business outlook final

Business

Outlook

January 11

2010 Departamenti i Kërkimit Shkencor 01/2010

2

Krye-Editor:

Armend Muja, Ms.Sci

Florie Govori, PhD

Botues:

Departamenti i Kërkimit Shkencor,

Instituti për Studime Ekonomike dhe Sociale Universum

Këshilli Editorial:

Hajrullah Gorani,

Abdullah Zejnullahu,

Florije Govori,

Gani Gjini,

Agim Shahini,

Armend Muja,

Abaz Recica,

Lumnije Ajdini.

Alejtin Berisha.

E drejta e autorit mbi të dhënat e mbledhura i takon studentëve të cekur më poshtë:

Studentet e Institutit per Studime Ekonomike dhe Sociale – Universum

3

Botimi numër 01/2010

E drejta e kopjimit të Business Outlook nuk mbrohet nga ana e botuesit dhe as nga ana e mbledhësve

të të dhënave. E drejta e autorit të Business Outlook-it mbrohet në kufijtë e referimit tek autorët

gjegjës. Të drejtat morale mbi këtë botim mbrohen nga botuesi dhe autorët.

4

Kjo faqe qëllimisht është lënë e zbrazët.

5

Përmbledhje ekzekutive

Business Outlook numër 01/2010 ka bërë një matje të percepcionit të bizneseve në lidhje me

ndikimin e disa faktorëve në dinamikën dhe trendin e klimës së biznesit. Siç evidenton Business

Outlook, bizneset në Kosovë shprehin një frikë të arsyeshme ndaj klimës së biznesit, dhe ndaj

rritjes së profitit të tyre. Kjo frikë është veçanërisht e pranishme tek bizneset e vogla. Business

Outlook ka vërejtur që, gjithashtu, bizneset e vogla kanë percepcionin më negativ sa i përket

faktorëve që ndikojnë në performancën e tyre. Njëkohësisht, Business Outlook ka shënuar

tendencën që klima e biznesit, për momentin, ofron një percepcion më pozitiv për bizneset e

mëdha. Prandaj, Business Outlook konkludon që ekziston një korrelacion negativ në mes të

pozitivitetit të percepcionit të bizneseve dhe madhësisë së tyre. Kjo për faktin që, siç sugjeron

Business Outlook, klima e biznesit në Kosovë, të paktën në kuptim të percepcionit, ndjek një

trend të centralizimit të kapitalit, dhe të lehtësimit të konkurrencës për bizneset me kapital të

fuqishëm.

6

I.

Ky numër i Business Outlook i referohet bizneseve në rajonin e Prishtinës dhe Ferizaj. Ky numër

i Business Outlook ka bërë matjen e percepcionit të 4% të numrit total të bizneseve në rajonin e

Prishtinës dhe Ferizajt, duke bërë një ndarje të barabartë në mes sektorëve dhe numrit të

bizneseve. Përveç kësaj, mbledhja e të dhënave është ndarë barabarsisht në mes bizneseve të

mëdha, bizneseve të mesme dhe bizneseve të vogla. Prandaj, përgjigjet e dhëna do të ndjekin një

ndarje si kjo e fundit.

Numri i bizneseve sipas sektorit në Prishtinë (prej numrit total të 13306 biznese që ka Prishtina):

1.Bujqësi, gjueti, pylltari dhe peshkim 142 1%

2.Industria nxjerrëse 370 3%

3.Industri përpunuese 551 4%

4. Prodhimi i pajisjeve elektrike, makinave etj. 120 1%

5. Furnizimi me energji elektrike, gaz, ujë, avull, ujë te ngrohtë dhe

ndërtimtaria

696 5%

6. Tregtia me shumicë dhe pakicë, hotelet dhe restorantet. 7,156 54%

7.Transporti,magazinimi dhe komunikacioni 2,007 15%

8.Afarizmi me pasuri të patundshme 1,074 8%

9.Arsimi, mbrojtja shëndetësore dhe sociale 427 3%

10.Veprimtari të tjera 763 6%

Totali 13,306 100%

Numri i bizneseve sipas sektorit në Ferizaj (prej numrit total të 5590 biznese që ka Ferizaj):

