brasis revelados
TRANSCRIPT
-
8/3/2019 Brasis Revelados
1/33
Br Rv50 anos do CentRo naCional de FolCloRe e CultuRa PoPulaR
-
8/3/2019 Brasis Revelados
2/33
Hmm brq
F Cr nzr.
Bm, Pa, 2004.
F Frcc Mrr
C. acrv CnFCP
apr grp
mmbq Cgr-
irc Fcr
ibrpr, s P,
1954. C R tvr
-
8/3/2019 Brasis Revelados
3/33
BraRva50 ANos do CeNtRo NACioNAl de FolCloRe e CultuRA PoPulAR
exp 18 mbr 2008 a 29 mar 2009
Gara Mr Van M Fcr en Carnr
Cnr Nacna Fcr Cra Ppar
MiNistRo dA CultuRA
JuCA FeRReiRA
PResideNte do iNstituto
do PAtRiMNio HistRiCo
e ARtstiCo NACioNAl
luiz FeRNANdo de AlMeidA
diRetoRA do dePARtAMeNto
de PAtRiMNio iMAteRiAl
MRCiA sANtANNA
diRetoRA do CeNtRo NACioNAl
de FolCloRe e CultuRA PoPulAR
ClAudiA MARCiA FeRReiRA
diViso tCNiCA
luCiA YuNes
CooRdeNAdoR do setoR de
PesquisA
RiCARdo GoMes liMA
CooRdeNAdoRA do Museu
de FolCloRe edisoN CARNeiRo
VNiA doloRes esteVAM de
oliVeiRA
CooRdeNAdoRA dA BiBlioteCA
AMAdeu AMARAl
MARisA ColNAGo CoelHo
CooRdeNAdoRA do setoR
de diFuso CultuRAl
luCilA silVA telles
diViso AdMiNistRAtiVA
ARlete RoCHA CARVAlHo
luiz otVio MoNteiRo
2008
-
8/3/2019 Brasis Revelados
4/33
4
eXPosio
CoNCePo, PesquisA e teXtos
GuACiRA WAldeCk
AssessoRiA NA CoNCePo;
ideNtiFiCAo e seleo de ACeRVo
elizABetH BitteNCouRt PAiVA PouGY
desiGN dA eXPosio
luiz CARlos FeRReiRA
edio e ReViso de teXtos
luCilA silVA telles
ANA ClARA dAs Vestes (estAGiRiA)
PRoduo e MoNtAGeM
FolGuedo PRodues
CeNoGRAFiA
ClAudiA AleNCAR e JeAN CARNeiRo
PRoGRAMAo VisuAl
LiLian DoyLe /HibriDa
iluMiNAo
HeNRique leiNeR
AssisteNte de CeNoGRAFiA
GustAVo MoNteiRo
PRoduo
lARA leiNeR
CoNseRVAo do ACeRVo
JoYCe BARReto de s ABBAde
MAGdA BeAtRiz VilelA
JuliANA VieiRA BeRNARdo (estAGiRiA)
PRoduo iNteRNA
leilA teles
APoio loGstiCo
PAulo AlVes
edio eM dVd-Vdeo de iMAGeNs do
ACeRVo CNFCP
AleXANdRe CoelHo
ACeRVos FotoGRFiCos
ARquiVo NoRoNHA sANtos/iPHAN
BiBlioteCA AMAdeu AMARAl/CNFCP
Coleo RossiNi tAVARes de liMA/
seCRetARiA MuNiCiPAl de CultuRA
de so PAulo
iNstituto MoReiRA sAlles
Museus CAstRo MAYA/iPHANACeRVo MuseoGRFiCo
Museu de FolCloRe edisoN
CARNeiRo/CNFCP
FilMe CHiCo ANtNio, HeRi CoM
CARteR, de eduARdo esCoRel
AGRAdeCiMeNtos:
AdliA BoRGes, PelA suGesto de
ACeRVo FotoGRFiCo;
WAlteR PiRes, diRetoR do dePARtAMeNto
de PAtRiMNio HistRiCo/seCRetARiA
MuNiCiPAl de CultuRA de so PAulo
CAPA: RodA VidA. Gto GeRAldo teles
de oliVeiRA. ACeRVo MFeC/CNFCP. Foto
ReNAto soARes
Rcarna Prra a sva, na Ca, n ambara m Cr Paraga.Maraggp, BA. F l san. Acrv iphan
sambara Rcncav baan, parmn mara a hmana, 2005
Bra rva: 50 an Cnr Nacna Fcr CraPpar / pa x Gacra Wac. R Janr: iPHAN, CNFCP, 2008.
isBN
Cag a xp raaa n pr 18 mbr 2008 a 29 mar 2009.
1. in cra Bra. 2. Cnr Nacna Fcr Cra Ppar Bra Hra. i. Wac, Gacra, rg.
B823
Cdu 06181
-
8/3/2019 Brasis Revelados
5/33
6 7
M c ncnaa Cnr Nacna Fcr
Cra Ppar. am cmmran cm a xp
Bra Rva.
ia n prm cnar cnhcmn, aprnr cm a x
prnca, rar par a rajra, ganhar mara nrnar a
m a cnmprn.
o CNFCP rabaha hj m rn prpcva cm bjv
anr a mana ca ccam n camp aa a
cra ppar. uma ra cmpxa ncrpra vra xpr
arca cra, prpn nrc cm amp
ar ca ar, mc, cmpr, canar, cra,
brncan.
o rabah ncna nvv m rn ar nha
ragca aa, nm rramnam a pa,
a cmna, a ap mn pr a
rn agn.
Pr m vr prgrama, prj, a rv pbc a
n bca ampar racr a m n m va
nvvmn ca, paa n rp rna n r
cra.
Hj Cnr m rcnhcmn rn parcr gmn
p rabah raa, ja na pa, n aca a nv
ga carr ngrc para a saa Ara Ppar, n Cr
lvr Fcr n Cncr sv Rmr mngraa na,
ja na cmna, rcbn crca 100 m van a an,
nra m a mpran c r v M F
cr en Carnr a Bbca Ama Amara. s r
ampam acrv pnbam nrma caa v ma a
caa, angn m pbc xra ma 60 .000 ac m ,
ana pr m a pnba a prgrama
cav, cra na caa 80 rrnca na ra. s a nr
ra bcam, m ar ca, acar camp aa
ncna rvrm m vara rcnhcmn a
xpr cra ppar ar ca.
