emtin tarihsel dokusunu, camilerini, tekkelerini, türbelerini,mezarl›klar›n›, hamamlar›n›, çeflmelerini, saraylar›n›, köflklerini,konaklar›n›, okullar›n›, k›fllalar›n›, gezi yerlerini ‹. H. Konyal›'n›n1000 sayfal›k "Üsküdar Tarihi" kitab›nda buluruz. Üsküdarl›Hoca Ali R›za, yaflad›¤› semtin geçmifl zamandaki görüntülerini

tablolar›yla gelece¤e tafl›m›flt›. Yahya Kemal'in "‹stanbul'un FethiniGören Üsküdar", "Üsküdar'›n Dost Ifl›klar›", "Ziyaret", "Atik Valde'den‹nen Sokakta", "Hayal fiehir" fliirlerinin esin kayna¤› hep Üsküdar'd›r.Burhan Felek, kitab›na ad koyarken bu sonuncu fliiri düflünmüfl. Gözal›c› Selimiye'ye komflu olan küçücük ‹hsaniye mahallesinde do¤mufl,büyümüfl bir Üsküdarl› o. Usta bir gazeteci, deneyimli bir spor yöneticisi.1900-1920 y›llar›nda bu çevrede tan›k oldu¤u yaflam› anlat›yor:

85

Burhan Felek ile

Bir ZamanlarÜsküdar’da

Bir ZamanlarÜsküdar’da

BÜYÜK YAPITLARIMIZKonur Ertop

Burhan Felek'in "Hayal Belde Üsküdar" kitab›,‹stanbul'un büyük bir semtini, 20. yüzy›l bafl›n-daki görünümüyle canland›rmaktad›r.

SS

"‹lk, orta, lise tahsilimi oradakimekteplerde yapt›m. ‹stanbul'un bi-zim yakadan görünen 41 minareli em-salsiz silüetini, y›llarca oradan seyret-

tim, oran›n kald›r›mlar›n› afl›nd›rd›m.Dilimi orada ö¤rendim. fiiire kabiliye-timi orada gelifltirdim. Ortaoyunu,taklit, Karagöz gibi milli temafla kültü-rünü orada toplad›m. Musikiye kula-¤›m orada al›flt›. Hattâ gençli¤imde,b›çk›nl›k hevesim orada do¤mufltu..."

Mahalle erkeklerinin bir araya geldi¤iyer, Çiçekçi Kahvesi...

Yazar›m›z, mahalesinde yaflayan-lar›n soyunu sopunu, adlar›n› sanlar›n›

uzun uzun s›ral›yor. Nas›l insan-larm›fl bunlar: "Fakirlere yard›m,zay›flar› himaye, taflk›nlar› terbi-ye ederlerdi ve bir mahalle müs-takil bir toplum olarak kendi ifli-ni kendisi halledebilirdi."

Ard›ndan günümüzle ilgilibir karfl›laflt›rmaya s›ra geliyor:"Ya flimdiki insanlar! Üç dörtgömlek afla¤› aile ismini sayabi-

lir misiniz? ‹yi mi oldu acaba? ‹pikopmufl tespihe döndük..."

‹hsaniyeli komflulardan biri, flairTalat Bey. Meslekdafllar›n›n pek ço¤ugibi, akflamc›ym›fl! Yazar bu konudaflunlar› anlat›yor:

BD MAYIS 2012

Üsküdar çevresinde geçmifltenizler tafl›yan bir sokak

"Fakirlere yard›m, zay›flar›himaye, taflk›nlar› terbiyeederlerdi ve bir mahallemüstakil bir toplum olarakkendi iflini kendisihalledebilirdi."

