The Journal of Academic Social Science Studies

International Journal of Social Science

Volume 5 Issue 4, p. 33-42, August 2012

BOSNA HERSEK SZL KLTRNDE

NASREDDN HOCA TP ZERNE

REGARDING HODJA NASREDDIN IN ORAL CULTURE IN BOSNIA

HERZEGOVINA

Yrd. Do. Dr. Zlfikr BAYRAKTAR

Gediz niversitesi, Trk Dili ve Edebiyat Blm

Abstract

After the involvement of the Balkans in the Ottoman territory, important works were

produced in all types of Turkish literature from sufi to folk, this literary culture took root and blended with the local peoples culture in the region. The cultural exchange between Balkan and Turkish groups has formed the base for a common culture. There was an exchange between Slavic and Turkish

languages which were used in the region and numerous Turkish origin words, a lot of proverbs, idioms,

anecdotes got involved in the Balkan culture. One of the most beautiful examples of these is Hodja

Nasreddin. The anecdotes of Hodja Nasreddin, which reached the Balkans with the Turkmen people

who migrated from Anatolia were adopted and seen as one part of their own folk cultures by the local

community.

Key Words: Balkans, Bosnia Herzegovina, Bogomilism, Nasreddin Hodja, Folk Literature.

zet

Balkanlarn Osmanl topraklarna katlmasyla beraber blgede, Trk edebiyatnn tasavvuftan halk edebiyatna kadar her trnde nemli eserler verilmi, bu edebi anlay, blgede kk salm ve yerel halklarn kltryle kaynamtr. Balkan ve Trk gruplarn arasndaki kltr alverii, ortak bir kltrn temelini oluturmutur. Blgede konuulan Slav ve Trk dilleri alverie girmi, saysz Trke kkenli kelime, ok sayda atasz, deyim, fkra Balkan kltrnde yerini almtr. Bunun en gzel rneklerinden biri Nasreddin Hocadr. Anadoludan g eden Trkmenlerle Balkanlara ve zellikle de Bosna Herseke ulaan Nasreddin Hoca fkralar, yerel halk tarafndan benimsenmi ve kendi halk kltrlerine mal edilerek sahiplenilmitir.

Anahtar Kelimeler: Balkanlar, Bosna Hersek, Bogomilizm, Nasreddin Hoca, Halk Edebiyat.

Bosna Hersek Szl Kltrnde Nasreddin Hoca Tipi zerine 34

Giri

Balkanlarn Trkler ve slamiyetle tanmas, Osmanlnn blgeye girmeden ok ncesi dnemlere rast gelmektedir. Bu balamda, Balkan Mslmanlnn kkl tarihinden sz etmek mmkndr. Bu tarih VIII. asrn ilk yarsna kadar uzayabilmektedir (Albayrak, 2005: 260). Trklerin Balkanlardaki tarihi varlna dikkat eken Fatih yiyol, Noel Malcolmdan bizlere, u bilgiyi aktarmaktadr: VI. yzylda blgeye yerleen Avarlar, Balkan topluluklarn sosyo-kltrel adan etkilemi bir Trk boyudur. Bonak ve Hrvatlarn yneticilerine verdikleri Ban unvan, Avar kkenli bir kelimedir. Balkanlardaki Slav dillerinde, Avarlar iin kullanlan Obri kelimesinden tremi, Obrilerin yaadklar yer anlamndaki Obrovac toponiminin gnmzde dahi grlmesi, Avarlarn blgede etkinliini gstermesi asndan manidardr (2011: 622). Bu aklamalar altnda Balkan toplumlarnn, Osmanl Trklerinin geliinden ok nceleri Trk ve slam geleneinden haberdar olduklarn ve bu kltr ve medeniyet dairesinden etkilendiklerini ve bir ksmnn slam dinini benimsediklerini syleyebiliriz.

I. Bogomilizm ve Balkanlar

zellikle Bonaklarn, Osmanl sonrasnda kitleler halinde Mslman olmasnda, Bogomilizm inancnn tesiri yannda, Osmanl hogr kltrnn de Balkanlara egemen olmas etken nedenler arasndadr. Bogomil Bonaklar, Trklerin Bosna Herseki fethetmesiyle karlatklar slamiyeti kendilerine yakn hissetmiler ve kitleler halinde Mslman olmulardr. Bogomil Bonaklarn, slam dinini semelerinde birok neden vardr.

