lanë…”Fjala e urtë: “Ditë e re, nafakë e re.”“Gruen fisnike lum njaj qi e ka.”Fjala e urtë: “Dru lisi e grua fisi.”“Duhet punën ti në krye me e qitë.”Fjala e urtë: “Punën e sotme mos e lër për nesër.”“Ou, Zoti çon, mor Shkja, edhe po ulë…”Fjala e urtë: “Ulen malet e çohen kodrat.”“Pa t’thirrë, n’darsëm kurr mos shko!”Fjala e urtë: “Kush shkon pa ftuar, e gjen pashtruar.”“…n’gastare dreqin gjithë femna e ka shti…”Fjala e urtë: “Grueja e shtie edhe dreqin nëgastare (shishe).”“… për pa shokë â zor lufta me u marrë.”Fjala e urtë: “Trimi i mirë me shokë shumë.” Ose:“Nuk bahet gardhi me nji hu.”“… s’mund t’i hupi, e mira nuk hup.”Fjala e urtë: “Bane t’mirën e hidhe në det, e gjennë kripë.”“Kurr i ngiti t’untit s’ja ka ditë.”Fjala e urtë: “Barkgunga s’ia di barkpetës.”

Veçori strukturore dhe stilistike të elementevetë poezisë gnomike.

Elementet e poezisë gnomike të përfshira nëepikën tonë legjendare janë sekuenca fare tëshkurtra, me karakter të theksuar lakonik. Kra-has strukturave lineare, hasen edhe ndërtimeantitetike si: “…vritet turku, por kanuja s’vritet!”;“…se fjala fjalën kurr s’e ka mujtë, por shtagashtagën e shpata shpatën…”; ‘Për mejdan-ojanë djelmt e parritun,/ për kuvend-o janë burratme thinja.” Të parapëlqyera janë edhe ndërtimetasindetike si: “Besa besë e fjala fjalë,/ gruejagrue e zana zanë,/ Zana diell e grueja hanë,/ mjerkush grues besë i ka zanë!”Në elementet e poezisë gnomike përdorenpothuaj të gjitha llojet e figurave stilistike.Anafora: “Mos kjaj djemt qi n’luftë të kanëdekë,/ mos kjaj t’gjallt qi n’bjeshkë duen meçetue…” Ose: “Deka vjen mbas mikut t’pre,/deka vjen mbas besës s’thyeme…”Elipsi: “…për ty deka kapa prej florini!” Ose“Tjetër guna e tjetër Lule Frangu!”Anasjella (inversioni): “Amanetin e mban edhetoka.” Sipas rendit të zakonshëm gramatikor, kuvarg do të ishte ndërtuar kështu: “Edhe toka emban amanetin.”Antiteza: “Kurr “i ngiti t’untit s’ja ka ditë.”;“… ou Zoti çon, mor shkja, edhe po ulë…”;“Kush ka le, Mujë, edhe ka për t’dekë.”Epanastrofa: “…se dekë ma e amël s’asht sen’luftë me u pre,/ n’luftë me u pre pa i lanë marrevedit.”Eksklamacioni: “… mjer kush grues besë i kazanë!” Ose: “Pa shokë zoti kërkan mos e lash-të!”Personifikimi: “…nanë si ty, toka randë e ka…”Ose: “Kur t’kap zori, “po” duhet me thanë.”Krahasimi: “si shejtani po e ka sifatin.”Simboli: “Kur ta shohish arushën n’stërvinë”;“Peshki n’deti e fërteren n’zjarm”; “Mos ban“hop” për pa e kcye gardhin.”Metafora: “Miki i mirë qefin ta ban bjeshkë.”;“Pse i varruemi kenka vorr për shpi.”; “Vritetturku, po kanuja s’vritet.”Epiteti: “Zemrën t’butë turku vyen me e pasë…”,“Njaj qi vret i vllaj të vllanë,/ ai asht ma i zi se

un.”Metonimia: “Pjella e mirë, bre, pleqninë ta lar-gon.”; “… se fjala fjalën kurr s’e ka mujtë,/ porshtaga shtagën e shpata shpatën…”; “s’mundt’i hupi , e mira nuk hup.”Sinekdoka: “… krejt dynjaja, tybe, s’kan çkat’bajnë.”; “…ndo martohu n’nji oxhak t’mirë…”;“Ai drejti tana herë fiton.”Megjithëse në epikën tonë legjendare, rima ështënjë dukuri e rrallë dhe e vonë, ajo është e pran-ishme edhe në ndonjë element të poezisë gno-mike: “Nuk isht’ zor, o djal, për me u koritë,/ du-het punën ti në krye me e qitë.”

* * *

Elementet gnomike të brendatrupëzuara nëkëngët tona kreshnike përgjithësisht janë krijimeorigjinale, të cilat përputhen me frymën dheformën e teksteve ku janë integruar. Të lidhurangushtë me një përvojë historike të veçantë, memendësinë dhe e individualitetin e papërsërit-shëm të etnisë shqiptare, këto elemente nukmund të huazoheshin nga kultura e ndonjë et-nie tjetër. Si të tilla, ato janë një dëshmi e rëndë-sishme për autoktoninë e epikës sonë legjen-dare.

12/ E Diel,18 shtator 2011nacional INFO

C M Y K

BABASI - 2NDERTIME - PRODHIME - INERTE

BASHKIM BABASIPresident

Tel: 056323445 Cel: 068 20 56 647E-mail: bashkimbabasi@yahoo.com

Ju jeni të parët

Komuna Cudhi, Krujë

Gjithmonë pranë jush!

Kryetari i Komunës Xhevahir Bilja

nacional13/ E Diel,18 shtator 2011 INFO

Mirësevini

Radio “Nacional”93.6 Mhz

Online: www.radionacional.al

Reklamoni biznesin tuaj nëRadio “Nacional” on-line

nacionalalbania@yahoo.comTel: +355 4 2 455 544

Muzika më e mirëshqiptare

Adresa:Rr. “Kavajes No:96/2, Tirana, Albania.Tel.: +355 42 235270Fax.: +355 42 235271Cel.: +355 68 24 11 641E-mail: contact@hotel-nirvana.comWebsite: www.hotel-nirvana.com

Komoditet dhe cilësi. Hoteli është i vendosur 50 m larg qendrësse Tiranës ,ne Rrugën e Kavajës ,përballë Kishës Katolike.Vend ideal për vizitorë që merren me biznes, si dhe për ata qeduan të vizitojnë Kryeqytetin. Hoteli ofron shërbime si :dhomëbiznesi,salle konferencash,të përshtatur për aktivitete të ndry-shme dhe seminare ,shërbim interneti ne çdo dhomë si dhe shër-bim wireless në ambjentet e barit ,restorantit dhe hollit ,shërbimtaksi, lavanteri, parkim etj.

Te 15 dhomat janë të mobiluara me shije dhe të pajisura metelefon,Tv me satelit ,minibar, tharëse flokësh, ajër i kondicionuardhe me ngrohje qendrore. Dhoma teke ,dyshe dhe me shtrat mat-rimonial si dhe dy suita të mrekullueshme .Në ambientet e hotelitne kemi edhe një koleksion të mrekullueshëm prej 300 pikturash

të cilat klientët mund ti admirojnë.Relaksohuni në një atmosferëtë qetë dhe të rehatshme

e - m a i l . :

C M Y K

Kafe Mike

Kafe “Mike”, ekspres dhe turke.Adresa: Shkozet, Durrës.Cel.: +355 68 20 58 511

Shija e vërtetë arabike

14/ E Diel,25 shtator 2011nacional PROZË

Kush mund të ndërmjetësojë tek Ai, pos melejen e Tij, e di të tashmen, që ështëpranë tyre dhe të ardhmen nga ajo që Ai di; të tjerët dinë vetëm aq sa Ai ka dëshiru-ar… Për erërat që ngrehin dheun dhe e shpërnda-jnë,Për retë që bartin shiun e rëndë,Për anijet që lundrojnë lehtë,Për engjëjt që bëjnë ndarjen e çështjeve,S’ka dyshim se ajo që u premtohetËshtë e vërtetë e sigurtDhe se shpërblimi (gjykimi për vepra)Do të ndodhë patjetër. Them se shkak u bë një ëndërr …Një ditë përpara ishte folur për një martesë, sëcilës asnjë vend nuk më mirëpriste t’i fshihesha.Nga njëra anë më vinte mirë që gjërat erdhënkaq ngutshëm dhe disi përdhunshëm, sepse potë ishte në dorën time, nuk kisha për të vendo-sur kurrë.Në fakt, gjendja ime shpirtërore ishte e çudit-shme ashtu si herë-herë edhe koha është e çu-ditshme. Rashë të flija pothuaj e qetë dhe m’ubë në ëndërr se ndodhesha në shtëpinë e Gjar-prit. Shtëpia qenkësh si e imja, me atë strukturë(dhe më duket edhe tani se me të vërtetë ashtuështë), as e varfër as në luks, pak rrëmujë, porgjithë dritë.Unë kisha hyrë si fshehurazi dhe nuk di se çfarëkërkoja aty. M’u bë se dëgjova zhurmë dhe ngri-va. Ra dera. Kisha frikë dhe emocion.Ai po më gjente si hajdute në shtëpinë e tij. Ç’t’ithoja, ç’të bëja ?S’di të them e hapa vetë derën, apo e hapi ai. Sitë them, të dyja skenat i kam parasysh, por mëduket se e hapa unë e trembur dhe në prag udha ai i habitur dhe i vrenjtur vetëm për njësekondë.U gjendëm në divanin e dhomës së tij mesrrëmujës…Krahu i fortë i tij më ftoi të shtrihesha pa çarëkokën se si do të më dukej.Ai shtyu me rrëmbim si ta ndjente se e kishtekohën shumë të kufizuar, si të kishte frikë semos zhdukej nga ëndrra.U ngrita me forcë; ai reagoi me forcë edhe më tëmadhe.Atëherë nisa t’i shpjegoj e prekur se ai duhej tëpërpiqej të më kuptonte, se ai duhej të më kup-tonte; kësaj gjëje nuk mund t’i shkoja deri nëfund, sepse martohesha. Ai siç duket deshi tëmë thoshte ”e çfarë pastaj ?”, por u hutua dukeparë fytyrën time gjithë shqetësim e dhembje eduke më dëgjuar zërin që ngjirej mes përlotjes.U hutua ai e ngeci në ankthin tim si në një rrjetë.Si të ishte hipnotizuar, s’lëvizi asnjë grimë. Fy-

SAGA E GJARPRITFragment romani nga Viola ISUFAJ

tyra e tij u mbush me dhembje.Unë vazhdoja t’i thoja gati duke

rënkuar se nuk bënte, se kjo gjë nukbëhej, se nuk mundesha, nuk mundesha.

Unë kisha një arsye të fortë shumë: mar-tesën.Nuk dola kurrë nga kjo ëndërr.U zgjova pa qenë e vetëdijshme se kisha parënjë ëndërr të tillë. Mund të kisha parë një ëndërrtjetër pas saj, ose asnjë ëndërr.Më thanë se natën kisha rënkuar e thirrur. Mëkishin shkundur disa herë dhe unë nuk isha për-mendur. Më pyetën nëse isha sëmurë dhe uthashë jo, por ky makth nuk do të marrë kurrëfund.Cili makth, më pyetën.Atëherë u kujtova se po flisja në mënyrë të pan-dërgjegjshme dhe ëndrra m’u fanit sërish tani,para sysh, e tëra, e plotë m’u kujtua.Sillesha rrotull nëpër shtëpi e vetme dhe nukzija vend.Thoja, oh, nuk e paskam harruar atë njeri! Dhepas kaq shumë vitesh, ai rikthehet dhe më kuj-ton... çfarë ?Ngacmimi i një martese të shpejtë që po afrohej,më zgjoi kujtimin e lënduar dhe ankthin e njëdashurie të pafat, më solli atë që mendja ime nuke thërriste më, por që e thirri e mashtruar ngaletargjia e ndjesive të mia.Vetëm atë kisha në mendje gjithëditën. Ndihesha e çoroditur dhe fatkeqe. Thashë,o Zot i Madh, po ç’është kështu... edhe pas kaqshumë vitesh…oh, përjetësisht!Qava fort. Lajmi që u transmetua nga të gjitha stacionettelevizive, nga unë u dëgjua fare aksidentalisht,pa kurrfarë kureshtje dhe çudie.Madje unë ndërrova kanal, por edhe kanali tjetërteleviziv, të njëjtin lajm po transmetonte.Më pas intervista dhe opinione, bujë kudo, emi-sione ekskluzive për këtë lajm të ri të një natyretë çuditshme.-Ku nuk u shkon mendja! - thashë me vete,- uneveritet qetësia, u neveritet mirëqenia e s’lënëgjë pa shpikur… phhhh… u kërkuakan individë...për të qëndruar ca kohë në një si biçim burgu…si nëntokë.Eksperimenti: Vullnetarë që do të « burgosen»në një krahinë të largët e të ftohtë… etj.Vendndodhja e burgut: nën malin K.Kohëzgjatja e qëndrimit: nëntë muaj.Shpërblimi: i madh, jashtëzakonisht i madh, paslirimit.Këta s’kanë për të peshkuar asnjë budalla për tadërguar në fundin e dheut, në anën tjetër të botës,- mendova.Njerëzit më dukeshin të çorientuar, por pastaj,për çudi, dolën edhe nga ata që e përkrahnineksperimentin…Këta duhet të jenë të paguar, - thashë me vete.Por ndërkohë po rritej marramendasi numri i aty-re që përkrahnin eksperimentin.-Është shkëputja ime nga kjo rrëmujë- tha një

adoleshente para mikrofonit. Më është mërziturme kohë kjo dynjaja këtu.-Kam dashur të vdes e të rilind. Askush e asgjënuk ma ofron këtë mundësi, përveç atij vendi, -u përgjigj një student filozofie.-Shpërblimi është ... jo keq, e përse jo ?- tha njëi papunë duke fërkuar mjekrën.-Në burg kam hyrë edhe herë të tjera, kam tal-ent t’i bëj miq gardianë e kriminelë bashkë, eç’është e vërteta nuk ia kam kaluar keq, por nëntëmuaj me pagesë, është si të shkosh me push-ime.-Më ka lodhur ky realitet, dua të iki, të iki, nuk edi sa do të dua të kthehem po të iki, prandaj duata provoj.-Ç’të jetë?-picërroi sytë një plak, nuk dua të dëg-joj pallavrat e të tjerëve, dua ta provoj vetë.Perëndi e Madhe! Nisa të përfytyroj atë vend,atë nëntokë. Po burg përnjimend nuk do të ish-te. Një eksperiment do të ishte, si nëpër filma.Do të plotësohej numri i njerëzve dhe do të trans-feroheshin atje.Do të ishte një përvojë e re, në fakt, dhe ç’ështëmë e mira, do të ishte i vetmi vend mikpritës qëdo të më ndihmonte t’i fshihesha martesës simetë shpejtë, e në fund të fundit, a po kërkoja gjëtjetër?

…Kur unë shkova ashtu si çuditshëm, ashtu sizvarrë-zvarrë, por edhe me një shpresë të vogëlnë kraharor, për të bërë regjistrimin e emrit timpranë instancave përkatëse, më thanë se ishteplotësuar me kohë numri i nevojshëm i vullne-tarëve.Nisa të arsyetoja me vete se duhej të fshihej njëshpërblim shumë më i madh se ai që reklamohej,se kishte prapaskena e ujëra që lëviznin nën tokëdhe më erdhi inat me veten, pse gjithmonë du-hej të tregohesha kaq e humbur dhe të mos për-fitoja kurrë nga gjëra të tilla.Atëherë u kujtova se kisha njerëz të njohur nëMinistrinë e Punëve të Jashtme dhe duke qenëse dikur u kisha ardhur në ndihmë, e kurrnjëherës’u kisha kërkuar diçka-m’u ngulit një ide fikse:të ndërmjetësonin ata shkoja atje, poshtë anëstjetër të dheut.Megjithatë, ja ku po ju them se miqtë e mi nëministri për pak më kthyen shpinën, sikur të moskujtoheshin se personi me të cilin po martohesha,kirurgu i ri e simpatik, mund t’u vinte në ndihmëpër disa çështje të tjera.Kështu, pa u treguar qëllimin tim të vërtetë, pra,pikërisht shmangien e asaj martese që nuk edëshiroja fare, por që sa më shumë i largohesha,aq më shumë kërcënonte të më afrohej, i siguro-va se do të tregoja kujdesin më të veçantë përproblemet e tyre, duke folur me kujdes me bash-këshortin tim të ardhshëm.Shkëmbimi u krye.Ata i telefonuan dikujt, unë firmosa diku, mëshoqëruan me dikë dhe më uruan udhë të mbarë.

