B U M

!

!

BU M!

2

Autorka propozycji:

phm Aleksandra Nowak

Recenzja:

◆ st. kpt. dr Izabela Grabowska-Lepczak (kierownik Katedry Humanistycznych

i Społecznych Aspektów Bezpieczeństwa w Szkole Głównej Służby Pożarniczej)

◆ phm. Andrzej Rybus-Tołłoczko (doradca Wojewody Mazowieckiego)

◆ hm. Emilia Kulczyk-Prus (członkini Głównej Kwatery ZHP)

◆ hm. Lucyna Czechowska (kierowniczka Wydziału Inspiracji i Poradnictwa

GK ZHP)

◆ pozostali członkowie WIP

Korekta:Martyna Dziugieł, Joanna Fojt

Skład i łamanie:Katarzyna Kozioł

© Związek Harcerstwa Polskiego – Główna Kwatera00–491 Warszawa, ul. Marii Konopnickiej 6e-mail: inspiracje@zhp.plwww.propozycje.zhp.pl

DoBry

PrograM

DrUżyny

Ciekawość świata

SPrawnośCi na Całe żyCie

BU M!

3

BUM!

Dla kogo?Dla drużynowych wszystkich pionów metodycznych chcących pracować

z tematyką bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego.

Co znajduje się w środku?Zbiór materiałów dotyczących teoretycznych założeń systemu zarządzania

kryzysowego w Polsce, lista najpopularniejszych zagrożeń występujących

w naszym kraju oraz opis, jak się zachować w ich trakcie oraz zbiór pomysłów

na zajęcia na zbiórkach, dzięki którym można tę wiedzę przekazać harcerzom.

Jak korzystać?Przygotowane materiały można łatwo wykorzystać jako zbiór zadań do

realizowania przez harcerzy samodzielnie lub z drużyną, warto wcześniej

zapoznać się z teoretyczną częścią propozycji i sięgnąć po wskazane lektury.

Materiały dla drużynowego dotyczące tematyki

bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego.

Warszawa 2014

SpiS treści

Baza informacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Powódź . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

Epidemie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

Skażenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Huragany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

Silne mrozy i intensywne opady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

Pożary lasów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

Osuwiska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

Susza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

Protesty i niepokoje społeczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

Mapa występowania zagrożeń naturalnych w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

Umiejętności . Czego wymagać od naszych harcerzy . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

Zuchy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

Harcerze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

Harcerze Starsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

Wędrownicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

Materiały dla dociekliwych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

BU M!

7

Droga Druhno Drużynowa!Drogi Druhu Drużynowy!

W dobie globalizacji i gwałtownego rozwoju technologii zaczynamy patrzeć

na nasze bezpieczeństwo, jako na rzecz niezależną od nas, będącą wynikiem

szczęścia lub pecha, wyboru mitycznych sił natury, terrorystów czy losu

lub fortuny. Jednak to, czy i ile zagrożeń nas spotka i jakie skutki one nam

przyniosą, jest w dużej mierze zależne od nas samych. Proste czynności, które

wykonamy w naszym najbliższym otoczeniu, mogą ogromnie zwiększyć nasze

bezpieczeństwo.

Aby uchronić się przed zagrożeniami i zmniejszyć ich ryzyko stworzono

w Polsce system zarządzania kryzysowego. Obejmuje on działania zarówno

zapobiegające zagrożeniom, jak i przywracające stan sprzed katastrof. Jako

obywatel jesteś jednym z elementów systemu zarządzania kryzysowego, a jako

instruktor masz możliwość kształtowania postawy swoich podopiecznych.

Od Twojej codziennej pracy zależy stan bezpieczeństwa Twojej okolicy. Jako

wychowawca swoich harcerzy możesz ich nauczyć, jak zachowywać się, aby

nie dopuścić do niebezpieczeństw i jak reagować w trakcie zagrożeń.

Z początku takie zadanie może wydawać Ci się trudne. W rzeczywistości nauka

bezpiecznego postępowania to nauka posługiwania się zdrowym rozsądkiem

i przewidywania konsekwencji swoich działań. Aby ułatwić Ci to zadanie powstał

ten materiał, w którym znajdziesz opis zagrożeń, jakie występują w Twojej okolicy,

sposoby radzenia sobie z nimi, informację o tym, czego możesz wymagać od

swoich harcerzy oraz zbiór pomysłów na zbiórki o tej tematyce.

Mam nadzieję, że omawianie tematów bezpieczeństwa da Ci satysfakcję,

a Twoi harcerze będą chcieli zwiększyć swoją wiedzę. Pamiętaj, nawet pojedyncza

zbiórka o takim temacie jest niesamowicie ważna i może w przyszłości pomóc

komuś w trakcie zagrożenia.

phm. Aleksandra Nowak

komendantka IV SDHiGZ „Awangarda”,

inżynier bezpieczeństwa cywilnego

BU M!

9

Baza informacji

Dr Eugeniusz Roguski w jednej ze swoich prac pisze: „Chociaż przyczyny

katastrof mogą się bardzo różnić, to ich skutki zwykle są bardzo podobne”1.

Na początku możesz się z tym gwałtownie nie zgodzić, przecież jak można

porównywać skutki pożaru, huraganu i powodzi? Jednak, gdy zastanowimy

się przez chwilę, to we wszystkich przypadkach, w skrajnie złej sytuacji,

musimy uciekać, zabezpieczyć schronienie dla rodziny, zwierząt, czy nawet

później odbudować cały dom. Oznacza to, że ucząc się reagować na

wybrane skutki zagrożeń, jesteśmy od razu przygotowani na kilka katastrof,

jakie mogą nastąpić.

W tym rozdziale znajdziesz informacje o podstawowych zagrożeniach

występujących w Polsce, miejscu ich występowania, przyczynach i skutkach.

Wiadomości te pochodzą z Krajowego Planu Zarządzania Kryzysowego

przygotowanego przez Rządowe Centrum Bezpieczeństwa. Informacje

te są bazą merytoryczną, pokazującą skalę zjawiska oraz miejsca Związku

Harcerstwa Polskiego w systemie Zarządzania Kryzysowego.

1 Eugeniusz W. Roguski Planowanie zintegrowane jako element zarządzania kryzysowego [w:] Zarządzanie bezpieczeństwem. Wybrane zagadnienia ochrony ludności tom 3, wyd. Edura, Warszawa 2003, str. 72.

BU M!

10

SyStem zarządzania kryzySowego

Zarządzanie kryzysowe to działalność organów administracji publicznej,

która polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do

przejmowania nad nimi kontroli, reagowaniu w przypadku ich wystąpienia

oraz na odtwarzaniu społeczności po ich nastąpieniu2. Biorąc pod uwagę

przedsięwzięcia wykonywane w ramach zarządzania kryzysowego podzielono

je na dwa etapy – przed i po wystąpieniu zdarzenia3.

Rysunek 1 Fazy systemu zarządzania kryzysowego4

Etap przed zdarzeniem obejmuje fazy zapobiegania i przygotowania. Etap po

katastrofie zaczyna się w momencie wykrycia zbliżającego się zagrożenia lub jego

wystąpienia oraz wszczęcia działań poza rutynowych, a kończy się przywróceniem

normalnych warunków życia. Jego składowymi są fazy reagowania i odbudowy.

Sposób podziału administracyjnego kraju determinuje poziomy systemu

zarządzania kryzysowego. Zależnie od rodzaju i skali zjawiska, reagują siły

skupione w gminie, powiecie, województwie lub kraju5.

2 Ustawazdnia26kwietnia2007r.ozarządzaniukryzysowym(Dz.U.2007nr89poz.590).3 M.Kopczewski,Zarządzanie kryzysowe elementem systemu bezpieczeństwa wewnętrznego

państwa,w:M.Gawrońska-Garstka,Edukacja dla bezpieczeństwa. Bezpieczeństwo intelektualne Polaków,Wyd.WyższejSzkołyBezpieczeństwa,Poznań2009,str.155.

4 M.Kopczewski,Zarządzanie kryzysowe elementem systemu bezpieczeństwa wewnętrznego państwa[w:]M.Gawrońska-Garstka,Edukacja dla bezpieczeństwa. Bezpieczeństwo intelektualne Polaków,Wyd.WyższejSzkołyBezpieczeństwa,Poznań2009,str.156.

5 Tamże.

BU M!

11

Małe społeczności, takie jak miasta i gminy są najbardziej narażone na

zagrożenia. Tutaj pojawiają się ich zarzewia, mogące doprowadzić do katastrof.

Z tego powodu społeczności lokalne powinny umieć samoorganizować się na

rzecz bezpieczeństwa, aby móc na nie sprawnie zareagować. W związku z tym

aktywność organizacji pozarządowych w zakresie samoorganizacji ludności

powinna być ukierunkowana na aktywowanie ich do takich działań. Trzeci sektor

powinien skoncentrować się głównie na wykształcaniu wśród społeczności

nawyku ciągłego czuwania i reagowania6.

Kolejnym wyzwaniem dla organizacji pozarządowych jest podjęcie działań

na rzecz edukacji dla bezpieczeństwa. Wiedza o lokalnych zagrożeniach

i sposobach walki z nimi oraz umiejętność właściwego zachowania się

w sytuacjach nadzwyczajnych decydują o stratach poniesionych przez

społeczności. Ocenia się, że poziom edukacji dla bezpieczeństwa w chwili

obecnej jest bardzo niski, co potęguje ograniczenie przez władze i samorządy

szkoleń ludności cywilnej. Sytuacja ta powoduje, że jednym z obowiązków

organizacji pozarządowych jest przejęcie na siebie przygotowania

społeczeństwa do reagowania na różnego rodzaju zagrożenia odpowiednio

do lokalnych potrzeb7.

ZHP, będąc organizacją pozarządową, jest jednym z elementów systemu

zarządzania kryzysowego. Związek posiada porozumienia m. in. z komendantem

Policji i Państwowej Straży Pożarnej, szefem Obrony Cywilnej, prezesem Związku

Ochotniczych Straży Pożarnych, mające na celu wspólną realizację zadań na rzecz

ochrony ludności. Jednym z testów sprawności organizacyjnej, jak też efektywności

prowadzonych działań, był masowy udział harcerzy, jednostek harcerskich i komend

w akcjach ratowniczych i humanitarnych podczas powodzi w 1997 i 2010 roku8.

