Universiteti i Tiranes

Fakulteti Ekonomik

Dega : Finance

Grupi: F111

ESSE HISTORIKE

SISTEMI I BRETTON-WOODSIT

DHE

RENIA E TIJ

Punoi : MATJOLA CEQI

CESHTJET QE DO TE TRAJTOHEN:

1) Sistemi monetar nderkombetar i Bretton Woods-it

2) Roli dhe funksioni i arit ne sistemin e Bretton Woods-it

3) Plasaritjet e Sistemit Monetar Nderkombetar

4) Kriza e dollarit, zhvleresimi i tij dhe falimentimi i sistemit B.Woods

2

Sistemi monetar nderkombetar i Bretton Woods-it

Kur shpertheu Lufta e Dyte Boterore, me 1939, asnje qeveri nuk ishte e detyruar te shpallte, sikur ne

Luften e Pare Boterore me 1914, kursin e detyruar, mbasi me kohe, kembyeshmeria (kambio)1 e

biletave ne ar ishte shfuqizuar. Por, kembyeshmeria e biletave ne marredheniet e pagesave me jashte

(konvertibiliteti) vazhdonte te ekzistonte.Me shpalljen e Luftes se Dyte Boterore edhe kjo

kembyeshmeri e pjesshme, e jashtme, u shfuqizua pothuaj kudo dhe, ne te njejten kohe, u vendos

“kontrolli i kembimeve”. Keshtu, kushdo qe dispononte deviza te huaja duhej t’ia dorezonte

bankes,e cila i blinte me nje kurs te caktuar. Dhe nga ana tjeter, kushdo qe kishte nevoje per deviza

duhej t’i drejtohej bankes, e cila duhej t’i jepte devizat perkatese, natyrisht nese i gjente me vend

kerkesat. Ne keto kushte nuk mund te thuhej se ekzistonte veçse nje kembyeshmeri shume e

kufizuar, si persa i perket veprimeve ashtu edhe persa i perket sasise (shumes). Ne keto rrethana roli

i arit, zyrtarisht, ne rafshin e brendshem ishte pakesuar gati ne zero. Vetem ne rafshin nderkombetar

ai luante nje rol me rendesi, sidomos per blerjen e armatimeve dhe materialeve ushtarake, çka i dha

shkas akoma me shume transferimit te arit nga bodrumet e bankave, sidomos, te vendeve evropiane

ne ato te SHBA-se.

Kur Lufta e Dyte Boterore po merrte fund dhe fati i saj tanime ishte percaktuar, konferenca e Bretton

Woods-it krijoi “sistemin e ri monetar nderkombetar”, institucionet perkatese dhe miratoi parimet

baze te ketij sistemi.

Marreveshja e Bretton Woods-it, qe u nenshkrua me 20 korrrik 1944, me pjesemarrjen e 44 shteteve,

vendosi krijimin e dy institucioneve financiare: Fondin Monetar Nderkombetar (FMN) dhe Banken

3

Nderkombetare te Rindertimit dhe te Zhvillimit (BIRD) dhe miratoi statutin, rregullat dhe parimet e

funksionimit te ketyre dy institucioneve financiare nderkombetare mbi bazen e tezave dhe

rekomandimeve te ekonomisteve amerikane. Shtetet anetare te FMN-se ishin te detyruara te

pranonin e te zbatonin disa rregulla kryesore:

Se pari, çdo shtet duhet te shpallte paritetin e monedhes se vet kombetare ne ar, ose ne raport me

dollarin amerikan, qe ishte i barazvlershem me permbajtjen ne ar prej 888.6 miligram ar fino, ose 35

dollar baraz me 1 onc flori. Nga ana tjeter, çdo shtet detyrohej te respektonte kete paritet,domethene,

bankat qendrore te shteteve anetare duhej te nderhynin ne tregun e kembimeve, me ane te blerjes ose

te shitjes se monedhes kombetare kundrejt arit, apo devizave (ne fakt kundrejt dollarit), ne menyre

qe te pengohej çdo luhatje tej kufijve te ngushte te kursit te kesaj monedhe nga pariteti i pranuar.