Nuk ishte nevoja të na lidhnin sytë. Kurrë s’dota mbanim mend atë rrugë, unë dhe të vonuarit etjerë që u nisën me mua. Vetëm male e shkrepa, erërë; herë na dukej se udhëtonim mbi re, herënën to, herë na dukej se hipnim mbi deve, herëmbi kalë, herë shkretëtirave me një makinë tëmadhe që ngrinte pluhur gjer në qiell, herë nënjë tren, si i thonë «rras e plas».Jashtë kufinjve të shtetit amë, u bashkuam me

një grup hebrejësh me pamje të vuajtur, porkrenare, të cilëve u ishte mbushur mendja se podërgoheshin në kampe, e s’kishte zot e perëndit’i bindte për të kundërtën.Njëri prej tyre, me mjekër të bardhë e syze tërrumbullakëta, me një pamje stoike, më tha: Tëpaktën të ishe përshëndetur me nënën, ajo po tëkërkon gjithandej … Ia ktheva se isha përshën-detur me nënën dhe se ajo nuk po më kërkonte,por ai tundi kokën ngadalë duke thënë se ishteshumë mosmirënjohës dhe i pandjeshëm breziqë po rritej. Një miku i tij me kapelë, mbante njady fëmijë dhe përpiqej t’i bindte ata se qeni ityre do të vinte me trenin tjetër.Një grua dukej se me përpjekje përtej njerëzores,po përmbante një sërë ulërimash histerike. Ajoiu afrua burrit me kapelë dhe i tha, pse i gënjenfëmijët, pse duhet ta sjellin kafshën e tyre metrenin tjetër, apo edhe qeni çifut do të tortur-ohet bashkë me të zotërit?U detyrova t’i flas të mos shqetësonte fëmijët eshkretë, se kur të mbërrinim në kamp … aq shumëkëmbëngulnin për këtë gjë, saqë unë e zura vet-en gafil të përfshirë në gjendjen e tyre.Një fëmijë që ishte vetëm disa muajsh, ia dhaulërimës dhe e ëma, në vend që t’i jepte për tëpirë apo ta përkundte pak, me sy të lodhur eduke marrë frymë thellë, vështronte majat e sh-këmbinjve dhe retë e bardha.Lum ai që merr foshnjat e tua dhe i përplaskundër shkëmbit-këndonte nëpër dhëmbë njëmelodi, por ulërima e dytë e fëmijës sikur mëpërmendi.-Këndo një këngë të gëzuar!- i thashë ngadalë.- Me kë kujton se po flet, vajzë, - ma kthyenthuajse njëzëri, ti na shtyn të këndojmë këngëgëzimi-si mund të këndojmë këngët e Zotit nënjë vend të huaj?- Kjo udhë nuk përfundon as tek kampet e punës,as nuk është shtegtim i pafund- u thashë-ju keniharruar!-Na u lidhtë gjuha me qiellzën, në kemi harruar...Nuk ua merrja vesh mirë gjuhën. U përpoqa t’usjell ndërmend çastin e nisjes. Ata sikur ranë nëmendime. Mbase po fillonin të ndërgjegjëso-heshin disi...Gruaja më fund i zgjati gjirin fëmijës. Ajo kën-donte: Këtu është shtëpia ime- këtu kam lindur unëNë fushën pranë detit Këtu kam dhe miqtë –me ta jam rritur unëDhe nuk kam vend tjetër në botëUnë nuk kam vend tjetër në botë

Këtu është shtëpia ime- këtu luaja unë Në ultësirat pranë maleve Këtu kam pirë ujë nga pusiDhe kam mbjellë bimë në shkretëtirëKam mbjellë bimë në shkretëtirë.

Këtu kam lindurunë-fëmijët e mi, po ashtu.Këtu kam ndërtuar shtëpinë time me dy duart emia Këtu ju jeni me mua dhe miqtë e mi –një mijë! Dhe pas dy mijë vjetësh, fundi i endjeve të mia!

Këtu kam luajtur të gjitha këngët e miaDhe ecur kam në udhëtim nateKëtu në rininë time kam mbrojturAkrën e vogël të Zotit timTë zotit tim!

nacional15/ E Diel,25 shtator 2011

NOBELISTË

Këto ditë Instituti Albanologjik i Prishtinës botoi librin: ”KRERËTFETARË NË LËVIZJEN KOMBËTARE SHQIPTARE NË VILA-JETIN E KOSOVËS (1878-1912), të autorit Mr. Nuridin Ahmeti.Për herë të parë në historiografinë tonë në mënyrë përmbledhësedhe faktografike prezantohet kontributi i ulemave në LëvizjenKombëtare Shqiptare në Vilajetin e Kosovës, nga vitit 1878 ederi në vitin 1912. Ndonëse kontributi i ulemave tanë nuk ishtevetëm në aspektin shpirtëror, ata krahas anës shpirtërore kon-tribut të çmueshëm dhanë edhe në aspektin kombëtar. Por, fat-keqësisht historiografia jonë këto personalitete i ka trajtuar mepërbuzje apo nuk i ka përmendur fare. Duke u munduar që taplotësojnë sadopak ketë boshllëk, studiuesi Nuridin Ahmeti, ika ofruar lexuesve monografinë “ Krerët fetarë në Lëvizjen Ko-mbëtare Shqiptare në Vilajetin e Kosovës”. Librin e ka botuarInstituti Albanologjik i Prishtinës dhe ka mbi 300 faqe. Nga mate-riali i lexuar dhe i shqyrtuar kuptojmë se me përhapjen e fesëislame në këto territore, me pranimin e islamit nga popullata, dolinevoja e natyrshme edhe për udhëheqës shpirtërorë, të cilët nei quajmë me termin përmbledhës ulema. Në këto kthesa të mëdhanëpër të cilat kaloi populli ynë, ulemaja luajti një rol të rëndë-sishëm, të udhëhequr nga parimet të cilat i predikonin, islame, senjeriu (besimtari) duhet ta dojë vendin e vet, duhet të kontribuojëpër vendin e vet, e ka për detyrë t’i dalë zot atdheut kur i kanosetrreziku. Fetari i mirë është edhe atdhetar i mirë, duke predikuardashuri e mirëkuptim, jo vetëm midis besimtarëve të tij, por edhemidis bashkatdhetarëve me fe tjetër. Pjesa më e madhe e ulemaveshqiptarë, me parime të tilla, krijuan bazament të fuqishëm përqëndrueshmërinë, mbijetesën dhe unitetin e kombit shqiptar.Pjesëtari i ulemasë, si njeri i popullit, shpeshherë do të ballafaqo-het edhe me vështirësi të ndryshme, natyrisht do të ballafaqohetme ato vështirësi që do t’i ketë edhe vetë populli. Pjesa më emadhe e ulemave, kur ishte fjala për çështjen e popullit dhe eatdheut që i lindi dhe i rriti, nuk përtuan që t’ua kthejnë pushkënsunduesve e okupatorëve osmanë, serbë, malazez e bullgarë, urreshtuan karshi popullit të tyre, xhematit, vëllezërve e famil-jarëve të tyre në mbrojtje të tokave të tyre. Pas vitit 1878, mekrijimin e rrethanave të reja në Ballkan dhe më gjerë, sidomos medobësimin e Perandorisë Osmane, fuqizimin e Perandorisë Rusedhe sidomos tendencat e kësaj të fundit, që duke e përdorurfuqinë e saj, përballë dobësimit të Perandorisë Osmane dheduke shfrytëzuar qëndrimin miratues të fuqive ët tjera për dobë-simin e Perandorisë Osmane, Rusia ia arriti qëllimit që ta organi-zojë Traktatin e Shën-Stefanit. Rusia ia imponoi Turqisë Trakta-tin e Shën Stefanit dhe njëkohësisht deshi që disfatën e kësaj tëfundit ta përdorë për interesat e saja në Ballkan, duke kontribuarnë krijim e shteteve, si: Serbisë, Malit të Zi dhe Bullgarisë. Kjonënkuptonte edhe shkëputjen e një pjese të konsiderueshme tëterritoreve që i administronte Perandoria Osmane, duke egllabëruar një pjesë të konsiderueshme të tokave shqiptare. Nëkontekst të kësaj gjendjeje të krijuar inteligjencia shqiptare ekohës, pjesë e së cilës ishte edhe ulemaja, do të marrë masaurgjente. Kështu, ulemaja e Prizrenit, së bashku me parinë e këtijvendi, do t’i dërgojnë një protestë ambasadorit të Francës nëStamboll kundër vendimeve të padrejta të Traktatit të Shën-Ste-fanit për aneksimin e tokave shqiptare nga Serbia, Bullgaria eMali i Zi. Mes tjerash, në telegram thuhet: ”…Duke pasur besimte Zoti, ne do të luftojmë kundër atyre që do të përpiqen tënënshtrojnë vendin tonë…”, duke dhënë prova se, kur ështëfjala për atdheun e tyre, janë në gjendje ta mbrojnë me çdokusht, madje edhe me çmimin e sakrificës më të madhe, me jetëne tyre. Pika kulmore e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare do të jetëLidhja Shqiptare e Prizrenit, si një organizatë politiko-ushtarake,e cila për nga shtrirja, organizimi, veprimtaria politiko-ushtarake,shënonte etapën më të lartë të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare nëshek. XIX, në të cilën një rol kyç, pa mëdyshje, do ta ketë edheulemaja, të cilët u treguan të gatshëm, krahas angazhimit mepushkë e me penë, të vënë në dispozicion objektet e kultit,xhamitë, medresetë, teqetë etj. Xhamia e Bajrakut në Prizren, aposiç njihet në ditët e sotme ”Bajrakli Xhamia”, së bashku me

Akademiket e Prishtinës vlerësojnë librin “Krerët fetarë në lëvizjen kombëtare shqiptare nëVilajetin e Kosovës (1878-1912), të autorit Mr. Nuridin Ahmeti

Klerikët patriotë shqiptarë“Për herë të parë në historiografinë tonë në mënyrë përmbledhëse dhe faktografike prezantohet kontributi i ulemave në Lëvizjen Kombëtare Shqiptare në Vilajetine Kosovës, nga vitit 1878 e deri në vitin 1912.”

Nga Gani Tërshnjaku

objektet e saj përcjellëse, si medresenë etj., teqeja e Shejh Ham-disë në Gjakovë, teqeja e Dervish Salihut në Has, ishin vetëmdisa nga objektet e kultit islam në Vilajetin e Kosovës, ku shumëkrerë të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare morën vendime për fatin epopullit tonë. Me një fjalë këto objekte dhe njerëzit që shërbeninnë to ishin, sa herë që e kërkoi nevoja, në dispozicion të LëvizjesKombëtare Shqiptare dhe të njerëzve të saj. Angazhim i ulemavetanë do të shprehej edhe nëpërmjet gatishmërisë për të marrë rolkyç në udhëheqjen e Lidhjes dhe të degëve të saj nëpër qytete tëndryshme. Shembuj konkretë janë: Ymer Prizreni, i cili ishte njëriprej udhëheqësve kryesorë të Lidhjes, pastaj Ahmet ef. Koroni-ca, Ismail ef. Yvejsi, Myderriz Hasan ef. Shllaku, Shejh Emini ngaGjakova, nga Peja myderriz Haxhi Zeka, nga Mitrovica myderrizOsman Efendiu dhe Myderriz Ali Efendiu, nga Shkupi myderrizAbdyl Efendiu, nga Jeni Pazari ishte Myftiu (nuk e dimë emrin etij, N.A.).Kongresi i Berlinit ishte edhe një shqetësim tjetër i ul-emave shqiptarë, duke e kuptuar se çfarë po përgatitnin fuqitë emëdha në dëm të interesave shqiptare, ata do t’ua dërgojnë tele-gramet e para zyrtare drejtuesve të këtij Kongresi, apo shqetësimete para zyrtare të popullit shqiptar do t’i arrijnë këtij Kongresi,përmes ulemave, konkretisht përmes Myderriz Daut Efendise ngaTivari, që do të pasohet edhe me dy telegrame të tjera të dërguaranga myftiu Zejnel Abedini nga Prishtina. Të njëjtin rol ulemaja ekishte edhe në Lidhjen Shqiptare të Pejës, sepse kjo Lidhje ishtevazhdimësi e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit dhe shumë nga emrate ulemave, të cilët morën pjesë në Kuvendin e Lidhjes Shqiptaretë Prizrenit do t’i gjejmë edhe në Lidhjen e Pejës, si: Haxhi Zekën,kryetar i Lidhjes Shqiptare të Pejës, myderriz Hasan ef. Shllakun,Hafiz Ymer Gutën, Mulla Musën e Strellcit etj. Këta dy organiz-ma me një shtrirje mbarëkombëtare, pa mëdyshje, siç e cekëmedhe më lart, funksionuan edhe falë rolit, vigjilencës dhepërkrahjes së pakursyer të ulemave. Krijimi i disa shteteve ball-kanike, si i Serbisë, Malit të Zi etj., territoret e të cilave shtete uzgjeruan në dëm të tokave shqiptare, nënkuptonte faktin se pop-ullata shqiptare e këtyre territoreve të kalonte nga sundimi os-man nën pushtimin serbo-malazez. Pushtuesit e rinj do të jenë