W zapisach statutu ZHP pojawiają się sformułowania bezpośrednio wiążące

się z zadaniami zarządzania kryzysowego przewidzianymi dla organizacji

pozarządowych. Są to m.in:

6 R.Jakubczak,Bezpieczeństwo narodowe Polski XXI w. Wyzwania i strategie,wyd.Bellona,Warszawa2011,str.375.

7 Tamże.8 Tamże.

◆ działalność wychowawcza, edukacyjna i oświatowa wśród dzieci i młodzieży,

◆ działalność na rzecz obronności państwa i działalności Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej

Polskiej, porządku i bezpieczeństwa publicznego,

◆ realizacja zadań w zakresie pomocy społecznej, w tym poprzez prowadzenie

działalności charytatywnej i opiekuńczej,

◆ działalność w zakresie ratownictwa i ochrony ludności podczas stanów

nadzwyczajnych i kryzysowych,

◆ udzielenie pomocy ofiarom katastrof i klęsk żywiołowych w kraju i za granicą,

◆ działalność edukacyjna i kształceniowa dla osób dorosłych,

◆ współpraca z organami władzy publicznej, administracji rządowej i samorządowej,

placówkami oświaty i wychowania, Wojskiem Polskim oraz innymi służbami

mundurowymi9.

Zapisy te wskazują na konieczność pracy z tematyką bezpieczeństwa

w zastępach, drużynach, szczepach, hufcach itp. Ich realizacja pozwoli na

wykonanie wspomnianych wcześniej celów, takich jak podniesie poziomu

edukacji społeczeństwa czy zwiększenie czujności wśród mieszkańców miast

i gmin.

Aby stać się ważnym elementem systemu zarządzania kryzysowego wcale

nie musimy iść z naszymi harcerzami w pierwszych rzędach, nosząc worki na

wałach przeciwpowodziowych – wystarczy, że nauczymy ich na zbiórkach

odpowiednio reagować w sytuacji zagrożeń.

9 StatutZwiązkuHarcerstwaPolskiego.

BU M!

13

zagrożenia wyStępujące w polSce10

Zdarzenie może wystąpić na zbiórce lub biwaku

Zdarzenie może wystąpić na obozie

Zdarzenie może wystąpić w domu

Zdarzenie może wystąpić na wędrówce

10 KrajowyPlanZarządzaniaKryzysowego,RządoweCentrumBezpieczeństwa2013,http://rcb.gov.pl/wp-content/uploads/KPZK-cz.1.pdf

BU M!

14

powódź

Powódź to jedno z najczęściej występujących zagrożeń naturalnych, będące

zjawiskiem przyrodniczym o charakterze ekstremalnym, często gwałtownym,

występującym nieregularnie. Powódź definiowana jest jako „czasowe pokrycie

przez wodę terenu, który w normalnych warunkach nie jest pokryty wodą,

powstałe na skutek wezbrania wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych,

kanałach oraz od strony morza, powodujące zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi,

środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej”. Stopień ryzyka

powodziowego na terenie kraju jest różny. Determinuje go m.in. gęstość zaludnienia,

sposób użytkowania dolin rzecznych i terenów zalewowych, infrastruktura

techniczna, komunikacyjna itp. Ze względu na obszar dotknięty żywiołem

rozróżniamy powodzie lokalne spowodowane zazwyczaj opadami nawalnymi

o dużym natężeniu, obejmujące swym zasięgiem małe zlewnie, powodzie

regionalne, dotykające region wodny oraz powodzie krajowe, obejmujące obszar

dorzecza, których główną przyczyną są długotrwałe deszcze na dużych obszarach.

Przyczyny:

◆ powódź rzeczna (opadowa, roztopowa, zatorowa) – powódź związana

z wezbraniem powodziowym wód rzecznych, strumieni, kanałów, potoków

górskich, jezior,

◆ powódź opadowa – powódź związana z zalaniem terenu wodami pochodzącymi

bezpośrednio z opadów deszczu lub z topnienia śniegu,

◆ powódź od wód gruntowych – powódź związana z zalaniem terenu na skutek

podniesienia się poziomu wód powyżej poziomu gruntu,

◆ powódź od wód morskich – powódź związana z zalaniem obszarów wodami

BU M!

15

morskimi, zalaniem obszarów w ujściowych odcinkach rzek lub jezior

przybrzeżnych,

◆ powódź od urządzeń wodno–kanalizacyjnych – powódź związana z zalaniem

terenu przez wody pochodzące z infrastruktury wodno–kanalizacyjnej lub na

skutek awarii tej infrastruktury,

◆ inne – powodzie wywołane spływem powierzchniowym oraz powodzie

o nieznanej genezie.

Jak się zachować?11

◆ Należy zapoznać się z informacją na temat poziomu zagrożenia powodzią

w rejonie zamieszkania. Takie wiadomości powinny być publikowane np. na stronie

internetowej gminy lub miasta.

◆ Jeśli wydano ostrzeżenie o zagrożeniu powodziowym lub widać, że w danym

rejonie fala powodziowa może wkrótce nadejść, należy wcześniej przenieść cenne

przedmioty z niższych pięter domu na wyższe, zabezpieczyć niebezpieczne

substancje oraz leki.

◆ Trzeba zapoznać się ze sposobem wyłączenia głównych źródeł prądu i gazu,

zabezpieczyć szambo.

◆ Należy przygotować w bezpiecznej części domu zapasy takie jak latarka, żywność,

woda pitna, radio itp.

◆ Do zablokowania głównych wejść do domu należy wykorzystać worki z piaskiem.

W sytuacji kryzysowej liczba worków może być ograniczona, więc warto zakupić

je samemu i przygotować we własnym zakresie.

◆ Jeśli powódź jest nieunikniona, należy zabrać samochód w wyżej położone

miejsce. Nie powinno się podejmować prób jazdy przez wodę powodziową, o ile

nie jest to absolutnie konieczne.

◆ W razie wydania nakazu należy niezwłocznie dokonać samoewakuacji oraz

ewakuować domowe zwierzęta.

◆ Należy dostosowywać się do komunikatów, jakie są wydawane przez lokalne władze.

11 WszystkieinformacjedotyczącezachowaniawczasiekatastrofpochodzązksiążkiAlexanderStillwellSztuka przetrwania w sytuacjach kryzysowych,tłumaczenieKrysztofWalczak,wyd.Bellona,Warszawa2011.

BU M!

16

epidemie

EPidEmia to „wystąpienie na danym obszarze zakażeń lub zachorowań na

chorobę zakaźną w liczbie wyraźnie większej niż we wcześniejszym okresie

albo wystąpienie zakażeń lub chorób zakaźnych dotychczas niewystępujących”.

Epidemie chorób zakaźnych, w tym grypy, mogą występować na terenie całego

kraju. Katastrofalne skutki epidemii mogą dotknąć przede wszystkim duże

skupiska ludzkie, takie jak: szkoły, przedszkola, miejsca użyteczności publicznej,

duże zakłady przemysłowe oraz tereny województw o niewystarczającej

infrastrukturze komunikacyjnej (w związku z trudnościami w dotarciu na ww.

tereny wykwalifikowanej kadry medycznej), a także centra komunikacyjne

(lotniska, dworce, metro) jak również miejsca odbywania się dużych imprez

masowych12.

Przyczyny:

◆ nieświadome wprowadzenie czynnika patogennego (bakterie, wirusy),

◆ skutek innych zdarzeń katastroficznych takich jak np.: powodzie, susze,

◆ niezachowanie określonych wymogów sanitarno–higienicznych oraz

weterynaryjnych,

◆ w wyniku chorób odzwierzęcych,

◆ zawleczenie choroby z obszarów leżących poza granicami kraju,

◆ masowe migracje,

◆ bioterroryzm

12 KrajowyPlanZarządzaniaKryzysowego,RządoweCentrumBezpieczeństwa2013,http://rcb.gov.pl/wp-content/uploads/KPZK-cz.1.pdf

BU M!

17

Jak się zachować? ◆ Aby przygotować się na atak epidemii należy śledzić doniesienie o stanie

chorób i zabezpieczyć się na okres kwarantanny, gromadząc niezbędne

zapasy.

◆ Należy dowiedzieć się, jak chronić się w domu przed czynnikami powodującymi

zakażenie.

Skażenia

skażEnia to zanieczyszczenie powietrza, wody, gleby, ciała ludzkiego,

przedmiotów itp. substancjami szkodliwymi dla ludzi. Skażenie może być

spowodowane celowo na przykład poprzez stosowanie bojowych środków

trujących, przypadkowo – na skutek katastrofy lub być stałym, niezamierzonym

efektem niektórych procesów przemysłowych, rolniczych, transportowych

i innych.

Przyczyny:

◆ awaria w zakładach produkujących i magazynujących niebezpieczne

substancje,

◆ katastrofa podczas transportu niebezpiecznych substancji,

◆ katastrofa morska,

◆ awaria rurociągów transportowych,

◆ nielegalne składowiska odpadów i miejsca utylizacji odpadów produkcyjnych.

BU M!

18

Huragany

huragan – to „wiatr o prędkości nie mniejszej niż 24 m/s, którego działanie wyrządza

masowe szkody”. Strefa klimatu umiarkowanego, w której leży Polska, jest narażona

na występowanie wichur, czasem gwałtownych, związanych z ogólną cyrkulacją

atmosfery w danej strefie szerokości geograficznej, a także na powstawanie silnych

wiatrów lokalnych (np. wiatry górskie: halny, fen) i tworzenie się szczególnie

niebezpiecznych trąb powietrznych. Wichury występują najczęściej w okresie od

listopada do marca, natomiast trąby powietrzne najczęściej od czerwca do sierpnia,

czasem w maju. Występują one w Polsce z częstotliwością od 1 do 4 w roku13.

Silne mrozy i intenSywne opady

Zgodnie z definicją IMGW, przyjmuje się, że silny mróz występuje wówczas, gdy

temperatura powietrza spada poniżej –20°C. W aspekcie społecznym natomiast

o silnych mrozach mówimy wtedy, gdy chłód staje się przyczyną śmierci

ludzi i powoduje straty materialne. Jednocześnie silny wiatr w połączeniu

13 KrajowyPlanZarządzaniaKryzysowego,RządoweCentrumBezpieczeństwa2013,http://rcb.gov.pl/wp-content/uploads/KPZK-cz.1.pdf

z temperaturą powietrza tylko nieco poniżej 0° C może mieć taki sam skutek,

jak stojące powietrze o temperaturze poniżej – 30° C. O intensywnych opadach

śniegu mówimy natomiast wtedy, gdy obfite opady występują na rozległych

obszarach i trwają przez kilka dni.

Jak się zachować?

◆ Jeśli zbliża się śnieżyca, najlepiej jest nie wychodzić na zewnątrz i czekać, aż

przejdzie.

◆ Jeśli utkniemy w samochodzie podczas zamieci, należy uchylić okno, aby

zapewnić sobie dopływ powietrza, rozgrzewać się, poruszając nogami

i rękami, aby pobudzić krążenie, uruchamiać silnik co godzinę i włączać

ogrzewanie na dziesięć minut, aby samochód nie przestał działać, pilnować

aby rura wydechowa się nie zapchała i spaliny mogły się wydostawać.