1.Bujqësi, gjueti, pylltari dhe peshkim 92

2.Industria nxjerrëse 8

3.Industri përpunuese 602

4. Prodhimi i pajisjeve elektrike, makinave etj.

5. Furnizimi me energji elektrike, gaz, ujë, avull, ujë te ngrohtë dhe

ndërtimtaria

302

6. Tregtia me shumicë dhe pakicë, hotelet dhe restorantet. 589

7.Transporti,magazinimi dhe komunikacioni 1009

8.Afarizmi me pasuri të patundshme 196

9.Arsimi, mbrojtja shëndetësore dhe sociale 150

10.Veprimtari të tjera 284

Totali 5,590

Çfarë është percepcioni i bizneseve për përmirësimin/keqësimin e kushteve të

përgjithshme biznesore në 12 muajt e

Përgjigjet janë këto:

Siç tregojnë të dhënat, Business Outlook

pozitive, meqë shumica e bizneseve perceptojnë se e ardhmja 12 mujore është

përket kushteve të përgjithshme biz

bizneset e mëdha dhe ato të mesme kanë përqindjen më të larte të percepcionit pozitiv përballe

12-mujorit të ardhshëm, ndërsa bizneset e vogla shprehen me një percepcion më negativ sa i

përket kushteve biznesore në fjalë. Prandaj,

Kosovë ka një tendencë që të ofroj kushte më të mira për bizneset e mëdha dhe të mesme, sesa

për ato të vogla. Kjo sugjeron që, ekziston një probabilitet i lartë i

ose nuk lejon hapësirë konkurrence për bizneset e vogla, ose e pamundëson efi

të bizneseve të vogla. Për më tepër,

mësipërme, percepcioni i bizneseve të vogla

marrë në përgjithësi (shih fushën e kaltër në diagramin e mësipërm). Prandaj, sugjerohet që

klima e biznesit në Kosovë ka një tendence të formimit të një ambienti ku

ndërsa kapitali i vogël paraqitet ose jo

monopoli ose aftësia centralizuese e kapitalit është më e fuqishme se aftësia konkurruese e

biznesit të vogël.

II.


përgjithshme biznesore në 12 muajt e ardhshëm?

Business Outlook konstaton se, në përgjithësi, klima biznesore është

pozitive, meqë shumica e bizneseve perceptojnë se e ardhmja 12 mujore është përmirësuese

përket kushteve të përgjithshme biznesore. Nga tre kategoritë e bizneseve, siç tregon evidenca,


mujorit të ardhshëm, ndërsa bizneset e vogla shprehen me një percepcion më negativ sa i

shteve biznesore në fjalë. Prandaj, Business Outlook konstaton se, klima biznesore në


për ato të vogla. Kjo sugjeron që, ekziston një probabilitet i lartë i centralizimit të kapitalit

ose nuk lejon hapësirë konkurrence për bizneset e vogla, ose e pamundëson eficencën ekonomike

të bizneseve të vogla. Për më tepër, Business Outlook-i vëren që, siç tregon evidenca e

mësipërme, percepcioni i bizneseve të vogla është më negativ sesa ai i bizneseve të mëdha,


klima e biznesit në Kosovë ka një tendence të formimit të një ambienti ku konkurrojnë të fortët

gël paraqitet ose jo-eficent ose i paaftë që të konkurrojë në një treg ku


7


konstaton se, në përgjithësi, klima biznesore është

përmirësuese sa i

nesore. Nga tre kategoritë e bizneseve, siç tregon evidenca,


mujorit të ardhshëm, ndërsa bizneset e vogla shprehen me një percepcion më negativ sa i

konstaton se, klima biznesore në


lizimit të kapitalit, i cili,

encën ekonomike

i vëren që, siç tregon evidenca e

është më negativ sesa ai i bizneseve të mëdha,


konkurrojnë të fortët,

eficent ose i paaftë që të konkurrojë në një treg ku


Si do të rrjedh aktiviteti biznesor në 12


Në përgjithësi, Business Outlook

sa i përket aktivitetit të tyre prodhuese/shërbyes. Siç konstaton evidenca e mësipërme, bizneset e

mëdha e perceptojnë në mënyrë më pozitive fuqizimin e aktivitetit të tyre biznesor në 12

ardhshëm, përderisa asnjë biznes i madh nuk ka shprehur percepcion

performancës në 12-muajt e ardhshëm. Për më tepër, 80% e bizneseve të mëdha e shohin 12

mujorin e ardhshëm si rritës të aktivitetit të tyre biznesor. Krejt e kundërt

vogla. Vetëm 51% e bizneseve të vogla perceptojnë rritje të performancës së tyre biznesore në