A cncp a mra na a m rmna rcr, mar
can a nnca a pr agn nca na cnrAa cn a Campanha da Fcr Brar, 1958. Acrv CNFCP
in: rra crrn nca ca bca, cm carr rava prmannca ncv p var cg cna...dcnr Ar
-
8/3/2019 Brasis Revelados
6/33
-
8/3/2019 Brasis Revelados
7/33
Fa s Bn, 1953. C Rn tavar lmaRa, Aaga. F Marc Gahr. Acrv CNFCP
-
8/3/2019 Brasis Revelados
8/33
12 13
Bra rva50 an Cnr Nacna Fcr Cra Ppar
Gacra Wac
uma xp crca , br,a m vr ma c n mn mgc.Cca Mr cr abrra a exp inramrcana Ar tcnca Ppar s Pa, 10.09.1954
ea xp cbra 50 an Cnr Nacna Fcr
Cra Ppar CNFCP , cm Campanha da Fcr
Brar, cra m 1958. A ranrma a Campanha m in
Nacna Fcr n ma a na a Fnar m
marc na ncnaa Cnr, , 2003, ngra
in Parmn Hrc Arc Nacna iphan.
A rajra a n v, m par, a nca
prjaram n pv a ama a na manavam a rgnca, a m
mp, ncar prgr cnravam a vra xpr
pv cm nrmn a cnca. N n, xpr c
ana marcavam canr a v n aram
mpmn agaran para m a arm a mbra rm va
aa cm cr, cra ppar parmn, ma cnram
cm ra a ma prca mb ca nvv a ava
nca ara, br a parr an 1920 Cr, 1994;
Gnav, 1994; 2007.
um nr , b rn prpcva, cnag nca
cm sv Rmr 18511914, Ama Amara 18751929, Gbr
Fryr 19001987, Mar Anra 18931945, Jam Rb
r, Cmara Cac 18981986, Cca Mr 19011964, Rna
Ama 18951981, en Carnr 19121973, Man dg Jr.
19121991, l Hr Crra Av 19051992, nr ana
gra prmnn na hra nca.
o Cnr Nacna Fcr Cra Ppar m a ra m ma
a vrn a vga ganha v n na an 1940, cm
anaa anrpg l R Vhna m Prj m: mv
mn crc brar 19471964, ngrc bm
cap, na crrpnnca Rna Ama, a mba:
mvmn crc brar rm , a parr a pa anr
pg, pa a ngrar a cagra a am cm ma.
o mvmn crc brar mn a parr 1947, n cnx
nrnacna m mn ana b mpac a sgna Grra.
Na amra vnraba crna an a rm a
cva, a unc, craa m 1946, cncam pa mmbr a
rmarm cm. N Bra, rg, n, a Cm Nacna
Fcr, naaa n in Brar eca Cra iBeCC,
n R Janr, vncaa a Mnr a Ra exrr. Cap
anaa p mrna Rna Ama, mcg baan, ncnr
carrra iamaray, a Cm arc m pa ma r
nca, crr, ara, prr gra prj ca
cngrgavam m cm aa Vhna, 1997.
uma xp cmmrava cramn xar nmra acna, p,
m prncp, parc ara cnrv ar cna amp pcr
xpr a cra ppar a caram pa. sra ncr prcrrr rgr ram a ra
ra ra, a v ppar, a canra pja, ar aca
amna ca, ca cm crp m rn a
a va, nr an r ma.
Am n, a p abcr m rcr m prc mar,
, a ava ara, bm cm agma nca
va ncna n n cnr cr cm m camp
, nvv, paraamn, a ca a cra acrv.
-
8/3/2019 Brasis Revelados
9/33
14 15
Ra mrna
Pr pap. e n m var canar. N h
rca. A ca m mbra, avmn, prgr
m Fr para bax hr. N p
manarh graa a rra amrv. d ana h
a vr a c para vc ranj a va
ma m. e na pa... A ma janar na
mn 30 pa. o cra, var, angr, gn
ra crar ra cam rn... e na a! e a pr
a. qana ca na...s vc v a vn canar
a hra var... e cgarr paha a ga ca cm rapara Carry?... H ar rx char. um
ar n n mac . Pn a a rga v ar...
e n ar V. a. qana ca mV. ar ana. Abra
pam. d l a Cmara Cac. c. 04. 09.1925 MA.
C CPl 1779. ieB usP ap Bynn, 2000
o rm cr, ana m 1846 p ng Wam Jhn thm para
gnar camp rrn a abr pv, a ambm
pr nca r n nrvram a va ac para a cn
ma a na Cavacan a, 1992; Vhna, 1997; Mra,
1983, , cm prcnava, prncpamn, Mar Anra, ma pc
nc, maraprma rra a ar ra a armara
m axan acamcm ra rpa, rnvana, abra ran
a a parr n ppar.
A a pv cm pr a ama a na rmna a ma nnca
rmanm, m nca abraaram a ca cm mprav
para prgr cnravam ar m rc aparcmn m
crrnca avan a mrna prgr. o hrar P
r Br 1999, a anaar nmnara a mrna cbra
pv, anaa a ra ma nvn crc r para
a a cagra pv, mbra can a paavra Hrr, ... n
a rba a ra, nnca cana nm cmp, ma gra ma.
Para cbrr, a cagra ngbava ma na cva ma
prxma a ra a nara pamn manvra nac
cm, cn, ba, can, m va, nm prc
nvvra ra a n rma nn. da v marca
a pa nca m pv mrg cm aa hmgna,
cmnra, annma, avam xc, pran, haban pbr
mpbrc a agmra rbana. o pv ra, br,
a hmn ncnram ma pr a nara, rpaan
abr pa para h, nma ra marcaamn ra.
N Bra, m pa rcn, rma ma, rn ar a
naam a c 19 pv v cm n ara a r
pra. A rnnca a vangara rpa nr nca nan 20 prmv, nr nca ar a, anhamn a mv
mn arc rp. A smana Ar Mrna 1922, m s
Pa, cnraa mbma r pra aaa,
acr cm ear Jarm M ra 1983. e ar
x ma gna a a parr 1924, an c paa a r, n,
a ngara, a nca car prrvar mb n
gram Bra cm m pa nc an a na a cvaa.
A vagn rnaram m cn a bca; para a caravana pa
a na ca mnra rcnhca, prrmn, cm ca
hrca, a cbra cn cm ma pc pr
ar para a na ra. um prnagn prp ar c
Mar Anra, rnara m vrar baar na bca m
prna ar ma ama a Bra, cm m ma a cara n
raa a pa Car drmmn Anra. Cm prp,mprn m rr m rg Nr a cara Cac
rra cnv , n an 1928 1929, cnvran, can
an a ma pr ana, ar mca, xpr
a ppar.
Para a xp, nc abrangn, cnam a mn a
ncnr pa mrna cm ca Chc Ann, n engnh
Bm Jarm, n R Gran Nr. e aparc m m mmn pr
vga, m , cm anaa a anrpga eabh trava 1997,
-
8/3/2019 Brasis Revelados
10/33
16
xpra a n nr annma arb cra ppar
m m Jacb Grmm a mxma pv cra a cra nva.
m pg a ma/ pnha a n camnh/ ina n
pg ma/ Cm paarnh, Vja !... Pppp/
M rm!
sgn Mar Anra, Chc Ann
n ab va ma a Car.Vm a rra, cana pr
canar, pr ma cachaa, pr ca nnhma paa ma n
canan m paraa. J 23 hra a 19 cana.
o cc cm ra pa v rm . v cr
n cng rpnr na hra rr cr. Chc Ann
pga a mbaa, paa p n pa vra cc.
