BOUDEWIJN BÜCH EN THE ROLLING STONES EEN STUDIE NAAR DE FUNCTIE VAN MICK JAGGER, THE ROLLING STONES EN HUN MUZIEK IN BÜCHS LITERAIRE WERK Aantal woorden: 27 222

Lieselot Degraeve Studentennummer: 01406170 Promotor: Prof. dr. Carl De Strycker Masterproef voorgelegd voor het behalen van de graad master in de Taal- en Letterkunde Academiejaar: 2017 – 2018

Voorwoord Dezescriptie istotstandgekomenmetdehulpvaneenaantalmensen.Daaromwil ikten

eerstenadrukkelijkmijnpromotordr.CarlDeStryckerbedankenvoordehulpbijdezoektocht

naarhetonderwerpvandezescriptieennaarrelevantbronmateriaal,envoordeantwoorden

opalmijnvragen.Hijheeftookmijntekstenherhaaldelijknagelezenenvoorzienvannuttige

commentaarenadvies,zowelinhoudelijkalstaalkundig,waarikhemheeldankbaarvoorben.

Tentweedewilikmijnoudersbedanken,enerzijdsvoordepraktischehulpmethetvoormij

nogsteedsmysterieuzeWord,anderzijdsvoordefinanciëleenvooraldeonvoorwaardelijke

mentalesteuntijdenshetschrijfprocesvandezescriptieentijdensmijnhelestudie.Daarnaast

ookbedanktaanJozefien,Davy,hetolijketrio,almijnvriendenendeSiouxbijwieikmijnhart

konluchtenenontspanningkonvinden.OokbedanktaandeBlandijnomdevoorbijevierjaar

eengeweldigeleer-enleefomgevingtevormen.TenslottebedanktaanBoudewijnBüchom

zointrigerendtezijn.

Inhoud

Inleiding..........................................................................................................................................1

1.Theoretischkaderrondmuziekenliteratuur...............................................................................3

1.1.WernerWolf..........................................................................................................................3

1.2.CordeJong............................................................................................................................6

1.3.Voorbeeldenvanstudiesovermuziekinliteratuur...........................................................7

2.BoudewijnBüch:eenkortebiografischeschets...........................................................................9

3.BoudewijnBüch,MickJaggerenTheRollingStones:werkextern..............................................12

4.TheRollingStonesenMickJaggerindrieromans......................................................................20

4.1.BrievenaanMickJagger...............................................................................................20

4.1.1.Inleiding........................................................................................................................20

4.1.2.MickJaggerenTheRollingStonesindebrieven..........................................................21

4.1.3.MickJaggerenTheRollingStonesindeverhaalontwikkeling......................................26

4.1.4.MuziekvanTheRollingStonesinBrievenaanMickJagger.......................................32

4.2.Dekleineblondedood..................................................................................................38

4.2.1.Inleiding........................................................................................................................38

4.2.2.MuziekvanTheRollingStonesinDekleineblondedood.............................................39

4.2.3.BoudewijnsbewonderingvoorMickJaggerenTheRollingStones............................46

4.3.Links!............................................................................................................................47

4.3.1.Inleiding........................................................................................................................47

4.3.2.TheRollingStonesinLinks!...........................................................................................48

4.3.3.MuziekvanTheRollingStonesinLinks!...................................................................52

5.TheRollingStonesenMickJaggerinBüchspoëzie....................................................................57

Conclusie.......................................................................................................................................68

Referentielijst................................................................................................................................72 Aantalwoorden:27222,exclusieflangecitatenenreferentielijst

1

Inleiding

De Nederlandse schrijver en dichter Boudewijn Büch stond bekend om zijn opvallende

fascinaties en obsessies,waaronder dichters als Arthur Rimbaud en JohannWolfgang von

Goetheenookderomantiek,reizen,eilanden,dedoodenzelfmoord,dodo's,enbibliofiele

objecten(Welsink2006).DaarnaastwaserzijnobsessiemetdeEngelserock-'n-rollbandThe

RollingStoneseninhetbijzondermetdezangervandeband,MickJagger.Büchbrachtzijn

fascinaties over naar het publiek in zijn romans, gedichten, essays, kranten- en

tijdschriftenartikels en televisieprogramma's. Over zijn obsessies werd onder andere

geschrevendoorWelsink(2006),Voskuil(2006a)enMouws(2008),enookinbiografieënover

Büchvormdendefascinatieseenterugkerendthema,bijvoorbeeldindievanKagie(2004)en

Rovers(2016).SpecifiekoverdefascinatievoorJaggerenTheRollingStonesschreefVoskuil

tweeessays(2005,2006).HijschrijftdatBüchsbewonderingbegontoenhijhetconcertvan

de Stones in het Kurhaus bijwoonde in 1964, en dat Jagger en de band een rol hebben

gespeeldinBüchsliteraireproductie.

Deze scriptie onderzoekt Büchs fascinatie voor Mick Jagger en The Rolling Stones. De

vraagstellingistweeledig.TeneerstewilikonderzoekenwatBüchoverJaggerendeStones

heeftgeschrevenengezegdinzijnniet-literairewerk,enwelkestandpuntenernaarvoren

komenuitdatwerk. Ten tweedewil ikde vraag stellennaarde rol vandeband inBüchs

literatuur.Omdeeerstevraagtebeantwoorden,zalikeenaantalessaysenartikelsvanBüch

besprekenwaarinhijoverJaggerenTheRollingStonesschrijft.VooreenoverzichtvanBüchs

niet-literairetekstenhebikMouws(2003)geraadpleegd.Uitdetekstendierelevantzijnvoor

dit onderzoek zal ik een aantal uitspraken of passages aanhalen die illustreren hoe Büch

Jagger,TheRollingStonesenhunmuziekziet.Büchstelevisieprogramma'szullennietaanbod

komenomdattelevisieeenandermediumisdatbepaaldekennisvraagt,enhetligtnietin

mijnmachtomdatmediumteanalyseren.OmdevraagtebeantwoordenhoeJaggerende

bandfunctionereninBüchsliteratuur,bespreekikdrieromanseneenaantalgedichten.Ook

voordeselectievanderomanshebikMouws(2003)geraadpleegd.Deboekendieaanbod

zullenkomen,zijn:BrievenaanMickJagger (1988),Dekleineblondedood (1985)enLinks!

(1986).EnerzijdszalikonderzoekenhoeJaggerendeStonesfunctionerenindieromans,wat

2

hunbetekenisisinhetverhaalenhoeBüchsbewonderingvoorJaggerendegroepnaarvoren

komt. Anderzijds zal ik verwijzingen naar nummers van The Rolling Stones in de romans

bespreken,interpreterenwatdebedoelingisvandieverwijzingenenhoezeinhetverhaal

passen.MijnbevindingeninverbandmetderolvanJagger,deStonesenhunmuziekinde

romanszalikvergelijkenmetBüchswerkexterneuitspraken.Demuzikaleverwijzingenzalik

inpasseninWernerWolfsterminologie(1999)overmusico-literaireintermedialiteit.Naastde

drieromanskomenergedichtenvanBüchaanbodwaarinikverwijzingennaarmuziek,Jagger

en TheRolling Stones zal bespreken.Daarvoor heb ik BüchsVerzamelde gedichten (1995)

geraadpleegd en heb ik gekeken in welke gedichten Jagger, de Stones of hun muziek

voorkomen.Bijdebesprekingvanverwijzingennaarnummersinderomansengedichtenzal

ik soms een verklaring van de songtekst aanbieden. Die bestaat enerzijds uit mijn eigen

interpretatieenanderzijdsuitwatStones-kennersPhilippeMargotinenJean-MichelGuesdon

(2016)schrijvenoverdesongtekstinkwestieinTheRollingStones,AlltheSongs,waarinalle

nummersvandeStoneswerdenopgenomenmeteeninterpretatievandesongtekst.

Inheteerstehoofdstukzalikeentheoretischkaderuitwerkenrondmuziekinliteratuurdatik

laterzaltrachtentoetepassenopdemuzikaleverwijzingeninBüchswerk.Daarnavolgteen

kortbiografischoverzichtvanBüchmetelementendierelevantzijnvoordeverdereanalyse

vanzijnliterairenniet-literairewerk.InhetderdehoofdstukkomenBüchsessaysenkranten-

entijdschriftenartikelsaanbod,enhetinterviewdathijhieldmetJagger.Daaruitzalikeen

aantalopvallendepassagesofuitsprakenuitlichtendieBüchsstandpuntentegenoverdeband

illustreren.Inhetvierdehoofdstukpresenteerikdeanalysevandedrieromans.Daarinzal

telkens eerst een korte samenvatting van de roman gegeven worden, gevolgd door de

besprekingvanderolvanJaggerendeStonesendemuzikaleverwijzingen.Depoëziekomt

ten slotte aan bod in het vijfde hoofdstuk. Daarna zal ik afsluiten met een aantal

concluderendebeschouwingen.Opdiemanierzalikindezescriptieeenantwoordproberen

tebiedenopdevraaghoeMick Jagger,TheRollingStonesenhunmuziek functioneren in

Büchsliteratuur,enindatgenewathijeroverschreefinzijnniet-literairewerk.

3

1. Theoretischkaderrondmuziekenliteratuur

Hier zal ik aan de hand van de typologie vanWernerWolf (1999) een theoretisch kader

schetsenvandemanierwaaropmuziekenliteratuurkunnensamengaan.Ikzaldieaspecten

bespreken die relevant zijn voor het voorliggende onderzoek.Wolfs typologie zal ik later

toepassenwanneer ik bespreek hoe demuziek van The Rolling Stones functioneert in de

literatuurvanBüch.OokbehandelikaanvullendbijWolfhetartikelvanCordeJong(2005)

overmotto'sinliteratuurdieontleendzijnaanpopmuziek,omdatBüchookgebruikmaakt

vanzulkemotto's.Vervolgenszalikbeknopteenaantalvoorbeeldengevenvanstudiesover

muziekinliteratuur.

1.1. WernerWolf

WernerWolfmaakte een systematisering van de studie rondmuziek en literatuur in The

MusicalizationofFiction(1999).Derelatietussenmuziekenliteratuurkaderthijbinnenhet

begripintermedialiteit,enmeerspecifieknoemthijdierelatiemusico-literaireintermedialiteit

(1999:5).IntermedialiteitkanzichopvelemanierenmanifesterenenWolfsomtverschillende

criteriaopwaarmeevormenvanintermedialiteitvanelkaarteonderscheidenzijn(1999:37-

39).Eenbeschrijvingvandiecriteria isniet relevantvoorditonderzoek,maarhetverschil

tussendirecte(overt)intermedialiteit,enindirecte(covert)intermedialiteitiswelinteressant

voor de typologie rond muziek en literatuur. Directe intermedialiteit is van toepassing

wanneer twee of meerderemedia in een werk openlijk en direct aanwezig zijnmet hun

conventionelevormen,enwanneerdemediaduidelijkvanelkaarteonderscheidenenapart

citeerbaarzijn(Wolf1999:40).Wolfnoemtbijvoorbeeldhetintermedialegenretheaterals

vermenging van literatuur met visuele media en muziek. Daarnaast is er bij indirecte

intermedialiteit slechts één medium met zijn conventionele vormen direct in het werk

aanwezig.Datishetdominantemedium,waarineenniet-dominantmediumindirectpresent

is (Wolf 1999:41). Dat niet-dominante medium is niet aanwezig met zijn conventionele

vormen,maarwelalsidee.Binnenindirecteintermedialiteitisernogeenonderscheidtussen

thematisering of expliciete telling, en imitatie of impliciete showing (Wolf 1999:44-46).

Wanneerhetniet-dominantemediumaanwezigisinhetdominantemediumalsverwijzingof

4

idee,uitgedruktdoordeconventionelevormenvanhetdominantemedium,gaathetomeen

intermediale thematisering van het niet-dominante medium op het niveau van telling,

bijvoorbeeldeenschilderijdatmusiciafbeeldt,ofeenliterairetekstdieeenbeeldendwerk

beschrijft.Daartegenover staat intermediale imitatie,waarvan sprake iswanneerhetniet-

dominantemediumeeninvloedheeftop(delenvan)hetwerk,destructuur,ofdevormervan

op het niveau van showing, bijvoorbeeld een gedicht dat is opgebouwd volgensmuzikale

structuren.Hetonderscheid tussen thematiseringen imitatie isook relevant voormusico-

literaireintermedialiteit.

Wolf laat in zijn theorie rond musico-literaire intermedialiteit drama en poëzie buiten

beschouwingenheefthetalleenoververhalendproza.Hijgeeftaandathetvoorkomenvan

muziek in literatuur een vorm van indirecte intermedialiteit is (1999:43), en past het

onderscheid tussen intermediale thematisering en imitatie toe op musico-literaire

intermedialiteit.Eerstbeschrijfthijthematiseringvanmuziek,waarvansprakeisalsmuziek

aanwezig is als idee of als verwijzing in literatuur. Er zijn drie verschillende vormen van

thematisering naargelang hun positie (Wolf 1999:56). Ten eerste is er intratekstuele

thematiseringwanneer een personagemuziek bespreekt, beschrijft, ernaar luistert of iets

componeert(figurelethematisering),ofwanneerdevertellerovermuziekspreektofmuzikale

vergelijkingen gebruikt (narratieve thematisering). Ten tweede is er paratekstuele

thematisering: muziek wordt gethematiseerd in de parateksten, bijvoorbeeld titels als

'LaughingSong'(Blake)enNapoleonSymphony(Burgess).Tenslottekanmuziekvoorkomen

in de vorm van contextuele thematisering, wanneer een auteur muziek en literatuur

bespreekt ineenpoëticale tekst.Dat zijndeplaatsenwaar thematiseringkanvoorkomen.

Daarnaastzijnertweemanierenwaaropernaarmuziekwordtverwezen(Wolf1999:56-57).

Datkaneenalgemeneverwijzingzijnnaarmuziek,bijvoorbeeldindetitelPointCounterPoint

(Huxley),waarinwordtverwezennaarhetmuzikaalbegripcontrapunt.Erkanookverwezen

wordennaareenspecifiek,aldannietbestaandwerkofgenre.Indatgevalisersprakevan

eenquasi-intertekstueleverwijzing.

Naast thematisering bespreektWolf de vormen van imitatie vanmuziek in literatuur. Als

eerstenoemthijwoordmuziek(1999:58),waarbijhetvooralgaatomhetevenarenvande

akoestischekwaliteitvanmuziekindeliteratuur.Datkandoorhetgebruikvanbijvoorbeeld

5

toonhoogte, timbre, ritme of onomatopeeën. Wolf merkt op: 'In all these cases literary

languagemustbe'heard'ratherthanmerelyread'(1999:58).Eentweedevormvanimitatie

zijnformeleenstructureleanalogieëntussenmuziekenliteratuur,bijvoorbeeldhetverdelen

vaneentekstinstrofen,typografischekenmerken,herhalingenvanthema'sofmotievendie

eenpatrooncreërendateenmuzikalevormsuggereert.Deintermedialeimitatievanmuziek

(namelijkwoordmuziekentoepassingvanstructuren/vormen)inliteratuurkanvolgensWolf

(1999:59)ookwordenbeschouwdalseenverwijzing,enopnieuwmaakthijhetonderscheid

tussen een algemene verwijzing naar muziek of bepaalde structuren, en een quasi-

intertekstueleverwijzingnaareenspecifiekmuziekstukofgenre.VerderzietWolf(1999:62)

eenderdevormvanimitatievanmuziekinliteratuurdiehijimaginarycontentanalogynoemt

endiehij eerder aandeperiferie situeert.VolgensWolf heeftmuziek als kenmerkdat ze

visuelebeeldenkanoproepenbijeenluisteraar:'itisafactthatmusichastheabilitytotrigger

aprocessinthelistenerwherebyacousticmaterialbecomestransformedintoanimaginary

visualmaterial'(1999:28).Wesprekenvanimaginarycontentanalogywanneererineentekst

eenbeschrijving ismeteenbepaaldebeeldentaalenmetaforendiedoendenkenaaneen

muziekstuk: de beeldentaal probeert de muziek te imiteren in de tekst of een verteller

beschrijftwelkeffectmuziekheeftopzichzelfofeenpersonage.Detechniekvanimaginary

contentanalogygaataltijdgepaardmetspecifiekeverwijzingennaarmuziekstukken.

TenslottezietWolf(1999:67-69)eenvormvanmuziekinliteratuurdieniettotdekernvan

intermedialiteitbehoort: 'theevocationofanothermediumthroughassociativequotation'

(Wolf 1999:67). In dat geval moet het niet-dominante medium een direct intermediaal

hybride genre zijn, dat in zichzelf ook elementen van het dominantemedium bevat.Wat

musico-literaireintermedialiteitbetreft,gaathetomdeliteratuuralsdominantmediumen

vocalemuziek1alsniet-dominantmedium,datinzichzelfalelementenvanliteratuurbevat.

Hetverbaledeelvanvocalemuziek,detekst,wordtgemakkelijkingepastinliteratuurdoor

middelvancitaten.Demuziekzelf,hetniet-geciteerdedeel,wordtdaarbijopgeroependoor

delezerdoormiddelvanassociatie.Delezerkandusdetekstlezenenondertussenalshet

waredemuziekzelfhoren.Dezetechniekgaatgepaardmetintertekstualiteitenpasalsde

1Vocalemuziekismuziekdiewordtgezongenenbevatelementenuitdeliteratuur.EenvoorbeeldvanvocalemuziekishetLied(Scher1970:151).

6

lezerdieintertekstualiteitherkent,endusweetdathetomdetekstvanvocalemuziekgaat,

kanhijzicheventueeldemuziek inbeeldenenwordthet intermedialeeffectbereikt (Wolf

1999:68). Het oproepen van muziek door associatie situeert Wolf tussen imitatie en

thematisering (1999:69).Met imitatie enerzijds heeft de techniek gemeen dat liedteksten

vaak gevormdworden naar demuzikale structurenwaar ze bij horen, anderzijds sluit de

techniekaanbijthematiseringdoorhetciterenvanhetniet-dominantemedium.

1.2. CordeJong

NaastWolfstheoriekanookCordeJongsartikel'Muziekindemarge'(2005)overliteraire

teksten met popmotto's van pas komen omdat Büch ook motto's aan de popmuziek

ontleende.DeJongschrijftzelfsdatBüchhetpopmottogecultiveerdheeft(2005:241).Ten

eerstenoemtDeJongdefunctiesvanmotto's in literatuur(2005:240-241).Eenmottokan

louterversieringzijn,ofdeauteurkandooreenmottolatenziendathijserieusgenomenwil

worden in het literaire circuit. Daarnaast kan het motto de schatplichtigheid aan of

verwantschapmetandereauteursof teksten laten zien. Indatgeval schrijftde Jong: 'Het

mottozegtietsover,ofdoetietsmetdetekstwaarhetbijhoort.[...]Naasteenrelatiemet

denavolgendetekstheefteenmottoookeenrelatiemetdetekstwaaruithetafkomstigis'

(2005:240).EenmottodatontleendisaaneenpopsongheeftvolgensDeJongeenspecifiek

doel (2005:242). Zokaneenauteurkiezenvooreenpopmottoomzichaf te zetten tegen

literaireconventiesenomzijnwerkinteschrijveninde'lage'literatuur.Daarnaastkaneen

auteuropdiemanierhetonderscheidtussen 'hoge'en 'lage' literatuurofcultuuronderuit

halen.Eenpopmottoinliteratuurkandusalsversieringfunctionerenofomhetthemavande

tekstaantegeven,maarkanookgebruiktwordenals'eenbrugnaardemassacultuur'(De

Jong2005:242).TenslotteschrijftDeJongdateenpopmottodelezerkandwingenomhet

citaat serieus te nemen als literatuur en om de popmuziek als kunst te beschouwen

(2005:243).

7

1.3. Voorbeeldenvanstudiesovermuziekinliteratuur

NahettheoretischkaderrondmuziekenliteratuurdatikzaltoepassenopBüchswerk,zalik

eenaantalvoorbeeldengevenvanstudiesovermuziekenliteratuuromtekijkenwatzoalde

functies kunnen zijn van muzikale verwijzingen in literatuur. Specifiek gaat het om

voorbeeldenvanpop-enrockmuziekinliteratuur,omdatdatsoortmuziekookinBüchswerk

voorkomt.Het isopvallenddater indiestudiesnietwordtverwezennaareentheoretisch

kaderovermusico-literaireintermedialiteitendaaromzalikzelfonderstaandevoorbeelden

plaatsenindetheorievanWolf.HeteerstevoorbeeldisdestudievanRonaldBesemer(1994)

waarinhijeenaantalNederlandsedichtersbespreektdieinhungedichtennaarpopmuziek

verwijzen.Erisbijvoorbeeldhetgedicht'X'vanRutgerKoplandinzijnbundelEenlegeplek

omteblijven,datverwijstnaarhetnummer'MotherNature'sSon'vanTheBeatles(Besemer

1994:82). Als onderschrift heeft het gedicht '(Naar Mother Nature's Son - Lennon,

McCartney)',maardeverwijzinggaatverderdandatonderschrift:hetgedichtiseenvertaling

vandeoriginele songtekst.VolgensWolfs theoriegaathethierdusomeen intratekstuele

thematisering, en om evocation through association, wat Wolf tussen imitatie en

thematisering situeerde. Ook in Koplands bundel Het orgeltje van Yesterday zitten er

referentiesaannummersvanTheBeatlesindevormvancitatenofbewerkingen(Besemer

1994:84).

Hetvolgendevoorbeeld ismuziek inhetwerkvanGeertenMeijsing,beschrevendoorJack

Van der Weide (2005). Zo is er bijvoorbeeld Meijsings romanMichael van Mander met

verwijzingennaarTheGratefulDead,TheRollingStonesenSpencerDavisalsdeelvansfeer-

en karaktertekening (Van derWeide 2005:230). In die roman gaat het om intratekstuele

thematiseringen.VaakdientdemuziekalsreferentiekaderinMeijsingswerk,bijvoorbeeldin

hetverhaal'Slijpen'uitdebundelVeranderlijkenwisselvallig,waarinhetpersonageAleidqua

uiterlijkwordtvergelekenmetDavidBowie,ofhetverhaal'Invieren',waariniemandlijktop

Blondie-zangeresDebbieHarry(VanderWeide2005:230).DaarnaastschrijftVanderWeide

(2005:237)datpopmuziekbijMeijsingookeenmanierisompersonagestekarakteriserenen

om verschillen tussen personages uit te lichten, bijvoorbeeld in Een meisjesleven, dat

verscheenonderhetpseudoniemEefjeWijnberg.IndieromanheefthetpersonageEefjeals

muzikalevoorkeurenonderandereBobDylan,Cream,BoudewijndeGrootenVanMorrison.

8

Daartegenover staat het personage Erik, die van jazz houdt. Van der Weide schrijft:

'PopmuziekwordtinEenmeisjeslevenduidelijkgebruiktomEefjeenhaarwereldintekleuren,

enomdeafstandintijdenmuzikalevoorkeurtotErikaanteduiden'(2005:232).

DevolgendeschrijverdiegraaggebruikmaaktvanmuziekinzijnwerkisDirkvanBastelaere,

onderanderebeschrevendoor Jos Joosten (2005).Zo iserdebundelVijf jaardievolgens

Joosten 'uitsluitend in het teken staat van Ian Curtis, de zanger van [...] Joy Division'

(2005:188).Deeerstecyclusvandebundelheeftalstitel'Vierentwintiguur',waarmeeVan

Bastelaereverwijstnaarhetnummer'TwentyFourHours'vanJoyDivision.Diecycluswordt

voorafgegaandooreenmottodatuitdesongtekstvan'HeartandSoul'(JoyDivision)komt.

Die verwijzingen zijn paratekstuele thematiseringen vanmuziek.Hetmotto uit 'Heart and

Soul'isvolgensJoosteninverbandtebrengenmetdethematiekvandebundel,waarinook

twee gedichten staan die aan Ian Curtis zijn opgedragen. Naast de voorbeelden van

thematiseringinliteratuuriserookeenvoorbeeldvanimitatievanmuziek,bijvoorbeeldin

HetuurvanloodvanRobvanErkelens.KarinSpaink(1995:45)schrijftdatVanErkelensindie

romangebruiktmaaktvandesample-techniekomdathijfragmentenuitdewereldliteratuur

enuitdepopmuziekheeftovergenomen.Spainkmerktop:'Dezesamplesdienenalssignatuur

vandetijdenonderstrependestellingvandehoofdpersoondatallesalgezegdis,dathijgeen

onderscheidmeerkanmakentussenwathijdenktenwatanderenhebbenbedacht.Alleen

de beat, zegt hij herhaaldelijk, de beat is van hém; en dat is inderdaad het principe van

hergebruikindemuziek'(1995:45).

9

2. BoudewijnBüch:eenkortebiografischeschets

In dit hoofdstuk zal ik kort een aantal biografische elementen over Büch presenteren die

relevant zijn voordit onderzoek.Büch stondbekendom zijnuiteenlopende fascinaties en

obsessiesdiezijnlevenenwerkhebbenbeheerst(Rovers2016).NaastJaggerenTheRolling

Stones had hij bijvoorbeeld ook belangstelling voor de dood en zelfmoord, wat in zijn

literatuurvaakzouterugkeren.Daarnaastwaserzijnfascinatievoorhomoseksualiteitalsdeel

van zijn imago. Hij was geïnspireerd door Gerard Reve, die openlijk uitkwam voor zijn

geaardheid (Rovers 2016:68). Büch werd voorzitter van een Leidse werkgroep rond

homoseksualiteit,verteldeaaniedereendathijhomoseksueelwas,enschreefinbrievenen

dagboeken dat hij verliefd was op mannelijke medestudenten. Rovers schrijft: 'Zijn

homoseksualiteit had waarschijnlijk weinig te maken met zijn geaardheid, maar was een

aangenomenlevensstijl'(2016:89).DieaangenomenhomoseksualiteitwasvoorBüchvooral

eenmiddel om zich teonderscheiden, en vondook zijnneerslag in zijnwerk. Eenandere

obsessiedieBüchookverwerkteinzijnliteratuurwasdeleugenoverhetfeitdathijdevader

wasvandezoonvanMarianneVerweij,eenvoormaligetekenleraresvanBüchmetwiehij

een innige vriendschap sloot (Rovers 2016:104). Die leugen hield hij jarenlang vol, en

uiteindelijkzouBüchzelfsdedoodvanhetkindverzinnen(Rovers2016:147).Hetverhaalvan

zijnoverledenzoonwerddooriedereenvoorwaarheidgenomendoordebetoverendemanier

waarophijeroverkonvertellen in interviews.Hetkindwerdvaakeenpersonage inBüchs

literatuur,zoalsinDekleineblondedood(1986)enBrievenaanMickJagger(1988).