Bogomilizm inancnn ilk temelleri Bulgaristan corafyasnda atlm ve bu inan tm Balkanlar etkisi altna almtr. Bogomilizm inancnn, Ortaa Avrupasnn feodaliteye dayal sosyo-kltrel ve ekonomik yaps da gz nne alndnda, neden ve zellikle de Balkanlarda yaygn olduunu anlamak ok da zor olmayacaktr. Bogomillerle ilgili dini, felsefi, sosyal ve ahlaki bir analiz, onlarn en nemli zelliklerinin eletiri, aklclk ve hmanizm olduunu gstermektedir. ncilin ve teologlarn otoritesine gvensizlik ve phe, mistisizm kisvesi altnda kilisenin ayin ve sembollerine kar lml bir kar k tavr taknma, ldrme ve kan dkmeyi lanetleme ve kadnn ikinci snf konuma itilmesine kar klar Bogomillerin en nemli zellikleridir (Albayrak, 2005: 310-314; Alparslan, 2008: 52-53).

Yukardaki veriler altnda, Bogomilizm iin, X. yzyln balarnda Bulgaristanda ortaya kmaya balayan dini, siyasi ve sosyal bir hareket olup daha sonra Ortaa boyunca varln srdrm ve deiik ekillerde ve adlarla Anadolu, Balkan Yarmadas, talya ve Fransada yaylm, Protestanln domasna kaynaklk ve nclk etmi, geni etkiler brakm ve artk bugn inan ynnden mensubu kalmam (Albayrak, 2005: 314), zellikle dnemi ierisinde bir protesto ve bakaldr felsefesidir, demek pek de yanl olmaz. Bu yzdendir ki, Osmanlnn Bosna Hersekte hkimiyet salamasndan sonra blge Bogomilleri, kitleler halinde, kendilerine yakn hissettikleri slam dinine girmilerdir.

II. Balkanlar, Bosna Hersek, Trk Kltr ve Dili

Osmanlnn Balkanlar fethinden XX. yzyl balarna kadar geen srede Trke, Balkanlarda bir devlet dili olarak hem resmi hayatta hem de gndelik yaamda kullanla gelen bir saygn dil olmutur. Balkanlarda hogrnn ve barn dili olan Trke, Balkan milletlerinin tm yaam unsurlarna sirayet etmitir. zellikle iletiim ihtiyacndan kaynaklanan bu etki ile Trke kelimeler ve ifade biimleri, Bonak, Srp Hrvat, Arnavut, Makedon dilleri terminolojisine girmitir. Ayrca, Trke sadece Balkan milletlerinin konuma dillerine deil, ayn zamanda bu milletlerin folkloruna, edebiyatlarna ve yaz dillerine kadar nfus etmitir (iljak Jesenkovi, 2002: 389).

35

Zlfikar BAYRAKTAR

Balkanlarda Trk dili ve kltrnn baskn bir ekilde hissedildii blgelerden biri de Bosna Hersektir. Bosna Hersekin, 1463 ylnda Fatih Sultan Mehmet tarafndan fethedilerek Osmanl topraklarna katlmasndan sonra, Bonak toplumuna damgasn vurmu Osmanl Trk kltr hayat, geleneksel Osmanl toplum ve toplumsal yaam anlaynn bir yansmas olarak karmza kmaktadr. Bu balamda, tarihi ve corafyas ile Osmanl Trk kltrnn ayrlmaz bir paras olan Bosnada, bir tarih ve kltr hazinesi yatmaktadr (Alparslan, 2008: 5).

Bonak dili ve kltr ierisinde, Trke kelime ve ifade biimlerinin bu kadar yaygn olmasnda; Bosnadan stanbula gelen ve burada eitim alan Mslmanlarn yan sra, Trk halk kltrne ait tr ve ekillerin blgeye tanmas etkili olmutur. stanbulda eitim alan bu genler, kendi lkelerine dndklerinde, Trkeyi, kendi dil ve kltrlerine adapte etmekte zorluk ekmemilerdir (Nametak, 1989: 23). zellikle Trk halk edebiyatna ait szl ve yazl kltr, gemite olduu kadar gnmzde de Bonak halk edebiyat zerinde byk tesire sahip olmutur (Hasan, 1987: 1-557).