Se dyti pariteti ishte fiks. Ai ishte i vlefshem per te gjitha tipet e transaksioneve, dhe kundrejt te

gjitha monedhave.

Sipas statutit te FMN-se pariteti fiks nuk mund te ndryshohej dhe te gjitha shtetet angazhoheshin per

te mbajtur vleren e monedhes se tyre te pandryshuar. Ky paritet mund te ndreqej vetem ne rastin e

nje “çekuilibri themelor te bilancit te tyre te pagesave” dhe gjithmone ne akord paraprak me FMN.

Por statuti nuk e percaktonte aspak karakterin e ketij “çekulibri themelor”, domethene, nuk

saktesonte se ne çfare rasti mund te behej zhvleresimi, apo rivleresimi i nje monedhe.

Fakti se asnje ndryshim nuk mund te behej pa “akordin paraprak” me FMN do te thote, se te gjitha

shtetet anetare efektivisht humben ne nje shkalle te caktuar sovranitetin kombetar ne fushen e

politikes financiare e monetare, se pa pelqimin dhe miratimin e FMN-se nuk mund te behej

zhvleresimi apo rivleresimi i asnje monedhe.

4

1) Me kambio kuptohet sasia e monedhes kombetare qe duhet te jepet per te siguruar nje njesi te monedhes se huaj. Ndersa me kurs kambio kuptohet çmimi me te cilin kryhen shitblerjet e dy monedhave.

Roli dhe funksioni i arit ne sistemin e Bretton Woods-

it

Kur u krijua sistemi i “ri” monetar nderkombetar i Bretton Woodsit asnje monedhe kombetare, as

ajo e vendeve te medha nuk ishte e kembyeshme ne ar, ndonese e kishin te percaktuar barazvleren ne

nje peshe te caktuar ari.

Ato kishin vetem mundesine per t’i kembyer me njera-tjetren mallrat e tyre me nje kurs fiks, dhe

sidomos me dollarin amerikan. Nga ana tjeter, qe nga viti 1934, çmimi i blerjes se arit nga Thesari

amerikan ishte caktuar 34.92 $ per nje onc, dhe me kete çmim ai vazhdonte te blinte te gjitha sasite e

arit qe mund te ofroheshin nga prodhuesit edhe pas Luftes se Dyte Boterore.

Pikerisht kete çmim blerjeje te ulet dhe jo real, ua imponoi SHBA-ja vendeve prodhuese te arit, si

dhe te gjitha vendeve dhe anetareve te FMN-se me marreveshjen e Bretton Woods-it.

Si numerues, si etalon i sistemit te ri monetar, teorikisht vazhdonte te ishte ari, por ne fakt, u be

dollari amerikan, pasi SHBA-ja u angazhua te bleje çdo sasi ari me 35.2 $ per nje onc. Me kete akt,

SHBA-ja i imponoi vendeve anetare te FMN-se dollarin, monedhen e vet kombetare, si mjet i

pagesave nderkombetare, si mjet i rezerves njelloj si ari, dhe qe do te sherbente krahas arit, edhe si

mjet per mbulimin e defiçiteve te bilancit te pagesave.

Me keto norma te statutit monedha kombetare e SHBA-se, dollari amerikan, u mbivleresua, u

privilegjua dhe u be ne fakt para boterore.

5

Por, ku qendron ky mbivleresim, ky privilegj qe iu dha dollarit dhe si u be e mundur nje

gje e tille, si iu imponua botes nje veprim i tille ?