EenanderaspectdatBüchslevenheeftbeheerst,waseendepressiewaarinhijvolgensRovers

(2016:99)regelmatigvastzat.DiedepressiewerdvolgensRovers(2016:99)veroorzaaktdoor

eenzaamheid en isolatie van zijn familie, en door financiële moeilijkheden. De remedie

bestondvoorBüchuitreizenenverzamelen.Hijhadeeneindelozeverzamelwoedeenzocht

allerlei voorwerpen bijeen, voornamelijk boeken en memorabilia rond zijn idolen en

fascinaties.ZohadhijookeengroteStones-verzameling.Hetgevolgvandieverzamelwoede

was een schuldenberg die uiteindelijk uitmondde in een naderend faillissement dat de

zwaarmoedigheid en depressies alleen maar versterkte. Dat liet Büch nooit zien aan de

buitenwereld,zelfsnietaanzijnvriendenofgeliefden.Zoschreefhijooitineenonverstuurde

brief:'Buitenbeniklollig.Binnenbenikheeltriest'(BüchgeciteerdinRovers2016:196).

10

Volgens Rovers (2016:66) werd Büchs dichterschap bepaald door het boek The Romantic

AgonyvanMarioPraz.DeallereerstedichtbundeldieBüchpubliceerde,wasNogaldroevige

liedjesvoordekleineGijs,uitgegevenin1976.KortdaarnaverschenenDetaalalsblauwen

Desonnettenmetals thema'sdedoodenhetonbereikbare. In1979werdendrievanzijn

gedichtenopgenomen indebloemlezingvanGerritKomrij,DeNederlandsepoëzie vande

19deen20steeeuwin1000enenigegedichten.Datwaseenbelangrijkmomentvanerkenning

voor Büch, omdat hij een plaatsje had weten te bemachtigen tussen een aantal van zijn

dichterlijkehelden. In1982verscheenHetandrogyn in ska, zijn laatstebundelmet alleen

nieuwegedichten.AanzijneersteromanheeftBüchlanggewerkt.Ineenbriefaaneenvan

zijngeliefdenschrijfthijdatdieromanervoorzoumoetenzorgendathijechtgelukkigkon

worden(Rovers(2016:164).In1981verscheendanuiteindelijkzijnromandebuut:Deblauwe

salon.DriejaarlaterbrachtBüchzijnromanDekleineblondedooduit,endaarnazouhijbijna

jaarlijks een nieuwe roman uitbrengen (Rovers 2016:288). In 1995 werd Büchs complete

poëtischeproductieopgenomeninVerzameldegedichten(Rovers2016:402).

Büchwasnaastdichterenromancierookcriticus.Roversschrijft:'Hijwaszichervanbewust

dateendichtbundelalleennietgenoegwasomeenplaatsteveroverenindeliterairewereld

endathij veel lawaaimoestmakenomdeaandacht van critici te trekken' (2016:154). Zo

schreefhijvanaf1975voorHollandsDiep,eennieuwcultureeltijdschriftvanHansSleutelaar

waarvoor hij vooral recensies schreef. Gaandeweg schreef hij ook meer voor andere

tijdschriftenendagbladenalsMaatstaf,NRCHandelsblad,HetParoolenDeNieuweRevu.In

zijn tekstengundehij zichzelfaltijdopz'nminsteenkleine rol,alspubliciteitvoorzichzelf

(Rovers 2016:161). InMuziekkrantOor kreeg Büch eenwekelijkse columnwaarin hij naar

hartenlust kon schrijven over popmuziek. Door de grote hoeveelheid journalistieke

opdrachtendiehijaannam,kwamhijsomsminderaanpoëzieschrijventoe.ZoschrijftRovers:

'Hijmochtdanviadejournalistiekeensteedsgroterpodiumvoorzichzelfcreëren,maarde

dichter die daarop plaats had moeten nemen, verdween steeds verder in de coulissen'

(2016:223).

Vanaf 1982werdBüchook een televisiepersoonlijkheid.Dat begonmet eenmaandelijkse

boekenrubriek in cultuurprogramma De verbeelding, wat een groot succes was en zijn

11

doorbraakbetekendebijhetgrotepubliek. In1984kreeghijzijneigenprogramma,Büch's

boekenen,waarmeehij zichwourichtenopde 'gewoneman' (Rovers2016:260).Hijwilde

mensenwarmmakenvoorboekendoortevertellenmeteen'ongecompliceerdenthousiasme

en veel anekdotiek' (Rovers 2016:260). Door die aanpak werd Büch niet bijzonder

geapprecieerdbijdeliteraireelite,maardatkonhemnietsschelen.NaBüch'sboekenmocht

hij eenprogrammapresenterenover kunst in debrede zin, genaamdBüch, dat hij vooral

invuldemeteencombinatievankunstenpopcultuur.Roversschrijft:'Popmuziekenrock-'n-

rollnamhijnetzoserieusalsliteratuurenbeeldendekunst;Jaggerstondwathembetreftop

hetzelfdeniveaualsGoetheenhijbesprakzedaarommetevenveelhartstocht'(2016:322).

NadatcultuurprogrammakwamDewereldvanBoudewijnBüch,eenreisprogrammawaarin

hijzijnidolenenfascinatiesachternaging,enwaarinhijvergetenplekkenbezochtendekijker

informeerdemetrareweetjes.LatergafBüchtekennendathijderoemalsgevolgvanzijn

televisiewerkeigenlijkmaarnietsvond,omdatdieroemnietvoortkwamuitzijnpoëzie,zoals

hijgraaghadgewild(Rovers2016:370).

12

3. BoudewijnBüch,MickJaggerenTheRollingStones:werkextern

BüchheefternooiteengeheimvangemaaktdatJaggerenTheRollingStoneszijngroteidolen

waren. Hij toonde zijn bewondering in essays, artikels, televisieprogramma's, en in zijn

literatuur.InwatvolgtzalikbesprekenwatBüchheeftgeschrevenengezegdoverJaggeren

TheRollingStonesbuitenzijnliterairewerk,dusinessays,kranten-entijdschriftenartikelsen

inhet interviewdathijhieldmetJagger. Inhetessay 'DeStones inHolland:overvijfvieze

jongens in de polder' (1984a) schrijft Büch over het succes van The Rolling Stones in

Nederland.DeeerstekeerdathijdebandopNederlandseradiohoordewasnaareigenzeggen

opRadioLuxemburg,eenalternatieve radiozenderwaar 'liefhebbersvanheteersteuur'–

zoals Büch zichzelf noemt (1984a:475) – naar luisterden. Zo kwamhij in contactmet The

RollingStones.Dezomervan1964noemtBüch'deHollandsedoorbraakperiodevandeRolling

Stones'(1984a:477).HijverwijstnaareencolumnvanJohnVerhagenuit1964,waarinkritiek

wordtgeuitophetuiterlijkendekledingstijlvanTheRollingStones.Verhagenbeschuldigt

henervan'warsvanuiterlijkvertoon'tezijn.DatstandpuntvanVerhagenkanvolgensBüch

'tochmetgeenmogelijkheidalswaarachtigwordenbeschouwd'(1984a:478).DatBüchwel

eenliefhebberwasvandekapselsenkledijvandebandledenenerzelfseenvoorbeeldaan

nam,blijktookuitdewijzewaarophijzelfdoorhetlevengingindejaren1960.VolgensRovers

(2016:65)hadBüchinzijnstudententijdeenkapselalsdatvanJaggerenginghijookgekleed

zoalszijnidool.

BüchmaaktinzijnessayookeenschetsvanverschillendeconcertendiedeStoneshebben

gegeven in Nederland. De eerste keer dat de Stones optraden in Nederland, was in het

KurhausinScheveningenin1964.Büchschrijftdathijzelfgetuigewasvandatconcert,maar

Rovers (2016:79)meentdatBüchdaarover loog,omdathijerzakenoververteldedieniet

bleken te kloppen, afgaande op een documentaire die achteraf over het concert werd

gemaakt. Büch schreef in artikels wel vaker vol overtuiging dat hij aanwezig was op het

optredenin1964.Hetbewusteconcertzoumaarachtminutenhebbengeduurdomdatfans

hetpodiumbestormden,metpolitiegeweldalsgevolg.DatheeftervolgensBüch(1984a:479)

voor gezorgd dat de Stones niet zo positief werden voorgesteld in de Nederlandse pers.

TijdenshunEuropesetourin1966hielddebandopnieuwhaltinNederland,enBüchzouhen

nuopverschillendelocatiesaanhetwerkhebbengezien.OverhetNederlandseconcertvan

13

dietourschrijfthijdathet'hetzwaksteconcertwasdatdeStonesooitinNederlandgegeven

hebben' (1984a:480). Een optreden in 1970 in Amsterdam noemt hij dan weer

'overdonderend'(1984a:481).Büchciteerteenconcertverslagdatveelaandachtbesteedtaan

dekledingvandebandleden,wathijopvallendvindt.Hijmerktop: 'DeNederlandsepers,

inclusiefik,zoudatblijvendoen:minutieusiederT-shirtjeoftruitjevanvooralMickJagger

becommentariëren'(1984a:483).OpnieuwishetduidelijkdatBüchzichinteresseertvoorde

modediegepaardgaatmetdeStones.

UithetzelfdeessayblijktookdatBüchnietallemuziekvandebandevengoedvindt.Nade

doodvangitaristBrianJonesvoegdeMickTaylorzichbijdegroependaarhebbenveelfans,

inclusief Büch, zich tegen gekeerd. Taylor was volgens Büch de oorzaak van wat hij de

'droefgeestigverlopenjarenzeventig'vandeStonesnoemt(1984a:483).Overeenconcertin

1976schrijfthij:'OokikergerdemijaanmijnGodsofRock'(1984a:486).Zijnliefdevoorde

Stonesvervaagde,maarhijnuanceertdatditnietbetekendedathijookhunouderemuziek

achterwegeliet.HijschrijftookdathettypischisvooreenStones-fanomnietalleswatde

bandmaakt zomaar goed te vinden. Vanaf de jaren 1980 keerde het tij weer en in 1982

maaktenTheRollingStonesopnieuwindrukopBüchmethunconcert.Dedagnahetconcert

schrijft hij inHet Parool: 'er is een geheimemacht diemij drijft naar dat betrekkelijk iele

mannetjemetdatgeluidvantederhoutzagen' (Büch1982b:15).Hieruitblijktdathetvoor

Büchnietgewoonomdemuziekofomdebandging,maarookomJaggeralspersoon.Ookin

hetvervolgvanderecensie ligtdenadrukvaakopJagger:zijnkledij,gelaatsuitdrukkingen,

stem, bewegingen. Toch heeft hij ook lovende woorden voor de andere Stones: 'De

popkonsertenindekomendetienjaarzullensteedsafgezetmoetenwordentegenditStones-

optredenendanzalblijkendatditoptredeneenbuitenaardsekwaliteitbezat'(Büch1982b).

Later schreef Büch ook dat hij het albumEmotional Rescueuit 1980 hetmooiste rock-'n-

rollalbumvindtdatooitwerdgemaakt(1991:243).Aandedroefgeestigeperiodeindejaren

1970kwamin1980metdatalbumeeneinde.

In'DeStonesinHolland'hintteBüchaleensnaarwateenStones-fanandersmaaktdaneen

Beatles-fan.AanhetklassiekedebatoverTheRollingStonestegenoverTheBeatlesbesteedt

Büchmeeraandacht in 'Deoorlog:RollingStonesversusBeatles',enhij isvooralnietmals

voordie laatsten.Hijschrijft: 'MijnstellingwasenblijftdatdeRollingStonesmuzikaalvan

14

hogerekwaliteitdandeBeatleszijnendatdeStoneseengrotereinvloedhebbengehadop

deontwikkelingvandebeat-enpopmuziek' (1991:262).HetwerkvanTheBeatlesbehoort

niettotgeschiedenisvandepopmuziek,terwijlalbumsvandeStoneszoudengezorgdhebben

voor'eenherwaarderingvan,eneenherbezinningop,deoerbeginselenvandepopmuziek-

datwilzeggenderockandroll',aldusBüch(1991:267).Hetisnatuurlijknietverwonderlijkdat

BüchTheRollingStonesbovenTheBeatlesplaatst,gezienzijngrotebewonderingvoorJagger

enco.HijschrijftookdatdeStonesaanhetprillebeginvanhuncarrièrenummersvanThe

Beatleshebbenopgenomenendatzedaarmeewelenigsucceshebbengeoogst,wat'voor

eenStones-fanvanheteersteuurwatzuuris'(1991:265).Ookoverdesolocarrièresvande

Beatles-ledenna1970isBüchnietmeteenpositief,deStonesdaarentegen'zoudenhunwerk

totopdedagvanvandaagalserfopvolgersvanderockandrollvoortzettenenhetgeniale

muziekconceptuitdejarenvijftignieuwewegenblijvenwijzen'(1991:267).Büchbesluit:'De

BeatleswarenimmershypeendeStonesstondenineentraditie'(1991:269).Ookinhetessay

'MickJaggerendeRollingStones' (1991)prijsthijdebanddehemel in.Zoschrijfthij: 'Als

rockliefhebberkaniknietandersschrijvendandatdeStonesindeloopvanhunmeerdan

twintigjarige geschiedenis blijk hebben gegeven van een rockse hartstocht, kunde en

bezetenheid'(1991:248).

Zoals ik eerder al schreef, was Büch een fervente verzamelaar van onder andere

popmemorabiliaenbijdieverzamelinghoordenookitemsrondJaggerendeStones.Zohad

hijeenzeefdrukdieAndyWarholmaaktevanJagger,gesigneerddoorbeide(VanderSteur

2004:160),bijzondereexemplarenvanfotoboeken,zoalsExile.TheMakingofExileonMain

St.uit2001(Voskuil&TerWal2005:317),enalhunalbums,bootlegsenontelbaarveelboeken

overTheStones(Büch1987a).OverBüchsverzamelwoedewerdpostuumDebrilvanBuddy

Holly (2006) uitgegeven waarin hij een introductie gaf tot zijn verzameling en zijn

verzamelleer. Eenopvallend citaat daaruit is het volgende, over de affiche vanhet eerste

concertvandeStonesinNederland:'Hoewelikvanaf1963alwistdatdeRollingStonesde

muziekwereldderestvandeeeuwzoudenbepalenenhoewelikerevenzeervanovertuigd

raaktedatMickJaggermijnmanwas,hebiktoentertijdtochnietdeneiginggehaddeaffiche

tewillenbemachtigen' (2006:13).Uitdat citaatblijktopnieuwdatBüchs fascinatie verder

rijktedandemuziekendeStonesalleen,endathetookomJaggerzelfging.Verderheefthij

hetopnieuwoverdieeerstekeerdathijJaggerzagin1964enwaterindietijdzoopvallend

15

was aan hem. In tegenstelling tot zijn tijdgenoten in de popmuziek, was Jagger niet

ongecontroleerdwild op het podium,maar had hij juist zijn typerendebewegingen. Büch

schrijft: 'Jaggerwerdalheelspoedigeenkunstwerkopzich,eencatalogusvangestileerde

bewegingenenposesdieopeenreusachtigaantalfoto'senfilmbeeldenwerdenvastgelegd'

(2006:100).

NaastessaysschreefBüchookheelwatartikelsoverdeStonesvoorkrantenentijdschriften.

ZoschreefhijeenstukwaarinhijdesongtekstenvanJaggervergelijktmetderomantiek:'Mick

Jagger'stekstenzijnhelemaalnietzomodern.Zezijnnegentiendeeeuws,zerijmenmeestal

'ordinair'engaanoverwoorden,onderwerpenengebeurtenissendietypischwarenvoorde

'romantiek''(Büch1979:48).Met'romantiek'bedoeltBüchnietzozeerdeliteraireperiodeals

weleenbepaaldgevoel.Hijheefthetoverdezwarteromantiekdiegepaardgingmetdood

enzelfmoord,ellende,opiumendrank,enschrijversalsCharlesBaudelaire,HeinrichHeineen

PietPaaltjens.WanneerhijtekstenvanJaggerhoortofleest,voeltBüchietsdathijookvoelt

wanneer hij teksten van die schrijvers leest. Als punten van overeenkomst tussen Jaggers

tekstenenderomantiekhaalthijbijvoorbeeldaandatJaggervaakdekleurblauwgebruiktin

tekstenentitels,waardoorBüchdelinklegtmetromantischdichterNovalis(1979:49).Het

Engelse blue verwijst niet alleen naar de kleur, maar ook naar de gevoelens van

neerslachtigheid,weemoed,angstenellendedieBüchlasinzowelderomantiekalsinJaggers

teksten. Daarnaast zou Jagger in zijn teksten vaak schrijven over huilen en hysterisch

schreeuwen, wat hij in verband brengt met het 'oneindig verdrietige gejammer' van de

romantiek(1979:49).Ookdethema'svaneenzaamheid,drugsendenachtindesongteksten

zijn elementen die Büch verbindt met de romantiek. Hij concludeert: 'Hij is de gevallen

aartsengel,deRimbaudvandejarenzestig.Deromantischerevolutionair'(1979:51).

ZoalsBüchal in'DeStonesinHolland'(1984a)aangaf,vindthijnietallemuziekdiedeThe

RollingStonesuitbrachtengoed.Ookdatkomttotuitingindestukkendiehijschreefvoor

krantenentijdschriften.Zoschrijfthij in1978naaraanleidingvanhetnieuwealbumSome

Girlseenrecensiediehijlater'eenvandepijnlijksteartikelenuitmijnschriftuurlijkecarrière'

(Büch1984a:486)zounoemen.Indatartikelschrijfthij:'Verstiktvanverdrietschrijfikhetop

[...]:kreegJaggermaarheelgauwdecholera,depestofeenandereziekte,waaraanhijdood

zougaan'(1978a:19).BüchverwijstnaarvoorbeeldenalsBuddyHolly,JimiHendrixenMama

16

Cass,diezijnoverledennogvoorzedekanskregenomslechtemuziektemakenofslechte

optredenstegeven.JaggerencozoudenervolgensBüchookbetereeneindeaanmakenom

teverhinderendatzenogmeermisluktealbumsuitbrengen.Hijwasdusabsoluutgeenfan

vanSomeGirlsenuitdatopeenexplicietemanier,hoewelhijhetzelfooklieverandershad

gezien.Hijhadgraaggehaddathijietspositiefskonschrijvenoverdenieuweplaat,engeeft

deStonesdekansomhetgoed temaken.Langblijftdedoodswensaanhetadresvande

Stonesdanooknietdurenaangezienhijhunmuziekwelweerweetteappreciërenvanafde

jaren1980.

LaterzouBüchzichverantwoordenvoorzijnkritiekopdatalbum,alsofhijzichschuldigvoelde.

IneenbriefgerichtaanJaggerdieBüchpubliceerdeinHetParool(1986a)klaagthijdathij

eerder al brieven had verstuurdmaar dat die onbeantwoordwaren gebleven, en dat zijn

aanvragenomJaggerte interviewentelkensweerwerdenafgewezen.Hij isook jaloersop

jongevrouwelijkefansmetwieJaggerweleenshetbedinduikt,terwijldiezijnmuziekniet

eensnaarwaardeschatten(1986a:2).DiejaloezieenhetfeitdatBüchopzijnhongerbleef

zittenwatbetreftderesponsopzijnbrievenwarendeaanleidingvoorhetnegatievestukover

SomeGirls. Intussenheefthijerspijtvan:'eenfanlaatzijnheldimmersnooitvallen,dieis

altoossolidair'(1986a:2).Ineenlaterartikel,waarinhijhetalbumSteelWheelsbeoordeelt,

geeftBüchtoedathijwelvakernegatiefisgeweestoverwerkvanTheRollingStonesdatna

1970isverschenen(1989:6).Deallerbestealbumsstammenuitdejaren1960endiedraaide

Büch nog elke dag,maar hetmeeste van hun laterewerk draaide hij zelden of nooit. Hij

schrijft:'Kortom,enikmaghetzeggen:deStoneshebbenongelooflijkveelongeïnspireerde

luisterrommelgemaakt'(1989:6).HetisookopvallenddatBüchschrijftdatJaggereigenlijk

helemaalnietzogoedkanzingen:'Jaggerisopzijnbestwanneerhijophetslagwerkritme

half-pratendenbijtendzijnsongtekstenzegt'(1989:6).ZijnbeoordelingvanSteelWheelsis

wattwijfelachtig,maarBüchgeeftwel toedathijopnieuwstaattepopelenomdeStones

weerliveaanhetwerktezien,engeefttoedathethemnietgewoonomdemuziektedoen

is:'DeStonesbrengenimmersnietalleengeluidvoor,maareenlevensgevoelwaarik,oude

man,nogsteedsvoorteken'(1989:6).

17

IndiebriefaanJaggerinHetParool(1986a)dieikeerdervermeldde,schrijftBüchookdat

Jaggersmuziekhemveelmeergetroostheeftenopgewektheeftgemaaktdananderekunst,

zelfsmeerdandeliteratuur.Opvallendisdathijhethierheeftover'uwmuziek'ennietover

demuziekvanTheRollingStones.OokoverzijnliefdevoorJaggeralspersoonschreefBüch

eenaantalartikelsmetsomsfrappanteuitspraken.Zoschreefhijeenkeer:'Ikwildetotvoor

korteenintiemeavondmetMickJaggerdoorbrengen.Geengekkigheidmaargewoonnaast

Mick in een groot bed met onze pyjama's netjes aan, terwijl hij over zijn liedjes vertelt'

(1984b:5).Ophetmomentwaarophijdatschrijft,koestertBüchdiefantasienietmeer,omdat

hijvindtdatJaggertegenwoordigeen'zieke,droevekop'heeft.BüchvindtJaggererzoslecht

uitziendathijdenktdatzijnidoolziekis.IneenanderartikelplaatsthijJaggerexplicietboven

TheRollingStonesalsband.Hijschrijft: 'MickJaggerenzijncompanen(vooraldeduistere

KeithRichard[sic])zijndemeestnatuurlijkeengenialevoortzettingvandeRockandRoll.De

persoonvanMickJaggerisechtermeerdandat.Hijisliteratuur.HijbezitdemagievanArthur

Rimbaudendeschoonheidvandépoëzie'(1982a:25).

IndatzelfdeartikelschrijftBüchookhoezijnbewonderingvoorTheRollingStonesenvooral

voorJaggerzijnbegonnen(1982a).AanhetbeginvanhunsuccesinNederlandhaddegroep

niet de beste reputatie door het druggebruik waarmee ze in de pers kwamen, hun

onverzorgdeuiterlijkenobscenesongteksten,enbovendienwarenhunplatenmaarmoeilijk

tevinden.Büchmoestheelwatauto'swassenomgenoegbijeentesparenvooreenplaat

(1982a:25).Inaugustus1964trokhijrichtingScheveningenomdegroepvoorheteersttezien

in het Kurhaus. Büch schrijft dat hij na afloop van dat concert, datmaar enkeleminuten

duurde,beslootomzijn'verderelevenaanMickJaggertewijden'(1982a:25).Datvoornemen

zouhijinderdaadookvolhouden.DaarnaastbeleefdeBüchzijnliefdevoorJaggerendeStones

nietalleen,maardeeldehijdieookmetanderen.AlsstudentinLeidenrichttehijsamenmet

anderestudenteneen'RollingStonesGenootschap'op,metalsdoel 'devereringvanMick

Jaggerenzijnverheffingtotgoddelijkheid'(1982a:25).Zoorganiseerdehijfeestenmetmuziek

vandeStonessamenmetzijn'lotgenotenindeMickeritis',enwashijnaareigenzeggeneen

autoriteitgewordeninLeidenophetgebiedvandeStonesenJaggeromdathijalleplatenhad

enomdathijnaarzoveelconcertenwasgeweest, inhetbijzonderhetconcertinaugustus

1964.

18

Büch schreef in 1986 nog dat zijn vele verzoeken om Jagger te mogen interviewen

onbeantwoordbleven,maarin1987mochthijzijnidooldantochontmoeten.Hetinterview

werduitgezondenopdeVARAonderdenoemerBüchmeetsJagger(1987a),engepubliceerd

inNieuweRevu (1987b).Detelevisie-uitzendingvanBüchsontmoetingmet Jaggeropende

meteenportretvanBüchalsStones-fanwaarinhijeenaantalinteressanteuitsprakendeed.

Eerstbevindthijzichinzijneigenappartement,omgevendoorhonderdenStones-boeken.Hij

verteltdathijelkboekdatoverdeStonesverschijntmoethebben.Mettrotstoonthijeen

aantalboekenentijdschriftenuitzijnverzamelingenvertelthijweetjesover Jaggerende

Stones. Zijn platencollectie is ook gigantisch en bestaat voor een groot deel uit illegale

bootlegsvandeband.DaarnavertelthijdateenStones-fanvolgenshemmeerisdaniemand

diegewoonhunmuziekverzamelt.Zozegthij:'EenStones-fandieheeftookhetlevensgevoel

datdeStoneshebbenendatvindikhetuniekeaandeStones,hetlevensgevoel.Datzeook

meerzijndanalleenmuziek,hetisookeenmaniervanleven,eenmaniervandenken'(1987a)

Opdat levensgevoeldatdeStonesmetzichmeebrengenweesBüchookineenartikeldat

eerderalaanbodkwam.

NaeenkorteintroductietotzijnStones-verzamelingzegtBüchdatMickJaggereenvande

genieën is in zijn leven,naastGoetheenRimbaud,endathij in zijn leven zoveelbezig is

geweestmetJaggerdathijweleenkeermethemmoétpraten.Büchisnogalzenuwachtig

voordeontmoeting,diehijnajarenaandringenvoorelkaarheeftkunnenkrijgen.Zozegthij

indeintroductie:'Danzitiknatuurlijkmetmijnmondvoltandenmetdatonsterfelijkslechte

Engelsvanmij,maargoed'(1987a).BüchwistnognietwathijzouzeggentegenJagger,enhij

lagerallangwakkervan.Hijgeeftooktoedathetwelbelachelijkkanlijkenhoeeenmanvan

38jaar'zichalseenpuberligttevergeilenopMickJagger',envaakwerdzijnidolatrieookecht

belachelijkgemaakt.MaaruiteindelijklaatBüchdiecommentaarnietaanzijnhartkomen:'Ik

zeghetweleerlijk,ikbengewoonhartstikkeverliefdopdieman.Nou,watzoudatnou.Ik

vindzijnmuziekmooi,datbedoelikeigenlijk'(1987a).