◆ Jeśli musimy wyjść z domu w czasie śnieżycy, należy założyć na siebie kilka

warstw ubrań, ostrożnie poruszać się po oblodzonych chodnikach – warto

założyć obuwie górskie lub śniegowce.

◆ Wychodząc na zewnątrz w czasie śnieżycy należy zawsze informować kogoś,

o tym gdzie się udajemy, jak chcemy tam dotrzeć i kiedy planujemy wrócić.

◆ Nie należy jeździć samochodem w czasie śnieżycy i mrozów, ale warto

mieć pełny bak paliwa, aby nie zamarły przewody. Ponadto należy zakupić

odmrażacz i opróżnić chłodnicę.

◆ W trakcie występowania burz należy unikać sytuacji, gdy jest się największym

obiektem w okolicy. Należy wtedy przykucnąć i ograniczyć liczbę miejsc

stykających się z podłożem.

◆ Gdy jest to możliwe, w czasie burzy wejdź do budynku lub samochodu,

odsuń się od innych osób, będąc na zewnątrz.

BU M!

20

pożary laSów

Pożar to niekontrolowany proces spalania w miejscu do tego nieprzeznaczonym.

Z punktu widzenia gospodarki leśnej pożary zaliczane są do najpoważniejszych

niebezpieczeństw zagrażających lasom. Podatność lasów na pożar zależy

przede wszystkim od warunków pogodowych. Wpływają one na wilgotność

ściółki, której spadek poniżej 28% znacznie zwiększa jej podatność na zapalenie.

Przyczyny:

◆ nieostrożność osób dorosłych i nieletnich przy posługiwaniu się ogniem

otwartym, wypalaniu pozostałości roślinnych na polach, nieprawidłowe

używanie substancji łatwopalnych i pirotechnicznych,

◆ prowadzenie prac pożarowo niebezpiecznych w pobliżu lasów,

◆ wady urządzeń i instalacji energetycznych,

◆ wady środków transportu lub ich nieprawidłowa eksploatacja,

◆ nieprawidłowe magazynowanie substancji niebezpiecznych w pobliżu lasu,

◆ samozapalenia biologiczne lub chemiczne,

◆ wyładowania atmosferyczne,

◆ podpalenia umyślne.

Najczęściej występującym rodzajem pożarów lasów jest tzw. pożar przyziemny

(dolny), w którym materiałem palnym jest ściółka leśna, próchnica, chrust,

podszyt itd. Eskalacją tego typu pożaru jest pożar wierzchołkowy (górny),

bardzo groźny i szybko rozprzestrzeniający się, zwłaszcza w drzewostanie

iglastym podczas silnego wiatru, który może przybierać rozmiary katastrofalne.

Innym równie trudnym do opanowania typem pożaru jest tzw. pożar ziemny

(podziemny), w którym ogień trawi pokłady torfu, murszu oraz płytko zalegające

pokłady węgla brunatnego.

Jak się zachować?

◆ Podstawowym środkiem bezpieczeństwa jest, aby nie zostawiać nic

łatwopalnego w pobliżu źródeł ciepła. Ponadto warto zainstalować w domu

alarmy przeciwpożarowe.

◆ Ważną częścią ochrony jest zaplanowanie drogi ucieczki dla wszystkich

członków rodziny, muszą oni wiedzieć dokąd kierować się w ciemności,

zadymieniu itp.

◆ Poruszając się po domu w trakcie pożaru należy trzymać się blisko podłogi, aby

uniknąć dymu. Przed otwarciem drzwi należy dotknąć ich zewnętrzną częścią

dłoni, aby sprawdzić czy są gorące, w ten sposób można się zorientować, czy

po drugiej stronie nie szaleje ogień.

◆ Przy pożarach lasów, należy zabezpieczyć dom. Wokół niego można utworzyć

strefę bezpieczeństwa: należy usunąć materiały łatwopalne, w tym drewno

opałowe, odpadki, grille i pojemniki z paliwem.

◆ Należy przyciąć niższe gałęzie roślin, które znajdują się w obrębie strefy

bezpieczeństwa, usunąć wszystkie gałęzie, które zwisają nad dachem, czy

kominem, z rynien usunąć liście i igliwie.

◆ Jeśli posiadamy np. basen należy go napełnić wodą – będzie stanowił barierę,

która może spowolnić ogień.

◆ Należy polać wodą wszystkie pokryte drewnem miejsca (płoty, garaże, a nawet

sam dom). Trzeba zakryć otwory wentylacyjne, okna i inne wloty do domu,

w domu należy odsunąć od okien przedmioty łatwopalne.

◆ Jeśli jest to możliwe, w przypadku pożaru szukamy schronienia w stawie, jeziorze

czy rzece, na otwartej przestrzeni lub wokół skał.

BU M!

22

oSuwiSka osuwiska są wywołane przez nagłe przemieszczenie się mas ziemnych,

powierzchniowej zwietrzeliny i mas skalnych podłoża, spowodowane siłami

przyrody lub działalnością człowieka. Jest to rodzaj ruchów masowych,

polegających na przesuwaniu się materiału skalnego lub zwietrzelinowego

wzdłuż powierzchni poślizgu. Ruch taki zachodzi pod wpływem siły ciężkości.

Osuwiska są szczególnie częste w obszarach o sprzyjającej im budowie

geologicznej, gdzie warstwy skał przepuszczalnych i nieprzepuszczalnych

występują naprzemiennie. Osuwiska są zjawiskiem ciągłym. Należą do

najbardziej rozpowszechnionych zagrożeń geodynamicznych, często mających

cechy klęski żywiołowej. Cykliczność występowania powierzchniowych

ruchów masowych jest silnie związana z klimatem, a zwłaszcza z opadami

atmosferycznymi. Szczególnie da się to zauważyć w trakcie „mokrych” lat lub

gwałtownego topnienia pokrywy lodowej. Do najgroźniejszych należą letnie,

kilkudniowe lub nawet kilkudziesięciodniowe opady rozlewne, obejmujące duże

powierzchnie, nieraz niemal wszystkich karpackich dopływów Wisły.

Przyczyny:

◆ wzrost wilgotności gruntu spowodowany długotrwałymi opadami lub roztopami,

◆ podcięcie stoku przez erozję, np. w dolinie rzecznej lub w wyniku działalności

człowieka, np. przy budowie drogi,

◆ nadmierne obciążenie stoku, np. przez zabudowę,

◆ wibracje związane np. z robotami ziemnymi, ruchem samochodowym, eksplozjami,

◆ trzęsienia ziemi.

Jak się zachować?

◆ Intensywne opady śniegu, silne wiatry, deszcze i wzrastające temperatury mogą

wywołać zjawisko lawin. Będąc w górach należy uważać na tego typu warunki

pogodowe.

◆ Przed wystąpieniem osuwisk można zauważyć pęknięcia pojawiające się w domu

lub wokół niego, drzwi zacinające się, przemieszczanie płotów i ścian lub dudniące

odgłosy. Woda może się pojawiać w nietypowych miejscach, w rzekach za będzie

brązowa od błota.

◆ Gdy osuwisko jest nieuniknione, trzeba jak najszybciej opuścić teren, na którym

przejdzie. Nie powinno się powracać na teren osuwiska, dopóki nie zostanie wydana

informacja o odpowiednim stanie bezpieczeństwa.

BU M!

24

SuSza susza to długotrwały okres bez opadów atmosferycznych lub z nieznacznym

opadem w stosunku do średnich wieloletnich wartości. Susze różnią się od

większości katastrof naturalnych rozpoczynających się nagle, w ściśle określonym

momencie i mających szybki oraz gwałtowny przebieg. Na ogół trudno jest

określić dokładnie, jaki jest zasięg terytorialny suszy oraz kiedy zaczyna się lub

kończy.

Okresowe występowanie susz atmosferycznych i będących ich następstwem,

susz glebowych, jest naturalną cechą klimatu w Polsce. W Polsce susze występują

najczęściej wtedy, gdy w okresie wegetacyjnym napływa bardzo ciepłe i suche

powietrze. Jeśli okres ten poprzedzony jest opadami mniejszymi od przeciętnych,

zjawisko suszy może się pogłębić. Statystycznie w Polsce taka sytuacja zdarza

się raz na 4–7 lat.

Jak się zachować?

◆ Należy zgromadzić zapas wody pitnej w chłodnym i bezpiecznym miejscu.

◆ W czasie suszy nie należy używać szlauchu, marnować wody na mycie

samochodu, myć się korzystając z wanny.

◆ W czasie upału należy jak najwięcej pozostawać w cieniu, w domu i ogrodzie

ustaw naczynia z wodą, aby utrzymać w otoczeniu trochę wilgoci.

◆ Należy założyć lekkie, bawełniane ubrania, aby schłodzić ciało.

BU M!

25

proteSty i niepokoje Społeczne

ProtEsty społeczne, akcje okupacyjne, strajki na dużą skalę mogą w konsekwencji

przybrać formę strajków generalnych, paraliżujących funkcjonowanie

administracji, wybranych dziedzin życia lub kluczowych gałęzi gospodarki.

Przyczyny:

◆ Zmniejszanie się liczby miejsc pracy, redukcja zatrudnienia spowodowana

pogarszającą się sytuacją gospodarczą,

◆ Gwałtowny wzrost bezrobocia oraz wzrost konkurencyjności na rynku

pracy spowodowany powrotem emigrantów lub niekontrolowanym

napływem na polski rynek pracy pracowników z krajów podwyższonego

ryzyka migracyjnego,

◆ Niekontrolowany wzrost cen podstawowych artykułów spożywczych,

◆ Wzrost inflacji powodujący gwałtowny spadek siły nabywczej pieniądza,

◆ Wprowadzenie niekorzystnych rozwiązań prawnych dla niektórych grup

pracowniczych i społecznych,

◆ Ograniczenie praw nabytych – zwłaszcza w zakresie uprawnień pracowniczych,

◆ Likwidacja, prywatyzacja lub restrukturyzacja niektórych branż, sektorów lub

zakładów pracy,

◆ Nieterminowe wypłaty wynagrodzeń spowodowane brakiem płynności finansowej

przedsiębiorców,

◆ Strajki solidarnościowe w celu poparcia strajkujących w innej placówce,

◆ Zerwanie relacji dialogu społecznego.

Jak się zachować?

◆ Jeśli znajdujemy się w niestabilnym rejonie należy się zaopatrzyć w niezbędne

zapasy, gdyby przestały działać podstawowe instytucje i sklepy.