Cm ma haba maravha va rman a ma m
, an a gn p rpar ra nramn, Chc
Ann vr cc. 2002:244
A paagm vm a rra, cana pr canar n xa vcar a cncp
ma na bra na a a cra, ravaa an
ar para ca a canr r enrc Car, an
ncana cm vrm.
Cnrm trava, Mar Anra prcra cncar a cra nva
cm a hrana cva. o canar m ar, m rc cana m
prv nvna, ma an cra m ancn nv. e ana,
n n a nvn ma aa ..., ncnra x a bca
gra, a cra. 1997:189190.
N mm m, a prna Gbr Fryr m Rc m
a a ra ra ppar, an rgr ea
un, p r nrva m agma a ncava rvam m cr
pnrm m cnrar, car, rganar ma agra ma
r aana para m rcmchga a rr naa , cm ca a
pbca lvr Nr, m 1925, m cmmra a cnnr
Jrna Cmrc ra, pr xmp, ma a rna br, va
b amaa xn v cncrrnca cm pr nra
ira A ar a rna Nr, Francc Paa locca. lvr Nr
-
8/3/2019 Brasis Revelados
11/33
18 19
a. Rnm a c rna caa p Cnr, am cm
m rch x acrcna p crr prnambcan na gna
a vr, m 1979:
Hv mpra cnra paam ara ch
vr: pr ana xaa ca vha, an vr
ra. Pgna nra br par bmbamb. exa
a Fr Va. da ar a rna . da ar rr vh
pr a varana Rc. d Fab a maa?
A v m a mr pv nma paagm Man Rg
naa 1926, pbca m 1952, prn mrar cm m
ma m vga n a hj a nca vara abr
mr racna j ava, cra rma, n hrn Fryr.
qm chga a pv nr mr rna aprn, pr
ma bachar m ar ja pr ma r m mcna.
Cnn parmn m pa
em a aa, an rr dparamn Cra mncp
s Pa, Mar Anra cr a sca engraa Fcr
1936, cn cm a cabra dna lvsra para ar aa
ngraa prparar par para a ca pa camp.
um bramn a sca a raa a M P
a Fcrca a Nr Nr, m 1938, crnaa pr l saa,
cm prp ncar car can ana racna. o ar paa va na vagn ma prna para rchr
an ca ppar var arc cmnr saa, 1944,
rprn, pr xmp, na caa Mrm, m Prnambc, p
magr xv , mnh a a v ppar:
Prcamn, ar aar a capa ncnr ma caba
mara n prmr mmn jg raar ma
par an rca. Ma, gn nrm ccrn mpr
va, ra m magr. Rch.Magr, xv, prma.F Marc Gahr. Acrv CNFCP
N a cnrava ar rga caca, ma m cra mgca p n
cnamn ancamn m cm nmn ar ra
cnca arngra pa rgm im.
Cabrac ncna
N m ca n n sphan, nvamn bra a
prna Mar Anra, , m anmn ca mn
r Gav Capanma, cncb rg, m 1936, anprj m
-
8/3/2019 Brasis Revelados
12/33
20 21
embarca, m Barra, R s Francc BA.Carranca Francc Bba Garany, 1956.F Marc Gahr. Acrv CNFCP
nrv a cncp rmpr cm a rnra nr ppar
r, grn m ncrpraa a a bra ar n
apna xcpcna, arc.
Na jcava g Rrg M Franc cra M
Ar Apcaa tcnca inra, xava cara a cncp ar a
haba cm ngnh hman a a ca, a cnca
a , prpn naam, nma ncava carr paggc,
m m cna a ava nvr racna pr
agrca, arana nra.
embra a a sphan nha marcaa pr ncava prvgaram,
br, bn mv, cm mbamn ca marca
ram a hra cna m ca mnra, na prca ncna, sphan,cm a cabra M Nacna, rg na pca pr Ha A
br trr, cmp parmn ngrc a na ... cm
bj [na c] n m nca cm ngna
n prncm , cm rv a pa a anrpga Cara
da 2005. Caca ncamn cm bj ranj, M
Nacna cn a a c rgna cm a cmm, ,
mn rabah cm ara ngrc 2005:219.
N M Nacna, a caba barca carranca, caba pra
ram ncrpraa C Hrmann kr am naraa bra
r, cnraa p sphan para xp ngrca. A carranca xb
a na xp prncm a acrv CNFCP rprnava
a rama ra nma r ncna rna gnca.
d carr cnmc, c, mgc, a gganca cra ma
ra na pra a mbarca ncnavam para nca n rg
va R s Francc. Graavamn ba a mbarca prranpr ma mrn, a rma a caba barca ambm
mcaram, cnvra, a ng mp, m rn caa ma
ra, m vnr bj cra nrr.
expca, ra ccaN cncrn rn gnca bj , a mma
manra a carranca na pra barc, nham crc prpr
-
8/3/2019 Brasis Revelados
13/33
22
ma ram rra para ngrarm, n rm Cara da, m
acrv braa n cnx a c, n p mr a
rnnca arba raa a xp Crmca Ppar Pr
nambcana, m 1947, n R Janr, rganaa p ar a pc
prnambcan Ag Rrg 19131993, n an gn
nara a ecnha Ar Bra.
ea xb cnraa, na rara Rrg, 1969; Fra, 2005;
lma, Frrra, 1999; Macan, 2002; Wac, 1999, marc mbc
a parr a xb cm ar brn, bnc ma
gnra acra m barr, nham na ra ppar crc
racna cmrcaa.
enran, a xp Ag Rrg cnr ca
a raaa m 1949, n MAsP, m s Pa, rga p aan Pr
Mara Bar ap M. o jrna o ea s Pa 30 ja
nr 1949, na Ar Ara, pbc arg Crmca
ppar Prnambc n M Ar, n a nga Van,
Carar, s vrn, tracnham.
Va mncnar ncam a m ma mar
Mar Anra nrnara m ra a ca Chc Ann,
a v ngar nma ra cva. Man dg Jr. 19051965,
ngran Mvmn crc brar, mncnava carr
crc a bra Van: mava n barr ra ma
xpr cva ..., a ar [ Van] prnc a m, a
r m pa aa, cncn a a ar ppar gaa
a ambn, r na a nnca, n cr, na axpr .... Van a ar m crmca, s Fcr
Hra, Jrna dr Nca, 2 ag 1953.
Na ncava Ag Rrg prcb ambm a r ra
ca nr nca prnambcan, cm rva a a
nara n cn cag a xp 194 7 pa, ngnhr
caca rbana Jam Car 18971978, ar o crn
Macambra, cmava rnar a ra nca cap
anaa pr Gbr Fryr.
Ng aran na na, Mr Van,1950. Acrv M Car Maya/iphan: Francc Mrra Ca.