12-muajt e ardhshëm, derisa 42 % e tyre nuk pretendojnë që do arrijnë ngritje në aktivitetin e

tyre prodhues/shërbyes. Për më tepër, 7% e bi

si zvogëlues të aktivitetit të tyre biznesor. Edhe në këtë rast, siç tregon evidenca e mësipërme,

sugjerohet që percepcioni më pozitiv për

mëdha, të cilat i pasojnë bizneset e mesme, përderisa bizneset e vogla japin percepcionin më jo

pozitiv sa i përket aktivitetit të tyre biznesor. Kjo sërish sjell tek sugjerimi që, klima biznesore në

Kosovë, siç tregon percepcioni i bizneseve, ka një tendencë të ofrim

për bizneset e mëdha dhe të mesme, siç nuk ndodh me percepcionin e bizneseve të vogla.

III.

Si do të rrjedh aktiviteti biznesor në 12-muajt e ardhshëm?

Business Outlook-i tregon që bizneset perceptojnë një ambient pozitiv biznesor,


mëdha e perceptojnë në mënyrë më pozitive fuqizimin e aktivitetit të tyre biznesor në 12

ardhshëm, përderisa asnjë biznes i madh nuk ka shprehur percepcion negativ

muajt e ardhshëm. Për më tepër, 80% e bizneseve të mëdha e shohin 12

të aktivitetit të tyre biznesor. Krejt e kundërta ndodh me bizneset e


muajt e ardhshëm, derisa 42 % e tyre nuk pretendojnë që do arrijnë ngritje në aktivitetin e

tyre prodhues/shërbyes. Për më tepër, 7% e bizneseve të vogla e shohin 12-mujorin e ardhshëm

të aktivitetit të tyre biznesor. Edhe në këtë rast, siç tregon evidenca e mësipërme,

sugjerohet që percepcioni më pozitiv për zhvillim të aktivitetit biznesor ekziston tek bizneset e

lat i pasojnë bizneset e mesme, përderisa bizneset e vogla japin percepcionin më jo


Kosovë, siç tregon percepcioni i bizneseve, ka një tendencë të ofrimit të një ambienti më pozitiv


8

i tregon që bizneset perceptojnë një ambient pozitiv biznesor,


mëdha e perceptojnë në mënyrë më pozitive fuqizimin e aktivitetit të tyre biznesor në 12-muajt e

negativ sa i përket

muajt e ardhshëm. Për më tepër, 80% e bizneseve të mëdha e shohin 12-

a ndodh me bizneset e


muajt e ardhshëm, derisa 42 % e tyre nuk pretendojnë që do arrijnë ngritje në aktivitetin e

mujorin e ardhshëm

të aktivitetit të tyre biznesor. Edhe në këtë rast, siç tregon evidenca e mësipërme,

ekziston tek bizneset e

lat i pasojnë bizneset e mesme, përderisa bizneset e vogla japin percepcionin më jo-


it të një ambienti më pozitiv


A do të rritet profiti i komunitetit të biznesit në 12


Në përgjithësi, Business Outlook

përket rritjes së profitit nga bizneset. Sikur më parë, rritja e profitit është më e madhe tek

bizneset e mëdha dhe të mesme, sesa tek bizneset e vogla. Njashtu, bizneset e vogla kanë

percepcion më negativ, sa i përket rritjes të profitit biznesor. Prandaj,

sugjeron që, meqë percepcioni më negativ sa i përket fitimit shprehet tek bizneset e vogla,

Qeveria dhe Banka Qendrore duhet të shfrytëzojnë mjetet fiskale dhe masat tjera

subvencionuese, për të stimuluar këtë lloj të bizneseve në Kosovë. Njëjtë mund të thuhet edhe

për veprimtarinë e Autoritetit të Konkurrencës së Kosovës, puna themelore e të cilit duhet të

sigurojë një qasje të barabartë të bizneseve në tregun e mallrave

tregun e kreditimit.

IV.

A do të rritet profiti i komunitetit të biznesit në 12-muajt e ardhshëm?

Business Outlook-i tregon që ekziston një percepcion përgjithësisht pozitiv sa i



n më negativ, sa i përket rritjes të profitit biznesor. Prandaj, Business Outlook


Qeveria dhe Banka Qendrore duhet të shfrytëzojnë mjetet fiskale dhe masat tjera



sigurojë një qasje të barabartë të bizneseve në tregun e mallrave dhe shërbimeve, por edhe në

9

muajt e ardhshëm?

tregon që ekziston një percepcion përgjithësisht pozitiv sa i



Business Outlook-i


Qeveria dhe Banka Qendrore duhet të shfrytëzojnë mjetet fiskale dhe masat tjera jo-



dhe shërbimeve, por edhe në

Norma e interesit kreditor do të...


