boÀ taÙt vaØ taÙnh khoÂng trong kinh taÏng pali …
TRANSCRIPT
Thiacutech Noumlotilde Giocircugravei Houmlocircng
BOAgrave TAUgraveT VAOslash TAUgraveNH KHOAcircNG TRONG KINH TAIumlNG PALI VAOslash NtildeAIumlI THOumlOslashA
Tuucirc saugravech Baucirco Anh Laiumlc- 2005
BOAgrave TAUgraveT VAOslash TAUgraveNH KHOAcircNG
TRONG KINH TAIumlNG PALI VAOslash NtildeAIumlI THOumlOslashA
Cougrave hai khaugravei nieaumlm saacircu saeacutec tinh teaacute vaoslash phoaring bieaacuten trong taaacutet caucirc caugravec kinh ntildeiearingn Ntildeaiumli-thoumloslasha (Truyeagraven thoaacuteng Phaaumlt giaugraveo Phaugravet triearingn) laoslash Boagrave taugravet vaoslash Taugravenh khoacircng Thaaumlt ra hai khaugravei nieaumlm naoslashy cougrave nguoagraven goaacutec toumloslash kinh taiumlng Pali (Truyeagraven thoaacuteng Phaaumlt giaugraveo Nguyeacircn thuyucirc) Nougravei caugravech khaugravec taugravec phaaringm naoslashy nhaegravem giocircugravei thieaumlu quan ntildeiearingm soaacuteng vaoslash phoumlocircng phaugravep tu taaumlp thoumliumlc tiearingn ntildeearing tueauml giaugravec Taugravenh khoacircng vaoslash minh choumlugraveng vocircugravei caugravec ntildeoiumlc giaucirc nhoumlotildeng hoiumlc thuyeaacutet trong Phaaumlt giaugraveo Ntildeaiumli thoumloslasha vaoslash Nguyeacircn thuyucirc thoumliumlc chaaacutet laoslash cuoslashng nguoagraven goaacutec baucircn chaaacutet vaoslash muiumlc ntildeiacutech Ntildeoiumlc giaucirc cuotildeng seotilde caucircm nhaaumln theaacute naoslasho maoslash thuaaumlt toumloslash Taugravenh khoacircng nghe cougrave veotilde nhouml phuucirc ntildeogravenh bi quan nhoumlng chaacircn yugrave nghoacutea cuucirca Taugravenh khoacircng laiumli laoslash naecircng loumliumlc chiacutenh khieaacuten vograve Boagrave taugravet trocircucirc neacircn tiacutech coumliumlc vaoslash taaumln looslashng trong vieaumlc xaacircy doumliumlng moaumlt theaacute giocircugravei nhaacircn taacircm taiumli ntildeaacircy
LOcircOslashI GIOcircUgraveI THIEAumlU
Trong kinh taiumlng Pāli khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet (Bodhisatta) laoslash chaelig cho toumloslash
luugravec thaugravei toumlucirc Soacute-ntildeaiumlt-ntildea xuaaacutet gia ntildeeaacuten troumlocircugravec khi ngaoslashi choumlugraveng ngoauml hoaeumlc toumloslash khi
ngaoslashi (hay caugravec boagrave taugravet) nhaaumlp thai ntildeeaacuten troumlocircugravec khi ngaoslashi (hay caugravec boagrave taugravet) giaugravec
ngoauml hoaeumlc boagrave taugravet laoslash kieaacutep troumlocircugravec cuucirca caugravec Ntildeoumlugravec Phaaumlt Vaoslashi theaacute kyucirc troacirci qua khi
ntildeaiumli thoumloslasha xuaaacutet hieaumln khaugravei nieaumlm boagrave taugravet trong kinh ntildeiearingn Pāli phaugravet triearingn trocircucirc
thaoslashnh hoiumlc thuyeaacutet Boagrave taugravet (Boddhisattva) vocircugravei lyugrave toumlocircucircng chuucirc ntildeaiumlo ntildeougraveng vai
trooslash chiacutenh trong phong traoslasho ntildeaiumli thoumloslasha
Trong caugravec toacircn giaugraveo houmlotildeu thaagraven nhouml Thieacircn chuugravea giaugraveo hay Hindu giaugraveo
thigrave Thoumlocirciumlng ntildeeaacute hay thaagraven Shiva ntildeoumlocirciumlc xem laoslash ntildeaaacuteng toaacutei thoumlocirciumlng ntildeaaacuteng saugraveng
taiumlo toaacutei cao cougrave naecircng loumliumlc thoumlocircucircng phaiumlt vaoslash chuugraveng sanh ntildeau khoaring caagraven phaucirci
ntildeoumlocirciumlc naecircng loumliumlc sieacircu nhieacircn coumlugraveu roatildeihellip Trong Phaaumlt giaugraveo boagrave taugravet ntildeoumlocirciumlc xem
nhouml baaumlc ntildeaiumli nhaacircn caugravec ngaoslashi cuotildeng laoslash con ngoumlocircoslashi bigravenh thoumlocircoslashng vaatilden bograve chi
phoaacutei bocircucirci luaaumlt sinh dieaumlt nhaacircn quaucirchellip tuy nhieacircn boagrave taugravet noatilde loumliumlc chuyearingn hoaugrave
nghieaumlp xaaacuteu ntildeau khoaring cuucirca chiacutenh migravenh vaoslash chaelig con ntildeoumlocircoslashng giaucirci thoaugravet locirciumli laiumlc
cho chuugraveng sanh baegraveng taaacutet caucirc taaacutem looslashng toumloslash bi haelig xaucirc voacirc loumlocirciumlng choumlugrave caugravec ngaoslashi
khoacircng phaucirci baaacutet toumlucirc hay thoaacuteng loacutenh laoslashm chuucirc ntildeogravenh meaumlnh cuucirca nhaacircn loaiumli
Moaumlt trong nhoumlotildeng phoumlocircng phaugravep tu taaumlp cuucirca boagrave taugravet hay ntildeoaumlng cocirc chiacutenh
khieaacuten boagrave taugravet haoslashnh boagrave taugravet haiumlnh (Boddhisattvā-cāryā) khoacircng meaumlt mootildei laoslash
tueauml giaugravec taugravenh khoacircng Keaacute thoumloslasha khaugravei nieaumlm khoacircng (Sunnatā) trong kinh
ntildeiearingn Pali taugravenh khoacircng (Sūnyatā) trong ntildeaiumli thoumloslasha ntildeoumlocirciumlc xem nhouml laoslash moaumlt
thoumliumlc toumlocircugraveng Baugravet-nhaotilde laoslash con ntildeoumlocircoslashng daatilden ntildeeaacuten soumliuml toaoslashn tri ntildeougrave laoslash duyeacircn khocircucirci
ii
trung ntildeaiumlo nieaacutet-baoslashn vaoslash nhograve ntildeeaacute Vocircugravei yugrave nghoacutea ntildeougrave taugravenh khoacircng ntildeoumlocirciumlc xem
nhouml yugrave nieaumlm caecircn baucircn cuucirca ntildeaiumli thoumloslasha laoslash moaumlt khaugravei nieaumlm tiacutech coumliumlc maoslash ngaoslashi
Long-thoiuml ntildeaotilde khauacuteng ntildeogravenh
lsquoWith Sūnyatā all is possible without it all is impossiblersquo1
Nghoacutea laoslash lsquoDo Taacutenh khocircng magrave caacutec phaacutep được thagravenh lập nếu khocircng
coacute Taacutenh khocircng thigrave tất cả phaacutep khocircng thể higravenh thagravenhrsquo
Edward Conze cuotildeng ntildeaotilde nougravei raegraveng cougrave hai ntildeieagraveu coaacuteng hieaacuten locircugraven maoslash ntildeaiumli
thoumloslasha ntildeaotilde coaacuteng hieaacuten cho touml toumlocircucircng nhaacircn loaiumli ntildeougrave laoslash vieaumlc saugraveng taiumlo ra lyugrave
toumlocircucircng Boagrave taugravet vaoslash chi tieaacutet hoaugrave hoiumlc thuyeaacutet Taugravenh khoacircng2
Trong taugravec phaaringm lsquoBoagrave taugravet vaoslash Taugravenh khoacircng trong kinh taiumlng Pāli vaoslash Ntildeaiumli
thoumloslasharsquo dogravech toumloslash luaaumln augraven Tieaacuten soacute lsquoBoddhisattva and Sūnyatā in the Pāli
Nikāyas and Mahāyāna Sūtras An Analysisrsquo cuucirca tyoslash-kheo-ni Giocircugravei
Houmlocircng taugravec giaucirc ntildeaotilde noatilde loumliumlc nghieacircn coumlugraveu vaoslash ntildeoumla ra nhieagraveu daatilden choumlugraveng toumloslash
nguyeacircn baucircn kinh Pāli cuotildeng nhouml Haugraven taiumlng ntildeearing so saugravenh choumlugraveng minh moaacutei
lieacircn quan gioumlotildea hai khaugravei nieaumlm Boagrave taugravet vaoslash Taugravenh khoacircng Thieaacutet toumlocircucircng ntildeaacircy laoslash
moaumlt taugravec phaaringm nghieacircn coumlugraveu nghieacircm tuugravec seotilde giuugravep iacutech nhieagraveu cho caugravec hoiumlc giaucirc
cougrave taacircm huyeaacutet muoaacuten tigravem hiearingu saacircu veagrave ntildeaiumlo Phaaumlt ntildeaeumlc bieaumlt veagrave laotildenh voumliumlc naoslashy
Xin traacircn troiumlng giocircugravei thieaumlu
Ngaoslashy 28 thaugraveng 3 naecircm 2006
Hoaoslash Thoumlocirciumlng Thiacutech Maotilden Giaugravec
Viện chủ chugravea Việt-nam tại Los Angeles Hoa Kỳ
1 The Middle Treatise T 1564 in Vol 30 tr By Kumarajiva in 409 AD XXIV 14 Nagarjunarsquos Twelve Gate Treatise viii Boston D Reidel Publishing Company 1982 2 Edward Conze Thirty years of Buddhist Studies London 1967 tr 54
THƠ CỦA OcircN (Hogravea Thượng Thiacutech Matilden Giaacutec)
Taugravenh Khoacircng nhoaring saiumlch vaoslasho looslashng
Traagraven gian cooslashn laiumli ntildeoaugrave hoagraveng cho con
Thaugraveng ngaoslashy tu hoiumlc moucirci mooslashn
Coumlocircoslashi leacircn moaumlt tieaacuteng voumlotildeng beagraven ngaoslashn naecircm (Bồ taacutet vagrave Taacutenh Khocircng)
Ngagravey 29 thaacuteng 03 năm 2006
LỜI GIỚI THIỆU
Vagraveo thaacuteng 10 năm 2005 tại Trung Tacircm Tu Học Viecircn Giaacutec ở
Bồ Đề Đạo Tragraveng Ấn Độ tocirci đatilde nhận được những quyển saacutech gởi biếu vagrave đề tặng của Sư Cocirc Giới Hương gồm Boddhisattva and Sunyata in the Early and Developed Buddhist Traditions phiecircn bản ấn hagravenh lần thứ 2 của nhagrave xuất bản Eastern Book Linkers Delhi tiếp theo lagrave quyển Bồ Taacutet vagrave Taacutenh Khocircng trong kinh tạng Pali vagrave Đại Thừa quyển Ban Mai Xứ Ấn gồm 3 tập quyển Vườn Nai Chiếc Nocirci Phật Giaacuteo vagrave quyển Xaacute Lợi của Đức Phật saacutech dịch từ tiếng Anh
Quyển Bồ Taacutet vagrave Taacutenh Khocircng tocirci chọn đọc trước Đọc suốt
mấy ngagravey mới xong của hơn 500 trang saacutech vagrave khi gấp saacutech lại tocirci coacute noacutei với quyacute Thầy quyacute Cocirc tại Bồ Đề Đạo Tragraveng luacutec ấy rằng Đacircy lagrave một luận aacuten Tiến Sĩ đaacuteng cho điểm tối ưu Tocirci khocircng biết khi Sư Cocirc ra trường điểm mấy khocircng thấy đề cập nơi tiểu sử nhưng theo tocirci sau khi đọc saacutech xong mọi người chắc coacute thể cũng cảm nhận được như tocirci vậy Đacircy lagrave những lyacute do
Thứ nhất đa phần những luận aacuten nghiecircn cứu như thế coacute tiacutenh
caacutech khocirc khan nhưng ở đacircy chỉ trong vograveng 2 năm magrave saacutech đatilde xuất bản vagrave taacutei bản 2 lần (2004 vagrave 2005) Như thế phải lagrave một loại saacutech lạ chưa coacute ai viết vagrave vigrave thế magrave nhiều nhagrave nghiecircn cứu đatilde mua để tham khảo
Thứ hai - Khi đi vagraveo nội dung mới thấy cả tiếng Anh lẫn
tiếng Việt taacutec giả đatilde so saacutenh Taacutenh Khocircng theo hai truyền thống Pali vagrave Đại Thừa rất chặt chẽ hợp lyacute khiến thu huacutet được thị hiếu của người đọc
Taacutenh Khocircng hay Khocircng Taacutenh (Sunyata) vốn lagrave tecircn gọi khaacutec
của Chacircn Như magrave Chacircn Như thigrave đatilde ligravea sự chấp ngatilde vagrave chấp phaacutep thế magrave ngocircn ngữ vẫn cograven dugraveng được để chuyển tải Chacircn Như quả lagrave một ngogravei buacutet tagravei tigravenh Tuy ngocircn ngữ dugraveng một caacutech
ii
dung dị cả tiếng Anh lẫn tiếng Việt nhưng nội dung thigrave vượt thoaacutet cả tam giới Đacircy lagrave một luận aacuten một taacutec phẩm hay
Baacutet Bất Trung Đạo của Ngagravei Long Thọ (Nagajuna) như bất
sanh bất diệt bất thường bất đoạn bất khứ bất lai vagrave bất nhất bất dị để đối chọi lại với 8 sự si mecirc của Sinh diệt thường đoạn khứ lai vagrave nhacircn dị Vốn đatilde khocircng một vagrave chẳng khaacutec - nghĩa lagrave trong caacutei nầy coacute caacutei kia vagrave trong caacutei kia hagravem chứa caacutei nầy Điều ấy nhất nguyecircn luận nhị nguyecircn luận vagrave Tam Đoạn Luận của Tacircy Phương khoacute bề magrave saacutenh nổi với tư tưởng của Trung Đạo ấy Nếu coacute chỉ nằm ở phần higravenh nhi hạ học magrave thocirci chứ khocircng thể so saacutenh ở phần higravenh nhi thượng học vagrave ở cotildei vocirc sinh hay vocirc học được
Phật Học vốn saacuteng ngời ở cotildei trời Đocircng qua mấy ngagraven năm
lịch sử dưới sự giaacutec ngộ của Đức Phật rồi đến caacutec bậc Tổ Sư truyền thừa từ Ấn Độ như Matilde Minh Long Thọ Vocirc Trước Thế Thacircn rồi đến Trung Hoa như Huệ Viễn Lacircm Tế Baacutech Tượng vagrave Việt Nam như Vạn Hạnh Khuocircng Việt Trần Thaacutei Tocircng Tuệ Trung Thượng Sĩ vv đều lagrave những bậc Tổ Sư đatilde một thời khơi ngọn đegraven chaacutenh phaacutep giương cao tư tưởng của Taacutenh Khocircng để nhập thế nhưng khocircng bị đời biến ảo cải hoacutea magrave ngược lại đatilde chuyển hoacutea cuộc đời nầy từ khổ đau để đi đến an lạc giải thoaacutet giaacutec ngộ giống như phẩm Thiecircn Nữ Hiến Hoa trong kinh Duy Ma Cật Khi hoa rơi hoa chỉ đọng lại nơi vai của Thanh Văn cograven Bồ Taacutet thigrave mặc cho hoa rơi nhưng tacircm của Bồ Taacutet thigrave khocircng đắm nhiễm necircn hoa tự động phải lăn đi nơi khaacutec
Ở đacircy tinh thần Bất nhị tinh thần Baacutet nhatilde tinh thần Taacutenh
khocircng của hai truyền phaacutei lớn trong Phật Giaacuteo tự ngagraven xưa đatilde được Sư Cocirc Thiacutech Nữ Giới Hương giới thiệu qua nhiều chương saacutech khaacutec nhau Khi quyacute vị đi vagraveo sacircu nội dung của từng trang saacutech sẽ rotilde biết điều đoacute Nay Sư Cocirc định cho taacutei bản bản tiếng Việt tại Hoa Kỳ vagrave mong tocirci viết lời giới thiệu vagrave tocirci đatilde tugravey hỷ Vigrave lẽ trong suốt những năm magrave Sư Cocirc học tại Ấn Độ cho đến năm 2003 để ra Tiến Sĩ Triết Học tại đoacute tocirci vagrave Chugravea Viecircn Giaacutec tại Hannover Đức quốc đatilde bảo trợ cho Sư Cocirc lagrave một trong hagraveng
trăm vị đatilde học vagrave đương cũng như sẽ ra trường Do nhacircn duyecircn ấy magrave tocirci coacute cơ hội để viết lời giới thiệu cho Sư Cocirc về taacutec giả vagrave taacutec phẩm nầy
Giaacuteo Dục vốn lagrave vấn đề nhacircn bản của con người Cacircy giaacuteo
dục phải trồng trong hagraveng 10 hay 20 năm mới coacute thể gặt haacutei được kết quả vagrave đoacute lagrave lối đầu tư của rất nhiều người nếu muốn Phật Giaacuteo vagrave xatilde hội nầy phaacutet triển một caacutech đồng bộ Tocirci vẫn thường hay noacutei Sự học noacute khocircng lagravem cho con người giải thoaacutet được nhưng nếu muốn mở caacutenh cửa giải thoaacutet kia khocircng thể thiếu sự tu vagrave sự học được Đoacute chiacutenh lagrave nguyecircn lyacute vagrave cứu caacutenh Nay tocirci tuổi gần 60 nhưng vẫn cograven ham học hỏi Do vậy rất vui khi thấy quyacute Thầy quyacute Cocirc tuổi trecircn dưới 40 vừa mới ra trường mang khả năng sự học hỏi sự tu luyện trau giồi giới đức để đi vagraveo Đời qua con mắt từ bi vagrave triacute tuệ trong tinh thần Taacutenh Khocircng của Đạo Phật thigrave mong rằng một mai đacircy hương hoa giải thoaacutet sẽ lan tỏa khắp chốn trần gian nầy
Tocirci coacute đocirci lời giới thiệu vagrave mong rằng khi đi sacircu vagraveo phần
nội dung quyacute độc giả sẽ thấu hiểu nhiều hơn vagrave mong rằng coacute được nhiều tacircm hồn vị tha để cho Đời vagrave cho Đạo được saacuteng ngời trecircn cotildei thế của ngagravey nay vagrave mai hậu
Mong được như vậy
Viết xong vagraveo một saacuteng mugravea Xuacircn năm 2006 tại thư phograveng chugravea Viecircn Giaacutec Đức Quốc
Thiacutech Như Điển
Phương Trượng chugravea Viecircn Giaacutec Hannover
iv
LOcircOslashI TRI AAcircN Trong thocircoslashi gian loumlu truugrave taiumli AAacuten-ntildeoauml ntildeearing theo hoiumlc khoaugrave
Tieaacuten-soacute Phaaumlt-hoiumlc (PhD) taiumli troumlocircoslashng Ntildeaiumli-hoiumlc Delhi Coaacute Hoaoslash-thoumlocirciumlng Togravenh-Vieacircn HT Triacute-Quaucircng TT Nhouml-Ntildeiearingn TT Minh-Chocircn Coaacute TT Minh-Thaoslashnhhellip khoacircng chaelig uucircng hoauml con baegraveng vaaumlt chaaacutet vaoslash caucirc tinh thaagraven ntildeearing con taiumlm cougrave ntildeuucirc haoslashnh trang maoslash yeacircn taacircm theo ntildeuoaringi toaoslashn khoaugrave hoiumlc cho ntildeeaacuten ngaoslashy thaoslashnh toumliumlu Thaaumlt khoacircng sao dieatilden taucirc cho heaacutet looslashng mang ocircn cuucirca con ntildeoaacutei vocircugravei caugravec ngaoslashi
Trong quaugrave trigravenh nghieacircn coumlugraveu luaaumln-augraven toacirci cuotildeng muoaacuten baoslashy toucirc looslashng bieaacutet ocircn ntildeeaacuten Tieaacuten soacute IN Singh vograve Giaugraveo souml coaacute vaaacuten luaaumln augraven vocircugravei phoumlocircng phaugravep houmlocircugraveng daatilden khoa hoiumlc ntildeaotilde giuugravep cho toacirci cougrave taagravem nhigraven khaugravech quan toumliuml tin vaoslash tinh thaagraven toumliuml loumliumlc
v
Toacirci cuotildeng muoaacuten baoslashy toucirc looslashng bieaacutet ocircn ntildeeaacuten caugravec vograve Giaugraveo-souml cuucirca Phaacircn khoa Phaaumlt-hoiumlc ntildeaotilde troumliumlc tieaacutep hoaeumlc giaugraven tieaacutep houmlocircugraveng daatilden toacirci trong suoaacutet thocircoslashi gian toumloslash khoaugrave hoiumlc Cao-Hoiumlc Phaaumlt-hoiumlc (MA) cho ntildeeaacuten nay
Cuotildeng xin caucircm nieaumlm coacircng ntildeoumlugravec taaacutet caucirc quyugrave thaagravey coacirc thieaumln-houmlotildeu tri-thoumlugravec vaoslash quyugrave Phaaumlt-toumlucirc ntildeaotilde giuugravep toacirci hoaeumlc baegraveng caugravech naoslashy hay caugravech khaugravec ntildeearing luaaumln augraven ntildeoumlocirciumlc hoaoslashn thaoslashnh toaacutet ntildeeiumlp maoslash quyugrave danh raaacutet nhieagraveu nocirci ntildeaacircy khoacircng thearing lieaumlt keacirc heaacutet
Cuoaacutei cuoslashng toacirci cuotildeng chaacircn thaoslashnh mang ocircn caugravec taugravec giaucirc cuucirca nhoumlotildeng quyearingn kinh saugravech hay maoslash toacirci ntildeaotilde ntildeoiumlc triacutech daatilden vaoslash tham khaucirco trong taugravec phaaringm nghieacircn coumlugraveu cuucirca migravenh
Ntildeaacircy laoslash taugravec phaaringm Luaaumln-augraven Tieaacuten-soacute taiumli troumlocircoslashng Ntildeaiumli hoiumlc Delhi trong luugravec dogravech ra Vieaumlt vaecircn toacirci cougrave soumlotildea choumlotildea theacircm bocircugravet chuugravet iacutet nhaegravem laoslashm saugraveng toucirc yugrave nghoacutea Maeumlc duoslash toacirci cougrave coaacute gaeacuteng raaacutet nhieagraveu nhoumlng kieaacuten thoumlugravec vaoslash khaucirc naecircng dogravech thuaaumlt cooslashn yeaacuteu keugravem taaumlp saugravech vaatilden khoacircng sao traugravenh khoucirci nhoumlotildeng thieaacuteu sougravet vaoslash haiumln cheaacute nhaaacutet ntildeogravenh Kiacutenh mong nhaaumln ntildeoumlocirciumlc nhoumlotildeng locircoslashi gougravep yugrave chaacircn tigravenh ntildeearing nhoumlotildeng laagraven taugravei baucircn sau taaumlp saugravech ntildeoumlocirciumlc hoaoslashn haucirco vaoslash cougrave yugrave nghoacutea hocircn
vi
Muoslasha thu taiumli kyugrave-tuugravec-xaugrave WUS 2005
Kiacutenh buugravet Tyoslash-kheo-ni Giocircugravei Houmlocircng
(thichnugioihuongyahoocom)
vii
BAUcircNG VIEAacuteT TAEacuteT
A AUcircGUTTARA NIKAumlYA (Kinh Taecircng Chi)
BB BODHISATTVABHagraveMI (Boagrave taugravet Ntildeogravea)
BDBSL
THE BODHISATTVA DOCTRINE IN BUDDHIST SANSKRIT LITERATURE ( Boagrave taugravet trong Kinh ntildeiearingn tieaacuteng Phaiumln)
BGS THE BOOK OF THE GRADUAL SAYINGS (Kinh Taecircng Chi)
BIHP BUDDHIST IMAGES OF HUMAN PERFECT (Higravenh toumlocirciumlng Con ngoumlocircoslashi Sieacircu vieaumlt cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt)
BKS THE BOOK OF THE KINDRED SAYINGS (Kinh Toumlocircng oumlng)
Bs BUDDHIST SCRIPTURE (Kinh ntildeiearingn Phaaumlt giaugraveo)
CPB THE CENTRAL PHILOSOPHY OF BUDDHISM (Tinh hoa Trieaacutet lyugrave Phaaumlt giaugraveo)
D DOumlGHA NIKAumlYA (Kinh Troumlocircoslashng boauml)
DB THE DIALOGUE OF THE BUDDHA (Troumlocircoslashng boauml)
DCBT A DICTIONARY OF CHINESE BUDDHIST TERMS (Toumliuml ntildeiearingn Phaaumlt hoiumlc Trung-Anh)
DPPN DICTIONARY OF PAumlLI PROPER NAMES (Toumliuml ntildeiearingn Pali)
Dha DHAMMAPADA (Kinh Phaugravep cuugrave)
EB ENCYCLOPAEDIA OF BUDDHISM (Baugravech khoa Phaaumlt hoiumlc)
EE THE EMPTINESS OF EMPTINESS (Taugravenh Khoacircng cuucirca Taugravenh khoacircng)
viii
EL THE ETERNAL LEGACY (Gia taoslashi baaacutet dieaumlt)
GBWL A GUIDE TO THE BODHISATTVAlsquoS WAY OF LIFE (Boagrave taugravet Haiumlnh)
GD THE GROUP OF THE DISCOURSES (Kinh Taaumlp cuucirca Tiearingu boauml)
I THE ITIVUTTAKA (Kinh Phaaumlt thuyeaacutet Nhouml vaaumly)
J JAumlTAKA (Kinh Boaringn sanh)
LS THE LOTUS SUTRA (Dieaumlu Phaugravep Lieacircn Hoa kinh)
LSPW THE LARGE SagraveTRA ON PERFECT WISDOM (Kinh Ntildeaiumli Baugravet-nhaotilde)
Mt MAJJHIMA NIKAumlYA (Kinh Trung boauml)
Mhvu MAHAumlVASTU (Kinh Ntildeaiumli-soumliuml)
MK MAumlDHYAMIKA KAumlRIKAumlS OF NAumlGAumlRJUNA (Trung quaugraven luaaumln cuucirca Long thoiuml)
MLS THE MIDDLE LENGTH SAYINGS (Kinh Trung boauml)
PED PAumlLI-ENGLISH DICTIONARY (Toumliuml ntildeiearingn Pali-Anh vaecircn)
PP THE PATH OF PURIFICATION (VISUDDHIMAGGA) (Luaaumln Thanh-togravenh ntildeaiumlo)
S SAOgraveYUTTA NIKAYA (Kinh Toumlocircng oumlng)
SBFB STORIES OF THE BUDDHArsquoS FORMER BIRTHS (Kinh Boaringn sanh)
Sn SUTTA NIPATA (Kinh taaumlp)
SSPW SELECTED SAYINGS FROM THE PERFECTION OF WISDOM (Phaugravep thoaiumli trong Kinh Ntildeaiumli Baugravet-nhaotilde)
divide divideIKsbquoAumlSAMUCCAYA (Luaaumln Ntildeaiumli thoumloslasha taaumlp Boagrave taugravet hoiumlc)
Vi VISUDDHIMAGGA (Luaaumln Thanh togravenh ntildeaiumlo)
BIEAringU NtildeOAgrave
Trang
1 Tieaacuten trigravenh Phaugravet triearingn neagraven Vaecircn minh Phoumlocircng taacircy
19
2 Tieaacuten trigravenh thieagraven choumlugraveng (JhAringnas) 1183 Ba Triacute 132
4 Moumlocircoslashi hai Nhaacircn duyeacircn (Pratnetya-samutpAringda)
275
5 Moaacutei lieacircn quan gioumlotildea Duyeacircn quaugraven Khoacircng quaugraven Giaucirc quaugraven vaoslash Trung quaugraven
288
6 Boaacuten loaiumli Bieaumln luaaumln Phuucirc ntildeogravenh (Chatuskoti vinirmukta)
314
7 Chaacircn ntildeeaacute 3208 Nhograve ntildeeaacute qua ba Trigravenh ntildeoauml khaugravec nhau 3229 Tuiumlc ntildeeaacute (SaUacutevŸti-satya) vaoslash Chaacircn ntildeeaacute (PAringramAringrtha-satya)
323
10 Vai trooslash Taugravenh khoacircng (divideacircnyatAring) trong moumlocircoslashi Ba-la-maaumlt (PAringramitArings)
427
11 Moaacutei lieacircn quan Giocircugravei-ntildeogravenh-tueauml vocircugravei saugraveu Ba-la-maaumlt
430
12 Moaacutei Lieacircn quan gioumlotildea Coacircng ntildeoumlugravec Triacute tueauml Touml loumlocircng vocircugravei Giocircugravei-ntildeogravenh-tueauml
431
13 Moaacutei lieacircn quan gioumlotildea moumlocircoslashi Ba-la-maaumlt vaoslash moumlocircoslashi Ntildeogravea (Bhacircmis)
448
x
MUIumlC LUIumlC
Trang
Locircoslashi Giocircugravei Thieaumlu cuucirca TT Thiacutech Nhouml Ntildeiearingn
Locircoslashi Tri aacircn Baucircng Vieaacutet taeacutet Biearingu ntildeoagrave
I GIOcircUgraveI THIEAumlU Lyugrave do choiumln Ntildeeagrave taoslashi
1 Khuucircng hoaucircng Chieaacuten tranh 2 Khuucircng hoaucircng veagrave Gia taecircng Daacircn soaacute 3 Khuucircng hoaucircng Sinh thaugravei 4 Khuucircng hoaucircng neagraven Ntildeaiumlo ntildeoumlugravec Con ngoumlocircoslashi 5 Toaacutec ntildeoauml tieaacuten triearingn nhanh ntildeeaacuten Theaacute giocircugravei hieaumln ntildeaiumli 6 Vaaacuten ntildeeagrave Trao ntildeoaringi Touml duy
Houmlocircugraveng Ntildeeagrave nghograve 1 Traugravech nhieaumlm Theaacute giocircugravei 2 Xu houmlocircugraveng caugravec Toacircn giaugraveo 3 Xu houmlocircugraveng cuiuml thearing cuucirca Phaaumlt giaugraveo
a Quan ntildeiearingm Khoacircng Giaugraveo ntildeieagraveu b Quan ntildeiearingm Triacute tueauml c Quan ntildeiearingm Looslashng tin d Quan ntildeiearingm veagrave Con ngoumlocircoslashi e Quan ntildeiearingm Taugravenh khoacircng Bieaumln phaugravep Giaucirci quyeaacutet
II KHAUgraveI NIEAumlM BOAgrave TAUgraveT Ntildeogravenh nghoacutea toumloslash Bodhisatta (Bodhisattva)
i
ivviiix
11367
12161620202126272931333639
4248
xi
Ntildeogravenh nghoacutea caugravec thuaaumlt toumloslash 1 Chouml thieacircn 2 A-la-haugraven 3 Thanh-vaecircn 4 Biacutech-chi Phaaumlt 5 Ntildeoumlugravec-phaaumlt
Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet trong Kinh taiumlng Pali 1 Toumloslash thocircoslashi gian thaugravei toumlucirc Soacute-ntildeaiumlt-ntildea Xuaaacutet gia ntildeeaacuten
troumlocircugravec khi ngaoslashi Giaugravec ngoauml 2 Toumloslash thocircoslashi gian thaugravei toumlucirc Soacute-ntildeaiumlt-ntildea Nhaaumlp thai ntildeeaacuten
troumlocircugravec khi ngaoslashi Giaugravec ngoauml 3 Toumloslash caugravec Ntildeoumlugravec Phaaumlt Nhaaumlp thai ntildeeaacuten troumlocircugravec khi caugravec
ngaoslashi ntildeoumlocirciumlc Giaugravec ngoauml 4 Tieagraven thaacircn cuucirca caugravec Ntildeoumlugravec Phaaumlt
III PHOumlOcircNG PHAUgraveP TU TAAumlP CUUcircA BOAgrave TAUgraveT TRONG KINH TAIumlNG PALI
1 Thoumlugravec taelignh Baucircn chaaacutet cuoaumlc ntildeocircoslashi 2 Tigravem caagraveu Chaacircn lyugrave 3 Trung ntildeaiumlo 4 Thieagraven ntildeogravenh 5 Triacute tueauml
IV NGUOAgraveN GOAacuteC VAOslash SOumlIuml PHAUgraveT TRIEAringN HOIumlC THUYEAacuteT BOAgrave TAUgraveT NtildeAIumlI THOumlOslashA Khocircucirci nguyeacircn daatilden ntildeeaacuten hoiumlc thuyeaacutet Boagrave taugravet
1 Caugravec Khuynh houmlocircugraveng Phaugravet triearingn trong Phaaumlt giaugraveo a Ntildeaiumli thoumloslasha b Khaugravei nieaumlm mocircugravei veagrave Ntildeoumlugravec Phaaumlt c Tiacuten (Bhakti)
2 AUcircnh houmlocircucircng caugravec Truyeagraven thoaacuteng khaugravec a Ntildeaiumlo Baoslash-la-moacircn Bhagavata vaoslash Saiva b Ntildeaiumlo thocircoslash Thaagraven loumlucirca c Ntildeaiumlo thocircoslash Roagraveng
57576366676973
73
77
8196
103103106112115127
136137137137153158161161165166
xii
d Ngheauml thuaaumlt Hy-laiumlp e Toacircn giaugraveo vaoslash Vaecircn hoaugrave Ba-touml f Soumliuml Truyeagraven ntildeaiumlo gioumlotildea caugravec Boauml laiumlc mocircugravei Soumliuml Thaecircng hoa Hoiumlc thuyeaacutet Boagrave taugravet Vograve triacute vaoslash YUgrave nghoacutea cuucirca Mahasattva
V KHAUgraveI NIEAumlM KHOAcircNG TRONG KINH TAIumlNG PALI
1 Khoacircng nhouml Khoacircng vaaumlt thearing 2 Khoacircng nhouml Moaumlt thoumliumlc taiumli 3 Khoacircng nhouml Voacirc ngaotilde 4 Khoacircng nhouml Lyugrave Duyeacircn khocircucirci hoaeumlc Trung ntildeaiumlo 5 Khoacircng nhouml Nieaacutet baoslashn
VI KHAUgraveI NIEAumlM TAUgraveNH KHOAcircNG TRONG KINH NtildeIEAringN NtildeAIumlI THOumlOslashA Toaringng quan veagrave Kinh ntildeiearingn Ntildeaiumli thoumloslasha Kinh Baugravet nhaotilde Ba-la-maaumlt a Kinh Kim Cang Baugravet nhaotilde Ba-la-maaumlt b Baugravet nhaotilde Taacircm kinh Khaugravei nieaumlm Taugravenh khoacircng trong kinh ntildeiearingn Ntildeaiumli thoumloslasha
1 Ntildeogravenh nghoacutea Taugravenh khoacircng 2 Caugravec so saugravenh cuucirca Taugravenh khoacircng 3 Nhoumlotildeng YUgrave nghoacutea cuucirca Taugravenh khoacircng
a Taugravenh khoacircng laoslash Baucircn chaaacutet thoumliumlc cuucirca Thoumliumlc taiumli thoumliumlc nghieaumlm
b Taugravenh khoacircng laoslash Lyugrave Duyeacircn khocircucirci c Taugravenh khoacircng laoslash Trung ntildeaiumlo d Taugravenh khoacircng laoslash Nieaacutet-baoslashn e Taugravenh khoacircng voumlocirciumlt ra ngoaoslashi Phuucirc ntildeogravenh vaoslash
Khoacircng thearing moacirc taucirc ntildeoumlocirciumlc f Taugravenh khoacircng laoslash nhoumlotildeng Phoumlocircng tieaumln cuucirca Chaacircn
ntildeeaacute vaoslash Tuiumlc Ntildeeaacute Moaacutei Lieacircn quan gioumlotildea hai Khaugravei nieaumlm Khoacircng vaoslash Taugravenh
168169169170179
184185191196217226
239239240243246249258259262
262269276286
308
318
xiii
khoacircng
VII BOAgrave TAUgraveT HAIumlNH Khocircucirci Tiacuten taacircm Phaugravet Boagrave ntildeeagrave taacircm Tu Ba-la-maaumlt
1 Moumlocircoslashi Ba-la-maaumlt trong Kinh ntildeiearingn Pali 2 Moumlocircoslashi Ba-la-maaumlt trong Kinh taiumlng Sanskrit
Vai trooslash Taugravenh khoacircng trong Boagrave taugravet haiumlnh Giocircugravei-ntildeogravenh-tueauml Phaaringm haiumlnh cuucirca Boagrave taugravet Moaacutei Lieacircn quan gioumlotildea Ba-la-maaumlt vaoslash Ntildeogravea
VIII NtildeOumlUgraveC PHAAumlT QUA KHAUgraveI NIEAumlM PHAAumlT THAAcircN Khaugravei nieaumlm Phaaumlt thaacircn trong Kinh taiumlng Pali Quan ntildeiearingm veagrave Ntildeoumlugravec Phaaumlt ocircucirc Thocircoslashi kyoslash phaacircn chia Boauml phaugravei Khaugravei nieaumlm Phaaumlt thaacircn trong Ntildeaiumli thoumloslasha
1 OumlUgraveng thaacircn 2 Hoaugrave thaacircn 3 Phaugravep thaacircn
Soumliuml Lieacircn quan gioumlotildea OumlUgraveng thaacircn Hoaugrave thaacircn vaoslash Phaugravep thaacircn
IX KEAacuteT LUAAumlN Taugravenh Ntildeoagraveng nhaaacutet trong Kinh ntildeiearingn Pali vaoslash Ntildeaiumli thoumloslasha Soumliuml OumlUgraveng duiumlng cuucirca Khaugravei nieaumlm Boagrave taugravet
1 Hoiumlc thuyeaacutet Boagrave taugravet trong soumliuml caucirci thieaumln Caugrave nhaacircn vaoslash Xaotilde hoaumli
2 Hoiumlc thuyeaacutet Boagrave taugravet trong soumliuml nghieaumlp Hoaegraveng phaugravep Soumliuml OumlUgraveng duiumlng cuucirca Khaugravei nieaumlm Taugravenh khoacircng
1 Taugravenh khoacircng vaoslash Quan ntildeiearingm veagrave Con ngoumlocircoslashi cuotildeng nhouml xaotilde hoaumli
2 Taugravenh khoacircng vaoslash Khoa hoiumlc
320
343344347364367372374424430441
448448
453472477482487
492
494494498
498499500
500501
xiv
3 Taugravenh khoacircng trong moaacutei Lieacircn quan vocircugravei caugravec Toacircn giaugraveo khaugravec Danh hieaumlu Boagrave taugravet trong tieaacuteng Phaiumln vaoslash Trung Hoa Saugravech Tham khaucirco
504507510
- -
1
GIOcircUgraveI THIEAumlU
Lyugrave do choiumln Ntildeeagrave taoslashi
Con ngoumlocircoslashi ntildeaotilde queacircn raegraveng migravenh cougrave moaumlt traugravei tim Neaacuteu migravenh
ntildeoaacutei xoumlucirc theaacute giocircugravei aacircn caagraven thigrave theaacute giocircugravei seotilde ntildeaugravep laiumli nhouml vaaumly
Ngaoslashy nay soumliuml ntildeogravenh nghoacutea veagrave neagraven phaugravet triearingn vaoslash taecircng troumlocircucircng caagraven phaucirci ntildeoumlocirciumlc xem xeugravet laiumli Giaucirc thieaacutet cho raegraveng xaotilde hoaumli caoslashng vaecircn minh hocircn thigrave con ngoumlocircoslashi caoslashng trocircucirc neacircn ntildeocircn ntildeoaumlc lo laeacuteng caecircng thauacuteng socirciuml haotildei vaoslash baaacutet an hocircn Khoa hoiumlc ntildeaotilde cougrave nhoumlotildeng khaucirc naecircng ntildeearing taiumlo ra caucirc veagrave chaaacutet loumlocirciumlng laatilden soaacute loumlocirciumlng nhoumlng cuotildeng cooslashn cougrave voacirc soaacute ngoumlocircoslashi ntildei nguucirc vocircugravei daiuml daoslashy troaacuteng roatildeng voacirc soaacute ngoumlocircoslashi ntildeaotilde cheaacutet maoslash khoacircng cougrave thuoaacutec men voacirc soaacute treucirc con ntildeaotilde phaucirci socircugravem daaacuten thaacircn ntildei laoslashm vaoslash ngoumloslashng bocircugravet boumlocircugravec chaacircn ntildeeaacuten coaringng nhaoslash troumlocircoslashng Theaacute giocircugravei con ngoumlocircoslashi caoslashng nghe thoacircng baugraveo nhieagraveu hocircn veagrave haaumlu quaucirc cuucirca soumliuml thoaugravei hoaugrave giaucircm phaaringm chaaacutet moacirci troumlocircoslashng oacirc nhieatildemhellip Nhoumlng trong khi ntildeougrave cocirc cheaacute ntildeaagraveu touml phooslashng thuucirc veagrave nhoumlotildeng cuoaumlc thoumlucirc
Boagrave taugravet vaoslash Taugravenh khoacircng 2
nghieaumlm haiumlt nhaacircn ngaoslashy caoslashng taecircng nhanh soaacute loumlocirciumlng xe coauml cocirc giocircugravei ntildeoumlocirciumlc saucircn xuaaacutet vaoslash soumlucirc duiumlng caoslashng taecircng nhanh thigrave dieaumln tiacutech cuucirca roumloslashng raaumlm nhieaumlt ntildeocircugravei caoslashng bograve xaacircm laaacuten phaugrave hoaiumli traagravem troiumlng Tougravem laiumli cougrave thearing nougravei ngaeacuten goiumln raegraveng theaacute giocircugravei hieaumln nay traoslashn ntildeaagravey nhoumlotildeng khuucircng hoaucircng
Trong kyucirc nguyeacircn cuucirca veauml tinh-truyeagraven thoacircng vaoslash kyotilde thuaaumlt tieaacuten triearingn con ngoumlocircoslashi ntildeaotilde gaeumlt haugravei nhoumlotildeng tieaacuten boauml locircugraven trong laotildenh voumliumlc khoa hoiumlc ntildeearing cougrave thearing giaucirci quyeaacutet nhieagraveu vaaacuten ntildeeagrave vaaumlt chaaacutet nhoumlng cuotildeng ntildeearing laiumli nhieagraveu vaaacuten ntildeeagrave khoacircng giaucirci quyeaacutet ntildeoumlocirciumlc nhouml soumliuml ntildeau khoaring ngheoslasho naoslashn bogravenh taaumlt baaacutet ntildeoagraveng quan ntildeiearingm looslashng thuoslash gheugravet looslashng ghen ticirc nghi ngocircoslash vaoslash chieaacuten tranh Trevor Ling trong cuoaacuten Buddha Marx vaoslash God (Ntildeoumlugravec Phaaumlt Marx vaoslash Chuugravea trocircoslashi)3 ntildeaotilde nougravei raegraveng ngoumlocircoslashi phoumlocircng Taacircy ntildeaotilde taiumlo nhieagraveu cuucirca caucirci vaaumlt chaaacutet giaoslashu cougrave nhoumlng hoiuml cuotildeng ntildeaotilde gieaacutet haoslashng trieaumlu ngoumlocircoslashi trong nhoumlotildeng cuoaumlc buoslashng noaring tuaagraven hoaoslashn cuucirca nhoumlotildeng cuoaumlc baiumlo ntildeoaumlng maoslash hoiuml thoumlocircoslashng ntildeeagrave cao vocircugravei nhoumlotildeng meaumlnh danh cuucirca chieaacuten tranh vaoslash ntildeaacircy cuotildeng laoslash laagraven ntildeaagraveu tieacircn trong logravech soumlucirc loaoslashi ngoumlocircoslashi con ngoumlocircoslashi ntildeaotilde phaucirci giaugravep maeumlt vocircugravei soumliuml haecircm doaiuml tieacircu dieaumlt chuucircng toaumlc con ngoumlocircoslashi vaoslash taaacutet caucirc nhoumlotildeng ntildeocircoslashi soaacuteng treacircn haoslashnh tinh naoslashy baegraveng nhoumlotildeng chieaacuten tranh haiumlt nhaacircn bom nguyeacircn toumlucirc vaoslash nhoumlotildeng ntildeaiumli loaiumli khaugravec
Vaoslash hoacircm nay chuugraveng ta cuotildeng ntildeaotilde thoumloslasha nhaaumln raegraveng xaotilde hoaumli chuugraveng ta nhouml moaumlt toaringng thearing moaumlt khoaacutei chigravem ngaaumlp ntildeaagravey nhoumlotildeng khuucircng hoaucircng Chuugraveng ta cougrave thearing ntildeoiumlc vaoslash
3 Trevor Ling Buddha Marx and God London 1979 trang 5-6
Giocircugravei thieaumlu 3
nghe thaaacutey nhoumlotildeng biearingu hieaumln voacirc soaacute cuucirca nougrave moatildei ngaoslashy ocircucirc treacircn baugraveo chiacute vaoslash ntildeaoslashi radio Chuugraveng ta ntildeang giaugravep maeumlt vocircugravei soumliuml laiumlm phaugravet vaoslash naiumln thaaacutet nghieaumlp cao chuugraveng ta bograve khuucircng hoaucircng veagrave naecircng loumliumlc veagrave vaaacuten ntildeeagrave y teaacute oacirc nhieatildem veagrave laoslashn sougraveng khocircucirci daaumly cuucirca nhoumlotildeng baiumlo ntildeoaumlng toaumli augravec vaoslash voacirc soaacute nhoumlotildeng tai hoiumla moacirci troumlocircoslashng khaugravec Chuugraveng ta ntildeang soaacuteng trong moaumlt theaacute giocircugravei cougrave moaacutei lieacircn heauml toaoslashn caagraveu trong ntildeougrave taaacutet caucirc nhoumlotildeng hieaumln toumlocirciumlng moacirci troumlocircoslashng xaotilde hoaumli taacircm lyugrave vaoslash sinh vaaumlt hoiumlc ntildeeagraveu phuiuml thuoaumlc laatilden nhau Vaoslash ngaoslashy nay chuugraveng ta tigravem thaaacutey migravenh trong tigravenh traiumlng khuucircng hoaucircng aucircnh houmlocircucircng saacircu saeacutec ntildeeaacuten toaoslashn theaacute giocircugravei Chiacutenh laoslash soumliuml khuucircng hoaucircng ntildea chieagraveu vaoslash saacircu saeacutec maoslash nhoumlotildeng khiacutea caiumlnh naoslashy cougrave lieacircn quan ntildeeaacuten moatildei maeumlt trong ntildeocircoslashi soaacuteng cuucirca chuugraveng ta nhouml soumlugravec khoeucirc sinh keaacute chaaacutet loumlocirciumlng cuucirca moacirci troumlocircoslashng kinh teaacute kyotilde thuaaumlt vaoslash chiacutenh trograve Nougravei caugravech khaugravec trong kyucirc nguyeacircn naoslashy con ngoumlocircoslashi chiacutenh ntildeang giaugravep maeumlt vocircugravei nhoumlotildeng vaaacuten ntildeeagrave nhouml chieaacuten tranh taecircng daacircn soaacute oacirc nhieatildem moacirci troumlocircoslashng suy thoaugravei ntildeaiumlo ntildeoumlugravec aucircnh houmlocircucircng toumloslash soumliuml trao ntildeoaringi touml toumlocircucircng Ntildeoacircng vaoslash Taacircy soumliuml chuyearingn ntildeoaringi nhanh ntildeeaacuten theaacute giocircugravei hieaumln ntildeaiumlihellip
1 Khuucircng hoaucircng Chieaacuten tranh Fritjof Capra taugravec giaucirc noaringi tieaacuteng cuucirca cuoaacuten lsquoThe
Tao of Physicrsquo (Ntildeaiumlo Vaaumlt lyugrave) vaoslash lsquoThe Turning Pointrsquo (Boumlocircugravec Ngoaeumlc)4 ntildeaotilde ntildeeagrave caaumlp veagrave cuoaumlc khuucircng hoaucircng chieaacuten tranh raegraveng con ngoumlocircoslashi ntildeaotilde doumliuml troumlotilde haoslashng ngaoslashn nhoumlotildeng vuotilde khiacute haiumlt nhaacircn ntildeuucirc ntildeearing phaugrave huyucirc toaoslashn boauml theaacute
4 Fritjof Capra The Turning Point London 1982 trang 1
Boagrave taugravet vaoslash Taugravenh khoacircng 4
giocircugravei vaoslashi laagraven vaoslash cuoaumlc chaiumly ntildeua loumliumlc loumlocirciumlng vuotilde trang ntildeang tieaacutep tuiumlc vocircugravei moaumlt toaacutec ntildeoauml khuucircng khieaacutep
Vaoslasho thaugraveng 11 1978 trong khi Hoa kyoslash vaoslash Lieacircn bang Soacirc Vieaacutet ntildeang hoaoslashn thaoslashnh cuoaumlc thoumlocircng loumlocirciumlng thoumlugrave hai cuucirca hoiuml veagrave Hieaumlp oumlocircugravec Giocircugravei haiumln Chieaacuten loumlocirciumlc Vuotilde khiacute Pentagon ntildeaotilde tung ra moaumlt choumlocircng trigravenh saucircn xuaaacutet vuotilde khiacute haiumlt nhaacircn ntildeaagravey tham voiumlng nhaaacutet trong hai thaaumlp nieacircn Hai naecircm sau ntildeougrave choumlocircng trigravenh naoslashy ntildeaotilde phaugravet triearingn leacircn ntildeeaacuten coumliumlc ntildeiearingm trong soumliuml buoslashng noaring quaacircn ntildeoaumli locircugraven nhaaacutet trong logravech soumlucirc Ngaacircn saugravech 1000 tyucirc ntildeoacirc la cho soumliuml phooslashng thuucirc Chi phiacute cho choumlocircng trigravenh haiumlt nhaacircn naoslashy thaaumlt soumliuml ntildeaotilde gaacircy ntildeaagravey soumlotildeng soaacutet
Trong khi ntildeougrave moatildei naecircm hocircn 15 trieaumlu ngoumlocircoslashi haagraveu heaacutet laoslash treucirc con ntildeaotilde cheaacutet ntildeougravei vigrave thieaacuteu aecircn 500 trieaumlu ngoumlocircoslashi khaugravec ntildeaotilde suy dinh doumlocircotildeng traagravem troiumlng Gaagraven 40 daacircn soaacute theaacute giocircugravei ntildeaotilde khoacircng cougrave nhoumlotildeng cocirc socircucirc y teaacute chuyeacircn nghieaumlp 35 nhaacircn loaiumli thieaacuteu noumlocircugravec saiumlch uoaacuteng thigrave hocircn moaumlt noumlucirca nhoumlotildeng nhaoslash khoa hoiumlc vaoslash kyotilde souml treacircn theaacute giocircugravei ntildeaotilde daaacuten migravenh vaoslasho kyotilde thuaaumlt saugraveng taiumlo vuotilde khiacute
Soumliuml haecircm doaiuml cuucirca chieaacuten tranh haiumlt nhaacircn laoslash moaacutei nguy hiearingm nhaaacutet maoslash nhaacircn loaiumli ngaoslashy nay ntildeang giaugravep maeumlthellip 360 looslash vuotilde khiacute haiumlt nhaacircn ntildeang hoaiumlt ntildeoaumlng toaoslashn caagraveu vaoslash hocircn haoslashng traecircm nhoumlotildeng keaacute hoaiumlch toumlocircng toumliuml ntildeaotilde trocircucirc thaoslashnh moaacutei ntildee doaiuml chiacutenh cho haoslashnh tinh chuugraveng ta5
Thoumliumlc teaacute ngaoslashy nay theaacute giocircugravei chia con ngoumlocircoslashi thaoslashnh nhieagraveu yugrave thoumlugravec heauml khaugravec nhau theo khoaacutei quyeagraven loumliumlc cuucirca
5 Nhouml treacircn trang 2-3
Giocircugravei thieaumlu 5
chiacutenh hoiuml hoiuml ntildeaotilde coaacuteng hieaacuten haagraveu heaacutet nhoumlotildeng taacircm triacute vaoslash naecircng loumliumlc vaoslasho cuoaumlc chieaacuten taoslashn khoaacutec tieacircu coumliumlc vaoslash voacirc iacutech Theaacute giocircugravei khoacircng thearing naoslasho cougrave hoaoslash bigravenh cho ntildeeaacuten khi naoslasho con ngoumlocircoslashi vaoslash quoaacutec gia toumloslash boucirc looslashng tham muoaacuten iacutech kyucirc toumloslash boucirc tiacutenh ngaiumlo maiumln chuucircng toaumlc vaoslash taaringy saiumlch nhoumlotildeng tham voiumlng iacutech kyucirc veagrave quyeagraven socircucirc houmlotildeu vaoslash soumlugravec maiumlnh cuucirca chiacutenh baucircn thaacircn hoiuml Soumliuml chia cheucirc yugrave thoumlugravec heauml ntildeaotilde daatilden ntildeeaacuten maacircu thuaatilden YUgrave thoumlugravec heauml doumlocircugravei nhoumlotildeng higravenh thoumlugravec ntildea daiumlng nhouml chiacutenh trograve toacircn giaugraveo kinh teaacute xaotilde hoaumli vaoslash giaugraveo duiumlc YUgraveugrave thoumlugravec heauml laoslash moaumlt soumliuml neugrave traugravenh khoucirci thoumliumlc teaacute Nougrave laoslashm con ngoumlocircoslashi thaoslashnh hung augravec vaoslash gioumlotilde anh ta trong tigravenh traiumlng noacirc leauml cuucirca soumliuml cuoagraveng tiacuten vaoslash baiumlo ntildeoaumlng
Vigrave theaacute hoiuml tin raegraveng caugravech duy nhaaacutet ntildeearing lsquontildeaaacuteu tranh laiumli quyeagraven loumliumlc laoslash oumlugraveng duiumlng nhieagraveu quyeagraven loumliumlc noumlotildearsquo ntildeaotilde daatilden ntildeeaacuten nhoumlotildeng cuoaumlc chay ntildeua loumliumlc loumlocirciumlng vuotilde trang gioumlotildea caugravec coumlocircoslashng quoaacutec Vaoslash cuoaumlc caiumlnh tranh ntildeearing naacircng cao vuotilde khiacute chieaacuten tranh ntildeaotilde mang nhaacircn loaiumli ntildeeaacuten chiacutenh bocircoslash voumliumlc thauacutem nhanh chougraveng cuucirca soumliuml toumliuml huyucirc dieaumlt hoaoslashn toaoslashn Neaacuteu chuugraveng ta khoacircng laoslashm gigrave caucirc ntildeoaacutei vocircugravei vaaacuten ntildeeagrave naoslashy thigrave chieaacuten tranh saeacutep tocircugravei seotilde chaaacutem doumlugravet theaacute giocircugravei con ngoumlocircoslashi vaoslash moiumli vaaumlt treacircn haoslashnh tinh naoslashy bograve tieacircu huyucirc vaoslash theaacute giocircugravei seotilde khoacircng cougrave keucirc chieaacuten thaeacuteng maoslash cuotildeng khoacircng cougrave nhoumlotildeng naiumln nhaacircn ndash duy cougrave nhoumlotildeng thaacircy cheaacutet
Chuugraveng ta caagraven yugrave thoumlugravec moaacutei thieaumlt haiumli locircugraven lao ocircucirc ntildeaacircy neaacuteu chuugraveng ta giaucirci quyeaacutet nhoumlotildeng vaaacuten ntildeeagrave cuucirca chuugraveng ta vaoslash mang haiumlnh phuugravec cuotildeng nhouml hoaoslash bigravenh ntildeeaacuten baegraveng caugravech chaaacutep nhaaumln phoumlocircng phaugravep cougrave vaecircn hoaugrave naoslashy vaoslash baegraveng caugravech hy sinh looslashng toumliuml haoslasho kieacircu haotildenh nguy hiearingm
Boagrave taugravet vaoslash Taugravenh khoacircng 6
cuucirca chuugraveng ta Khi Lieacircn hieaumlp quoaacutec ntildeoumlocirciumlc higravenh thaoslashnh sau nhoumlotildeng
cocircn ruoslashng migravenh cuucirca chieaacuten tranh theaacute giocircugravei thoumlugrave hai laotildenh tuiuml cuucirca nhoumlotildeng quoaacutec gia ntildeaotilde hoiumlp laiumli ntildeearing kyugrave hieaumlp oumlocircugravec vocircugravei locircoslashi nougravei khai maiumlc laoslash
ldquoToumloslash chiacutenh taacircm con ngoumlocircoslashi maoslash chieaacuten tranh baeacutet ntildeaagraveu thigrave cuotildeng chiacutenh toumloslash taacircm con ngoumlocircoslashi maoslash thaoslashnh luyotilde cuucirca hoaoslash bigravenh ntildeoumlocirciumlc xaacircy ntildeaeacuteprdquo6
2 Khuucircng hoaucircng veagrave gia taecircng Daacircn soaacute Thaaumlt khoacircng thearing toumlocircucircng toumlocirciumlng raegraveng chaelig trong moaumlt
thocircoslashi gian ngaeacuten maoslash daacircn soaacute cuucirca theaacute giocircugravei ntildeaotilde taecircng khuucircng khieaacutep Khoacircng thearing so saugravenh vocircugravei baaacutet coumlugrave thocircoslashi kyoslash naoslasho cuucirca logravech soumlucirc coaring ntildeaiumli Nhoumlotildeng neagraven vaecircn minh roaumlng locircugraven hieaumln houmlotildeu vaoslash ntildeaotilde bieaacuten maaacutet ocircucirc Trung augrave Trung ntildeoacircng Chaacircu phi vaoslash Chaacircu myotilde coaring ntildeaiumli Khoacircng cougrave nhoumlotildeng ntildeieagraveu tra daacircn soaacute cuucirca nhoumlotildeng neagraven vaecircn minh naoslashy thaaumlm chiacute laoslash ocircucirc moumlugravec raaacutet iacutet Daacircn soaacute cuotildeng nhouml moiumli thoumlugrave khaugravec trong vuotilde truiuml bograve chi phoaacutei bocircucirci chu trigravenh cuucirca vooslashng sanh vaoslash dieaumlt Trong vaoslashi ngaoslashn naecircm voumloslasha roagravei khoacircng cougrave baegraveng choumlugraveng ntildeearing choumlugraveng minh raegraveng ocircucirc vaoslashi nocirci treacircn traugravei ntildeaaacutet ntildeaotilde cougrave nhieagraveu ngoumlocircoslashi ocircucirc hocircn baacircy giocircoslash Soaacute loumlocirciumlng con ngoumlocircoslashi hieaumln houmlotildeu trong nhieagraveu heauml thoaacuteng theaacute giocircugravei khaugravec nhau thaaumlt soumliuml laoslash voacirc taaumln
Moaumlt trong nhoumlotildeng nguyeacircn nhaacircn chiacutenh cuucirca soumliuml khuucircng hoaucircng naoslashy laoslash duiumlc voiumlng maiumlnh meotilde cuucirca con ngoumlocircoslashi nhouml Hoaoslash thoumlocirciumlng KRi Dhammananda trong
6 Xem Hoaoslash thoumlocirciumlng K Sri Dhammananda lsquoWhat Buddhists Believersquo
CBBEF Taipei 1999 trang 285
Giocircugravei thieaumlu 7
taugravec phaaringm lsquoWhat the Buddhist believersquo (Phaaumlt toumlucirc chaugravenh tiacuten) ntildeaotilde chaelig ra nguyeacircn nhaacircn chiacutenh cuucirca vieaumlc taecircng nhanh tyucirc leauml sanh saucircn laoslash daacircm duiumlc hoaeumlc khaugravet augravei vaoslash Hoaoslash thoumlocirciumlng ntildeoumla ra moaumlt giaucirci phaugravep cho vaaacuten ntildeeagrave naoslashy laoslash
ldquoDaacircn soaacute seotilde taecircng nhanh hocircn troumloslash khi neaacuteu con ngoumlocircoslashi bieaacutet cheaacute ngoumliuml looslashng khaugravet augravei cuucirca chiacutenh migravenhrdquo7
Nhouml theaacute soumliuml aucircnh houmlocircucircng hoaeumlc traugravech nhieaumlm cuucirca taecircng daacircn soaacute haagraveu nhouml ntildeoumlocirciumlc quy cho laoslash soumliuml houmlocircucircng thuiuml duiumlc laiumlc thaugravei quaugrave hoaeumlc khoacircng bieaacutet caugravec kieaacuten thoumlugravec khaugravec hoaeumlc nhoumlotildeng moacircn giaucirci triacute tieacircu khiearingn laoslashnh maiumlnh cougrave sauumln khaugravec Soumliuml aucircnh houmlocircucircng hoaeumlc traugravech nhieaumlm cuucirca taecircng daacircn soaacute laoslash khoacircng phaucirci ntildeogravenh phaagraven cho baaacutet coumlugrave moaumlt toacircn giaugraveo rieacircng bieaumlt naoslasho hoaeumlc baaacutet coumlugrave moaumlt naecircng loumliumlc beacircn ngoaoslashi naoslasho nhouml quaagraven chuugraveng tin raegraveng con ngoumlocircoslashi ntildeoumlocirciumlc Chuugravea trocircoslashi hoaeumlc Thoumlocirciumlng ntildeeaacute taiumlo ra Neaacuteu tin raegraveng Chuugravea trocircoslashi sanh ra taaacutet caucirc theaacute thigrave taiumli sao laiumli cougrave nhieagraveu ntildeau khoaring nhouml ngheoslasho naoslashn buoagraven raagraveu chieaacuten tranh ntildeougravei thieaacuteu bogravenh taaumlt tai hoaiumlhellip giaugraveng cho nhoumlotildeng chuugraveng sanh do ngaoslashi taiumlo Taaacutet caucirc nhoumlotildeng bieaacuten coaacute khoacircng may naoslashy ntildeaotilde phaugrave huyucirc maiumlng soaacuteng con ngoumlocircoslashi laoslash khoacircng lieacircn quan ntildeeaacuten yugrave cuucirca Chuugravea trocircoslashi hoaeumlc yugrave thiacutech baaacutet thoumlocircoslashng cuucirca moaumlt soaacute ma quyucirc thay vigrave vaaumly taiumli sao Chuugravea trocircoslashi khoacircng ntildeieagraveu khiearingn daacircn soaacute cho giaucircm xuoaacuteng8
3 Khuucircng hoaucircng sinh thaugravei Moaumlt nguyeacircn nhaacircn khaugravec ntildeaotilde laoslashm cho nhieagraveu ngoumlocircoslashi
7 Cuoslashng trang saugravech ntildeaotilde daatilden 8 Nhouml treacircn
Boagrave taugravet vaoslash Taugravenh khoacircng 8
lo laeacuteng laoslash nhoumlotildeng tai hoiumla maoslash con ngoumlocircoslashi treacircn khaeacutep theaacute giocircugravei phaucirci chograveu trong khoaucircng thocircoslashi gian gaagraven ntildeaacircy Ntildeieagraveu naoslashy ntildeaotilde choumlugraveng minh raegraveng baacircy giocircoslash baucircn thaacircn thieacircn nhieacircn ntildeaotilde ntildeearing soumliuml giaaumln doumlotilde toumliuml veauml cuucirca migravenh choaacuteng laiumli con ngoumlocircoslashi vocircugravei nhoumlotildeng higravenh thoumlugravec nhouml baotildeo luiumlt haiumln haugraven ntildeoaumlng ntildeaaacutet nuugravei loumlucircahellip Ntildeaacircy laoslash keaacutet quaucirc cuucirca soumliuml huyucirc dieaumlt vocircugravei nhieagraveu higravenh thoumlugravec ntildea daiumlng cuucirca heauml thoumliumlc vaaumlt vaoslash heauml ntildeoaumlng vaaumlt ntildeaotilde laoslashm cho moacirci troumlocircoslashng bograve oacirc nhieatildem vaoslash toumlocircng lai baucircn thaacircn quaucirc ntildeaaacutet naoslashy khoacircng an toaoslashn
Nhouml chuugraveng ta bieaacutet khuucircng hoaucircng neagraven sinh thaugravei hieaumln taiumli laoslash khuucircng hoaucircng moacirci troumlocircoslashng bao goagravem khoacircng khiacute noumlocircugravec ntildeaaacutet do nhoumlotildeng thoumlucirc nghieaumlm chaaacutet nguyeacircn toumlucirc thoumlucirc nghieaumlm nhoumlotildeng vuotilde khiacute hoaugrave hoiumlc nhoumlotildeng ga ntildeoaumlc toumloslash nhoumlotildeng xiacute nghieaumlp coacircng trigravenh vaoslash do bocircucirci soumliuml taecircng nhanh cuucirca daacircn soaacute vv
Giaugravem ntildeoaacutec cuucirca Boauml OAcirc-nhieatildem neagraven sinh thaugravei trong baucircn baugraveo caugraveo lsquoHoagravei phuiumlc laiumli chaaacutet loumlocirciumlng cuucirca neagraven sinh thaugravei chuugraveng tarsquo (Restoring the Quality of our Environment) taiumli UUcircy ban Touml vaaacuten Neagraven sinh thaugravei ntildeaotilde toaring choumlugravec vaoslasho thaugraveng 11 1965 ntildeaotilde ntildeogravenh nghoacutea thuaaumlt toumloslash lsquooacirc nhieatildemrsquo nhouml sau
ldquoOAcirc nhieatildem neagraven sinh thaugravei laoslash moaumlt soumliuml thay ntildeoaringi baaacutet locirciumli cho moacirci troumlocircoslashng xung quanh chuugraveng ta toaoslashn thearing hoaeumlc phaagraven locircugraven - saucircn phaaringm cuucirca con ngoumlocircoslashi qua nhoumlotildeng hieaumlu oumlugraveng thay ntildeoaringi troumliumlc tieaacutep hay giaugraven tieaacutep trong nhoumlotildeng maatildeu naecircng loumlocirciumlng nhoumlotildeng taagraveng phougraveng xaiuml cocirc cheaacute vaaumlt lyugrave hay hoaugrave hoiumlc vaoslash nhoumlotildeng toaring choumlugravec ntildea daiumlng khaugravec Nhoumlotildeng soumliuml thay ntildeoaringi naoslashy cougrave thearing aucircnh houmlocircucircng troumliumlc tieaacutep ntildeeaacuten con ngoumlocircoslashi hoaeumlc ngang qua vieaumlc cung caaacutep noumlocircugravec hocirciumlp chaaacutet sinh vaaumlt hoiumlc vaoslash noacircng nghieaumlp cuucirca con
Giocircugravei thieaumlu 9
ngoumlocircoslashi nhoumlotildeng socircucirc houmlotildeu hoaeumlc ntildeoaacutei thearing vaaumlt lyugrave cuucirca con ngoumlocircoslashi hoaeumlc nhoumlotildeng cocirc hoaumli giaucirci triacute vaoslash thoumlocircucircng thoumlugravec thieacircn nhieacircn cuucirca con ngoumlocircoslashirdquo9
Ntildeeagrave caaumlp vaaacuten ntildeeagrave lsquoNaecircng loumlocirciumlng nguyeacircn toumlucircrsquo nhaoslash vaaumlt lyugrave hoiumlc noaringi tieaacuteng Fritjof Carpa nougravei raegraveng
ldquoNaecircng loumliumlc phougraveng xaiuml tieaacutet ra toumloslash nhoumlotildeng looslash phaucircn oumlugraveng haiumlt nhaacircn thigrave cuotildeng gioaacuteng nhouml nhoumlotildeng looslash saucircn xuaaacutet buiumli phougraveng xaiuml bom nguyeacircn toumlucirc Haoslashng nghigraven taaacuten nhoumlotildeng chaaacutet ntildeoaumlc thaucirci ra trong neagraven sinh thaugravei do nhoumlotildeng cuoaumlc buoslashng noaring haiumlt nhaacircn vaoslash looslash phaucircn oumlugraveng haiumlt nhaacircn traoslashn ra Khi chuugraveng ntildeoumlocirciumlc tiacutech luyotilde trong khoacircng khiacute chuugraveng ta thocircucirc thoumliumlc phaaringm chuugraveng ta aecircn vaoslash noumlocircugravec chuugraveng ta uoaacuteng ntildeaotilde taiumlo thaoslashnh bogravenh ung thouml vaoslash nhoumlotildeng bogravenh di truyeagraven hoiumlc tieaacutep tuiumlc taecircng nhanh Haagraveu heaacutet chaaacutet ntildeoaumlc nhaaacutet cuucirca chaaacutet ntildeoaumlc phougraveng xaiuml chaaacutet hoaugrave hoiumlc Pluton laoslash cougrave thearing phaacircn haiumlch cougrave nghoacutea laoslash nougrave ntildeoumlocirciumlc duoslashng ntildeearing taiumlo bom nguyeacircn toumlucirc Vigrave vaaumly coacircng suaaacutet haiumlt nhaacircn vaoslash vuotilde khiacute haiumlt nhaacircn ntildeaotilde cougrave lieacircn heauml chaeumlt cheotilde ntildeaotilde xuaaacutet hieaumln vocircugravei nhieagraveu higravenh thoumlugravec khaugravec nhau nhoumlng ntildeeagraveu cuoslashng aucircnh houmlocircucircng ntildeeaacuten maiumlng soaacuteng con ngoumlocircoslashi Vocircugravei soumliuml tieaacutep tuiumlc phaugravet triearingn cuucirca chuugraveng raaacutet cougrave khaucirc naecircng soumliuml tieacircu dieaumlt toaoslashn caagraveu moatildei ngaoslashy trocircucirc thaoslashnh locircugraven hocircnrdquo10
Ntildeoaacutei vocircugravei vaaacuten ntildeeagrave oacirc nhieatildem noumlocircugravec vaoslash thoumliumlc phaaringm Fritjof Capra ntildeaotilde theacircm vaoslasho nhouml sau
ldquoCaucirc noumlocircugravec chuugraveng ta uoaacuteacircng vaoslash thoumliumlc phaaringm chuugraveng ta duoslashng ntildeaotilde bograve oacirc ueaacute bocircucirci moaumlt soaacute loumlocirciumlng chaaacutet ntildeoaumlc OcircUcirc Hoa kyoslash soumliuml gia taecircng thoumliumlc phaaringm toaringng hocirciumlp thuoaacutec troumloslash saacircu chaaacutet deotildeo vaoslash nhoumlotildeng chaaacutet hoaugrave hoiumlc khaugravec ntildeaotilde ntildeaugravenh daaacuteu tyucirc leauml hieaumln nay moatildei naecircm cougrave tocircugravei haoslashng ngaoslashn hocirciumlp chaaacutet hoaugrave hoiumlc mocircugravei Nhouml laoslash haaumlu quaucirc chaaacutet ntildeoaumlc hoaugrave hoiumlc ntildeaotilde trocircucirc thaoslashnh moaumlt phaagraven taecircng nhanh
9 Edward J Kormondy Concept of Ecology New Delhi 1991 trang
246 10 Fritjof Capra The Turning Point London 1982 trang 3
Boagrave taugravet vaoslash Taugravenh khoacircng 10
cuucirca ntildeocircoslashi soaacuteng phong phuugrave cuucirca chuugraveng ta Hocircn noumlotildea soumliuml ntildee doiumla ntildeeaacuten soumlugravec khoeucirc chuugraveng ta qua soumliuml oacirc nhieatildem khoacircng khiacute noumlocircugravec vaoslash thoumliumlc phaaringm laoslash thaaacutey rootilde raoslashng nhaaacutet hieaumlu oumlugraveng troumliumlc tieaacutep cuucirca coacircng ngheauml con ngoumlocircoslashi treacircn neagraven sinh thaugravei toumliuml nhieacircn Iacutet thaaacutey nhoumlng haaumlu quaucirc hieaumlu oumlugraveng voacirc cuoslashng nguy hiearingm naoslashy con ngoumlocircoslashi chaelig nhaaumln ra mocircugravei ntildeaacircy vaoslash vaatilden choumla ntildeoumlocirciumlc hiearingu hoaoslashn toaoslashnrdquo11
Theacircm vaoslasho ntildeougrave vieaumlc soumlucirc duiumlng xaecircng daagraveu thaugravei quaugrave mocircugravei ntildeaacircy ntildeoumla ntildeeaacuten vieaumlc buoacircn baugraven laaumlu caugravec taoslashu chocircucirc daagraveu vocircugravei nhoumlotildeng soumliuml coaacute va chaiumlm thoumlocircoslashng xuyeacircn khieaacuten cho moaumlt soaacute locircugraven xaecircng daagraveu bograve ntildeoaring traoslashn ra biearingn Nhoumlotildeng daagraveu bograve ntildeoaring naoslashy khoacircng chaelig laoslashm oacirc nhieatildem nhoumlotildeng bocircoslash vaoslash baotildei biearingn ocircucirc Chaacircu aacircu maoslash cooslashn phaugrave hoaiumli nhoumlotildeng sinh vaaumlt doumlocircugravei biearingn vaoslash vigrave vaaumly ntildeaotilde taiumlo neacircn moaacutei nguy sinh thaugravei hoiumlc maoslash nhoumlotildeng ntildeieagraveu naoslashy con ngoumlocircoslashi vaatilden choumla hiearingu hoaoslashn toaoslashn Vieaumlc taiumlo ntildeieaumln toumloslash than thigrave nguy hiearingm hocircn vaoslash oacirc nhieatildem hocircn ntildeieaumln ntildeoumlocirciumlc laoslashm ra toumloslash daagraveu Nhoumlotildeng moucirc daagraveu doumlocircugravei ntildeaaacutet taiumlo ra nhieagraveu soumliuml nguy haiumli cho nhoumlotildeng thocirciuml moucirc vaoslash soumliuml khai moucirc baegraveng maugravey taiumlo ra haaumlu quaucirc moacirci troumlocircoslashng traagravem troiumlng toumloslash ntildeougrave nhoumlotildeng moucirc thoumlocircoslashng bograve huyucirc boucirc moaumlt khi than ntildeaotilde heaacutet haiumln vocircugravei haaumlu quaucirc laoslash soaacute loumlocirciumlng ntildeaaacutet ntildeai ntildeearing laiumli ntildeaotilde bograve tan hoang Soumliuml nguy haiumli traagravem troiumlng hocircn taaacutet caucirc do vieaumlc ntildeoaacutet than laoslash aucircnh houmlocircucircng ntildeeaacuten moacirci troumlocircoslashng vaoslash soumlugravec khoeucirc con ngoumlocircoslashi Nhoumlotildeng keaacute hoaiumlch ntildeoaacutet than ntildeaugrave ntildeaotilde taucirci ra moaumlt soaacute loumlocirciumlng khougravei tro khiacute vaoslash nhoumlotildeng hocirciumlp chaaacutet houmlotildeu cocirc nhieagraveu loaiumli trong chuugraveng ntildeoumlocirciumlc bieaacutet laoslash chaaacutet ntildeoaumlc hoaeumlc chaaacutet gaacircy ung thouml Soumliuml nguy 11 Paul R Ehrlich and Anna H Ehrlich Population Resources Environmental
San Francisco 1972 trang 147
Giocircugravei thieaumlu 11
hiearingm cuucirca khiacute laoslash chaaacutet ntildeioxyt loumlu huyoslashnh cougrave thearing laoslashm suy yeaacuteu phoaringi traagravem troiumlng Moaumlt chaaacutet thaucirci oacirc nhieatildem khaugravec toumloslash vieaumlc ntildeoaacutet than laoslash chaaacutet Oxit Nito nougrave cuotildeng laoslash thaoslashnh toaacute chiacutenh laoslashm oacirc nhieatildem khoacircng khiacute toumloslash khougravei oacirc toacirc Keaacute hoaiumlch ntildeoaacutet than cougrave thearing loaiumli ra nhieagraveu chaaacutet Oxit Nito nhouml laoslash vaoslashi traecircm ngaoslashn xe hocirci taucirci rahellip Nguyeacircn nhaacircn chiacutenh thoumlocircoslashng laoslash quy cho soumliuml hiearingu bieaacutet quaugrave thiearingn caaumln veagrave heauml sinh thaugravei keaacutet hocirciumlp vocircugravei looslashng tham voiumlng toaumlt ntildeoauml cuucirca con ngoumlocircoslashi
OcircUcirc Los Angeles 60 thaoslashnh vieacircn cuucirca troumlocircoslashng Ntildeaiumli hoiumlc Y khoa California12 ntildeaotilde ntildeeagrave caaumlp nhouml sau ldquoSoumliuml oacirc nhieatildem khoacircng khiacute ntildeaotilde trocircucirc thaoslashnh moaacutei nguy cho soumlugravec khoeucirc ntildeoaacutei vocircugravei haagraveu heaacutet coaumlng ntildeoagraveng naoslashy suoaacutet trong nhieagraveu naecircmrdquo Soumliuml oacirc nhieatildem khoacircng khiacute lieacircn tuiumlc khoacircng chaelig aucircnh houmlocircucircng con ngoumlocircoslashi maoslash cooslashn phaugrave vocircotilde nhoumlotildeng heauml thoaacuteng sinh thaugravei Nougrave ntildeaotilde gaacircy thoumlocircng toaringn vaoslash gieaacutet nhieagraveu caacircy coaacutei vaoslash nhoumlotildeng soumliuml thay ntildeoaringi trong ntildeocircoslashi soaacuteng thoumliumlc vaaumlt naoslashy cougrave thearing taiumlo ra soumliuml thay ntildeoaringi maiumlnh meotilde veagrave tyucirc soaacute ntildeoaumlng vaaumlt maoslash soaacuteng tuyoslash thuoaumlc vaoslasho nhoumlotildeng thoumliumlc vaaumlt naoslashy
Vaoslash hoiuml ntildeaotilde tuyeacircn boaacute raegraveng khoacircng tiacutenh ntildeeaacuten soumliuml ntildee doiumla cuucirca nhoumlotildeng thaucircm hoaiuml haiumlt nhaacircn neagraven sinh thaugravei toaoslashn caagraveu vaoslash soumliuml thaecircng hoa ntildeocircoslashi soaacuteng hocircn noumlotildea treacircn haoslashnh tinh cuucirca chuugraveng ta ntildeaotilde bograve nguy hiearingm nghieacircm troiumlng vaoslash cougrave thearing keaacutet thuugravec toaacutet ntildeeiumlp trong moaumlt quy moacirc locircugraven cuucirca tai hoiumla sinh thaugravei giaugraveng xuoaacuteng Daacircn soaacute taecircng nhanh vaoslash kyotilde thuaaumlt coacircng nghieaumlp gougravep phaagraven trong nhieagraveu caugravech laoslashm
12 Cuoslashng trang saugravech ntildeaotilde daatilden
Boagrave taugravet vaoslash Taugravenh khoacircng 12
suy thoaugravei traagravem troiumlng neagraven sinh thaugravei toumliuml nhieacircn maoslash trong ntildeougrave chuugraveng ta hoaoslashn toaoslashn tuyoslash thuoaumlc vaoslasho Haaumlu quaucirc mang ntildeeaacuten laoslash soumlugravec khoeucirc cuucirca chuugraveng ta vaoslash nhoumlotildeng ngoumlocircoslashi khaugravec ntildeang bograve nguy hiearingm nghieacircm troiumlng
Ntildeieagraveu rootilde raoslashng vaoslash chaeacutec chaeacuten laoslash coacircng ngheauml cuucirca chuugraveng ta ntildeang quaaacutey raagravey doumlotilde doaumli vaoslash cougrave thearing thaaumlm chiacute tieacircu dieaumlt nhoumlotildeng heauml sinh thaugravei maoslash chuugraveng ta ntildeang toagraven taiumli trong ntildeougrave Chuugraveng ta cougrave thearing higravenh dung soumliuml nguy hiearingm bieaacutet bao cho vaaacuten ntildeeagrave oacirc nhieatildem moacirci troumlocircoslashng hieaumln taiumli treacircn haoslashnh tinh naoslashy Khoacircng cougrave soumliuml an toaoslashn cuotildeng khoacircng cougrave soumliuml coacircng baegraveng ntildeoumlocirciumlc tigravem thaaacutey ocircucirc khaeacutep nocirci Soumliuml khoacircng baucirco ntildeaotildem vaoslash khoacircng an toaoslashn ntildeaotilde trocircucirc thaoslashnh moaumlt tai oumlocircng cuoslashng khaeacutep Khaugravet voiumlng lsquochinh phuiumlc thieacircn nhieacircnrsquo ntildeaotilde khoacircng thaoslashnh coacircng trong vieaumlc ntildeem soumliuml sung tuugravec hoaeumlc hoaoslash bigravenh ntildeeaacuten cho moiumli ngoumlocircoslashi Soumliuml oacirc nhieatildem naoslashy hauacuten laoslash moaumlt haaumlu quaucirc hiearingn nhieacircn cuucirca moaumlt neagraven vaecircn minh khoa hoiumlc hieaumln ntildeaiumli vocircugravei vaaumln toaacutec khuucircng khieaacutep khoacircng thearing kiearingm soaugravet ntildeoumlocirciumlc cuucirca neagraven phaugravet triearingn coacircng nghieaumlp vaoslash kinh teaacute Trong vooslashng quay ngoumlocirciumlc laiumli neagraven vaecircn minh laoslash keaacutet quaucirc cuucirca ntildeaelignh cao touml duy caugravech nghoacute vaoslash houmlocircucircng thuiuml nieagravem vui Nhouml vaaumly nhoumlotildeng nguyeacircn nhaacircn chiacutenh gaacircy ra khuucircng hoaucircng moacirci troumlocircoslashng nhouml ntildeaotilde ntildeoumlocirciumlc caucircnh baugraveo chiacutenh laoslash tham voiumlng vaoslash voacirc minh cuucirca con ngoumlocircoslashi
4 Khuucircng hoaucircng neagraven Ntildeaiumlo ntildeoumlugravec Con ngoumlocircoslashi Moaumlt trong nhoumlotildeng cuoaumlc tranh luaaumln khaugrave soacirci noaringi ocircucirc
phoumlocircng taacircy hieaumln nay ntildeaeumlc bieaumlt ocircucirc noumlocircugravec Hoa kyoslash laoslash lieacircn quan ntildeeaacuten vaaacuten ntildeeagrave suy thoaugravei neagraven ntildeaiumlo ntildeoumlugravec
Giocircugravei thieaumlu 13
Thaaumlt soumliuml raegraveng nhoumlotildeng noumlocircugravec phaugravet triearingn ntildeaotilde chuyearingn bieaacuten nhanh ntildeearing thoaucirc maotilden tham voiumlng cuucirca hoiuml ntildeearing mang soumliuml giaoslashu cougrave thogravenh voumlocirciumlng ngang qua soumliuml tieaacuten boauml cuucirca taaacutet caucirc thaoslashnh ntildeaiumlt kyotilde thuaaumlt-khoa hoiumlc-vi tiacutenh-khoacircng gian hoiuml ntildeoumlocirciumlc goiumli laoslash nhoumlotildeng xaotilde hoaumli laoslashnh maiumlnh nhoumlng vocircugravei soumliuml nghieacircn coumlugraveu ntildeuugraveng ntildeaeacuten chuugraveng ta seotilde thaaacutey raegraveng chiacutenh nhoumlotildeng xaotilde hoaumli naoslashy ntildeaotilde bograve bogravenh hoaiumln vocircugravei tyucirc leauml cao cuucirca nhoumlotildeng vaaacuten ntildeeagrave toumliuml toumlucirc gieaacutet ngoumlocircoslashi du coacircn baoslashi baiumlc caagraven sa teauml nghieaumln roumlocirciumlu coacirccain vaoslash nhoumlotildeng higravenh thoumlugravec truiumly laiumlc traugravec taugraveng khaugravec vvhellip Soumliuml aucircnh houmlocircucircng ntildeaotilde taecircng nhanh cuoslashng vocircugravei vieaumlc taecircng soaacute loumlocirciumlng cuucirca roumlocirciumlu toumliuml toumlucirchellip vaoslash nhoumlotildeng tieaacuten boauml cuucirca khoa hoiumlc vaoslash kyotilde thuaaumlt ntildeaotilde phaugrave huyucirc cocirc socircucirc voumlotildeng chaeacutec cuucirca ntildeocircoslashi soaacuteng cougrave tiacutenh caugravech ntildeaiumlo ntildeoumlugravec cuucirca chiacutenh nougravehellip Soumliuml giaugraveo duiumlc ntildeaiumlo ntildeoumlugravec ocircucirc xaotilde hoaumli coacircng nghieaumlp thigrave khoacircng ntildeoumlocirciumlc coi troiumlng Haagraveu heaacutet moiumli ngoumlocircoslashi chaelig cougrave coi troiumlng laoslashm theaacute naoslasho ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc nhieagraveu tieagraven Hoiuml ntildeaugravenh giaugrave con ngoumlocircoslashi qua bao nhieacircu tieagraven maoslash ngoumlocircoslashi aaacutey cougrave ntildeoumlocirciumlc baaacutet kearing ngheagrave nghieaumlp vaoslash phoumlocircng tieaumln gigrave Trong nhoumlotildeng ntildeaaacutet noumlocircugravec xaotilde hoaumli nocirci maoslash tiacutenh chuyeacircn cheaacute chuucirc nghoacutea giaugraveo ntildeieagraveu chuucirc nghoacutea caugrave nhaacircn vaoslash touml toumlocircucircng beoslash phaugravei thogravenh haoslashnh thigrave phuugravec locirciumli phaagraven locircugraven cuucirca quaagraven chuugraveng bograve chuyeacircn cheaacute vaoslash toaumlc ngoumlocircoslashi thiearingu soaacute bograve loaiumli ra taaacutet caucirc nhoumlotildeng nguoagraven kinh teaacute ntildeeagraveu naegravem trong tay nhoumlotildeng ngoumlocircoslashi cougrave quyeagraven loumliumlc Caugravec khuynh houmlocircugraveng xaotilde hoaumli treacircn ntildeaotilde ntildeeagrave cao giaugrave trograve vaaumlt chaaacutet ntildeaotilde chuyearingn con ngoumlocircoslashi thaoslashnh nhoumlotildeng caugravei maugravey cho soumliuml saucircn xuaaacutet vaoslash tieagraven thuoslash lao maoslash khoacircng maoslashng ntildeeaacuten lyugrave toumlocircucircng hoaeumlc ntildeaiumlo ntildeoumlugravec
Nougravei moaumlt caugravech khaugravec nhoumlotildeng ntildeaaacutet noumlocircugravec maoslash cho laoslash
Boagrave taugravet vaoslash Taugravenh khoacircng 14
ldquodaacircn chuucirc hoaoslash bigravenh vaoslash thogravenh voumlocirciumlng nhaaacutetrdquo ntildeang trocircucirc neacircn bograve khoaring socircucirc vocircugravei nhoumlotildeng bogravenh taaumlt nguy hiearingm Nhaoslash taacircm lyugrave hoiumlc Myotilde noaringi tieaacuteng Erich Fromn trong taugravec phaaringm lsquoThe Sane Societyrsquo (Xaotilde hoaumli laoslashnh maiumlnh) ntildeaotilde cho raegraveng boumlugravec tranh ntildeocircn giaucircn cuucirca moaumlt xaotilde hoaumli ntildeieacircn cuoagraveng lieacircn quan phaagraven locircugraven ntildeeaacuten noumlocircugravec Hoa kyoslash hocircn nhoumlotildeng noumlocircugravec ocircucirc Chaacircu aacircu13
Ntildeearing khauacuteng ntildeogravenh ntildeieagraveu naoslashy Erich Fromn theacircm raegraveng ldquoCon ngoumlocircoslashi ntildeaotilde thoaacuteng loacutenh thieacircn nhieacircn vaoslash saucircn xuaaacutet
ngaoslashy caoslashng nhieagraveu nhoumlotildeng cuucirca caucirci vaaumlt chaaacutet ntildeaotilde trocircucirc thaoslashnh moaumlt muiumlc ntildeiacutech toaacutei cao trong ntildeocircoslashi soaacuteng Trong tieaacuten trigravenh naoslashy con ngoumlocircoslashi ntildeaotilde chuyearingn migravenh thaoslashnh vaaumlt ntildeocircoslashi soaacuteng ntildeaotilde trocircucirc thaoslashnh phuiuml thuoaumlc vocircugravei vaaumlt chaaacutet lsquolaoslashrsquo ntildeaotilde bograve lsquocougraversquo thoaacuteng trograve Nguoagraven goaacutec cuucirca vaecircn hoaugrave phoumlocircng Taacircy kearing caucirc Hy-laiumlp vaoslash Do- thaugravei ntildeaotilde coi troiumlng muiumlc ntildeiacutech cuucirca ntildeocircoslashi soaacuteng soumliuml hoaoslashn thieaumln con ngoumlocircoslashi con ngoumlocircoslashi hieaumln ntildeaiumli qua soumliuml hoaoslashn thieaumln cuucirca vaaumlt chaaacutet vaoslash kieaacuten thoumlugravec theaacute naoslasho ntildeearing saucircn xuaaacutet vaaumlt chaaacutetrdquo14
Vaoslash Erich Fromn ntildeaotilde ntildei ntildeeaacuten keaacutet luaaumln raegraveng tuy noumlocircugravec Hoa kyoslash laoslash coumlocircoslashng quoaacutec thogravenh voumlocirciumlng vaoslash tieaacuten boauml nhaaacutet nhoumlng laiumli cho thaaacutey moumlugravec ntildeoauml locircugraven nhaaacutet veagrave naiumln tinh thaagraven suy suiumlp vaoslash maaacutet thaecircng baegraveng15
Ntildeoumlugraveng veagrave maeumlt taacircm lyugrave hoiumlc khi ntildeoaacutei maeumlt vocircugravei nhoumlotildeng maeumlt khougrave khaecircn ngaoslashy caoslashng taecircng nhanh con ngoumlocircoslashi caucircm thaaacutey hoagravei hoaumlp lo laeacuteng hoaoslashi nghi hocircn vaoslash vigrave muoaacuten laotildeng queacircn thoumliumlc teaacute ntildeougrave baegraveng caugravech hoiuml ntildeaotilde lao vaoslasho thoiuml houmlocircucircng khoaugravei laiumlc ntildeocircoslashi soaacuteng vaoslash choacircn vuoslashi migravenh trong teauml nghieaumln 13 Trevor Ling Buddha Marx and God London 1979 trang 5 14 Erich Fromm Psychoanalysis and Zen Buddhism trang 79 15 Trover Ling nhouml treacircn trang 6
Giocircugravei thieaumlu 15
roumlocirciumlu thuoaacutec phieaumln gieaacutet ngoumlocircoslashi vaoslash toumliuml vaatildenhellip Thaaumlt laoslash hocirciumlp lyugrave khi Erich Fromn ntildeaotilde gocirciumli yugrave raegraveng maeumlc duoslash cougrave soumliuml taecircng nhanh trong saucircn xuaaacutet tieaumln nghi kyotilde thuaaumlt khoa hoiumlchellip ocircucirc phoumlocircng Taacircy nhoumlng thaaumlt ra haiumlnh phuugravec cuucirca phoumlocircng Taacircy chaelig doumliumla treacircn voiumlng toumlocircucircng cuucirca ntildeaagravey vaaumlt chaaacutet vaoslash tieagraven baiumlc toumloslash toumloslash con ngoumlocircoslashi caucircm thaaacutey maaacutet baucircn thaacircn hoiuml vaoslash caucircm thaaacutey soaacuteng khoacircng muiumlc ntildeiacutech troaacuteng loatildeng ntildeocircn ntildeoaumlc ntildeeaacuten noatildei hoiuml ntildeaotilde than leacircn raegraveng theaacute kyucirc XX laoslash theaacute kyucirc con ngoumlocircoslashi ntildeaotilde cheaacutet16
Rootilde raoslashng cuoaumlc khuucircng hoaucircng chieaacuten tranh taecircng nhanh daacircn soaacute vaoslash oacirc nhieatildem moacirci troumlocircoslashng taiumlo ra soumliuml nguy hiearingm cho con ngoumlocircoslashi treacircn haoslashnh tinh vaoslash laoslashm suy thoaugravei ntildeaiumlo ntildeoumlugravec daatilden ntildeeaacuten khuucircng hoaucircng xaotilde hoaumli trong nhieagraveu caugravech Nhoumlotildeng cuoaumlc khuucircng boaacute taaacuten coacircng nhoumlotildeng chieaacuten tranh tham nhuotildeng toaumli augravec vocircugravei treucirc con phuiuml noumlotilde vaoslash ngoumlocircoslashi giaoslash ntildeaotilde xaucircy ra trong theaacute giocircugravei naoslashy thaaumlt soumliuml laoslash moaumlt nocirci ntildeau khoaring khoacircng cougrave haiumlnh phuugravec ntildeearing soaacuteng vaoslash con ngoumlocircoslashi trocircucirc thaoslashnh xa laiuml trung laaumlp vocircugravei moiumli ntildeieagraveu xaucircy ra treacircn theaacute giocircugravei naoslashy Thaugravei ntildeoauml trung laaumlp laotildenh ntildeaiumlm taoslashn baiumlo ntildeaotilde lougravet moaumlt con ntildeoumlocircoslashng cho moaumlt kiearingu ntildeocircoslashi soaacuteng nhaatilden taacircm khoacircng bigravenh ntildeauacuteng vaoslash baiumlo ntildeoaumlng ngay caucirc cougrave nhieagraveu tieaacuten boauml khoa hoiumlc nhoumlng vaatilden khoacircng quaucircn lyugrave ntildeoumlocirciumlc nhouml J Krishnamurti trong taugravec phaaringm noaringi tieaacuteng lsquoEducation and Signification of Lifersquo (Giaugraveo duiumlc vaoslash YUgrave nghoacutea cuucirca cuoaumlc soaacuteng) ntildeaotilde vieaacutet raegraveng
16 Minh Chi-Haoslash Thuugravec Minh Ntildeaiumli Coumlocircng Trieaacutet Hoiumlc Ntildeoacircng Phoumlocircng
Troumlocircoslashng Ntildeaiumli hoiumlc Toaringng Hocirciumlp TPHCM 1993 trang 32-3
Boagrave taugravet vaoslash Taugravenh khoacircng 16
ldquoNhoumlotildeng tieaacuten boauml kyotilde thuaaumlt ntildeaotilde giaucirci quyeaacutet toumlugravec thigrave vaoslashi loaiumli vaaacuten ntildeeagrave naoslasho ntildeougrave cuucirca con ngoumlocircoslashi ocircucirc moaumlt trigravenh ntildeoauml naoslasho ntildeougrave nhoumlng nougrave cuotildeng laoslashm cho vaaacuten ntildeeagrave trocircucirc neacircn phoumlugravec taiumlp vaoslash saacircu hocircn Ntildeearing soaacuteng ocircucirc moaumlt moumlugravec ntildeoauml naoslasho ntildeougrave maoslash khoacircng quan taacircm ntildeeaacuten toaringng thearing ntildeocircoslashi soaacuteng laoslash toumliuml taiumlo theacircm soumliuml ntildeau khoaring vaoslash huyucirc dieaumlt Nhu caagraveu locircugraven nhaaacutet vaoslash vaaacuten ntildeeagrave ntildeeoslash neugraven nhaaacutet cuucirca toumloslashng caugrave nhaacircn laoslash hoaumli nhaaumlp vaoslasho toaringng thearing ntildeocircoslashi soaacuteng ntildeearing cougrave thearing giuugravep cho vograve aaacutey ntildeoumlocircng ntildeaagraveu vocircugravei nhoumlotildeng phoumlugravec taiumlp ntildeang gia taecircng khoacircng ngoumloslashng
Taaacutet nhieacircn kieaacuten thoumlugravec coacircng ngheauml seotilde khoacircng cougrave phoumlocircng houmlocircugraveng ntildeearing giaucirci quyeaacutet vaaacuten ntildeeagrave beacircn trong chuugraveng ta nhoumlotildeng soumlugravec eugravep xung ntildeoaumlt taacircm lyugrave vaoslash chiacutenh vigrave chuugraveng ta thu nhaaumln kieaacuten thoumlugravec coacircng nghieaumlp maoslash khoacircng cougrave soumliuml hiearingu thaaacuteu tieaacuten trigravenh toaringng thearing cuucirca ntildeocircoslashi soaacuteng neacircn coacircng ngheauml ntildeaotilde trocircucirc thaoslashnh moaumlt phoumlocircng tieaumln ntildeearing toumliuml tieacircu dieaumlt chuugraveng ta Con ngoumlocircoslashi bieaacutet laoslashm theaacute naoslasho ntildeearing chia cheucirc bom nguyeacircn toumlucirc nhoumlng neaacuteu khoacircng cougrave tigravenh thoumlocircng hieaumln houmlotildeu trong traugravei tim thigrave ngoumlocircoslashi aaacutey seotilde trocircucirc thaoslashnh moaumlt quaugravei vaaumltrdquo17