Yukarda da ifade edildii gibi, Osmanlnn Bosna Herseki fethinden sonra Trk kltr dinamikleri zaman ierisinde Bonaklar tarafndan benimsenmitir. Bonaklarn, Trkler zerinden slam dinini benimsemeleri birok alanda, zellikle de dini referansl pratiklerde Trklerin rnek alnmasna ortam hazrlamtr. Bonaklar iin Trk kltr ayn zamanda slam kltr olarak alglanm ve bu durum gelecekte de Trk kltrnn Bonak kltr zerindeki etki ve kalclna tesir etmitir.

III. Bosna Hersek Szl Kltrnde Nasreddin Hoca

Osmanlnn Balkanlara, zellikle de Bosna Hersek corafyasna hediye ettii kltr dinamiklerinden biri de Nasreddin Hocadr. Anadoluda doup tm dnyaya dal budak salan bu mehur fkra tipi, Bosna Hersekte, Bonaklarn milli kahraman olacak kadar sevilmi ve bu balamda bu corafyadaki szl ve yazl kltrde gemiten gnmze hayat bulmutur (Mufti, 1998: 721-722).

Nasreddin Hoca ile ilgili fkralarn Balkanlardaki yaylma srecini bir takvime balamak, zellikle de szl kltr asndan pek olanakl grnmemektedir. Fakat szl ve yazl kltre dayal eldeki malzeme bizlere gsteriyor ki, bu fkralar blge halklar tarafndan kolaylkla ve hzlca benimsenmi ve yine blge halklar tarafndan hemen yurttala geirilerek dier blge fkra tipleri olan Ero, Cosa, Ciganin ve Siljak ile kar karya getirilmitir (Popovic, 1996: 292).

Bonaklarn, Nasreddin Hoca fkra tipi ile tanmalarn ve bu corafyada bu fkra tipinin bugn bile hayatiyet gstermesini metin merkezli halkbilimi kuramlarndan olan yaylma kuramyla aklamak mmkndr. Yaylma kuram, zellikle milliyetilik ve romantizm akmlarnn rzgryla, XIX. yzyl arkeoloji ve antropoloji aratrmalarnn etkisi ve bu almalarn sonucunda farkl toplumlarda benzer kltr unsurlarnn varlnn tespiti zerine, benzer yaratmalarn farkl toplumlarda varoluunun nedenlerini aklamak ve dnyada bir ilk kltr merkezi bulunup bulunmadn belirlemek amacyla ortaya atlm bir kuramdr (Ekici, 2004: 88).

Bu kuram temelde, farkl toplumlarn kltrel yaratmalar arasndaki benzerlikleri bu toplumlar arasndaki tarihsel bir ilikiye dayandrmaktadr. Yine yaylma kuramna gre, farkl toplumlarn kltrel yaratmalarndaki benzerliklerde gler, savalar, ticaret vb. nedenler etkili olmutur. Ksaca zetlemek gerekirse, insanlar g ederken oluturduklar kltrel yaplar da

Bosna Hersek Szl Kltrnde Nasreddin Hoca Tipi zerine 36

beraberlerinde tamakta ve bunun sonucunda da birbirlerinden farkl toplumlarda benzer yaratmalar ortaya kmaktadr (Ekici, 2004: 88).

Bu balamda, Nasreddin Hoca fkra tipi ve fkralarnn Balkanlarda ve zellikle de Bosna Hersekte hayatiyet gstermesi, gler, savalar ve zellikle de dnemi ierisinde Trk slam kltrn Balkan corafyasnn ilerine kadar girmesiyle mmkn olmutur. Bu durum, Nasreddin Hoca fkralarnn, hem yazl, hem de szl kltr yoluyla, dou ve bat toplumlar arasnda bir diyalog kprs kurulmasna ortam hazrlamtr. Bonak ve Trk toplumlar arasndaki, iki ortak kltre dayal szl ve yazl anlatm trlerini bu balamda, yaylma kuram ile aklamak mmkn olabilmektedir.

Nasreddin Hoca fkralarnn ve bu fkra tipinin Balkanlarda yaylma biimi ve yeni fkralarn yaratlmas belli bir srecin rndr. Bu sre biraz da, Balkanlarn hem Osmanl ile mnasebetleri, hem de kendi dnya grlerinin Nasreddin Hoca tipine ve fkralarna bak

asyla ilgilidir (Isakov,1987: 8-7). Balkanlarn her blgesi genel olarak Nasreddin Hoca fkralarna ilgiliyken, bu ilgi tm Balkan toplumlarnda ayn dzeyde olmamtr. Ayrca, birok hikye yazar, Nasreddin Hocann folklorik kimliini, kendi halknn beklentilerine dnk olarak, yeniden yaratma yoluna gitmitir (Pilikova, 2005: 278).

