bİrleŞİk arap emİrlİklerİ ve misir yakinlaŞmasinin … · birinci çıkmış ve muhammed...

ORSAM

BİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİ VEMISIR YAKINLAŞMASININSİYASİ VE EKONOMİK AÇIDANİNCELENMESİ

AnalizNo: 223 / Ocak 2019

DR. SELİM ÖZTÜRK

Telif Hakkı

Ankara - TÜRKİYE ORSAM © 2019

Bu çalışmaya ait içeriğin telif hakları ORSAM’a ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca kaynak gösterilerek kısmen yapılacak makul alıntılar dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, yeniden yayımlanamaz. Bu çalışmada yer alan değerlendirmeler yazarına aittir; ORSAM’ın kurumsal görüşünü yansıtmamaktadır.

ISBN: 978-605-80703-9-4

Ortadoğu Araştırmaları MerkeziAdresi : Mustafa Kemal Mah. 2128 Sk. No: 3 Çankaya, ANKARA

Telefon: +90 (312) 430 26 09 Faks: +90 (312) 430 39 48Email: [email protected]ğraflar: Associated Press

Analiz No:223

ORSAM

o r s a m . o r g . t r

Yazar Hakkında

Dr. Selim Öztürk

Polis Akademisi Güvenlik Bilimleri Enstitüsünde çalışmaktadır.ODTÜ Uluslararası İlişkiler bölümünde lisans, Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkilerbölümünde yüksek lisans ve ODTÜ Bölge Çalışmaları bölümünde doktorasını tamamlamıştır.Beyrut Amerikan Üniversitesi Arap ve Ortadoğu Çalışmaları Merkezi’nde 2015-2016 yıllarıarasında misafir araştırmacı olarak bulunmuştur. Doktora tez konusu Selefiliğin Suudi Devletlerive Taliban'ın oluşumundaki rolü üzerinedir. Selefilik, Vehhabilik, mezhepler, küresel cihat örgüt-leri, Arap dünyası ve Ortadoğu genel çalışma alanlarıdır.

Ocak 2019


ORSAM ANALİZ

BİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİ VEMISIR YAKINLAŞMASININ SİYASİ VEEKONOMİK AÇIDAN İNCELENMESİ

Analiz No:223

Birleşik Arap Emirlikleri ve Mısır Yakınlaşmasının Siyasi ve Ekonomik Açıdan İncelenmesi2

İçindekiler

Giriş ....................................................................................................................................................3

Katar’ın Mursi Yönetimine Finansal Desteği ....................................................................................4

Temmuz Darbesi Sonrası Körfezden Gelen Ekonomik Yardımlar ....................................................6

Mısır ve BAE Arasında Karşılıklı Yatırım ve Ticaret Faaliyetleri ....................................................6

Mısır’ın Rant Ekonomisi ve Cumhurbaşkanı Sisi’nin Beklentileri ..................................................8

Sonuç ................................................................................................................................................10

Kaynakça ..........................................................................................................................................11

Son Notlar ........................................................................................................................................12


Birleşik Arap Emirlikleri ve Mısır Yakınlaşmasının Siyasi ve Ekonomik Açıdan İncelenmesi 3

Giriş:

Arap Baharı ile birlikte petrol ve doğal gazzengini Körfez ülkelerinin de ilgileri Mısır’ınüzerine odaklanmaya başlamıştır. Arap Baharı,en ciddi kazanımlarından birini bilindiği üzereMısır’da gerçekleştirmiştir. Tahrir meydanınıdolduran milyonlar otuz yıllık Hüsnü Mübarekdiktatörlüğünü yıkmış ve ardından ülke ilk defademokratik normlara uygun biçimde seçimleregitmiştir. 2012’deki demokratik seçimlerdenArap Baharının hemen akabinde kurulan SelefiNur Partisinin de desteğini alan Müslüman Kar-deşlerin siyasal organı Hürriyet ve Adalet Partisibirinci çıkmış ve Muhammed Mursi, Mısır tari-hinde ilk defa Müslüman Kardeşler kökenli bircumhurbaşkanı iktidara gelmiştir.1 Mısır’dakiMüslüman Kardeşler ve Mursi iktidarı uluslar-arası boyutları ile değerlendirildiğinde ilk kaza-nan Körfez’in parlayan yıldızı Katar olmuştur.Katar, Kahire’deki bu değişimi memnuniyetlekarşılamış; kısa dönemli de olsa Türkiye veKatar için bölgede çok önemli bir müttefik ka-zanılmıştır. Körfez ülkelerinin Mısır siyasetindeyönlendirici konuma gelmeleri, özellikle Obamadöneminde Mübarek Mısır’ının ABD denetimin-den ve kontrolünden çıkması ile de alakalıdır.ABD’nin bölgede yarattığı güç boşluğu petrolzengini Körfez ülkelerince doldurulmaya çalışıl-mıştır. Bu güç boşluğunun önemli bir ayağı daABD’den gelen dış finansal yardımların git gideazalması ile de ilgilidir.2

Fakat Arap Baharı ile birlikte başlayan özgür-leşme ve demokratikleşme dalgası Körfez’dekibazı güçleri telaşlandırmaya ve öfkelendirmeyebaşlamıştır. Özellikle Arap Baharı ile birlikteBahreyn ve Yemen’de baş gösteren ayaklanma-lar bölgede hegemonyasını korumaya çalışanSuudi Arabistan’ı önlemler almaya, Suudilerinen önemli müttefiki Birleşik Arap Emirliklerini(BAE) de Katar-Türkiye destekli Mursi liderli-ğindeki Mısır‘a karşı politikalar geliştirmeye it-miştir. İlk başlarda Birleşik Arap Emirlikleri,Mısır’daki Arap baharı sonrası kaotik atmosfer-den yararlanmayı ve Müslüman Kardeşlerinyükselmesini önlemeyi demokratik yollarla

2012 seçimlerinde denemiştir. SeçimlerdeAhmet Şefik, BAE tarafından desteklenmiş fakatseçimde ikinci gelmiştir. Emirliklerin adamı ola-rak lanse edilen Şefik, Mursi’nin zaferindensonra BAE’ne iltica etmiştir.3 2012 seçimlerinebir başka açıdan bakıldığında Mursi, Katar des-teğini ve Ahmet Şefik de Emirliklerin desteğinialarak seçime girmiş olsalar da kazanan GeneralSisi’yi el altından destekleyen Suudiler olmuştur.Suudiler çalkantılı Mısır siyasetinde kazananoyuncuya oynamayı bilmişlerdir. Suudilerle bir-likte müttefikleri Emirlikler de hali hazırda ka-zanan konumundadırlar.