NadieintroductietrokBüchmetdecameraploegnaardelocatievandeStones'allereerste

concertinNederlandin1964,gevolgddoorhetinterviewzelfdatbegintmetBüchdietoegeeft

aanJaggerdathijnerveusis.ZehebbenhetonderandereoverJaggerssolo-albumPrimitive

Cool,overhetautobiografischevanzijnsongtekstenenoverhetverschiltussendemuziekvan

19

deStonesenJaggerssolowerk.BüchvraagtookwatJaggervindtvanboekendieoverhem

wordengeschrevenenofhijzelfooiteenautobiografiezaluitbrengen,waaropBüchhemzelf

eenaantalboekenuit zijn collectie toont.TenslottevraagthijwaaromJaggernooitheeft

geantwoordopdebrievendiehijheminhetverledenheeftgeschreven,enwilhijnogeen

fotonemenmetzijnidool.OpvallendisdatBüch,behalvezijnvraagoverdeonbeantwoorde

brieven,zichzelfalsfanopdeachtergrondhoudttijdenshetinterview.Zijnvragengaanvooral

ofJaggerenzijnmuziekenBüchgaatnietovertoteenliefdesverklaringofietsdergelijks.Na

afloop van het interview zegt hij in de camera: 'Nu kan ik volwassen worden. Het is

ongelooflijk.'Nogaangedaanvanwathemnetisoverkomenendolgelukkigalseenkleinkind

vertelthijhoeaardighijJaggerwelnietvondenhoehijnueigenlijkverdernietsmeernodig

heeft.BijdeschriftelijkeneerslagvanhetinterviewinNieuweRevu(1987b)schrijftBücheen

introductiewaarinhijzijnidolatrievoorJaggersamenvat:hijbeschrijftdeontmoetingals'een

jongensdroomdiewerkelijkheidwerd'(1987b:46)enverklaartdathijhalverwegehetgesprek

ineensoort'trancevanberusting'kwam(1987b:47).NogmaalsgeeftBüchtoedathijeigenlijk

verliefdisopJagger:'dezezangeropwieikmuzikaal-enméér-doordejarenheenverliefder

bengeweestdanopeenhordejongensenmeiden'(1987b:46).

20

4. TheRollingStonesenMickJaggerindrieromans

IndithoofdstukzalikdrieromansvanBüchbesprekenwaarinJagger,TheRollingStonesen

hunmuziekvoorkomen.Büchheefterininterviewsopgewezendathijautobiografischschrijft

endatwathijschrijftaltijdoverzichzelfgaat(vanDijk2003:24).Datisookzoinderomans

diehieraanbodkomen:heelwatelementenuitBüchsechtelevenkomenterugindeboeken,

ookzijnbewonderingvoorJaggerenTheRollingStones.MaarBüchvermengdeinzijnromans

hetautobiografischemetfictie.OverBrievenaanMickJaggerbijvoorbeeldzeihijooitdathij

debrievennooitechtverstuurdheeftmaardat zezijngeschrevenvoorde roman (Rovers

2016:377),enhetkinduitDekleineblondedoodbleekachterafverzonnen.Büchswerkisdus

eenvormvanautofictie.AlseerstezalikBrievenaanMickJaggerbespreken,omdatdieroman

debelangrijkste iswatbetreft JaggerenTheRolling Stones.Daarnabespreek ikDekleine

blondedoodenLinks!chronologisch.

4.1. BrievenaanMickJagger

4.1.1. Inleiding

Alseerstebespreek ikeenromanwaarinTheRollingStonesenJaggereenprominenterol

spelen.InBrievenaanMickJagger(1988)onderzoektdevertellerBoudewijnzijnbewondering

voorJaggerenTheRollingStonesdoorzijnverledennaarboventehalen.Hijbliktterugopde

manierwaaropJaggerendegroepeenrolhebbengespeeldinzijnleventijdensverschillende

momenteneninrelaties.Datdoethijdoorherinneringenoptehalenaangesprekkenmet

anderenendooroudedocumententelatenzien.Hijneemtinhetverhaalookbrievenopdie

hij schreef aan Jagger toen hij jonger was en waarin hij onder andere vertelt over zijn

ontluikende homoseksualiteit en hoeveel hij van Jaggers muziek houdt, of aan zijn idool

vragensteltoverdeStones.Erzijneenaantalterugkerendeverhaallijnen,bijvoorbeeldover

BoudewijnsoverledenzoonMicky,enoverzijnjeugdvriendGuidodiezichzelfvanhetleven

beroofde. In wat volgt zal ik bespreken hoe Jagger, The Rolling Stones en hun muziek

functionereninBrievenaanMickJagger.Alseerstezalikdebrievenbesprekendiedeverteller

schreefaan Jagger,daarnakomtaanbodhoe Jaggerendegroep juist functioneren inde

verhaalontwikkeling.Daarnazalikhethebbenoverdeverwijzingennaarmuziek.Ikzalinde

21

onderstaande bespreking ook overeenkomsten en verschillen uitlichten met Büchs

werkexterneuitspraken,dieikhierbovenhebbesproken.Ikhanteereenonderscheidtussen

BoudewijnalsvertellervanhetverhaalenBüchalsauteur.

4.1.2. MickJaggerenTheRollingStonesindebrieven

DeromanBrievenaanMickJaggeriseenbriefroman.Typischvooreenbriefromanisdateen

personagefictievebrievenschrijftaaniemand(vanBorketal.2012),endatdoetdeverteller

indeze romanook.Hij richtzijnbrievenaandeafwezige Jaggerenhoudtzoeigenlijkeen

gesprekmetzichzelf.Deallereerstebriefstaatopdevoor-enachterflapvanhetboekenis

een vorm van editeursfictie, waarbij de auteur doet uitschijnen dat de lezer met een

authentiekdocumenttemakenheeft.Debriefbegintalsvolgt:'Bijgeslotenvindtueenboek

vanmijnhanddat,vertaald,LetterstoMickJaggerheet.'Büchwil latenblijkendathijhet

boekzelfookheeftopgestuurdnaarJagger,metdebrieferbij,endathetduseenauthentiek

document is. In de brief herinnert hij Jagger aan het interview dat een jaar eerder had

plaatsgevonden,aandeonbeantwoordebrievendiehijschreefindejaren1960,enaanhet

briefjedatJaggerin1987uiteindelijktochstuurdenaarBüch.Hijlegtookdebedoelingvan

hetboekuit. Jagger ishetcentrale thema,maarBüchziethetvooralalseenverhaalover

zichzelf:'Doormiddelvanmijnongeschokteliefdevooruwmuziek—enzekerookvooruw

persoon—diealeenkwarteeuwduurt,hebikproberenduidelijktemakenhoeeenfan(zoals

ikbijvoorbeeld)troost,inspiratie,passieenmuzikaalgenotaanzijnheldkanontlenen.'Hieruit

wordtduidelijkdatBüchsbewonderingvoorJaggerverdergaatdanzijnmuziekalleen,maar

dathetookomJaggeralspersoongaat.DatgegevenisookgeblekenuitBüchswerkexterne

uitspraken.BüchwijstinhetvoorgaandecitaataleensopdetroostdieJaggersmuziekhem

biedt,endatdoethijverderindebriefnog:'Ineenverprutstlevenalshetmijnestondenuen

uwmuziekaltijdklaar'.Met'verprutstleven'verwijstBüchvermoedelijknaarzijndepressies,

gevoelensvanangsteneenzaamheid,enfinanciëlemoeilijkheden,waarvoorhijbijJaggeren

deStonessoelaasvond.OverdietroostschreefBüchookinartikelsenessays.

TenslotteverantwoordtBüchwaaromhijdezeromanheeftgeschreven:'hetiseenvoudigeen

boekdatikvanafmijnzestiendewildeschrijven.Hetiseenbeetjeeenjongensboek[...]datu

nietkuntlezen,maarwaarvanikhoopdatdeomslagutenminstebevalt.'Hetlijkteropdathij

Jagger graagwil behagenmet zijnboek.Büchbeseftdat Jaggerhetniet zal kunnen lezen

22

omdathijinhetNederlandsschreef,maarhijverwachtdatzijnidooltochdetijdzalnemen

omdeomslagtebekijkenendathijdieopz'nminstmooizalvinden.DatBüchineengoed

blaadjewilstaanbijzijnidool,blijktookuithetvolgendecitaat:'Ommijzelftotsloteenbeetje

optesieren:ikkenalleboekendieeroverugeschrevenzijnenikweetzekerdateenboekals

hetonderhavigenietbestaat.'HiermeelijktBüchtewillenvertellendathoewelerhonderden

boekenoverJaggerzijngeschreven,hijietsunieksgemaaktheeft.Indezebriefopdevoor-en

achterflap spreekt de schrijver Jagger aan als een held aan wie hij het boek opdraagt,

informeerthijdelezerwaaroverderomangaatenwilhij latenuitschijnendathetomeen

authentiekdocumentgaat.

DevolgendebrievenzijningebedinhetkaderverhaalvanvertellerBoudewijndieterugblikt

opzijnlevenalsStones-enJagger-fan.Deeerstebriefschreefhijalstiener,entwintigjaar

later vindt hij de Nederlandse versie terug. De Engelse vertaling had hij opgestuurd naar

Jagger.Nogvoordebriefbegint,zegtBoudewijn:'Ikschreefeerst:"LieveMick",daarna"Beste

Mick"enbesloottenslottetot"ZeergeachteheerJagger"'(26).Deaanhefdiehijuiteindelijk

koos lijkteenafstandtecreërentussenBoudewijnenJagger.Datzoueenformeleafstand

kunnen zijn, maar het lijkt plausibeler dat hij voor die aanhef koos omdat hij Jagger als

superieurbeschouwtenomdathij Jaggeropeenhogerniveauplaatst.Alshijhadgekozen

voor'LieveMick'zouhijJaggeraansprekenalseenvriendofgeliefdedieopgelijkehoogte

staat.IndebriefzelfwijstBoudewijnteneersteophetfeitdathijinJaggersmuziektroost

vindt:'AlsikeenplaatvanuendeRollingStonesopzet,vergeetikalleellende'(31).

VerdervraagtBoudewijnzichafofwathijheeftgelezenoverJaggerinhetbladMuziekparade

waar isofniet.Zostonddaarbijvoorbeeld indatJaggerzich 'slordigensmakeloos'kleedt,

maardaarmeegaathijnietakkoord: 'ikhebu inScheveningenzienspelen[...]enuzager

hartstikkehipuit'(32).DeaffiniteitmetJaggerskledingstijlbleekookuitBüchswerkexterne

uitsprakenenookzijneigenuiterlijktijdenszijnstudentenjarenwaszoalsdatvanJagger.Wat

hijverdernoginMuziekparadeheeftgelezenoverzijnheld,leekhemeenbeetjeongerustte

maken.ZostonderdatJaggerTheBeatlesalsgoedecollega'sbeschouwt,maardatgelooft

Boudewijnniet,omdathet'ongelooflijkeslijmballen'(32)zijn.HieruitblijktBoudewijnsafkeer

vanTheBeatles,watovereenkomtmetwatBüchschreefinartikelsenessaysoverdieband.

IneeninterviewmetMuziekparadedatBoudewijnheeftgelezen,heeftJaggerkritiekgeuitop

23

jongeren die tijdens een concert beginnen te gillen en schreeuwen. Daarop excuseert

BoudewijnzichvoorhetoptredeninhetKurhausdatwasgeëindigdmetoproer:'Alsdatwaar

is,spijthetmijdatwemetdestoelenzijngaangooienenzohardzijngaangillen'(32).Hijwil

ervoorzorgendathijzekernietineenslechtdaglichtkomttestaanbijzijnidool.Verderuit

hijeenaantalkeernadrukkelijkzijnbewonderingvoorJaggerenhoegoedhijzijnmuziekvindt.

Boudewijnverklaartdaarnaastdathijgraageenfanclubwiloprichten,watBüchinhetechte

levenookdeed,en schrijft: 'ikhebgezworendat ik vooraltijduwgrootste fan zal zijnen

blijven' (32). Twee keer vraagt Boudewijn in de brief ook om antwoord. Die wens naar

antwoordvanJaggerisookeengegevendatterugkomtinBüchsartikelsenessays.

TenslotteraaktBoudewijn indezebriefalhetthemavanhomoseksualiteitaan,wat inde

laterebrieveneninderomaneenbelangrijkerolzalspelen.Hijschrijftdatzijnmoederdenkt

dathij'homofiel'is,omdathijJaggerzogoedvindt,maarhijontkentdat.Debriefsluithijaf

meteenpostscriptum:'Ikbenéchtgeenhomofiel'(33).Netnadebriefhaaltdevertellereen

aantaldagboekfragmentenaanwaarinhij over Jaggerheeft geschreven. Sommigevandie

dagboekfragmentenwarenvolgenshem'homo-erotischvanaard',ondankszijnontkenningen

indevoorgaandebrief.Hijschreefinzijndagboekbijvoorbeeld:'Alsikzijnmuziekhoor,voel

ikeensoortrarewarmtevanbinnen.Het lijktwelverliefdheid' (34).Dathijgevoelensvan

verliefdheid heeft voor Jagger, zou hij in het boek vaker vermelden, en het is ook een

overeenkomstmetwerkexterneuitspraken.

DevolgendebriefvolgtkortnadeintroductievanhetpersonageGuido,dejeugdvriendvan

Boudewijn.DetweekwamenregelmatigsamenopGuido'skameromnaarTheRollingStones

teluisteren.BoudewijnschrijftindezebriefopnieuwdathijJaggersgrootstefanis.Nieuwis

dathijaanJaggerverteltoverGuidoenhetisopvallendhoehijzijnidoolinvertrouwenneemt

alseenvriend,enzichzelfookaanhemwilspiegelen.Hijschrijft:'Ikschrijfuweeromdatiku

ietswilvertellen.Ikhoopdatuhetaanniemandandersvandegroepwilzeggen.Ikzougraag

willendathetgeheimtussenonsblijft'(52).Boudewijnzietzijnidooldusalsiemandbijwie

hijzijngeheimkwijtkan,zoals tienerjongensdoorgaanshungeheimentoevertrouwenaan

eenvriend,familieofanderevertrouwenspersonen.Jaggerisnudeenigediemagwetendat

BoudewijnietsvoeltvoorGuido.Boudewijngaatverder:'Ikschrijfhetuomdatikdenkdatu

deenigebentdiehetbegrijpenkan'(52).HijworsteltmetzijngevoelensvoorGuidoenkan

24

daaroverbijniemandandersterecht,alleenbijzijnidool.HijverondersteltdatJaggerweet

hoehetisomietstevoelenvooreenjongenenomzichverbondentevoelenmeteenjongen.

Zoschrijfthij: 'Ugaattochookheelvriendschappelijk [...]metdieanderebandledenom?'

(52). Hieruit blijkt waarom juist Mick Jagger zijn grote idool is. Boudewijn neemt een

voorbeeldaanJagger,kanzichaanhemspiegelenwatbetrefthomoseksualiteitenzietinhem

debevestigingdatanderensomsookervarenwathijvoelt.Datblijktookuitwathijverder

schrijft,bijvoorbeeld:'omdatikuvertrouwenuookeenheleboeldingendoetdienormaal

nietmogen'(54).Boudewijnziethomoseksualiteitalsietswatnietmag,maaromdatJagger

ookdingendoetdienietmogen,kanhijzijngevoelenswelaanhemtoevertrouwen.Uitdeze

briefblijktdusdatBoudewijnJaggerinvertrouwenneemtalseenvriend,datJaggeralseen

voorbeeldfunctioneertvoorBoudewijnophetgebiedvanhomoseksualiteitendathijzichaan

zijnidoolkanspiegelen.

VerderbeschrijftBoudewijnwathijjuistvoeltvoorGuido:'ikhebgeenlichamelijkegevoelens

voormijnvriend[...].Alsiknaasthemzitenwezingenmetumee,danwiliksteedsdichter

naasthemzitten.Alszijnlippenglimmendmeezingen,vindikhetfijnomnaarhemtekijken

enzouikbestzijnhandvastwillenhouden'(54).WatBoudewijnvoeltvoorzijnvriendlijkt

eensoortverbondenheidtezijndieisontstaandoordemuziekvandeStones.Hijbenadrukt

dathijdichtbijGuidowilzijnwanneerzemeezingenmetdemuziek.Daarnaschrijfthij: 'Ik

hebeenfotovanugezienwaaropuomdeschoudervanBrianJoneseenarmlegt–zoiets

zouikookbijmijnvriendwillendoen'(54).OpnieuwblijktdathijzichspiegeltaanJagger:net

zoalszijnidoolfysiekcontactheeftmeteenman,wilhijdatookmetzijnvriend.Verdergeeft

Boudewijnook toedathijGuidograagwilkussenendaarvoorvraagthijadvies: 'Ikwouu

vragenofuweleenseenandereStonekust[...].Enwaarkustudan?Opdelippenofopde

wangen?Enwaaropdewangen?Dichterbijhetoorofbijdemond?'(54).Boudewijnvraagt

naarJaggerservaringmethetkussenvaneenmanomzelftelerenhoedatmoetofomte

lerenwatnormaalis.OpnieuwwilhijeenvoorbeeldnemenaanJaggerenishijopzoeknaar

bevestiging. Bovendien beschouwt hij zijn idool hier opnieuw als een vriend: advies over

zoenenisietswattienersgewoonlijkbijhunvriendenzoeken.Aanheteindevandebriefblijkt

nogeensdatBoudewijngraagadviesvanzijnidoolwil:'Krijgikzogauwmogelijkantwoord

[...]?Ikweetnietmeerwatikmoetdoen'(55).UitdezetweedebriefblijktweerdatJagger

25

voorBoudewijneenrolmodelisvoorhomoseksualiteitwaaraanhijzichkanspiegelen,eneen

vriendaanwiehijzijngevoelenskantoevertrouwenenadvieskanvragen.

DederdebriefinhetverhaalmaakteBoudewijntoenhijvierentwintigwasenischronologisch

deachtstediehijschreef.NetalsindevorigebriefblijktookhierdatBoudewijnJaggeralseen

boegbeeld beschouwt. Zo schrijf hij: 'dat u een van de belangrijkste voormannen van de

(homo)seksuele revolutie bent. Uw androgyne uitstraling en uw openlijk getoonde

vrouwelijke componentmaken dat duidelijk' (86). In de voorgaande brief kon de lezer al

afleidendatJaggervolgensBoudewijneenrolmodelvoorhomoseksualiteitis,maarhijwees

ernognietexplicietop.Datdoethijindezebriefwel.Indevorigebriefginghetookmeerom

JaggeralsvoorbeeldvoorBoudewijnseigenontluikendehomoseksualiteit,indezebriefwordt

datveralgemeend.Het istrouwensopmerkelijkdathijzichzelfnuexpliciet identificeertals

homoseksueel, terwijl hij als tiener schreef: 'Ik ben écht geen homofiel' (33). De brief die

daaropvolgtheeftBoudewijnnietafgewerktenooknietverstuurd.Daarinheeftdeschrijver

hetoverdetroostdieJaggersmuziekhembiedt,watookeerderalaanbodisgekomen.Inde

volgendebriefheeftBoudewijnhetoverzakendiedoorzijnhoofdspokenenspringthijvan

dehakopdetak.Zoschrijfthijdathij ineenbandjezingtdatalleennummersvanJagger

brengt,dathijnietweetwathijwilwordenendathijzijnvadermist(128).Hetlijkteropdat

hijevenzijnhartwilluchtenendathijopnieuwbijJaggereenluisterendoorvindt.

Delaatstebriefinhetverhaalisookonvoltooidenonverstuurd.Watopvalt,isdatdeaanhef

hier'BesteMick'is.Demeestevandevorigebrievenhaddeneenformeleaanspreking,één

ervanhadgeenaanhef,endezelaatstebriefbegintinformeel.Dievriendschappelijkeaanhef

zoukunnenwijzenopeenevolutiewaarbijBoudewijnzijnidoolsteedsmeervertrouwtennog

meeralsvriendgaatbeschouwen.Datblijktookuithetvervolgvandebrief,waarinhijvoor

heteerstschrijftovereenvrijpartijmetGuido.Boudewijnschrijft:'Ikweetnietaanwieikdit

moet schrijvenendaaromschrijf ikhetmaar aan jou' (139).Opnieuwblijktdathij Jagger

beschouwtalseenluisterendoorenalsvertrouwenspersoonbijwiehijzijngeheimkwijtkan.

Verderschrijfthijhetvolgende:'Mijnmoederheeftweleensgeschreeuwd[...]datjijerde

oorzaakvanbentdatniemandzijnlustenmeerinbedwangkanhouden.Misschienishetwel

waar'(139).HierlijkthijteoverwegendatJaggerenzijnmuziekdeoorzaakzoudenkunnen

zijn van wat er gebeurde met Guido, en misschien wel van zijn homoseksualiteit in het

26

algemeen.Boudewijnvoegteraantoe:'Ikwoudatikvanklassiekemuziekkonhouden,daar

schijnjerustigvanteworden'(139).Hijzietzijnseksueelgedragdusalseengevolgvanzijn

bewonderingvoorJaggerendemuziekvandeStones,enhijgelooftdatdatgedragernietzou

zijnalshijnaaranderemuziekzouluisteren.WaarBoudewijnindevorigebrievenJaggerjuist

positief als een toonbeeld van homoseksualiteit beschouwde en hem om die reden zo

bewonderde,lijkthijhemhierdusdeschuldtegevenvanwatergebeurde.Opdiemanier

probeerthijzijngedragmisschienteverantwoordenvoorzichzelfofzijngevoelenseenplaats

tegeven.

Indebovenstaandealinea'sbesprakikdebrievendieBoudewijnschreefaanzijnidool.Door

hetgenrevandebriefromanschrijftdevertellerbrievenaaneenafwezigeenvoerthij zo

eigenlijkeengesprekmetzichzelf.DaaruitkwamvooralnaarvorendatJaggereenrolspeelt

inBoudewijnshomoseksualiteit:dezangeriseenrolmodel,eniemandaanwiedejongenzich

kanspiegelenomzijneigengevoelensenseksualiteittebegrijpen.DaarnaastwasJaggerals

eenvriendbijwieBoudewijnzijngrootstegeheimenkwijtkon,aanwiehijadvieskonvragen

ofbijwiehijevenzijnhartkon luchten.Verder lijktheterookevenopdatBoudewijnde

muziekvandeStonesalsoorzaakzietvanzijnhomoseksualiteit.Debovenstaandeelementen

zijn een deel van het antwoord op Boudewijns vraag naar het hoe en waarom van zijn

bewondering voor Jagger. Het is een illustratie vanwatWillem Frijhoff (1998) aangaf als

definitievanhetmodernebegripidool:'wordthet[...]idool,desportheld,filmsterofpopster,

nogsteedservarenalseenverbeeldingvanlevenskrachtdieophetallerindividueelsteniveau

werkzaamisendaareenfusievanidoolenfantotstandweettebrengen[...].Hetidoolwerkt

ineenéén-op-één-verhouding.Delevenskrachtervanwerktrechtstreeksinopdeaanbidder'

(Frijhoff1998:42).

4.1.3. MickJaggerenTheRollingStonesindeverhaalontwikkeling

InwatvolgtzalikderolvanJaggerendeStonesinhetverhaalzelfbespreken.Alseersteiser

hetaspectvanverliefdheiden(homo)seksualiteit.NetzoalsBüchinartikelssomsschreefdat

hij verliefd was op Jagger, geeft de verteller in de roman ook toe dat hij gevoelens van

verliefdheidheeft.Eerderhaaldeikaleenvoorbeeldaanvanzo'nuitspraaknetnadeeerste

brief, en ook op andere momenten geeft Boudewijn blijk van zijn gevoelens. In een

dagboekfragment,dathijopsteldenahetconcertinhetKurhaus,schreefhij:'Vanavondheb

27

ikMickJaggergezien.Ikhoudvanhem(maarbenniethomofiel)'(11).Opdatmomentwas

Boudewijnnogeentiener.Later,wanneerhijbijnaveertigis,zouhijhetzelfdezeggen.Opde

vraagvanzijnvriendMarcoofBoudewijnnuopjongensofopmeisjesvalt,antwoordthij:'Ik

valopJagger'(94).ZijnliefdevoorJaggergaatzelfszoverdatgeenvrouwofmanmetwie

Boudewijneenrelatieheeft, lijkttekunnentippenaanzijnidool.Demoedervanzijnzoon

(wier naamniet genoemdwordt) zegt bijvoorbeeld: 'Muziekmooi vinden, okay,maar die

Jaggerisverdommeeenflikkeridoolvoorje.Ikvraagmijafvanwiejemeerhoudt:vanmijof

vandieknul?'(91).DaaropantwoordtBoudewijn:'Vanhem–denkik."Vanjou",zegikmat'

(91).Zijn liefdevoorJaggergaatduszoverdathijzijn idoolbovenzijnpartnerplaatst.De

gevoelensvanverliefdheidbijBoudewijnzijneenovereenkomstmetwerkexterneuitspraken

vanBüchwaarinhijzeidathijverliefdisopJagger.

VerderverteltBoudewijnhoediegevoelenserjuistuitzienineengesprekmetAlexander:'het

gevoeltoenikJaggerinScheveningenzagbewegen...Toenvoeldeikietswaarvanikjarenlater

pasbegreepdathetverliefdheidwas.Geenseks,maarbijnabovenzinnelijkeopwinding'(96).

HijheeftervakeropgewezendatwathijvoeldevoorJaggernietseksueelwas.Deopwinding

diehijvoelt,noemthij'bovenzinnelijk'enhijlijktzichmetJaggereerdergeestelijkverbonden

tevoelen.Opdevraagofhetmetmuziektemakenheeft,zegthij:'hetismisschienmeerde

cultuuromdiemuziekheen'(97).Ookeldersinhetboekzouhijwijzenophetlevensgevoel

datrondJaggerendeStoneshangt,watinBüchswerkexterneuitsprakenookaanbodkwam.

WanneerzijnvriendinRuthineengesprekoverdeStoneszegtdathet'maargewoonmuziek'

is,antwoordthij:'Hetisnietalleendemuziek[...].Hetisalleseromheen'(101).Boudewijn

voeltdus,naastliefdevoorJagger,ookaffiniteitmetdecultuurronddeStonesendiegeeft

hemookeengevoelvanverliefdheid.