rrezik permanent për popullin shqiptar, sidomos për popullin sh-qiptar që tashmë jetonte në territoret që kishin okupuar Serbiadhe Mali i Zi. Substanca etnike shqiptare sidomos u rrezikua mefushatën masive të konvertimit të popullatës shqiptare mysli-mane në serbe ortodokse. Në këtë dhunë çnjerëzore, sipas tëdhënave që i posedojmë, do ta pësojnë, së bashku me popul-latën, edhe ulemaja e Plavës dhe Gucisë, e të cilët në kohën eLidhjes Shqiptare të Pejës ishin zë i fuqishëm i kësaj Lidhjeje, si:Mulla Jahja Plava, Mulla Osman Çela, Ismail efendi Nikoçi etj.Popullata e Plavës dhe e Gucisë, sidomos ulemaja e kësaj ane, qënga kjo kohë, në vazhdimësi do t’i ekspozohen dhunës, sidomosvitet 1912-1913 do të jenë edhe më fatale për të. Nga dokumentettë cilat i kemi shfrytëzuar, vërehet një mobilizim të myftinjve tëkëtyre anëve, duke u dërguar telegrame instancave më të lartamalazeze dhe duke i informuar këto instanca se çfarë po ndodhteme popullatën dhe ulemanë e kësaj ane. Megjithatë, këto tele-grame do të hasin në veshin e shurdhër të autoriteteve malazezenë atë kohë. Ngjarje me rëndësi dhe vendimtare në historinë tonë,për disa çështje do të jenë edhe ato të zhvilluara gjatë viteve1908-1912. Këto ngjarje ndoshta do të jenë fryt i punëve të mëher-shme që ishin bërë nga krerë të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, sinë Lidhjen Shqiptare të Prizrenit, ashtu edhe në Lidhjen Shqiptaretë Pejës. Revolucioni xhonturk i vitit 1908 ishte, fillimisht, shumëpremtues për shqiptarët, por më vonë udhëheqësit shqiptarë dotë dalin të zhgënjyer nga mosmbajtja e premtimeve, ulemaja, qënga fillimi mbajti një qëndrim antixhonturk, duke nuhatur me kohë,prapavijat e politikës xhonturke. Mirëpo, në literaturën e shfletu-ar historiografike, hasim edhe një emër, një mistik i quajtur YmerLutfi Paçarizi, me personalitetin e të cilit sidomos me opusin e tijkrijues, ka mahnitur edhe boshnjakët të cilët kanë shkruar meadmirim. Ngjarja pasuese që do të vijë pas Revolucionit Xhon-turk do të jetë edhe Kongresi i Manastirit. Shumë shoqëri tëvendit, por edhe të mërgimit, do t’i bashkonin forcat për unifikimine një alfabeti shqip, iniciativë e cila fillimisht do të haste në rezis-tencë nga disa fanatikë fetarë, të cilët ishin të interesuar që edhemë tutje të përdorej alfabeti osman, por më vonë do të shohim sesi një pjesë nga ulemaja do të ketë një qëndrim paksa më të butënga ai fillestar, duke deklaruar për shkrimin e shqipes me alfabetosman, por kishte edhe të atillë nga mesi i ulemave, edhe pse tëpaktë në numër, kishte të tillë, si: haxhi Vildan Dibra, por edhe ngaata si Seit Hoxha që mbajtën një qëndrim (jo që nga fillimi) proshkrimit të gjuhës shqipe me alfabet latin, por që fatkeqësishthistoriografia jonë, këtyre personalitete të shkrimit shqip, endevazhdon të mos i vërë në piedestalin e duhur. Vildan Dibra njëpersonalitet i palodhshëm i çështjes kombëtare dhe fetare, kishtendërmarrë një mision që të shëtiste nëpër të gjitha qendrat evilajeteve shqiptare, natyrisht edhe në atë të Kosovës, për tabindur popullatën myslimane se Kurani nuk e ndalonte shkrimine gjuhës shqipe me shkronja latine. Veprimtaria e Vildan Dibrësdo të reflektojë për të mirë, në veçanti te Sevasti Qiriazi, e cila përkëtë personalitet do të flasë me një admirim të madh, duke ushprehur: ”Fjalët e haxhi Vildan Efendiut patën ndikim të fuqishëmnë mendjen e shumë myslimanëve që mendonin se ata nuk duhettë shkruanin si të krishterë”. Kryengritjet e vitit 1910-1912 nëVilajetin e Kosovës shoqërohen me data, ngjarje dhe person-alitete të rëndësishme, por, të cilat, fatkeqësisht, deri sot padrejtë-sisht u mohuan. Pra, në këtë punim kemi bërë përpjekje që taspikatim rolin e ulemave në këto ngjarje me rëndësi në LëvizjesKombëtare Shqiptare, sikundër ishte kontributi i Sinan Maxherëse Mulla Idrizit në Kazanë e Gjilanit, si bashkëluftëtarë të IdrizSeferit, pastaj Mulla Rifatit të Drenicës e Shejh Hamdiut të Gjak-ovës si dy nga bashkëluftëtarët e Isa Boletinit;. me interes ështëedhe figura e Mulla Sinan Maxherës, si faktor i rëndësishëm nëKryengritjen e vitit 1910, të cilin, pas thyerjes së kësaj Kryeng-ritje në grykën e Kaçanikut, xhonturqit do ta varin, duke ia ek-spozuar trupin para masës. Në bazë të hulumtimeve tona na ësh-të krijuar përshtypja se numri i ulemave që u angazhuan në LëvizjesKombëtare Shqiptare ishte edhe më i madh sesa ky që kemi cekur

Vijon në faqen

16/ E Diel,25 shtator 2011nacional ESSE

Duke shikuar një lajm televiziv, interesant dhenxitës, një forcë magjike më ngriti me hov dhemë çoi te vitrina e librave... Në atë çast, mëmbërthyen djersë të ftohta, duke e kërkuarlibrin me poezi “Reka, vendi im” të JosifBagerit që e kisha lexuar më herët mepërkushtim të madh..!! Dikur e gjeta librinme poezi, por nuk më hiqej nga mendja py-etja e kahershme që ia bëja vetes:” Ku utretën bashkëvendasit e tij... Si nuk mbetiasnjë shqiptar nga Reka...?!” Kjo pyetjenxirrte përgjigje të shumta, reale dhe të drej-ta, duke u bazuar në veprimtarinë e tij letrare,arsimore dhe patriotike... Madje për këtë gjëpoeti kombëtar në vargjet e tij me elementeshqetësuese kishte dhënë porosi të qarta:“Eni gjith tash, o fëmi!/ Në msimtore t’shkojmme mijë,/ Se gjuhën e vet do t’msojm/ Jo tëtjera, që s’kuptojm...”Do të thotë se me gjithë këtë porosi fisnikeqë të mësojnë në gjuhë amtare, poeti e kandjerë rrezikun nga forcat shtypëse të asajkohe që kanë pasur qëllim kryesor për sh-qiptarët që mos të flasin dhe mësojnë nëgjuhën shqipe... Por, megjithatë, vargjet epoetit të shkruara në gjuhën shqipe kanëngelur, dhe sot kemi një gjendje krejt tjetër,më fatlume falë arsimimit, dijes dhe guxim-it... Dhe sot figura e tij do të nderohet mengritjen e bustit në sheshin e Shkupit, dheme shoqatën që mbanë emrin e tij, pa e lënëanash Simpoziumin shkencor që iu kushtuaJosif Bagerit nga Universiteti Shtetëror iTetovës më 25 Qershor. Dhe me këtë rastdoli si shkreptimë drite në opinion bashkëv-endasi i Josif Bagerit, Branko Manojlovskiduke folur shqip, atë shqipe të trashëguarbrez pas brezi, që aq bukur e fliste saqë kr-ijoi befasi të këndshme për mbarë shqiptarëtnë Maqedoni dhe më gjerë, kur tha: “Gjatë

Shqiptaro-amerikani Branko Manojlovski fituesi i sivjetshëm i Kurorës së Artë

Kthimi te rrënjët e trungut kombëtar (Midis imagjinatës dhe realitetit)

“Kur e dëgjova të fliste shqip, thashë me vete: porosia e dijetarit dhe atdhetarit Josif Bageri, që ne e përkujtojmë me respekt të madh, tani po fillon të ndjehetedhe nga bashkëvendasit e vet... Madje, edhe më tepër më zgjoi kureshtjen kjo temë në Mbrëmjet Strugane të Poezisë, kur poetja e talentuar dhe drejtoresha eShoqatës ”Josif Bageri”, Delvina Kërluku, na fliste me admirim për Xha Brankon shqiptar... Gjithashtu, këtë ndjenjë e shtoi edhe biseda jonë në gjuhën shqipe mefituesin e sivjetshëm të Kurorës së Artë...”

Nga Burhanedin Xhemaili, SHKUP

9 viteve të fundit, sidomos qe kur jam pen-sionuar në SHBA, vi në Vendlindje për t’uçmall, meqë pothuajse dy dekada nuk kishamundësi të vija. Që kur kam filluar të vi nëVendlindje, i frymëzuar dhe i inkurajuar edhenga demokracia amerikane, jam prezantuar siçndihem dhe siç jam – shqiptar, meqë prindërit,gjyshërit, stërgjyshërit dhe paraardhësit tjerë ikisha shqiptarë.”Kur e dëgjova të fliste shqip, thashë me vete:porosia e dijetarit dhe atdhetarit Josif Bageri,që ne e përkujtojmë me respekt të madh, tanipo fillon të ndjehet edhe nga bashkëvendasit evet... Madje, edhe më tepër më zgjoi kuresh-tjen kjo temë në Mbrëmjet Strugane të Poez-isë, kur poetja e talentuar dhe drejtoresha eShoqatës ”Josif Bageri”, Delvina Kërluku, nafliste me admirim për Xha Brankon shqiptar...Gjithashtu, këtë ndjenjë e shtoi edhe bisedajonë në gjuhën shqipe me fituesin e sivjetshëmtë Kurorës së Artë, kur ia uruam shpërbliminmeritor... Pastaj me nxitim thashë, po psekaq vite pritje..?! Përgjigjja më vinte si sh-kreptimë zjarri... Eh... Mendja më rrinte pe-zull te rrënjët e trungut tim, te kroni i ujit tëbekuar dhe te Reka e gjakut tim, që do tëzgjohet në agun e ditës së madhe, kur do tëflasin malet e larta dhe gurgullima e lumitVardar, i cili kurrë nuk e harroi dhe nuk do taharrojë burimin e vet. Ashtu siç u zgjua JosifBageri me dritën e dijes dhe përparimit, ash-tu do të rilindem me bashkëvendësit e mi nëditën e bekuar, pikërisht atë ditë kur do tëbien kambanat e zgjimit dhe nuk do të dëg-johet zëri i qyqes..!! Atë ditë do t’më kujto-het fëmijëria ime që e mbaj mend, - e si tëmos e mbaja mend, - vrazhdësinë e mësues-it tim të parë në Belçicë. Në vitin 1948 nëshkollë më dërgoi Motra ime, Jelica, pesëvite më e moshuar. Asnjëri nga fëmijët e fs-

hatrave tonë, kur filluam shkollën, nukdinim maqedonisht, meqë gjuhë amtarekishim gjuhën shqipe. Mësuesi, - jam nëdilemë nëse duhet t’i them mësues atij, - mërrahu vetëm pse nuk dita si i thoshin kush-ëririt në maqedonisht. Që aty filluan perip-eci të e ballafaqimit tim me asimilim tëpërdhunshëm gjuhësor dhe etnik... Katragjy-shi im, Manojli, i cili jetoi në vitin 1830 - 1903,ishte i emigruar në Stamboll, siç ishin emigru-ar shumë shqiptarë tjerë të këtyre anëve, sepsenë vendlindje nuk kishin mundësi rrotjeje.Manojli dhe vëllai i tij, Lazari, në vitin 1882 iadolën të ndërtonin atje një hotel, të cilin e

emërtuan Arnaut an, një emërtimqë duhet të simbolizon përcaktimine tyre etnik. Atëherë ata e kishinmbiemrin Tanashi...Pas pushtimit serb në vitin 1913,Familjes sonë iu imponua mbiemriTanasheviq, Atë mbiemër të serbi-zuar u detyrua ta mbaj edhe djali iDhimitrit, gjegjësisht Babai im,Manojli, i cili lindi në vitin 1903 dherrojti deri në vitin 1983. Por pushtetikomunist maqedonas Familjes simeia ‘naqedonizoi’ mbiemrin, nga Ta-nasheviq në Manojlovski. Këtëndryshim të imponuar e pata përjet-uar vet, kur si i ri shkova për herë tëparë në zyrë të vendit për të nxjerrcertifikatë të lindjes për motrën dheu befasova kur nëpunësi ma lëshoime mbiemër Manojlovski. E kundër-shtova, por ai me përzuri nga zyra,me shpjegim se tashmë ishim maqe-donas...Por, tani nuk do të flasim në heshtjesikur në kohën e rrëmetit të madh,kur flitja me heshtjen time në gju-hën amtare, në gjuhën e ëmbël sh-qipe që e trashëgova nga prindërit

e mi, dhe nga të parët e mi.... Tani do të nisem nëpelegrinazh bashkë me vëllezërit e mi nga Rekaime e më gjërë, për të marshuar rrugës së shpir-tit, atje nga shtrihet lumi Vardar, deri në DetinEgje (Greqi) që të fuqizoj uratat e mia për paqedhe begati, tolerancë dhe mirëkuptim, sepseporosia e Zotit është që t’i falim mëkatarët përt’u shprehur kthjellimi mendor dhe energjiapozitive te të gjithë ata që i brenë ndërgjegj-ja… Uroj mendjendriturit që të punojnëkundër politikave diskriminuese dhe tenden-cave destruktive në shoqërinë tonë…Dhe më dukej sikur edhe unë mora pjesë nëatë pelegrinazh përkrah xha Brankos, profe-sorit universitar Vullnet Ahmeti, e shumë tëtjerëve, dhe në fokusin tim kisha hapin dhefytyrën e menduar të tij në vazhdimësi, kumë dukej se për çdo hap që bënte falën-deronte brezat e shkuar që ia kishin lënëtrashëgimi vlerat nacionale dhe universale:mirëkuptimin, humanizmin, bujarinë, toler-ancën, besnikërinë dhe gjuhën e bukur sh-qipe... Për çdo hap më dukej se lëshonteporosi për brezat e ardhshëm, që jo vetëmqë t’i ruajnë këto vlera, por edhe t’ia pla-sojnë universit. Për çdo hap që bënte rrethrrugës skaj Vardarit, më ngjante në njeri tëshenjtë që lutej për kthim te rrënjët e veta,për zhdukjen e urrejtjes, për triumfin e tol-erancës dhe dashurisë njerëzore. Ai po fal-te çdo dhunë që ishte bërë, për çdo hap nëkëtë pelegrinazh po e zhdukte urrejtjen,hasmërinë e mbjellë ndër dekada, dhe përçdo hap më dukej se po përsëriste fjalën“Fali Zot se nuk dinë...”Ai aty më dukej se po hapëronte krah përkrah me gjyshërit e vet, përkrah të madhitJosif Bageri, përkrah motrave e vëllezërvetë vet Rekas dhe të gjithë së bashku pombillnin paqe, lumturi e mirëqenie mes popu-jve.

nacional17/ E Diel,25 shtator 2011 OPINION

shtrihet hija e kur i mblodha copat e verdha tëgazetave që më vinin nga Jugosllavia e mbeturi-nave, dhe në fund të kopshtit ua vura zjarrin.Njëherë e përgjithmonë dëshiroja të lirohem ngaankthi i tmerrshëm që njeriun e kishte poshtëru-ar atje në Ballkanin tragjik. Nga leximi i shtypit tëverdhë hoqa dorë dhe më rrallë ndizja TV-në. Nëbibliotekën familjare fillova ta kaloj kohën mëshumë duke lexuar vepra nga autorët antikë. Mëmundonin fjalët: gjak, ekzod, vaj, bukë. Fund-shekullin e shihja si hynte në oborrin tim mjaft ilodhur dhe i leckosur. Përpiqesha të vë dia-logme njerëzoren, me të bukurën dhe me të gjallënqë kishte zënë të zbehet më tepër nga turpi. Ish-te një luftëtar serb i cili kthehej “triumfalisht”nga një fushëbetejë në Kroaci, duke i “falur”botës një buzëqshje karakteristike me një vargplot gishtërinj njerëzish, që e kishte varur rrethqafes së shkurtur e të trashë. Fotografia flistemë shumë se çdo libër i tmerrit. Ai luftëtar serb,me atë pozën karakteristike të ngadhënjyesit, icili mendonte, ndoshta, se ata gishtërinj njerëz-ish rreth qafes së shtypur ishin speca të vjelurnë ndonjë kopësht të Shumadisë apo të Vojvod-inës, dëshmonte për një shthurje të madhe nëhapësirën tonë. Ai ishte me siguri një prototip ivdekjes, i shkrova një miku të pendës: “Të lutem,më thuaj për kë shkruajmë?” Përgjegja e tij ishtee shpejtë dhe ekvivoke: “Për Ballkanin e di kubie, por Serbia me siguri nuk gjendet në Evropë...”Ai ishte intelektual i një metropoli. Duke lexuar

librin “Mbretëria e Osmanlinjve” të turkologuttë mirënjohur austriak Joseph von Hamerit, ngakapitulli në kapitull, zbuloja mistifikime të mëdhanë shumë vepra që i kisha lexuar më parë, nëvërtetësinë dhe vlerat e të cilave kisha dyshuar.Koha e humbur më dhimbësej dhe më mundon-te mjerimi shpirtëror e krijues i autorëve që kish-in helmuar breza lexuesish e përçarë popuj. Mekëtë rast duhet zënë ngoje, para së gjithash,Mitin për Kosovën (Dardaninë), shfaqjen e tij eqë ishte ngritur mbi gërmadhat shpirtërore, epër të cilin bëhet fjalë aq shumë në histori-ografinë dhe letërsinë e dy fqinjve shekullorë,serbëve dhe shqiptarëve. Përderisa serbët Bete-jën e Kosovës e shpallin vetëm si luftë të drejtëtë tyre, shqiptarët e konsiderojnë si luftë të ko-aliconit ku ballkaniasit për herë të parë i kishtebashkuar një e keqe e madhe. Derisa serbët Mitine Kosovës e ngrejnë si çështje ekzistenciale tëserbizmit dhe me zjarmi duan të dëshmojnë au-toktoninë në një tokë të huaj, shqiptarët nukvuajnë nga ky kompleks. Përmes Mitit të Kos-ovës ata përkujtojnë se sa herë i kanosej Ball-kanit ndonjë fatkeqësi, popujt e këtij rajoni i kanëharruar hasmëritë. Pra, Miti i Kosovës te sh-qiptarët shpie nga mirëkuptimi, bashkëjetesa epaqja. Për qëllime hegjemoniste këtë nuk e pra-non pala serbe. “Mbretëria e Osmanlijve”, njëçelës i artë, me hapte derën e rëndë të vilajetit tëerrët dhe më nxiste të rilexoja shumë vepra që ikisha hedhur në një qoshk të bibliotekës famil-