Mısır, özellikle Suudiler ve Emirlikler içinİran ile mücadele stratejisinde önemli bir yer tut-maktadır. Arap âleminin en büyük askeri gücüolan Mısır İsrail ile üç defa konvansiyonel savaştecrübesine de sahiptir. Mısır’ın bu açıdan Ka-tar’ın eksenine bırakılmaması Emirlikler ve Suu-diler açısından hayati önem taşımaktaydı.Suudiler ve Emirlikler nezdinde Katar, gizliceİranlılar ve açıkça Türklerle işbirliği yapan veArap’a ihanet eden ülke olarak suçlanmaktadır.Geçtiğimiz Mart ayında Kahire’de yapılanMısır-BAE Ortak Ticaret Komitesi toplantısındaBAE’nin dışişleri bakanı Abdullah bin Zayid,BAE ve Mısır’ın en önemli ortak paydalarınınİran ve Türkiye tarafından tehdit altında olmalarıolarak açıklamıştır.4 Sisi rejimi, Emirliklerle gi-derek gelişen yakın ilişkisini Katar’a uygulananablukaya tam destek vererek ispatlamıştır. Aynızamanda Yemen’deki Husilerle mücadele içinkurulan Suudilerin başını çektiği Sünni ittifaktada 2015 yılından itibaren yerini almıştır. 5

Mübarek döneminde Suudi ve Körfez ülke-lerinin Mısır ile ilişkileri monarşiler ve Mübarekailesi arasındaki kişisel dostluğa ve yakınlığa da-yanmaktaydı. 1990 yılında Saddam Hüseyin Ku-veyt’e girdiğinde Mübarek iki tümen göndererekSuudilerin olası bir Irak işgaline karşı korunmasıiçin yardımda bulunmuştur. Mısır’da 25 Ocak(2011) ayaklanması başladığında sadece Kuveytemiri ve BAE yetkilileri destek açıklamasındabulunmuşlardır. Gösteriler devam ederken BAEdış işleri bakanı Mübarek’i ziyaret eden ve ya-

Analiz No:223


nındayız mesajını veren Körfezli tek yetkilidir.6

Fakat Arap Baharı, Mısır’da galip gelmiş ve Mü-barek alaşağı edilmiştir. İlk raundun kazananı daböylelikle Katar olmuştur. BAE bu durumu sin-dirememiş, 2012’den itibaren Müslüman Kar-deşleri ve Katar’ı hedef alan politikalarınaağırlık vermiştir. Bu politikalar Mısır ve Tu-nus’ta kurulan Müslüman kardeşler rejimlerininbir şekilde tasfiye edilmesi amacını taşıyacaktır.

Mısır, hem Suudiler hem de BAE baştaolmak üzere diğer Körfez ülkeleri için kritikönem taşımaktadır. Mısır’da Ocak 2011’de baş-layan ayaklanmaların Mübarek rejiminin sonunugetirmesi ile birlikte Bahreyn, Yemen ve SuudiArabistan’daki Şiiler de ayaklanma için cesaretalmışlardır. Mısır’daki siyasal düzenin bozul-ması direk olarak Körfez’den hissedilmeye baş-lamıştır. Suudiler kendi ülkelerindeki demokrasitaleplerinin bir ayaklanmaya dönüşmemesi içinhalka 130 milyar dolar tutarında paket açıklamakzorunda kalmışlardır. Arap Baharı sırasında Bah-reyn ve Yemen’deki ayaklanmaların bastırılmasıve hatta Ürdün’ün kırılgan ekonomik yapısınadestek olunması için hem Suudiler hem BAE

milyarlarca doları gözden çıkarmak zorunda kal-mışlardır. Bu yüzden Mısır’da nizamın sağlan-ması ve kaosun kendi lehlerine önlenmesiKörfez için birincil öncelik taşımaktadır.7 İçinedüşmüş oldukları bu durumdan da o tarihlerdenberi Katar’ı sorumlu tutmaya başlamışlardır.BAE ve Suudi Arabistan’a göre Katar ve Müs-lüman Kardeşler, hem Suudilere hem de BAE’nemilyarlarca dolara mal olan gelişmelerin müseb-bibidirler ve neden oldukları hasarın hesabınıvermek zorundadırlar. Bu açıdan öncelikle ArapBaharının engellenmesi ve başarısız kılınarakgeriye döndürülmesi ve ardından Katar’ın ceza-landırılması Körfez’deki güçler için birincilönem arz etmekteydi.