IntegenstellingtotdebovenstaandepassagegeeftBoudewijntocheenaantalkeertoedatde

muziekvandeStonesseksuelegevoelensbijhemopwekten,bijvoorbeeldineengesprekmet

zijnmoeder:'Alszezingenenspelen,voelikhetzelfdealswanneerikmeteenmeisjekus'(24).

HierlegtBoudewijnopeenonschuldigemanieruithoehijzichvoeltwanneerhijdemuziek

vanJaggerencohoort.Verderinhetverhaalbeschrijfthijondubbelzinnighoehijopgewonden

geraakte bij het horen vanhun liedjes: 'Toen ik geilheid begon te voelen, viel dat precies

samenmetdeeerstehitjesvandeStones[...].Ikweetopdeminuutprecieswanneermijn

28

onderbuikvoorheteerstbegontetrillenentepopelen.OpdemuziekvandeStoneseninhet

bijzonderopdestemvanJagger'(94).HetisopvallenddatwanneerBoudewijnspreektover

dieseksuelegevoelens,hijhetoverdemuziekvandeStoneszelfheeftennietoverJaggerals

persoon.DeseksuelegevoelenswordenbijhemdusnietzozeeropgewektdoorJaggeralswel

doordemuziek.Hijwijsterookopdathijditnietalshomoseksualiteitbeschouwt,netomdat

hetomdemuziekgaat: 'Homoseksualiteitofhomofilie,daarhadiknognooitvangehoord

[...].IkgeloofdatikopmijnkapokmatrasnietzozeeropJaggerlagtemasturberen–ikwist

nauwelijkshoehijeruitzag–maaropzijnmuziek.Jelagteraggenopdebeat,jewasverliefd

opdesound'(95).TenslottevermeldtBoudewijnookafentoemomentenwaarophijseksuele

betrekkingenhadterwijlmuziekvandeStonesspeelde.Dievoorbeeldenkomenlaternogaan

bod.

BoudewijngeeftdusmeermaalstoedathijverliefdisopJagger,maarlaterlijktheteropdat

hettij isgekeerd.Naterugteblikkenopallemomenten,gebeurtenissenenrelaties inzijn

levenwaarbijJaggereenrolspeeldeofaanwezigwas,kanBoudewijnzijnliefderelativeren.

DatblijktuithetvolgendegesprekmetzijnvriendinSolange(121-123):

'Allemaalonzin: imitatiewedstrijden, linksenrechtskoketterenmetdekleineuiterlijkegelijkenisdieikmethemvertoonenininterviewszeggendatikverliefdophemben.Ikbenhelemaalnietverliefdop'm.Hijisdiepindeveertig,weetje;nietbepaaldeenleeftijdwaarik'movereindvankrijg.''Allemaalonzin?Daarhoorikvanop.Jevindtzijnmuzieknietmooi,jehoudtinhetgeniepvanBach?Tellme!''Hij is een spijker. Ik heb alles aan hem opgehangen. Niksmeer dan een spijker. Eenfantastischespijker,datzegikergraagbij,maartocheenspijker.''Ikgeloofdatikjeeventjesnietbegrijp.''Hijwasdeenigediein1964zongwatikvoelde.Toenvondikhetpoëzie,maartoenikeen beetje Engels ging verstaan, bleken zijn teksten even plat te zijn als die van hetCocktailTrioofdeHeikrekels.Metéénverschil:erzatdictiein,eenmaniervanzeggendiemijindertijdgoeduitkwam.Laterhebikookdaaropkunnenafdingen.NatuurlijkdeedJaggergewooneerderebluesvoorbeeldenna,maarwatblijft staan, isdathij toevalligaanslootopdewanhoopvaneenpuber.Diepuberwasik.Inschoolhadikgeenzinenthuiszateengescheidenmoederzondergelddieonderdetrapstondteschreeuwenenbroersbijwieikuitdebootviel.Ikhadtweevrienden:mijnpick-upenGuido.Maardielaatsteverhingzichdusopdezoldervaneenbollenschuur.''Waaromhebjedatallemaalnieteerderverteld?Hetklinktallemaalzopijnlijk,zoleegenzwaartegelijk,alsikhetzeggenmag.'Het had, en het heeft nog steeds, geen zin. Ongelooflijke rotzooi heeft hij bij elkaargezongen.LuistereensnaarBetweenthebuttons,naarSuckingintheseventiesenJaggers

29

solo-elpees:zulketroephebiklangsmijheenlatengaan.Watzegik:veelvandieelpeeshebiktwintigkeerperdaggedraaid,omdathijernueenmaalbijwastoenGuidodoodgingenikmijneersteeigenzelfmoordpogingdeed.''Erbij?Watbedoeljedaarmee?''Natuurlijkniet letterlijk,maareen tijdgenoot indebijzonderezin.Toen ikhoordedatGuidozelfmoordhadgepleegd,luisterdeiknaardeStones.Toendekleinejongenstierf,zat ik op een nieuwe Stones-elpee – die overigens verdomd tegenviel – te wachten,enzovoort,enzovoort.'[...]'Dusalsikhetgoedbegrijp,zouje–alsjezeopdejuistetijdgehoordzouhebben–voorhetzelfdegeldjehelelevengewijdkunnenhebbenaan,iknoemmaarwat,deYardbirds!''Nouenof.JuistaandeYardbirds!DeStoneshebbengenialemuziekgemaakt,maarhunbetekenisvoormijheeftondertussen tochmeermetmijn tijddanmethunmuziek temaken.[...].[...]'Waaromtrapjeallesopeenszoverschrikkelijkstuk?''Omdatikmoeben,dood-endoodmoe.AlsikJaggereenregeltjehoorzingen,danzieikerhetbijbehorendetafereelbij:Guidoaanzijnbalk,dekleine jongen inzijnkist,mijnvadervoorgoeduitmijnlevenweggehaald.'

IndezepassagegeeftBoudewijnteneerstetoedathijnietechtverliefdisopJagger,dathij

datalleenmaarzeiininterviewsalsdeelvanzijnimago.HijontkentnatuurlijknietdatJagger

zijngroteidoolis,maardegevoelensvanverliefdheidwaarmeehijalstienerzovaakdweepte,

blijkennuvoorbijtezijn.Daarnaastrelativeerthijinditgesprekdeesthetischewaardevande

Stones'muziekenvooralJaggerssolowerk,wateenpuntvanovereenkomstismetwatBüch

somsschreefinartikelsenessays.

Boudewijnvertelt indebovenstaandepassagedathijalstienerdemuziekzobewonderde

omdathijzichzelferinzagenzijneigenwanhoopindemuziekterugvond.Waaromnetde

muziekvandeStonesdatvoorhemdeed,isnaareigenzeggenpuurtoeval,zijwarenerop

het juistemoment.Maardekwaliteitvandiemuziek, zoziethij in, ismisschiennietaltijd

fantastisch.Nuhijouderis,besefthijdatJaggeriemandisdiehemalshetwarebegeleidheeft

inzijnlevenopgoedeenslechtemomenten,bijvoorbeeldbijdezelfmoordvanGuidoofbij

dedoodvanzijnzoon.ZoalsBoudewijnJaggerookindebrievenalseenvriendbeschouwde

aanwiehijzijngeheimenkontoevertrouwen,zoleekJaggerookeenvriend,ofopz'nminst

een tijdgenoot te zijn geweest bij die moeilijke gebeurtenissen. Daarmee kom ik bij het

tweedeaspectvanderolvanTheRollingStonesinhetverhaal,naastdatvanverliefdheiden

(homo)seksualiteit:JaggerendeStonesalstijdgenoten.

30

ZoalsBoudewijnindebovenstaandepassagealaanhaalde,waszijnidooleropverschillende

beslissendemomentenbijofhadhijinzekeremateeeninvloedopwatergebeurdeinhet

levenvanBoudewijnenvananderen.Dieinvloedwasenerzijdspositief,bijvoorbeeldomdat

BoudewijnbijJaggerenzijnmuziektroostvondalstienerenomdathijJaggeralseenrolmodel

en als een vriend beschouwde. Anderzijds was de aanwezigheid van zijn idool soms

allesoverheersendendathadzozijnschaduwkant,vooralbijingrijpendegebeurtenissen.In

watvolgtzalikdaareenaantalvoorbeeldenvanbespreken.Alseersteverwijsikterugnaar

delaatstebrief,waarinBoudewijnschreefdathetmisschienweldeschuldvanJaggerisdat

hijtoegafaanzijnverlangennaarGuido.VerderiserbijvoorbeelddedoodvanBoudewijns

studiegenootEdje,dieverslaafdwasaanmorfine.Boudewijnschrijft:'AlleswatEdjedeed–

spuiten,zakkenfriteseten,hetdrinkenvanmierzoetethee–gingviadeRollingStones'(66).

WanneerEdjeaanzijnlaatstedagenistoegekomen,zegtvriendinRosalie:'Hetgaatnietbest

metEdje,hijdraaitalleennogmaarSisterMorphine'(66).OpdebegrafenisbeweertRosalie

datEdjezichgekheeftlatenmakendoordemuziekvandeStonesendathetdeschuldisvan

hetnummer'SisterMorphine'datEdjeverslaafdwasaanmorfine.Daaropzegtze:'Zonder

Sticky Fingers en dat Sister Morphine leefde hij misschien nog' (68), waarop Boudewijn

antwoordt:'Datgeloofjezelfniet'(68).VoordedoodvanEdjekrijgendusTheRollingStones

de schuld van Rosalie. Net als in Boudewijns leven, was ook bij Edje de band

allesoverheersend.

VervolgensiserBoudewijnsrelatiemetdemoedervanzijnzoonMickydieopdeklippenliep,

endedoodvanMicky.AleerdergafikhetvoorbeeldaanwaarinBoudewijnbedachtdathij

eigenlijkmeervanJaggerhielddanvanhaar.Laterzegtdevrouwtegenhem:'Diegozerszijn

deschuldvanallesgeweest.[...].Dievijfviezejongensdieonzeverhoudingverpestenverziekt

hebben'(105).UiteindelijkbeweertzezelfsdatdedoodvanMickydeschuldisvandeband:

'alsdeRollingStonesnietwarenuitgevonden,haddenwijhiernugezelligmetzijndrietjes

gezeten. Jouw dweepziekte heeft alles stukgemaakt' (105). Net als bij de dood van Edje,

krijgendeStonesdeschuld,hoewelhetopnieuwnietBoudewijnzelf isdiehendieschuld

toeschrijft.DatJaggerencowelhunsporenhebbennagelateninzijnherinneringenvanMicky,

ontkent hij niet. De Stones en hun muziek waren vaak betrokken bij gesprekken of

belevenissenmetzijnzoon,ennetomdatzeerzovaakbijwaren,vindthijhetsomsmoeilijk

omnadedoodvanhetkindnaarbepaaldenummersteluisteren.Hijhaaltenkelegesprekken

31

aanwaarinhijMickyverteltoverJaggerenovermuziekvanTheRollingStones;hetkindzegt

bijvoorbeelddat'OutofTime’zijnfavorieteliedjeis.NahetoverlijdenwilBoudewijnerniet

naarluisterenomdathethemtesterkdoetdenkenaanMicky.Wanneerhijlaterdemoeder

vanMickynogeensbezoektenopzoekgaatnaarvierkwijtgeraakteStones-platen,schrijfthij:

'Ikdenk:nietvoorstellenomietsvandeStonesoptezetten,datzouonsbeidenpijndoen'

(104).Voor langetijdweigerthijdieplatenopnieuwtekopenomdatzehemteveeldoen

denkenaanzijnoverledenzoon.Wanneerhijze laterdantochweerbeluistert,schrijfthij:

'Hetherlevenvanjongensgekraai,onbedoeldvaderschap[...]'(106).Ookdieplatenassocieert

hijdusmethetverledenenmetzijngestorvenzoon,netalshetnummer'OutofTime',endie

associatiewilhijlieveruitdeweggaan.

DaarnaastspeeldenJaggerenTheRollingStonesookeenrolbijdedoodvanGuido.Boudewijn

bliktvaakterugopmomentenwaarophijbijGuidothuiskwamenzesamennaarTheRolling

Stones luisterden. Na een gesprek met Guido's zus Olineska, waarin zij Boudewijn ervan

beschuldigthomofieltezijnenGuidogektemaken,beslisthijomhetcontactteverbreken,

hoewelhijblijftverlangennaarzijnvriend.EenaantalwekenverderpleegtGuidozelfmoord.

JarenlaterzoekthijOlineskaopnieuwopomoverGuidotepratenendanblijktdatookzijn

zelfmoorddeschuldisvandeStones.Olineskazegt:'DeRollingStonesbetekendenveelvoor

hem.DeStoneszijnGuido'sdoodvonnisgeweest'(134).LaterschrijftBoudewijneenbriefaan

OlineskawaarinhijzichafvraagtofdeStonesverantwoordelijkwarenvoordebijzondereband

tussenhemenGuido,maarhijdenktnietintermenvanschuld.BijeenbezoekvanBoudewijn

aan zijn moeder om te praten over Guido, zegt de vrouw: 'Die Guido leefde in de

veronderstellingdatjijeigenlijkMickJaggerwas.Nietalleenomdatjeereenbeetjeopleek,

maardatjeheméchthelemaalwas'(145).BoudewijnwasdusvoorGuidoalseenMickJagger

dienietonbereikbaaris.EentijdjelaterherinnertBoudewijnzicheengesprek,terwijlhijop

wegisomJaggerteinterviewen,datmeerduidelijkheidschieprondGuido'szelfmoord.Guido

wilBoudewijnsbevestigingdathijvanhemhoudtendreigtermeezichzelfoptehangen:

'Vanwiehoudjemeer:vanmijofvanMick?[...].IkwilaltijdbijjeblijvenensamenmetjounaardeStonesluisteren.Wiljijdatook?OfgajelievermetOlineskazittenfriemelen?''Diewilmijhelemaalniet.''Nou!Watantwoordjedan?Blijvenwealtijdbijelkaar?''Hetzijnzulkegekkevragen.''Alsjehetnietbelooft,hangikmijop.'Iklach.'Doenietzooverdreven,jôh,wezijntochalontzettendbevriend.'

32

'Danhangikmijop,'herhaaltGuido[...].'Jebentnietgoedbijjekop!''Ikmeen't.Hetmaakttochallemaalniksuit,wantalsikouderben,wordiknatuurlijkookgek.Netalsmijnvader.MickJaggerkrijgiknatuurlijktochnooiten...Beloofje'tnouofniet?''Goed,okay,maarhetisniethelemaalvrijwillig.'

Later, nadatBoudewijnhet contactheeft verbroken,hangtGuido zich tochopomdat zijn

bereikbareJagger,Boudewijndus,plotsnietmeervanhemblijkttehouden.Opnieuwlijkthet

dus–hoewelonrechtstreeksdezekeer–deschuldtezijnvanJagger.DatgeeftBoudewijn

nietexpliciettoe,maardoorhetmomentwaarophijhetgesprekaanhaalt,lijktheteropdat

heteensoorteindpuntisindezoektochtnaarwatJaggerinzijnlevenbetekendheeft,enzo

ziethijindatJaggerendeStonesonrechtstreeksookschuldtreftvoordedoodvanGuido.

Debovenstaande voorbeelden tonendat Jagger en TheRolling Stones invloedhaddenop

gebeurtenissen en relaties in Boudewijns leven, dat ze hem altijd vergezelden en dat die

invloednaasttroostenliefdeookvoorslechtedingenheeftgezorgd.Boudewijnassocieertde

bandenhunmuziekmetmomentenofpersonenomdatzeervaakbijbetrokkenwaren,en

dieassociatieissomsmoeilijk.AnderepersonagesgevenTheRollingStonesdeschuldvanwat

ergebeurt.Boudewijndoetdatnietexpliciet,maarnetdoordieverhalentevertelleninzijn

onderzoek naar zijn idolatrie, lijkt hij te willen illustreren wat die allesoverheersende

aanwezigheidkanaanrichten.

4.1.4. MuziekvanTheRollingStonesinBrievenaanMickJagger

InwatvolgtzalikmuziekinBrievenaanMickJaggerbesprekenvolgenshettheoretischkader

van Wolf. In deze roman is elke verwijzing een vorm van intratekstuele thematisering,

waarvan sprake is als een personage (figurele thematisering) of de verteller (narratieve

thematisering)muziekbespreekt,ernaarluistert,beschrijftofmuzikaleverwijzingengebruikt

(Wolf 1999:56).AangezienBoudewijn een autodiëgetische verteller is, ende verteller dus

samenvaltmethethoofdpersonage,zal ikhiergeenonderscheidmakentussenfigureleen

narratieve thematisering wanneer Boudewijn de verwijzing maakt. Wanneer een ander

personage naar muziek verwijst, gaat het om figurele thematisering. Paratekstuele

verwijzingenkomeninderomannietvoor.Demanierwaaropwordtverwezenishieraltijd

quasi-intertekstueel,dusnaareenspecifiekmuziekstuk.Omwillevandebeperkteomvangvan

ditonderzoekzal iknietelkeverwijzingbespreken,maarweldebelangrijksteendemeest

33

opvallende.Deverwijzingenwordennietopgesomdvolgenschronologischvoorkomeninhet

verhaal,maarikzalzegroeperenvolgensdebetekenisofdebedoelingvandeverwijzing.

Alseerstezijnervoorbeeldenvanintratekstuelethematiseringwaarbijdevertellerdoorte

verwijzennaareennummerinspeeltofreageertopwatergebeurtofwordtgezegd.Deroman

opent met een beschrijving van het Stones-optreden in het Kurhaus, waar al na enkele

minutenoproerwasontstaanbijdeconcertgangers.Indebeschrijvingvanhetoptredenzit

eenverwijzingnaarhetnummer'SympathyfortheDevil'methetcitaat'Justaseverycopis

criminal' (8). Volgens Boudewijn was het oproer ontstaan omdat de talrijk aanwezige

politieagenten vonden dat de toeschouwers te veel kabaal maakten en omdat ze Jagger

bevalentestoppenbijhettweedenummer.Hijschrijft:'Alsdatnietgebeurdwas,haddenwe

destoelenengordijnenheuswelheelgelaten[...]."Jusaseverycopiscriminal"vermoedden

wetoen'(8).VolgensBoudewijnishetdusdeschuldvandepolitieagentendathetoptreden

slechtafliep,enmetdatcitaatdrukthijdiemeninguit.Deagentenophetconcertwaren

volgensBoudewijnechtcrimineel,wantzijtreffenschuld.Hetcitaatisookeenvoorbeeldvan

evocationthroughassocation,waarbijdetekstvanvocalemuziekwordtingepastinliteratuur

doormiddelvancitaten,endelezerzicherdemuziekbijkaninbeelden.

De volgende verwijzing is in een gesprek tussenBoudewijn en zijn vriendClifford op reis.

NadatBoudewijnzijnvrienduithetoogheeftverlorennaeenrestaurantbezoekenClifford

weertevoorschijnkomt,zegtdielaatste:'Ikhebdooraldiestraatjesgelopen,gezopenenna

zittendenken'(14).DaaropantwoordtBoudewijn:'Sitting,thinking,sinking,drinking?'(14).

DatcitaatkomtuithetStones-nummer'TheSpiderandtheFly'(1965).Boudewijnspeeltdus

in opwat zijn vriend hem verteltmet een citaat van de Stones. Even later zegt hij tegen

Clifford:'Komnouop,dronkenspin,stapindieauto'(14),waarmeehijopnieuwverwijstnaar

hetnummerdoorCliffordspintenoemen.Vervolgensiserdeverwijzingnaarhetnummer'(I

Can't Get No) Satisfaction' (1965a), wanneer Boudewijn zijn vriendin Ruth op een nacht

meeneemtnaarhuisenzijnverlangennaarhaarwordtvervuld.Zijngevoelbeschrijfthijals

satisfaction (23), verwijzend naar het nummer, hoewel dat nummer inhoudelijk juist niet

aansluit bij Boudewijns gevoel. De songtekst is namelijk een aanklacht tegen de

consumptiemaatschappijenhoeeenoningevuldseksueelverlangendaardeoorzaakvanis

(JaggerenRichards1965a,MargotinenGuesdon2016:118).Eenandervoorbeeldkomtnadat

34

Guido aan Boudewijn vraagt: 'Zullen we vriendschap sluiten?' (47). Daarna schrijft hij: 'Ik

moestaanmijnmoeder,breinaalden,Everybodyneedssomebodyenhetzuinigemeisjesgekus

denken' (47).Hierverwijsthijnaarhetnummer 'EverybodyNeedsSomebodytoLove',dat

oorspronkelijkvanSolomonBurkewasendatTheRollingStonescoverdenin1965(Margotin

enGuesdon2016:76).De titel vanhet liedje spreekt voor zich,deverteller zingtover zijn

verlangen naar liefde en affectie (Burke, Russell en Wexler 1964). Dat verlangen voelde

BoudewijnooktegenoverGuido,enwanneerdeeerstestapnaardeinvullingervanisgezet,

denkthijaanhetnummer.

BoudewijnisinhetverhaalniethetenigepersonagedatverwijstnaarmuziekvandeStones.

EerderschreefikaloverzijnvriendEdjediestierfaanzijnmorfineverslaving.NetvoorEdjes

overlijden,wanneerBoudewijnhemaantreftopwatbijna zijn sterfbed is, zingtEdje: 'The

screamoftheambulanceissoundinginmyears.Tellme,SisterMorphine,howlonghaveI

been lyinghere?Whatam Idoing in thisplace?Whyhas thedoctorno face?' (67).Het is

opnieuweenintratekstuelethematisering,dezekeereenfigurelethematiseringwaarbijeen

ander personage dan Boudewijn de verwijzingmaakt. Daarnaast is dit een voorbeeld van

evocation throughassociation. Het citaat komtuit 'SisterMorphine' (1971), dat gaat over

iemanddienaeenongelukinhetziekenhuismorfinekrijgttoegediendenerzoverslaafdaan

geraakt(Jagger,RichardsenFaithfull1971,MargotinenGuesdon2016:352).Opnieuwgaat

hetomeencitaatdataansluitbijdesituatie.

Vervolgens iserdepassagemetBoudewijnspleidooi voordrugs.Zo zegthijbijvoorbeeld:

'Kwaadkunjenietmetliefdebestrijden.Kwaadkunjehoogstenswegdrinken,wegslikkenof

wegspuiten. [...] "Sympathy for the devil" zingt Jagger. Ik, voor mijzelf, zal niet zeggen

"sympathie"maartenminsteberusting'(124).HiergebruiktBoudewijneenliedvandeStones

om zijn druggebruik enigszins te verantwoorden. Zoals ook de verteller in het nummer

sympathieenbegripvraagtvoorhetkwade(JaggerenRichards1968c),verwachtBoudewijn

datzijndruggebruikaanvaardwordtenaanvaardthijhetookzelf.Verderzegthij:'"I'llbein

mybasementroomwithaneedleandaspoonandanothergirlcantakemypainaway"–Mick

Jaggervoeldemijtenminstegoedaantoenhijdatnummerschreef.Grapje'(124).Daarmee

verwijstBoudewijnnaar'DeadFlowers'(1971).Hijgebruikteencitaatomuittedrukkenhoe

hij zichvoelt.Deze thematisering isookeenvoorbeeldvanevocation throughassociation.

35

Daarnaschrijfthij:'Dewereldiseencollectiedodebloemen',verwijzendnaardetitelvanhet

liedje.EvenlaterverwijstBoudewijnopnieuwnaareennummervandeStoneswanneerhet

overdrugsgaat.Alsiemandhemvraagtwaarhetallemaalgoedvooris,zegthij:'Brownsugar,

howcomeyoutastesogood'(126),uit'BrownSugar'(1971).Zijnantwoordisduseenstukje

liedtekstwaarindevertellerzichookafvraagtwaaromdiebrownsugar,heroïnedus,zogoed

is(JaggerenRichards1971,MargotinenGuesdon2016:339).Boudewijnlijkthiermeetewillen

vertellendathijhetzelfeigenlijkooknietweet.

Vervolgens is er het gesprek tussen Boudewijn en zijn vriend Peter over Guido waarin

Boudewijnvertelt:'bewonderingrichtravageaan.[...].Debewonderingvoordatgeluidleidde

bij Guido enmij ook tot een ravage, maar zij was ergens goed voor' (155). Op de vraag

waarvoor die bewondering dan goedwas, antwoordt hij: 'The singer, not the song' (155),

waarmeehijverwijstnaarhetgelijknamigenummer.DathetvoorBoudewijn,enblijkbaarook

voor Guido, vooral om Jagger ging, vertelt hij dus door zijn idool te citeren. Het laatste

voorbeeld waarbij Boudewijn door een verwijzing reageert op wat er wordt gezegd, is

helemaalaanheteindevanderomanwanneerhijJaggerinterviewt:'"Don'tbesonervous"

zegthijenlegtzijnhandgeruststellendopmijnknie.Loveinvain–denkikenikgavragen

stellen' (159), waarmee hij verwijst naar 'Love in vain' (1969), dat oorspronkelijk van

blueszanger Robert Johnson was (Margotin en Guesdon 2016:290). In het liedje zingt de

verteller over een onbeantwoorde liefde (Johnson 1939). Wanneer Boudewijn zijn idool

eindelijk ontmoet, denkt hij dus aan een nummer over onbeantwoorde liefde.Misschien

beschouwthijdieontmoetingalseenmomentwaaropzijnliefdevoorJaggerwelbeantwoord

wordt,misschienziethijindatdemoeitetevergeefsisgeweestendatJaggerzijnliefdenooit

zalteruggeven.

Vervolgens zijn er de voorbeelden van intratekstuele thematisering waarbij de verwijzing

dientalssfeertekening.Devertellerverwijstsomsterloopsnaareennummerdatopderadio

ofopzijnpick-upspeelde,ofdathijzelfaanhetzingenwasopeenbepaaldmoment.Nade

beschrijving vanhet concert inhetKurhaus, bijvoorbeeld, volgeneenaantal verwijzingen.