jare. Mallkoja shumëçka se krijuesit ballkanaskishin lëshuar një shansë jetike. Përmes Mitit tëKosovës ta madhëronin dhe ta forconin bash-këjetesën në rajon. Këtë filozofi, siç duket, bëripërpjekje ta korrigjojë shkrimtari me famëbotërore, Ismail Kadare, duke iu qasur të kalu-arës me një senzibilitet të ri e vërtetësi historikedhe duke respektuar e çmuar edhe përpjekjet etë tjerëve në shtegtimin nga drita e largët evila-jetit të errët.Kështu kishte vepruar edhe historiani i nderuaraustriak Joseph von Hamer, i cili njëzet vjet kishtekaluar nëpër arkivat e osman-lijve, për të kërkuartë vërtetën për atë se ç’kishte ndodhur në Ball-kan në kohë të shkuara. Sepse nuk ka gjë më tëtmerrshme në botë si në rastin kur krijuesi e rrenlexuesin. Mistifikimi është shkalla e parë e na-cionalizmit, ndoshta edhe më e pasigurta.Përkundër përpjekjeve të krijuesve dhe intelek-tualëve shqiptarë për të vënë një dialog paqë-sor me palën serbe, gjenocidi kulturor e flzik nëetninë shqiptare në ish-Jugosllavinë e mbeturi-nave vazhdon të marrë përmasa katastroflkeedhe për vetë rajonin. Se deri ku ka arritur para-noja dhe radikalizmi i një politike mesjetare ser-be e ilustron mjaft mirë një bar- caletë e cila kakohë që qarkullon: “Ç’bën serbi kur nuk ka para?Shkon në Kosovë, vret ndonjë shqiptar dhe pretSheshelin t’ia dërgoj 50 markat gjermane të mar-ra nga shqiptari i vrarë”! Kjo e vërtetë e hidhur,më tepër tragjike për vetë politikën shtetërore

serbe, ta kujton edhe një këshillë bizare të ko-hës së Pashiqit: “Të lindni fëmijë sa vritni sh-qiptarë.” Unë nuk kam kurrëfarë komenti përkëtë marrëzi njerëzore. Dhuna e krimi u zhvilluannë kontinuitet, në mënyrë të paramenduar. Sh-kaktarë të një gjendjeje të tensionuar, jo vetëmnë hapësirën shqiptare, para së gjithash janëpjesa dërrmuese e shkrimtarëve serbë, të cilëtme energjinë e tyre krijuese ushqyen dhunën.Kjo është e tmerrshme, posaçërisht në momen-tin e pikërishëm kur qetësia e Evropës është njëqetësi false. Ta duash popullin dhe kulturëntënde është gjë e shenjtë, nuk jam as kundëratyre që bëjnë programe nacionale dhe merrenme historicizëm. Jam kundër atyre që rrënojnëqetësinë e njeriut. Populli im nuk e pranon dhunën simjet për zgjidhjen e konflikteve jo vetëm në rajonintonë të shqetësuar. Fqinjtë e mi shekullor, po qe se dot’i urreja, do të turpërohesha para etikës së popullittim; vetëm më brengos fati i popullit serb, nëse vazh-don të identifikohet me një ideologji neofashiste. Eardhmja e tij mund të jetë edhe më ë zymtë. Shtrohetpyetja: A mund t’i ikim një katastrofe të mundshmedhe të na kthehet paqja në trojet tona? Besoj se po,vetëm kokat e fjalët tona t’i shkundim nga demonët.Atdheu ynë i vetëm e më i sigurt është Njeriu.

Vjenë, Janar 1993(Kumtesë e lexuar në Simpoziumin ndërko-mbëtar “Shkrimtarët dhe nacion- alizmi”,mbajtur në Vjenë më 30-31 janar 1993).

Vijon nga faqja 5

Si çdo komb, edhe Shqipëria ka historinë e saj.Sipas mjaft autorëve të huaj ajo është një ngakombet më të lashtë të Evropës, një vend para-historik. Për të dalë në një përfundim të tillë du-het të njihet koha e popullimit të Ballkanit jovetëm nga Pellazgët e më pas iliro-trakët, poredhe koha e vendosjes së fiseve të tjera nëEvropën jugëlindore. Për ta vërtetuar këtë, (kurflasim për Shqipërinë) nevojiten dokumenta tëkulturës materiale, të shkruara, qendra dhe vleramateriale arkeologjike që nga lashtësia dhe derinë ditët tona, të cilat për fat ekzistojnë, por nukjanë shkruar. Ka pasur libra historike relativishttë kohëve të vona, por jo një histori e plotë eshkruar.Janë një sërë faktorësh që historia jonë ko-mbëtare nuk është shkruar realisht, si : push-timet shekullore, historia e Shqipërisë ështëshkruar nga vet pushtuesit, prapambetja qësolli pushtimi osman prej 5 shekujsh, luftratbotërore, ku Shqipëria u bë faktor; qëndrimetnegative të Fuqive të Mëdha; copëzimi i Sh-qipërisë e aneksimi i tokave amtare në favor tëfqinjëve, pushteti i diktaturës komuniste prej45 vitesh, lufta e klasave, politizimi i shken-cave sociale dhe gjithë jetës së vendit, qëndri-mi i njëanshëm (marksist-leninist) i histori-anëve në trajtimin e fakteve historike, mohimii vlerave të vërteta intelektuale si dhe izoliminga bota Perëndimore gjatë diktaturës gjysmëshekulloreArsye që ka ndikuar negativisht në shkrimin enjë historie jo të vërtetë dhe jo të konsoliduar,kanë qenë pushtimet shekullore, romake, bizan-tine, veneciane, barbare, sllave dhe osmane. Paharruar luftërat ballkanike, si dhe Luftën e Parëe të Dytë Botërore .Pengesë kryesore për një histori mbi baza tëvërteta shkencore, ka qenë ndikimi sllavo ser-bo- grek, duke kujtuar se urdhërat për të gjitha

Faktorët që deformuan historinë tonë kombëtare

Pse duhet rishkruar historia e Shqipërisë“Pushtimi osman i la Shqipërisë 500 vjet litarë nëpër këmbë, duke e zhytur popullsinë në varfëri, në padie dhe injorancë. Sot na del se Perandoria Osmane napaska ardhur si “shpëtimtare”. Ai që vjen pa ftuar, me ushtri dhe armatime të rënda, nuk mund të quhet mik. Veç sundimit politik e robërisë, ai solli varfërinëmateriale dhe shpirtërore.” Nga Vilhelme (Haxhiraj) Vranari

zhvillimet në Shqipëri i jepnin Moska dhe Beo-gradi. Faktor tjetër që e ka dëmtuar historinë tonëkombëtare, kanë qenë autorët e saj. Nëpërgjithësi historinë tonë e kanë shkruar push-tuesit ose autorë shovinist që kanë pasur syn-ime territoriale ndaj vendit tonë. Ngjarjet emëvonëshme e kanë treguar dhe po e tregojnëmë së miri këtë.Mjafton fjala “pushtues”apo “shovinist” dhenuk ka nevojë të pritet prej tyre vërtetësi fak-tesh dhe ngjarjesh, nuk flitet për progres, apopër qytetërim, por vihet re një regres në lidhjeme vënien në dukje të zhvillimeve historike, poli-tike, social-ekonomike apo kulturore të venditpër kohën e sundimit të huaj. Kurse përsa i për-ket integrimit të Shqipërisë në botën e zhvilluar,as që mund të bëhej fjalë, kur ndodhej nëndhunën e pushtuesit. Cili kronikan i huaj do tapranonte të mirfillftë lashtësinë e Shqipërisë?Pushtimi osman i la Shqipërisë 500 vjet litarënëpër këmbë, duke e zhytur popullsinë nëvarfëri, në padie dhe injorancë. Sot na del sePerandoria Osmane na paska ardhur si“shpëtimtare”. Ai që vjen pa ftuar, me ushtridhe armatime të rënda, nuk mund të quhet mik.Veç sundimit politik e robërisë, ai sollivarfërinë materiale dhe shpirtërore. Shih:(Gazeta “Shekulli-fq-11, Opinion”As Enveri asHomeri”, Halit Matoshi, 29-8-2011).Nuk ka gjëmë të rëndë për çdo trevë shqiptare që të pra-nojë ndryshimin e historisë e të teksteve shkol-lore, të shndërrohen faktet në favor të ish push-tuesve. Kjo nuk është histori, por gënjeshtër,sepse mohon të vërtetën e pesë shekujve.Në Shqipërinë e izoluar 45 vjet diktaturë ko-muniste, u shkruajt dhe në mendjet shqiptare uinjektua një histori e diktuar nga Moska dheBeogradi. Një e keqe tjetër ka qenë dhe është niveli

ekonomik dhe kulturor i familjes shqiptaredhe si pasojë i shoqërisë në tërësi, e cila kapasur e vazhdon të ketë një mesatare shumë tëulët. Këto tregues e thjeshtësojnë asimilimin mehapa galopante të dogmave, ideve utopike dhenjëanshmërisë së historisë ose kulturës sëservirur për gjysmë shekulli.Historia e politizuar helmoi mendërisht rin-inë dhe gjithë shqiptarët,pasi ishte e njëanshme,e gjymtuar, e transformuar, e gënjeshtërt, ku janëu mohuan faktet e vërteta historike. Bashkë mehistorinë, u zhdukën kufijtë tanë tokësor dhedetar dhe sidomos prona. E kjo politikë e nd-jekur nga P.P.Sh në të gjitha fushat e sidomosnë shkencat sociale, siç është historia apo filo-zofia, u erdhi në oreks qarqeve shoviniste grekedhe serbe, që kanë pasur dhe kanë synime ter-itoriale ndaj tokave shqiptare.A mund të shkruhej një histori e plotë kur Evro-pa mbante qëndrim antishqiptar? Qëndrimi sh-katërrues i Fuqive të Mëdha ndaj kombit më vi-tal, u duk pas luftës ruso-turke, me Traktatin eShën Stefanit (1878* FESh/ f.1107), sipas të cilitsynohej për një Bullgari të madhe, duke i rrëm-byer territorit shqiptar: Korçën , Pogradecin,Kërçovën, Tetovën, Gostivarin, Dibrën dheStrugën. Kurse Serbia shtrihej deri pranë Prish-tinës dhe aneksoi tokat shqiptare të Malit të Zi,si: Hoti, Gruda, Plava, Gucia, Ulqini,Tivari, LumiBuna dhe pjesën më të madhe të Liq.Shkodrës. Rolin antishqiptar e vazhdoi Kongresi i Ber-linit (1878* FESh/f-509)), që gjoja do të rish-ikonte vendimet e T.Sh.Stefanit, por faktikishtndikoi në copëtimin e mëtejshëm të Shqipërisë,duke marrë “si haraç”pjesë të territorit sh-qiptar edhe Fuqitë e Mëdha. Kështu Austro-Hungaria pushtoi përkohësisht Bosnjën e Her-cegovinën, kurse në Novi Pazar vendosi gar-nizone ushtarake. U prekën teritore shqiptare.Anglia mori të drejtën e administrimit të Qipros.

Serbia mori Nishin, Vranjën dhe mbërriti nëGjilan. U la që pas bisedimeve turko-greke, tëvendosej fati i Çamërisë, e cila rrezikohej ngaGreqia. Madje Franca dhe Austro-Hungariakërkonin (protektoratin e kultit ) mbi populls-inë katolike të Mirditës e cila që në lashtësi ru-ante autonominë. Vendimet e Kongresit të Ber-linit nuk u zbatuan, sepse hasën rezistencën eLidhjes së Prizrenit. Kjo u bë shkak që u zgjatkriza e lindjes, duke e lënë Bullgarinë nënvasalitetin e Perandorisë Osmane, e cila shpal-li Rumelinë Lindore nën sundimin e saj.Ndërkohë Kançelari i Gjermanisë, Bismarku emohoi ekzistencën e Shqipërisë si shtet në hartëngjeo-politike të Evropës. Sipas tij Shqipërias’ishte gjë tjetër veçse një shprehje gjeografike. Vendimtare për rrëmbimin dhe aneksimin etokave shqiptare nga fqinjët kanë qenë Konfer-enca e Ambasadorëve në Londër më 1912/13 :(F.E.Sh.-fq/503), e cila i dha legjitimitetin Pavar-ësisë së Shqipërisë së copëzuar por duke lënëjashtë kufijëve gjysmën e sipërfaqes, territoreqë iu dhanë Malit të Zi dhe Serbisë. Kurse Kon-ferenca e Paqes në Paris, 1919/1920 Vlorën iajepte Italisë. Korça ngelej në pikëpyetje o për tamarrë Greqia, ndërsa Gjirokastra i kalonte Gre-qisë. Qëndrimi antishqiptar i Fuqive të Mëdha ësh-të përgjegjësi morale dhe politike, pasojat evendimeve të tyre të padrejta u bënë shkak iLuftës së Vlorës më 1920, ku zemërimi i sh-qiptarëve kishte arritur kulmin.Loja e ndyrë e Fuqive të Mëdha që nisi me Kon-ferencën e Ambasadorëve në Stamboll më 1876dhe deri në Konferencën e Paqes në Paris tëvitit 1946, bëri që krahina jugore e Shqipërisë,Çamëria i kaloi Greqisë, duke ndjekur genocidndaj shqiptarëve të kësaj treve. Në vitin 1948,Kosova kaloi si Republika e shtatë e Jugosllav-isë.

18/ E Diel,25 shtator 2011nacional STUDIM

Me të drejtë, ardhja e një poeti të vërtetë nëletrat poetike të një kombi mund të konsidero-het si ardhja e një profeti. Pasi me fatin e tij dhetë poezisë që ai përcjell ndër breza janë të mple-ksura fort rrënjët e fatit kolektiv të një kombi,dramat etnike dhe kthesat epokale, sidomos nëkohëra udhëkryqesh të trishta, si ajo që kaluamne të gjithë, në pesëdhjetë vitet e shekullit tëdelirit.Jorgo Bllaci, si çdo poet i vërtetë, do të vinte nëletrat poetike shqipe, me një mision: të tentontetë ndryshonte ritmin e saj të çakorduar nga des-tinimi i pamundur, me të cilin e kishin ngarkuarapostujt e rremë, me anë të metodës atrofizuesetë socrealizmit. Këtë mision nuk ia kishtengarkuar ndonjë ent suprem apo ndonjë shenjëa vizion profetik, ardhur nga e panjohura, porvetë ndërgjegjeja e tij krijuese, talenti dhe vetëdi-ja e tij që shkonin përtej një kohe jo poetike, siçishte ajo kur jetoi dhe krijoi shumicën e jetës sëtij ky apostull i së bukurës.Kur Jorgo Bllaci trokiti në portat e poezisë sh-qipe, kjo e fundit kishte devijuar skajshëm ngaarketipi i saj fillestar: ritmet e brendshme, plotdrita dhe ngjyra të shpirtit njerëzor qenëzëvëndësuar me ritmet e çangave dhe alarmevetë rreme, me zhurmënajën e betonarmesë dhesimterinë gërricëse të parfrabikateve. Delikate-sa e trupit dhe gjestit fisnik, joshja dhe fafuritjandjellëse e femrës së bukur, romanca e perën-dimit të diellit mbi male apo mbi bregdet, trishti-mi për kohën që ikën dhe nuk mund të fiksohetnë një çast të lumtur, etj, etj tanimë konsidero-heshin tabu për një poezi që e kishin veshur meuniformë ushtarake dhe e kishin çuar të bëntezbor në transhetë e revoluicionit komunist.Ishte një kohë e pakohë, kur ishte e vështirë tëishe poet. Bllaci, teksa trokiste në portën e poez-isë, ishte i vetëdijshëm për gjithë këtë shmangietë saj nga objekti dhe subjekti poetik; gjithash-tu. nuk mund të mos e dinte se sa e vështirë qenë atë stinë të keqe për lirikën-nëse perfirazojmënjë poet të etnisë sonë matanë kufijve adminis-trativë- të ishe vetvetja në një vend ku duhej tëpërjetoje, mendoje dhe gjykoje, sipas emruesittë përbashkët të shijeve kolektive të ngritura në