Katar’ın Mursi YönetimineFinansal Desteği

Katar, 2012 seçimleri ile yeni iktidara gelenMursi hükümetine 18 milyar dolarlık yardım pa-keti açıklamıştır. Bu paket aslında beş yıllık ya-tırım paketi olarak planlanmıştır. Bu çerçevedeMursi’nin bir yıllık iktidarı boyunca Mısır’a 8



milyar dolarlık yatırım yapılması Katar tarafın-dan taahhüt edilmiştir. Yine Mursi’nin müttefikikonumundaki Türkiye’den de 2 milyar dolarlıkkredi yardımı taahhüdü gelmiştir. Hatta Türkiyetarafından bunun da bir milyar doları verilmiştir.Bozulan Mısır ekonomisini ve İhvan hükümetiniayakta tutmak için dış yardımların gelmesi birzorunluluk olarak görülmüştür.8 Ancak 2013Temmuz darbesinden sonra Mursi hükümetiasker tarafından düşürülmüş ve İhvan hareketide yasaklanmıştır. Bu gelişmeler neticesinde Mı-sır’ın dış ve ekonomik politikasının ibresi de Ka-tar’dan Suudi-BAE hattına doğru kaymayabaşlamıştır. Çünkü darbenin dış desteği bu hatüzerinden gelmiştir. 2013’ün Eylül’ünde MısırMerkez Bankası, Katar’a depozito olarak tuttuğu2 milyar dolarını iade etmiştir. Önce Katar’ın bü-yükelçisi arından da Kasım ayında Türkiye’ninKahire büyükelçisi persona non grata ilan edile-rek sınır dışı edilmiştir. 9

vermiş ve böylelikle Batı’nın (daha ziyadeObama yönetiminin) da desteğini kazanmaya ça-lışmıştır.11 Hatta BAE askeri darbeden sonra Si-si’ye genelkurmay başkanlığında kalmayadevam etmesini ve sivil bir adayın cumhurbaş-kanı seçilmesi telkininde dahi bulunmuştur.12

Fakat Mısır’ın iç dinamikleri, Sisi’nin cumhur-başkanı olması yönünde bir sonuç ortaya koy-muştur. Burada Mısır’da Nasır’dan beri devamedegelen askeri vesayet geleneğinin önemli ol-duğuna da dikkat etmek gerekmektedir.

Mısır, Mübarek dönemi dahil açık bir şekildedış yardımlara dayanan rant ekonomisi ile idareedilegelmiştir. Mübarek döneminde ABD’dengelen kredilerle beslenen Mısır ekonomisiObama döneminde bu kredilerin kesilmesi ilezora düşmüş ve halk sokağa dökülmüştür.13

Özellikle IMF ve uluslararası kuruluşlardan alı-nacak kredilerin Mısır’ın demokratik reformları

Temmuz darbesinden sonra iktidara gelenSisi rejiminin ayakta kalabilmesi için iç çalkan-tılarla ve askeri darbe ile daha da kötü durumagelen Mısır ekonomisine acil müdahale gerek-mekteydi. Suudiler ve özellikle BAE, Mısır için“Marshall Planı” açıklamak zorunda kaldılar.10

Katar’ın yerine Mısır’ı fonlayacak ve yeni rejimiayakta tutacak bir Körfez ülkesine ihtiyaç vardı.Bu role de öncelikle BAE soyunmuştur.

Öncelikle BAE, Katar’ın finansal yardımla-rını Mısır’ın demokratikleşme için yapacağı re-formları engellediğini iddia etmiştir. ÇünküKatar’ın finansal yardımı Mısır’ı IMF ile anlaş-maktan kurtarmış bu da yapılacak demokratikreformları ertelemiştir. Ardından BAE yapacak-ları finansal yardımların demokratikleşme şart-larını da taşıyacağını belirtmiş, bunun garantisini

gerçekleştirme şartına bağlı olmasından ötürü,Körfez ülkelerinden gelecek sermaye Mısır’dakiher yönetimin daha çok işine gelmektedir. 2012seçim sonrası ekonomik durum ve Katar’dangelen sermaye Mursi rejiminin ayakta kalmasıiçin gereken düzeyde olmamış ve ekonomikdurum kötüleşmeye devam etmiştir. Bu durum,Mursi’ye karşı gösterilerin ve ayaklanmalarınoluşmasında, manipüle edilen halkın meydanlarıtekrar doldurmasında etkili olmuştur. O dö-nemde hatırlanacağı üzere özellikle benzin istas-yonlarındaki kuyruklar ve yakıt sıkıntısı, halkırahatsız eden en önemli sorunlardandır. Mursisonrası Sisi rejiminin ise üç Körfez ülkesinden(BAE, Suudiler, Kuveyt) aldığı yardım, IMF’denalacakları yardımın üç katı daha fazla krediyeulaşmıştır. Böylece Sisi rejimi IMF kredileri vedayattığı normları göz ardı ederek tamamen

BAE ve Suudi Arabistan’a göre Katar ve Müslüman Kardeşler,hem Suudilere hem de BAE’ye milyarlarca dolara mal olangelişmelerin müsebbibidirler ve neden oldukları hasarın hesabınıvermek zorundadırlar.

Analiz No:223


başta BAE olmak üzere Körfez sermayesine sa-rılmıştır. Bu durum Sisi yanlısı Arap medyasındaArap dayanışmasının Mısır’ın imdadına yetiş-mesi olarak da yorumlanmıştır. BAE ve Suudi-ler, Mursi’nin devrilmesine pek sıcak bakmayanObama yönetimine de böylelikle mesaj vermiş;siyasal İslam ile mücadeleyi Obama yönetiminindesteğine rağmen yapabileceklerini göstermeyeçalışmışlardır.14

Temmuz Darbesi SonrasıKörfezden Gelen EkonomikYardımlar

BAE, darbenin ardından 12 saat içinde 12milyar dolarlık kredi yardımı taahhüdünde bu-lunmuştur. Ardından 3 milyar dolarlık kredi yar-dımını gerçekleştirmiştir. Bunu Suudilerin 5

yardımın 2 milyar doları çeşitli kalkınma proje-lerine ve diğer iki milyar doları da Mısır MerkezBankasına verilecektir. Mısır böylelikle Emir-liklerin direk finansal yardım yaptığı birincilülke konumuna gelmiştir.16

BAE, Mart 2018 seçimlerinde yeniden adayolan Sisi’ye tam destek vermiştir. Hatta Sisi’ninseçimlerde sıkıntıya düşmemesi için Abu Da-bi’de siyasi sürgün olarak yaşayan ve 2012 se-çimlerinde Mursi ile yarışan Ahmet Şefik’incumhurbaşkanlığında aday olabileceğini açıkla-masının ardından kendisini sınır dışı etmiştir.17