Privilegji qe iu dha dollarit amerikan qendronte:

se pari, ne faktin se, nje shteti, SHBA-se, qe iu dha praktikisht e drejta e emisionit monetar

nderkombetar, perderisa monedha kombetare e tij u be baraz me arin;

se dyti, ne faktin qe ky privilegj e lejonte SHBA-ne te financonte eksportin e kapitaleve dhe

ekspansionin ekonomik;

se treti, i lejonte SHBA-se te akordonte kredira pa kufi qe, ne fakt mbeshtetnin eksportin e mallrave

amerikane

se katerti, i lejonte ShBA-se te eksportonte inflacionin dhe keshtu barren e shpenzimeve ushtarake

t’ua ngarkonte pjeserisht vendeve te tjera.

Ndersa, mbivleresimi i dollarit, ne rafshin nderkombetar, shpjegohet me faktin se ndonese dollari,

qe me 1934, nuk ishte i kembyeshem ne ar brenda vendit, ndonese si kartmonedhe ai s’ka vete vlere,

ne marredheniet nderkombetare dollari u barazua me arin. Dhe kjo duket qarte ne rregullin e caktuar,

sipas te cilit, te gjitha vendet anetare detyroheshin te respektonin dhe te mbronin kursin fiks te

monedhave te tyre me dollarin, kurse vete SHBA-ja nuk e kishte nje detyrim te tille. Kjo do te thote

se çdo defiçit ne bilancin e pagesave te Amerikes, qe sillte si pasoje prirjen e nençmimit te dollarit,

pra ndryshimin e kursit ne disfavor te dollarit, detyroheshin t’a mbulonin vendet e tjera, duke

nderhyre ne treg per te blere dollare, ne menyre qe te ruhej pariteti fiks me dollarin.

Per me teper, çmimi i blerjes prej 34.92 $ per nje onc flori ishte pikerisht çmimi i blerjes se arit ne

vitin 1934, nje nivel çmimi shume i ulet, nderkohe qe niveli i pergjithshem i çmimi shume i ulet,

nderkohe qe niveli i pergjithshem i çmimeve boterore me 1945 ishte disa here me i larte se ai i

viteve 1933-1934.

6

Per te justifikuar kete çmim shume te ulet te blerjes se arit, SHBA shpallen zyrtarisht dhe u zotuan

se dollari ishte lirisht i kembyeshem ne ar, ne çfaredo sasie dhe ne çfaredo kohe qe mund t’u

paraqitej nevoja bankave qendrore me çmim 35 $ per 1 onc.

Vendet anetare te FMN-se e pranuan nje sistem te tille monetar nderkombetar qe mbivleresonte

dollarin dhe i siguronte kaq privilegje SHBA-se, per vete faktin se SHBA ndodhej ne pozita

monopoli, me nje potencial ekonomik dhe financiar te fuqishem, ne nje kohe qe gjendja e ketyre

vendeve ishte katastrofale. SHBA ne kete periudhe ishte nje superfuqi, ku nje rol te madh per kete

ka luajtur edhe eksporti i mallrave te ndryshem, gje qe e shpreh mjaft qarte edhe merkantilisti Th.

Mun: “ mjeti natyror per te shtuar pasurine tone, metalin tone te çmuar, eshte tregetia e

jashtme, ne te cilen duhet te shohim gjithmone kete rregull: çdo vit t’u shesim te huajve, ne vlere

sasira me te medha te produkteve tona se sa ne konsumojme prej tyre..” 2

Regjimi monetar i kurseve fikse, qe u vendos ne Bretton Woods funksionoi deri diku, ne menyre

relativisht te qete, ne vitet ’50 e’60.

Te çarat e para te ketij sistemi filluan te ndihen ne vitin 1958, me vendosjen e kembyeshmerise se

valutave kryesore evropiane, dhe ato u zgjeruan shume ne gjysmen e dyte te viteve ’60, nen

ndikimin e shpenzimeve te medha ushtarake te SHBA-se ne luften e Vietnamit, qe çuan ne defiçite

te konsiderueshme te bilancit te pagesave te Amerikes, dhe ne ndryshimin e raportit te forcave ne

fushen ekonomike e financiare ne bote.