OnderwegnaarhetoptredenzingtBoudewijn''OhCarol,don'tlethimstealyouheartaway,

ohCarol!'(7)uithetnummer'Carol'.NahetconcerthoorthijopRadioLuxemburg'It'sallover

now', de volgende dag fietste hij naar school op de maat van dat nummer. Een ander

36

voorbeeld is wanneer Boudewijn met zijn vriendinnetje Willemijn onderweg is naar een

schuur inRijnsbergwaareencoverbandjevandeStonesspeelt.Opzijnbromfietszonghij

'That'showstrongmyloveis,baby'(38)uithetgelijknamigenummer(1965).Eenmaalbijde

schuur aangekomen, zegt hij: 'Kom op, Willemijn, ze spelen de Last time' (38). Verder

herinnertBoudewijnzichhoehijtijdenseenStones-feestonhandigdansteoplive-opnames

vanhetnummer'Youcan'talwaysgetwhatyouwant'(75).Ookoverderelatiemetdemoeder

vanzijnzoonhaaltBoudewijnmomentenaanwaaropdeStonesspeelden.Zoverwijsthijnaar

hetnummer'Timeisonmyside'datdevrouwvaakdraaide(108),enschrijfthij:''sNachts

vreeënweophetritmevanTalkin'aboutyou'(109).

EerderschreefikookaldatBoudewijnsomsseksuelebetrekkingenhadterwijlermuziekvan

deStonesspeelde.Zoschrijfthijbijvoorbeeldoverzijntienerjaren:'Outoftimebruldenwe

opzolderkamertjesof inkabinethokjesmeeenschokkendlagenweopkapokmatrassente

bewegenbijGoin'home'(45).Verderschrijfthij,naeenverhaalovereenfeestjemetvriendin

Mona: 'We neuken op het ritme van Love in vain' (65).Of de nummers die Boudewijn in

bovenstaande voorbeeldennoemt karakteristiek zijn voorde situatie of de relatiemetde

andere, isnietduidelijkomdatBoudewijnnietverder ingaatopdiemomenten.Hij vertelt

nietsoverdeaardvanderelatietussenhemendetweedepersoon.'Loveinvain'bijvoorbeeld

gaatovereenonbeantwoordeliefde(Johnson1939),maarBoudewijnmaaktnietduidelijkof

zijn liefde tegenoverMonaook onbeantwoord bleef.Het zou dus kunnendat er naar die

nummers wordt verwezen omwille van inhoudelijke overeenkomsten, maar mij lijkt het

plausibelerdathetloutertoevalis.Deverwijzingendienenvooralalssfeertekening.

InderomanverwijstBoudewijnsomsooknaarnummersofalbumsvandeStonesomerzijn

meningoveruittedrukken.Daardoorzijndeverwijzingenookeenvormvankaraktertekening,

ze laten immersBoudewijnsmuzikalesmaakenvoorkeurenzien.Zo iserbijvoorbeeldeen

gesprekmetRuthwaarinzijzegtdatze'Angie'mooivindt,maarBoudewijnvindtdatnummer

verschrikkelijk: 'Totdit liedjehadMick zichnooitmogenverlagen' (22).Omhaarervan te

overtuigendat'Angie'maarnietsis,draaithijvoorRuth'SympathyfortheDevil',waaroverhij

zegt: 'Geen sologitaar zal ooit meer kunnen klagen dan die in dit nummer' (21). Daarna

probeerthij'Crytome':'Geenstemkanméérsteunendaninditnummer'(21).Hieruitblijkt

dus duidelijk een oordeel over de liedjes in kwestie. Vervolgens geeft Boudewijn ook zijn

37

meningoverdeplaatBetweenthebuttonsdiein1967verscheen,volgensdeverteller'een

verschrikkelijkStones-jaar'(44).Achterafgezienvondhijdeplaatmaarniets,maaralstiener

verdedigdehijhetalbumwel.Hijschrijftbijvoorbeeld:'Hetwasdankbaarzingenopdefiets:

"Whowantsyesterday'spaper,whowantsyesterday'sgirls"'(44),waarmeehijverwijstnaar

'Yesterday'sPapers'(1967).LaterschrijftBoudewijnook: 'Ongelooflijkerotzooiheefthijbij

elkaargezongen.LuistereensnaarBetweenthebuttons,naarSuckingintheseventies'(122).

Vandietweealbumswashijdusduidelijkgeenfan.Datiseenpuntvanovereenkomstmet

Boudewijnswerkexterneuitspraken,waarinhijooktekennengafdat JaggerendeStones

weleensslechtemuziekmaakten.

DelaatstecategorievanverwijzingeniswanneerBoudewijnvanuiteenliedjevertrektendat

verbindtaandeherinneringvaneenpersoonofgebeurtenis.IndatverbandwilikBesemer

(1994)aanhalendiehetvolgendeschrijftoverpopmuziekinliteratuur:'Dezeggingskrachtvan

popmuziekisdatzijreëlegebeurtenissenofervaringendirectkanoproepen.Jehoort'Sealed

withakiss'ofeenanderhitjeopderadioenineensdenkjeterugaanjeeersteliefde,ofaan

watdanook'(1994:88).OokBoudewijndenktbijbepaaldenummersterugaanmomentenof

personen.Zoiserbijvoorbeeldhetnummer'Sendittome'(1980),dathemdoetdenkenaan

zijn eenzame tijd in Nieuw-Zeeland enwaarvan hij het gevoel heeft dat het over zijn ex-

vriendinSolangegaat.Inhetnummerzingtdezanger:'ShecouldbeAustralian',enstuurthij

een brief naar iemand in Australië (Jagger en Richards 1980). Solange heeft een jaar in

Australië gewoond, en Boudewijn heeft spijt dat hij haar toen niet meer brieven heeft

gestuurd. Daarom legt Boudewijn de link tussen het liedje en de vrouw. Het volgende

voorbeeldbetrefthetnummer'OutofTime'(1966)dathemterugbrengtnaarzijnoverleden

zoonMicky.Hij schrijftdathij in1966hetnummervoorheteersthoordeendathethem

'directvanslagbracht'(48).Laterdraaidehij'OutofTime'eindeloosveelvoorMicky,diehet

het mooiste nummer vond dat hij ooit had gehoord. Na het overlijden van Micky zou

Boudewijnhetnummerjarenlangomzeilenomdathethemteveeldoetdenkenaanhetkind,

zoalsikeerderalschreef.Wanneerhijhetvoorheteerstweerhoort,haalthijeenstukuithet

liedjeaan:'Yes,youareleftout!Outoftherewithoutadoubt,because,baby,baby,baby,

you'reoutoftime'(50).Datcitaatiseenvormvanevocationthroughassocation.

38

Indebovenstaandealinea's besprak ik debelangrijkste enmeestopvallende verwijzingen

naarmuziekvanTheRollingStonesinBrievenaanMickJagger,verdeeldinviercategorieën

volgensdebedoelingvandeverwijzing.DevertellergebruiktvaakeencitaatvandeStones

omintespelenopwatergebeurtofwordtgezegd,ofvernoemteennummeralsdeelvande

sfeertekening.Inminderemateverwijsthijnaarmuziekomzijnmeningerovertegeven,en

als vertrekpunt voor een herinnering over of een associatiemet een persoon. Naast alle

thematiseringenvanliedjesvanTheRollingStones,isertenslotteookeenminderbelangrijk

voorbeeldvan imitatievanmuziek: 'Westampenopdegrondenslaanophetpluche.Het

doekgaatopen"everybody'slucifer"vertoontzich.Tsjudugdungdungdung'(14).Hetlaatste

deelvanditcitaatiseenvormvanwoordmuziekwaarbijdeakoestischekwaliteitvanmuziek

wordtweergegevenindetekst.

4.2. Dekleineblondedood

4.2.1. Inleiding

De eerste roman die ik besprak had The Rolling Stones enMick Jagger als thema. Het is

daarnaastinteressantomookteonderzoekenhoeverwijzingennaardebandenhunmuziek

werkenineenromandieniethoofdzakelijkdaarovergaat.InDekleineblondedood(1985)2

verteltdevertellerBoudewijnoverzijnoverledenvaderRainer,overzichzelfalsvadervanzijn

zoonMickyenoverdedoodvanhetkind.BoudewijnsvaderRainer zorgdevoorheelwat

problemeninhetgezin.HetproblematischehuwelijktussenBoudewijnsoudersheefthem

getekendenzorgdeervoordathijalskindeentijdjeheeftverblevenineeninstelling.Wanneer

hijouderis,pleegtzijneigenvaderzelfmoord.Boudewijnheeftdanzelfeenzoon,Micky,met

de drankverslaafde Mieke die volgens hem niet in staat is om voor het kind te zorgen.

Wanneer Micky na een val van de trap in kritieke toetand is, vertellen de dokters aan

Boudewijndathet kindalseenplant zal levenendathetbeter zou zijnomhem te laten

inslapen.Eerstverzethijzichertegen,maarlaterstemthijerdantochmeein.Inwatvolgtzal

ik eerst de verwijzingen naar muziek van The Rolling Stones in De kleine blonde dood

bespreken.DaarnakomtderolvanJaggerendebandinhetalgemeenaanbod.

2In1982hadBüchalpassagesvanderomanuitgegeveninhetbladMare,onderdetitel'Eenkleineblondedood'(Rovers2016:281).

39

4.2.2. MuziekvanTheRollingStonesinDekleineblondedood

IndehoofdstukkenwaarinBoudewijnverteltoverzijnvaderzitgeenenkeleverwijzingnaar

muziekvandeStones.WekunnenspeculerendatditzoisomdatBoudewijnalskinddemuziek

endebandnognietkende,enerdusooknoggeenherinneringenaanheeftuitdieperiode.

IndedelenoverBoudewijnszoonzijnerweleenaantalreferentiesaandemuziekvande

Stones,maarhetzijnerheelwatminderdaninBrievenaanMickJagger.Deredendaarvoor

isdatdielaatsteromanookdeStonesenhunmuziekalsthemahad.Bijdebesprekingvan

muziek in de vorige roman, deelde ik de verwijzingen op in vier categorieën volgens de

bedoelingvandereferentie.Diecategoriseringzalikhieraanhoudenvoorzoverdierelevant

is. Zo waren er verwijzingen naarmuziek om bijvoorbeeld eenmening te geven over de

muziek, wat de verteller van De kleine blonde dood niet doet. Veel verwijzingen die de

vertellermaakteindevorigeroman,warenbedoeldomintespelenofomtereagerenopwat

ergebeurtofgezegdwordtofalssfeertekening.Diefunctieskomenindezeromanweleen

aantalkeervoor.

Heteerstevoorbeelddaarvanisdeverwijzingnaarhetnummer'OutofTime'(1966)alsmotto

en inhetverhaalzelf.Voorafgaandaanhetverhaalstaanerelfmotto'svanonderandere

GerardReve,ArthurRimbaudenGoethe,enineenlijstmetmotto'svanBüchsidolenkaneen

songtekstvanJaggernietontbreken.Heteerstemottoiseencitaatuitdesongtekstvan'Out

ofTime':'You'reoutoftouch,mybaby/Mypoordiscardedbaby'.Hetcitaatistoegeschreven

aanMickJagger,terwijlKeithRichardsinfeiteookmeeschreefaanhetliedje(Margotinen

Guesdon 2016:154). De verwijzing naar dat nummer in het motto is een paratekstuele

thematiseringwatdeplaatsbetreft,eneenquasi-intertekstuelethematiseringwatdemanier

waaropbetreftomdatheteenverwijzingisnaareenspecifiekmuziekstuk.Hetcitaatzouook

beschouwdkunnenwordenalseenvormvanevocationthroughassociation,omdateenstuk

tekstvanvocalemuziekhierletterlijkwordtgeciteerdendelezeralshetwarezichdemuziek

erbijkaninbeelden.EerdergafikdetheorievanDeJong(2005)dieschreefdateenauteur

meteenpopmottozichwilafzettentegenliteraireconventies,hetonderscheidtussenhoge

en lage literatuurwil onderuit halen, of depopsong serieuswil nemenals kunst.De Jong

schrijftdatBüchvooraldat laatstebedoeldemethetpopmotto inDekleineblondedood,

aangezienJaggersteksttussendichtersenfilosofenalsGoethe,Novalis,KeatsenRimbaud

staat(2005:243).Dievaststellingisterecht,omdatBücherinderdaadopheeftgewezendat

40

popmuziek voor hem net zo goed een kunstvorm is als bijvoorbeeld klassieke muziek of

literatuur(Rovers2016:322).

DaarnaastschreefDeJongdatmotto'sinliteratuurvaakietszeggenoverdetekstdieerop

volgt(2005:240),endatgeldtookvoorhetcitaatuit'OutofTime'.Hetverwijstnamelijknaar

dethema'svandood,verliesenrouwuitderoman.InhetverhaalkrijgtBoudewijntemaken

metdezelfmoordvanzijnvaderenmethetoverlijdenvanzijnzoonMicky.Devertellervan

hetcitaatspreekteengeliefdeaandienietmeerbereikbaaris,enindecontextvanderoman

isdatiemanddieoverledenis.DeaangesprokenpersoonkanMickyofBoudewijnsvaderzijn,

dienuletterlijkbuitenhetbereikvanBoudewijnzijnnahunoverlijden.Demybabyuithet

citaatkanhierwordenopgevatals'mijnkind(je)',dusBoudewijnszoon.Babykanverderook

'schatje'of'liefje'betekenen,troetelnamendiemengeeftaaneengeliefde.Doordeherhaling

vanmybabyblijktde liefdevanBoudewijnvoorhetkindofvoor zijnvaderuithetcitaat.

Daarnaastlijktdevertellermedelijdentehebbenmetdeoverledene,vandaarpoorin'mypoor

baby'.Verderkandefraseoutoftouchookletterlijkwordengeïnterpreteerdmetbetrekking

totBoudewijnsvader:toenhijouderwas,besloothijnamelijkomhetcontactmetzijnvader

teverbreken.Datiseeninterpretatievanhetcitaatuit'OutofTime'alsmottoindecontext

vanhetverhaal.

Deverwijzingnaar'OutofTime'zitnietalleenalsmottoinderoman,ookinhetverhaalzelf

haaltdevertellerhetcitaataan.WanneerBoudewijnverneemtdatMickyinkritieketoestand

isnaeenvalvandetrap,zoekthijzijnzoonopinhetziekenhuiswaareendokterhemvertelt

dathetkindeenkankergezwelheeftinzijnhoofdendatdatgezwelwaarschijnlijkdevalheeft

veroorzaakt.OphetmomentdatBoudewijndeziekenkamerbinnenkomtenhijzijnzoonziet

liggen,zegthij:'HeteerstewatinmijopkwamwaseenliedjevandeStones:"You'reouttouch

mybaby,mypoordiscardedbaby"'(117).Datiseenvormvanintratekstuelethematisering

watdeplaatsbetreft,enquasi-intertekstuelethematiseringwatdemanierwaaropbetreft.

WanneerBoudewijndatcitaataanhaalt, ligtMickyineencoma,maarleefthijwelnog.De

dokterheeftopdatmomentnognietvertelddatereigenlijkgeenkansmeerisopgenezing,

endathijindiecomateuzetoestandzalblijven.Boudewijnzoudusinprincipenogenigehoop

kunnenvoelenoverdegezondheidvanzijnzoon,maartochvoelthijaleenzekerverlies,zo

blijktuithetaanhalenvandesongtekst.Hetfeitdatcontactmetzijnzoonnietmeermogelijk

41

is,komthierterugenookdeliefdeenhetmedelijdendieuithetcitaatnaarvorentreden,zijn

vantoepassing.Datzijnzoonoutoftouchis,neemtBoudewijnopditmomentookletterlijk.

Zozegthij:'Ikmaghemnietaanraken'(117),omdatdatverbodenwerddoordedokters.

Inhetcitaatwijzendewoordenoutoftouchophetfeitdathetkindbuitenhetbereikisvan

devertellerendatzegeencontactmeerkunnenhebben.Hetisinderdaadnietmeermogelijk

omcontacttehebbenmetiemanddieisoverleden,maardieverwoordinglijkttochietwat

eenunderstatementomoverdedoodvaneengeliefdetespreken.Daarnaastishetwoord

discardedopvallend, in 'mypoor discarded baby'. Zoals ik al schreef, lijkt hetwoordpoor

medelijdenuittedrukken.Maartodiscardbetekent'weggooienofvanietsafgerakenomdat

jehetnietmeerwiltofnodighebt',volgensCambridgeDictionary(2013).Diebetekenisdrukt

dusnietmeteenverdrietuitomhetoverlijdenvaneenkind.Indecontextvanderomaniser

weleenmogelijkeinterpretatiebijhetwoorddiscarded,dieduidelijkmaaktdatdeverteller

tochverdrietuitdrukt.Hetzounamelijkkunnenzijndatdiegenediehetkindheeft'afgedankt'

demoedervanMickywas.MiekeheefteenalcoholprobleemenBoudewijnachthaarniet

meerinstaatomvoorhetkindtezorgen.WanneerdejongenbijMiekethuisvandetrapvalt,

schuiftBoudewijndeschuldinMiekesschoenen:'Datwijfheefthemvandetrapgedonderd!'

(115),hoewellaterzoublijkendatdevalhetgevolgwasvanMicky'skankergezweldat'knapte'

(117).HetzouduskunnendatBoudewijnvoeltdatzijnzoon isafgedankt(discarded)door

Mieke,aangezienhijeerstgeloofdedathetkindwasgevallendoorMiekesonoplettendheid.

Datiseenmogelijkeverklaringwaardoorhetwoorddiscardedwelpastbijdedoodvanhet

kind,maardieverklaringisloutereeninterpretatie.

Verder is het nuttig om het volledige nummer eens te beschouwen. De bovenstaande

interpretatievanhetcitaatisimmersgevormdindecontextvanhetverhaal.In'OutofTime'

zingtdevertellerovereenmeisjedathemheeftbedrogenenverlaten(JaggerenRichards

1966a).Laterkomtzemethangendepootjesterug,ervanovertuigddatdevertellerhaarterug

zalnemen,maardatwilhijnetniet.Hijheefthetmeisjealafgedankt,ofdiscarded,zijisvoor

hemnunietmeerindemode(outoftimeenobsolete),enzeisuitgesloten(youareleftout).

Hetwoordbabyverwijstinhetnummerdusooknaareen(ex-)geliefde,maardanbinneneen

liefdesrelatie.Dezinmypoordiscardedbabywordtvierkeerherhaald,waarvantweekeer

metunfaithfulenold-fashionedindeplaatsvandiscarded.

42

Hoewel het citaat als motto wel uitdrukking geeft aan rouw, verdriet, gemis, liefde en

medelijden,gaathetnummeralsgeheelnietechtoverdezelfdethema's.Omdiereden,en

omhetfeitdatoutoftouchendiscardedmisschiennietpassenbijeenoverlijden,ishetdus

enigszinsopvallenddatdevertellernetdatstukjetekstvandeStoneskiestomverdrieten

rouwweertegeveninhetmottoeninhetverhaalzelf,terwijldatcitaatoorspronkelijkiets

vanafwijzingenbedroguitdrukte.Deredenwaaromdevertellerditnummerkoos,zouten

eerstekunnenzijndatMickyhetliedjegraaghoorde.Boudewijnhaalteengesprekaanwaarin

hetkindvraagtwelknummerzezullenopzetten:'"Oudovtaim",kandat?',waaropzijnvader

antwoordt:'"Outoftime",Mick'(165).BovendienverteltBoudewijndatdeelpeeAftermath,

waarop het liedje in kwestie staat, de lievelingselpeewas van het kind (naastOuf ofOur

Heads).VerderherhaaltBoudewijndatdejongenhetnummergraaghad,wanneerhijvoor

deplaatAftermathkiestalsmuziekbijdeuitvaart:'Hijhieldervan.Hetderdenummervande

tweede kant' (167). 'Out of Time' was dus een liedje van de Stones waar de jongen zijn

voorkeuraangafendatBoudewijnwaarschijnlijkspontaanassocieertmethetkind.Datzou

ookderedenkunnenzijnwaaromditnummerheteerstewasdatinhemopkwamtoenhij

zijnziekezoonzagliggen.Wellichtwordtdatversterktdoorhetfeitdatditspecifiekecitaat,

invergelijkingmetanderedelenvandesongtekst,hetbesteeenbetekenisuitdruktvanliefde,

onmogelijkheidtotcontact,medelijdenenrouw.

DaarnaastzoudeverklaringvoorhetgebruikvanditcitaatkunnenzijndatdeStonestroost

bieden bij een trieste gebeurtenis en dat Boudewijn daarom zijn toevlucht zoekt in hun

muziek.Hetaspectvan troostkwamookaanbod inBrievenaanMick Jaggeren inBüchs

werkexterneuitspraken. Jaggerswoorden sluitendanmisschienniethelemaal aanbijwat

Boudewijnvoelt,hijgeefterwellichteeneigeninterpretatieaanwaardoorhijertochtroost

invindt.Tenslottekanhetcitaatuit 'OutofTime'ookgekozenzijnalsmottoomwillevan

aansluitingbijandereverwijzingeninhetverhaalnaardeStonesofhunmuziek.Zoiserhet

feitdatdejongenvernoemdisnaarMickJagger,enzijnernogeenaantalanderemomenten

waarop 'OutofTime'enAftermatheenrolspelen.Hetnummer 'OutofTime' is,doorhet

gebruikalsmottoendeverwijzingenernaar,eenmotiefinderomandatverbandhoudtmet

dethema'senhetverhaal.

43

DevolgendeverwijzingnaarmuziekvandeStoneskomtnetnadecrematievanMicky,enis

meteenhettweedevoorbeeldvaneenverwijzingnaarmuziekwaarbijdevertellerinspeeltof

reageert opwat er gebeurt ofwordt gezegd, naast 'Out of Time'. Na de beschrijving van

Micky's uitvaart zegt Boudewijn: 'Daarna.Aftermath. Jarenlang heb ik er niet over willen

denken wat ik voelde toen hij naar beneden was gegaan'. Vervolgens vertelt hij hoe hij

terugkijktopdedoodendecrematievanzijnzoon.DeverwijzingnaarAftermath(1966)iser

een naar een album en niet naar een nummer. Het is een vorm van intratekstuele

thematiseringwatdeplaatsbetreft,enquasi-intertekstueleverwijzingwatdemanierwaarop

betreft.DekeuzevoordeverwijzingnaarAftermathheefteenaantalredenen.Teneersteis

het,zoalsikeerderalschreef,deplaatwaarophetnummer'OutofTime'staat.Deverwijzing

pastdusbijhetmotiefvan'OutofTime'enbijandereverwijzingennaarAftermath.Bovendien

washetMicky'sfavorieteplaat,wateerderalaanbodkwam.HetfeitdatAftermathhetalbum

iswaar'OutofTime'bijhoort,isdus,gezienderoldiehetnummerspeelt,deeerstereden

omerhiernaarteverwijzen.

DetweederedenvoordeverwijzingnaarAftermathisdatdemuziekgedraaidwerdtijdens

Micky'suitvaart. Inhet fragmentwaarinBoudewijndeplechtigheidregelt,verwijsthijook

naarhetalbum:'"Heeftunogaanmuziekofietsgedacht?"IkgafhemdeelpeeAftermathvan

deStones'(167).DemuziekvandeStoneswastijdensdeuitvaarthetenigedattehorenwas,

erwerdnietsvoorgelezenoferwasniemanddiesprak.Deassociatietussendeuitvaartende

elpeeAftermath isdussterk.DebovenstaanderedenenvoorhetverwijzennaarAftermath

worden versterkt door de betekenis van het woord aftermath, die toepasselijk is op het

fragment. Aftermath heeft als betekenis 'de periode die volgt op een onaangename

gebeurtenisofaccident,endegevolgendieerdoorveroorzaaktworden',aldusCambridge

Dictionary (2013). Wanneer Boudewijn dus vertelt over de nasleep vanMicky's crematie

benoemthijdatmeteenalbumvandeStoneswaarindiebetekenisvervatzit.Hijbespreekt

bijvoorbeeld hoe hij jarenlang niet kon terugdenken aan de crematie. De verwijzing naar

Aftermath drukt de betekenis uit van het fragment dat erop volgt. Het is opnieuw een

voorbeeldwaarbijdevertellermetdeverwijzingnaarmuziekinspeeltofreageertopwater

gebeurtofwordtgezegd.

44

VerderzijnernogeenaantalanderereferentiesaanmuziekvanTheRollingStones.Eerder

vermelddeikaldeverwijzingnaar'OutofTime'ineengesprektussenBoudewijnenMicky.In

dat fragment vertelt Boudewijn over zijn zoon: 'Hij hield van TheRolling Stones' (165) en

daarnavermeldthijeenaantalelpees:BlackandBlue,AftermathenOutofOurHeads,de

favoriete elpees vanhet kind.Daarna volgen twee verwijzingennaarnummers.Deeerste

verwijzingzit ineencitaatdatikeerderaleensaanhaalde,waarindejongen‘OutofTime’

uitspreektalsoudovtaim.DaarnaverteltBoudewijn:'"Kraaidomie",('Crytome')vroeghijook

vaak'(155).Deverwijzingennaar'OutofTime'en'Crytome'zijnopnieuwvoorbeeldenvan

intratekstuelethematiseringvolgensdeplaats,enquasi-intertekstuelethematiseringomdat

er wordt verwezen naar specifieke muziekstukken. De twee verwijzingen dienen ook als

karaktertekeningvanMicky.BoudewijnverteltdatdejongenvandeStoneshieldenwatzijn

favorietenummersenplatenwaren.DeweergavevanMicky'sfoutieveuitspraakversterkt

diekarakterisering.HijsprakdeEngelsetitelsuitinhetNederlandsenBoudewijngeeftdie

typerendeuitspraakletterlijkweer.Devertellerkarakteriseertdejongendusaandehandvan

demuziekdiehij leukvindt,endoordemanierwaarophijdietitelsuitspreekt.Boudewijn

haaltookzelfaandatdatderedeniswaaromhijdealbumsennummersvermeldt:'Waarom

eenjongensleveninelpeesenmuziekuitgedrukt?Omdathijvanmuziekhield'(165).

Nadeverwijzingennaar'OutofTime'en'Crytome',vermeldtdevertelleraanheteindevan

hetbovenstaandefragmentnoghetalbumLetItBleed(1969).Verderiserookeenverwijzing

naar'OutofTime'wanneerBoudewijnMicky'suitvaartregeltenkiestvoorAftermathomte

draaien tijdens de plechtigheid. Ook dat is intratekstuele en quasi-intertekstuele

thematisering.Deverwijzinglijkthierlouterfunctioneel:Boudewijnvertelthoehijdemuziek

voor de uitvaart regelde, en een verwijzing naar een nummer lijkt daarbij moeilijk te

vermijden.Bijdebeschrijvingvandeplechtigheidzelf,komttenslotteooknogeennummer

aanbod:'Nadelaatstematenvannummertweevankanttwee–'Highanddry'–klonkzijn

lievelingsnummer.Toenhetbijnaafgespeeldwas,begondekisttedalen'(168).Dat iseen

verwijzingnaar'HighandDry',opnieuwisditdezelfdethematiseringalsbijdebovenstaande

verwijzingen.Hiergaathetomeenvoorbeeldvaneenmuzikaleverwijzingalssfeertekening.