Mısır’a deport edilerek gönderilen Şefik, Mısırtelevizyonlarına çıkarak yarıştan çekildiğiniaçıklamıştır. BAE bu şekilde Sisi ile olan işbir-liğini perçinlediğini göstermiştir.

milyar dolarlık ve Kuveyt’in 4 milyar dolarlıkyardım taahhüdü takip etmiştir. Bu açıklamalarMısır ekonomisinin kısa süreli rahatlamasınaolanak sağlamıştır. Ağustos 2013’te Mısır mer-kez bankasının döviz rezervleri 18.9 milyar do-lara yaklaşmıştır. Ekim ayında Mısır ve BAE,Mısır kalkınma programına destek amacıyla an-laşma imzalamışlardır. Anlaşma uyarınca BAE,26 Ekim 2013’te taahhüdünü 4.9 milyarlık kre-diye çıkardığını açıklamıştır. Bu krediler, pro-jelerin yürütülmesi için hizmetler sektörününgeliştirilmesi, yaşam standartlarının ve insankaynakları hizmetlerinin artırılması amacını ta-şımaktaydı. Bu açıklamaların ardından 2014 se-çimleri öncesi Sisi’ye destek amacıyla Suudi veBAE yine 4 milyar dolar daha ekstra yardım pa-keti açıkladılar.15 Yine 2016 yılında Emirliklerinveliaht prensi Muhammed bin Zayed 4 milyardolarlık bir yardım paketi daha açıklamıştır. Bu

Mısır ve BAE Arasında KarşılıklıYatırım ve Ticaret Faaliyetleri

2018’in geçtiğimiz Mart ayında 900 BAE kö-kenli şirket Mısır’da yatırım yapmak amacıylafaaliyetlere başlamışlardır. Pek çok alanda ortakticari ve ekonomi komiteleri tarafından toplan-tılar yapılmıştır. Toplantılara BAE Ekonomi Ba-kanı Sultan bin Sayid el Mansuri ve Mısır Sanayive Ticaret Bakanı Tarık Kabil başkanlık yapmış-lardır. BAE’nin ticari yatırımları son üç yılda %20 oranında artmıştır. BAE, Mısır’ın en büyükithalatçısı konumuna gelerek 2017 yılındaBAE’nin Mısır’dan yaptığı ithalat 2.3 milyar do-ları bulmuştur. Ayrıca ihracatı da 2.2 milyar do-lara dayanmıştır. 2017 rakamlarına göre iki ülkearasındaki toplam dış ticaret hacmi 4.6 milyardolar olarak belirlenmiş ve BAE, Mısır’a2017’de 6.2 milyar tutarında yatırım yapmıştır.

Mısır’ı dış yardımlarla ayakta tutan rant ekonomisi Mısır’ıtamamen esir almış durumdadır. Ülkede güven ortamının eksikliğive askeri vesayet Batı’dan ve uluslararası kuruluşlardan yatırımgelmesini engellemekte; bu yüzden Körfez sermayesi dışındabir seçenek görünmemektedir.

Bu rakam 2016 yılında da 6 milyar dolar civar-larındadır. Özellikle BAE kökenli inşaat şirket-leri Mısır’da hatırı sayılır projelere yatırımyapmaktadır. Mısır’a Emirliklerin finansal des-teğinin önemli bir bölümü inşaat sektörü üzerin-den olmaktadır. Mısır da karşılık olarak BAE’ne2017 rakamlarına göre 826 milyon dolar tuta-rında yatırım yapmıştır.18

Ayrıca Mısırlı işgücü BAE’de oldukça aktifdurumdadır. Körfez ülkelerinde işgücü olarakçalışan Mısırlı sayısı 2.4 milyon kişidir. Bunlar-dan 1.2 milyonu Suudi Arabistan’da iken 712bini de BAE’nde çalışmaktadır. Sadece finansalyatırımlar bazında değil işgücü anlamında daKörfez-Mısır ilişkileri büyük oranda karşılıklıbağımlılık durumdadırlar. 19

BAE’nin yatırımları iletişim, bankacılık,emlak, turizm ve bilgi teknolojileri alanında olupEmirlikler toplam 868 proje ile şuan en fazla ya-tırım yapan ülke konumundadır. Ayrıca BAE,4,5 milyar dolar tutarındaki elektrik santrali pro-jesini de desteklemeye başlamıştır. Bunun ya-nında 333 milyon dolar tutarındaki şeker

fabrikaları projesi de BAE tarafından faaliyetegeçirilmiştir. Bahse konu şeker fabrikaları ileMısır’ın ihtiyacının %80’ini karşılanması plan-lanmaktadır.20

BAE’li işadamları için ticari engellerin kal-dırılmasını da planlanmakta, sanayi lisansları ko-nusunda kolaylıklar sağlanmakta, yatırımlar içinkolaylaştırıcı kanunlar çıkarılmaktadır. ÖzellikleMart ayında yapılan bahse konu Ortak Ticaret veEkonomik Komite toplantılarında bu konular elealınmıştır. 4800 potansiyel sanayi projesiBAE’nin de desteği ile hayata geçirilmesi de ko-mitenin toplantılarının çıktıları olarak öngörül-mektedir.21

Özellikle hâlihazırda 13 ana sektör üzerindeişbirliği konusunda anlaşma sağlanmıştır. Bahsekonu 13 sektör, ticaret, gümrük, sanayi, tekno-loji, ulaşım, turizm, finansal işbirliği, standart vemetroloji, elektrik, yenilenebilir enerji, havacılıkve su kaynaklarından oluşmaktadır. Toplantıda,bu yıl kırk kadar sektörden işadamının katılımsağladığı ortak komitenin her yıl toplanması ko-nusunda da karar alınmıştır.22