Zaman zaman da mahalli mizah karakterleri ile Nasreddin Hoca kar karya getirilmitir. Bu iin sonucu olarak, Dou mizah kahramannn kiiliinde temel deimeler olmu ve bu fkralar, moral ve etik adan tamamen Nasreddin Hoca fkra tipi geleneinin dna kma eilimi gstermitir (Pilikova, 2005: 278).

Ayrca bu duruma paralel olarak, hikyeciler halkn ilgisini ekmek iin, kendini ispat etmi olan bu mizah kahramannn kiiliine, halklarn dz yaz geleneinde mevcut olan baz kimliklerin fkralarn da eklemeye balamlardr. Zamanla bu fkralar Nasreddin Hocann kiiliine atfedilir olmutur. Bu durum ayn zamanda, Nasreddin Hoca fkralar zerinden, dier mahalli fkralarn n kazanmasna zemin oluturmutur. Ksaca Balkan toplumlar, sylemek istediklerini Nasreddin Hoca zerinden syleme yoluna gitmilerdir (Tufan, 1996: 256).

Ayrca belirtmek gerekir ki, bugn Balkan toplumlar tarafndan Nasreddin Hocann ne kadar Trk olduu biliniyorsa da, yine bu toplumlarca Nasreddin hoca, bir o kadar da Bonaktr, Bulgardr, Srptr, Hrvattr, Arnavuttur ve Makedondur (Isakov,1987: 6-7). Yani ksaca, Nasreddin Hoca, dnya edebiyatnn ortak maldr (Bayraktarevi, 2005: 19 ). Bu balamda, Balkan halklar, Trk ve Dou orjinli Nasreddin Hoca fkralarn zmseyerek ama kendi zihinlerinde deitirerek Batda yaymlardr (Constantin, 2005: 186). Yine bir zamanlar Balkanlarn sper gc olma baarsn gsteren Yugoslavyada da Nasreddin Hoca fkralar, yaygn bir ekilde, zerinde akademik olarak allan konulardan biri olmutur (Recepolu, 2001: 50; Hafz, 1990: 25).

Bonak toplumu, bir eletiri, protesto ve bakaldr felsefesi ya da kltr olarak tarif edilebilecek bir inancn, yani Bogomilizmin gemiteki temsilcileri olarak, hayatlarnda eletiriye nemli yer vermilerdir. Yine bu balamda, fkra trnn de bir eletiri gcne sahip olmas, bu toplumda bu edebi trn sevilip yaylmasna ortam hazrlamtr (Isakov,1987: 8-9).

Bonak toplumu iin fkra anlatmak sradan bir gldr arac deildir. Bonak toplumu, skntlarn, aclarn, savalarn, ezilmiliklerini, sevinlerini, ksacas hayata dair tm duygularn fkralarna konu edinmilerdir (Isakov,1987: 5-6). Hayat karsnda tutunabilmek iin fkra tr bu toplum iin adeta bir can simidi olmutur (iljak Jesenkovi, 2012: 27-28). Nasreddin Hocann Bonak halk kltr ierisinde ayr bir neme sahip olduunu sylemek yanl olmaz. Bu fkralar bugn hem szl gelenekte yaamakta hem de

37

Zlfikar BAYRAKTAR

derlenerek zerinde akademik aratrmalar yaplmaktadr (Kujundi, 2001: 315; auevi, 1997: 1; Tucakovi, 2010: 3; Nuhbegovi vd., 1991: 2).

Sonu

Bosna Hersek sahas Nasreddin Hoca fkralarn byk ksm, Anadolu sahasndaki anlatmalarla paralellik gstermektedir. Bunun temel nedenlerinden biri, Bosna Hersekin bir zamanlar Osmanl topra olmasdr. Bu dnemde, bata szl gelenein etkisi, gerek matbu, gerekse de elyazmas eserlerle iki toplum arasnda kltrel etkileimler st dzeyde olmutur.

Bunun yannda fkralar, corafyann ve kltrn de etkisiyle az da olsa deiikliklere uramlardr. Bazen fkralardaki yer isimleri deimi bazen de var olan fkralarn bir benzeri ortaya kmtr. Bu durum gayet normaldir. Bu halk kltrndeki folklorizasyonun bir sonucudur.