5 Toaacutec ntildeoauml Tieaacuten triearingn ntildeeaacuten Theaacute giocircugravei hieaumln ntildeaiumli Theaacute giocircugravei baacircy giocircoslash chuyearingn nhanh vocircugravei moaumlt toaacutec ntildeoauml
khoacircng thearing toumlocircucircng toumlocirciumlng ntildeoumlocirciumlc trong thocircoslashi hieaumln ntildeaiumli Chuugraveng ta thaaacutey moaumlt soumliuml chuyearingn ntildeoaringi nhanh trong hoaiumlt ntildeoaumlng vaoslash toaring choumlugravec cuucirca con ngoumlocircoslashi ntildeeaacuten noaringi nhoumlotildeng vaaacuten ntildeeagrave ntildeaotilde trocircucirc thaoslashnh vaaacuten ntildeeagrave quoaacutec teaacute Nhoumlng cougrave moaumlt soumliuml kieaumln khoacircng thearing choaacutei boucirc laoslash nhoumlotildeng thaoslashnh ntildeaiumlt trong khoa hoiumlc vaoslash kyotilde thuaaumlt ntildeaotilde phaugrave huyucirc neaacutep soaacuteng ntildeaiumlo ntildeoumlugravec voumlotildeng chaeacutec vaoslash ntildeaotilde chuyearingn con ngoumlocircoslashi troacirci daiumlt tocircugravei moaumlt theaacute giocircugravei xa laiuml vaoslash khougrave khaecircn Theaacute giocircugravei ntildeang thay ntildeoaringi
17 J Krishnamurti Education and the Signification of Life 1994 trang
19
Giocircugravei thieaumlu 17
nhanh ntildeeaacuten khoacircng ngocircoslash Thaaumlt ra nhoumlotildeng thuaaumln locirciumli trong khoa hoiumlc ntildeaotilde mang
soumliuml giaucirci phougraveng ntildeeaacuten cho loaoslashi ngoumlocircoslashi vaoslash ntildeaotilde laoslashm giaoslashu theacircm neagraven vaecircn hoaugrave cuucirca chuugraveng ta chauacuteng haiumln nougrave ntildeaotilde laoslashm cho chaacircn trocircoslashi kieaacuten thoumlugravec roaumlng ra nhoumlng nougrave cuotildeng laoslashm cho cuoaumlc soaacuteng chuugraveng ta trocircucirc neacircn phoumlugravec taiumlp vaoslash khougrave khaecircn ocircucirc nhieagraveu laotildenh voumliumlc naoslasho ntildeougrave
6 Vaaacuten ntildeeagrave Trao ntildeoaringi Touml duy Soumliuml thaoslashnh ntildeaiumlt cuucirca caugravei goiumli laoslash lsquoVaecircn minh kyotilde thuaaumlt
khoa hoiumlcrsquo cuucirca theaacute kyucirc XXI ntildeaotilde laoslashm cho caugravec xaotilde hoaumli treacircn theaacute giocircugravei gaagraven vocircugravei nhau hocircn troumlocircugravec ntildeougrave vaoslash cougrave thearing ntildeaugravep oumlugraveng nhoumlotildeng nhu caagraveu vaoslash ntildeooslashi houcirci cuucirca nhau hocircn Ntildeaeumlc bieaumlt vocircugravei soumliuml thaoslashnh ntildeaiumlt cao cuucirca kyotilde thuaaumlt - khoa hoiumlc - vi tiacutenh - khoacircng gian phoumlocircng Taacircy vaoslash Ntildeoacircng phoumlocircng Nam vaoslash Baeacutec ntildeaotilde cougrave thearing trao ntildeoaringi laatilden nhau veagrave touml duy yugrave kieaacuten cuotildeng nhouml caugravec maeumlt cuucirca ntildeocircoslashi soaacuteng nhouml toacircn giaugraveo chiacutenh trograve kinh teaacute xaotilde hoaumli taacircm lyugrave vaoslash vaecircn hoaugravehellip Hoiuml cougrave thearing gaeumlp nhau vaoslash trao ntildeoaringi laatilden nhau trong moaumlt phaiumlm vi raaacutet locircugraven vaoslash saacircu saeacutec maoslash troumlocircugravec ntildeougrave choumla toumloslashng cougrave vaoslash chiacutenh vigrave lyugrave do ntildeougrave maoslash nhaoslash vaaumlt lyugrave hoiumlc Fritjof Capra thoumlocircoslashng goiumli laoslash lsquoHeauml bieaacuten hoaugraversquo- moaumlt soumliuml chuyearingn ntildeoaringi saacircu saeacutec trong touml duy khaugravei nieaumlm vaoslash giaugrave trograve ntildeaotilde higravenh thaoslashnh moaumlt caugravei nhigraven ntildeaeumlc bieaumlt veagrave thoumliumlc teaacute vaoslash oacircng ntildeaotilde cho moaumlt soumliuml ghi chuugrave ngaeacuten veagrave logravech soumlucirc cuucirca soumliuml trao ntildeoaringi nhouml sau
ldquoHeauml bieaacuten hoaugrave baacircy giocircoslash ntildeang chuyearingn ntildeoaringi ntildeaotilde thoaacuteng trograve neagraven vaecircn hoaugrave cuucirca chuugraveng ta vaoslashi haoslashng traecircm naecircm suoaacutet trong thocircoslashi kyoslash ntildeougrave nougrave ntildeaotilde higravenh thaoslashnh xaotilde hoaumli phoumlocircng Taacircy hieaumln ntildeaiumli
Boagrave taugravet vaoslash Taugravenh khoacircng 18
vaoslash ntildeaotilde cougrave aucircnh houmlocircucircng ntildeaugraveng kearing ntildeeaacuten nhoumlotildeng phaagraven cooslashn laiumli cuucirca theaacute giocircugravei Moacirc higravenh heauml bieaacuten hoaugrave naoslashy bao goagravem moaumlt soaacute nhoumlotildeng yugrave toumlocircucircng giaugrave trograve ntildeaotilde keaacutet hocirciumlp vocircugravei nhoumlotildeng dooslashng khaugravec nhau cuucirca neagraven vaecircn hoaugrave phoumlocircng taacircy bao goagravem soumliuml Caugravech maiumlng khoa hoiumlc soumliuml Khai saugraveng vaoslash Caugravech maiumlng coacircng nghieaumlp Chuugraveng bao goagravem looslashng tin trong phoumlocircng phaugravep khoa hoiumlc nhouml laoslash moaumlt soumliuml tieaacutep caaumln ntildeuugraveng ntildeaeacuten duy nhaaacutet ntildeoaacutei vocircugravei kieaacuten thoumlugravec looslashng tin veagrave vuotilde truiuml quan nhouml laoslash moaumlt heauml thoaacuteng cocirc khiacute bao goagravem nhoumlotildeng khoaacutei hocirciumlp nhaaacutet vaaumlt chaaacutet cocirc baucircn soumliuml toagraven taiumli vaoslash looslashng tin qua soumliuml phaugravet triearingn kyotilde thuaaumlt vaoslash kinh teaacute ntildeearing ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc vaaumlt chaaacutet voacirc taaumlnrdquo18
Nhaoslash xaotilde hoaumli hoiumlc Pitirim Sorokin19 ntildeaotilde chuugrave giaucirci moacirc higravenh heauml bieaacuten hoaugrave hieaumln ntildeaiumli nhouml laoslash moaumlt phaagraven cuucirca tieaacuten trigravenh nhaaacutet quaugraven moaumlt giao ntildeoaumlng lieacircn tuiumlc cuucirca nhoumlotildeng heauml thoaacuteng giaugrave trograve cougrave thearing thaaacutey trong xaotilde hoaumli phoumlocircng Taacircy Sorokin ntildeaotilde baeacutet ntildeaagraveu thaucirco luaaumln veagrave vieaumlc ntildeaugravenh giaugrave laiumli caugravec giaugrave trograve maoslash khoacircng gigrave ngoaoslashi quyotilde ntildeaiumlo thuyeaacutet ntildeoaumlng loumliumlc cuucirca vaecircn hoaugrave vaoslash xaotilde hoaumli Baucircng I
Thocircoslashi
18 Nhouml treacircn19 Pitirim A
1937-41
Fossil-fuel ageintheconofculturaevolution
Vaecircn Minh Vaecircn Minh Hy-laiumlp Troumlocircugravec TL TL Thocircoslashi ntildeaiumli Nhieacircn lieaumluAi-caaumlp
3000 2000 1000 1000 2000
ntildeaiumli nhieacircn lieaumlu (higravenh thaoslashnh toumloslash xaugravec ntildeoaumlng vaaumlt bograve phaacircn huyucirc
trang 17 Sorokin Social and Cultural Dynamics 4 taaumlp New York
Giocircugravei thieaumlu 19
toumloslash thocircoslashi xa xoumla) trong boaacutei caucircnh cuucirca soumliuml tieaacuten hoaugrave neagraven vaecircn hoaugrave
Tuy nhieacircn ngaoslashy nay trong quaugrave trigravenh bieaacuten ntildeoaringi tigravem hiearingu laatilden nhau gioumlotildea nhoumlotildeng neagraven vaecircn hoaugrave ntildeang tieaacutep tuiumlc ocircucirc vaoslashi nocirci thigrave soumliuml hocirciumlp nhaaacutet cuucirca theaacute giocircugravei ntildeaotilde laoslashm cho nhieagraveu xaotilde hoaumli con ngoumlocircoslashi vaoslash yugrave thoumlugravec heauml ntildea daiumlng caoslashng noaringi baaumlt hocircn gaacircy ra soumliuml caecircng thauacuteng vaoslash ntildeoaacutei khaugraveng choumla heagrave thaaacutey trong taaacutet caucirc laotildenh voumliumlc cuucirca ntildeocircoslashi soaacuteng Thocircoslashi ntildeaiumli toaoslashn caagraveu saeacutep ntildeeaacuten ntildeang taiumlo ra moaacutei baaacutet ntildeoagraveng taiumlo ra soumliuml truy tigravem caugravei goiumli laoslash ntildeoagraveng nhaaacutet hocircn vaoslash hoaoslash hocirciumlp hocircn Soumliuml khaugravec bieaumlt ntildeoaacutei laaumlp vaoslash maacircu thuaatilden gioumlotildea caugravec yugrave thoumlugravec heauml nhoumlotildeng heauml thoaacuteng giaugrave trograve vaoslash caugravech suy nghoacute ntildea daiumlng ntildeaotilde trocircucirc neacircn caoslashng nhieagraveu hocircn treacircn khaeacutep theaacute giocircugravei Moatildei neagraven vaecircn minh hay vaecircn hoaugrave ntildeoumlocirciumlc keaacutet caaacuteu vocircugravei nhieagraveu giaugrave trograve ntildea daiumlng moaumlt soaacute giaugrave trograve caecircn baucircn vaoslash moaumlt soaacute thoumlocircoslashng thay ntildeoaringi Nhoumlotildeng giaugrave trograve vaoslash yugrave toumlocircucircng naoslashy cougrave thearing khaugravec nhau thaaumlm chiacute trong cuoslashng moaumlt neagraven vaecircn hoaugrave ocircucirc baaacutet coumlugrave giai ntildeoaiumln naoslasho theo soumliuml thay ntildeoaringi baaacutet thoumlocircoslashng cuucirca vograve triacute ntildeogravea lyugrave hoaeumlc soumliuml thay ntildeoaringi thocircoslashi gian theo heauml touml toumlocircucircng noaringi baaumlt cuucirca thocircoslashi ntildeaiumli
Xaotilde hoaumli con ngoumlocircoslashi moaumlt khi ntildeaotilde duy trigrave nhoumlotildeng maatildeu tri thoumlugravec vaoslash vaecircn hoaugrave cuucirca chiacutenh hoiuml maoslash baacircy giocircoslash ntildeaotilde keaacutet hocirciumlp vocircugravei nhau trong moaumlt dooslashng locircugraven maiumlnh xoacirc ntildeaaringy cuucirca logravech soumlucirc theaacute giocircugravei taiumlo thaoslashnh nhoumlotildeng laoslashn sougraveng voatilde haecircm hocircotilde va maiumlnh doaumli ngoumlocirciumlc laiumli nhau Soumliuml ntildeoagraveng boauml hoaugrave toaoslashn caagraveu baegraveng nhoumlotildeng coacircng ngheauml vaaumln chuyearingn vaoslash thoacircng tin ntildeooslashi houcirci taaacutet caucirc moiumli ngoumlocircoslashi ntildeougraveng vai trooslash quan troiumlng trong dieatilden ntildeaoslashn chung cuucirca logravech soumlucirc theaacute giocircugravei vaoslash hy voiumlng raegraveng hoiuml yugrave thoumlugravec ntildeoumlocirciumlc vai tuoagraveng cuucirca hoiuml treacircn ngheauml thuaaumlt saacircn khaaacuteu naoslashy Tuy nhieacircn chaelig sau khi nhoumlotildeng phaacircn chia vaoslash ntildeoaacutei laaumlp ntildeoumlocirciumlc khaeacutec phuiumlc
Boagrave taugravet vaoslash Taugravenh khoacircng 20
thigrave chaacircn trocircoslashi tinh thaagraven mocircugravei cuucirca nhaacircn loaiumli ntildeoumlocirciumlc mocircucirc ra moaumlt cuoaumlc soaacuteng chaacircn thaaumlt hoaoslash hocirciumlp vocircugravei nhau
Chuugraveng ta bieaacutet rootilde raoslashng logravech soumlucirc theaacute giocircugravei seotilde khoacircng ntildeocircn giaucircn ntildeoumlocirciumlc thaoslashnh laaumlp neaacuteu khoacircng cougrave nhoumlotildeng loumliumlc loumlocirciumlng lao ntildeoaumlng cuucirca soumliuml tieaacuten boauml kyotilde thuaaumlt khoa hoiumlc vaoslash loumliumlc loumlocirciumlng hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca tinh thaagraven beacircn trong thaacircm taacircm con ngoumlocircoslashi
Laoslashm theaacute naoslasho ntildeearing chuugraveng ta tigravem thaaacutey moaumlt neagraven taucircng tinh thaagraven chung trong theaacute giocircugravei ntildea nguyeacircn maoslash khoacircng laoslashm toaringn haiumli nhoumlotildeng ntildeaeumlc troumlng ntildeoaumlc ntildeaugraveo cuucirca moatildei truyeagraven thoaacuteng vaecircn hoaugrave vaoslash tinh thaagraven Ntildeaacircy cuotildeng laoslash moaumlt trong nhoumlotildeng vaaacuten ntildeeagrave khaaringn caaacutep maoslash nhaacircn loaiumli ngaoslashy nay ntildeoaacutei maeumlt
Houmlocircugraveng Ntildeeagrave nghograve
1 Traugravech nhieaumlm Theaacute giocircugravei Soumliuml khuucircng hoaucircng cuucirca con ngoumlocircoslashi quaugrave saacircu saeacutec vaoslash gaacircy
kinh socirciuml ntildeeaacuten noaringi ntildeaotilde aucircnh houmlocircucircng taaacutet caucirc nhoumlotildeng laotildenh voumliumlc xaotilde hoaumli trong nhoumlotildeng moaacutei lieacircn quan toumloslash caugrave thearing trong gia ntildeigravenh ntildeeaacuten coaumlng ntildeoagraveng cuucirca caugrave thearing ntildeougrave khoacircng nocirci naoslasho treacircn traugravei ntildeaaacutet naoslashy thoaugravet khoucirci soumliuml nguy hiearingm cuucirca nhoumlotildeng vaaacuten ntildeeagrave khoacircng thearing ruugravet lui ntildeang ntildee doiumla chiacutenh soumliuml hieaumln houmlotildeu treacircn traugravei ntildeaaacutet nhouml vaaumly Ntildeieagraveu naoslashy bao goagravem nhieagraveu khaugravei nieaumlm mocircugravei cuucirca nhoumlotildeng moaacutei quan heauml vaoslash raoslashng buoaumlc trong xaotilde hoaumli ntildeaotilde taugravec ntildeoaumlng ntildeeaacuten quan ntildeiearingm giaugraveo duiumlc toaoslashn caagraveu vaoslash chaelig ntildeieagraveu naoslashy mocircugravei cougrave thearing laoslashm giaucircm ntildei tiacutenh chaaacutet haiumln heiumlp cuucirca chuucirc nghoacutea daacircn toaumlc vaoslash chuucirc nghoacutea baugrave quyeagraven cuucirca coumlocircoslashng quoaacutec baeacutet nguoagraven toumloslash nhoumlotildeng vooslashng laaringn quaaringn cuucirca moaacutei thuoslash haaumln naiumln phaacircn bieaumlt chuucircng toaumlc vaoslash nhoumlotildeng thaoslashnh kieaacuten bougravep cheaacutet baucircn chaaacutet thieaumln trong chuugraveng ta trong taaacutet caucirc toacircn giaugraveo
Giocircugravei thieaumlu 21
vaoslash trong vaecircn hoaugrave (gougravep phaagraven higravenh thaoslashnh nhoumlotildeng di saucircn phong phuugrave cho moiumli thocircoslashi ntildeaiumli) Neaacuteu chuugraveng ta hy voiumlng mang hoaoslash bigravenh ntildeeaacuten cho chiacutenh migravenh vaoslash ngoumlocircoslashi khaugravec thigrave chuugraveng ta neacircn kheugravep migravenh vaoslasho kyucirc luaaumlt trong moaumlt caugravech naoslasho ntildeougrave ntildeearing mang laiumli haiumlnh phuugravec vaoslash hoaoslash bigravenh chaacircn thaaumlt
Ntildeearing hiearingu nhoumlotildeng khuucircng hoaucircng vaecircn hoaugrave ntildea daiumlng chuugraveng ta caagraven phaucirci chaaacutep nhaaumln moaumlt taagravem nhigraven roaumlng locircugraven vaoslash thaaacutey chiacutenh migravenh trong ngoumlotilde caucircnh cuucirca soumliuml tieaacuten hoaugrave vaecircn minh con ngoumlocircoslashi Chuugraveng ta phaucirci chuyearingn quan ntildeiearingm cuucirca chuugraveng ta tocircugravei moaumlt houmlocircugraveng toaacutet ntildeeiumlp hocircn
2 Khuynh houmlocircugraveng Toacircn giaugraveo Nhouml chuugraveng ta thaaacutey maeumlc duoslash kyotilde thuaaumlt vaoslash khoa hoiumlc ntildeaotilde
cougrave tieaacuten boauml nhieagraveu nhoumlng khoacircng thearing chuyearingn ntildeoaringi caucircm hoaugrave taacircm triacute con ngoumlocircoslashi Khoa hoiumlc cougrave thearing giaucirci quyeaacutet nhoumlotildeng vaaacuten ntildeeagrave toumlugravec thocircoslashi cougrave thearing nuoacirci doumlocircotildeng nhieagraveu ngoumlocircoslashi ntildeearing maoslash cougrave nhieagraveu ngoumlocircoslashi hocircn ntildeearing nuoacirci doumlocircotildeng Khoa hoiumlc cougrave thearing keugraveo daoslashi maiumlng soaacuteng con ngoumlocircoslashi nhoumlng ngoumlocirciumlc laiumli khoa hoiumlc cuotildeng cougrave nhieagraveu phoumlocircng phaugravep hieaumlu quaucirc hocircn ntildeearing phaugrave huyucirc maiumlng soaacuteng con ngoumlocircoslashi Theo Robert F Spencer trong taugravec phaaringm lsquoThe Relation of Buddhism to Modern Sciencersquo(Moaacutei quan heauml Phaaumlt giaugraveo vocircugravei Khoa hoiumlc hieaumln ntildeaiumli) nougravei raegraveng
ldquoQuan ntildeiearingm ngaoslashy nay cho raegraveng khoa hoiumlc khoacircng gigrave khaugravec hocircn laoslash moaumlt phoumlocircng phaugravep vaoslash tigravem caugravech ntildeaoslasho saacircu ntildeearing ntildeaugravep oumlugraveng nhoumlotildeng vaaacuten ntildeeagrave vaoslash caacircu houcirci veagrave traiumlng thaugravei tuyeaumlt ntildeoaacutei cuucirca vaaumln meaumlnh con ngoumlocircoslashi Ntildeaacircy laoslash quan nieaumlm laagravem laiumlc vigrave nougrave higravenh thaoslashnh moaumlt khoa hoiumlc giaugraveo ntildeieagraveu maoslash nocirci ntildeougrave khoacircng cougrave maeumlt cuucirca taugravec
Boagrave taugravet vaoslash Taugravenh khoacircng 22
ntildeoaumlng toacircn giaugraveordquo20
Vigrave vaaumly muiumlc ntildeiacutech cuucirca khoa hoiumlc laoslash vaaumlt chaaacutet ntildeearing thoucirca maotilden tham voiumlng cuucirca con ngoumlocircoslashi hocircn laoslash tinh thaagraven ntildeearing caucirci thieaumln ntildeaiumlo ntildeoumlugravec con ngoumlocircoslashi Ntildeearing giaucirci quyeaacutet nhoumlotildeng soumliuml khoacircng thaecircng baegraveng hiearingn nhieacircn naoslashy gioumlotildea khoa hoiumlc coacircng ngheauml ntildeaiumlo ntildeoumlugravec vaoslash tinh thaagraven thigrave khoacircng cougrave caugravech naoslasho khaugravec laoslash trocircucirc laiumli neagraven taucircng cuucirca trieaacutet hoiumlc ntildeocircoslashi soaacuteng maoslash AJ Toynbee ntildeaotilde dieatilden taucirc nhouml sau
ldquoToacirci tin raegraveng higravenh thoumlugravec cuucirca moaumlt neagraven vaecircn minh laoslash soumliuml biearingu hieaumln toacircn giaugraveo cuucirca nougrave vaoslash ntildeougrave laoslash moaumlt neagraven vaecircn minh ntildeoumlocirciumlc quyeaacutet ntildeogravenh treacircn neagraven taucircng toacircn giaugraveordquo21
Nghoacutea laoslash toacircn giaugraveo oumlugraveng duiumlng cho nhoumlotildeng nhu caagraveu tinh thaagraven cuucirca con ngoumlocircoslashi vaoslash laoslash cocirc socircucirc cuucirca neagraven vaecircn hoaugrave noumlocircugravec ntildeougrave nhouml HG Wells ntildeaotilde trigravenh baoslashy raegraveng
ldquoToacircn giaugraveo laoslash phaagraven trung taacircm cuucirca neagraven giaugraveo duiumlc ntildeaotilde xaugravec ntildeogravenh touml caugravech ntildeaiumlo ntildeoumlugravec cuucirca chuugraveng tardquo 22
Kant nhaoslash trieaacutet hoiumlc Ntildeoumlugravec noaringi tieaacuteng phaugravet biearingu raegraveng ldquoToacircn giaugraveo laoslash nhoumlotildeng nguyeacircn lyugrave ntildeaiumlo ntildeoumlugravec nhouml laoslash luaaumlt leauml
khoacircng ntildeoumlocirciumlc vi phaiumlmrdquo 23
Vaoslash thoacircng ntildeieaumlp cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt veagrave ntildeocircoslashi soaacuteng ntildeaiumlo ntildeoumlugravec toacircn giaugraveo nhouml sau
ldquoKhoacircng laoslashm caugravec ntildeieagraveu augravec 20 Ed Buddhadasa P Kirthisinghe Buddhism and Science Delhi 1996
trang 18 21 A Toynbee - Daisaku-Ikeda Man Himself Must Choose Tokyo
1976 trang 288-0 22 Hoaoslash thoumlocirciumlng Dr K Sri Dhammananda Buddhism as a Religion
Malaysia 2000 trang 7 23 Hoaoslash thoumlocirciumlng Dr K Sri Dhammananda Buddhism as a Religion
Malaysia 2000 trang 7
Giocircugravei thieaumlu 23
Gaeacuteng laoslashm caugravec vieaumlc laoslashnh Gioumlotilde taacircm yugrave trong saiumlch Ntildeougrave locircoslashi chouml Phaaumlt daiumlyrdquo
(Sabba pAringpassa akaraœam kusalassa upasampadAring sacittapariyodapanaUacute etaUacute buddhAringna sAringsanaUacute)24
Nougravei roaumlng hocircn chuugraveng ta neacircn hiearingu raegraveng toacircn giaugraveo neaacuteu thaaumlt soumliuml laoslash toacircn giaugraveo caagraven phaucirci laaacutey toaoslashn con ngoumlocircoslashi laoslashm trung taacircm chocircugrave khoacircng phaucirci laaacutey moaumlt laotildenh voumliumlc naoslasho ntildeougrave cuucirca ntildeocircoslashi soaacuteng con ngoumlocircoslashi Con ngoumlocircoslashi toaacutet nghoacutea laoslash moaumlt ngoumlocircoslashi phaucirci theo toacircn giaugraveo cuucirca migravenh bieaacutet raegraveng seotilde khoacircng cougrave haiumlnh phuugravec vaoslash hoaoslash bigravenh naoslasho treacircn traugravei ntildeaaacutet khi nocirci ntildeougrave cooslashn cougrave soumliuml ngheoslasho naoslashn ntildeougravei khaugravet baaacutet bigravenh ntildeauacuteng vaoslash ntildeaoslashn augravep naiumln phaacircn bieaumlt chuucircng toaumlc soumliuml baaacutet loumliumlc soumliuml khoacircng coacircng minh noaringi socirciuml haotildei soumliuml khoacircng tin caaumly vaoslash nghi ngocircoslash laatilden nhau Looslashng toumliuml troiumlng khoacircng gaacircy chieaacuten tranh vocircugravei keucirc khaugravec laoslash caagraven thieaacutet ntildeoaacutei vocircugravei haiumlnh phuugravec nhouml thoumliumlc phaaringm vaoslash neaacuteu ocircucirc ntildeougrave khoacircng cooslashn cougrave soumliuml toumliuml troiumlng thigrave hoiuml khoacircng thearing ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc soumliuml tieaacuten triearingn ntildeaagravey ntildeuucirc nhaacircn caugravech cuucirca hoiuml
Tuy nhieacircn moaumlt soumliuml kieaumln khoacircng thearing phuucirc nhaaumln raegraveng khoacircng phaucirci taaacutet caucirc toacircn giaugraveo ntildeeagraveu houmlotildeu duiumlng vaoslash toaacutet cho moiumli ngoumlocircoslashi Nhoumlng logravech soumlucirc laoslash moaumlt baegraveng choumlugraveng khi moaumlt toacircn giaugraveo naoslasho ntildeougrave thaoslashnh coacircng trong vieaumlc ntildeaugravep oumlugraveng nhu caagraveu tiacuten ngoumlocircotildeng tu taaumlp cougrave thearing thaaumlt soumliuml daatilden con ngoumlocircoslashi ntildeeaacuten thaacircn vaoslash taacircm an laiumlc thigrave toacircn giaugraveo ntildeougrave toagraven taiumli vaoslash soaacuteng laacircu daoslashi Toacircn giaugraveo ntildea nguyeacircn cuotildeng laoslash moaumlt hieaumln toumlocirciumlng toacircn giaugraveo vaoslash vaecircn hoaugrave noaringi baaumlt trong thocircoslashi ntildeaiumli chuugraveng ta vaoslash moaumlt trong nhoumlotildeng vaaacuten ntildeeagrave quan troiumlng ntildeoumlocirciumlc caugravec nhaoslash toacircn giaugraveo vaoslash nhaoslash touml 24 Dhammapala caacircu 183 trang 97-8
Boagrave taugravet vaoslash Taugravenh khoacircng 24
toumlocircucircng cuucirca moiumli truyeagraven thoaacuteng ntildeeagrave caaumlp ntildeeaacuten Toacircn giaugraveo ntildea nguyeacircn laoslash moaumlt vaaacuten ntildeeagrave thoacircng thoumlocircoslashng thaugravech thoumlugravec vocircugravei moiumli toacircn giaugraveo trong kyucirc nguyeacircn cuucirca chuugraveng ta nhoumlng moumlugravec ntildeoauml nghieacircm troiumlng vaoslash soumliuml thaugravech thoumlugravec cuucirca nougrave thigrave khoacircng phaucirci laoslash ntildeoagraveng nhaaacutet taaacutet yeaacuteu vocircugravei taaacutet caucirc toacircn giaugraveo
Tuy nhieacircn ntildeoumlugraveng veagrave phoumlocircng dieaumln khaugravec bieaumlt gioumlotildea Thieacircn chuugravea giaugraveo vaoslash Phaaumlt giaugraveo maeumlc duoslash trong vaoslashi theaacute kyucirc troumlocircugravec kia Thieacircn chuugravea giaugraveo ntildeaotilde ntildeoumlocircng ntildeaagraveu vocircugravei vaaacuten ntildeeagrave toacircn giaugraveo ntildea nguyeacircn vaoslash trong vaoslashi theaacute kyucirc gaagraven ntildeaacircy houmlocircucircng ntildeoumlocirciumlc soumliuml ntildeoaumlc quyeagraven toacircn giaugraveo ocircucirc Chaacircu aacircu vaoslash Chaacircu myotilde Chaelig mocircugravei ntildeaacircy vocircugravei soumliuml suiumlp ntildeoaring quan ntildeiearingm Chaacircu aacircu trung taacircm theaacute giocircugravei vaoslash soumliuml phaugravet triearingn nhanh cuucirca quan heauml toumlocircng taugravec quoaacutec teaacute trong nhieagraveu laotildenh voumliumlc cuucirca cuoaumlc soaacuteng con ngoumlocircoslashi nhoumlotildeng tiacuten ntildeoagrave Cocirc ntildeoaacutec ntildeeaacuten vaoslash laagraven noumlotildea thaaacutey thoumliumlc teaacute maiumlnh meotilde cuucirca toacircn giaugraveo ntildea nguyeacircn Hoiuml mocircugravei nhaaumln ra soumliuml toagraven taiumli tiacuten ngoumlocircotildeng vaoslash giaugrave trograve cuucirca nhoumlotildeng heauml thoaacuteng toacircn giaugraveo-khoacircng phaucirci Thieacircn chuugravea giaugraveo khoacircng chaelig ocircucirc caugravec noumlocircugravec ngoaoslashi maoslash cooslashn ocircucirc Chaacircu aacircu vaoslash Chaacircu myotilde Theaacute laoslash ntildeoaacutei vocircugravei nhoumlotildeng tiacuten ntildeoagrave Cocirc ntildeoaacutec toacircn giaugraveo ntildea nguyeacircn baaacutey giocircoslash ntildeaotilde xuaaacutet hieaumln nhouml laoslash moaumlt thaugravech ntildeoaacute traagravem troiumlng ntildeoaacutei vocircugravei thuyeaacutet moaumlt thaagraven cuucirca Thieacircn chuugravea giaugraveo
Maeumlc khaugravec Phaaumlt giaugraveo ngang qua logravech soumlucirc laacircu daoslashi ntildeaotilde toagraven taiumli vaoslash traucirci roaumlng khaeacutep Chaacircu augrave trong moaumlt boaacutei caucircnh ntildea toacircn giaugraveo ocircucirc AAacuten ntildeoauml Phaaumlt giaugraveo ntildeaotilde cuoslashng toagraven taiumli vocircugravei Baoslash-la-moacircn giaugraveo ntildeaiumlo Loaotilde thearing vaoslash nhieagraveu higravenh thoumlugravec khaugravec cuucirca ntildeaiumlo Hindu ocircucirc Trung hoa Phaaumlt giaugraveo keaacutet hocirciumlp vocircugravei Khoaringng giaugraveo vaoslash Laotildeo giaugraveo ocircucirc Nhaaumlt baucircn Phaaumlt giaugraveo hoaoslash nhaaumlp vocircugravei Shinto vaoslash Khoaringng giaugraveo Vigrave vaaumly ntildeoaacutei vocircugravei haagraveu heaacutet caugravec
Giocircugravei thieaumlu 25
Phaaumlt toumlucirc lsquontildea toacircn giaugraveorsquontildeaotilde khoacircng laoslashm chaaacuten ntildeoaumlng nhouml caugravec con chieacircn Thieacircn chuugravea giaugraveo25
Trong soumliuml noaacutei keaacutet ntildeearing giaucirci quyeaacutet nhoumlotildeng vaaacuten ntildeeagrave khoacircng thaecircng baegraveng trong toacircn giaugraveo khoa hoiumlc kinh teaacutehellip ocircucirc treacircn Albert Einstein - nhaoslash khoa hoiumlc noaringi tieaacuteng vocircugravei Thuyeaacutet Toumlocircng ntildeoaacutei cuucirca theaacute kyucirc XX ntildeaotilde cougrave locircoslashi khuyeacircn raaacutet khoacircn ngoan raegraveng chuugraveng ta neacircn keaacutet hocirciumlp toacircn giaugraveo vaoslash khoa hoiumlc nhouml sau
ldquoKhoa hoiumlc chaelig ntildeoumlocirciumlc saugraveng taiumlo toumloslash nhoumlotildeng ngoumlocircoslashi hoaoslashn toaoslashn houmlocircugraveng ntildeeaacuten chaacircn lyugrave vaoslash hiearingu bieaacutet Song ntildeieagraveu naoslashy xuaaacutet phaugravet toumloslash phaiumlm truoslash toacircn giaugraveo vaoslash toumloslash nieagravem tin veagrave nhoumlotildeng quy luaaumlt giaugrave trograve phuoslash hocirciumlp vocircugravei cuoaumlc soaacuteng thoumliumlc taiumli nghoacutea laoslash cougrave thearing lyugrave giaucirci ntildeearing suy luaaumln Toacirci khoacircng thearing hiearingu moaumlt nhaoslash khoa hoiumlc chaacircn chiacutenh laiumli khoacircng cougrave looslashng tin saacircu saeacutec ntildeougrave Traiumlng thaugravei naoslashy cougrave thearing dieatilden taucirc qua higravenh aucircnh khoa hoiumlc khoacircng cougrave toacircn giaugraveo thigrave queoslash quaeumlt toacircn giaugraveo khoacircng cougrave khoa hoiumlc thigrave muoslash loaoslashoslashrdquo 26
Trong khi Trevor Ling giaugraveo souml daiumly moacircn Toacircn-giaugraveo-hoiumlc ocircucirc troumlocircoslashng ntildeaiumli-hoiumlc Manchester toumliuml houcirci raegraveng ldquoSau cuoaumlc chaiumlm traugraven naoslashy toacircn giaugraveo naoslasho cougrave thearing thiacutech hocirciumlp nhaaacutetrdquo Theo oacircng ta thaaumlt laoslash raaacutet houmlotildeu duiumlng ntildeearing traucirc locircoslashi caacircu houcirci naoslashy vocircugravei soumliuml tham khaucirco veagrave Phaaumlt giaugraveo Moaumlt bocircucirci vigrave Phaaumlt giaugraveo laoslash moaumlt maatildeu toacircn giaugraveo ntildeoumlocirciumlc nhieagraveu ngoumlocircoslashi coacircng nhaaumln laoslash toumlocircng hocirciumlp vocircugravei xu houmlocircugraveng theaacute tuiumlc hieaumln ntildeaiumli hocircn laoslash caugravec toacircn giaugraveo khaugravec vaoslash maeumlt khaugravec cuoaumlc gaeumlp gocircotilde vocircugravei chuucirc nghoacutea theaacute tuiumlc soumliuml bieaacuten caucirci touml toumlocircucircng cuucirca nougrave ntildeoaacutei vocircugravei Phaaumlt giaugraveo nhouml laoslash soumliuml thoumlucirc thaugravech vaoslash ntildeieagraveu naoslashy ntildeoaacutei vocircugravei caugravec tiacuten ntildeoagrave 25 Masao Abe Buddhism and Interfaith Dialogue ed by Steven Heine Hong Kong 1995 trang 17-8 26 Albert Einstein Ideas and Opinions London 1973 trang 46
Boagrave taugravet vaoslash Taugravenh khoacircng 26
toacircn giaugraveo khaugravec kearing caucirc phaaumlt toumlucirc cougrave veotilde cougrave yugrave nghoacutea ntildeaugraveng kearing27 Cuotildeng cuoslashng yugrave naoslashy Tieaacuten soacute Radhakrishman ntildeaotilde nhaaacuten maiumlnh raegraveng
ldquoPhaaumlt giaugraveo thu huugravet ntildeoumlocirciumlc touml toumlocircucircng hieaumln ntildeaiumli bocircucirci leotilde Phaaumlt giaugraveo laoslash khoa hoiumlc thoumliumlc nghieaumlm vaoslash khoacircng doumliumla treacircn baaacutet coumlugrave giaugraveo ntildeieagraveu naoslashordquo28
3 Khuynh houmlocircugraveng Cuiuml thearing cuucirca Phaaumlt giaugraveo Thieaacutet nghoacute ntildeieagraveu maoslash chuugraveng ta caagraven ntildeearing khaeacutec phuiumlc
nhoumlotildeng khuucircng hoaucircng ntildea daiumlng laoslash khoacircng chaelig baegraveng naecircng loumliumlc maoslash cooslashn laoslash soumliuml thay ntildeoaringi saacircu saeacutec veagrave giaugrave trograve thaugravei ntildeoauml vaoslash caugravech soaacuteng toumlocircng oumlugraveng vocircugravei hoaoslashn caucircnh hieaumln taiumli Phaaumlt giaugraveo (佛 教) ntildeaeumlc bieaumlt Ntildeaiumli-thoumloslasha (大 乘) hoaeumlc Boagrave-taugravet thoumloslasha (菩 薩 乘) vocircugravei hoiumlc thuyeaacutet Taugravenh-khoacircng (空 性) vaoslash Toumloslash bi (慈 悲) doumlocircoslashng nhouml laoslash thiacutech hocirciumlp vocircugravei ntildeieagraveu naoslashy Nhigraven vaoslasho logravech soumlucirc chuugraveng ta cougrave thearing thaaacutey cougrave hai khaugravei nieaumlm raaacutet saacircu saeacutec teaacute nhograve vaoslash aucircnh houmlocircucircng raaacutet nhieagraveu ntildeeaacuten caugravec kinh ntildeiearingn Ntildeaiumli-thoumloslasha (大 乘 經) ntildeougrave laoslash khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet (菩 薩) vaoslash Taugravenh-khoacircng (空 性) nhouml kinh Kim-cang baugravet-nhaotilde ba-la-maaumlt (金 剛 般 若 波 羅
密 經) daiumly raegraveng ldquoChoumla bao giocircoslash rocircoslashi boucirc taaacutet caucirc chuugraveng sanh vaoslash thaaacutey nhouml thaaumlt caugravec phaugravep laoslash khoacircngrdquo29
Vaoslasho khoaucircng theaacute kyucirc I II troumlocircugravec taacircy logravech (sau khi Ntildeoumlugravec Phaaumlt nhaaumlp nieaacutet baoslashn 3 4 theaacute kyucirc) Ntildeaiumli-thoumloslasha ntildeaotilde baeacutet 27 Xem chi tieaacutet trong lsquoBuddha Marx and Godrsquo nhouml treacircn trang 8-9 28 Wang Chi Buu ldquoA Scientistrsquos Report on Study of Buddhist Scripturerdquo
CBBEF Taipei ROC 29 Edward Conze Buddhism Its Essence and Development Delhi
1994 trang 130
Giocircugravei thieaumlu 27
ntildeaagraveu phaugravet triearingn vaoslash hoiumlc thuyeaacutet Boagrave-taugravet (Bodhisattva) ntildeoumlocirciumlc keaacute thoumloslasha toumloslash khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet (Bodhisatta) trong kinh ntildeiearingn PAringli trocircucirc thaoslashnh lyugrave toumlocircucircng chuucirc ntildeaiumlo ntildeougraveng vai trooslash chiacutenh trong phong traoslasho Ntildeaiumli-thoumloslasha naoslashy Hoiumlc thuyeaacutet Boagrave-taugravet ntildeoumlocirciumlc toumloslash toumloslash chuyearingn ntildeeaacuten phiacutea Ntildeoacircng-baeacutec nhouml Chaacircu augrave Ntildeaiumli haoslashn ntildeaeumlc bieaumlt laoslash ocircucirc Trung hoa Nhaaumlt baucircn vaoslash Vieaumlt namhellip Vaoslash quan ntildeiearingm cuucirca lyugrave toumlocircucircng Boagrave-taugravet (菩 薩 理 想) moaumlt higravenh thoumlugravec cuucirca Ntildeaiumli-thoumloslasha Phaaumlt giaugraveo ntildeoumlocirciumlc chaoslasho ntildeougraven vaoslash aucircnh houmlocircucircng roaumlng ntildeeaacuten moiumli taagraveng locircugravep cuucirca ntildeocircoslashi soaacuteng qua caugravec maeumlt toacircn giaugraveo chiacutenh trograve kinh teaacute xaotilde hoaumli taacircm lyugrave vaoslash vaecircn hoaugrave toumloslash thocircoslashi coaring ntildeaiumli ntildeeaacuten thocircoslashi hieaumln ntildeaiumli nhouml Edward Conze ntildeaotilde nougravei raegraveng cougrave hai ntildeieagraveu coaacuteng hieaacuten locircugraven maoslash Ntildeaiumli-thoumloslasha ntildeaotilde coaacuteng hieaacuten cho touml toumlocircucircng nhaacircn loaiumli laoslash vieaumlc saugraveng taiumlo ra lyugrave toumlocircucircng Boagrave-taugravet vaoslash chi tieaacutet hougravea hoiumlc thuyeaacutet Taugravenh-khoacircng30
Tuy nhieacircn cougrave nhieagraveu ntildeieagraveu maoslash chuugraveng ta caagraven phaucirci khauacuteng ntildeogravenh ntildeearing hiearingu saacircu hocircn veagrave muiumlc ntildeiacutech cuucirca Phaaumlt giaugraveo cuotildeng nhouml yugrave nghoacutea vaoslash soumliuml thiacutech oumlugraveng cuucirca khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng naoslashy nhouml sau
a Quan ntildeiearingm khoacircng Giaugraveo ntildeieagraveu Nhouml chuugraveng ta bieaacutet Thieacircn chuugravea giaugraveo laoslash moaumlt toacircn giaugraveo
coumlugraveu roatildei trong khi ntildeaiumlo Phaaumlt laoslash con ntildeoumlocircoslashng tueauml giaugravec Nougravei moaumlt caugravech khaugravec soumliuml giaucirci thoaugravet cuucirca Thieacircn chuugravea giaugraveo laoslash coumlugraveu giuugravep khoucirci toaumli loatildei ngang qua vograve Coumlugraveu tinh doumliumla treacircn nhoumlotildeng giaugraveo ntildeieagraveu naoslasho ntildeougrave maoslash tiacuten ntildeoagrave phaucirci tin toumlocircucircng neaacuteu hoiuml oumlocircugravec mocirc ntildeoumlocirciumlc leacircn thieacircn ntildeaoslashng sau khi cheaacutet Trong tiacuten 30 Edward Conze Thirty Years of Buddhist Studies London 1967 tr 54
Boagrave taugravet vaoslash Taugravenh khoacircng 28
ntildeieagraveu cuucirca Apostle ntildeaotilde lieaumlt keacirc nhoumlotildeng looslashng tin nhouml vaaumly vaoslash trong lsquoCrossing the Threshold of Hopersquo John Paul II ntildeaotilde ntildeoumla ra nhieagraveu tiacuten ntildeieagraveu vaoslash tuyeacircn boaacute raegraveng chuugraveng laoslash toaacutei haaumlu maoslash nhoumlotildeng con chieacircn Thieacircn chuugravea giaugraveo chaelig phaucirci tuaacircn theo hoaeumlc toumloslash choaacutei
Vaoslash cuotildeng trong nhoumlotildeng toacircn giaugraveo phoumlocircng Taacircy ngoumlocircoslashi ta tin raegraveng Chuugravea trocircoslashi cougrave nhoumlotildeng thuoaumlc tiacutenh cuucirca coacircng lyugrave hoaeumlc soumliuml coacircng baegraveng nhouml quan toaoslashn hoaeumlc tigravenh yeacircu hoaeumlc looslashng nhaacircn toumloslash tha thoumlugrave Chuugravea trocircoslashi laoslash suoaacutei nguoagraven coacircng lyugrave nhouml vaaumly moiumli ntildeieagraveu Chuugravea trocircoslashi laoslashm ntildeeagraveu ntildeoumlocirciumlc tin caaumly laoslash ntildeuugraveng ntildeaeacuten Locircoslashi phaugraven quyeaacutet hoaeumlc giaugraveo ntildeieagraveu cuucirca Chuugravea trocircoslashi laoslash hoaoslashn toaoslashn ntildeuugraveng tuyeaumlt ntildeoaacutei nhaacircn quyeagraven chaelig ntildeoumlocirciumlc ntildeogravenh nghoacutea doumlocircugravei soumliuml phaugraven xoumlucirc cuucirca Chuugravea trocircoslashi
Khaugravei nieaumlm coacircng lyugrave hoaeumlc soumliuml coacircng baegraveng laoslash moaumlt thanh goumlocircm hai loumlocircotildei Moaumlt maeumlt nougrave giuugravep moiumli thoumlugrave phaucirci ntildeuugraveng theo thoumlugrave toumliuml nhoumlng maeumlt khaugravec nougrave phaacircn bieaumlt rootilde raoslashng gioumlotildea chiacutenh vaoslash baaacutet chiacutenh houmlugravea heiumln cho ngoumlocircoslashi chaacircn chiacutenh moaumlt haiumlnh phuugravec voacutenh vieatilden nhoumlng seotilde keaacutet augraven ngoumlocircoslashi baaacutet chiacutenh bograve soumliuml troumloslashng phaiumlt voacutenh coumlucircu Hocircn noumlotildea Chuugravea trocircoslashi trong nhoumlotildeng toacircn giaugraveo Xeacirc-miacutet khoacircng chaelig laoslash moaumlt Chuugravea trocircoslashi tuyeaumlt ntildeoaacutei trong yugrave nghoacutea baucircn thearing hoiumlc maoslash cooslashn laoslash moaumlt vograve Chuugravea trocircoslashi ntildeiacutech thoumliumlc vaoslash soaacuteng ntildeoaumlng ngoumlocircoslashi ntildeaotilde daiumly con ngoumlocircoslashi qua saugravech Phuugravec aacircm cuucirca Chuugravea vaoslash yeacircu caagraveu con chieacircn phaucirci ntildeaugravep laiumli
Theo hoiumlc thuyeaacutet cuucirca moaumlt soaacute toacircn giaugraveo ngang qua looslashng tin tuyeaumlt ntildeoaacutei vaoslasho ntildeaaacuteng Saugraveng taiumlo hoaeumlc Chuugravea trocircoslashi soumliuml truyeagraven thoacircng gioumlotildea nhoumlotildeng tiacuten ntildeoagrave vaoslash Chuugravea trocircoslashi hoaeumlc ntildeaaacuteng saugraveng taiumlo ntildeoumlocirciumlc thaoslashnh laaumlp vaoslash nhoumlotildeng con chieacircn seotilde ntildeoumlocirciumlc
Giocircugravei thieaumlu 29
ngaoslashi ban aacircn cho may maeacuten hay haiumlnh phuugravec trong hieaumln taiumli cuotildeng nhouml toumlocircng lai
Ntildeoumlugravec Phaaumlt khoacircng uucircng hoauml quan ntildeiearingm cho raegraveng nhoumlotildeng nghi leatilde vaoslash nghi thoumlugravec cuucirca toacircn giaugraveo laoslash phoumlocircng tieaumln duy nhaaacutet cho con ngoumlocircoslashi giaucirci thoaugravet
Theo Ntildeoumlugravec Phaaumlt soumliuml phaugravet triearingn giocircugravei-ntildeogravenh-tueauml laoslash nhoumlotildeng yeaacuteu toaacute quan troiumlng trong ntildeocircoslashi soaacuteng phaiumlm haiumlnh ntildeoumla ntildeeaacuten giaucirci thoaugravet toaacutei haaumlu
Ngaoslashi ntildeaotilde chaelig ra raegraveng ngoumlocircoslashi cougrave ntildeaiumlo phaucirci soaacuteng moaumlt ntildeocircoslashi soaacuteng voacirc haiumli khoacircng thearing cheacirc traugravech kiacutenh troiumlng ntildeoumlugraveng ntildeaeacuten cao thoumlocirciumlng vaoslash thanh togravenh Haoslashnh ntildeoaumlng caagraveu nguyeaumln daacircng cuugraveng leatilde vaaumlt hoaeumlc tuaacircn theo tiacuten ntildeieagraveu baucircn thaacircn nougrave khoacircng laoslashm cho con ngoumlocircoslashi thaoslashnh cougrave ntildeaiumlo hoaeumlc ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc soumliuml hoaoslashn thieaumln giaucirci thoaugravet
Ntildeoumlugravec Phaaumlt khuyeacircn chuugraveng ta traugravenh xa nhoumlotildeng haoslashnh ntildeoaumlng toaumli loatildei Nhouml theaacute seotilde mang laiumli an laiumlc cho caugravec chuugraveng sanh chocircugrave khoacircng phaucirci bocircucirci vigrave socirciuml Chuugravea trocircoslashi hay socirciuml bograve phaiumlm vaoslasho nhoumlotildeng giocircugravei ntildeieagraveu cuucirca Chuugravea
Ntildeoumlugravec Phaaumlt chaelig laoslash baaumlc ntildeaiumlo souml ngoumlocircoslashi ntildeaotilde chaelig cho con ngoumlocircoslashi cougrave looslashng tin vaoslasho triacute tueauml cuucirca chiacutenh migravenh Ngoumlocircoslashi ntildeaotilde khuyeacircn chuugraveng ta khoacircng neacircn trocircucirc thaoslashnh noacirc leauml cho nhoumlotildeng ntildeoaacutei toumlocirciumlng beacircn ngoaoslashi traugravei laiumli phaucirci phaugravet triearingn nhoumlotildeng naecircng loumliumlc aaringn taoslashng beacircn trong chuugraveng ta vocircugravei looslashng toumliuml tin
b Quan ntildeiearingm Triacute tueaumlNtildeieagraveu maoslash chuugraveng ta goiumli laoslash triacute tueauml ntildeougrave laoslash soumliuml hiearingu vaoslash
suy nghoacute ntildeuugraveng ntildeearing thaaacutey caugravec phaugravep nhouml thaaumlt Trong kinh Phaugravep-cuugrave Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeaotilde nhaaumln thoumlugravec veagrave haaumlu quaucirc cuucirca ngoumlocircoslashi
Boagrave taugravet vaoslash Taugravenh khoacircng 30
khoacircng cougrave triacute tueauml nhouml sau ldquoNtildeeacircm daoslashi ntildeoaacutei vocircugravei keucirc maaacutet nguucirc ntildeoumlocircoslashng xa ntildeoaacutei vocircugravei loumlotilde khaugravech
moucirci meaumlt Cuotildeng theaacute vooslashng luaacircn hoagravei voacirc taaumln ntildeoaacutei vocircugravei ngoumlocircoslashi ngu khoacircng hiearingu chaugravenh phaugravep toaacutei thoumlocirciumlngrdquo (DneghAring jAringgarato ratti dneghaUacute santassa yojanaUacute
dnegho bAringlAringnaUacute saUacutesAringro saddhammaUacute avijAringnatam)31
Ntildeaacircy laoslash tieaacuteng than van thoaacuteng thieaacutet cuucirca ngoumlocircoslashi tigravem caagraveu haiumlnh phuugravec chaacircn lyugrave toaacutei haaumlu voacutenh vieatilden Chiacutenh soumliuml khaugravet ngoumlocircotildeng naoslashy laoslash moaumlt caucircm houmlugraveng soaacuteng ntildeoaumlng cho soumliuml xuaaacutet hieaumln caugravec nguyeacircn lyugrave trieaacutet hoiumlc ntildeaiumlo ntildeoumlugravec taacircm lyugrave cuotildeng nhouml nhoumlotildeng touml toumlocircucircng toacircn giaugraveo treacircn theaacute giocircugravei
Neaacuteu yugrave nghoacutea cuucirca triacute tueauml naoslashy laoslash vaacircng theo yugrave Chuugravea trocircoslashi nghoacutea laoslash looslashng tin laoslash tiacuten ntildeieagraveu caecircn baucircn cuucirca caugravec toacircn giaugraveo khaugravec thigrave Ntildeoumlugravec Phaaumlt daiumly raegraveng looslashng tin nhouml vaaumly khoacircng houmlocircugraveng daatilden Phaaumlt toumlucirc tieacircu dieaumlt caugravec phieagraven naotildeo hoaoslashi nghi khaugravet augravei phieagraven naotildeo vaoslash ntildeau khoaring cuotildeng khoacircng daatilden con ngoumlocircoslashi ntildei ntildeeaacuten haiumlnh phuugravec chaacircn thaaumlt Looslashng tin maoslash chaelig doumliumla vaoslasho triacute tueauml tu taaumlp toumliuml kinh nghieaumlm vaoslash noatilde loumliumlc cuucirca chiacutenh baucircn thaacircn thigrave vograve aaacutey mocircugravei cougrave thearing toumliuml toumloslash boucirc ntildeau khoaring ntildeearing duy trigrave theaacute giocircugravei haiumlnh phuugravec thogravenh voumlocirciumlng vaoslash hoaoslash bigravenh cho vograve aaacutey vaoslash moiumli ngoumlocircoslashi treacircn haoslashnh tinh naoslashy Ntildeougrave laoslash lyugrave do KN Jayatillaka trong taugravec phaaringm noaringi tieaacuteng lsquoEarly Buddhist Theory of Knowledgersquo (Tri thoumlugravec luaaumln trong Phaaumlt giaugraveo Nguyeacircn thuucircy) ntildeaotilde vieaacutet raegraveng
ldquoNtildeoaacutei vocircugravei ngoumlocircoslashi cougrave triacute Ntildeoumlugravec Phaaumlt daiumly raegraveng khoacircng neacircn chaaacutep nhaaumln locircoslashi tuyeacircn boaacute cuucirca baaacutet coumlugrave ai doumliumla treacircn quyeagraven loumliumlc maoslash khoacircng xem xeugravet nougrave troumlocircugravec Vograve aaacutey haotildey neacircn quaugraven saugravet nougrave baegraveng chiacutenh triacute
31 Dha caacircu 60 trang 33-4
Giocircugravei thieaumlu 31
tueauml vaoslash kinh nghieaumlm cuucirca chiacutenh migravenh vocircugravei muiumlc ntildeiacutech quaugraven chieaacuteu moaacutei quan heauml cuucirca chuugraveng ntildeoaacutei vocircugravei chaacircn lyugrave roagravei mocircugravei chaaacutep nhaaumln Vaoslash nhaaacutet ntildeogravenh chaelig traucirc locircoslashi baegraveng kinh nghieaumlm cuucirca chiacutenh migravenhrdquo32
Trong kinh Trung boauml cougrave moaumlt caacircu raaacutet hay ntildeearing bieaumln choumlugraveng cho vaaacuten ntildeeagrave triacute tueauml nhouml sau lsquoChaugravenh phaugravep cuucirca ta khoacircng phaucirci laoslash ntildeeaacuten ntildeearing tin maoslash ntildeeaacuten ntildeearing thaaacutey vaoslash tu taaumlprsquo Rootilde raoslashng raegraveng thoacircng ntildeieaumlp naoslashy raaacutet ntildeocircn giaucircn ntildeaagravey yugrave nghoacutea vaoslash thoumliumlc tieatilden ntildeaotilde choumlugraveng minh Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeaugravenh giaugrave cao khaugravei nieaumlm lsquobieaacutet vaoslash thaaacuteyrsquo hocircn laoslash lsquothuaagraven looslashng tinrsquo vaoslash ntildeaacircy laoslash moaumlt trong nhoumlotildeng ntildeiearingm khaugravec nhau gioumlotildea Phaaumlt giaugraveo vaoslash caugravec toacircn giaugraveo khaugravec Ntildeoumlugravec Phaaumlt daiumly theacircm raegraveng
ldquoAi ntildeaagravey ntildeuucirc triacute vaoslash haiumlnh seotilde laoslash baaumlc toaacutei cao gioumlotildea trocircoslashi vaoslash ngoumlocircoslashirdquo (VijjAringcaraœa-sampanno so seEcircEcircho devamAringnuse)33
c Looslashng Tin Trong Phaaumlt giaugraveo khoacircng cougrave nghi thoumlugravec trang troiumlng cuucirca
lsquoleatilde roumlucirca toaumlirsquo maeumlc duoslash cougrave hocirci gioaacuteng vocircugravei higravenh thoumlugravec lsquoquy yrsquo cuucirca Phaaumlt giaugraveo Thaaumlt ra leatilde quy y cuotildeng chaelig laoslash phoumlocircng tieaumln ntildeearing nhoumlotildeng Phaaumlt toumlucirc chaaacutep nhaaumln Ntildeoumlugravec Phaaumlt nhouml moaumlt baaumlc thaagravey chaelig ntildeoumlocircoslashng chaugravenh phaugravep nhouml chaacircn lyugrave nhouml thaaumlt hay con ntildeoumlocircoslashng ntildei ntildeeaacuten ntildeocircoslashi soaacuteng giaucirci thoaugravet an laiumlc vaoslash taecircng chuugraveng laoslash nhoumlotildeng vograve ntildei theo con ntildeoumlocircoslashng phaiumlm haiumlnh ntildeougrave
Nieagravem tin (SaddhAring 信 心) cuucirca Phaaumlt toumlucirc ntildeoagraveng nghoacutea vocircugravei nieagravem tin cougrave triacute tueauml daatilden daeacutet tin toumlocircucircng ba ngoacirci baugraveu
32 KN Jayatillaka Early Buddhist Theory of Knowledge 1963 trang
391 33 Triacutech trong The Nature of Buddhist Ethics Damien Koewn London
1992 p vii
Boagrave taugravet vaoslash Taugravenh khoacircng 32
(Tam baucirco) laoslash nocirci xoumlugraveng ntildeaugraveng noumlocircng toumliumla Nocirci ntildeaacircy khoacircng cougrave looslashng tin muoslash quaugraveng cuotildeng khoacircng cougrave phaucirci lsquotin hoaeumlc bograve ntildeoiumla ntildeaoslashyrsquo Thaaumlt ra cougrave nhoumlotildeng troumlocircoslashng hocirciumlp khi ntildeeauml toumlucirc cuucirca nhoumlotildeng ntildeaiumlo souml naoslashy toumloslash boucirc thaagravey cuucirca hoiuml vaoslash houmlocircugraveng looslashng trung thaoslashnh cuucirca hoiuml muoaacuten ntildeeaacuten quy y vocircugravei Ntildeoumlugravec Phaaumlt Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeaotilde can ngaecircn vaoslash khuyeacircn hoiuml neacircn suy nghoacute kyotilde hocircn noumlotildea Khi hoiuml coumlugrave khaecircng khaecircng theo yugrave hoiuml thigrave Ntildeoumlugravec Phaaumlt khuyeacircn hoiuml neacircn tieaacutep tuiumlc gieo troagraveng coacircng ntildeoumlugravec vaoslash tiacuten taacircm vaoslasho caugravec baaumlc thaagravey cuucirca hoiuml
Ntildeoaiumln vaecircn baaacutet huucirc trong kinh KAringlAringma ntildeaotilde daiumly baoslashi hoiumlc ntildeaugraveng ghi nhocircugrave nhouml sau
ldquoNaoslashy KAringlAringma oacircng cougrave thearing nghi ngocircoslash cougrave thearing loumlocircotildeng loumliumlc Haotildey ntildeearing vaaacuten ntildeeagrave nghi ngocircoslash khocircucirci leacircn Naoslashy KAringlAringmas haotildey toumliuml houcirci migravenh Chocircugrave cougrave tin vigrave nghe theo locircoslashi ngoumlocircoslashi ta nougravei hoaeumlc do ntildeoagraven ntildeaiumli hoaeumlc do kinh taiumlng truyeagraven tuiumlng Chocircugrave cougrave tin vigrave ntildeougrave laoslash soumliuml baeacutet choumlocircugravec hocirciumlp lyugrave hoaeumlc soumliuml suy dieatilden caiumln cocirciumlt Chocircugrave cougrave tin vigrave ntildeougrave laoslash soumliuml phuoslash hocirciumlp vocircugravei chuucirc troumlocircng hoaeumlc xuaaacutet phaugravet nocirci cougrave quyeagraven uy hoaeumlc vigrave baaumlc sa moacircn laoslash thaagravey cuucirca migravenh Nhoumlng KAringlAringmas khi chiacutenh oacircng toumliuml bieaacutet nhoumlotildeng ntildeieagraveu naoslashy laoslash khoacircng iacutech locirciumli ntildeaugraveng khiearingn traugravech bograve ngoumlocircoslashi triacute pheacirc bigravenh nhoumlotildeng ntildeieagraveu naoslashy khi thoumliumlc haoslashnh seotilde gougravep phaagraven sinh ra soumliuml maaacutet maugravet vaoslash ntildeau buoagraven thigrave thaaumlt soumliuml neacircn toumloslash boucirc chuugraveng KAringlAringmasrdquo34
(AlaUacute hi vo KAringlAringmAring kaœkhituUacute alaUacute vicikicchituUacute KaœkhAringniye va pana vo EcirchAringne vicikicchAring uppannAring Etha tumhe KAringlAringmAring mAring anussavena mAring paramparAringya mAring itikirAringya mAring piEcircakasampadAringnena mAring takkahetu ma nayahetu mAring AringkAringraparivitakkena mAring diEcircEcirchinijjhAringnakkhantiyAring mAring bhavyaracircpatAringya mAring samaœo no garacirc ti yadAring tumhe KAringlAringmAring
34 BGS taaumlp I Choumlocircng Ba phaugravep Phaaringm 5 Muiumlc 66 Salha soaacute 7 trang 171-
2
Giocircugravei thieaumlu 33
attanAring va jAringneyyAringthamdashime dhammAring akusalAring ime dhammAring sAringvajjAring ime dhammAring vintildentildegarahitAring ime dhammAring samattAring samAringdinnAring ahitAringya dukkhAringya saUacutevattantne timdashatha tumhe KAringlAringmAring pajaheyyAringtha)35
Moaumlt baegraveng choumlugraveng khoacircng thearing tranh caucirci ntildeoumlocirciumlc laoslash con ngoumlocircoslashi cougrave quyeagraven toumliuml do loumliumla choiumln Ntildeieagraveu naoslashy ntildeaotilde trigravenh baoslashy khaugrave doumlugravet khoaugravet ocircucirc ntildeaacircy khoacircng cougrave soumliuml chaaacutep nhaaumln do doumliumla treacircn neagraven taucircng cuucirca truyeagraven thoaacuteng hoaeumlc quyeagraven loumliumlc cuucirca baaumlc ntildeaiumlo souml hoaeumlc bocircucirci vigrave quan nieaumlm naoslashy ntildeoumlocirciumlc soaacute ntildeoacircng hay nhoumlotildeng ngoumlocircoslashi noaringi tieaacutenghellip chaaacutep nhaaumln Moiumli vaaacuten ntildeeagrave ntildeeagraveu phaucirci ntildeoumlocirciumlc caacircn nhaaacutec thoumliumlc nghieaumlm vaoslash ntildeaugravenh giaugrave lieaumlu laoslash nougrave thaaumlt hay sai trong augravenh saugraveng cuucirca chiacutenh soumliuml tin chaeacutec cuucirca migravenh Neaacuteu ntildeieagraveu ntildeougrave laoslash sai thigrave chuugraveng ta khoacircng neacircn choaacutei boucirc thauacuteng thoumloslashng maoslash ntildeearing xem xeugravet laiumli Chauacuteng nhoumlotildeng nghi ngocircoslash khoacircng coi laoslash moaumlt caugravei toaumli traagravem troiumlng maoslash cooslashn ntildeoumlocirciumlc khuyeaacuten khiacutech moaumlt caugravech tiacutech coumliumlc
Ntildeougrave laoslash quan ntildeiearingm veagrave looslashng tin cuucirca Phaaumlt giaugraveo
d Quan ntildeiearingm veagrave Con ngoumlocircoslashi Thaaumlt ra theaacute giocircugravei ngaoslashy nay roaacutei raeacutem vocircugravei nhoumlotildeng soumliuml
hiearingu sai veagrave yugrave thoumlugravec heauml chuucircng toaumlc toacircn giaugraveo chiacutenh trograve vaoslash xaotilde hoaumli Ntildeearing giaucirci quyeaacutet nhoumlotildeng vaaacuten ntildeeagrave phoumlugravec taiumlp naoslashy con ngoumlocircoslashi (我) ntildeougraveng vai trooslash trung taacircm vaoslash chuucirc yeaacuteu Con ngoumlocircoslashi hauacuten phaucirci bieaacutet migravenh vaoslash chiacutenh migravenh laoslash kieaacuten truugravec souml xaacircy doumliumlng vaaumln meaumlnh cuucirca migravenh chocircugrave khoacircng ai khaugravec nhouml kinh Phaugravep cuugrave minh hoaiuml nhouml sau
35 A taaumlp I trang 189
Boagrave taugravet vaoslash Taugravenh khoacircng 34
ldquoChiacutenh migravenh laoslash choatilde noumlocircng cho migravenh choumlugrave laoslashm sao noumlocircng ngoumlocircoslashi khaugravec ntildeoumlocirciumlc Toumliuml migravenh tu taaumlp ntildeaagravey ntildeuucirc seotilde ntildeaiumlt ntildeeaacuten choatilde noumlocircng toumliumla cao quyugraverdquo
(AttAring hi attano nAringtho ko hi nAringtho paro siyAring attanAringlsquova sudantena nAringtham labhati dullabhaUacute)36
Cuotildeng gioaacuteng yugrave treacircn moaumlt baoslashi keauml khaugravec trigravenh baoslashy nhouml sau
ldquoBocircucirci chiacutenh ta laoslashm ntildeieagraveu augravec bocircucirci chiacutenh ta laoslashm oacirc nhieatildem Bocircucirci chiacutenh ta maoslash ntildeieagraveu laoslashnh ntildeoumlocirciumlc laoslashm bocircucirci chiacutenh ta maoslash thanh togravenh Thanh togravenh hay oacirc nhieatildem ntildeeagraveu do migravenh chocircugrave khoacircng ai cougrave thearing laoslashm cho ngoumlocircoslashi khaugravec thanh togravenh ntildeoumlocirciumlcrdquo
(AttanAringlsquova kataUacute papaUacute attanAring saœkilissati attanAring akataUacute papaUacute attanAringlsquova visujjhati
Suddhne asuddhne paccattaUacute nAringntildentildeo antildentildeaUacute visodhaye) 37
Vigrave vaaumly con ngoumlocircoslashi cougrave khaucirc naecircng taiumlo ra moiumli ntildeieagraveu toaacutet ntildeeiumlp neaacuteu vograve aaacutey bieaacutet theaacute naoslasho ntildeearing phaugravet triearingn vaoslash ntildeieagraveu khiearingn taacircm ntildeuugraveng ntildeaeacuten Nhieagraveu ngoumlocircoslashi vaatilden coumlugrave khouml khouml chaaacutep laaacutey quan nieaumlm sai laagravem ntildeaeumlc bieaumlt laoslash ntildeaiumlo Baoslash-la-moacircn vaoslash Thieacircn chuugravea giaugraveo ntildeaotilde tuyeacircn boaacute raegraveng moiumli vaaumlt treacircn theaacute giocircugravei naoslashy lieaumlu laoslash toagraven taiumli hay khoacircng toagraven taiumli toaacutet hoaeumlc xaaacuteu may maeacuten hoaeumlc khoacircng may maeacutenhellip taaacutet caucirc ntildeeagraveu toumloslash naecircng loumliumlc cuucirca Ntildeaaacuteng saugraveng taiumlo toaacutei cao Ntildeaaacuteng saugraveng taiumlo duy nhaaacutet naoslashy cougrave naecircng loumliumlc thoumlocircucircng phaiumlt hoaeumlc con ngoumlocircoslashi treacircn haoslashnh tinh naoslashy laoslash nhoumlotildeng chuugraveng sanh
36 Dha caacircu 160 trang 83-4 35 Dha caacircu 165 trang 87-8
38 Ntildeaagraveu tieacircn Phaaumlt giaugraveo ntildeoumlocirciumlc phaacircn chia thaoslashnh hai laoslash Phaaumlt giaugraveo Nguyeacircn-thuyucirc vaoslash Ntildeaiumli Chuugraveng boauml Traucirci qua nhieagraveu theaacute kyucirc sau naoslashy khi yugrave thoumlugravec heauml ntildeaotilde xaucircy ra thigrave Phaaumlt giaugraveo laiumli ntildeoumlocirciumlc chia thaoslashnh hai laoslash Ntildeaiumli-thoumloslasha (MahAringyAringna) vaoslash Tiearingu-thoumloslasha (HinayAringna)
Giocircugravei thieaumlu 35
ntildeau khoaring caagraven phaucirci ntildeoumlocirciumlc naecircng loumliumlc sieacircu nhieacircn coumlugraveu roatildei Vaoslash doumlocircoslashng nhouml raegraveng theo caugravec toacircn giaugraveo houmlotildeu thaagraven
nhouml Thieacircn chuugravea giaugraveo vaoslash Hindu giaugraveo Boagrave-taugravet trong Phaaumlt giaugraveo ntildeoumlocirciumlc xem gioaacuteng nhouml Chuugravea trocircoslashi laoslash ngoumlocircoslashi cougrave thearing coumlugraveu vaoslash giaucirci thoaugravet ntildeau khoaring cuucirca chuugraveng sanh treacircn haoslashnh tinh naoslashy Ntildeaacircy laoslash soumliuml hiearingu sai laagravem trong phaugravep thoaiumli cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt seotilde ntildeoumla ntildeeaacuten soumliuml suy giaucircm Phaaumlt giaugraveo neaacuteu khoacircng cougrave soumliuml ntildeieagraveu chaelignh kogravep thocircoslashi Giaucirci phaugravep chiacutenh yeaacuteu nhaaacuten maiumlnh raegraveng chuugraveng ta phaucirci ntildeieagraveu chaelignh quan ntildeiearingm vaoslash looslashng tin raegraveng vograve triacute con ngoumlocircoslashi trong Phaaumlt giaugraveo laoslash toaacutei thoumlocirciumlng bocircucirci vigrave con ngoumlocircoslashi cougrave ba phaaringm chaaacutet triacute nhocircugrave caugravech ntildeoaacutei xoumlucirc toaacutet vaoslash tiacutenh kieacircn nhaatilden Triacute nhocircugrave cuucirca con ngoumlocircoslashi maiumlnh hocircn caugravec loaoslashi khaugravec Bieaacutet keagravem cheaacute nhuiumlc duiumlc tham ntildeaeacutem thoumliumlc hieaumln haoslashnh ntildeoaumlng ntildeaiumlo ntildeoumlugravec vigrave locirciumli iacutech cuucirca ngoumlocircoslashi khaugravec thoumlocircoslashng hy sinh locirciumli iacutech baucircn thaacircn migravenh laoslash ntildeieagraveu ntildeaeumlc bieaumlt trong caugravech couml xoumlucirc cuucirca con ngoumlocircoslashi Con ngoumlocircoslashi cougrave khaucirc naecircng chograveu ntildeoumliumlng nhieagraveu ntildeau khoaring vaoslash khaeacutec phuiumlc haagraveu heaacutet baaacutet coumlugrave khougrave khaecircn naoslasho toagraven taiumli trong theaacute gian naoslashy YUgrave chiacute vaoslash kieacircn nhaatilden laoslash phaaringm chaaacutet toaacutei cao khaugravec maoslash con ngoumlocircoslashi socircucirc houmlotildeu Nougravei moaumlt caugravech khaugravec con ngoumlocircoslashi laoslash chuucirc nhaacircn oacircng cuucirca chiacutenh migravenh vaoslash khoacircng cougrave chuugraveng sanh hoaeumlc naecircng loumliumlc naoslasho cao hocircn cougrave thearing phaugraven xeugravet vaaumln meaumlnh cuucirca vograve aaacutey
Bocircucirci vigrave nhoumlotildeng taugravenh caugravech naoslashy Ntildeoumlugravec Phaaumlt daiumly khuyeaacuten khiacutech vaoslash khuyeacircn chiacutenh moatildei con ngoumlocircoslashi phaucirci phaugravet triearingn baucircn thaacircn migravenh ntildeearing ntildeoumla ntildeeaacuten soumliuml giaucirci thoaugravet cuucirca chiacutenh migravenh Con ngoumlocircoslashi cougrave naecircng loumliumlc giaucirci thoaugravet migravenh khoucirci nhoumlotildeng raoslashng buoaumlc qua soumliuml noatilde loumliumlc vaoslash triacute tueauml
Boagrave taugravet vaoslash Taugravenh khoacircng 36
cuucirca chiacutenh migravenh Toumloslash neagraven taucircng aaacutey chuugraveng ta nhocircugrave raegraveng Phaaumlt giaugraveo
khoacircng phaucirci laoslash moaumlt toacircn giaugraveo trong yugrave nghoacutea nhouml moiumli ngoumlocircoslashi hiearingu vigrave Phaaumlt giaugraveo khoacircng phaucirci laoslash heauml thoaacuteng cuucirca looslashng tin vaoslash thocircoslash phoumlocirciumlng Trong Phaaumlt giaugraveo khoacircng cougrave nhoumlotildeng ntildeieagraveu nhouml looslashng tiacuten trong giaugraveo ntildeieagraveu looslashng tin vaoslasho Ntildeaaacuteng coumlugraveu roatildei Ntildeaaacuteng saugraveng taiumlo ra vuotilde truiuml thoumliumlc thearing cuucirca moaumlt linh hoagraven baaacutet toumlucirc hoaeumlc thieacircn soumlugrave - ngoumlocircoslashi thoumliumlc hieaumln theo meaumlnh leaumlnh cuucirca Chuugravea Trong Phaaumlt giaugraveo cougrave nhieagraveu Boagrave-taugravet (菩 薩) ntildeoumlocirciumlc xem nhouml laoslash chouml thieacircn (諸 天) hoaeumlc thaugravenh thaagraven nhoumlng boagrave taugravet laoslash nhoumlotildeng chuugraveng sanh gioaacuteng nhouml chuugraveng ta bograve chi phoaacutei bocircucirci luaaumlt sanh vaoslash dieaumlt nhaacircn vaoslash quaucirc Boagrave taugravet khoacircng phaucirci baaacutet toumlucirc cuotildeng khoacircng phaucirci thoaacuteng loacutenh vaoslash laoslashm chuucirc ntildeogravenh meaumlnh cuucirca nhaacircn loaiumli Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeaotilde khoacircng yeacircu caagraveu chuugraveng ta chaaacutep nhaaumln looslashng tin vaoslasho baaacutet coumlugrave ntildeaaacuteng toaacutei cao naoslasho hoaeumlc baaacutet coumlugrave ntildeieagraveu gigrave maoslash khoacircng traucirci qua soumliuml thoumliumlc nghieaumlm cuucirca chiacutenh migravenh
e Quan ntildeiearingm Taugravenh-khoacircng Giaugraveo souml Masao trong taugravec phaaringm Buddhism and
Interfaith Dialogue (Ntildeoaacutei thoaiumli veagrave Ntildeaiumlo Phaaumlt vaoslash Looslashng tin) ntildeaotilde kogravech lieaumlt phaucircn ntildeoaacutei nhoumlotildeng suy luaaumln khoacircng hoaoslashn chaelignh cuucirca ntildea soaacute caugravec nhaoslash pheacirc bigravenh phoumlocircng Taacircy khi baoslashn luaaumln veagrave toacircn giaugraveo trong moaumlt caugravech toumlocircng phaucircn gioumlotildea thaagraven hoiumlc toumliuml nhieacircn vaoslash ntildeaiumlo ntildeoumlugravec (CPTile) gioumlotildea toacircn giaugraveo huyeagraven biacute vaoslash tieacircn tri (FHeiler) vaoslash gioumlotildea toacircn giaugraveo phieaacutem thaagraven vaoslash moaumlt thaagraven (WF Albright A Lang) Ntildeoumla ra nhoumlotildeng soumliuml toumlocircng phaucircn nhouml vaaumly nhoumlotildeng nhaoslash pheacirc
Giocircugravei thieaumlu 37
bigravenh phoumlocircng Taacircy nougravei chung ntildeaotilde baoslashn luaaumln veagrave nhoumlotildeng ntildeaeumlc ntildeiearingm locircugraven cuucirca Ntildeaiumlo Do thaugravei-Thieacircn chuugravea giaugraveo-Hindu giaugraveo vaoslash ngoumlocirciumlc laiumli taaacutet caucirc toacircn giaugraveo khaugravec cougrave nguoagraven goaacutec xuaaacutet phaugravet ocircucirc phoumlocircng ntildeoacircng
Baegraveng phoumlocircng phaugravep naoslashy caugravec hoiumlc giaucirc phoumlocircng Taacircy ntildeaotilde tigravem thaaacutey soumliuml khuaacircy khoaucirc trong vieaumlc higravenh thaoslashnh moaumlt cuoaumlc ntildeaugravenh giaugrave toumlocircng ntildeoaacutei ntildeearing oumlocircugravec loumlocirciumlng nhoumlotildeng phaaringm chaaacutet cuucirca moaumlt toacircn giaugraveo maoslash iacutet quan taacircm ntildeeaacuten lieaumlu soumliuml tieaacutep caaumln naoslashy ntildeaotilde laoslashm xaugraveo troaumln hoiuml khi tigravem hiearingu nhoumlotildeng toacircn giaugraveo trong tinh thaagraven xaugravec thaaumlt cuucirca nhoumlotildeng nhaoslash saugraveng laaumlp ntildeeagrave xoumlocircugraveng vaoslash soumliuml phong thaugravenh ntildeoumlocirciumlc truyeagraven ntildeaiumlt qua phoumlocircng tieaumln truyeagraven khaaringu Soumliuml keaacutet taaumlp kinh ntildeiearingn ocircucirc thocircoslashi ntildeiearingm sau khi Ntildeoumlugravec phaaumlt nhaaumlp dieaumlt troumlocircugravec heaacutet trong higravenh thoumlugravec kinh taiumlng roagravei luaaumlt taiumlng Khoaucircng thocircoslashi gian gioumlotildea cuoaumlc kieaacutet taaumlp laagraven thoumlugrave nhaaacutet vaoslash soumliuml thaoslashnh laaumlp kinh ntildeiearingn gioumlotildea kinh taiumlng toagraven taiumli hieaumln nay vaoslash nhouml khi ntildeoumlocirciumlc bieacircn taaumlp ocircucirc thocircoslashi ban ntildeaagraveu laoslash hoaoslashn toaoslashn khoacircng rootilde raoslashng Kinh vaoslash luaaumlt taiumlng laoslash nhoumlotildeng nguoagraven taoslashi lieaumlu chiacutenh cuucirca vieaumlc nghieacircn coumlugraveu hieaumln ntildeaiumli veagrave Phaaumlt giaugraveo Nguyeacircn thuyucirc
Thaaumlt ra veagrave baucircn chaaacutet Phaaumlt giaugraveo khoacircng chuucirc troumlocircng Ntildeaaacuteng tuyeaumlt ntildeoaacutei laoslash sieacircu vieaumlt hocircn con ngoumlocircoslashi Thay vigrave vaaumly Ntildeoumlugravec Phaaumlt daiumly lyugrave 12 Nhaacircn duyeacircn hoaeumlc goiumli laoslash Duyeacircn khocircucirci (緣 起 因 緣 生 起) Lyugrave Duyeacircn khocircucirci nhaaacuten maiumlnh taaacutet caucirc caugravec phaugravep trong vaoslash ngoaoslashi vuotilde truiuml naoslashy laoslash tuyoslash thuoaumlc laatilden nhau cuoslashng ntildeoagraveng sanh vaoslash ntildeoagraveng dieaumlt vocircugravei taaacutet caucirc caugravec phaugravep khaugravec (chauacuteng nhoumlotildeng veagrave maeumlt hieaumln toumlocirciumlng maoslash caucirc veagrave baucircn thearing) Khoacircng cougrave gigrave toagraven taiumli ntildeoaumlc laaumlp hoaeumlc cougrave thearing nougravei laoslash toumliuml toagraven taiumli Cho neacircn caugravec phaugravep
Boagrave taugravet vaoslash Taugravenh khoacircng 38
laoslash toumlocircng ntildeoaacutei lieacircn quan khoacircng thoumliumlc thearing vaoslash thay ntildeoaringi Ngay caucirc Ntildeoumlugravec Phaaumlt cuotildeng khoacircng toumliuml toagraven taiumli maoslash phaucirci hoaoslashn toaoslashn cougrave moaacutei lieacircn heauml qua laiumli vocircugravei con ngoumlocircoslashi vaoslash thieacircn nhieacircn Ntildeaaacutey laoslash taiumli sao maoslash Ntildeoumlugravec Phaaumlt Cuoslash-ntildeaoslashm (瞿
曇 佛) nhaoslash saugraveng laaumlp ra Phaaumlt giaugraveo ntildeaotilde khoacircng chaaacutep nhaaumln Kinh Veauml-ntildeaoslash cuucirca Baoslash-la-moacircn giaugraveo vigrave tin raegraveng cougrave moaumlt thoumliumlc thearing duy nhaaacutet trong vuotilde truiuml Toumlocircng toumliuml nhouml vaaumly Phaaumlt giaugraveo khoacircng chaaacutep nhaaumln khaugravei nieaumlm thuyeaacutet moaumlt thaagraven cuucirca Ntildeaaacuteng tuyeaumlt ntildeoaacutei nhouml laoslash moaumlt thoumliumlc thearing toaacutei haaumlu thay vigrave ntildeougrave chuucirc troumlocircng Taugravenh-khoacircng vaoslash Chaacircn nhouml (真 如) nhouml laoslash moaumlt thoumliumlc thearing
Taugravenh-khoacircng (空 性) laoslash moaumlt thoumliumlc teaacute toaacutei haaumlu hay laoslash moaumlt phoumlocircng phaugravep tu taaumlp cuiuml thearing cuucirca Phaaumlt giaugraveo Nghoacutea ntildeen laoslash lsquokhoacircngrsquo hoaeumlc lsquotroaacuteng roatildengrsquo vaoslash cougrave thearing biearingu thograve cho lsquoTaugravenh-khoacircng tuyeaumlt ntildeoaacuteirsquo Bocircucirci vigrave Taugravenh-khoacircng laoslash hoaoslashn toaoslashn khoacircng cougrave ntildeoaacutei thearing khoacircng cougrave khaugravei nieaumlm vaoslash khoacircng thearing ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc do lyugrave luaaumln hoaeumlc yugrave chiacute Nougrave cuotildeng chaelig ra soumliuml vaeacuteng maeumlt cuucirca ngaotilde vaoslash phaugravep Nougrave voumlocirciumlt ra ngoaoslashi nhograve bieacircn maoslash cuotildeng bao goagravem chuugraveng
Tueauml giaugravec Taugravenh-khoacircng laoslash khoacircng chaaacutep vaoslasho chuugraveng sanh vaoslash Ntildeoumlugravec Phaaumlt luaacircn hoagravei (輪 迴) vaoslash nieaacutet baoslashn (涅
槃) Nhouml theaacute khoacircng cougrave Ntildeoumlugravec Phaaumlt cuotildeng khoacircng cougrave nieaacutet baoslashn vaoslash cuotildeng khoacircng cougrave soumliuml giaugravec ngoauml cuucirca Taugravenh-khoacircng baucircn thearing caugravec phaugravep ndash ntildeougrave laoslash tueauml giaugravec Taugravenh-khoacircng toaacutei haaumlu
Tueauml giaugravec Taugravenh-khoacircng cuucirca caugravec phaugravep khoacircng cougrave chuucirc thearing laoslash khoacircng ngoaoslashi lyugrave Duyeacircn khocircucirci (緣 起 因
Giocircugravei thieaumlu 39
緣 生 起) Chaelig khi naoslasho hiearingu ntildeoumlocirciumlc caugravec phaugravep theaacute gian khoacircng cougrave thoumliumlc thearing coaacute ntildeogravenh (maeumlc duoslash nougrave cougrave taugravenh caugravech taiumlm thocircoslashi bieaacuten ntildeoaringi) vaoslash caugravec phaugravep naoslashy toumlocircng quan laatilden nhau thigrave mocircugravei giaugravec ngoauml ntildeoumlocirciumlc lyugrave nhaacircn duyeacircn Chuugraveng ta ntildeaotilde laacircu ntildeocircoslashi thoumliumlc thearing hoaugrave caugravec phaugravep cuotildeng nhouml toumliuml ngaotilde nhouml thoumliumlc thearing chuugraveng ta vaoslash caugravec phaugravep laoslash thoumlocircoslashng cooslashn voacutenh vieatilden vaoslash khoacircng thay ntildeoaringi thoumliumlc thearing hoaugrave toumliuml ngaotilde (daatilden ntildeeaacuten chaaacutep ngaotilde) vaoslash thoumliumlc thearing hoaugrave toacircn giaugraveo cuucirca toumliuml ngaotilde (ntildeoumla ntildeeaacuten chuucirc nghoacutea toacircn giaugraveo) Thoumliumlc thearing hoaugrave naoslashy vaoslash nhoumlotildeng taacircm chaaacutep thuucirc laoslash nguoagraven goaacutec taiumlo ra ntildeau khoaring cho chuugraveng ta Phaaumlt giaugraveo nhaaacuten maiumlnh soumliuml taelignh thoumlugravec Taugravenh-khoacircng (空 性) soumliuml khoacircng baucircn thearing cuucirca moiumli phaugravep bao goagravem ngaotilde vaoslash ngay caucirc baucircn thaacircn Ntildeoumlugravec phaaumlt ntildeearing cougrave thearing giaucirci thoaugravet khoaring ntildeau Do ntildeougrave Ntildeoumlugravec Phaaumlt chuucirc troumlocircng voacirc ngaotilde (無 我) vaoslash taelignh thoumlugravec caugravec phaugravep (法) hocircn laoslash looslashng tin vaoslasho Ntildeoumlugravec Phaaumlt (佛 陀)
Vocircugravei yugrave nghoacutea ntildeougrave taugravec giaucirc muoaacuten trigravenh baoslashy Phaaumlt giaugraveo hieaumln taiumli ngang qua taugravec phaaringm vocircugravei toumliumla ntildeeagrave Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng trong Kinh taiumlng PAringli vaoslash Ntildeaiumli-thoumloslasha
3 Bieaumln phaugravep Giaucirci quyeaacutet Trong phaagraven naoslashy chuugraveng ta caagraven phaucirci khauacuteng ntildeogravenh
moaumlt ntildeiearingm then choaacutet laoslash khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet ntildeoumlocirciumlc coi nhouml laoslash moaumlt con ngoumlocircoslashi vocircugravei nghieaumlp cuucirca chiacutenh migravenh ocircucirc cootildei ntildeocircoslashi naoslashy nhouml nhoumlotildeng ngoumlocircoslashi khaugravec nhoumlng vograve Boagrave-taugravet baegraveng chiacutenh soumliuml noatilde loumliumlc cuucirca migravenh (khoacircng phuiuml thuoaumlc vaoslasho nhoumlotildeng yeaacuteu toaacute beacircn ngoaoslashi) tu taaumlp theo phoumlocircng phaugravep cuiuml thearing vaoslash thoumliumlc teaacute ndash Taugravenh khoacircng ndash do Ntildeoumlugravec Phaaumlt khaugravem
Boagrave taugravet vaoslash Taugravenh khoacircng 40
phaugrave vaoslash houmlocircugraveng daatilden ntildeaotilde voumlocirciumlt qua nhoumlotildeng xung ntildeoaumlt beacircn trong taacircm (nghieaumlp xaaacuteu 業 vaoslash ntildeau khoaring 苦) vaoslash nhoumlotildeng khuucircng hoaucircng beacircn ngoaoslashi (chieaacuten tranh daacircn soaacute taecircng oacirc nhieatildem moacirci troumlocircoslashng tai hoaiuml suy thoaugravei ntildeaiumlo ntildeoumlugravechellip) ntildeearing cougrave thearing thay ntildeoaringi traiumlng thaugravei maaacutet thaecircng baegraveng vaoslash ntildeearing taaacutet caucirc cuoslashng soaacuteng vocircugravei nhau trong moaumlt theaacute giocircugravei bigravenh an thogravenh voumlocirciumlng vaoslash haiumlnh phuugravec
Ntildeearing hiearingu vaaacuten ntildeeagrave naoslashy chuugraveng ta khoacircng neacircn xem Boagrave-taugravet nhouml moaumlt chouml thieacircn (諸 天) thaugravenh thaagraven hoaeumlc moaumlt thoumliumlc thearing voacutenh vieatilden ntildeearing cougrave soumliuml hieaumln houmlotildeu thoumliumlc cho muiumlc ntildeiacutech thocircoslash phoumlocirciumlng maoslash Boagrave-taugravet chaelig laoslash moaumlt tiacutenh chaaacutet toumlocirciumlng troumlng cuucirca Phaaumlt phaugravep (佛 法) do caugravec vograve toaring saugraveng suoaacutet taiumlo ra sau khi Ntildeoumlugravec Phaaumlt nhaaumlp nieaacutet baoslashn ntildeearing thoaotilde maotilden nhu caagraveu toacircn giaugraveo cuucirca caugravec Phaaumlt toumlucirc vaoslash ntildeearing duy trigrave Phaaumlt giaugraveo toumlocircng oumlugraveng vocircugravei hoaoslashn caucircnh lsquothuyeaacutet ntildea thaagravenrsquo hoaeumlc lsquontildea toacircn giaugraveorsquo xuaaacutet hieaumln trong moaumlt hay nhieagraveu xaotilde hoaumli maoslash ocircucirc moaumlt giai ntildeoaiumln logravech soumlucirc naoslasho ntildeougrave taiumli AAacuten ntildeoauml vaoslash caugravec noumlocircugravec Chaacircu augrave
Vaoslash khaugravei nieaumlm Taugravenh-khoacircng laoslash phoumlocircng phaugravep tu taaumlp truyeagraven thoaacuteng cuucirca Boagrave-taugravet trong ntildeaiumlo Phaaumlt ntildeearing giaugravec ngoauml thoumliumlc thearing cuucirca ntildeocircoslashi soaacuteng vaoslash vuotilde truiuml caugrave thearing vaoslash moacirci troumlocircoslashng tinh thaagraven vaoslash vaaumlt chaaacutet maoslash taaacutet caucirc cuoslashng coaumlng sanh vaoslash coaumlng dieaumlt bocircucirci lyugrave Duyeacircn khocircucirci Ntildeieagraveu naoslashy ntildeaotilde phuucirc ntildeogravenh soumliuml hieaumln dieaumln cuucirca moaumlt Ntildeaaacuteng saugraveng taiumlo vaoslash giuugravep cho chuugraveng ta moaumlt caugravei nhigraven khaugravech quan vaoslash khoa hoiumlc hocircn veagrave theaacute giocircugravei hieaumln houmlotildeu lieacircn quan tocircugravei lyugrave nhaacircn duyeacircn Nougravei moaumlt caugravech khaugravec nocirci ntildeaacircy khoacircng cougrave moaumlt caugravei gigrave toumliuml saugraveng taiumlo vaoslash toumliuml toagraven taiumli maoslash phaugravep naoslashy phaucirci tuyoslash
Giocircugravei thieaumlu 41
thuoaumlc vocircugravei nhoumlotildeng phaugravep khaugravec Taaacutet caucirc ngaotilde nhaacircn phaugravep yeaacuteu toaacutehellip trong theaacute giocircugravei naoslashy ntildeoumlocirciumlc ntildeogravenh ntildeoaiumlt bocircucirci lyugrave duyeacircn khocircucirci doumlocircugravei higravenh thoumlugravec cuucirca soumliuml sanh thaoslashnh hoaiumli vaoslash dieaumlt Con ngoumlocircoslashi laoslash moaumlt vuotilde truiuml nhoucirc Con ngoumlocircoslashi ntildeoumlocirciumlc toagraven taiumli khoacircng chaelig bocircucirci vograve aaacutey maoslash bocircucirci soumliuml hoaiumlt hoaugrave cuucirca luaaumlt bieaacuten ntildeoaringi voacirc thoumlocircoslashng
Vocircugravei augravenh saugraveng cuucirca Taugravenh-khoacircng Boagrave-taugravet laoslash moaumlt con ngoumlocircoslashi cougrave thearing voumlocirciumlt qua moiumli chaaacutep thuucirc cuucirca nhoumlotildeng taoslash kieaacuten taoslash touml duy nhoumlotildeng heauml thoaacuteng chiacutenh trograve phong tuiumlc caugravech soaacuteng toacircn giaugraveo tiacuten ngoumlocircotildeng chuucircng toaumlc giocircugravei tiacutenh vaoslash moacirci troumlocircoslashnghellip vaoslash vocircugravei tueauml giaugravec Taugravenh-khoacircng chuugraveng ta cougrave thearing traucirc locircoslashi cho nhoumlotildeng khaugravei nieaumlm sai laagravem veagrave Phaaumlt giaugraveo thoumlocirciumlng ntildeeaacute ngaotilde con ngoumlocircoslashi nghieaumlp theaacute giocircugraveihellip vocircugravei nhoumlotildeng caacircu houcirci chauacuteng haiumln nhouml lsquoToacirci laoslash airsquo lsquoCon ngoumlocircoslashi toumloslash ntildeaacircu ntildeeaacuten vaoslash seotilde ntildei veagrave ntildeaacircursquo lsquoTaiumli sao con ngoumlocircoslashi laiumli sanh giaoslash bogravenh cheaacutetrsquo lsquoCon ngoumlocircoslashi seotilde ntildei ntildeaacircu sau khi cheaacutetrsquo lsquoTheaacute giocircugravei naoslashy laoslash taiumlm bocirciuml hay thoumlocircoslashng haegraveng lsquoAi taiumlo ra theaacute giocircugravei rsquovvhellip vaoslash toumloslash ntildeougrave con ngoumlocircoslashi trong nhieagraveu ntildeaaacutet noumlocircugravec hay nhieagraveu toacircn giaugraveo cougrave thearing lieacircn keaacutet vocircugravei nhau trong moaacutei quan heauml thaacircn thieaacutet cougrave thearing ngoagravei laiumli caiumlnh nhau thoacircng caucircm vaoslash yeacircu thoumlocircng laatilden nhau ntildeearing cuoslashng xaacircy moaumlt theaacute giocircugravei toaacutet ntildeeiumlp hocircn