86

"Babam da elli-elli beflyafl›na kadar akflamc›l›k et-miflti. Ve mutlaka fiair Ta-lat Bey'le buluflurlard›. YaTalat Bey bize gelir, ya ba-bam onlara giderdi. TalatBey uzunca zaman annesiile bekâr yaflam›flt›. Bu ak-flamc›l›klara beni de al›rlar-d›. Ve baz› mezelerden bende çimlenirdim. Buna ra¤-men ben a¤z›ma, bilhassarak› koymad›m ve içki iç-medim."

Böyle söylemesine kar-fl›l›k yazar›n bir yerde, birnedenle içkiden hoflgörüile söz etti¤i de görülmektedir. "Birmüzik oca¤›" olan Üsküdar'da, birKarantinac› ‹smail Bey varm›fl. Davu-di sesiyle flark› söyler, besteler yapar-m›fl, içkiye de düflkünmüfl. Felek on-dan kitab›nda flöyle söz ediyor:

"Eserlerini ço¤u zaman kadehönünde kemale getirirdi. ‹çkinin varsae¤er bir hayr› o da sarhofl sanatkârlar›-m›z›n eser yaratmalarna, onlar› per-dahlamaya yard›m etmifl olmas›d›r.Güzellikler tanr›s› bunu, onun günah›-na denk tutup takas etse 'ne eksilirderyay› rahmetinden?' "

emflehrisi içkisever,tatl› dilli Talat Bey'in Bur-han Felek üzerinde derinetkisi olmufl: "Sohbetlerimizin eda-

s›nda e¤er bir renk varsa, küçük yaflta,onun sohbetlerine benim de dahi olu-flumun nimetidir."

Talat Bey, çok kolay fliir yazarm›fl.

Ancak bütün yazd›klar› birden, yokolup gitmifl:

"1917 senesi mahallemizde ç›kanbir yang›nda, bütün ömründe biriktir-di¤i para ile yapt›rd›¤› dört katl› evi-nin, bir rüzgârl› havada, güpegündüzyand›¤› s›rada, üst kattaki küçük oda-s›nda bulunan eserlerini kurtamakmümkün olmad›. Bu yang›n Talat Be-y'i manen ve maddeten y›kt›."

Konuflurken karfl›s›ndakileri a¤z›nabakt›ran, söylefli ustas› Mahmut Ba-ler de Felek'in ‹hsaniye'den komflusu-dur: "Hepimizin f›kra repertuvar›m›zvard›r. Bal Mahmut'unki en zenginidir.Bal Mahmut f›kra anlatmaz, f›kra oy-nar. (...) Mahmut e¤lendirirse, bera-ber e¤lendi¤i zaman e¤lendirir ve si-parifl üzerine de asla tuhafl›k edemez.Çünkü Mahmut tuhaf de¤il, hoflsohbetbir keyif, bir zevk ve nefle adam›d›r.Çalar, okur, söylerse e¤lenir. Siz deonun meclisinde bulunabilecek seviye

BD MAYIS 2012

Bir Üsküdar soka¤› ve ”dolmufl”

HH87

ve k›vamda iseniz e¤lenirsiniz." Ma-hallenin kalbi, Çiçekçi Kahvesi'dir.Orada bir araya gelenleri, o insanlar›nbirbirleriyle iliflkilerini, orada konuflu-lanlar› anlatan yazar, Türkiye'nin top-lumsal de¤iflimiyle ilgili görüflleriniaç›klarken de oradaki gözlemlerindenyararlanmaktad›r:

"Oras› adeta bir kulüptü. Geçmiflzaman ama, bütün bu zevat, memleke-tin münevver s›n›f›n› olufltururdu. Veo devirde, fakir zengin, âlim cahil,birbirleriyle münasebette bulunurlar,bir çat› alt›nda rahatça toplanabilirdi.

ize ac› bir fley söyleyeyim:Meflrutiyet gelip de memle-kette ‹ttihatç›l›k-‹tilafç›l›kcereyanlar› bafllay›nca bukahvelerin, bu sohbetlerin

tad› kaçt›. Daha önce birbirinin canci-¤er dostu olanlar, birbir-lerine küserek, hiç de¤il-se kahvedeki samimi soh-betlerini ihmal edecekhale geldiler. Ben, politi-kan›n buruk tad›n› dahao zamanda bu yüzdenanlam›fl, ac›s›n› tatm›-fl›md›r."