Nderkaq, duhet pohuar se, per rrethanat e krijuara fill pas Luftes se Dyte Boterore, nje regjim i tille

monetar lehtesoi marredheniet tregtare midis vendeve anetare te FMN-se, sepse kursi fiks krijonte

nje fare sigurie, mbasi ai nuk luhatej lirisht ne treg. Por, ne te njejten kohe, duhet vene ne dukje se

regjimi monetar qe u vendos ne

7

B.Woods e kufizonte disi sovranitetin e vendeve anetare ne fushen e politikes monetare dhe e bente

disi te varur nga jashte, domethene, nga politika ekonomike e monetare e SHBA-se, si vendi me i

fuqishem ekonomikisht e politikisht ne boten perendimore.

2) Th. Mun eshte ekonomist anglez, nje nga perfaqesuesit e merkantilizmit qe i dha formulimin shkencor ketij sistemi, me vepren: England Treasure by Forein Trade, 1664.

Plasaritjet e Sistemit Monetar Nderkombetar

Ne vitet 60-te Sistemi Monetar Nderkombetar filloi te tronditet dhe u plasarit thelle. Shprehja e kesaj

plasaritje ishte edhe Puli i arit.

Puli i arit eshte nje marreveshje midis bankave qendrore te dhjete vendeve industriale me te

fuqishme ekonomikisht e financiarisht e cila u nenshkrua, ne shkurtin e vitit 1961, atehere kur u

degjuan “plasaritjet” e B.Woods-it, qe pasqyronin gjendjen e zhvillimit te krizes ekonomike

financiare e politike te botes.

Qellimi i ketij institucioni ishte qe me ane te nderhyrjeve te perbashketa per tregun monetar te mos

lejonte qe çmimi i arit te “luhatej” mbi kufijte qe cilesoheshin si te arsyeshem.

Puli i arit shpalli se do te nderhynte sistematikisht ne tregun e Londres per te mos lejuar “rritjen” e

çmimit te arit, pikerisht duke shitur ar me 35.2 $ per nje onc.

Marreveshja e Pulit te arit, duke dashur te mbaje artificialisht çmimin e blerjes e te shitjes se arit

brenda kufijve te caktuar (ne vitin 1934), ishte diçka paradoksale. Kjo per arsye se, ndersa çmimet e

te gjitha mallrave ne 1961 ne tregjet boterore ishin rritur 2 deri ne 3 here, ne krahasim me para

8

luften, çmimi i arit mbahej “stabel”. Por ne fakt, ne raport me mallrat e tjera, ari ishte nençmuar

shume ne krahasim me nivelin e pergjithshem te çmimeve te mallrave te tjera. Dhe kjo ishte ne dem

te vendeve prodhuese te arit si dhe te thesarizuesve.

Por kjo marreveshje nuk pati jete te gjate, sepse nga fundi i vitit 1967, pas zhvleresimit te sterlines

dhe sidomos, nga viti 1968, nje kerkese e madhe u vertetua ne treg per floririn nga spekullatoret dhe

thesarizuesit, te cilet, me mprehtesi, parashikonin se heret a vone, çmimi i arit do te rritej, perderisa

te gjitha çmimet e mallrave te tjera kishin hipur ne treg.

Ne fillim bankat qendrore pjesemarese te Pulit te arit u bene balle ketyre kerkesave duke vene ne

shitje sasi te konsiderueshme ari, me qellim qe te pengonin hipjen e kursit te arit mbi 35.2 $ per nje

onc. Por, me kohe, duke pare presionin e forte te kerkesave per ar, dhe njekohesisht duke kuptuar se

keshtu dalngadale po humbnin rezervat e arit, disa nga bankat qendrore filluan te ngurojne dhe te

mos shesin me ar per te mbajtur fiks çmimin e arit. Ne keto rrethana, Puli i arit u shemb dhe me

1968 u krijua keshtu “tregu i dyfishte i arit”.