◆ Nie należy zacieśniać stosunków z nieznajomymi, którzy mogą wykorzystać

cię do własnych celów. W niekontrolowanych sytuacjach ludzie zachowują się

agresywnie, zabierają rzeczy, które do nich nie należą.

innE, ważnE informacJE

◆ W samochodzie należy trzymać wyposażenie na wypadek sytuacji awaryjnych,

zaopatrz się w koc, latarkę, apteczkę, wodę pitną, żywność, telefon komórkowy,

kable rozruchowe, linkę holowniczą, trójkąt ostrzegawczy.

◆ Warto skompletować domowy zestaw przetrwania, w którym powinna znaleźć się

apteczka, przenośne radio, zapałki, kalosze, woda pitna, latarka i zapasowe baterie,

saperka, rękawiczki, żywność z długim terminem przydatności do spożycia (np.

konserwy).

BU M!

27

Silne,mrozy Huragany Osuwiska Upały Pożary,lasów Powodzie

Legenda

Mapa występowania zagrożeń naturalnych w Polsce

Źródło:,Krajowy,plan,zarządzania,kryzysowego,2013,,http://rcb.gov.pl/wp-content/uploads/KPZK-cz.1.pdf.

mapa wyStępowania zagrożeń naturalnycH w polSce

BU M!

29

umiejętności czego wymagać od naSzycH Harcerzy

Przedstawiamy Ci, druhno drużynowa, druhu drużynowy worek z pomysłami

za zajęcia dla Twoich zuchów i harcerzy, które pomogą Ci uczyć ich

o bezpieczeństwie. Zajęcia te możesz przeprowadzać na cotygodniowych

zbiórkach, ale szczególnie warto przypomnieć Twoim harcerzom o temacie

bezpieczeństwa przed biwakami, rajdami, wycieczkami oraz obozem. Zapoznaj

się szczególnie z wymaganiami na sprawności związane z bezpieczeństwem

– dzięki nim każdy Twój harcerz będzie mógł indywidualnie wybrać dziedzinę,

z którą najlepiej mu się pracuje.

W zamieszczonym materiale nie znajdziesz gotowych konspektów

zbiórek, tylko krótkie inspiracje, które mają Ci pomóc stworzyć własną zbiórkę.

Warto, abyś zapoznał się z pomysłami nie tylko dla swojego pionu, nigdy nie

wiadomo, co Cię dziś zainspiruje.

BU M!

30

zucHy

1. Zna podstawowe rodzaje zagrożeń, takie jak powódź, huragan, pożar, susza,

mrozy itp.

◆ Zapoznajcie się z rodzajami zagrożeń występującymi w Polsce.

Zagrajcie prostą grę: prowadzący głośno mówi, jakie zagrożenie

spotkało gromadę, a zadaniem zuchów jest się odpowiednio zachować,

np. w trakcie „powodzi” nie wolno dotykać podłogi, w trakcie pożaru

należy dmuchać, aby go ugasić, w czasie osuwiska odsuwamy się od

wysokich przedmiotów, w trakcie upału i suszy zakładamy coś na głowę

i zdejmujemy bluzy, a w czasie mrozu musimy mieć zakryte dłonie i nos.

2. Zna przyczyny powstawania podstawowych rodzajów zagrożeń.

◆ Niech każda szóstka wypisze na plakatach zagrożenia, jakie mogą

spotkać w domu, szkole, na ulicy. Następnie wybierzcie 1 i narysujcie

plakat ostrzegający przed nim.

3. Wie, jakie zagrożenia występują w górach, jakie nad morzem, jakie w całej Polsce.

◆ Przygotujcie mapę Polski, na której przykleicie w odpowiednich

miejscach zagrożenia, jakie są dla nich charakterystyczne, np. lawiny

w górach, sztormy na morzem, powodzie przy dużych rzekach itp.

4. Zna numery alarmowe oraz numery do swoich rodziców i opiekunów.

◆ Odegrajcie proste scenki, w których zuchy pokażą, jak należy prawidłowo

wezwać staż pożarną, policję lub pogotowie.

BU M!

31

◆ Stwórzcie z zuchami w czasie majsterki mini „Alarmową Książkę

Telefoniczną”, do której zuchy wpiszą numery alarmowe, numery swoich

rodziców lub opiekunów oraz kontakt do swojej kadry.

◆ Podziel zuchy na 3 grupy – policjantów, ratowników i strażaków. Każda

z grup musi dostać się w wyznaczone miejsce pilnowane przez np.

przybocznego i niepostrzeżenie zabrać z niego jedną z przygotowanych

wcześniej kartek z numerami alarmowymi – właściwą dla swojej służby.

5. Wie, jaka służba reaguje na jakie zagrożenia, zna zadania:

• Policji,

• Straży Pożarnej,

• Pogotowia Ratunkowego,

• Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego,

• Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego.

◆ Wybierzcie się do najbliższej Straży Pożarnej, Policji czy Centrum

Zarządzania Kryzysowego lub zaproście na zbiórkę strażaka czy

policjanta.

◆ Zbuduj z zuchami z dużych kartonów samochody służb ratowniczych.

Następnie odegraj z nimi scenkę, w której każda ze służb będzie mogła

w jakiś sposób zaistnieć – strażacy ściągną kota z drzewa, policjant

ukaże kogoś, kto przebiegał przez jezdnię itp.

6. Umie zachować się w momencie ogłoszenia alarmu w szkole.

7. Zna wyjścia ewakuacyjne oraz miejsce zbiórki w trakcie ewakuacji swojej szkoły.

◆ Przeprowadźcie w trakcie zbiórki próbną ewakuację. Najpierw przejdź

z gromadą drogę ewakuacyjną w miejscu, w którym macie zbiórkę, tak

aby wszystkie zuchy dobrze ją poznały. Następnie możecie zorganizować

wyścigi szóstek, w których wygra ta, która najszybciej ustawi się na

miejscu zbiórki w czasie ewakuacji.

◆ Zapoznaj zuchy z oznaczeniem szlaków ewakuacyjnych. Przygotuj np.

grę memory lub domino z użyciem znaków wykorzystywanych do ich

oznaczania.

8. Wie, że w czasie zagrożeń należy szukać pomocy u dorosłego.

9. Wie, jakie ubrania należy zakładać w trakcie anomalii pogodowych oraz

jaką dodatkową ochronę należy stosować (kremy z filtrem, nakrycia głowy,

picie dodatkowej ilości wody, ciepłe ubrania itp.).

◆ Wykonajcie majsterkę, w trakcie której przygotujecie tekturową postać

człowieka i komplet papierowych ubrań, jakie można mu zakładać. Następnie

ubierzcie Waszą postać zależnie od wybranych warunków pogodowych.

10. Wie, że w czasie burzy należy schronić się w pomieszczeniu lub samochodzie,

a gdy to jest niemożliwe odsunąć się od innych osób i przykucnąć.

◆ Pobawcie się w „burzowego berka” – jeden wybrany zuch jest berkiem,

który strzela piorunami, gdy kogoś dotknie. Aby uniknąć złapania przez

berka, należy kucnąć – chroni to nas przed piorunami.

11. Jest sprawny fizycznie, umie się czołgać, biec, poruszać w grupie.

◆ Zorganizujcie zawody sportowe, w trakcie których trzeba będzie czołgać

się, biegać, najlepiej wykonując te zadania całą szóstką, tak by zuchy

uczyły się poruszania w grupie.

◆ Rozdaj szóstkom obrazki przedstawiające przejście dla pieszych, na których

znajduje się sama zebra, bez znaków drogowych, sygnalizacji itp. Poproś

zuchy o dorysowanie elementów, które poprawią bezpieczeństwo.

◆ Ułóżcie razem z gromadą „Kodeks drogowy zucha”, w którym zawrzecie

zasady poruszania się w grupie.

◆ Przygotujcie kolorowe odblaski, które następnie zawiesicie na swoich

mundurach.

BU M!

33

Sprawności indywidualne

higienistka/higienista

1. Wiem, na czym polega codzienna toaleta. Brałam/em udział w konkursie

wiedzy o higienie.

2. Dbam o higienę własnego ciała, wiem, kiedy należy myć ręce.

3. Dbam o swój pokój (kącik), potrafię uporządkować swoje miejsce pracy.

4. Opiekowałam/em się apteczką gromady.

5. Przygotowałam/em dla mojej rodziny zdrową sałatkę.

6. Udzieliłam/em pierwszej pomocy w przypadku lekkiego skaleczenia.

7. Opowiedziałam/em kolegom lub koleżankom jak dbać o higienę.

8. Sprawdzałem stan czystości na kolonii.

9. Zmierzyłam/em temperaturę, oceniłam/em czy jest prawidłowa, przy

osobie dorosłej odmierzyłam/em krople.

10. Potrafię wymienić produkty zawierające witaminy.

11. Potrafię wytłumaczyć, dlaczego nie wolno samowolnie spożywać leków,

że nie wolno jeść leków przeterminowanych

12. Sprawdzam terminy przydatności do spożycia kupowanych artykułów

spożywczych

przechodzień

1. Wiem, jak należy zachować się w drodze do szkoły i gdzie można

bezpiecznie przechodzić przez ulicę. Wiem, co to jest zebra.

2. Rozpoznaję znaki drogowe, jakie są na drodze z mojego domu do szkoły i w okolicach

mojego miejsca zamieszkania, wiem, co oznacza sygnalizacja świetlna i dźwiękowa.

3. Nauczyłam/em młodsze dziecko zasad przechodzenia przez ulicę.

4. Wiem, jak oznaczona jest ścieżka rowerowa i kto może się po niej poruszać.

5. Potrafię zachować się w sytuacji, gdy widzę na ulicy wypadek, wiem, kogo

należy poinformować o takim zdarzeniu.

6. Umiem poruszać się po drodze, na której nie ma chodnika. Wiem, co muszę

mieć przy sobie poruszając się po drodze po zmroku.

BU M!

34

Zosia–samosia/samodzielny

1. Jestem samodzielna/y i zaradna/y. Chętnie pomagam młodszym kolegom.

2. Potrafię samodzielnie zawiązać buty.

3. Potrafię sama/sam się ubrać odpowiednio do temperatury panującej na zewnątrz.

4. Samodzielnie wykonuję takie czynności jak: mycie zębów czy jedzenie.

5. Potrafię odczytać godzinę z zegarka.

6. Wraz z szóstką posprzątaliśmy zuchówkę.

7. Nigdy nie rozmawiam z nieznajomymi.

8. Gdy sama/sam poruszam się po ulicy przestrzegam zasad bezpieczeństwa

poruszania się po drogach.

9. Zawsze staram się pamiętać o swoich domowych obowiązkach. Chętnie

pomagam rodzicom w pracach domowych.