Prc abmba, Mr Van, 1950.Acrv M Car Maya.F Francc Mrra a Ca.
-
8/3/2019 Brasis Revelados
14/33
24 25
Mr Van. F Marc Gahr. Acrv in Mrra sa
svrn tracnham. F Marc Gahr.Acrv in Mrra sa
N cag, n mncnaa ara a cra ram,
ampc h mn a ara n x. Jam Car raa a
prna, na vn, crama annm, nrpr a n
ba ppar cva, ara pr na va ca
nrr Nr brar.
Na paavra Cca Mr aan n mvmn crc brar
n na Ar ppar, pbca m 1952, na c Ar Pca
Bra, rga pr Rrg M Franc Anra, n rr sphan.
A prncp ram am ncn, n bchnh, ma m
a, ma pna, aparcam pa ra nr
, m ar cnhc, nravam crana ....
Pr a ar ppar, vraramn annm, pr
ncn a ma ra mana ..., brn
nr acanaram, rpn, ma gran nra,
an vajan ara rpararam n ram, na graa,
na nvra cra pa.
Fra taba, 1953.C Rn tavar lma
-
8/3/2019 Brasis Revelados
15/33
26 27
Nm m xa capar cra naga, a ara c cmnr
rmm a rprr racna prrava na ra nrr
cnr r, a gra ara a an ccnar ara,
a cabraram para manv rnva cm a ncrpra
ngv nv ma.
tn m va , cm anaam vr ar, a cm krhn
baGmb 1991, Cfr 1994, Gnav 1996; 2007, gnca
cnm ma bj rn ra cn
x rgm x Cca Mr n n n
, n xa r n gan a marc mbc a cbra
ar, m 1947, cnra a rva Van, gr ma xpr
m barr, rnvava a parr ag crrr na va a crana
Nr, cm aprvamn a bra barr a m cra
para ar brn a rm vn na ra.
Fra Pn, Aaga. F: Marc Gahr. Acrv in Mrra sa
N gra, v a parcarm nc. N m ar
a ngna, pr xmp, , m ab, m bj c ar, ma
cna maa m barr ma cra vm
capraa pnanamn agran a va crrn, mn
vv a hra paa vam cnar, mbra a m
ca nha m gran par amnaa rnvnaa ncanmn
nm prc nvv ccnar, mrca rn ca m
cr raar a nvnva rprnn a cn
ccnam Wac, 1999; 2002.
nran prcbr a rm raaa a xp
, ma n R ra m s Pa, a na an 1940, n mp
c a aa m nv ar a ppar a ra nrr Nr, xan vn cnx xb ra
xp ngram mn var bm n.
A ra ana, m ma caa pa, acncmn xra
rnr, pn rca a ma vra, nm nn bc n
vm prg a par. A, a pa vrm, cnvr
am, cmm bbm nan crcam param na bannha a
pr. Fncnam, nm, cm a ca a, n rm
Marc Ma 1974.
uma xp, mbra cnc racna nha mca br
a parr an 1960, nvv a rraa bj cnx
mnr para m cnr m prvac a cnmpa , cn
nmn, a nca ma cra a par pcar.
A ra, va mbrar, m gar prca mbca nvr a a xp
, prnc, n rm cg amrcan Hwar Bcr
1982, a pcaa mn m mn a ar, ,
nvr arc n n ma r rm ngra mrn
a, am par gara, cag, rva pcaaa mara
ma vr a cnm a nvaa ara. Cm
va nv pcaa nr prna par
cpam, nma r nra ca cn cnn acrca a
rnra mam ra n ar.
-
8/3/2019 Brasis Revelados
16/33
28 29
o nran prcbr a pcara m ma var m
annma naa n x aprna Jam Car; n
jrna paa, a vga vn 1949 anaa nm Van
svrn. F m Van, crama ppar Nr, Rn Rbr,
pbca m 1959, xa a ara nva, cm a nc nc
bra arba a crama nrn, bm cm nca a
rabah para m a brncara pa nva.
e, va mbrar, mbra Man dg Jr. cmnga a cncp an
nma, arb xpr ppar, prcb n prj ra
a Campanha da Fcr Brar, m cm Crmca
Ppar Nr, m cabra cm a Fna Jam Nabc, a
prpa nvaar ncar ara ppar na ra
cncnra ra Carar, tracnham, Canhnh Gana.
oMvmn crc brar a Campanha da Fcr Brar
Ma an hv a smana Ar Mrna, an
Mrnm ma arma n Bra, m cnvnc
n hava gar abamn n Bra para crr
nra. N nham har ra Bra, n
nham vr a rra. Caa m n, n bm,
grp, caram a ma ava v ra
nma cm pa. ea ava pra mm a mca. e
cmc a ar a mca brara. dpmn Rna Ama, m 1969, Mis
o m Mvmn crc brar aprna m a
a m m grp n anava cm ma agna
rvnca m gravam a rma ar pcaa
cm rna cnca para mprnr a ca xpr
a cra ppar, a a a n r camp
cr cm cpna anma na nvr a a cra, m nv
nacna, ma agnca p mpmnar a pr
a cr brar 1997.
A rgnaa mvmn, cm anaa Vhna 1997, cn m
cngrgar nca para nr a na nacna cnravam
ana rg, m prc cna aapa, b a amaa ncr
cv a mrna prgr nm pa rma rcn. Cm
prp, cm m pcar m m rgnca, a Cm
Nacna, aa n R Janr, mbava a r rna cabrar m vra rg, cnvcaa para ar m camp cmnan,
pan, prcran m prgr a xpr pm
mnhar a mca a cnrb prg, n ngr
na na a na.
Na nna mba ma raga rmr, n rm
Rna Ama , vgraram cngr, mana ncnr, ra
cv r ap ppar rnam , prr,
ara nca para ba rnr, aprna
Rna Ama na xp Ar tcnca Ppar, Cngr inrnacna Fcr,Par ibrapra, s Pa, 1954. Acrv CNFCP
-
8/3/2019 Brasis Revelados
17/33
30 31
cnmpa xp aprna arca. Caa m
ncnr xga rganar r rbra para r
nr ma r xpr pm vcar pv in Vhna,
1997.
exp Ar tcnca Ppar, n Cngr inrnacna Fcr, Par ibrapra,s Pa, 1954. Acrv CNFCPda ra para a ra: Francc Man Bran, owa Anra Fh, Ann Jrgda, Cca Mr, onya Avarnga Rna Ama
o nr prncpa , ra a pa n pr
mna pr sv Rmr, mara cm Mr Anra
cabrar para a mca. Cm a Cm Nacna
Fcr a na ranr para g ppar.
en Carnr, in A v cr n Bra
Aprna ra Aaga, n Cngr inrnacna Fcr,ibrapra, s Pa, 1954. C R n tavar lma
Fanang, n Cngr inrnacna Fcr, ibrapra, s Pa, 1954.C Rn tavar lma
-
8/3/2019 Brasis Revelados
18/33
33
tambr cra, Maranh [195]. F Marc Gahr. Acrv CNFCP
pv prcbr a cn m, a rgana cn
gr, mnagm xp abcmn cnvn para a
raa pa a pc am nhan ma pc car
graa, an, am, cm a, mca g paam am
bm a r bj cnmpa.