Bonak halk Nasreddin Hocay benimsemi ve ona Bonak mill kahraman diyecek kadar sahip kmtr. Bosna Hersekte yaygn olarak bilinen ve anlatlan bu fkralar, szl gelenekte de dokusuna yeni motifler eklenerek zenginlemektedir. Bonaklar zellikle szl geleneklerinde Nasreddin Hoca fkralarna sahip kmlardr. Bir Bonaka gre Nasreddin Hoca Saraybosnaldr, Mostarldr, Zenicaldr.

Gemiteki tarihi olaylar da zaman zaman fkralara sirayet etmitir. Ayrca, Trk diline ait kelime ve ifade biimleri fkralarda ska karmza kmaktadr. Bosna Hersek sahas Nasreddin Hoca fkralar, Anadolu sahas Nasreddin hoca fkralaryla ayn kltr ve medeniyet dairesinde yaratldklar iin byk oranda benzer zellikler gstermektedir.

Nasreddin Hoca fkralar Bonak halk tarafndan sahiplenilerek gnmze kadar gelmitir. Kltr ve zellikle de geleneksel szl kltre sahip kma bakmndan bu durum son derece nemlidir. Bir dier nemli unsur ise fkralarn gncellenerek gelecee tanmasdr. Geleneksel kltrn canl kalabilmesi, benimsenmesi onun gncellenmesi ile mmkndr. Konuya bu adan baktmzda, Nasreddin Hoca, Bonak halk geleneinde kendini gncellemi ve a st bir kimlik kazanmtr.

Bonak fkra anlatma geleneinde, birok fkra zamanla Nasreddin Hocaya balanm, baka kiilere ait fkralar Nasreddin Hoca fkrasym gibi anlatlmaya balanmtr. Bu fkralara yenileri eklenmi ve fkra says zamanla daha da artmtr.

Bonak szl kltrnde fkra sadece komiklik ya da glnlk olsun diye anlatlmaz. Bonaklar mizaha, zellikle de eletiren ve yarglayan mizah trlerine, ayr bir nem vermilerdir. Bir zamanlar Bogomilist olan bu toplumda, yine gemi inanlarnn bir kalnts olan eletiri ve yarglama bu toplumun mizah anlayna da tesir etmitir. Bu balamda, Bonak fkra anlatma gelenei iinde, Nasreddin Hoca fkralarnn ayr bir yeri ve nemi vardr.

Baz fkralardaki farkllklar ise, corafi ve az da olsa kltrel farklln bir sonucudur, denilebilir. Nasreddin Hoca fkralar ve tipi, Bosna Hersekin, Osmanl kltr ve medeniyetine bir asr nce elveda demesine ramen, hala bu topraklarda canl ve renkli bir biimde deierek zenginlemekte ve bu toplum iinde hayatiyetini devam ettirmektedir. Gemi dnemlerde, corafi, tarihi ve kltrel balarmzn olduu bu gen devletle, gemiteki balarmzn gnmze yansmas anlamnda bu durum memnuniyet vericidir.

Bosna Hersek Szl Kltrnde Nasreddin Hoca Tipi zerine 38

Metinler

1.Nasrudin-Hoda u Banjoj Luci

Doe Nasrudin-Hoda u Banju Luku pa kad vie kako su se mnogi ljudi iskupili i gledaju mjeseinu,ree im:

-U nas je mjesec veliki kao toak pa ipak ljudi ne blehnu u njega; a ovdje, u vas, jedva je veliki kao inija i, gle, molim vas, koliko vas se iskupilo da ga vide! (Isakov,1987: 31).

Nasreddin Hoca Banja Lukada

Nasreddin Hoca, Banja Lukaya gelmi, orada toplanp mehtab izleyen bir sr insan grnce yanlarna yaklaarak yle demi:

- Bizde, ay tekerlek kadar byk, lakin biz sizin gibi toplanp onu izlemiyoruz. Bir de sizin u halinize bakn, sizdeki ay olsa olsa ini byklndedir, ka kii toplanm onu izliyorsunuz.

2.Nasrudin i Magarac

Nasrudin htjede jednoga dana da se popne na magarca, ali metne najprije desnu nogu

u uzengije. Kad je tako uzjahao na magarca, a lice mu okrenuto repu. Kad ga oni, to se tu desie, zapitae:

-A to si se ti naopako okrenuo?