10. Nikt nie musi mi przypominać o odrobieniu pracy domowej. Zawsze sama/

sam pakuję plecak do szkoły, staram się niczego nie zapomnieć.

11. Znam telefony alarmowe. Gdy się zgubię, wiem, do kogo mogę się zwrócić

o pomoc (w szkole, w wielkim sklepie, na ulicy).

12. W trudnych dla mnie sytuacjach staram się nie płakać, ale szukać jakiegoś

rozwiązania.

Sprawności zeSpołowe

lekarka/lekarz

1. Byliśmy z wizytą w ośrodku zdrowia, szpitalu lub aptece.

2. Bawiliśmy się w szkołę lekarską, a po egzaminie końcowym złożyliśmy

Przysięgę Hipokratesa.

3. Bawiliśmy się w ośrodek zdrowia, pogotowie ratunkowe, aptekę, przychodnię

sportowo – lekarską.

4. Bawiliśmy się w specjalistyczną przychodnię lekarską, gdzie szóstki

przyjmowały różne specjalności lekarskie.

BU M!

35

5. Prowadziliśmy klinikę dla lalek.

6. Zorganizowaliśmy turniej ratowniczy.

7. Zorganizowaliśmy w klasie, na podwórku lub we własnych domach mały

kurs pierwszej pomocy lub akcję propagującą zdrowy styl życia.

8. Urządziliśmy konkurs na zdrową surówkę.

9. Urządziliśmy kącik czystości w klasie lub zuchówce, gdzie zamieściliśmy

informacje o tym, jak dbać o zdrowie.

policjantka/policjant

1. Byliśmy w komisariacie policji lub na posterunku, rozmawialiśmy z policjantem.

2. Wstąpiliśmy do Akademii Policyjnej, gdzie nauczyliśmy się przepisów ruchu

drogowego, stopni, sygnalizowania.

3. Urządziliśmy swój komisariat lub biuro detektywistyczne.

4. Bawiliśmy się w policjantów różnej specjalności (dzielnicowy, drogówka,

wydział ścigania przestępstw, jednostki antyterrorystyczne, treserów psów

policyjnych itd.).

5. Przyjmowaliśmy zgłoszenia pod numerem telefonu 997.

6. Ścigaliśmy przestępcę.

7. Włączyliśmy się w akcję „bezpieczne osiedle”.

8. Urządziliśmy miniturniej przepisów ruchu drogowego lub dzień kultury na jezdni.

9. Braliśmy udział w terenowej grze policyjnej.

10. Poznaliśmy kilka elementów samoobrony.

strażak

1. Byliśmy w remizie strażackiej, gdzie oglądaliśmy sprzęt i rozmawialiśmy

z komendantem lub strażakami.

2. Wiemy jakie zagrożenie stanowi ogien. Wiemy jak należy się z nim

obchodzić.

3. Urządziliśmy własną remizę strażacką i pełniliśmy w niej dyżur.

4. Zorganizowaliśmy ćwiczenia lub manewry strażackie.

5. Bawiliśmy się w szkołę oficerów pożarnictwa. Złożyliśmy egzamin na

kolejne stopnie strażackie.

6. Uczestniczyliśmy w szkoleniu przeciwpożarowym.

7. Wykonaliśmy plakaty przeciwpożarowe, rozwiesiliśmy je na naszym osiedlu,

w miasteczku.

8. Uczestniczyliśmy w akcji zabezpieczania lasu przed pożarem (zbieranie

szkła, śmieci, tworzenie pasów przeciwpożarowych).

9. Uczestniczyliśmy w akcji ewakuacyjnej – alarmie przeciwpożarowym.

BU M!

37

Harcerze

1. Umie wszystko to, co zuch.

◆ Zorganizujcie olimpiadę bezpieczeństwa. Niech konkurencje na niej

obecne będą związane z czołganiem, wychodzeniem przez okno,

zbieganiem ze schodów, poruszaniem się w ciemności itp. Te umiejętności

przydadzą się twoim harcerzom w trakcie ewakuacji z budynków.

◆ W trakcie obozu zorganizujcie próbny alarmy przeciwpożarowy, w czasie

którego zastępy będą musiały sprawnie opuścić swoje namioty i udać

się na wyznaczone wcześniej miejsce zbiórki.

◆ Przygotujcie prostą grę planszową, w której każdy zastęp będzie jednym

pionkiem i poruszał będzie się po polach prowadzących do mety. Układ

planszy może być po prostu polami prowadzącymi od startu do mety

lub możecie wykorzystać np. planszę do chińczyka. Gdy zastęp stanie na

przygotowanym wcześniej przez Was specjalnym polu, aby ruszyć dalej

musi odpowiedzieć na pytanie związane ze zdarzeniami kryzysowymi.

◆ W czasie świeczkowiska drużyny zastanówcie się, co dla Was znaczą

słowa „bezpieczeństwo” i „kryzys”. Postarajcie się omówić te zagadnienia

zarówno w skali mikro (rodzina, przyjaciele), poprzez zwiększanie jej

(klasa, szkoła, gmina powiat), dojdźcie do skali makro (województwo,

Polska, Europa).

2. Umie wezwać odpowiednią służbę do zdarzenia.

◆ Zorganizujcie quiz na refleks. Niech drużynowy przygotuje wcześniej

tabliczki z wypisanymi zdarzeniami (np. pożar kosza na śmieci,

zniszczony przystanek autobusowy, ktoś zemdlał w sklepie itp.) oraz

BU M!

38

tabliczki z numerami alarmowymi. Tabliczki z numerami zostają rozdane

zastępom. Zastępy siadają twarzą do drużynowego, w takiej odległości

by nie widzieć się zbyt dobrze nawzajem. Drużynowy pokazuje tabliczkę

z wybranym zdarzeniem, a zadaniem zastępów jest szybko podnieść

odpowiedni numer telefonu. Wygrywa zastęp, który zrobi to szybciej.

Wariantem tej gry może być umieszczenie numerów telefonów

w różnych miejscach, oddalonych od siebie. Zadaniem zastępów jest

wtedy jak najszybciej dobiec do wybranego numeru.

◆ Zagrajcie w głuchy telefon, w którym pierwsza osoba jest świadkiem

zdarzenia, a ostatnia dyspozytorem służb. Drużynowy podaje krótki

opis sytuacji, świadek musi wymyślić komunikat, jaki chce przekazać

dyspozytorowi, tak aby na miejsce przyjechały odpowiednie służby.

3. Wie, jakie zdarzenia mogą wydarzyć się w jego okolicy.

◆ Zorganizujcie turniej wiedzy, w którym pytania będą dotyczyć zagrożeń

i sposobu postępowania w ich trakcie.

◆ Wybierzcie się do instytutu w stylu Centrum Nauki Kopernik lub

Centrum Hewelianum. W takich miejscach często tłumaczone są zasady

powstawania katastrof naturalnych. Gdy taka wycieczka jest niemożliwa,

poproście nauczyciela geografii lub przyrody z pobliskiej szkoły, by

pomógł Wam przygotować taki pokaz na zbiórce.

◆ Przygotujcie plakat, mówiący mieszkańcom Waszej miejscowości lub

członkom Waszego środowiska, o tym jak przygotować się do zagrożeń

najczęściej pojawiających się w okolicy.

4. Wie, gdzie w jego okolicy znajduje się straż pożarna, pogotowie, komisariat policji.

◆ Stwórzcie mapę Waszego miasta, na której zaznaczycie remizę straży

pożarnej, komisariat policji, pogotowie i inne służby, a także miejsca

potencjalnie niebezpieczne, takie jak kąpieliska, rozlewiska rzek czy duże

skupiska ludzi (szkoły, centra handlowe).

◆ Zorganizujcie grę terenową po Waszej okolicy, której punkty będą

znajdować się przy policji, przychodni, straży pożarnej i innych,

BU M!

39

ważnych pod kątem bezpieczeństwa, miejscach (np. kąpielisku). Niech

na każdym z punktów znajduje się zadanie z nim związane (czyli

np. przy pogotowiu dotyczące samarytanki, przy policji poprawnego

przechodzenia przez jezdnię, przy straży pożarnej zabezpieczenia

miejsca na ognisko, przy plaży związane z przygotowaniem się na

upały itp.)

5. Jest w stanie wraz z zastępem włączyć się w akcje pomocy charytatywnej,

takie jak np. zbiórki żywności.

◆ Stwórzcie sieć alarmową drużyny, którą będziecie mogli wykorzystać

w razie nagłej potrzeby szybkiego spotkania się. Aby taka sieć sprawnie

działała, musi być zaprojektowana w taki sposób, aby każdy harcerz

poza wysłaniem wiadomości otrzymywał potwierdzenie, że została ona

odebrana i przesłana dalej.

6. Umie opatrzeć skaleczenie, otarcie, itp., wie, że rannym nie należy

samodzielnie podawać leków, zna podstawowy skład apteczki.

◆ Zorganizuj dla drużyny prostą grę dotyczącą ratownictwa. Na początku

zadaniem zastępów jest zdobyć niezbędne wyposażenie apteczki –

na terenie gry rozłóż przedmioty, które powinny wejść w jej skład

oraz kilka „zmyłek” – np. mydło, szczoteczka do zębów itp., które

utrudnią zadanie Twoim harcerzom. Gdy uznają, że skompletowały

wszystkie elementy apteczki, udają się w wylosowane miejsce,

w którym czeka na nich poszkodowany. Ich zadaniem jest dowiedzieć

się, co mu dolega, zadzwonić po pomoc i opatrzyć rany. Warto, aby

stan poszkodowanego był adekwatny do wiedzy harcerzy. Podobną

grę opartą na poszukiwaniu wyposażenia można przeprowadzić

zbierając wyposażenie domowego zestawu przetrwania.

◆ Przygotuj z zastępami broszurę z podstawami pierwszej pomocy.

Umieśćcie na niej numery alarmowe, wyposażenie apteczki, zasady

opatrywania podstawowych ran – ważne aby całość była możliwie

krótka i treściwa, tak aby potem każdy Wasz harcerz mógł ją nosić ze

sobą np. w kieszeni munduru.

BU M!

40

7. Wraz z rodzicami przygotował domowy zestaw przetrwania, zna jego skład.

◆ Skład domowego zestawu przetrwania znajduje się w poprzednim

rozdziale. Aby się go nauczyć zagrajcie na zbiórce w grę „Ciepło–zimno”,

w czasie której będziecie ukrywać przedmioty wchodzące w skład

takiego zestawu (jeśli nie jesteście w stanie przygotować wszystkich

przedmiotów na zbiórkę, mogą je zastąpić ich ilustracje wydrukowane

na sztywnym papierze). W czasie gry jedna osoba wychodzi z sali,

a pozostałe ukrywają gdzieś przedmiot. W trakcie poszukiwań przedmiotu

osoba jest naprowadzana poprzez hasła „Ciepło” – gdy zbliża się do

przedmiotu lub „Zimno” – gdy się oddala.