sbr a xp, a xb rm bj nma prgrama m
cmparcam ambm brncan g ppar, ncnavam
cm marc mbc baan rvar a rv Mvmn
crc brar aa a ra cr rpa
amrcana, prvgavam a ra ra, ma vrn , n Bra,
a a par cm Ama Amara sv Rmr.
expr cm g mrcram pca an pr pa
rcam a mmn prvga m a va ppar
vara m a a pn cva, cmnra, aa va
a, mra m nna rca cra nr grp ca vr, ,
br, a, n namm m pa rma rcn m
mra, aparan acman a parcara a rn
ra cnm.
um apc prbma , aa a cn pca
Bra, n pr bmar, b pna pr m prg
r, nvvmn pr acav. A,
ma nca nacna, rv a mma mprnca
para ram ava, ma , n camp cr
p xar ar na a grp ana v hrgn,
ga, cana , pran, cnrbr para a prmannca, rcmn a prpa g ppar. A c
pra nr brncan, mnaa arav aca
cv, prpcar rnamn jvn, aprmrar a prca
mr nn, rmar ar amnrav , a
na, crar ma ba cnmca v para g. e
ranha, jaa, r, c, rar nhr para cr
a ca. en Carnr, cmnca para a CNFl. iBeCC/
CNFl/dc 312, 2.05.1955; c 312/5
-
8/3/2019 Brasis Revelados
19/33
34 35
A cn a Campanha da Fcr Brar, m 1958, r
prn a cncra parca bjv cra, na ma
m a vnha a ncnr m bjv prv na Cara
Fcr Brar, vgaa m 1951, cran m rganm carr na
cna na a parmn crc Bra pr
a ar ppar.
Cm ar xg rcr bm ca, a prmra ncava mn
ram a rvnca a m pa 1959 a 1960, cm a Janr a,
m Mna Gra M Jam Rbr, ra nr s Pa M
Rn tavar, a Baxaa ana Cnrvar Mca san,
cj ra ram a na C Fcr Brar.
Marmba ambr,s sba, sP.M Rn tavar,19591960, Campanha da FcrBrar. Acrv CNFCP
Cngaa, s sba, sP.M Rn tavar lma, 19591960.Campanha da Fcr Brar.Acrv CNFCP
o prp a vagn vanamn a Janra, acr cm Jam
Rbr 1970:17, ra ncar a va ppar m vara apc
.... e rgan rgr m ma c cja rnra ngm
a va mara a pra, aprnan a r a vra cra a
rg. d a pa, r n ccnamn ambm ar
mca, acam rgr grc a crmca, cra rma
cna p ar, nc, na caa Cana, a crama
abacm mrca cm a a pr pca rgna, cabn a
hmn a ra ha.
Crmca Cana, Janra, MG. M Jam Rbr, 19591960.Campanha da Fcr Brar. Acrv CNFCP
-
8/3/2019 Brasis Revelados
20/33
36A Campanha n, m 1959, Cncr sv Rmr Mn
graa br cr cra ppar, bm cm rpnv pa
a Rva Brara Fcr pbcaa n pr 1961 a
1976. embra a cra m m a n R Janr cn
a a paarma, prj ra aa m ra a ana
rcr hman nancr xga, n, n, cra apna m
1968, m cnvn cm M Hrc Nacna. em nna cm
prj arcar m nv nacna, a Campanha da Fcr
Brar, m pan a, prra a m, xb
cra m na capa a.
incm n mm m, apna a ra, nrma
caa br a Prmra exp Fcr, nagraa m 8
mbr 1941, na a Aca Brara imprna, n
R Janr. A na vn, n a 16 br, Jam Rbr
nrgava a prn a rpbca G Varga m mmra cm
hrc a Cm Pa Fcrca a a mara a
1 exp Fcr n Bra p cra m M
Pv lra, 1953:68; Arag, 2006.
trn tmr, Janra, MG. M Jam Rbr, 19501960.Campanha da Fcr Brar. Acrv CNFCP
Acrv M Car Maya/iphan
-
8/3/2019 Brasis Revelados
21/33
38
e m gran acanc cgc vra cncrrr rma ma
pva para a rma pv brar, na Jam
Rbr in lra, 1953:69. e vn rva a a parcpar
cm, na rramn xv, aa rar
rcr, n ra nramn ma nva, ampc parc r r
prn Rna Ama, m 1946.
Jn cm Mar Anra, Jam Rbr m gr a ra
a vn , Mara lra l Hr Crra Av n
gravam a Cm Pa Ppar, craa, m 1940, cm m
nc a sca Amg dr Fra, n pra
pr Raymn on Car Maya 18941968 m rn c
gncava nv crama Carar, naamn MrVan, m 1950.
Car Maya nanc a xp ca mara para xb.
Mr Anra, n n R Janr, prmr prn a
Cm a rrn, m 1941, para s Pa, ma prmanc
mp cn para apar a g Jam Rbr para ncar
a ava.
Mar Anra ... rn n rabah, prn
an rgana na Cm, ac Mara lra 1953:07. A
ncava cn cm a cabra Rna Ama, aprn
ma cnrnca br amba carca, nr r. Ana acr
cm lra, n ncrramn cmparcram cnva hnra, cm
anrpga nramrcan pr. Mv Hrv Arr R a
m. l Hr Crra Av, m nrva a jrna o Gb, m12 jnh 1941, armara:
eam rabahan avamn na ca mara para a
exp cmprnr bj gnr,
nrmn rabah a vha mcara carnava, ra
ra cr, c mca ppar pcamn grava,
nmnra agma pr, rabah mc, c.
in lra, 1953.
em cr n a nagra, Jam Rbr anaa, ana, a bj
a vn, gn , m namn rnr p. c., p. 26:
exp cr carca? Prvnra x cr carca?
H cr na gran ca cm R?o cc, ca
pa ra crca r, n acram , na gran
ca, ambm xm ra ppar. p. 267.
Mar Anra caa a Rna Ama. Acrv CNFCP
-
8/3/2019 Brasis Revelados
22/33
40 41
e argmna, arman
hmn mgramvancng a a ra, an,
a a pr ...; a ca prvca ncrm a ra
. ... enan na rg rra, a ra nm a
manrm paraa aa nr , n cnr rban, a
, a rca, a nrrnca, nm, ncrm prvac
cm a mxma n. p. 27.