2
KHAUgraveI NIEAumlM BOAgrave TAUgraveT
Khi naoslasho taiumli sao vaoslash theaacute naoslasho khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet (菩
薩) baeacutet nguoagraven taiumli AAacuten Ntildeoauml vaoslash toagraven taiumli trong chuoatildei logravech soumlucirc laacircu daoslashi cuucirca Phaaumlt giaugraveo Ntildeaacircy laoslash nhoumlotildeng vaaacuten ntildeeagrave ntildeang ntildeoumlocirciumlc quan taacircm trong giocircugravei Phaaumlt giaugraveo treacircn khaeacutep theaacute giocircugravei Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet ntildeeagraveu cougrave xuaaacutet hieaumln trong kinh taiumlng Nguyeacircn-thuucircy38 (杷 厘 經 藏) laatilden Ntildeaiumli-thoumloslasha (大 乘 經 典) neacircn deatilde daoslashng ntildeoumla ntildeeaacuten soumliuml khauacuteng ntildeogravenh raegraveng lyugrave toumlocircucircng Boagrave-taugravet sau naoslashy gaeacuten lieagraven vocircugravei lyugrave toumlocircucircng Boagrave-taugravet trong Phaaumlt giaugraveo Nguyeacircn-thuucircy (源 始 佛 教) Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet doumlocircoslashng nhouml khoacircng cougrave xa laiuml vocircugravei truyeagraven thoaacuteng Nguyeacircn-thuucircy maeumlc duoslash toumloslash theaacute kyucirc thoumlugrave V taacircy logravech ngoumlocirciumlc laiumli thocircoslashi ntildeiearingm cuucirca Nikaya phaiumlm vi phaugravet triearingn daagraven daagraven thu heiumlp laiumli
Caacircu traucirc locircoslashi chiacutenh xaugravec cho vaaacuten ntildeeagrave lieaumlu kinh ntildeiearingn thocircoslashi kyoslash ntildeaagraveu (Tiearingu-thoumloslasha)39 cougrave vay moumlocirciumln yugrave toumlocircucircng ntildeougrave toumloslash Ntildeaiumli-thoumloslasha hay khoacircng laoslash tuoslashy thuoaumlc vaoslasho vieaumlc nghieacircn coumlugraveu caugravec nguoagraven taoslashi lieaumlu Phaaumlt giaugraveo coaring ntildeiearingn Maeumlc duoslash cougrave 39 Toumloslash Tiearingu-thoumloslasha thoumlocircoslashng duoslashng trong troumlocircoslashng hocirciumlp phaacircn chia boauml phaugravei
44 Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng
nhieagraveu troumlocircoslashng phaugravei khaugravec nhau nhoumlng ntildeeagraveu caecircn coumlugrave vaoslasho locircoslashi daiumly caecircn baucircn cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt vaoslash khoacircng voumlocirciumlt ra khoucirci truyeagraven thoaacuteng chung40
Soumliuml phaugravet triearingn lyugrave toumlocircucircng Boagrave-taugravet (菩 薩 理 想) thaaumlt soumliuml laoslash biearingu troumlng ntildeaeumlc thuoslash cuucirca troumlocircoslashng phaugravei Ntildeaiumli-thoumloslasha (truyeagraven thoaacuteng Phaaumlt giaugraveo Phaugravet triearingn) Doumlocircoslashng nhouml caugravec nhaoslash Nguyeacircn-thuucircy thoumloslasha keaacute lyugrave toumlocircucircng boagrave taugravet naoslashy toumloslash truyeagraven thoaacuteng truoslashng tuiumlng coaring xoumla nhaaacutet hocircn laoslash vay moumlocirciumln nougrave toumloslash troumlocircoslashng phaugravei khaugravec Cuotildeng nhouml vaaumly oacircng EJ Thomas41 cougrave yugrave kieaacuten raegraveng khoacircng cougrave troumlocircoslashng phaugravei Phaaumlt giaugraveo naoslasho cho laoslash cougrave ngoumlocircoslashi ntildeaagraveu tieacircn khocircucirci xoumlocircugraveng lyugrave toumlocircucircng Boagrave-taugravet cuotildeng khoacircng cougrave baaacutet kyoslash nguoagraven thoacircng tin chiacutenh xaugravec naoslasho cougrave thearing xaugravec nhaaumln caugravec troumlocircoslashng phaugravei khaugravec vay moumlocirciumln khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet
Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet trong Ntildeaiumli-thoumloslasha laoslash moaumlt heauml luaaumln saacircu saeacutec trong giocircugravei nghieacircn coumlugraveu Phaaumlt giaugraveo Phaaumlt toumlucirc thuoaumlc Phaaumlt giaugraveo Nguyeacircn-thuucircy tin raegraveng duy nhaaacutet cougrave Ntildeoumlugravec Phaaumlt Coagrave-Ntildeaoslashm maoslash nhoumlotildeng kieaacutep troumlocircugravec cuucirca ngaoslashi laoslash moaumlt Boagrave-taugravet Nhouml kinh Boaringn sanh daiumly Boagrave-taugravet ntildeoumlocirciumlc tiacutenh toumloslash kieaacutep khocircucirci ntildeaagraveu khi ngaoslashi laoslash moaumlt baoslash-la-moacircn Togravenh Hueauml (Sumedha) cho ntildeeaacuten kieaacutep cuoaacutei cuoslashng cuucirca ngaoslashi treacircn cung trocircoslashi Ntildeaacircu suaaacutet (troumlocircugravec khi ngaoslashi giaugraveng xuoaacuteng traagraven) Laoslash moaumlt vograve Boagrave-taugravet ngaoslashi ntildeaotilde soaacuteng moaumlt ntildeocircoslashi nhouml moaumlt ngoumlocircoslashi bigravenh thoumlocircoslashng luoacircn laoslashm ntildeieagraveu toaacutet vaoslash traugravenh ntildeieagraveu xaaacuteu Trong nhieagraveu kieaacutep ngaoslashi ntildeaotilde hy sinh kearing caucirc 40 Tyoslash kheo Telwatte Rahula A Critical Study of the MahAringvastu trang 49-62 41 EJ Thoma Buddhism London trang 256
Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet 45
thaacircn maiumlng ntildeearing thoumliumlc haoslashnh troiumln veiumln saugraveu haiumlnh ba-la-maaumlt (theo Ntildeaiumli-thoumloslasha) hoaeumlc moumlocircoslashi ba-la-maaumlt (波 羅
密)(theo Nguyeacircn-thuyucirc Tiearingu-thoumloslasha) Theo kinh Thuyeaacutet Xuaaacutet-theaacute-boauml cuucirca Ntildeaiumli-chuugraveng boauml
(MahAringsAringnghika LokottaravAringdis) daiumly raegraveng trong kieaacutep cuoaacutei cuoslashng Boagrave-taugravet laoslash Thaugravei toumlucirc Soacute-ntildeaiumlt-ntildea ngaoslashi ntildeaotilde khoacircng cougrave thuiuml thai trong buiumlng meiuml vaoslash thaaumlt soumliuml khoacircng sanh ra nhouml nhoumlotildeng chuugraveng sanh bigravenh thoumlocircoslashng Tuy ngaoslashi thograve hieaumln nhouml moaumlt con ngoumlocircoslashi bigravenh thoumlocircoslashng vaatilden soaacuteng ntildeocircoslashi soaacuteng cougrave gia ntildeigravenh nhoumlng laiumli noatilde loumliumlc truy tigravem con ntildeoumlocircoslashng thoaugravet khoaring42
Phaaumlt giaugraveo Ntildeaiumli-thoumloslasha tin raegraveng hoiuml ntildeaotilde phaugravet triearingn phong phuugrave khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet cuucirca Phaaumlt giaugraveo Nguyeacircn-thuucircy Hoiuml ntildeaotilde choumlugraveng minh raegraveng trong theaacute giocircugravei con ngoumlocircoslashi cougrave nhoumlotildeng Boagrave-taugravet phaugravet boagrave ntildeeagrave taacircm tu taaumlp caugravec haiumlnh nguyeaumln ba-la-maaumlt nhouml vaaumly vaoslash seotilde trocircucirc thaoslashnh Phaaumlt Soumliuml phaugravet boagrave ntildeeagrave taacircm ntildeooslashi houcirci boagrave taugravet phaucirci hy sinh baucircn thaacircn trong nhieagraveu ntildeocircoslashi vaoslash khi naoslasho chuugraveng sanh giaucirci thoaugravet heaacutet thigrave mocircugravei ntildeeaacuten ngaoslashi giaucirci thoaugravet Bocircucirci vigrave neaacuteu chaelig giaucirci thoaugravet cho rieacircng migravenh troumlocircugravec ngoumlocircoslashi khaugravec thigrave yugrave nghoacutea cuucirca boagrave ntildeeagrave taacircm seotilde khoacircng ntildeoumlocirciumlc phaugravet triearingn ntildeaagravey ntildeuucirc
Theo caugravec nhaoslash Ntildeaiumli-thoumloslasha Boagrave-taugravet nhieagraveu voacirc soaacute nhouml soaacute caugravet soacircng Haegraveng khoacircng thearing ntildeeaacutem heaacutet ntildeoumlocirciumlc Thaaumlt ra veagrave baucircn thearing moatildei chuugraveng sanh laoslash moaumlt vograve Boagrave-taugravet bocircucirci moatildei con ngoumlocircoslashi ntildeeagraveu cougrave tieagravem naecircng chuucircng toumlucirc baucircn chaaacutet ntildeearing
42 Indian Buddhism Meerut trang 351
46 Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng
trocircucirc thaoslashnh Boagrave-taugravet trong ntildeocircoslashi soaacuteng naoslashy vaoslash nhieagraveu ntildeocircoslashi keaacute tieaacutep Cougrave nhieagraveu toumlocircugraveng maiumlo cuiuml thearing vaoslash ntildeoumlugravec haiumlnh rieacircng bieaumlt ntildeoumlocirciumlc gaugraven cho moaumlt soaacute caugravec Boagrave-taugravet Trong kinh ntildeiearingn Ntildeaiumli-thoumloslasha ban socirc nhaaacuten maiumlnh veagrave phaaringm haiumlnh cuucirca Boagrave-taugravet hocircn laoslash higravenh toumlocircugraveng Trong khi caugravec kinh ntildeiearingn Ntildeaiumli-thoumloslasha veagrave sau thigrave ngoumlocirciumlc laiumli Trong kinh Phaugravep hoa kinh Ntildeaiumli-thoumloslasha Trang nghieacircm Baucirco voumlocircng (KAringraœOslashavyacircha) vaoslash nhieagraveu kinh khaugravechellip ntildeaotilde moacirc taucirc nhieagraveu veagrave ntildeoumlugravec haiumlnh vaoslash naecircng loumliumlc cuucirca caugravec vograve Boagrave-taugravet laaumlp nguyeaumln tieaacutep ntildeoauml chuugraveng sanh cooslashn moaumlt chuugraveng sanh naoslasho choumla giaucirci thoaugravet thigrave caugravec ngaoslashi choumla thaoslashnh Phaaumlt Hoaeumlc nougravei moaumlt caugravech khaugravec veagrave maeumlt sieacircu higravenh taacircm cuucirca caugravec ngaoslashi ntildeaotilde voumlocirciumlt khoucirci vooslashng ntildeoaacutei ntildeaotildei hai beacircn gioumlotildea coacircng ntildeoumlugravec vaoslash khoacircng coacircng ntildeoumlugravec neacircn soumliuml thoumliumlc hieaumln tu taaumlp toumloslash bi chaelig laoslash phoumlocircng tieaumln ntildeearing coumlugraveu khoaring chuugraveng sanh
Theo dooslashng thocircoslashi gian caugravec vograve Boagrave-taugravet ntildeoumlocirciumlc gaugraven cho nhieagraveu higravenh toumlocircugraveng vaoslash nhieagraveu biearingu toumlocirciumlng ntildeaugravep oumlugraveng muiumlc ntildeiacutech tiacuten ngoumlocircotildeng thocircoslash phoumlocirciumlng vocircugravei nhoumlotildeng nghi thoumlugravec toacircn giaugraveo chi tieaacutet vaoslash nhieagraveu khaugravei nieaumlm huyeagraven thoaiumli ntildeearing theacircu deaumlt caugravec higravenh toumlocirciumlng Boagrave-taugravet nhieagraveu thaacircn gioaacuteng nhouml caugravec thaagraven vaoslash noumlotilde thaagraven cuucirca baoslash-la-moacircn giaugraveo Vigrave vaaumly doumlocircoslashng nhouml raegraveng hoiumlc thuyeaacutet Boagrave-taugravet ntildeaotilde ntildeoumlocirciumlc du nhaaumlp vaoslash laoslashm maiumlnh yeaacuteu toaacute cuucirca Bhakti (tiacuten taacircm 信 心) trong Phaaumlt giaugraveo43
Vocircugravei khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet naoslashy caugravec nhaoslash Ntildeaiumli-thoumloslasha ntildeaotilde theacircm chi tieaacutet haiumlnh nghieaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong ntildeougrave nhaaacuten
43 Nhouml treacircn trang 351
Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet 47
maiumlnh khoacircng chaelig thoumliumlc hieaumln ntildeaagravey ntildeuucirc caugravec ba-la-maaumlt maoslash cooslashn tu taaumlp nhieagraveu phoumlocircng phaugravep thieagraven ntildeogravenh houmlocircugraveng ntildeeaacuten giaugravec ngoauml phaugravep-khoacircng (法空) hoaeumlc chaacircn nhouml (真 如) Vaoslash ntildeieagraveu naoslashy rootilde raegraveng ntildeaotilde trocircucirc thaoslashnh phoumlocircng phaugravep tu taaumlp cuucirca caugravec Boagrave-taugravet
Khougrave maoslash xaugravec ntildeogravenh giai ntildeoaiumln naoslasho khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet ntildeoumlocirciumlc xuaaacutet hieaumln Muoaacuten rootilde ntildeieagraveu naoslashy chuugraveng ta phaucirci xaugravec ntildeogravenh thocircoslashi gian higravenh thaoslashnh kinh Boaringn sanh (trong Pali vaoslash Sanskrit) vaoslash Kinh Thiacute duiuml (Avadāna tieaacuteng Phaiumln pha troaumln) trong ntildeougrave toumlocircoslashng thuaaumlt nhoumlotildeng kieaacutep troumlocircugravec cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt nhouml laoslash vograve Boagrave-taugravet OcircUcirc ntildeaacircy cougrave thearing nougravei theacircm raegraveng khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet cougrave thearing xuaaacutet hieaumln vaoslasho khoaucircng thocircoslashi gian sau khi kinh Boaringn sanh ra ntildeocircoslashi Roagravei theo dooslashng thocircoslashi gian tieaacuten triearingn caugravec nhaoslash Ntildeaiumli-thoumloslasha ntildeaotilde chuyearingn khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet naoslashy thaoslashnh moaumlt thoumloslasha rieacircng bieaumlt ntildeoumlocirciumlc bieaacutet laoslash Boagrave-taugravet thoumloslasha (菩 薩 乘) Thaaumlt ra Boagrave-taugravet laoslash moaumlt thuaaumlt toumloslash ntildeaotilde ntildeoumlocirciumlc giaucirci thiacutech dieatilden dogravech vaoslash ntildeogravenh nghoacutea roaumlng raotildei Toumloslash ntildeougrave toumloslash nguyeacircn cuucirca toumloslash Boagrave-taugravet ntildeaotilde gaacircy ra nhieagraveu tranh luaaumln vaoslash soumliuml oumlugraveng duiumlng cuucirca khaugravei nieaumlm naoslashy cuotildeng trocircucirc neacircn raaacutet ntildea daiumlng Ntildeieagraveu naoslashy cougrave thearing ntildeoumlocirciumlc xem nhouml moaumlt hieaumln toumlocirciumlng noaringi baaumlt cuucirca boumlocircugravec ngoaeumlt logravech soumlucirc trong ntildeougrave yugrave nghoacutea vaoslash giaugrave trograve cuucirca toumloslash Boagrave-taugravet ntildeaotilde traucirci qua nhieagraveu thay ntildeoaringi ntildeaugraveng kearing trong tieaacuten trigravenh phaugravet triearingn giaugraveo lyugrave vaoslash tieaacuten hougravea logravech soumlucirc
Theaacute neacircn troumlocircugravec heaacutet chuugraveng ta caagraven tigravem hiearingu yugrave nghoacutea chuyeacircn moacircn thuaaumlt toumloslash cuucirca Boagrave-taugravet
48 Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng
Ntildeogravenh nghoacutea toumloslash Boagrave-Taugravet Nhouml chuugraveng ta bieaacutet khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet laoslash moaumlt trong
nhoumlotildeng khaugravei nieaumlm quan troiumlng nhaaacutet trong caucirc hai truyeagraven thoaacuteng Phaaumlt giaugraveo Nguyeacircn-thuyucirc vaoslash Ntildeaiumli-thoumloslasha Theo toumloslash nguyeacircn hoiumlc toumloslash lsquoBoagrave-taugravetrsquo (Boddhisatta) xuaaacutet phaugravet toumloslash toumloslash goaacutec lsquobudhrsquo nghoacutea laoslash taelignh thoumlugravec Danh toumloslash lsquobodhirsquo (giaugravec) cougrave ba nghoacutea (i) tri (ii) giaugravec vaoslash (iii) triacute tueauml cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt44
Trong Taecircng chi boauml kinh toumloslash bodhi cougrave nghoacutea laoslash tri giaugravec baaacutet oumlng haoslashnh phaugravep (AparihAringnneyAring DhammAring) vaoslash nieaacutet baoslashn (NibbAringna)45
Thoumlocirciumlng-toiumla-boauml cho raegraveng khi lsquobodhirsquo (giaugravec) keaacutet hocirciumlp vocircugravei lsquosattarsquo thigrave bodhi nghoacutea laoslash triacute tueauml cuucirca baaumlc thanh togravenh ntildeaotilde voumlocirciumlt qua taaacutet caucirc phieagraven naotildeo46
Theo toumloslash nguyeacircn hoiumlc lsquoBuddhirsquo laoslash keaacutet hocirciumlp vocircugravei toumloslash lsquoBodhirsquo nhouml thoumlocircoslashng thaaacutey trong nhoumlotildeng heauml thoaacuteng trieaacutet lyugrave Baoslash-la-moacircn giaugraveo Trong trieaacutet lyugrave Soaacute Luaaumln Du giaoslash phaugravei (SAringUgravekhya-yoga) lsquobuddhirsquo mang yugrave nghoacutea taacircm lyugrave hoiumlc laoslash keaacutet quaucirc ntildeaagraveu tieacircn cuucirca soumliuml tieaacuten triearingn toumliuml taugravenh (PrakŸti)47
Vigrave vaaumly toumloslash lsquobodhirsquo laoslash ntildeoumla ntildeeaacuten nieaacutet baoslashn vaoslash nieaacutet baoslashn laoslash soumliuml an laiumlc toaacutei haaumlu
44 PED taaumlp I trang 14 45 A taaumlp IV trang 23 46 Bs trang 20 47 The SAringUgravekhya Sacirctra I71 vide S Chatterjee and DM Datta An Introduction to Indian Philosophy Calcutta 1954 trang 272
Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet 49
Theo Baugravech-khoa Toaoslashn-thouml Phaaumlt-hoiumlc48 toumloslash nguyeacircn hoiumlc cuucirca toumloslash naoslashy ntildeoumlocirciumlc chia laoslashm hai phaagraven bodhi vaoslash sattva bodhi laoslash toumloslash goaacutec cuucirca budh nghoacutea laoslash thoumlugravec taelignh hoaeumlc giaugravec vaoslash sattva ruugravet toumloslash lsquosantrsquo laoslash phaacircn toumloslash hieaumln taiumli cuucirca goaacutec lsquoasrsquo cougrave nghoacutea laoslash moaumlt houmlotildeu tigravenh hoaeumlc nghoacutea ntildeen laoslash lsquomoaumlt chuugraveng sanhrsquo Nhouml vaaumly bodhisattva nghoacutea laoslash houmlotildeu tigravenh giaugravec moaumlt ngoumlocircoslashi ntildei tigravem caagraveu giaugravec ngoauml hay moaumlt vograve Phaaumlt seotilde thaoslashnh Vaoslash toumloslash PAringli bodhisatta ntildeoumlocirciumlc ruugravet toumloslash bodhi vaoslash satta (Sanskrit Sakta xuaaacutet phaugravet toumloslash santildej) laoslash moaumlt houmlotildeu tigravenh tigravem caagraveu giaugravec ngoauml
Theo Baugravech-khoa Toaoslashn-thouml cuucirca Toacircn-giaugraveo vaoslash Ntildeaiumlo-ntildeoumlugravec hoiumlc49 Bodhisattva thoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc dogravech laoslash lsquochuugraveng sanh cougrave triacute tueauml hoaoslashn haucircorsquo (sattva baucircn chaaacutet nhaaacutet thearing nhouml svabhAringva laoslash thoumliumlc thearing) Cougrave thearing raegraveng ntildeaacircy laoslash nghoacutea chiacutenh cuucirca toumloslash naoslashy tuy nhieacircn veagrave maeumlt logravech soumlucirc thaaumlt ra Boagrave-taugravet laoslash lsquomoaumlt chuugraveng sanh ntildeang treacircn ntildeoumlocircoslashng ntildeaiumlt giaugravec ngoaumlrsquo nghoacutea laoslash moaumlt vograve Phaaumlt toumlocircng lai nhouml Monier Williams ntildeaotilde nougravei trong toumliuml ntildeiearingn Sanksrit-English
Toumloslash satta (Sanskrit laoslash sattva tigravenh) ruugravet toumloslash sat+tva thoumlocircoslashng cougrave ba nghoacutea (i) houmlotildeu tigravenh chuugraveng sanh vaoslash ngoumlocircoslashi cougrave lyugrave triacute (ii) linh hoagraven vaoslash (iii) baucircn chaaacutet50
Har Dayal trong taugravec phaaringm noaringi tieaacuteng lsquoThe Bodhisattva Doctrine in Buddhist Sanksrit Literaturersquo (Hoiumlc thuyeaacutet Boagrave-taugravet trong Vaecircn hoiumlc Phaaumlt
48 EB taaumlp III trang 224 49 Encyclopaedia of Religion and Ethics nhouml treacircn taaumlp II trang 739 50 PED taaumlp I trang 132
50 Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng
giaugraveo tieaacuteng Phaiumln)51 ntildeaotilde ntildeoagraveng yugrave raegraveng bodhi nghoacutea laoslash lsquogiaugravecrsquo vaoslash ntildeaotilde baoslashn roaumlng nghoacutea sattva theo toumloslash nguyeacircn hoiumlc52 ntildeaotilde ntildeoumla ra nhieagraveu caugravech khaugravec nhau cuucirca nhieagraveu toumloslash 51 BDBSL trang 4-9 52
1 Sattva nghoacutea laoslash lsquoWesen Charakterrsquo lsquoBaucircn thearing baucircn chaaacutet tiacutenh chaacircn thaaumltrsquo (Skt Dicy Pbg amp Skt Dicy MW) Toumloslash PAringli satta cuotildeng cougrave nghoacutea laoslash lsquothoumliumlc chaaacutetrsquo (substance) (Pali Dicysv) Phaagraven locircugraven nhoumlotildeng nhaoslash toumloslash ntildeiearingn hoiumlc thoumlocircoslashng dogravech toumloslash naoslashy theo nghoacutea naoslashy Monier Williams dogravech nhouml sau lsquoNgoumlocircoslashi taelignh thoumlugravec hoaeumlc triacute tueaumlrsquo (trang 688b) C Eliot lsquoHoumlotildeu tigravenh giaugravecrsquo (Eliot ii 7) H Hackmann lsquoNgoumlocircoslashi ntildeang trocircucirc neacircn taelignh thoumlugravecrsquo (Buddhism trang 52) Cuotildeng cougrave thearing theacircm raegraveng toumloslash Hindi hieaumln ntildeaiumli lsquosatrsquo laoslash ruugravet toumloslash Sanskrit lsquosattvarsquo nghoacutea laoslash lsquothoumliumlc chaaacutet nguoagraven goaacutecrsquo 2 lsquoSattvarsquo (masculine) cougrave nghoacutea laoslash lsquoBaaacutet coumlugrave chuugraveng sanh hay houmlotildeu tigravenh naoslashorsquo (Skt Dicy MW) Toumloslash Pali satta laoslash lsquoMoaumlt chuugraveng sanh sinh vaaumlt cougrave tigravenh thoumlugravec con ngoumlocircoslashirsquo (Pali Dicy sv) Haagraveu heaacutet caugravec hoiumlc giaucirc hieaumln ntildeaiumli chaaacutep nhaaumln soumliuml giaucirci thiacutech naoslashy H Kern lsquoMoaumlt chuugraveng sanh hoaeumlc houmlotildeu tigravenh cougrave tigravenh thoumlugravecrsquo (Manual trang 65 dooslashng 11) T W Khys Davids vaoslash W Stede lsquoMoaumlt chuugraveng sanh giaugravec ngoaumlrsquo nghoacutea laoslash chuugraveng sanh houmlocircugraveng ntildeeaacuten ntildeaiumlt Chaugravenh ntildeauacuteng Chaugravenh giaugravecrsquo (Pali Dicy sv) L D Barnett lsquoHoumlotildeu tigravenh giaugravecrsquo (Path trang 20) M Anesaki lsquoMoaumlt chuugraveng sanh ntildeang tigravem caagraveu giaugravec ngoaumlrsquo (Ere v 450) E J Thomas lsquoChuugraveng sanh giaugravecrsquo (Buddha trang 2 ghi chuugrave I) DT Suzuki lsquoChuugraveng sanh cougrave triacutersquo (Outlines trang 277) Csoma de Kors lsquoTinh thaagraven maiumlnh meotilde vaoslash thanh togravenhrsquo (Csoma trang 6) Taugravec giaucirc cuucirca Tam-muoaumli-voumlocircng kinh (SamsAringhi-raja-sutra) ntildeaotilde dogravech sattva nhouml lsquochuugraveng sanh cougrave tigravenh thoumlugravecrsquo nhoumlng cho raegraveng toumloslash bodhisattva nghoacutea laoslash lsquoBaaumlc trocirciuml duyeacircn vaoslash uucircng hoauml taaacutet caucirc chuugraveng sanhrsquo (bodhettisattvan Sam Ra fol 25a 4) P Ghosa doumlocircoslashng nhouml dogravech sattva nhouml lsquochuugraveng sanhrsquo lsquobodhihsa casau maha-krp-Sfayena sattv-alambanat sattvaf cetrsquot bodhisattvaaeligrsquo nghoacutea laoslash moaumlt chuugraveng sanh cougrave caucirc giaugravec vaoslash tigravenh thoumlugravec 3 lsquoSattvarsquo cougrave leotilde laoslash lsquotinh thaagraven taacircm tri giaugravec thoumlugravecrsquo (Skt Dicy MW and Pbg) Toumloslash Pali satta cuotildeng cougrave nghoacutea laoslash lsquotinh thaagravenrsquo (Pali Dicy sv) Theo L de la Vallee Poussin nhoumlotildeng nhaoslash toumloslash ntildeiearingn hoiumlc AAacuten ntildeoauml cuotildeng giaucirci thiacutech sattva nhouml ntildeoagraveng nghoacutea vocircugravei lsquotaacircmrsquo (citta) hoaeumlc vyavasaya (quyeaacutet ntildeogravenh kieacircn taacircm) P Ghosa triacutech daatilden toumloslash moaumlt nhaoslash bigravenh luaaumln coaring
Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet 51
ntildeaiumli ntildeaotilde dogravech sattva laoslash abhipraya (doumliuml ntildeogravenh muiumlc ntildeiacutech) lsquobodhau sattvam abhiprayo yes am te bodhisattvahrsquo (Prajnaparamita Qata trang 2 ghi chuugrave 2) Vigrave vaaumly toumloslash naoslashy cougrave nghoacutea laoslash lsquotaacircm touml toumlocircucircng doumliuml ntildeogravenh hoaeumlc oumlocircugravec nguyeaumln cuucirca moaumlt ngoumlocircoslashi houmlocircugraveng ntildeeaacuten giaugravec ngoaumlrsquo P Oltramare choaacutei boucirc yugrave nghoacutea naoslashy cho raegraveng khoacircng chiacutenh xaugravec nhoumlng L de la Vallee Poussin doumlocircoslashng nhouml chaaacutep nhaaumln ntildeieagraveu naoslashy trong khi cuoslashng thocircoslashi oacircng cuotildeng chaaacutep nhaaumln yugrave nghoacutea goaacutec cuucirca toumloslash naoslashy cougrave thearing ruugravet toumloslash yugrave nghoacutea lsquothoumliumlc chaaacutet baucircn chaaacutetrsquo 4 Sattva cougrave leotilde cuotildeng cougrave nghoacutea laoslash lsquocooslashn phoacirci thairsquo (Skt Dicy MW) vaoslash HS Gour dogravech raegraveng lsquoNgoumlocircoslashi maoslash triacute tueauml cooslashn tieagravem aaringn vaoslash choumla phaugravet triearingnrsquo (Buddhism trang XI) 5 Sattva cougrave leotilde cuotildeng gioaacuteng yugrave treacircn nhouml trong Kinh Du-giaoslash (Yoga-sacirctras) nocirci maoslash nougrave ngoumlocirciumlc vocircugravei Purusa (thaagraven ngaotilde) vaoslash cougrave nghoacutea laoslash lsquotaacircm triacutersquo Ntildeaacircy laoslash do E Senart dogravech vigrave oacircng tin raegraveng Yoga ntildeaotilde aucircnh houmlocircucircng saacircu saeacutec Phaaumlt giaugraveo Thaaumlt soumliuml sattva thoumlocircoslashng xuaaacutet hieaumln trong kinh Du-giaoslash vaoslash G Jha ntildeaotilde dogravech nhouml sau lsquogoaacutec hoaeumlc taacircm suy nghoacutersquo (Yoga Sutras II 41 trang 109 lsquoSattva-fuddhl-saumanasy-aikagry-endrlya-jay-atma-darfana-yogyatvani carsquo) E Senart ntildeaotilde chaelig ra raegraveng Sattva laoslash khaugravec bieaumlt vocircugravei purusa (thaagraven ngaotilde) trong Yoga-Sutras (III 55 Sattva-purusayoh fuddhi-samye kaivalyam trang 174) H Kern cougrave yugrave kieaacuten bodhi cougrave leotilde lieacircn quan ntildeeaacuten buddhi cuucirca heauml thoaacuteng Yoga (Du-giaoslash) ntildeaeumlc bieaumlt nhouml toumloslash buddhisattva ntildeoumlocirciumlc tigravem thaaacutey trong kinh ntildeiearingn Yoga Vaaumly bodhisattva hauacuten phaucirci laoslash moaumlt soumliuml hieaumln thaacircn cuucirca triacute tueauml tieagravem aaringn 6 Sattva cougrave leotilde laoslash moaumlt higravenh thoumlugravec sai tieaacuteng Phaiumln cuucirca toumloslash PAringli satta cougrave thearing toumlocircng oumlugraveng vocircugravei sakta trong Sanksrit Vigrave vaaumly toumloslash PAringli bodhisatta laoslash ruugravet toumloslash Sanskrit bodhi-sakta lsquoNgoumlocircoslashi houmlocircugraveng ntildeeaacuten hoaeumlc gaeacuten bougrave vocircugravei giaugravec ngoaumlrsquo Sakta (toumloslash toumloslash goaacutec sanj) nghoacutea laoslash lsquoTrung thaoslashnh vocircugravei yeacircu meaacuten hoaeumlc naeacutem gioumlotilde gia nhaaumlp hoaeumlc lieacircn laiumlc vocircugravei doumliuml ntildeogravenh noatilde loumliumlc hoaeumlc taaumln tuiumly (Skt Dicy MW) Theo toumliuml ntildeiearingn PAringli toumloslash Pali satta toumlocircng oumlugraveng vocircugravei nhieagraveu toumloslash Sanskrit nhouml sattva sapta sakta vaoslash sapta Nhouml toumloslash Pali sutta cuotildeng lieacircn quan ntildeeaacuten toumloslash Skt sukta Ntildeieagraveu naoslashy cougrave thearing hocirciumlp lyugrave raegraveng toumloslash Skt bodhi-sakta laoslash cougrave thearing toumlocircng ntildeoumlocircng vocircugravei toumloslash Pali bodhisatta Theo yugrave kieaacuten cuucirca caugravec nhaoslash touml toumlocircucircng Phaaumlt giaugraveo ntildeaotilde chaaacutep nhaaumln dogravech laoslash sattva maoslash khoacircng coi troiumlng vaaacuten ntildeeagrave chuugraveng ta ntildeaotilde cougrave moaumlt toumloslash tieaacuteng Phaiumln sai chauacuteng haiumln nhouml smrty-upasthana (cho toumloslash PAringli sati-patthana) samyak-prahana (cho toumloslash PAringli sammappadhana) Bodhisattva cuotildeng cougrave leotilde thuoaumlc veagrave loaiumli tieaacuteng Phaiumln sai naoslashy P Oltramare ntildeaotilde toumloslash choaacutei dogravech yugrave naoslashy
52 Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng
ntildeiearingn vaoslash hoiumlc giaucirc ntildeearing choiumln ra yugrave nghoacutea gaagraven nhaaacutet cuucirca toumloslash sattva trong hocirciumlp toumloslash bodhivattva
Sau khi khaucirco saugravet nhoumlotildeng quan ntildeiearingm cougrave caecircn coumlugrave chiacutenh xaugravec cuucirca nhieagraveu nhaoslash hoiumlc giaucirc Har Dayal cho raegraveng ldquoCaugravech toaacutet nhaaacutet laoslash luoacircn luoacircn tham khaucirco toumloslash PAringli khoacircng coi troiumlng nhieagraveu soumliuml dogravech thuaaumlt cuucirca nhoumlotildeng nhaoslash trieaacutet hoiumlc hoaeumlc nhoumlotildeng nhaoslash toumliuml ntildeiearingn hoiumlc sau naoslashyrdquo Vaoslash oacircng ntildei ntildeeaacuten keaacutet luaaumln raegraveng ldquosattvardquo nghoacutea laoslash lsquobaaacutet coumlugrave chuugraveng sanh hoaeumlc houmlotildeu tigravenh naoslashorsquo (nhouml toumliuml ntildeiearingn Sanskrit
vigrave ntildeoaumlng toumloslash sanj khoacircng biearingu loauml ntildeoumlocirciumlc soumliuml gaeacuten bougrave vocircugravei nhoumlotildeng lyugrave toumlocircucircng tinh thaagraven vaoslash ntildeaiumlo ntildeoumlugravec vaoslash nhoumlotildeng nhaoslash taugravec giaucirc sau naoslashy khoacircng neacircn phaiumlm lsquoloatildei laagravemrsquo nhouml vaaumly trong khi dogravech toumloslash Pali ra Sanskrit 7 Sattva cougrave leotilde cougrave nghoacutea laoslash lsquoSoumlugravec maiumlnh naecircng loumliumlc tinh taaacuten naecircng loumliumlc vaoslash can ntildeaotildemrsquo (Skt Dicy MW trang 1052) Toumloslash bodhisattva do ntildeougrave cougrave nghoacutea laoslash lsquongoumlocircoslashi cougrave ntildeaagravey naecircng loumliumlc ntildeearing houmlocircugraveng ntildeeaacuten giaugravec ngoaumlrsquo Sattva trong yugrave nghoacutea naoslashy thoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc thaaacutey trong Ksemendrarsquos Avadana-kalpa-lata lsquosattv-abdhihrsquo (II trang 713 keauml 42) lsquosattv-ojjvalam bhagavataf caritam nifamyarsquo (II trang 85 keauml 74) lsquokumarah sattva-sagarahrsquo (II trang 723 keauml 21) sattva-nidhir (II trang 945 keauml 21) lsquobodhisattvah sattva-vibhusitah (II trang 113 keauml 8) Toumloslash naoslashy gioaacuteng nhouml yugrave nghoacutea trong BC (IX 30mdashlsquobodhisattvah parlpurna-sattvahrsquo) E B Cowell dogravech lsquoSoumliuml hoaoslashn thieaumln cuucirca vograve aaacutey laoslash tuyeaumlt ntildeoaacuteirsquo nhoumlng nghoacutea naoslashy khoacircng giaucirci thiacutech chiacutenh xaugravec yugrave cuucirca sattva Nhoumlotildeng nhaoslash toumliuml ntildeiearingn hoiumlc Taacircy taiumlng ntildeaotilde dogravech bodhisattva nhouml laoslash byan-chub sems-dpah Trong toumloslash phoumlugravec naoslashy byan-chub nghoacutea laoslash bodhi sems laoslash lsquotaacircmrsquo hoaeumlc lsquotraugravei Timrsquovaoslash dpah cougrave yugrave nghoacutea laoslash lsquongoumlocircoslashi anh huoslashng maiumlnh meotildersquo (= Skt sura vira) (Tib Dicy Jaschke 374b vaoslash 325b Tib Dicy Das 883b 787b vaoslash 276b) Soumliuml dogravech thuaaumlt naoslashy doumlocircoslashng nhouml ntildeaotilde keaacutet hocirciumlp hai nghoacutea cuucirca saliva nghoacutea laoslash lsquotaacircmrsquo vaoslash lsquocan ntildeaotildemrsquo (nhouml soaacute 3 vaoslash 7 ocircucirc treacircn) Nhoumlng khoacircng laoslashm toumloslash nguyeacircn hoiumlc cuucirca toumloslash gheugravep bodhisattva trocircucirc neacircn rootilde vaoslash saugraveng suucirca hocircn Cougrave thearing luaaumln ra raegraveng nhoumlotildeng nhaoslash dogravech thuaaumlt Taacircy taiumlng keaacutet hocirciumlp vocircugravei yugrave toumlocircucircng cuucirca lsquotaacircmrsquo vaoslash lsquocan ntildeaotildemrsquo vocircugravei sattva Theo E J Eitel tieaacuteng Hoa dogravech bodhisattva laoslash lsquohoumlotildeu tigravenh giaugravec ngoaumlrsquo (trang 34a)
Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet 53
cuucirca MW) ldquoein lebendes Wesenrdquo (Skt Dicy Pbg) Toumloslash PAringli satta cougrave leotilde laoslash lsquomoaumlt chuugraveng sanh con ngoumlocircoslashi sinh vaaumlt cougrave tigravenh thoumlugravec (PAringli Dicy Sv) Haagraveu heaacutet caugravec hoiumlc giaucirc hieaumln ntildeaiumli chaaacutep nhaaumln soumliuml dogravech naoslashyrdquo53 Har Dayal ntildeaotilde chuugrave giaucirci ntildeuugraveng toumloslash lsquosattarsquo trong ngoumlotilde caucircnh naoslashy maoslash khoacircng biearingu thograve chaelig laoslash moaumlt con ngoumlocircoslashi bigravenh thoumlocircoslashng Har Dayal cuotildeng choumlugraveng toucirc theacircm raegraveng rootilde raoslashng lieacircn quan ntildeeaacuten toumloslash Vedic lsquosatvanrsquo nghoacutea laoslash lsquokelegarrsquo lsquomoaumlt thaoslashnh vieacircn anh huoslashng ngoumlocircoslashi can ntildeaotildem vaoslash maiumlnh meotildersquo54
Trong Thanh-togravenh ntildeaiumlo-luaaumln (Visuddhimagga) (IX 53) cho raegraveng Satta ldquoChuugraveng sanh (Satta) nhoumlotildeng ngoumlocircoslashi naeacutem gioumlotilde (Satta) chaaacutep thuucirc (Visatta) do khaugravet augravei keaacutet tuiuml vocircugravei thearing chaaacutet taiumlo ra do ntildeougrave hoiuml laoslash chuugraveng houmlotildeu tigravenh (Satta)
Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeaotilde daiumly ntildeieagraveu naoslashy nhouml sau ldquoNaoslashy RAringdha baaacutet coumlugrave tham augravei naoslasho ntildeoaacutei vocircugravei saeacutec baaacutet coumlugrave
tham duiumlc naoslasho ntildeoaacutei vocircugravei saeacutec baaacutet coumlugrave haelig laiumlc naoslasho ntildeoaacutei vocircugravei saeacutec baaacutet coumlugrave khaugravet augravei naoslasho ntildeoaacutei vocircugravei saeacutec naeacutem gioumlotilde (Satta) chaaacutep chaeumlt (Visatta) nougrave ntildeougrave laoslash moaumlt chuugraveng sanh (Satta)rdquo55
Toumloslash lsquoSatrsquo xuaaacutet hieaumln trong trieaacutet lyugrave Veda cougrave nghoacutea laoslash (i) theaacute giocircugravei xuaaacutet hieaumln hoaeumlc (ii) baucircn chaaacutet thaaumlt hieaumln houmlotildeu cuucirca Ngaotilde (Aumltman)56 Trong Trieaacutet Soaacute-luaaumln Du giaoslash 53 Cuoslashng trang saugravech ntildeaotilde daatilden 54 Nhouml treacircn 55 Bhikkhu DAringœamoli (Tr) The Path of Purification (Visuddhi-magga)
Sri Lanka Buddhist Publication Society 1975 IX 53 trang 310 56 Xem chi tieaacutet SN Dasgupta A History of Indian Philosophy Taaumlp I Cambridge 1963 trang 445-52
54 Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng
(SAringUgravekhya ndashYoga) toumloslash lsquoSattvarsquo biearingu thograve yeaacuteu toaacute toumliuml taugravenh (PrakŸti) cougrave baucircn chaaacutet cuucirca soumliuml an laiumlc khinh an vaoslash saugraveng suoaacutet57
Toumloslash lsquoBodhisattvarsquo (Bodhi+sattva) nougravei chung laoslash moaumlt chuugraveng sanh giaugravec ngoauml chuugraveng sanh houmlocircugraveng ntildeeaacuten ntildeaiumlt soumliuml giaugravec ngoauml hoaoslashn toaoslashn hoaeumlc Phaaumlt quaucirc58 Trong locircoslashi chuugrave thiacutech cuucirca Troumlocircoslashng-boauml-kinh59 ntildeaotilde ntildeogravenh nghoacutea toumloslash naoslashy nhouml sau ldquoBodhisatto ti paœOslashitasatto bujjhanasatto bodhi-saUacutekhAringtesu vAring catacircsu maggesu Aringsatto laggamAringnaso ti bodhisattordquo Nghoacutea ntildeen cuucirca toumloslash Boagrave-taugravet laoslash (i) ngoumlocircoslashi cougrave triacute hoaeumlc (ii) ngoumlocircoslashi quyeaacutet ntildeogravenh hoaeumlc naeacutem gioumlotilde boaacuten con ntildeoumlocircoslashng ntildeoumla ntildeeaacuten giaugravec ngoauml60
Theo Thoumlocirciumlng-toaiuml-boauml ntildeogravenh nghoacutea Bodhisattva laoslash moaumlt ngoumlocircoslashi chaeacutec chaeacuten seotilde trocircucirc thaoslashnh Phaaumlt Vograve aaacutey laoslash baaumlc saugraveng suoaacutet ntildeoumlocirciumlc ngoumlocircoslashi cougrave triacute baucirco veauml vaoslash uucircng hoauml61 Trong luaaumln Baugravet-nhaotilde Ba-la-maaumlt (PrajntildeAring-pAringramitAring divideAringstra) cuucirca ngaoslashi Long thoiuml (NAringgAringrjuna) cuotildeng giaucirci thiacutech gioaacuteng vaaumly62
Trong Boagrave-ntildeeagrave Haiumlnh kinh luaaumln (BodhicaryAringvatAringra PantildejikAring) vaoslash AumlcAringrya PrajntildeAringkaramati63daiumly raegraveng Tatra (bodhau) SattvaUacute abhiprAringyorsquosyeti 57 S Radhakrishnan Indian Philosophy Taaumlp II London 1966 trang 475-85 58 PED taaumlp I trang 114 59 Troumlocircoslashng boauml kinh Taaumlp II trang 427 60 DPPN taaumlp II trang 322 vaoslash tieaacutep theo 61 Bs trang 30 62 Nhouml treacircn trang 20 63 Thaagravey ntildeem laiumli triacute tueauml cho ntildeeauml toumlucirc
Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet 55
bodhisattvaaelig64 Toumlocircng toumliuml trong Nhaaacutet-baugravech-thieacircn-tuiumlng Baugravet-nhaotilde Ba-la-maaumlt (divideatasAringhasrikAring PrajntildeAringpAringramitAring)65 cuotildeng nougravei raegraveng ldquobodhau sattvam abhiprAringyo yebdquoAringUacute te bodhisattvAringaeligrdquo66 toumlugravec Boagrave-taugravet laoslash moaumlt vograve maoslash taacircm yugrave nguyeaumln touml toumlocircucircng hoaeumlc oumlocircugravec mocirc houmlocircugraveng ntildeeaacuten giaugravec ngoauml
Trong Baugravet-thieacircn-tuiumlng Baugravet-nhaotilde Ba-la-maaumlt (AbdquoEcircasAringhasrikAring PrajntildeAringpAringramitAring) vieaacutet raegraveng lsquoKhoacircng cougrave nghoacutea naoslasho thaaumlt cho toumloslash Boagrave-taugravet bocircucirci vigrave Boagrave-taugravet tu taaumlp khoacircng chaaacutep thuucirc ntildeoaacutei vocircugravei taaacutet caucirc caugravec phaugravep Vigrave Boagrave-taugravet laoslash baaumlc ntildeaotilde thoumlugravec taelignh khoacircng tham ntildeaeacutem ntildeaotilde hiearingu taaacutet caucirc caugravec phaugravep vaoslash giaugravec ngoauml laoslash muiumlc ntildeiacutech cuucirca Boagrave-taugravetrsquo67
TRV Murti quaugraven saugravet Bodhisattva cho raegraveng khoacircng ngoaoslashi nghoacutea ngoumlocircoslashi loumlocircng thieaumln ntildeaiumlo ntildeoumlugravec vaoslash laoslash coaumli nguoagraven taaacutet caucirc ntildeieagraveu laoslashnh cho theaacute gian68 Charls Elliot nougravei raegraveng Boagrave-taugravet laoslash baaumlc triacute tueauml69 H Kern ntildeoagraveng yugrave Bodhisattva laoslash moaumlt chuugraveng sanh giaugravec ngoauml70
Tougravem laiumli toumloslash nguyeacircn hoiumlc Boagrave-taugravet (菩 薩) nghoacutea laoslash moaumlt chuugraveng sanh giaugravec ngoauml (覺 有 情) moaumlt vograve Phaaumlt seotilde thaoslashnh hoaeumlc moaumlt ngoumlocircoslashi khaugravet ngoumlocircotildeng ntildeaiumlt giaugravec ngoaumlrdquo
64 BDBSL trang 6 65 Trang 2 ghi chuugrave soaacute 2 66 Cuoslashng trang saugravech ntildeaotilde daatilden 67 Xem Edward Conze (dogravech) AstAringhasrika Prana-paramita (kinh Thaaumlp-baugravet-thieacircn-tuiumlng Baugravet-nhaotilde Ba-la-maaumlt) 68 TRV Murti The Central Philosophy of Buddhism London 1960 trang 264 69 Charles Elliot Buddhism and Hinduism Taaumlp II London 1968 tr 1 70 H Kern Manual of Indian Buddhism Delhi rpt 1974 trang 65
56 Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng
Vaoslash toumloslash naoslashy biearingu thograve baaacutet coumlugrave ai tigravem caagraveu giaugravec ngoauml (菩 偍)
bao goagravem chouml Phaaumlt (諸 佛) Biacutech-chi Phaaumlt (緣 覺)vaoslash nhoumlotildeng ntildeeauml toumlucirc cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt hay nougravei chung laoslash thoumlocircoslashng duoslashng ntildeearing chaelig nhoumlotildeng ngoumlocircoslashi khaugravet ngoumlocircotildeng trocircucirc thaoslashnh Ntildeoumlugravec Phaaumlt Trong taaumlp saugravech naoslashy chuugraveng ta cougrave thearing hiearingu toumloslash Boagrave-taugravet nhouml moaumlt ngoumlocircoslashi bigravenh thoumlocircoslashng vograve anh huoslashng vocircugravei chiacutenh nghieaumlp loumliumlc cuucirca migravenh trong ntildeocircoslashi soaacuteng naoslashy nhouml taaacutet caucirc ngoumlocircoslashi khaugravec nhoumlng vocircugravei looslashng quyeaacutet taacircm vaoslash noatilde loumliumlc tu taaumlp phoumlocircng phaugravep thoumliumlc tieatilden do Ntildeoumlugravec Phaaumlt Coagrave-ntildeaoslashm khaugravem phaugrave vaoslash houmlocircugraveng daatilden ntildeaotilde voumlocirciumlt qua nhoumlotildeng nghieaumlp xaaacuteu vaoslash ntildeau khoaring ntildeearing ntildeaiumlt giaucirci thoaugravet an laiumlc Ngay caucirc sau naoslashy khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet ntildeoumlocirciumlc phaugravet triearingn trong kinh ntildeiearingn Ntildeaiumli-thoumloslasha Boagrave-taugravet trocircucirc thaoslashnh moaumlt ngoumlocircoslashi tigravem caagraveu lsquochaugravenh ntildeauacuteng chaugravenh giaugravecrsquo(Samsak-sambodhi 正 等 覺) Anuttara-Samsak-sambodh (阿 耨 多
羅 三 藐 三 菩 提 無 上 正 等 覺)71 vigrave locirciumli iacutech cuucirca taaacutet caucirc chuugraveng sanh maoslash ngaoslashi tu taaumlp caugravec Ba-la-maaumlt (pAringramitArings 波 羅 密) thocircoslashi gian vaoslash soumliuml ntildeau khoaring ntildeoaacutei vocircugravei Boagrave-taugravet khoacircng quan troiumlng muiumlc ntildeiacutech chiacutenh cuucirca ngaoslashi laoslash ntildeem heaacutet taacircm loumliumlc yugrave chiacute kieacircn coumlocircoslashng tu taaumlp vigrave locirciumli iacutech cho chuugraveng sanh maoslash tigravem caagraveu giaugravec ngoauml vaoslash thoumliumlc hieaumln caugravec ba-la-maaumlt giuugravep taaacutet caucirc chuugraveng sanh ntildeaiumlt giaugravec ngoauml vieacircn maotilden Tuy nhieacircn chuugraveng ta cuotildeng neacircn nhocircugrave moaumlt soumliuml thaaumlt raegraveng Boagrave-taugravet trong kinh ntildeiearingn Ntildeaiumli-thoumloslasha laoslash nhoumlotildeng biearingu toumlocirciumlng chocircugrave khoacircng phaucirci laoslash nhoumlotildeng higravenh aucircnh con ngoumlocircoslashi logravech soumlucirc hay nhoumlotildeng thieacircn thaagraven treacircn trocircoslashi ntildeearing 71 DCBT trang 337
Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet 57
thocircoslash phoumlocirciumlng maoslash boagrave taugravet laoslash biearingu toumlocirciumlng cuucirca nhoumlotildeng ntildeoumlugravec haiumlnh keaacutet tinh toumloslash Ntildeoumlugravec Phaaumlt logravech soumlucirc ntildeoumlocirciumlc thaugravenh hoaugrave nhouml nhoumlotildeng baaumlc thaugravenh nhaegravem ntildeaugravep oumlugraveng nhu caagraveu tiacuten ngoumlocircotildeng cuucirca quaagraven chuugraveng vaoslash boaacutei caucircnh ntildea thaagraven cuucirca xaotilde hoaumli AAacuten ntildeoauml luugravec baaacutey giocircoslash
YUgrave nghoacutea cuucirca thuaaumlt toumloslash caugravec baaumlc Thaugravenh khaugravec Ntildeearing hiearingu Boagrave-taugravet rootilde hocircn chuugraveng ta cuotildeng caagraven phaucirci phaacircn bieaumlt nhoumlotildeng thuaaumlt toumloslash khaugravec trong Phaaumlt giaugraveo cuotildeng biearingu thograve yugrave nghoacutea caugravec baaumlc thaugravenh nhouml chouml thieacircn (諸 天) A-la-haugraven (阿 羅 漢) Thanh-vaecircn (聲 聞) baaumlc Biacutech-chi Phaaumlt (辟 支 佛) vaoslash Ntildeoumlugravec Phaaumlt (佛 陀)
1 Chouml thieacircn Khaugravei nieaumlm chouml thieacircn (諸 天) maeumlc duoslash cougrave trigravenh baoslashy
trong kinh Phaaumlt nhoumlng ntildeaacircy khoacircng phaucirci laoslash phaugravep thoaiumli trung taacircm caecircn baucircn cuucirca tu taaumlp Phaaumlt giaugraveo laoslash heauml thoaacuteng trieaacutet lyugrave voacirc thaagraven Ntildeieagraveu naoslashy cougrave nghoacutea laoslash khoacircng chaaacutep nhaaumln Chuugravea trocircoslashi hoaeumlc Ntildeaaacuteng saugraveng taiumlo ra con ngoumlocircoslashi vaoslash theaacute giocircugravei
Trong kinh Aggantildentildea cuucirca Troumlocircoslashng boauml (Dnegha NikAringya)72 ntildeaotilde trigravenh baoslashy khaugrave rootilde raoslashng theaacute giocircugravei toumliuml nhieacircn vaoslash con ngoumlocircoslashi laoslash khoacircng phaucirci saucircn phaaringm cuucirca baaacutet kyoslash meaumlnh leaumlnh saugraveng taiumlo cuucirca moaumlt vograve Chuugravea trocircoslashi naoslasho maoslash chuugraveng ntildeocircn thuaagraven laoslash nhoumlotildeng keaacutet quaucirc cuucirca tieaacuten trigravenh tieaacuten hoaugrave
Trong toumliuml ntildeiearingn PAringli-Anh cuucirca Hoaumli PAringli Text ntildeaotilde
72 DB taaumlp III trang 77 vaoslash tieaacutep theo
58 Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng
ntildeogravenh nghoacutea chouml thieacircn theo truyeagraven thoaacuteng Phaaumlt giaugraveo nhouml sau
ldquoTheo toumloslash nguyeacircn hoiumlc lsquodevAringrsquo xuaaacutet phaugravet toumloslash yugrave nghoacutea chocirci vui moaumlt vograve trocircoslashi vograve thieacircn thaagraven thoumlocircoslashng soaacute nhieagraveu cuucirca devAring laoslash Gods (chouml thieacircn) Khi toumlocircugravec vograve naoslashy ntildeoumlocirciumlc gaugraven cho baaacutet coumlugrave chuugraveng sanh sieacircu vieaumlt naoslasho thigrave ntildeoumlocirciumlc xem nhouml laoslash thuoaumlc laotildenh voumliumlc treacircn loaoslashi ngoumlocircoslashihellip Chouml thieacircn thoumlocircoslashng ntildeocircn giaucircn biearingu thograve cho soumliuml saugraveng chougravei linh ntildeoaumlng neugravet ntildeeiumlp ntildeieagraveu thieaumln vaoslash augravenh saugraveng vaoslash nhoumlotildeng thuoaumlc tiacutenh naoslashy nhouml ntildeoaacutei ngoumlocirciumlc laiumli vocircugravei nhoumlotildeng naecircng loumliumlc bougraveng toaacutei cuucirca ntildeieagraveu xaaacuteu vaoslash huucircy dieaumltrdquo73
Theo Phaaumlt giaugraveo khaugravei nieaumlm theaacute giocircugravei cougrave nghoacutea laoslash theaacute giocircugravei cuucirca chouml thieacircn vaoslash con ngoumlocircoslashi Vigrave vaaumly trong nhoumlotildeng kinh ntildeiearingn cuucirca hai heauml Nguyeacircn-thuyucirc (PAringli) vaoslash Ntildeaiumli-thoumloslasha (tieaacuteng Phaiumln vaoslash Hoa) cougrave nhieagraveu thaagraven vaoslash noumlotilde thaagraven ntildeoumlocirciumlc moacirc taucirc Trong Ntildeaiumli Kinh Souml toumlucirc hoaacuteng (MahAring SihanAringdAring) thuoaumlc Trung Boauml74 ntildeaotilde moacirc taucirc nhoumlotildeng caucircnh giocircugravei khaugravec nhau cuucirca soumliuml hieaumln houmlotildeu nhieagraveu loaiumli chouml thieacircn Thoiuml maiumlng cuucirca chouml thieacircn cuotildeng taecircng toumloslash naecircm traecircm naecircm treacircn cootildei trocircoslashi Toumlugrave-ntildeaiumli-thieacircn voumlocircng (CAringtummahAringrAringjika) hoaeumlc moumlocircoslashi saugraveu ngaoslashn naecircm treacircn cootildei Tha-hoaugrave-toumliuml-taiumli thieacircn (Paranimmitavasavatti) hoaeumlc laacircu mau tuoslashy theo phoumlocircugravec ntildeoumlugravec gieo troagraveng cuucirca chouml thieacircn Phaaumlt-baucircn-haiumlnh Taaumlp kinh dograve baucircn (MahAringvastu)75 vaoslash Thaagraven-thoacircng Du-hiacute kinh (Lalitavistara trang 232) ntildeaotilde moacirc taucirc khaugrave rootilde raoslashng nhoumlotildeng taagraveng baaumlc khaugravec nhau cuucirca chouml thieacircn vaoslash thieacircn noumlotilde Chauacuteng haiumln nhoumlotildeng noumlotilde thaagraven nhouml Gauri 73 EB taaumlp V trang 349-0 74 Trung-boauml taaumlp I trang 73 75 Phaaumlt-baucircn-haiumlnh Taaumlp kinh dograve baucircn taaumlp II trang 282
Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet 59
Laxmi DurgAring KAringli Sarasvati raaacutet ntildeoumlocirciumlc toacircn thocircoslash trong thuyeaacutet ntildea thaagraven cuucirca ntildeaiumlo Hindu Ntildeieagraveu naoslashy cuotildeng aucircnh houmlocircucircng ntildeeaacuten caugravec nhaoslash Ntildeaiumli-thoumloslasha ntildeaotilde taiumlo ra nhoumlotildeng thieacircn noumlotilde baegraveng caugravech thaugravenh hoaugrave caugravec ntildeoaacutei toumlocirciumlng cuucirca hieaumln toumlocirciumlng thieacircn nhieacircn nhoumlotildeng yugrave toumlocircucircng troumloslashu toumlocirciumlng vaoslash nhoumlotildeng ntildeoaacutei thearing khaugravec Tuy nhieacircn trong Phaaumlt giaugraveo vograve triacute cuucirca chouml thieacircn vaoslash thieacircn noumlotilde khoacircng ntildeoumlocirciumlc coi troiumlng nhouml caugravec toacircn giaugraveo khaugravec bocircucirci vigrave chouml thieacircn nhouml vaaumly ntildeoumlocirciumlc Ntildeoumlugravec Phaaumlt xem nhouml laoslash moaumlt trong nhoumlotildeng loaiumli chuugraveng sanh choumla giaucirci thoaugravet khoucirci luaaumlt voacirc thoumlocircoslashng vaoslash vaatilden cooslashn bograve chi phoaacutei bocircucirci luaaumlt soaacuteng vaoslash cheaacutet ngay caucirc maeumlc duoslash hoiuml sieacircu nhieacircn hocircn ngoumlocircoslashi trong laotildenh voumliumlc naecircng loumliumlc ntildeieagraveu kieaumln soaacuteng vaoslash soumliuml houmlocircucircng thuiuml an laiumlc ocircucirc cootildei trocircoslashi nhouml Kinh Taecircng chi daiumly raegraveng
ldquoNaoslashy caugravec tyoslash-kheo vaoslasho moaumlt thocircoslashi Sakka vograve chuugravea tearing cuucirca chouml thieacircn ntildeang thuyeaacutet phaugravep ocircucirc taagraveng trocircoslashi thoumlugrave ba moumlocirci ba vaoslash nhaacircn cocirc hoaumli ntildeougrave ntildeaotilde thoaacutet leacircn baoslashi keauml raegraveng
Vograve aaacutey cougrave thearing gioaacuteng nhouml toacirci neacircn gioumlotilde Ngaoslashy moumlocircoslashi boaacuten moumlocircoslashi laecircm vaoslash cuotildeng ngaoslashy taugravem
Theo laoslashm leatilde boaacute taugravet Nhoumlng caugravec tyoslash-kheo baoslashi keauml naoslashy ntildeoumlocirciumlc xoumlocircugraveng leacircn sai
khoacircng ntildeuugraveng Vigrave cocircugrave sao Naoslashy caugravec tyoslash-kheo Sakka vograve chuugravea tearing cuucirca chouml thieacircn
choumla toumloslash boucirc ntildeoumlocirciumlc tham voiumlng choumla toumloslash boucirc ntildeoumlocirciumlc saacircn haaumln choumla toumloslash boucirc ntildeoumlocirciumlc si meacirc trong khi vograve tyoslash-kheo laoslash moaumlt baaumlc A-la-haugraven laaumlu hoaeumlc ntildeaotilde cocircucirci boucirc nhoumlotildeng vieaumlc neacircn laoslashm ntildeaotilde laoslashm gaugravenh naeumlng ntildeaotilde ntildeaeumlt xuoaacuteng muiumlc ntildeiacutech ntildeaotilde thaoslashnh ntildeaiumlt caugravec kieaacutet soumlucirc ntildeaotilde ntildeoaiumln taaumln giaucirci thoaugravet hoaoslashn toaoslashn Naoslashy caugravec tyoslash-kheo vocircugravei vograve tyoslash-kheo aaacutey locircoslashi nougravei naoslashy mocircugravei laoslash thiacutech ntildeaugraveng
ldquoNaoslashy caugravec tyoslash-kheo vaoslasho moaumlt thocircoslashi Sakka vograve chuugravea tearing
60 Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng
cuucirca chouml thieacircnhellip vaoslash nhaacircn cocirc hoaumli ntildeougrave ntildeaotilde thoaacutet leacircn baoslashi keauml raegravenghellip
Nhoumlng caugravec tyoslash-kheo baoslashi keauml naoslashy ntildeoumlocirciumlc xoumlocircugraveng leacircn sai khoacircng ntildeuugraveng Vigrave cocircugrave sao
Naoslashy caugravec tyoslash-kheo Sakka vograve chuugravea tearing cuucirca chouml thieacircn choumla giaucirci thoaugravet khoucirci sanh giaoslash bogravenh cheaacutet saagraveu bi khoaring oumlu naotildeo Vograve aaacutey choumla cocircucirci boucirc ntildeoumlocirciumlc nhoumlotildeng thaaacutet voiumlng vaoslash noatildei ntildeau khoaring Vograve aaacutey choumla giaucirci thoaugravet khoucirci taaumlt bogravenh Ta tuyeacircn boaacute nhouml vaaumly Trong khi tyoslash-kheo laoslash moaumlt vograve A-la-haugravenhellip Vograve tyoslash-kheo laoslash vograve giaucirci thoaugravet khoucirci sanh giaoslash bogravenh cheaacutet saagraveu bi khoaring oumlu naotildeo Vograve aaacutey giaucirci thoaugravet khoucirci khoaring ntildeau Ta tuyeacircn boaacute nhouml vaaumly76
(BhacirctapubbaUacute bhikkhave Sakko devAringnaUacute indo deve TAringvatiUacutese anunayamAringno tAringyaUacute velAringyaUacute imaUacute gAringtham abhAringsi
CAringtuddasne pantildecadasne yAringva pakkhassa aEcircEcirchamne
PAringEcircihAringriyapakkhantilde ca aEcircEcirchaœgasusamAringgataUacute UposathaUacute upavaseyya yo prsquoassa madiso naro ti
SAring kho panrsquo esAring bhikkhave Sakkena devAringnaUacute indena gAringthAring duggnetAring na sugnetAring dubbhAringsitAring na subhAringsitAring TaUacute kissa hetu Sakko bhikkhave devAringnaUacute indo avnetarAringgo avnetadoso avnetamoho Yo ca kho so bhikkhave bhikkhu arahaUacute khneœAringsavo vusitavAring katakaraœneyo ohitabhAringro anuppatta-sadattho parikkhneœabhava-samyojano sammadantildentildeAringvimutto tassa kho etaUacute bhikkhave bhikkhuno kallaUacute vacanAringya
CAringtudilasne pantildecadasne yAringva pakkhassa aEcircEcirchaUacutei
PAringEcircihAringriyapakkhantilde ca aEcircEcirchaœgasusamAringgataUacute UposathaUacute upavaseyya yo prsquoassa mAringsido naro ti TaUacute kissa hetu So hi bhikkhave bhikkhu vnetarAringgo
vnetadoso vnetamoho ti 76 BGD taaumlp I Choumlocircng Ba Phaugravep iv Phaaringm Soumlugrave giaucirc cuucirca Trocircoslashi trang 127
Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet 61
BhacirctapubbaUacute bhikkhave Sakko devAringnaUacute indo deve TAringvatiUacutese anunayamAringno tAringyaUacute velAringyaUacute imaUacute gAringthaUacute abhAringsimdash
CAringtuddasne pantildecadasne yAringva pakkhassa aEcircEcirchamne PAringEcircihAringriyapakkhantilde ca atthaœgasusamAringgataUacute UposathaUacute upavaseyya yo prsquoassa mAringdiso naro ti
SAring kho panrsquo esAring bhikkhave Sakkena devAringnaUacute indena gAringthAring duggnetAring na sugnetAring dubbhAringsitAring na subhAringsitAring TaUacute kissa hetu Sakko hi bhikkhave indo devAringnaUacute aparimutto jAringtiyAring jarAringya maraIumlena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upAringyAringsehi aparimutto dukkhasma ti vadAringmi Yo ca kho so bhikkhave bhikkhu arahaUacute khneIumlAringsavo vusitavAring katakaraœneyo ohitabhAringro anuppattasadattho parikkhneœabhavasaUacuteyojano sammadantildentildeAringvimutto tassa kho etaUacute bhikkhave bhikkhuno kallaUacute vacanAringya
CAringtuddasne pantildecadasne yAringva pakkhassa aEcircEcirchamne PAringEcircihAringriyapakkhantilde ca aEcircEcirchaœgasusamAringgataUacute UposathaUacute upavaseyya yo prsquoassa mAringdiso naro ti
TaUacute kissa hetu So bhikkhave bhikkhu parimutto jAringtiyAring jarAringyAring maraneœa sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upAringyAringsehi parimutto dukkhasmAring ti vadAringmi)77
Chouml thieacircn laoslash nhoumlotildeng chuugraveng sanh chaelig houmlocircucircng thuiuml baegraveng caugravech daaacuten migravenh vaoslasho nhieagraveu loaiumli ntildeam meacirc ntildeearing thootildea maotilden giaugravec quan do phoumlocircugravec ntildeoumlugravec tu taaumlp vaoslash gieo troagraveng ocircucirc kieaacutep troumlocircugravec cuucirca hoiuml vaoslash nieagravem vui cuucirca chouml thieacircn ntildeoumlocirciumlc xem laoslash vui hocircn ocircucirc cootildei ngoumlocircoslashi vaoslash nhoumlotildeng caucircnh giocircugravei ntildeau khoaring khaugravec nhouml Ntildeaiumli kinh Souml-toumlucirc hoaacuteng (MahAringsnehanAringda Sutta) cuucirca Trung Boauml78 nougravei raegraveng cootildei trocircoslashi traucirci qua 77 A taaumlp I trang 143-5 78 Trung Boauml Taaumlp 1 trang 73
62 Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng
nhoumlotildeng caucircm giaugravec coumliumlc kyoslash vui soumlocircugraveng (ekantasukhAring vedanAring) khi so saugravenh vocircugravei nhoumlotildeng ntildeau khoaring haoslashnh higravenh trieagraven mieacircn (ekantadukkhAring tibbAring kaEcircukAring) cuucirca nhoumlotildeng chuugraveng sanh ocircucirc cootildei ntildeogravea nguiumlc coumliumlc khoaring ntildeang ntildeaoslashy ntildeoiumla aecircn nuoaacutet laatilden nhau (dukkAring tibbAring kaEcircukAring) cuucirca caucircnh giocircugravei suugravec sanh (tiracchAringna yoni) caucircm giaugravec ntildeau khoaring (dukkhabahulAring vedanAring) vaoslash vui thuugrave (sukhabahulAring vedanAring) nougravei chung cuucirca caucircnh giocircugravei con ngoumlocircoslashi Tuy nhieacircn chouml thieacircn khoacircng bieaacutet luaaumlt voacirc thoumlocircoslashng hoaeumlc soumliuml chaaacutem doumlugravet khoacircng thearing traugravenh ntildeoumlocirciumlc cuucirca nhoumlotildeng nieagravem vui taiumlm thocircoslashi ntildeougrave vaoslash sau ntildeougrave hoiuml seotilde taugravei sanh rocirci vaoslasho caucircnh giocircugravei ngaiuml quyucirc ntildeogravea nguiumlc hoaeumlc suugravec sanh vaoslash do ntildeougrave vai trooslash cuucirca chouml thieacircn trong Phaaumlt giaugraveo ntildeoumlocirciumlc xem nhouml thaaacutep hoaeumlc keugravem cootildei hocircn caucircnh giocircugravei cuucirca nhoumlotildeng vograve cougrave tu taaumlp cougrave choumlugraveng ntildeaeacutec ocircucirc cootildei ngoumlocircoslashi
Caucircnh giocircugravei trocircoslashi khoacircng phaucirci laoslash nhoumlotildeng khoaacutei gian trong kieaacuten truugravec cougrave taagraveng treacircn hoaeumlc ocircucirc doumlocircugravei theaacute giocircugravei loaoslashi ngoumlocircoslashi maoslash laoslash nhoumlotildeng phaiumlm truoslash hoaeumlc nhoumlotildeng biearingu troumlng cho soumliuml phoumlocircugravec ntildeoumlugravec ntildeoumlocirciumlc caaacuteu thaoslashnh soumliuml hieaumln houmlotildeu toumlocircng toumliuml trong moacirci troumlocircoslashng song song vaoslash cuoslashng thocircoslashi gian vocircugravei cootildei ngoumlocircoslashi vaoslash nhoumlotildeng caucircnh giocircugravei khaugravec
Theo locircoslashi daiumly trong kinh ntildeiearingn PAringli chouml thieacircn trong ntildeaiumlo Phaaumlt khoacircng phaucirci laoslash ntildeoaacutei toumlocirciumlng ntildeearing caagraveu nguyeaumln hoaeumlc thoumliumlc haoslashnh caugravec nghi leatilde toacircn giaugraveo nhoumlng bocircucirci vigrave treacircn con ntildeoumlocircoslashng phaugravet triearingn tinh thaagraven cuucirca con ngoumlocircoslashi vaoslash y baugraveo cootildei trocircoslashi laoslash keaacutet quaucirc keaacutet hocirciumlp vocircugravei soumliuml tu taaumlp cuucirca hoiuml nhoumlotildeng ntildeieagraveu naoslashy ntildeoumlocirciumlc xem tuyoslash thuoaumlc hoaoslashn toaoslashn vaoslasho con ngoumlocircoslashi chocircugrave khoacircng phaucirci yeaacuteu toaacute beacircn
Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet 63
ngoaoslashi chouml thieacircn hoaeumlc ai khaugravec can thieaumlp vaoslash gia hoauml cho Bocircucirci theaacute chouml thieacircn laoslash khoacircng thiacutech hocirciumlp cho soumliuml ntildeaiumlt ntildeeaacuten nieaacutet baoslashn Chouml thieacircn khoacircng cougrave choumlugravec naecircng quan troiumlng vaoslash trung taacircm trong Phaaumlt giaugraveo
Trong khi Boagrave-taugravet ntildeoumlocirciumlc thaugravenh hoaugrave nhouml laoslash baaumlc thaugravenh thieacircng lieacircng ntildeaugravep oumlugraveng vocircugravei nhu caagraveu aucircnh houmlocircucircng cuucirca tiacuten ngoumlocircotildeng ntildea thaagraven cuucirca Hindu giaugraveo nhoumlng Boagrave-taugravet noatilde loumliumlc ntildei theo con ntildeoumlocircoslashng cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt cho muiumlc ntildeiacutech giaucirci thoaugravet baucircn thaacircn cuotildeng nhouml duoslashng voacirc soaacute phoumlocircng tieaumln thieaumln xaucirco ntildeearing giuugravep con ngoumlocircoslashi toumliuml giaucirci thoaugravet ntildeau khoaring Theaacute neacircn baucircn chaaacutet tiacutenh caugravech vaoslash triacute tueauml cuucirca Boagrave-taugravet ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravenh giaugrave cao trong Phaaumlt giaugraveo
2 A-la-haugraven Baugravech khoa Toaoslashn thouml Phaaumlt hoiumlc79 ntildeaotilde ntildeeagrave caaumlp ntildeeaacuten toumloslash
lsquoArahantarsquo (阿 羅 漢) xuaaacutet phaugravet toumloslash goaacutec lsquoarhrsquo nghoacutea laoslash ntildeaugraveng xoumlugraveng ntildeaugraveng thiacutech hocirciumlp vaoslash ntildeoumlocirciumlc duoslashng ntildeearing biearingu thograve cho moaumlt ngoumlocircoslashi ntildeaotilde ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc muiumlc ntildeiacutech cuucirca ntildeocircoslashi soaacuteng phaiumlm haiumlnh (theo Phaaumlt giaugraveo Nguyeacircn-thuyucirc)
Arahanta ntildeoumlocirciumlc higravenh thaoslashnh toumloslash hai phaagraven Ari vaoslash hanta Ari nghoacutea laoslash keucirc thuoslash hoaeumlc phieagraven naotildeo Hanta laoslash gieaacutet hoaeumlc tieacircu huucircy Theaacute neacircn A-la-haugraven laoslash moaumlt vograve ntildeaotilde giaucirci thoaugravet taaacutet caucirc caugravec phieagraven naotildeo nhouml khao khaugravet (rAringga) saacircn haaumln (dosa) vaoslash voacirc minh (moha) IB Hornor80 ntildeaotilde ntildeoumla ra boaacuten maatildeu cuucirca danh toumloslash A-la-haugraven nhouml sau 79 EB taaumlp II trang 41 80 Isaline B Horner The Early Buddhist Theory of Man Perfected A
Study of the Arahanta London Williams amp Northgate Ltd 1979 trang 52
64 Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng
arahAring arahat arahanta vaoslash arahan Trong Phaaumlt giaugraveo Nguyeacircn-thuyucirc toumloslash naoslashy chaelig ngoumlocircoslashi
ntildeaotilde ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc baucircn chaaacutet thaaumlt cuucirca caugravec phaugravep (yathAringbhacirctantildeAringœa) vaoslash Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeoumlocirciumlc coi laoslash vograve A-la-haugraven ntildeaagraveu tieacircn Sau khi thuyeaacutet baoslashi phaugravep ntildeaagraveu tieacircn lsquoKinh chuyearingn Phaugravep luaacircnrsquo (Dhammacakkappavattana Sutta) naecircm anh em cuucirca Kieagraveu-traagraven-nhouml Kondantildentildea (pantildecavaggiya) cuotildeng trocircucirc thaoslashnh nhoumlotildeng baaumlc A-la-haugraven Nhoumlotildeng vograve A-la-haugraven naoslashy ntildeoumlocirciumlc moacirc taucirc nhouml laoslash buddhAringnubuddh nhoumlotildeng ngoumlocircoslashi ntildeaotilde ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc giaucirci thoaugravet sau Baaumlc giaugravec-ngoauml hoaoslashn toaoslashn (Ntildeoumlugravec Phaaumlt)81 Roagravei khi thocircoslashi gian troacirci qua khaugravei nieaumlm A-la-haugraven toumloslash toumloslash ntildeoumlocirciumlc Ntildeoumlugravec Phaaumlt vaoslash nhoumlotildeng ntildeeauml toumlucirc ngaoslashi keaacute tieaacutep mocircucirc roaumlng vaoslash chi tieaacutet hoaugrave Do ntildeougrave A-la-haugraven cuotildeng cougrave nghoacutea laoslash ngoumlocircoslashi hiearingu lyugrave Duyeacircn sanh (nidanas) ntildeaotilde dieaumlt ba laaumlu hoaeumlc (asravas)82 tu taaumlp thaaacutet giaugravec chi (Pali sambojjhanga)83 cocircucirci boucirc ntildeoumlocirciumlc naecircm trieagraven caugravei (nnevaraœas) thoaugravet khoucirci caecircn baucircn phieagraven naotildeo moumlocircoslashi taoslash kieaacuten (samyojana) Vograve aaacutey ntildeaotilde tu taaumlp giocircugravei ntildeogravenh vaoslash ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc nhieagraveu naecircng loumliumlc sieacircu nhieacircn vaoslash thoumlugravec taelignh ntildeoumlocirciumlc baucircn chaaacutet ntildeau khoaring cuucirca theaacute giocircugravei ta baoslash Vograve aaacutey ntildeaotilde tu taaumlp boaacuten thieagraven ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc boaacuten ntildeogravenh saugraveu thaeacuteng triacute (abhintildentildeAring)84 ba minh (tisso vijjAring)hellip ntildeoumla ntildeeaacuten giaucirci thoaugravet an laiumlc toaacutei haaumlu Soumliuml giaucirci thoaugravet naoslashy ntildeoumla vograve aaacutey
81 TheragAringthAring ed H Bendall JRAS 1883 trang 111 82 A taaumlp III trang 376 83 Nhouml treacircn 84 S taaumlp II trang 217
Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet 65
thaoslashnh baaumlc A-la-haugraven thoaugravet khoucirci vooslashng trougravei buoaumlc cuucirca sanh toumlucirc luaacircn hoagravei (sanh giaoslash bogravenh cheaacutet) vaoslash an houmlocircucircng nieaacutet baoslashn (Pali NibbAringna Sanskrit nirvAringœa) trocircucirc thaoslashnh baaumlc xoumlugraveng ntildeaugraveng ntildeoumlocirciumlc cuugraveng doumlocircoslashng ocircucirc theaacute gianhellip maoslash chuugraveng ta seotilde thaaacutey ntildeeagrave caaumlp raaacutet nhieagraveu ocircucirc caugravec kinh PAringli nhouml Toumlocircng oumlng boauml kinh85 Taecircng Chi boauml kinh86 Trung boauml kinh87hellip
Cuotildeng cuoslashng yugrave kieaacuten treacircn trong kinh Thanh-togravenh (PasAringdika Sutta) cuucirca Troumlocircoslashng boauml kinh Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeaotilde ntildeoumla ra coacircng thoumlugravec veagrave A-la-haugraven nhouml sau
lsquoVograve aaacutey laoslash baaumlc A-la-haugraven laaumlu hoaeumlc ntildeaotilde dieaumlt troumloslash nhoumlotildeng vieaumlc neacircn laoslashm ntildeaotilde laoslashm gaugravenh naeumlng ntildeaotilde ntildeaeumlt xuoaacuteng ntildeaotilde giaucirci thoaugravet hoaoslashn toaoslashn nhoumlotildeng trougravei buoaumlc cuucirca taugravei sanh vograve aaacutey giaucirci thoaugravet bocircucirci soumliuml thoumlugravec taelignh caugravec phaugravep (sammadantildentildeAring)helliprsquo88
(Yo so Aringvuso bhikkhu arahaUacute khneœAringsavo vusitavAring katakararaœiyo ahita-bhAringro anuppata sedattho pAringraikkhneœa-bhava-saUacuteyojano sammas-antildentildeAring vimutto)89
Muiumlc ntildeiacutech tu taaumlp cuucirca ntildeeauml toumlucirc Phaaumlt laoslash ntildeaiumlt ntildeeaacuten A-la-haugraven Nougravei caugravech khaugravec A-la-haugraven laoslash baaumlc giaugravec ngoauml hay baaumlc moacirc phaiumlm ntildeoumlugravec haiumlnh ntildeaotilde ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc ntildeaelignh cao nhaaacutet trong tieaacuten trigravenh phaugravet triearingn taacircm linh
Khi chuugraveng ta so saugravenh A-la-haugraven vocircugravei chouml thieacircn Phaaumlt giaugraveo ntildeaotilde ntildeoumla ra caecircn baucircn raaacutet rootilde raoslashng A-la-haugraven laoslash baaumlc voumlocirciumlt ra ngoaoslashi phaiumlm vi cuucirca chouml thieacircn ma voumlocircng 85 S taaumlp I trang 12 taaumlp II trang 120-6 taaumlp IV trang 252 86 A taaumlp IV trang 145 87 M taaumlp II trang 29 88 DB taaumlp III soaacute 29 Kinh Thanh Togravenh (PasAringdika Sutta) trang 125 89 D taaumlp III trang 138
66 Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng
vaoslash ngay caucirc Phaiumlm thieacircn (BrahmAring) ndash vograve trograve vigrave moaumlt caucircnh giocircugravei khaugravec cuucirca theaacute giocircugravei taoslash baoslash (saUacutesAringra) maeumlc duoslash caucircnh giocircugravei naoslashy cougrave thearing laoslash laacircu daoslashi vaoslash an vui hocircn Vaoslashi Phaaumlt toumlucirc thaoslashnh taacircm caagraveu nguyeaumln chouml thieacircn nhoumlng hoiuml hoaoslashn toaoslashn yugrave thoumlugravec raegraveng chaelig caagraveu khaaringn cho nhoumlotildeng nhu caagraveu traagraven gian nhouml soumliuml giaoslashu cougrave tigravenh yeacircu buoacircn baugravenhellip Theo hoiuml chouml thieacircn cougrave thearing thaaumlt soumliuml ban nhoumlotildeng locirciumli iacutech vaaumlt chaaacutet nhoumlng nhoumlotildeng keaacutet quaucirc tinh thaagraven thigrave hoaoslashn toaoslashn laoslash vaaacuten ntildeeagrave cuucirca soumliuml noatilde loumliumlc vaoslash tu taaumlp cuucirca toumloslashng caugrave nhaacircn
3 Thanh-vaecircn dividerAringvaka (聲 聞) nghoacutea laoslash lsquontildeeauml toumlucircrsquo (disciple)rsquo90
hoaeumlc lsquongoumlocircoslashi nghersquo ngoumlocircoslashi khaugravet ngoumlocircotildeng trocircucirc thaoslashnh baaumlc A-la-haugraven (阿 羅 漢) thoumlocircoslashng nhocircoslash baaumlc ntildeaiumlo souml houmlocircugraveng daatilden sau khi nghe xong vograve aaacutey thoumlugravec taelignh ntildeoumlocirciumlc baucircn chaaacutet cuucirca phaugravep vaoslash giaugravec ngoauml Chaelig caagraven moaumlt soumliuml houmlocircugraveng daatilden gocirciumli yugrave nhoucirc cuucirca baaumlc ntildeaiumlo souml saugraveng suoaacutet vaoslash kinh nghieaumlm cuotildeng ntildeuucirc cho vograve aaacutey tinh taaacuten tu taaumlp tieaacuten treacircn con ntildeoumlocircoslashng giaugravec ngoauml Chauacuteng haiumln toacircn giaucirc Xaugrave-locirciumli-phaaacutet (divideAringriputta 舍 利 弗) ntildeaotilde ntildeaiumlt quaucirc Touml-ntildeaoslash-hoaoslashn sau khi chaelig nghe noumlucirca baoslashi keauml do A-la-haugraven AUgravec-beauml (Assaji) ntildeoiumlc Tyoslash-kheo Cula Panthaka trong boaacuten thaugraveng ntildeaotilde khoacircng thearing nhocircugrave noaringi moaumlt baoslashi keauml nhoumlng chaelig quaugraven veagrave taugravenh chaaacutet voacirc thoumlocircoslashng cuucirca moaumlt chieaacutec khaecircn tay saiumlchhellip ntildeaotilde ntildeaiumlt A-la-haugraven
90 BIHP 259 The Boddhisattva Ideal Ven Narada Maha Thera the
Journal lsquoThe Maha Bodhirsquo taaumlp 80 ndash Oct amp Nov Delhi 1972 trang 481
Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet 67
A-la-haugraven laoslash baaumlc giaucirci thoaugravet khoucirci vooslashng sanh toumlucirc vaoslash ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc traiumlng thaugravei nieaacutet-baoslashn (NibbAringna 涅 槃) Thanh-vaecircn cuotildeng giaugravec ngoauml khi nghe phaugravep vaoslash cougrave thearing ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc moaumlt trong boaacuten baaumlc giaucirci thoaugravet nhouml sau
1 Touml-ntildeaoslash-hoaoslashn (SotAringpanna 入 流 七 來) 2 Tu-ntildeaoslash-hoaoslashn (SakadAringgAringmi 一 來) 3 A-na-haoslashm (AnAringgAringmi 不 來) vaoslash 4 A-la-haugraven (Arahanta 阿 羅 漢) A-la-haugraven hoaeumlc Thanh-vaecircn laoslash baaumlc ntildeaotilde giaucirci thoaugravet
khoucirci caugravec phieagraven naotildeo oacirc nhieatildem tu taaumlp thieagraven ntildeogravenh moaumlt looslashng houmlocircugraveng ntildeeaacuten giaucirci thoaugravet A-la-haugraven toumlocirciumlng troumlng cho maatildeu baaumlc moacirc phaiumlm ntildeoumlugravec haiumlnh thanh togravenh Theaacute neacircn A-la-haugraven laoslash moaumlt ntildeoaacutei toumlocirciumlng ntildeaugraveng kiacutenh vaoslash ruoaumlng phoumlocircugravec cuugraveng doumlocircoslashng maoslash chuugraveng ta cougrave thearing tu taaumlp theo vaoslash baoslashy toucirc soumliuml kiacutenh leatilde
Cougrave nhoumlotildeng hoiumlc giaucirc ntildeaotilde xem lyugrave toumlocircucircng A-la-haugraven laoslash thaaacutep nhoucirc hocircn Boagrave-taugravet nhoumlng thaaumlt ra caucirc hai baaumlc ntildeougrave ntildeeagraveu ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravenh giaugrave cao vaoslash moatildei lyugrave toumlocircucircng cougrave yugrave nghoacutea ntildeaeumlc bieaumlt maoslash seotilde ntildeoumlocirciumlc baoslashn baiumlc trong Choumlocircng ba sau
4 Biacutech-chi Phaaumlt Biacutech-chi Phaaumlt (PAringli Pacceka-buddha Sanskrit
Pratyeka-buddha 緣 覺 辟 支 佛) cooslashn goiumli laoslash Ntildeoaumlc giaugravec Phaaumlt
Trong Toumliuml-ntildeiearingn Phaaumlt-hoiumlc Haugraven-Vieaumlt91 Biacutech-chi
91 Toumliuml-Ntildeiearingn Phaaumlt-hoiumlc Haugraven-Vieaumlt (A Dictionary of Vietnamese-Chinese
Buddhist Terms) Phaacircn Vieaumln Phaaumlt hoiumlc xuaaacutet baucircn Vieaumlt Nam Haoslash Noaumli
68 Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng
Phaaumlt laoslash vograve sanh ra trong ntildeocircoslashi khoacircng cougrave Ntildeoumlugravec Phaaumlt neacircn khoacircng cougrave chaacircn lyugrave naoslasho ntildeoumlocirciumlc giaucircng Biacutech-chi Phaaumlt ntildeoumlocirciumlc coi laoslash baaumlc cao hocircn Thanh-vaecircn (dividerAringvaka) vigrave Biacutech-chi Phaaumlt ntildeaotilde toumliuml giaugravec ngoauml ntildeaotilde ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc muiumlc ntildeiacutech giaucirci thoaugravet baegraveng chiacutenh soumliuml noatilde loumliumlc giaugravec ngoauml ntildeoumlocirciumlc lyugrave Duyeacircn khocircucirci chocircugrave khoacircng tigravem caagraveu caugravec trocirciuml loumliumlc beacircn ngoaoslashi Do ntildeougrave ngaoslashi ntildeoumlocirciumlc meaumlnh danh laoslash moaumlt vograve Phaaumlt rieacircng moaumlt migravenh hoaeumlc vograve Phaaumlt im laeumlng Laoslash Phaaumlt vigrave ngaoslashi thoumlugravec taelignh ntildeoumlocirciumlc baucircn chaaacutet thaaumlt cuucirca caugravec phaugravep nhoumlng lsquomoaumlt migravenhrsquo vigrave toumliuml ngaoslashi noatilde loumliumlc chocircugrave khoacircng ai houmlocircugraveng daatilden hoaeumlc lsquoim laeumlngrsquo vigrave ngaoslashi thieaacuteu naecircng loumliumlc thuyeaacutet phaugravep ntildeearing giaugravec taelignh vaoslash phuiumlc vuiuml nhoumlotildeng chuugraveng sanh khaugravec
Cougrave hai baaumlc Biacutech-chi Phaaumlt (1) tu taaumlp moaumlt migravenh vaoslash (ii) cuoslashng vocircugravei baiumln ntildeoagraveng tu vaoslash cuoslashng giaugravec ngoauml
Vograve Phaaumlt nhouml vaaumly ndash ldquochaelig toumliuml migravenh giaugravec ngoauml nghoacutea laoslash ntildeaotilde ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc triacute tueauml hoaoslashn haucirco vaoslash toaacutei cao nhoumlng nhaaumlp dieaumlt maoslash khoacircng tuyeacircn boaacute thoacircng ntildeieaumlp giaucirci thoaugravet cho ntildeocircoslashirdquo92 rootilde raoslashng laoslash khaugravec vocircugravei lyugrave toumlocircucircng Boagrave-taugravet Tuy nhieacircn chuugraveng ta cuotildeng thoumloslasha nhaaumln raegraveng bieaacutet bao noatilde loumliumlc maoslash vograve Biacutech-chi Phaaumlt ntildeaotilde doaacutec taacircm coumlocircng quyeaacutet ntildeearing toumliuml giaucirci thoaugravet Chauacuteng haiumln trong khi Thanh-vaecircn nghe phaugravep houmlocircugraveng daatilden maoslash giaugravec ngoauml cooslashn Biacutech-chi Phaaumlt ntildeaiumlt muiumlc tieacircu cuucirca migravenh baegraveng soumliuml toumliuml tu taaumlp vaoslash tinh taaacuten Vigrave vaaumly ngaoslashi cuotildeng thaaumlt xoumlugraveng ntildeaugraveng cho chuugraveng ta kiacutenh leatilde
1992 trang 446
92 BDBSL trang 3 cuotildeng xem Gala-pantildentildeatti trang 14
Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet 69
vaoslash chieacircm ngoumlocircotildeng Maeumlc duoslash Ntildeoumlugravec Phaaumlt Coagrave-ntildeaoslashm (瞿 曇
佛) cuucirca thocircoslashi ntildeaiumli naoslashy ntildeaotilde nhaaumlp dieaumlt nhoumlng chuugraveng ta vaatilden soaacuteng trong thocircoslashi toumlocirciumlng phaugravep vigrave locircoslashi daiumly cuucirca ngaoslashi vaatilden cooslashn toagraven taiumli Vaoslash nhouml theaacute khoacircng cougrave Ntildeoumlugravec Phaaumlt Biacutech-chi naoslasho ra ntildeocircoslashi trong thocircoslashi naoslashy
5 Ntildeoumlugravec Phaaumlt Trong Baugravech khoa Toaoslashn thouml Phaaumlt hoiumlc93 ntildeogravenh nghoacutea