◆ W ramach zadania międzyzbiórkowego niech zastępy samodzielnie

przygotują domowe zestawy przetrwania (minimum po jednym

na zastęp, ale dobrze by było, gdyby każdy harcerz przygotował to

indywidualnie), wykonają ich zdjęcie i przyniosą na zbiórkę. Zdjęcia

umieśćcie w kronice lub na blogu drużyny z odpowiednią informacją

o tym, czym jest taki zestaw.

◆ W trakcie obozu zorganizujcie zajęcia, w których zadaniem zastępów

będzie stworzenie niepowtarzalnego punktu ze sprzętem BHP,

medycznym oraz przeciwpożarowym.

8. Umie samodzielnie ubrać się i spakować zależnie od panujących warunków

pogodowych.

◆ Zorganizujcie konkurs pakowania plecaka na czas. Niech każdy zastęp ma

do dyspozycji dużą ilość przedmiotów, w których powinny się znaleźć

ubrania charakterystyczne dla upałów, mrozów, wyjścia w góry, a także

sporo zbędnych rzeczy. Niech w każdej turze zastęp ma do dyspozycji

15 minut i za zadanie dobrać wyposażenie plecaka, do warunków

wybranych przez prowadzącego, np. bardzo dużego upału lub zimowej

wycieczki górskiej.

9. Wie, gdzie w jego domu znajdują się wyłączniki prądu, zawory gazu oraz

wody, w razie potrzeby umie je włączyć i wyłączyć.

BU M!

41

◆ Poproś zastępy, aby w ramach zadania międzyzbiórkowego przygotowały

proste schematy domów (rysunek poniżej) i zaznaczyły na nich, gdzie

znajdują się przedmioty związane z elektrycznością, gazem i wodą oraz

nanieśli na nie miejsce znajdowania się wyłączników mediów.

◆ Poproście pracowników szkoły, z którą współpracujecie, aby pokazali

Wam, gdzie w szkole znajdują się takie wyłączniki oraz zaprezentowali

ich funkcjonowanie.

◆ Niech zastępy zaprojektują, a następnie narysują lub wykonają model

„Super bezpiecznej szkoły/harcówki”, która będzie przygotowana na

różnego rodzaju zagrożenia.

BU M!

42

Sprawności SamarytańSkie

higienista/higienistka *

1. Założył/a opatrunek, nakleił/a plaster z opatrunkiem, zabandażował/a kończynę,

wykorzystał/a w opatrywaniu chustę trójkątną.

2. Zabezpieczył/a się przed przeziębieniem, odmrożeniem.

3. Zaradził/a w przypadku skaleczenia, otarcia nogi, niewielkiego oparzenia,

krwotoku z nosa, ukąszenia przez pszczołę lub osę.

4. Zmierzył/a temperaturę, wie jaka jest prawidłowa temperatura ciała.

5. Poznał/a alarmowe numery telefonów. Wie, kiedy i w jaki sposób należy

z nich korzystać.

sanitariusz/sanitariuszka **

1. Poznał/a zasady kompletowania apteczki. Skompletował/a apteczkę

osobistą.

2. Prawidłowo postąpił/a w przypadku:

◆ krwotoku (np. z kończyny), stłuczenia, zaprószenia oka, omdlenia,

◆ konieczności unieruchomienia kończyny,

◆ konieczności udrożnienia górnych dróg oddechowych.

3. Pełnił/a służbę samarytańską na wycieczce, biwaku lub obozie.

4. Prawidłowo sprawdził tętno.

Sprawności meteorologiczne

aspirant meteorologiczny *

1. Potrafi zauważyć nadchodzący szkwał (burzę).

2. Potrafi wyjaśnić zjawisko rosy: naturalnej i na okularach po wejściu zimą do

ciepłego pomieszczenia.

3. Potrafi rozpoznać i nazwać chmury deszczowe.

meteorolog **

1. Potrafi ocenić siłę wiatru w skali Bouforta (lub m/s).

2. Na planie akwenu szkoleniowego (lub strefy pilotażowej) zaznaczył/a lokalne,

specyficzne obszary wiatrowe (oraz prądy wstępujące).

3. Potrafi nazwać widoczne na niebie chmury i powiedzieć, skąd się wzięły

(jak powstały) i co zwiastują.

4. Rozpoznał/a różne rodzaje chmur i określił/a ich wysokość. Rozróżnia

rodzaje mas powietrza.

Sprawności Strażackie

strażak *

1. Zna stopnie PSP oraz stopnie funkcyjnych OSP.

2. Wymieni podstawowe przyczyny powstawania pożarów.

3. Szybko ubiera się w osobiste uzbrojenie strażaka.

4. Zna rodzaje i wyposażenie węży oraz sprzęt do ich obsługi i zasady

konserwacji.

5. Wspólnie z zastępem budowała/ał linię wężową.

mechanik sprzętu pożarniczego **

1. Zna zasady działania, budowę i obsługę motopompy.

2. Sprawnie posługuje się gaśnicą, hydronetką, kocem gaśniczym, bosakiem,

sprzętem burzącym i tłumicą.

3. Potrafi wymienić środki transportowe używane przez straże pożarne.

4. Potrafi rozwinąć skróty określeń samochodów strażackich.

5. Potrafi udzielić pierwszej pomocy w przypadku oparzenia i porażenia prądem.

harcErska służba graniczna

strażniczka granicy/strażnik granicy *

1. Zna podstawowe zadania Straży Granicznej i jej strukturę.

2. Zna numer telefonu do najbliższej jednostki SG.

3. Zna przebieg linii granicy w rejonie zamieszkania i potrafi wskazać jej

charakterystyczne punkty.

4. Potrafi skrycie obserwować innych, samemu nie będąc widzianym; umie

sporządzić meldunek z zaobserwowanych zdarzeń.

5. Potrafi wymienić nazwy kilku miejscowości na terytorium państwa

sąsiedniego w rejonie zamieszkania

tropiciel śladów **

1. Umie rozpoznawać ślady ludzi określając: ich wiek, kierunek marszu,

długość kroku i sposób poruszania się.2. Przeprowadził/a wywiad z funkcjonariuszem SG na temat rozpoznawania

i zabezpieczania śladów.3. Przeprowadził/a w terenie zajęcia dla zastępu z rozpoznawania śladów.4. Samotnie spędził/a w terenie 8 godzin, opisując ślady ujawnione na drogach

dojazdu do linii granicy.5. Sporządził/a odlew gipsowy śladu człowieka.

BU M!

45

Harcerze StarSi

1. Umie wszystko to co zuch i harcerz.

2. Wie, gdzie szukać informacji o stanie bezpieczeństwa jego okolicy.

◆ Przeprowadźcie wśród mieszkańców Waszego miasta, członków

Waszego hufca ankietę, w której zbadacie poziom ich wiedzy

o lokalnych zagrożeniach. Zadajcie pytania dotyczące zarówno

zagrożeń występujących w okolicy, jak i sposobów radzenia sobie

z nimi.

◆ Zbierzcie informacje na temat tego, jak skauci w innych krajach

pomagają w czasie katastrof. Stwórzcie na ich podstawie broszurę, którą

zaprezentujecie w hufcu.

3. Umie rozsądnie gospodarować posiadanymi zapasami prowiantu i paliwa.

◆ Stwórzcie „Kryzysową książkę kucharską”. Postarajcie się zebrać jak

najwięcej przepisów lub nawet wymyślić własne, które są możliwe

do wykonania z produktów o długim terminie ważności (takich jak

konserwy) i dostarczają człowiekowi dużo energii.

◆ Zorganizujcie z drużyną pokaz mody strojów ze świata po katastrofie.

Niech Wasze projekty nie tylko oddają klimat takiego uniwersum, ale

także uwzględnią zabezpieczenia przed różnymi zagrożeniami.

4. Umie ocenić sytuację kryzysową, zebrać od poszkodowanego wywiad

i przekazać informacje w zgłoszeniu do odpowiedniej służby.

BU M!

46

◆ W ramach wieczoru filmowego obejrzycie razem film, którego akcja

dotyczy zabezpieczenia katastrofy (np. „Góra Dantego” (reż. Roger

Donaldson, USA 1997), „Niemożliwe” (reż. Juan Antonio Bayona,

Hiszpania, USA 2012), a potem zastanówcie się jakie działania zostały

tam podjęte i co można było zrobić lepiej.

◆ Wybierzcie się na organizowany przez Harcerską Szkołą Ratownictwa

Starszoharceski Kurs Pierwszej Pomocy, lub, gdyby taki nie odbywał się

w najbliższej przyszłości, zaproście członków Straży Pożarnej, Wodnego

lub Górskiego Pogotowia Ratunkowego, niech przeprowadzą dla Was

krótkie szkolenie w zamian za np. pomoc przy konserwacji sprzętu.

5. Jest w stanie wraz z zastępem zorganizować lub pomóc w organizacji akcji

pomocy charytatywnej, takiej jak np. zbiórka żywności.

◆ Zorganizujcie zbiórkę darów dla pobliskiego schroniska dla zwierząt

lub domu dziecka. Dobrą okazją do takiej akcji będą święta Bożego

Narodzenia, Dzień Dziecka czy Dzień Ziemi. Niech zastępy podzielą

się zadaniami – część przygotuje plakaty informacyjne, część pomoże

w kontakcie z instytucją, część pomoże w kontakcie z ewentualnymi

sponsorami, niektórzy zajmą się sprawami organizacyjnymi itp.

6. Aktywnie uczestniczy w zajęciach z edukacji dla bezpieczeństwa oraz

wiedzy o społeczeństwie.

◆ Niech twoi harcerze w ramach zadania międzyzbiórkowego

przeprowadzą wywiady z osobami z takich miejsc jak szkoła, dom

kultury, przychodnia, przedszkole, w których zapytają się ich, jakie są

przewidziane działania na wypadek sytuacji kryzysowej.

7. Jest w stanie ewakuować się z budynku, zachować w czasie ogłoszenia

alarmu bez pomocy dorosłego.

8. Jest sprawny fizycznie, w razie potrzeby może pomóc w trakcie ewakuacji

lub alarmu słabszym osobom.

BU M!

47

◆ Zorganizujcie dla zastępów zawody sportowe, w których wykorzystacie

przedmioty związane z wydarzeniami kryzysowymi. Niech jednym

z zadań będzie napełnianie worków piaskiem i przenoszenie ich na

wybraną odległość, tor przeszkód z gaśnicą lub przenoszeniem rannego

na noszach itp.