N pm a a cra a Cm Pa Ppar,
na sca Amg R Janr. N acrv M Car
Maya, m ma cara 5 ma 1941, ra anaa, nr r, pr Jam Rbr, Rna Ama l Hr Crra, xp
c prp cnar a Cm: ... prj xp
r nc M Fcr Carca, a vr ar carr
prmann a a Cm Pa Ppar ACM/sARJ/P.66
c 12.
ora cara, a anaa pr Jam Rbr, 4 ma 1941
ACM/sARJ/P.66/c 10, nraa a ch pca dr
Fra can mara aprn a aa rg para a x
p a r raaa, anaan n ramn ncrprar
bj m m m ngrc; h, ana, a ra ga
cm a vagn para a ca.
nran prcbr a Cm Pa Ppar, pr na,
va brvma, cnc cm a aa Mar Anra, n
aaa, cm avn ea Nv, a ava n dpara
mn Cra s Pa. ea ambm arca a r ra
ma aan ncnrara an a cn a Cm Na
cna Fcr. Va raar a prgna caa pca pa
xb n xam rvar an a ncava x cmprr
rca a rxa rnra m ra a cr, am
racnr ma rcrrn nr a mprca mva cag
ra pv. n n Jam Rbr v a v cc
ca pa ra crca r.
Parmn nangv
N m, a nn aprnar, m nha gra, m pn n
amna marcaram a rcn ampa a cagra parmn, ca
an bn cra cnram cm parmn mara a
parr prj nvv p CNFCP. Para aprnar ma, cam
m rch rra m rar ava ana pr en Car
nr, a n Campanha da Fcr Brar, m cnra
cm a paavra A Magah.
A nraa pa va rgan a pan cnr
van a aparcmn m ar pr arana
.... H vrar r ar cnca ppar
prc rchr, prrvar br mrar ppa a
vra rg pa. A na pa ca ambm n
cnhcmn a prpra ca, prrc ng
nh hman, a hrana arana n garam a gra
paaa. en Carnr, in Pan Apca Rcr a
Campanha da Fcr Brar, 1962
o prgnc pma en Carnr xpr na a a
aparcmn m ar pr arana magrara, , na
caa 1970, nm cnr m nncavam ba acrca
m a cagra parmn, a prngaram a na c
prmancm na aaa, A Magah 19271982, n
Cnr Nacna Rrnca Cra CNRC m 1975 pr,
1979 a 1982 , n sphan, acava a vaa gama bn ana
mna p pa:
... x vaa gama bn prcn br
ar ppar pr arm nr na nmca vva
can n cnra cm bn cra nm
a na rma a pca cnmca cngca. N
nan, a parr ar pnca, rcnhc
a vca cbrm var ma an c ma
nacnaa 1997:54.
-
8/3/2019 Brasis Revelados
23/33
42 43
Para en Carnr, a prra cna br m car xbr
pr rc ngnh hman m a a a na
pa. Para A Magah, ra prc cnrar a ra vva a
na nacna, a ... a cx am an mn avana
a cnga an mn a ra ppar, ar ara
na in Fnca, 2000:65.
o anrpg J Rgna Gnav 1996 a naa a narrava
A Magah ma parc a m mrn anrpg ca
cra, cja ara baaa nma r a a cra a ca
... m prj a raa prn, bn cra ...
n cnx va a ppa, a nca cna r nr
prna parmn a pp a ca, a vra cra n cnx ma cra brara ngraa p. 52.
o paa, ana Gnav p. 52, nn cm m pnca para
a cn acrv, banc a pm rr,
cmnar cnhcmn racna amaa pr m mn , m
prncp, nra para a hmgna.
N argmn Carnr, bra rm r, a, n
r ra acp, cnr Ha raa n gara
ra, c bj prc, cnjn bn nara
cra mprnca rcnhca; parmn. Pr a v, nr a
vra acp, rm bm, rvnca pr A Magah, rm
nja a cn a a br, mann, a apr
mramn a prgr ma pa m mprnmn
ma cva; ma bn ngra a parmn.
o n garar p aparcr m a m en, ma m A
ra, cm bm ana Gnav, a a mprnmn
hman parmn. Na prpcva, Bra p prjar
ngr n cnr nrnacna a parr a parcara,
abr man pr cva g ra, amaa r pa m
a m mpra xrr. A ngara, a cnga
racna ana vva m cra rg pa, cm a cagm
trng Mnr, paa a r c ngrc, cm na n
abr cm pnca ranrma a cn va. sma a
, A Magah na a a
... a prpra cmna a mhr gar
parmnin Bm cra ar nvvmn,
iphan, 4 jan/v 1980.
Mar. A Mra, Carar, Pe, 2007. F Francc Mrra a Ca. Acrv CNFCP
-
8/3/2019 Brasis Revelados
24/33
44 45
iab Mn Cnha, Mr iab. sanana Araa, MG, 2002.F: Francc Mrra a Ca. Acrv CNFCP
exp sbrra Rbr, Mr Rbr, cpn Arcanj a Nara. Va, MG, 2000.F Francc Mrra a Ca. Acrv CNFCP
-
8/3/2019 Brasis Revelados
25/33
46 47
nran prcbr ana nr a prpa A Magah
prj ncna marca a g a anrpga, pa crca
ar la Ch Fra, am a r n in Na
cna Fcr, m 1982. drnmn cra aavam
nm mmn na rnra nr cr cnca ca,
ngr Fra crr nm mmn ncnaa a cpna
acamca, cngra a rma p, a parr n, ngra
a majraramn pr anrpg. N cnx, craa a saa
Ara Ppar, prgrama n prna rrngr cnmpa
vna bj vn a vra rg pa. s namn m
, a ng an, ncar, par, anaar mrar a pbc
cnx m pr bj, abr nv m
a cnc crc , cm na n pragna
prc nv, grp cva, cnx va v
mn. o ar mca, a ar a a a brncara ppar,
bj can ra, rprr a ar nm pa vr.
A prna ara na abrra a mra, a cag
br rabah, a pba arbrar br var bj
prm a prpcva abrra nv nch mrca a parr
m cnr rban cm R Janr par a prpa
va br a ar ppar arana cra
cn brvvnca para mr abr. A sAP
rprna, ana, mpran n a acrv para M
Fcr en Carnr MFeC para a Bbca Ama Amara BAA.
daa a mma caa a aa Prgrama Ap a Cmna
Arana, ambm vgn n a aa. impana m 1998, PACA vmaprnar a prpa vara nv prr cra,
pr m a pbam a cnna a ava arana m
cnx pr. A parr agnc g cm ar
, na a a nvmn a rm mpmna, n
m va a pcca ca gnca a ava arana n
rn cnx a pr crca.
uma nva pca n camp a cra ppar cn n an 2000,
cm cr 3.551, cr a gra jrca parmn mara
Prgrama Nacna Parmn imara, a ncnaava
ava prv n Arg 216 a Cn 1988, abc a am
pa a cagra parmn.
em gra, rna cmpx xar m pn mar a parr a crp
rca nv cnr m mrg a gra jrca parmn mara
va cm ma cncp ma ampa, ncva, caa, br,
prc gnca nv na prca ca mbca r
cbrm nvr a xnca hmana a v, gar,
abr, bj gnca nv na amna, ar mca,
nr ana ra.