Sa i përket normës së interesit kreditor, evidenca e mësipërme tregon se përgjithësisht ekziston

percepcioni se normat e interesit do mbesin të njëjta. Sa për krahasim, percepcioni se normat e

interesit do të zvogëlohen në 12

bizneseve. Prandaj, Business Outlook

masat themelore për të ulur riskun e kreditimin, dhe si pasojë për të stimuluar uljen e normës së

interesit, meqë investimet e kreditu

të Kosovës. Për më tepër, percepcioni i një shumice mesatare prej 65% se normat e interesit do

mbesin të njëjta, sugjeron që pakënaqësia e sektorit biznesor me performancën bankare në

Kosovë është e madhe, meqë nuk pritet lehtësim i kushteve kredituese.

V.

Norma e interesit kreditor do të...



interesit do të zvogëlohen në 12-mujorin e ardhshëm, është gati i njëjtë në të tri llojet e

Business Outlook-i sugjeron që institucionet gjegjëse duhet që të marrin


interesit, meqë investimet e kredituara janë forma themelore e investimit në ambientin biznesor



e madhe, meqë nuk pritet lehtësim i kushteve kredituese.

10



i njëjtë në të tri llojet e

i sugjeron që institucionet gjegjëse duhet që të marrin


ara janë forma themelore e investimit në ambientin biznesor



Kërkesa në treg për mallrat/shërbimet e bizneseve do të:


Sa i përket evidencës së mësipërme, në përgjithësi mund të thuhet që, të tre llojet e bizneseve

shohin një rritje të kërkesës për mallra dhe shërbime në treg. Në këtë kontekst, 73% e bizneseve

të vogla perceptojnë që kërkesa për mallra dhe shërbime në 12

bie në kundërshtim me percepcionin negativ që kanë bizneset e vogla, siç

IV, në lidhje me rritjen e profitit të tyre. Në anën tjetër, percepcioni se kërkesa në treg do të

pësojë një rritje të konsiderueshme, sugjeron që, eventualisht, mallrat dhe shërbimet në Kosovë

do të pësojnë inflacion (inflacion të

Outlook-i sugjeron që, institucionet gjegjëse rregullatore, të kujdesen që tregu në Kosovë të

preventohet nga një inflacion i skajshëm i kërkesës që mund të sjellet, siç tregon edhe evidenca,

nga rritja eventuale e kërkesës. Në fund,

do të rritet në treg, është stimulator logjik i rritjes së inflacionin, por edhe i përshpejtimit të

lëvizjes së qarkullimit në treg.

VI.

Kërkesa në treg për mallrat/shërbimet e bizneseve do të:


rritje të kërkesës për mallra dhe shërbime në treg. Në këtë kontekst, 73% e bizneseve

të vogla perceptojnë që kërkesa për mallra dhe shërbime në 12-muajt e ardhshëm do të rritet. Kjo

bie në kundërshtim me percepcionin negativ që kanë bizneset e vogla, siç shihet nga diagrami nr.



do të pësojnë inflacion (inflacion të kërkesës), si rezultat i shtimit të kërkesës. Prandaj,

i sugjeron që, institucionet gjegjëse rregullatore, të kujdesen që tregu në Kosovë të


nga rritja eventuale e kërkesës. Në fund, Business Outlook-i sugjeron që, percepcioni që kërkesa


11


rritje të kërkesës për mallra dhe shërbime në treg. Në këtë kontekst, 73% e bizneseve

muajt e ardhshëm do të rritet. Kjo

shihet nga diagrami nr.



kërkesës), si rezultat i shtimit të kërkesës. Prandaj, Business

i sugjeron që, institucionet gjegjëse rregullatore, të kujdesen që tregu në Kosovë të


i sugjeron që, percepcioni që kërkesa


Çmimet e shërbimeve/mallrave që ofrojnë bizneset do të:


Në përgjithësi, evidenca e mësipërme tregon që, bizneset perceptojnë që çmimet e mallrave dhe

shërbimeve do mbesin të njëjta. Kjo është një indikator që, nuk do ketë as rritje por as zvogëlim

inflacioni. Pavarësisht kësaj, siç tregon evidenca, bizneset per

njërën anë, por në anën tjetër perceptojnë që çmimet e mallrave/shërbimeve do qëndrojnë të

njëjta. Prandaj, ose bizneset kanë një percepcion të gabuar mbi funksionimin e tregut, ose tregu

në Kosovë nuk funksionon. Pra, në

pësojë rritje, është e panatyrshme që të perceptohet që nuk do ketë rritje çmimesh, ose e

kundërta. Prandaj, Business Outlook

mbrojtjes së të drejtave të bizneseve, të hulumtojnë se pse ka një qëndrim kontradiktor në

percepcionin e bizneseve sa i përket kësaj të fundit. Në lidhje me evidencën e paraqitur më lartë,

Business Outlook-i gjithashtu vëren se, në përgjithësi, percepcioni se çmime

mbesin të njëjta është shenjë negative për ritmin ekonomik dhe klimën e biznesit, meqë një rritje

e lehtë e inflacionit shkaktohet prej rritjes së performancës biznesore. Prandaj,

i konstaton që, percepcioni aktual i bizn

të njëjtë që do ndjek klima biznesore, pa perspektivë rritjeje të performancës.

VII.

eve/mallrave që ofrojnë bizneset do të:



inflacioni. Pavarësisht kësaj, siç tregon evidenca, bizneset perceptojnë një rritje të kërkesës në



në Kosovë nuk funksionon. Pra, nëse percepcioni i bizneseve tregon që, kërkesa në treg do


Business Outlook-i sugjeron që, institucionet gjegjëse, por edhe asociacionet e

së të drejtave të bizneseve, të hulumtojnë se pse ka një qëndrim kontradiktor në


i gjithashtu vëren se, në përgjithësi, percepcioni se çmimet do vazhdojnë të


e lehtë e inflacionit shkaktohet prej rritjes së performancës biznesore. Prandaj, Business Outlook

i konstaton që, percepcioni aktual i bizneseve për mos-rritje të çmimeve, është indikator i ritmit

të njëjtë që do ndjek klima biznesore, pa perspektivë rritjeje të performancës.

12



ceptojnë një rritje të kërkesës në



se percepcioni i bizneseve tregon që, kërkesa në treg do


i sugjeron që, institucionet gjegjëse, por edhe asociacionet e

së të drejtave të bizneseve, të hulumtojnë se pse ka një qëndrim kontradiktor në


t do vazhdojnë të


Business Outlook-

rritje të çmimeve, është indikator i ritmit

Investimet e bizneseve do të:


Siç tregon evidenca e mësipërme, ekziston një percepc

rriten gjatë 12-muajve të ardhshëm. Ky percepcion është më pozitiv tek bizneset e mëdha, dhe

më pak pozitiv tek bizneset e vogla. Sidoqoftë, percepcioni që investimet do rriten, sugjeron për

një lirim të ritmit ekonomik të vendit, dhe rritje të investimeve të bizneseve. Prandaj,

Outlook-i sugjeron që ekziston një klimë mjaft stimuluese për investime, dhe një ambient mjaft i

sigurt për investime. Në këtë kuptim,

meqë percepcioni për rritje të investimeve nga ana e bizneseve është mjaft i lartë.

VIII.

Investimet e bizneseve do të:

Siç tregon evidenca e mësipërme, ekziston një percepcion gjeneral se investimet nga biznesi do

muajve të ardhshëm. Ky percepcion është më pozitiv tek bizneset e mëdha, dhe


nomik të vendit, dhe rritje të investimeve të bizneseve. Prandaj,

i sugjeron që ekziston një klimë mjaft stimuluese për investime, dhe një ambient mjaft i

sigurt për investime. Në këtë kuptim, sigurimi i investimeve është i një niveli të k


13

ion gjeneral se investimet nga biznesi do

muajve të ardhshëm. Ky percepcion është më pozitiv tek bizneset e mëdha, dhe


nomik të vendit, dhe rritje të investimeve të bizneseve. Prandaj, Business

i sugjeron që ekziston një klimë mjaft stimuluese për investime, dhe një ambient mjaft i

është i një niveli të kënaqshëm,


Eksporti do të pësojë:


Evidenca e mësipërme sugjeron që bizneset e mëdha dhe të mesme perceptojnë që do ketë një

nivel jo shumë të lartë të rritjes së eksporteve, ndërsa bizneset e vogla perceptojnë që do ketë një

rritje të eksportit. Megjithatë, një mesatare shumicë prej 26%, t

sugjeron që ritmi i eksportit do mbetet i njëjtë. Për më tepër, nga evidenca e mësipërme, tregohet

një tendencë më e madhe për zvogëlim të eksportit tek bizneset e mëdha dhe ato të mesme, sesa

tek bizneset e vogla. Prandaj, B

mesme nuk e shohin rritjen e eksportit si një indikator shumë realist, çfarë nuk ndodh me

bizneset e vogla. Për më tepër, duhet thënë që, bizneset e mëdha dhe të vogla janë subjekte

ekonomike që kanë potencial eksportues, përderisa bizneset e vogla nuk mund të kenë aftësi

eksportuese dhe mundësi të tilla, siç ndodh me bizneset e mëdha. Prandaj, percepcioni për

indikatorin e eksportit, është më real tek bizneset e mëdha, sesa tek ato të vogla. Kjo th

ekziston një klimë jo shumë favorizuese për eksportim, e cila ndikon në percepcionin e

bizneseve të mëdha dhe të vogla. Në të njëjtën linjë, evidenca e mësipërme sugjeron që, bizneset

e mëdha dhe ato të vogla, nuk janë të afta dhe nuk kanë për qëll

e tyre kah eksporti, por për më tepër janë të drejtuara nga furnizimi i kërkesës kombëtare. Kjo

IX.



rritje të eksportit. Megjithatë, një mesatare shumicë prej 26%, tek tri kategoritë e bizneseve,



Business Outlook-i sugjeron që, bizneset e mëdha dhe ato të



në potencial eksportues, përderisa bizneset e vogla nuk mund të kenë aftësi


indikatorin e eksportit, është më real tek bizneset e mëdha, sesa tek ato të vogla. Kjo th



e mëdha dhe ato të vogla, nuk janë të afta dhe nuk kanë për qëllim që ta konsiderojnë të ardhmen


14



ek tri kategoritë e bizneseve,



i sugjeron që, bizneset e mëdha dhe ato të



në potencial eksportues, përderisa bizneset e vogla nuk mund të kenë aftësi


indikatorin e eksportit, është më real tek bizneset e mëdha, sesa tek ato të vogla. Kjo thotë që,



im që ta konsiderojnë të ardhmen


nuk shihet si indikacion pozitiv përballë procesit të globalizimit, për më tepër shënon një

ngathtësi të biznesit vendës që të

Problemet e biznesit, sipas renditjes:


Siç shihet nga diagrami i mësipërm, bizneset në Kosovë prekin në pikat më themelore të sfidave

të ekonomisë kosovare. Si të tilla, problemet e bizneseve në Kosovë nuk janë thjesht të natyrës

materiale por edhe juridike dhe institucionale. Siç tregon eviden

konkurrenca, ngarkesa tatimore dhe masa e qirasë, janë katër problemet më themelore të

bizneseve në Kosovë. Pasojnë problemet, siç janë, rregullimi i tregut, siguria, infrastruktura,

punëtorët, profiti i vogël, normat e interesit dhe

Business Outlook-i sugjeron që përveç rrymës elektrike që është problem material, institucionet

shtetërore duhet të ndërhyjnë në konkurrencën në treg, meqë politikat e konkurrencës

perceptohen si sfida shumë parimore për klimën biznesore.

Konkurrencës duhet tu përgjigjet nevojave të biznesit, duke intervenuar në treg, me qëllim të

parandalimit por edhe dënimit të abuzuesve të rregullave të konkurrencës. Në të njëjtin drejtim,

mund të konsiderohet që ngarkesa tat

biznesore, prandaj Qeveria e Kosovës duhet t’i kushtoj kujdes ngarkesës së lartë tatimore si


ngathtësi të biznesit vendës që të orientohet nga hyrja në konkurrencë në tregje globale.

X.