Ntildeoumlugravec Phaaumlt nhouml laoslash moaumlt toumloslash chung chaelig cho caugravec baaumlc giaugravec ngoauml Quaugrave khoumlugrave phaacircn toumloslash cuucirca lsquoBuddharsquo xuaaacutet phaugravet toumloslash choumlotilde lsquobudhrsquo nghoacutea laoslash taelignh thoumlugravec nhaaumln bieaacutet vaoslash hiearingu bieaacutet
Toumloslash Phaaumlt (Buddha 佛 陀) trong yugrave nghoacutea Phaaumlt giaugraveo ntildeoumlocirciumlc oumlugraveng duiumlng baeacutet ntildeaagraveu vocircugravei yugrave nghoacutea biearingu thograve cho ntildeoumlugravec Phaaumlt Coagrave ntildeaoslashm (Gotama Sanskrit Gautama 瞿 曇) toumlugravec Ntildeoumlugravec Thiacutech-ca maacircu-ni (divideAringkyamuni) - nhaoslash saugraveng laaumlp ra Phaaumlt giaugraveo Ntildeoumlugravec Phaaumlt Coagrave ntildeaoslashm ntildeoumlocirciumlc sanh ra nocirci maoslash ngaoslashy nay goiumli laoslash Nepal caugravech ntildeaacircy 2600 naecircm ntildeaotilde ntildeaiumlt giaugravec ngoauml vaoslash truyeagraven baugrave thoacircng ntildeieaumlp (PAringli Dhamma Skt Dharma 法) maoslash ngaoslashi ntildeaotilde giaugravec ngoauml ntildeeaacuten cho loaoslashi ngoumlocircoslashi vaoslash vaoslasho luugravec taugravem moumlocirci tuoaringi nhaaumlp nieaacutet baoslashn Ntildeoumlugravec Phaaumlt Coagrave-ntildeaoslashm cuotildeng thoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc goiumli laoslash Nhouml lai (TathAringgata 如 來) Theaacute-Toacircn (Bhagavat BhagavAring 世 尊) Veagrave sau Ntildeoumlugravec Phaaumlt thoumlocircoslashng nougravei ngaoslashi chaelig nhouml baaumlc ntildeaiumlo souml toaacutei thoumlocirciumlng
ldquoTa laoslash baaumlc xoumlugraveng ntildeaugraveng ntildeoumlocirciumlc toacircn kiacutenh treacircn theaacute gian naoslashy Ta laoslash baaumlc Ntildeaiumlo souml toaacutei thoumlocirciumlng nhoumlng Ta chaelig laoslash moaumlt ngoumlocircoslashi ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc soumliuml Chaugravenh ntildeauacuteng Chaugravenh giaugravec thoacircirdquo
93 EB taaumlp III trang 357
70 Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng
(AhaUacute hi arahAring loke ahaUacute satthAring anuttaro ekorsquomhi sammAringsambuddho)94
ldquoTa thaaumlt soumliuml khoacircng phaucirci laoslash chouml thieacircn cuotildeng khoacircng phaucirci laoslash Caoslashn-thaugravet-baoslash khoacircng phaucirci laoslash Daiuml-xoa khoacircng phaucirci laoslash con ngoumlocircoslashi neacircn bieaacutet Ta laoslash moaumlt vograve Phaaumltrdquo
(Na kho ahaUacute devo bhavissAringmi na kho ahaUacute gandhabbo bhavissAringmihellip yakkhohellip manussohellip buddho ti maUacute dhAringrehi)95
Khaugravei nieaumlm Phaaumlt trong Phaaumlt giaugraveo Nguyeacircn-thuyucirc (源
始 佛 教) laoslash ngoumlocircoslashi ntildeaotilde hoaoslashn thieaumln migravenh baegraveng caugravech giaugravec ngoauml lsquongaotildersquo ocircucirc moumlugravec ntildeoauml cao nhaaacutet maoslash con ngoumlocircoslashi cougrave khaucirc naecircng ntildeaiumlt ntildeeaacuten Ngaoslashi chaelig laoslash moaumlt ngoumlocircoslashi khaugravem phaugrave laiumli chaacircn lyugrave ntildeaotilde bograve boucirc queacircn Soumliuml voacute ntildeaiumli cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt laoslash khaugravem phaugrave laiumli ntildeieagraveu maoslash caugravec ntildeaiumlo souml ntildeoumlocircng thocircoslashi ngaoslashi choumla khaugravem phaugrave hoaeumlc khaugravem phaugrave ra choumla ntildeoumlocirciumlc hoaoslashn toaoslashn Hieaumln toumlocirciumlng ntildeaucircn sanh ntildeaotilde cho bieaacutet Ntildeoumlugravec Phaaumlt laoslash moaumlt thieacircn taoslashi sieacircu xuaaacutet baaumlc ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc tieaacuten trigravenh taacircm linh cao nhaaacutet cuucirca con ngoumlocircoslashi Ntildeoumlugravec Phaaumlt laoslash baaumlc cougrave moumlocircoslashi loumliumlc (BalAringni 十 力)96 boaacuten tiacuten (VaijAringradyAringni 四
94 Vinayapitaka ed H Oldenberg taaumlp I London 1879 trang 8 95 A taaumlp II trang 38-9 96 Moumlocircoslashi loumliumlc Moumlocircoslashi khaucirc naecircng triacute giaugravec cuucirca ntildeoumlugravec Phaaumlt 1 Thograve xoumlugrave phi xoumlugrave triacute loumliumlc Triacute loumliumlc bieaacutet veagrave soumliuml vaaumlt naoslasho laoslash cougrave ntildeaiumlo lyugrave soumliuml vaaumlt
naoslasho laoslash khoacircng cougrave ntildeaiumlo lyugrave 2 Nghieaumlp triacute loumliumlc Tri tam theaacute nghieaumlp baugraveo triacute loumliumlc Triacute loumliumlc bieaacutet rootilde ba ntildeocircoslashi
nghieaumlp baugraveo cuucirca chuugraveng sanh 3 Thieagraven ntildeogravenh triacute loumliumlc Tri chouml thieagraven giaucirci thoaugravet tam muoaumli triacute loumliumlc triacute loumliumlc
bieaacutet caugravec thieagraven ntildeogravenh vaoslash triacute loumliumlc bieaacutet taugravem giaucirci thoaugravet ba tam muoaumli 4 Caecircn tiacutenh triacute loumliumlc (Tri chuugraveng sanh taacircm tiacutenh triacute loumliumlc) triacute loumliumlc bieaacutet taacircm tiacutenh
cuucirca taaacutet caucirc chuugraveng sanh 5 Nguyeaumln duiumlc triacute loumliumlc (Tri chuucircng chuucircng giaucirci triacute loumliumlc) triacute loumliumlc bieaacutet moiumli loaoslashi
Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet 71
信)97 moumlocircoslashi taugravem phaugravep baaacutet coaumlng (Aumlveœika-dharmas 十
八 法 不 共)98 ntildeearing phaacircn bieaumlt Ntildeoumlugravec Phaaumlt khaugravec vocircugravei Boagrave-
triacute giaucirci cuucirca taaacutet caucirc chuugraveng sanh
6 Giocircugravei triacute loumliumlc (Tri chuucircng chuucircng giocircugravei triacute loumliumlc) triacute loumliumlc bieaacutet khaeacutep vaoslash ntildeuugraveng nhouml thoumliumlc moiumli loaiumli caucircnh giocircugravei khaugravec nhau cuucirca taaacutet caucirc chuugraveng sanh
7 Ntildeaiumlo chiacute xoumlugrave triacute loumliumlc (Touml nhaaacutet thieaacutet chiacute ntildeaiumlo socircucirc triacute loumliumlc) Triacute loumliumlc bieaacutet heaacutet ntildeaiumlo maoslash ngoumlocircoslashi tu haoslashnh seotilde ntildeaiumlt tocircugravei nhouml ngoumlocircoslashi tu nguotilde giocircugravei thaaumlp thieaumln thigrave ntildeoumlocirciumlc ocircucirc cootildei ngoumlocircoslashi hoaeumlc leacircn cootildei trocircoslashi ngoumlocircoslashi tu phaugravep voacirc laaumlu thigrave seotilde choumlugraveng ntildeaiumlt nieaacutet baoslashn
8 Tuugravec maiumlng triacute loumliumlc (Tri thieacircn nhaotilden voacirc ngaiumli triacute loumliumlc) Triacute loumliumlc vaaumln duiumlng thieacircn nhaotilden nhigraven thaaacutey soumliuml sinh toumlucirc vaoslash nghieaumlp thieaumln augravec cuucirca chuugraveng sanh laiumli cooslashn bieaacutet rootilde voacirc laaumlu nieaacutet baoslashn
9 Thieacircn nhaotilden triacute loumliumlc (Triacute tuugravec maiumlng voacirc laaumlu triacute loumliumlc) Triacute loumliumlc bieaacutet tuugravec maiumlng cuucirca chuugraveng sanh laiumli cooslashn bieaacutet rootilde voacirc laaumlu nieaacutet baoslashn Laaumlu taaumln triacute loumliumlc (Triacute voacutenh ntildeoaiumln taaumlp khiacute triacute loumliumlc) Triacute loumliumlc cougrave thearing bieaacutet rootilde ntildeoumlocirciumlc nhouml thoumliumlc ntildeoaacutei vocircugravei moiumli taoslashn douml taaumlp khiacute seotilde voacutenh vieatilden ntildeoaiumln dieaumlt chauacuteng sinh (Xem A V toumloslash trang 337 trocircucirc ntildei M I trang 69 trocircucirc ntildei DCBT 46 BDBSL 20)
97 Boaacuten looslashng tiacuten (VaisAringradyas) 1 Ntildeoumlugravec Phaaumlt tin raegraveng ngaoslashi ntildeaotilde ntildeaiumlt Chaugravenh ntildeauacuteng giaugravec vaoslash Nhaaacutet thieaacutet triacute 2 Ntildeoumlugravec Phaaumlt tin raegraveng ngaoslashi ntildeaotilde ntildeoaiumln dieaumlt taaacutet caucirc caugravec kieaacutet soumlucirc laaumlu hoaeumlc
(Aringsravas) 3 Ntildeoumlugravec Phaaumlt tin raegraveng caugravec choumlocircugraveng ngaiumli ntildeoaacutei vocircugravei ntildeocircoslashi soaacuteng cao hocircn maoslash
ngaoslashi moacirc taucirc thoumliumlc soumliuml seotilde taiumlo ra socircucirc tri choumlocircugraveng thaacircm saacircu 4 Ntildeoumlugravec Phaaumlt tin raegraveng con ntildeoumlocircoslashng maoslash ngaoslashi chaelig daatilden ntildeearing ntildei ntildeeaacuten dieaumlt khoaring
thoumliumlc soumliuml laoslash cougrave keaacutet quaucirc (Xem M I 71 A II 9)
98 Moumlocircoslashi taugravem Phaugravep baaacutet coaumlng (Aumlveœika-dharmas) ntildeearing phaacircn bieaumlt ntildeoumlugravec Phaaumlt khaugravec vocircugravei chuugraveng sanh khaugravec
1 Thacircn voacirc thaaacutet Thaacircn khoacircng cougrave sai sougravet 2 Khẩu voacirc thaaacutet Mieaumlng khoacircng cougrave sai sougravet 3 Niệm voacirc thaaacutet YUgrave nieaumlm khoacircng cougrave sai sougravet 4 Voacirc dograve toumlocircucircng Khoacircng cougrave touml toumlocircucircng khaugravec 5 Vocirc bất định tacircm Ntildeoumlugravec Phaaumlt duoslash ntildei ntildeoumlugraveng naegravem ngoagravei ntildeeagraveu khoacircng ligravea
thaeacuteng ntildeogravenh
72 Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng
taugravet Bocircucirci nhoumlotildeng phaaringm haiumlnh naoslashy neacircn ngaoslashi laoslash moaumlt baaumlc voacute nhaacircn (mahAringpurisa 大 人) toaacutei thoumlocirciumlng trong ntildeaiumlo ntildeoumlugravec vaoslash triacute tueauml
Theo nghoacutea ntildeen Ntildeoumlugravec Phaaumlt nghoacutea laoslash lsquobaaumlc giaugravec ngoaumlrsquo (覺 者) Qua ntildeogravenh nghoacutea vaoslash giaucirci thiacutech caugravec baaumlc
A-la-haugraven (阿 羅 漢) Thanh-vaecircn (聲 聞) Biacutech-chi Phaaumlt (辟 支 佛) vaoslash Ntildeoumlugravec Phaaumlt (佛 陀) ntildeaotilde cho thaaacutey taaacutet caucirc ntildeeagraveu laoslash nhoumlotildeng baaumlc giaugravec ngoauml nhoumlng Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeoumlocirciumlc biearingu thograve nhouml laoslash baaumlc toaacutei thoumlocirciumlng hoaoslashn haucirco ntildeaiumlt Chaugravenh ntildeauacuteng Chaugravenh giaugravec (Anuttara-Samsak-sambodhi (阿 耨 多 羅 三 藐 三 菩 提 無 上 正 等
覺) Moaumlt vograve Phaaumlt nhouml vaaumly moatildei ngoumlocircoslashi chuugraveng ta ntildeeagraveu cougrave thearing vaoslash seotilde trocircucirc thaoslashnh neaacuteu chuugraveng ta muoaacuten Ntildeaacircy laoslash muiumlc ntildeiacutech vaoslash lyugrave toumlocircucircng cuucirca Boagrave-taugravet Caugravec vograve Boagrave-taugravet neacircn bieaacutet
6 Vocirc bất tri dĩ xả Phaaumlt ntildeoaacutei vocircugravei taaacutet caucirc caugravec phaugravep ntildeeagraveu bieaacutet rootilde roagravei mocircugravei xaucirc boucirc
7 Dục vocirc giaotildem Phaaumlt cougrave ntildeuucirc ntildeieagraveu thieaumln thoumlocircoslashng muoaacuten ntildeoauml cho taaacutet caucirc chuugraveng sanh taacircm khoacircng bieaacutet chaugraven
8 Tinh tiến vocirc giaotildem Sieacircng naecircng laoslashm caugravec vieaumlc thieaumln khoacircng meaumlt moucirci 9 Niệm vocirc diệt 10 Tuệ vocirc diệt Chouml Phaaumlt ba ntildeocircoslashi heaacutet thaucircy triacute tueauml saugraveng ngocircoslashi ntildeaagravey ntildeuucirc 11 Giải thoaacutet vocirc giaotildem 12 Giải thoaacutet tri kiến vocirc giaotildem 13 Taaacutet caucirc thaacircn nghieaumlp ntildeeagraveu laoslashm theo triacute tueauml 14 Taaacutet caucirc khaaringu nghieaumlp ntildeeagraveu laoslashm theo triacute tueauml 15 Taaacutet caucirc yugrave nghieaumlp ntildeeagraveu laoslashm theo triacute tueauml 16 Triacute tuệ bieaacutet ntildeocircoslashi quaugrave khoumlugrave voacirc ngaiumli 17 Triacute tuệ bieaacutet ntildeocircoslashi vograve lai voacirc ngaiumli 18 Triacute tuệ bieaacutet ntildeocircoslashi hieaumln taiumli voacirc ngaiumli
(xem Divy-AringvadAringna ed EBCowell amp RANeil Cambridge 1886 trang 148 DCBT trang 45)
Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet 73
vaoslash hiearingu nhoumlotildeng phaaringm chaaacutet vaoslash tiacutenh caugravech cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt troumlocircugravec khi vograve aaacutey cougrave thearing baeacutet ntildeaagraveu soumliuml nghieaumlp Boagrave-taugravet cuucirca migravenh
Khaugravei nieaumlm Boagrave-Taugravet trong Kinh ntildeiearingn Pali Vaoslashi theaacute kyucirc sau khi Ntildeoumlugravec Phaaumlt Coagrave-ntildeaoslashm nhaaumlp nieaacutet
baoslashn khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet cougrave thearing coi nhouml laoslash soumliuml gaeumlt quaucirc cuoaacutei cuoslashng cuucirca nhoumlotildeng khuynh houmlocircugraveng ntildeang thogravenh haoslashnh ocircucirc AAacuten ntildeoauml vaoslash ntildeaotilde ntildeougraveng gougravep cho soumliuml sanh khocircucirci vaoslash phaugravet triearingn hoiumlc thuyeaacutet mocircugravei veagrave Boagrave-taugravet
Boagrave-taugravet laoslash moaumlt trong nhoumlotildeng touml toumlocircucircng quan troiumlng nhaaacutet cuucirca Phaaumlt giaugraveo Ntildeaiumli-thoumloslasha Tuy nhieacircn seotilde laoslash sai laagravem neaacuteu cho laoslash khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet laoslash moaumlt saugraveng taiumlo cuucirca Phaaumlt giaugraveo Ntildeaiumli-thoumloslasha Thuaaumlt toumloslash Boagrave-taugravet (Bodhisatta 菩
薩) ntildeaotilde ntildeoumlocirciumlc ntildeeagrave caaumlp trong kinh ntildeiearingn PAringli vaoslash xuaaacutet phaugravet toumloslash Phaaumlt giaugraveo Nguyeacircn-thuyucirc ntildeaotilde iacutet nhieagraveu biearingu thograve ntildeougrave laoslash Boagrave-taugravet Coagrave ntildeaoslashm troumlocircugravec khi giaugravec ngoauml Tuy nhieacircn neaacuteu chuugraveng ta khaucirco saugravet caugravec nguoagraven PAringli nhouml kinh Trung boauml Troumlocircoslashng boauml Kinh taaumlp vaoslash kinh Boaringn sanh thuoaumlc Tiearingu boauml kinh ntildeaotilde cho thaaacutey raegraveng khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet cougrave boaacuten yugrave nghoacutea nhouml sau
1 Toumloslash luugravec thaugravei toumlucirc Soacute-ntildeaiumlt-ntildea Xuaaacutet gia (MahAring-bhinikkhamaœa) cho ntildeeaacuten troumlocircugravec khi ngaoslashi ntildeaiumlt Giaugravec ngoauml
Troumlocircugravec tieacircn toumloslash Boagrave-taugravet (Bodhisatta) ntildeaotilde phaucircn aucircnh moaumlt caugravech cuiuml thearing cuoaumlc ntildeocircoslashi Ntildeoumlugravec Phaaumlt toumloslash luugravec xuaaacutet gia cho ntildeeaacuten troumlocircugravec khi ngaoslashi giaugravec ngoauml nghoacutea laoslash khi ngaoslashi cooslashn laoslash thaugravei toumlucirc Soacute-ntildeaiumlt-ntildea ocircucirc cung thaoslashnh Ca-tyoslash-la-veauml
74 Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng
(Kapilavatthu) cuotildeng bograve chi phoaacutei bocircucirci vooslashng soaacuteng vaoslash cheaacutet nhouml chuugraveng ta Roagravei moaumlt ngaoslashy khi ntildei daiumlo ngoaoslashi coaringng thaoslashnh vaoslash thaaacutey troumliumlc tieaacutep nhoumlotildeng caucircnh thaaumlt cuucirca ntildeocircoslashi soaacuteng nhouml caucircnh ngoumlocircoslashi giaoslash hom hem luiuml khuiuml caucircnh ngoumlocircoslashi bogravenh taaumlt oaacutem yeaacuteu caucircnh moaumlt thaacircy cheaacutet hoacirci thuugravei vaoslash caucircnh moaumlt baaumlc aaringn soacute traagravem toacutenh thanh cao kinh haoslashnh Ba caucircnh ntildeaagraveu tieacircn ntildeaotilde choumlugraveng minh moaumlt caugravech huoslashng hoagraven veagrave baucircn chaaacutet voacirc thoumlocircoslashng cuucirca cuoaumlc soaacuteng vaoslash soumliuml bogravenh taaumlt phoaring thoacircng cuucirca con ngoumlocircoslashi Caucircnh thoumlugrave touml biearingu thograve con ntildeoumlocircoslashng ntildeearing voumlocirciumlt qua nhoumlotildeng ntildeau khoaring cuucirca ntildeocircoslashi soaacuteng vaoslash tigravem ntildeoumlocirciumlc soumliuml an laiumlc taacircm hoagraven Ngaoslashi lieagraven quyeaacutet ntildeogravenh toumloslash boucirc ntildeocircoslashi soaacuteng gia ntildeigravenh ntildeearing trocircucirc thaoslashnh moaumlt aaringn soacute ntildei tigravem chaacircn lyugrave
Rocircoslashi cha meiuml vocirciuml ntildeeiumlp con thocirc vaoslash cung ntildeieaumln huy hoaoslashng sau loumlng vocircugravei traugravei tim ntildeaagravey nhieaumlt huyeaacutet cuoslashng vocircugravei Sa naeumlc vaoslash con ngoumliumla kieagraven traeacutec ngaoslashi ntildei vaoslasho roumloslashng Moaumlt migravenh vocircugravei khoacircng ntildeoagraveng xu naoslasho trong tay ngaoslashi baeacutet ntildeaagraveu ntildei tigravem chaacircn lyugrave Vigrave vaaumly ntildeaacircy laoslash cuoaumlc toumloslash boucirc voacute ntildeaiumli Ntildeougrave khoacircng phaucirci laoslash cuoaumlc xuaaacutet gia cuucirca moaumlt ngoumlocircoslashi ngheoslasho khoacircng cougrave gigrave ntildeearing laiumli maoslash laoslash moaumlt cuoaumlc toumloslash boucirc cuucirca moaumlt hoaoslashng toumlucirc ntildeang tuoaringi thanh xuaacircn trai traugraveng vocircugravei ntildeaagravey ntildeuucirc soumliuml giaoslashu sang vaoslash sung soumlocircugraveng ndash Moaumlt cuoaumlc xuaaacutet theaacute voacirc song trong logravech soumlucirc
Chiacutenh laoslash luugravec hai moumlocirci chiacuten tuoaringi thaugravei toumlucirc Soacute-ntildeaiumlt-ntildea ntildeaotilde thoumliumlc hieaumln cuoaumlc toumloslash boucirc logravech soumlucirc naoslashy Quyeaacutet ntildeogravenh phi thoumlocircoslashng cuucirca ngaoslashi trocircucirc thaoslashnh Boagrave-taugravet ntildei tigravem chaacircn lyugrave ngay khi ngaoslashi voumloslasha hiearingu nhoumlotildeng tigravenh traiumlng noacirc leauml trougravei buoaumlc vaoslash tuoslash nguiumlc cuucirca ntildeocircoslashi soaacuteng theaacute gian nhouml Ntildeaiumli kinh Saccaka
Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet 75
(MahAringsaccaka) thuoaumlc Trung boauml moacirc taucirc nhouml sau ldquoNaoslashy Aggivessana troumlocircugravec khi giaugravec ngoauml khi aaacutey ta cooslashn
laoslash moaumlt vograve Boagrave-taugravet choumla choumlugraveng Chaugravenh ntildeauacuteng giaugravec Ta suy nghoacute nhouml sau Chaaumlt heiumlp laoslash ntildeocircoslashi soaacuteng gia ntildeigravenh con ntildeoumlocircoslashng ntildeaagravey buiumli baeumlm ntildei veagrave phiacutea troumlocircugravec laoslash soumliuml mocircucirc ra khoacircng phaucirci deatilde trong khi truugrave nguiuml trong moaumlt caecircn nhaoslash ntildeearing ntildeoumla ntildeeaacuten hoaoslashn thaoslashnh hoaoslashn toaoslashn con ntildeoumlocircoslashng phaiumlm haiumlnh thanh togravenh tuyeaumlt ntildeoaacutei bougraveng ntildeeiumlp nhouml voucirc oaacutec xaoslash coumloslash Haotildey caiumlo boucirc raacircu tougravec ntildeaeacutep y phaaacuten taucirco xuaaacutet gia toumloslash boucirc gia ntildeigravenh ntildei ntildeeaacuten choatilde khoacircng gia ntildeigravenh Nhouml vaaumly Aggivessana sau moaumlt thocircoslashi gian khi ta cooslashn treucirc tougravec ta ntildeen nhouml than biearingu hieaumln cuucirca thanh nieacircn coumlocircoslashng traugraveng thanh xuaacircnhellip Nhouml vaaumly Aggivessana ngoagravei xuoaacuteng voumloslasha traagravem ngaacircm Thaaumlt soumliuml ntildeieagraveu naoslashy ntildeaotilde cuoaacuten huugravet soumliuml quan taacircm cuucirca tardquo99
(Kim hi no siyAring Aggivessana Idha me Aggivessana pubbe va sambodhAring anabhisambuddhassa bodhisattassrsquo eva sato etad - ahosi SambAringdho gharAringvAringso rajAringpatho abbhokAringso pabbajjAring na-y-idaUacute sukaraUacute agAringraUacute ajjhAringvasatAring ekanta-paripuœœaUacute ekantaparisuddhaUacute saUgravekhalikhitaUacute brahmacariyaUacute carituUacute yannacircnahaUacute kesamassuUacute ohAringretvAring kAringsAringyani vatthAringni acchAringdetvAring agAringrasmAring anagAringriyaUacute pabbajeyyan - ti So kho ahaUacute Aggivessana aparena samayena daharo va samano susu kAringiquestakeso (repeat from p 163 1 28 top 167 1 8 for bhikkhave substitute Aggivessana) alam-idaUacute padhanayati)100
Hoaeumlc trong kinh Thaugravenh-caagraveu (Ariyapariyesana) toumlocircoslashng thuaaumlt nhouml sau
ldquoNaoslashy caugravec tyoslash-kheo ta cuotildeng vaaumly troumlocircugravec khi giaugravec ngoauml
99 MLS taaumlp I soaacute 36 Ntildeaiumli kinh Saccaka trang 295 100 M taaumlp I trang 240
76 Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng
trong khi ta cooslashn laoslash vograve Boagrave-taugravet choumla taelignh thoumlugravec hoaoslashn toaoslashn toumliuml migravenh cougrave khaucirc naecircng bograve sanh laiumli tigravem caagraveu caugravei bograve sanh toumliuml migravenh cougrave khaucirc naecircng bograve giaoslash laiumli tigravem caagraveu caugravei bograve giaoslash toumliuml migravenh cougrave khaucirc naecircng bograve bogravenh laiumli tigravem caagraveu caugravei bograve bogravenh toumliuml migravenh cougrave khaucirc naecircng bograve cheaacutet laiumli tigravem caagraveu caugravei bograve cheaacutet toumliuml migravenh cougrave khaucirc naecircng bograve oacirc nhieatildem laiumli tigravem caagraveu caugravei bograve oacirc nhieatildem Roagravei naoslashy caugravec tyoslash-kheo ntildeieagraveu naoslashy ntildeaotilde xaucircy ra trong ta lsquoTaiumli sao Ta cougrave khaucirc naecircng bograve sanh laiumli tigravem caagraveu caugravei bograve sanh cougrave khaucirc naecircng bograve giaoslash laiumli tigravem caagraveu bograve giaoslash cougrave khaucirc naecircng bograve bogravenh laiumli tigravem caagraveu bograve bogravenh cougrave khaucirc naecircng bograve cheaacutet tigravem caagraveu caugravei bograve cheaacutet cougrave khaucirc naecircng bograve oacirc nhieatildem laiumli tigravem caagraveu caugravei bograve oacirc nhieatildem Ta nghoacute raegraveng (maeumlc duoslash) toumliuml migravenh cougrave khaucirc naecircng bograve sanh sau khi bieaacutet rootilde soumliuml nguy haiumli cuucirca caugravei bograve sanh neacircn tigravem soumliuml khoacircng sanh voacirc thoumlocirciumlng an oaringn nieaacutet baoslashn Toumliuml migravenh cougrave khaucirc naecircng bograve giaoslash khoacircng giaoslash bogravenh khoacircng bogravenh cheaacutet khoacircng cheaacutet saagraveu khoacircng saagraveu toumliuml migravenh cougrave khaucirc naecircng bograve oacirc nhieatildem sau khi bieaacutet rootilde soumliuml nguy haiumli cuucirca caugravei bograve oacirc nhieatildem neacircn tigravem soumliuml khoacircng oacirc nhieatildem voacirc thoumlocirciumlng an oaringn nieaacutet baoslashnrdquo101
(Aham-pi SudaUacute bhikkhave pubbe va sambodhAring anabhi-sambuddho bodhisatto va samAringno attanAring jAringtidhammo samAringmo jAringtidhammantildentildeeva pariyesAringmi attanAring jarAringdhammo samAringno jarAringdhammantildentildeeva pariyesAringmi attanAring byAringdhidhammo attanAring maraœadhammo attanAring sokadhammo attanAring saUgravekuesadhammo samAringno saUgravekilesadhammantildentildeeva pariyesAringmi
Tassa mayhaUacute bhikkhave etad - ahosi Kin - nu kho ahaUacute attanAring jatidhammo samano jatidhamman-neva pariyesami attana jaradhammo samAringno - pe - attanAring saUgravekilesadhammo samAringno saUgravekilesadhammantildentildeeva pariyesAringmi yan-nacircnAringhaUacute attanAring jAringtidhammo samAringno jAringtidhamme AringdnenavaUacute viditvAring ajAringtaUacute anuttaraUacute
101 MLS taaumlp I soaacute 26 kinh Thaugravenh caagraveu trang 207
Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet 77
yogakkhemaUacute nibbAringnaUacute pariyeseyyaUacute attanAring jarAringdhammo ajaraUacute pariyeseyyaUacute attanAring byAringdhi-dhammo abyAringdhiUacute pariyeseyyaUacute attanAring maraœadhammo amataUacute pariyeseyyaUacute attAringna sokadhammo asokaUacute pariyeseyyaUacute attanAring saUgravekilesadhammo samAringno saUgravekilesa-dhamme AringdnenavaUacute viditvAring asankiliEcircEcircham anuttaraUacute yogak-khemaUacute nibbAringnaUacute pariyeseyyan - ti)102
2 Toumloslash khi thaugravei toumlucirc Soacute-ntildeaiumlt-ntildea Nhaaumlp thai cho ntildeeaacuten troumlocircugravec khi Giaugravec ngoauml
Thoumlugrave hai khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet ntildeoumlocirciumlc mocircucirc roaumlng ntildeearing biearingu thograve thocircoslashi kyoslash toumloslash khi thaugravei toumlucirc Soacute-ntildeaiumlt-ntildea nhaaumlp thai cho ntildeeaacuten troumlocircugravec khi giaugravec ngoauml nhouml ntildeaotilde moacirc taucirc doumlocircugravei ntildeaacircy Vaoslasho ngaoslashy thoiuml thai hoaoslashng haaumlu Ma-da (Maya) ntildeaotilde nguyeaumln gioumlotilde chay togravenh vaoslash khi baoslash nghaelig ngocirci baoslash ntildeaotilde mocirc thaaacutey cougrave boaacuten thieacircn voumlocircng ntildeaotilde taeacutem cho baoslash ocircucirc hoagrave noumlocircugravec Anotatta maeumlc cho baoslash nhoumlotildeng y phuiumlc chouml thieacircn vaoslash ntildeaeumlt baoslash trong moaumlt laacircu ntildeaoslashi baegraveng vaoslashng loaumlng laatildey Khi baoslash voumloslasha ntildeaeumlt loumlng xuoaacuteng thigrave lsquoBoagrave-taugravet trong higravenh thoumlugravec cuucirca con voi traeacuteng ntildeaotilde boumlocircugravec vaoslasho beacircn hoacircng phaucirci buiumlng cuucirca baoslashrsquo103 Luugravec ntildeougrave traugravei ntildeaaacutet chaaacuten ntildeoaumlng vaoslash moumlocircoslashi nghigraven theaacute giocircugravei phaugravet augravenh saugraveng roumliumlc Kinh Vograve-taegraveng-houmlotildeu-phaugravep (Acchariyabhuta-dhamma Sutta) thuoaumlc Trung-boauml ntildeaotilde moacirc taucirc soaacuteng ntildeoaumlng thocircoslashi ntildeiearingm logravech soumlucirc naoslashy nhouml sau
ldquoBaiumlch ntildeoumlugravec Theaacute-toacircn chiacutenh khi dieaumln kieaacuten vocircugravei ngaoslashi chiacutenh con ntildeaotilde nghe nhouml vaaumly Boagrave-taugravet toumloslash cung trocircoslashi Ntildeaacircu-suaaacutet giaugraveng xuoaacuteng vocircugravei taacircm saugraveng suoaacutet thuaagraven togravenh ntildeaotilde boumlocircugravec vaoslasho
102 M taaumlp I trang 163 103 EB taaumlp III trang 229
78 Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng
thai meiuml khi aaacutey augravenh saugraveng huy hoaoslashng voacirc loumlocirciumlng voumlocirciumlt qua augravenh saugraveng cuucirca chouml thieacircn chieaacuteu saugraveng khaeacutep theaacute giocircugravei ndash bao goagravem nhoumlotildeng theaacute giocircugravei ocircucirc treacircn caugravec cootildei trocircoslashi theaacute giocircugravei cuucirca caugravec ma voumlocircng phaiumlm thieacircn vaoslash nhoumlotildeng theaacute giocircugravei ocircucirc doumlocircugravei goagravem caugravec vograve sa moacircn nhoumlotildeng baoslash-la-moacircn nhoumlotildeng hoaoslashng toumlucirc vaoslash daacircn chuugraveng Cho ntildeeaacuten caugravec caucircnh giocircugravei ocircucirc gioumlotildea caugravec theaacute giocircugravei khoacircng cougrave neagraven taucircng toaacutei taecircm u augravem nhoumlotildeng caucircnh giocircugravei maoslash maeumlt trocircoslashi maeumlt traecircng vocircugravei ntildeaiumli thaagraven loumliumlc ntildeaiumli oai ntildeoumlugravec nhouml vaaumly cuotildeng khoacircng thearing chieaacuteu thaaacuteu trong nhoumlotildeng caucircnh giocircugravei aaacutey moaumlt haoslasho quang voacirc loumlocirciumlng voumlocirciumlt qua augravenh saugraveng cuucirca chouml thieacircn hieaumln ra vaoslash caugravec chuugraveng sanh ntildeang truugrave nguiuml taiumli ntildeaacircy nhocircoslash haoslasho quang aaacutey mocircugravei thaaacutey laatilden nhau vaoslash cuoslashng nougravei raegraveng lsquoCuotildeng cougrave nhoumlotildeng chuugraveng sanh khaugravec ntildeang soaacuteng taiumli ntildeaacircyrsquo Vaoslash moumlocircoslashi ngaoslashn theaacute giocircugravei trong khaeacutep vuotilde truiuml ntildeaotilde chaaacuten ntildeoaumlng rung chuyearingn maiumlnh AUgravenh saugraveng huy hoaoslashng voacirc loumlocirciumlng naoslashy ntildeaotilde chieaacuteu saugraveng khaeacutep theaacute giocircugravei voumlocirciumlt qua augravenh saugraveng cuucirca chouml thieacircn Nhouml theaacute baiumlch Theaacute toacircn con nhaaumln bieaacutet vieaumlc naoslashy laoslash moaumlt hy houmlotildeu moaumlt vograve taegraveng houmlotildeu cuucirca Theaacute toacircnrdquo104
(SammukhAring me taUacute bhante Bhagavato sutaUacute sammukhAring paEcirciggahnetaUacute Sato sampajAringno Aumlnanda Bodhisatto TusitAring kAringyAring cavitvAring mAringtu kucchiUacute okkamneti yam pi bhante sato sampajAringno Bodhisatto Tusita kAringyAring cavitvAring mAringtu kucchiUacute okkami idam prsquoahaUacute Bhagavato acchariyaUacute abbhutadhammaUacute dhAringremi)105
Hoaeumlc trong kinh Ntildeaiumli boaringn (Mahapadana Sutta) thuoaumlc Troumlocircoslashng boauml kinh cuotildeng toumlocircoslashng thuaaumlt gioaacuteng vaaumly
ldquoNaoslashy caugravec tyoslash-kheo Ntildeoumlugravec Phaaumlt Tyoslash-baoslash-thi (Vipassi) nhouml moaumlt vograve Boagrave-taugravet ntildeaotilde toumloslash giaucirc cootildei trocircoslashi Ntildeaacircu-suaaacutet thieacircn vocircugravei taacircm thuaagraven togravenh vaoslash chaugravenh nieaumlm ntildeaotilde boumlocircugravec vaoslasho thai meiuml Troumlocircoslashng hocirciumlp nhouml vaaumly laoslash quy luaaumlt
104 MLS taaumlp III soaacute 123 Kinh Vograve taegraveng houmlotildeu Phaugravep trang 165 105 M taaumlp III trang 119-0
Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet 79
Naoslashy caugravec tyoslash-kheo quy luaaumlt laoslash nhouml vaaumly khi Boagrave-taugravet boumlocircugravec vaoslasho thai meiuml khi aaacutey augravenh saugraveng huy hoaoslashng voacirc loumlocirciumlng voumlocirciumlt qua augravenh saugraveng cuucirca chouml thieacircn chieaacuteu saugraveng khaeacutep theaacute giocircugravei ndash bao goagravem nhoumlotildeng theaacute giocircugravei ocircucirc treacircn caugravec cootildei trocircoslashi theaacute giocircugravei cuucirca caugravec ma voumlocircng phaiumlm thieacircn vaoslash nhoumlotildeng theaacute giocircugravei ocircucirc doumlocircugravei goagravem caugravec vograve sa moacircn nhoumlotildeng baoslash-la-moacircn nhoumlotildeng hoaoslashng toumlucirc vaoslash daacircn chuugraveng Cho ntildeeaacuten caugravec caucircnh giocircugravei ocircucirc gioumlotildea caugravec theaacute giocircugravei khoacircng cougrave neagraven taucircng toaacutei taecircm u augravem nhoumlotildeng caucircnh giocircugravei maoslash maeumlt trocircoslashi maeumlt traecircng vocircugravei ntildeaiumli thaagraven loumliumlc ntildeaiumli oai ntildeoumlugravec nhouml vaaumly cuotildeng khoacircng thearing chieaacuteu thaaacuteu trong nhoumlotildeng caucircnh giocircugravei aaacutey moaumlt haoslasho quang voacirc loumlocirciumlng voumlocirciumlt qua augravenh saugraveng cuucirca chouml thieacircn hieaumln ra vaoslash caugravec chuugraveng sanh ntildeang truugrave nguiuml taiumli ntildeaacircy nhocircoslash haoslasho quang aaacutey mocircugravei thaaacutey laatilden nhau vaoslash cuoslashng nougravei raegraveng lsquoCuotildeng cougrave nhoumlotildeng chuugraveng sanh khaugravec ntildeang soaacuteng taiumli ntildeaacircyrsquo Vaoslash moumlocircoslashi ngaoslashn theaacute giocircugravei trong khaeacutep vuotilde truiuml ntildeaotilde chaaacuten ntildeoaumlng rung chuyearingn maiumlnh AUgravenh saugraveng huy hoaoslashng voacirc loumlocirciumlng naoslashy ntildeaotilde chieaacuteu saugraveng khaeacutep theaacute giocircugravei voumlocirciumlt qua augravenh saugraveng cuucirca chouml thieacircn Quy luaaumlt laoslash nhouml vaaumlyrdquo106
(DhammatAring esAring bhikkhave yadAring Bodhisatto TusitAring kAringyAring cavitvAring mAringtu kucchiUacute okkamati atha sadevake loke samAringrake sabrahmake sassamaœa- brAringhmaœiyAring pajAringya sadeva-inamissAringya anpamAringœo uiquestaro obhAringso pAringtubhavati atikkamma devAringnaUacute devAringnubhAringvaUacute Ya pi tAring lokan-tarikAring aghAring asaUacutevutAring andhakAringrAring andhakAringra-timisAring yattha pi lsquome candima-suriyAringrsquo evaUacute mahiddhikAring evaUacute mahAringnubhAringvAring AringbhAringya nAringnubhonti tattha pi appamAringno uiquestAringro obhAringso pAringtubhavati atikkammrsquo eva devAringnaUacute devAringnubhAringvaUacute Ye pi tattha sattAring upapannAring te pi tenrsquo obhAringsena antildentildeaUacute antildentildeaUacute santildejAringnanti ldquoAntildentildee pi kira bho santi sattAring idhacircpapannAring tirdquo Ayantilde ca dasa-sahassi loka-dhAringtu saUacutekampati sampakampati sampavedhati AppamAringœo ca uiquestAringro obhAringso
106 DB taaumlp II soaacute 14 kinh Ntildeaiumli boaringn (Mahapadana Sutta) trang 8-9
80 Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng
loke pAringtubhavati atikkammrsquo evarsquo devAringnaUacute devAringnubhAringvaUacute Ayam ettha dhammatAring)107
Baugravech-khoa Toaoslashn-thouml Phaaumlt-hoiumlc108 cuotildeng toumlocircoslashng thuaaumlt soumliuml taugravei sanh sau cuoslashng cuucirca Boagrave-taugravet vocircugravei nhieagraveu pheugravep laiuml vigrave caucirc hai nguoagraven kinh ntildeiearingn PAringli vaoslash Sanskrit ntildeaotilde noatilde loumliumlc cho thaaacutey soumliuml kieaumln nhaaumlp thai cuucirca Boagrave-taugravet luugravec ntildeougrave khoacircng cougrave soumliuml keaacutet hocirciumlp cuucirca tinh cha huyeaacutet meiuml109
Sau khi sanh ra A Touml ntildeaoslashm (Asita) - moaumlt vograve aaringn soacute ntildeaiumlo cao ntildeoumlugravec troiumlng ntildeaotilde chieacircm ngoumlocircotildeng ba moumlocirci hai toumlocircugraveng toaacutet cuucirca thaugravei toumlucirc Soacute-ntildeaiumlt-ntildea socirc sanh vaoslash tieacircn ntildeoaugraven ngaoslashi seotilde soaacuteng ntildeocircoslashi soaacuteng phaiumlm haiumlnh khoacircng nhaoslash baaumlc aaringn soacute ntildei tigravem chaacircn lyugrave vaoslash trocircucirc thaoslashnh baaumlc giaugravec ngoauml toaacutei thoumlocirciumlng laoslash thaagravey cuucirca trocircoslashi ngoumlocircoslashi Locircoslashi cuucirca aaringn soacute A-touml-ntildeaoslashm nhouml sau
ldquoThaugravei toumlucirc seotilde ntildeaiumlt ntildeeaacuten ntildeaelignh cao nhaaacutet cuucirca soumliuml giaugravec ngoauml hoaoslashn toaoslashn Ngaoslashi seotilde chuyearingn baugravenh xe phaugravep thaaacutey caugravei goiumli laoslash soumliuml thuaagraven togravenh sieacircu vieaumlt (nieaacutet baoslashn) mang ntildeeaacuten phuugravec locirciumli cho soaacute ntildeoacircng vaoslash toacircn giaugraveo cuucirca ngaoslashi seotilde ntildeoumlocirciumlc lan truyeagraven roaumlng raotildei khaeacutep nocircirdquo110
(Sambodhiyaggam phusissatrsquo Aringyam kumAringro so dhammacakkam paramavisuddhadassne vattesrsquo Aringyam bahujanahitAringnukampi vitthAringrik lsquoassa bhavissati
107 D taaumlp II trang 12 108 EB taaumlp III trang 229 109 Ntildeieagraveu naoslashy doumlocircoslashng nhouml cougrave nghoacutea laoslash lsquothaugravenh thairsquo (virgin birth) Xem
MLS the Acchariya-abbhuta-dhamma-sutta taaumlp III trang 165 MahAringvastu ed E Senart Paris 1882-97 taaumlp II trang 6 vaoslash Lalitavistara ed PL Vaidya PST taaumlp I trang 29-0
110 GD NAringlaka sutta Keauml soaacute 693 trang 125
Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet 81
brahmacariyam)111
Cougrave leotilde ntildeougrave laoslash nhoumlotildeng nguyeacircn nhaacircn maoslash khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet ntildeoumlocirciumlc phaugravet triearingn vocircugravei yugrave nghoacutea laoslash ngay khi cooslashn trong thai meiuml - hoaoslashng haaumlu Ma-da hoaeumlc khi cooslashn laoslash thaugravei toumlucirc socirc sanh ngaoslashi cuotildeng ntildeaotilde cougrave nhoumlotildeng toumlocircugraveng toaacutet cuucirca baaumlc voacute nhaacircn ndash Boagrave taugravet
3 Toumloslash thocircoslashi gian caugravec Ntildeoumlugravec Phaaumlt Nhaaumlp thai cho ntildeeaacuten troumlocircugravec khi ntildeaiumlt Giaugravec ngoauml
Thoumlugrave ba khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet vocircugravei yugrave nghoacutea laoslash taaacutet caucirc chouml Phaaumlt nhaaumlp thai cho ntildeeaacuten troumlocircugravec khi ntildeaiumlt giaugravec ngoauml Vaecircn hoiumlc AAacuten ntildeoauml ntildeoumlocircng thocircoslashi vaoslash socircugravem hocircn ntildeaotilde gocirciumli yugrave raegraveng khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet cuoslashng vocircugravei khaugravei nieaumlm Ntildeoumlugravec Phaaumlt vaoslash Chuyearingn-luaacircn-voumlocircng (Cakkavattī Cakravartin 轉 論
王) ntildeang thogravenh haoslashnh ocircucirc AAacuten ntildeoauml thaaumlm chiacute troumlocircugravec khi Ntildeoumlugravec Phaaumlt Coagrave-ntildeaoslashm xuaaacutet hieaumln Khi thaugravei toumlucirc Soacute-ntildeaiumlt-ntildea (Siddhattha Sidhārtha 士 達 多) nhaaumlp thai nhaoslash tieacircn tri ntildeaotilde tieacircn ntildeoaugraven con trai cuucirca vua Togravenh-phaiumln (Suddhodana 淨 梵) seotilde trocircucirc thaoslashnh baaumlc Chuyearingn-luaacircn-voumlocircng hoaeumlc Ntildeoumlugravec Phaaumlt112 Cougrave moaumlt laagraven khi traucirc locircoslashi caacircu houcirci cuucirca moaumlt baoslash-la-moacircn (Brāhma) chiacutenh Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeaotilde xaugravec nhaaumln raegraveng ngaoslashi khoacircng phaucirci laoslash Chuugravea trocircoslashi cuotildeng khoacircng phaucirci laoslash chouml thieacircn maoslash laoslash moaumlt ntildeaaacuteng giaugravec ngoauml nghoacutea laoslash moaumlt vograve keaacute thoumloslasha chouml Phaaumlt Soumliuml keaacute thoumloslasha ntildeougrave ntildeoumlocirciumlc dieatilden taucirc qua baoslashi keauml Phaugravep-Cuugrave doumlocircugravei ntildeaacircy
lsquoKhoacircng laoslashm caugravec ntildeieagraveu augravec
111 Sn NAringlakasuttam Nitthitam Keauml soaacute 693 trang 125 112 EB taaumlp III trang 228
82 Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng
Gaeacuteng laoslashm caugravec vieaumlc laoslashnh Gioumlotilde taacircm yugrave trong saiumlch Ntildeougrave locircoslashi chouml Phaaumlt daiumlyrsquo
(Sabba-pāpassa akaraœaUacute kusalasse upasampadā Sa-citta-pariyodapanaUacute etaUacute Buddhāna SāsanaUacute)113
Ntildeieagraveu ntildeougrave ntildeaotilde khauacuteng ntildeogravenh khoacircng phaucirci chaelig cougrave moaumlt Ntildeoumlugravec Phaaumlt maoslash laoslash cougrave nhieagraveu Ntildeoumlugravec Phaaumlt treacircn ntildeocircoslashi (cuotildeng ntildeaotilde toumloslashng ban phaugravep thoaiumli nhouml vaaumly) Cuotildeng cuoslashng moaumlt noaumli dung naoslashy kinh Āmagandha114 toumlocircoslashng thuaaumlt raegraveng cooslashn cougrave Ntildeoumlugravec Phaaumlt Ca-dieaacutep (Kassapa 迦 葉) chocircugrave khoacircng chaelig Ntildeoumlugravec Phaaumlt Coagrave-ntildeaoslashm Veagrave sau vieaumlc oumlugraveng duiumlng toumloslash Boagrave-taugravet ntildeoumlocirciumlc mocircucirc roaumlng bao goagravem caucirc khoacircng chaelig Ntildeoumlugravec Phaaumlt Thiacutech-ca maacircu-ni maoslash cooslashn cho taaacutet caucirc chouml Phaaumlt toumloslash luugravec nhaaumlp thai cho ntildeeaacuten troumlocircugravec khi thaoslashnh ntildeaiumlo Cuotildeng theaacute vieaumlc oumlugraveng duiumlng hoiumlc thuyeaacutet nghieaumlp (karma) vaoslash taugravei sanh luugravec ntildeaagraveu ntildeoumlocirciumlc chaaacutep nhaaumln moaumlt caugravech chung chung trong AAacuten ntildeoauml troumlocircugravec thocircoslashi Ntildeoumlugravec Phaaumlt vaoslash caugravec noumlocircugravec laacircn caaumln nhoumlng veagrave sau hoiumlc thuyeaacutet naoslashy ntildeoumlocirciumlc mocircucirc roaumlng xa hocircn ntildeearing chaelig cho caugravec ntildeocircoslashi soaacuteng quaugrave khoumlugrave khoacircng chaelig cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt Coagrave ntildeaoslashm maoslash cooslashn nhoumlotildeng vograve Boagrave-taugravet noumlotildea115
Trong truyeagraven thoaacuteng Phaaumlt giaugraveo Nguyeacircn-thuyucirc socircugravem nhaaacutet chauacuteng haiumln nhouml kinh Ntildeaiumli boaringn (Mahāpadāna) thuoaumlc Troumlocircoslashng boauml kinh ntildeaotilde kearing raaacutet chi tieaacutet saugraveu vograve Phaaumlt xuaaacutet hieaumln troumlocircugravec thocircoslashi Ntildeoumlugravec Phaaumlt Coagrave-ntildeaoslashm Ntildeoaiumln vaecircn doumlocircugravei ntildeaacircy moacirc phoucircng nhouml sau
113 Dha keauml 183 trang 97-8 114 DPPN taaumlp II trang 578 115 Cuoslashng trang saugravech ntildeaotilde daatilden
Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet 83
ldquoCaugravech ntildeaacircy chiacuten moumlocirci moaacutet kieaacutep cougrave Ntildeoumlugravec Phaaumlt Tyoslash-Baoslash-Thi ra ntildeocircoslashi baaumlc A-la-haugraven Chaugravenh Ntildeauacuteng Giaugravec Caugravech ntildeaacircy ba moumlocirci moaacutet kieaacutep cougrave Ntildeoumlugravec Phaaumlt Thi-Khiacute ra ntildeocircoslashi baaumlc A-la-haugraven Chaugravenh Ntildeauacuteng Giaugravec Trong kieaacutep thoumlugrave ba moumlocirci moaacutet ntildeougrave cuotildeng cougrave xuaaacutet hieaumln Ntildeoumlugravec Phaaumlt Tyoslash-Xaugrave-Phuoslash baaumlc A-la-haugraven Chaugravenh Ntildeauacuteng Giaugravec Trong Hieagraven kieaacutep cougrave Ntildeoumlugravec Phaaumlt Caacircu-Loumlu-Toacircn ra ntildeocircoslashi baaumlc A-la-haugraven Chaugravenh Ntildeauacuteng Giaugravec Cuotildeng trong Hieagraven kieaacutep naoslashy cougrave xuaaacutet hieaumln Ntildeoumlugravec Phaaumlt Caacircu-Na-Haoslashm Maacircu-Ni baaumlc A-la-haugraven Chaugravenh Ntildeauacuteng Giaugravec Vaoslash cuotildeng trong Hieagraven kieaacutep naoslashy cougrave Ntildeoumlugravec Phaaumlt Ca-Dieaacutep ra ntildeocircoslashi baaumlc A-la-haugraven Chaugravenh Ntildeauacuteng Giaugravecrdquo116
(Ito so bhikkhave eka-navuto kappo yaUacute Vipassne bhagavAring arahaUacute sammAring-sambuddho loke udapAringdi Ito so bhikkhave eka-tiUacuteso kappo yaUacute Sikhne bhagavAring arahaUacute sammAring-sambuddho loke udapAringdi TasmiUacute yeva kho bhikkhave eka-tiUacutese kappe Vessabhacirc bhagavAring arahaUacute sammAring-sambuddho loke udapAringdi ImasmiUacute yeva kho bhikkhave bhadda-kappe Kakusandho bhagavAring arahaUacute sammAring-sambuddho loke udapAringdi ImasmiUacute yeva kho bhikkhave bhadda-kappe KonAringgamano bhagavAring arahaUacute sammAring-sambuddho loke udapAringdi ImasmiUacute yeva kho bhikkhave bhadda-kappe Kassapo bhagavAring arahaUacute sammAring-sambuddho loke udapAringdi ImasmiUacute yeva kho bhikkhave bhadda-kappe ahaUacute etarahi arahaUacute sammAring-sambuddho loke uppanno)117
Nghoacutea laoslash chiacutenh Ntildeoumlugravec Phaaumlt trong baoslashi kinh Ntildeaiumli Boaringn (MahAringpadAringna) ntildeaotilde giocircugravei thieaumlu thocircoslashi gian ntildeauacuteng caaacutep dooslashng hoiuml thoiuml maiumlng vvhellip cuucirca nhoumlotildeng ntildeoumlugravec Phaaumlt troumlocircugravec ngaoslashi Caugravec vograve Phaaumlt ntildeougrave laoslash Tyoslash-Baoslash-Thi (Vipassī 毘 婆
116 DB taaumlp II soaacute 14 kinh Ntildeaiumli boaringn (Mahapadana Sutta) trang 5 117 D taaumlp II trang 2
84 Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng
施) Thi-Khiacute (Sikhī 施 氣) Tyoslash-Xaugrave-Phuoslash (Vessabhū 毘 舍 浮) Caacircu-Loumlu-Toacircn (Kakusandha 拘 留 尊) Caacircu-Na-Haoslashm Maacircu-Ni (Koœagamana 拘 那 含 牟
尼) vaoslash Ca-Dieaacutep (Kassapa 迦 葉) Trong Troumlocircoslashng boauml kinh cuotildeng ntildeoumla ra danh saugravech baucircy
vograve Phaaumlt bao goagravem Ntildeoumlugravec Phaaumlt Coagrave-ntildeaoslashm vocircugravei nhoumlotildeng yeaacuteu toaacute mang maoslashu saeacutec cuucirca nhoumlotildeng soumliuml kieaumln huyeagraven thoaiumli nhouml sau
ldquoNaoslashy caugravec tyoslash-kheo ntildeoumlugravec Phaaumlt Tyoslash-baoslash-thi (Vipassi) nhouml moaumlt vograve Boagrave-taugravet ntildeaotilde toumloslash giaucirc cootildei trocircoslashi Ntildeaacircu-suaaacutet vocircugravei taacircm thuaagraven togravenh chaugravenh nieaumlm ntildeaotilde boumlocircugravec vaoslasho thai meiuml Trong troumlocircoslashng hocirciumlp nhouml vaaumly laoslash moaumlt quy luaaumltrdquo118
(Atha kho bhikkhave Vipassne Bodhisatto TusitAring kAringyAring cavitvAring sato KampajAringno mAringtu-kucchiUacute oldami Ayam ettha dhammatAring)119
Trong Phaaumlt soumlucirc (BuddhavaUacutesa soaacute 14 thuoaumlc Tiearingu boauml kinh (Khuddha Nikaya) lieaumlt keacirc soaacute loumlocirciumlng gia taecircng cuucirca caugravec vograve Phaaumlt ntildeeaacuten hai moumlocirci laecircm vograve vaoslash ntildeoumlocirciumlc coaacute ntildeogravenh trong kinh ntildeiearingn ldquoSuoaacutet trong thocircoslashi gian Ntildeoumlugravec Phaaumlt tu taaumlp haiumlnh Boagrave-taugravet ngaoslashi ntildeaotilde gaeumlp hai moumlocirci boaacuten vograve Phaaumlt naoslashyrdquo (tiacutenh theacircm ntildeoumlugravec Phaaumlt Thiacutech ca noumlotildea laoslash hai moumlocirci laecircm vograve) Toaoslashn boauml danh saugravech naoslashy nhouml ntildeoumlocirciumlc trigravenh baoslashy doumlocircugravei ntildeaacircy
ldquo1Dīpaœkara BuddhavaUacuteso 2KoœOslashantildentildea BuddhavaUacuteso 3MaUgravegala BuddhavaUacuteso 4Sumana
118 DB taaumlp II soaacute 14 kinh Ntildeaiumli boaringn trang 8 (cuotildeng xem DB taaumlp II soaacute 17
Kinh Ntildeaiumli thieaumln kieaacuten voumlocircng trang 192 soaacute 19 Kinh Ntildeaiumli ntildeieagraven toacircn trang 253
119 D taaumlp II trang 12
Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet 85
BuddhavaUacuteso 5Revata BuddhavaUacuteso 6Sobhita BuddhavaUacuteso 7Anomadassī BuddhavaUacuteso 8Paduma BuddhavaUacuteso 9Nārada BuddhavaUacuteso 10Padumuttara BuddhavaUacuteso 11Sumedha BuddhavaUacuteso 12Sujāta BuddhavaUacuteso 13Piyadassī BuddhavaUacuteso 14Atthadassī BuddhavaUacuteso 15Dhammadassī BuddhavaUacuteso 16Siddhattha BuddhavaUacuteso 17Tissa BuddhavaUacuteso 18Phussa BuddhavaUacuteso 19Vipassī Buddhavamso 20Sikhī BuddhavaUacuteso 21Vessabhū BuddhavaUacuteso 22Kakusandha BuddhavaUacuteso 23Koœāgamana BuddhavaUacuteso 24Kassapa BuddhavaUacuteso 25Gotama BuddhavaUacutesordquo120
Saugraveu ntildeoumlugravec phaaumlt troumlocircugravec keaacute caaumln ntildeoumlugravec Phaaumlt Coagrave-Ntildeaoslashm laoslash Phaaumlt Tyoslash-Baoslash-Thi Thi-Khiacute Tyoslash-Xaugrave-baoslash Caacircu-Loumlu-Toacircn Caacircu-Na-Haoslashm Maacircu-Ni vaoslash Phaaumlt Ca-Dieaacutep Neaacuteu nougravei ntildeuucirc laoslash tieagraven thaacircn cuucirca hai moumlocirci taugravem vograve Phaaumlt quaugrave khoumlugrave Socircucirc doacute cougrave nocirci nougravei hai moumlocirci laecircm vigrave tiacutenh toumloslash Phaaumlt Nhieacircn-Ntildeaecircng ntildeeaacuten thocircoslashi ntildeoumlugravec Phaaumlt Thiacutech-ca hai moumlocirci laecircm vograve Phaaumlt naoslashy tieagraven thaacircn Ntildeoumlugravec Phaaumlt thiacutech Ca ntildeeagraveu cougrave gaeumlp vaoslash ntildeaotilde thoiuml kyugrave cho ngaoslashi seotilde thaoslashnh Phaaumlt toumlocircng lai hieaumlu laoslash ntildeoumlugravec Phaaumlt Thiacutech-ca maacircu-ni Troumlocircugravec Phaaumlt Nhieacircn-Ntildeaecircng cougrave ba vograve Phaaumlt noumlotildea laoslash hai moumlocirci taugravem vograve tieagraven thaacircn Ntildeoumlugravec Phaaumlt Thiacutech-Ca cougrave gaeumlp nhoumlng choumla ntildeoumlocirciumlc thoiuml kyugrave thaoslashnh phaaumlt toumlocircng lai vigrave vaaumly trong kinh taiumlng Nguyeacircn-thuyucirc hay Ntildeaiumli-thoumloslasha cougrave nocirci chaelig nougravei hai moumlocirci laecircm vograve (tiacutenh toumloslash Phaaumlt Nhieacircn Ntildeaecircng trocircucirc ntildei) Tougravem laiumli duoslash hai moumlocirci laecircm hay hai moumlocirci taugravem vograve Phaaumlt tiacutenh toumloslash luugravec nhaaumlp thai ntildeeaacuten thocircoslashi
120 The BuddhavaUacutesa ed R Morris taaumlp 38 London PTS 1882 trang 240-1
86 Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng
gian troumlocircugravec khi giaugravec ngoauml ntildeeagraveu ntildeoumlocirciumlc xem laoslash nhoumlotildeng Boagrave-taugravet
Trong Phaaumlt soumlucirc (Buddhavamsa)121 kearing nhieagraveu soumliuml tiacutech veagrave caugravec vograve Phaaumlt quaugrave khoumlugrave Caacircu chuyeaumln cuucirca moatildei ntildeoumlugravec Phaaumlt khaugrave daoslashi nocirci ntildeaacircy chaelig ntildeeagrave caaumlp veagrave thocircoslashi gian tu haiumlnh Ba-la-maaumlt tuoaringi thoiuml vaoslash ntildeaeumlc bieaumlt laoslash soumliuml giaugravec ngoauml cuucirca caugravec Boagrave-taugravet ntildeeagraveu doumlocircugravei caugravec goaacutec caacircy khaugravec nhau Ntildeaacircy cuotildeng laoslash ntildeiearingm ntildeaeumlc thuoslash cuucirca Phaaumlt giaugraveo Caugravec baaumlc giaugravec ngoauml raaacutet hoaoslash hocirciumlp vocircugravei moacirci troumlocircoslashng giaucircn dograve toumliuml nhieacircn vaoslash trong saugraveng cuucirca thieacircn nhieacircn nhouml Ntildeoumlugravec Phaaumlt Thiacutech-ca Maacircu-ni khi Ntildeaucircn sanh Giaugravec ngoauml Chuyearingn phaugravep luaacircn vaoslash Nhaaumlp Nieaacutet-baoslashn ntildeeagraveacircu doumlocircugravei caugravec bougraveng caacircy thieacircn nhieacircn hoaeumlc caugravec daatilden choumlugraveng doumlocircugravei ntildeaacircy cho thaaacutey caucirc hai moumlocirci taugravem vograve Phaaumlt ntildeeagraveu giaugravec ngoauml doumlocircugravei caugravec coaumli caacircy thieacircn nhieacircn
Truyeaumln baeacutet ntildeaagraveu nhouml sau Moaumlt hoacircm Ntildeoumlugravec Thiacutech-ca Maacircu-ni Phaaumlt ntildeaotilde giaucircng cho toacircn giaucirc Xaugrave-Locirciumli-Phaaacutet nghe raegraveng Caugravech ntildeaacircy boaacuten a-taecircng-kyoslashoslash kieaacutep vaoslash moaumlt traecircm ngaoslashn ntildeaiumli kieaacutep cougrave boaacuten Ntildeoumlugravec Phaaumlt noaacutei tieaacutep ra ntildeocircoslashi trong quaucirc ntildeogravea caagraveu naoslashy 1 Ntildeoumlugravec Phaaumlt Tan-han-ca (Tanhanka Buddha-vaUacuteso)
Ngaoslashi ntildeaotilde tu taaumlp trong moumlocircoslashi saugraveu a-taecircng-kyoslashoslash vaoslash moaumlt traecircm ngaoslashn ntildeaiumli kieaacutep Kieaacutep cuoaacutei cuoslashng toiumla thieagraven baucircy
121 Xem CD The Great Chronicle of Buddhas International Theravada Buddhist Missionary University Yangon Mymmar Developed by CE Technology Co Ltd 2002 Tham khaucirco theacircm Buddha Vamsa (Chaugravenh Giaugravec Toacircng) do Bhikkhu Boumlucircu Chocircn soaiumln dogravech Ntildeaoslash Nauacuteng 1966 trang 11-2
Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet 87
ngaoslashy vaoslash giaugravec ngoauml doumlocircugravei goaacutec caacircy Soumlugrave Tuoaringi thoiuml moumlocircoslashi muoacircn naecircm (khaugravec vocircugravei Boagrave-taugravet Coagrave-ntildeaoslashm toiumla thieagraven boaacuten moumlocirci chiacuten ngaoslashy vaoslash giaugravec ngoauml doumlocircugravei caacircy Boagrave ntildeeagrave tuoaringi thoiuml taugravem moumlocirci)
2 Ntildeoumlugravec Phaaumlt Mi-ntildea-ca (Midhanka BuddhavaUacuteso) tu taugravem a-taecircng-kyoslashoslash vaoslash moaumlt traecircm ngaoslashn ntildeaiumli kieaacutep Kieaacutep cuoaacutei cuoslashng toiumla thieagraven moumlocircoslashi boaacuten ngaoslashy vaoslash giaugravec ngoauml doumlocircugravei goaacutec caacircy Voacircng Ntildeoagraveng Tuoaringi thoiuml chiacuten muoacircn naecircm
3 Ntildeoumlugravec Phaaumlt Sa-ra-nan-ca (Sarananka Buddha-vaUacuteso) tu taugravem a-taecircng-kyoslashoslash vaoslash moaumlt traecircm ngaoslashn ntildeaiumli kieaacutep Kieaacutep cuoaacutei cuoslashng toiumla thieagraven ba moumlocirci ngaoslashy vaoslash giaugravec ngoauml doumlocircugravei goaacutec caacircy Caaringm lai Tuoaringi thoiuml baucircy ngaoslashn naecircm
(Nhoumlotildeng tieagraven thaacircn quaugrave khoumlugrave cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt Thiacutech-ca cougrave gaeumlp ba vograve Phaaumlt naoslashy nhoumlng choumla ntildeoumlocirciumlc ba ngaoslashi thoiuml kyugrave) 4 Ntildeoumlugravec Phaaumlt Nhieacircn-ntildeaecircng (DīpaUgravekara Buddha-vaUacuteso)
tu moumlocircoslashi saugraveu a-taecircng-kyoslashoslash vaoslash moaumlt traecircm ngaoslashn ntildeaiumli kieaacutep Kieaacutep cuoaacutei cuoslashng toiumla thieagraven baucircy ngaoslashy vaoslash giaugravec ngoauml doumlocircugravei goaacutec caacircy Socircn Tuoaringi thoiuml moumlocircoslashi muoacircn naecircm Giaugraveo phaugravep cuucirca ngaoslashi ntildeoumlocirciumlc loumlu truyeagraven moaumlt traecircm ngaoslashn naecircm
Sau khi Ntildeoumlugravec Phaaumlt Nhieacircn-ntildeaecircng nhaaumlp dieaumlt traucirci qua moaumlt thocircoslashi gian moaumlt a-taecircng-kyoslashoslash kieaacutep khoacircng cougrave Ntildeoumlugravec Phaaumlt naoslasho ra ntildeocircoslashi Roagravei Ntildeoumlugravec Phaaumlt keaacute ntildeougrave laoslash 5 Ntildeoumlugravec Phaaumlt Kieagraveu-traagraven-nhouml (KoœOslashantildentildea Buddha-
88 Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng
vaUacuteso) ntildeaotilde tu moumlocircoslashi saugraveu a-taecircng-kyoslashoslash vaoslash moaumlt traecircm ngaoslashn ntildeaiumli kieaacutep Kieaacutep cuoaacutei cuoslashng tu taaumlp moumlocircoslashi thaugraveng vaoslash giaugravec ngoauml doumlocircugravei goaacutec caacircy Thograve Tuoaringi thoiuml moumlocircoslashi muoacircn naecircm Giaugraveo phaugravep ntildeoumlocirciumlc loumlu truyeagraven moumlocircoslashi muoacircn naecircm mocircugravei maotilden
Sau ntildeougrave moaumlt a-taecircng-kyoslashoslash kieaacutep cougrave boaacuten Ntildeoumlugravec Phaaumlt keaacute tieaacutep laoslash 6 Ntildeoumlugravec Phaaumlt Kieaacutet-toumlocircoslashng (MaUgravegala BuddhavaUacuteso) tu
moumlocircoslashi saugraveu a-taecircng-kyoslashoslash vaoslash moaumlt traecircm ngaoslashn ntildeaiumli kieaacutep Kieaacutep cuoaacutei cuoslashng tu taaumlp taugravem thaugraveng vaoslash giaugravec ngoauml doumlocircugravei goaacutec caacircy Muoslash u Tuoaringi thoiuml chiacuten muoacircn naecircm Giaugraveo phaugravep loumlu truyeagraven chiacuten muoacircn naecircm mocircugravei maotilden
7 Ntildeoumlugravec Phaaumlt Tu-maiumlt-na (Sumana BuddhavaUacuteso) Ngaoslashi tu taaumlp moumlocircoslashi thaugraveng vaoslash giaugravec ngoauml doumlocircugravei goaacutec caacircy Muoslash u Tuoaringi thoiuml chiacuten muoacircn naecircm Giaugraveo phaugravep ntildeoumlocirciumlc houmlng thaiumlnh chiacuten muoacircn naecircm mocircugravei maotilden
8 Ntildeoumlugravec Phaaumlt Ly-baoslash-ntildea (Revata BuddhavaUacuteso) Ngaoslashi tu taaumlp baucircy thaugraveng vaoslash giaugravec ngoauml doumlocircugravei goaacutec caacircy Muoslash u Tuoaringi thoiuml saugraveu muoacircn naecircm Giaugraveo phaugravep loumlu truyeagraven saugraveu muoacircn naecircm mocircugravei maotilden
9 Ntildeoumlugravec Phaaumlt So-bi-ta (Sobhita BuddhavaUacuteso) Ngaoslashi haoslashnh phaugravep Ba-la-maaumlt ntildeaotilde ntildeoumlocirciumlc boaacuten a-taecircng-kyoslashoslash vaoslash moaumlt traecircm ngaoslashn ntildeaiumli kieaacutep Kieaacutep cuoaacutei tu taaumlp baucircy ngaoslashy vaoslash giaugravec ngoauml doumlocircugravei goaacutec caacircy Boagrave ntildeeagrave Khoacircng cougrave giaugraveo phaugravep ntildeearing laiumli
Sau khi Ntildeoumlugravec Phaaumlt So-bi-ta nhaaumlp dieaumlt traucirci qua moaumlt a-taecircng-kyoslashoslash ntildeaiumli kieaacutep khoacircng cougrave Ntildeoumlugravec Phaaumlt naoslasho ra ntildeocircoslashi vaoslash
Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet 89
sau ntildeougrave treacircn moaumlt quaucirc ntildeogravea caagraveu khaugravec cougrave ba ntildeoumlugravec Phaaumlt keaacute tieaacutep ra ntildeocircoslashi laoslash 10 Ntildeoumlugravec Phaaumlt A-no-ma-ntildeaoslash-si (Anomadassī
BuddhavaUacuteso) tu moumlocircoslashi saugraveu a-taecircng-kyoslashoslash vaoslash moaumlt traecircm ngaoslashn ntildeaiumli kieaacutep Kieaacutep cuoaacutei cuoslashng tu taaumlp moumlocircoslashi thaugraveng vaoslash giaugravec ngoauml doumlocircugravei goaacutec caacircy Gooslashn roumloslashng Tuoaringi thoiuml chiacuten muoacircn naecircm Khoacircng cougrave giaugraveo phaugravep ntildeearing laiumli
11 Ntildeoumlugravec Phaaumlt Hoagraveng-lieacircn (Paduma BuddhavaUacuteso) tu moumlocircoslashi saugraveu a-taecircng-kyoslashoslash vaoslash moaumlt traecircm ngaoslashn ntildeaiumli kieaacutep Kieaacutep cuoaacutei cuoslashng tu taaumlp taugravem thaugraveng vaoslash giaugravec ngoauml doumlocircugravei goaacutec caacircy Maotilde Tieagraven Tuoaringi thoiuml moumlocircoslashi muoacircn naecircm Khoacircng cougrave giaugraveo phaugravep ntildeearing laiumli
12 Ntildeoumlugravec Phaaumlt Na-ra-da (NAringrada BuddhavaUacuteso) tu Ba-la-maaumlt trong boaacuten a-taecircng-kyoslashoslash vaoslash moaumlt traecircm ngaoslashn ntildeaiumli kieaacutep Kieaacutep cuoaacutei cuoslashng tu taaumlp baucircy ngaoslashy vaoslash giaugravec ngoauml doumlocircugravei goaacutec caacircy Gaugraveo Tuoaringi thoiuml chiacuten muoacircn naecircm Giaugraveo phaugravep ngaoslashi ntildeoumlocirciumlc loumlu truyeagraven ntildeeaacuten chiacuten muoacircn naecircm
Sau khi Ntildeoumlugravec Phaaumlt Na-ra-da nhaaumlp dieaumlt traucirci qua moaumlt a-taecircng-kyoslashoslash kieaacutep khoacircng cougrave Ntildeoumlugravec Phaaumlt naoslasho ra ntildeocircoslashi vaoslash sau ntildeougrave treacircn moaumlt quaucirc ntildeogravea caagraveu cougrave moaumlt ntildeoumlugravec Phaaumlt keaacute tieaacutep ra ntildeocircoslashi laoslash 13 Ntildeoumlugravec Phaaumlt Pa-du-mu-ta-ra (Padumuttara
BuddhavaUacuteso) Ngaoslashi tu taaumlp boaacuten moumlocirci chiacuten ngaoslashy vaoslash giaugravec ngoauml doumlocircugravei goaacutec caacircy Doumlocircng Tuoaringi thoiuml moumlocircoslashi muoacircn naecircm
Sau khi Ntildeoumlugravec Phaaumlt Pa-du-mu-ta-ra nhaaumlp dieaumlt traucirci qua
90 Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng
moaumlt thocircoslashi gian baucircy muoacircn ntildeaiumli kieaacutep khoacircng cougrave Ntildeoumlugravec Phaaumlt naoslasho ra ntildeocircoslashi vaoslash sau ntildeougrave treacircn moaumlt quaucirc ntildeogravea caagraveu cougrave hai ntildeoumlugravec Phaaumlt keaacute tieaacutep ra ntildeocircoslashi laoslash 14 Ntildeoumlugravec Phaaumlt Togravenh-hueauml (Sumedha BuddhavaUacuteso)
Ngaoslashi tu taaumlp taugravem thaugraveng ntildeeaacuten raegravem thaugraveng touml thaoslashnh ntildeaiumlo doumlocircugravei goaacutec caacircy Saagraveu-ntildeoacircng Tuoaringi thoiuml chiacuten muoacircn naecircm
15 Ntildeoumlugravec Phaaumlt Thieaumln-sanh (SujAringta BuddhavaUacuteso) Ngaoslashi tu taaumlp chiacuten thaugraveng vaoslash giaugravec ngoauml doumlocircugravei buiumli tre ngaoslash Tuoaringi thoiuml chiacuten muoacircn naecircm
Sau khi Ntildeoumlugravec Phaaumlt Thieaumln-sanh nhaaumlp dieaumlt traucirci qua moaumlt thocircoslashi gian moaumlt muoacircn saugraveu ngaoslashn ntildeaiumli kieaacutep khoacircng cougrave Ntildeoumlugravec Phaaumlt naoslasho ra ntildeocircoslashi vaoslash sau ntildeougrave treacircn moaumlt quaucirc ntildeogravea caagraveu cougrave ba ntildeoumlugravec Phaaumlt keaacute tieaacutep ra ntildeocircoslashi laoslash 16 Ntildeoumlugravec Phaaumlt Thieaumln-kieaacuten-voumlocircng (Piyadassī Buddha-
vaUacuteso) Ngaoslashi tu taaumlp saugraveu thaugraveng vaoslash giaugravec ngoauml doumlocircugravei goaacutec caacircy Caagravey Tuoaringi thoiuml chiacuten muoacircn naecircm Giaugraveo phaugravep loumlu truyeagraven chiacuten muoacircn naecircm mocircugravei maotilden
17 Ntildeoumlugravec Phaaumlt A-tha-ntildea-si (Atthadassī Buddha-vaUacuteso) Ngaoslashi tu taaumlp taugravem thaugraveng vaoslash giaugravec ngoauml doumlocircugravei goaacutec caacircy Caagravey Tuoaringi thoiuml moumlocircoslashi muoacircn naecircm
18 Ntildeoumlugravec Phaaumlt Ntildea-ma-ntildea-si (Dhammadassī Buddha-vaUacuteso) tu taaumlp baucircy ngaoslashy ntildeeaacuten saugraveng ngaoslashy thoumlugrave taugravem nhaaumln baugravet chaugraveo soumlotildea cuucirca coacirc VicikoliyAring cuugraveng doumlocircoslashng Toaacutei hoacircm ntildeougrave giaugravec ngoauml doumlocircugravei caacircy Bimaba Tuoaringi thoiuml moumlocircoslashi muoacircn naecircm Giaugraveo phaugravep loumlu truyeagraven moumlocircoslashi muoacircn naecircm mocircugravei maotilden
Sau khi Ntildeoumlugravec Phaaumlt Ntildea-ma-ntildea-si nhaaumlp dieaumlt traucirci qua
Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet 91
moaumlt thocircoslashi gian moaumlt muoacircn ba ngaoslashn chiacuten traecircm leucirc baucircy ntildeaiumli kieaacutep khoacircng cougrave Ntildeoumlugravec Phaaumlt naoslasho ra ntildeocircoslashi vaoslash sau ntildeougrave treacircn moaumlt quaucirc ntildeogravea caagraveu cougrave moaumlt ntildeoumlugravec Phaaumlt keaacute tieaacutep ra ntildeocircoslashi laoslash 19 Ntildeoumlugravec Phaaumlt Soacute-ntildeaiumlt-ntildea (Siddhattha BuddhavaUacuteso)
tu taaumlp moumlocircoslashi thaugraveng vaoslash giaugravec ngoauml doumlocircugravei goaacutec caacircy Gooslashn roumloslashng Tuoaringi thoiuml moumlocircoslashi muoacircn naecircm
Keaacute ntildeougrave treacircn moaumlt quaucirc ntildeogravea caagraveu cougrave hai vograve Phaaumlt keaacute tieaacutep giaugraveng sanh nhouml 20 Ntildeoumlugravec Phaaumlt Ntildeearing-sa (Tissa BuddhavaUacuteso) tu taaumlp
trong noumlucirca thaugraveng vaoslash giaugravec ngoauml doumlocircugravei goaacutec caacircy Caaringm lai Tuoaringi thoiuml moumlocircoslashi muoacircn naecircm Giaugraveo phaugravep cuucirca ngaoslashi loumlu truyeagraven moumlocircoslashi muoacircn naecircm mocircugravei maotilden
21 Ntildeoumlugravec Phaaumlt Coacircng-ntildeoumlugravec (Pussa BuddhavaUacuteso) tu taaumlp trong saugraveu thaugraveng baucircy ngaoslashy vaoslash giaugravec ngoauml doumlocircugravei caacircy Taagravem ruoaumlt roumloslashng Tuoaringi thoiuml chiacuten muoacircn naecircm
Keaacute ntildeougrave treacircn moaumlt quaucirc ntildeogravea caagraveu cougrave vograve Phaaumlt ra ntildeocircoslashi keaacute tieaacutep laoslash 22 Ntildeoumlugravec Phaaumlt Tyoslash-baoslash-thi (Vipassī Buddhavamso) tu
taaumlp taugravem thaugraveng vaoslash giaugravec ngoauml doumlocircugravei caacircy Caaringm lai Tuoaringi thoiuml taugravem muoacircn naecircm Giaugraveo phaugravep loumlu truyeagraven taugravem muoacircn naecircm mocircugravei maotilden
Sau khi Ntildeoumlugravec Phaaumlt Tyoslash-baoslash-thi nhaaumlp dieaumlt traucirci moaumlt thocircoslashi gian laoslash naecircm moumlocirci chiacuten ntildeaiumli kieaacutep khoacircng cougrave Ntildeoumlugravec Phaaumlt naoslasho ra ntildeocircoslashi Keaacute ntildeougrave cougrave moaumlt quaucirc ntildeogravea caagraveu cougrave hai vograve Phaaumlt ra ntildeocircoslashi keaacute tieaacutep laoslash 23 Ntildeoumlugravec Phaaumlt Thi-khiacute (Sikhī BuddhavaUacuteso) tu taaumlp
92 Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng
taugravem thaugraveng vaoslash giaugravec ngoauml doumlocircugravei goaacutec caacircy Xoaoslashi toumlocirciumlng Tuoaringi thoiuml baucircy muoacircn naecircm Giaugraveo phaugravep loumlu truyeagraven baucircy muoacircn naecircm mocircugravei maotilden
24 Ntildeoumlugravec Phaaumlt Tyoslash-xaugrave-phuoslash (Vessabhacirc BuddhavaUacuteso) tu taaumlp trong saugraveu thaugraveng vaoslash giaugravec ngoauml doumlocircugravei caacircy Song Thoiuml Tuoaringi thoiuml saugraveu muoacircn naecircm
Sau ntildeougrave traucirci qua hai moumlocirci chiacuten ntildeaiumli kieaacutep khoacircng cougrave Ntildeoumlugravec Phaaumlt naoslasho ra ntildeocircoslashi daiumly ntildeaiumlo caucirc Cho tocircugravei khi quaucirc ntildeogravea caagraveu chuugraveng ta ntildeang ocircucirc ntildeaacircy xuaaacutet hieaumln Vaoslash taiumli ntildeaacircy cougrave naecircm vograve Phaaumlt giaugraveng sanh (ba vograve quaugrave khoumlugrave moaumlt vograve hieaumln taiumli vaoslash moaumlt vograve vograve lai) Ba vograve quaugrave khoumlugrave nhouml 25 Ntildeoumlugravec Phaaumlt Caacircu-loumlu-toacircn (Kakusandha Buddha-
vaUacuteso) tu taaumlp trong taugravem thaugraveng Ngaoslashy cuoaacutei cuoslashng ngaoslashi thoiuml baugravet chaugraveo soumlotildea (deacirc) cuucirca coacirc VajirinddhAring cuugraveng doumlocircoslashng vaoslash nhaaumln bougrave coucirc tranh cuucirca Subhatta ntildeearing traucirci doumlocircugravei goaacutec caacircy Sung toiumla thieagraven vaoslash giaugravec ngoauml trong ntildeeacircm ntildeougrave Tuoaringi thoiuml boaacuten muoacircn naecircm Giaugraveo phaugravep loumlu truyeagraven boaacuten muoacircn naecircm mocircugravei maotilden
Khi aaacutey chuugraveng sanh laoslashm ntildeieagraveu hung doumlotilde nhieagraveu neacircn tuoaringi thoiuml cuucirca chuugraveng sanh laagraven laagraven bograve giaucircm xuoaacuteng tocircugravei moumlocircoslashi tuoaringi hoaeumlc hocircn moaumlt chuugravet Sau ntildeougrave chaugraven naucircn nhoumlotildeng ntildeieagraveu toaumli loatildei neacircn quay veagrave laoslashm thieaumln vaoslash tuoaringi thoiuml laiumli taecircng ntildeeaacuten moaumlt a-taecircng-kyoslashoslash naecircm con ngoumlocircoslashi mocircugravei giaoslash cheaacutet Roagravei laagraven laagraven haiuml xuoaacuteng cho tocircugravei thocircoslashi gian tuoaringi thoiuml chuugraveng sanh cooslashn ba muoacircn naecircm khi aaacutey ra ntildeocircoslashi Ntildeoumlugravec Phaaumlt 26 Ntildeoumlugravec Phaaumlt Caacircu-na-haoslashm Maacircu-ni (KoœAringgamana
BuddhavaUacuteso) tu taaumlp trong saugraveu thaugraveng vaoslash giaugravec ngoauml
Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet 93
doumlocircugravei goaacutec caacircy Sung Tuoaringi thoiuml ba muoacircn naecircm Sau ntildeougrave tuoaringi thoiuml chuugraveng sanh laagraven giaucircm haiuml xuoaacuteng cooslashn moumlocircoslashi tuoaringi hoaeumlc hocircn roagravei laagraven laagraven trocircucirc leacircn cho tocircugravei moaumlt a-taecircng-kyoslashoslash tuoaringi roagravei laiumli haiuml xuoaacuteng laagraven laagraven thoiuml tocircugravei hai muoacircn naecircm tuoaringi thigrave cougrave Ntildeoumlugravec Phaaumlt ra ntildeocircoslashi laoslash 27 Ntildeoumlugravec Phaaumlt Ca-dieaacutep (Kassapa BuddhavaUacuteso) tu
taaumlp trong baucircy ngaoslashy vaoslash giaugravec ngoauml doumlocircugravei goaacutec caacircy Da Tuoaringi thoiuml hai muoacircn naecircm Giaugraveo phaugravep loumlu truyeagraven ntildeeaacuten hai muoacircn naecircm mocircugravei maotilden
28 Ntildeoumlugravec Phaaumlt Thiacutech-ca Maacircu-ni (Gautama BuddhavaUacuteso) tu taaumlp saugraveu naecircm Vaoslasho raegravem thaugraveng touml ngaoslashi nhaaumln baugravet chaugraveo soumlotildea cuucirca naoslashng Tu-xaoslash-ntildea (SujAringtAring) vaoslash bougrave coucirc Kieaacutet Toumlocircoslashng cuucirca moaumlt ngoumlocircoslashi chaecircn coumloslashu traucirci doumlocircugravei goaacutec Boagrave ntildeeagrave vaoslash taiumli ntildeaacircy vaoslasho canh ba ntildeeacircm ntildeougrave ngaoslashi ntildeaotilde giaugravec ngoauml Tuoaringi thoiuml taugravem moumlocirci naecircm Giaugraveo phaugravep cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt Thiacutech Ca houmlng thogravenh ntildeeaacuten naecircm ngaoslashn naecircm mocircugravei maotilden
Ntildeoumlugravec Phaaumlt Thiacutech ca giaucircng tieaacutep cho toacircn giaucirc Xaugrave-locirciumli-phaaacutet raegraveng Taaacutet caucirc hai moumlocirci taugravem vograve Phaaumlt treacircn Nhouml Lai ntildeeagraveu gaeumlp caucirc nhoumlng chaelig ntildeoumlocirciumlc hai moumlocirci laecircm vograve tiacutenh toumloslash Ntildeoumlugravec Phaaumlt Nhieacircn-Ntildeaecircng cho ntildeeaacuten Ntildeoumlugravec Phaaumlt Ca-Dieaacutep (khoaucircng thocircoslashi gian daoslashi laoslash boaacuten a-taecircng-kyoslashoslash vaoslash moaumlt traecircm ngaoslashn ntildeaiumli kieaacutep) laoslash cougrave thoiuml kyugrave cho Nhouml lai seotilde thaoslashnh Phaaumlt Nhouml Lai ntildeaotilde thoumliumlc haoslashnh moumlocircoslashi phaugravep ba-la-maaumlt (ParAringmi) trooslashn ntildeuucirc khi kieaacutep sau cuoslashng sanh leacircn cung trocircoslashi Ntildeaacircu Suaaacutet luugravec ntildeougrave chouml thieacircn ocircucirc moumlocircoslashi ngaoslashn theaacute giocircugravei tocircugravei thaelignh Nhouml Lai giaugraveng xuoaacuteng cootildei ta-baoslash ntildeearing ntildeoauml sanh
94 Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng
vvhellip Ntildeaacircy laoslash hai moumlocirci taugravem vograve Phaaumlt quaugrave khoumlugrave maoslash theo
tinh thaagraven Phaaumlt giaugraveo Nguyeacircn-thuyucirc ntildeeagraveu laoslash nhoumlotildeng vograve Boagrave-taugravet
Cuotildeng neacircn chuugrave yugrave raegraveng danh saugravech hai moumlocirci taugravem vograve ntildeoumlocirciumlc cho ocircucirc ntildeaacircy chaelig laoslash toumlocircng ntildeoaacutei Trong kinh Ntildeaiumli Boaringn (MahAringpadAringna) cuotildeng cougrave nougravei rootilde veagrave vaaacuten ntildeeagrave naoslashy Mocircucirc ntildeaagraveu caacircu chuyeaumln Ntildeoumlugravec Phaaumlt chaelig giocircugravei thieaumlu ntildeocircn giaucircn raegraveng caugravech ntildeaacircy chiacuten moumlocirci moaacutet kieaacutep cougrave xuaaacutet hieaumln moaumlt vograve Phaaumlt nhouml vaaumly Ntildeieagraveu naoslashy nguiuml yugrave raegraveng nhoumlotildeng vograve Phaaumlt nhouml vaaumly thigrave nhieagraveu voacirc soaacute chaeacutec hauacuten laoslash cooslashn cougrave nhieagraveu vograve Phaaumlt ocircucirc troumlocircugravec vaoslash sau chiacuten moumlocirci moaacutet kieaacutep ntildeougrave noumlotildea Chiacutenh ntildeieagraveu naoslashy maoslash veagrave sau Ntildeaiumli-thoumloslasha Phaaumlt giaugraveo ntildeaotilde phaugravet triearingn ntildeaagravey ntildeuucirc vaoslash laoslashm phong phuugrave khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet naoslashy bocircucirci leotilde neaacuteu soaacute loumlocirciumlng chouml Phaaumlt laoslash voacirc soaacute kearing thigrave soaacute loumlocirciumlng Boagrave-taugravet cuotildeng seotilde khoacircng haiumln ntildeogravenh Chiacutenh doumliumla treacircn chiacutenh heauml luaaumln loacirc-gic naoslashy thigrave caugravec vograve Boagrave-taugravet phaucirci traucirci qua nhieagraveu kieaacutep tu taaumlp mocircugravei thaoslashnh Phaaumlt ntildeoumlocirciumlc
Ntildeearing hiearingu rootilde hocircn Boagrave-taugravet laoslash gigrave troumlocircugravec heaacutet chuugraveng ta cuotildeng neacircn giaucirci thiacutech danh toumloslash Phaaumlt Trong Phaaumlt giaugraveo Nguyeacircn-thuucircy Phaaumlt khoacircng phaucirci laoslash moaumlt ntildeoaacutei toumlocirciumlng ntildeearing thocircoslash phoumlocirciumlng vaoslash suoslashng baugravei Ngaoslashi cuotildeng khoacircng phaucirci laoslash moaumlt baaumlc thieacircn veagrave duy taacircm hoaeumlc duy vaaumlt cuotildeng khoacircng phaucirci laoslash moaumlt baaumlc ntildeaiumlo souml ntildeooslashi houcirci looslashng tin tuyeaumlt ntildeoaacutei vaoslasho ntildeaaacuteng Coumlugraveu theaacute Ngaoslashi chaelig laoslash moaumlt con ngoumlocircoslashi nhouml moiumli con ngoumlocircoslashi khaugravec nhoumlng ngaoslashi hoaoslashn thieaumln chiacutenh migravenh trong soumliuml giaugravec taelignh ldquongaotilderdquo ocircucirc moumlugravec ntildeoauml toaacutei cao maoslash con ngoumlocircoslashi cougrave thearing ntildeaiumlt tocircugravei ntildeoumlocirciumlc Coaacutet yeaacuteu locircoslashi daiumly cuucirca Ntildeoumlugravec
Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet 95
Phaaumlt laoslash laaacutey con ngoumlocircoslashi laoslashm trung taacircm bocircucirci vigrave chaelig cougrave con ngoumlocircoslashi mocircugravei cougrave khaucirc naecircng trocircucirc thaoslashnh baaumlc giaugravec ngoauml cooslashn caugravec loaoslashi houmlotildeu tigravenh khaugravec thigrave khoacircng cougrave thearing Maeumlc daagraveu cougrave thearing cougrave nhoumlotildeng loaiumli chuugraveng sanh sieacircu nhieacircn soaacuteng ocircucirc nhoumlotildeng caucircnh giocircugravei khaugravec cao hocircn nhoumlng hoiuml khoacircng cougrave khaucirc naecircng ntildeearing thaoslashnh Phaaumlt Ngay caucirc duoslash nhoumlotildeng chuugraveng sanh ntildeougrave soaacuteng moaumlt ntildeocircoslashi soaacuteng haiumlnh phuugravec hocircn trong higravenh thoumlugravec phi nhaacircn nhoumlng vaatilden bograve chi phoaacutei bocircucirci luaaumlt voacirc thoumlocircoslashng vaoslash tieaacuten hoaugrave (aniccAring vaya-dhammAring) vaoslash nhouml vaaumly hoiuml choumla thoaugravet khoucirci sanh toumlucirc vaoslash phieagraven naotildeo raoslashng buoaumlc neacircn hoiuml vaatilden cooslashn bograve khoaring ntildeau Ntildeoumlugravec Phaaumlt laoslash moaumlt con ngoumlocircoslashi nhoumlng ngaoslashi hocircn nhoumlotildeng con ngoumlocircoslashi khaugravec laoslash ngaoslashi ntildeaotilde nhaaumln thoumlugravec ra raegraveng cougrave moaumlt traiumlng thaugravei an laiumlc cao hocircn nhoumlotildeng traiumlng thaugravei haiumlnh phuugravec taiumlm bocirciuml trong theaacute giocircugravei houmlotildeu vi ntildeoaacutei ntildeaotildei Traucirci qua moaumlt cuoaumlc ntildeaaacuteu tranh noaumli taacircm quyeaacutet lieaumlt ngaoslashi giaugravec ngoauml raegraveng traiumlng thaugravei taacircm linh voacirc vi (asaUgravekhata) voumlocirciumlt ra ngoaoslashi soumliuml ntildeoaacutei ntildeaotildei hai beacircn nghoacutea laoslash soumliuml vaeacuteng maeumlt cuucirca maacircu thuaatilden
Nougravei moaumlt caugravech khaugravec veagrave maeumlt taacircm lyugrave hoiumlc laoslash voumlocirciumlt khoucirci caucirc soumliuml chaaacutep thuucirc ntildeau khoaring vaoslash haiumlnh phuugravec trong nghoacutea thoumlocircoslashng tigravenh Ntildeougrave chiacutenh laoslash traiumlng thaugravei haiumlnh phuugravec cao nhaaacutet (paramaUacute-sukhaUacute) trong yugrave nghoacutea sieacircu thoaugravet vigrave nougrave khoacircng cooslashn chi phoaacutei bocircucirci soumliuml thay ntildeoaringi neacircn nougrave laoslash quaucirc voacirc sanh baaacutet dieaumlt (akAringlika vaoslash amata) vigrave nougrave baaacutet di baaacutet dogravech (avyaya) neacircn laoslash thoumlocircoslashng haegraveng (dhuva) Ntildeougrave chiacutenh laoslash traiumlng thaugravei Nieaacutet baoslashn
Ntildeoumlugravec Phaaumlt laoslash ngoumlocircoslashi ntildeaagraveu tieacircn ntildeaotilde khaugravem phaugrave phocirci baoslashy laiumli chaacircn lyugrave naoslashy trong logravech soumlucirc nhaacircn loaiumli Bocircucirci chiacutenh
96 Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng
soumliuml toumliuml noatilde loumliumlc naoslashy maoslash toumloslash ntildeougrave ngaoslashi ntildeoumlocirciumlc goiumli laoslash baaumlc Ntildeaiumlo souml (SatthAring divideAringstAring) vaoslash cuotildeng toumloslash ntildeougrave trocircucirc ntildei nhieagraveu ntildeeauml toumlucirc cuucirca ngaoslashi ntildeaotilde ntildeaeumlt nieagravem tin tuyeaumlt ntildeoaacutei vaoslasho Tam baucirco (Phaaumliumlt Phaugravep vaoslash Taecircng) Caugravec baaumlc A-la-haugraven chaelig tuaacircn theo locircoslashi daiumly cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt soaacuteng phaiumlm haiumlnh vaoslash moaumlt looslashng mong giaucirci thoaugravet socircugravem Trong khi ntildeougrave Boagrave-taugravet laoslash nhoumlotildeng ngoumlocircoslashi khao khaugravet thaoslashnh Phaaumlt khao khaugravet ntildeoumlocirciumlc ntildeoauml chuugraveng sanh chocircugrave khoacircng muoaacuten thaoslashnh A-la-haugraven giaucirci thoaugravet Nougravei moaumlt caugravech chiacutenh xaugravec cuoaumlc ntildeocircoslashi cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt baeacutet ntildeaagraveu khoacircng chaelig toumloslash luugravec ngaoslashi giaugravec ngoauml maoslash laoslash luugravec ngaoslashi cooslashn laoslash Boagrave-taugravet Soacute-ntildeaiumlt-ntildea Chiacutenh Ntildeoumlugravec Phaaumlt trong caugravec phaugravep thoaiumli thoumlocircoslashng duoslashng toumloslash Boagrave-taugravet trong yugrave nghoacutea naoslashy hocircn laoslash chaelig Ntildeoumlugravec Phaaumlt Coagrave Ntildeaoslashm Vaoslash thaelignh thoaucircng ntildeoumlocirciumlc duoslashng ntildeearing chaelig cho caugravec kieaacutep troumlocircugravec cuucirca ngaoslashi ntildeearing laoslashm saugraveng toucirc nhoumlotildeng ntildeiearingm giaugraveo lyugrave ntildeaeumlc bieaumlt cuucirca ngaoslashi
4 Nhoumlotildeng Ntildeocircoslashi soaacuteng troumlocircugravec cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt Coagrave ntildeaoslashm Thoumlugrave touml khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet cougrave nghoacutea laoslash nhoumlotildeng ntildeocircoslashi
soaacuteng troumlocircugravec cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt Coagrave ntildeaoslashm Kinh Boaringn sanh (Jataka) laoslash moaumlt phaagraven cuucirca Tiearingu boauml kinh (Khuddaka Nnekaya) (bieacircn soaiumln sau naoslashy) ntildeoumlocirciumlc T W Rhys Davids122 giocircugravei thieaumlu theo baucircn nieacircn ntildeaiumli cuucirca vaecircn hoiumlc PAringli nhouml sau
1 Nhoumlotildeng locircoslashi daiumly ntildeocircn giaucircn cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeoumlocirciumlc tigravem thaaacutey trong nhoumlotildeng toumloslash gioaacuteng nhau trong nhoumlotildeng ntildeoaiumln hay nhoumlotildeng baoslashi keauml thoumlocircoslashng thaaacutey truoslashng laaumlp
122 TW Rhys Davids Buddhist India Motilal rpt1993 trang 188
Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet 97
trong taaacutet caucirc kinh ntildeiearingn 2 Nhoumlotildeng tigravenh tieaacutet ntildeoumlocirciumlc tigravem thaaacutey trong nhoumlotildeng toumloslash
gioaacuteng nhau trong hai hoaeumlc nhieagraveu kinh saugravech hieaumln houmlotildeu
3 Giocircugravei luaaumlt 4 Troumlocircoslashng boauml Trung boauml Taecircng chi vaoslash Toumlocircng oumlng 5 Kinh Boaringn sanh vaoslash Phaugravep cuugrave Soumliuml phaacircn loaiumli naoslashy ntildeoumlocirciumlc moaumlt soaacute caugravec hoiumlc giaucirc chaaacutep
nhaaumln vaoslash soumlucirc duiumlng nhouml Maurice Wintemitz taugravec giaucirc cuucirca cuoaacuten lsquoHistory of Indian Literaturersquo (Logravech soumlucirc Vaecircn hoiumlc AAacuten ntildeoauml) H Nakamura trong taugravec phaaringm lsquoIndian Buddhismrsquo (Phaaumlt giaugraveo AAacuten ntildeoauml) vaoslash nhieagraveu vograve khaugravec noumlotildea
Maeumlc duoslash Kinh Boaringn sanh laoslash moaumlt phaagraven cuucirca Tiearingu boauml kinh nhoumlng chuugraveng ta cougrave thearing tigravem thaaacutey moaumlt soaacute maatildeu truyeaumln kinh Boaringn sanh gioaacuteng nhouml trong nhoumlotildeng kinh taiumlng Pali khaugravec Trong kinh Ntildeaiumli-ntildeiearingn-toacircn (Mahagovindha) thuoaumlc Troumlocircoslashng boauml kinh ntildeaotilde triacutech daatilden moaumlt ntildeoaiumln gioaacuteng kinh Boaringn sanh nhouml sau
ldquoNgaoslashy xoumla cougrave moaumlt vograve vua teacircn laoslash Disampati Tearing toumlocircugraveng cuucirca vua Disampati laoslash Baoslash-la-moacircn teacircn Govinda (ngoumlocircoslashi quaucircn lyugrave) Vua Disampati cougrave moaumlt ngoumlocircoslashi con trai teacircn Renu Govinda cougrave moaumlt ngoumlocircoslashi con trai teacircn Jotipala Hoaoslashng toumlucirc Renu vaoslash chaoslashng Jotipala cuoslashng vocircugravei saugraveu thanh nieacircn thuoaumlc dooslashng quyugrave toaumlc khaugravec laoslash nhoumlotildeng baiumln thaacircn vocircugravei nhaurdquo 123
(Bhacircta-pubbaUacute bho rAringjAring Disampatne nAringma ahosi Disaropatissa rantildentildeo Govindo nAringma brAringhmaœo purohito ahosi Disampatissa rantildentildeo Reœu nAringma kumAringro putto ahosi
123 DB taaumlp II trang 266
98 Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng
Govindassa brAringhinaœassa JotipAringlo nAringma mAringœavo putto ahosi Iti Reœu ca rAringjaputto JotipAringlo ca mAringœavo antildentildee ca chalddiattiyAring ice ete aEcircEcircha sahAringya ahesuUacute)124
Cuotildeng toumlocircng toumliuml cougrave moaumlt ntildeoaiumln vaecircn trong kinh MakhAringdeva thuoaumlc Trung boauml nhouml sau
lsquoNaoslashy A-nan ngaoslashy xoumla chiacutenh taiumli noumlocircugravec MithilAring cougrave moaumlt vograve vua teacircn laoslash MakhAringdeva laoslash vograve phaugravep voumlocircng nhouml phaugravep soaacuteng vocircugravei chaugravenh phaugravep cougrave looslashng tin voumlotildeng chaeacutec trong chaugravenh phaugravep moaumlt vograve vua voacute ntildeaiumli soaacuteng trong chaugravenh phaugravep gioumlotildea caugravec baoslash-la-moacircn caugravec gia chuucirc daacircn chuugraveng vaoslash ntildeaotilde haoslashnh trigrave leatilde boaacute taugravet vaoslasho nhoumlotildeng ngaoslashy moumlocircoslashi boaacuten moumlocircoslashi laecircm vaoslash taugravem cuucirca moatildei noumlucirca thaugravenghelliprsquo125
(BhacirctapubbaUacute Aumlnanda imissAring yeva MithilAringyaUacute rAringjAring ahosi MakhAringdevo nAringma dhammiko dhammarAringjAring dhamme Ecirchito MahAringrAringjAring dhammiko carati brAringhmaœagahapatikesu negamesu crsquo eva jAringnapadesu ca uposathantilde ca upavasati cAringtuddasiUacute pantildecaddasiUacute aEcircEcirchamintilde en pakkhassa)126
Soumliuml thay ntildeoaringi quan troiumlng hocircn trong yugrave nghoacutea Boagrave-taugravet ntildeoumlocirciumlc trigravenh baoslashy rootilde hocircn trong nhoumlotildeng kinh taiumlng Nguyeacircn-thuyucirc bieacircn soaiumln veagrave sau ntildeaeumlc bieaumlt laoslash Taaumlp truyeaumln Kinh Boaringn sanh YUgrave nghoacutea cuucirca kinh Boaringn sanh ntildeaeumlc saeacutec ocircucirc choatilde laoslash ntildeaotilde moacirc taucirc sinh ntildeoaumlng nhoumlotildeng ntildeocircoslashi soaacuteng troumlocircugravec cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt Coagrave-ntildeaoslashm maoslash theo yugrave kieaacuten cuucirca Hoaoslash Thoumlocirciumlng Minh Chaacircu127cougrave thearing tougravem goiumln doumlocircugravei boaacuten tieacircu ntildeeagrave nhouml sau
124 D taaumlp II trang 230 125 MLS taaumlp II soaacute 83 Kinh Makhadeva trang 268 126 M taaumlp II trang 74-5 127 Tyoslash kheo Thiacutech Minh Chaacircu (dogravech) Chuyeaumln Tieagraven Thaacircn Ntildeoumlugravec Phaaumlt (JAringtaka) Vieaumln Nghieacircn Coumlugraveu Phaaumlt Hoiumlc Vieaumlt Nam 1991 trang 5-6
Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet 99
1 Paccuppanna-Vatthu (Nhoumlotildeng caacircu chuyeaumln hieaumln taiumli lieacircn quan ntildeeaacuten nghieaumlp quaugrave khoumlugrave cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt)
2 Atitavatthu (Chuyeaumln quaugrave khoumlugrave lieacircn quan ntildeeaacuten nhoumlotildeng nhaacircn vaaumlt hieaumln taiumli)
3 VeyyAringkaraœa (Giaucirci thiacutech nhoumlotildeng baoslashi keauml hoaeumlc thuaaumlt ngoumlotilde lieacircn quan ntildeeaacuten nhoumlotildeng caacircu chuyeaumln quaugrave khoumlugrave) vaoslash
4 Samodhana (Keaacutet hocirciumlp hai caacircu chuyeaumln quaugrave khoumlugrave vaoslash hieaumln taiumli roagravei chaelig ra nhoumlotildeng nhaacircn vaaumlt troumlocircugravec ntildeougrave cuotildeng nhouml ntildeoumla ra moaacutei quan heauml gioumlotildea nhoumlotildeng caacircu chuyeaumln quaugrave khoumlugrave vaoslash hieaumln taiumli)
Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet trong kinh Boaringn sanh raaacutet nhieagraveu vaoslash phong phuugrave qua nhoumlotildeng higravenh thoumlugravec ntildea daiumlng nhouml chouml thieacircn aaringn soacute baoslash-la-moacircn vua thaugravei toumlucirc trieaumlu phuugrave chuucirc ntildeaaacutet thoumlocircng buoacircn noacircng daacircnhellip hoaeumlc cougrave khi Boagrave-taugravet trong higravenh thoumlugravec loaoslashi suugravec sanh nhouml caugrave chim booslash naihellip Tuy nhieacircn bocircucirci vigrave Boagrave-taugravet ntildeougraveng vai trooslash laoslash tieagraven thaacircn cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt neacircn taugravenh caugravech cuucirca Boagrave-taugravet raaacutet ntildeaiumlo ntildeoumlugravec tieaacutet haiumlnh toumloslash bi triacute tueaumlhellip Moaumlt soaacute nhoumlotildeng caacircu chuyeaumln tieacircu biearingu trong kinh Boaringn sanh thoumlocircoslashng baeacutet ntildeaagraveu nhouml sau
ldquoNgaoslashy xoumla caugravech ntildeaacircy naecircm kieaacutep taiumli voumlocircng quoaacutec Seri Boagrave-taugravet laoslashm ngoumlocircoslashi buoacircn baugraven aaacutem bigravenh loiuml noagravei chaucirco vaoslash ntildeoumlocirciumlc goiumli laoslash Serivan Cuoslashng vocircugravei ngoumlocircoslashi laugravei buoacircn khaugravec baugraven nhoumlotildeng mougraven haoslashng gioaacuteng Boagrave-taugravet gaotilde tham lam aaacutey cuotildeng ntildeoumlocirciumlc goiumli nhouml Serivan gaotilde ntildei ngang qua soacircng TelavAringha vaoslash vaoslasho thaoslashnh phoaacute Andhapura Hai ngoumlocircoslashi ntildeaotilde phaacircn chia nhoumlotildeng con ntildeoumlocircoslashng
100 Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng
ntildeearing ntildei Boagrave-taugravet baeacutet ntildeaagraveu ntildei baugraven haoslashng xung quanh nhoumlotildeng con ntildeoumlocircoslashng trong khu cuucirca migravenh vaoslash gaotilde cuotildeng ntildei baugraven haoslashng trong khu cuucirca haeacutenhellip rdquo
(Atnete ito pantildecame kappe Bodhisatto SerivaraEcircEcirche Serivo nAringma kacchapuEcircavAringœijo ahosi So SerivAring nAringma ekena lolakacchapuEcircavaœijena saddhiUacute TelavAringhaUacute nAringma nadiUacute uttaritvAring AndhapuraUacute nAringma nagaraUacute pavisanto nagaravnethiyo bhAringjetvAring attano pattavnethiyAring bhaœOslashaUacute vikkiœanto can Itaro attano pattaUacute vnethiUacute gaœhi)
lsquoNgaoslashy xoumla khi vua Brahmadatta ntildeang thoaacuteng trograve ocircucirc thaoslashnh Ba la naiumli Boagrave-taugravet luugravec ntildeougrave taugravei sanh laoslashm moaumlt con houmlocircu Chuugrave houmlocircu cougrave da maoslashu saeacutec vaoslashng ougraveng ntildeoacirci maeacutet saugraveng nhouml hai vieacircn chaacircu ngoiumlc hai caugravei soumloslashng ougraveng augravenh nhouml baiumlc mieaumlng ntildeoucirc nhouml taaacutem vaucirci maoslashu ntildeoucirc toumlocirci boaacuten chaacircn coumlugrave nhouml thearing socircn ntildeuoacirci gioaacuteng nhouml ntildeuoacirci chuugrave booslash Taacircy taiumlng vaoslash thaacircn toumlocircugraveng to nhouml chuugrave ngoumliumla con Thaugravep tuoslashng theo houmlocircu cougrave naecircm traecircm con houmlocircu khaugravec chuugraveng soaacuteng trong moaumlt khu roumloslashng doumlocircugravei soumliuml trograve vigrave cuucirca nai chuugravea Banyan Saugravet caiumlnh beacircn roumloslashng cuotildeng cougrave moaumlt con nai chuugravea khaugravec teacircn Branch cuoslashng vocircugravei naecircm traecircm con nai khaugravec sinh soaacuteng vaoslash nai chuugravea naoslashy cuotildeng cougrave saeacutec vaoslashng nhouml Boagrave-taugravethelliprsquo
(Atnete BAringrAringnasiyaUacute Brahmadatte rajjaUacute kAringrayamAringne Bodhisatto migayoniyaUacute paEcircisandhiUacute gaœhi So mAringtu kucchito nikkhanto suvaœœavaœœo ahosi akkhneni crsquo assa maœi-guiquestasadisAringni ahesuUacute sintildegAringni rajatavaœœani mukham ratta-kambalapuntildejavaœœaUacute hatthapAringdapariyantAring lAringkhAring parikammakatAring viya vAringladhne camarassa viya ahosi sarneraUacute panrsquo assa mahantaUacute assapotakappamAringœaUacute ahosi So pantildecasatamigaparivAringro arantildentildee vAringsaUacute kappesi nAringmena NigrodhamigarAringjAring nAringma Avidacircre panrsquo assa antildentildeo pi pantildecasatamigaparivAringro SAringkhamigo nAringma vasati so pi suvaœœavaœœo va ahosi)
lsquoNgaoslashy xoumla khi vua Brahmadatta ntildeang trograve vigrave ocircucirc thaoslashnh
Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet 101
Ba-la-naiumli Boagrave-taugravet ntildeoumlocirciumlc sanh trong moaumlt gia ntildeigravenh giaoslashu cougrave trong kinh ntildeoacirc KAringsi Ntildeeaacuten tuoaringi troumlocircucircng thaoslashnh Boagrave-taugravet hiearingu ntildeoumlocirciumlc soumliuml ntildeau khoaring toumloslash tham voiumlng vaoslash haiumlnh phuugravec chaacircn thaaumlt seotilde ntildeeaacuten toumloslash vieaumlc tieacircu dieaumlt tham voiumlng Do ntildeougrave ngaoslashi toumloslash boucirc taaacutet caucirc vaoslash ntildeeaacuten nuugravei Hi maotilde laiumlp socircn ntildeearing laoslashm vograve aaringn soacute ntildeaotilde tu taaumlp ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc thieagraven ntildeogravenh naecircm triacute vaoslash taugravem quaucirc Ngaoslashi ntildeaotilde soaacuteng haelig laiumlc trong caucircnh giocircugravei Quang minh cougrave naecircm traecircm vograve sa moacircn theo tu taaumlp vaoslash Boagrave-taugravet laoslashm thaagravey cuucirca hoiumlhelliprsquo128
(Atnete BAringrAringnasiyaUacute Brahmadatte rajjaUacute kAringrente Bodhisatto KesiraEcircEcircho mahAringbhugakulo nibbatto vintildentildeacirctaUacute patvAring kAringmesu AringdnenavaUacute nekkhamme cAringnisaUacutesaUacute disvAring kAringme pahAringya HimavantaUacute pavisitvAring isipabbajjaUacute pabbajitvAring kasiœa-parikammaUacute katvAring pantildeca abbintildentildea aEcircEcircha samAringpattiyo uppAringdetvAring jhAringnasukhena vnetinAringmento aparabhAringge mahAringparivAringro pantildecahi tAringpasasatehi parivuto gaœassa satthAring hutvAring vihAringsi)129
Ntildeaacircy laoslash ntildeieagraveu quan troiumlng Chuugraveng ta neacircn chuugrave yugrave raegraveng doumlocircoslashng nhouml khoacircng cougrave soumliuml soumlu taaumlp caugravec kinh Boaringn sanh thigrave cuotildeng khoacircng cougrave khaugravei nieaumlm phaugravet triearingn Boagrave-taugravet tu taaumlp caugravec ba-la-maaumlt cho ntildeeaacuten nhieagraveu thocircoslashi kyoslash sau naoslashy Vigrave vaaumly doumlocircoslashng nhouml raegraveng khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet cougrave thearing chia laoslashm hai phaagraven khaugravei nieaumlm nguoagraven goaacutec vaoslash khaugravei nieaumlm phaugravet triearingn do caugravec vograve toaring saugraveng suoaacutet sau naoslashy taiumlo ra
Ntildeieagraveu naoslashy cougrave nghoacutea laoslash vieaumlc soumlucirc duiumlng socircugravem nhaaacutet cuucirca toumloslash Boagrave-taugravet trong vaecircn hoiumlc vocircugravei yugrave nghoacutea ntildeaagraveu tieacircn doumlocircoslashng nhouml biearingu thograve toumloslash thocircoslashi gian Thaugravei toumlucirc Soacute-ntildeaiumlt-ntildea xuaaacutet gia ntildeeaacuten thocircoslashi gian troumlocircugravec khi ngaoslashi giaugravec ngoauml Ntildeaacircy laoslash khaugravei
128 SBFB taaumlp I truyeaumln soaacute 3 trang 12 soaacute 12 trang 39 soaacute 43 trang 114 129 J taaumlp I trang 111 149 vaoslash 245
102 Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng
nieaumlm chiacutenh cuucirca Boagrave-taugravet trong kinh ntildeiearingn PAringli roagravei baeacutet ntildeaagraveu phaugravet triearingn vocircugravei yugrave nghoacutea thoumlugrave hai ba vaoslash touml chauacuteng haiumln nhouml toumloslash thocircoslashi thaugravei toumlucirc Soacute-ntildeaiumlt-ntildea nhaaumlp thai ntildeeaacuten troumlocircugravec khi giaugravec ngoauml toumloslash thocircoslashi caugravec Ntildeoumlugravec Phaaumlt nhaaumlp thai ntildeeaacuten troumlocircugravec khi giaugravec ngoauml vaoslash tieagraven thaacircn cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt Coagrave ntildeaoslashm nhouml ntildeaotilde moacirc taucirc trong kinh ntildeiearingn PAringli bao goagravem caugravec maatildeu caacircu chuyeaumln tieagraven thaacircn trong caugravec kinh Boaringn sanh sau naoslashy
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 103
3 PHOumlOcircNG PHAUgraveP TU TAAumlP
CUUcircA BOAgrave TAUgraveT TRONG KINH TAIumlNG PAumlLI
Thoumlugravec taelignh baucircn chaaacutet cuoaumlc ntildeocircoslashi
Vaoslasho ngaoslashy traecircng raegravem cuucirca thaugraveng naecircm (VesAringkha) naecircm 623 troumlocircugravec taacircy logravech130 taiumli coacircng vieacircn Laacircm-tyoslash-ni ocircucirc bieacircn giocircugravei AAacuten ntildeoauml maoslash nay thuoaumlc voumlocircng quoaacutec Nepal thaugravei toumlucirc Soacute-ntildeaiumlt-ntildea (Siddhartha Gotama PAringli Siddhattha Gotama 士 達 多) thuoaumlc dooslashng toaumlc Thiacutech ca laoslash con trai cuucirca vua Togravenh phaiumln (Suddhodhana 淨
梵) vaoslash hoaoslashng haaumlu Ma-da (MahAringmAringya 摩 耶) cuucirca Voumlocircng quoaacutec Ca-tyoslash-la-veauml (Kapilavatthu) Thaugravei toumlucirc ntildeaotilde troumlocircucircng thaoslashnh vaoslash ntildeoumlocirciumlc giaugraveo duiumlc reoslashn luyeaumln vaecircn vootilde song toaoslashn vocircugravei ntildeaagravey ntildeuucirc caucirc tinh thaagraven laatilden vaaumlt chaaacutet
Troumlocircugravec heaacutet thaugravei toumlucirc cuotildeng thoiuml houmlocircucircng ntildeaagravey ntildeuucirc caugravec duiumlc 130 Khoacircng gioaacuteng nhouml kyucirc nguyeacircn Thieacircn chuugravea kyucirc nguyeacircn Phaaumlt giaugraveo ntildeoumlocirciumlc
tiacutenh toumloslash khi ntildeoumlugravec Phaaumlt nhaaumlp Nieaacutet baoslashn (80 tuoaringi) toumlugravec khoaucircng 543 troumlocircugravec taacircy logravech choumlugrave khoacircng tiacutenh toumloslash thocircoslashi ntildeiearingm ngaoslashi ntildeaucircn sanh
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 104
laiumlc traagraven gian nhoumlng khi thoiuml houmlocircucircng thaugravei ntildeoauml cuucirca chaoslashng hoaoslashn toaoslashn khaugravec vocircugravei ngoumlocircoslashi bigravenh thoumlocircoslashng Thaaumlm chiacute trong khi ntildeang thoumlocircucircng thoumlugravec thuugrave vui nhoumlng baegraveng troumliumlc giaugravec chaoslashng caucircm nhaaumln nhoumlotildeng haiumlnh phuugravec beagraven voumlotildeng vaoslash chaacircn thaaumlt seotilde khoacircng bao giocircoslash tigravem thaaacutey qua nhoumlotildeng haaacutep daatilden ham meacirc khoaugravei laiumlc ntildeoumlocirciumlc Ntildeieagraveu naoslashy chaelig daatilden ntildeeaacuten soumliuml taoslashn haiumli triacute tueauml vaoslash ntildeaiumlo ntildeoumlugravec maoslash thoacirci haaumlu quaucirc laoslash caoslashng bograve chi phoaacutei vocircugravei soumliuml ntildeau khoaring nhieagraveu vaoslash nhieagraveu hocircn noumlotildea Chaoslashng tin chaeacutec veagrave ntildeieagraveu naoslashy Chaoslashng ntildeaotilde keaacutet hoacircn vocircugravei coacircng noumlocircng Da-du-ntildeaoslash-la (YasodharAring 耶 瑜 陀
羅) vaoslash cougrave moaumlt hoaoslashng nhi laoslash La-haagraveu-la (RAringhula 羅侯羅) nhoumlng chaoslashng vaatilden caucircm thaaacutey ntildeougrave khoacircng phaucirci laoslash soumliuml hoaoslashn maotilden haiumlnh phuugravec toaacutei haaumlu cuucirca cuoaumlc soaacuteng con ngoumlocircoslashi Trong taacircm nhouml thuugravec giuiumlc chaoslashng khoacircng ngoumloslashng suy nghoacute ntildeearing tigravem ra moaumlt loaacutei thoaugravet ntildeaagravey ntildeuucirc vaoslash vieacircn maotilden hocircn khoacircng chaelig cho soumliuml giaucirci thoaugravet cuucirca rieacircng chaoslashng maoslash cho locirciumli iacutech taaacutet caucirc soaacute ntildeoacircng Ntildeieagraveu naoslashy ntildeaotilde laoslashm cho chaoslashng toumliuml houcirci
ldquoCaugravei gigrave laoslash soumliuml vui coumlocircoslashi Caugravei gigrave laoslash soumliuml thiacutech thuugrave trong khi cootildei ntildeocircoslashi luoacircn bograve thieacircu ntildeoaacutet Bougraveng toaacutei bao phuucirc xung quanh sao khoacircng ntildei tigravem augravenh saugravengrdquo
(Ko nu hAringso kimAringnando niccaUacute pajjAringlite sati AndhakAringrana onaddhAring padnepaUacute kiUacutena gavessatha)131
Vaoslasho moaumlt ngaoslashy ntildeeiumlp trocircoslashi thaugravei toumlucirc Soacute-ntildeaiumlt-ntildea ntildeaotilde ntildei daiumlo chocirci ocircucirc boaacuten caucircnh thaoslashnh ntildeearing nhigraven thoumliumlc teaacute cuucirca theaacute giocircugravei beacircn ngoaoslashi Vaoslasho ngaoslashy ntildeaagraveu tieacircn chaoslashng gaeumlp moaumlt oacircng giaoslash luiuml khuiuml cuoaumlc du ngoaiumln thoumlugrave hai chaoslashng thaaacutey 131 Dha keauml soaacute 146 trang 77-8
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 105
moaumlt ngoumlocircoslashi bogravenh oaacutem yeaacuteu cuoaumlc du ngoaiumln thoumlugrave ba chaoslashng dieaumln kieaacuten moaumlt thaacircy cheaacutet ntildeang ntildeoumla ntildei hoaucirc taugraveng vaoslash thoumlugrave touml laoslash chaoslashng ntildeoumlocirciumlc chieacircm ngoumlocircotildeng moaumlt baaumlc sa-moacircn khoan thai traagravem toacutenh toumloslashng boumlocircugravec khaaacutet thoumliumlc Chaoslashng caucircm thaaacutey chaaacuten ntildeoaumlng maiumlnh meotilde troumlocircugravec nhoumlotildeng caucircnh toumlocirciumlng maoslash chaoslashng troumliumlc tieaacutep thaaacutey vocircugravei nhoumlotildeng thoumliumlc teaacute khaeacutec nghieaumlt cuucirca cuoaumlc ntildeocircoslashi
Trong khung giam haotildem haiumln heiumlp cuucirca cung ntildeieaumln chaoslashng chaelig thaaacutey nhoumlotildeng maeumlt saugraveng rocircotilde toumlocirci ntildeeiumlp cuucirca ntildeocircoslashi soaacuteng xa hoa cooslashn maeumlt traugravei cuucirca ntildeocircoslashi soaacuteng quaagraven chuugraveng xung quanh vaatilden coaacute yugrave che ntildeaaumly troumlocircugravec maeacutet chaoslashng
Ba caucircnh ntildeaagraveu tieacircn ntildeaotilde choumlugraveng minh maiumlnh meotilde cho chaoslashng thaaacutey tiacutenh caugravech ngaeacuten nguucirci cuucirca ntildeocircoslashi soaacuteng vaoslash soumliuml oaacutem ntildeau bogravenh taaumlt phoaring thoacircng cuucirca con ngoumlocircoslashi Thaugravei toumlucirc nhaaumln thaaacutey soumliuml voacirc nghoacutea trong duiumlc laiumlc caugravei maoslash traagraven gian raaacutet coi troiumlng chaoslashng ntildeaotilde thaaacutey baucircn chaaacutet taaacutet caucirc phaugravep trong vuotilde truiuml naoslashy thaaumlt ngaeacuten nguucirci ntildeau khoaring vaoslash thay ntildeoaringi Laoslashm theaacute naoslasho cougrave soumliuml thanh togravenh tinh teaacute vaoslash voacutenh coumlucircu keaacutet hocirciumlp vocircugravei baaacutet togravenh thoacirc thiearingn vaoslash taiumlm bocirciuml trong thaacircn thearing toumlugrave ntildeaiumli naoslashyhellip Taiumli sao moiumli ngoumlocircoslashi vaoslash Ta phaucirci chograveu chi phoaacutei bocircucirci sanh giaoslash bogravenh cheaacutet vaoslash soumliuml khoacircng tinh khieaacutet naoslashy Nhouml vaaumly caagraven phaucirci truy tigravem nhoumlotildeng ntildeieagraveu gioaacuteng nhouml baucircn chaaacutet thaaumlt Laoslashm sao maoslash Ta laoslash ngoumlocircoslashi bograve chi phoaacutei vaoslasho nhoumlotildeng ntildeieagraveu nhouml vaaumly nhaaumln laotildenh soumliuml baaacutet locirciumli cuucirca chuugraveng haotildey truy tigravem caugravei gigrave hoaoslashn haucirco baucirco ntildeaotildem toaacutei haaumlu nieaacutet baoslashn (NibbAringna) vaoslash cougrave thearing cougrave moaumlt caugravech laoslash caucircnh thoumlugrave touml cuucirca baaumlc sa-moacircn thaacircm traagravem sieacircu thoaugravet ntildeaotilde chaelig ra moaumlt con ntildeoumlocircoslashng ntildeearing voumlocirciumlt qua
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 106
nhoumlotildeng khoaring ntildeau cuucirca cuoaumlc ntildeocircoslashi ntildeearing ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc soumliuml togravech toacutenh an laiumlc vaoslash traiumlng thaugravei thoumlocircoslashng haegraveng khoacircng ntildeoaacutei ntildeaotildeihellip
Nhoumlotildeng touml toumlocircucircng thoumlugravec taelignh naoslashy ntildeaotilde loeugrave leacircn trong taacircm triacute chaoslashng vaoslash ntildeaotilde thuugravec giuiumlc chaoslashng toumloslash boucirc traagraven gian ntildeearing roagravei cuoaacutei cuoslashng vaoslasho luugravec gioumlotildea khuya chaoslashng ntildeaotilde quyeaacutet ntildeogravenh rocircoslashi kinh thaoslashnh Ca-tyoslash-la-veauml ntildeearing truy tigravem chaacircn lyugrave vaoslash soumliuml an laiumlc voacutenh coumlucircu khi chaoslashng voumloslasha trooslashn 29 tuoaringi
Chaoslashng ntildeaotilde ntildei raaacutet xa vaoslash voumlocirciumlt qua soacircng AnomAring roagravei doumloslashng laiumli beacircn bocircoslash soacircng Taiumli ntildeaacircy Boagrave-taugravet ntildeaotilde caeacutet tougravec raacircu vaoslash cocircucirci hoaoslashng baoslasho cuoslashng nhoumlotildeng chaacircu baugraveu trang soumlugravec cho Sa-naeumlc (Channa 沙匿) vocircugravei locircoslashi daeumln trocircucirc veagrave cung ntildeieaumln Roagravei chaoslashng khoaugravec y phuiumlc ntildeocircn giaucircn cuucirca baaumlc aaringn soacute soaacuteng moaumlt ntildeocircoslashi soaacuteng ngheoslasho naoslashn toumliuml nguyeaumln ntildeearing trocircucirc thaoslashnh moaumlt Boagrave-taugravet khoacircng cougrave moaumlt xu diacutenh tuugravei
Tigravem caagraveu Chaacircn lyugrave Nhouml moaumlt vograve khoaring haiumlnh du haoslashnh Boagrave-taugravet baeacutet ntildeaagraveu ntildei
tigravem hoiumlc ntildeieagraveu toaacutet ntildeearing cougrave thearing ntildeoumla ntildeeaacuten soumliuml an laiumlc voacutenh coumlucircu Boagrave-taugravet ntildei toumloslash nocirci naoslashy sang nocirci khaugravec gaeumlp moaumlt soaacute caugravec ntildeaiumlo souml noaringi tieaacuteng ntildeoumlocircng thocircoslashi tu taaumlp theo nhoumlotildeng houmlocircugraveng daatilden cuucirca hoiuml vaoslash ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc nhoumlotildeng muiumlc ntildeiacutech cuucirca hoiuml nhaeacutem ntildeeaacuten Trong cuoaumlc truy tigravem giaucirci thoaugravet ntildeougrave cougrave ba giai ntildeoaiumln logravech soumlucirc ntildeaugraveng nhocircugrave nhouml sau
Laagraven ntildeaagraveu tieacircn Boagrave-taugravet ntildeaotilde gaeumlp ntildeaiumlo souml Uaaacutet-ntildeaoslash-ka-la-la (AumllAringra KAringlAringma 尉 陀 迦 羅 羅)132 laoslash moaumlt trong nhoumlotildeng baaumlc ntildeaiumlo souml noaringi tieaacuteng nhaaacutet ocircucirc thocircoslashi ntildeougrave vaoslash laoslash vograve 132 MLS taaumlp I London PTS 1954 trang 208
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 107
thaagravey ntildeaagraveu tieacircn ntildeaotilde daiumly ngaoslashi tu taaumlp ntildeearing ntildeaiumlt ntildeeaacuten thieagraven cao nhaaacutet cuucirca ntildeaiumlo souml laoslash Voacirc-socircucirc-houmlotildeu-xoumlugrave ntildeogravenh (AringkintildecantildentildeAringyatana 無 所 有 處 定thieagraven khoacircng choatilde truugrave) Sau moaumlt thocircoslashi gian ngaeacuten luyeaumln taaumlp doumlocircugravei soumliuml houmlocircugraveng daatilden cuucirca ntildeaiumlo souml nhoumlng chaoslashng khoaring haiumlnh treucirc tuoaringi vaatilden choumla caucircm thaaacutey thoaotilde maotilden vocircugravei phoumlocircng phaugravep tu taaumlp maoslash chaelig ntildeoumla ntildeeaacuten caucircnh giocircugravei khoacircng Duoslash ntildeaiumlt thieagraven ntildeogravenh cao nhoumlng khoacircng ntildeoumla ntildeeaacuten lsquogiaucirci thoaugravet dieaumlt ntildeau khoaring khinh an triacute giaugravec giaugravec ngoauml vaoslash nieaacutet baoslashnrsquo Boagrave-taugravet caucircm thaaacutey gioaacuteng nhouml moaumlt ngoumlocircoslashi muoslash daatilden moaumlt ngoumlocircoslashi muoslash khaugravec vaoslash do ntildeougrave moaumlt caugravech nhaotilde nhaeumln ngaoslashi ntildeaotilde ruugravet lui khoucirci ntildeaiumlo souml vaoslash tieaacutep tuiumlc cuoaumlc truy tigravem
Trong giai ntildeoaiumln thoumlugrave hai Boagrave-taugravet gaeumlp ntildeoumlocirciumlc ntildeaiumlo souml Uaaacutet-ntildeaoslash-ka-la-ma-toumlucirc (Uddaka RAringmaputta 尉 陀 迦
羅 摩)133 laoslash vograve thaagravey thoumlugrave hai maoslash nhocircoslash ntildeougrave ngaoslashi ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc thieagraven Phi-toumlocircucircng-phi-phi-toumlocircucircng-xoumlugrave (nrsquoeva santildentildeAring nrsquoAringsantildentildeAringyatana 非 想 非 非 想 處 Thieagraven Voacirc saeacutec giocircugravei thoumlugrave touml khoacircng cooslashn tri giaugravec maoslash cuotildeng khoacircng cougrave khoacircng tri giaugravec) Vaoslasho thocircoslashi ntildeougrave khoacircng ai ntildeaeacutec quaucirc thieagraven naoslasho cao hocircn Phi-toumlocircucircng-phi-phi-toumlocircucircng-xoumlugrave Soumliuml uy tiacuten vaoslash noaringi danh cuucirca ntildeaiumlo souml Uaaacutet-ntildeaoslash-ka-la-ma-toumlucirc toaacutet hocircn vaoslash cao hocircn ntildeaiumlo souml Uaaacutet-ntildeaoslash-ka-la-la Vaoslash chauacuteng bao laacircu Boagrave-taugravet Coagrave-ntildeaoslashm cuotildeng thoacircng thaiumlo heaacutet hoiumlc thuyeaacutet cuucirca ntildeaiumlo souml Uaaacutet-ntildeaoslash-ka-la-ma-toumlucirc vaoslash ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc traiumlng thaugravei cuoaacutei cuoslashng cuucirca thieagraven ntildeogravenh caucircnh giocircugravei Phi toumlocircucircng phi phi toumlocircucircng xoumlugrave nhoumlng muiumlc ntildeiacutech toaacutei haaumlu vaatilden cooslashn xa vocircoslashi
133 Nt trang 210
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 108
vocirciumli vaoslash phoumlocircng phaugravep tu taaumlp naoslashy vaatilden choumla giaucirci ntildeaugravep ntildeoumlocirciumlc vaaacuten ntildeeagrave ntildeau khoaring trong cuoaumlc ntildeocircoslashi Cuotildeng khoacircng thoaotilde maotilden vocircugravei phoumlocircng phaugravep naoslashy ngaoslashi laiumli ra ntildei vaoslash khoacircng bao laacircu Boagrave-taugravet chocirciumlt nhaaumln ra raegraveng chaacircn lyugrave toaacutei cao seotilde chaelig tigravem thaaacutey beacircn trong chiacutenh migravenh vaoslash theaacute neacircn Boagrave-taugravet ngoumlng tigravem kieaacutem nhoumlotildeng trocirciuml loumliumlc giuugravep ntildeocircotilde beacircn ngoaoslashi
Trong thocircoslashi kyoslash thoumlugrave ba Boagrave-taugravet ntildei vaoslasho khu roumloslashng gaagraven laoslashng Oumlu-laacircu-taagraven-loa (UruvelAring) vaoslash tu taaumlp khoaring haiumlnh vocircugravei naecircm vograve aaringn soacute (Pali Panca-vaggiya bhikkhu Sanskrit Panca bhiksavah) laoslash A-nhaotilde Kieagraveu-traagraven-nhouml (Pali Anna Kondanna Sanskrit Ajnata Kaundinya 阿 惹 橋 陳 如)vaoslash boaacuten ngoumlocircoslashi baiumln laoslash AUgravet-beauml hoaeumlc Maotilde Thaeacuteng (Pali Assaji Sanskrit Asvajit 馬 勝 圠
坒) Baiumlt-ntildeeagrave hoaeumlc Baoslash ntildeeagrave (Pali Bhaddiya Sanskrit Bhadhrika 帗 提 婆 提) Thaaumlp-loumliumlc Ca-dieaacutep (Pali Dasabala Kassapa Sanskrit Dasabala Kasyapa (十力迦葉)vaoslash Ma-ha-nam Caacircu-ly (MahAringnAringma-kuliya 摩 訶 南 拘 厘)134 Boagrave-taugravet ntildeaotilde traucirci qua saugraveu naecircm haoslashnh khoaring haiumlnh trong roumloslashng nguucirc treacircn buiumli gai phocirci migravenh gioumlotildea naeacuteng nhieaumlt ban troumla chograveu laiumlnh luugravec ntildeeacircm soumlocircng khuya moatildei ngaoslashy chaelig aecircn moaumlt haiumlt ntildeaaumluhellip cho tocircugravei moaumlt ngaoslashy ngaoslashi quaugrave yeaacuteu ocircugravet vigrave thieaacuteu aecircn Boagrave-taugravet ntildeaotilde luyeaumln moaumlt caugravech nghieacircm khaeacutec vaoslash tinh taaacuten 134 Trong Phaaumlt vaoslash Thaugravenh chuugraveng cuucirca Cao houmlotildeu ntildeiacutenh dogravech Kieagraveu-traagraven-nhouml (Ajnata Kaudinya) A-xaucirc-baoslash theauml (Asvajit) Ma-ha-baiumlt-ntildeeagrave (Bhadrika) Thaaumlp-loumliumlc ca-dieaacutep (Dasabala-kasyapa) Ma-nam Caacircu-ly (Mahanama-kuliya)
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 109
baegraveng caugravech naoslashy cho ntildeeaacuten khi thaacircn thearing ngaoslashi chaelig cooslashn moaumlt boauml xoumlocircng khoacirc bieaacutet ntildei Tuy nhieacircn vaoslasho moaumlt ngaoslashy Boagrave-taugravet nhaaumln ra soumliuml khoaring haiumlnh vaoslash haoslashnh higravenh nhouml vaaumly laoslash voacirc iacutech khoacircng mang ntildeeaacuten baaacutet coumlugrave triacute tueauml vaoslash soumliuml giaucirci thoaugravet tuyeaumlt ntildeoaacutei naoslasho caucirc nhouml trong kinh Trung boauml minh hoaiuml nhouml sau
lsquoNaoslashy Aggivessana ntildeieagraveu naoslashy ntildeaotilde xaucircy ra trong ta khi ta nghoacute raegraveng lsquoHaotildey giaucircm thiearingu toaacutei ntildea aecircn uoaacutengrsquo aecircn iacutet toumloslashng gioiumlt nhouml gioiumlt suugravep ntildeaaumlu xanh hoaeumlc suugravep ntildeaaumlu taegravem hoaeumlc suugravep ntildeaaumlu Haoslash lan Naoslashy Aggivessana trong khi ta giaucircm thiearingu toaacutei ntildea aecircn uoaacuteng aecircn iacutet toumloslashng gioiumlt suugravep ntildeaaumlu xanh hoaeumlc suugravep ntildeaaumlu taegravem hoaeumlc suugravep ntildeaaumlu Haoslash lan thaacircn thearing cuucirca ta trocircucirc neacircn heaacutet soumlugravec gaagravey mooslashn Bocircucirci ta aecircn quaugrave iacutet tay chaacircn ta trocircucirc thaoslashnh nhouml nhoumlotildeng coiumlng coucirc hay nhoumlotildeng ntildeoaacutet caacircy leo khoacirc heugraveo Bocircucirci vigrave ta aecircn quaugrave iacutet baoslashn troacircn cuucirca ta trocircucirc thaoslashnh gioaacuteng nhouml mougraveng vuoaacutet cuucirca con booslash thieaacuten bocircucirci vigrave ta aecircn quaugrave iacutet xoumlocircng soaacuteng cuucirca ta nhoacirc ra gioaacuteng nhouml moaumlt chuoatildei bougraveng bocircucirci vigrave ta aecircn quaugrave iacutet xoumlocircng soumlocircoslashn caegraven coatildei gioaacuteng nhouml laoslash rui xaoslash khaaumlp khieatildeng cuucirca nhaoslash kho houml naugravet bocircucirci vigrave ta aecircn quaugrave iacutet ntildeoagraveng toumlucirc trong maeacutet doumlocircoslashng nhouml saacircu hootildem trong loatilde maeacutet gioaacuteng nhouml gioiumlt noumlocircugravec long lanh naegravem saacircu thauumlm trong gieaacuteng noumlocircugravec saacircu bocircucirci vigrave ta aecircn raaacutet iacutet da ntildeaagraveu trocircucirc neacircn nhaecircn nheo khoacirc caegraven nhouml traugravei biacute bograve caeacutet troumlocircugravec khi chiacuten bograve nhoumlotildeng cocircn giougrave nougraveng laoslashm co ruugravet nhaecircn nhiacuteu Vaoslash naoslashy Aggivessana neaacuteu ta suy nghoacute raegraveng lsquoTa seotilde chaiumlm vaoslasho da buiumlngrsquo Ntildeougrave chiacutenh laoslash xoumlocircng soaacuteng maoslash ta ntildeuiumlng vaoslasho thoacirci Neaacuteu ta nghoacute lsquoTa seotilde chaiumlm vaoslasho xoumlocircng soaacutengrsquo Ntildeougrave chiacutenh laoslash da buiumlng maoslash ta ntildeuiumlng vaoslasho thoacirci bocircucirci vigrave ta aecircn quaugrave iacutet Naoslashy Aggivessana da buiumlng cuucirca ta bograve diacutenh chaeumlt vocircugravei xoumlocircng soaacuteng Naoslashy Aggivessana neaacuteu ta nghoacute lsquoTa seotilde ntildei ntildeaiumli tieaumln hay tiearingu tieaumlnrsquo thigrave ta seotilde ngaotilde quicirc uugravep maeumlt xuoaacuteng ntildeaaacutet bocircucirci vigrave ta aecircn quaugrave iacutet Naoslashy Aggivessana neaacuteu ta muoaacuten xoa bougravep thaacircn thearing ta laaacutey tay xoa bougravep chaacircn tay trong khi ta xoa bougravep thigrave loacircng tougravec bograve muiumlc naugravet nhouml nhoumlotildeng reatilde caacircy rocirci
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 110
ra khoucirci thaacircn ta bocircucirci vigrave ta aecircn quaugrave iacutethelliprsquo135
(Tassa mayhaUacute Aggivessana etad - ahosi Yan - nacircnAringhaUacute thokaUacute thokaUacute AringhAringraUacute AringhAringreyyUacute pasataUacute pasataUacute yadi vAring muggayacircsaUacute yadi vAring kulatthayacircsaUacute yadi vAring kaiquestAringyayacircsaUacute yadi vAring hareœukayacircsan - ti So kho ahaUacute Aggivessana thokaUacute thokaUacute AringhAringraUacute AringhAringresiUacute pasataUacute pasataUacute yadi vAring muggayacircsaUacute yadi vAring kulatthayacircsaUacute yadi vAring kalayayacircsaUacute yadi vAring hareœukayacircsaUacute Tassa mayhaUacute Aggivessana thokaUacute thokaUacute AringhAringraUacute AringhAringrayato pasataUacute pasataUacute yadi vAring muggayacircsaUacute yadi vAring kulattayacircsaUacute yadi vAring kalayayacircsaUacute yadi vAring hareœukayacircsaUacute adhimattakasimAringnaUacute patto kAringyo hoti Sey-yathAring pi nAringma AringsnetikapabbAringni vAring kalapabbAringni vAring evaUacute-eva-ssu me aœgapaccaœgAringni bhavanti tAringy ev appAringhAringratAringya sey-yathAring pi nAringma oEcircEcirchapadaUacute evam - eva - ssu me AringnisadaUacute hoti tay ev appAringhAringratAringya seyyathAring pi nAringma vaEcircEcircanAringvaiquestne evam eva-ssu me piEcircEcirchikaœEcircako unnatAringvanato hoti tay ev appAringhAringrutAringya seyyathAring pi nAringma jurasAringlAringya gopAringnasiyo olugga-viluggAring bhavanti evam- eva - ssu me phAringsuiquestiyo oluggaviluggAring bliavanti tAringy ev appAringhAringratAringya seyyathAring pi nAringma gambhnere udapAringne udakatAringrakAring gambhneragatAring okkhAringyikAring dissanti evam-eva-ssu me akkhikacircpesu akkhitAringrakAring gambhneragatAring okkhAringyikAring dissanti tAringy ev appAringhAringratAringya seyyathAring pi nAringma titta- kAringlAringbu Aringmakacchinno vAringtAringtapena sampuEcircito hoti sammilAringto evam-eva-ssu me snesacchavi sampuEcircitAring hoti sammilAringtAring tayev appAringhAringratAringya So kho ahaUacute Aggivessana udaracchaviUacute parimasissAringmneti piEcircEcirchikaœEcircakaUacute yeva parigaœhAringmi piEcircEcirchi-kaœEcircakaUacute parimasissAringmneti udaracchaviUacute yeva parigaœhAringmi YAringva - ssu me Aggivessana udaracchavi piEcircEcirchikaœEcircakaUacute allnenAring hoti tay ev appAringhAringratAringya So kho ahaUacute Aggivessana vaccaUacute vAring muttaUacute vAring karissAringmneti tatth eva avakujjo
135 MLS I soaacute 26 Ntildeaiumli kinh Saccaka trang 300-1
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 111
papatAringmi tAringy ev appAringhAringratAringya So kho ahaUacute Aggivessana imam - eva kAringyaUacute assAringsento pAringœinAring gattAringni anomajjAringmi Tassa mayhaUacute Aggivessana pAringœina gattAringni anomaijato pacirctimacirclAringni lomAringni kAringyasmAring papatanti tAringy ev appAringhAringratAringya Api - ssu maUacute Aggivessana manussAring disvAring evam-AringhaUacutesu kAringiquesto samaœo Gotamo ti Ekacce manussAring evam - AringhaUacutesu na kAringiquesto samaœo Gotamo sAringmo samaœo Gotamo ti Ekacce manussAring evam-AringhaUacutesu na kAringiquesto samaœo Gotamo na pi sAringmo maUgraveguracchavi samaœo Gotamo ti Yavassu me Aggivessana tAringva parisuddho chavivaœœo pariyodAringto upahato hoti tAringy ev appAringhAringratAringya)136
Roagravei touml toumlocircucircng nhouml sau ntildeaotilde naucircy trong taacircm Boagrave-taugravet ldquoNaoslashy Aggivessana ntildeieagraveu naoslashy ntildeaotilde xaucircy ntildeeaacuten trong ta ta suy
nghoacute nhouml sau Trong quaugrave khoumlugrave cougrave nhoumlotildeng baaumlc sa-moacircn hoaeumlc baoslash-la-moacircn ntildeaotilde traucirci qua nhoumlotildeng caucircm thoiuml nhouml saeacutet nhoiumln ntildeau ntildeocircugraven buoaacutet nhougravei vaoslash khoaacutec lieaumlt nhoumlotildeng ntildeau khoaring naoslashy ntildeaacircy laoslash toaumlt boumliumlc khoacircng cooslashn caucircm giaugravec naoslasho teauml hocircn noumlotildea Trong hieaumln taiumli cougrave nhoumlotildeng baaumlc sa-moacircn hoaeumlc baoslash-la-moacircn ntildeaotilde traucirci qua nhoumlotildeng caucircm thoiuml nhouml saeacutet nhoiumln ntildeau ntildeocircugraven buoaacutet nhougravei vaoslash khoaacutec lieaumlt nhoumlotildeng ntildeau khoaring naoslashy ntildeaacircy laoslash toaumlt boumliumlc khoacircng cooslashn caucircm giaugravec naoslasho teauml hocircn noumlotildea Nhoumlng ta vocircugravei soumliuml khoaring haiumlnh khoaacutec lieaumlt naoslashy vaatilden khoacircng ntildeaiumlt ntildeeaacuten phaugravep thoumlocirciumlng nhaacircn tri kieaacuten thuoslash thaeacuteng xoumlugraveng ntildeaugraveng baaumlc thaugravenh Hay cougrave thearing cougrave moaumlt con ntildeoumlocircoslashng khaugravec ntildeoumla ntildeeaacuten giaugravec ngoaumlrdquo137
(Tassa mayhaUacute Aggivessana etad-ahosi Ye kho keci atnetaUacute - addhAringnaUacute samaœAring vAring brAringhmaœAring vAring opakkamikAring dukkhAring tippAring kaEcircukAring vedanAring vedayiUacutesu etAringvaparamaUacute na - y - ito bhiyyo ye pi hi keci anAringgatam - addhAringnaUacute samaœAring vAring brAringhmaœAring vAring opakkamikAring dukkhAring tippAring kaEcircukAring vedanAring vedayissanti etAringvaparamaUacute ra-y-ito bhiyyo ye pi hi keci etarahi samaœAring vAring brAringhmaœAring vAring opakkamikAring dukkhAring tippAring
136 M taaumlp I trang 245-6 137 Nhouml treacircn
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 112
kaEcircukAring vedanAring vediyanti etAringvaparamaUacute na-y-ito bhiyyo Na kho panAringhaUacute imAringya kaEcircukAringya dukkarakAringrikAringya adhigacchAringmi uttariAring manussadhammAring alamariyariantildeaœadassana - visesaUacute siyAring nu kho antildentildeo maggo bodhAringyAringti)138
Toumloslash kinh nghieaumlm naoslashy Boagrave-taugravet nhaaumln ra raegraveng ngaoslashi seotilde cheaacutet troumlocircugravec khi tigravem ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravep augraven cuucirca ntildeocircoslashi soaacuteng Vigrave vaaumly neacircn tigravem moaumlt phoumlocircng phaugravep khaugravec vaoslash bigravenh minh cuucirca chaacircn lyugrave ntildeaotilde toumloslash toumloslash ntildeoumlocirciumlc khaugravem phaugrave ra
Trung ntildeaiumlo Nhocircoslash kinh nghieaumlm ntildeaotilde traucirci qua vaoslash hoiumlc toumloslash nhoumlotildeng
ntildeaiumlo souml khaugravec caucirc veagrave maeumlt ntildeocircoslashi cuotildeng nhouml ntildeaiumlo vaoslash bocircucirci soumliuml trocirciuml loumliumlc maiumlnh meotilde cuucirca tieagravem naecircng triacute tueauml beacircn trong neacircn Boagrave-taugravet ntildeaotilde traugravenh khoacircng theo soumliuml quaugrave coumliumlc ntildeoan cuucirca toumliuml haoslashnh xaugravec khieaacuten suy yeaacuteu naecircng loumlocirciumlng nhouml ngaoslashi ntildeaotilde traucirci qua saugraveu naecircm luyeaumln taaumlp khoaring haiumlnh hoaeumlc cuotildeng khoacircng neacircn quaugrave coumliumlc ntildeoan chaelig houmlocircucircng thoiuml khoaugravei laiumlc nhouml ngaoslashi ntildeaotilde traucirci qua taaacutet caucirc nhoumlotildeng xa hoa vaoslash duiumlc laiumlc ocircucirc kinh thaoslashnh Ca-tyoslash-la-veauml Caucirc hai coumliumlc ntildeoan naoslashy ntildeeagraveu voacirc duiumlng cho tieaacuten trigravenh tu taaumlp taacircm linh
Gioaacuteng nhouml moaumlt ngoumlocircoslashi chocirci ntildeaoslashn guitar neaacuteu giaucirc soumlucirc ntildeearing daacircy quaugrave caecircng (nhouml tu khoaring haiumlnh) hoaeumlc quaugrave lootildeng (nhouml houmlocircucircng thoiuml duiumlc laiumlc) thigrave aacircm thanh seotilde raaacutet teauml Ngoumlocirciumlc laiumli neaacuteu moaumlt ngoumlocircoslashi chocirci ntildeaoslashn gioucirci thigrave aacircm thanh seotilde raaacutet du doumlocircng bocircucirci leotilde vograve aaacutey bieaacutet theaacute naoslasho ntildeearing ntildeieagraveu chaelignh cho voumloslasha vaoslash thiacutech hocirciumlp (nhouml laoslash ntildei theo con ntildeoumlocircoslashng trung ntildeaiumlo khoacircng neacircn thieacircn coumliumlc ntildeoan quaugrave) 138 M taaumlp I trang 246
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 113
Do ntildeougrave ngaoslashi toumloslash boucirc con ntildeoumlocircoslashng khoaring haiumlnh vaoslash baeacutet ntildeaagraveu ntildei khaaacutet thoumliumlc ntildeearing phuiumlc hoagravei laiumli soumlugravec khoeucirc cuotildeng nhouml chuaaringn bograve thoumliumlc hieaumln phoumlocircng phaugravep tu haoslashnh mocircugravei Naecircm ngoumlocircoslashi baiumln ntildeoagraveng tu cuucirca ngaoslashi choumlugraveng kieaacuten thaaacutey soumliuml thay ntildeoaringi cuucirca Boagrave-taugravet lieagraven tuyeacircn boaacute raegraveng ldquoSa-moacircn Coagrave ntildeaoslashm ntildeaotilde trocircucirc veagrave ntildeocircoslashi soaacuteng traagraven gian buoacircng thaucirc roagraveirdquo vaoslash hoiuml baeacutet ntildeaagraveu taugravech rocircoslashi ngaoslashi
Boagrave-taugravet moaumlt migravenh ntildei gioumlotildea ntildeaiumli doumlocircng ntildeau khoaring cuucirca soaacuteng vaoslash cheaacutet Boagrave-taugravet baeacutet ntildeaagraveu suy nghoacute nhieagraveu laagraven veagrave con ntildeoumlocircoslashng Trung ntildeaiumlo gioumlotildea ntildeocircoslashi soaacuteng xa hoa vaoslash soumliuml luyeaumln khoaring haiumlnh maoslash ngaoslashi ntildeeagraveu cougrave thoumliumlc haoslashnh Ngaoslashi nhocircugrave luugravec cooslashn thieaacuteu thocircoslashi khoaucircng 67 tuoaringi trong buoaringi leatilde lsquoCanh ntildeieagravenrsquo ngoagravei doumlocircugravei bougraveng caacircy maugravet ngaoslashi ntildeaotilde nhaaumlp thieagraven (thieagraven thoumlugrave nhaaacutet) Ngaoslashi phaacircn vaacircn vaoslash toumliuml nougravei vocircugravei chiacutenh migravenh ldquoCougrave thearing ntildeougrave laoslash con ntildeoumlocircoslashng ntildeoumla ntildeeaacuten giaugravec ngoauml chaecircngrdquo
Boagrave-taugravet tieaacutep tuiumlc ntildei ntildeeaacuten laoslashng Oumlu-laacircu-taagraven-loa (Uruvela) vaoslash doumloslashng laiumli ocircucirc moaumlt nocirci maoslash ngaoslashy nay goiumli laoslash Boagrave-ntildeeagrave-ntildeaiumlo-traoslashng (Bodh Gaya) thuoaumlc tiearingu bang Bihar ngaoslashi quyeaacutet ntildeogravenh seotilde ngoagravei doumlocircugravei caacircy Boagrave-ntildeeagrave (Assattha)139 beacircn bocircoslash soacircng Ni-lieacircn-thuyeagraven (Nairanjana) vaoslash tu taaumlp phoumlocircng phaugravep thieagraven ntildeogravenh cuucirca chiacutenh ngaoslashi cho ntildeeaacuten khi naoslasho ngaoslashi cougrave thearing tigravem ntildeoumlocirciumlc caacircu traucirc locircoslashi chiacutenh xaugravec cho vaaacuten ntildeeagrave chaaacutem doumlugravet ntildeau khoaring ocircucirc traagraven gian Ntildeoaiumln triacutech doumlocircugravei ntildeaacircy cuucirca kinh Thaugravenh-caagraveu (Ariyapariyesana 139 Toumloslash khi boagrave taugravet Soacute ntildeaiumlt ntildea ntildeaiumlt giaugravec ngoauml doumlocircugravei goaacutec caacircy naoslashy caugravec phaaumlt toumlucirc ntildeaotilde goiumli ntildeaacircy laoslash caacircy boagrave ntildeeagrave (Bodhi-tree) hoaeumlc caacircy boagrave taugravet (Bodhisattva-tree) Hieaumln nay teacircn naoslashy vaatilden ntildeoumlocirciumlc phoaring bieaacuten
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 114
Sutta) cougrave thearing minh hoiumla nhouml sau ldquoNaoslashy caugravec tyoslash kheo roagravei ta baeacutet ntildeaagraveu truy tigravem caugravei gigrave laoslash toaacutet
con ntildeoumlocircoslashng toaacutei thoumlocirciumlng an togravenh ta ntildeaotilde ntildei du haoslashnh ngang qua thaoslashnh phoaacute Ma-kieaumlt-ntildeaoslash (Magadha) ntildeeaacuten laoslashng Oumlu-laacircu-taagraven loa (Uruvela) Nocirci ntildeaacircy ta raaacutet vui khi thaaacutey daotildei ntildeaaacutet daoslashi vocircugravei moaumlt khu roumloslashng ntildeaagravey caacircy xanh maugravet cougrave moaumlt dooslashng soacircng trong saugraveng chaucircy ngang vocircugravei choatilde loaumli qua deatilde daoslashng vaoslash xung quanh cougrave daacircn laoslashng keaacute beacircn cougrave thearing tieaumln locirciumli cho vieaumlc khaaacutet thoumliumlc Naoslashy caugravec tyoslash kheo ntildeieagraveu naoslashy ntildeaotilde xaucircy ntildeeaacuten trong ta lsquoNtildeaacircy thaaumlt laoslash moaumlt daotildei ntildeaaacutet thuugrave vogravehellip thaaumlt soumliuml toaacutet cho moaumlt ngoumlocircoslashi treucirc tuoaringi tinh taaacuten tu taaumlprsquo Vigrave vaaumly naoslashy caugravec tyoslash kheo ta ntildeaotilde ngoagravei xuoaacuteng vaoslash nghoacute lsquoThaaumlt soumliuml nocirci naoslashy thiacutech hocirciumlp cho soumliuml noatilde loumliumlcrdquo140
(So kho aham bhikkhave kim kusalagavesne anuttaram santiuarapadam pariyesamAringno Magadhesu anupubbena-cAringrikam caramAringno yena UruvelAring senAringnigamo tadavasarim Tatthaddasam ramantildeneyam bhumibhAringgam pAringsAringdikantilde ca vanasandam nadintilde-ca sandantim setakam supatittham ramanneyam samantAring ca gocaragAringmam Tassa mayham bhikkhave etadahosi Ramanineyo vata bhacircmibhAringgo pAringsAringdiko ca vanasando nadne ca sandati setakAring supatitthAring ramanAringyAring samantAring ca gocaragAringmo alam vatidam kulaputtassa padhAringnatthikassa padhAringnAringyati So kho aham bhikkhave tattheva nisnedim alam-idam padhAringnAringyati)141
Thieagraven ntildeogravenh
140 MLS taaumlp I soaacute 26 Kinh Thaugravenh caagraveu trang 210-1 141 M taaumlp I trang 166-7
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 115
Trong Phaugravep cuugrave cougrave caacircu keauml daiumly nhouml sau
ldquoDeatilde laoslashm nhoumlotildeng ntildeieagraveu xaaacuteu nhoumlng khoacircng locirciumli iacutech cho toumliuml thaacircn Ngoumlocirciumlc laiumli thaaumlt laoslash raaacutet khougrave ntildeearing laoslashm nhoumlotildeng dieagraveu maoslash ntildeieagraveu aaacutey toaacutet ntildeeiumlp vaoslash locirciumli iacutechrdquo
(SukarAringœi asAringdhacircni attano ahitAringni ca YaUacute ve hitantilde ca sAringOslashhuntilde ca tam ve paramadukkaraUacute)142
Ntildeieagraveu naoslashy raaacutet ntildeuugraveng Thaaumlt ra ntildeearing ntildeaiumlt giaucirci thoaugravet Boagrave-taugravet Coagrave-ntildeaoslashm ntildeaotilde tinh taaacuten khoacircng ngoumloslashng nghaelig suoaacutet 49 ngaoslashy doumlocircugravei goaacutec boagrave ntildeeagrave Vieaumlc naoslashy xaucircy ra raaacutet toumliuml nhieacircn vaoslash taacircm lyugrave vigrave nhoumlotildeng khaugravet khao baucircn naecircng cuucirca con ngoumlocircoslashi maoslash nocirci ntildeaacircy ntildeoumlocirciumlc nhaacircn caugravech hoaugrave qua higravenh thoumlugravec ma quyotilde chauacuteng haiumln nhouml thiacutech thuugrave khoaugravei laiumlc (kAringma 快
樂) baaacutet nhouml yugrave (arati不如意) ntildeougravei vaoslash khaugravet (khuppipAringsAring 餓 渴) khaugravet augravei (taœhAring 渴愛) thuiumly mieacircn (thnena-middha睡眠) socirciuml haotildei (bhne驚 駭) nghi ngocircoslash (vicikicchAring 疑 問) phaelig baugraveng vaoslash coaacute chaaacutep (makkha-thambha 匪 謗 固 執) thaoslashnh ntildeaiumlt (lAringbha成 達) ngocirciumli khen (siloka 讚 歎) danh doumliuml (sakkAringra 名譽) danh tieaacuteng (yasa 有 名)hellipntildeaotilde baeacutet ntildeaagraveu khocircucirci leacircn vaoslash phieagraven naotildeo taacircm migravenh Nhoumlng vocircugravei locircoslashi nguyeaumln (praœidhAringna) voumlotildeng chaeacutec phi thoumlocircoslashng vaoslash kieacircn ntildeogravenh Boagrave-taugravet ntildeaotilde taaumlp trung saacircu saeacutec mieacircn maaumlt vigrave locirciumli iacutech cuucirca vieaumlc khaugravem phaugrave con ntildeoumlocircoslashng chaacircn thaaumlt ntildeoumla ntildeeaacuten soumliuml giaucirci thoaugravet hoaoslashn toaoslashn cho taaacutet caucirc
Boagrave-taugravet ntildeaotilde thaaacutey nhouml thaaumlt moaacutei lieacircn keaacutet cuucirca nghieaumlp
142 Dha Keauml soaacute 163 trang 85-6
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 116
vaoslash moaacutei lieacircn keaacutet cuucirca soumliuml hieaumln houmlotildeu nhouml taugravei sanh caucirc nghieaumlp vaoslash taugravei sanh ntildeeagraveu xuaaacutet phaugravet toumloslash taacircm Ntildeaacircy laoslash ntildeaugravep augraven chiacutenh cho vaaacuten ntildeeagrave giaucirci quyeaacutet ntildeau khoaring cuucirca cuoaumlc ntildeocircoslashi Vigrave vaaumly neaacuteu naecircm trieagraven caugravei (traiumlo coumlucirc giaotildei ntildeaotildei augravei duiumlc taoslash kieaacuten vaoslash nghi ngocircoslash) tham muoaacuten taaumlt ntildeoaacute vaoslash voacirc minhhellip ntildeoumlocirciumlc chuyearingn ntildeoaringi nhoumlotildeng haoslashnh ntildeoaumlng xaaacuteu taiumlo neacircn augravec nghieaumlp seotilde bograve sanh vaoslasho theaacute giocircugravei ntildeau khoaring caagraven phaucirci toumloslash boucirc thigrave seotilde ntildeoumlocirciumlc giaucirci thoaugravet an laiumlc Ntildeaacircy laoslash chaacircn lyugrave hieaumln houmlotildeu cuucirca con ngoumlocircoslashi vaoslash caugravec phaugravep Chuugraveng raaacutet tinh teaacute saacircu saeacutec vaoslash khougrave hiearingu nhouml trong kinh Thaugravenh-caagraveu ntildeaotilde khauacuteng ntildeogravenh
lsquoNtildeaacircy cuotildeng laoslash vaaacuten ntildeeagrave thaaumlt khougrave thaaacutey ntildeougrave laoslash soumliuml togravenh chaelig taaacutet caucirc caugravec haoslashnh ntildeoaumlng soumliuml toumloslash boucirc taaacutet caucirc caugravec chaaacutep thuucirc tieacircu dieaumlt caugravec khaugravet augravei khoacircng duiumlc voiumlng ngoumloslashng nghaelig vaoslash nieaacutet baoslashnrsquo143
(AlayarAringmAringya kho pana pajAringya AringlayaratAringya AringlayasammuditAringya duddasam idam thAringnam yadidam idappaccayatAring paticcasamuppAringdo idam-pi kho thAringnam duddasam yadidam sabbasankhAringrasamatho sabbupadhipatinissaggo tanhakkhayo virAringgo nirodho nibbAringnam)144
Vocircugravei taacircm ntildeogravenh toacutenh toumloslash boucirc nhoumlotildeng tham augravei vaoslash phieagraven muoaumlnhellip Boagrave-taugravet baeacutet ntildeaagraveu haoslashnh thieagraven doumlocircugravei coaumli caacircy boagrave ntildeeagrave beacircn bocircoslash soacircng Ni-lieacircn-thuyeagraven (Niranjana) Sau khi nhaaumlp ntildeogravenh (samadhi 禪定) thaacircm saacircu Boagrave-taugravet baeacutet ntildeaagraveu quaugraven soaring toumlugravec (vipassanAring明 察 慧) vaoslash deatilde daoslashng boumlocircugravec vaoslasho thieagraven thoumlugrave nhaaacutet maoslash ngaoslashi ntildeaotilde toumloslashng ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc vaoslasho 143 MLS taaumlp I soaacute 26 Kinh Thaugravenh caagraveu trang 211-2 144 M taaumlp I trang 167
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 117
thocircoslashi nieacircn thieaacuteu Toumloslash toumloslash ngaoslashi ntildeaiumlt ntildeeaacuten thieagraven thoumlugrave hai bahellip chiacuten Chiacuten taagraveng thieagraven naoslashy ntildeoumlocirciumlc minh hoaiuml nhouml sau Baucircng II TIEAacuteN TRIgraveNH CHIacuteN THIEAgraveN TRONG KINH NtildeIEAringN PAumlLI145
TU TAAumlP PHAUgraveP CHOumlUgraveNG NtildeAIumlT TRAIumlNG THAUgraveI TAAcircM
1 Ly duiumlc ly baaacutet thieaumln phaugravep
Thieagraven thoumlugrave nhaaacutet
Taagravem touml haelig laiumlc nhaaacutet taacircm xuugravec thoiuml toumlocircucircng touml taacircm duiumlc thaeacuteng giaucirci tinh taaacuten nieaumlm xaucirc
vaoslash taugravec yugrave
2 Dieaumlt taagravem vaoslash toumlugrave Thieagraven thoumlugrave hai
Noaumli toacutenh haelig laiumlc nhaaacutet taacircm xuugravec thoiuml toumlocircucircng touml taacircm duiumlc thaeacuteng giaucirci tinh taaacuten nieaumlm xaucirc
vaoslash taugravec yugrave
3 Ly hyucirc truugrave xaucirc Thieagraven thoumlugrave ba
Xaucirc laiumlc nieaumlm taelignh giaugravec nhaaacutet taacircm xuugravec thoiuml toumlocircucircng touml taacircm
duiumlc thaeacuteng giaucirci tinh taaacuten nieaumlm xaucirc vaoslash taugravec yugrave
4 Xaucirc laiumlc xaucirc khoaring dieaumlt
hyucirc oumlu ntildeaotilde caucircm thoiuml troumlocircugravec
Thieagraven thoumlugrave touml
Xaucirc baaacutet khoaring baaacutet laiumlc thoiuml thoiuml voacirc quaugraven nieaumlm taacircm thanh
togravenh nhocircoslash nieaumlm nhaaacutet taacircmhellip taugravec yugrave
5 Voumlocirciumlt khoucirci toumlocircucircng saeacutec dieaumlt troumloslash choumlocircugraveng ngaiumli
toumlocircucircng
Thieagraven Khoacircng voacirc bieacircn xoumlugrave
Nhouml houml khoacircng Khoacircng voacirc bieacircn xoumlugrave toumlocircucircng houml khoacircng
nhaaacutet taacircm taugravec yugrave
6 Voumlocirciumlt khoucirci caucircnh giocircugravei Khoacircng voacirc bieacircn xoumlugrave
Thieagraven Thoumlugravec voacirc bieacircn xoumlugrave
Nhouml Thoumlugravec voacirc bieacircn xoumlugrave toumlocircucircng nhaaacutet taacircm taugravec yugrave
7 Voumlocirciumlt khoucirci caucircnh giocircugravei Thoumlugravec voacirc bieacircn xoumlugrave
Thieagraven Voacirc socircotilde houmlotildeu xoumlugrave
Nhouml Voacirc socircucirc houmlotildeu xoumlugrave toumlocircucircng nhaaacutet taacircm taugravec yugrave
145 MLS taaumlp III soaacute 111 Kinh Baaacutet ntildeoaiumln (Anupada Sutta) trang 78-0
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 118
8 Voumlocirciumlt khoucirci caucircnh giocircugravei
Voacirc socircucirc houmlotildeu xoumlugrave
Thieagraven Phi toumlocircucircng phi phi
toumlocircucircng xoumlugrave
Nhouml Phi toumlocircucircng phi phi toumlocircucircng xoumlugrave chaugravenh nieaumlm khi xuaaacutet
ntildeogravenh thaaacutey caugravec phaugravep quaugrave khoumlugrave bograve bieaacuten hoaiumli
9 Voumlocirciumlt khoucirci caucircnh giocircugravei
Phi toumlocircucircng phi phi toumlocircucircng xoumlugrave
Thieagraven Dieaumlt thoiuml toumlocircucircng ntildeogravenh
Tueauml tri taaacutet caucirc laaumlu hoaeumlc hoaoslashn toaoslashn ntildeoaiumln taaumlnhellip lsquoKhoacircng cougrave
soumliuml giaucirci thoaugravet naoslasho hocircnrsquo
Trong baoslashi kinh Baaacutet ntildeoaiumln (Anupada sutta) cuucirca Trung boauml ntildeaotilde trigravenh baoslashy ntildeaagravey ntildeuucirc quaugrave trigravenh phaugravet triearingn taacircm hoaeumlc tieaacuten trigravenh giaucirci thoaugravet nhouml
ldquoNaoslashy caugravec tyoslash kheo ntildeaacircy laoslash lieacircn quan ntildeeaacuten triacute tueauml toumlocircng tuiumlc cuucirca ngaoslashi Xaugrave-locirciumli-phaaacutet quaugraven chieaacuteu caugravec phaugravep ntildeoaacutei vocircugravei caugravec phaugravep naoslashy caugravec tyoslash kheo Xaugrave-locirciumli-phaaacutet ntildeaotilde ly duiumlc ly bất thiện phaacutep chứng đạt vagrave an truacute sơ Thiền một trạng thaacutei hỷ lạc do ly dục sanh coacute tầm coacute tứ
Nhoumlotildeng phaugravep naoslashy thuoaumlc veagrave thieagraven thoumlugrave nhaaacutet taagravem toumlugrave haelig laiumlc nhaaacutet taacircm xuugravec thoiuml toumlocircucircng touml taacircm duiumlc thaeacuteng giaucirci tinh taaacuten nieaumlm xaucirc taugravec yugrave Chuugraveng khocircucirci leacircn moaumlt caugravech toumlocircng tuiumlc Xaugrave-locirciumli-phaaacutet bieaacutet nhoumlotildeng phaugravep naoslashy noaringi leacircn bieaacutet nhoumlotildeng phaugravep naoslashy bieaacuten maaacutet vaoslash tueauml tri raegraveng lsquoNhouml vaaumly caugravec phaugravep aaacutey troumlocircugravec khoacircng cougrave nocirci ta nay cougrave hieaumln houmlotildeu sau khi hieaumln houmlotildeu chuugraveng ntildeaotilde bieaacuten maaacutetrsquo Ntildeoaacutei vocircugravei caugravec phaugravep aaacutey Xaugrave-locirciumli-phaaacutet caucircm thaaacutey khoacircng luyeaacuten augravei khoacircng khinh gheugravet khoacircng heauml luiumly khoacircng oacirc nhieatildem toumliuml do giaucirci thoaugravet an truiuml vocircugravei taacircm khoacircng cougrave giocircugravei haiumln Xaugrave-locirciumli-phaaacutet bieaacutet lsquoCooslashn cougrave soumliuml giaucirci thoaugravet cao hocircnrsquo Ntildeoaacutei vocircugravei Xaugrave-locirciumli-phaaacutet cooslashn nhieagraveu vieaumlc phaucirci laoslashm hocircn noumlotildea
(Tatr idaUacute bhikkhave SAringriputtassa anupadadhammavipassanAringya hod Idha bhikkhave SAringriputto vivice eva kAringmehi vivicca akusalehi dhanunehi savitakkaUacute savicAringraUacute vivekajaUacute pnetisukhaUacute pathamajjhAringnaUacute upasampajja viharati Ye ca paEcirchamajjhAringne dhamma vitakko ca vicAringro ca pneti ca sukhantilde
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 119
ca citte-kaggatAring ca phasso vedanAring santildentildea cetanAring cittaUacute chando adhimokkho viriyaUacute sati upekhAring manasikAringro tyAringssa dhammAring anupadavavatthitAring honti tyAringssa dhamma viditAring uppajyanti viditAring upaEcircEcirchahanti viditAring abbhatthaUacute gacchanti So evaUacute pajAringnAringti EvaUacute kira me dhammAring ahutvAring sambhonti hutvAring pativedentneti So tesu dhammesu anupAringyo anapAringyo amssito apaEcircibaddho vippamutto visaUacuteyutto vimariyAringdikatena cetasAring viharati So Atthi uttariUacute nissaraœan ti pajAringnAringti TabhahulikAringrAring atthi t ev assa hoti)
Vaoslash laiumli noumlotildea naoslashy caugravec tyoslash kheo Xaugrave-locirciumli-phaaacutet dieaumlt taagravem vaoslash toumlugrave moaumlt traiumlng thaugravei haelig laiumlc do ntildeogravenh sanh khoacircng taagravem khoacircng toumlugrave noaumli taelignh nhaaacutet taacircm Nhoumlotildeng phaugravep naoslashy thuoaumlc veagrave thieagraven thoumlugrave hai noaumli toacutenh haelig laiumlc nhaaacutet taacircm xuugravec thoiuml toumlocircucircng touml taacircm duiumlc thaeacuteng giaucirci tinh taaacuten nieaumlm xaucirc taugravec yugrave Chuugraveng khocircucirci leacircn moaumlt caugravech toumlocircng tuiumlc Xaugrave-locirciumli-phaaacutet bieaacutet nhoumlotildeng phaugravep naoslashy noaringi leacircn bieaacutet nhoumlotildeng phaugravep naoslashy bieaacuten maaacutet vaoslash tueauml tri raegraveng lsquoNhouml vaaumly caugravec phaugravep aaacutey troumlocircugravec khoacircng cougrave nocirci ta nay cougrave hieaumln houmlotildeu sau khi hieaumln houmlotildeu chuugraveng ntildeaotilde bieaacuten maaacutetrsquo Ntildeoaacutei vocircugravei caugravec phaugravep aaacutey Xaugrave-locirciumli-phaaacutet caucircm thaaacutey khoacircng luyeaacuten augravei khoacircng khinh gheugravet khoacircng heauml luiumly khoacircng oacirc nhieatildem toumliuml do giaucirci thoaugravet an truiuml vocircugravei taacircm khoacircng cougrave giocircugravei haiumln Xaugrave-locirciumli-phaaacutet bieaacutet lsquoCooslashn cougrave soumliuml giaucirci thoaugravet cao hocircnrsquo Ntildeoaacutei vocircugravei Xaugrave-locirciumli-phaaacutet cooslashn nhieagraveu vieaumlc phaucirci laoslashm hocircn noumlotildea
(Puna ca paraUacute bhikkhave SAringriputto vitakkavicAringrAringnaUacute vacircpasamAring ajjhattaUacute sampasAringdanaUacute cetaso ekodibhAringvaUacute avitakkaUacute avicAringraUacute samadhijaUacute pnetisukhaUacute dutiyajjhAringnaUacute upasampajja viharati Ye ca dutiyajjhAringne dhammAring ajjhatta-sampasAringdo ca pneti ca sukhantilde ca citte-kaggatAring ca phasso vedanAring santildentildea cetanAring cittaUacute chando adbimokkho viriyaUacute sati upekhAring manasikAringro tyAringssa dhammAring anupAringEcircEcircavavatthitAring honti tyAringssa dhammAring viditAring uppajjanti viditAring upaEcircEcirchahanti viditAring abbhatthaUacute
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 120
gacchanti So evaUacute pajAringnAringti EvaUacute kira me dhammAring ahutvAring sambhonti hutvAring pativedentneti So tesu dhammesu anupAringyo anapAringyo anissito appaEcircibaddho Vippamutto visaUacuteyutto vimariyAringdikatena cetasAring viharati So Atthi uttariUacute nissaraœan ti pajAringnAringti TabbahulikAringrAring atthi t ev assa hoti)
Vaoslash laiumli noumlotildea naoslashy caugravec tyoslash kheo Xaugrave-locirciumli-phaaacutet ly hyucirc truugrave xaucirc chaugravenh nieaumlm taelignh giaugravec thaacircn caucircm laiumlc thoiuml maoslash caugravec baaumlc thaugravenh goiumli laoslash xaucirc nieaumlm laiumlc truugrave choumlugraveng vaoslash an truugrave thieagraven thoumlugrave ba Nhoumlotildeng phaugravep naoslashy thuoaumlc veagrave thieagraven thoumlugrave ba xaucirc laiumlc nieaumlm taelignh giaugravec nhaaacutet taacircm xuugravec thoiuml toumlocircucircng touml taacircm duiumlc thaeacuteng giaucirci tinh taaacuten nieaumlm xaucirc taugravec yugrave Chuugraveng khocircucirci leacircn moaumlt caugravech toumlocircng tuiumlc Xaugrave-locirciumli-phaaacutet bieaacutet nhoumlotildeng phaugravep naoslashy noaringi leacircn bieaacutet nhoumlotildeng phaugravep naoslashy bieaacuten maaacutet vaoslash tueauml tri raegraveng lsquoNhouml vaaumly caugravec phaugravep aaacutey troumlocircugravec khoacircng cougrave nocirci ta nay cougrave hieaumln houmlotildeu sau khi hieaumln houmlotildeu chuugraveng ntildeaotilde bieaacuten maaacutetrsquo Ntildeoaacutei vocircugravei caugravec phaugravep aaacutey Xaugrave-locirciumli-phaaacutet caucircm thaaacutey khoacircng luyeaacuten augravei khoacircng khinh gheugravet khoacircng heauml luiumly khoacircng oacirc nhieatildem toumliuml do giaucirci thoaugravet an truiuml vocircugravei taacircm khoacircng cougrave giocircugravei haiumln Xaugrave-locirciumli-phaaacutet bieaacutet lsquoCooslashn cougrave soumliuml giaucirci thoaugravet cao hocircnrsquo Ntildeoaacutei vocircugravei Xaugrave-locirciumli-phaaacutet cooslashn nhieagraveu vieaumlc phaucirci laoslashm hocircn noumlotildea
(Puna ca paraUacute bhikkhave SAringriputto pnetiyAring ca virAringgAring upekhako ca viharati sato ca sampajAringno sukhantilde ca kAringyena paEcircisaUacutevedeti yan taUacute ariyAring Aringcikkhanti Upekhako satimAring sukhavihAringrne ti tatiyajjhAringnaUacute upasampajja viharati Ye ca tatiyajjhAringne dhammAring upekhAring ca sukhantilde ca sati ca sam-pajantildentildean ca citte-kaggatAring ca phasso vedanAring santildentildea cetanAring cittaUacute chando adhimokkho viriyaUacute upekhAring manasikAringro tyAringssa dhammAring anupadavavatthitAring honti tyAringssa dhammAring viditAring uppajjanti viditAring upaEcircEcirchahanti viditAring abbhatthaUacute gacchanti So evaUacute pajAringnAringti EvaUacute kira me dhammAring ahutvAring sambhonti hutvAring pativedentneti So tesu dhammesu anupAringyo anapAringyo anissito appaEcircibaddho vippamutto
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 121
visaUacute-yutto vimariyAringdikatena cetasAring viharati So Atthi uttariUacute nissaraœan ti pajAringnAringti TabbahulikAringrAring atthi t ev assa hoti)
Vaoslash laiumli noumlotildea naoslashy caugravec tyoslash kheo Xaugrave-locirciumli-phaaacutet xaucirc dieaumlt hyucirc oumlu ntildeaotilde caucircm thoiuml troumlocircugravec choumlugraveng vaoslash an truugrave thieagraven thoumlugrave touml Nhoumlotildeng phaugravep naoslashy thuoaumlc veagrave thieagraven thoumlugrave touml xaucirc baaacutet khoaring baaacutet laiumlc thoiuml voacirc quaugraven nieaumlm taacircm thanh togravenh nhocircoslash nieaumlm nhaaacutet taacircm xuugravec thoiuml toumlocircucircng touml taacircm duiumlc thaeacuteng giaucirci tinh taaacuten nieaumlm xaucirc taugravec yugrave Chuugraveng khocircucirci leacircn moaumlt caugravech toumlocircng tuiumlc Xaugrave-locirciumli-phaaacutet bieaacutet nhoumlotildeng phaugravep naoslashy noaringi leacircn bieaacutet nhoumlotildeng phaugravep naoslashy bieaacuten maaacutet vaoslash tueauml tri raegraveng lsquoNhouml vaaumly caugravec phaugravep aaacutey troumlocircugravec khoacircng cougrave nocirci ta nay cougrave hieaumln houmlotildeu sau khi hieaumln houmlotildeu chuugraveng ntildeaotilde bieaacuten maaacutetrsquo Ntildeoaacutei vocircugravei caugravec phaugravep aaacutey Xaugrave-locirciumli-phaaacutet caucircm thaaacutey khoacircng luyeaacuten augravei khoacircng khinh gheugravet khoacircng heauml luiumly khoacircng oacirc nhieatildem toumliuml do giaucirci thoaugravet an truiuml vocircugravei taacircm khoacircng cougrave giocircugravei haiumln Xaugrave-locirciumli-phaaacutet bieaacutet lsquoCooslashn cougrave soumliuml giaucirci thoaugravet cao hocircnrsquo Ntildeoaacutei vocircugravei Xaugrave-locirciumli-phaaacutet cooslashn nhieagraveu vieaumlc phaucirci laoslashm hocircn noumlotildea
(Puna ca paraUacute bhikkhave SAringriputto sukhassa ca pahAringnAring dukkhassa ca pahAringnAring pubbe va somanassadomanassAringnaUacute atthagamAring adukkhamasukhaUacute upekhAringsatipAringrisuddhaUacute catutthAringjjhAringnaUacute upasampajja viharati Ye ca catutthajjhAringne dhammAring upekhAring adukkhamasukhAring vedanAring passi vedanAring cetaso anAringbhogo sati pAringrisuddbi citte-kaggatAring ca phasso vedanAring santildentildea cetanAring cittaUacute chando adhimokkho viriyaUacute sati upekhAring manasikAringro tyAringssa dhammAring anupadavavatthitAring honti tyAringssa dhammAring viditAring uppajjanti viditAring upaEcircEcirchahanti viditAring abbhatthaUacute gacchanti So evaUacute pajAringnAringti EvaUacute kira me dhammAring ahutvAring sambhonti hutvAring pativedentneti So tesu dhammesu anupAringyo anapAringyo anissito appaEcircibaddho vippamutto visaUacuteyutto vimariyAringdikatena cetasAring viharati So Atthi uttariUacute nissaraœan ti pajAringnAringti TabbahulikAringrAring atthi t ev assa hoti)
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 122
Vaoslash laiumli noumlotildea naoslashy caugravec tyoslash kheo Xaugrave-locirciumli-phaaacutet ntildeaotilde voumlocirciumlt qua toumlocircucircng veagrave saeacutec dieaumlt troumloslash choumlocircugraveng ngaiumli toumlocircucircng khoacircng taugravec yugrave ntildeoaacutei vocircugravei dograve toumlocircucircng nghoacute lsquoHouml khoacircng laoslash voacirc bieacircnrsquo choumlugraveng vaoslash an truugrave trong caucircnh giocircugravei Khoacircng voacirc bieacircn xoumlugrave Vaoslash nhoumlotildeng phaugravep naoslashy thuoaumlc veagrave khoacircng voacirc bieacircn xoumlugraveugrave nhouml houml khoacircng voacirc bieacircn xoumlugrave toumlocircucircng nhaaacutet taacircm vaoslash xuugravec thoiuml toumlocircucircng touml taacircm duiumlc thaeacuteng giaucirci tinh taaacuten nieaumlm xaucirc taugravec yugrave Chuugraveng khocircucirci leacircn moaumlt caugravech toumlocircng tuiumlc Xaugrave-locirciumli-phaaacutet bieaacutet nhoumlotildeng phaugravep naoslashy noaringi leacircn bieaacutet nhoumlotildeng phaugravep naoslashy bieaacuten maaacutet vaoslash tueauml tri raegraveng lsquoNhouml vaaumly caugravec phaugravep aaacutey troumlocircugravec khoacircng cougrave nocirci ta nay cougrave hieaumln houmlotildeu sau khi hieaumln houmlotildeu chuugraveng ntildeaotilde bieaacuten maaacutetrsquo Ntildeoaacutei vocircugravei caugravec phaugravep aaacutey Xaugrave-locirciumli-phaaacutet caucircm thaaacutey khoacircng luyeaacuten augravei khoacircng khinh gheugravet khoacircng heauml luiumly khoacircng oacirc nhieatildem toumliuml do giaucirci thoaugravet an truiuml vocircugravei taacircm khoacircng cougrave giocircugravei haiumln Xaugrave-locirciumli-phaaacutet bieaacutet lsquoCooslashn cougrave soumliuml giaucirci thoaugravet cao hocircnrsquo Ntildeoaacutei vocircugravei Xaugrave-locirciumli-phaaacutet cooslashn nhieagraveu vieaumlc phaucirci laoslashm hocircn noumlotildea
(Puna ca paraUacute bhikkhave SAringriputto sabbaso racircpa-santildentildeAringnaUacute samatikkamAring paEcircighasantildentildeanaUacute tthagamAring nAringnattasantildentildeanaUacute amanasikAringrAring Ananto AringkAringso ti AringkAringsAringnantildecAringyatanaUacute upasampajja viharati Ye ca AringkAringsanantildecayatane lsquodhammAring AringkAringsanantildecayatanasantildentildea ca citte- kaggatAring ca phasso ca vedanAring santildentildea cetanAring cittaUacute chando adhi-mokkho viriyaUacute sati upekhAring manasikAringro tyAringssa dhammAring anupadavavatthitAring honti tyAringssa dhammAring viditAring uppajjanti viditAring upaEcircEcirchahanti viditAring abbhatthaUacute gacchanti So evaUacute pajAringnAringti EvaUacute kira me dhammAring ahutvAring sambhonti hutvAring pativedentneti So tesu dhammesu anupAringyo anapAringyo anissito appaEcircibaddho vippamutto visamyutto vimariyAringdikatena cetasAring viharati So Atthi uttariUacute nissaraœan ti pajAringnAringti TabbahulikAringrAring atthi t ev assa hoti)
Vaoslash laiumli noumlotildea naoslashy caugravec tyoslash kheo Xaugrave-locirciumli-phaaacutet ntildeaotilde voumlocirciumlt qua hoaoslashn toaoslashn caucircnh Khoacircng voacirc bieacircn xoumlugrave nghoacute raegraveng lsquoThoumlugravec laoslash voacirc
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 123
bieacircnrsquo choumlugraveng vaoslash an truugrave trong caucircnh giocircugravei thoumlugravec voacirc bieacircn xoumlugrave Nhoumlotildeng phaugravep naoslashy thuoaumlc veagrave thoumlugravec voacirc bieacircn xoumlugrave thoumlugravec voacirc bieacircn xoumlugrave toumlocircucircng nhaaacutet taacircm xuugravec thoiuml toumlocircucircng touml taacircm duiumlc thaeacuteng giaucirci tinh taaacuten nieaumlm xaucirc taugravec yugrave Chuugraveng khocircucirci leacircn moaumlt caugravech toumlocircng tuiumlc Xaugrave-locirciumli-phaaacutet bieaacutet nhoumlotildeng phaugravep naoslashy noaringi leacircn bieaacutet nhoumlotildeng phaugravep naoslashy bieaacuten maaacutet vaoslash tueauml tri raegraveng lsquoNhouml vaaumly caugravec phaugravep aaacutey troumlocircugravec khoacircng cougrave nocirci ta nay cougrave hieaumln houmlotildeu sau khi hieaumln houmlotildeu chuugraveng ntildeaotilde bieaacuten maaacutetrsquo Ntildeoaacutei vocircugravei caugravec phaugravep aaacutey Xaugrave-locirciumli-phaaacutet caucircm thaaacutey khoacircng luyeaacuten augravei khoacircng khinh gheugravet khoacircng heauml luiumly khoacircng oacirc nhieatildem toumliuml do giaucirci thoaugravet an truiuml vocircugravei taacircm khoacircng cougrave giocircugravei haiumln Xaugrave-locirciumli-phaaacutet bieaacutet lsquoCooslashn cougrave soumliuml giaucirci thoaugravet cao hocircnrsquo Ntildeoaacutei vocircugravei Xaugrave-locirciumli-phaaacutet cooslashn nhieagraveu vieaumlc phaucirci laoslashm hocircn noumlotildea