N Bra, a gra ncava ma acaa m arg anprj
Mr Anra a prca ncna A Magah va
pr m cm rga anprj aa p pvan
mrna ar Macnama.
d a, gra cnx a n pm xpcar a mana. M
ba cncra, cm a rvnca pa cm a Bva jn
unc, m 1983, pa nc xpr a n ca n
cnmpaa n nha cm parmn, an crcncr a ar
c a hrc xcvamn; n pan nacna, m cnr
Marn n Ga a Panra, Barr Gabra, Vra, es, 1996.F dc dan. Acrv CNFCP
-
8/3/2019 Brasis Revelados
26/33
48 49
dcna aan a pana p a ma. Gabra, Vra, es, 1996.F dc dan. Acrv CNFCP
Pana na cama ma a c abr. Gabra, Vra, es. Acrv iphan
abrra pca, cm a pr mvmn ca, m
aar na nrnacnaa cnmca parc racnr a rrca
a pra cagra Gnav 1996 a para anaar a nar
rava cnm parmn , rn mr abr
racna aparcm.
N nv cnx, c a vra a na nm n
pra, cm prra para a cmna xava prc
abr ngar, bm cm para a ncava prjam pr
rm an pr a rm.
Nm cnx xprnca vra prcram crrpnr
raa caa m pa abraaram a caa a ampa a
gra jrca parmn, pv armar, cm anaa a anrp
ga Barbara krhnbaGmb, a n vgr a ca, a
gara a xb bj m n mgca cm m
b pm cr narrava para rprnar pv cra
an, cm avn parmn mara, cr paa a r
prar cnhcmn racna, cnrm avga a unc.
s ma va cm m , ma vv, prc
ca, ana cnrm krhnbaGmb 2004.
o cr 3.551, ag 2000, n a gra jrca rgr
rrnca cra cm parmn mara, prv, m a ab
ra, g cm nr abrar, m pan ava
gara cj prp, m prncp, prprcnar m ncr
para grp, nv, cva pam br m mara
mbc, am jm, para a rpr.
A cncp bjacn a nv nrmn pca ea
acraa na cncp anrpgca rava a cra. o cr
xa r n aa aa, pv, or crn a n
a nacna mrna cnam nan aavam para
a cra m rganm m nv nacna para a a a ra
ppar. A cncp vgra cm a cn parmn
mara a mpa na cnm nm pa
cnra, m vvr ar vr manm
ranrmam pr cva gra.
-
8/3/2019 Brasis Revelados
27/33
50 51
Aprna grp Jng Pnhra, 9 encnr jngr, na Fn Prgr, RJ, 2004. Francc Mrra a Ca. Acrv CNFCP
-
8/3/2019 Brasis Revelados
28/33
52 53
Cm ba na xprnca mnaa a cra cm Campanha
da Fcr Brar, CNFCP acmpanh bra
mn rc mgc a cpna cam a ma
naamn a anrpga, , a parr 2002, cm nv nrmn
Prgrama Nacna Parmn imara, abr prj
Cbra abr a cra ppar, n a ram raa
nvnr a arnha manca acac; crmca Cana
MG R Ra BA; arana ca Bax Amana; m
ar va 10 cra n A M s Francc MG; bmba
mb Maranh.
o nvnr c a baana acaraj, m savar, m
ar vacch m Ma Gr Ma Gr s, jng ns ram rgra p iphan cm Parmn Cra Bra.
pv armar na aaa rvvm, b r pn v
a, a vga a cra ppar, para , cramn v
r cabra a rcn cra nrmn jrc parmn
mara.
N cnx aa, a a mprna pa Campanha da
Fcr Brar parcm ana ar c m ngn paa. R
pam n cja marca ram xaa pa gra n an
cram. o anrpg R Barr laraa 2004:14 mncna a
ra agn par anrpg an n rgr
parmn mara, argmnaram r vnham an h
m mp. Am , aca , an , a pc rgr
j ra a pr mnn cra.
Cm ba vna, cm pr m, rnvnaram m gar para
a xpr vam cm naga, cm mr pm
apagar nramn, cm n, mar para ma ar ma cra
nacna. d a, a ng a rajra, a n j hava acm
a m ar , m par, nnava cm pr a v ma
ampa parmn.
s, cm pv prcbr n pr Mvmn crc bra
r, a xp rnam xpr avam ma v gra
inc sa Bran, inacnh, crrr mr na cnc a vacch.lar, Ms. F Francc Mrra a Ca. Acrv CNFCP
-
8/3/2019 Brasis Revelados
29/33
54
cr, cncan a na nacna a parr cnjn a
xpr rgna, br a parr an 80 n in
Nacna Fcr, hj Cnr Nacna Fcr Cra Pp
ar, prvgava prar abrar m grp nv,
m ara nva ma cva, nma vr vra pra
a cra ppar pa.
Mn ngrancr paa, ar, nm, acrv
ma rrnca mpra pa marcar cnjn raa
para a cnmpa van, a xp p r va cm
ma pna mra, a xb ragmn m prj nca
xg n ngajaram m r cnrv
para crar m pa para a gara c, rma bbca pa para xp, a n ram xcv a nrma
ca, xcpcna, arc. ea prn rvar ambm a a
va pa xb marcaa pa mana, m nna cm
bramn rc mgc cpna rna
ram a ng mp prj ncna.
A aa ncrra cag m rch a nrva Rna
Ama para M a imagm sm, m 1969. qan h pr
gnaram a rp a r cmpn Hra a mca bra
ra, mrna cng n ar a mn an aam
cra ma cnam cr cm camp
cm m cnjn mb na nacna; va an
m camp aargava xga nva pa. A mn a
gran nmn cr rban rva a rgna a prj
cra, prcravam ar cna m pa rma rcn,
cm an Vhna 1997.
d cra rma, av cnra a Ama m ma r a vr
crrn vr cra cm prnagn ngc, apga
a m paa rm cm rg, p camp nvga
cr h parca, n, m mana, ag g, n mc,
ngv, n pa r cnga n mp nm n pa:
A gran ca v h r a . A par hra a mca
c. apna ma aaa. dc, a par mca crca,
mca ppar, br mca ppar. o n mam,
n aprnm. e crv a m 1942, n ram prncpan, a
a ana avam m vaga. N n abam bm, nm ra
cr, a a vra. d m, hj m a ca
aarga m, m j prja gran nmn cr rban,
cm . prc ar ma ca aa, rabahar m pc.
exp Carnava m branc RJ. saa Ara Ppar, 2008
F Francc Mrra a Ca. Acrv CNFCP
-
8/3/2019 Brasis Revelados
30/33
56 57
Bbgraa
AlMeidA, Rna. o amba carca cnrnca. in: liRA, Mara org.. 1
exp Fcr n Bra: achga para a h ra cr n Bra.
R Janr: lammr, 1953.
_____. Aprna. in: BoRBA FilHo, Hrm; RodRiGues, Abar
org.. Crmca ppar Nr. R Janr: Campanha da
Fcr Brar, 1969.