Në vendin e tij, liriku i madh u rrethua me heshtje dhe përsektim

Jorgo Bllaci, poeti që i dhashpirt lirikës shqipe

“Jorgo Bllaci, si çdo poet i vërtetë, do të vinte në letrat poetike shqipe, me një mision: të tentonte të ndryshonte ritmin e saj të çakorduar nga destinimi ipamundur, me të cilin e kishin ngarkuar apostujt e rremë, me anë të metodës atrofizuese të socrealizmit. Këtë mision nuk ia kishte ngarkuar ndonjë ent suprem apondonjë shenjë a vizion profetik, ardhur nga e panjohura, por vetë ndërgjegjeja e tij krijuese, talenti dhe vetëdija e tij që shkonin përtej një kohe jo poetike, siçishte ajo kur jetoi dhe krijoi shumicën e jetës së tij ky apostull i së bukurës. „

Nga Dukagjin Hata

parime strikte, të bindeshe se kishte jetë dhepoezi aty ku djalli kishte pikturuar me dorën evet ngjyrat më të përizshme të ferrit. Në fakt,shumica e shkrimtarëve dhe poetëve të këtijvendi patën bërë një pakt të shpalur ose të hesh-tur me djallin, duke u bërë pjesë e ingranzahevetë tij, thjeshtë për të vegjetuar në një lloj limon-tie të stisur, duke shijuar më së paku muajt elejes krijuese, kur të tjerëve iu binte bretku nëara e kantiere.Në kohën kur vjen Jogo Bllaci, me përjashtim tëtre katër autorëve, që me kohë do të bëheshinetalion i mundësive që i shpalosen poetit tëvërtetë edhe në kohët e ngrirjeve të mëdha, siKadareja, Agolli, Arapi e ndonjë tjetër, pjesatjetër vegjetonte nën ritmin e retorikës poetiketë hoveve revolucionare dhe nuk i kapërcentedot caqet e manifesteve gjysëmpoetike-gjysëm-politike, të denja për orët e leximit të shtypit nëbrigadat e prodhimit socialist.Në këtë kor të përzishëm hovesh të sforcuaraentuziazmi fiktiv, ardhja e një talenti të ri, njëtalenti të vërtetë poetik, që do ta shkundte ngarrënjët pemën e përgjumur të ritit poetik, si Jor-go Bllaci, i cili kishte parametrat e një poeti tëlindur, shikohej jo vetëm me dyshim, por dhe menjë lloj frike. Frikë se mos një autoritet i tillë po-etik prishte atë shije të shpëlarë retorike agjus-tive, me të cilën mbijetonte kjo shpurë lakejsh tëushqyer mirë dhe të pajisur me të gjitha llojet eparzmoreve të kohës, përveç parzmoreve este-tike, që në fakt ju mungonin. Kësaj psikoz-fobiei shtohej dhe një xhelozi sindromike që vintenga bodrumet e vegjetuesve të rinj e të vjetër,talente të dyshimta që kishin bërë një farë emrivetëm falë shërbimeve jashtëletrare dhe ishinsyçelë deri në ankth sindromik ndaj çdo emri evepre që nuk stivosej në sënduqet e mykura tëegove të tyre primitive.Që në përmbledhjen e parë poetike “Prag prilli(1957-1963)”, Bllaci duket se ngutet t’iu ikë zhur-mave çjerrëse të rrugëve të përbaltura ku ziente

vrulli i klasës, torrnove, shtyllave elektrike, ko-minosheve me të cilat visheshin e ngjisheshingratë e bukura, delirit të servisur si simfoni e njëepoke groteske, që jetonte jo për atë se çfarë ajoishte në të vërtetë, por për atë se çfarë lypsej tapandehnin të tjerët se ajo ishte. Ai I këndonkukuvajkës, manushaqes, petaleve të luleve qëbien, bulkthit, shokëvbe të tij ushtarë, kujtimittë vëllait, lotët për të cilin e “dogjën kaq vjet” etjdhe në këngën e tij ka tone elegjiake, mall dhetrishtim, një muzikë e trishtë mungese, një për-jetim të fortë lirik, ndërtuar mbi metaforën e të paplotës, gjysmës së mërguar.Tek përmbledhja “Pas mureve të lagësht” (1964-1967), duket se rrethi tematik zgjerohet, tonetlirike shkojnë dhe ngjishen rreth imazheve tran-denshente, herë pas here nënteksti sundon mbitekstin, ndërkohë që figuracioni fiton një plas-ticitet të ri.Tek “Buzëmbrëmje (1968-1989)”, fokusimi poet-ik i Bllacit përvijon dukshëm drejt një tematikemë sociale, idili dashuror dhe njerëzor nëpërgjithësi, si në të gjithë gjeografinë poetike tëtij, edhe në këtë përmbledhje me poezi kanë njëpeshë të konsiderueshme. Ka një tendencë përpërqafimin dhe thyerjen e traditës së folkut, ngaI cili marrin spunto një sërë poezish si bie fjala“Dielli dhe vlaga”, “Kënga e Osman Takës”,“Plaku i urës” etj. Sharmi, ngjyrimi dashuror, ero-tizmi, kanë në epiqendër të këndvështrimit tëBllacit femrën, idilin dhe ritin dashuror. Kjo botëe trazuar pasioni dhe ndjeshmërie, jepet e qash-tër në poezinë e Bllacit, nuk përzihet me aneksetë tjera sociale, me tam-tame aksionesh dhe pre-lude zhdanoviste, siç bëjnë në këtë kohë shumëkolegë të tij poetë.Kulmi i vokalit poetik të Bllacit arrin tek vëllimipoetik “Mure” (1990-200) ku poeti bën një au-topsi të paradokseve të një shoqërie, të ndërtu-ar mbi skemën makabre të prodhimnit konflik-teve të stisura dhe armiqve imagjinarë. Poeti kën-don e vajton fatin e tij dhe të kohës së pa kohë,

dramën e të qënit i përjashtuar nga shoqëria,kur i ke dhënë asaj mushtin dhe ëndrrën, dashu-rinë dhe madje vetë lirinë. Ky përjetim që përcil-let në poezi si: “Këtej armik”, “Te varri i timvëllai” etj, nuk ka si qëllim etiketimin e akuzësdhe të akuzuarit për këtë devijim të detyruar vet-jak e kolektiv, por thjeshtë të na kumtojë njëbrengë të poetit për gjërat që rrodhën përkundërnatyrës njerëzore dhe aq më tepër në të kundërttë kumteve hyjnore. Aluzioni i makëtit fillestardhe mëkatarëve të kësaj kohe, jepet nëntkestu-alisht në poezinë me temën e njohur biblike “Bal-ada e lotit”, ku autori merr si pikë referimi his-torinë e Marie Magdalenës të dhjatës së re.Si përkthyes Jorgo Bllaci është një kulmim nëhistorinë e shqipërimit, të cilin e ngriti në njëstad të ri, duke i dhënë frymën dhe pasionin e tijprej mjeshtëri. Nuk janë rastësi titujt dhe med-aliet e akorduara si poet dhe shqipërues, veç-mas titulli i dhënë nga Presidenti rus Boris Jel-cin, për shqipërimin me një kualitet të lartë artis-tik të poezisë ruse, sidomos të Esenenit, të cilit,për hir të së vërtetës, Bllaci i ka dhënë një shpirttë dlirë dhe afektiv shqiptar.Jorgo Bllaci ishte një teknolog i lartë, që iu bindejndjesive dhe impresioneve të tij të brendshme.Ai thjeshtë derdhte frymëzizmet e tij brilante nëvargje e strofa, duke përkryer me kohë, gjithnjëe më shumë, artin e shkrimit poetik, të cilin ektheu në një teknologji të shpirtit të tij tëndjeshëm e plot hove jetësore.Suksesi i aktit të tij poetik duhet kërkuar nëshumësinë e elementëve që e përbëjnë, qofshintë formës, qofshin të përmbjatjes, të filozofisëqë e motivon, të botës së tij të brendshme dhetë raporteve që ai kishte me kohën e tij dhe bash-këkohësit. Rebel nga natyra, njëherësh i butë efin, si poezia që shkruan, Bllaci ishte detyrimishtnjë i shenjuar nga mekanzimat e djallit, në rrugëne tyre të pengimit e dhunimit të gjithçkaje qënuk çonte ujë në mullirin e dogmave të tyre.Në thelbin e tij, Bllaci është një poet metafizik,që e shtrin botëvështrimin e tij përtej asaj qëduket, si figurë të diçkaje tjetër, përtej asaj qëkomunikon me anë të fjalës si kuptim i parë aponëntekstual. Çuditërisht, kritikët dhe studiuesitë tij të shumtë nuk e vënë re këtë element, i cilipërbën një nga tiparet më thelbësore të artitpoetik të këtij liriku të papërsëritshëm.Si një teknolog i pashembullt i formës e i gjuhëspoetike në shqip, Bllaci në thelbin kriues, nështrirjen dhe konfigurimin e imazhit, në tempo-ritmin dhe dendësinë e [përcjelljes së emocionitmbetet një mjeshtër i tingëllimit në shqip deri mësot. Ai e ktheu fjalën shqipe në një kod për tëdeshifruar nëntekstet e një “gjuhe të harruar”,siç mund të thoshte Erik Fromi, të asaj gjuhe qëai e njihte me rrënjë dhe që e ktheu nga gjendjae reminacionit akut leksikor dhe sintaksor nënjë urë të komunikimit të zgjedhur poetikMuzika është e lement i më i for të itiopologjisë së tij poetike. Bllaci, si të paktëpoetë të letërsisë sonë, ka shfrytëzuar mje-tet tingëllore për të shprehur dhe realizuardomethënie t kupt imore . S t rukturafonologjike, që është pjesë e shprehjes në

nacional19/ E Diel,25 shtator 2011 POEZI

Ti më the

Ti më the se ndihesh mjaft e vrarë,Se të vajti jeta brengë e lot.Po ndriçimn’ e syve aq mitarëDëshpërimi s’ta ka errur dot.

Unë shoh një foshnjez brenda tyre,Ëndrra të kaltra tek thur…Kot i ndrydh në gonxhe ti dëshirat!Ku ka gonxhe, që nuk çel dikur!?

Deri vonë vjeshtës, trëndafiliÇel e na verbon me bukuri.Kohë lulesh s’është vetëm prilli,Zemra në çdo stinë ndjen rini!

Nën heshtjen e trishtuar

Nën heshtjen e trishtuar të qytezës,Ku fle përjetësia nën selvi,Një vajzë e vogël qante me dënesë,Te kryet e një varri të ri.Dhe çanta e shkollës, hedhur sipër barit,Sikur po shkrihej tok me të në vaj.Me ç’munda të kuptoja, mes të qarit,Kjo vajzë kish aty babanë e saj.Aq fort m’u dhimbs, sa krejt u turbullovaDhe si ta qetësoj, nuk m’u dha,Po shtangur mbeta e gati sa s’mallkova,Te kryqi i drunjtë syri kur më pa,Një emër të urryer… “Mos, -më thirriNjë zë i beftë: -Ky njeri këtu,Të paktën, paska qenë at i mirë,Përderisa e bija e qan kështu”.Ahere, prej buqetëzës ndër duar,Një trëndafil vendosa aty… Dhe s’diSe ç’gjyq i bëra vehtes, duke shkuarTek varret e të dashurve të mi.

Pse po dridhesh

Pse po dridhesh, e dashur? S’je n’ëndërrPo në krahët e mi përsëri!Si ke mbetur kështu, kaq e ëmbël,Kaq e dhembshur, si dje në rini?

Foshnje e gjorë, përse të dha fatiNjë të dashur, si unë, pa mend,Që veç ngeci në gracka mëkatiDhe u thinj e s’u gdhend që s’u gdhend?

Ah, jam unë i përhumbur si n’ëndërrKëtë çast e po dridhem nga ti…Si ke mbetur kështu kaq e ëmbël,Si ke mbetur kështu kaq fëmi?

Na zuri bora…

Na zuri bora, pa na rënë fletët,U zbardhëm para kohe, mik im!E ç’i gëzuam, ç’i kuptuam jetës?Na shkoi e tëra hap edhe zhgënjim.

Pandehëm se diçka do kthenim mbarëNë këtë botë plot me prapësi,Po njerëzit na quajtën të marrë,Rropatjet tona i morën çmenduri.

Na tallën e na zunë pas me gurë,Se vumë dashurinë mbi gjithçka.Të drejtë mbase kishin, sepse kurrëPër veten nuk menduam, po për ta!

Se të vajti jeta brengë e lotLirika nga Jorgo Bllaci

Ç’mallkim i rëndë, nga s’e dimë as vetë,Na paska ndjekur prapa si ndëshkim?Na mbuloi bora pa na rënë fletët…Si do ta shkojmë dimrin, miku im?

Ngjaj me bredhat

Unë ngjaj me bredhat nëpër male,Që të blertë mbesin në çdo stinë,Që nuk ka ç’u bën acar i egërMe dëborë e shi e suferinë.

Ajri i pastër, trualli i fortë,Vallë u jep atyre kaq rini?Ku ta dish, natyra ka dhe ligje,Që prej nesh i fsheh me xhelozi.

Unë ngjaj me bredhat, por në dimër,Tek mbi supe borën pres i heshtur,Mendja më rri larg te një qershizë,Që acari i ngrirë e gjen të zhveshur.

Nën këto akacie

Ah, nën këto akacie të thara krejt pothua,Ka vite e s’më kujtohet si ndodhi që, papritur,Ajo pa vetëm qiell e degë përmbi muaDhe unë, nën flokët e saj të shpupuritur…

Mbaj mend që u ngrit një thirrje e s’di ku humbi,Pastaj dy zogj, që ranë diku nga një fole,Edhe një erë mali, që erdh e befas shkundi,Dëborën e petaleve mbi ne…

Më tha një ditë

Më tha një ditë një studente e huaj,Një flokëverdhë e imtë dhe nazike:“-E bukur është poezia juaj,Po pak e egër, se ka shumë epikë…”

Dhe zgjati dorën anash të këpuste,Një gonxhez trëndafili në lulishte,Por “au!”-thirri dhe kafshoi buzën,Sepse, për dreq, një gjëmb i çpoi gishtin.

“-Pse qesh?-m’u kthye, -“Nuk e sheh ç’më gje-ti?”“-Po ç’faj kam unë, - i thashë, - e dashur mike,Që trëndafili, siç e pe dhe vetë,E ka dhe ai një farë epike!”

Këtej armik…

Këndej armik, andej dhe më zi;Edhe në gjoks, edhe në shpinë plumba.Kurse, me klithma nëpër qiellin gri,Përplasin flatrat tufat me pëllumba,Pa ditur nga t’ia mbajnë…

Eh, o njerëz,Ç’e paskeni këtë mllef për njëri-tjetrin!Një çast duroni, veç një grimëz herë,Përmbajeni këtë orgji të egër.Të paktën, gjersa në të tjera vise,Të çajnë e t’ikin, ndoshta përgjithmonë,Këta të mjerë zogj të dashurisë,Që i tromaksi çmenduria jonë!