Tregu i dyfishte i arit. Duke e ndjere dhe duke e kuptuar mire se rezervat e arit po shteroheshin

nga kerkesat e forta ne treg per metalin e verdhe, shtate nga vendet kryesore qe vazhdonin te luanin

akoma nje rol aktiv ne Pulin e arit, me 17 mars 1968, krijuan tregun e dyfishte te arit. Domethene,

tani, pranohej zyrtarisht se ari do te kishte dy çmime: nje zyrtar fiks (34.92 deri 35.2 $ per nje onc)

qe do te sherbente vetem per transaksionet midis bankave qendrore, dhe nje çmim qe do te luhatej

lirisht ne treg. Sipas ketyre rregullimeve, qeveria amerikane ishte gati te blinte dhe te shiste ar, me

çmim zyrtar 34.9 dhe 35.2 $ onci, por vetem per marredheniet ndermjet bankave qendrore dhe jo per

shitblerjen me persona private.

9

Tregu i dyfishte i arit, ne thelb, synonte te realizonte nje shkeputje, nje ndarje, midis arit monetar

dhe arit industrial ne rrugen drejt shmonetarizimit shkalle-shkalle te arit dhe per t’i lene atij vetem

funksionin si lende e pare per nevoja industriale.

Keshtu, tregu i dyfishte i arit deshmonte se SHBA-ja, nen ndikimin e shpenzimeve ushtarake ne

pergjithesi dhe te shpenzimeve ushtarake ne luften e Vietnamit ne veçanti, ishte futur tanime ne nje

krize dhe, si pasqyrim i kesaj gjendje, po futej edhe ne nje krize te thelle monetare.

Tregu i dyfishte i arit ishte keshtu nje shfaqje tjeter e hapur e plasaritjeve te medha e te thella qe po

tronditnin nga themelet sistemin monetar nderkombetar te B.Woods-it.

Kriza e dollarit, zhvleresimi i tij dhe falimentimi i

sistemit monetar te Bretton Woods-it

Sistemi monetar qe u krijua ne B. Woods, nen diktatin e SHBA-se, qe ne ate kohe ishte ne pozita

monopoliste ne raport me vendet e tjera nderluftuese, duke qene i padrejte dhe mbi baza monopoli,

sigurisht qe nuk mund te funksiononte gjate, ne menyre te qete dhe pa kontradikta. Ai me siguri do

te hynte me kohe ne krize dhe ne fakt, pas 28 vjetesh hyri ne nje krize te thelle qe çoi ne

falimentimin e plote te ketij sistemi. Sistemi i B.Woods-it ishte nje regjim i standartit te kembimit ne

dollare me nje kurs fiks qe eshte e vetmja monedhe e lidhur me arin.

Por, ky sistem me epiqender dollarin kishte edhe nje kontradikte te thelle ne raportet tregtare e

financiare midis vendeve, e cila qendronte ne faktin se, ndersa te gjitha shtetet me bilance defiçitar

pagesash per te mbuluar pasivin ishin te detyruar te preknin ‘pusin’ e rezervave te arit e te devizave

te huaja (per te rregulluar defiçitin), vetem SHBA-ja nuk e kishte nje detyrim te tille.

10

Pra nese bilanci i pagesave te SHBA-se mbyllej me defiçit, ajo nuk ishte e detyruar te perdorte as

rezervat e arit, as rezervat e devizave te huaja, sepse vete rregullat dhe funksionimi i sistemit e

lejonin qe te ‘krijonte’ dollare duke regjistruar kete shume ne llogarine e kreditoreve te saj, ne librat

e bankave te tyre qendrore. Dhe keta dollare, qe formojne nje monedhe rezerve, do te çedohen ne

tregjet e kembimit nga ndermarrjet, apo personat private qe ne fakt i kishin arketuar nga eksporti i

mallrave, apo nga pagesat e kredive.