On im odgovori:

-Nisam se naopako popeo, ve se magarac naopako okrenuo (Isakov,1987: 34).

Nasreddin Hoca ve Eek

Nasreddin Hoca bir gn eee binmek istemi ama nce sa ayan zengiye geirmi. Eee bu ekilde binmi ama yz kuyrua doru bakyormu. O an orada bulunanlar:

-Neden ters bindin? diye sormular.

Hoca cevap vermi:

-Ben ters binmedim, eek ters duruyor.

3.Nasrudin i Car

Nasrudin je kao dijete od sedam godina s knjigama u torbi poao u veu kolu. Srete ga ondanji car, koji se svako jutro etao bez pratnje, da ga ne bi poznali. Car vidje po spoljanosti djeijoj da je bistar te se upusti s njime u razgovor.

-A kuda ti ide, sinko?

-U kolu.

-Uzmi ovaj zlatnik, te kupi sebi eerlama!

-Vidjee me otac. On e me pitati otkuda mi zlatnik, pa e me poslije tui.

-Samo uzmi! Pa ako tvoj otac uspita, a ti mu kai: Dao mi je car, pa ti on nee nita rei.

-Nee mi vjerovati.

39

Zlfikar BAYRAKTAR

-Zato ti nee vjerovati?

-Zar car ikad daje samo jedan zlatnik? Ako mi napuni torbu zlatnicima, vjerovae mi se.

Car pohvali mudrost djeakovu, napuni mu torbu zlatnicima i poalje ga kui (Isakov,1987: 37).

Nasreddin ile Padiah

Nasreddin, yedi yandayken, antasna kitaplarn koyup okulun yolunu tutmu. Her sabah, tebdil-i kyafet dolaan dnemin padiah, yolda Nasreddin ile karlam. Padiah, ocuun d grnnden zeki olduunu anlam ve onunla sohbete dalm.

- Sen nereye gidiyorsun, evladm?

- Okula.

- u altn al da, kendine ekerleme alrsn.

- Babam grr. Altn nereden bulduumu sorar, sonra beni dver.

- Al sen unu. Baban sorarsa da Padiah verdi. dersin, O da kzmaz.

- Bana inanmaz ki!

- Niye inanmasn ki?

- Padiahn sadece bir altn verdii nerede grlm? antam altnlarla doldurursan inanr.

Padiah, Nasreddinin ince zeksna hayran kalm. antasn altnlarla doldurup onu eve gndermi.

4.Nasrudin-Hoda i Sarajlije

Jednom je Nasrudin iao u Sarajevo.Blizu grada vidje neku djecu gdje se igraju. On ode k njima, a oni se iskupe oko njega I zapitaju ga:

-Kuda to ide, hoda?

-Evo, hou da idem ovdje u ariju, odgovori im Nasrudin. Nego znate ta, djeco, kaite vi meni ta bih ja mogao kupiti na pazaru da se sit najedem, a da ipak sauvam novce?

Jedno mu dijete odgovori:

-Otii e, gospodaru, u kasapnicu, pa e kupiti jednu goveu kembu. Iz kembe pojedi ono to je unutra a kembu operi i prodaj. Tako se moe sit najesti, a nee morati pare potroiti.

Kad u Nasrudin ta mu dijete ree, pomisli:

-Bogme, nema za mene berieta u Sarajevu. Kad su djeca ovaka, ja kakvi su odrasli!

I tako se bre bolje vrne ispred Sarajeva (Isakov,1987: 38-39).

Bosna Hersek Szl Kltrnde Nasreddin Hoca Tipi zerine 40

Nasreddin Hoca ile Saraybosnallar

Nasreddin Hoca, bir gn Saraybosnaya gitmek zere yola koyulmu. ehrin yaknlarnda oynayan ocuklar grm. Onlara doru gitmi. ocuklar, Hocann etrafnda toplanp sormular:

- Nereye gidiyorsun, Hoca?