Eja kënga ime…

Eja kënga ime, s’kemi ç’rrimëMes kësaj rrëmuje pa kuptim,

Vrasësi ku hiqet për viktimëDhe viktimës i kërkon shpagim.Ku të përdhunuarat gjykohen,Me të rrugës ligj, nga prostitutat,Ku të marrë e t’urtë përgojohenDhe servilët, porsi minj nga skutat,Dalin rrahin gjokset dhe mburren,Se luftuan vrimash si heronjtë,Kuajve të ngordhur tek u turren,Për t’u hequr me tërbim patkonjtë.Ku gjithkush klith e shfryn paprerë,Me një duf që, mëshirona, o Zot!Eja këngë e dashur! Kaq poterë,Unë e ti nuk e durojmë dot,Se jo pakëz jeta na ka vrarë…Ndaj, le t’ikim, ku s’na sheh njeri:Ndoshta larg, në pyjet magjistarë,Do të gjejmë prehje, qetësi!

gjuhën natyrale, kalon në strukturën e përm-bajtjes në poezi, duke formuar pozicionesemantike të pandashme nga teksti i dhënë.Barazvlera e tingullit që arrihet në varg (siparim krijues i tij) përfshin në mënyrë tëpashmangshme barazvlerën semantike.Ndryshimet tek poezia e Bllacit ndodhin tekpjesëzat përjashtuese dhe mohuese. Studi-mi në hollësi i këtyre elementëve gjuhësorë,mund të shërbej për të rrokur kuptimetnëntekstuale të poezisë së Bllacit, për tëkuptuar prirjet dhe tendencat poetike, thy-erjet që ai i bën herë herë tradicionalitetitlirik, duke vënë në përdorim më shumë seelementët përmbajtësorë, e lemnetët eformës poetike, që në thelb evidentojnë dhekonturojnë edhe anën përmbajtësore të po-etikës së tij. Te Bllaci eleganca dhe harmo-nia tingëllore vjen si rezultat i kërkesës përtë rritur fuqinë domethënëse të tekstit,nëpërmjet mënyrës së orkestrimit të tin-gujve. Në këtë kuptim, poezitë e tij janëmodeli i një ndërtimi me saktësi matematikore(logaritmike), që, gati-gati, do të na krijonteanalogji me mjeshtra të shquar të harminisëmuzikore, si, bie fjala, J. S. Bach.Bllaci vinte nga dy realitete të forta nxitëse,që ia shumëfishonin zërat poetikë brendashpirtit të mbushur dëng me muzikë: ngarealiteti i librave të zgjedhur, ku falë gju-hëve të huaja mund të komunikonte me po-etët më në zë të të gjitha kohërave dhe ngarealiteti i gjallë i asaj njohje të drejtpërdrejtëtë botës njerëzore, ku e çonte ndjeshmëriadhe sensibiliteti i fortë poetik. Këto dy sh-tysa të njëhesuara në një talent të rrallë, qëkishte lindur në një shpirt rebel, ishin fatidhe fataliteti i tij poetik dhe njerëzor. Themi“fati”, sepse ata e ngritën atë në lartësitëkulmore të poezisë, në atë lartësi ku mundtë vështrosh magjinë e qiellit të pastër tëëndrrës, ëndrrës së kulluar që ai e mbartigjatë gjithë jetës si iluzion dhe magji ecjejepërpara. Por, themi “fatalitet” sepse ky iluz-ion, kjo ëndërr, i kushtoi atij privime, vetmi,anashkalim, mosvëmendje, bile dhe ndalime përndjekje. Shkurt, e shpuri rrugëve tëGolgotës me kryqin e poezisë në shpinë, sinjë bekim dhe mallkim në të njëjtën kohë.Poezia e Bllacit vjen si jehonë e traditës mëtë mirë të lirikës shqiptare, si vijim i gjend-jeve mrekullore, iluizioneve dhe utopive las-gushiane.Fakti që ai është kaq i veçantë, lidhet metalentin e tij të rrallë, me atë formim poetikme të cilin është kultivuar nga leximet e poez-isë elitare bashkëkohore,, falë kulturës sëgjërë dhe gjuhëve që zotëronte. Rebelizmi itij, që e shkëput nga uniformiteti i një ro-mantizmi kallp, nga një entuziazëm idiot, eshtyn atë drejt baticës dhe ka të bëjë, krye-sisht, me mospranimin nga e tij të tabuveestetike, pasi një dimension i tillë shpirtëror,i mbushur me tinguj të magjishëm, e ka tëpamundur të ec në vija të ngushta, defini-tive.Është mbresëlënës entuziazmi I Nolit, teksashkruan kur lexon poezitë e Jorgo Bllacit:“Jam i lumtur që pyjet e mëmëdheut paskanbilbila të rinj, që aqë bukur ligjerojnë përtë”.Në vendin e tij, në këtë vend të paradok-seve, liriku i madh është rrethuar me hesh-tje. Ekskatedra vazhdon të ngulmojë në kry-eneçësinë e saj se poezia e re shqipe nuk ikalon dot sinoret e tre-katër poetëve, qëvazhdojnë të ushqejnë me iluzionin e ilumi-nizmit brezat që vijnë. Bllaci nuk bën pjesëtek këto tre a katër burra. Por kjo nuk e bënmë pak sharmant dhe befasues, nuk ia zbehvlerat poetike, nuk ia ul kualitetin artistik.Për Bllacin është shkruar jo pak nga kolegëte tij të vërtetë, nga kritikë e studiues të çliru-ar, që kanë parë dhe shohin tek ky lirik uni-kal një shpirt flakërues poetik, një organ tëlindur për të kënduar.

20/ E Diel,25 shtator 2011nacional

Librat me temën e adoleshentëve,mbase, nuk janë aq të rralla nga pikë-pamja sasiore, por nuk janë të shpeshtënga pikëpamja e trajtimit cilësor, tëhollë dhe të integruar. Është e vësh-tirë të thuash gjëra të reja dhe tësjellësh prurje të reja për një temë tëtillë, në dukje tradicionale për shkollëndhe familjen, për marrëdhëniet e tyreme prindërit, mësuesit dhe edukatorët.Por, kur lexon librin e Prof. As. Dr Qa-zim Dushkut këtë problem e mendonpak më ndryshme dhe më në koher-encë me “spostimet” që i ka sjellë kohakësaj teme. Në këtë kontekst, libri din-jitoz dhe autoritativ i Qazim Dushkutështë një prurje e re, e trajtuar me to-net e kohës dhe në mënyrë moderne.Ai të mbush mendjen se, tema e ado-leshentëve, që në pamje të parë duketsikur është gjithnjë e njëjta dhe qëshfaqet si moshë me të njëjtat prob-leme, në të vërtetë është bërë çështjee “re”, që koha po e sjell më të ndër-likuar. Edhe për adoleshentët, që kanëproblemet e tyre dhe që shpesh nukdinë t’u japin përgjigjen e duhur përshkak të “epërsive” dhe të “mangë-sive” moshore, por edhe prindërit dhemësuesit, të cilët sot më shumë se kur-rë kanë vështirësi në komunikimin in-terpersonal dhe ndikimin edukativ mbita.Në këtë kontekst, libri i Prof. As. Dr.Qazim Dushkut është një prurje e re,me shumë rëndësi teorike dhe vlerë tëvecantë aplikative në praktikën eedukimit të familjes dhe shkollës.Sepse në mënyrë gati të shkëlqyermerret gjerësisht me temën e adolesh-entëve, i shkruar me stil dhe mjeshtërinarrative, e njohur kjo cilësi për QazimDushkun. Libri është një dokument sh-kencor me vlera teorike dhe koherentme nevojat e praktikës, problemeve dhevështirësive të komunikimit psiko-ped-agogjik me adoleshentët e sotëm nëfamilje dhe në shkollë.

“Lënda e librit” është e tillë që e bënatë me vlera polivalente, të përshtat-shëm dhe të përdorshëm edhe ngaprindërit dhe nga mësuesit në prak-tikën e vështirë të punës së tyre, për tënjohur veçoritë, karakterin, tempera-mentin e veçantë dhe problemet speci-fike moshore, biologjike dhe psikope-gagogjike të adoleshentëve, të cilat tëmarra së bashku janë shkaqet që ebëjnë atë “moshë edukative të vësh-tirë”. Por Qazim Dushku ja ka dalëmbarë punës dhe qëllimit që i ka vënëvetes, duke na dhënë një nga librat mëtë mirë të literaturës shqiptare menatyrë psiko-pedagogjike, që kanjëherësh vlera të qëndrueshme teor-ike dhe shkencore por duke qenë edhenjë manual me këshilla dhe metodaadekuate që duhen përdorur në kohëne sotme për trajtimin e tyre.Qazim Dushku është i njohur si një nganjerëzit me figurë intelektuale dhe pro-

Shenime per librin “Mos i vrisni fëmijet” i Prof. As. Dok. Qazim Dushku

Edukimi i adoleshentëve“Libri është një dokument shkencor me vlera teorike dhe koherent me nevojat e praktikës, problemeve dhe vështirësive të komunikimit psiko-pedagogjik meadoleshentët e sotëm në familje dhe në shkollë.” Nga Fran GJOKA

DAR - Lezhë

fesionale komplekse dhe me kompe-tencë të spikatur në fushën e arsimitdhe të edukimit. Kjo dihet nga të gjithë,dhe po nga të gjitha njihen dhe janë tëpranuara si prurje me vlerë kontributete tij në fushën e gjërë të arsimit dheedukimit. Por libri i tij i ri, është njëtregues mbase elokuent i faktit, që aiështë njohës i mirë jo vetëm i praktikavepedagogjike të mësimdhënies dhe ko-munikimit pedagogjik, por dhe një so-cio-psikolog dhe zotërues i fuqishëm idijes profesionale e teorike dhe i prob-lematikës së ndërlikuar të adolesh-entëve. Për këto arsye që lidhen medimensionin teorik dhe staturën pro-fesionale të autorit, libri është trajtuarnë fushë të hapur të teorisë psiko-so-ciale dhe të praktikës pedagogjike. Nëlibër çështja e adoleshentëve është etrajtuar në stil të gjerë, sepse autori kameritën e veçantë, që problemin e ado-leshentëve nuk e ka parë si çështje tëmbyllur të tyre apo si objekt të thjesh-të të punës lineare të familjes dhe sh-kollës.Përkundrazi, jo rastësisht Qazim Dush-ku, i njohur për sensin social, intuitëne psikologjike dhe përvojën e madheedukative, e ka shtrirë problemin në njëspektër të gjerë shikimesh dhe trajte-sash, duke e vlerësuar ontologjinë dhefenomenologjinë e adoleshentit duke

e vlerësuar dhe çmuar atë, duke u ni-sur nga ndryshimet sociale, që janëfaktori bazë për të vlerësuar dhe njo-hur në nivelin e duhur, jo vetëm bi-ologjinë dhe psikologjinë por dhefenomenologjinë e shfaqjeve dhe ko-mportimeve të adoleshentëve me sh-kollën dhe familjen, mësuesit, prindërit,shokët dhe shoqet e moshës së tyre.Në këtë kontekst autori ka qenë ko-shient me sa duket që kur ka nisurpunën e tij, për të krijuar një vepër përçështjet e adoleshentëve të sotëm,duke na dhënë kështu trajtesën e gjerë,të integruar me vlera teorike, empirikedhe aplikative.Ai krahas analizës së kushteve so-ciale që kanë ndikuar në shfaqjen etipologjisë së re të adoleshentëvetë sotëm, i kushton rëndësi tëposaçme ndryshimit të parimeve tëkomunikimit dhe teknikës edukativedhe teknikaliteteve psikologjike tëkomunikimit me ta. Në këtë kontekstlibri është një dokument, në të cilinka vlera teorike të pakontestueshme,që janë fryt i natyrës hulumtuese dheintelektuale, natyrës kërkuese që janëtipare të njohura të autorit dhe vlerapublike të njohura për lexuesit, shokëtdhe kolegët e tij Brenda dhe jashtë pro-fesionit. Por nga ana tjetër, libri ështëedhe një manual didaktik dhe psiko-

pedagogjik që i vlen shkollës, famil-jes, medias së shkruar dhe elektroni-ke, prindit, mësuesit dhe gazetaritpedagogjik.Sepse ky me sa duket ka qenë dheqëllimi kryesor i tij. Kuptohet nga for-mati dhe lënda e gjerë e librit dëshirae autorit që të sjell tek lexuesi i zakon-shëm por edhe në aulat profesionistedituri të reja psiko-pedagogjike, for-ma moderne të komunikimit me ado-leshentët e sotëm, module aplikativenë punën me ta në për kapërximin evështirësive të shtuara në punën qëbëhet me adoleshentët në familje dhenë shkollë. Në këtë kontekst, sipasmendimit tim, autori ja ka arritur mesukses të plotë qëllimit të tij, duke nadhënë një libër me vlera për ata qëmerren me adoleshentët me këtë grupsocial me vecori moshore,psikologjike dhe edukative të vecan-ta, që janë në të njëjtën kohë edhe të“rrezikshëm” por edhe të “rrezikuar”.Në këtë kontekst Qazim Dushku epërqëndron vëmendjen e tij të hollënë cështjet më serioze të temës, qëkanë të bëjnë me raportet që duhenndërtuar me adoleshentët, duke e parëcështjen në tërë kompleksitetin e vet,duke vlerësuar jo vetëm ndryshimetsociale që kanë ndodhur në shoqërinëtonë, që përbëjnë kontekstin social nëtë cilin rriten dhe formohen adolesh-entët tanë, por njëkohësisht ai jep njo-huri të gjëra për përmirësimin enevojshëm që duhet të kenë teknikate edukimit, përmirësimi i rolit të vep-rimtarisë edukative të shkollës dhe

nevoja për një “prindërim më të mirë”të prindërve në familje dhe përmirë-simin e cilësisë në komunikimet meadoleshentët. Sepse autori e konsid-eron këtë moshë si moshë delikate të“rebelimeve” dhe “tensioneve”. Aivlerëson nevojat që kanë për këshillëdhe konsulencë psikologjike dhe ped-agogjike prindërit por dhe mësuesit esotëm si kusht për t’u “marrë vesh”me ta dhe për të gjetur “gjuhën e ko-munikimit” me adoleshentët. Kjo, nukbëhet e mundur pa njohur specifikat emoshës, mendon me të drejtë autori.Libri ka vlerë të veçantë, sepse autori,ka gjetur një formë origjinale të ndërtim-it të tij, duke i dhënë librit një arkitek-turë të brendshme interesante, në cilënndihen të gjithë pamjet dhe vlerat eintegruara të tij, duke qenë njëherëshnjë dokument socio-didaktik, me infor-macion të integruar social, psikologjik,por edhe me pasuri të bollshme dhevlera të spikatura letraro-publicistike.Në mënyrë të veçantë Qazim Dushkuduke qenë harmonik me kohën dheproblematikën aktuale që shfaqin ado-leshentët e sotëm, ka bërë skaner dhenjëherësh “prerje të reja” të proble-meve të adoleshentëve, të ndikimeveqë kanë në sjelljen e tyre, ngjarje tëtilla sociale që zhvillohen në jetën efamiljes shqiptare, që destabilizojnë

adoleshentët, si divorci, llastimi i fëm-ijëve, mungesa e vëmendjes ndaj tyre,që shpesh i ka çuar edhe në rastevetëvrasjes, pikërisht për shkak tëmoskomunikimit si duhet me ta ngaprindërit dhe mësuesit, etj.Autori i kushton rëndësi të veçantëshkollës, punës, përgjegjësisë dhe rolittë veçantë të saj dhe të mësuesve, nëkëtë institucion specifik të edukimit tëbazave të personalitetit të adolesh-entëve, vlerës së komunikimit, çësh-tjes së lindjes së konflikteve të natyr-shme mësues-nxënës dhe mënyrat ezgjidhjes së tyre.* * *Për të gjitha këto dhe shumë vlera tëtjera që ka libri i Qazim Dushkut, nabëjnë të mendojmë se tani kemi në dorënjë gjë me shumë vlera që duhet çmuarsi shumë utilitare për edukimin e ado-leshentëve, rolin e institucioneve so-ciale dhe të figurave të tilla specifikesiç janë prindërit dhe mësuesit. Kohamoderne në Shqipëri ka sjellë ndry-shime të mëdha konceptuale dhe struk-turore në mekanizmin social të edukim-it, të cilat i gjejmë të pasqyruara gjerë-sisht nga autori në librin e vet. Ajo qëai këmbëngul është që këto veçori jovetëm duhen njohur por dhe duhet tëpërshtatemi me to. Në këtë kontekst aijep njohuri të gjëra për ndryshimet edukshme ka pësuar tipologjia, metod-ologjia dhe hierarkia e institucioneveqë merren me edukimin e fëmijëve dheadoleshentëve në vendin tonë.Të gjithë e ndjejmë por më shumëduhet ta kuptojmë esencialisht atëqë ka ndodhur me këtë proces so-cial dhe edukativ delikat. Në sho-qërinë tonë duket se në përgjithësika një proces të dobësuar të punësedukative, një kujdes në rënie përedukimin e adoleshentëve tanë. Mbitë gjitha është shumë shqetësuesfakti që është zbehur dukshëmsfondi social i edukimit tradicional,që përgjithësisht tek në është real-izuar në shoqëri dhe familje tonë.Cfarë duhet bërë në këtë situatë dhesi duhet të punojmë për edukiminqytetar të njerëzve tanë e veçanër-isht të fëmijëve ?Duke lexuar librin e Qazim Dushkutkuptojmë qartë ndryshimet që kanëndodhur në shoqëri , por, edheshumë konkluzione me vlerë so-ciale, psikologjike, morale, institu-cionale dhe didaktike. Kuintesen-ca e vlerës së librit të tij, është faktise, edukimi dhe formimi i adolesh-entëve, nuk mund të bëhet nërrugën e duhur në se ata i lëmë jas-htë ndikimit të familjes dhe sh-kollës, apo pa lidhjen organike dhekomunikimin shpirtëror dhe eduka-tiv të natyrshëm të tyre me prindëritdhe mësuesit. Për të gjitha këto, lex-imi i këtij libri është i nevojshëmdhe i dobishëm për të gjithë ata qëkanë lidhje me adoleshentët…