◆ Zorganizujcie świeczkowisko/ognisko, w trakcie którego zastanowicie

się, co dla Was znaczą sformułowania „Nieść chętną pomoc bliźnim”,

„Postępować po rycersku”, „Widzieć w każdym bliźniego” zawarte

w Przyrzeczeniu i Prawie Harcerskim.

9. Jest w stanie wraz z zastępem pomóc służbom informacyjnym w trakcie

zdarzeń kryzysowych.

◆ Zorganizujcie na zbiórce prostą grę, w której zadaniem zastępów

będzie przekazywanie informacji między ważnymi punktami Waszego

miasta, takimi jak straż pożarna czy pogotowie. Warto, aby gra zawierała

elementy zarówno związane z korzystaniem z radiotelefonów, jak

i przemieszczaniem się zastępów.

10. Umie zabezpieczyć ważne dokumenty oraz sprzęt elektroniczny przed

skutkami zdarzeń kryzysowych.

◆ Zorganizujcie na zbiórce zawody związane z zabezpieczaniem Waszych

rzeczy. Przygotuj dla zastępów stos rzeczy do wyboru – folie, taśmy klejące,

kleje, sznurki, torebki strunowe, metalowe i kartonowe pudełka itp. oraz

zestaw elementów symulujących dokumenty – niech będą to zarówno

plastikowe karty (np. stare karty telefoniczne) jak i dokumenty papierowe

(np. stare notatniki). Zadaniem zastępów będzie w ciągu 15 minut jak

najlepiej zabezpieczyć dokumenty na wypadek powodzi (powinny się

znaleźć z foliowej torebce, szczelnie zamkniętej) i pożaru (metalowe

pudełko). Następnie dokumenty zanurzamy w wodzie i wkładamy do

ogniska. Wygrywa zastęp, którego zabezpieczenie lepiej przechowa

dokumenty. Można dodać utrudnienie zadania i w przygotowanych

materiałach umieścić kilka „bubli”, np. podarte torebki, pęknięte pudełka itp.

BU M!

48

◆ Zabezpieczenie sprzętu elektronicznego sprowadza się do odłączenia

go od zasilania oraz w razie potrzeby przeniesienia w bezpieczne

miejsce (np. na wyższe piętra budynku). Tutaj również można

przećwiczyć takie działania w formie zawodów – zadaniem zastępu

jest przenieść komputer (z monitorem, klawiaturą, myszą, głośnikami)

na pierwsze piętro budynku w jak najkrótszym czasie, tak, aby dało

się go uruchomić po zakończeniu „przenosin”. Jako ze harcerze mogą

w ogniu walki przestać uważać na niesione przedmioty, warto aby

sprzęt na którym będą ćwiczyć nie przedstawiał sobą zbyt dużej

wartości.

sPrawności samarytańskiE

sanitariusz/sanitariuszka **

1. Poznał/a zasady kompletowania apteczki. Skompletował/a apteczkę osobistą.

2. Prawidłowo postąpił/a w przypadku:

◆ krwotoku (np. z kończyny), stłuczenia, zaprószenia oka, omdlenia,

◆ konieczności unieruchomienia kończyny,

◆ konieczności udrożnienia górnych dróg oddechowych.

3. Pełnił/a służbę samarytańską na wycieczce, biwaku lub obozie.

4. Prawidłowo sprawdził tętno.

ratownik/ratowniczka ***

1. Skompletował/a torbę pierwszej pomocy dla drużyny na rajd, wycieczkę

lub biwak.

2. Zaradził/a w przypadku zatrucia pokarmowego (substancjami chemicznymi,

grzybami, zepsutą żywnością).

3. Zaradził/a w przypadku utraty przytomności. Ułożył/a poszkodowanego

w pozycji bocznej ustalonej.

4. Umie zorganizować transport chorego. Zastosował/a różne sposoby

BU M!

49

nasobnego przenoszenia rannych. Kierując patrolem noszowym,

pokonał(a) kilka przeszkód (zejście do dołu, podejście pod górę, pokonanie

ogrodzenia).

5. Brał/a udział w zawodach w ratownictwie lub ratowniczej grze terenowej.

Pełnił/a służbę w ambulatorium obozowym lub podczas dużej imprezy

terenowej, opiekował/a się chorym.

sPrawności mEtEorologicznE

meteorolog **

1. Potrafi ocenić siłę wiatru w skali Bouforta (lub m/s).

2. Na planie akwenu szkoleniowego (lub strefy pilotażowej) zaznaczył/a lokalne,

specyficzne obszary wiatrowe (oraz prądy wstępujące).

3. Potrafi nazwać widoczne na niebie chmury i powiedzieć, skąd się wzięły

(jak powstały) i co zwiastują.

4. Rozpoznał/a różne rodzaje chmur i określił/a ich wysokość. Rozróżnia

rodzaje mas powietrza.

młody synoptyk ***

1. Potrafi po układzie chmur i innych zjawiskach określić sytuację baryczną

(np. nadchodzi front ciepły).

2. Potrafi rozpoznać moment przejścia frontu i podać przewidywany rozwój

sytuacji meteorologicznej.

3. Potrafi odebrać i wyjaśnić specjalistyczną (morską, lotniczą) prognozę

pogody; wie, jak do niej dotrzeć.

4. Przyjmie i zapisze telefoniczną prognozę pogody.

5. Przeprowadził/a obserwacje meteorologiczne i zapisywał/a wyniki

pomiarów co najmniej przez 2 tygodnie.

BU M!

50

sPrawności drogowE

znawczyni ruchu drogowego/znawca ruchu drogowego ***

1. W okresie próby systematycznie pełnił/a służbę ruchu w miejscach i przy

okazjach tego wymagających.

2. Uczestniczył/a w spotkaniu z policjantem na temat bezpieczeństwa na

drogach i obowiązujących przepisów.

3. Zorganizował/a wraz z zastępem zawody na rowerowym torze przeszkód

lub w miasteczku ruchu drogowego, popularyzując w ten sposób

obowiązujące przepisy w drużynie, szczepie, szkole.

4. Zorganizował/a dla zuchów pokaz prawidłowego poruszania się po drogach,

połączony z konkursem.

sPrawności strażackiE

mechanik sprzętu pożarniczego **

1. Zna zasady działania, budowę i obsługę motopompy.

2. Sprawnie posługuje się gaśnicą, hydronetką, kocem gaśniczym, bosakiem,

sprzętem burzącym i tłumicą.

3. Potrafi wymienić środki transportowe używane przez straże pożarne.

4. Potrafi rozwinąć skróty określeń samochodów strażackich.

5. Potrafi udzielić pierwszej pomocy w przypadku oparzenia i porażenia prądem.

strażak ratownik ***

1. Potrafi zebrać informacje o stanie zaopatrzenia miejscowości w wodę oraz

ustalić najdogodniejsze miejsce na ustawienie motopompy.

2. Zna rodzaje prądów gaśniczych wodnych.

3. Kierował/a budową linii wężowej oraz gaszeniem przez zastęp ognia

podczas ćwiczeń.

4. Ukończył/a kurs pierwszej pomocy.

5. Prowadził/a służbową korespondencję radiową używając kryptonimów.

harcErska służba graniczna

tropiciel śladów **

1. Umie rozpoznawać ślady ludzi określając: ich wiek, kierunek marszu,

długość kroku i sposób poruszania się.2. Przeprowadził/a wywiad z funkcjonariuszem SG na temat rozpoznawania

i zabezpieczania śladów.3. Przeprowadził/a w terenie zajęcia dla zastępu z rozpoznawania śladów.4. Samotnie spędził/a w terenie 8 godzin, opisując ślady ujawnione na drogach

dojazdu do linii granicy.5. Sporządził/a odlew gipsowy śladu człowieka.

pogranicznik ***

1. Zna podział pogranicza (pas drogi granicznej, strefa nadgraniczna).

2. Umie wymienić elementy służby granicznej.

3. Zna strukturę Straży Granicznej.

4. Potrafi wymienić nazwy przejść granicznych we własnym województwie.

5. Zna podstawowe fakty z historii polskich formacji granicznych.

BU M!

52

wędrownicy

1. Umie wszystko to co zuch, harcerz i harcerz starszy.

◆ Wzorując się na torze przeszkód, jaki przechodzą funkcjonariusz

państwowych służb (np. takim jak tutaj: http://www.testydopolicji.

info/test-wiedzy.html) zorganizujcie zawody sportowe.

2. Zna podstawowe zasady pierwszej pomocy, umie wykonać RKO.

◆ Wybierzcie się na organizowany przez Harcerską Szkołą

Ratownictwa Wędrowniczy Kurs Pierwszej Pomocy, lub,

gdyby taki nie odbywał się w najbliższej przyszłości, zaproście

członków Straży Pożarnej, Wodnego lub Górskiego Pogotowia

Ratunkowego, niech przeprowadzą dla Was krótkie szkolenie

w zamian za np. pomoc przy konserwacji sprzętu lub organizacji

imprezy miejskiej.

3. Wie, jak poruszać się samochodem w sytuacji kryzysowej, np. w trakcie

powodzi czy burzy.

◆ Skontaktujcie się ze szkołą jazdy znajdującą się w Waszym mieście

i poproście ich o przygotowanie krótkiego szkolenia dotyczącego jazdy

ekstremalnej. Część szkół posiada dostęp do specjalnych torów, na których

będziecie mogli spróbować swoich sił za kółkiem, w sposób nieco mniej

spokojny niż w codziennej jeździe. Teoretyczne wskazówki, jak korzystać

z samochodu w czasie kryzysów znajdziecie w pierwszym rozdziale tej

propozycji.

BU M!

53

4. Skompletował/a domowy zestaw przetrwania oraz samochodowy zestaw

przetrwania.

◆ Zorganizujcie konkurs fotograficzny, którego motywem przewodnim

będzie bezpieczeństwo, a nagrodami zestawy przetrwania,

skompletowane według wskazówek z rozdziału pierwszego.

5. Jest w stanie samodzielnie zorganizować akcję pomocy humanitarnej, taką

jak zbiórki funduszy czy żywności.

◆ Zastanówcie się, jak z bezpieczeństwem wiąże się Dewiza i Kodeks

wędrowniczy oraz symbolika wędrownicza. Przedyskutujcie

swoje pomysły w trakcie debaty lub zorganizujcie kuźnicę.

6. Może wspomóc profesjonalne służby w działaniach ratowniczych – po

ukończeniu odpowiednich kursów. Gdy zajdzie taka potrzeba, zajmie się innymi

uczestnikami zdarzenia kryzysowego, w tym dziećmi i osobami starszymi.

◆ Zaproście na zbiórkę psychologa lub pedagoga, który opowie Wam

o tym, jak małe dzieci oraz osoby starsze reagują na zdarzenia

kryzysowe i przekaże Wam wskazówki, jak udzielać im pomocy.