Kentin baflka yerle-rinde oldu¤u gibi Üskü-dar'daki semt bostanlar›da sebze, meyve yetiflti-rildi¤i kadar çevre insan-lar›n›n gidip gelme, otu-rup e¤lenme alanlar› ol-mufltur. Genifl ilgi görenbostanlardan biri RumiMehmet Pafla Camisi ilefiemsipafla Meydan› ara-

s›nda yer al›yormufl. Çevrenin han›m-lar› akflam üzeri buraya gidip birbirle-riyle görüflür, yer içer, bostan dolab›n-dan akan sular›n fl›r›lt›s›n› dinlermifl.Tunusba¤› yöresi, Hüseyin Pafla'n›nbostan›, Çavufldere bostanlar›, mahallearalar›nda baflka bostanlar da böyletoplanm yerleriymifl. Anadolu k›y›s›-n›n en ünlü bostanlar› Çengelköyü veIstavoz bostanlar›ym›fl. "Hayal BeldeÜsküdar" kitab›nda bu konuda ayr›nt›-lar yer al›yor:

"Bu keyif, akflam toplant›lar› körpeh›yardan bafllar, onun devam›nca sü-rer, h›yar bittikten sonra turflular ç›kar-d›. Derken fleftali, arkas›ndan inciryemiflleri olur, onlarla da devam eder-di. Bana sorarsan›z bu çok rahat birhava alma âdeti idi ki, bugün art›kemsaline pek az tesdüf edilebilir.fiemsipafla Bostanlar›'nda, haftada bir-

BD MAYIS 2012

SS

Üsküdar Salacak ‹skelesi

88

kaç defa havalar ›s›nd›¤› zamangidip safa sürüp, taze salatal›kyemek, hattâ inciri a¤ac›ndantoplay›p taze ve temiz olaraktatman›n ne büyük bir nimet ol-du¤unu, flimdi bundan mahrumolan bizim han›mlar›m›z acabatakdir edebilirler mi? Eski han›mlar›ngerçi yüzleri kapal› idi, ama gönülleriferah idi."

‹mparatorluk sona ermek üzerey-ken okul, ifl güç d›fl›nda d›fl›nda dö-nemin delikanl›lar›n›n nelerle u¤raflt›-¤›, nas›l vakit geçirdi¤i de kitapta an-lat›lmakta. Burhan Felek, günümüz-de "köfle yaz›s›" denilen gazete "f›kra"s› yaz›c›l›¤›n›n ünlü temsilcilerindendi.Bir halk gülmecesi türü olan f›kray›da en güzel anlatan kalem sahiplerin-dendi. Edebiyat tarihçisi Cevdet Kud-ret onun anlatt›¤› örne¤in Nasrettin

Hoca f›kralar›n› bir araya getirmeninulusal kitapl›¤›m›za önemi bir katk›sa¤layac¤›n› söylerdi. Çok genç yafl›n-da kazand›¤› f›kra anlatma yetene¤i,gülmeceden hofllanmas›, taklit becerisionda yetiflme döneminde ortaoyununailgi oluflturmufltur. Üsküdar'la ilgilian›lar›nda ortaoyunu sanatç›s› olaraksahneye ç›k›fl›n›n öyküleri de var:

Arkadafllar›yla bir ortaoyunu koluoluflturmufllar. Bir arkadafl›n›n baba-s›n›n yal›s›nda gösteri yapacaklarm›fl.O günkü gazeteden, Meflrutiyetin ilan

edildi¤ini ö¤renince oyu-nu bir yana b›rak›p coflkuiçinde solu¤u Küçüksu'da alm›fllar: "Küçüksu'ya alamanakay›klar›yla ve üstelikkay›¤›n ucunda hokka-baz düdü¤ünü öttürerekgirince, bütün o ipek fe-raceli fl›k güzeller, yafl-makl› saray mensubu ha-n›mlar, çil yavrusu gibikaç›flarak da¤›ld›lar. Biz,'Yaflas›n Hürriyet' diyeba¤›r›yorduk. Herkes bi-zim bu ba¤›rt›m›za hay-retle bak›yordu. Küçüksuboflalm›fl, fakat biz 'Hür-riyet'i ilan etmifltik." Abdülhamit'in upuzun

BD MAYIS 2012

Burhan Felek, günümüzde"köfle yaz›s›" denilen gazete"f›kra"s› yaz›c›l›¤›n›n ünlütemsilcilerindendi.

89

bask› y›llar›n›n ard›ndan siyasette, ba-s›nda, sahnede, e¤lence. dünyas›ndaçok hareketli bir özgürlük dönemibafllam›flt›r. O günlerde saraydaki "M›-z›ka-y› Hümayun"da görevli ortaoyu-nu sanatç›lar› Felek'le arkadafllar›n›bulmufl, ‹hsaniye mahallesindeki oku-la yard›m için düzenlenen gösteridehep birlikte sahneye ç›km›fllar. Yaza-r›m›z›n o gösterideki "acem taklidi"pek be¤enilmifl, Ünlü güldürü sanatç›-s› Naflit, "Ulan, kim bu? Bizim göbe-¤imiz çatlad›, bunun kadar forti topla-yamad›k..." demifl!

ahallede bir toplusünnet dü¤ününündede ortaoyununda Ka-vuklu Hamdi'yle Ta-vuk H›rs›z› ‹hsan'la

birlikte genç Burhan Felek, "Yaz›c›"oyununa ç›kacak, çok be¤enildi¤i için,"Bize gel, sana iki pay veririz," öneri-siyle karfl›laflacakt›r. Ancak yazar›ngelece¤inde bas›n mesle¤inin yan›s›ra sahne sanat› de¤il baflka bir alan

etkili olmufltur. Bir gün ÇiçekçiKahvesi'nde bir arka-dafl› Kufldili Çay›r›'n-da Pazar günleri ‹stan-bul'daki ‹ngilizlerintopla "çok heyecanl›bir oyun" oynad›kla-r›n› haber vermifl.Böylece gidip ilk kezfutbol maç› izlemifl."Bu oyun beni büyü-ledi. Bunun hakk›ndakitaplar arad›m, bul-

dum. 1907 tarihinde Üsküdarl› on-onbefl arkadafl birlikte 'Anadolu ‹dmanYurdu' ad›ndaki kulübü kurduk," diyeanlat›yor.

Yoksul bir kulübün geliflmesi,federe olmas› kitapta anlat›lan hoflserüvenler aras›nda. Ünlü gazeteciilerki y›llarda "Türkiye ‹dman Cemi-yeti"nin kurulufluna önayak olacak,"Balkan Oyunlar›"n› kuracak, "Türki-ye Olimpiyat Komitesi" baflkanl›¤›n-da, "Beden Terbiyesi Dan›flma Kuru-lu" üyeli¤inde bulunacakt›r. Yazar,eski bir ‹stanbul semtini, eski zamanadamlar›n›, o dönemin yaflam›n› dilegetiren kitab›n›, "‹flte böyle aziz okur-larm... Üsküdar baflka bir âlemdi. Bizo âlemden bir gezegen gibi geldikgeçtik..." diye noktalamaktad›r. •

konurertop@butundunya.com.tr

BD MAYIS 2012

MM

Üsküdar meydan› (1920)

"Bazen küçük fleylerden ne müthiflsonuçlar al›nd›¤›n› gördükçe, içimdenküçük fley diye bir kavram olmad›¤›n›düflünüyorum."

Bruce Barton90