Hetnummerdatdaarnabeginttespelen,is'OutofTime'–deaandachtigelezerweetdatdat

hetderdenummeropdetweedekantis.Wanneerhetliedjebijnagedaanis,daaltdekistmet

Mickyerinenverdwijnthetkindvoorgoeduithetzichtenbuitenhetbereikvanzijnvader.Op

45

diemaniervalthetnummer–althansdebetekeniservanvolgensBoudewijn–perfectsamen

metdetriestegebeurtenis.Opnieuwspeelt'OutofTime'duseenrol.

InBrievenaanMickJagger,devorigeromandieikbesprak,kwam'OutofTime'ookaanbod.

HetwashetlievelingsliedjevanBoudewijnszoonenhijdraaidehetoneindigveelkerenvoor

hetkind.Daardoorwasdeassociatietussenhetnummerenzijnzoonheelsterk,enwildehij

nahetoverlijdenvanMickynietnaarhetnummerluisterenomdathetteconfronterendwas.

DatiseenopmerkelijkverschilmetdesituatieinDekleineblondedood.Eriseensoortgelijke

associatietussenMickyen'OutofTime',maar inplaatsvanhetnummernadeuitvaartte

vermijden,zouhijhet juistweerveeldraaien.Zoschrijfthij: 'Somskwammijnhuisgenoot

binnen:"Hetkanmijniksschelenmaarjemoetdieplaatnietmeerdraaien.Jevernieltjezelf

met dat nummer steeds af te spelen"' (171). De houding van de verteller tegenover het

nummerinBrievenaanMickJaggerisdusandersdandievandevertellerinDekleineblonde

dood,wateenopvallendverschilis.

DatzijnalleverwijzingennaarmuziekvanTheRollingStones.Vooralhetnummer'OutofTime'

speelteenbelangrijkerolalsmottoenalsmotief,verwijzendnaarthema'salsrouw,dooden

verdriet.Naastdevormenvanthematisering inDekleineblondedood iservolgensFrans-

WillemKorsten(2005)inderomanookeenvormvanimitatietevinden,waarbijeenmuzikale

techniekwordttoegepastindeliteratuur.Hijzietnamelijkherhalinginderoman,watvolgens

hemeen'prominentkenmerk'isvaneenpopsong(2005:176).KorstenzietdieherhalinginDe

kleineblondedoodteneersteomdatdeverhaallijnzichherhaalt(2005:176):eerstgaathet

omBoudewijnalskindenzijnvader,dangaathetomBoudewijnalsvaderenzijneigenkind.

Ten tweede komt het nummer 'Out of Time' herhaaldelijk voor in de roman. Verder ziet

Korstenherhalingomdatdeverteller lijktop Jaggeren zijn zoonop zijnbeurtook lijktop

Jaggervanwegezijnnaam.Korstenschrijftdatdeherhalinginderomanontleendisaande

techniekvanherhalinginpopsongs,dushetzoueenvormvanimitatiezijn.Volgensmijisdie

theorieechterwatvergezocht.

46

4.2.3. BoudewijnsbewonderingvoorMickJaggerenTheRollingStones

NaastdethematiseringvaneenaantalStones-nummers,zal ik inwatvolgtkortbespreken

hoe The Rolling Stones en Jagger in het algemeen functioneren in deze roman. In de

hoofdstukkenoverBoudewijnsvaderwordtdebandgeenenkelekeervernoemd.Indedelen

overMickygaathetalleenoverJaggerofdeStoneswanneererwordtverwezennaarhun

muziek,dusbijvoorbeeldbijhet citaatuit 'OutofTime' (117)ofalsBoudewijnverteltdat

Micky van The Rolling Stones hield (165). In de roman zit geen allesomvattende idolatrie

tegenoverJaggerzoalsinBrievenaanMickJagger.DaarinwasBoudewijnalstienerverliefd

opzijnidool,Jaggerwaseensymboolvoorhomoseksualiteit,eenvertrouwenspersoonvoor

deverteller,eenbronvantroosteneentijdgenootvanBoudewijn.Dieaspectenkomenniet

aanbodinDekleineblondedood,behalvehetfeitdatBoudewijnbij'OutofTime'misschien

troostvindtwanneerhijzijnzooninhetziekenhuisbedzietliggen.Datbovenstaandeaspecten

inDekleineblondedoodnauwelijksvoorkomeneninBrievenaanMickJaggerwel,isopnieuw

teverklarendoorhetonderwerpvandielaatsteroman.Daaringingdevertellerimmersop

zoeknaardeoorzakenvanzijnbewondering.InDekleineblondedooddraagtdiebewondering

nietbijaandeverhaalontwikkeling.

DebewonderingvoorJaggerendeStoneswordtindezeromandusnietexplicietuitgedrukt

door Boudewijn, maar is wel uit een aantal zaken af te leiden. Ten eerste zijn er de

verwijzingennaardemuziekenderoldie 'OutofTime'heeftalsmottoenalsmotief.Ten

tweedeiserhetfeitdatBoudewijnjuistvoorhunmuziekkiestopeenbepalendmomentals

deuitvaartvanzijnzoon,waarmeehijzijnvoorkeurvoordegroeptoont.Tenderdeiserhet

feit datMicky ook van de Stones hield, dat de groep een rol speelde in de relatie tussen

Boudewijn en zijn zoon, en dat hij het kind als hetware liedjes enweetjes over de band

bijbracht.Zoschrijfthijbijvoorbeeld: 'BovenzijnbedhingeenaffichevanMickJagger.Dat

hadikerzelfbovengehangen'(165).DitvoorbeeldillustreertdathijzijnliefdevoorJaggeren

deStonesgraagwiloverbrengenopzijnzoon.Vervolgensgaathijverder:'Opeenkeerzeihij

–niettotmijnongenoegen:"Jelijktweleenbeetjeopdieman.Hoeheethij?"–"MickJagger"'

(165).DatbrengtmijtothetvierdepuntwaaruitbewonderingvoorJaggerblijkt:hetbehaagt

Boudewijn zeker dat zijn zoon uiterlijke gelijkenissen ziet met Jagger. Die overeenkomst

tussenBoudewijnenJaggerkwamookinBrievenaanMickJaggeraanbod.Bovendienwees

BüchinwerkexterneuitsprakensomsookopzijnaffiniteitmetJaggersuiterlijkenkledingstijl.

47

HetlaatsteaspectdattoontdatBoudewijnfanisvanJaggerendeStones,isdenaamvanzijn

zoon.MeestalwordthijMickygenoemdalstroetelnaam,maarzijneigenlijkenaamisMick.

HetisduszeerwaarschijnlijkdatBoudewijnzijnzoonheeftgenoemdnaarMickJagger,wat

een ultieme uitdrukking is van zijn bewondering voor Jagger. Zelfs als de bovenstaande

aspecten van The Rolling Stones in de roman buiten beschouwing zouden blijven, is het

duidelijkdathetkindzijnnaamaanJaggertedankenheeft.ZozegtBoudewijnvlakvoorhet

slapengaantegenzijnzoon: 'Dagmister Jagger' (162).Micky isvoorBoudewijndusalszijn

eigen kleine Mick Jagger. Dat zijn een aantal aspecten die volgens mij Boudewijns

bewonderingvoorJaggerendeStonestonen,hoeweldienietexplicietvermeldis.

4.3. Links!

4.3.1. Inleiding

InderomanLinks!(1986b)verteltdeverteller,dieopnieuwBoudewijnheet,overzijntijdbij

eenmaoïstischecommune.Nogvoordathijlidisvandiecommune,laathijzichsamenmet

zijn vrienden Sirius en Saul in alles leiden door de maoïstische gedachteleer. Ze zijn

geïnspireerd door linkse communes en beschouwenhet RodeBoekjeals hun handleiding.

Verderhoudenzezichbezigmetuitgaan,alcohol,drugsenmuziek.ZeverbannenSaulomwille

vananti-maoïstischestandpunten,enBoudewijnenSiriuslerendemaoïstPollykennen,met

wiezeineenhuisgaanwonen.LatervoegenDolfendedaklozeLidezichbijhetgezelschap,

enzebeslissenomdecommuneDeRodeEngelopterichtenmetDolfalsleider.Deledenvan

decommunedwependeheletijdmetdemaoïstischeencommunistischeideologieenzijn

ervanovertuigddatzedeklassenstrijdzullenbeslechteninhetvoordeelvandearbeiders.Ze

vullenhundagenmetmuziekbeluisteren,drugsnemen,enheteropnaslaanvanideologische

lectuur.Hoemeer tijd Boudewijn doorbrengt in hetmaoïstische gezelschap, hoemeerhij

inzietdathijeigenlijkgeenmaoïstisendathijnietsvoeltvoordeideologie.Datmaakthem

enormongelukkigenhijvindttroostbijmorfineenindearmenvanSirius.Wanneerhijzich

eindelijk uitspreekt tegen het maoïsme en Dolf als leider, wordt hij verbannen uit de

gemeenschap.DeromanLinks!ispolitiekgeladenenookTheRollingStoneskrijgenhiereen

politiekeroltoebedeeld.Inwatvolgt,zalikdierolalseerstekortbespreken.Daarnazalikiets

zeggen over de algemene functie van de Stones, gevolgd door de verwijzingen naar hun

muziek.

48

4.3.2. TheRollingStonesinLinks!

Inwatvolgt,zalikeersttoelichtenhoedepersonagestegenoverTheRollingStonesstaanwat

betreft politiek en ideologie. In de twee vorige romans die ik besprak, en ook in Büchs

werkexterneuitspraken,kwamdepolitiekeenideologischedimensievandeStonesenhun

muzieknietvoor.Datisduseenopvallendverschil.Heteerstemomentinhetverhaalwaarop

ditexplicietaanbodkomt,iswanneerBoudewijnenSiriusvoorheteerstopbezoekgaanbij

Polly.Nadat Polly een plaat heeft opgelegd, zegt hij: 'Goed hè, die Stones. Ze zijn op het

ogenblikdeenigegroepdiepolitiekgoedbezigis'(56).OpdiemaniermaaktPollyexpliciet

zijn affiniteit duidelijk met de politiek van de Stones. Sirius vraagt daarna wat Polly juist

bedoelt,waarophijantwoordt:'Zo'nregelals"Justaseverycopisacriminalandallthesinners

Saints"zegttochgenoeg.Diejongensklóppen,geloofmijmaar'(56).Pollyhaalthiereencitaat

aanuitSympathyfortheDevil.WaaromdatcitaatvoorhemillustreertdatdeStonespolitiek

goed bezig zijn, verklaart hij verder niet, de regel zegt genoeg volgens Polly.We kunnen

speculerendathetietstemakenheeftmethetrevolutionairekarakterervan,hoedeverteller

vanhetcitaattegendeschenenschoptvanautoriteitenhettraditioneleonderscheidtussen

goedenkwaadonderuithaalt.Daarnaastwashetnummernetopdeachtergrondtehoren

tijdenshetgesprek,ofwashetpasgedaan,engebruikthijmisschiendaaromnetdatliedjeals

voorbeeld.Datiseeneerstevoorbeeldwaarinwordtgewezenophetpolitiekevandemuziek

vanTheRollingStones.

Daarnaast is er de volgende passage. Polly geeft toe dat de Stones de bestemuziek ooit

hebbengemaaktenzegtdaarna:

'Ik heb er wel eens over nagedacht een echte, goeie Stonesclub op te richten. Geenpubercentralfe maar écht zo'n vereniging waar we ook wijzen op de marxistisch-leninistischekantenvanJaggersteksten.JaggerenRichardszijndeMarxenLeninvan onzetijd.'

Siriusveerdeovereind:'OfdeHoxhaendeMaovanvandaag.' 'OfdeHoxhaendeMaovanvandaag,'herhaaldePolly.

HiergaatPollynogeenstapjeverderdansimpelwegzeggendatdeStonespolitiekgoedbezig

zijn. Hij en Sirius stellen de zanger en de gitarist van de band gelijk aan vier centrale en

invloedrijkefigurenbinnenhetcommunismeenverbindenzohunmuzikalefavorietenmet

hunideologischehelden.Pollywijstookophetmarxistisch-leninistischevandesongteksten

vandeStones.HijwildaaromeenStones-fancluboprichten:enerzijdsalsfan,hijvindthun

49

muziek immers de beste muziek ooit gemaakt, anderzijds om anderen te leren over de

politiekeenideologischedimensieindesongtekstenvanTheRollingStones.Boudewijngaat

verder:'IkvindheteengoedideevanPolly:eensoortStonesAdmiratieKomitee...Zomoeten

wehetnoemen'(58).BoudewijnstemtdusinmethetideeomeenStonesclubopterichten

ensteltzelfeennaamvoor,waaropSiriuszegt:'StonesAdmiratieKomitee,zeije?MetML3er

tochzekerachter?(58).VoorSiriusishetideologischeaspectvandeclubduszeerbelangrijk,

alsookvoorPolly:'Ofcourse,Sier:StonesAdmiratieKomitee,marxistisch-leninistisch,klinkt

mooi'(58).Büchrichttezelfalsstudentookeenfanclubop,het'RollingStonesGenootschap',

watikeerderalaanhaaldebijBüchswerkexterneuitspraken.

Tenslottestaaternadezepassagehetvolgendecitaatuithetnummer'StreetFightingMan':

'Hey,thinkthetimeisrightforapalacerevolution!!!'(58).Datiseeninteressanteverwijzing

omdat 'Street Fighting Man' wordt bestempeld als een revolutionair en politiek geladen

nummer (Malvinni2016:91,MargotinenGuesdon2016:266)enomdatdeverteller indat

citaatoproepttotrevolutie,watpastbijhetrevolutionairekaraktervanBoudewijnenco.Die

referentiezaliklatertoelichtenbijdeanderemuzikaleverwijzingen.Hetrevolutionaireaspect

vandeStoneskomtnogeenstersprakeindevolgendepassageovernachtclubs:'DeStones

enThePrettyThings4werdenernietgedraaid."Datkomtomdatdiedancingeigenarenbang

zijnvoorderevolutieendeimplicatiesvandeklassenstrijd,"hadSiriuseensverteld'(71).Voor

Boudewijn,SiriusenPollyzijndeStonesdusnietalleenmakersvandebestemuziek,maar

sluit de band ook aan bij hun ideologie, hun politieke opvattingen en hun revolutionaire

karakter.

Naasthetpolitiekeaspect,zalikindeonderstaandealinea'sbesprekenwatdeanderefuncties

zijnvanTheRollingStonesinLinks!Alseersteiserhetfeitdatdebandenhunmuziekeen

soort bindmiddel zijn en een gemeenschappelijke factor tussen personen, voornamelijk

tussenBoudewijn,SiriusenPolly(enSaulvoorzijnuitzettinguitdepartij).Datblijktteneerste

uithetvolgendegesprektussenSirius,SaulenBoudewijn(15):

3DeafkortingMLstaatvoor'marxistisch-leninistisch'.4ThePrettyThingswasdebandvanDickTaylor,degitaristdiemedeverantwoordelijkwasvoorhetoprichtenvanTheRollingStones,maarnietveellaterzijneigenbandoprichtte(Erlewines.d.).

50

Sirius mompelde: 'Laten we naar Saul gaan. Die heeft goeie muziek en stereo. Wat vind jemooiemuziek?' 'DeStones,'zeiikzondernadenken. 'Gekzeg!Datvindenwedanalledrie.'

Naditgesprekmakenzeplannenomdevolgendedagsamendenieuweelpeevandegroep

tekopen.InditvoorbeeldwordtbenadruktdatdevriendenalledriefanzijnvandeStones.

OpditmomenthebbenBoudewijnenSiriuselkaarnogmaarnetontmoetenisernoggeen

sprake van een gemeenschappelijke affiniteit met het maoïsme, maar de gezamenlijke

waarderingvoordemuziekvanTheRollingStonesiserwelal.Hetiszelfshetonderwerpvan

huneerstegesprek.DemuziekvandeStonesisheteerstewaarvandejongensopmerktendat

zehetalledrieleukvinden.Naarmatedetijdvordert,trekkendejongensmeerenmeersamen

opengaanzebijelkaarineenhuiswonen.DaaroverzegtBoudewijn:'OmdatSaul,Siriusen

ik vanelkaarhielden,dezelfdemuziekdraaidenenpolitiekbeschouwd totdemaoïstische

vleugelvandeRodeTribuneGroepML(VoorzitterMao)behoorden'(29).TheRollingStones

alsgemeenschappelijkeinteresseisduseenvandedingendieaandebasisheeftgelegenvoor

de vriendschap, en voor het samenwonen. Daarnaast is muziek beluisteren een van hun

dagelijkse bezigheden. Wanneer er dan naar muziek geluisterd werd, was het vaak naar

muziekvandeStones.

OokinderelatiemetPollyspeeldendeStoneseenrol.Altijdenshunallereersteontmoeting

hebbenzeeengesprekoverdegroep,datbegonmetPollydiezijnexemplaarvanBeggars

Banquettoont.DaaropantwoordtBoudewijn:'Wehebben'mpasgekocht.Toffelangspeler

hè?' (55).Siriuszegteven later,nahetgesprekoverdeStonesenpolitiekdat ikeerderal

aanhaalde, tegenBoudewijn: 'GoeddatPollyookStones-fan is, vind jeniet?' (57).Hij lijkt

daarmeevooruittekijkenentewillenzeggendatPollyeengoedekameraadzalworden,juist

omdathijookfanis.HetfeitdatdeStonesalvanbijhetbegineengespreksonderwerpzijn,

endatdejongenserhetzelfdeoverdenken,toontopnieuwdatdegroepeensoortbindmiddel

is,eengemeenschappelijkeinteressewaaropeenvriendschapgebaseerdis,naastnatuurlijk

noganderezakenzoalshetmaoïsme.DatdeStoneseenbindmiddelzijnindevriendschap

metPolly,blijktookuithetplanomhetStonesAktieKomiteeMLopterichten.Opdiemanier

komenermensenbijeen–aanvankelijkalleenhetdrietal,zijhopenopmeerleden–omwille

vandeStones.Nugaathetnietalleenomrelatiesdieontstaandoordegemeenschappelijke

interesse,maarookomhetletterlijksamenbrengenvanmensendankzijdieinteresse.Later

51

wordt dat nog concreter, wanneer Polly voorstelt om een Stonesfeest te geven (59).

BoudewijnenSiriusgaanakkoordenhetdrietalstartmetdevoorbereidingen.Büchgafinhet

echte leven ook Stonesfeesten. Of het feest in de roman er uiteindelijk komt, vertelt

Boudewijnniet,maaralleszinszijnhetplanendevoorbereidingenweereenvoorbeeldvan

dewijzewaaropdeStonesenhunmuziekmensensamenbrengen.

TheRollingStoneswarennietdeenigebasisvoordevriendschaptussenBoudewijn,Siriusen

Polly,erwasnamelijkookhuncommunistischeenmaoïstischeideologie.Maardieideologie

blijkttochondergeschikttezijnaandemuziek.ZoverteltBoudewijndatzebijhunbezoeken

aanPollymeermuziekluisterdendan'ideologiseren'.WanneerernaPolly'svoorstelvoorhet

Stonesfeesteveneendiscussieontstaatomtrenteenopvattingvanhetmaoïsme,zegtPolly:

'Latenweophoudenmetditslappegelul.GevenweeenStonesfeestjaofnee?'(60).Eendebat

overhunideologiemoetdusonderdoenvoorTheRollingStones.Ookindecommunebrengt

demuziekdeledenmeersamendandeideologie.Boudewijnvertelt:'Welbeschouwdwashet

maoïsme een oppervlakkig bindmiddel in de commune [...]. Onze – in wezen enige –

gemeenschappelijkecomponentwasdemuziek.Depick-upstondminstensachttienuurper

dagaan.WijverslatenzekervijfexemplarenvandeStones'Getyerya-ya'sout!' (99).The

Rolling Stones waren dus een soort sociaal bindmiddel dat mensen samenbracht in de

commune,meerdandeideologie.

Hetlaatsteaspectdatikzalbespreken,naasthetpolitiekeendeStonesalsbindmiddel,isde

vertellersbewonderingvoorTheRollingStonesenJagger.Watopvalt,isdaterookindeze

romangeenextremeidolatrieblijktvoorJaggerendeStonesbijdeverteller,netals inDe

kleine blonde dood,waar de bewondering ookminder uitvoerig aan bod kwamdan in de

eerste roman.Opnieuw isdat volgensmij toe te schrijvenaanhet feitdatLinks!nietThe

RollingStonesalsthemaheeft,watwelzowasinBrievenaanMickJagger.Hetisopvallend

daterinLinks!ookgeenspoorisvanbewonderingvoorJaggeralsindividu.DatBoudewijnfan

isvandegroepalsgeheel,iswelduidelijk.Datblijktvooraluitdebovenstaandevoorbeelden

die ook illustreren hoe The Rolling Stones een bindmiddel zijn. Een ander voorbeeld is

wanneerBoudewijngevraagdwordtwelkemuziekhijmooivindt,enhij 'zondernadenken'

TheRollingStonesantwoordt,alsenigegroep(15).Wanneerereennieuwalbumuitkomt,wil

Boudewijn de plaat diezelfde dag nog aanschaffen (16). Als Polly dan zijn exemplaar van

52

BeggarsBanquettoont,zegtBoudewijn:'Toffelangspeler,hè?'.Ookdenaamdiehijwilgeven

aandeStonesclub,StonesAdmiratieKomitee,toontdathijfanis,methetwoordadmiratie.

InLinks!zijnerverdergeenaanwijzingendietonendatBoudewijnverliefdisopJagger,ofdat

hijhemzietalseenvertrouwenspersoon,alsboegbeeldvanhomoseksualiteit,alstijdgenoot

ofalsbronvantroost.ZelfswanneerBoudewijndiepongelukkigisindecommune,vertelthij

niets over troost die hij vindt bij Jaggersmuziek.Hij luisterdewel veel naarmuziek in de

commune,ooknaardeStones,dushetkanwelzijndatdietrooster is,maarhijvertelter

alleszinsnietexplicietoverzoalshijdeedinBrievenaanMickJagger,enzoalsBüchsomsdeed

inartikelsenessays.DaterinLinks!nietsstaatoverJaggeralstoonbeeldvanhomoseksualiteit

zoalsinBrievenaanMickJagger,istrouwensookopvallend,aangezienhomoseksualiteitwel

eenthemaisinLinks!.Hetisnamelijkhierendaareenpuntvandiscussiebijdemaoïstische

communeleden.

4.3.3. MuziekvanTheRollingStonesinLinks!

Inwatvolgtzal ikdethematiseringvanmuziekvanTheRollingStonesinLinks!bespreken.

OokindezeromanwordterveelminderverwezennaarnummersdaninBrievenaanMick

Jagger.DeredendaarvoorisopnieuwdatdielaatsteromanJaggerendeStonesalsthema

had,enLinks!niet.DecategoriseringdieikmaaktebijdeverwijzingeninBrievenaanMick

Jagger en ook hanteerde voor de tweede roman, zal ik hier ook toepassen wanneer die

relevantisvoordeverwijzingendieikbespreek.Deeersteverwijzingisopnieuweencitaatals

motto.Hetmottokomtuitdetekstvan'LetitBleed'(1969),engaatalsvolgt:'Tja,wehebben

allemaaliemandnodigopwiewekunnenleunen.MickJagger,Letitbleed,1969,track5.'Dit

is een paratekstuele thematisering van het nummer 'Let it Bleed', en ook een vorm van

evocation throughassociation.Hoewelhet citaatnaarhetNederlands vertaald is, kanhet

volgensmijtochomeenvormvanevocationthroughassociationgaanwaarbijdelezerzich

demuziekbijdetekstkanvoorstellen.Bijhetmottoisnamelijkaangegevenuitwelkliedjehet

citaatkomtendieaanwijzingkandeaanzetzijnvoordelezeromdemuziekopteroepen.

Hierbijwilikopmerkendatdetechniekvanevocationthroughassociationenkelslaagtalsde

lezerdetekstherkent,aldusWolf(1999:67).Detechniekisdusnietaltijdgeslaagd,aangezien

waarschijnlijknietelkelezerhetnummerkent.

53

NetalsbijhetmottoinDekleineblondedood,wordtookditmottotoegeschrevenaanJagger

ennietaanTheRollingStonesofKeithRichards,terwijldielaatstemeehetnummerschreef

(MargotinenGuesdon2016:296).Daarnaastisdeaanduidingvandeherkomstvanhetcitaat

opvallend: 'Mick Jagger,Let it bleed,1969, track5', inplaats vangewoonde titel vanhet

nummer zoals bij hetmotto inDe kleine blondedood. De redendaarvoor kan zijn omde

bronvermelding gelijk temaken aan die van de anderemotto's: 'auteur, boektitel, plaats,

jaartal,paginanummer'.Dezemaniervanverwijzennaardebronzouookalsredenkunnen

hebbendathetdelezerdoetdenkenaanhetfysieke,materiëleobjectvaneenelpee,waarop

datnummeralsvijfdetehorenis.Hetzetdelezeralshetwareaanomdeplaattebeluisteren

ofomdehoestebekijken.

NetalshetmottouitDekleineblondedood,houdthetcitaathierverbandmetthema'suithet

verhaal.Deoorspronkelijketekstluidtalsvolgt:'Well,weallneedsomeonewecanleanon'.

Devertellervanhetnummerzingthoehijfysiekenseksueeltroostvindtbijiemand(Jagger

en Richards 1969, Margotin en Guesdon 2016:296). Daarnaast zitten er in de songtekst

referentiesaancocaïneenaanhetspuitenvandrugsalsmorfineenheroïne.Hetverbandmet

deroman isvolgensmijdanooktweeledig.Teneersteverwijsthetcitaatalsdeelvanhet

nummernaarhetdruggebruikinderoman.Inhetcitaatzelfzitgeenexplicieteverwijzingnaar

drugs,hoewelde'iemand'opwiewekunnenleunenookinterpreteerbaarkanzijnalsdrugs.