Analiz No:223


Mısır’ın Rant Ekonomisi veCumhurbaşkanı Sisi’ninBeklentileri

Mısır’ı dış yardımlarla ayakta tutan rant eko-nomisi Mısır’ı tamamen esir almış durumdadır.Ülkede güven ortamının eksikliği ve askeri ve-sayet Batı’dan ve uluslararası kuruluşlardan ya-tırım gelmesini engellemekte; bu yüzden Körfezsermayesi dışında bir seçenek görünmemektedir.2016 Dünya Bankası raporlarına göre Mısır’daişsizlik %31 oranındadır. Ülke nüfusunun %60’ının 30 yaşın altında olduğu göz önüne alı-nırsa % 31 oranı oldukça önemli bir rakam ola-rak karşımıza çıkmaktadır.23 Fakat Sisi rejiminin,ekonomideki bu kötü gidişatı uzun vadede Kör-fez sermayesinin desteği ile kapatabilmesi pekmümkün gözükmemektedir. 96 milyonluk ül-

getirmektedir.25 Aynı zamanda Mısır’ın siyasiçalkantıya girmesi sadece Mısır’da değil tümArap âleminde güç boşluğuna neden olmakta, buda siyasai azınlık grupların demokratik taleple-rini yükseltmelerine ve ayaklanma girişimle-rinde bulunmalarına sebebiyet verebilmektedir.Mısır’ı önemli kılan diğer bir husus ise Arapdünyasının en kalabalık ve en büyük askeri gücüolması hasebiyle İran’a karşı Körfez’i koruyacakgüç olmasıdır. Bir anlamda Saddam’a 1980’liyıllarda biçilen rol bugün Mısır’a biçilmeye ça-lışılmaktadır. Bilindiği üzere Saddam Hüseyinseksenlerde Körfez ülkeleri tarafından büyükkredilerle desteklenmiş ve İran’a karşı Körfez’injandarması rolünü oynamıştır. Abdül Fettah Sisiyaptığı açıklamalarda özellikle de finansal yar-dım açıklamalarının akabinde Körfezin güven-liğinin kırmızın çizgileri olduğunu vurgulamışve Körfez, ‘Mısır’ın ulusal güvenliğinin iç me-

kede her geçen gün daha da kötüye giden gös-tergeler 2011’deki sosyal patlamaya benzer olay-ların tekrar yaşanabileceğini ortaya koymaktadır.

BAE, 2013 Temmuz darbesinden itibarenyaptığı, yaklaşık 20 milyar doları bulan finansalyardımlarla Sisi’ye 2014 ve 2018 cumhurbaş-kanlığı seçimlerini kazanmasında önemli ölçüdeyardımcı olmuştur.24 Bu yardımların belli başlısebepleri bulunmaktadır. Öncelikle Mısır’da ik-tidara gelen Müslüman Kardeşlerin tamamendevre dışı bırakılması Abu Dabi yönetimi içinöncelik arz etmektedir. Müslüman KardeşlerinKörfez monarşileri için en büyük sorunu demo-kratik sistemi ve parlamenter demokrasiyi be-nimsemiş olmasıdır. Bu tür akımların Arapdünyasında özellikle de monarşi rejimlerindehalktan destek bulması; BAE, Kuveyt, SuudiArabistan, Bahreyn ve Ürdün gibi ülkelerdekrallık sisteminin çökmesi tehdidini beraberinde

selesidir’ açıklamasında bulunmuştur. Bu açık-lama BAE’ne yönelik olup aldığı ekonomik yar-dım ve siyasi desteğin de bir cevabıkonumundadır. Mısır ayrıca Mart 2015 yılındaSuudilerin başını çektiği ve BAE’nin de oluşu-munda etkin rol aldığı Sünni Arap Gücü koalis-yonuna katılarak desteğini sunmuştur. Bukoalisyonun en önemli amacı Suudi ve BAE çı-karları lehine İran’a karşı bölgede askeri bir güçoluşturarak caydırıcılık sağlamaktır. 26

Yemen’in başkenti Sana’nın 2014’te Husimilisler tarafından işgal edilmesinin ardındanSuudiler önlem almaya başlamış ve Mart2015’te Kararlılık Fırtınası Operasyonu (Opera-tion Decisive Storm) adını verdikleri askeri ope-rasyonu başlatmıştır. İran’a ve Yemen’deki İrandestekli Husilere karşı Suudilerin önderliğindekurulan koalisyon 2015’te Suudi Arabistan, Bah-reyn, Kuveyt, BAE, Katar (2017 Katar krizinden

Mısır’ın Körfez ülkeleri ve özellikle BAE ile olan ilişkilerini baştaSisi rejiminin alacağı finansal destek ve Müslüman Kardeşlerinbaskı altında tutulmaya devam edilmesi belirlemektedir.



sonra çıkartılmıştır), Mısır, Sudan, Fas ve Ür-dün’ün katılımı ile oluşmuştur. Mısır şu anakadar hava ve deniz kuvvetleri ile destek vermiş;kara gücü tedarikine yönelik karar onaylanmışsada, bunu Suudiler ve BAE ile pazarlık aracı ola-rak kullandığından henüz kara gücü ile katılımsağlamamıştır. Mısır donanması 2015’te Babü’l-Mendeb’de, İran donanmasının bölgeden geriçekilmesinde aktif rol oynayarak da gücünü or-taya koymuştur. Fakat özellikle 1962 yılındaNasır’ın Yemen’e müdahalesinin Mısır’a 20 binaskere mal olması Mısır’ı Yemen konusunda çe-kinceli kılmaya devam etmektedir.27