ANdRAde, Mr. o ra aprn. eabcmn x, nr
na t Pr Ancna lp. B Hrn: iaaa, 2002.
ARAGo, Pr Mra. l Hr Crra Av
cr n Bra: an a rajra na eca Nacna Mca
19321947. dra Mra eca Mca, unvra
Fra R Janr, R Janr, 2005.
AzeVedo, l Hr Crra . uma xp cr carca. in:
liRA, Mara rg. 1 exp Fcr n Bra: achga para a hra
cr n Bra. R Janr: lammr, 1953. enrva a jrna o
Gb 12 jnh 1941.
BeCkeR, Hwar. Ar wr. Bry: unvry Carna Pr, 1982.
BuRke, Pr. Cra ppar na ia Mrna. s Pa: Cmpanha a
lra, 1999.
BYiNGtoN, sva. Pnmn mrna: a cr Bra na crr
pnnca nr l a Cmara Cac Mr Anra. dra
Mra Pnca unvra Caca, R Janr, 2000.
CAVAlCANti, Mara lara a. e cr n Bra. in: seMi
NRio FolCloRe e CultuRA PoPulAR, 1988, R Janr. smnr
cr cra ppar: vra ac m ba. R Janr: iBAC,
1992. encnr ; 1.
CARNeiRo, en. Cara amba. R Janr: Campanha da
Fcr Brar, 1962. [A cara ra 1 Cngr Nac
na samba, raa n R Janr, m 1962.]
CliFFoRd, Jam. Ccnan ar cra. Rva Parmn
Hrc Arc Nacna. Braa: iPHAN, n. 23, 1994.
diAs, Cara a Ca. d ranja a crca: a rajra a c
rgna M Nacna. t dra M Nacna, unvr
a Fra R Janr, 2005.
FReYRe, Gbr org.. lvr Nr. Rc: Arv Pbc, 1979.
e acmaa 1925.
_____. Man Rgnaa. Mac:unvra Fra Aa
ga, 1976.
FRotA, la Ch. Mr Anra a sc a engraa F
cr n dparamn Cra Mncp s Pa, 19361939.
R Janr: Fnar, 1983.
_____. Pn cnr a ar pv brar, c XX. R
Janr: Arpan, 2005.
GoNAlVes, J Rgna san. A rrca a pra: cr
parmn cra n Bra. R Janr: uFRJ; Braa: iPHAN. 1996.
_____. Anrpga bj: c, m parmn. R
Janr: [.n.], 2007. M, mmra caana
kiRsHeNBlAttGiMBlett, Brbara. objc hngraphy. in: kARP, i.lavn e.. exhb ng cr: h pc an pc mm pay.
Wahngn, d.C.: smhnan inn Pr, 1991.
_____. inangb hrag a macra prcn. Mm inrnac
na. oxr: Bacw, v. 56, n. 12, 2004.
lARAiA, R Barr. Parmn mara: cnc mpca.
in: teiXeiRA, J Gabr l.C. a. org. Parmn mara, prr
manc cra rracnaa. Braa: unB, iCs, 2004.
-
8/3/2019 Brasis Revelados
31/33
58 59
liMA, Rcar Gm; FeRReiRA, Caa Marca. o m cr a
ar ppar. Rva Parmn Hrc Ar c Nacna. Bra
a: iPHAN, n. 28, 1999. Nmr mc: Ar Cra Ppar. organa
pr eabh trava.
liRA, Mara org.. 1 exp Fcr n Bra: achga para a hra
cr n Bra. R Janr: lammr, 1953.
loNdRes, Cca. Parmn prrmanc: ma ra nran. in:
teiXeiRA, J Gabr l.C. a. org.. Parmn mara, prrmanc
cra rracnaa. Braa: unB, iCs, 2004.
MAGAlHes, A. e trn? a bn cra n Bra. R Janr: Nva Frnra: Fna Rbr Marnh, 1997.
MAsCelANi, nga. Ar ppar brara a cra a Caa Pna:
m har anrpgc. dra Mra in Ba Ar,
unvra Fra R Janr, R Janr, 1996.
MAuss, Marc. ena br a va, rma ra a rca na c
a arcaca. in: _____. scga anrpga. inr Ca
lvsra. s Pa: ePu, 1974. v. 2.
MeiReles, Cca. Ar ppar. R Janr: er, 1965. Ar
pca n Bra. drga pr Rrg M. F. Anra.
PeiRANo, Mara G. s. A cnca ca cr. in: seMi
NRio FolCloRe e CultuRA PoPulAR, 1988, R Janr. smnr
cr cra ppar: vra ac m ba. R Janr: iBAC,1992. encnr ; 1.
RiBeiRo, Jam. dcr abrra. in: liRA, Mara org.. 1 exp
Fcr n Bra: achga para a hra cr n Bra. R
Janr: lammr, 1953.
_____. Fcr Janra. Pa camp crnaa pr Jam
Rbr. R Janr: Campanha da Fcr Brar, 1970.
Fcr Brar
RiBeiRo, Rn. Van: m crama ppar Nr. Rc: in
Jam Nabc Pa sca, [195].
sAiA, l. ecra ppar brara. s Pa: Gava, 1944.
sANdRoNi, Car. q m rn amba ra. in:
FAlCo, Anra org.. Rgr pca avagara para a cra
ppar. R Janr: iPHAN, CNFCP,2005. encnr ; 6.
sANtANNA, Mrca. Pca pbca avagara parmn ma
ra. in: FAlCo, Anra org.. Rgr pca avagara para
a cra ppar. R Janr: iPHAN, CNFCP, 2005. encnr
; 6.
tRAVAssos, eabh. o manarn magr: ar ngraa m Ba
Bar Mr Anra. R Janr: Fnar: J. zahar, 1997.
_____. inr. Rva Parmn Hrc Arc Nacna.
Braa: iPHAN, n. 28, 1999. Nmr mc: Ar Cra Ppar. or
gana pr eabh trava.
ViANNA, Hrman. o mr amba. R Janr: J. zahar:
uFRJ, 1995.
VilHeNA, l R. Prj m: mvmn crc brar
19471964. R Janr: Fnar: Fna G Varga, 1997.
WAldeCk, Gacra. exbn pv: nvn cmn? Rva
Parmn Hrc Arc Nacna. Braa: iPHAN, n. 28, 1999.Nmr mc: Ar Cra Ppar. organa pr e abh trava
.
_____. Van cm cagra cra: m anrpgc br a
caca a bra Van Prra san, Mr Van. d
ra Mra unvra Fra R Janr, R Ja
nr, 2002.
WilliAMs, Raymn. Cra. 2. . R Janr: Pa trra, 2000.
-
8/3/2019 Brasis Revelados
32/33
Procisso do Crio de nzr. Belm, Pa, 2004.
Foto Frcisco Moreir d Cost. acervo CnFCP
-
8/3/2019 Brasis Revelados
33/33