LIBËR I RI

nacional21/ E Diel,25 shtator 2011 INTERVISTË

Nacional: Ju jeni ndër figurat e njohura të ar-tit në Kosovë dhe jo vetëm, do doja të na flisnitpak për femijërinë tuaj? A.Gashi: Jam i lindur në fshatin Akllap afër Jan-jevës, komuna e Lipjanit më 1954. Fëmijëria imesi e shumë bashkëmoshatarëve të mi ishte evështirë por tejet e këndshme që akoma mi ng-jall kujtimet e asaj kohe. Qysh nxënës i klasëssë parë të fillores ia kam nisë këndimit. Mbajmend se nga zëri dhe kënga ime qanin burrat nëodat e mbushur plot. Kisha një zë të thekshëmdhe të pranuar për të gjithë dhe mbaj mend semë bartnin me gomar e me kali në fshatrat e rre-thinës për t’iu kënduar në dasmat dhe ahengjete asaj kohe. Këngët e mia ngjallnin dashuri ndajatdheut dhe urrejtje ndaj shtypsit. Kur këndojakëngën “Kthimi i Skënderbeut në Krujë” mbajmend se të gjithë qanin, qanin madje edhe megulq sepse marrja peng e Skëndernbeut nga turqitbashkë bashkë me vllëzërit ishte e dhimbshme.Por gjat këngës bëheshin edhe kthesa sepse nëmomentin që Skënderbeu del në mejdan me tretrima nga Irani dhe i mundë në dyluftim që të treqë fuqia e Skënerbeut ishte edhe fuqia e Sh-qipërise, duartrokitjet nuk kishin të ndalur.Pas mbarimit të kater klasëve në fshatin tim,mësimet i vazhdova në Sllovi deri në klasen eshtatë për të vazhduar pastaj në Janjevë. Edhekëtu më lidhin kujtime të ëmbëla e të hidhura. Tëëmbëlat ishin ato kur pas mësmit merrnin nganjë të katerten e bukës në furren e fshatit dhetek ëmbëltorja ia qitnim një katror hallvë në mesine bukës të cilen e hanim me shumë shije, pastajkoncertet e shkollës, shetitë e shkollës në li-vadhet e fshatit dhe organizimi i atyre sh-etitjecve me muzikë, lodra e deri te lojrat e fut-bollit dhe lojrta tjera kombëtare.Një çast të hidhur më duhet ta ceku se kur ishanë moshen 11 vjeçare më ndodhi një fatkeqësi erëndë që patjeter mbarova në spotalin e prish-tinës por që fati më shpëtoi. Babai im me axhenprenin një dru shelnje në pregun e lumit tonë.Unë nuk isha sa i kujdesëshëm dhe me rrëzuar-jen e saj në tokë ai dru rrotullohet dhe mua mërroku në kokë. Disa ditë kisha humbë vetëdijenpor fatmirësisht edhe kjo kaloi.Kam shumë për

Flet për “Nacional” këngëtari i mirënjohur Agim Gashi

Në femijëri me merrnin më kalë për të kënduar“Më 1970 dy të rinj kishin të ardhur për ta kremtuar fejesen e tyre në detin e hapur të Ulqinit, por një ditë ndodhi një tragjedi. Djaloshit i paralizohen muskujtnë det dhe nuk mundi të notonte.Edhe pse e fejuara e tij u mundua me tërë forcen ta shpëtonte, nuk arriti. Ekipet shpëtimtare e sollen djaloshin në bregun e detitpor të vdekur. E fejuara e tij ishte ulur në bregun e detit dhe derdhte lotë në ujin e njelmtë. U preka shumë. Atë dhimbje e njdeva thellë në shpirtin tim.Nuk mundatë bëja gjë tjeter përpos të shkruaj tekstin e këngën “Mora rrugën për në deti” e cila u bë hit në Kosovë.”

të folur për fëmijërinë time sepse ajo lidhet edheme muzikën, instrumentet si dhe recitimet e mianga thesari i Lahutës së Malsisë nga At GjergjFishta me të cilën liber fleja por që e kisha edhesi detyrë ta mëshef në vende të sigurta se po tëgjendej ai liber në shtëpi mashkujt merrnin edhenga njëzet vite burg nga pushteti serb i atëher-shëm Nacional: Si ka zbritur në jetën tuaj kënga,cila ka qënë kënga juaj e parë? A.Gashi: Nuk mundem ta di se cila ishte këngaime e parë në kohen e fëmijërisë sepse ato ishintë shumta, por kënga ime e parë zyrtare e kënd-uar dhe e regjistruar në RTP ishte “Mora rrugënpër në deti”, një këngë e shkruar nga unë dhe ekomponuar gjithashtu nga unë, me aranzhmantë Isak Muçollit dhe e përcjelluar nga orkestra eRTP-së nën udhëheqjen poashtu të Isak Muçol-lit. Kjo këngë mban në vete një ngjarje shumë

tragjike.Në vitin 1970 isha këngëtari i parë sh-qiptar që me një çifteli në dorë këndoja në plazhine vogël të Ulqinit. Aq isha i kërkuar saqë restau-ranti ku këndoja dhe përrreth tij ishte plot e për-plot njerz. Por një ditë ndodhi një tragjedi. Dy tërinj kishin të ardhur për ta kremtuar fejesen etyre duke notuar në detin e hapur të Ulqinit, pordjaloshit i paralizohen muskujt dhe nuk mundtë notojë.Edhe pse e fejuara e tij u mundua metërë forcen ta shpëtonte, nuk arriti. Ekipetshpëtimtare e sollen djaloshin në bregun e detitpor të vdekur. E fejuara e tij ishte ulur në bregune detit dhe derdhte lotët në ujin e njelmtë. Upreka shumë. Atë dhimbje e njdeva thellë nëshpirtin tim.Nuk munda të bëj gjë tjeter përposse ta shkruaj tekstin e këngës ku thuhet:“Mora rrugën për në detiDeti po gufon,Deti po gufonBjeshka po ushtonZemra e një vajze

Me lot po loton. Qan me lot e po vajtonPër nji djal të riPër nji djal të riQë vdiq në riniE ka lanë të mjerenSi nji nanë pa fëmi! Etj. Ndersa kënga që më flente shumë ta këndoj nëkoncerte të ndryshme ishte kënga e IbrahimTukiqit “Si t´ja bëj hallit i ngrati” ndersa ajo nëduet ishte “Ma ke gishtin për unëzë” që përheren e parë e këndova në një koncert të sh-kolles normale në vitin 1970 sëbashku me Sabr-ije Rukiqin e që u prit shkëlqyeshëm e me shumëovacione nga publiku. Ndersa më vonë këtëkëngë e kam interpretuar edhe me këngëtaren enjohur Liri Rashen për çka e falenderoj dhe epërshëndes shumë.E tani si zbriti kënga në jetën time?...do tu thojase në familjen time kishim mjaft adhurues tëmuzikës. Këndonte edhe babai im i ndjerë, kën-donim sëbashku shpeshherë, axha im Sabitibënte instrumente muzikore si qiftelia të ndry-shme dhe më kujtohet se si e kishte gdhendurnjë zog nga druri, e kishte lidhur me doren edjathë që i binte çiftelisë, ndersa me levizjen edorës lëvizte edhe zogu thua se është i gjallëdhe po kërcen me muzikën e bukur shqipe. Ngaajo moshë e re unë u rrita me muzikën dhe rre-thin tim familjar që kishin prirje muzikore që mëvonë nga shkolla normale unë fitoj pavarsinëpër këngën dhe muzikën. Nacional: Gjithmonë kemi dashur të flasim përKosovën, por do doja të dija cili ka qënë vendiqë ka zënë në krijmtarine tuaj muzika dhe poe-zia për Kosovën? A.Gashi: Vendi i këngëve dhe poezive të mia nëKosovë ka hyrë që në kohen e rinisë së her-shme. Poezinë e parë e kam botuar qysh në klas-en e shtatë të fillores në gazeten “Pionieri”, ndër-sa nuk kishte festë shkollore, madje edhe nëshkollat tjera që mos të merrja pjesë.

në punim. Gjithashtu, është me interes të poten-cohet se për popullin e Vilajetit të Kosovës fa-tale ishte periudha e viteve 1912- 1913, që nëhistori njihet me togfjalëshin luftërat ballkanike,të cilat ishin të shoqëruara me terrorin serbo-malazez mbi popullin shqiptar, me ç’rast nuk ukursen e as ulemaja gjithandej Vilajetit të Kos-ovës, duke i keqtrajtuar, masakruar e disa prejtyre duke i varrosur për së gjalli. Sa i përket tol-erancës ndërfetare, shohim se kemi të bëjmë,krahasuar me popujt e tjerë të Ballkanit, me njëvetëdije konstruktive, të cilës pa asnjë dyshim ikanë kontribuar shumë edhe ulemaja. Marrë nëpërgjithësi, për kontributin e ulemave shqiptarënë Lëvizjen Kombëtare, në Vilajetin e Kosovës,në vitet që i kemi shqyrtuar, mund të thuhet megojën plot se pjesa dërrmuese e tyre ishte pranëhalleve, problemeve, fatkeqësive dhe kthesavehistorike të besimtarëve dhe të popullit të tyre.Shumë nga ulematë ishin përkrahës e pjesëmar-rës në ngjarjet e shënuara në Lëvizjen Ko-mbëtare Shqiptare gjatë viteve 1878-1912 në Vila-

jetin e Kosovës; shumë prej tyre, duke u për-pjekur që ta mbrojnë nga terrorizimet dhe masak-rimet popullatën së cilës i përkisnin u flijuan sëbashku me të. Në mënyrë të veçantë, në peri-udhën e fundit të shek. XIX dhe të fillimit tëshek. XX, kur u zhvilluan kryengritje gjithandejtrojeve shqiptare, del në pah roli i pamohueshëmi ulemave për mobilizimin e përgjithshëmshpirtëror masave të gjera popullore shqiptarepër ta mbrojtur atdheun nga mësymjet e egrasllave, por edhe kontributi i tyre që dhanë drejt-përdrejt si pjesëmarrës në këto zhvillime.Vlerësimet e këshilltarëve shkencor për librin:KRERËT FETARË NË LËVIZJEN KOMBËTARESHQIPTARE NË VILAJETIN E KOSOVËS (1878-1912), të autorit Mr. Nuridin Ahmeti.Prof. Dr. Xheladin Shala, këshilltar shkencor nëDegën e Historisë të Institutit Albanologjik tëPrishtinës, vlerëson se Mr. Nuridin Ahmeti e kapërmbyllur me sukses një projekt të rëndësishëmpër historinë e Kosovës, për periudhën 1878-1912, sidomos për historinë e kulturës islame

dhe pjesëmarrjen e ulemave në këto rrjedha tëhistorisë së Vilajetit të Kosovës. Ky dorëshkrimparaqet një studim me interes për shkencën dhesa më parë që të jetë e mundur, do ta kisha reko-manduar, që të bëhet pronë e opinionit të gjerëshkencor, që nënkupton botimin e veçantë.Akad. Feti Mehdiu, ligjërues në Degën e Orien-talistikës në Fakultetin Filologjik të Universitetittë Prishtinës, vlerëson se kjo është “vepër e cilae pajis lexuesin me një këndvështrim tjetër çfarëjemi mësuar zakonisht të lexojmë mbi krerët fe-tarë të Kosovës. Në këtë studim, autori, nëpërm-jet burimeve relevante, paraqet me kujdes kon-tributin e krerëve fetarë të Kosovës edhe nëLëvizjen Kombëtare Shqiptare. Për shkak tëvëllimit të madh të materialit, ky studim do tëbotohet në dy pjesë. Aktualisht po botohet vëlli-mi i parë, ku flitet mbi kontributin e krerëve sh-qiptarë myslimanë, ndërkaq në të dytin, do tëspikatet kontributi i krerëve shqiptarë katolikë.Si i tillë, ky studim shkencor do të jetë një kon-tribut i vlefshëm për historiografinë shqiptare

të Kohës së Re, i cili në të ardhmen mund tëshërbejë edhe si referencë për gjithë ata që men-dojnë t’i qasen problemeve të ngjashme.”

Prof. dr. Gazmend Rizaj, ligjërues në Degën eHistorisë në Fakultetin Filozofik të Universitetittë Prishtinës, vlerëson se kombi shqiptar ështëi pasur me figura të shumta historike qoftë atokombëtare, qoftë fetare. Kështu që, ata kaherë ekanë merituar studimin dhe nderimin, për çkaautori i ri mr. Nuridin Ahmeti me monografinë“Krerët fetarë në Lëvizjen Kombëtare Shqiptarenë Vilajetin e Kosovës 1878- 1912” ia ka arriturqëllimit që t’i vërë në pah disa nga krerët e njo-hur me tituj fetarë, por me bagazh të pasur ko-mbëtar, duke i trajtuar realisht me qëllim t’i bëjëshërbim të mirë historisë sonë kombëtare. Pra,ata krerë nuk ishin vetëm në shërbime fetare,por gjithashtu i dhanë kontribut të çmueshëmedhe çështjes sonë kombëtare, duke shërbyersi burim frymëzimi për brezat e ardhshëm.

Vijon nga faqja 15

Intervistoj: Helena Halilaj

22/ E Diel,25 shtator 2011nacional GOOSIPE

Rudina Xhunga, autorja e romaneve bestseller,“Të dua për sfond”, “Preja e një martese tëlodhur” dhe “Sikur Ana”, i ka dhënë fundbeqarisë.Siç merret vesh modereatorja e mirën-johur e emisonit të përjavshëm “Shqip” në TopChannel, ka parapëlqyer një ceremoni të thjesh-të familjare, për të kremtuar këtë moment tërëndëishëm për jetën e saj dhe të të fejuarit,diplomatit dhe publiçistit të njohur Dritan Hila.Xhunga është prezente në shtypin shqiptar prejvitit 1994 ku ka spikatur për analizat dhe komen-tet e saj origjinale, kryesisht për problemet so-ciale dhe shoqërore me të cilat ka qënë i ngarkuar

Shkrimtarja Rudina Xhunga, i jep fund beqarisë

Autorja e romaneve bestseller vendos te fejohet

Autorja e romaneve bestseller, “Të dua për sfond”, “Preja e një martese të lodhur” dhe “Sikur Ana”, ka parapëlqyernjë ceremoni të thjeshtë, familjare, për të kremtuar këtë moment të rëndëishëm për jetën e saj dhe të të fejuarit,diplomatit dhe publiçistit të njohur Dritan Hila.

tranzicioni shqiptar. Rudina Xhunga do të fi-

tonte famë si njëra prej moderatoreve më të suk-sesshme të televizioneve shqiptare , fillimishtme emisionin “Dritare” në Televizionin shqiptardhe pas vitit 2002 me emisonin shqip” në TopChannel. Paralelisht me punën si moderatore,Xhunga ka i ka kushtuar kohë ëedhe krijimtarisëletrare, duke publikuar disa prej librave më tësuksesshëm të 20 viteve të fundit, krahas ro-maneve të Kongolit, Zija Çelë, Bashkim Shehut,Agron Tufë etj.Redaksia e gazetë “Nacional”me këtë rast i bashkohet urimit të mijëra fansavetë shkimtares per një jetë të gjatë dhe lumturbashkëhortore me publicistin Dritan Hila.