Ancak Mısır, bilinenin aksine BAE’nin yö-rüngesine tamamen teslim olmamakta bunu eko-nomik bir rant ve kazanç aracı olarakkullanmaktadır. Yani oyunun tamamen kazananıBAE değildir. Sisi, İran tehlikesinin Körfez içinönemini bildiği için bu durumdan sonuna kadaryararlanmak amacıyla her yolu denemekte veşartları da zorlamaktadır. Aslında BAE ve Mısırarasındaki ilişki tamamen çıkar odaklı olup bili-nenin aksine, Sisi tamamen kendini BAE’neborçlu hissetmemektedir. BAE ve Suudilerinkendisine muhtaç olduğunun farkındadır. Örne-ğin Sisi özellikle Yemen ‘deki krize fazla müda-hil olmamaya ve orada jandarmalık yapmamayaözen göstererek denge politikası gütmektedir.Buna rağmen siyasal desteğini Suudilerin des-teklediği Yemen devlet başkanı Hadi Man-sur’dan yana koymaktadır. Mısır’ın böyle birsavaşın Mısır ekonomisini de daha kötü etkile-yebileceğini düşünmesi muhtemeldir. Ayrıca Su-riye konusunda da Esad rejiminden yana tavıralan bir tutum içerisindedir. İslamcı muhalif olu-şumlara mesafeli durmakta, bu konuda Suudilerve BAE’den ayrılmaktadır. Bunlara karşın Sisirejimi Libya’da BAE ile birlikte hareket etmek-

tedir. Libya Ulusal Ordusu adlı örgütün lideriGeneral Halife Haftar’ı desteklemektedirler.Özellikle İslamcı gruplara yönelik hava desteklioperasyonlar, Mısır ve BAE tarafından ortaklaşayapılmaktadır. 28

Özetle, her alanda Mısır ve BAE’nin politi-kalarının uyuştuğunu söylemek mümkün değil-dir. Mısır bir anlamda gelecek dış ekonomikdesteğe paralel bir denge politikası geliştirmek-tedir. Hatta Suriye ve Yemen konularında Mı-sır’ın tam olarak Suudi-BAE ekseninde yeralmaması bu devletleri rahatsız etmektedir. 2016yılında Kral Selman’ın Mısır’a verdiği petrolyardımı sözünü askıya alması ve BAE’nin debirtakım finansal yardımları bekletme yolunagitmesi Mısır’ın İhvan kartını bu ülkelere karşıoynamasına yol açmıştır. Örneğin bu gelişmelerüzerine Mısırlı yetkililer mesaj vererek Mısır’ınfinansal olarak desteklenmemesi halinde Müs-lüman kardeşler ile mücadelenin de kesilebile-ceği ve bundan Körfez’in büyük zarar göreceğitehdidinde dahi bulunmuştur.29

Sisi’nin 2014’te olduğu gibi Mart 2018 se-çimlerini de kazanması Selefi Nur partisinin des-teği ile olmuştur.30 Mısır siyasetinde 2011 yılındakurulan ve Suudi-Körfez tarafından desteklenenNur partisi gerek Mursi iktidarında gerekseSisi’nin iki dönemdir iktidarında kilit konumdayer almaktadır. Nur Partisinin arkasındaki enönemli gücün Suudi Arabistan olduğu bilinen birgerçektir. Suudiler Nur’un desteğini Sisi’ye ka-nalize ederek seçimleri kazanmasına katkı sun-muşlardır. Fakat bilinen diğer bir gerçek deMüslüman Kardeşlerle mücadele için Mısır Or-dusu ve Sisi dışında etkili bir aktörün olmayışı-dır. Bu nedenle bir şekilde hem Suudiler hem deEmirlikler, Sisi rejimi ile ilişkilerini yolunda gö-türmeye mecbur gözükmektedirler.

Sonuç

Mısır’ın Körfez ülkeleri ve özellikle BAE ileolan ilişkilerini başta Sisi rejiminin alacağı fi-nansal destek ve Müslüman Kardeşlerin baskıaltında tutulmaya devam edilmesi belirlemekte-dir. Çünkü Müslüman Kardeşlerin varlığı ve mo-narşi karşıtı demokratik sistemden yana olanideolojisi, Körfez monarşilerinin hatta Arap dün-yasındaki monarşilerin varlıklarını özünden teh-dit eder niteliktedir. Bu nedenle bir şekilde Arapdünyasının da kalbi konumunda olan Mısır’daiktidara gelişleri önlenmek zorundadır. Bununkarşılığında da Körfez sermayesi Sisi rejiminidesteklemeyi vaat etmektedir. Bu döngü Mısırekonomisinin göstergeleri daha da kötüye doğrugitmeye devam ettiği takdirde büyük ihtimallekırılacaktır. Sisi rejiminin, 2011 yılında Müba-rek’e ve 2013 yılında Mursi’ye karşı meydanlarıdolduran memnuniyetsiz kalabalıklarla karşılaş-ması oldukça olası gözükmektedir. ŞimdilikBAE ve Körfez sermayesi kendi blokları içeri-sinde yer alan rejimi koruyabilmek ve istikrarlıhalde tutabilmek için elinden gelen her türlü des-teği vermektedir. Özellikle ABD yönetiminin deTrump ile birlikte değişerek 2017’den itibarenrüzgârın Suudi-BAE bloğundan yana esmesi,şimdilik Sisi rejiminin bir müddet daha devamedeceğini bizlere göstermektedir. Ablukaya alı-nan Katar’ın etkisi belirli oranda kısıtlanmayaçalışılmakta, Arap dünyasından da soyutlanmasıiçin İran ve Türklerle işbirliği yapıyor imajı oluş-turulmaktadır. Bunların yanında Müslüman Kar-deşler’in ve radikal İslami örgütlerin destekçiolduğuna yönelik algıda yaratılmaktadır. Finan-sal anlamda BAE ve Suudilerle tek rekabet ede-bilecek ve mevcut dengeleri değiştirebilecekaktör olarak Katar’ın ve Türkiye’nin görülmesi,bu iki devleti hedef tahtasına oturtmaktadır.Katar ve Türkiye’nin Ortadoğu siyasetinden tec-rit edilmesi ve hatta bu ülkelerdeki darbe giri-şimlerinin dahi desteklenmesi faaliyetlerindebulunabilmektedirler.