Alleszinsgaathetinderestvandesongtekstweloverdrugs,enmeerspecifiekoverinjecties,

bijvoorbeeld'Takemyarm,takemyleg',waarindevertellereengeschikteplaatszoektvoor

eeninjectie.InderomanisBoudewijnookverslaafdaanmorfinediehijtotzichzelftoedient

metnaalden.Hettweedeverbandtussenhetmottoenhetverhaalisdebehoefteaaniemand

om 'op te leunen', om steunen troostbij te zoeken.Bij Boudewijn geraaktdat verlangen

vervulddoorSirius.AlvanbijhetbeginvanhetverhaalhebbenBoudewijnenSiriuseensoort

(seksuele)relatie.WanneerBoudewijnzichongelukkigvoeltindecommune,zoekthijsoms

troostindearmenvanSirius,ookfysiekenseksueelzoalsdevertellervanhetnummerdat

doet.NazijnuitwijzinguitdecommunelaatiedereenBoudewijnlinksliggenenvertrouwthij

niemandmeer,behalveSirius,maarbijzijnuiteindelijkevertrekstoptookhetcontactmet

hem.Debehoefteaaniemandomopteleunendiedevertellervanhetcitaatuitdrukt,isdus

zoalsBoudewijnsbehoefteaantroostbijSirius,endatiseentweedepuntvanovereenkomst

54

tussenhetmottoenderoman.DaarnaastiserhetfeitdatTheRollingStonesookeenzekere

rolspeleninhetverhaal,watikeerderalbeschreef.

Vervolgensiserdeverwijzingnaarhetnummer'EverybodyNeedsSomebodytoLove'(1965),

netvoordatBoudewijnenSiriuseenLSD-pilletjenemen:'SiriustoondeTheRollingStones3.

Hijweesmijophetnummer'Everybodyneedssomebodytolove'enzei:"Brunobeweertdat

ditdie langeuitvoering isdiewewel eensopde radiohebbengehoord"' (38).Dat is een

intratekstuele (plaats), quasi-intertekstuele (manier) thematisering. Even later komt de

verwijzing terug, net nadat ze het pilletje hebben genomen: 'Een kwartier lang zatenwe

schaapachtigtegenelkaaraantekijken.ToendetweedekantvanTheRollingStones3was

afgespeeld,stondSiriusopenzettekantéénop.Toen'Everybodyneedssomebodytolove'

eenminuutjegeklonkenhad,zeiSirius:"Ikgeloofdatikwatvoel..."(39).Deverwijzingnaar

hetnummerisbedoeldalssfeertekening,endevertellergebruiktdetijdsduurvanhetalbum

omdetijdvanhuntripuittedrukken.Gedurendedevolledigetweedekantvoeldenzeniets,

naéénminuutvan'EverybodyNeedsSomebodytoLove'begonSiriuswelietstevoelen.

Devolgendeverwijzingisereennaar'SympathyfortheDevil'(1968)indevolgendepassage:

'PollyhieldBeggarsbanquetomhoog[...].Eenpaarsecondenlaterschalde'Sympathyforthe

devil'doordekleinewoonkamer'(55).Dat iseenintratekstuelethematiseringvanwegede

plaats, eneenquasi-intertekstuele thematiseringwatdemanierwaaropbetreft.Opnieuw

wordtdezereferentiegemaaktalssfeertekening.Opdevolgendebladzijde iserweereen

verwijzingnaardatnummer,dezekeermeteencitaat:'Zo'nregelals"Justaseverycopisa

criminalandallthesinnersSaints"zegttochgenoeg'(56).Ditvoorbeeldhaaldeikeerderal

eensaanbijdebesprekingvanhetpolitiekeaspectvanTheRollingStonesinderoman.Naast

een intratekstuele thematisering, is dit citaat ook een voorbeeld van evocation through

association.PollyhaalthierditspecifiekecitaataanomdathetillustreertwaaromdeStones

naarzijnmeningpolitiekgoedbezigzijn.Daarnaastkanhetzijndathijnetditstukjetekst

citeert omdat het nummer nog aan het spelen was. Op de vorige bladzijde startte het

nummer,entegenhetmomentwaaropPollyhetcitaataanhaalt,ishetwaarschijnlijknogniet

uitgespeeld.Hetnummerduurtimmersmeerdanzesminutenenhetgesprekhoogstenseen

paarminuten.Alseropdatmomenteenandernummerhadgeklonken,hadPollymisschien

eenandercitaatgebruiktomzijnstandpuntteillustreren.

55

Nogindepassageoverhetpolitiekeaspectkomendetweevolgendeverwijzingen.Deeerste

volgtnetnahetideeomhetStonesAdmiratieKomiteeMLopterichten:'Siriusgingstaan,

schonkzichzelfeenkopjekoffieinendraaidedeversterkerhelemaalopen."Hey,thinkthe

timeisrightforapalacerevolution!!!"(58).Datiseencitaatuit'StreetFightingMan'(1968),

datopBeggarsBanquetstaat,deplaatdieaanhetdraaienwastijdenshetgesprek.Opnieuw

is het een intratekstuele (plaats), quasi-intertetekstuele (manier) thematisering, en een

voorbeeld van evocation through assocation. De verwijzing is ten eerste bedoeld als

sfeertekening,omdathetnummernetdoorde versterker klonk,maar ten tweedekande

verwijzingookbedoeldzijnomintespelenopwatergebeurdeenwerdgezegd,omdatdit

citaatpastbijdesituatieendesituatiebeschrijft.Devertellerhaaltnamelijkhetcitaataan

netnahetplanomeenclubopterichtenwaarinzehunmarxistisch-leninistischeopvattingen

willenverspreiden.Hetcitaatsluitaanbijhetsomsrevolutionairekaraktervandejongensen

hunideologie:devertellervanhetnummerlijktookopteroepentoteenrevolutie.Zoalsik

eerderalschreef,wordthetnummer'StreetFightingMan'vaakbestempeldalseenpolitiek

geladennummer (Malvinni2016:91,MargotinenGuesdon2016:266).Hetwerddaarnaast

goedontvangenbijlinksestrekkingentoenhetuitkwam(Malvinni2016:93).Jaggerwasvoor

de songtekst geïnspireerd door een protest in London tegen de Vietnam-oorlog en door

studentenopstandeninParijsin1968.InhetnummerzingtdevertellerhoeprotestinLondon

en inhetVerenigdKoninkrijkernietzorevolutionairaantoegaat,bijvoorbeeld: 'insleepy

London town/There’s just no place for a street fighting man' (Jagger en Richards 1968b,

MargotinenGuesdon2016:266).Devertellervandesongtekstwileenmeeropstandigen

revolutionairprotestzien,endatpastbijdegedachtegangvanBoudewijnenzijnvrienden,

diebijvoorbeeldeenkeermetgewelddevergaderingvaneenconcurrerendepartijgingen

verstoren.Uiteindelijkzietdevertellervanhetnummerwelindatzijnwensnaaropstandig

protestmetgeweldnietingevuldkanworden,enJaggerheeftzichookgedistantieerdvanhet

revolutionairekaratervandetekst(MargotinenGuesdon2016:266).Alleszinsishetcitaatin

kwestiepassendbijhetgesprekvanBoudewijn,SiriusenPolly.

NetnahetplanomhetStonesAdmiratieKomiteeopterichten,volgternogeenverwijzing:

"Let'sdrinktothehardworkingpeople,"zeidenwefeestelijktegenelkaar"(58).Datcitaat

komt uit 'Salt of the Earth' (1968), opnieuw van de plaat Beggars Banquet. Het is een

intratekstuele, quasi-intertekstuele thematisering, en ook een voorbeeld van evocation

56

throughassociation.Depersonagesgebruikenopnieuweencitaatuiteennummervande

plaatdieopdepick-upligtomintespelenopwaternetwerdgezegd.Zebrengeneentoost

uitophunplannenomhetKomiteeopterichten,endoendatmeteentoepasselijkcitaatvan

deStoneswaarinookdeglazenklinken.Hetstukjesongtekstwordtdus,nietonterecht,nogal

letterlijktoegepast.Indesongtekstisereentoostopdeworkingpeople,dearbeidersklasse

dus, en ook de toost van Boudewijn en co is waarschijnlijk bedoeld voor diemensen. Zij

strijdentenslottevoorderechtenendevoordelenvandearbeidersklasse.Ookinderestvan

de songtekst lijkt de verteller het op te nemen voor deworking class (Jagger enRichards

1968a).Dekeuzevooreencitaatuit'SaltoftheEarth'iserdusopnieuwomdathetpastbijde

ideologischeoverwegingenvanhetdrietal.

Tenslotteisernogeenkleineverwijzingnaar'BrownSugar:'Hetwasweereenszo'navond

bij Polly in zijn huisje. 'Brown Sugar' van de Stones, potten vol koffie, thee, weed en

stripverhalen' (77). Dat is ook een intratekstuele, quasi-intertekstuele thematisering. De

referentiedientopnieuwalssfeertekening.Hetcitaatbeschrijfteenheleavond– 'hetwas

weereenszo'navond'–maarnoemtmaaréénliedje.Hetisaannemelijkdatdatliedjenietde

heleavondtehorenwas,maardathetweltypeerthoedieavonderuitzag.Datwarenalle

verwijzingennaarmuziekvanTheRollingStonesinLinks!.Hetmottohoudtverbandmethet

verhaal,endeandereverwijzingendienenalssfeertekeningofsluitenaanbijdepolitiekeen

ideologischeopvattingenvanBoudewijnenzijnvrienden.Opvallend isdater inde roman

nauwelijksietswordtgezegdoverdeesthetischewaardevandemuziek,behalveBoudewijns

opmerking'toffelangspeler,hè'(55)overBeggarsBanquet.Ooknummersalsaanzetvooreen

herinneringofassociatiesmetpersonenkomenindezeromannietvoor,watinBrievenaan

MickJaggerwelaanbodkwam.

57

5. TheRollingStonesenMickJaggerinBüchspoëzie

Büch heeft niet alleen in zijn romans een plaats gegeven aanMick Jagger en The Rolling

Stones, ook in zijn poëzie komt de band regelmatig aan bod. De Jong schrijft: 'In zijn

VerzameldegedichtenwemelthetvandecitatenuitnummersvanElvisPresley,ChuckBerry,

David Bowie, [...] en, bovenal, The Rolling Stones' (2005:241). Veel van Büchs gedichten

wordenvergezeldvaneenmottodatontleendisaanmuziekvanTheRollingStones.Inenkele

gevallenstaaterinhetgedichtzelfeencitaatofsongtitelvandeStones,ofkomtJaggervoor

inhetgedicht.HetgebruikvanmuziekinBüchspoëzieisookintepassenindeterminologie

van Wolf. Wanneer de verwijzing in het motto van het gedicht zit, is er sprake van

paratekstuele,quasi-intertekstuele thematisering; indegedichtenwaarbijhetcitaat inhet

gedichtzelfstaat,gaathetomintratekstuelethematisering.Inwatvolgtzalikeersteenaantal

gedichtenbesprekenmeteenmottovandeStonesendiezalikverdelenindriecategorieën

naargelangdefunctievanhetmotto.Nietallegedichtenzullenaanbodkomenomwillevan

debeperkteomvangvanditonderzoek.Ikzaldegedichtennoemendiehetbestedefunctie

vanelkecategorieillustreren.OmdebedoelingvandeStones-motto'steachterhalen,hebik

decitatenensongtekstengeïnterpreteerdenvergelekenmetdegedichten.Daarnabespreek

ikdevoorbeeldenwaarinJaggervoorkomtofwaarineencitaatinhetgedichtzelfstaat.

De eerste categorie van gedichten met Stones-motto's bestaat uit gedichten waarbij het

mottoeerder toevallig gekozen lijkt enwaarbij er voorde lezer geenduidelijk inhoudelijk

verbandistussenhetcitaatenhetgedicht.Hetmottoisdaneensoortversieringomdetekst

'opteleuken'zoalsDeJonghetomschrijft(2005:240).Enkelevoorbeelden:'TheSinger–not

thesong(TheRollingStones)'en'Somethinghappenedtomeyesterday(TheRollingStones)'

uitNogaldroevige liedjesvoordekleineGijs(1976a); 'Everynightyou'vebeenaway(Mick

Jagger)'uitGedroomdeliedjesvoorvader&Bernadette(1976b);'Can'tyouhearmeknocking

(MickJagger)'uitTwaalfliedjesoverdood(1976c);'Likeasunsetgoingdown(MickJagger)'

en'Waitingforagirl(MickJagger)'uitDetaalalsblauw(1977b),en'You'rescreamingblue

murder(MickJagger)'uitDesonnetten(1978b).Datisdeeerstecategorievangedichtenmet

Stones-motto's: het motto sluit inhoudelijk niet echt aan bij het gedicht zelf. Hoewel er

inhoudelijkvoordelezergeenduidelijkteinterpreterenverbandlijkttussenmottoengedicht,

58

kandatverbandwelliggeninhetontstaanvanhetgedichtofandereredenenwaarweals

lezer geen zicht op hebben. Opvallend is het om vast te stellen dat het motto wordt

toegeschreven aan The Rolling Stoneswanneer het gaat om een songtitel, en aan Jagger

wanneerheteenstukjevandesongtekstis.Büchgeeftzelfaanwaaromdatzois: 'Metde

naamonderdesongtekst-titelwordtnietdeschrijverofcomponistbedoeld,maarprimairde

vertolkervanhetbepaaldemuziekstuk'(1976a:4).Wanneerhetdusomeensongtitel–het

nummer als geheel – gaat, ziet hij de Stones als vertolker omdat elk lid van de band zijn

bijdragelevertaandemuziek.Wanneerhetomeencitaatgaat,ziethijJaggeralsvertolker

omdatvoornamelijkhijdiewoordenzingt.

Bij gedichten uit de tweede en derde categorie van gedichtenmet Stones-motto's is het

verbandtussenmottoengedichtwelduidelijkvoordelezer.Detweedecategoriebestaatuit

gedichtenwaarbijhetverbandeerderoppervlakkiglijktenhetmottoofdesongtekstniets

aangevenoverhetthemavanhetgedicht.Hetgaatdanmeestalomeenwoorduithetgedicht

dat ook in het citaat voorkomt, maar verder heeft de songtekst inhoudelijk weinig

gemeenschappelijkmethetgedicht.Eenvoorbeeldis'Iheartheclick-clackofyourfeetonthe

stairs(MickJagger)'uitDetaalalsblauw(1977b:21).Daarinzegthetlyrischik: 'endenkje

moedig/indegangtehoren'.Netalsdevertellerindesongteksthoorthijdusiemandopde

gang–eengelijkenistussenmottoengedicht.Hetcitaatkomtuithetnummer'StrayCatBlues'

uitBeggarsBanquet(1968d),datgaatovereenmandieeenstiekemeseksuelerelatieheeft

met een tienermeisje. Dat is anders dan het gedicht waarin het lyrisch ik treurt om een

geliefdediehemheeftverlaten.Eenandervoorbeeld is 'Whenyouneeda little cokeand

sympathy(MickJagger)'uitNogaldroevigeliedjesvoordekleineGijs(1976a:66).Zowelinhet

gedicht als in het citaat zit een referentie aan troost en aan cocaïne. Een aantal andere

gedichtendietotdezegroepbehoren,zijn'Thesailorsthey'resocharming(MickJagger)'en

'MeI'mwaitingsopatientlylyingonthefloor'uitGedroomdeliedjesvoorvader&Bernadette

(1976b); 'Princeorpauper.(MickJagger)'en'Nothingcouldbesadderthanaglassofwine

(MickJagger)'uitDetaalalsblauw(1977b).

DederdecategorievangedichtenmetStones-motto'sbestaatuitgedichtenmeteenmotto

datietsverteltoverhetgedichtendataansluitbijhetthema.Indiegevalleniserookeen

verband tussen het gedicht en de rest van de songtekst waaruit het motto komt. Een

59

voorbeeldis'Mother'slittlehelper(TheRollingStones)'uitdebundelNogaldroevigeliedjes

voordekleineGijs(1976a:43).

Mother'slittlehelper(TheRollingStones) IKSPRAKmetmijn moeder overwinkelsdie zijngesloten dedodebuurman endeprijsvan luxeboten terwijlzijkeek naardeteevee (dieEneknop kentnooithaar nee) dachtik hierzitzij waarhetinbegon omdatdePil toennognietkonInditgedichtvertelthetikovereengesprekmetzijnmoederterwijlzijnaardetelevisiekijkt,

en hij verwijst daarnaast naar de anticonceptiepil. Hetmoederschap van de vrouw in het

gedicht was ermisschien niet geweest als de pil wel al beschikbaar was. 'Mother's Little

Helper'isookeennummervanTheRollingStonesopdeplaatAftermath(1966).Hetgaatover

moedersenhetmoederschap,enhoevermoeiendhetisomvooreenechtgenootenkinderen

te zorgen (Jagger en Richards 1966b,Margotin en Guesdon 2016:142). De verteller in de

songtekstverwijstnaar'alittleyellowpill',eensoortkalmeringsmiddeldatvrouwennemen

omtekunnenomgaanmethetuitputtendemoederschap.Zowelhetgedichtalshetnummer

vertellen over hetmoeder zijn; dat is een duidelijk verband. Bovendien gaat het in beide

tekstenomeenpilletjedatvrouwennemen,zijheteenandersoortpilletje.Methetmotto

legtBüchhetverbandtussenzijngedichtendesongtekst.

60

Hettweedevoorbeeldis'Thedreamsofthenighttimewillvanishbydawn(MickJagger)'uit

decyclusRijmenophetongesteldekindinMaatstaf(1977a:8-9).

"Thedreamsofthenighttimewillvanishbydawn"(MickJagger) LIEF,tijdwaakterteveel waarinikjouverheel achtereenzaamdromen jouwlijfjeopgenomen innachtmassief vandroefheidduister terwijliklig &luister datjenaarmijkijkt: wiljeverderslapen ofisditdood dieopzijndoodgelijktHetlyrischikinhetgedichtverteltoverdenachtdiehijdoorbrengtinbedmeteengeliefde,

overdetijddievliegtenhoehijzijngeliefdewilafschermenvanhetvoorbijgaanvandetijd

('waarinikjouverheel').HetnummerwaaraanBüchhetmottoheeftontleendis'TimeWaits

forNoOne'uithetalbumIt'sOnlyRock'nRoll(1974).Devertellervandesongtekstzingtdat

detijdsnelvoorbijgaatengeengenadeheeft,datdetijdschadekanaanrichten('Timecan

teardownabuilding'),endattijdwaardevolis('hoursarelikediamonds')(JaggersenRichards

1974).Hetaspectvandetijddievoorbijgaatinhetgedichtiseengelijkenismethetthemavan

hetliedje.Eenspecifiekeovereenkomsttussendeliedtekstenhetgedichtisdepersonificatie

vandetijd.Inhetgedichtwaaktdetijd,indesongtekstishetdetijddieopniemandwacht.

Inbeidetekstenwordtdusdetijdgepersonifieerd.Verderheefthetcitaatinhetmottoook

betrekkingopdedromen('achtereenzaamdromen')endenachtuithetgedicht.

Vervolgensiser'Crytome(TheRollingStones)',uitDetaalalsblauw(1977b:20).Indiebundel

neemt Büch opvallend veel gedichten opmet een popmotto, niet alleen van The Rolling

Stonesmaarookvananderen.

Crytome(TheRollingStones) HUILmijnlied

61

ineenzaamheid vernietigvader,jongens enhaarmajesteit schenktaalalssuïcide oonrecht zosolide metsteedsmeer strafverzwaard ikhoudvanjou doodalleendie ditverjaart Inhetgedichtwordenonderandereeenzaamheiden liefdegethematiseerd,netals inhet

nummer'Crytome',datoorspronkelijkwerdgeschrevendoorBertRussell.TheRollingStones

coverdenhetvoorOutofOurHeadsin1965.Devertellerindesongtekstspreekteenpersoon

aan die zich droevig, eenzaam en verlaten voelt. Daarnaast wordt de aangesprokene

aangemoedigdomuittehuilenbijdeverteller('comeonandcrytome'en'Iwantyoutocry,

cry, cry tome') (Russell1961).Het themavaneenzaamheid iseenovereenkomstmethet

gedicht.Daarnaastspoorthetlyrischikvanhetgedichtdeaangesprokeneaanomtehuilen,

waarmee hij alludeert op de songtitel en op een groot deel van de songtekst. Dat is een

tweedeverbandtussenhetmottoenhetgedicht.

Uitdezelfdebundelkomt'IstrolledontheboulevardbarsofParis(MickJagger)'(1977b:35).

"IstrolledontheboulevardbarsofParis."(MickJagger) LESDeuxMagots liedreistrisiko omdatjij500km aanhuisontnomen intaal bentopgenomen alsverdooldereisbagage eenzijdigevrijage

62

voor20Francspernacht zingenisdeeenzaamheidverpachtInhetgedichtbevindthetlyrischikzichinParijs.Datwordtduidelijkdoorhetcitaat,doorde

verwijzingnaarhetParijsecaféLesDeuxMagots5ennaardeFransemunteenheid,endoordat

hetikoverreisbagagespreekt.InParijsenonderwegernaartoeneemthijdeherinneringmee

vaneengeliefdediehemwaarschijnlijkverlatenheeft,enoverwiehijmisschieneengedicht

heeftgeschreven('omdat jij500km/aanhuisontnomen/ intaal/bentopgenomen'),zo

blijkt uit de eerste strofe. Daarna vertelt hij over een 'vrijage', waarschijnlijk met een

prostitueeofmet iemanddiehijheeftontmoet indebar('voor20Francspernacht').Het

mottoiseencitaatuit'HonkyTonkWomen',maardatstukjetekstwordtnietinalleversies

vanhetnummergezongen.Opstudio-opnames,bijvoorbeelddeoriginelesingleuit1969,valt

destrofeinkwestieweg;bijlive-uitvoeringenvan'HonkyTonkWomen'zingtJaggersomswel

datstukje(ChrisM.2014).Hetfeitdatditcitaateerderzeldzaamisinuitvoeringenvan'Honky

TonkWomen',getuigtvanBüchsuitgebreidekennisvandeStones-discografie.Hetverband

tussenhetmottoenhetgedichtisveelzijdig.Teneerstebevindtdevertellervanhetgedicht

zichinParijs,waarschijnlijkineenbar('LesDeuxMagots'),netalsdesprekervanhetcitaat.

Tentweedeiserhetconceptvandehonkytonkwomen.Devertellervanhetnummer'Honky

Tonk Women' zingt hoe hij in cafés in Memphis, New York en Parijs alcohol drinkt en

amoureuzeescapadesbeleeftmetverschillendevrouwendiehijindebarsontmoet,terwijl

hijeengeliefdeprobeerttevergeten(Menezes2013,MargotinenGuesdon2016:308).Met

honkytonkwomenverwijstdevertellernaardevrouwendiehijontmoetindebarenmetwie

hijdenachtdoorbrengt.Determhonkytonkisdebenamingvoor'eenrumoerige,goedkope

barmetluidejazz-ofcountrymuziek'(CambridgeDictionary2013).Dehonkytonkwomenzijn

dusvrouwendieinzulkecafésvertoeven.Zoalsdevertellervanhetliedjerondzwerftincafés

envrijtmetanderevrouwenomzijngeliefdetevergeten,zodoetookhetlyrischesubjectin

hetgedichtdat('LesDeuxMagots'en'eenzijdigevrijage/voor20Francspernacht').Büchs

gedichtlijktdaarmeeeenvariatietezijnopdesongtekstvandeStones.

5LesDeuxMagotsiseenParijscafédaterombekendstaateenontmoetingsplaatstezijngeweestvoordeliteraireenintellectueleelite('Cafésynonyme's.d.).

63

HetvolgendevoorbeeldvaneeneenmottodatontleendisaanTheRollingStoneskomtook

uitDetaalalsblauw(1977b:17)enheet'Shesaid:shelikedthewayIheldthemicrophone.

(MickJagger)'.

"Shesaid:shelikedthewayIheldthemicrophone."(MickJagger)

I MICKJAGGERisdepoëzie omelodie doorlijfintaal zingmond instrumentaal aanhetmeisje vandemikrofoon wiergezang zijndoodverving dieikliederlijk beging II vANAVONDwerdiktoch zijnevenbeeldinstereo delingishetveto datmijntederheidvervloekt wantniemand zoekt dejongeninditlied zijmaaktmijdood alsdichteropkredietHetmottoisafkomstiguit'TheSpiderandtheFly'vanOutofOurHeads(1965b).Voordat

nummer lieten JaggerenRichardszichvolgensMargotin&Guesdon (2016:121) inspireren

door de gelijknamige fabel van de Britse dichter Mary Howitt. Die fabel gaat over een

manipulatievespindieeennaïevevliegverleidt.Methetvers'don'tsayhi,likeaspidertoa

fly'iserindesongteksteenaantalkeereenreferentieaandefabel(JaggerenRichards1965b).

IndesongtekstvandeStonesgaathetomeenvrouwdiedevertellerverleidt.HarryG.M.

Prick (1978:28) schrijft datde verteller inhet gedichtdaaropalludeertmetde verzen: 'zij

64

maaktmijdood/alsdichteropkrediet'.Dezij-figuurdoodtdevertellerdusdoorteverleiden

zoalsdespindatbijdevliegdeed.Daarnaastpasthetmottobijditgedichtomwillevande

verwijzingnaardemicrofoondieook inhetgedichtzit.Verder lijkthet lyrisch ikzich inte

beeldendathijzelfJaggerisendathijJaggersmuziekzingt,waarhetcitaatookopalludeert.

HetisheteerstegedichtwaarinMickJaggeruitdrukkelijkwordtvernoemd,enhetikplaatst

hemopeenvoetstuk:'MickJaggerisdepoëzie'.HetsubjectsteltJaggerdusgelijkaaneen

kunstvorm. Dat deed Büch ook eens in een artikel voorHet Parool (1982a:25),wat ik al

aanhaaldebijdebesprekingvanzijnniet-literairewerk.

HetisopvallenddatBüchnadebundelDetaalalsblauwnauwelijksnoggedichtenvaneen

Stones-mottoheeftvoorzien.InDesonnetten(1978b:22)staateréén:'Justaseverycopisa

criminal(MickJagger)'.

Justaseverycopisacriminal(MickJagger) IKFLUISTERjedeklassestrijd Pinochetverstuurikfranco-dood kiespartijvoordearbeid rood zinglied datnietsverbiedt omdatMarxismijnbestevriend (Mao,immers,werdbijziend) ikwilhetkwaad totdatjouwondernemerstaatopstraat bewerkdemaatschappij! versvier1mei metdezewoorden: vrijheidisdetaalwet&deorde!Inditgedichtvertelthetlyrischsubjectoverdeklassenstrijdenoverdeopstandvanarbeiders.