Nasreddin Hoca yle cevap vermi:

- arya gidiyorum. Onu bo verin de hele deyin bana, pazardan karnm doyuracak ama param cebimde brakacak ne alabilirim?

ocuklardan biri Hocaya cevap vermi:

- Beyim, kasaba gidip sr ikembesi alacaksn. kembenin iindekilerini yiyip sonra onu ykayp satacaksn. Bu ekilde karnn doyurmu olursun, paranda cebinde kalm olur.

ocuun sylediklerini iiten Hoca, yle bir dnm:

- Vallahi bu Saraybosnada bana bereket yok. ocuklar byle ise, yetikinleri nasllardr? Bylece Saraybosnaya gitmekten vazgemi.

5.Nemoj se Samo Meni Pokazivati

Oenili hodu runom enom. Jednoga dana kad je hoda htio izai na ulicu, zapita ga ena:

-Reci mi kome se mukarcu od tvoje rodbine mogu pokazivati?

A hoda joj odgovori:

-Srce moje, nemoj se ti meni pokazivati, a pokazuj se kome god hoe (Isakov,1987: 43).

Bana Grnme De

Hocay irkin bir kadnla evlendirmiler. Gnlerden bir gn, Hoca sokaa kacakken, kars sormu:

- Senin akrabalarndan hangi erkeklere grnebilirim?

Hoca demi ki:

- Canm benim, bana grnme de, kime grnrsen grn.

6.Nasrudin Hoda i Zene

Nasrudin-hoda se bojao svoje ene, a taj strah nije toliko ni krio od svijeta, ali je opet elio znati da li se kao on i drugi ljudi boje svojih ena.

Jednom, kad je u Akehiru u damiji drao vaz, zapita prisutne da li se boje svojih ena.

'Ko se boji, neka na noge ustane!' povie hoda.

Svi ustadoe osim jednoga.

Nasrudin-hodi odlahnu na srcu kad vidje da nije usamljen, ali kad vidje jednoga da sjedi, bi mu drago da ima barem neko ko se ne boji ene.

-Evo, ljudi, pogledajte junaka! Evo ovjeka koji se ne boji svoje ene!

41

Zlfikar BAYRAKTAR

-Ama jok, efendija! im ti spomenu enu, meni se obje noge podsjekoe, pa nemam snage da na njih ustanem., doeka onaj (Isakov,1987: 75).

Nasreddin Hoca ve Kadnlar

Nasreddin Hoca, karsndan korkuyormu stelik bu korkusunu bakalarndan gizlemiyormu. Bakalarnn da karlarndan korkup korkmadklarn bilmek istiyormu. Bir gn Akehirde bir camide vaaz verirken, camide bulunan insanlara yle demi:

- Karsndan korkan, ayaa kalksn!

Bir kii dnda herkes ayaa kalkm. Hoca, tek olmadn anlaynca ii rahatlam. Oturan adam grnce, karsndan korkmayan birisinin olduuna sevinmi.

- te, u yiide bakn! te karsndan korkmayan bir adam!

- Yok Hocam! Sen kar deyince, ayaklarm yerden kesildi. Kalkmaya takatim kalmad, demi.

7.Nasrudn Hoda u Hamamu

Ode Nasrudin-hoda u hamam, a hamamdija mu dadne neki poderan pekir i prljav petemalj, a, inae, nije ga lijepo doekao. Nasrudin-hoda mu ne ree ni rijei, ali kad poe iz hamama dade hamamdiji deset aki. U to su vrijeme samo najbogatiji mogli toliko dati.

U drugi petak ode opet Nasrudin-hoda u hamam. Tad mu hamamdija dade najie pekire i petemalje i doeka ga najuljudnije. Kad poe Nasrudin iz hamama, baci hamamdiji samo jednu aku, na to mu hamamdija ree:

-ta ovo znai, efendija?

-To je plaa za kupanje i poslugu od proli put, a onih deset aspri to sam ti dao prolog petka, to je za dananje kupanje (Isakov,1987: 204).

Nasreddin Hoca Hamamda

Nasreddin Hoca, hamama gitmi. Hamamc ona yrtk bir havluyla pis bir petamal vermi. Zaten kendisini ok kt arlamtr. Nasreddin Hoca, tek kelime etmemi ama hamamdan karken hamamcya on ake vermi. O zamanlar yalnzca ok zengin olanlar bu kadar para verebiliyorlarm.

br cuma Nasreddin Hoca yine hamama gitmi. Bu sefer hamamc en temiz havlular ve petamallar verip Hocay olabildiince iyi arlam. Nasreddin Hoca, hamamdan karken, hamamcya sadece bir ake atm bunun zerine hamamc:

-Bu da ne demek oluyor, efendi? diye sormu.