(Puna ca paraUacute bhikkhave SAringriputto sabbaso AringkAringsAringnantildecayatanaUacute samatikkamAring AnantaUacute vintildentildeaœan ti vintildentildeAringœantildecAringyatanaUacute upasampajja viharati Ye ca vintildentildeAringœantildecAringyatane dhammAring vintildentildeAringœantildecAringyatanasantildentildeAring ca citte-kaggatAring phasso vedanAring santildentildeAring cetanAring cittaUacute chando adhimokkho viriyaUacute sati upekhAring manasikAringro tyAringssa dhammAring anupadavavatthitAring honti tyAringssa dhammAring viditAring uppajjanti viditAring upaEcircEcirchahanti viditAring abbhatthaUacute gacchanti So evaUacute pajAringnAringti EvaUacute kira me dhammAring ahutvAring sambhonti hutvAring pativedentneti So tesu dhammesu anupAringyo anapAringyo anissito appaEcircibaddho vippamutto visaUacuteyutto vimariyAringdikatena cetasAring viharati So Atthi uttariUacute nissaraœan ti pajAringnAringti TabbahulikAringrAring atthi t ev assa hoti)
Vaoslash laiumli noumlotildea naoslashy caugravec tyoslash kheo Xaugrave-locirciumli-phaaacutet ntildeaotilde voumlocirciumlt qua hoaoslashn toaoslashn caucircnh thoumlugravec voacirc bieacircn xoumlugrave nghoacute raegraveng lsquoNtildeaacircy khoacircng cougrave gigrave heaacutetrsquo choumlugraveng vaoslash an truugrave trong caucircnh giocircugravei Voacirc socircucirc houmlotildeu xoumlugrave Nhoumlotildeng phaugravep naoslashy thuoaumlc veagrave Voacirc socircucirc houmlotildeu xoumlugrave Voacirc socircucirc houmlotildeu xoumlugrave toumlocircucircng vaoslash nhaaacutet taacircm xuugravec thoiuml toumlocircucircng touml taacircm duiumlc thaeacuteng giaucirci tinh taaacuten nieaumlm xaucirc taugravec yugrave Chuugraveng khocircucirci leacircn moaumlt caugravech
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 124
toumlocircng tuiumlc Xaugrave-locirciumli-phaaacutet bieaacutet nhoumlotildeng phaugravep naoslashy noaringi leacircn bieaacutet nhoumlotildeng phaugravep naoslashy bieaacuten maaacutet vaoslash tueauml tri raegraveng lsquoNhouml vaaumly caugravec phaugravep aaacutey troumlocircugravec khoacircng cougrave nocirci ta nay cougrave hieaumln houmlotildeu sau khi hieaumln houmlotildeu chuugraveng ntildeaotilde bieaacuten maaacutetrsquo Ntildeoaacutei vocircugravei caugravec phaugravep aaacutey Xaugrave-locirciumli-phaaacutet caucircm thaaacutey khoacircng luyeaacuten augravei khoacircng khinh gheugravet khoacircng heauml luiumly khoacircng oacirc nhieatildem toumliuml do giaucirci thoaugravet an truiuml vocircugravei taacircm khoacircng cougrave giocircugravei haiumln Xaugrave-locirciumli-phaaacutet bieaacutet lsquoCooslashn cougrave soumliuml giaucirci thoaugravet cao hocircnrsquo Ntildeoaacutei vocircugravei Xaugrave-locirciumli-phaaacutet cooslashn nhieagraveu vieaumlc phaucirci laoslashm hocircn noumlotildea
(Puna ca paraUacute bhikkhave SAringriputto sabbaso vintildentildeAringœantildecAringyatanaUacute samatikkamAring Na tthi kintildecneti AringkintildecantildentildeAringyatanaUacute upasampajja viharati Ye ca Aringkintildecantildentildeayatane dhammAring Aringkintildecantildentildeayatanasantildentildea ca citte-kaggatAring ca phasso vedanAring Santildentildea cetanAring cittaUacute chando adhimokkho viriyaUacute sati upekhAring manasikAringro tyAringssa dhammAring anupadavavatthitAring honti tyAringssa dhammAring viditAring uppajjanti viditAring upaEcircEcirchahanti viditAring abbhatthaUacute gacchanti So evaUacute pajAringnAringti EvaUacute kira me dhammAring ahutvAring sambhonti hutvAring pativedentneti So tesu dhammesu anupAringyo anapAringyo anissito appaEcircibaddho vippamutto visaUacuteyutto vimariyAringdikatena cetasAring viharati So Atthi uttariUacute nissaraœan ti pajAringnAringti TabbahulikAringrAring atthi t ev assa hoti)
Vaoslash laiumli noumlotildea naoslashy caugravec tyoslash kheo Xaugrave-locirciumli-phaaacutet ntildeaotilde voumlocirciumlt qua hoaoslashn toaoslashn caucircnh giocircugravei Voacirc socircucirc houmlotildeu xoumlugrave choumlugraveng vaoslash an truugrave trong caucircnh Phi toumlocircucircng phi phi toumlocircucircng xoumlugrave Vocircugravei chaugravenh nieaumlm Xaugrave-locirciumli-phaaacutet xuaaacutet khoucirci ntildeogravenh aaacutey Sau khi vocircugravei chaugravenh nieaumlm xuaaacutet khoucirci ntildeogravenh aaacutey Xaugrave-locirciumli-phaaacutet thaaacutey caugravec phaugravep thuoaumlc veagrave quaugrave khoumlugrave bograve ntildeoaiumln dieaumlt bograve bieaacuten hoaiumli lsquoNhouml vaaumly caugravec phaugravep aaacutey troumlocircugravec khoacircng cougrave nocirci ta nay cougrave hieaumln houmlotildeu sau khi hieaumln houmlotildeu chuugraveng ntildeaotilde bieaacuten maaacutetrsquo Ntildeoaacutei vocircugravei caugravec phaugravep aaacutey Xaugrave-locirciumli-phaaacutet caucircm thaaacutey khoacircng luyeaacuten augravei khoacircng khinh gheugravet khoacircng heauml luiumly khoacircng oacirc nhieatildem toumliuml do giaucirci thoaugravet an truiuml vocircugravei taacircm khoacircng cougrave giocircugravei haiumln
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 125
Xaugrave-locirciumli-phaaacutet bieaacutet lsquoCooslashn cougrave soumliuml giaucirci thoaugravet cao hocircnrsquo Ntildeoaacutei vocircugravei Xaugrave-locirciumli-phaaacutet cooslashn nhieagraveu vieaumlc phaucirci laoslashm hocircn noumlotildea
(Puna ca paraUacute bhikkhave SAringriputto sabbaso AringkintildecAringntildentildeayatanaUacute samatikkamAring nevasantildentildeAringnasantildentildeAringyatana upasampajja viharati So tAringya samAringpattiyAring sato vuEcircEcirchahati So tAringya samAringpattiyAring sato vuEcircEcirchahitva ye dhammAring atneta mruddhAring vipariœatAring te dhamme samanupassati EvaUacute kira me dhammAring ahutvAring sambhonti hutvAring pativedentneti So tesu dhammesu anupAringyo anapAringyo anissito appaEcircibaddho vippamutto visaUacuteyutto vimnriyAringdikateha cetasAring viharati So Atthi uttariUacute nissaraœan ti pajAringnAringti TabbahulikAringrAring atthi t ev assa hoti)
Vaoslash laiumli noumlotildea naoslashy caugravec tyoslash kheo Xaugrave-locirciumli-phaaacutet ntildeaotilde voumlocirciumlt qua hoaoslashn toaoslashn caucircnh Phi toumlocircucircng phi phi toumlocircucircng xoumlugrave choumlugraveng vaoslash an truugrave trong Dieaumlt thoiuml toumlocircucircng ntildeogravenh Vaoslash thaaacutey caugravec laaumlu hoaeumlc cuoaacutei cuoslashng ntildeaotilde ntildeoaiumln dieaumlt Vocircugravei chaugravenh nieaumlm Xaugrave-locirciumli-phaaacutet xuaaacutet khoucirci ntildeogravenh aaacutey Sau khi vocircugravei chaugravenh nieaumlm xuaaacutet khoucirci ntildeogravenh aaacutey Xaugrave-locirciumli-phaaacutet thaaacutey caugravec phaugravep thuoaumlc veagrave quaugrave khoumlugrave bograve ntildeoaiumln dieaumlt bograve bieaacuten hoaiumli lsquoNhouml vaaumly caugravec phaugravep aaacutey troumlocircugravec khoacircng cougrave nocirci ta nay cougrave hieaumln houmlotildeu sau khi hieaumln houmlotildeu chuugraveng ntildeaotilde bieaacuten maaacutetrsquo Ntildeoaacutei vocircugravei caugravec phaugravep aaacutey Xaugrave-locirciumli-phaaacutet caucircm thaaacutey khoacircng luyeaacuten augravei khoacircng khinh gheugravet khoacircng heauml luiumly khoacircng oacirc nhieatildem toumliuml do giaucirci thoaugravet an truiuml vocircugravei taacircm khoacircng cougrave giocircugravei haiumln Xaugrave-locirciumli-phaaacutet bieaacutet lsquoKhoacircng cooslashn cougrave soumliuml giaucirci thoaugravet cao hocircnrsquo Ntildeoaacutei vocircugravei Xaugrave-locirciumli-phaaacutet khoacircng cooslashn vieaumlc phaucirci laoslashm noumlotildeardquo146
(Puna ca paraUacute bhikkhave SAringriputto sabbaso nevasantildentildeAringnasantildentildeayatanaUacute sapatikkamAring santildentildeavedayita-nirodhaUacute upasampajja viharati Pantildentildeaya c assa disvAring asava parikkhneœAring honti So tAringya samAringpattiyAring sato vuEcircEcirchahati So tAringya samAringpattiyAring sato vuEcircEcirchahitvAring ye te dhammAring atneta niruddha vipariœatAring te dhamme samanupassad EvaUacute kira
146 MLS taaumlp III soaacute 111 Kinh Baaacutet ntildeoaiumln (Anupada Sutta) trang 78-0
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 126
me dhammAring ahutvAring sambhonti hutvAring pativedentneti So tesu dhammesu anupAringyo anapAringyo anissito appaEcircibaddho vippamutto visaUacuteyutto vimariyAringdikatena cetasAring viharati So Na tthi uttariUacute nissaraœan ti pajAringnAringti TabbahulikAringrAring na tthi t ev assa hoti)147
Chiacuten baaumlc thieagraven maoslash Boagrave-taugravet tu taaumlp ntildeearing chuyearingn taaacutet caucirc phieagraven naotildeo thaoslashnh haelig laiumlc khinh an an laiumlchellip Ntildeaacircy laoslash phoumlocircng phaugravep phaugravet triearingn vaoslash tu taaumlp taacircm Khoacircng cougrave nougrave chuugraveng ta seotilde khoacircng thearing naoslasho hiearingu baucircn chaaacutet thoumliumlc thearing laoslash gigrave vaoslash khoacircng thearing giaucirci quyeaacutet nhoumlotildeng vaaacuten ntildeeagrave taacircm lyugrave cho soumliuml hoaoslash bigravenh vaoslash haiumlnh phuugravec ocircucirc khaeacutep nocirci cuotildeng nhouml soumliuml chaaacutem doumlugravet khoaring trocircucirc thaoslashnh baaumlc giaugravec ngoauml ndash ntildeoumlugravec Phaaumlt Ntildeougrave laoslash lyugrave do Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeaotilde khen coacircng ntildeoumlugravec cuucirca chiacuten thieagraven nhouml
lsquoNaoslashy A-nan cho ntildeeaacuten khi naoslasho ta choumla ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc taagraveng baaumlc cuucirca chiacuten thieagraven choumla ntildeoumlocirciumlc thuaaumln thoumlugrave nghogravech thoumlugrave choumlugraveng ntildeaiumlt vaoslash xuaaacutet khocircucirci thigrave ta choumla xaugravec nhaaumln raegraveng ta ntildeaotilde choumlugraveng chaugravenh ntildeauacuteng chaugravenh giaugravec vocircugravei theaacute giocircugravei cuucirca chouml thieacircn ma voumlocircng vaoslash phaiumlm thieacircn vocircugravei caugravec sa-moacircn vaoslash baoslash-la-moacircn chouml thieacircn vaoslash loaoslashi ngoumlocircoslashi Cho ntildeeaacuten khi naoslasho naoslashy A-nan ta ntildeaotilde ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc taagraveng baaumlc cuucirca chiacuten thieagraven ntildeoumlocirciumlc thuaaumln thoumlugrave nghogravech thoumlugrave choumlugraveng ntildeaiumlt vaoslash xuaaacutet khocircucirci thigrave ta mocircugravei xaugravec nhaaumln raegraveng ta ntildeaotilde hoaoslashn toaoslashn choumlugraveng chaugravenh ntildeauacuteng chaugravenh giaugravec Tri vaoslash kieaacuten ntildeaotilde khocircucirci leacircn nocirci ta Baaacutet ntildeoaumlng laoslash soumliuml giaucirci thoaugravet cuucirca ta Ntildeocircoslashi soaacuteng naoslashy laoslash cuoaacutei cuoslashng khoacircng cooslashn soumliuml taugravei sanh noumlotildearsquo148
(YAringnakivantilde cAringhaUacute Aumlnanda imAring nava anupubbavihAringrasamAringpattiyo na evam anulomapaEcircilomaUacute samAringpajjim pi vuEcircEcirchahim pi neva tAringvAringhaUacute Aumlnanda sadevake loke samAring rake sabrahmake
147 M taaumlp III trang 25-8 148 BGS taaumlp IV Choumlocircng chiacuten Phaugravep phaaringm 10 Tapussa trang 295
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 127
sassamaœabrAringmaœayAring pajAringya sadevamanussAringya anuttaraUacute sammAringsambodhiUacute abhisambuddho paccantildentildeAringsiUacute Yato ca kho ahaUacute Aumlnanda imAring nava anupubbavihAringrasamAringpattiyo evam anulomapaEcircilomaUacute samAringpajjim pi vuEcircEcirchahim pi athAringhaUacute Aumlnanda sade vake loke samAringrake sabrahmake sassamaœabrAringhmaœiyAring pajAringya sadevamanussAringya anuttaraUacute sammAringsambodhiUacute abhisambuddho paccantildentildeAringsiUacute NtildeAringœantilde ca pana me dassanaUacute udapAringdi lsquoakuppAring me cetovimutti ayam antimAring jAringti natthi dAringni punabbhavorsquo ti) 149
Vocircugravei nhoumlotildeng daatilden choumlugraveng treacircn chuugraveng ta cougrave thearing hiearingu thieagraven ntildeogravenh laoslash phoumlocircng phaugravep chiacutenh cuucirca Boagrave-taugravet trong kinh ntildeiearingn pAringli ntildeearing ntildeoumla ntildeeaacuten giaucirci thoaugravet Ba Triacute (Minh)
Boagrave-taugravet an houmlocircucircng chiacuten traiumlng thaugravei cuucirca thieagraven vaoslash vocircugravei touml toumlocircucircng thuaagraven togravenh vaeacuteng laeumlng an toacutenh cuucirca chiacuten thieagraven Boagrave-taugravet houmlocircugraveng taacircm ntildeeaacuten ntildeaiumlt ba minh (Tisso vijjAring 三 明) vaoslasho ntildeeacircm cuoaacutei cuoslashng khi ngaoslashi ntildeaiumlt giaugravec ngoauml nhouml kinh Socirciuml haotildei khieaacutep ntildeaotildem (Bhayabheravasutta) thuoaumlc Trung-boauml kinh150 ntildeaotilde toumlocircoslashng thuaaumlt rootilde raoslashng ba triacute naoslashy xuaaacutet hieaumln vaoslasho ntildeeacircm cuoaacutei cuoslashng khi Boagrave-taugravet ntildeaiumlt giaugravec ngoauml doumlocircugravei goaacutec caacircy boagrave ntildeeagrave beacircn bocircoslash soacircng Ni-lieacircn-thuyeagraven (Niranjana) nhouml
lsquoRoagravei vocircugravei taacircm ntildeogravenh toacutenh hoaoslashn toaoslashn thanh togravenh saugraveng suucirca khoacircng veaacutet nhocirc khoacircng phieagraven naotildeo nhu nhuyeaacuten voumlotildeng chaeacutec baaacutet ntildeoaumlng ta houmlocircugraveng taacircm ntildeeaacuten Tuugravec maiumlng triacute Ta nhocircugrave ntildeeaacuten caugravec ntildeocircoslashi soaacuteng quaugrave khoumlugrave moaumlt ntildeocircoslashi hai ntildeocircoslashi ba ntildeocircoslashi boaacuten
149 A taaumlp IV trang 448 150 MLS taaumlp I soaacute 4 Kinh Socirciuml haotildei khieaacutep ntildeaotildem trang 28-9
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 128
ntildeocircoslashi naecircm ntildeocircoslashi moumlocircoslashi ntildeocircoslashi hai moumlocirci ntildeocircoslashi ba moumlocirci ntildeocircoslashi boaacuten moumlocirci ntildeocircoslashi naecircm moumlocirci ntildeocircoslashi moaumlt traecircm ntildeocircoslashi hai traecircm ntildeocircoslashi moaumlt ngaoslashn ntildeocircoslashi moaumlt traecircm ngaoslashn ntildeocircoslashi nhieagraveu hoaiumli vaoslash thaoslashnh kieaacutep Ta nhocircugrave raegraveng lsquoTaiumli moaumlt nocirci ta teacircn nhouml vaaumly dooslashng hoiuml nhouml vaaumly giai caaacutep nhouml vaaumly caugravec mougraven aecircn nhouml vaaumly thoiuml khoaring laiumlc nhouml vaaumly thoiuml maiumlng nhouml vaaumly Sau khi cheaacutet taiumli choatilde kia ta sanh taiumli choatilde naoslashy Ta cougrave teacircn nhouml vaaumly dooslashng hoiuml nhouml vaaumly giai caaacutep nhouml vaaumly caugravec mougraven aecircn nhouml vaaumly thoiuml khoaring laiumlc nhouml vaaumly thoiuml maiumlng nhouml vaaumly Sau khi cheaacutet taiumli choatilde naoslashy ta ntildeoumlocirciumlc sanh ocircucirc ntildeaacircy Nhouml vaaumly ta nhocircugrave ntildeeaacuten nhieagraveu ntildeocircoslashi soaacuteng quaugrave khoumlugrave cuoslashng vocircugravei caugravec neugravet chung chung vaoslash chi tieaacutet
Vigrave vaaumly naoslashy Baoslash-la-moacircn ntildeaacircy laoslash minh thoumlugrave nhaaacutet maoslash ta ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc vaoslasho canh moaumlt voacirc minh bieaacuten maaacutet minh khocircucirci leacircn bougraveng toaacutei ntildeaotilde ntildei augravenh saugraveng laiumli ntildeeaacuten trong khi Ta an truugrave trong soumliuml tinh taaacuten noatilde loumliumlc khoacircng phougraveng daaumlt
(So evam samAringhite citte parisuddhe pariyodAringte anangane vigatupakkilese mudubhacircte kammaniye thite Aringnejjappatte pubbenivAringsAring-nussatinAringnAringya cittam abhininnAringmesim So anekavihitam pubbeniudsam anussarAringmi seyyathidam ekampi jAringtim dve pijAringtneyo jAringtisatasahassampi anekepi samvattakappe anekepi vivattakappe amutr Aringsim evannAringmo evamgotto evam vanno evamahAringro evam sukhadukkhapatisamvedne evamAringyupariyanto so tato cuto amutra udapAringdim tatraprsquo Aringsim evannAringmo evamgotto evamvanno evamahAringro evam sukhadukkhapativedii evamAringyupariyanto so tato cuto idhupapanno ti Iti sAringkAringram sauddesam anekavihitam pubbenivAringsam anussarAringmi Ayam kho me brAringhmana rattiyAring pathame yAringme pathamAring vijjAring adhigatAring AvijjAring vihatAring vijjAring uppannAring Tamo uihato Aringloko uppanno YAringthAring tam appamattassa AringtAringpino pahitattassa viharato)
lsquoRoagravei vocircugravei taacircm ntildeogravenh toacutenh hoaoslashn toaoslashn thanh togravenh saugraveng
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 129
suucirca khoacircng veaacutet nhocirc khoacircng phieagraven naotildeo nhu nhuyeatilden voumlotildeng chaeacutec baaacutet ntildeoaumlng ta houmlocircugraveng taacircm ntildeeaacuten Sanh toumlucirc triacute veagrave chuugraveng sanh Vocircugravei thieacircn nhaotilden thuaagraven togravenh sieacircu vieaumlt thaaacutey soumliuml soaacuteng vaoslash cheaacutet cuucirca caugravec chuugraveng sanh Ta tueauml tri raegraveng cougrave nhoumlotildeng chuugraveng sanh baagraven tieaumln cao sang xinh ntildeeiumlp xaaacuteu xiacute may maeacuten baaacutet haiumlnh do haiumlnh nghieaumlp cuucirca hoiuml vaoslash ta nghoacute raegraveng thaaumlt soumliuml nhoumlotildeng chuugraveng sanh naoslashy ntildeaotilde laoslashm nhoumlotildeng augravec haiumlnh veagrave thaacircn mieaumlng vaoslash yugrave ntildeaotilde nhaiumlo baugraveng caugravec baaumlc thaugravenh taoslash kieaacuten taiumlo augravec nghieaumlp toumlocircng oumlugraveng vocircugravei taoslash kieaacuten sau khi cheaacutet seotilde sanh vaoslasho caucircnh giocircugravei ntildeau khoaring augravec thuugrave ntildeoiumla xoumlugrave ntildeogravea nguiumlc Cooslashn nhoumlotildeng chuugraveng sanh gioumlotilde chaugravenh kieaacuten thaoslashnh toumliumlu thieaumln haiumlnh ocircucirc thaacircn mieaumlng yugrave khoacircng nhaiumlo baugraveng caugravec baaumlc thaugravenh chaugravenh kieaacuten thoumliumlc hieaumln thieaumln nghieaumlp toumlocircng oumlugraveng vocircugravei chaugravenh kieaacuten sau khi cheaacutet seotilde taugravei sanh trong caucircnh giocircugravei laoslashnh cootildei trocircoslashi treacircn ntildeocircoslashi naoslashy
Vigrave vaaumly naoslashy baoslash-la-moacircn ntildeaacircy laoslash minh thoumlugrave hai maoslash ta ntildeaotilde ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc vaoslasho canh gioumlotildea voacirc minh bieaacuten maaacutet minh khocircucirci leacircn bougraveng toaacutei ntildeaotilde ntildei augravenh saugraveng laiumli ntildeeaacuten trong khi Ta an truugrave trong soumliuml tinh taaacuten noatilde loumliumlc khoacircng phougraveng daaumlt
(So evam samAringhite citte parisuddhe pariyodAringte anangane vigatupakkilese mudubhacircte kammaniye thite Aringnejjappatte sattAringnam cutuapapatanantildeAringya cittam abhininnAringmesim So dibbena cakkhunAring visuddhena atikkantamAringnusakena satte passAringmi cavamAringne upapajjamAringnehellip)
lsquoRoagravei vocircugravei taacircm ntildeogravenh toacutenh hoaoslashn toaoslashn thanh togravenh saugraveng suucirca khoacircng veaacutet nhocirc khoacircng phieagraven naotildeo nhu nhuyeatilden voumlotildeng chaeacutec baaacutet ntildeoaumlng ta houmlocircugraveng taacircm ntildeeaacuten Laaumlu taaumln triacute Ta thaeacuteng tri nhouml thaaumlt lsquoNtildeaacircy laoslash Khoaringrsquo lsquoNtildeaacircy laoslash Nguyeacircn nhaacircn cuucirca Khoaringrsquo lsquoNtildeaacircy laoslash Khoaring Dieaumltrsquo lsquoNtildeaacircy laoslash Con ntildeoumlocircoslashng ntildeoumla ntildeeaacuten Khoaring dieaumltrsquo Ta thaeacuteng tri nhouml thaaumlt lsquoNtildeaacircy laoslash caugravec Laaumlu hoaeumlcrsquo lsquoNtildeaacircy laoslash Nguyeacircn nhaacircn caugravec Laaumlu hoaeumlcrsquo lsquoNtildeaacircy laoslash caugravec Laaumlu hoaeumlc Dieaumltrsquo lsquoNtildeaacircy laoslash Con ntildeoumlocircoslashng ntildeoumla ntildeeaacuten caugravec Laaumlu hoaeumlc Dieaumltrsquo Nhocircoslash bieaacutet
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 130
nhouml vaaumly thaaacutey nhouml vaaumly taacircm ta thoaugravet khoucirci duiumlc laaumlu houmlotildeu laaumlu vaoslash voacirc minh laaumlu Ntildeoaacutei vocircugravei toumliuml thaacircn ntildeaotilde giaucirci thoaugravet khocircucirci leacircn triacute hiearingu bieaacutet Ta ntildeaotilde giaucirci thoaugravet Ta ntildeaotilde thaeacuteng tri lsquoSanh ntildeaotilde chaaacutem doumlugravet phaiumlm haiumlnh ntildeaotilde thaoslashnh vieaumlc caagraven laoslashm ntildeaotilde laoslashm khoacircng cooslashn trocircucirc laiumli traiumlng thaugravei naoslashy noumlotildearsquo
Vigrave vaaumly naoslashy baoslash-la-moacircn ntildeaacircy laoslash minh thoumlugrave ba maoslash ta ntildeaotilde ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc vaoslasho canh cuoaacutei voacirc minh bieaacuten maaacutet minh khocircucirci leacircn bougraveng toaacutei ntildeaotilde ntildei augravenh saugraveng laiumli ntildeeaacuten trong khi Ta an truugrave trong soumliuml tinh taaacuten noatilde loumliumlc khoacircng phougraveng daaumlt
(So evam samAringhite citte parisuddhe abhininnAringmesim Soidam dukkhanti yathAringbhutam abbhannAringsim Ayam dukkhasamudayo ti yathAringbhacirctam abbhantildentildeAringsim Ayam dukkhanirodhoti yathAringbhutam abbhantildentildesim Ayam dukkhanirodhagAringmini patipadAringti yathAringbhacirctam abbhantildentildeAringsim
Ayam kho me brAringhmana rattiyAring pacchime yAringme tatiyAring vijjAring adhigatAring avijjAring vihatAring vijjAring uppannAring tamo vihato Aringloko uppanno YathAring tam appamattassa AringtAringpino pihatattassa viharato)151
Ntildeearing cougrave thearing hiearingu deatilde daoslashng tieaacuten trigravenh cuucirca ba minh chuugraveng ta cougrave thearing tham khaucirco vaoslasho socirc ntildeoagrave thoumlugrave III doumlocircugravei ntildeaacircy
Baucircng III
BA MINH (Tisso VijjAring)152
NtildeEAcircM
THOumlUgrave 49
TRAIumlNG THAUgraveI TAAcircM HIEAumlN HOumlOtildeU
NtildeOAacuteI TOumlOcircIumlNG THIEAgraveN QUAUgraveN
CHOumlUgraveNG NtildeAIumlT
151 M taaumlp I trang 22-3 152 MLS taaumlp I soaacute 4 Kinh Socirciuml haotildei khieaacutep ntildeaotildem trang 28-9
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 131
Canh I
Vocircugravei taacircm ntildeogravenh toacutenh hoaoslashn toaoslashn thanh togravenh
khoacircng phieagraven naotildeo nhuaagraven nhuyeatilden voumlotildeng
chaeacutec baaacutet ntildeoaumlng
Caugravec ntildeocircoslashi soaacuteng quaugrave khoumlugrave moaumlt ntildeocircoslashi hai ntildeocircoslashi haoslashng traecircm ngaoslashn vaoslash nhieagraveu hoaiumli vaoslash
thaoslashnh kieaacutep chauacuteng haiumln taiumli moaumlt nocirci ta teacircn nhouml vaaumly
dooslashng hoiuml nhouml vaaumly ntildeauacuteng caaacutep nhouml vaaumlyhellip
Pubbe NivasAringnussat-
ntildeAringna (Tuugravec maiumlng triacute)
Canh II
Vocircugravei taacircm ntildeogravenh toacutenh hoaoslashn toaoslashn thanh togravenh saugraveng suucirca khoacircng veaacutet nhocirc khoacircng cougrave phieagraven
naotildeo nhu nhuyeatilden voumlotildeng chaeacutechellip
Nhoumlotildeng chuugraveng sanh laoslashm augravec haiumlnh veagrave thaacircn mieaumlng yugrave taoslash
kieaacutenhellip sau khi cheaacutet seotilde sanh vaoslasho caucircnh giocircugravei ntildeau khoaring Ngoumlocirciumlc laiumli chaugravenh
kieaacutenhellip sau khi cheaacutet seotilde taugravei sanh trong caucircnh giocircugravei laoslashnh
hellip
CutacircpapAringtantildeAringna (Sanh toumlucirc triacute)
Canh III
Vocircugravei taacircm ntildeogravenh toacutenh hoaoslashn toaoslashn thanh togravenh saugraveng suucirca khoacircng veaacutet
nhocirc khoacircng phieagraven naotildeo nhu nhuyeatilden
voumlotildeng chaeacutec baaacutet ntildeoaumlng
Ntildeaacircy laoslash duiumlc laaumlu houmlotildeu laaumlu voacirc minh laaumlu Ntildeaacircy
laoslash caugravec laaumlu hoaeumlc nguyeacircn nhaacircn caugravec laaumlu hoaeumlc caugravec laaumlu hoaeumlc
dieaumlt vaoslash con ntildeoumlocircoslashng ntildeoumla ntildeeaacuten caugravec laaumlu hoaeumlc
dieaumlt
AumlsavakkhantildeAringna (Laaumlu taaumln triacute)
Sau canh cuoaacutei cuucirca ntildeeacircm thoumlugrave 49 doumlotilde kieaumln logravech soumlucirc cuucirca soumliuml giaugravec ngoauml hoaoslashn toaoslashn ntildeaotilde ntildeeaacuten Boagrave-taugravet ntildeoumlocirciumlc trocircoslashi ngoumlocircoslashi toacircn xoumlng nhouml laoslash Ntildeoumlugravec Phaaumlt baaumlc Giaugravec ngoauml Theaacute toacircn Nhouml lai Baaumlc Baiumlt giaoslash phaiumlmhellip vaoslash ngaoslashi vaatilden laoslash con ngoumlocircoslashi (chocircugrave khoacircng phaucirci Chuugravea trocircoslashi hoaeumlc Ntildeaaacuteng coumlugraveu roatildei) nhoumlng laoslash moaumlt ngoumlocircoslashi taelignh thoumlugravec moaumlt ngoumlocircoslashi hoaoslashn thieaumln trong logravech soumlucirc loaoslashi ngoumlocircoslashi ntildeocircoslashi soaacuteng cuucirca ngaoslashi voumlocirciumlt qua khoucirci nhoumlotildeng giocircugravei haiumln tham voiumlng iacutech kyucirc thoumlocircoslashng tigravenh vaoslash thoacircng ntildeieaumlp coumlugraveu khoaring cuucirca ngaoslashi cho taaacutet caucirc chuugraveng sanh ngang qua vieaumlc hoaegraveng phaugravep hoaeumlc goiumli laoslash xiearingn doumlocircng con ntildeoumlocircoslashng trung ntildeaiumlo cho tocircugravei cuoaacutei ntildeocircoslashi ngaoslashi
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 132
nhaaumlp nieaacutet baoslashn Toumloslash thocircoslashi gian trocircucirc thaoslashnh baaumlc giaugravec ngoauml ocircucirc Boagrave-ntildeeagrave-
ntildeaiumlo-traoslashng voumloslasha luugravec 35 tuoaringi cho ntildeeaacuten luugravec nhaaumlp nieaacutet baoslashn (MahAringparinibbAringna) taiumli Caacircu-thi-na (Kushinagar KusinAringrAring) luugravec 80 tuoaringi Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeaotilde du haoslashnh lieacircn tuiumlc moaumlt caugravech khoacircng meaumlt mootildei haagraveu heaacutet caugravec vuoslashng phiacutea baeacutec vaoslash Trung AAacuten ntildeearing truyeagraven baugrave thoacircng ntildeieaumlp giaucirci thoaugravet cuucirca ngaoslashi ntildeeaacuten taaacutet caucirc moiumli ngoumlocircoslashi vigrave an laiumlc vaoslash haiumlnh phuugravec cho soaacute ntildeoacircng (bahu jana hitaya bahujana sukhAringya)153
Ntildeearing keaacutet luaaumln choumlocircng naoslashy chuugraveng ta cougrave thearing nougravei raegraveng trong kinh ntildeiearingn PAringli ntildeaotilde trigravenh baoslashy con ntildeoumlocircoslashng Trung ntildeaiumlo vaoslash Thieagraven ntildeogravenh nhouml nhoumlotildeng phoumlocircng tieaumln cho tieaacuten trigravenh giaucirci thoaugravet vaoslash Ntildeoumlugravec Phaaumlt khoacircng chaelig tigravem caagraveu giaucirci thoaugravet cho baucircn thaacircn ngaoslashi ndash moaumlt vograve Boagrave-taugravet maoslash cooslashn ntildeoumla ntildeeaacuten moaumlt ntildeocircoslashi soaacuteng an laiumlc vaoslash haiumlnh phuugravec cho chuugraveng sanh suoaacutet trong thocircoslashi cuucirca ngaoslashi vaoslash ngay caucirc sau khi ngaoslashi nhaaumlp nieaacutet baoslashn cho ntildeeaacuten thocircoslashi hieaumln ntildeaiumli hieaumln nay Thieagraven ntildeogravenh vaoslash con ntildeoumlocircoslashng Trung ntildeaiumlo vaatilden laoslash nguoagraven caucircm houmlugraveng cho tieaacuten trigravenh phaugravet triearingn taacircm linh lsquoHaotildey tinh taaacuten chocircugrave cougrave buoacircng lungrsquo ntildeougrave laoslash locircoslashi saugravech taaacuten cuoaacutei cuoslashng cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt Khoacircng cougrave soumliuml giaucirci thoaugravet vaoslash thanh togravenh neaacuteu khoacircng cougrave soumliuml noatilde loumliumlc caugrave nhaacircn Nhoumlotildeng locircoslashi caagraveu nguyeaumln gia hoauml hoaeumlc khaaringn xin khoacircng ntildeoumlocirciumlc uucircng hoauml trong Phaaumlt giaugraveo thay vigrave vaaumly neacircn thieagraven ntildeogravenh vaoslash theo con ntildeoumlocircoslashng Trung ntildeaiumlo ntildeearing toumliuml cheaacute ngoumliuml thanh
153 PV Bapat 2500 Years of Buddhism Ministry of Information and
Broadcasting Government of India 1919 trang vii
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 133
togravenh vaoslash giaugravec ngoauml Muiumlc ntildeiacutech hoaegraveng phaugravep cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt laoslash ntildeoumla taaacutet caucirc chuugraveng sanh giaucirci thoaugravet khoucirci ntildeau khoaring baegraveng caugravech hoaugraven chuyearingn nhoumlotildeng nguyeacircn nhaacircn ntildeau khoaring vaoslash chaelig ra moaumlt con ntildeoumlocircoslashng ntildeearing chaaacutem doumlugravet sanh toumlucirc cho nhoumlotildeng ai mong muoaacuten
Ntildeoumlugravec Phaaumlt laoslash moaumlt vograve Boagrave-taugravet hoaoslashn toaoslashn thanh togravenh vaoslash triacute tueauml Ngaoslashi cuotildeng laoslash nhaoslash touml toumlocircucircng saacircu saeacutec nhaaacutet trong nhieagraveu nhaoslash touml toumlocircucircng laoslash dieatilden thuyeaacutet vieacircn cougrave soumlugravec thuyeaacutet phuiumlc nhaaacutet trong nhoumlotildeng nhaoslash dieatilden thuyeaacutet ngoumlocircoslashi naecircng loumliumlc nhaaacutet trong nhoumlotildeng ngoumlocircoslashi laoslashm vieaumlc nhaoslash caucirci caugravech thaoslashnh coacircng nhaaacutet trong nhoumlotildeng nhaoslash caucirci caugravech baaumlc ntildeaiumlo souml toumloslash bi vaoslash triacute tueauml nhaaacutet trong caugravec baaumlc ntildeaiumlo souml vaoslash laoslash nhaoslash quaucircn lyugrave hieaumlu quaucirc nhaaacutet trong caugravec nhaoslash quaucircn lyugrave YUgraveugrave chiacute triacute tueauml toumloslash bi phuiumlng soumliuml buoacircng xaucirc moacirc phaiumlm cuucirca moaumlt ntildeocircoslashi soaacuteng caugrave nhaacircn nhoumlotildeng phoumlocircng phaugravep thieaacutet thoumliumlc cuucirca ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeaotilde ntildeoumlocirciumlc soumlucirc duiumlng ntildeearing truyeagraven baugrave chaugravenh phaugravep vaoslash taaacutet caucirc caugravec nhaacircn toaacute cuucirca soumliuml thaoslashnh ntildeaiumlt cuoaacutei cuoslashng ntildeaotilde gougravep phaagraven ntildeearing toacircn vinh Ntildeoumlugravec Phaaumlt nhouml laoslash moaumlt baaumlc ntildeaiumlo souml voacute ntildeaiumli nhaaacutet Ntildeougrave laoslash lyugrave do maoslash Pandit Nehru luoacircn luoacircn ca tuiumlng Ntildeoumlugravec Phaaumlt nhouml ngoumlocircoslashi con trai voacute ntildeaiumli nhaaacutet cuucirca ntildeaaacutet noumlocircugravec AAacuten ntildeoauml Hoaeumlc nhaoslash laotildenh ntildeaiumlo vaoslash trieaacutet hoiumlc AAacuten ntildeoauml S Radhakrishnan ntildeaotilde toucirc looslashng kiacutenh troiumlng saacircu saeacutec ntildeeaacuten Ntildeoumlugravec Phaaumlt vocircugravei locircoslashi taugraven doumlocircng nhouml
ldquoNtildeoumlugravec Phaaumlt Coagrave ntildeaoslashm laoslash baaumlc thaagravey triacute tueauml ocircucirc phoumlocircng Ntildeoacircng ntildeoumlugraveng veagrave phoumlocircng dieaumln aucircnh houmlocircucircng xa roaumlng ntildeeaacuten touml toumlocircucircng vaoslash ntildeocircoslashi soaacuteng cuucirca con ngoumlocircoslashi thigrave khoacircng cougrave ai laoslash ngoumlocircoslashi thoumlugrave hai nhouml vaaumly vaoslash ntildeoumlocirciumlc suoslashng kiacutenh nhouml moaumlt nhaoslash saugraveng laaumlp truyeagraven thoaacuteng toacircn giaugraveo maoslash truyeagraven thoaacuteng ntildeougrave mang ntildeaagravey yugrave nghoacutea saacircu saeacutec Ngaoslashi thuoaumlc veagrave logravech soumlucirc cuucirca touml duy theaacute giocircugravei ntildeaotilde ntildeearing gia
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 134
saucircn chung cho taaacutet caucirc phaaumlt toumlucirc tu taaumlp ntildeoumlocirciumlc nhoumlotildeng ngoumlocircoslashi cougrave triacute taugraven doumlocircng laoslash baaumlc ntildeaiumlo ntildeoumlugravec nghieacircm chaelignh vaoslash triacute tueauml saugraveng suoaacutet Ntildeoumlugravec Phaaumlt rootilde raoslashng laoslash moaumlt trong nhoumlotildeng nhaacircn vaaumlt voacute ntildeaiumli nhaaacutet cuucirca logravech soumlucircrdquo154
Cuotildeng cuoslashng yugrave kieaacuten ntildeougrave nhaoslash logravech soumlucirc hoiumlc HG Wells trong taugravec phaaringm lsquoThe Three Greatest Men in Historyrsquo (Ba Nhaacircn vaaumlt Voacute ntildeaiumli trong Logravech soumlucirc) ntildeaotilde vieaacutet raegraveng
ldquoOcircUcirc Ntildeoumlugravec Phaaumlt chuugraveng ta cougrave thearing thaaacutey rootilde raoslashng ngaoslashi laoslash moaumlt con ngoumlocircoslashi ntildeocircn giaucircn taaumln tuiumly moaumlt migravenh tranh ntildeaaacuteu cho augravenh saugraveng moaumlt ngoumlocircoslashi hoaiumlt ntildeoaumlng thaaumlt chocircugrave khoacircng phaucirci laoslash huyeagraven thoaiumli Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeaotilde gocircucirci thoacircng ntildeieaumlp thoaugravet khoaring ntildeeaacuten cho nhaacircn loaiumli Nhieagraveu touml toumlocircucircng hieaumln ntildeaiumli cuucirca chuugraveng ta ntildeaotilde hoaoslash hocirciumlp gaagraven guotildei vocircugravei phaugravep thoaiumli cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt Ntildeearing xoaugrave boucirc ntildeau khoaring vaoslash khoacircng thoaotilde maotilden Ntildeoumlugravec Phaaumlt daiumly looslashng vograve tha khoacircng iacutech kyucirc boucirc caugravech soaacuteng chaelig nghoacute ntildeeaacuten caugrave nhaacircn hoaeumlc baucircn thaacircn migravenh thigrave chuugraveng ta seotilde trocircucirc thaoslashnh ngoumlocircoslashi voacute ntildeaiumli Trong vaoslashi caugravech ngaoslashi gaagraven vocircugravei chuugraveng ta hocircn vaoslash ntildeaugravep oumlugraveng nhoumlotildeng nhu caagraveu cuucirca chuugraveng ta Ngaoslashi coi troiumlng giaugrave trograve con ngoumlocircoslashi soumliuml hy sinh vaoslash phuiumlc vuiuml ngoumlocircoslashi khaugravec hocircn laoslash looslashng tin tuyeaumlt ntildeoaacutei vaoslasho ntildeaaacuteng coumlugraveu roatildei Chuugravea trocircoslashi vaoslash ngaoslashi iacutet cougrave tham voiumlng ntildeaugravep oumlugraveng veagrave vaaacuten ntildeeagrave baaacutet toumlucirc cuucirca con ngoumlocircoslashirdquo155
--- ---
154 Ven Narada Mahathera The Buddha in lsquoGems of Buddhist
Wisdomrsquo The Corporate Body of the Buddha Educational Foundation Taiwan 1996 trang 112-3
155 Nhouml treacircn
4
NGUOAgraveN GOAacuteC VAOslash SOumlIuml PHAUgraveT TRIEAringN HOIumlC THUYEAacuteT BOAgrave TAUgraveT
Nhouml trong Choumlocircng Hai ntildeaotilde giocircugravei thieaumlu Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet (Bodhisatta 菩 薩) nhouml phaagraven trung taacircm cuucirca Phaaumlt giaugraveo Nguyeacircn-thuyucirc vocircugravei boaacuten yugrave nghoacutea theo tieaacuten trigravenh hoiumlc thuyeaacutet cuucirca logravech soumlucirc kinh ntildeiearingn PAringli Tuy nhieacircn soumliuml phaugravet triearingn trieaacutet hoiumlc cuucirca khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet trong kinh taiumlng PAringli doumlocircoslashng nhouml ntildeaotilde khoacircng thaoslashnh coacircng trong vieaumlc ntildeaugravep oumlugraveng nhu caagraveu cuucirca Phaaumlt toumlucirc ntildeang bograve aucircnh houmlocircucircng bocircucirci hoiumlc thuyeaacutet ntildea thaagraven cuucirca nhoumlotildeng toacircn giaugraveo khaugravec ntildeaeumlc bieaumlt Hindu giaugraveo hoaeumlc nhoumlotildeng khuynh houmlocircugraveng hieaumln haoslashnh ocircucirc moaumlt khoaucircng thocircoslashi gian khoacircng gian naoslasho ntildeougrave Vaoslash vigrave lyugrave do ntildeearing ntildeaugravep oumlugraveng vocircugravei tigravenh higravenh mocircugravei chaelig vaoslashi theaacute kyucirc sau khi Ntildeoumlugravec Phaaumlt nhaaumlp nieaacutet baoslashn nhoumlotildeng nhaoslash Ntildeaiumli-thoumloslasha ntildeaotilde maiumlnh meotilde saugraveng taiumlo vaoslash phaugravet triearingn ra Hoiumlc thuyeaacutet Boagrave-taugravet
Cougrave nhieagraveu nguyeacircn nhaacircn lieacircn quan vocircugravei Phaaumlt giaugraveo vaoslash nhoumlotildeng truyeagraven thoaacuteng khaugravec trong nhoumlotildeng ngoumlotilde caucircnh khieaacuten phaugravet sanh ra Hoiumlc thuyeaacutet Boagrave-taugravet Ntildeaiumli-thoumloslasha vaoslash seotilde ntildeoumlocirciumlc baoslashn baiumlc doumlocircugravei nhoumlotildeng tieacircu ntildeeagrave sau ntildeaacircy
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 136
Khocircucirci nguyeacircn daatilden ntildeeaacuten Hoiumlc thuyeaacutet Boagrave-Taugravet 1 Caugravec Khuynh houmlocircugraveng phaugravet triearingn trong Phaaumlt Giaugraveo
a Ntildeaiumli-thoumloslasha Sau khi Ntildeoumlugravec Phaaumlt nhaaumlp dieaumlt moaumlt theaacute kyucirc cougrave moaumlt soumliuml
baaacutet ntildeoagraveng yugrave kieaacuten locircugraven ntildeaotilde xaucircy ra trong taecircng ntildeoaoslashn taiumli thaoslashnh Veauml-xaugrave (Vesali) Moaumlt soaacute chouml taecircng caucirci caugravech ntildeoumla ra moaumlt heauml thoaacuteng ntildeieagraveu luaaumlt mocircugravei trong giocircugravei luaaumlt maoslash nhoumlotildeng ntildeieagraveu naoslashy khoacircng ntildeoumlocirciumlc chouml taecircng nhougravem baucirco thuucirc ocircucirc phiacutea Taacircy chaaacutep nhaaumln Ntildeaacircy laoslash nguyeacircn nhaacircn ntildeoumla ntildeeaacuten kyoslash kieaacutet taaumlp (SaUgravegneti 結 集) laagraven thoumlugrave hai cuucirca baucircy traecircm vograve taecircng doumlocircugravei soumliuml trograve trigrave cuucirca vua KAringlAringplusmnoka
Do nhoumlotildeng khaugravec bieaumlt veagrave hoiumlc thuyeaacutet vaoslash ntildeogravea phoumlocircng ntildeaotilde gaacircy ra moaacutei baaacutet hoaoslash trong coaumlng ntildeoagraveng taecircng loumlotilde vaoslash ntildeaotilde chia ra thaoslashnh hai nhaugravenh rieacircng bieaumlt trong Phaaumlt giaugraveo Nhougravem baucirco thuucirc Nguyeacircn-thuucircy (TheravAringda 源 始 佛
教) raaacutet thogravenh haoslashnh ocircucirc phiacutea nam vaoslash nhougravem caucirci caugravech Ntildeaiumli-chuugraveng-boauml (MahAringsaUgraveghika 大 眾 部) phoaring bieaacuten ocircucirc phoumlocircng baeacutec Ntildeaiumli-chuugraveng-boauml trocircucirc neacircn raaacutet thogravenh haoslashnh trong thocircoslashi ntildeougrave vigrave gaagraven guotildei vocircugravei tinh thaagraven cuucirca quaagraven chuugraveng cougrave khuynh houmlocircugraveng cho pheugravep soumliuml toumliuml do giaucirci thiacutech caugravec phaugravep thoaiumli cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt chocircugrave khoacircng cougrave thaoslashnh kieaacuten baucirco thuucirc Beacircn caiumlnh ntildeougrave hoiuml khoacircng coi troiumlng vieaumlc nghieacircn coumlugraveu moaumlt caugravech coumlugraveng ngaeacutec lyugrave toumlocircucircng Boagrave-taugravet vaoslash Phaaumlt hoiumlc
Thaaumlt khoacircng chaeacutec chaeacuten lieaumlu soumliuml phaacircn chia nhoumlotildeng boauml phaugravei naoslashy ntildeaotilde xaucircy ra khoaucircng 300 naecircm troumlocircugravec taacircy logravech hay khoacircng maeumlc duoslash soumliuml truyeagraven baugrave chaugravenh phaugravep vaoslasho
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 137
nhoumlotildeng vuoslashng khaugravec nhau ntildeoumla ntildeeaacuten soumliuml baaacutet ntildeoagraveng vaoslash trocircucirc thaoslashnh moaumlt nguyeacircn nhaacircn chiacutenh cho soumliuml ly giaugraveo Vaoslasho theaacute kyucirc thoumlugrave III troumlocircugravec taacircy logravech hoaoslashng ntildeeaacute A-duiumlc (Asoka 阿 育 王) ntildeaotilde uucircng hoauml tiacutech coumliumlc trong soumliuml nghieaumlp truyeagraven baugrave chaugravenh phaugravep ntildeeaacuten khaeacutep nocirci
Do soumliuml uucircng hoauml cuucirca vua A duiumlc sau cuoaumlc kieaacutet taaumlp laagraven thoumlugrave III phaugravei Thoumlocirciumlng-toiumla-boauml (SarvAringstivAringda 一 切
有 部) ntildeaotilde maiumlnh meotilde beugraven reatilde phiacutea taacircy baeacutec AAacuten ntildeoauml vaoslash phaugravei Nguyeacircn-thuucircy ocircucirc phiacutea nam roagravei truyeagraven roaumlng ntildeeaacuten Tiacutech lan Phaaumlt giaugraveo cooslashn aucircnh houmlocircucircng roaumlng xa ntildeeaacuten phiacutea taacircy nhouml Hy-laiumlp vaoslash nhoumlotildeng vuoslashng maoslash Hy laiumlp thoaacuteng loacutenh Phaugravep thoaiumli cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeaotilde ntildeearing laiumli aaacuten toumlocirciumlng ocircucirc nhoumlotildeng thocircoslashi kyoslash ntildeaagraveu cuucirca Coacircng nguyeacircn maeumlc duoslash caugravec baegraveng choumlugraveng rootilde raoslashng khoacircng cooslashn loumlu laiumli noumlotildea Suoaacutet hai ba theaacute kyucirc keaacute tieaacutep doumlocircugravei trieagraveu vua A duiumlc ntildeaotilde cougrave hocircn 18 20 hoaeumlc hocircn noumlotildea nhoumlotildeng boauml phaugravei Phaaumlt giaugraveo ntildeaotilde toagraven taiumli ntildeaugravenh daaacuteu soumliuml xuaaacutet hieaumln cuucirca thocircoslashi kyoslash goiumli laoslash Phaacircn chia caugravec boauml phaugravei Phaugravep thoaiumli cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt daiumly rootilde raoslashng deatilde hiearingu nhoumlng khi thocircoslashi gian troacirci qua vaoslash tuoslashy theo hoaoslashn caucircnh caecircn cocirc khaugravec nhau phaugravep thoaiumli cuucirca ngaoslashi caoslashng ngaoslashy caoslashng trocircucirc neacircn khougrave hiearingu hoaoslashn toaoslashn Ntildeougrave laoslash nhieaumlm vuiuml cuucirca nhoumlotildeng Phaaumlt toumlucirc sau naoslashy laoslashm saugraveng rootilde nhoumlotildeng nghoacutea mocircoslash mogravet ntildeoumla ra nhoumlotildeng tham khaucirco vaoslash saeacutep xeaacutep thaoslashnh moaumlt heauml thoaacuteng cougrave thoumlugrave toumliuml Soumliuml saeacutep xeaacutep bigravenh luaaumln vaoslash nghieacircn coumlugraveu naoslashy ntildeoumlocirciumlc goiumli laoslash Luaaumln A-tyoslash-ntildeaoslashm (PAringli Abhidhamma Sanskrit Abhidharma 阿 毘 曇 論)
Luaaumln A-tyoslash-ntildeaoslashm laoslash taugravec phaaringm bigravenh luaaumln socircugrave giaucirci nhoumlotildeng kinh ntildeiearingn Nguyeacircn-thuucircy Tuy nhieacircn nhoumlotildeng baoslashi
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 138
luaaumln naoslashy ntildeaeumlc bieaumlt chi tieaacutet vaoslash phaacircn chia taelig maelig hocircn caugravec kinh ntildeiearingn maoslash cuotildeng bao goagravem kinh ntildeiearingn Sau ntildeougrave luaaumln A-tyoslash-ntildeaoslashm ntildeaotilde higravenh thaoslashnh moaumlt higravenh thoumlugravec cuucirca neagraven vaecircn hoiumlc rieacircng bieaumlt moaumlt phaagraven moaumlt kho rieacircng goiumli laoslash luaaumln taiumlng (Abhidharma-piEcircaka 論 藏) Toumloslash ntildeougrave Phaaumlt giaugraveo ntildeaotilde cougrave ba taiumlng (TipiEcircaka Skt TripiEcircaka 三 藏) Kinh taiumlng (Sutta NikAringyas 經 藏) Luaaumlt taiumlng (Vinaya NikAringyas 律 藏) vaoslash Luaaumln taiumlng (Abhidhamma NikAringyas論 藏) Ba kho naoslashy raaacutet hoaoslashn haucirco vaoslash goiumli chung laoslash nhoumlotildeng kinh ntildeiearingn cuucirca Phaaumlt giaugraveo Nguyeacircn-thuyucirc
Nhoumlotildeng boauml phaugravei Phaaumlt giaugraveo trong thocircoslashi kyoslash phaacircn chia boauml phaugravei ntildeaagraveu tieacircn (Thoumlocirciumlng-toaiuml-boauml) raaacutet quan taacircm vaoslash tuaacircn gioumlotilde nghieacircm khaeacutec nhoumlotildeng giocircugravei luaaumlt vaoslash nghieacircn coumlugraveu kinh ntildeiearingn Ntildeaeumlc bieaumlt nhaaacuten maiumlnh laoslash dogravech giaucirci thiacutech chiacutenh xaugravec theo nguyeacircn vaecircn kinh ntildeiearingn Ngoumlocirciumlc laiumli nhougravem chouml taecircng caucirci caugravech (Ntildeaiumli-chuugraveng-boauml) ntildeaotilde thieacircn veagrave soumliuml dogravech caugravec choumlotilde trong kinh toumlocircng oumlugraveng vocircugravei nhoumlotildeng yugrave nghoacutea saacircu xa cuucirca chuugraveng Vaoslash do ntildeougrave Ntildeaiumli-thoumloslasha Phaaumlt giaugraveo ntildeaotilde phaugravet triearingn thaoslashnh moaumlt phong traoslasho caucirci caugravech nhaaacutet trong phaugravei Ntildeaiumli-chuugraveng-boauml
Trung luaaumln xaugravec nhaaumln raegraveng caucirc hai nhaoslash luaaumln giaucirci A-tyoslash-ntildeaoslashm (AbhidhAringrmika) cuotildeng nhouml nhaoslash Ntildeaiumli-thoumloslasha ntildeaotilde phuucirc nhaaumln Troumlocircucircng-laotildeo-thuyeaacutet-boauml (Sthaviras Theravada) bocircucirci leotilde quaugrave nhaaacuten maiumlnh vaaacuten ntildeeagrave hieaumln houmlotildeu vaoslash nghieaumlp vaoslash do ntildeougrave mong socircugravem nhaaumlp nieaacutet baoslashn maoslash khoacircng soaacuteng toumliuml taiumli gioumlotildea caugravec phaugravep Nhoumlng ntildeaacircy laoslash nhoumlotildeng khaugravec bieaumlt veagrave hoiumlc thuyeaacutet trong yugrave nghoacutea nhoumlotildeng toumloslash chuyeacircn moacircn
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 139
Theo Th Stherbatsky giaucirci thiacutech khaugravei nieaumlm trung taacircm trong Phaaumlt giaugraveo thocircoslashi kyoslash ntildeaagraveu laoslash caugravec phaugravep toaacutei haaumlu (dharmas) trong khi khaugravei nieaumlm trung taacircm cuucirca Ntildeaiumli-thoumloslasha laoslash Taugravenh-khoacircng (divideunyatAring) Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeaotilde laaumlp laiumli nhieagraveu laagraven neacircn nghoacute ntildeeaacuten nhoumlotildeng chuugraveng sanh khaugravec thoumliumlc haoslashnh locirciumli tha ntildeougrave laoslash lyugrave toumlocircucircng Boagrave-taugravet Trong Ntildeaiumli-thoumloslasha phaaumlt toumlucirc houmlocircugraveng ntildeeaacuten chaaacutep nhaaumln lyugrave toumlocircucircng Boagrave-taugravet hocircn laoslash A-la-haugraven vaoslash hoiuml tin nhoumlotildeng ngoumlocircoslashi tu taaumlp theo Ntildeaiumli-thoumloslasha cougrave thearing chuyearingn toaoslashn thearing theaacute giocircugravei thaoslashnh Phaaumlt quaucirc
Vocircugravei soumliuml uucircng hoauml cuucirca caugravec nhaoslash caucirci caugravech vaoslash luaaumln giaucirci A-tyoslash-ntildeaoslashm (Abhidharma) Ntildeaiumli-thoumloslasha ntildeaotilde phaugravet triearingn vaoslash lan roaumlng khaeacutep AAacuten ntildeoauml Khoaucircng baeacutet ntildeaagraveu theaacute kyucirc thoumlugrave I taacircy logravech nhoumlotildeng kinh ntildeiearingn doumliumla treacircn nguyeacircn lyugrave Ntildeaiumli-thoumloslasha baeacutet ntildeaagraveu xuaaacutet hieaumln thaoslashnh moaumlt dooslashng noaringi baaumlt bao goagravem Kinh Baugravet-nhaotilde Ba-la-maaumlt (PrajntildeAringpAringramitAring sacirctra 般 若 波 羅 密 經) Kinh Duy-ma-caaumlt (Vimalaknerti Vimalaknertinirdeplusmna Sacirctra 維 摩 詰 經) Kinh Hoa-Nghieacircm (AvataUacutesaka Sacirctra 華 嚴 經) Kinh Dieaumlu-phaugravep Lieacircn-Hoa (Saddharma-puœOslasharneka Sacirctra 妙 法 蓮 花 經) vaoslash Kinh Di- Ntildeaoslash (Sukhavatnevyacircha Sacirctra 彌 陀 經)hellip Taaacutet caucirc ntildeeagraveu trocircucirc thaoslashnh nhoumlotildeng kinh ntildeiearingn Ntildeaiumli-thoumloslasha Maeumlc duoslash nieacircn ntildeaiumli coaring nhaaacutet cuucirca kinh cougrave thearing ntildeoumlocirciumlc bieacircn soaiumln khoacircng socircugravem hocircn 450 naecircm sau khi Ntildeoumlugravec Phaaumlt nhaaumlp dieaumlt nhoumlng nhoumlotildeng kinh ntildeiearingn naoslashy ntildeeagraveu cho laoslash toumloslash kim khaaringu cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt Thiacutech ca (divideakyamuni 釋 迦 牟 尼 佛) dieatilden thuyeaacutet Thaaumlt ra khoacircng thearing bieaacutet chiacutenh xaugravec ai laoslash taugravec giaucirc nhoumlng nhoumlotildeng Phaaumlt toumlucirc moauml ntildeaiumlo vaatilden tin chaeacutec
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 140
nhoumlotildeng baucircn kinh naoslashy laoslash phaugravep thoaiumli cuucirca Nhouml lai Cougrave boaacuten ntildeiearingm so saugravenh soumliuml khaugravec bieaumlt gioumlotildea Tiearingu vaoslash
Ntildeaiumli-thoumloslasha maoslash nhoumlotildeng nhaoslash Ntildeaiumli-thoumloslasha ntildeaotilde chaelig ra nhouml sau 1 Ntildeaiumli-thoumloslasha tieaacuten boauml vaoslash khauacuteng ntildeogravenh 2 Trong khi Tiearingu-thoumloslasha phaugravet triearingn taecircng ntildeoaoslashn nhouml laoslash
trung taacircm thigrave Ntildeaiumli-thoumloslasha houmlocircugraveng ntildeeaacuten caugrave thearing 3 Trong khi Tiearingu-thoumloslasha chuucirc troumlocircng hoaoslashn toaoslashn doumliumla
vaoslasho kinh ntildeiearingn (Tripitaka) thigrave Ntildeaiumli-thoumloslasha chaelig doumliumla vaoslasho tinh thaagraven coaacutet lootildei cuucirca ntildeoumlugravec Phaaumlt So vocircugravei Ntildeaiumli-thoumloslasha thigrave Tiearingu-thoumloslasha quan taacircm higravenh thoumlugravec vaoslash heauml thoaacuteng trong tiacutenh chaaacutet chiacutenh thoaacuteng cuucirca kinh ntildeiearingn hocircn
4 Trong khi Tiearingu-thoumloslasha chuucirc troumlocircng ntildeocircoslashi soaacuteng aaringn soacute trong roumloslashng hoaeumlc ntildei khaaacutet thoumliumlc thigrave Ntildeaiumli-thoumloslasha khoacircng loaiumli troumloslash ntildeaeumlc ntildeiearingm naoslashy nhoumlng ntildeieagraveu hoiuml mong muoaacuten ntildeocircoslashi soaacuteng tu taaumlp seotilde mocircucirc roaumlng cho taaacutet caucirc ntildeocircoslashi laatilden ntildeaiumlo Toumloslash ntildeougrave hoiuml khoacircng mong trocircucirc thaoslashnh A-la-haugraven thieacircn veagrave giaucirci thoaugravet cho caugrave nhaacircn chaelig mong trocircucirc thaoslashnh Boagrave-taugravet maoslash moiumli ngoumlocircoslashi khaugravet ngoumlocircotildeng Boagrave-taugravet phaugravet nguyeaumln ntildeaiumlt tueauml giaugravec toaacutei thoumlocirciumlng vaoslash coumlugraveu ntildeoauml taaacutet caucirc chuugraveng sanh troumlocircugravec trong khi Boagrave-taugravet seotilde laoslash vograve sau cuoslashng Ntildeaacircy laoslash moaumlt trong nhoumlotildeng ntildeiearingm quan troiumlng nhaaacutet trong Ntildeaiumli-thoumloslasha
Chuucirc yeaacuteu trong Ntildeaiumli-thoumloslasha laoslash giaucirci thoaugravet cho taaacutet caucirc vigrave taaacutet caucirc caugravec phaugravep ntildeeagraveu cougrave lieacircn quan maaumlt thieaacutet vocircugravei nhau ntildeaacircy laoslash nguyeacircn nhaacircn vaoslash taacircm laoslash nguoagraven goaacutec cuucirca taaacutet caucirc nguyeacircn nhaacircn Tuy nhieacircn taacircm Phaaumlt vaoslash chuugraveng
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 141
sanh laoslash moaumlt Muiumlc ntildeiacutech thaaumlt soumliuml cuucirca Ntildeaiumli-thoumloslasha Phaaumlt giaugraveo laoslash ntildeaiumlt tueauml giaugravec chuyearingn hoaugrave voiumlng toumlocircucircng vaoslash laoslashm locirciumli iacutech cho chuugraveng sanh khaugravec maoslash khoacircng mong ntildeaugravep ntildeeagraven laiumli Boagrave-ntildeeagrave (菩 提) taacircm boagrave ntildeeagrave (菩 提 心) Boagrave-taugravet (菩 薩) ba-la-maaumlt (PAringramitAring 波 羅 密) laoslash nhoumlotildeng toumloslash thoumlocircoslashng gaeumlp trong kinh ntildeiearingn Ntildeaiumli-thoumloslasha (佛
教 大 乘) Khi nhoumlotildeng ntildeieagraveu naoslashy ntildeoumlocirciumlc thaoslashnh laaumlp khaugravei nieaumlm nguyeaumln (praœidhana 願) trocircucirc thaoslashnh taaacutet yeaacuteu Cougrave leotilde bocircucirci vigrave nhoumlotildeng ntildeieagraveu naoslashy maoslash Sir C Eliot ntildeaotilde cho raegraveng cougrave hai ntildeaeumlc tiacutenh noaringi baaumlt trong Ntildeaiumli-thoumloslasha laoslash soumliuml toacircn kiacutenh caugravec Boagrave-taugravet vaoslash trieaacutet lyugrave lyugrave toumlocircucircng cuucirca Boagrave-taugravet
Theo Kogen Mizuno trong taugravec phaaringm lsquoBasic Buddhist Conceptsrsquo (Khaugravei nieaumlm Phaaumlt giaugraveo caecircn baucircn) ntildeaotilde nougravei raegraveng logravech soumlucirc cuucirca Phaaumlt giaugraveo AAacuten ntildeoauml cougrave thearing phaacircn chia thaoslashnh naecircm giai ntildeoaiumln chi tieaacutet nhouml sau
1 Thocircoslashi ntildeaiumli Phaaumlt giaugraveo Nguyeacircn-thuucircy keugraveo daoslashi vaoslasho thocircoslashi Ntildeoumlugravec Phaaumlt Thiacutech ca (divideAringkyamuni) (toumloslash 560-480 troumlocircugravec taacircy logravech) cho ntildeeaacuten soumliuml phaacircn chia Phaaumlt giaugraveo thaoslashnh caugravec boauml phaugravei (300 troumlocircugravec taacircy logravech)
2 Thocircoslashi ntildeaiumli caugravec boauml phaugravei Phaaumlt giaugraveo keugraveo daoslashi toumloslash 300 naecircm troumlocircugravec taacircy logravech cho ntildeeaacuten baeacutet ntildeaagraveu theaacute kyucirc thoumlugrave I taacircy logravech
3 Giai ntildeoaiumln ntildeaagraveu cuucirca Ntildeaiumli-thoumloslasha Phaaumlt giaugraveo keugraveo daoslashi toumloslash theaacute kyucirc I taacircy logravech ntildeeaacuten naecircm 300
4 Giai ntildeoaiumln gioumlotildea cuucirca Ntildeaiumli-thoumloslasha Phaaumlt giaugraveo toumloslash naecircm 300-700
5 Giai ntildeoaiumln cuoaacutei cuucirca Ntildeaiumli-thoumloslasha Phaaumlt giaugraveo toumloslash naecircm
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 142
700-ntildeaagraveu theaacute kyucirc XIII Ntildeaacircy laoslash tieaacuten trigravenh phaugravet triearingn Phaaumlt giaugraveo toumloslash thocircoslashi Ntildeoumlugravec
Phaaumlt cho ntildeeaacuten nay Thaaumlt ra yeaacuteu toaacute quan troiumlng vaoslash baeacutet buoaumlc khieaacuten Phaaumlt giaugraveo vaoslash taaacutet caucirc caugravec toacircn giaugraveo khaugravec vigrave soumliuml toagraven taiumli phaugravet triearingn laacircu daoslashi cuucirca toacircn giaugraveo migravenh hauacuten caugravec toacircn giaugraveo ntildeougrave phaucirci cougrave tieagravem naecircng keaacutet hocirciumlp vocircugravei nhoumlotildeng kieaacuten thoumlugravec ntildeoumlocircng ntildeaiumli vaoslash nhu caagraveu cuucirca moiumli ngoumlocircoslashi trong taaacutet caucirc thocircoslashi ntildeaiumli maoslash cougrave uyearingn chuyearingn thay ntildeoaringi lsquoTuyoslash tiacuten haoslashnhrsquo(saddhAringnusAringrne 隨信行) trong dooslashng chaucircy nhouml Ntildeoumlugravec Phaaumlt thoumlocircoslashng chaelig ra caugravec phaugravep laoslash taiumlm bocirciuml thay ntildeoaringi vaoslash trocircucirc thaoslashnh caugravei khaugravec Baaacutet coumlugrave ai haoslashnh ntildeoaumlng uyearingn chuyearingn ntildeieagraveu gigrave maoslash doumliumla treacircn nieagravem tin thaaacutey ntildeoumlocirciumlc baucircn chaaacutet nhouml thaaumlt cuucirca caugravec phaugravep nhouml treacircn ntildeoumlocirciumlc goiumli laoslash Tuyoslash tiacuten haoslashnh
Laiumli noumlotildea nhoumlotildeng locircoslashi daiumly cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt cuotildeng khoacircng neacircn coi nhouml laoslash giaugraveo ntildeieagraveu hoaeumlc tiacuten ngoumlocircotildeng hoaeumlc khuoacircn khoaring nhoumlotildeng locircoslashi vaoslashng ngoiumlc phaucirci tuyeaumlt ntildeoaacutei tuaacircn theo vaoslash kiacutenh troiumlng maoslash toaacutet hocircn heaacutet neacircn xem nhouml moaumlt phoumlocircng tieaumln ntildeearing voumlocirciumlt qua chu trigravenh cuucirca soumliuml soaacuteng vaoslash cheaacutet
Nhouml keaacutet quaucirc nhoumlotildeng caucirci caugravech taaacutet yeaacuteu vaoslash raaacutet caagraven thieaacutet ntildeuugraveng luugravec cuucirca Phaaumlt giaugraveo muiumlc ntildeiacutech vigrave locirciumli iacutech cho soaacute ntildeoacircng ocircucirc nhoumlotildeng thocircoslashi ntildeiearingm logravech soumlucirc nhaaacutet ntildeogravenh naoslasho ntildeougrave ntildeaotilde daatilden ntildeeaacuten moaumlt thoumliumlc teaacute hieaumln houmlotildeu goiumli laoslash ldquoPhaaumlt giaugraveo Nguyeacircn-thuucircy (Nam truyeagraven) vaoslash Ntildeaiumli-thoumloslasha (Baeacutec truyeagraven) laoslash nhoumlotildeng higravenh aucircnh soaacuteng ntildeoaumlng vaoslash tiacutech coumliumlc cuucirca moaumlt Phaaumlt giaugraveo duy nhaaacutet xuyeacircn qua nhieagraveu thocircoslashi ntildeaiumli vocircugravei
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 143
muiumlc ntildeiacutech thoumlugravec taelignh taaacutet caucirc chuugraveng sanh raegraveng caugravec phaugravep laoslash ngaeacuten nguucirci (anitya 無 常) taiumlm thocircoslashi (kbdquoaœika剎
那) bieaacuten ntildeoaringi (santAringna 流) vaoslash khoacircng cougrave thoumliumlc thearing (anAringtmakaUacute 無 我) ntildeearing tu taaumlp toumlocircng oumlugraveng theo locircoslashi Ntildeoumlugravec Phaaumlt daiumly veagrave Lyugrave Duyeacircn khocircucirci (Pratnetya-samutpAringda 緣 起 因 緣 生 起) toumloslash boucirc caugravec tham duiumlc (rAringga 貪) saacircn haaumln (dvebdquoa 瞋) si meacirc (moha 痴) vaoslash toumliuml thoumlugravec taelignh Vigrave vaaumly chuugraveng ta phaucirci cougrave moaumlt caugravei nhigraven ntildeuugraveng ntildeaeacuten vaoslasho nhoumlotildeng yugrave nghoacutea chaacircn thaaumlt cuucirca Tiearingu-thoumloslasha vaoslash Ntildeaiumli-thoumloslasha ntildeearing cougrave thearing xem nhouml laoslash anh em trong moaumlt gia ntildeigravenh nhouml Beatrice Lane Suzuki trong taugravec phaaringm Phaaumlt giaugraveo Ntildeaiumli-thoumloslasha (MahAringyAringna Buddhism) ntildeaotilde ntildeeagrave nghograve raegraveng ldquoCougrave phaucirci chuugraveng ta ntildeaotilde laiumlc loaacutei trong khu roumloslashng ntildeaagravey gai gougravec khi chuugraveng ta tieacircu phiacute quaugrave nhieagraveu thocircoslashi gian nhouml vaaumly ntildeearing tigravem hiearingu vaaacuten ntildeeagrave logravech soumlucirc cuucirca tiearingu vaoslash Ntildeaiumli-thoumloslasha Taiumli sao chuugraveng ta khoacircng chaaacutep nhaaumln caucirc hai nhouml laoslash soumliuml trigravenh baoslashy cuucirca cuoslashng nhoumlotildeng chaacircn lyugrave gioaacuteng nhau vaoslash toumliuml choiumln moaumlt thoumloslasha naoslasho thiacutech hocirciumlp nhaaacutet vocircugravei caecircn cocirc cuucirca migravenh ntildeearing tu taaumlprdquo156
Xeugravet veagrave vieaumlc tu taaumlp lyugrave toumlocircucircng A-la-haugraven trong Tiearingu-thoumloslasha vaoslash lyugrave toumlocircucircng Boagrave-taugravet trong Ntildeaiumli-thoumloslasha cougrave vaoslashi yugrave kieaacuten chuugraveng ta caagraven xem xeugravet
DT Suzuki ntildeaotilde ntildeoumla ra yugrave nhouml sau
156 Beatrice Lane Suzuki Mahayana Buddhism London Fourth edition 1980 trang b 35
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 144
ldquoPhaaumlt giaugraveo laoslash moaumlt toacircn giaugraveo vaoslash nhouml moatildei toacircn giaugraveo cougrave maeumlt xaotilde hoaumli vaoslash tu taaumlp taacircm linh khoacircng cougrave ntildeieagraveu naoslashy thigrave Phaaumlt giaugraveo seotilde maaacutet lyugrave do ntildeearing toagraven taiumli Kinh Laecircng-giaoslash (LaœkAringvatAringra) cuotildeng chuaaringn bograve cho Boagrave-taugravet vocircugravei soumlugrave meaumlnh nhouml laoslash moaumlt trong nhoumlotildeng thaoslashnh vieacircn cuucirca coaumlng ntildeoagraveng xaotilde hoaumli hoaiumlt ntildeoaumlng toumloslash thieaumln houmlotildeu iacutech chuugraveng sanh Trong khi muiumlc tieacircu cuucirca Tiearingu-thoumloslasha khoacircng ngoaoslashi giaucirci thoaugravet caugrave nhaacircn ntildeaiumlt A-la-haugraven moaumlt cuoaumlc soaacuteng thaugravenh thieaumln an toacutenh Ntildeaacircy laoslash soumliuml khaugravec nhau gioumlotildea Ntildeaiumli-thoumloslasha vocircugravei Tiearingu-thoumloslashardquo157
Har Dayal nougravei raegraveng ldquoA-la-haugraven quaugrave iacutech kyucircrdquo hoaeumlc ldquoA-la-haugraven thigrave quaugrave thocircoslash ocirc vocircugravei soumlugrave maiumlng thuyeaacutet phaugraveprdquo hoaeumlc ldquoSoumliuml laiumlnh luoslashng vaoslash taugravech bieaumlt cuucirca caugravec A-la-haugraven ntildeaotilde ntildeoumla ntildeeaacuten moaumlt phong traoslasho ntildeaiumli thoumloslasha lsquocoumlugraveu giuugravep caugravec chuugraveng sanhrsquo thay cho phong traoslasho cuotilde cuucirca tiearingu thoumloslashardquo Lyugrave toumlocircucircng Boagrave-taugravet cougrave thearing ntildeoumlocirciumlc hiearingu chaelig phaucircn ntildeoaacutei laiumli baaumlc phaiumlm haiumlnh an toacutenh thuiuml ntildeoaumlngrdquo 158
Hoaeumlc Isaline B Horner trong taugravec phaaringm The early Buddhist Theory in Man Perfected (Ngoumlocircoslashi hoaoslashn thieaumln trong Phaaumlt giaugraveo Nguyeacircn-thuucircy) ntildeaotilde trigravenh baoslashy nhouml sau
ldquoA-la-haugraven bograve buoaumlc toaumli iacutech kyucirc chaelig doumliumla treacircn soumliuml locirciumli iacutech cuucirca chiacutenh migravenh maoslash khoacircng maoslashng ntildeeaacuten soumliuml giaugravec ngoauml hoaoslashn toaoslashnrdquo159
Har Dayal cuotildeng cho raegraveng lyugrave toumlocircucircng Boagrave-taugravet cuucirca Ntildeaiumli-thoumloslasha ntildeoumlocirciumlc coi nhouml laoslash moaumlt soumliuml phaucircn ntildeoaacutei choaacuteng laiumli lyugrave toumlocircucircng A-la-haugraven cuucirca Tiearingu-thoumloslasha Nhoumlng soumliuml buoaumlc toaumli iacutech kyucirc laoslash ocircucirc choatilde khoacircng choaacuteng laiumli A-la-haugraven maoslash chaelig phaucircn ntildeoaacutei laiumli caugravec tu soacute A-la-haugraven ntildeaotilde minh hoiumla chaacircn dung A-la-haugraven nhouml moaumlt
157 DT Suzuki Studies in The LaœkAringvatAringra Sutra Routledge amp Kegan Pual LTD London rpt 1975 trang 214 158 BDSBL trang 2-3 159 Isaline Blew Horner The early Buddhist Theory in Man Perfected A
Study of the Arahanta London Williams amp Northgate Ltd 1936 London 1979
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 145
lyugrave toumlocircucircng toumliuml kyucirc bocircucirci caugravech couml xoumlucirc cuucirca chiacutenh hoiuml vaoslash do ntildeougrave khieaacuten cho ntildeocircoslashi soaacuteng toacircn giaugraveo (Brahmacariya) cao thoumlocirciumlng doumlocircoslashng nhouml trocircucirc thaoslashnh khoacircng thoumliumlc tieatilden
Thaaumlt ra nhoumlotildeng locircoslashi naoslashy cuotildeng quaugrave coumliumlc ntildeoan vaoslash thaoslashnh kieaacuten Laoslashm theaacute naoslasho A-la-haugraven (阿 羅 漢) ngoumlocircoslashi ntildeoumlocirciumlc taugraven doumlocircng ntildeaotilde ntildeaiumlt muiumlc ntildeiacutech cao nhaaacutet trong taecircng ntildeoaoslashn (Saœgha 僧伽) trong thocircoslashi Ntildeoumlugravec Phaaumlt ngoumlocircoslashi ntildeaugraveng quyugrave cuucirca soumliuml giaucirci thoaugravet baaumlc moacirc phaiumlm thanh togravenh ntildeoumlugravec haiumlnh cuucirca theaacute gian taiumli sao laiumli bograve coi laoslash iacutech kyucirc giocircugravei haiumln thieaacuteu tinh thaagraven nhieaumlt tigravenh chaacircn thaaumlt vaoslash looslashng vograve tha nhoucirc nhen thaaacutep keugravem hocircn lyugrave toumlocircucircng Boagrave-taugravethellip Thieaacutet toumlocircucircng nocirci ntildeaacircy caagraven neacircn triacutech phaugravep thoaiumli cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt trong Toumlocircng oumlng boauml kinh160 minh ntildeogravenh laiumli ntildeieagraveu naoslashy nhouml sau
ldquoNaoslashy caugravec tyoslash-kheo ngang qua baucircy caucircnh giocircugravei cho ntildeeaacuten toaumlt ntildeaelignh cuucirca houmlotildeu caugravec A-la-haugraven laoslash toaacutei thoumlocirciumlng toaacutei thaeacuteng trong taaacutet caucirc theaacute giocircugravei
Ntildeaaacuteng Theaacute toacircn ntildeaotilde nougravei nhouml vaaumly Baaumlc thieaumln theauml cuotildeng thuyeaacutet nhouml vaaumly baaumlc ntildeaiumlo souml laiumli nougravei theacircm
1 OAcirci an laiumlc A-la-haugraven Khaugravet augravei ntildeaotilde ntildeoaiumln dieaumlt Chaaacutep ngaotilde ntildeaotilde baaumlt goaacutec Loumlocircugravei si bograve phaugrave vocircotilde
2 Voacirc tham ntildeaotilde ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc OAcirc troumlocirciumlc ntildeaotilde vieatilden ly Theaacute gian taacircm khoacircng nhieatildem Voacirc laaumlu baaumlc Phaiumlm thieacircn
160 BKS III Choumlocircng I Toumlocircng oumlng uaaringn Phaaringm iii Nhoumlotildeng gigrave ntildeoumlocirciumlc aecircn iv Caugravec vograve A-la-haugraven trang 69-0
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 146
3 Naecircm loumliumlc161 kheugraveo ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc Do haoslashnh baucircy chi phaugravep162
Baaumlc chaacircn nhaacircn taugraven thaugraven Con ntildeiacutech toacircn chouml Phaaumlt
4 Trang nghieacircm baucircy mougraven baugraveu Tu taaumlp ba hoiumlc phaugravep163
Baaumlc ntildeaiumli huoslashng noaacutei gougravet Voumlocirciumlt qua moiumli socirciuml haotildei
5 Ntildeaagravey ntildeuucirc moumlocircoslashi naecircng loumliumlc164
161 Naecircm loumliumlc tiacuten (saddhAring) taaacuten (saccaœ [Aringraddha] viriya) nieaumlm (sati) ntildeogravenh (hiri-ottappaœ) vaoslash hueauml (pantildentildea) 162 Thaaacutet giaugravec chi (Satta-bojjhangAring) Traiumlch phaugravep tinh taaacuten hyucirc khinh an nieaumlm ntildeogravenh xaucirc (xem A VI trang 14) 163 Ba hoiumlc phaugravep (sikkhAring) Giocircugravei (adhi-plusmnila) ntildeogravenh (citta) tueauml (pantildentildea) 164 10 loumliumlc Moumlocircoslashi khaucirc naecircng triacute giaugravec cuucirca ntildeoumlugravec Phaaumlt 10 Thograve xoumlugrave phi xoumlugrave triacute loumliumlc Triacute loumliumlc bieaacutet veagrave soumliuml vaaumlt naoslasho laoslash cougrave ntildeaiumlo lyugrave soumliuml vaaumlt
naoslasho laoslash khoacircng cougrave ntildeaiumlo lyugrave 11 Nghieaumlp triacute loumliumlc Tri tam theaacute nghieaumlp baugraveo triacute loumliumlc Triacute loumliumlc bieaacutet rootilde ba ntildeocircoslashi
nghieaumlp baugraveo cuucirca chuugraveng sanh 12 Thieagraven ntildeogravenh triacute loumliumlc Tri chouml thieagraven giaucirci thoaugravet tam muoaumli triacute loumliumlc triacute loumliumlc
bieaacutet caugravec thieagraven ntildeogravenh vaoslash triacute loumliumlc bieaacutet taugravem giaucirci thoaugravet ba tam muoaumli 13 Caecircn tiacutenh triacute loumliumlc (Tri chuugraveng sanh taacircm tiacutenh triacute loumliumlc) triacute loumliumlc bieaacutet taacircm tiacutenh
cuucirca taaacutet caucirc chuugraveng sanh 14 Nguyeaumln duiumlc triacute loumliumlc (Tri chuucircng chuucircng giaucirci triacute loumliumlc) triacute loumliumlc bieaacutet moiumli loaoslashi
triacute giaucirci cuucirca taaacutet caucirc chuugraveng sanh 15 Giocircugravei triacute loumliumlc (Tri chuucircng chuucircng giocircugravei triacute loumliumlc) triacute loumliumlc bieaacutet khaeacutep vaoslash ntildeuugraveng
nhouml thoumliumlc moiumli loaiumli caucircnh giocircugravei khaugravec nhau cuucirca taaacutet caucirc chuugraveng sanh 16 Ntildeaiumlo chiacute xoumlugrave triacute loumliumlc (Touml nhaaacutet thieaacutet chiacute ntildeaiumlo socircucirc triacute loumliumlc) Triacute loumliumlc bieaacutet heaacutet
ntildeaiumlo maoslash ngoumlocircoslashi tu haoslashnh seotilde ntildeaiumlt tocircugravei nhouml ngoumlocircoslashi tu nguotilde giocircugravei thaaumlp thieaumln thigrave ntildeoumlocirciumlc ocircucirc cootildei ngoumlocircoslashi hoaeumlc leacircn cootildei trocircoslashi ngoumlocircoslashi tu phaugravep voacirc laaumlu thigrave seotilde choumlugraveng ntildeaiumlt nieaacutet baoslashn
17 Tuugravec maiumlng triacute loumliumlc (Tri thieacircn nhaotilden voacirc ngaiumli triacute loumliumlc) Triacute loumliumlc vaaumln duiumlng thieacircn nhaotilden nhigraven thaaacutey soumliuml sinh toumlucirc vaoslash nghieaumlp thieaumln augravec cuucirca chuugraveng sanh laiumli cooslashn bieaacutet rootilde voacirc laaumlu nieaacutet baoslashn
18 Thieacircn nhaotilden triacute loumliumlc (Triacute tuugravec maiumlng voacirc laaumlu triacute loumliumlc) Triacute loumliumlc bieaacutet tuugravec maiumlng cuucirca chuugraveng sanh laiumli cooslashn bieaacutet rootilde voacirc laaumlu nieaacutet baoslashn
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 147
Toumliuml taiumli thaugravenh xuaaacutet theaacute Baaumlc toaacutei thaeacuteng treacircn ntildeocircoslashi Khaugravet augravei khoacircng cooslashn noumlotildea
7 Choumlugraveng ntildeaiumlt triacute thoumlocirciumlng nhaacircn Thaacircn naoslashy laoslash sau roaacutet Phaiumlm haiumlnh ntildeaotilde thaoslashnh toumliumlu Do toumliuml migravenh noatilde loumliumlc
8 Caugravec toumlocircucircng ntildeeagraveu khoacircng ntildeoaumlng Giaucirci thoaugravet khoucirci taugravei sanh Toumliuml ntildeieagraveu ngoumliuml ntildeoumlocirciumlc migravenh Baaumlc chieaacuten thaeacuteng theaacute gian
9 Treacircn doumlocircugravei cuoslashng phaucirci traugravei Tham ntildeaeacutem ntildeeagraveu khoacircng cooslashn Hoiuml roaacuteng tieaacuteng souml toumlucirc lsquoPhaaumlt voacirc thoumlocirciumlng treacircn ntildeocircoslashirsquo
(YAringvatAring bhikkhave sattAringvAringsAring yAringvatAring bhavaggaUacute ete aggAring ete soEcircEcircAring lokasmiUacute yad idam arahahto ti
IdaUacute avoca BhagavAring idaUacute vatvAring Sugato athAringparam etad avoca satthAring Sukhino vata arahanto taœhAring tesaUacute na vijjati AsmimAringno samucchinno mohajAringlaUacute padAringlitam Anejanto anuppattAring cittaUacute tesaUacute anAringvilaUacute Loke anupalittAring te brahmabhutAring anAringsavAring Pantildecakkhandhe parintildentildeaya sattasaddhammagocarAring
PasaUacutesiyAring sappurisAring puttAring buddthiassa orasAring SattaratanasampannAring tnesu sikkhAringsu sikkhitAring Anuvicaranti mahAringvnerAring pahnenabhayabheravAring DasahaUgravegehi sampannAring mahAringnAringgAring samAringhitAring
19 Laaumlu taaumln triacute loumliumlc (Triacute voacutenh ntildeoaiumln taaumlp khiacute triacute loumliumlc) Triacute loumliumlc cougrave thearing bieaacutet rootilde
nhouml thoumliumlc ntildeoaacutei vocircugravei moiumli taoslashn douml taaumlp khiacute seotilde voacutenh vieatilden ntildeoaiumln dieaumlt chauacuteng sinh (Xem MLS I trang 69-70 A V trang 337 M I trang 69 DCBT
trang 46 BDBSL trang 20)
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 148
Ete kho seEcircEcirchAring lokasmiUacute taœhAring tesaUacute na vijjati AsekhantildeAringœaUacute uppannam antnemo yam samussayo Yo sAringro brahmacariyassa tasmim aparapaccayAring VidhAringsu na vikampanti vippamuttAring punabbhavAring Dantabhacircmim anuppattAring te loke vijitAringvino UddhaUacute tiriyaUacute apAringcnenaUacute nandi tesaUacute na vijjati Nandanti te snehanAringdaUacute BuddhAring loke anuttarAringti )165
Trong Toumlocircng oumlng boauml kinh166 Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeaotilde tuyeacircn boaacute raegraveng toacircn giaucirc Xaugrave-locirciumli-phaaacutet (SAringriputta舍 利 弗) ntildeaotilde hiearingu saacircu saeacutec vaoslash giaugravec ngoauml lyugrave Duyeacircn-khocircucirci (Pratnety-samutpAringda 緣 起 因 緣 生 起) nhouml Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeaotilde giaugravec ngoauml Ngay caucirc neaacuteu Ntildeoumlugravec Phaaumlt cougrave ntildeaeumlt caacircu houcirci veagrave nhoumlotildeng vaaacuten ntildeeagrave gigrave trong baucircy ngaoslashy baucircy ntildeeacircm thigrave toacircn giaucirc Xaugrave-locirciumli-phaaacutet cougrave thearing traucirc locircoslashi thoacircng suoaacutet khoacircng cougrave khougrave khaecircn Hocircn noumlotildea trong nhoumlotildeng kinh ntildeiearingn Pali khaugravec raaacutet nhieagraveu tyoslash-kheo tyoslash-kheo-ni chauacuteng haiumln nhouml Ntildeaiumli Ca-dieaacutep (MahAringkassapa大 迦 葉) Muiumlc-kieagraven-lieacircn (MogallAringna目 犍 蓮) Phaugravep-na (Dhammadina法 那)hellip cuotildeng cougrave nhoumlotildeng khaucirc naecircng nhouml Ntildeoumlugravec Phaaumlt dieatilden thuyeaacutet Phaaumlt phaugravep nhaaumlp thieagraven hoaeumlc thoumliumlc hieaumln nhieagraveu loaiumli thaagraven thoacircng Ntildeieagraveu naoslashy ntildeaotilde choumlugraveng minh haoslashng traecircm ntildeeauml toumlucirc cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt cuotildeng ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc traiumlng thaugravei giaucirci thoaugravet baegraveng ngaoslashi vaoslash ngay caucirc Ntildeoumlugravec Phaaumlt ngaoslashi cuotildeng xaugravec ntildeogravenh ngaoslashi laoslash moaumlt baaumlc A-la-haugraven nhouml sau
ldquoBaacircy giocircoslash haotildey quan saugravet Ntildeoumlugravec Phaaumlt Coagrave-ntildeaoslashm soumliuml noaringi danh toaacutet ntildeeiumlp sau ntildeaacircy ntildeaotilde vang xa ndash Ngaoslashi laoslash baaumlc A-la-haugraven Chaugravenh ntildeauacuteng giaugravec Minh haiumlnh tuugravec Thieaumln theauml Theaacute gian giaucirci Voacirc
165 S III trang 83-4 166 BKS II trang 35-7
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 149
thoumlocirciumlng soacute Ntildeieagraveu ngoumliuml troumlocirciumlng phu Thieacircn nhaacircn souml Phaaumlt Theaacute toacircnrdquo167
(TaUacute kho pana BhagavantaUacute GotamaUacute evaUacute kalyAringœ
o kittissado abhuggato lsquoIti pi so BhagavAring arahaUacute sammAringsambuddho vijjAring-caraœa-sampanno sugato loka-vikacirc anuttaro purisa-dhamma-sAringrathne setthAring deva-manussAringnaUacute buddho bhagavAring)168
A-la-haugraven laoslash moaumlt thuaaumlt toumloslash caecircn baucircn biearingu thograve cho Ntildeoumlugravec Theaacute-toacircn nhoumlng chuugraveng ta cuotildeng thaaacutey trong vaoslashi nocirci toumloslash lsquoNtildeoumlugravec Phaaumltrsquo cuotildeng augravem chaelig cho baaumlc A-la-haugraven Trong kinh Trung boauml chuugraveng ta thaaacutey cougrave moaumlt baoslashi thocirc ntildeeagrave caaumlp ntildeeaacuten yugrave nghoacutea cuucirca A-la-haugraven