Natyrisht oferta e dollareve ne treg, sipas ligjeve te tregut qe rregullojne ekonomine dhe tregun

monetar, do te bente qe te ulej kursi i dollarit ne raport me devizat e huaja. Dhe per te mbrojtur

paritetin e ketyre monedhave, ne raport me dollarin, bankat qendrore te interesuara detyroheshin te

nderhynin ne treg duke u paraqitur si shites te monedhave te veta dhe si bleres te dollarit amerikan.

Ne kete menyre duke blere dollaret, qe ne fakt po zhvleresoheshin, filluan te rriten gradualisht

rezervat ne dollaret e bankave qendrore. Por, sikurse eshte e natyrshme, bankat qendrore nuk i

‘konservojne’ keto shuma ne dollare, nuk i mbajne si depozita te ‘pafrutshme’, por i investojne ne

huara ne tregun e euro-devizave, duke i dhene shkas krijimit te tregut te euro-dollarit dhe fryrjes se

ofertes se kapitaleve me afate te shkurter ne kete treg.

Duke qendruar keshtu çeshtja, SHBA-ja nuk shqetesohej shume per defiçitin e bilancit te pagesave

dhe as per shumen e ketij defiçiti. Ne kete menyre SHBA-ja i kishte te gjitha mundesite te zbatonte

nje politike ekspansioniste, te rriste akoma me shume fuqine e vet ekonomike duke marre pjesen e

‘luanit’ ne shoqerite shumekombeshe, duke u dhene ‘ndihma’ ekonomike vendeve ne ‘zhvillim’ dhe

sidomos qeverive te ketyre vendeve.

Por, çdo gje me ne fund ka edhe nje kufi. Keshtu, defiçiti amerikan i bilancit te pagesave qe po

akumulohej nga viti ne vit ligjeronte zhvleresimin e dollarit.

11

Dhe po t’i shtojme kesaj gjendjeje edhe faktin, se nga fillimi i vitit 1970, nen ndikimin e politikes se

ngritjes te perqindjes se interesit dhe te kufizimit te kredise, qe zbatuan vendet e Tregut te

Perbashket dhe Japonia per te frenuar inflacionin, u vertetua nje dyndje e kapitaleve me afat te

shkurter nga SHBA-ja ne Evrope, te terhequra nga perqindja e larte e interesit, si dhe faktin qe

bilanci i tregtise se jashtme te SHBA-se, per te paren here pas Luftes se Dyte Boterore, u mbyll me

nje defiçit prej disa miliarde dollare, kuptohet me mire perse bankat qendrore evropiane e japoneze,

te ngopura me dollare deri ne gryke, kerkonin te shnderronin dollarin ne ar. Por, kur rezervat

amerikane te arit u shteruan aq sa, me 1971, arriten kufirin minimal te rezerves, SHBA-ja u detyrua

te shpallte pezullimin e kembyeshmerise se dollarit me ar edhe ne marredheniet midis bankave

qendrore (15 gusht 1971). Ne menyre qe tablloja te plotesohet, e rendesishme eshte te merret ne

konsiderate edhe thenia e ish presidentit te Bundesbankut Otmar Eminger: “Sistemi monetar

boteror eshte tronditur nga fakti se bilanci i pagesave te vendeve me me influence, dmth SHBA

dhe Japonise, varet me shume nga levizja e kapitaleve sesa nga kembimet e mallrave e

sherbimeve, gje qe eshte shume e rende per tregetine nderkombetare dhe politiken monetare” 3

Pikerisht, ne keto rrethana, presidenti Amerikan Nikson shpalli nje program qe u quajt “politika e re

ekonomike” qe parashikonte:

pezullimin e kembimit te dollareve ne ar, apo ne çdo mjet tjeter te rezerves, domethene, dollari

behej tani i pakembyeshem;

bllokimin e meditjeve dhe te çmimeve ne nivelin e gushtit 1971 per nje periudhe prej 3 muajsh,

pakesimin e shpenzimeve buxhetore per masat shoqerore-kulturore, si dhe perjashtimin nga tatimi te

mjeteve te punes me qellim gjoja qe te nxitet zhvillimi i ekonomise.