Mısır için Yemen’deki siyasi durum Kızılde-niz’in de güvenliği açısından tehlike arz etmek-tedir. İran’ın bölgedeki varlığı tıpkı Suudiler veBAE gibi Mısır içinde kırmızı çizgi konumun-dadır. Bu konuda BAE ile yakın işbirliği yapanMısır, aynı zamanda Gazze, Somali ve Sudangibi kriz bölgelerinde de BAE ile birlikte hareketetmekte ve bu bölgelerdeki Katar-Türkiye ekse-ninin etkisi ile mücadele etmeye çalışmaktadır.Fakat Mısır’daki rejim Suriye üzerinde İslamcımuhalif gruplarla işbirliğine gitmeyi reddet-mekte o konuda Suudiler ve BAE kadar pragma-tik hareket etmemekte, ideolojik tutumsergilemektedir. Bu nüans farklılıkları ara araMısır’ın Körfez ülkeleri ile karşı karşıya gelme-sine de neden olabilmektedir.

Körfez’in mevcut konjonktürde Libya’daHalife Haftar, Filistin’de Muhammed Dahlan veMısır’da Abdül Fettah Sisi gibi seküler aktör-lerle işbirliğine gitmesi Müslüman Kardeşlerkorkusuna dayanmakta ve bu korku ile baş ede-bilecek yeterince güçlü dini aktörler olmamasın-dan da kaynaklanmaktadır. Örneğin Mısır’daNur partisi iktidarı belirleyebilme gücüne sahip-ken iktidar olabilme gücüne sahip değildir. Selefitonlara sahip bu parti seküler kesim ile ittifak ya-pabilmektedir. Ancak bu iyi giden siyasi ve eko-nomik işbirliğinin yanında şu da bir gerçektir kidemokratik normları tatbik edecek reformlarıuygulamaktan git gide kaçınan Mısır’ın ekono-misini düzeltebilmesi pek de mümkün görünme-mektedir. Bu hataya sadece Sisi değil Mübarekve Muhammed Mursi de düşmüştür. Mursi,Katar sermayesine güvenerek demokratik re-formları parlamentodan çıkarmayı ve tatbik et-meyi göz ardı etmiştir. Bu biraz da ülkeninyeterli gelişmiş demokrasi kültürünün olmamasıile de alakalıdır. Körfez sermayesi ile gelen des-tekler ise ülkeyi uzun zamandan beridir dahafazla rant devletine dönüştürmektedir ki budurum çok da kalıcı bir süreç olmayacaktır. So-nunda Mısır’ın Mübarek dönemindekine benzerbir sosyal patlama ile karşılaşması muhtemeldir.

Analiz No:223


Kaynakça“Ahmed Shafik pulls out of Egypt presidential

race’’. AlJazeera. 9 Ocak 2018.https://www.aljazeera.com/news/2018/01/ahmed-shafik-pulls-egypt-presidential-race-180107161554445.html

Bruce Riedel. ‘’Saudi Arabia Cheers the Coup inEgypt’’. Brookings. 7 Temmuz 2013.https://www.brookings.edu/opinions/saudi-arabia-cheers-the-coup-in-egypt/

Dönemin Müslüman Kardeşler (Cemaatiİslamiyye Partisi) Beyrut Politik Büro ŞefiÖmer el Masri ile mülakat, Nisan 2016.

Economic Relations. State Information Service.10 Kasım 2018.http://www.sis.gov.eg/Story/102?lang=en-us

“Egypt, UAE agree to forge stronger economicties’’. The Arab Weekly. 25 Mart 2018.https://thearabweekly.com/egypt-uae-agree-forge-stronger-economic-ties

Eric Trager. ‘’Sisi’s Domesticated Foreign Policy‘’. The Washington Institute. 8 Mart 2017.https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/sisis-domesticated-foreign-policy

“Egypt’s Sisi offered Riyadh 40,000 soldiers forYemen war’’. The New Arab. 17 Nisan 2017.https://www.alaraby.co.uk/english/news/2017/4/17/egypts-sisi-offered-riyadh-40-000-soldiers-for-yemen-war

“Into Egypt’s role in the Yemeni crisis’’. EgyptToday.13 Ağustos 2018.http://www.egypttoday.com/Article/2/55920/Into-Egypt%E2%80%99s-role-in-the-Yemeni-crisis

Jeremy M. Sharp. ‘’Egypt: Background and U.S.Relations’’,Congressional Research Service. 7Haziran 2018.

Kenneth Katzman. ‘’The United Arab Emirates(UAE): Issues for U.S. Policy’’.Congressional Research Service. 25 Ekim2018.

Mamoon Alabbasi. ‘’Egypt’s Sisi tells former PMShafiq to stay in exile’’, Middle East Eye. 26Mayıs 2015.https://www.middleeasteye.net/news/egypts-president-sisi-tells-former-pm-shafiq-stay-exil

e-1937848337Patrick Kingsley, ‘’Egypt’s Salafist al-Nour party

wields new influence on post-Morsicoalition’’, The Guardian, 7 Temmuz 2013.https://www.theguardian.com/world/2013/jul/07/egypt-salafist-al-nour-party

Rana Mohamad. ‘’Overview of Egypt-UAEthriving economic relations’’, Egypt Today, 7Ocak 2018.http://www.egypttoday.com/Article/3/39549/Overview-of-Egypt-UAE-thriving-economic-relations

Sultan al Qassemi. ‘’The Gulf and Egypt: Longtransitions and Marshall plans’’. Madamasr.20 Ocak 2014.https://madamasr.com/en/2014/01/20/opinion/u/the-gulf-and-egypt-long-transitions-and-marshall-plans/

“Saudi Arabian and UAE foreign policy:A fingerin every pie’’. Qantara.de. 19 Şubat 2018.https://en.qantara.de/content/saudi-arabian-and-uae-foreign-policy-a-finger-in-every-pie

Tamara Qiblawi. ‘’Qatar rift: Saudi, UAE,Bahrain, Egypt cut diplomatic ties’’.CNN. 27Temmuz 2017.https://edition.cnn.com/2017/06/05/middleeast/saudi-bahrain-egypt-uae-qatar-terror/index.html

Taha Sakr. ‘’Egypt’s Salafi Al-Nour Partysupports Sisi’s 2nd presidential bid’’, EgyptIndependent, 28 Ocak 2018.https://egyptindependent.com/egypts-salafi-al-nour-party-supports-sisis-2nd-presidential-bid/

“UAE Group Investing $333m in Egypt SugarFactory’’. Financial Tribute. 23 Ocak 2018.https://financialtribune.com/articles/world-economy/80647/uae-group-investing-333m-in-egypt-sugar-factory

“UAE, Egypt to bolster trade relations’’. KhaleejTimes. 19 Mart 2018.https://www.khaleejtimes.com/business/economy/uae-egypt-to-bolster-trade-relations

Yasmine Farouk. ‘’More than Money: Post-Mubarak Egypt, Saudi Arabia, and the Gulf’’.Gulf Research Center.