lsquoAi bieaacutet ntildeoumlocirciumlc ntildeocircoslashi troumlocircugravec Thaaacutey cootildei thieaumln cootildei khoaring
Thoaugravet khoucirci vooslashng taugravei sanh Thaoslashnh toumliumlu ntildeoumlocirciumlc Thaeacuteng triacute
Vograve aaacutey laoslash baaumlc Thaugravenh Ai bieaacutet taacircm thanh togravenh
Giaucirci thoaugravet khoucirci chaaacutep thuucirc Nhaoslashm chaugraven sanh cuoslashng toumlucirc
Vieacircn thaoslashnh ntildeoumlocirciumlc Phaiumlm haiumlnh Thaaacutey rootilde taaacutet caucirc phaugravep
Vograve aaacutey laoslash Ntildeoumlugravec Phaaumlt 169
(PubbenivAringsaUacute yo vedi Atho jAringtikkhayaUacute patto CittaUacute visuddhaUacute jAringnAringti pahnenajAringtimaraœo pAringragacirc sabbadhammAringnaUacute saggAringpAringgantilde ca passati abhintildentildeAring vosito muni muttaUacute rAringgehi sabbaso brahmacariyassa kevalne
167 DB I soaacute 12 Kinh Chuucircng ntildeoumlugravec (SoœadaœOslasha Sutta) trang 145 168 D I trang 111 169 MLS II soaacute 91 Kinh BrahmAringyu trang 330
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 150
Buddho tAringdi pavuccatneti)170
Hoaeumlc trong Toumlocircng oumlng boauml kinh ntildeoumlugravec Phaaumlt khoacircng cougrave phaacircn bieaumlt soumliuml khaugravec nhau gioumlotildea ngaoslashi vaoslash A-la-haugraven
ldquoNaoslashy caugravec tyoslash-kheo Nhouml lai laoslash baaumlc A-la-haugraven laoslash baaumlc giaugravec ngoauml hoaoslashn toaoslashn laoslashm cho con ntildeoumlocircoslashng khocircucirci leacircn maoslash troumlocircugravec ntildeougrave choumla khocircucirci ntildeem ntildeeaacuten con ntildeoumlocircoslashng maoslash troumlocircugravec ntildeougrave choumla cougrave tuyeacircn boaacute con ntildeoumlocircoslashng maoslash troumlocircugravec ntildeougrave choumla ntildeoumlocirciumlc tuyeacircn boaacute Ngaoslashi laoslash ngoumlocircoslashi bieaacutet hiearingu vaoslash thieaumln xaucirco veagrave con ntildeoumlocircoslashng Vaoslash naoslashy caugravec tyoslash-kheo caugravec ntildeeauml toumlucirc cuucirca ngaoslashi laoslash nhoumlotildeng vograve soaacuteng theo ntildeaiumlo tieaacutep tuiumlc thaoslashnh toumliumlu ntildeaiumlo Naoslashy caugravec tyoslash-kheo ntildeougrave laoslash soumliuml sai bieaumlt ntildeiearingm ntildeaeumlc bieaumlt ntildeearing phaacircn bieaumlt Nhouml lai Baaumlc A-la-haugraven hoaoslashn toaoslashn giaugravec ngoauml vocircugravei caugravec tyoslash-kheo ntildeoumlocirciumlc giaucirci thoaugravet nhocircoslash triacute tueaumlrdquo171
(TathAringgato bhikkhave arahaUacute sammAringsambuddho anuppannassa maggassa uppAringdetAring asantildejatassa maggassa santildejAringnetAring anakkhAringtassa maggassa akkhAringtAring maggantildentildeu Uacuteaggavidacirc maggakovido MaggAringnugAring ca bhikkhave etarahi sAringvakAring viharanti pacchAringsamannAringgatAring
AyaUacute kho bhikkhave viseso aya adhippAringlyoso idaUacute NAringnAringlaraœaUacute TathAringgatassa arahato sammAringsambuddhassa panuavimuttena bhikkhuna ti )172
Ntildeoumlugraveng veagrave maeumlt yugrave nghoacutea Ntildeoumlugravec Phaaumlt vaoslash A-la-haugraven ntildeoagraveng nhaaacutet trong tieaacuten trigravenh choumlugraveng ntildeaiumlt taacircm linh doumlocircoslashng nhouml thoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc nougravei ntildeeaacuten trong nhoumlotildeng phaagraven coaring nhaaacutet cuucirca Kinh taiumlng
Trong taugravec phaaringm ldquoBuddhist Images of Human Perfectionrdquo (Baaumlc Hoaoslashn thieaumln trong Phaaumlt giaugraveo) 170 M II BrahmAringyusutta trang 144 171 BKS III Choumlocircng I Toumlocircng oumlng uaaringn I Phaaringm Tham luyeaacuten vi Chaugravenh ntildeauacuteng giaugravec trang 58 172 S III trang 66
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 151
Nathan Katz ntildeaotilde chaelig ra raegraveng ldquoA-la-haugraven (pantildentildeAringvimutto) ntildeoumlocirciumlc nougravei laoslash ntildeoagraveng vocircugravei
Ntildeoumlugravec Phaaumlt veagrave phoumlocircng dieaumln choumlugraveng ntildeaiumlt giaucirci thoaugravet vigrave caucirc hai ntildeeagraveu hoaoslashn toaoslashn voumlocirciumlt qua caugravec kieaacutet soumlucirc laaumlu hoaeumlcrdquo173
Trong kinh Na-tieacircn tyoslash-kheo (Milindapantildeha)174 cho raegraveng A-la-haugraven noaringi baaumlt saugraveng chougravei vaoslash traagravem toacutenh gioumlotildea caugravec tyoslash-kheo (bhikkhus 毘 丘) khaugravec bocircucirci leotilde caugravec ngaoslashi cougrave soumliuml giaucirci thoaugravet vaoslash an toacutenh toumloslash trong thaacircn taacircm A-la-haugraven ntildeoumlocirciumlc goiumli laoslash baaumlc toacircn quyugrave baaumlc giaucirci thoaugravet
Trong cuoaacuten luaaumln cuucirca ngaoslashi Voacirc troumlocircugravec (Asaœga無
著) ntildeaotilde ntildeoumla ra yugrave kieaacuten gioaacuteng vocircugravei Phaaumlt giaugraveo Nguyeacircn-thuucircy Boagrave-taugravet sau khi ntildeaiumlt giaugravec ngoauml (bodhi 菩 提) ntildeaotilde trocircucirc thaoslashnh moaumlt A-la-haugraven Nhouml-lai (TathAringgata 如 來) toumlugravec laoslash Ntildeoumlugravec Phaaumlt (Buddha佛 陀)175 Ntildeieagraveu naoslashy minh choumlugraveng raegraveng khoacircng ai voumlocirciumlt qua traiumlng thaugravei A-la-haugraven lyugrave toumlocircucircng A-la-haugraven laoslash ntildeocircoslashi soaacuteng lyugrave toumlocircucircng cuucirca Phaaumlt giaugraveo ntildeaotilde thaaumlt soumliuml baeacutet nguoagraven toumloslash soumliuml giaugravec ngoauml cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt vaoslash ntildeoumlocirciumlc ngaoslashi thoumloslasha nhaaumln nhouml laoslash moaumlt tieaacuten trigravenh taacircm linh cao nhaaacutet
Trocircucirc laiumli phaagraven Ntildeaiumli-thoumloslasha chuugraveng ta cougrave thearing keaacutet luaaumln raegraveng ntildeearing ntildeaugravep oumlugraveng khaucirc naecircng lieacircn ntildeocircugravei vocircugravei kieaacuten thoumlugravec vaoslash nhu caagraveu ntildeoumlocircng thocircoslashi cuucirca con ngoumlocircoslashi ocircucirc moiumli thocircoslashi ntildeaiumli Ntildeaiumli-thoumloslasha ntildeaotilde higravenh thaoslashnh vaoslash phaugravet triearingn Ntildeaiumli-thoumloslasha ntildeaotilde ntildeougraveng vai trooslash chiacutenh vaoslash quan troiumlng trong vieaumlc phaugravet
173 BIHP trang 96 174 Milindapantildeha ed V Trenckner PTS 1962 trang 226 175 W Rahula Zen and The Taming of The Bull London 1978 trang 74
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 152
khocircucirci moaumlt hoiumlc thuyeaacutet Boagrave-taugravet mocircugravei trong nguoagraven kinh ntildeiearingn tieaacuteng Phaiumln (Sanskrit) vaoslash tieaacuteng Haugraven vaoslash hoiumlc thuyeaacutet mocircugravei naoslashy ntildeaotilde keaacute thoumloslasha vaoslash tieaacutep tuiumlc phaugravet triearingn khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet ntildeaotilde cougrave xuaaacutet xoumlugrave toumloslash trong kinh taiumlng PAringli Do theaacute Edward Conze ntildeaotilde nougravei raegraveng cougrave hai soumliuml ntildeougraveng gougravep locircugraven maoslash Ntildeaiumli-thoumloslasha ntildeaotilde coaacuteng hieaacuten cho touml toumlocircucircng nhaacircn loaiumli ntildeougrave laoslash soumliuml saugraveng taiumlo lyugrave toumlocircucircng Boagrave-taugravet vaoslash chi tieaacutet hoaugrave hoiumlc thuyeaacutet lsquoTaugravenh-khoacircngrsquo176
b Khaugravei nieaumlm mocircugravei veagrave Ntildeoumlugravec Phaaumlt Trong caugravec kinh ntildeiearingn Phaaumlt giaugraveo Nguyeacircn-thuucircy
Ntildeoumlugravec Phaaumlt (佛 陀) chaelig laoslash moaumlt ngoumlocircoslashi nhouml chuugraveng ta nhoumlng ngaoslashi ntildeaotilde giaugravec ngoauml ntildeoumlocirciumlc thoumliumlc thearing chaacircn lyugrave toagraven taiumli cuucirca con ngoumlocircoslashi vaoslash caugravec phaugravep baegraveng chiacutenh soumliuml noatilde loumliumlc cuucirca ngaoslashi Nhoumlng khi thocircoslashi gian troacirci qua Ntildeoumlugravec Phaaumlt chauacuteng bao laacircu ntildeoumlocirciumlc lyugrave toumlocircucircng hoaugrave tinh thaagraven hoaugrave vaoslash vuotilde truiuml hoaugrave Khaugravei nieaumlm Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeoumlocirciumlc mocircucirc roaumlng vaoslash chi tieaacutet hoaugrave theo hoaoslashn caucircnh cuucirca AAacuten ntildeoauml nocirci maoslash bograve aucircnh houmlocircucircng lyugrave thuyeaacutet sieacircu higravenh vaoslash ntildea thaagraven cuucirca Hindu giaugraveo Ntildeoumlugravec Phaaumlt baacircy giocircoslash khoacircng cooslashn laoslash Ntildeoumlugravec Phaaumlt logravech soumlucirc noumlotildea maoslash trocircucirc thaoslashnh ntildeoaacutei toumlocirciumlng cuucirca thocircoslash phoumlocirciumlng trocircucirc thaoslashnh voacutenh coumlucircu voacirc soaacute baaacutet toumlucirc hoaugrave thaugravenh hoaugrave tinh thaagraven hoaugrave vuotilde truiuml hoaugrave vaoslash hocirciumlp nhaaacutet hoaugrave
Kinh Thaagraven-thoacircng du-hiacute (Lalitavistara 神 通 遊
戲 經) nougravei cougrave voacirc soaacute (koEcircis)177 chouml Phaaumlt cuotildeng gioaacuteng
176 Edward Conze Thirty Years of Buddhist Studies Bruno Cassier
(Publisher) LTD Oxford London 1967 trang 54 177 KoEcircis moaumlt trieaumlu Cuotildeng giaucirci thiacutech 100000 hoaeumlc 100 laksa nghoacutea laoslash
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 153
nhouml trong kinh Dieaumlu-phaugravep Lieacircn-hoa (Saddharma PuœOslasharneka Sacirctra妙 法 蓮 花 經) Kinh Kim-quang minh (Suvarœa-prabhAringsa Sacirctra 金 光 明 經) nougravei vocircugravei chuugraveng ta lsquohaoslashng ngaoslashn chouml Phaaumltrsquo trong khi Voacirc-loumlocirciumlng-thoiuml kinh (SukhAringvatne Vyacircha 無 量 壽 經) oumlocircugravec loumlocirciumlng soaacute chiacutenh xaugravec laoslash 81 koEcirci-niyuta-plusmnata-sahasrAringœi (81 trieaumlu niyutas)178 hoaeumlc lsquoChouml Phaaumlt nhieagraveu nhouml soaacute caugravet soacircng Haegravengrsquo Moatildei vograve Phaaumlt ntildeeagraveu cougrave caucircnh giocircugravei cuucirca migravenh (kbdquoetra 佛 剎) nocirci maoslash ngaoslashi houmlocircugraveng daatilden chuugraveng sanh tu taaumlp ntildeearing ntildeaiumlt tueauml giaugravec Moaumlt cootildei (kbdquoetra 剎)179 goagravem nhieagraveu theaacute giocircugravei vaoslash vuotilde truiuml vocircugravei nhoumlotildeng cootildei trocircoslashi (諸 天) ngaiuml quyotilde (餓 鬼) ngoumlocircoslashi (人) vaoslash suugravec sanh (畜 生) Ntildeoumlugravec Phaaumlt ngoumlocircoslashi ntildeaotilde xuaaacutet hieaumln treacircn traugravei ntildeaaacutet naoslashy hoaeumlc baaacutet coumlugrave theaacute giocircugravei naoslasho khaugravec vaoslash cougrave thearing khoacircng ngoumloslashng toagraven taiumli Ntildeoumlugravec Phaaumlt Coagrave-ntildeaoslashm (Gautama 瞿 曇 佛) soaacuteng maotildei maotildei (sadAring sthitaaelig) vaoslash chouml Phaaumlt laoslash baaacutet toumlucirc Thoiuml maiumlng caugravec ntildeoumlugravec Phaaumlt laoslash voacirc taaumln vaoslash voacirc loumlocirciumlng180 Chouml Phaaumlt laoslash baaumlc sieacircu voumlocirciumlt (lokottara) vaoslash ntildeoumlocirciumlc thaugravenh hoaugrave trong caugravec hoaiumlt ntildeoaumlng thaaumlm chiacute trong thocircoslashi gian cooslashn ocircucirc traagraven gian Ngaoslashi cuotildeng aecircn uoaacuteng duoslashng thuoaacutec khi bograve
10 trieaumlu Triacutech trong Toumliuml-ntildeiearingn Phaaumlt hoiumlc Trung-Anh trang 261
178 Lalita Vistara EdS Lefmann Halle aS1902-8 40210 Saddharma PuœOslasharneka 2284 SukhAringvatne Vyacircha trang 10 in BDBSL trang 25
179 Kbdquoetra cootildei giocircugravei ntildeaaacutet noumlocircugravec nocirci choaacuten (land field country place also a universe consisting of three thousand large chiliocosms also a spire or flagstaff on a pagoda a monastery but this interprets lsquoCaityarsquo) triacutech trong DCBT trang 250b
180 Suvarœa-prabhAringsa Manuscript Soaacute 8 Hodgson Collection Royal Asiatic Society London fol 5a trang 1 trocircucirc ntildei
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 154
bogravenhhellip nhouml laoslash nhoumlotildeng phoumlocircng tieaumln ntildeearing laoslashm cho phuoslash hocirciumlp vocircugravei nhoumlotildeng caugravech ocircucirc cootildei ngoumlocircoslashi chocircugrave thaaumlt soumliuml ngaoslashi khoacircng bograve chi phoaacutei bocircucirci ntildeougravei khaugravet bogravenh hoaeumlc baaacutet coumlugrave nhoumlotildeng nhu caagraveu vaoslash tiacutenh chaaacutet bogravenh hoaiumln naoslasho cuucirca con ngoumlocircoslashi Thaacircn thearing cuucirca ngaoslashi ntildeoumlocirciumlc higravenh thaoslashnh khoacircng phaucirci toumloslash tinh cha huyeaacutet meiuml nhoumlng ngaoslashi sanh ra nhouml moaumlt ntildeoumlugravea treucirc ntildeocircn thuaagraven ntildeearing hoaiumlt ntildeoaumlng thiacutech hocirciumlp gioaacuteng vocircugravei nhoumlotildeng con ngoumlocircoslashi bigravenh thoumlocircoslashng khaugravec
Neaacuteu Ntildeoumlugravec Phaaumlt laoslash baaacutet toumlucirc vaoslash phi thoumlocircoslashng thigrave thaacircn thearing vaaumlt lyugrave cuucirca ngaoslashi khoacircng thearing toumlocirciumlng troumlng cho thoumliumlc thearing cuucirca ngaoslashi Vigrave vaaumly thoumliumlc chaaacutet ngaoslashi laoslash hieaumln thaacircn tinh thaagraven hoaeumlc laoslash trong higravenh thoumlugravec con ngoumlocircoslashi hoaeumlc nhouml moaumlt hoaugrave thaacircn trong voacirc loumlocirciumlng (avatAringra無 量) hoaugrave thaacircn hoaeumlc thaacircn thearing vaaumlt lyugrave khoacircng thaaumlt chaelig hiearingn hieaumln ntildeearing thoumlugravec taelignh moiumli ngoumlocircoslashi Trong saeacutec thaacircn taiumlo ra (Racircpa kAringya 色 身) hoaeumlc oumlugraveng thaacircn (NirmAringna kAringya 應
身化 身)181 ngaoslashi cougrave thearing xuaaacutet hieaumln baaacutet coumlugrave nocirci ntildeaacircu trong vuotilde truiuml ntildeearing thuyeaacutet phaugravep Toumlocircng phaucircn laiumli saeacutec thaacircn caugravec nhaoslash Ntildeaiumli-thoumloslasha cooslashn cougrave phaugravep thaacircn (dharma-kAringya 法 身) Ntildeoumlugravec Phaaumlt laoslash biearingu toumlocirciumlng cuucirca phaugravep laoslash thaacircn thaaumlt cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt Ngaoslashi cuotildeng ntildeoagraveng nghoacutea vocircugravei taaacutet caucirc caugravec phaagraven toumlucirc vuotilde truiuml (saeacutec toumlocircugraveng touml toumlocircucircnghellip) Ngaoslashi cuotildeng gioaacuteng nhouml moaumlt thoumliumlc thearing tuyeaumlt ntildeoaacutei (TathatAring 真 如) cuotildeng laoslash moaumlt vaoslash cuotildeng laoslash toaringng thearing vuotilde truiuml Thoumliumlc thearing ntildeougrave khoacircng bieaacuten ntildeoaringi vaoslash khoacircng phaacircn bieaumlt ntildeoumlocirciumlc Neaacuteu thaacircn thaaumlt cuucirca Phaaumlt laoslash vuotilde truiuml tuyeaumlt
181 DCBT trang 77b
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 155
ntildeoaacutei thigrave taaacutet caucirc chouml Phaaumlt veagrave tinh thaagraven laoslash hocirciumlp nhaaacutet vocircugravei nhau trong phaugravep thaacircn maoslash trong kinh Ntildeaiumli-thoumloslasha trang-nghieacircm (MahAringyAringna-SacirctrAringlaœkAringra 大 乘 大 莊 嚴
經)182 goiumli laoslash lsquoTaaacutet caucirc chouml Phaaumlt laoslash moaumltrsquo Phaaumlt thuoaumlc veagrave caucircnh giocircugravei toumliuml do vaoslash hoaoslashn thieaumln (anAringsrave dhAringtu 無
漏 界) hocirciumlp nhaaacutet taaacutet caucirc laiumli vocircugravei nhau vigrave chouml Phaaumlt ntildeeagraveu cougrave cuoslashng moaumlt triacute tueauml vaoslash muiumlc ntildeiacutech Ntildeoumlugravec Phaaumlt cuotildeng cougrave moaumlt hoaugrave thaacircn (sambhoga-kAringya 報 身) raaacutet saugraveng suucirca vocircugravei ba moumlocirci hai toumlocircugraveng haucirco vaoslash taugravem moumlocirci toumlocircugraveng phuiuml
Ntildeaacircy laoslash thaacircn cuucirca keaacutet quaucirc coacircng ntildeoumlugravec maoslash Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeaotilde troagraveng toumloslash nhieagraveu kieaacutep vaoslash baaacutet coumlugrave baoslashi phaugravep naoslasho ngaoslashi giaucircng trong heauml thoaacuteng kinh Ntildeaiumli-thoumloslasha (MahAringyAringna Sacirctras 大 乘 經) ntildeeagraveu do hoaugrave thaacircn thuyeaacutet Theaacute giocircugravei maoslash ngaoslashi thaaacutey nhoumlotildeng doumlotilde kieaumln xaucircy ra ntildeeagraveu cougrave lieacircn quan ntildeeaacuten soumliuml xuaaacutet hieaumln cuucirca ngaoslashi vaoslash ngoacircn ngoumlotilde ngaoslashi soumlucirc duiumlng taaacutet caucirc ntildeeagraveu toumloslash hoaugrave thaacircn cuucirca ngaoslashi (SambhogakAringya 報 身) phaugravet ra
Vigrave vaaumly chauacuteng bao laacircu sau khi Ntildeoumlugravec Phaaumlt nhaaumlp nieaacutet baoslashn khaugravei nieaumlm veagrave ntildeoumlugravec Phaaumlt (佛 陀) ntildeaotilde phaugravet triearingn tocircugravei ntildeaelignh cao toaacutei haaumlu trong boaacutei caucircnh toaoslashn Phaaumlt giaugraveo roaumlng locircugraven (nhouml phaacircn bieaumlt vocircugravei thuyeaacutet phieaacutem thaagraven tin Chuugravea laoslash taaacutet caucirc)
Khaugravei nieaumlm naoslashy ntildeoumlocirciumlc caugravec phaugravei Ntildeaiumli-chuugraveng-boauml phaugravei Vetulyakas phaugravei Andhakas vaoslash nhieagraveu boauml phaugravei Phaaumlt giaugraveo khaugravec tieaacutep tuiumlc phaugravet triearingn saacircu saeacutec hocircn Cougrave leotilde 182 MahAringyAringna SacirctrAringlaœkAringra editeugrave et traduit par S Leugravevi Paris 1907 1911 trang 48 II 83 2
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 156
hoiuml cuotildeng suy nghoacute vaoslash caucircm thaaacutey raegraveng moaumlt ngoumlocircoslashi triacute tueauml vaoslash toumloslash bi nhouml Ntildeoumlugravec Phaaumlt Coagrave-ntildeaoslashm (瞿 曇 佛) khoacircng thearing chaaacutem doumlugravet trong troaacuteng loatildeng Hoiuml phaucirci chuyearingn ngaoslashi thaoslashnh vograve thaugravenh saugraveng suoaacutet maiumlnh meotilde baaacutet toumlucirc vaoslash soaacuteng ntildeoaumlng Hoiuml cuotildeng gaugraven cho ngaoslashi nhieagraveu nhoumlotildeng thuoaumlc tiacutenh huyeagraven biacute cuucirca vograve Phaiumlm thieacircn (Brahman 梵 天) thuoaumlc U-pa-ni-saeacutec (Upanisads幽 杷 尼 色) Nhaacircn tiacutenh thaacircn thearing vaaumlt lyugrave vaoslash soumliuml nhaaumlp dieaumlt cuucirca ngaoslashi do ntildeougrave ntildeaotilde bograve toumloslash choaacutei vaoslash ngaoslashi ntildeoumlocirciumlc ban cho baugraveo thaacircn (sambhoga-kAringya 報 身) vaoslash phaugravep thaacircn (dharma-kAringya 法 身) Nhoumlotildeng nhaoslash Ntildeaiumli-thoumloslasha ntildeaotilde moumlocirciumln vaoslash ntildeoagraveng hoaugrave toaoslashn thearing lyugrave thuyeaacutet troumloslashu toumlocirciumlng vaoslash thaagraven hoiumlc cuucirca Hindu giaugraveo vaoslash roagravei thaecircng hoa taiumlo ra khaugravei nieaumlm Phaaumlt thaacircn ntildeaagravey aaacuten toumlocirciumlng vaoslash toaoslashn dieaumln hocircn Cuoaumlc ntildeocircoslashi cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt laoslash neagraven taucircng cuucirca toaoslash dinh thoumliuml maoslash nhoumlotildeng boauml phaugravei khaugravec ntildeaotilde cung caaacutep nguyeacircn lieaumlu cho toaoslash kieaacuten truugravec thoumlocirciumlng taagraveng naoslashy
Vaoslash thocircoslashi gian tieaacutep tuiumlc troacirci qua khi ntildeaiumlo Hindu khoacircng thearing yeacircu vaoslash kiacutenh thocircoslash Phaiumlm thieacircn (Brahman) sieacircu higravenh cuucirca U-pa-ni-saeacutec noumlotildea maoslash hoiuml caagraven nhoumlotildeng vograve thaugravenh baegraveng xoumlocircng thogravet ntildeearing thocircoslash do ntildeougrave caugravec Phaaumlt toumlucirc cuotildeng khoacircng thearing tieaacutep caaumln moaumlt vograve Phaaumlt sieacircu higravenh vaoslash lyugrave toumlocircucircng hoaugrave cuucirca Ntildeaiumli-thoumloslasha cho soumliuml toacircn kiacutenh vaoslash thocircoslash phoumlocirciumlng noumlotildea Khaugravei nieaumlm Ntildeoumlugravec Phaaumlt nhouml vaaumly moaumlt laagraven noumlotildea ntildeaotilde trocircucirc thaoslashnh moaumlt ntildeoaacutei thearing khoacircng thiacutech hocirciumlp vaoslash khoacircng thu huugravet looslashng tin (bhakti 信 心) cuucirca caugravec Phaaumlt toumlucirc bocircucirci vigrave Ntildeoumlugravec Phaaumlt baacircy giocircoslash ntildeaotilde trocircucirc thaoslashnh quaugrave voacute ntildeaiumli quaugrave locircugraven mocirc hoagrave troumloslashu toumlocirciumlng thieaacuteu caugrave tiacutenh quaugrave vaoslash khougrave
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 157
hiearingu trong nhoumlotildeng moaacutei lieacircn heauml nhouml vaaumly Nhoumlotildeng nhaoslash Ntildeaiumli-thoumloslasha ntildeaotilde trocircucirc laiumli nhu caagraveu cuucirca hoiuml veagrave Ntildeoumlugravec Phaaumlt Coagrave-ntildeaoslashm cuucirca thocircoslashi logravech soumlucirc Nguyeacircn-thuyucirc khi maoslash ngaoslashi khoacircng phaucirci laoslash ntildeoumlugravec Phaaumlt sieacircu higravenh xa xaecircm maoslash laoslash moaumlt Boagrave-taugravet kieacircn nhaatilden saugraveng suoaacutet vaoslash ntildeoauml loumlocirciumlng moaumlt ngoumlocircoslashi cougrave gia ntildeigravenh vaoslash nhaoslash coumlucirca vieaumlc laoslashm nhouml trong xaotilde hoaumli hieaumln nay Nhouml moaumlt Boagrave-taugravet ngaoslashi cougrave thearing giuugravep taaacutet caucirc moiumli ngoumlocircoslashi vocircugravei nhoumlotildeng mougraven quaoslash cuucirca vaaumlt chaaacutet vaoslash tinh thaagraven Ngaoslashi trocircucirc thaoslashnh moaumlt higravenh aucircnh nhaacircn baucircn vaoslash ntildeaugraveng yeacircu hocircn ocircucirc taagraveng baaumlc naoslashy Phaaumlt toumlucirc thuaagraven thaoslashnh cougrave thearing caagraveu nguyeaumln Boagrave-taugravet ban cho soumlugravec khoeucirc giaoslashu cougrave vaoslash nhoumlotildeng oumlocircugravec muoaacuten traagraven gian vaoslash ntildeougrave laoslash taaacutet caucirc nhoumlotildeng caugravei hoiuml thaaumlt soumliuml khaugravet khao mong muoaacuten Do ntildeougrave Boagrave-taugravet ntildeoumlocirciumlc choiumln ntildeearing thocircoslash phoumlocirciumlng vaoslash kiacutenh ngoumlocircotildeng ntildeearing cougrave thearing thoaotilde maotilden nhoumlotildeng nhu caagraveu cuucirca Phaaumlt toumlucirc ntildeoumlocircng ntildeaiumli Caugravec Phaaumlt toumlucirc ntildeaotilde saugraveng taiumlo ra moaumlt taagraveng locircugravep caugravec baaumlc thaugravenh Boagrave-taugravet chuucirc yeaacuteu baegraveng caugravech nhaacircn caugravech hoaugrave nhoumlotildeng thuoaumlc tiacutenh vaoslash ntildeoumlugravec haiumlnh khaugravec nhau cuucirca nhaacircn tiacutenh Ntildeoumlugravec Phaaumlt Coagrave ntildeaoslashm Hoiuml cuotildeng laaacutey nhoumlotildeng tiacutenh ngoumlotilde ntildeogravenh phaaringm naoslasho ntildeougrave maoslash hoiuml gaugraven cho Ntildeoumlugravec Phaaumlt roagravei chuyearingn hoaugrave chuugraveng thaoslashnh nhoumlotildeng danh hieaumlu cuucirca moaumlt soaacute caugravec Boagrave-taugravet c Tiacuten (Bhakti)
Baugravech khoa Phaaumlt giaugraveo183 ntildeogravenh nghoacutea toumloslash bhakti (信
心) cougrave toumloslash goaacutec bhaj nghoacutea goaacutec laoslash chia ra chia seucirc vaoslash sau naoslashy phaugravet triearingn thaoslashnh nghoacutea phuiumlc vuiuml kiacutenh ngoumlocircotildeng
183 EB II trang 678
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 158
vaoslash yeacircu thoumlocircng Caugravec nhaoslash hoiumlc giaucirc cho raegraveng tiacuten (bhakti) cougrave nguoagraven
goaacutec xuaaacutet phaugravet toumloslash Phaaumlt giaugraveo vaoslash toumloslash saddhAring (looslashng tin) laoslash tieagraven thaacircn cuucirca bhakti Nhoumlng ocircucirc ntildeaacircy khoacircng cougrave baegraveng choumlugraveng thaaumlt ntildeearing choumlugraveng minh bhakti tieaacuten triearingn toumloslash saddhAring Thuaaumlt ngoumlotilde saddhAring trong kinh ntildeiearingn Phaaumlt giaugraveo cougrave nghoacutea laoslash looslashng tin trung thaoslashnh tin toumlocircucircng hoaeumlc toumliuml tin Looslashng tin trong Phaaumlt giaugraveo nhouml ntildeaotilde ntildeoumlocirciumlc nhaeacutec laiumli nhieagraveu laagraven laoslash raaacutet caagraven thieaacutet ntildeearing phaugravet triearingn taacircm linh cho caucirc ntildeocircoslashi laatilden ntildeaiumlo Nhoumlotildeng ntildeeauml toumlucirc cuucirca baaumlc ntildeaiumlo souml triacute tueauml vaoslash ntildeoumlugravec haiumlnh phaucirci yeacircu vaoslash kiacutenh troiumlng nhaacircn caugravech cuucirca ngaoslashi Chiacutenh nhaacircn caugravech ngaoslashi ntildeaotilde taiumlo neacircn chieaacuten thaeacuteng trong phong traoslasho toacircn giaugraveo locircugraven maiumlnh giocircugravei luaaumlt kinh ntildeiearingn chieaacuteu saugraveng toumloslash augravenh saugraveng phaucircn chieaacuteu ocircucirc nhaacircn caugravech Ntildeoumlugravec Phaaumlt Looslashng tiacuten taacircm khoacircng thearing khocircucirci leacircn maoslash khoacircng cougrave soumliuml kieaumln logravech soumlucirc cuucirca ntildeocircoslashi soaacuteng vaoslash soumliuml nghieaumlp cuucirca nhaacircn vaaumlt voacute ntildeaiumli Do ntildeougrave tiacuten ntildeoumlocirciumlc chaaacutep nhaaumln khoacircng phaucirci thuaagraven laoslash heauml thoaacuteng cuucirca looslashng tin maoslash cooslashn laoslash tigravenh thoumlocircng kiacutenh houmlocircugraveng ntildeeaacuten baaumlc voacute nhaacircn184
Vigrave lyugrave do ntildeougrave khoacircng thearing cougrave nguoagraven goaacutec toumloslash caugravec nhaoslash sieacircu higravenh U-pa-ni-saeacutec (Upanisads) nhouml A B Keith ntildeaotilde giaucirc ntildeogravenh185 Ntildeoumlugravec Phaaumlt laoslash baaumlc thaugravenh toaacutei thoumlocirciumlng Beacircn caiumlnh soumliuml aucircnh houmlocircucircng maiumlnh meotilde toumloslash nhaacircn caugravech ntildeoumlugravec Phaaumlt soumliuml thieaacuteu vaeacuteng ntildeoaacutei toumlocirciumlng thaugravenh thieaumln ntildeaotilde ntildeoumla caugravec Phaaumlt toumlucirc taaumlp trung tigravenh kiacutenh thoumlocircng vaoslash trung thaoslashnh cuucirca 184 EB II trang 680 185 Journal of the Royal Asiatic Society London 1906 trang 493 cuotildeng xem BDBSL trang 33
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 159
hoiuml ntildeeaacuten vocircugravei Ntildeoumlugravec Phaaumlt Hoiuml khoacircng cougrave chuucirc troumlocircng suoslashng baugravei caugravec vograve thaagraven coaring ntildeaiumli Hoiuml khoacircng cougrave baaacutet coumlugrave looslashng kiacutenh tin caagraveu nguyeaumln khaaringn xin caugravec vograve thaagraven coaring ntildeaiumli Phaaumlt toumlucirc ntildeaotilde khoacircng coi caugravec vograve thaagraven nhouml caugravec baaumlc sieacircu vieaumlt an laiumlc vaoslash ntildeaagravey naecircng loumliumlc bocircucirci leotilde caugravec thaagraven vaatilden cooslashn bograve chi phoaacutei bocircucirci luaaumlt soaacuteng cheaacutet vaoslash caagraven cougrave tueauml giaugravec ntildeearing giaucirci thoaugravet nhouml moiumli ngoumlocircoslashi khaugravec treacircn traugravei ntildeaaacutet Caugravec vograve thaagraven chouml thieacircn thigrave thaaacutep hocircn Ntildeoumlugravec Phaaumlt raaacutet nhieagraveu veagrave ntildeoumlugravec haiumlnh vaoslash tueauml giaugravec vigrave theaacute hoiuml ntildeaotilde ntildeaeumlt ntildeoumlugravec Phaaumlt theaacute choatilde cho caugravec thaagraven naoslashy
Do traucirci qua nhieagraveu soumliuml thay ntildeoaringi khaugravei nieaumlm lsquocon ngoumlocircoslashirsquo nocirci Ntildeoumlugravec Phaaumlt trocircucirc neacircn khoacircng thu huugravet quaagraven chuugraveng Phaaumlt toumlucirc noumlotildea vaoslash daagraven daagraven lsquonhaacircn caugravechrsquo aaacutey bograve maaacutet ntildei Vocircugravei yugrave nguyeaumln phoaring bieaacuten hoaugrave Phaaumlt giaugraveo ntildeearing coumlugraveu Phaaumlt giaugraveo toumloslash vieaumlc bieaacuten maaacutet hoaoslashn toaoslashn ntildeaotilde khieaacuten caugravec nhaoslash Ntildeaiumli-thoumloslasha saugraveng taiumlo vaoslash phaugravet triearingn hoiumlc thuyeaacutet Boagrave-taugravet Ntildeearing cougrave thearing trung hoaoslash vocircugravei khaugravei nieaumlm lsquothaagravenrsquo trong ntildeaiumlo Hindu caugravec nhaoslash Ntildeaiumli-thoumloslasha ntildeaotilde gaugraven nhoumlotildeng phaaringm chaaacutet thaugravenh thieaumln vaoslasho lyugrave toumlocircucircng Boagrave-taugravet Hoiuml tin raegraveng hieaumlu loumliumlc cuucirca vieaumlc chuyearingn ntildeoaringi naoslashy seotilde taiumlo ra soumlugravec thuugravec ntildeaaringy tocircugravei hoiumlc thuyeaacutet Boagrave-taugravet mocircugravei vocircugravei soumliuml aucircnh houmlocircucircng maiumlnh meotilde cuucirca looslashng tiacuten (bhakti 信 心)
Trong Ntildeaiumli-thoumloslasha ntildeaeumlc ntildeiearingm looslashng tiacuten (bhakti) choumla bao giocircoslash tieaacuten triearingn thaoslashnh moaumlt troumlocircoslashng phaugravei ntildeoaumlc laaumlp rieacircng bieaumlt maoslash vaatilden laoslash moaumlt ntildeaeumlc tiacutenh chung cuucirca Phaaumlt giaugraveo Ntildeaiumli-thoumloslasha Ngay caucirc vieaumlc kiacutenh thocircoslash Boagrave-taugravet Quan-theaacute-aacircm (Avalokiteplusmnvara 觀 世 音 菩 薩) vaoslash Ntildeoumlugravec Phaaumlt A-di-ntildeaoslash (AmitAringbha 阿 彌 陀 佛) ntildeaotilde toagraven taiumli nhouml
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 160
moaumlt ntildeiearingm chung cuucirca nhieagraveu troumlocircoslashng phaugravei Soumliuml phaugravet triearingn thaaumlt soumliuml cuucirca vieaumlc thocircoslash phoumlocirciumlng naoslashy ntildeaotilde ntildeoumla ntildeeaacuten moaumlt troumlocircoslashng phaugravei ntildeoaumlc laaumlp khoacircng chaelig ocircucirc AAacuten ntildeoauml maoslash cooslashn ocircucirc Trung hoa vaoslash Nhaaumlt baucircn
Tougravem laiumli nguoagraven goaacutec saacircu saeacutec cuucirca looslashng tiacuten (bhakti) ntildeaotilde thaoslashnh laaumlp nhouml moaumlt phoumlocircng tieaumln trong soumliuml saugraveng taiumlo vaoslash kiacutenh thocircoslash caugravec Boagrave-taugravet Vigrave lyugrave do ntildeougrave Har Dayal ntildeaotilde nougravei raegraveng ldquoHoiumlc thuyeaacutet Boagrave-taugravet laoslash keaacutet quaucirc caagraven thieaacutet cuucirca hai phong traoslasho touml toumlocircucircng Phaaumlt giaugraveo thocircoslashi kyoslash ntildeaagraveu laoslash soumliuml phaugravet triearingn tiacuten taacircm (bhakti) vaoslash soumliuml lyugrave toumlocircucircng hoaugrave tinh thaagraven hoaugrave Ntildeoumlugravec Phaaumltrdquo186
2 AUcircnh houmlocircucircng cuucirca nhoumlotildeng Truyeagraven thoaacuteng khaugravec
a Baoslash-la-moacircn giaugraveo BhAringgavatas vaoslash divideaivas Maeumlc duoslash yugrave toumlocircucircng tiacuten (bhakti) xuaaacutet phaugravet toumloslash Phaaumlt
giaugraveo vaoslash ntildeoumlocirciumlc ntildeaiumlo Hindu chaaacutep nhaaumln nhouml cuucirca migravenh vaoslash sau theaacute kyucirc thoumlugrave V troumlocircugravec taacircy logravech nhoumlotildeng toacircng phaugravei khaugravec nhouml Baiumlt-giaoslash-thinh (BhAringgavatas 帗 伽 聽) vaoslash phaugravei Thaaacutep-baoslash (divideaivas 濕 婆) ntildeaiumlo thocircoslash loumlucirca thocircoslash roagravenghellipxuaaacutet hieaumln ntildeaotilde aucircnh houmlocircucircng saacircu saeacutec trong soumliuml phaugravet triearingn Phaaumlt giaugraveo roaumlng hocircn Hoiuml ntildeaotilde thieaacutet laaumlp nhoumlotildeng vograve thaagraven naoslasho ntildeougrave vaoslash thaugravenh hoaugrave nhoumlotildeng vograve anh huoslashng vaoslash nhoumlotildeng Phaaumlt toumlucirc cuotildeng buoaumlc phaucirci phuugrave cho chouml Phaaumlt vaoslash caugravec vograve Boagrave-taugravet cuucirca migravenh vocircugravei nhoumlotildeng naecircng loumliumlc vaoslash thuoaumlc tiacutenh nhouml vaaumly
Phaugravei Baiumlt-giaoslash-thinh cougrave leotilde ntildeoumlocirciumlc thaoslashnh laaumlp khoaucircng theaacute kyucirc thoumlugrave II troumlocircugravec taacircy logravech ocircucirc phiacutea taacircy cuucirca AAacuten ntildeoauml ntildeaotilde
186 BDBSL trang 30
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 161
thocircoslash Baiumlt-giaoslash-thinh (BhAringgavat) nhouml laoslash moaumlt vograve thaagraven toaacutei thoumlocirciumlng (thuyeaacutet moaumlt thaagraven) Theo dooslashng thocircoslashi gian tiacuten ntildeoagrave Baiumlt-giaoslash-thinh ntildeaotilde ntildeoagraveng nhaaacutet hoaugrave thaagraven Phaiuml-toumlucirc-tieacircn (VAringsudeva 帕子仙) vocircugravei Baiumlt-giaoslash-thinh vaoslash Vibdquoœu - vograve thaagraven maeumlt trocircoslashi coaring ntildeaiumli Soumliuml toagraven taiumli cuucirca tiacuten ntildeoagrave thocircoslash phoumlocirciumlng thaagraven Phaiuml-toumlucirc-tieacircn trong thocircoslashi ntildeaiumli ntildeougrave ntildeaotilde giaucirci thiacutech nhoumlotildeng ntildeaeumlc ntildeiearingm naoslasho ntildeougrave cuucirca hoiumlc thuyeaacutet Boagrave-taugravet Baegraveng choumlugraveng logravech soumlucirc ntildeaotilde thieaacutet laaumlp soumliuml toagraven taiumli cuucirca looslashng tiacuten (bhakti) maiumlnh meotilde trong nhoumlotildeng ngoumlocircoslashi theo phaugravei Phaiuml-toumlucirc-tieacircn (VAringsudeva) suoaacutet nhieagraveu theaacute kyucirc tieaacutep theo sau soumliuml lan roaumlng cuucirca Phaaumlt giaugraveo Boauml phaugravei Thaaacutep-baoslash (divideaiva) cuotildeng ntildeaotilde tieaacuten triearingn trong suoaacutet thocircoslashi ntildeaiumli naoslashy Thaagraven divideiva cuotildeng ntildeoumlocirciumlc taugraven doumlocircng trong Mahabharata nhoumlng theo bieacircn nieacircn soumlucirc Baugravech khoa Thocirc ca nougravei raegraveng ntildeieagraveu naoslashy khoacircng rootilde laeacutem187 Nhoumlotildeng tiacuten ntildeoagrave phaugravei Thaaacutep-baoslash vaoslash Phaiuml-toumlucirc-tieacircn ntildeoumlocirciumlc ntildeeagrave caaumlp trong Kinh Na tieacircn tyoslash-kheo188 Phaugravei PAringplusmnupatas thocircoslash thaagraven divideiva ntildeaotilde toagraven taiumli trong theaacute kyucirc II troumlocircugravec taacircy logravech neaacuteu khoacircng nougravei laoslash socircugravem hocircn189 Megasthenes cho raegraveng nhoumlotildeng ngoumlocircoslashi AAacuten ntildeoauml cuotildeng thocircoslash phoumlocirciumlng thaagraven lsquoDionysosrsquo ldquoDaacircn AAacuten suoslashng baugravei nhieagraveu vograve thaagraven khaugravec vaoslash ntildeaeumlc bieaumlt laoslash Dionysos vocircugravei nhoumlotildeng caugravei chuotildem choiumle vaoslash troaacutenghellip Thaagraven Dionyso ntildeaotilde chaelig daiumly daacircn AAacuten ntildeearing tougravec moiumlc daoslashi baoslashy toucirc looslashng kiacutenh troiumlng
187 Cf S Sorensen An Index to the Names in the MahAringbhAringrata London 1904 trang 203 188 Milinda-pantildeha trang 191 dooslashng 6 trocircucirc ntildei ldquosiva vAringsudevAring ghanikAringrdquo 189 RG Bhandarkar Sects (VaibdquoUgravenavism divideaivism and Minor Religious
System) Strassburg 1913 trang 116-7
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 162
Thoumlocirciumlng ntildeeaacuterdquo190 Thaagraven lsquoDionysosrsquo ntildeoumlocirciumlc bieaacutet laoslash ntildeoagraveng nghoacutea vocircugravei thaagraven divideiva Nhoumlotildeng baegraveng choumlugraveng tiacutech luotildey cuucirca taaacutet caucirc nhoumlotildeng ntildeiearingm logravech soumlucirc naoslashy ntildeaotilde cho thaaacutey soumliuml toagraven taiumli moaumlt boauml phaugravei maiumlnh meotilde cuucirca nhoumlotildeng ngoumlocircoslashi thocircoslash phoumlocirciumlng thaagraven divideiva ntildeaotilde choiumln thaagraven La-ntildeaeumlc-la (Rudra) vaoslash I-xaugrave-na (IsAringna) coaring ntildeaiumli cuucirca Veauml-ntildeaoslash (Veda)191 nhouml laoslash nhoumlotildeng vograve thaagraven cuucirca hoiuml
Nhoumlotildeng boauml phaugravei naoslashy chauacuteng bao laacircu bograve caugravec tu soacute baoslash-la-moacircn (BrAringhmaœa 婆 羅 門) ntildeoagraveng hoaugrave vaoslash thoaacuteng loacutenh vaoslash caugravec baoslash-la-moacircn ntildeaotilde coaacute gaeacuteng ntildeearing ntildeaaringy lui laoslashn sougraveng phaugravet triearingn Phaaumlt giaugraveo Soumliuml hoagravei phuiumlc maiumlnh meotilde cuucirca baoslash-la-moacircn giaugraveo (BrAringhmanism 婆 羅 門 教) doumlocircugravei trieagraveu ntildeaiumli divideuœga trong theaacute kyucirc thoumlugrave II troumlocircugravec taacircy logravech sau soumliuml suiumlp ntildeoaring cuucirca trieagraveu ntildeaiumli Khoaringng-toumlocircugravec (Maurya 孔爵) naecircm 184 troumlocircugravec taacircy logravech192 ntildeaotilde buoaumlc nhoumlotildeng Phaaumlt toumlucirc phaugravet triearingn moaumlt phoumlocircng phaugravep mocircugravei cho soumliuml truyeagraven baugrave Phaaumlt giaugraveo roaumlng raotildei Hoaoslashng trieagraveu divideuœgas thuoaumlc Baoslash-la-moacircn giaugraveo ntildeaotilde trocircucirc thaoslashnh nhoumlotildeng nhaoslash laotildenh ntildeaiumlo chiacutenh ocircucirc AAacuten ntildeoauml Doumlocircugravei trieagraveu ntildeaiumli Pubdquoyamitra (C187-151
190 JM Mc Crindle India (Ancient India) London 1877 trang 200 II trang 5 trocircucirc ntildei 191 Veda (S) Vệ đagrave (S P) Phệ đagrave Tiết đagrave luận Triacute tueauml thieacircng lieacircng teacircn cuucirca kinh ntildeiearingn cuucirca Ntildeaiumlo Hindu thocircoslashi kyoslash ntildeaagraveu Bagrave la mocircn coacute 4 bộ kinh luận chủ yếu 1) Tiết đagrave (Rig-veda) = Thọ minh giải thiacutech về số mạng dạy caacutech bảo tồn thiện phaacutep caacutech giải thoaacutet 2) Datilde thọ Tiết đagrave (Yajur-veda) = Tự minh dạy việc tế tự cầu đảo chư thiecircn chư thần 3) Sa ma Tiết đagrave (Sama-veda) = Bigravenh minh dạy caacutech chiếm quẻ binh phaacutep việc ở đời pheacutep ở đời 4) A đạt Tiết đa (Atharva-veda) = Thuật minh dạy kỹ thuật như toaacuten y 192 Nhouml treacircn trang 518
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 163
BC)193 Phaaumlt giaugraveo ntildeaotilde traucirci qua moaumlt cuoaumlc khuucircng boaacute traagravem troiumlng Vocircugravei soumliuml uucircng hoauml cuucirca trieagraveu ntildeaiumli divideuœga Baoslash-la-moacircn giaugraveo baeacutet ntildeaagraveu moaumlt cuoaumlc noatilde loumliumlc ntildeearing cuucircng coaacute truyeagraven baugrave quyeagraven loumliumlc vaoslash soumlugravec maiumlnh cuucirca Baoslash-la-moacircn baegraveng caugravech saeacutep xeaacutep moaumlt chieaacuten loumlocirciumliumlc cuucirca cuoaumlc hoagravei phuiumlc quy moacirc
Theo Nalinaksha Dutt194 Har Dayal195 vaoslash Charles Eliot196 baoslash-la-moacircn giaugraveo ntildeaotilde baeacutet ntildeaagraveu moaumlt chiacutenh saugravech mocircugravei cuucirca coacircng cuoaumlc truyeagraven baugrave hoiumlc thuyeaacutet Baoslash-la-moacircn giaugraveo baegraveng caugravech tuyeacircn boaacute Baoslash-la-moacircn nhouml laoslash moaumlt toacircn giaugraveo phoaring quaugravet cho taaacutet caucirc moiumli ngoumlocircoslashi thay vigrave chaelig laoslash toacircn giaugraveo cuucirca moaumlt giai caaacutep ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlc aacircn trong moaumlt vuoslashng ntildeaeumlc bieaumlt naoslasho ntildeougrave hoaeumlc nougravei chung laoslash moaumlt toacircn giaugraveo duy nhaaacutet cuucirca AAacuten ntildeoauml Nhouml E W Hopkins ntildeaotilde chaelig ra raegraveng theaacute kyucirc thoumlugrave II troumlocircugravec taacircy logravech laoslash thocircoslashi ntildeiearingm nguy caaacutep cuucirca Phaaumlt giaugraveo197 Vocircugravei nhoumlotildeng tiacuten ngoumlocircotildeng Baiumlt-giaoslash-thinh (BhAringgavata) cuucirca Baoslash-la-moacircn giaugraveo vocircugravei soumliuml uucircng hoauml cuucirca trieagraveu ntildeaiumli divideuœgas198 vieaumlc suoslashng baugravei thocircoslash thaagraven maeumlt trocircoslashi199 tiacuten taacircm (Bhakti)hellip laoslash moaumlt cocirc hoaumli cho cuoaumlc hoagravei phuiumlc Baoslash-la-moacircn giaugraveo trong moaumlt quy moacirc locircugraven thaaumlt soumliuml 193 Kanai Lal Hazar The Rise and Decline of Buddhism in India Munshiram Publishers 1995 trang 47 194 N Dutt Mahayana Buddhism Motilal Banarsidass Delhi 1978 tr 2 195 BDBSL trang 38 196 Sir Charles Eliot Hinduism and Buddhism Routledge amp Kegan Paul
LTD London rpt 1971 I trang xxxiii 197 Cambridge History of India I Cambridge 1922 trang 225 198 N Dutt MahAringyAringna Buddhism Calcuta 1973 trang 2 199 BDBSL trang 39
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 164
taiumli xaotilde hoaumli AAacuten ntildeoauml vaoslash ntildeaotilde thaaumlt soumliuml thu huugravet quaagraven chuugraveng tiacuten ntildeoagrave Nhoumlotildeng khuynh houmlocircugraveng nhouml vaaumly hauacuten phaucirci laoslash nhoumlotildeng yeaacuteu toaacute maaacuteu choaacutet ntildeearing ntildeaaringy tocircugravei vieaumlc buoslashng noaring phong traoslasho thocircoslash caugravec vograve Boagrave-taugravet nhouml baucircn ntildeoaacutei chieaacuteu cuucirca Phaaumlt giaugraveo ntildeoaacutei vocircugravei nhoumlotildeng vograve thaagraven Baoslash-la-moacircn giaugraveo vaoslash hoaugrave thaacircn cuucirca hoiuml
b Ntildeaiumlo thocircoslash loumlucirca Ntildeaiumlo thocircoslash loumlucirca laoslash moaumlt toacircn giaugraveo coaring ntildeaiumli ocircucirc Ba-touml cougrave
thearing ntildeaotilde ntildeougraveng gougravep moaumlt phaagraven trong vieaumlc laoslashm phaugravet khocircucirci hoiumlc thuyeaacutet Boagrave-taugravet ocircucirc AAacuten ntildeoauml bocircucirci leotilde nougrave cung caaacutep moaumlt soaacute locircugraven thaagraven thoaiumli hoiumlc vaoslash ntildeaiumlo Do thaugravei Nhoumlotildeng thaagraven fravashis vaoslash amesa-spentas cougrave soumliuml gioaacuteng nhau naoslasho ntildeougrave ntildeoaacutei vocircugravei chouml Boagrave-taugravet Saugraveu amesa-spentas (nhoumlotildeng toaringng thieacircn thaagraven baaacutet toumlucirc thaugravenh thieaumln vaoslash locirciumli iacutech) keaacutet hocirciumlp vocircugravei Ahura-Mazdah laoslash soumliuml troumloslashu toumlocirciumlng hoaugrave nhaacircn caugravech vaoslash nhoumlotildeng vograve Boagrave-taugravet chiacutenh trong ntildeaiumlo Phaaumlt cuotildeng ntildeoumlocirciumlc nhaacircn caugravech hoaugrave toumloslash Triacute tueauml vaoslash Toumloslash bihellip Ntildeaiumlo thocircoslash loumlucirca ntildeaotilde aucircnh houmlocircucircng ntildeeaacuten soumliuml phaugravet triearingn Phaaumlt giaugraveo troumliumlc tieaacutep hocircn ngang qua phong tuiumlc thocircoslash loumlucirca ntildeaotilde du nhaaumlp vaoslasho AAacuten ntildeoauml vaoslasho theaacute kyucirc thoumlugrave III troumlocircugravec taacircy logravech200 Ntildeaiumlo thocircoslash loumlucirca cuotildeng ntildeoumlocirciumlc ntildeeagrave caaumlp trong kinh Troumlocircoslashng boauml201 vaoslash Kinh Boaringn sanh AdiccupatthAringna202 Nhieagraveu teacircn quen thuoaumlc trong Ntildeaiumli-thoumloslasha Phaaumlt giaugraveo ntildeaotilde gocirciumli leacircn nhoumlotildeng yugrave nghoacutea cuucirca vieaumlc thocircoslash loumlucirca nhouml Voacirc loumlocirciumlng quang (AmitAringbha 無量光) Phaaumlt
200 RGBhandarkar Sects saugravech ntildeaotilde daatilden trang 153 157 201 Dnegha-NikAringya taaumlp I trang 11 dooslashng 2l 202 JAringtaka taaumlp II trang 72-3
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 165
Quang (Vairocana 佛光) Nhaaumlt quang (日光)hellipCougrave leotilde hoiuml ntildeaotilde thaoslashnh laaumlp moaumlt heauml thoaacuteng cougrave toaring choumlugravec nhoumlotildeng ngoumlocircoslashi thocircoslash loumlucirca doumliumla treacircn caecircn baucircn cuucirca ntildeaiumlo thocircoslash loumlucirca vaoslash nhoumlotildeng nghi leatilde thocircoslash loumlucirca trong noumlocircugravec AAacuten ntildeoauml coaring ntildeaiumli Nhoumlotildeng thaagraven thoaiumli maeumlt trocircoslashi cuotildeng ntildeaotilde aucircnh houmlocircucircng nhieagraveu trong Phaaumlt giaugraveo vaoslash nhieagraveu Boagrave-taugravet cuotildeng ntildeoumlocirciumlc gaugraven cho nhoumlotildeng thuoaumlc tiacutenh cuucirca maeumlt trocircoslashi nhouml Nhaaumlt-quang Nhaaumlt-chieaacuteu Minh-nhaaumlt Nhaaumlt-haiumlnhhellip c Toacircn giaugraveo coaring ntildeaiumli Thocircoslash Roagraveng (NAringga)
N Dutt ntildeaotilde ntildeoumla ra moaumlt ntildeiearingm quan troiumlng khi oacircng ntildeeagrave nghograve raegraveng maeumlc duoslash cougrave soumliuml uucircng hoauml cuucirca vua A-duiumlc vaoslash nhoumlotildeng toumlocircoslashng thuaaumlt rootilde raoslashng veagrave tiacutenh phoaring bieaacuten cuucirca Phaaumlt giaugraveo ocircucirc Kashmir nhoumlng Phaaumlt giaugraveo vaatilden phaucirci ntildeoaacutei maeumlt vocircugravei moaumlt soumliuml ntildeoaacutei nghogravech maiumlnh meotilde cuucirca tiacuten ngoumlocircotildeng thocircoslash roagraveng (NAringga) ntildeang thogravenh haoslashnh khaeacutep AAacuten ntildeoauml coaring ntildeaiumli troumlocircugravec khi Phaaumlt giaugraveo xuaaacutet hieaumln Khoacircng thaaacutey khueaacutech troumlocircng tiacutenh coaring xoumla cuucirca ntildeaiumlo thocircoslash roagraveng ntildeieagraveu naoslashy cougrave thearing chaeacutec chaeacuten raegraveng tiacuten ngoumlocircotildeng thocircoslash roagraveng khaugrave phoaring bieaacuten ocircucirc AAacuten ntildeoauml khi maoslash Phaaumlt giaugraveo xuaaacutet hieaumln vaoslash ntildeougrave laoslash lyugrave do taiumli sao truyeagraven thuyeaacutet thocircoslash roagraveng vaoslash Ntildeoumlugravec Phaaumlt hoaugrave ntildeoauml roagraveng thaelignh thoaucircng thaaacutey trong kinh ntildeiearingn Phaaumlt giaugraveo PAringli Trong bieacircn nieacircn soumlucirc Phaaumlt giaugraveo cuotildeng nougravei Kashmir laoslash moaumlt vuoslashng ntildeaaacutet nhieagraveu hoagrave cougrave roagraveng ntildeang soaacuteng Roagraveng thoumlocircoslashng choiumln nhoumlotildeng nocirci cougrave noumlocircugravec vaoslash nuugravei non ntildeearing soaacuteng vaoslash cuotildeng cougrave thearing do ntildeougrave maoslash Kashmir ntildeoumlocirciumlc goiumli laoslash moaumlt vuoslashng ntildeaaacutet cuucirca nhoumlotildeng ngoumlocircoslashi thocircoslash roagraveng203
203 RAringjat I trang 136 140-4 xem kbdquoemendrarsquos SamayamAringtŸkAring Taaumlp
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 166
Phaugravep souml Huyeagraven Trang nougravei raegraveng theo truyeagraven thuyeaacutet ngaoslashy xoumla taiumli Na-lan-ntildeaoslash (tiearingu bang Bihar) cougrave con roagraveng thaagraven (Naga) teacircn NAringlandAring ntildeaotilde soaacuteng trong moaumlt hoagrave noumlocircugravec Ngoumlocircoslashi ta ntildeaotilde xaacircy moaumlt ngoacirci chuoslasha beacircn caiumlnh hoagrave vaoslash laaacutey teacircn con roagraveng ntildeaeumlt teacircn cho chuoslasha Sau ntildeougrave chuoslasha phaugravet triearingn thaoslashnh moaumlt ntildeaiumli tuoslashng laacircm Na-lan-ntildeaoslash moaumlt troumlocircoslashng toaring moaumlt troumlocircoslashng ntildeaiumli hoiumlc oumlu tuugrave ntildeaagraveu tieacircn trong caugravec troumlocircoslashng ntildeaiumli hoiumlc taiumli AAacuten ntildeoauml nocirci maoslash danh taecircng Huyeagraven trang ntildeaotilde toumloslashng tu hoiumlc
Trocircucirc laiumli vaaacuten ntildeeagrave chuugraveng ta cuotildeng caagraven nhocircugrave raegraveng khoacircng thearing cougrave baaacutet kyoslash soumliuml aucircnh houmlocircucircng naoslasho cuucirca Thieacircn chuugravea giaugraveo hay Hoagravei giaugraveo trong soumliuml phaugravet triearingn ban ntildeaagraveu cuucirca hoiumlc thuyeaacutet Boagrave-taugravet bocircucirci vigrave soumliuml giaugraveng sanh cuucirca Thieacircn chuugravea giaugraveo vaoslash Hoagravei giaugraveo ntildeeagraveu xaucircy ra ocircucirc thocircoslashi gian sau naoslashy Thieacircn chuugravea giaugraveo chaeacutec chaeacuten ntildeaotilde aucircnh houmlocircucircng trong soumliuml tieaacuten triearingn Ntildeaiumli-thoumloslasha Phaaumlt giaugraveo ocircucirc giai ntildeoaiumln sau vaoslash Phaaumlt giaugraveo cuotildeng aucircnh houmlocircucircng trong Thieacircn chuugravea giaugraveo khoaucircng giai ntildeoaiumln ban ntildeaagraveu cuucirca Thieacircn chuugravea giaugraveo bocircucirci vigrave cougrave vaoslashi nguoagraven truyeagraven ntildeaiumlt thoacircng tin gioumlotildea Phaaumlt giaugraveo vaoslash Thieacircn chuugravea giaugraveo ocircucirc phiacutea Taacircy augrave Chaacircu phi vaoslash Chaacircu aacircu Nhoumlotildeng Phaaumlt toumlucirc cougrave thearing thieaacutet laaumlp soumliuml giao dogravech vocircugravei nhoumlotildeng tiacuten ntildeoagrave Thieacircn chuugravea giaugraveo ocircucirc Alexandria phiacutea nam AAacuten ntildeoauml vaoslash trung AUgrave Trong nhoumlotildeng theaacute kyucirc ntildeaagraveu cuucirca kyucirc nguyeacircn Thieacircn chuugravea giaugraveo voacirc soaacute nhoumlotildeng baaumlc ngoauml ntildeaiumlo ocircucirc thaoslashnh phoaacute La maotilde ntildeaotilde moumlocirciumln moaumlt soaacute yugrave toumlocircucircng cuucirca Phaaumlt giaugraveo Nhaoslash vaecircn Ai Caaumlp Kosmasrsquo Indikopleustes
61 KŸtyAringplusmnama-vihara
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 167
ntildeaotilde choumlugraveng thoumliumlc laoslash cougrave soumliuml hieaumln dieaumln cuucirca coaumlng ntildeoagraveng Thieacircn chuugravea giaugraveo ocircucirc phiacutea Nam AAacuten ntildeoauml suoaacutet trong theaacute kyucirc thoumlugrave VI204
d Ngheauml thuaaumlt Hy laiumlp Kozen Mizuno trong taugravec phaaringmlsquoNhoumlotildeng Khaugravei nieaumlm
Phaaumlt hoiumlc Caecircn baucircnrsquo (Basic Buddhist Concepts) ntildeaotilde ntildeoagraveng yugrave vocircugravei Har Dayal raegraveng ngheauml thuaaumlt Hy laiumlp ntildeougraveng moaumlt vai trooslash trong soumliuml phaugravet triearingn hoiumlc thuyeaacutet Boagrave-taugravet naoslashy
Troumlocircugravec khi vua Kanishka205 trograve vigrave phiacutea taacircy baeacutec AAacuten ntildeoauml laoslash nocirci sanh cuucirca troumlocircoslashng phaugravei ngheauml thuaaumlt Phaaumlt giaugraveo Caoslashn-ntildeaoslash-la (GandhAringra乾陀羅) Troumlocircoslashng phaugravei naoslashy aucircnh houmlocircucircng bocircucirci ntildeieacircu khaeacutec AAacuten ntildeoauml caugravech maiumlng hoaugrave ngheauml thuaaumlt taiumlc toumlocirciumlng Hy laiumlp Cougrave nhieagraveu biearingu toumlocirciumlng dieatilden ntildeaiumlt soumliuml caugravech ntildeieaumlu hoaugrave nhouml baoslashn chaacircn cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt baugravenh xe phaugravep caacircy boagrave ntildeeagrave nocirci Ntildeoumlugravec Phaaumlt giaugravec ngoauml Vaoslash Phaaumlt toumlucirc ntildeaotilde saugraveng taiumlo ra voacirc soaacute Boagrave-taugravet (Bodhisattvas) vocircugravei higravenh daugraveng noumlucirca ngoumlocircoslashi noumlucirca thaugravenh nhouml laoslash nhoumlotildeng vograve thaagraven cuucirca Hy laiumlp ntildeearing kiacutenh thocircoslash206
e Vaecircn hoaugrave vaoslash Toacircn giaugraveo Ba touml Theo Har Dayal khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet ntildeaotilde aucircnh houmlocircucircng
204 RGarbe Christenthum (Indien und das Christenthum) Tubingen
1914 trang 150 A J Edmunds Gospels (Buddhist and Christian Gospels) Tokyo 1905 trang 42 vaoslash xem BDBSL trang 41
205 Kozen Mizuno Basic Buddhist Concepts Tokyo fourth reprint 1994 trang 30 206 RG Bhandarkar Sects trang 153
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 168
toumloslash nhoumlotildeng neagraven vaecircn minh noumlocircugravec ngoaoslashi ntildeaeumlc bieaumlt vaecircn hoaugrave Ba touml207 bocircucirci vigrave nhoumlotildeng ntildeaeumlc ntildeiearingm trong ngheauml thuaaumlt Ba touml ntildeaotilde biearingu loauml qua truiuml ntildeaugrave ntildeaelignh souml toumlucirc cuucirca vua A duiumlc ocircucirc Loaumlc Uyearingn (Sarnath 鹿苑) vaoslash kieaacuten truugravec ocircucirc cung ntildeieaumln taiumli thuucirc ntildeoacirc Hoa-thograve-thaoslashnh (Pataliputra 華侍成)208 Ba touml laoslash moaumlt ntildeeaacute quoaacutec locircugraven toumloslash thocircoslashi ntildeaiumli Cyrus ntildeeaacuten cuoaumlc xaacircm laecircng cuucirca Alexander (ntildeaiumli ntildeeaacute Hy-laiumlp) vaoslash Darius I ntildeaotilde thoacircn tiacutenh thung luotildeng Indus naoslashy khoaucircng 518 troumlocircugravec taacircy logravech209 Neagraven vaecircn hoaugrave Ba touml ntildeaotilde tieaacutep tuiumlc aucircnh houmlocircucircng ntildeaugraveng kearing ntildeeaacuten nhoumlotildeng quoaacutec gia ocircucirc Chaacircu augrave trong suoaacutet nhieagraveu theaacute kyucirc Ba touml vaoslash AAacuten ntildeoauml laoslash nhoumlotildeng noumlocircugravec laugraveng gieagraveng keaacute beacircn vaoslash trong nhieagraveu laotildenh voumliumlc Ba touml ntildeaotilde cougrave nhoumlotildeng tieaacuten boauml veagrave neagraven vaecircn minh hocircn AAacuten ntildeoauml do theaacute chaeacutec chaeacuten AAacuten ntildeoauml moaumlt phaagraven naoslasho ntildeougrave cougrave vay moumlocirciumln nhieagraveu ocircucirc Ba touml suoaacutet trong thocircoslashi kyoslash naoslashy vaoslash ntildeaiumlo thocircoslash loumlucirca moaumlt toacircn giaugraveo coaring ntildeaiumli cuucirca Ba touml cougrave leotilde cuotildeng ntildeougraveng gougravep cho soumliuml sanh khocircucirci khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet ocircucirc AAacuten ntildeoauml
f Soumliuml truyeagraven ntildeaiumlo gioumlotildea caugravec Boauml laiumlc mocircugravei Suoaacutet trong nhieagraveu theaacute kyucirc tieaacutep sau cuoaumlc xaacircm laecircng
cuucirca ntildeaiumli ntildeeaacute Alexander ocircucirc AAacuten ntildeoauml phiacutea taacircy baeacutec cuucirca AAacuten ntildeoauml bograve taoslashn phaugrave nhieagraveu laagraven do nhoumlotildeng giaeumlc ngoaiumli xaacircm nhouml Pahlavas Cakas vaoslash Kusans Chiacutenh ntildeougrave laoslash nocirci gaeumlp
207 VA Smith Ashoka trang 140 trocircucirc ntildei 208 Pāṭaliputra (S) Hoa thị thagravenh Pāṭaliputta (P) Patna (P) Ba traacute lị phất thagravenh Năm 250 troumlocircugravec Taacircy logravech vua A Dục tổ chức đại hội kiết tập kinh điển tại thagravenh nagravey 209 Nhouml treacircn trang 335 PVN Myers General History Boston 1919 trang 61
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 169
gocircotilde thaaumlt soumliuml cuucirca nhieagraveu quoaacutec gia Moacirci troumlocircoslashng quoaacutec teaacute ntildeaotilde laoslashm thuaaumln locirciumli cho soumliuml sanh khocircucirci nhoumlotildeng yugrave toumlocircucircng mocircugravei trong Phaaumlt giaugraveo
Phaaumlt toumlucirc ntildeaotilde toaring choumlugravec nhieagraveu chuyeaacuten hoaegraveng phaugravep ocircucirc nhoumlotildeng boauml laiumlc daotilde man vaoslash coumlocircoslashng traugraveng naoslashy Thuyeaacutet ntildea thaagraven ntildeoumlocirciumlc chaaacutep nhaaumln vaoslash thaaumlm chiacute thu huugravet quaagraven chuugraveng Hoiumlc thuyeaacutet Boagrave-taugravet taugraven doumlocircng tigravenh thoumlocircng hoaiumlt ntildeoaumlng tiacutech coumliumlc vigrave locirciumli iacutech cho tha nhaacircn vaoslash sau khi cheaacutet ntildeoumlocirciumlc soaacuteng ocircucirc thieaumln giocircugravei cuoslashng vocircugravei chouml Boagrave-taugravet Ntildeieagraveu naoslashy khieaacuten cho nhoumlotildeng boauml laiumlc mocircugravei ntildeaotilde chaaacutep nhaaumln vaoslash xem caugravec vograve thaagraven cuucirca hoiuml nhouml laoslash nhoumlotildeng Boagrave-taugravet
Soumliuml Thaecircng hoa Hoiumlc thuyeaacutet Boagrave-Taugravet Thaaumlt khougrave ntildeearing keaacutet kuaaumln chiacutenh xaugravec nieacircn ntildeaiumli cuucirca hoiumlc
thuyeaacutet Boagrave-taugravet Baugravech khoa Toaoslashn thouml Phaaumlt hoiumlc210 ntildeaotilde cougrave yugrave kieaacuten raegraveng hoiumlc thuyeaacutet Boagrave-taugravet ntildeoumlocirciumlc thaoslashnh higravenh khoaucircng theaacute kyucirc I troumlocircugravec taacircy logravech vocircugravei nhoumlotildeng locircoslashi nhouml sau
ldquoKhoaucircng theaacute kyucirc thoumlugrave I troumlocircugravec taacircy logravech thograve hieaacuteu tiacuten ngoumlocircotildeng cuucirca AAacuten ntildeoauml baeacutet ntildeaagraveu saugraveng taiumlo ra nhieagraveu vograve thaagraven trong thocirc ca Tieaacutet-ntildeaoslash (yumlgveda)211 vaoslash caugravec thaagraven hoiumlc Phaaumlt giaugraveo cuotildeng khoacircng ngoaiumli leauml Khi soumliuml nhaacircn caugravech hoaugrave thaagraven divideiva vaoslash Vibdquoœu ntildeoumlocirciumlc thaoslashnh higravenh trong ntildeaiumlo Hindu thigrave nhoumlotildeng higravenh aucircnh cuucirca chouml Boagrave-taugravet cuotildeng ntildeoumlocirciumlc thaoslashnh laaumlp trong Ntildeaiumli-thoumloslasha Phaaumlt giaugraveordquo
Theo yugrave kieaacuten cuucirca Har Dayal212 khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet cougrave thearing xuaaacutet phaugravet vaoslasho theaacute kyucirc thoumlugrave II troumlocircugravec taacircy logravech
210 EB III trang 231 211 yumlgveda Tieaacutet-ntildeaoslash hoaeumlc Thoiuml minh giaucirci thiacutech veagrave soaacute maiumlng daiumly caugravech baucirco toagraven thieaumln phaugravep vaoslash caugravech giaucirci thoaugravet cuucirca Ntildeaiumlo Hindu 212 BDBSL trang 43
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 170
ldquoChuugraveng ta cougrave thearing xem theaacute kyucirc thoumlugrave II troumlocircugravec taacircy logravech nhouml laoslash moaumlt ntildeiearingm baeacutet ntildeaagraveu bieacircn nieacircn xoumlucirc cho soumliuml phaugravet triearingn Hoiumlc thuyeaacutet Boagrave-taugravetrdquo N Dutt213 quaugraven saugravet cho raegraveng khoaucircng theaacute kyucirc II hoaeumlc I troumlocircugravec taacircy logravech Nakamura214 vaoslash AK Warder215 ntildeaotilde cho raegraveng Boagrave-taugravet thoumloslasha (BodhisattvayAringna 菩 薩 乘) cougrave thearing hieaumln houmlotildeu khoaucircng baeacutet ntildeaagraveu kyucirc nguyeacircn Thieacircn chuugravea giaugraveo Baugravech khoa Toaoslashn thouml toacircn giaugraveo216 cho raegraveng khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet rootilde raoslashng baeacutet ntildeaagraveu khoaucircng gioumlotildea theaacute kyucirc I troumlocircugravec taacircy logravech vaoslash gioumlotildea theaacute kyucirc I taacircy logravechhellip Vocircugravei nhieagraveu yugrave kieaacuten veagrave nieacircn ntildeaiumli hoiumlc thuyeaacutet cuucirca Boagrave-taugravet nhouml vaaumly ntildeaotilde ntildeoumlocirciumlc nhieagraveu hoiumlc giaucirc chaaacutep nhaaumln Tuy nhieacircn cougrave thearing keaacutet luaaumln raegraveng nhoumlotildeng quan ntildeiearingm naoslashy thaaumlt soumliuml ntildeaotilde chaelig ra soumliuml buoslashng noaring cuucirca moaumlt phong traoslasho kiacutenh thocircoslash Lyugrave toumlocircucircng Boagrave-taugravet (菩 薩 理 想) ntildeaotilde ntildeoumla ntildeeaacuten soumliuml tieaacuten triearingn Trieaacutet hoiumlc Boagrave-taugravet trong trieaacutet lyugrave Ntildeaiumli-thoumloslasha Phaaumlt giaugraveo (佛 教 大 乘)
Trong kinh Trung boauml cho raegraveng khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet cougrave thearing ntildeoumlocirciumlc thaoslashnh higravenh khoaucircng theaacute kyucirc thoumlugrave III-IV troumlocircugravec taacircy logravech217 Soumliuml chaaacutep nhaaumln thaugravei toumlucirc Soacute-ntildeaiumlt-ntildea nhouml 213 N Dutt MahAringyAringna Buddhism Delhi Motilal Banarsidass trang 1 214 H Nakamura Indian Buddhism Motilal Banarsidass rpt Delhi 1996 trang 99 215 AK Warder Indian Buddhism Motilal Banarsidass rpt Delhi 1997 trang 352 216 Mircea Eliade The Encyclopaedia of Religion Taaumlp 2 Collier
Macmillan Publishers London 1987 trang 458 217 Prof Rhys Davids cho raegraveng Khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet ntildeoumlocirciumlc bieacircn soaiumln vaoslasho
luugravec naoslasho ntildeougrave troumlocircugravec thocircoslashi ntildeaiumli vua A-duiumlc (Xem ldquoBuddhists India by TW Rhys Davidsrdquo trang 169) vaoslash Bimala Chum Law cuotildeng khauacuteng ntildeogravenh Boagrave-taugravet ntildeoumlocirciumlc bieacircn soaiumln vaoslasho thocircoslashi Tieagraven-A duiumlc (xem ldquoA History of Pali
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 171
laoslash moaumlt Boagrave-taugravet troumlocircugravec khi ntildeaiumlt giaugravec ngoauml nhouml ntildeoumlocirciumlc choumlugraveng minh trong moaumlt locircoslashi tuyeacircn boaacute ntildeocircn giaucircn cho lyugrave toumlocircucircng Boagrave-taugravet trong PAringli NikAringya ldquohellip Troumlocircugravec khi giaugravec ngoauml khi aaacutey Ta chaelig laoslash moaumlt vograve Boagrave-taugravethelliprdquo218 Taiumli ntildeaacircy chuugraveng ta seotilde thaaacutey soumliuml chuyearingn ntildeoaringi lyugrave toumlocircucircng A-la-haugraven thaoslashnh lyugrave toumlocircucircng Boagrave-taugravet
Theo Bimala Churn Law nieacircn ntildeaiumli cuucirca vaecircn hoiumlc kinh ntildeiearingn PAringli cougrave thearing ntildeoumlocirciumlc phaacircn loaiumli nhouml sau
1 Nhoumlotildeng phaugravep thoaiumli ntildeocircn giaucircn cuucirca Phaaumlt ntildeoumlocirciumlc thaaacutey trong nhoumlotildeng ntildeoaiumln vaecircn hoaeumlc caacircu keauml gioaacuteng nhau luoacircn laaumlp laiumli trong taaacutet caucirc kinh ntildeiearingn
2 Nhoumlotildeng ntildeoaiumln gioaacuteng nhau ntildeoumlocirciumlc thaaacutey ocircucirc hai hoaeumlc nhieagraveu taugravec phaaringm hieaumln houmlotildeu
3 Giocircugravei luaaumlt vaoslash nhougravem coumlugraveu-caugravenh-vograve (PAringrAringyaœa) cuucirca 16 baoslashi thocirc
4 Troumlocircoslashng boauml kinh taaumlp I Trung boauml Toumlocircng oumlng vaoslash Taecircng chi kinh
5 Troumlocircoslashng boauml kinh taaumlp II vaoslash III hellip vaoslash soumliuml soumlu taaumlp 500 truyeaumln kinh Boaringn sanh219
Soumliuml phaacircn chia theo thoumlugrave toumliuml bieacircn nieacircn soumlucirc naoslashy ntildeaotilde cho thaaacutey Troumlocircoslashng boauml kinh taaumlp II vaoslash III ntildeoumlocirciumlc bieacircn soaiumln sau
Literature by Bimala Chum Lawrdquo trang 28) Gombrich phaugravet biearingu raegraveng cougrave thearing xaucircy ra khoaucircng theaacute kyucirc III troumlocircugravec Taacircy logravech (xem ldquo How Buddhism Began by Richard F Gombrich Munshiram Manoharlal Publishers Pvt Ltd 1997 trang 9)
218 MLS I trang 207 219 Bimala Chum Law A History of Pali Literaturere Taaumlp I Indological Book House India 1983 trang 42
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 172
Trung boauml kinh theaacute thigrave do soumlugravec eugravep toumloslash soumliuml buoslashng noaring nhoumlotildeng troumlocircoslashng phaugravei Phaaumlt giaugraveo mocircugravei ntildeaeumlc bieaumlt Ntildeaiumli-chuugraveng-boauml (MahAringsAringnghika 大 眾 部)220 vocircugravei nhoumlotildeng tieaacuten boauml trieaacutet lyugrave (do baaacutet ntildeoagraveng vocircugravei soumliuml baucirco thuucirc cuucirca Nguyeacircn-thuyucirc Phaaumlt giaugraveo veagrave luaaumlt kinh)221 lsquoBoagrave-taugravetrsquo baaacutey giocircoslash cougrave thearing ntildeoumlocirciumlc thaugravenh hoaugrave vocircugravei nhoumlotildeng toumlocircugraveng toaacutet vaoslash ntildeaeumlc ntildeiearingm phi thoumlocircoslashng nhouml khi ldquoBoagrave-taugravet giaugraveng sanh toumloslash cung trocircoslashi Ntildeaacircu suaaacutet boumlocircugravec vaoslasho thai meiumlrdquo222 Ntildeaacircy laoslash ntildeiearingm noaringi baaumlt ntildeaagraveu tieacircn trong giai ntildeoaiumln phaugravet triearingn khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet Soumliuml thaugravenh hoaugrave chaacircn dung cuucirca baucircy vograve Phaaumlt baegraveng caugravech biearingu hieaumln soumliuml giaugraveng sanh cuucirca Boagrave-taugravet toumloslash cung trocircoslashi Ntildeaacircu suaaacutet boumlocircugravec vaoslasho thai meiuml Ntildeaacircy laoslash ntildeiearingm noaringi baaumlt thoumlugrave hai trong giai ntildeoaiumln phaugravet triearingn khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet Soumliuml giaugraveng sanh cuucirca Boagrave-taugravet treacircn traugravei ntildeaaacutet laoslash giai ntildeoaiumln thoumlugrave ba cuucirca soumliuml phaugravet triearingn Nhoumlotildeng boumlugravec aucircnh minh hoaiuml phong phuugrave veagrave Boagrave-taugravet ntildeoumlocirciumlc tigravem thaaacutey trong caugravec kinh Boaringn sanh ntildeoumlocirciumlc giaucirc ntildeogravenh laoslash giai ntildeoaiumln thoumlugrave touml trong tieaacuten trigravenh trieaacutet hoiumlc cuucirca hoiumlc thuyeaacutet Ntildeaacircy laoslash khuynh houmlocircugraveng toacircn giaugraveo maiumlnh meotilde houmlocircugraveng veagrave phaiumlm vi thaagraven thoaiumli hoiumlc cuucirca hoiumlc thuyeaacutet Boagrave-taugravet Thaaumlt khoacircng deatilde ntildeearing phaacircn tiacutech soumliuml thaecircng hoa trong Phaaumlt giaugraveo vaoslasho thocircoslashi ntildeougrave maoslash thoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc ntildeaugravenh daaacuteu laoslash cougrave soumliuml suy taoslashn rootilde reaumlt trong taecircng ntildeoaoslashn vaoslash soumliuml thuiuml ntildeoaumlng cuucirca lyugrave toumlocircucircng A-la-haugraven trong soumlugrave maiumlng hoaegraveng
220 N Dutt Buddhist Sects in India Motilal Banarsidass 1978 (Second Edition) trang 58-9 221 N Dutt Aspects of MahAringyAringna Buddhism in its Relation to HnenayAringna
Buddhism London Luzac amp Co 1930 sv MahAringsanghikAring 222 MLS III trang 165
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 173
phaugravep Cougrave leotilde ntildeougrave laoslash lyugrave do maoslash Isaline B Horner trong taugravec phaaringm lsquoBaaumlc hoaoslashn thieaumln trong Phaaumlt giaugraveo Nguyeacircn-thuucircyrsquo (The Early Buddhist Theory of Man Perfected)223 ntildeaotilde trigravenh baoslashy raegraveng
ldquoLuugravec ntildeaagraveu caugravec A-la-haugraven cuotildeng raaacutet tiacutech coumliumlc vaoslash nhieaumlt tigravenh trong soumliuml nghieaumlp locirciumli tha houmlocircugraveng daatilden chouml taecircng vaoslash Phaaumlt toumlucirc tu taaumlp thieagraven ntildeogravenh nhoumlng sau ntildeougrave cougrave soumliuml taecircng troumlocircucircng thieacircn veagrave nhaaumlp thieagraven an toacutenh cuucirca caugravec A-la-haugraven sau naoslashy laoslash do bocircucirci khoacircng cougrave soumliuml hieaumln dieaumln vaoslash maatildeu moumliumlc truyeagraven caucircm cuucirca Ntildeoumlugravec Theaacute toacircnrdquo
Soumliuml bieacircn soaiumln caugravec kinh Boaringn sanh laoslash moaumlt ntildeougraveng gougravep ntildeoaumlc ntildeaugraveo trong logravech soumlucirc Phaaumlt giaugraveo ntildeaotilde cougrave aucircnh houmlocircucircng saacircu saeacutec trong tigravenh caucircm quaagraven chuugraveng vaoslash ntildeoumlocirciumlc taaacutet caucirc phaaumlt toumlucirc treacircn theaacute giocircugravei taugraven thaugraven Chiacutenh do ntildeougrave maoslash kinh Boaringn sanh khoacircng giocircugravei haiumln chaelig ocircucirc daacircn chuugraveng AAacuten ntildeoauml Trong nhieagraveu theaacute kyucirc lyugrave toumlocircucircng Boagrave-taugravet ntildeaotilde biearingu hieaumln naecircng loumliumlc cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt truyeagraven nieagravem tin ntildeearing phaaumlt toumlucirc soaacuteng theo lyugrave toumlocircucircng Boagrave-taugravet mang hoaoslash bigravenh an laiumlc vaoslash haiumlnh phuugravec cho moiumli ngoumlocircoslashi Cougrave thearing nougravei raegraveng suoaacutet trong moaumlt giai ntildeoaiumln khoaucircng boaacuten theaacute kyucirc toumloslash VI-III troumlocircugravec taacircy logravech Phaaumlt hoiumlc (Buddhology) trong kinh ntildeiearingn PAringli vocircugravei nhoumlotildeng khaugravei nieaumlm hieaumln thoumliumlc cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt khaugravei nieaumlm cuucirca Nhaaacutet thieaacutet houmlotildeu boauml (Sarvastivada 一 切 有 部) vocircugravei hai loaiumli Phaaumlt thaacircn (BuddhakAringya 佛 身) laoslash phaugravep thaacircn (DharmakAringya 法 身) vaoslash saeacutec thaacircn (RupakAringya 色 身) vaatilden laoslash ntildeiearingm trung taacircm vaoslash soumliuml kiacutenh ngoumlocircotildeng lyugrave toumlocircucircng
223 Isaline B Horner The Early Buddhist Theory of Man Perfected London 1979 trang 191
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 174
giaugravec ngoauml cuucirca Phaaumlt giaugraveo vaoslash ntildeaotilde vaaumln haoslashnh moaumlt caugravech eacircm aucirc trong Phaaumlt giaugraveo maoslash khoacircng cougrave soumliuml bieaacuten ntildeoaringi nhieagraveu Trong giai ntildeoaiumln thoumlugrave naecircm cuucirca soumliuml phoaring bieaacuten hoiumlc thuyeaacutet Boagrave-taugravet moaumlt khuynh houmlocircugraveng maiumlnh meotilde ntildeaotilde aucircnh houmlocircucircng theaacute giocircugravei thuugravec ntildeaaringy khocircucirci ntildeaagraveu moaumlt giai ntildeoaiumln laacircu daoslashi cuucirca luaaumln ntildeiearingm trieaacutet hoiumlc vaoslash soumliuml phaugravet triearingn rootilde reaumlt khuynh houmlocircugraveng thieagraven ntildeogravenh vaoslash tu taaumlp doumliumla treacircn nhoumlotildeng hiearingn hieaumln cuucirca baaumlc thaugravenh Vigrave locirciumli iacutech ntildeougrave cuucirca phaaumlt toumlucirc caugravec nhaoslash Ntildeaiumli-thoumloslasha ntildeaotilde saugraveng taiumlo moaumlt taagraveng locircugravep caugravec Boagrave-taugravet maoslash quaagraven chuugraveng kiacutenh ngoumlocircotildeng
Hai ntildeaeumlc tiacutenh Tueauml giaugravec vaoslash Toumloslash bi ntildeoumlocirciumlc xem nhouml laoslash Triacute touml (jntildeAringna-sambhAringra 智 資) vaoslash Phoumlocircugravec touml (puUgraveya-sambbhAringra 福 資) cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt thoumlocircoslashng ntildei ntildeoacirci vocircugravei nhau ntildeoumlocirciumlc thaugravenh hoaugrave qua higravenh toumlocirciumlng cuucirca Boagrave-taugravet Vaecircn-thuoslash (Mantildejuplusmnri 文 殊 師 利 菩 薩) vaoslash Boagrave-taugravet Quan- theaacute-aacircm (Avalokiteplusmnvara 觀 世 音 菩 薩) Trong Phaaumlt giaugraveo Ntildeaiumli-thoumloslasha tueauml giaugravec ntildeoumlocirciumlc coi laoslash moaumlt caugravei gigrave ntildeougrave quan troiumlng hocircn toumloslash bi vaoslash ntildeaotilde ntildeoumlocirciumlc daatilden choumlugraveng trong nhieagraveu baoslashi kinh luaaumln vaoslash cuotildeng ntildeoumlocirciumlc kinh Phaugravep hoa (Saddharma PuœOslasharneka 妙 法 蓮 花 經) taugraven doumlocircng
Soumliuml tuyeacircn doumlocircng triacute tueauml ntildeaotilde ntildeaiumlt ntildeeaacuten ntildeaelignh cao trong nhoumlotildeng taugravec phaaringm cuucirca Trung luaaumln (中 論) do ngaoslashi Long thoiuml thaoslashnh laaumlp vaoslasho theaacute kyucirc thoumlugrave II taacircy logravech Triacute tueauml ntildeoumlocirciumlc ca tuiumlng raaacutet nhieagraveu trong khi toumloslash bi (karacircœAring 慈 悲) laiumli khoacircng ntildeoumlocirciumlc baoslashn baiumlc chi tieaacutet Nhoumlng Ntildeaiumli-thoumloslasha Phaaumlt giaugraveo sau naoslashy ntildeaotilde nhaaacuten maiumlnh toumloslash bi hocircn tueauml giaugravec
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 175
Chiacutenh tigravenh caucircm hocircn lyugrave triacute Thaelignh thoaucircng doumlocircoslashng nhouml tueauml giaugravec ntildeaotilde bograve boucirc queacircn
vaoslash locirc ntildei nhouml khi tuyeacircn boaacute toumloslash bi laoslash moaumlt ntildeieagraveu caagraven thieaacutet cho Boagrave-taugravet Khi yugrave toumlocircucircng naoslashy phoaring bieaacuten nhouml vaaumly thigrave Boagrave-taugravet Quan-theaacute-aacircm trocircucirc neacircn quan troiumlng cho ntildeeaacuten khi trocircucirc thaoslashnh moaumlt Boagrave-taugravet toaacutei cao vaoslash ntildeoaumlc nhaaacutet Theaacute laoslash Ntildeaiumli-thoumloslasha daagraven daagraven chuyearingn toumloslash uy loumliumlc cuucirca Boagrave-taugravet Vaecircn thuoslash ntildeeaacuten soumliuml ngoumliuml trograve cuucirca Boagrave-taugravet Quan-theaacute-aacircm ntildeoumlocirciumlc taugraven doumlocircng nhouml Chuugravea tearing cuucirca looslashng toumloslash (慈 悲 的 王)
Ntildeaiumli-thoumloslasha thocircoslashi kyoslash ntildeaagraveu daiumly nhoumlotildeng haoslashnh ntildeoaumlng locirciumli tha laoslash moaumlt trong nhoumlotildeng phoumlocircng tieaumln ntildeearing ntildeaiumlt tueauml giaugravec ntildeaacircy laoslash muiumlc ntildeiacutech Nhoumlng Ntildeaiumli-thoumloslasha sau naoslashy doumlocircoslashng nhouml ntildeaotilde queacircn ngay caucirc muiumlc ntildeiacutech xa xoacirci naoslashy vaoslash chaelig thiacutech ntildei ntildeoauml sanh giuugravep ngoumlocircoslashi Boagrave-taugravet khoacircng caagraven voaumli vaotilde ntildeearing ntildeaiumlt boagrave ntildeeagrave vaoslash trocircucirc thaoslashnh moaumlt vograve Phaaumlt khi ngaoslashi cougrave thearing giuugravep ntildeocircotilde vaoslash coumlugraveu taaacutet caucirc chuugraveng sanh moaumlt caugravech hieaumlu quaucirc hocircn trong soumliuml nghieaumlp traagraven gian nhouml laoslash moaumlt Boagrave-taugravet YUgrave toumlocircucircng naoslashy cuotildeng daatilden ntildeeaacuten khoacircng xem troiumlng taagravem quan troiumlng cuucirca chouml Phaaumlt ntildeoaacutei vocircugravei Boagrave-taugravet OcircUcirc ntildeaacircy cougrave moaumlt khuynh houmlocircugraveng noaringi baaumlt coi locirciumli tha nhouml laoslash moaumlt muiumlc ntildeiacutech toaacutei cao Boagrave-taugravet Quan-theaacute-aacircm doumlocircoslashng nhouml khoacircng quan taacircm vieaumlc trocircucirc thaoslashnh moaumlt vograve Phaaumlt
Chuugraveng ta cougrave thearing thaaacutey rootilde raoslashng raegraveng Boagrave-taugravet Quaugraven-theaacute-aacircm vaoslash Boagrave-taugravet Vaecircn-thuoslash Souml-locirciumli laoslash nhaacircn caugravech hougravea cuucirca toumloslash bi vaoslash triacute tueauml Cuotildeng gioaacuteng nhouml vograve thaugravenh Amesha Spentas cuucirca ntildeaiumlo thocircoslash loumlucirca vaoslash nhoumlotildeng vograve thaugravenh khaugravec trong Thieacircn Chuugravea giaugraveo Vocircugravei soumliuml phaugravet triearingn nhouml vaaumly soaacute loumlocirciumlng Boagrave-taugravet trocircucirc neacircn voacirc soaacute haagraveu nhouml khoacircng
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 176