-Bu geen seferki banyo ve hizmetlerin karl, geen cuma verdiim on ake ise bugn iin.

KAYNAKA

ALBAYRAK, enol (2005). Bogomilizm ve Bosna Kilisesi, Emre Yaynlar, stanbul.

ALPARSLAN, enol (2008). Bosnada Trk Kltrnn zleri, Genel Kurmay Atae ve Denetleme Bakanl Yaynlar, Ankara.

Bosna Hersek Szl Kltrnde Nasreddin Hoca Tipi zerine 42

BAYRAKTAREV, Fehim (2005). Nasreddin Hoca, Nasreddin Hoca Kitab, Editr: M. Sabri Koz, Kitabevi Yaynlar, stanbul: 17-24.

AUEV, Enver (1997). Nasrudin Hoda i Lijepa Gildana, Compact, Sarajevo.

CONSTANTN, Gh. I. (2005). Trkler, Balkan Halklar ve Romanyallar Arasnda Nasreddin Hoca, Nasreddin Hoca Kitab, Editr: M. Sabri Koz, Kitabevi Yaynlar, stanbul: 163-217.

EKC, Metin (2004). Aratrma Yntemleri, Trk Halk Edebiyat El Kitab, Editr: cal Ouz, Grafiker Yaynlar, Ankara: 69-112.

HAFIZ, Nimetullah (1990). Yugoslavyada Nasrettin Hoca, evren, 77-78, Mays-Austos, Prizren: 25-28.

HASAN, Hamdi (1987). Saraybosna Ktphanelerindeki Trke Yazmalarda Trkler, T.C. Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar, Ankara.

ISAKOV, Alija (1987). Nasrudin Hoda, Svjetlost, Sarajevo.

YYOL, Fatih; Ahmet M. KESMEC (2011). Balkan Dillerindeki Trke Kelimelerin Tanmlanmas Problemi zerine Tespitler. Turkish Studies, Vol. 6/4, Trkiye: 621-632.

KUJUND, Enes (2001). Nasruddin Hodza, Narodna Knjievnost Bonjaka, Zenica.

MUFT, Edip (1998). Nasrudin Hoda Bos njac, Bos njac ka Knjiz evnost u Knjiz evnoj Kritici, Sarajevo: 721-729.

NAMETAK, Fehim (1989). Pregled Knjievnog Stvaranja Bosansko-Hercegovakih Muslimana Na Turskom Jeziku, Sarajevo.

NUHBEGOV, Amra; Sead HAD (1991). Nasrudin Hoda, Sarajevo.

PLKOVA, Sevim (2005). Nasreddin Hoca Fkralarnn Trk Szl Geleneinden Balkan Uluslarnn Dzyaz Geleneine Girmesi, I. Uluslararas Akehir Nasreddin Hoca Sempozyumu Bildirileri, [6-7 Temmuz-2005], Akehir Belediyesi Kltr ve Sosyal iler Mdrl Yaynlar, Akehir: 278-283.

POPOVC, Alexandre (1996). Yugoslavyada Nasreddin Hoca Bibliyografya Aratrmas, Nasreddin Hocaya Armaan, Editr: M. Sabri Koz, Olak Yaynclk, stanbul: 291-299.

RECEPOLU, Altay Suroy (2001). Yugoslavyada Nasreddin Hocaya Ait Olan Fkralar, Kosovada Trk Kltr veya Trke Dnmek, T.C. Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara: 50-58.

LJAK JESENKOV, Amina (2002). Dil ve Kltr likilerinin I Alnda Trkenin. Bonakaya Etkileri, Balkanlar'da slam Medeniyeti Milletleraras Sempozyumu Teblileri, stanbul:

LJAK JESENKOV, Amina (2012). Bosna Hersekin Glen ve Gldren Yz Nasreddin Hoca, Eski Yeni, Aylk ehir Kltr Dergisi, Yl: 4, Say: 43, Eyll, T.C. Eskiehir Valilii Yaynlar, Eskiehir: 27-28.

TUCAKOV, Ekrem (2010). Pripovijesti o Nasrudin Hodi, Sarajevo.

TUFAN, Muzaffer (1996). Balkanlarn Ortak Dili Nasreddin Hoca V. Milletleraras Trk Halk Kltr Kongresi Nasreddin Hoca Seksiyon Bildirileri, T.C. Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara: 251-260.