Hetcitaatwijstopdecorruptievanautoriteitensuggereertookietsrevolutionairsenopdie

manierpasthetbijhetgedicht.Hetishetenigegedichtindebundelmeteenmottovande

StonesennadiebundelkomteenStones-mottonogmaaréénkeervoor:'EverywhereIlook

Iseeyoureyes'(1987c).DerolvandebandinBüchspoëziewordtdusnaDetaalalsblauw

65

minderbelangrijk,maarerzijnweleenaantalgedichtenwaarinJaggervoorkomt.Hetgedicht

'Shesaid:shelikedthewayIheldthemicrophone.(MickJagger)'wasdaaraleenvoorbeeld

van.EenandervoorbeeldishetderdegedichtuitdecyclusLonesome–zevenaanroepingen

inandrogynie.DiecycluswerdgepubliceerdinMaatstaf(1982c).NietalleenJaggerkomtvoor

inhetgedicht,maarookeencitaatuithetnummer 'Send it tome' vanEmotionalRescue

(1980).

3.

"Shecouldbeaustralian,"hetjongensmeisje teruggekomenuitdewereldvanverweg. Zezitnógmooierdoodgezongen hijtezijn.Heteconomischoverleg: failliettegaanenschoonheidteverdragen, drinkentotdejongenisverschenen, doortweekanalenJaggerheentejagen zodathetmeisjeuitdekamerisverdwenen Hetandrogyninska; steedsweerachterna. Ergenstussenin eenvolkomentegenzin: dejongenzonderonderkant, hetmeisjealspoëtischvariant.Het gedicht gaat over een 'jongensmeisje', een androgyne figuur die in eenovergang van

jongen naar meisje zit. Het citaat 'She could be australian' alludeert op het feit dat het

jongensmeisjeuiteenverrewereldlijkttekomen.Datkanletterlijkeenverlandzijn,zoals

Australië, maar ook figuurlijk kan het om een verre, vreemde wereld gaan, omdat het

jongensmeisjeterugkomtvaneenverrereisoppersoonlijkvlak:deovergangvanmeisjenaar

jongen.VerderlijktJaggersmuziekeensoorthulpmiddeltezijnomhetmeisjemeerjongen

temaken.DitkanietstemakenhebbenmethetfeitdatJaggervoorBüchookeenandrogyne

figuuris,waaropdevertellerinBrievenaanMickJaggerookwees.

VerderkomtJaggerindriegedichtenvooralsdeelvandesfeer-enkaraktertekening:in'Let's

drinktothehardworkingpeople.(MickJagger)'en'Shecomesincolorseverywhere'(Mick

Jagger)uitDetaalalsblauw(1977b);enuithettweedegedichtvan'Tweeverzen'inDeGids

66

(1978c). Ten slotte is er ook een gedicht waarin er naar muziek wordt verwezen als

sfeertekening: 'Werther in blue jeans' (1986c), dat werd uitgegeven als bijlage bij Büchs

novelleLotte.InhetgedichtluisterendepersonagesnaarhetalbumLetitBleed.

DemuziekvandebandkomtinBüchspoëziedusvoornamelijkvoorindevormvanmotto's.

IndegedichtenmetStones-motto'szagikdriecategorieënvolgensdefunctievanhetmotto:

erwarenmotto'sdiegeenduidelijkverbandhoudenmethetgedicht,bijsommigemotto's

washetverbandeerderoppervlakkig,enbijanderewasereengroterverbandtussenmotto

engedichtensomsookdesongtekst.UithetveelvuldigegebruikvanStones-motto'senuit

Jaggerskleinerol inenkelegedichtenblijktBüchsbewonderingvoorTheRollingStonesen

Jagger.BovendienwordtJaggerinééngedichtzelfsgelijkgesteldaandepoëzieenidentificeert

hetlyrischikzichzelfmetdezanger.DebewonderingdieuitBüchspoëzieblijkt,iswelanders

dandieindedrieromansdieinditonderzoekwerdenbesproken.Watinzijnboekenaanbod

kwaminverbandmetJaggerendeStones,vooral inBrievenaanMickJagger,krijgt inzijn

poëzie nauwelijks een plaats. Büch schrijft daarin niets over troost, liefde voor zijn idool,

Jaggeralsboegbeeldvoorhomoseksualiteit,Jaggeralsvriendofalstijdgenoot.Tochzijnde

Stonesnietgeheelafwezig,vooraldoordecitatenensongtitels.

DaarnaastiservolgensmijnogeenmanierwaaropJaggerinvloedhadopBüchspoëzie,zijhet

nietheeluitdrukkelijk.BüchschreefvoorMuziekkrantOorin1979eenartikelwaarinhijde

songtekstenvanJaggervergelijktmetderomantiek.Datartikelkwameerderalaanbodbij

Büchswerkexterneuitspraken.Metde romantiekbedoeltBüch indat stukniet zozeerde

literaire periode als wel het gevoel van de zwarte romantiek met thema's als dood en

zelfmoord,ellende,opiumendrank.HijhaalteenaantalovereenkomstenaantussenJaggers

teksten en de romantiek, bijvoorbeeld het gebruik van de kleur blauw die verwijst naar

gevoelensvanneerslachtigheid,weemoed,angstenellende,zowelinJaggerstekstenalsin

literatuurvanderomantiek.DaarnaastwijstBüchopthema'salseenzaamheid,drugsende

nacht indesongtekstenen inderomantiek.Het isopvallenddatdie thema's inzijneigen

poëzieooksterkaanwezigzijn,netalshetgebruikvandekleurblauw(bijvoorbeeldDetaal

67

alsblauw).DatisindeeersteplaatsomdatBüchgeïnspireerdwasdoorderomantiek,6maar

hetfeitdathijderomantiekinJaggerstekstenherkende,heeftdieinspiratiemisschienwel

versterkt.OpdiemanierzijnJagger,deStonesenhunmuziekookonrechtstreeksaanwezigin

Büchspoëzie.

6RoversschrijftbijvoorbeelddathetboekTheRomanticAgony(1933)vanMarioPrazbepalendwasvoorBüchsdichterschap(2016:66).

68

Conclusie

In dit onderzoek stond Büchs fascinatie voorMick Jagger en The Rolling Stones centraal.

Enerzijds werd gecatalogiseerd en besproken wat Büch schreef en zei over de groep in

werkexterneuitspraken, anderzijdsonderzocht ikde rol van JaggerendeStones inBüchs

literatuur aan de hand van drie romans en een aantal gedichten. Daartoe stelde ik een

theoretisch kader op overmuziek in literatuur, dat ik later toepaste op verwijzingen naar

muziek in Büchs romans en poëzie. Het theoretisch kader bestond uit Wolfs model van

musico-literaire intermedialiteit, met enerzijds thematisering van muziek in literatuur en

anderzijdsimitatievanmuziek,endetechniekevocationthroughassociation.Tentweedewas

erdetheorievanDeJongdiesteldedatschrijversmotto'saandepopmuziekontlenenom

hun literatuur in teschrijven indemassacultuur,omhetonderscheidtussenhogeen lage

cultuuropteheffen,ofompopmuziekserieustenemenals literatuur.Nahet theoretisch

kaderbehandeldeikeenaantalvoorbeeldenvanstudiesovermuziekinliteratuur.

Na een korte biografische schets van Büch waarin zaken die relevant waren voor het

onderzoek naar voren gehaald werden, besprak ik een aantal essays, kranten- en

tijdschriftenartikels,enhetinterviewdatBüchhieldmetJagger.Büchnoemdezichzelfvaak

uitdrukkelijkeenliefhebberoffan,enweesergraagophoelangzijnbewonderingalbestond.

HijhadhetdaarnaastoverdekledingstijlvandeStonesdiehijzelfimiteerde,hetlevensgevoel

dathijmetdebandassocieerde,zijnverzamelingStones-memorabiliaenoverhoegoedhijde

Stonesenhunmuziekvond.BüchschreefookdathijbijdemuziekvandeStones,envooral

bijJagger,veeltroostvond.Hijhadhetdaarnaastsomsoverhetfeitdatdebandookveel

slechte muziek heeft gemaakt, vooral tijdens de jaren 1970. Verder kwam het klassieke

Stones-versus-Beatles-debat aan bod in Büchs essays en artikels. Uit zijn werkexterne

uitsprakenbleekdathijJaggernogmeerbewonderdedandeStonesalsband.Hijschreefvaak

overJagger,diensuiterlijkenattitude;overdeandereStones-ledenschreefhijnietsnaasthet

muzikale.BüchgafooktekennendathijeigenlijkverliefdwasopJagger.

DaarnavolgdedebesprekingvanderolvanJagger,TheRollingStonesenhunmuziekindrie

romans van Büch. In Brieven aan Mick Jagger is die rol opvallend groter omdat de

bewondering voor de band en de zanger een van de thema's is van het boek. Als eerste

69

besprak ik de brieven aan Jagger waarin Boudewijn zijn idool vooral beschouwt als een

rolmodel vanhomoseksualiteit enals iemandaanwiehij zichkan spiegelen.Bovendien is

JaggeralseenvriendvoorBoudewijnaanwiehijzijngeheimenkantoevertrouwenofadvies

kanvragen.DevertellerwijstindebrievenookophetfeitdatJaggerzijngroteidoolis,dathij

fanisvanzijnmuziekendathijertroostinvindt,zoalsBüchookinessaysenartikelsschrijft.

Indeverhaallijnnaastdebrievenheeftdevertellerhetteneersteoverzijnverliefdheidvoor

Jagger,dieookinwerkexterneuitsprakenaanbodkwam,enoverdeseksuelegevoelensdie

bij hemwordenopgewektdoor Jaggersmuziek. LaterweetBoudewijn zijn verliefdheid te

relativerenenziethijindatTheRollingStonesalshetwaretijdgenotenwarendievaakeen

zekere invloed hadden op gebeurtenissen, en dat ze hun sporen hebben nagelaten in

Boudewijnsherinneringen.ZowaserbijvoorbeelddedoodvanEdjeenvanGuido,waarvoor

de Stones als oorzaak werden gezien. Ten slotte besprak ik de talrijke intratekstuele

thematiseringen van muziek in Brieven aan Mick Jagger. Die verwijzingen hadden

verschillendefuncties:zewarenbedoeldomintespelenopwatergebeurdeofwerdgezegd,

somsginghetomsfeertekeningofgafBoudewijnzijnmeningoverdemuziek,enerwaren

nummerswaaraanBoudewijneenherinneringophing.

InDekleineblondedoodzijnerminderverwijzingennaarnummersenhebbenTheRolling

Stones geen prominente rol in het verhaal. Een interessante verwijzing naarmuziek is de

paratekstuelethematiseringvan'OutofTime'alsmottoendeintratekstuelethematisering

vandatnummerindetekstzelf.'OutofTime'isopdiemaniereenmotiefinderoman.De

algemenerolvandebandishierminderbelangrijkdaninBrievenaanMickJaggeromdatdie

romandebandenJaggeralsthemaheeft.DevertellerinDekleineblondedoodlaatdusniet

uitdrukkelijk zijn bewondering voor de Stones blijken, maar die bewondering wordt wel

duidelijkdoorbijvoorbeeldderoldiehetnummer'OutofTime'speeltalsmottoenmotief,

denaamvanhetpersonageMicky,degelijkenistussenhetuiterlijkvandevertellerendatvan

Jagger,enhetfeitdatdevertellerzijnzoontjewillerenoverdeStones.

Ookindederderoman,Links!,spelenJaggerendeStoneseenmindergroteroldaninBrieven

aanMickJagger.Hetisopvallenddatindezeromanwordtgesprokenoverhetpolitiekevan

deStonesenhunmuziek,eenaspectdatindetweevorigeromansnietaanbodkwam.Zo

vindthetpersonagePollydatdeStones'politiekgoedbezigzijn'enwillenBoudewijnenzijn

70

vriendeneencluboprichtenomanderentelerenoverdepolitiekeenideologischekantvan

de Stones en hun muziek. Polly stelt de Stones zelfs gelijk aan vier pioniers van het

communismeenwijstookophetrevolutionairekaraktervanhunmuziek.TheRollingStones

zijnvoorBoudewijnenconietalleenpolitiekevoorbeelden,maardebandfungeertookals

eensoortbindmiddelwaardoor(vriendschappelijke)relatieszijnontstaantussenBoudewijn,

SiriusenPollyen indemaoïstischecommunewaarde ideologieuiteindelijkondergeschikt

was aan demuziek. Verder blijkt er in deze roman bewondering van Boudewijn voor de

Stones,maarnietvoorJaggeralsindividuwateenverschilismetBrievenaanMickJaggeren

met Büchs werkexterne uitspraken. Wat de muzikale verwijzingen betreft, is er in Links!

opnieuw een paratekstuele thematisering met het citaat uit 'Let it Bleed' als motto dat

verbandhoudtmetderoman.Daarnaastzijnereenaantalintratekstuelethematiseringenals

sfeertekeningofinverbandmetdepolitiekedimensievandemuziek.

TenslottebesprakikeenaantalgedichtenvanBüch.Veelvanzijngedichtenhebbeneencitaat

ofsongtitelvandeStonesalsmotto.Erzijnteneerstemotto'sdievoordelezergeenduidelijk

verbandhoudenmethetgedicht,maardaarbijkanhetwelzijndatereenverbandiswaarde

lezergeenzichtopheeft.Tentweedeisbijsommigemotto'shetverbandeerderoppervlakkig,

entenderdezijnergedichtenmeteengroterverbandtussenmotto,desongtekstengedicht.

DaarnaastzijnereenaantalgedichtenvanBüchwaarinJaggerzelfvoorkomt.Ineenvandie

gedichtenwerdJaggeropeenvoetstukgeplaatstengelijkgesteldaandepoëzie,enbeeldde

hetlyrischikzichindathijzelfJaggerwas.IndeanderegedichtenwasJaggerdeelvande

sfeertekening.

MetditonderzoekhebikproberenaantetonenhoeBüchtegenoverTheRollingStonesen

MickJaggerstaatinessaysenartikelsenhoedeband,dezangerenhunmuziekfunctioneren

in drie vanBüchs romans en een aantal van zijn gedichten. Enerzijds spelen Jagger ende

StoneseenrolinalledriederomansenkomenverschillendeaspectenvanBüchsbewondering

naarvoren indeboeken.Anderzijds zijndeverwijzingennaarmuziekvandeStones inde

romansengedichtenfunctioneelenhebbenzeverschillendebedoelingen.Deverwijzingen

heb ik ingepast inWolfs theorie.Watopvalt, is dat eendeel vanWolfs theoretisch kader

nauwelijks van toepassing is, namelijk het deel over imitatie van muziek in literatuur. In

BrievenaanMickJaggerwaseréénvoorbeeldvanimitatievanmuziekwaarbijdeakoestische

71

kwaliteit van muziek werd weergegeven in de tekst, maar daarnaast ging het altijd om

thematiseringvanmuziek.IkhaaldeookhetartikelvanKorsten(2005)aanoverherhalingin

Dekleineblondedood,wateenvormvanimitatiezouzijn,maardietheoriewasvolgensmij

watvergezocht.

Naasthettheoretischkaderdatnietaltijdheelnuttigisgebleken,vooralhetdeelvanWolf

over imitatie, is een andere beperking van dit onderzoek dat Büchs eigen

televisieprogramma's,Büch'sboeken,BüchenDewereldvanBoudewijnBüch,hiernietaan

bodzijngekomenomdattelevisieeenmediumisdatanderekennisvraagtomteanalyseren,

enoverdiekennisbeschikikniet.Verderonderzoekzoudieprogramma'skunnenbestuderen

enbekijkenwelkeuitsprakenBüchdaarindoetoverJaggerenTheRollingStonesenopwelke

manieren de groep erin voorkomt. Dat zou dan vergeleken kunnen worden met Büchs

literatuur,waarvoor dit onderzoek een goed uitgangspunt kan vormen. Daarnaast zijn de

romansdiehierwerdenbesprokenslechtseenfractievanwatBüchheeftgeschrevenenis

hetdusaangewezenomookinzijnanderwerkteonderzoekenhoeJagger,deStonesenhun

muziek functioneren.Hetvielbuitenhetbereikvandeze scriptieomnogmeervanBüchs

(literaire)productie teanalyseren,maaralleszinsbiedtditonderzoekdeeerste stap inde

richtingvaneenvolledigeanalysevanBüchsbewonderingvoorTheRollingStonesenMick

Jagger.

72

Referentielijst

Primaireliteratuur

Büch,B.(1976a).NogaldroevigeliedjesvoordekleineGijs.Amsterdam:DeArbeiderspers.

Büch,B.(1976b).'Gedroomdeliedjesvoorvader&Bernadette'.Tirade20(215),303-308.

Büch,B.(1976c).'Twaalfliedjesoverdood'.Maatstaf24(4),13-19.

Büch,B.(1977a).'Rijmenophetongesteldekind'.Maatstaf25(8-9),93-96.

Büch,B.(1977b).Detaalalsblauw.Gedichten.Amsterdam:DeArbeiderspers.

Büch,B.(1978a).'Uitlijden'.MuziekkrantOor,28juni1978.

Büch,B.(1978b).Desonnetten.Amsterdam:DeArbeiderspers.

Büch,B.(1978c).'Tweeverzen'.DeGids141(1),49-50.

Büch,B.(1979).'DenachtenvanMickJagger'.MuziekkrantOor,7maart1979.

Büch,B.(1982a).'DuivelMickJaggerhoortthuisinhetrijkvandedichtkunst'.HetParool,29

mei1982.

Büch,B.(1982b).'HetKonsertvanhetJaar'.HetParool,3juni1982.

Büch,B.(1982c).'Lonesome–zevenaanroepingeninandrogynie'.Maatstaf30(1),62-67.

Büch,B.(1984a).'DeStonesinHolland:Overvijfviezejongensindepolder'.In:Norman,P.,

TheStones(VertaalddoorHugoTimmerman1984).Amsterdam:Sijthoff,475-490.

Büch,B.(1984b).'WatisertochmetMickJaggeraandehand?'.HetParool,21juli1984.

Büch,B.(1985).Dekleineblondedood.Amsterdam:DeArbeiderspers.

Büch,B.(1986a).'ZeergeachteheerJagger'.HetParool,21november1986.

Büch,B.(1986b).Links!Eenrodeburleske.Amsterdam:DeArbeiderspers.

Büch,B.(1986c).'Wertherinbluejeans'.Amsterdam:Tabula.

Büch,B.(1987a,8november).BüchmeetsJagger[televisieprogramma].Hilversum:VARA.

Büch,B.(1987b).'Büchoverdeontmoetingvanzijnleven'.NieuweRevu,25september1987.

Büch,B.(1987c).'EverywhereIlookIseeyoureyes'.Scheveningen:Duindoornpers.

Büch,B.(1988).BrievenaanMickJagger.Amsterdam:DeArbeiderspers.

Büch,B.(1989).'AlsMickJaggerietsnietkanishetzingen'.HetParool,4september1989.

Büch,B. (1991). 'Deoorlog:RollingStonesversusBeatles'. In:Büch,B. (1991)Rock 'n' roll.

Eenpersoonlijkegeschiedschrijving.Amsterdam:DeArbeiderspers.

Büch,B.&E.Braches.(1995).Verzameldegedichten.Amsterdam:Atlas.

73

Büch,B.(2006).DebrilvanBuddyHolly.PopmuziekvolgensBoudewijnBüch.Amsterdam:De

Arbeiderspers.

Secundaireliteratuur

Besemer,R.(1994).'Schuberthapert.OverpopmuziekinNederlandsepoëzie'.Vooys12(2),

82-91.

Burke,S.,B.Russell&J.Wexler.(1964).'EverybodyNeedsSomebodytoLove'.Geciteerdin:

Jagger,M.&K.Richards.(1965).TheRollingStonesNo.2[linernotes].London:Decca

Records.

Café synonyme (s.d.). Geraadpleegd op 22 april 2018 via

http://www.lesdeuxmagots.fr/histoire-cafe-paris.html

Chris, M. (2014). 'Honky Tonk Women'. Geraadpleegd op 22 april 2018 via

http://www.rollingstonesnet.com/HTW.htm

CambridgeDictionary (2013) = C.McIntosh.CambridgeAdvanced Learner'sDictionary. (4e

ed.).Cambridge/NewYork:CambridgeUniversityPress.

De Jong,C. (2005). 'Muziek indemarge.Songtekstenalsmotto'svan literaire teksten'. In:

Steenmeijer,M.(red.),Popinliteratuur.Utrecht:UitgeverijIJzer,239-249.

Erlewine, S.T. (s.d.). 'The Pretty Things'. Geraadpleegd op 13 april 2018 via

https://www.allmusic.com/artist/the-pretty-things-mn0000489676/biography

Frijhoff,W.(1998).Heiligen,idolen,iconen.Nijmegen:UitgeverijSUN.

Jagger,M.&K.Richards.(1965a).'(ICan'tGetNo)Satisfaction'.In:OutofOurHeads[liner

notes].Londen:DeccaRecords.

Jagger,M.&K.Richards.(1965b).'TheSpiderandtheFly'.In:OutofOurHeads[linernotes].

Londen:DeccaRecords.

Jagger,M.&K.Richards.(1966a). 'OutofTime'. In:Aftermath [linernotes].Londen:Decca

Records.

Jagger,M.&K.Richards.(1966b).'Mother'sLittleHelper'.In:Aftermath[linernotes].Londen:

DeccaRecords.

Jagger, M. & K. Richards (1968a). 'Salt of the Earth'. In: Beggars Banquet [liner notes].

Londen:DeccaRecords.

Jagger,M.&K.Richards(1968b).'StreetFightingMan'.In:BeggarsBanquet[linernotes].

Londen:DeccaRecords

74

Jagger, M. & K. Richards. (1968c). 'Sympathy for the Devil'. In: Beggars Banquet [liner

notes].Londen:DeccaRecords.

Jagger,M.&K.Richards.(1968d).'StrayCatBlues'.In:BeggarsBanquet[linernotes].Londen:

DeccaRecords.

Jagger,M.&K.Richards. (1969). 'Let itBleed'. In:Let itBleed [linernotes].Londen:Decca

Records.

Jagger,M.&K.Richards.(1971).'BrownSugar'.In:StickyFingers[linernotes].Amsterdam:

RollingStonesRecords.

Jagger, M., K. Richards & M. Faithfull. (1971). 'Sister Morphine'. In: Sticky Fingers [liner

notes].Amsterdam:RollingStonesRecords.

Jagger,M.&K.Richards.(1974).'TimeWaitsfornoone'.In:It'sOnlyRock'N'Roll[linernotes].

Amsterdam:RollingStonesRecords.

Jagger, M. & K. Richards. (1980). 'Send it to me'. In: Emotional Rescue [liner notes].

Amsterdam:RollingStonesRecords.

Johnson,R.(1939).'LoveinVain'.Geciteerdin:Jaggers,M.&K.Richards.(1969).Letitbleed

[linernotes].Londen:DeccaRecords.

Joosten,J.(2005).'Feelssohighitmustbelow.Overhiërarchieenintertekstualiteitin

popmuziekenpoëzie'.In:Steenmeijer,M.(red.),Popinliteratuur.Utrecht:Uitgeverij

IJzer,185-192.

Kagie,R.(2004).BoudewijnBüch.Verslagvaneenmystificatie.Amsterdam:Prometheus

Korsten,F.-W.(2005).'Meditatie,(zelf)destructieentrance:hetverschiltussenjazzenpopin

deNederlandseliteratuur'.In:Steenmeijer,M.(red.),Popinliteratuur.Utrecht:

UitgeverijIJzer,167-184.

Malvinni,D.(2016).ExperiencingtheRollingStones:AListener'sCompanion.Lanham:

Rowman&Littlefield.

Margotin,P.&J.Guesdon.(2016).TheRollingStonesAlltheSongs:TheStoryBehindEvery

Track.NewYorkCity:BlackDog&Leventhal.

Menezes,R.(2013).'5InsaneLostVersesThatChangetheMeaningofFamousSongs'.

Cracked[Online].Geraadpleegdop22april2018via

http://www.cracked.com/article_20557_5-insane-lost-verses-that-change-meaning-

famous-songs.html

75

Mouws,F.(2003).BoudewijnBüch.Eenoverzichtvanzijnwerk.Soesterberg:Uitgeverij

Aspekt.

Mouws,F.(2008).DebibliotheekvanBoudewijnBüch.Soesterberg:UitgeverijAspekt.

PrickG.M.,H.(1978).'BoudewijnMariaIgnatiusBüch:dichterdoorhetliedomringd'.

Maatstaf26(10),21-29.

Rovers,E.(2016).Boud.HetverzameldlevenvanBoudewijnBüch.Amsterdam:Prometheus.

Russell,B.(1961).'Crytome'.Geciteerdin:Jagger,M.&K.Richards.(1965).OutofOurHeads

[linernotes].London:DeccaRecords.

Scher,S.Paul.(1970)'NotesTowardaTheoryofVerbalMusic'.ComparativeLiterature22(2),

147-156.

Spaink,K.(1995).'Omgevallenplatenkasten.Popmuziekindemoderneliteratuur'.Hollands

Maandblad,34-46.

Van Bork, G.J., D. Delabastita, H. van Gorp, D.J. Verkruijsse, G.J. Vis. (2012). 'Algemeen

letterkundig lexicon'. Geraadpleegd op 15 mei 2018 via

http://www.dbnl.org/tekst/dela012alge01_01/

VanderSteur,A.G.(2004).'Veilingen'.Deboekenwereld21,159-170.

Van derWeide, J. (2005). 'Bang, bang, shoot, shoot. Popmuziek in hetwerk van Geerten

Meijsing'. In: Steenmeijer,M. (red.),Pop in literatuur.Utrecht:Uitgeverij IJzer, 225

238.

VanDijk,R.(2003). 'BoudewijnBüch'. In:Oevering,G.(red.),Uitgelezen19.Leidschendam:

Biblion.

Voskuil,M.(2005).HetjasjevanBoudewijn.Woubrugge:AvalonPers.

Voskuil,M.(2006).PakhuisBüch.OverdefascinatiesvanBoudewijnBüch.Amsterdam:

DeWerken.

Voskuil,M.&N.terWal.(2005).'Veilingen'.Deboekenwereld22,315-318.

Welsink,D.(2006).DefascinatiesvanBoudewijnBüch.DenHaag:LetterkundigMuseum.

Wolf, W. (1999). The Musicalization of Fiction. A Study in the Theory and History of

Intermediality.Amsterdam:Rodopi.