Problemet e biznesit, sipas renditjes:



materiale por edhe juridike dhe institucionale. Siç tregon evidenca e mësipërme, rryma,



punëtorët, profiti i vogël, normat e interesit dhe qasja në para.

i sugjeron që përveç rrymës elektrike që është problem material, institucionet


perceptohen si sfida shumë parimore për klimën biznesore. Në këtë kuptim, Autoriteti i



mund të konsiderohet që ngarkesa tatimore shihet si problem themelor për performancën


15


tregje globale.



ca e mësipërme, rryma,



i sugjeron që përveç rrymës elektrike që është problem material, institucionet


Në këtë kuptim, Autoriteti i



imore shihet si problem themelor për performancën


faktor i zvogëlimit të performancës biznesore. Në të njëjtën linjë, siç evidenton diagrami i

mësipërm, rregullatorët shtetëror duhet të kenë një përgjegjësi më të lartë në luftën ndaj

abuzuesve në treg, dhe në harmonizimin e praktikave qeverisëse në treg me ato të Bashkimit

Evropian. Siç tregon Business Outlook

themelore të bizneseve në Kosovë. Në fund,

gjegjëse të marrin parasysh evidencën e mësipërme, meqë evidenca në fjalë tregon faktorët që

janë kontraktues të aktivitetit biznesor në Kosovë, lirimi nga të cilat, mu

aktivitetit ekonomik Kosovës.

Problemet sipas llojit të biznesit:


Në fund, siç tregon diagrami i mësipërm,

problem që prek përafërsisht njësoj të tre

ngarkesën tatimore, dhe nivelin e profitit. Sidoqoftë, ekziston një divergjencë në percepcione në

mes të bizneseve të mëdha dhe të mesme, dhe atyre të vogla, përballë problemit të qirasë,

konkurrencës, infrastrukturës, dhe rrymës. Së pari,


rët shtetëror duhet të kenë një përgjegjësi më të lartë në luftën ndaj


Business Outlook-i, edhe profiti i vogël dhe siguria shihen si probleme

hemelore të bizneseve në Kosovë. Në fund, Business Outlook-i sugjeron që, institucionet


janë kontraktues të aktivitetit biznesor në Kosovë, lirimi nga të cilat, mund t’i sillte rritje të

XI.

Problemet sipas llojit të biznesit:

Në fund, siç tregon diagrami i mësipërm, Business Outlook-i konstaton që rryma është një

problem që prek përafërsisht njësoj të tre llojet e bizneseve. E njëjta gjë ndodh edhe me sigurinë,



s, infrastrukturës, dhe rrymës. Së pari, Business Outlook-i vëren që bizneset e mëdha

16


rët shtetëror duhet të kenë një përgjegjësi më të lartë në luftën ndaj


i, edhe profiti i vogël dhe siguria shihen si probleme

i sugjeron që, institucionet


nd t’i sillte rritje të

i konstaton që rryma është një

llojet e bizneseve. E njëjta gjë ndodh edhe me sigurinë,



i vëren që bizneset e mëdha

17

e shohin konkurrencën si problem më të vogël sesa ato të vogla. Kjo sugjeron që, bizneset e

vogla janë të pritura për të qenë të ‘abuzuara’ nga performanca e bizneseve të mëdha, në kuptim

të konkurrencës. Sa i përket problemit të qirasë, kjo e fundit konsiderohet si problem shume i

madh nga bizneset e vogla, kurse si shumë më i vogël nga bizneset e mëdha. Kjo sugjeron që,

bizneset e vogla mbështeten në infrastrukturë ndërtimore të marrë me qira, siç nuk ndodh

zakonisht me bizneset e mëdha. Dhe në fund, rryma shihet si problem më shumë nga bizneset e

mëdha, sesa nga ato të mesme dhe të vogla. Kjo sugjeron që, performanca e sektorit energjetik

ka një korrelacion më të drejtpërdrejtë me performancën e bizneseve të mëdha, sesa me atë të

bizneseve të mesme dhe atyre të vogla.

Konkluzion përjashtimor:

Business Outlook-i konstaton që ekziston një percepcion shumë i afërt në mes të bizneseve të

mëdha dhe atyre të mesme, dhe një divergjencë percepcionesh në mes të këtyre të fundit dhe

bizneseve të vogla. Prandaj, pavarësisht analizave të bëra mësipër, Business Outlook-i sugjeron

që, gjatë procesit të ndërtimit të politikave publike, institucionet gjegjëse të marrin të ‘ndarë’

interesin dhe percepcionin e bizneseve të mëdha dhe të mesme në njërën anë, dhe bizneseve të

vogla në anën tjetër.

18

Co-Directors Office

Research Department

Universum Institute for Economic and Social Studies

Fourth Floor

Veterrniku p.n. Prishtina, Kosovo

+381 38 544 210

[email protected]

www.universum-ks.org

business outlook final

Documents