◆ Zorganizujcie na zbiórce „konferencję prasową”. Część drużyny

wcieli się w rolę dziennikarzy, część w rolę odpowiadających

urzędników i ratowników. Wcześniej wybierzcie jedno zdarzenie

kryzysowe (np. konkretny wypadek, który zdarzył się w przeszłości),

o którym będziecie mówić i zbierzcie informacje na jego temat.

7. Jest w stanie samodzielnie poprowadzić zajęcia dla innych osób dotyczące

bezpiecznych zachowań.

◆ Zorganizujcie dla swojego szczepu lub hufca warsztaty

z postępowania w sytuacjach kryzysowych.

◆ Zorganizujecie dla swojego szczepu lub hufca konkurs, w którym młodsi

harcerze będą musieli przedstawić ciekawy sposób informowania

ludności o zagrożeniach w Waszej okolicy, np. zrobić plakat, nagrać

film itp.

BU M!

54

8. Umie zabezpieczyć dom przed skutkami zdarzeń kryzysowych, jest w stanie

przewidzieć, które przedmioty i obiekty mogą stanowić zagrożenie

◆ W trakcie ogniska zabawcie się w czarnowidzów i stwórzcie gawędę,

w której dzieją się wszystkie złe rzeczy, jakie mogą się stać w wybranym

przez Was miejscu, np. harcówce, klasie szkolnej, miejscu pracy, obozie itp.

Niech opowieść zacznie się od z pozoru błahego zdarzenia (np. ktoś nie

dokręca wody), które potem narasta do chwilami absurdalnej katastrofy

(niczym sploty zdarzeń w filmach z serii „Oszukać przeznaczenie”).

Zapiszcie Wasze pomysły, gdy skończycie historię zastanówcie się, czy

udało Wam się przewidzieć wszystkie nieszczęścia i przygotujcie plan, jak

im zapobiec. Informacje na ten temat znajdują się w pierwszym rozdziale.

9. Jest w stanie zorganizować i przeprowadzić ewakuację swojej rodziny

i najbliższego otoczenia, a także aktywnie wspomóc służby zajmujące się

ewakuacją jego okolicy

◆ Zorganizujcie na obozie próbną ewakuację dla wszystkich jego członków.

Aby się dobrze do niej przygotować poproście o pomoc lokalną straż

pożarną. Przeprowadźcie ćwiczenia dwuetapowo – pierwszy raz

zapowiedzcie czas alarmu, niech uczestnicy będą mogli się do niego

przygotować, drugi raz ogłoście ewakuację niespodziewanie. W trakcie

ćwiczeń zadbajcie o wybór odpowiedniego miejsca zbiórki, sprawne

informowanie ewakuowanych, dobrą organizację ich przemieszczania

oraz oczekiwania na miejscu zbiórki.

10. Jest w stanie wspomóc profesjonalne służb w prowadzeniu akcji

informacyjnych w czasie zdarzeń kryzysowych

◆ Zagrajcie na zbiórce w grę typu RPG, której akcja będzie się rozgrywała

w czasie wybranej klęski, a bohaterowie będą jej uczestnikami,

ratownikami, strażakami czy harcerzami pomagającymi w jej trakcie.

◆ Zapoznajcie się z sposobem działania radiotelefonów. Zorganizujcie grę, w której

jedna z osób znajduje się w „centrum dowodzenia” i koordynuje działania

pozostałych za pomocą radiotelefonów, tak aby np. zebrały szukane hasło.

BU M!

55

sPrawności samarytańskiE

ratownik/ratowniczka ***

1. Skompletował/a torbę pierwszej pomocy dla drużyny na rajd, wycieczkę

lub biwak.

2. Zaradził/a w przypadku zatrucia pokarmowego (substancjami chemicznymi,

grzybami, zepsutą żywnością).

3. Zaradził/a w przypadku utraty przytomności. Ułożył/a poszkodowanego

w pozycji bocznej ustalonej.

4. Umie zorganizować transport chorego. Zastosował/a różne sposoby

nasobnego przenoszenia rannych. Kierując patrolem noszowym, pokonał(a)

kilka przeszkód (zejście do dołu, podejście pod górę, pokonanie ogrodzenia).

5. Brał/a udział w zawodach w ratownictwie lub ratowniczej grze terenowej.

Pełnił/a służbę w ambulatorium obozowym lub podczas dużej imprezy

terenowej, opiekował/a się chorym.

Funkcję sprawności mistrzowskich pełnią odznaki „Ratownik Medyczny ZHP”.

sPrawności mEtEorologicznE

młody synoptyk ***

1. Potrafi po układzie chmur i innych zjawiskach określić sytuację baryczną

(np. nadchodzi front ciepły).

2. Potrafi rozpoznać moment przejścia frontu i podać przewidywany rozwój

sytuacji meteorologicznej.

3. Potrafi odebrać i wyjaśnić specjalistyczną (morską, lotniczą) prognozę

pogody; wie, jak do niej dotrzeć.

4. Przyjmie i zapisze telefoniczną prognozę pogody.

5. Przeprowadził./a obserwacje meteorologiczne i zapisywała/ał wyniki

pomiarów co najmniej przez 2 tygodnie.

BU M!

56

synoptyk – mistrzowska

1. Na podstawie mapki synoptycznej potrafi sporządzić krótkoterminową

prognozę.

2. Zna typowe trasy niżów i statystyczny rozkład kierunków wiatru na terenie

Polski w różnych porach roku.

3. Potrafi odebrać i zrozumieć prognozę meteo w języku obcym.

4. Potrafi odczytać i zinterpretować prognozę NAVTEX lub ATIS.

5. Potrafi zinterpretować zarejestrowany przez siebie barogram w odniesieniu

do panujących wówczas warunków meteorologicznych.

sPrawności drogowE

znawczyni ruchu drogowego/znawca ruchu drogowego ***

1. W okresie próby systematycznie pełniła/ił służbę ruchu w miejscach i przy

okazjach tego wymagających.

2. Uczestniczył/a w spotkaniu z policjantem na temat bezpieczeństwa na

drogach i obowiązujących przepisów

3. Zorganizował/a wraz z zastępem zawody na rowerowym torze przeszkód

lub w miasteczku ruchu drogowego, popularyzując w ten sposób

obowiązujące przepisy w drużynie, szczepie, szkole.

4. Zorganizował/a dla zuchów pokaz prawidłowego poruszania się po drogach,

połączony z konkursem.

harcErska służba graniczna

pogranicznik ***

1. Zna podział pogranicza (pas drogi granicznej, strefa nadgraniczna).

2. Umie wymienić elementy służby granicznej.

3. Zna strukturę Straży Granicznej.

4. Potrafi wymienić nazwy przejść granicznych we własnym województwie.

5. Zna podstawowe fakty z historii polskich formacji granicznych.

sPrawności strażackiE

strażak ratownik ***

1. Potrafi zebrać informacje o stanie zaopatrzenia miejscowości w wodę oraz

ustalić najdogodniejsze miejsce na ustawienie motopompy.

2. Zna rodzaje prądów gaśniczych wodnych.

3. Kierował/a budową linii wężowej oraz gaszeniem przez zastęp ognia

podczas ćwiczeń.

4. Ukończył/a kurs pierwszej pomocy.

5. Prowadził/a służbową korespondencję radiową, używając kryptonimów.

BU M!

58

materiały dla dociekliwycH

kSiążki

◆ A. Stillwell, „Sztuka przetrwania w sytuacjach kryzysowych”,

tłumaczenie Krysztof Walczak – krótka, napisana prostym językiem,

bogato ilustrowana książka, mówiąca o tym, jak samemu przygotować

się na różne kryzysy i przetrwać w czasie ich trwania.

◆ J. Wolanin „Zarys Teorii Bezpieczeństwa Obywateli Ochrona Ludności

na Czas Pokoju”– pozycja dość obszerna i adresowana do studentów

kierunków związanych z bezpieczeństwem, jednak zawiera ogrom

informacji o bezpieczeństwie i radzeniu sobie z kryzysami.

◆ A. Dziak, „Pierwsza pomoc” – książka zawiera materiały mogące

posłużyć wychowawcom, instruktorom ZHP oraz działaczom innych

organizacji młodzieżowych do prowadzenia akcji zapobiegających

nieszczęśliwym wypadkom, jak również do szkolenia mającego na

celu nabycie elementarnych umiejętności niezbędnych do udzielania

pierwszej pomocy ofiarom wypadków.

◆ C. Janczarski, „Jak Wojtek został strażakiem” – pozycja raczej dla

harcerzy niż dla drużynowych, pokazująca, jak wielka jest siła marzeń.

Siedmioletni Wojtek marzy, żeby zostać strażakiem, ale dorośli

twierdzą, że jest za mały. I oto przypadek sprawia, że Wojtek

wynosi z płonącego domu niemowlę i alarmuje straż pożarną.

źródła internetowe

◆ http://www.ready.gov/kids – strona amerykańskiej organizacji FEMA

zajmującej się zarządzaniem kryzysowym w USA zawierająca materiały

zarówno dla dzieci jak i nauczycieli mówiące o bezpieczeństwie

(materiały w języku angielskim).`

◆ http://www.kzgw.gov.pl/files/file/Edukacja/Warto-wiedziec-wiecej-

o-wodzie/materialy.pdf – materiały dydaktyczne dla nauczycieli

dotyczące radzenia sobie z powodzią stworzone przez Krajowy Zarząd

Gospodarki Wodnej.

◆ http://informujeostrzegam.niepolomice.eu/news.php – strona

projektu „Informuję, ostrzegam” zawierająca materiały o bezpieczeństwie

w najbliższym otoczeniu.

◆ http : / /www.powodz .gov.pl /page/edukacja-powodziowa

– rządowa strona z materiałami dydaktycznymi dotyczącymi powodzi.

◆ http://www.katowice.kwpsp.gov.pl/pl/index/html/id:18 – strona

prezentująca programy edukacyjne wdrażane przez Komendę

Wojewódzką Państwowej Straży Pożarnej w Katowicach.

◆ http://rcb.gov.pl/ – portal Rządowego Centrum Bezpieczeństwa

zawierający informacje na temat systemu zarządzania kryzysowego

w Polsce i występujących w kraju zagrożeń.

◆ http://portal.ciop.pl/ – (zakładka Edukacja i szkolenia BHP)

– portal poświęcony bezpieczeństwie i higienie pracy, materiały dotyczą

pracy z dziećmi z tym zagadnieniem oraz pokrewnymi tematami.

◆ http://www.edukacja.mazowsze.pl/ – baza materiałów edukacyjnych

dotyczących m.in. zagadnień bezpieczeństwa.