12

Te gjitha keto masa ‘synonin’ ta nxirrnin ekonomine amerikane dhe dollarin nga kriza. Por, keto

‘ilaçe’ nuk mund ta shpetonin dollarin nga kriza, sepse me masa te karakterit monetar dhe financiar,

me masa ne sferen e qarkullimit, nuk mund te kapercehej kriza.

Dhe ne fakt, disa muaj pas shpalljes se ketyre masave, jo vetem qe ekonomia amerikane dhe dollari

nuk shpetuan nga kriza por, ne dhjetor 1971, SHBA-ja u detyrua te shpallte zyrtarisht

zhvleresimin e dollarit ne masen 7.9 % dhe ne shkurt te vitit 1973, dollari u zhvleresua

rishtasi ne masen 10 %.

Po cilat ishin shkaqet kryesore te krizes se dollarit dhe te falimentimit te sistemin monetar

nderkombetar ?

Shkaqet kryesore mund te permblidhen si vijon:

se pari, politika e SHBA-se ne fushen e shpenzimeve ushtarake solli dobesimin e financave te

shtetit, defiçitin kronik buxhetor shteteror;

se dyti, rritja e fuqise konkuruese te R.F.Gjermane, Japonise dhe pergjithesisht te vendeve te Tregut

te Perbashket pati pasoja per bilancin e tregtise se jashtme te SHBA-se qe duke filluar, sidomos, nga

viti 1971 u mbyll me defiçit;

se treti, eksportet e kapitaleve amerikane, investimet e kapitalit jashte vendit dhe sidomos politika

ekonomike ekspansioniste e kapitalit amerikan e thelloi gjendjen e bilancit defiçitar te pagesave te

SHBA-se, qe me kohe sollen me vete nje rishperndarje te rezervave te arit. Ne dhjetor 1971 SHBA

nuk zoteronte me veçse rreth 10.5 miliarde dollare, shume kjo qe perfaqesonte rreth 25 % te

rezervave te arit te botes kapitaliste, nga rreth 75 % qe dikur kishte SHBA, dhe shtimin e rezervave

te arit ne vendet evropiane sidomos te Frances, R.F.Gjermane, Japonise etj.;

se katerti, krijimi i tregut te euro-dollarit dhe sidomos, zhvillimi e zgjerimi i tij qene nje tjeter shkak

i tronditjes, i krizes se dollarit dhe i falimentimit te sistemit monetar nderkombetar te Bretton

Woods-it.

13

se pesti, mpleksja e krizes energjitike me krizen e naftes 4

Zhvleresimi i dollarit shenonte falimentimin e sistemit monetar nderkombetar te Bretoon Woods-it,

shpronesimin e dollarit dhe se bashku me to humbjen e prestigjit te SHBA-se ne fushen monetare.

3) “Mondo economico”, 9-10 Mars 19854) Ne vitin 1973 u vertetua “shok-u” i pare i naftes, çmimet e te ciles u katerfishuan duke sjelle me vete çrregullime te medha ne treg si dhe duke thelluar me tej inflacionin.

LITERATURA

Enciklopedia Wiki TaxiBretton Woods Conferenza di BrettonWoods

Accordi di Bretton Woods

www.corriere.it/speciali/sfe_2002/corrieredellasera/yunus711shtml/

corrieredellasera7novembre2002

Naomi Klein No Logo, 2002, Baldini Dalai

www.repubblica.it/online/cronaca/carce/estero.html Amnesty International

da Repubblica

Intervista a Vandana Shiva, da la Stampa

14

www.libraccio.it

15