Shkup, 16 shtator 2011 (MIA) - Video-klipi ‘Përkombëtaren’ e kënduar nga këngëtari ShpendLatifi dhe në bashkëpunim me bendin OPIUM,po xhirohet nga Rec Production (Juliany).Këngaështë me tekst të Faton Mehmedit, muzikë dheorkestrim të Shpend Latifit, ndërsa lokacionet ekëtij klipi janë duke u xhiruar në disa vende tëndryshme të Shqipërisë, Maqedonisë dhe Kos-ovës dhe është duke u përdorur një teknike te-jet e përsosur që pritet të jetë risi në trevattona.”Pasi që është një këngë mbarëkombëtare,për klipin kemi përkrahje të madhe falë vullnetittë popullatës, artistëve, tifozave kuq e zi, shumëartdashësve dhe sportdashësve si dhe biznis-menëve të cilët japin kontributin e tyre varë-sisht prej mundësisë”, tha interpretuesi i këngësShpend Latifi.ff/bsh/19:47

Xhirohetklipi përkëngën e

kombëtares

Shkrimtarja dhe përkthyesja e mirënjohur Mirameksi ëhtë dekoruar nga mbreti i Spanjë më“Urdhërin e Meritë Civile. Gjatë një ceremoniesimbolike të zhvilluar të enjten në Tiranë, sh-krimtarja ka ndarë këtë moment me disa prejmiqve të saj të zgjedhur.Meksi ëhtë nderuar ngambreti spanjoll me çmimin “Comendadora”, sinjë mirënjohje e qartë për punën e saj cilëore sipërkthyese e letërsisë spanjolle në gjuhën sh-qipe.Mira Meksi ka lindur 27.09.1960. Ajo përkthyernga gjuha e huaj në shqip autorë si: Marquez,Borges, Neruda, Paz, Sabato, Allende, JavierMarias, Vargas Llosa, Saramago, Fuentes, Cela,Lorca, Bernardo Atxaga, Dumas, M. Yourcenar,M. Duras, Baudelaire, Lamartine, Rimbaud etj.Kapërkthyer nga shqipja në frëngjisht dhe neë-panjisht: “ 30 vjet Poezi” të I. Kadare; Antologjiae Poezisë së sotme shqipe në spanjisht.

Mira Meksi dekorohet nga mbreti i Spanjësmë “Urdhërin e Meritë Civile”

“Falja e gjakut”përzgjidhet për

Oscar

Qëndra Kombëtare Kinematografike (QKK), kapërzgjedhur këtë javë filmin shqiptar “Falja egjakut”, për të përfaqëuar Shqipërinë në “Acad-emy of Motion Pictures, Arts and Sciences”Sipas rregullores bordi do të duhej të merrtenë konsideratë prodhimet shqiptare, apo bash-këprodhimet shqiptare me të huajt, që kanë dalënë qarkullim nga shtatori 2010 deri në shtator2011. Filmi do të duhej të ishte shfaqur për jomë pak se një javë rresht dhe jo më parë se 1tetor 2010 e jo më vonë se 30 shtator 2011. Faljae gjakurt u përzgjodh pas një gare të fortë mefilmat, “Amnistia” , “Maya” dhe “Ballkan Paz-ar” dhe përfundimisht do të përfaqësoi Sh-qipërinë në Akademinë e Çmimit Oscar. Filmi “Falja e gjakut” i Joshua Martson, passuksesit q ëpati në Festivalin e Filmit në Berlin.

U mbajt të shtunën nëTiranë takimi “100.000Poete për Ndryshim” .Ky takim i organizuarnën koordinimin e poetëKozeta Zavalani mblo-dhi dhjetra krijues, po-etë e artistë tënjohur.Siç dihet takimetë tilla u organizuan

njëkohesisht në 600 evente në 450 qytete e 95shtete të botës, duke ngritur zërin lart, për njëbotë më të mirë, më paqësore, më tolerante, mëtë lirë dhe më të denjë për mbarë njerëzimin.

“100.000 Poete përNdryshim”

Studiuesi Kastriot Frashëri ka prezentuar këtëjavë në “Tirana Hotel International” librin e tijme refleksione filozofike “Crezy Republic.”Nëpromovimin e librit folën shumë studiues, pub-licistë dhe historianë të njohur, të cilët vlerëuanpunën studimore të autorit.”Crezy Republic.”ëhtë një libër, ku lexuesi do të gjejë të nyjëtuarashqetësimet e veta, me gjuhë të thjeshtë, ndon-jëherë edhe me nervozizmin e kohës së tashmeaq të paqetë për të gjithë ne që rrojmë në këtëvend, të cilin shpesh e quajmë të mallkuar, porprapë pendohemi dhe kthehemi ta ledhatojmëdhe t’ia gjejmë mirësitë prej gurëve pellazgjikëderi tek anëtarësimi në BE. Preokupimi i një nje-riu që kupton se shoqëria shqiptare ka nevojëpër njerëz që duan ta lartësojnë veten e vet dhekom¬bin, duke u ngritur përmbi logjikën dhepolitikën e ditës, për njerëz që dinë ta kuptojnëkohën, duke ofruar edhe “zgjidhjen” për ndry-shimin e këtij realiteti që nuk na shqitet ngavetja.Ky libër synon të kontribuoj për të ndry-shuar të ardhmen e shoqërisë shqiptare.

Studiuesi KastriotFrashëri prezenton”

“Crezy Republic”

“Guardian”: Shërbimet sekrete ruse i spiunojnë diplomatëtamerikanë dhe britanikë

Ndiqen edhe opozitarët dhe gazetarët ehuaj

“Shërbimet sekrete ruse(FSB, ish KGB) i spiunojnësistematikisht diplomatëtamerikanë e britanikë dhegazetarët huaj, si dhe hyjnë nështëpitë e tyre kur ata nukndodhen aty, duke lënë shenjatë futjes në shtëpi në mënyrëqë t’i frikësojnë ata.”

Voal-online - ROMË, 24 SHTATOR - Shërbimetsekrete ruse (FSB, ish KGB) i spiunojnë sistem-atikisht diplomatët amerikanë e britanikë dhegazetarët huaj, si dhe hyjnë në shtëpitë e tyrekur ata nuk ndodhen aty, duke lënë shenja tëfutjes në shtëpi në mënyrë që t’i frikësojnëata.Kështu shkruan një ish korrespondent nëMoskë i së përditshmes britanike Guardian, LukeHarding, në një libër me titull që flet vetë, “Ma-fia State” (Shteti mafie).Në vitin 2007 Luke Har-ding arriti në Moskë për të filluar punën e re si

korrespondent për The Guardian. Pa kaluarshumë, spiunë misteriozë nga ShërbimiSekret Federal i Rusisë, pasues i KGB, u fut nëbanesën e tij. Ai u ndoq këmba këmbës, përg-jua, madje u muar në Lefortovo, burgun e fam-shëm të FSB.Futjet në shtëpi ishin fillimi i njëlufte psikologjike kundër gazetarit dhe famljessë tij që kulmoi në vitin 2011, kur atë e përzuriMoska pse kishte raportuar se Rusia nën sun-dimin e Vladimir Putinit ishte shndërruar një një“shtet të vërtetë maife”.Reporteri i parë perën-dimor që u dëbua nga Rusia që nga koha e Luftëssë Ftohtë, Luke Harding ka shkruar për perip-ecitë e tij në Rusinë e re në librin e botuar kohëte fundit, Mafia State (Shteti mafie). Libri përf-shin materiale të papublikuara ngatelegramet diplomatike konfidenciale të SHBA,publikur sivjet nga WikiLeaks, ku Rusia përshk-ruhet si një “virtual mafia state” (Shtet ivërtetë mafie)

nacional23/ E Diel,25 shtator 2011 GOOSIPE

Voal-online - Del në tregl 27 shtatori albumi i rii James Morrison, ‘The Awakening’, prodhuarnga Bernard Butler e regjistruar në Konkstudio të Londrës. Albumi përmban edhe njëbashkëpunim me Jessie J në këngën ‘Up’.‘’Puna me Butler iu ka dhënë një dimension tëri të gjitha këngëve - thotë Morrison -. Për muaky album ndërthur ndikime që vijnë nga soulklasik, të cilin unë e kam dashur shumë, Marv-in Gaye, Stevie Wonder, Otis Redding, me njëtingëllim bashkëkohor.”

ALBUM I RI IJAMES

MORRISONNga 27 shtatori në treg “The

Awakening” Voal-online - LOS ANXHELOS (Reuters) - BradPitt është duke kërkuar përsëri që të distanco-het nga vërejtjet në dukje negative për mar-tesën e tij me të fejuarën e Hollivudit JenniferAniston, duke e quajtur ish-gruan një “mike edashur” dhe një “person me vlerë”.Pitt ishtenë promovimin publik të filmit të tij për bejs-bollin, “Moneyball”. Në një intervistëtelevizive në emisionin e mëngjesit “Today”(“Sot”) u përpoq shumë të shpjegojë njëthënie të mëparshme se martesa pesëvjeçareme Aniston ishte e mërzitshme, dhe se ai taniështë një “njeri i kënaqur” në marrëdhëniet etij me Angelina Jolie.”Gjithë çka di është segjëja më e mirë që do të bënte një baba ështëtë jetë i sigurt që fëmijët e tij kanë një nënë tëmirë,” i tha Pitt Matt Lauerit në një intervistëtë transmetuar në “Sot” të enjten.”Kjo është egjitha që jam duke u përpjekur për të thënë.Ajo nuk ka lidhje me të kaluarën. Dhe unëmendoj se është një turp që unë nuk mund tëthem diçka të bukur për Angie pa u përmendur

BRAD PITT MBRON ISH GRUAN JENNIFER ANISTON:“ËSHTË NJË MIKE E DASHUR”

Jen. Ta dini, ajo nuk meriton,” - tha Pitt.Pitt lëshoinjë deklaratë javën e kaluar duke thënë se thëni-et e tij për revistën Parade se nuk kishte jetuarnjë “jetë të interesante” me Aniston ishte ke-qinterpretuar. Por fjalën e tij kanë shërbyer vetëmpër të nxitur një kohë të gjatë në media makthine famshëm mbi rivalitetet e perceptuar midisAniston dhe Jolie.Revista Us Weekly pohoi të

mërkurën se publicistët e Aniston “lëshuanrrufetë” ndaj vërejtjeve të Pitt javën e kaluar.Pitt,i cili është duke rritur gjashtë fëmijë me Jolie, kathënë se ai u përpoq të distancohet nga spe-kulime të vazhdueshme se kur ai do të martohetJolie, ose kur ata do të ndahen.”Unë e di segjërat keqinterpretohen, dhe e di se është temëme interesdhe një histori tërheqëse për të thënëqë ne jemi duke u ndarë. Dhe atëherë kur ne nuke bëjmë këtë, ata thonë se jemi së bashku përsëri,ky është një tjetër cikël i ri, dhe pastaj flitet përnjë martesë të fshehtë. “Jo, u pezullua, sepseata janë të mërzitur nga njëri tjetri.” ... Unë nukdua t’ia di për këto, dhe kjo është shumë më eshëndetshme. “Pitt i tha Lauer se Aniston, tëcilin ai e divorcoi në vitin 2005, nuk ishte shpre-hur vetë në lidhje me intervistën në Parade. “Ajoështë gjithashtu një veterane e kalitur dhe di sitë sillet. Ajo është një person me vlerë. Ne kalu-am shtatë vite së bashku.””Unë nuk dua qëdikush të thotë ndonjë gjë të keqe për Jen. Ajo ështënjë mike e dashur e imja,” tha Pitt./Elida Buçpapaj

Voal-online - Beyonce Knowles ka paraqiturkoleksionin e saj të ri, House of Dereon, në

PALTROW MUNGON NË DEBUTIN EBEYONCE SI STILISTE

Ka shpallur mungesën dhe sfilata ka filluar me 45 minuta vonesë

Londër të dielën pasdite, por i është dashur tabëjë këtë pa miken e saj të ngushtë GwynethPaltrow, e cila në minutën e fundit ka lajmëruarse nuk vjen, duke e detyruar këngëtaren ta fil-lojë sfilatën 45 minuta me vonesë.Sipas gazetësThe Sun, Beyonce ‘’ka ndalur gjithçka, sepsemendonte se Gwyneth ishte duke ardhur. Vazh-donte t’i bënte telefonata, por nuk përgjigjejaskush. Nuk mund të pritej më dhe është detyru-ar ta fillojë sfilatën.”

Voal-online - Sigourney Weaver do të jetë në tëdy vazhdimet e Avatar, të shpallur nga drejtoriJames Cameron prej kohësh: pavarësisht ngavdekja e tij në filmin e parë, Dr Grace Augustinido të jetë “një nga protagonistët e filmit të dytë,dalja e të cilit në kinema është planifikuara përvitin 2014 , dhe dalja e të tretit do të jetë në vitin2015. Konfirmimin e jep vetë, gjatë një interv-

iste për të promovuar filmin e ri “Rrëmbimi: Rifil-lo jetën tënde.E pyetur për faktin që kjo ishtenjë prej viktimave të betejës finale, dhe se për-pjekja për ta sjellë atë përsëri në jetë nëpërmjetAvatarit tij me ndihmën e Pemës e shpirtraveduket se ka dështuar, aktorja tha për ANSA:‘’Me të vërtetë? Ky është një interpretim. Nëfilmin e parë, diçka ndodh tek unë, natyrisht,por, siç ka thënë James Cameron, askush nukvdes kurrë për të vërtetë në filmat fantastikosh-

SIGOURNEY WAEVER DO TË JETË NËAVATAR 2 DHE 3

Aktorja është tani kinema me ‘Rrëmbimi: Rifillo jetën tënde’ (Abduction: TakeBack Your Life)

kencorë. Ai më ka folur për dy filmat e ardhshëmdhe unë duhet të them janë absolutisht tëmrekullueshëm dhe intrigues. Tani ne vetëmduhet të fillojmë xhirimin.’’

Voal-online - PARIS, 22 SHTATOR - TristaneBanon, gazetare që ka denoncuar DominiqueStrauss-Kahn për tentativ dhunimi në vitin2003, kërkon të ballafaqohet me ish drejtorin epërgjithshëm të Fondit Monetar, me qëllim që -ka thënë - ai të thotë ‘’duke e parë drejt në sy’’se faktet e denoncuara janë ‘’të trilluar’’.Strauss-Kahn e ka denoncuar tashmë gazetarenBanon për shpifje.(http://www.ansa.it)

TRISTANEBANON

KËRKON TËBALLAFAQOHET

MEDOMINIQUE

STRAUSS-KAHN Voal-online - Javën e shkuar Vanessa Hudgens

i tha revistës PEOPLE se ishte single, por fotote fundit e tregojnë statusin e saj të vërtetë: ajoështë e dashuruar. Hudgens, 22 vjeçe – e cila unda nga i fejuari i një kohe të gjatë Zac Efronvitin e shkuar ishte parë shpesh me Josh Hutch-erson. Por në fundjavë ajo u fotografua me ak-torin Austin Butler, 20 vjeç. Ata merrnin pjesënë ditëlindjen e 30- të Ashley Tisdale, i fejuar imorës së saj, Jennifer. ”Ishin bashkë, por në njëgrup të madh,” tha një burim. “Nuk po bëninndonjë gjë të veçantë, por ishin kapërthururbashkë gjithë kohën.”Pas festës, Hudgens dheButler shkuan në një lokal që rri hapur natënderi shumë vonë.

VANESSAHUDGENS ME NJË

TË DASHURTJETËR

Voal-online - SIDNEJ, 23 SHTATOR - Pesë vjetpas tërheqjes nga aktiviteti notari australian IanThorpe kthehet në konkurrime: pesë herë kam-pioni olimpik do të marrë pjesë me skuadrënaustraliane në etapat e Kupës së Botës në Sin-gapore (4-5 nëntor), Pekin (8-9 nëntor) e Tokio(12-13 nëntor). ‘’Jam i kënaqur se bëj pjesë sër-ish në një skuadër pas kaq kohësh,’’ janë fjalët eThorpe, 29 vjeç, i cili po stërvitet në qendrën eTeneros, në Zvicër, nën drejtimin e GuennadiTouretskit.

NOT: IAN THORPEKTHEHET NË GARË