*Polis Akademisi Güvenlik Bilimleri Enstitüsü Öğ-retim Üyesi.



Son Notlar1 Patrick Kingsley, ‘’Egypt’s Salafist al-Nour

party wields new influence on post-Morsicoalition’’, The Guardian, 7 Temmuz 2013.

2 Jeremy M. Sharp, ‘’Egypt: Background andU.S. Relations’’,Congressional Research Ser-vice, 7 Haziran 2018.

3 Mamoon Alabbasi, ‘’Egypt’s Sisi tells formerPM Shafiq to stay in exile’’, Middle East Eye,26 Mayıs 2015.

4 ‘’Egypt, UAE agree to forge stronger econo-mic ties’’, The Arab Weekly, 25 Mart 2018.

5 Qiblawi , Tamara, ‘’Qatar rift: Saudi, UAE,Bahrain, Egypt cut diplomatic ties’’, CNN,27 Temmuz 2017.

6 Riedel, Bruce, ‘’Saudi Arabia Cheers theCoup in Egypt’’, Brookings, 7 Temmuz 2013; Farouk, Yasmine, ‘’More than Money:Post-Mubarak Egypt, Saudi Arabia, and theGulf’’, Gulf Research Center, s. 7

7 Riedel, Bruce ; Farouk, Yasmine, ss. 12-13.

8 Al Qassemi, Sultan, ‘’The Gulf and Egypt:Long transitions and Marshall plans’’, Ma-damasr, 20 Ocak 2014.

9 Farouk, Yasmine, ss. 12-13.

10 Al Qassemi, Sultan,‘’The Gulf and Egypt:Long transitions and Marshall plans’’.

11 A.g.e.

12 A.g.e.

13 Farouk, Yasmine , ss.21-22

14 A.g.e. 12

15 Farouk, Yasmine, ss. 11-12 ; Economic Rela-tions, State Information Service, 10 Kasım2018.

16 Economic Relations, State Information Ser-vice, 10 Kasım 2018.

17 ‘’Ahmed Shafik pulls out of Egypt presiden-tial race’’, AlJazeera, 9 Ocak 2018.

18 ’Egypt, UAE agree to forge stronger econo-mic ties’’, The Arab Weekly, 25 Mart 2018;Mohamad, Rana, ‘’Overview of Egypt-UAEthriving economic relations’’, Egypt Today,7 Ocak 2018.

19 Farouk, Yasmine, s. 15.

20 ‘’UAE Group Investing $333m in EgyptSugar Factory’’, Financial Tribute, 23 Ocak2018.

21 ’’Egypt, UAE agree to forge stronger econo-mic ties’’.

22 ‘’UAE, Egypt to bolster trade relations’’,Khaleej Times, 19 Mart 2018.

23 ‘’Saudi Arabian and UAE foreign policy:Afinger in every pie’’, Qantara.de, 19 Şubat2018.

24 Katzman, Kenneth, ‘’The United Arab Emi-rates (UAE): Issues for U.S. Policy’’, Con-gressional Research Service, 25 Ekim 2018.

25 Dönemin Müslüman Kardeşler (Cemaati İs-lamiyye Partisi) Beyrut Politik Büro ŞefiÖmer el Masri ile mülakat, Nisan 2016.

26 Trager, Eric, ‘’Sisi’s Domesticated ForeignPolicy ‘’, The Washington Institute, 8 Mart2017.

27 ‘’Into Egypt’s role in the Yemeni crisis’’,Egypt Today, 13 Ağustos 2018; ‘’Egypt’s Sisioffered Riyadh 40,000 soldiers for Yemenwar’’, The New Arab, 17 Nisan 2017.

28 Trager, Eric, ‘’Sisi’s Domesticated ForeignPolicy ‘’, The Washington Institute, 8 Mart2017.

29 A.g.e.

30 Sakr, Taha, ‘’Egypt’s Salafi Al-Nour Partysupports Sisi’s 2nd presidential bid’’, EgyptIndependent, 28 Ocak 2018.

Analiz No:223


ORSAM YayınlarıORSAM, süreli yayınları kapsamında Ortadoğu Analiz ve Ortadoğu Etütleri dergilerini yayınlamaktadır.İki aylık periyotlarla Türkçe olarak yayınlanan Ortadoğu Analiz, Ortadoğu’daki güncel gelişmelere dair uzmangörüşlerine yer vermektedir. Ortadoğu Etütleri, ORSAM’ın altı ayda bir yayınlanan uluslararası ilişkilerdergisidir. İngilizce ve Türkçe yayınlanan, hakemli ve akademik bir dergi olan Ortadoğu Etütleri, konularınınuzmanı akademisyenlerin katkılarıyla oluşturulmaktadır. Alanında saygın, yerli ve yabancı akademisyenlerinmakalelerinin yayımlandığı Ortadoğu Etütleri dergisi dünyanın başlıca sosyal bilimler indekslerinden AppliedSciences Index and Abstracts (ASSIA), EBSCO Host, Index Islamicus, International Bibliography of SocialSciences (IBBS), Worldwide Political Science Abstracts (WPSA) tarafından taranmaktadır.

bİrleŞİk arap emİrlİklerİ ve misir yakinlaŞmasinin … · birinci çıkmış ve muhammed...

Documents