thearing ntildeeaacutem kearing Thaaumlt ra caugravec kinh ntildeiearingn Ntildeaiumli-thoumloslasha quan troiumlng nhouml kinh Dieaumlu-phaugravep Lieacircn-hoa (Saddharma-puœOslasharneka Sacirctra 妙 法 蓮 花 經) kinh Hoa-nghieacircm (AvataUacutesaka Sacirctra華 嚴 經) vaoslash nhieagraveu kinh khaugravec ntildeaotilde ntildeoumla ra moaumlt danh saugravech raaacutet daoslashi teacircn caugravec vograve Boagrave-taugravet nhouml theaacute Ntildeoumlugraveng veagrave baucircn chaaacutet maoslash nougravei Boagrave-taugravet khoacircng cougrave teacircn vaoslash moaumlt higravenh toumlocircugraveng naoslasho coaacute ntildeogravenh nhoumlotildeng taugravec giaucirc bieacircn soaiumln nhoumlotildeng kinh naoslashy chaelig ntildeocircn giaucircn muoaacuten nougravei raegraveng soaacute loumlocirciumlng caugravec vograve Boagrave-taugravet naoslashy khoaucircng haoslashng trieaumlu hocircn laoslash voacirc soaacute224
Ngoaoslashi hai vograve Boagrave-taugravet naoslashy ra cooslashn cougrave nhoumlotildeng vograve Boagrave-taugravet khaugravec quan troiumlng nhouml A-touml-ntildeaoslash (Asita vograve ntildeaotilde ntildeoumlocirciumlc Ntildeoumlugravec Phaaumlt Thiacutech-ca Maacircu-ni thoiuml kyugrave seotilde thaoslashnh Phaaumlt hieaumlu laoslash Di-laeumlc (Maitreya 彌 勒 佛) trong toumlocircng lai Phoaring-
hieagraven (Samantabhadra普 賢 菩 薩) Ntildeaiumli-theaacute-chiacute (MahAringsthAringmaprAringpta 大 勢 至 菩 薩) Ntildeogravea-taiumlng (Kbdquoitigarbha 地 藏 菩 薩) vvhellip trocircucirc neacircn phoaring bieaacuten khoacircng chaelig ocircucirc AAacuten Ntildeoauml maoslash cooslashn ocircucirc caugravec noumlocircugravec Vieatilden Ntildeoacircng Saugraveu vograve Boagrave-taugravet naoslashy cuoslashng vocircugravei Boagrave-taugravet Houml-khoacircng-taiumlng (AumlkAringsagarbha 虛 空 藏 菩 薩) vaoslash Kim-cang-thuucirc Boagrave-taugravet (VajrapAringœne 金 剛 手 菩 薩)hellip ntildeaotilde higravenh thaoslashnh nhougravem taugravem vograve Boagrave-taugravet noaringi tieaacuteng Nhoumlotildeng vograve Boagrave-taugravet naoslashy vaoslash nhieagraveu vograve Boagrave-taugravet khaugravec ntildeaotilde ntildeoumlocirciumlc caugravec Phaaumlt toumlucirc Ntildeaiumli-thoumloslasha kiacutenh thocircoslash baegraveng higravenh toumlocirciumlng vaoslash baegraveng caucirc nhoumlotildeng phoumlocircng phaugravep tu taaumlp quaugraven toumlocircucircng
224 LS trang 14
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 177
Tuy nhieacircn chuugraveng ta neacircn nhocircugrave raegraveng caugravec Boagrave-taugravet trong Ntildeaiumli-thoumloslasha Phaaumlt giaugraveo chaelig laoslash nhoumlotildeng biearingu toumlocirciumlng thaugravenh hoaugrave chocircugrave khoacircng phaucirci laoslash con ngoumlocircoslashi logravech soumlucirc Hoiuml laoslash biearingu toumlocirciumlng nhoumlotildeng ntildeoumlugravec haiumlnh sieacircu voumlocirciumlt cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt Moaumlt soumliuml kieaumln khoacircng thearing choaacutei caucirci laoslash taaacutet caucirc nhoumlotildeng heauml thoaacuteng toacircn giaugraveo ntildeeagraveu cougrave nhoumlotildeng biearingu toumlocirciumlng rieacircng bieaumlt ntildeearing gia hoauml ntildeaugravep oumlugraveng nhu caagraveu tiacuten ngoumlocircotildeng cuucirca phaaumlt toumlucirc
Trong Phaaumlt giaugraveo Nguyeacircn-thuyucirc Boagrave-taugravet nhouml ngoumlocircoslashi tu taaumlp ntildeoaiumln troumloslash kieaacutet soumlucirc thanh togravenh taacircm ntildeearing trocircucirc thaoslashnh baaumlc hoaoslashn thieaumln vaoslash giaugravec ngoauml Chiacutenh nhoumlotildeng Boagrave-taugravet nhouml vaaumly xuaaacutet hieaumln trong kinh ntildeiearingn PAringli Thaoslashnh toumliumlu ntildeoumlocirciumlc nhouml vaaumly laoslash Boagrave-taugravet ntildeaotilde hoaoslashn thaoslashnh lyugrave toumlocircucircng phaiumlm haiumlnh cuucirca migravenh Nhoumlng lyugrave toumlocircucircng Ntildeaiumli-thoumloslasha ntildeaotilde ntildeoumla Boagrave-taugravet ntildeeaacuten nhoumlotildeng noatilde loumliumlc locircugraven hocircn doumliumla treacircn nhoumlotildeng hoaiumlt ntildeoaumlng tiacutech coumliumlc ntildeearing giuugravep taaacutet caucirc chuugraveng sanh ntildeau khoaring ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc haiumlnh phuugravec toaacutei haaumlu maoslash troumlocircugravec ntildeougrave Boagrave-taugravet khoacircng quan taacircm Khoacircng thoaotilde maotilden vocircugravei nhoumlotildeng tu taaumlp chaelig laoslashm giaucircm tham saacircn si tieacircu troumloslash kieaacutet soumlucirc vaoslash hoaoslashn thaoslashnh ntildeocircoslashi soaacuteng phaiumlm haiumlnh cho chiacutenh migravenh Boagrave-taugravet chuugrave taacircm noatilde loumliumlc giuugravep taaacutet caucirc chuugraveng sanh voumlocirciumlt qua cuoaumlc phaaacuten ntildeaaacuteu vaoslash tigravem an laiumlc giaucirci thoaugravet cho hoiuml Cooslashn moaumlt chuugraveng sanh naoslasho choumla giaucirci thoaugravet thigrave boagrave taugravet choumla giaucirci thoaugravet Ntildeougrave laoslash lyugrave toumlocircucircng cuucirca boagrave taugravet
YUgrave nghoacutea vaoslash Vograve triacute cuucirca Ma-Ha-Taugravet Thaaumlt laoslash thiacutech hocirciumlp ntildeearing nougravei theacircm raegraveng trong caugravec
kinh Ntildeaiumli-thoumloslasha thoumlocircoslashng nougravei veagrave yugrave nghoacutea vaoslash vograve triacute cuucirca Ma-ha-taugravet (MahAringsattva 摩 訶 薩) bocircucirci vigrave toumloslash Boagrave-taugravet
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 178
(Bodhisattva菩 薩) thoumlocircoslashng ntildei keoslashm vocircugravei Ma-ha-taugravet lsquoMahAringrsquo (大) cougrave nghoacutea laoslash lsquolocircugravenrsquo vaoslash lsquosattvarsquo (情)
nghoacutea laoslash lsquochuugraveng sanhrsquo hoaeumlc lsquocan ntildeaotildemrsquo nhouml vaaumly MahAringsattva cougrave thearing taiumlm hiearingu laoslash Ntildeaiumli Boagrave-taugravet Ngaoslashi Long-thoiuml (NAringgAringrjuna 龍 樹) ntildeaotilde ntildeoumla ra moaumlt soaacute nhoumlotildeng nguyeacircn nhaacircn vigrave sao Boagrave-taugravet ntildeoumlocirciumlc goiumli laoslash MahAringsattva Bocircucirci vigrave ntildeaiumli Boagrave-taugravet ntildeaotilde ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc phaiumlm haiumlnh cao caucirc thoumlocirciumlng thuucirc gioumlotildea nhoumlotildeng Boagrave-taugravet ntildeoumlugravec haiumlnh khaugravec Caugravec ntildeaiumli Boagrave-taugravet raaacutet hoan haelig toumloslash bi vaoslash giuugravep voacirc soaacute chuugraveng sanh moaumlt caugravech tiacutech coumliumlc khoacircng meaumlt mootildei Taacircy-taiumlng ntildeaotilde dogravech MahAringsattvas (摩 訶 薩) nhouml laoslash lsquongoumlocircoslashi huoslashng vocircugravei tinh thaagraven voacute ntildeaiumlirsquo vaoslash nhoumlotildeng nguyeaumln voiumlng cuucirca ntildeaiumli Boagrave-taugravet thaaumlt soumliuml laoslash toaacutei thoumlocirciumlng cao caucirc hy sinh vigrave vieaumlc locircugraven Caugravec ntildeaiumli Boagrave-taugravet ntildei hoaegraveng phaugravep ocircucirc moiumli nocirci phuiumlng soumliuml chuugraveng sanh nhouml cuugraveng doumlocircoslashng chouml Phaaumlt vaoslash bieaacuten ta baoslash thaoslashnh caucircnh togravenh ntildeoauml Caugravec ntildeaiumli Boagrave-taugravet luoacircn thoumliumlc haoslashnh taaacutet caucirc nhoumlotildeng locircoslashi daiumly cuucirca chouml Phaaumlt quaugraven chieaacuteu taaacutet caucirc caucircnh giocircugravei togravenh ntildeoauml ntildeearing hoaumli tuiuml quaagraven chuugraveng ocircucirc moiumli nocirci veagrave vocircugravei Ntildeoumlugravec Phaaumlt baegraveng caugravech caucircm hoaugrave touml toumlocircucircng chuugraveng sanh loaiumli boucirc phieagraven naotildeo vaoslash phaugravet khocircucirci nhoumlotildeng tieagravem naecircng giaucirci thoaugravet cuucirca hoiuml225
Trong phaagraven baeacutet ntildeaagraveu cuucirca kinh Baugravet-thieacircn-tuiumlng Baugravet-nhaotilde Ba-la-maaumlt (AbdquoEcircasAringhasrikAring-PrajntildeAring-pAringramitAring八
天 頌 般 若 波 羅 密 經) Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeaotilde giaucirci thiacutech veagrave yugrave nghoacutea cuucirca Ma-ha-taugravet (MahAringsattva 摩 訶 薩)
225 Edward Conze (tr) The Diamond Sacirctra and The Heart Sacirctra London 1957 trang 23
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 179
khi ngaoslashi Tu-boagrave-ntildeeagrave (Subhacircti 須 菩 提) houcirci Ntildeoumlugravec Phaaumlt veagrave ntildeieagraveu naoslashy Ntildeoumlugravec Phaaumlt traucirc locircoslashi raegraveng moaumlt Boagrave-taugravet ntildeoumlocirciumlc goiumli laoslash Ntildeaiumli Boagrave-taugravet trong yugrave nghoacutea bocircucirci vigrave vograve Boagrave-taugravet ntildeaotilde ban phaugravep thoaiumli ntildeearing chuyearingn hoaugrave caugravec chaaacutep thuucirc ndash nhoumlotildeng quan ntildeiearingm chaaacutep thuucirc sai laagravem nhouml laoslash ngaotilde nhaacircn chuugraveng sanh thoiuml giaucirc hieaumln houmlotildeu khoacircng hieaumln houmlotildeu ntildeoaiumln dieaumlt thoumlocircoslashng haegraveng226 Kinh Dieaumlu-phaugravep Lieacircn-hoa (Sad-dharmapuœOslasharika 妙 法 蓮 花 經) vaoslash kinh Kim-cang Baugravet-nhaotilde ba-la-maaumlt (VajracchedikAring prajntildeAring-pAringramitAring Sacirctras 金 剛 般 若 波 羅 密 經) ntildeaotilde nougravei raegraveng MahAringsattvas cougrave nhoumlotildeng phaaringm haiumlnh toaacutet vaoslash tu taaumlp caugravec ba-la-maaumlt (pAringramitAring 波 羅 密) nhouml Boagrave-taugravet vaoslash ldquohellip Boagrave-taugravet ntildeaotilde troagraveng caecircn laoslashnh nocirci haoslashng traecircm ngaoslashn chouml Phaaumltrdquo227
Nougravei moaumlt caugravech khaugravec MahAringsattva laoslash Ntildeaiumli Boagrave-taugravet phaaringm haiumlnh vaoslash coacircng ntildeoumlugravec hocircn moaumlt boagrave taugravet bigravenh thoumlocircoslashng Nhoumlng nougravei chung Ntildeaiumli Boagrave-taugravet hay Boagrave-taugravet ntildeeagraveu laoslash nhoumlotildeng vograve cougrave thearing chuyearingn hoaugrave taaacutet caucirc nghieaumlp (karmas 業) xaaacuteu vaoslash ntildeau khoaring cuucirca chiacutenh migravenh vaoslash seotilde chaelig ra con ntildeoumlocircoslashng giaucirci thoaugravet cho taaacutet caucirc chuugraveng sanh baegraveng looslashng toumloslash bi haelig xaucirc voacirc loumlocirciumlng Tuy nhieacircn trong kinh ntildeiearingn PAringli chuugraveng ta khoacircng thearing tigravem thaaacutey toumloslash MahAringsattva nhoumlng trong caugravec kinh ntildeiearingn Ntildeaiumli-thoumloslasha toumloslash naoslashy duoslashng khaugrave thoumlocircoslashng xuyeacircn vocircugravei thuaaumlt toumloslash Boagrave-taugravet Hai toumloslash naoslashy thoumlocircoslashng ntildei ntildeoacirci vocircugravei nhau nhouml trong kinh Dieaumlu-phaugravep Lieacircn-hoa
226 Edward Conze (tr) AbdquoEcircasAringhasrikAring PrajntildeAring-pAringramitAring trang 7 227 LS trang 221
Phoumlocircng Phaugravep Tu Taaumlp cuucirca Boagrave-taugravet trong Kinh-taiumlng PAringli 180
(SaddarmapuœOslasharika Sacirctra 妙 法 蓮 花 經) kinh Ntildeaiumli Nieaacutet-baoslashn (MahAringparinirvAringœa Sacirctra 大 般 涅 槃
經)hellip ntildeaotilde xoumlng taugraven nhouml Vaecircn-thuoslash Souml-locirciumli Boagrave-taugravet Ma-ha-taugravet (Bodhisattva MahAringsattva Mantildejuplusmnrne 文 殊 師 利
菩 薩 摩 訶 薩) Quan-theaacute-aacircm Boagrave-taugravet Ma-ha-taugravet (Bodhisattva MahAringsattva Avalokiteplusmnvara 觀 世 音
菩 薩 摩 訶 薩) Ntildeaiumli-theaacute-chiacute Boagrave-taugravet Ma-ha-taugravet (Bodhisattva MahAringsattva MahAringsthAringma-prAringpta大 勢
至 菩 薩 摩 訶 薩)Thoumlocircoslashng-tinh-taaacuten Boagrave-taugravet Ma-ha-taugravet (Bodhisattva MahAringsattva Nityodyukta 常 精 進
菩 薩 摩 訶 薩) Thoumlocircoslashng-baaacutet-khinh Boagrave-taugravet Ma-ha-taugravet (SadAringparibhacircta Bodhisattva 常 不 輕 菩 薩
摩訶薩) Baaacutet-houmlu-toumlugravec Boagrave-taugravet Ma-ha-taugravet (Bodhisattva MahAringsattva Aniksiptadhura 不 休 息 菩 薩 摩 訶
薩) Baucirco-choumlocircucircng Boagrave-taugravet Ma-ha-taugravet (Bodhisattva
MahAringsattva RatnapAringœi 寶 掌 菩 薩 摩 訶 薩) Doumlocirciumlc-voumlocircng Boagrave-taugravet Ma-ha-taugravet (Bodhisattva MahAringsattva BhaibdquoajyarAringja 藥 王 菩 薩 摩 訶 薩) Dootildeng-thiacute Boagrave-taugravet Ma-ha-taugravet (Bodhisattva MahAringsattva PralAringnaplusmnacircra 勇 施 菩 薩 摩 訶 薩) Baucirco-nguyeaumlt Boagrave-taugravet Ma-ha-taugravet (Bodhisattva MahAringsattva Ratnacandra 寶 月 菩 薩 摩 訶 薩) Baucirco-quang Boagrave-taugravet Ma-ha-taugravet (Bodhisattva MahAringsattva Ratnaprabha 寶光 菩 薩 摩 訶 薩) Maotilden-nguyeaumlt Boagrave-taugravet Ma-ha-taugravet (Bodhisattva MahAringsattva
Boagrave-taugravet vaoslash Taugravenh-khoacircng 181
Pacircrœacandra 滿 月 菩 薩 摩 訶 薩) Ntildeaiumli-loumliumlc Boagrave-taugravet Ma-ha-taugravet (Bodhisattva MahAringsattva MahAringvikrAringmin 大 力 菩 薩 摩 訶 薩) Voacirc-loumlocirciumlng-loumliumlc Boagrave-taugravet Ma-ha-taugravet (Bodhisattva MahAringsattva AnantavikrAringmin 無 量
力 菩 薩 摩 訶 薩) Voumlocirciumlt-tam-giocircugravei Boagrave-taugravet Ma-ha-taugravet (Bodhisattva MahAringsattva TrailokyavikrAringmin 越 三 界
菩 薩 摩 訶 薩) Hieagraven-thuucirc Boagrave-taugravet Ma-ha-taugravet (Bodhisattva MahAringsattva BhadrapAringla 賢 首 菩 薩
摩 訶 薩) Di-laeumlc Boagrave-taugravet Ma-ha-taugravet (Bodhisattva MahAringsattva Maitreya 彌 勒 菩 薩 摩 訶 薩) Baucirco-choumlocircucircng Boagrave-taugravet Ma-ha-taugravet (Bodhisattva MahAringsattva RatnAringkara 寶 積 菩 薩 摩 訶 薩)hellip228
Kinh Phaugravep hoa ntildeaotilde chaelig ra nhoumlotildeng vograve triacute vaoslash phaaringm haiumlnh ntildeaeumlc bieaumlt cuucirca caugravec ntildeaiumli Boagrave-taugravet naoslashy vaoslash taugraven thaugraven coacircng ntildeoumlugravec khoacircng thearing nghoacute baoslashn cuucirca caugravec Boagrave-taugravet ntildeaotilde khoacircng chaelig noatilde loumliumlc tigravem caagraveu boagrave ntildeeagrave cho chiacutenh migravenh maoslash cooslashn taaumln tuiumly heaacutet looslashng coumlugraveu giuugravep ngoumlocircoslashi khaugravec Bocircucirci vigrave lyugrave do ntildeougrave maoslash caugravec Boagrave-taugravet naoslashy ntildeoumlocirciumlc goiumli laoslash Ntildeaiumli Boagrave-taugravet (MahAringsattvas)
----
228 LS 4 amp L Hurvitz Scripture of The Lotus Blossom of the Five
Dharma New York 1976 trang 1-2
5
KHAUgraveI NIEAumlM lsquoKHOAcircNGrsquo TRONG KINH TAIumlNG PAumlLI
Theo kinh Kim-cang Baugravet-nhaotilde Ba-la-maaumlt (VajrachedikAring-prajntildeAring-pAringramitAring Sacirctra 金 剛 般 若
波 羅 密 經) cougrave hai ntildeieagraveu toaacutei caagraven cho moaumlt vograve Boagrave-taugravet tu taaumlp triacute tueauml ldquoKhoacircng bao giocircoslash toumloslash boucirc taaacutet caucirc chuugraveng sanh vaoslash thaaacutey nhouml thaaumlt caugravec phaugravep laoslash khoacircngrdquo229 laoslash moaumlt trong nhoumlotildeng lyugrave toumlocircucircng saacircu saeacutec tinh teaacute vaoslash aucircnh houmlocircucircng nhaaacutet trong caugravec kinh ntildeiearingn Ntildeaiumli-thoumloslasha (大 乘 經)
divideacircnyatAring (空性) nghoacutea laoslash lsquokhoacircng cougrave gigraversquo hoaeumlc lsquotroaacuteng roatildengrsquo taaacutet caucirc hieaumln toumlocirciumlng nhoumlng laiumli khoacircng phaucirci laoslash lsquotroaacuteng roatildengrsquo lsquokhoacircng cougrave gigraversquo nhouml ntildeoumlocirciumlc nhaaacuten maiumlnh trong nhieagraveu kinh ntildeiearingn Ntildeaiumli-thoumloslasha baeacutet ntildeaagraveu vocircugravei kinh Baugravet nhaotilde ba-la-maaumlt (PrajntildeAring-pAringramitAring Sacirctras 般 若 波
羅 密 經) vaoslash toumloslash ntildeougrave trocircucirc thaoslashnh voacirc cuoslashng quan troiumlng khoacircng chaelig trong caugravec troumlocircoslashng phaugravei Trung luaaumln 229 Edward Conze Buddhism Its Essence and Development Delhi 1994 trang 130
Khaugravei Nieaumlm Khoacircng trong Kinh Taiumlng PAringli 183
(MAringdhyamika 中論)vaoslash Du-giaoslash (YogAringcAringra 瑜 伽
論) ocircucirc AAacuten ntildeoauml (bao goagravem caugravec chi nhaugravenh cuucirca caugravec boauml phaugravei naoslashy) maoslash cooslashn cho taaacutet caucirc caugravec troumlocircoslashng phaugravei Ntildeaiumli-thoumloslasha ocircucirc nhieagraveu vuoslashng coaring vaoslash hieaumln ntildeaiumli Taugravenh-khoacircng (divideacircnyatAring 空 性) cuotildeng ntildeougraveng vai trooslash chuucirc choaacutet trong caugravec troumlocircoslashng phaugravei Kim-cang thoumloslasha (VajrayAringna 金 剛
乘) Do ntildeougrave cuotildeng cougrave lyugrave ntildeearing cho raegraveng khaugravei nieaumlm Taugravenh-khoacircng nhouml laoslash moaumlt soumliuml ntildeoaringi mocircugravei quan troiumlng nhaaacutet trong Ntildeaiumli-thoumloslasha Tuy nhieacircn cuotildeng gioaacuteng nhouml khaugravei nieaumlm Boagrave-taugravet Taugravenh-khoacircng cougrave haiumlt gioaacuteng cuucirca nougrave ocircucirc caugravec kinh taiumlng PAringli Nougravei chung qua tieaacutep caaumln caugravec kinh taiumlng Pali ta thaaacutey khaugravei nieaumlm Khoacircng (SuntildentildeatAring 空) cougrave naecircm yugrave nghoacutea nhouml sau
lsquoKhoacircngrsquo nhouml Khoacircng Thaaumlt Thearing Ntildeaagraveu tieacircn nhigraven vaoslasho toumliuml ntildeiearingn Oxford Advanced
Learnerrsquos Dictionary230 ntildeaotilde ntildeogravenh nghoacutea lsquokhoacircngrsquo nhouml sau 1 (a) Khoacircng cougrave gigrave beacircn trong (b) Khoacircng cougrave ai beacircn trong 2 (a) Khoacircng cougrave caugravei gigrave troaacuteng roatildeng hoaeumlc thieaacuteu (moaumlt
chaaacutet loumlocirciumlng) (b) Voacirc nghoacutea hoaeumlc khoacircng muiumlc ntildeiacutech toumloslash ngoumlotilde locircoslashi
houmlugravea giaaacutec mocirc 3 Ntildeougravei buiumlng
230 Oxford Advanced Learnerrsquos Dictionary AP Cowie (Ed) Oxford
University Press Great Britain 4th rpt 1991 trang 394-5
Boagrave Taugravet vaoslash Taugravenh Khoacircng 184
Vaoslash ntildeoaumlng toumloslash cuucirca lsquokhoacircngrsquo cougrave nghoacutea laoslash 1 Laoslashm cho troaacuteng khoacircng 2 (a) Laoslashm troaacuteng khoacircng caugravei gigrave (vaoslasho) docircoslashi caugravei gigrave ntildeougrave vaoslash ntildeaeumlt nougrave ocircucirc nocirci khaugravec
(b) Deiumlp (toumloslash) caugravei gigrave (vaoslasho caugravei gigrave) Ntildeaacircy laoslash nghoacutea caecircn baucircn hoaeumlc ntildeaagraveu tieacircn cuucirca lsquokhoacircngrsquo
(空 Sanskrit divideacircnya) ntildeaotilde dieatilden taucirc nghoacutea ntildeen (khoacircng trieaacutet lyugrave) lsquokhoacircngrsquo lsquoboucirc khoacircngrsquo lsquovoacirc duiumlngrsquohellip Theo nhoumlotildeng yugrave nghoacutea naoslashy chuugraveng ta cougrave thearing hiearingu lsquokhoacircngrsquo (Suntildentildea) laoslash khoacircng taaacutet caucirc hieaumln toumlocirciumlng khoacircng thoumliumlc thearing ngoumlocirciumlc laiumli vocircugravei thoumliumlc thearing ntildeaagravey trooslashn vaaumlt chaaacutet xuaaacutet hieaumlnhellip Thaaumlt ra yugrave nghoacutea lsquokhoacircngrsquo trong Phaaumlt giaugraveo raaacutet laoslash saacircu saeacutec tinh teaacute vaoslash khougrave hiearingu bocircucirci vigrave khoacircng chaelig khoacircng cougrave saeacutec thanh houmlocircnghellip maoslash cuotildeng khoacircng cougrave taaacutet caucirc caugravec chuugraveng sanh luoacircn caugravec hieaumln toumlocirciumlng toagraven taiumli laoslash tuyoslash theo nhaacircn duyeacircn (PratnetyasamutpAringda 緣 起 因 緣
生 起) neacircn goiumli laoslash khoacircng OcircUcirc ntildeaacircy lsquokhoacircngrsquo nghoacutea laoslash thoumliumlc teaacute chaacircn thaaumlt rocircoslashi boucirc nhoumlotildeng touml toumlocircucircng chaaacutep thuucirc vaoslash taoslash kieaacuten Ntildeougrave laoslash lyugrave do nhieagraveu laagraven Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeaotilde khauacuteng ntildeograveng raegraveng
ldquoNaoslashy A-nan nhocircoslash ta ntildeaotilde an truugrave lsquokhoacircngrsquo neacircn nay ta ntildeoumlocirciumlc an truugrave vieacircn maotilden nhaaacutetrdquo 231
(SuntildentildeatAringvihAringrenAringhaUacute Aumlnanda etarahi bahulaUacute viharAringmneti)232
Tuy nhieacircn soumliuml thaecircng hoa khaugravei nieaumlm lsquokhoacircngrsquo trong 231 MLS III soaacute 121 Kinh Tiearingu Khoacircng (Culasunnata sutta) trang 147 232 M III trang 104
Khaugravei Nieaumlm Khoacircng trong Kinh Taiumlng PAringli 185
kinh ntildeiearingn PAringli yugrave nghoacutea ntildeaagraveu tieacircn cuucirca lsquokhoacircngrsquo- lsquokhoacircng thoumliumlc thearingrsquo cougrave thearing ntildeoumlocirciumlc tigravem thaaacutey nhouml sau
ldquoVograve aaacutey thaaacutey moaumlt ngoacirci laoslashng troaacuteng vaeacuteng vaoslash boumlocircugravec vaoslasho trong nhaoslash vograve aaacutey thaaacutey khoacircng cougrave vaaumlt gigrave troaacuteng roatildeng vaoslash hoang vaeacutengrdquo 233
(So passeyya suntildentildeaUacute gAringmam yantildentildead eve gharam paviseyya rittakantildentildeeva paviseyya tucchakantildentildeeva paviseyya suntildentildeakantildentildeeva paviseyya)234
Hoaeumlc trong Troumlocircoslashng boauml kinh Ntildeoumlugravec Phaaumlt cuotildeng dieatilden taucirc gioaacuteng yugrave treacircn
lsquoNaoslashy caugravec tyoslash-kheo vaoslasho moaumlt thocircoslashi raaacutet laacircu khi heauml thoaacuteng theaacute giocircugravei naoslashy ntildeoumlocirciumlc tieaacuten hoaugrave Khi theaacute giocircugravei naoslashy ntildeoumlocirciumlc tieaacuten hoaugrave cung ntildeieaumln Phaiumlm thieacircn hieaumln ra nhoumlng taaacutet caucirc ntildeeagraveu troaacuteng roatildeng Luugravec baaacutey giocircoslash moaumlt chuugraveng sanh thoiuml maiumlng ntildeaotilde taaumln phoumlocircugravec baugraveo ntildeaotilde heaacutet toumloslash cootildei trocircoslashi Quang aacircm thieacircn maiumlng chung vaoslash taugravei sanh ocircucirc cung ntildeieaumln Phaiumlm thieacircn Nhoumlotildeng loaoslashi chuugraveng sanh ocircucirc ntildeaaacutey cuotildeng do yugrave maoslash sanh ra ntildeoumlocirciumlc nuoacirci doumlocircotildeng trong hyucirc laiumlc toaucirc augravenh saugraveng roumliumlc phi haoslashnh treacircn houml khoacircng tieaacutep tuiumlc soaacuteng trong soumliuml quang minh vaoslash nhouml vaaumly vograve aaacutey soaacuteng trong moaumlt thocircoslashi gian daoslashirsquo235
(Hoti kho so bhikkhave samayo yaUacute kadAringci karahaci dneghassa addhuno accayena ayaUacute loko vivaEcircEcircati VivaEcircEcircamAringne loke suntildentildeaUacute Brahma-vimAringnaUacute pAringtu-bhavati Athrsquo antildentildeataro satto AringyukkhayAring vAring puntildentildeakkhayAring vAring AumlbhassarakAringyAring cavitvAring suntildentildeaUacute Brahma-vimAringnaUacute upapajjati So tattha hoti manomayo pneti-bhakkho sayaUacute-pabho antalikkha-caro subhaEcircEcirchAringyne cneraUacute dneghaUacute
233 BGS IV trang 108 234 S IV trang 173 235 DB I soaacute 1 Kinh Phaiumlm Vootildeng trang 30-1
Boagrave Taugravet vaoslash Taugravenh Khoacircng 186
addhAringnaUacute tiEcircEcirchati)236
Vaoslash trong Kinh-taaumlp (Sutta-nipAringta) nougravei nhouml sau lsquoNaoslashy Mogharaja vocircugravei chaugravenh nieaumlm haotildey quaugraven saugravet theaacute
giocircugravei naoslashy nhouml khoacircng cougrave baucircn chaaacutet Vograve aaacutey seotildeotilde voumlocirciumlt qua soumliuml cheaacutet baegraveng caugravech chuyearingn looslashng tin trong thoumliumlc thearing Cheaacutet seotilde khoacircng ntildeeaacuten vocircugravei vograve aaacutey ngoumlocircoslashi ntildeaotilde quaugraven chieaacuteu theaacute giocircugravei baegraveng caugravech naoslashyrsquo
(Sunnato lokam avekkhassu Mogharja sadd sato attAringnudiEcircEcirchim uhacca evam maccutaro siyAring evam lokam avekkhantam maccurAringjAring na passati)237
Khaugravei nieaumlm lsquoKhoacircngrsquo (Suntildentildea 空 cougrave nghoacutea laoslash lsquokhoacircngrsquo thigrave thoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong yugrave nghoacutea lsquokhoacircng cougraversquo (chaaacutet loumlocirciumlng naoslashy hoaeumlc kia)
ldquoToacircn giaucirc Coagrave ntildeaoslashm soumliuml vieaumlc nhouml vaaumly giocircugravei ngoaiumli ntildeaiumlo naoslashy laoslash troaacuteng khoacircng cho ntildeeaacuten vieaumlc sanh thieacircnrdquo
ldquoNaoslashy Vacca soumliuml vieaumlc nhouml vaaumly giocircugravei ngoaiumli ntildeaiumlo naoslashy laoslash troaacuteng khoacircng cho ntildeeaacuten vieaumlc sanh thieacircnrdquo238
(EvaUacute sante bho Gotama suntildentildeaUacute adun titthAringyatanaUacute antamaso saggacircpagena pneti
Evam sante Vaccha suntildentildeam adun titthAringyatanam antamaso saggupagena)239
Cuotildeng trong Trung boauml kinh nhoumlng taaumlp khaugravec Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeaotilde daiumly nhoumlotildeng giaugrave trograve tieaacutep theo nhouml
lsquoVaoslash naoslashy hieagraven giaucirc theaacute naoslasho laoslash taacircm giaucirci thoaugravet Voacirc toumlocircugraveng OcircUcirc ntildeaacircy naoslashy hieagraven giaucirc vograve tyoslash-kheo khoacircng taugravec yugrave taaacutet caucirc toumlocircugraveng choumlugraveng vaoslash an truugrave voacirc toumlocircugraveng nhouml vaaumly goiumli laoslash taacircm giaucirci thoaugravet Voacirc toumlocircugraveng Ntildeaacircy goiumli laoslash cougrave phaugravep moacircn maoslash theo ntildeougrave nhoumlotildeng
236 D I trang 17 237 Sutta-nipatAring Keauml 1119 238 MLS II soaacute 71 Kinh Daiumly Vacchagotta veagrave Tam minh trang 162 239 M I soaacute 43 Ntildeaiumli kinh Phoumlocircng quaotildeng (Mahavedalla Sutta) trang 483
Khaugravei Nieaumlm Khoacircng trong Kinh Taiumlng PAringli 187
phaugravep aaacutey nghoacutea vaoslash danh sai bieaumlt Naoslashy hieagraven giaucirc theaacute naoslasho laoslash cougrave phaugravep moacircn maoslash theo ntildeougrave
nhoumlotildeng phaugravep aaacutey cougrave nghoacutea ntildeoagraveng nhaaacutet nhoumlng danh sai bieaumlt Naoslashy hieagraven giaucirc tham saacircn vaoslash si taiumlo ra soumliuml haiumln loumlocirciumlng Ntildeoaacutei vocircugravei vograve tyoslash-kheo ntildeaotilde ntildeoaiumln troumloslash caugravec laaumlu hoaeumlc vaoslash tham saacircn si naoslashy nhouml caacircy tala bograve chaeumlt taaumln goaacutec khoacircng thearing moiumlc laiumli ntildeoumlocirciumlc noumlotildea Naoslashy hieagraven giaucirc khi naoslasho caugravec taacircm giaucirci thoaugravet laoslash Voacirc loumlocirciumlng thigrave baaacutet ntildeoaumlng taacircm giaucirci thoaugravet laoslash coumlugraveu caugravenh ntildeoaacutei vocircugravei caugravec taacircm giaucirci thoaugravet aaacutey vaoslash baaacutet ntildeoaumlng taacircm giaucirci thoaugravet khoacircng cougrave tham saacircn si
Naoslashy hieagraven giaucirc tham saacircn vaoslash si taiumlo ra toumlocircugraveng Ntildeoaacutei vocircugravei vograve ty oslashkheo ntildeaotilde ntildeoaiumln troumloslash caugravec laaumlu hoaeumlc vaoslash tham saacircn si nhouml caacircy tala bograve chaeumlt taaumln goaacutec khoacircng thearing moiumlc ntildeoumlocirciumlc noumlotildea Naoslashy hieagraven giaucirc khi naoslasho caugravec taacircm giaucirci thoaugravet laoslash Voacirc loumlocirciumlng thigrave baaacutet ntildeoaumlng taacircm giaucirci thoaugravet laoslash coumlugraveu caugravenh ntildeoaacutei vocircugravei caugravec taacircm giaucirci thoaugravet aaacutey vaoslash baaacutet ntildeoaumlng taacircm giaucirci thoaugravet khoacircng cougrave tham saacircn si Ntildeaacircy goiumli laoslash cougrave phaugravep moacircn maoslash theo ntildeougrave nhoumlotildeng phaugravep aaacutey ntildeoagraveng nghoacutea nhoumlng danh sai bieaumltrsquo 240
(AyaUacute vuccatrsquo Aringvuso suntildentildeatAring cetovimutti KatamAring crsquo Aringvuso animittAring cetovimutti Idhrsquo Aringviiso hhikkhu sabbanimittAringnaUacute amanasikAringrAring animittaUacute cetosamAringdhiUacute upasampajja viharati AyaUacute vuccatrsquo Aringvuso animittAring cetovimutti AyaUacute kho Aringvuso pariyAringyo yaUacute pariyAringyaUacute Aringgamma ime dhammAring nAringnaEcircEcirchAring crsquo eva nAringnAringbyantildejanAring ca Katamo crsquo Aringvuso pariyAringyo yaUacute pariyAringyaUacute Aringgamma ime dhammAring ekaEcircEcirchAring byantildejanam ndash evA-nanam Eago kho avuso pamanakarano doso pamAringœakaraœo moho pamAringœakaraœo te khneœAringsavassa bhikkhuno pahnenAring ucchinnamacirclAring tAringlAringvatthukatAring anabhAringvakatAring AringyatiUacute anuppAringdadhammAring YAringvatAring kho Aringvuao appamAringœAring cetovimuttiyo akuppAring tAringsaUacute cetovimutti aggam -
240 MLS I trang 359-0
Boagrave Taugravet vaoslash Taugravenh Khoacircng 188
akkhAringyati sAring kho panakuppAring cetovimutti suntildentildea rAringgena suntildentildeAring dosena suntildentildeAring mohena RAringgo kho Aringvuso kintildecanorsquo doso kintildecano Moho kintildecano te khneœAringsavassa bhikkhuno pahnenAring ucchinnamacirclAring tAringlAringvatthukatAring anabhAringvakatAring AringyatiUacute anuppAringdadhammAring YAringvatAring kho Aringvuso AringkintildecantildentildeAring cetovrmuttiyo akuppAring tAringsaUacute cetovimutti aggam - akkhAringyati sAring kho panakuppAring cetovimutti suntildentildeAring rAringgena suntildentildeAring dosena suntildentildeAring mohena RAringgo kho Aringvuso nimittakaraœo doso nimittakaraœo moho nimittakaraœo te khneœAringsavassa bhikkhuno pahnenAring ucchinnamacirclAring tAringlAringvatthukatAring anabhAringvakatAring AringyatiUacute anuppAringdadhammAring YAringvatAring kho Aringvuso animittAring cetovimuttiyo akuppAring tAringsaUacute cetovimutti aggam akkhAringyati sAring kho panakuppAring cetovimutti suntildentildeAring rAringgena suntildentildeAring dosena suntildentildeAring mohena AyaUacute kho Aringvuso pariyAringyo yaUacute pariyAringyaUacute Aringgamma ime dhammAring ekaEcircEcirchAring byantildejanam eva nAringnan ti)241
Toumlocircng oumlugraveng vocircugravei vieaumlc soumlucirc duiumlng naoslashy toumloslash (SuntildentildeatAring) thoumlocircoslashng duoslashng ntildeearing dieatilden taucirc soumliuml kieaumln khoacircng thoumlocircoslashng haegraveng thoumliumlc thearing saugravet keagrave ngay caugravec hieaumln toumlocirciumlng cuucirca theaacute giocircugravei thoumliumlc nghieaumlm
ldquoSuntildentildeam idam attena va attaniyena vAring tirdquo242
YUgrave nghoacutea trieaacutet hoiumlc ntildeaeumlc bieaumlt cuucirca toumloslash lsquokhoacircngrsquo ntildeoumlocirciumlc baeacutet ntildeaagraveu toumloslash ntildeaacircy Ntildeaagraveu tieacircn toumloslash naoslashy ntildeoumlocirciumlc duoslashng trong nghoacutea ntildeen lsquotroaacuteng khoacircngrsquo (vaaumlt chaaacutet hoaeumlc baaacutet coumlugrave thoumliumlc thearing naoslasho) nhouml khi duoslashng vocircugravei lsquoattarsquo (ngaotilde) hoaeumlc lsquoattaniyarsquo (toumliuml ngaotilde) Sau ntildeougrave toumloslash naoslashy ntildeoumlocirciumlc duoslashng ntildeearing truyeagraven ntildeaiumlt yugrave nghoacutea cuucirca khoacircng thoumliumlc thearing Nhouml vaaumly toumloslash 241 M I trang 298 242 Culla Niddesa II PatisambhidAringmagga I Para 45 91 11 Para 36 48 177
Khaugravei Nieaumlm Khoacircng trong Kinh Taiumlng PAringli 189
moaumlt toumloslash bigravenh thoumlocircoslashng ntildeaotilde chuyearingn sang nhouml moaumlt thuaaumlt toumloslash cougrave noaumli dung vaoslash yugrave nghoacutea trieaacutet hoiumlc
Tougravem laiumli nghoacutea ntildeaagraveu tieacircn cuucirca lsquokhoacircngrsquo ndash lsquokhoacircng thoumliumlc thearingrsquo trong yugrave nghoacutea khoacircng trieaacutet lyugrave raaacutet cuiuml thearing deatilde daoslashng vaoslash khoacircng troumloslashu toumlocirciumlng hoaeumlc chung chung roagravei toumloslash toumloslash Ntildeoumlugravec Phaaumlt baeacutet ntildeaagraveu dieatilden taucirc lsquokhoacircngrsquo trong yugrave nghoacutea trieaacutet hoiumlc
lsquoKhoacircngrsquo nhouml laoslash moaumlt Thoumliumlc Taiumli Nhouml chuugraveng ta bieaacutet Phaaumlt giaugraveo laoslash moaumlt phoumlocircng phaugravep
soaacuteng giaucirci thoaugravet vaoslash nhoumlotildeng ngoumlocircoslashi Phaaumlt toumlucirc ntildeeaacuten Phaaumlt giaugraveo baegraveng soumliuml hiearingu bieaacutet hoaeumlc triacute tueauml chocircugrave khoacircng phaucirci looslashng tin meacirc tiacuten Ntildeaiumlt tueauml giaugravec Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeaotilde chaelig cho thaaacutey boaacuten ntildeaeumlc tiacutenh neagraven taucircng cuucirca soumliuml hieaumln houmlotildeu con ngoumlocircoslashi laoslash voacirc thoumlocircoslashng (anicca 無常Sanskrit anitya) khoaring (dukkha 苦Sanskrit duhkha) voacirc ngaotilde (anatta 無 我 Sanskrit anAringtman) vaoslash khoacircng (SuntildentildeatAring 空 Sanskrit divideacircnyatAring) Boaacuten ntildeiearingm naoslashy cougrave lieacircn quan ntildeeaacuten trieaacutet hoiumlc ntildeearing houmlocircugraveng daatilden chuugraveng ta tueauml tri ntildeoumlocirciumlc baucircn thearing beacircn trong choumlugrave khoacircng phaucirci laoslash nhoumlotildeng ntildeeagrave taoslashi tranh luaaumln ntildeaiumlo ntildeoumlugravec roagravei voaumli keaacutet luaaumln raegraveng ntildeocircoslashi soaacuteng laoslash goaacutec cuucirca ntildeau khoaring ngaeacuten nguucirci voacirc thoumlocircoslashng chuugraveng ta khoacircng neacircn ham muoaacuten vigrave caugravec phaugravep hieaumln toumlocirciumlng xung quanh chuugraveng ta laoslash troaacuteng roatildeng Touml toumlocircucircng bi quan nhouml vaaumly khoacircng chaelig haiumli taaacutet caucirc chuugraveng ta treacircn ntildeoumlocircoslashng giaugravec ngoauml maoslash cooslashn khieaacuten hiearingu sai muiumlc ntildeiacutech locircoslashi Ntildeoumlugravec Phaaumlt daiumly
Chuugraveng ta thoumlocircoslashng quaugraven chieaacuteu thoumliumlc thearing cuucirca chuugraveng ta vaoslash hieaumln toumlocirciumlng xung quanh vaoslash ntildeearing nhigraven chuugraveng baegraveng
Boagrave Taugravet vaoslash Taugravenh Khoacircng 190
tueauml tri khoacircng chaaacutep thuucirc caugravec phieagraven naotildeo trougravei buoaumlc Nguyeacircn lyugrave caecircn baucircn cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt laoslash baegraveng phoumlocircng phaugravep quaugraven vaoslash tu taaumlp nhouml theaacute chuugraveng ta seotilde thaaacutey toumliuml taiumli gioumlotildea trougravei buoaumlc
Trong kinh ntildeiearingn PAringli Trung boauml kinh (Majjhima NikAringya) ntildeaotilde coaacuteng hieaacuten hai kinh ntildeaeumlc bieaumlt quaugraven chieaacuteu veagrave lsquokhoacircngrsquo (SuntildentildeatAring) laoslash Kinh Tiearingu khoacircng (Cacirclla Suntildentildeata Sutta) vaoslash Ntildeaiumli khoacircng (MahAring Suntildentildeata Sutta)
Trong Kinh Tiearingu Khoacircng Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeaotilde ntildeogravenh nghoacutea yugrave nghoacutea lsquokhoacircngrsquo treacircn hai neugravet ntildeaeumlc saeacutec nghoacutea laoslash quaugraven lsquokhoacircngrsquo veagrave choatilde truugrave nguiuml vaoslash caugravec baaumlc thieagraven choumlugraveng (jhAringnas) Nougravei moaumlt caugravech khaugravec soumliuml quaugraven lsquokhoacircngrsquo toumloslash moaumlt vaaumlt houmlotildeu higravenh cuiuml thearing ntildeocircn giaucircn ntildeeaacuten baucircn chaaacutet teaacute nhograve saacircu saeacutec beacircn trong Ntildeaagraveu tieacircn Ntildeoumlugravec Phaaumlt giaucirci nghoacutea lsquokhoacircngrsquo nhouml sau
lsquoTrong cung ntildeieaumln cuucirca Loaumlc maatildeu (MigAringra) naoslashy khoacircng cougrave voi booslash ngoumliumla vaoslash loumloslasha caugravei khoacircng cougrave vaoslashng baiumlc khoacircng cougrave soumliuml taaumlp hocirciumlp cuucirca ntildeaoslashn oacircng ntildeaoslashn baoslash maoslash chaelig cougrave taecircng chuugraveng Tyoslash-kheo yeacircn toacutenhrsquo 243
(SeyyathAringpi ayaUacute MigAringramAringtu pAringsAringdo suntildentildeo hatthigavAringssavaiquestavena suntildentildeo jAringtaracircparajatena suntildentildeo itthipurisasannipAringtena atthi crsquoevrsquo idaUacute asuntildentildeataUacute yadidaUacute bhikkhusaUacuteghaUacute paEcircicca ekattaUacute)244
Vigrave vaaumly tyoslash-kheo quaugraven veagrave khoacircng thoacircn toumlocircucircng vaoslash chaelig taugravec yugrave ntildeeaacuten soumliuml hieaumln houmlotildeu cuucirca taecircng chuugraveng Do theaacute Ntildeoumlugravec Phaaumlt xaugravec minh raegraveng quaugraven nocirci truugrave nguiuml lsquokhoacircngrsquo cougrave yugrave
243 MLS III soaacute 121 Kinh Tiearingu Khoacircng (Culasunnata sutta) trang 147 244 M II trang 104
Khaugravei Nieaumlm Khoacircng trong Kinh Taiumlng PAringli 191
nghoacutea laoslash khi moaumlt tyoslash-kheo vaoslasho laoslashng seotilde khoacircng thaaacutey cougrave gigrave caucirc khoacircng cougrave voi booslash ngoumliumla loumloslasha vaoslashng vaoslash baiumlchellip vaoslash vograve aaacutey neacircn tueauml tri chuugraveng laoslash lsquokhoacircngrsquo Ngoumlocirciumlc laiumli trong cung ntildeieaumln Loaumlc maatildeu cougrave giaucircng ntildeoumlocircoslashng taecircng chuugraveng roagravei vograve aaacutey thaaacutey nhouml thaaumlt nhouml soumliuml hieaumln houmlotildeu cuucirca chuugraveng
YUgrave nghoacutea keaacute tieaacutep laoslash khoacircng thoacircn toumlocircucircng nhaacircn toumlocircucircng chaelig cougrave quaugraven chieaacuteu veagrave khu roumloslashng
lsquoCaugravec phieagraven naotildeo do duyeacircn thoacircn toumlocircucircng nhaacircn toumlocircucircng khoacircng cougrave maeumlt ocircucirc ntildeaacircy vaoslash chaelig cougrave moaumlt phieagraven naotildeo toumlugravec laoslash soumliuml toacutenh mogravech cuucirca khu roumloslashngrsquo245
(Ye assu darathAring gAringmasantildentildeaUacute paEcircicca te lsquodha na santi ye assu darathAring manussasantildentildeaUacute paEcircicca te lsquodha na santi atthi crsquo evAringyaUacute darathamattAring yadidaUacute arantildentildeasantildentildeaUacute paEcircicca ekattan ti)246
Gioaacuteng nhouml vaaumly vograve aaacutey ntildeaotilde quaugraven vocircugravei khaugravei nieaumlm ntildeaaacutet Ntildeougrave laoslash taagraveng thoumlugrave nhaaacutet
Taagraveng thoumlugrave hai cuucirca lsquokhoacircngrsquo trong kinh Tiearingu Khoacircng lieacircn quan ntildeeaacuten caugravec traiumlng thaugravei thieagraven Cougrave naecircm baaumlc thieagraven maoslash moaumlt vograve tyoslash-kheo neacircn ntildeaiumlt ntildeearing laoslashm rootilde khaugravei nieaumlm lsquokhoacircngrsquo vaoslash an houmlocircucircng nieaacutet-baoslashn
lsquoCaugravec phieagraven naotildeo do duyeacircn laacircm toumlocircucircng ntildeogravea toumlocircucircng khoacircng cougrave maeumlt ocircucirc ntildeaacircy vaoslash chaelig cougrave moaumlt phieagraven naotildeo toumlugravec laoslash soumliuml an toacutenh cuucirca Khoacircng voacirc bieacircn xoumlugrave toumlocircucircngrsquo 247
(Ye assu darathAring arantildentildeasantildentildeaUacute paEcircicca te lsquodha na santi ye assu darathAring paEcirchavnesantildentildeaUacute paEcircicca te lsquodha na santi atthi crsquo evAringyaUacute darahamattAring yadidaUacute
245 Nhouml treacircn trang 148 246 M III trang 104 247 Nhouml treacircn trang 149
Boagrave Taugravet vaoslash Taugravenh Khoacircng 192
AringkAringsAringnantildecAringyatanaUacute paEcircicca ekattan ti)248
Gioaacuteng nhouml vaaumly vograve aaacutey quaugraven chieaacuteu caucircnh giocircugravei Thoumlugravec-voacirc-bieacircn xoumlugrave Voacirc-socircucirc-houmlotildeu xoumlugrave Phi-toumlocircucircng-phi-phi-toumlocircucircng xoumlugrave vaoslash Dieaumlt-thoiuml-toumlocircucircng ntildeogravenh
Vaoslash trong kinh Ntildeaiumli khoacircng Ntildeoumlugravec Phaaumlt daiumly moaumlt tyoslash-kheo muoaacuten an togravenh vaoslasho beacircn trong Ntildeaiumli khoacircng caagraven phaucirci
lsquoLy duiumlc ly baaacutet thieaumln phaugravep choumlugraveng vaoslash an truugrave trong thieagraven thoumlugrave nhaaacutethellip thoumlugrave haihellip thoumlugrave bahellip thoumlugrave toumlhellip Ngay caucirc nhouml vaaumly A-nan vograve tyoslash-kheo voumlotildeng vaoslashng traagravem toacutenh nhaaacutet taacircm vaoslash an ntildeogravenh noaumli khoacircngrsquo 249
(viviccrsquo eva kAringmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaUacute savicAringraUacute vivekajaUacute pnetisukham paEcirchamajjhAringnaUacute upasampajja viharati vitakkavicAringrAringnaUacute vacircpasamAring ajjhattaUacute sampasAringdanaUacute cetaso ekodibhAringvaUacute avitakkaUacute avicAringraUacute samAringdhijaUacute pnetisukhaUacute dutiyajjhanaUacute mdash tatiyajjhAringnaUacute mdash catutthajjhAringnaUacute upasampajja viharati EvaUacute kho Aumlnanda bhikkhu ajjhattam eva cittaUacute saœEcirchapeti sannisAringdeti ekodikaroti samAringdahati So ajjhattaUacute suntildentildeataUacute manasikaroti tassa ajjhattaUacute suntildentildeataUacute manasikaroto ajjhattaUacute suntildentildeatAringya cittaUacute na patkkhandati nappasnedati na santiEcircEcirchati na vimuccati EvaUacute santam etaUacute Aumlnanda bhikkhu evaUacute pajAringnAringti AjjlnittaUacute suntildentildeataUacute kho me manasikaroto ajjhattaUacute suntildentildeatAringya cittaUacute na pakkhandati nappasnedati na santiEcircEcirchati na vimuccatneti Itiha tattha sampajAringno hoti So bahiddhAring suntildentildeataUacute manasikaroti so ajjhattabahiddhAring suntildentildeataUacute manasikaroti so AringœantildejaUacute manasikaroti tassa AringœantildejaUacute manasikaroto Aringœantildeje cittaUacute na pakkhandati
248 M III trang 105-6 249 Nhouml treacircn trang 155
Khaugravei Nieaumlm Khoacircng trong Kinh Taiumlng PAringli 193
nappasnedati na santiEcircEcirchati na vimuccatneti EvaUacute santam etaUacute Aumlnanda bhikkhu evam pajAringnAringti AumlœantildejaUacute kho me manasikaroto Aringœanje cittaUacute na pakkhandati nappasnedati na sautiEcircEcirchati na vimuccatneti Itiha tattha sampajAringno hoti Tenrsquo Aumlnanda bhikkhunAring tasmiUacute yeva purimasmiUacute samAringdhinimitte ajjhattam eva cittaUacute saœEcirchapetAringbbaUacute sannisAringdetabbaUacute ekodikAringtabbaUacute samAringdahAringtabbaUacute So ajjhattaUacute suntildentildeataUacute manasikaroti tassa ajjhattaUacute suntildentildeataUacute manaaikaroto ajjhattaUacute suntildentildeatAringya cittaUacute pakkhandati pasnedati santiEcircEcirchati vimuccati EvaUacute santam etaUacute Aumlnanda bhikkhu evam pajAringnAringti AjjhattaUacute suntildentildeataUacute kho me manasikaroto ajjhattam suntildentildeatAringya cittaUacute pakkhandati pasnedati santiEcircEcirchati vimuccatneti Itiha tattha sampajAringno hoti So bahiddhAring suntildentildeataUacute manasikaroti bo ajjhattabahiddhAring suntildentildeataUacute manasikaroti so AringœantildejaUacute manasikaroti tassa AringœantildejaUacute manasikaroto Aringœantildeje cittaUacute pakkhandati pasnedatne santiEcircEcirchati vimuccati EvaUacute santam etaUacute Aumlnanda bhikkhu evaUacute pajAringnAringti AumlœantildejaUacute kho me manasikaroto Aringœantildeje cittaUacute pakkhandati pasnedati santiEcircEcirchati vimuccatneti Itiha tattha sampajAringno hoti)250
Roagravei toumloslash noaumli khoacircng vograve aaacutey tieaacuten ntildeeaacuten ngoaiumli khoacircng vaoslash baaacutet ntildeoaumlng Khi vograve aaacutey ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc trigravenh ntildeoauml naoslashy vograve aaacutey bieaacutet raaacutet rootilde
A-nan vograve tyoslash-kheo bieaacutet raaacutet rootilde raegraveng lsquorsquoTrong khi taugravec yugrave baaacutet ntildeoaumlng taacircm ta haoslashi looslashng hoan haelig an truugrave vaoslash houmlocircugraveng ntildeeaacuten baaacutet ntildeoaumlngrsquo251
(EvaUacute maUacute sayantaUacute nAringbhijjhAringdomanassAring pAringpakAring akusalAring dhammAring anvAringssavissantneti itiha tattha sampajAringno
250 M III trang 111-2 251 Nhouml treacircn trang 156
Boagrave Taugravet vaoslash Taugravenh Khoacircng 194
hoti)252
Hoaeumlc Toumlocircng Oumlng boauml Kinh cuotildeng dieatilden taucirc gioaacuteng yugrave treacircn
ldquoNaoslashy AnurAringdha Ngoumlocirci nghoacute theaacute naoslasho saeacutec thaacircn naoslashy laoslash thoumlocircoslashng hay voacirc thoumlocircoslashng lsquoBaiumlch Theaacute toacircn voacirc thoumlocircoslashngrsquo lsquoCaugravei gigrave laoslash voacirc thoumlocircoslashng thigrave caugravei ntildeougrave laoslash khoaring hay laiumlc lsquoThoumla Theaacute toacircn laoslash khoaringrsquo
lsquoCaugravei gigrave voacirc thoumlocircoslashng caugravei ntildeougrave laoslash khoaring caugravei gigrave laoslash khoaring caugravei ntildeougrave cougrave baucircn chaaacutet cuucirca soumliuml bieaacuten hoaiumli Cougrave chiacutenh xaugravec chaecircng khi quaugraven saugravet lsquoNtildeaacircy laoslash cuucirca toacirci Ntildeaacircy laoslash toacirci Ntildeaacircy laoslash toumliuml ngaotilde cuucirca toacircirsquorsquo lsquoThoumla khoacircng baiumlch Theaacute toacircnrsquo lsquoCaucircm thoiuml laoslash thoumlocircoslashng hay voacirc thoumlocircoslashngrsquo lsquoVoacirc thoumlocircoslashng thoumla Theaacute toacircnrsquo Cougrave phaucirci toumlocircucircnghellip haoslashnhhellip thoumlugravechellip laoslash thoumlocircoslashng hay voacirc
thoumlocircoslashng lsquoVoacirc thoumlocircoslashng thoumla Theaacute toacircnrsquo
ldquoCaugravei gigrave voacirc thoumlocircoslashng caugravei ntildeougrave laoslash khoaring caugravei gigrave laoslash khoaring caugravei ntildeougrave cougrave baucircn chaaacutet cuucirca soumliuml bieaacuten hoaiumli Cougrave chiacutenh xaugravec chaecircng khi quaugraven saugravet lsquoNtildeaacircy laoslash cuucirca toacirci Ntildeaacircy laoslash toacirci Ntildeaacircy laoslash toumliuml ngaotilde cuucirca toacircirsquorsquo
lsquoThoumla khoacircng baiumlch Theaacute toacircnrsquo Do vaaumly naoslashy AnurAringdha Baaacutet coumlugrave saeacutec thaacircn gigrave trong quaugrave
khoumlugrave toumlocircng lai hoaeumlc hieaumln taiumli beacircn trong hoaeumlc beacircn ngoaoslashi tinh teaacute hay thoacirc keaumlch thaaacutep hoaeumlc cao xa hoaeumlc gaagraven taaacutet caucirc saeacutec aaacutey caagraven phaucirci ntildeoumlocirciumlc quaugraven saugravet nhouml thoumliumlc taiumli cuucirca nougrave vocircugravei triacute tueauml raegraveng lsquoNtildeaacircy khoacircng phaucirci laoslash cuucirca toacirci Ntildeaacircy khoacircng phaucirci laoslash toacirci Ntildeaacircy khoacircng phaucirci laoslash toumliuml ngaotilde cuucirca toacircirsquorsquo
252 M III trang 113
Khaugravei Nieaumlm Khoacircng trong Kinh Taiumlng PAringli 195
Baaacutet coumlugrave thoiumlhellip toumlocircucircnghellip haoslashnhhellip thoumlugravec naoslasho trong quaugrave khoumlugrave toumlocircng lai hoaeumlc hieaumln taiumli beacircn trong hoaeumlc beacircn ngoaoslashihellip neacircn quaugraven saugravet nougrave nhouml thoumliumlc taiumli vocircugravei chaugravenh triacute tueaumlrdquo253
(TaUacute kim mantildentildeasi AnurAringdha racircpaUacute niccaUacute vAring aniccaUacute vAring aniccaUacute vAring ti Aniccam bhante Yam panAringniccaUacute dukkhaUacute vAring taUacute sukkhaUacute vAring ti Dukkham bhante Yam panAringniccaUacute dukkhaUacute vipariœAringmadhammam kallaUacute nu tam samanupassituUacute Etam mama eso ham asmi eso me attAring ti No hetani bhante VedanAring niccAring vAring aniccAring vAring ti SantildentildeAring SaœkhAringrAring VintildentildeAringœaUacute niccam vAring aniccaUacute vAring ti AniccAringm bhante Yam panAringniccaUacute dukkhaUacute vAring taUacute sukhaUacute vAring ti Dukkham bhante Yam panAringniccam dukkhaUacute viparinAringmadhammaUacute kallaUacute nu taUacute samanupassituUacute Etam mama eso ham asmi eso me attAring ti No hetam bhante TasmAring ti ha AnurAringdha yaUacute kintildeci racircpam atitAringnAringgata paccuppannam ajjhattam va bahiddha va olarikam va sukhumam va hrsquonam va panitam va yam dure eantike va sabbaUacute racircpaUacute Netam mama neso ham asmi na meso attAring ti evam etaUacute yathAringbhacirctaUacute sammappantildentildeaya daEcircEcirchabba YAring kAringci vedanAring atnetAringnAringgatapaccuppannAring pe YAring kAringci santildentildeAring Ye keci saœkhAringrAring YaUacute kintildeci vintildentildeAringœaUacute atnetAringnAringgatapaccuppannam ajjhattaUacute vAring bahiddhAring vAring oiquestAringrikaUacute vAring sukhumaUacute vAring hnenaUacute vAring paœnetaUacute vAring yaUacute dacircre santike vAring sabbaUacute vintildentildeAringœaUacute Netam mama neso ham asmi na me so attAring ti evam etaUacute yathAringbbacirctam sammappantildentildeAringya daEcircEcirchabbaUacute)254
Toumloslash nhoumlotildeng ntildeiearingm treacircn ta cougrave thearing nougravei raegraveng SuntildentildeatAring (空) khoacircng cougrave nghoacutea laoslash taaacutet caucirc caugravec hieaumln toumlocirciumlng hoaeumlc caugravec traiumlng thaugravei thieagraven (禪 定) laoslash khoacircng khoacircng cougrave gigrave heaacutet maoslash nhoumlotildeng gigrave xuaaacutet hieaumln hoaeumlc choumlugraveng ntildeaiumlt thigrave ntildeoumlocirciumlc tueauml tri rootilde raoslashng ntildeang toagraven taiumli Vaoslash ngoumlocirciumlc laiumli caugravei gigrave bieaacuten maaacutet hoaeumlc khoacircng ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc chuugraveng ta phaucirci hiearingu nougrave 253 BKS IV choumlocircng iv Toumlocircng oumlng khoacircng thuyeaacutet ii Anurada trang 271 254 S IV trang 382-3
Boagrave Taugravet vaoslash Taugravenh Khoacircng 196
troaacuteng roatildeng nhouml hieaumln thoumliumlc ntildeang khoacircng cougrave Do ntildeougrave soumliuml lsquophuucirc ntildeogravenhrsquo hoaeumlc lsquokhauacuteng ntildeogravenhrsquo laoslash moaumlt caugravei gigrave ntildeougrave ntildeaeumlc bieaumlt vaoslash toumloslash ntildeougrave Ntildeoumlugravec Phaaumlt houmlocircugraveng daatilden chuugraveng ta phaucirci lieatildeu tri nhouml moaumlt thoumliumlc taiumli Do theaacute lsquokhoacircngrsquo ntildeoumlocirciumlc coi nhouml laoslash trieaacutet lyugrave cuucirca moaumlt thoumliumlc taiumli
lsquoKhoacircngrsquo nhouml laoslash Voacirc Ngaotilde lsquoKhoacircngrsquo (SuntildentildeatAring 空) ntildeoumlocirciumlc hiearingu nhouml laoslash voacirc ngaotilde
(AnattAring 無 我) Ntildeaagraveu tieacircn chuugraveng ta neacircn nhocircugrave raegraveng trong caugravec kinh ntildeiearingn PAringli Ntildeoumlugravec Phaaumlt thoumlocircoslashng ban phaugravep thoaiumli veagrave voacirc ngaotilde hocircn laoslash hoiumlc thuyeaacutet lsquokhoacircngrsquo bocircucirci vigrave toumloslash lsquokhoacircngrsquo raaacutet troumloslashu toumlocirciumlng vaoslash khougrave hiearingu Nhoumlng neaacuteu chuugraveng ta nghieacircn coumlugraveu nhieagraveu vaoslash chi tieaacutet hocircn trong yugrave nghoacutea SuntildentildeatAring chuugraveng ta seotilde nhaaumln ra lsquokhoacircngrsquo cuotildeng mang yugrave nghoacutea voacirc ngaotilde
Trong kinh Tiearingu khoacircng vaoslash Ntildeaiumli khoacircng cougrave moaumlt laagraven Ntildeoumlugravec Phaaumlt nougravei vocircugravei toacircn giaucirc A-nan (Aumlnanda) ngaoslashi thoumlocircoslashng an togravenh trong caucircnh giocircugravei an togravenh cuucirca lsquokhoacircngrsquo vaoslash khi toacircn giaucirc A-nan houcirci veagrave yugrave nghoacutea cuucirca lsquokhoacircngrsquo Ntildeoumlugravec Phaaumlt lieagraven giaucirci thiacutech raegraveng soumliuml an togravenh trong lsquokhoacircngrsquo cougrave nghoacutea laoslash soumliuml giaucirci thoaugravet ngang qua tueauml tri veagrave voacirc ngaotilde vaoslash Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeaotilde daiumly toacircn giaucirc A-nan nhouml sau
lsquoNaoslashy A-nan thaaumlt vaaumly ntildeieagraveu oacircng ntildeaotilde nghe laoslash ntildeuugraveng ntildeaeacuten ghi nhocircugrave ntildeuugraveng ntildeaeacuten taugravec yugrave ntildeuugraveng ntildeaeacuten vaoslash trigrave gioumlotilde ntildeuugraveng ntildeaeacuten Naoslashy A-nan troumlocircugravec kia cuotildeng nhouml baacircy giocircoslash ta luoacircn an truugrave trong (khaugravei nieaumlm) lsquokhoacircngrsquo nhouml laoslash soumliuml an truugrave ntildeaagravey ntildeuucirc nhaaacutet
lsquoTrong cung ntildeieaumln cuucirca Loaumlc maatildeu khoacircng cougrave voi booslash ngoumliumla vaoslash loumloslasha caugravei khoacircng cougrave vaoslashng baiumlc khoacircng cougrave soumliuml taaumlp hocirciumlp cuucirca ntildeaoslashn oacircng ntildeaoslashn baoslash vaoslash chaelig cougrave taecircng chuugraveng tyoslash-kheo yeacircn
Khaugravei Nieaumlm Khoacircng trong Kinh Taiumlng PAringli 197
toacutenh ngay caucirc nhouml vaaumly naoslashy A-nan vograve tyoslash-kheo khoacircng taugravec yugrave thoacircn toumlocircucircng nhaacircn toumlocircucircng chaelig taugravec yugrave soumliuml toacutenh mogravech cuucirca khu roumloslashngrsquo
Taacircm cuucirca vograve aaacutey thiacutech thuugrave haacircn hoan an truugrave vaoslash houmlocircugraveng ntildeeaacuten laacircm toumlocircucircng Vograve aaacutey hiearingu raegraveng lsquoCaugravec phieagraven naotildeo do duyeacircn thoacircn toumlocircucircng nhaacircn toumlocircucircng khoacircng hieaumln houmlotildeu ocircucirc ntildeaacircy Ntildeaacircy chaelig cougrave moaumlt phieagraven naotildeo laoslash soumliuml toacutenh mogravech cuucirca khu roumloslashng Vograve aaacutey hiearingu raegraveng lsquoLoaiumli toumlocircucircng naoslashy laoslash khoacircng cougrave xougravem laoslashngrsquo Vograve aaacutey hiearingu raegraveng lsquoLoaiumli toumlocircucircng naoslashy laoslash khoacircng cougrave con ngoumlocircoslashirsquo Caugravei gigrave khoacircng cougrave maeumlt ocircucirc ntildeaacircy vograve aaacutey xem caugravei aaacutey laoslash khoacircng cougrave Vaoslash ntildeoaacutei vocircugravei nhoumlotildeng caugravei cooslashn laiumli vograve aaacutey hiearingu raegraveng lsquoDo caugravei naoslashy cougrave maoslash caugravei kia cougraversquo Vigrave vaaumly naoslashy A-nan ntildeieagraveu naoslashy ntildeaotilde ntildeeaacuten vocircugravei vograve aaacutey laoslash moaumlt soumliuml thaaumlt khoacircng sai traugravei soumliuml thoumliumlc hieaumln hoaoslashn toaoslashn (khaugravei nieaumlm) lsquokhoacircngrsquordquo255
(Taggha te etaUacute Aumlnanda sussutaUacute suggahnetaUacute sumanasikataUacute sacircpadhAringritaUacute Pubbe cAringhaUacute Aumlnanda etarahi ca suntildentildeatAringvihAringrena bahulaUacute viharAringmi SeyyathAringpi ayaUacute MigAringramAringtu pAringsAringdo suntildentildeo hatthigavAringssavaiquestavena suntildentildeo jAringtaracircparajatena suntildentildeo itthipurisasannipAringtena atthi crsquo evrsquo idaUacute asuntildentildeataUacute yadidaUacute bhikkhusaUacuteghaUacute paEcircicca ekattaUacute evam eva kho Aumlnanda bhikkhu amanasikaritvAring gAringmasantildentildeaUacute amanasikaritvAring manussasantildentildeaUacute arantildentildeasantildentildeaUacute paEcircicca manasikaroti ekattaUacute Tassa arantildentildeasantildentildeAringya cittaUacute pakkhandati pasnedati santiEcircEcirchati vimuccati So evaUacute pajAringnAringti Ye assu darathAring gamasantildentildeaUacute paEcircicca te lsquodha na santi ye assu darathAring manussasantildentildeaUacute paEcircicca te lsquodha na santi atthi crsquo evAringyaUacute darathamattAring yadidaUacute arantildentildeasantildentildeaUacute paEcircicca ekattan ti So Suntildentildeam idaUacute santildentildeAringgataUacuten gAringmasantildentildeAringyAringti pajAringnAringti Suntildentildeam idaUacute santildentildeAringgataUacute manussasantildentildeAringyAringti pajAringnAringti Atthi crsquo evrsquo idaUacute asuntildentildeataUacute yadidaUacute arantildentildeasantildentildeaUacute
255 MLS III soaacute 121 Kinh Tiearingu khoacircng (Culasunnata Sutta) trang 147-8
Boagrave Taugravet vaoslash Taugravenh Khoacircng 198
paEcircicca ekattan ti Iti yaUacute hi kho tattha na hoti tena taUacuten suntildentildeaUacute samanupassati yaUacute pana tattha avasiEcircEcirchaUacute hoti TaUacute santaUacute idam atthneti pajAringnAringti Evam pi lsquossa esAring Aumlnanda yathAringbhuccAring avipallatthAring parisuddhAring suntildentildeatAringvakkan ti bhavati)256
Khi duoslashng nghoacutea thoacircng tuiumlc khoacircng trieaacutet hoiumlc lsquokhoacircngrsquo haagraveu nhouml thoumlocircoslashng chaelig cho soumliuml thay ntildeoaringi moaumlt moacirci troumlocircoslashng hoaeumlc soumliuml thay ntildeoaringi caugravec tri giaugravec chauacuteng haiumln nhouml cung ntildeieaumln cuucirca Loaumlc maatildeu cougrave taecircng ntildeoaoslashn nhoumlng giaacircy phuugravet khaugravec keaacute tieaacutep lsquokhoacircngrsquo cougrave caugravec phaugravep ntildeougrave hoaeumlc baacircy giocircoslash laoslash tu vieaumln tyoslash-kheo taecircng ni ntildeoumlocirciumlc thaaacutey trong khung coumlucirca soaring sau ntildeougrave thay ntildeoaringi vograve triacute cuucirca taagravem nhigraven thigrave ngang qua coumlucirca soaring chaelig thaaacutey baagraveu trocircoslashi troaacuteng khoacircng Ntildeougrave laoslash nhoumlotildeng viacute duiuml veagrave soumliuml roatildeng khoacircng maoslash taacircm chuyearingn ntildeoaringi do noaumli dung cuucirca tri giaugravec chuyearingn ntildeoaringi OcircUcirc ntildeaacircy chuugraveng khoacircng cougrave lieacircn quan ntildeeaacuten nguyeacircn lyugrave lsquoSuntildentildeatAringrsquo nhouml laoslash moaumlt thoumliumlc nghieaumlm cuucirca chaacircn lyugrave neagraven taucircng trong yugrave nghoacutea kinh ntildeiearingn tuyeaumlt ntildeoaacutei
Tuy nhieacircn soumliuml nhaaumln thoumlugravec veagrave caugravec thay ntildeoaringi tri giaugravec nougravei caugravech khaugravec soumliuml nhaaumln thoumlugravec caugravec bieaacuten ntildeoaringi cuucirca taacircm thoumlugravec thigrave chaelig thuaagraven doumliumla vaoslasho soumliuml roatildeng khoacircng cuucirca noaumli dung nhaaumln thoumlugravec cuotildeng cougrave thearing ntildeoumlocirciumlc augravep duiumlng moaumlt caugravech moacirc phaiumlm trong phoumlocircng phaugravep houmlocircugraveng daatilden thieagraven nhouml Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeaotilde thaaumlt soumliuml thoumliumlc hieaumln trong chiacutenh phaugravep thoaiumli cuucirca ngaoslashi ocircucirc kinh Tiearingu Khoacircng
Khoacircng gioaacuteng nhouml khoa hoiumlc veagrave taacircm lyugrave hoiumlc caugravec phoumlocircng phaugravep Phaaumlt giaugraveo ntildeaotilde phaacircn tiacutech soumliuml thay ntildeoaringi cuucirca 256 M III trang 104-5
Khaugravei Nieaumlm Khoacircng trong Kinh Taiumlng PAringli 199
taacircm caugravec chuucirc thearing cuucirca taacircm vaoslash soumliuml phaugravet triearingn khaucirc naecircng cho soumliuml thay ntildeoaringi taacircm nhouml yugrave muoaacuten Trong vieaumlc tu taaumlp vaoslash phaacircn tiacutech naoslashy moaumlt ntildeieagraveu kieaumln caagraven thieaacutet phaucirci hoaoslashn thaoslashnh troumlocircugravec tieacircn taugravec yugrave caugravec phaugravep noaumli taiumli choumla toumloslashng ntildeoumlocirciumlc taugravec yugrave toumloslash troumlocircugravec ntildeeaacuten giocircoslash Soumliuml taugravec yugrave naoslashy ngang qua chaugravenh nieaumlm ntildeearing laoslashm saugraveng toucirc soumliuml thoumliumlc nghieaumlm caucircm xuugravec traiumlng thaugravei cuucirca thoumlugravec noaumli dung cuucirca caugravec thoumlugravec nhouml laoslash caugravec taacircm phaugravep ntildeeaacuten vaoslash ntildei khoacircng ngaecircn ngaiumli
Caugravec lyugrave thuyeaacutet khoa hoiumlc ntildeaotilde ntildeoumla ra chaacircn lyugrave cuucirca hoiuml toumloslash caugravec hieaumln toumlocirciumlng cuiuml thearing vigrave vaaumly ntildeaotilde taiumlo neacircn nhoumlotildeng coumliumlc ntildeoan nhoumlotildeng chuaaringn moumliumlc cho nhoumlotildeng thaoslashnh quaucirc cuucirca hoiuml trong khi muiumlc ntildeiacutech tu taaumlp Phaaumlt giaugraveo khuyeaacuten khiacutech con ntildeoumlocircoslashng trung ntildeaiumlo houmlocircugraveng ntildeeaacuten hoaoslash bigravenh vaoslash an laiumlc Tuy nhieacircn cougrave nhoumlotildeng Thieagraven gia laaumlp dograve khaugravec thoumlocircoslashng ntildeaotilde gaeumlp phaucirci vaoslashi thoumliumlc nghieaumlm coumliumlc ntildeoan Vaoslashi Thieagraven souml caaacutep tieaacuten ntildeaotilde ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc nhoumlotildeng traiumlng thaugravei an laiumlc toaacutei thoumlocirciumlng giaucirci thoaugravet khoucirci caugravec bieaacuten ntildeoaringi caucircm xuugravec vaoslash yugrave nieaumlm Nhoumlotildeng traiumlng thaugravei taacircm nhouml vaaumly thaelignh thoaucircng nhouml ntildeaiumlt ntildeeaacuten moaumlt caucircnh giocircugravei nheiuml nhaoslashng troaacuteng khoacircng trong augravenh quang minh Theo truyeagraven thoaacuteng tu taaumlp thieagraven quaugraven caecircn baucircn caugravec traiumlng thaugravei thoumliumlc nghieaumlm coumliumlc ntildeoan naoslashy ntildeoumlocirciumlc goiumli laoslash minh-saugravet-tueauml khoacircng hoaoslashn haucirco hoaeumlc tuyoslash phieagraven naotildeo cuucirca minh-saugravet-tueauml (vipassanAring-upakkilesAring)
Trong khi giaucircng phaugravep thoaiumli cho caugravec thiacutenh chuugraveng nghe Ntildeoumlugravec Phaaumlt thoumlocircoslashng nhaeacutec ntildei nhaeacutec laiumli nhieagraveu phaugravep ngoumlotilde giaugravec taelignh ntildeaeumlc bieaumlt nhouml voacirc ngaotilde (anattAring) Vigrave vaaumly ntildeearing locirciumli iacutech hocircn chuugraveng ta neacircn tigravem hiearingu theaacute naoslasho laoslash
Boagrave Taugravet vaoslash Taugravenh Khoacircng 200
nguyeacircn lyugrave voacirc ngaotilde vaoslash moaumlt vaoslashi thuaaumlt ngoumlotilde trong kinh ntildeiearingn Pali nhouml thuaaumlt toumloslash trieaacutet lyugrave lsquokhoacircngrsquo ntildeaeumlc bieaumlt chaelig cho giaugraveo lyugrave voacirc ngaotilde (anattAring)
Trong tu taaumlp thieagraven ntildeogravenh khoacircng (SuntildentildeatAring) vaoslash voacirc ngaotilde (AnattAring) laoslash hai khaugravei nieaumlm nhouml khoacircng thearing taugravech rocircoslashi ntildeoumlocirciumlc nhouml ngaoslashi Phaaumlt-aacircm (Buddhaghosa 佛音)257 ntildeaotilde nougravei
ldquoQuaugraven chieaacuteu voacirc ngaotilde vaoslash quaugraven chieaacuteu khoacircng thigrave cuoslashng moaumlt nghoacutea duy chaelig khaugravec nhau veagrave teacircn goiumli maoslash thoacircirdquo
Trong thoumliumlc thearing cuucirca thoumliumlc nghieaumlm tueauml giaugravec voacirc ngaotilde (anattAring 無 我) laoslash minh (vijjAring 明) nghoacutea laoslash khoacircng cougrave ngaotilde Minh laoslash triacute tueauml nghoacutea laoslash khoacircng cougrave voacirc minh (avijjAring 無 明) ntildeearing chia cheucirc thoumliumlc taiumli thaoslashnh ngaotilde vaoslash voacirc ngaotilde hay cuucirca toacirci vaoslash khoacircng phaucirci cuucirca toacirci Nhoumlotildeng ngoumlocircoslashi choumla giaugravec ngoauml ntildeoagraveng nhaaacutet caugravec phaagraven khaugravec nhau cuucirca thoumliumlc taiumli vocircugravei ngaotilde chaaacutep thuucirc laaacutey chuugraveng vaoslash keaacutet quaucirc laoslash ntildeau khoaring do soumliuml thaaacutet voiumlng veagrave soumliuml ntildeoagraveng nhaaacutet haotildeo huyeagraven nhouml theaacute Tueauml tri veagrave thoumliumlc taiumli maoslash thoumliumlc taiumli ntildeougrave do voacirc ngaotilde moacirc phoucircng ntildeaotilde xaacircu keaacutet taaacutet caucirc caugravec phaugravep ntildeoumlocirciumlc nhaaumln thoumlugravec nhouml soumliuml ntildeoagraveng nhaaacutet theo quy oumlocircugravec cuucirca tuiumlc ntildeeaacute (sammuti Sanskrit SaUacutevŸti-satya 俗 諦) vaoslash tueauml tri moaumlt caugravech roaacutet raugraveo theo chaacircn ntildeeaacute (paramAringttha Sanskrit ParamAringrtha-satya 真 諦) seotilde nhigraven thaaacutey caugravec phaugravep nhouml moaumlt soumliuml taugravec ntildeoaumlng laatilden nhau cuucirca caugravec ntildeieagraveu kieaumln soumliuml taugravec ntildeoaumlng hoatilde toumlocircng cuucirca caugravec yeaacuteu toaacute khaugravec nhau soumliuml thay ntildeoaringi moacirci troumlocircoslashng soumliuml tieaacuten hougravea sinh ntildeoaumlng cuucirca sinh vaoslash dieaumlthellip
257 Vi II trang 628
Khaugravei Nieaumlm Khoacircng trong Kinh Taiumlng PAringli 201
Taaacutet caucirc ntildeieagraveu naoslashy gioaacuteng nhouml baeacutet nguoagraven toumloslash soumliuml tuoslashy thuoaumlc noaacutei keaacutet laatilden nhau vaoslash loaiumli boucirc nhoumlotildeng chaaacutep thuucirc thoumliumlc thearing Quan ntildeiearingm tueauml tri veagrave thoumliumlc taiumli laoslash thaaacutey taaacutet caucirc soumliuml chaaacutep thuucirc ntildeoagraveng nhaaacutet do caugravec khaugravei nieaumlm quy oumlocircugravec laoslash khoacircng (suntildentildea 空) Khi caugravec chaaacutep thuucirc haucirco huyeagraven veagrave soumliuml ntildeoagraveng nhaaacutet beagraven voumlotildeng khoacircng cooslashn noumlotildea thigrave baaacutet kyoslash soumliuml toagraven taiumli naoslasho cuotildeng ntildeoumlocirciumlc nhigraven thaaacutey rootilde raoslashng nhouml laoslash voacirc ngaotilde (suntildentildeam attena) vaoslash theo lyugrave Duyeacircn-khocircucirci (paticcasamuppannam PratnetyasamutpAringda 緣 起
因 緣 生 起) maoslash taiumlm hieaumln houmlotildeu Voacirc ngaotilde (AnattAring 無 我) nghoacutea laoslash khoacircng cougrave ngaotilde
khoacircng thoumliumlc thearing khoacircng cougrave moaumlt ntildeaeumlc tiacutenh baaacutet bieaacuten ntildeoumlocirciumlc tigravem thaaacutey trong taaacutet caucirc caugravec phaugravep Moaumlt ngaotilde (atta) nhouml vaaumly laoslash moaumlt soumliuml dieatilden giaucirci taacircm thuaagraven togravenh maoslash nougrave cougrave moaumlt soumliuml bieaumln minh trong heauml thoaacuteng ngoacircn ngoumlotilde Tuy nhieacircn giaucirci thiacutech taacircm nhouml theaacute laoslash ntildeoumla ntildeeaacuten laagravem laiumlc ngay khi nougrave ntildeoumlocirciumlc choiumln ntildeearing giaucirci thiacutech thoumliumlc taiumli nougrave phaugravet sinh touml toumlocircucircng sai laagravem vaoslash nieagravem tin leaumlch laiumlc khi nougrave ly khai khoucirci thoumliumlc taiumli vaoslash chaaacutep nhaaumln chaelig bocircucirci nhoumlotildeng khaugravei nieaumlm Cougrave ba phoumlocircng phaugravep thoumlocircoslashng duoslashng trong thieagraven Phaaumlt Giaugraveo ntildeearing ntildeieagraveu ngoumliuml tham augravei chaaacutep ngaotilde258
1) Toumlugrave Nieaumlm xoumlugrave (satipatthAringna 四 念 處) quaugraven nieaumlm veagrave caugravec yeaacuteu toaacute caaacuteu thaoslashnh hieaumln toumlocirciumlng caugravec phaugravep Ntildeieagraveu naoslashy quan troiumlng nhaaacutet
2) Minh saugravet tueauml (vipassanAring 明 察 慧) raegraveng baaacutet coumlugrave soumliuml toagraven taiumli naoslasho phaugravet sinh ntildeeagraveu tuoslashy thuoaumlc vaoslasho caugravec 258 Journal of Buddhist Studies IV trang 10
Boagrave Taugravet vaoslash Taugravenh Khoacircng 202
yeaacuteu toaacute voacirc thoumlocircoslashng vaoslash phaucirci chograveu soumliuml hoaiumli dieaumlt 3) Soumliuml baaacutet loumliumlc trong kinh nghieaumlm troumliumlc tieaacutep cuucirca con
ngoumlocircoslashi ntildeearing khoaacuteng cheaacute (avasavattana 空 被 支 浿) hieaumln toumlocirciumlng caugravec phaugravep bograve hoaiumli dieaumlt
Tueauml giaugravec veagrave khoacircng (SuntildentildeatAring 空) vaoslash voacirc ngaotilde (AnattAring 無 我) khoacircng chaelig laoslash bieaumln phaugravep chuyearingn ntildeoaringi nieagravem tin sai laiumlc maoslash cooslashn laoslash ngaecircn ngoumloslasha vaoslash giaucirci thoaugravet khoucirci baaacutet kyoslash soumliuml khoaring ntildeau seotilde phaugravet sinh do cho raegraveng cougrave toumliuml ngaotilde ntildeoagraveng nhaaacutet trong toumlocircng lai Tham augravei chaaacutep ngaotilde seotilde cougrave xu houmlocircugraveng phaugravet khocircucirci trong baaacutet coumlugrave caugrave nhaacircn naoslasho maoslash caugrave nhaacircn ntildeougrave toumliuml ntildeaeumlt migravenh vaoslasho hoaoslashn caucircnh ntildeougrave troumloslash khi tueauml tri veagrave voacirc ngaotilde ntildeoumlocirciumlc trau doagravei vaoslash thieaacutet laaumlp moaumlt caugravech voumlotildeng chaeacutec thigrave minh xuaaacutet hieaumln
Soumliuml ntildeoagraveng nhaaacutet lyugrave tiacutenh vocircugravei baaacutet kyoslash ntildeieagraveu gigrave maoslash chuugraveng ta nhaaumln thoumlugravec ntildeoumlocirciumlc nhouml soumliuml tham sanh (upAringdhi 貪生)259 trong ntildeocircoslashi soaacuteng chuugraveng ta thigrave khoacircng caagraven thieaacutet ocircucirc trigravenh ntildeoauml yugrave thoumlugravec ntildeearing maoslash ntildeoumla ra moaumlt coacircng thoumlugravec chiacutenh xaugravec veagrave ngaotilde kieaacuten (attAringnuditthi 我見) nhouml laoslash nieagravem tin thuaagraven lyugrave Chiacutenh ngaotilde tham naoslashy khieaacuten chuugraveng ta ntildeoagraveng hougravea vocircugravei thaacircn thearing nhoumlotildeng thougravei quen nhoumlotildeng danh hieaumlu nhoumlotildeng taoslashi saucircn nhoumlotildeng socircucirc thiacutech vvhellip cuucirca chuugraveng ta trong phaiumlm truoslash tieacircn nghieaumlm cuucirca tri thoumlugravec veagrave tiacutenh toumliuml maotilden ldquotoacirci laoslashrdquo (asmi-mAringna 我 慢 ngaotilde maiumln mAringna laoslash yugrave phaugravet sinh nhaaumln thoumlugravec maoslash thieacircn veagrave quan nieaumlm
259 UpAringdhi moaumlt ntildeieagraveu kieaumln caugrave bieaumlt giocircugravei haiumln ntildeaeumlc bieaumlt (a condition peculiar limited special) Triacutech trong Toumliuml-ntildeiearingn Phaaumlt hoiumlc tieaacuteng Hoa (DCBT) trang 330a
Khaugravei Nieaumlm Khoacircng trong Kinh Taiumlng PAringli 203
mantildentildeati)
Ntildeoaacutei vocircugravei nhoumlotildeng con ngoumlocircoslashi voacirc minh bograve noacirc leauml bocircucirci tham augravei cuoaumlc ntildeaaacuteu tranh taacircm lyugrave ntildeearing duy trigrave moaumlt ngaotilde ntildeoagraveng nhaaacutet thigrave quaugrave ntildeuugraveng Nieagravem tin sai laagravem trong caugravec ntildeoagraveng nhaaacutet naoslashy khoacircng thearing nhaaumln thoumlugravec ntildeuugraveng ntildeoumlocirciumlc tieacircu thoumlugravec baucircn chaaacutet thoumliumlc taiumli nhouml nougrave ntildeang laoslash Luugravec ntildeougrave chuugraveng ta chaelig cougrave thearing bieaacutet oumlugraveng ntildeoaacutei vocircugravei caugravec khaugravei nieaumlm veagrave nhoumlotildeng soumliuml ntildeoagraveng nhaaacutet cuucirca caugravec phaugravep vaoslash cuucirca toumliuml ngaotilde maoslash thoacirci Chuugraveng ta seotilde laoslash nhoumlotildeng naiumln nhaacircn toaumli nghieaumlp cuucirca voacirc minh (avijjAring 無 明) khi chuugraveng ta khoacircng thearing choumlugraveng nghieaumlm ntildeoumlocirciumlc baucircn chaaacutet thoumliumlc taiumli nhouml nougrave ntildeang laoslash Ntildeieagraveu naoslashy khieaacuten cho moaumlt vaoslashi caaacutep ntildeoauml xaotilde hoaumli vaoslash taacircm lyugrave ntildeoumla ntildeeaacuten haaumlu quaucirc bogravenh hoaiumln naucircy sinh toumloslash nhoumlotildeng quan nieaumlm vaoslash xeugravet ntildeoaugraven sai laiumlc naoslashy
Soumliuml choumlugraveng nghieaumlm voacirc ngaotilde vaoslash Taugravenh-khoacircng trong phaiumlm truoslash cuucirca tu taaumlp taacircm giaucirci thoaugravet thigrave khoacircng loaiumli troumloslash vieaumlc duoslashng caugravec khaugravei nieaumlm nhouml laoslash soumliuml ntildeogravenh rootilde caugravec thoumliumlc taiumli coumlugraveu caugravenh (Pali paramAringttha-dhammAring Sanskrit ParamAringrtha-satya 真 諦) nhouml laoslash moaumlt phoumlocircng thoumlugravec touml toumlocircucircng moaumlt phoumlocircng tieaumln dieatilden ntildeaiumlt nhouml ngougraven tay ntildeearing chaelig maeumlt traecircng Tuy nhieacircn baaacutet kyoslash khaugravei nieaumlm naoslasho ntildeoumlocirciumlc bao boiumlc bocircucirci moaumlt biearingu toumlocirciumlng cuucirca thograve giaugravec hay cuucirca moaumlt toumloslash ngoumlotilde thigrave nougrave cuotildeng chaelig cougrave nghoacutea laoslash moaumlt toumlocircugraveng (nimitta) moaumlt taacircm-phaugravep Nhoumlotildeng toumlocircugraveng nhouml vaaumly thigrave khoacircng phaucirci laoslash nhoumlotildeng thoumliumlc taiumli coumlugraveu caugravenh trong khi ntildeougrave thoumliumlc taiumli coumlugraveu caugravenh ntildeoumlocirciumlc ntildeogravenh rootilde bocircucirci moaumlt thoumliumlc toumlocircugraveng (lakkhana 相) chocircugrave khoacircng phaucirci bocircucirci moaumlt taacircm phaugravep (nimitta) Toumlocircugraveng cougrave thearing laoslash moaumlt ntildeoaacutei toumlocirciumlng cuucirca thieagraven
Boagrave Taugravet vaoslash Taugravenh Khoacircng 204
quaugraven (samatha 觀) traugravei laiumli minh saugravet tueauml (vipassana 明 察 慧) thigrave duoslashng caugravec thoumliumlc taiumli coumlugraveu caugravenh nhouml laoslash caugravec ntildeoaacutei toumlocirciumlng cuucirca nougrave vaoslash vigrave vaaumly maoslash ntildeaeumlt tiacutenh cuucirca nougrave nhouml laoslash voacirc toumlocircugraveng (animitta 無 相)
Nhouml moaumlt phaagraven cuucirca tu taaumlp taacircm boagrave taugravet tham hoiumlc phoumlocircng phaugravep thoumliumlc nghieaumlm thieagraven quaugraven veagrave baucircn thearing thoumliumlc taiumli tuyeaumlt ntildeoaacutei doumliumla treacircn caecircn baucircn 12 xoumlugrave (Aringyatana 處 saugraveu caecircn vaoslash saugraveu traagraven) nhouml saeacutec vaoslash nhaotilden caecircn thanh vaoslash nhoacute caecircn houmlocircng vaoslash toacute caecircn vograve vaoslash thieaumlt caecircn xuugravec vaoslash thaacircn caecircn vaoslash hai caecircn baucircn taiumlo thaoslashnh suy nghoacute laoslash yugrave caecircn vaoslash phaugravep traagraven Soumliuml quaugraven saugravet noaumli taacircm moaumlt caugravech troumliumlc tieaacutep ntildeoumlocirciumlc doumliumla treacircn nhoumlotildeng neagraven taucircng naoslashy Soumliuml hieaumln houmlotildeu cuucirca caugravec caecircn traagraven ntildeoumlocirciumlc hiearingn hieaumln rootilde raoslashng nocirci taaacutet caucirc con ngoumlocircoslashi cougrave giaugravec quan ntildeaagravey ntildeuucirc bigravenh thoumlocircoslashng Vigrave theaacute seotilde khoacircng cougrave vaaacuten ntildeeagrave nhaaumln thoumlugravec luaaumln lieacircn quan ntildeeaacuten tiacutenh hieaumlu loumliumlc lsquoxaucircy ra gioumlotildea nhoumlotildeng boauml ougravec nhaaumln thoumlugravec ntildeoumlocirciumlc ntildeieagraveu ntildeang xaucircy rarsquo cuucirca caugravec thoumliumlc taiumli coumlugraveu caugravenh naoslashy nhouml laoslash caugravec caecircn seotilde thoumliumlc soumliuml cougrave yugrave nghoacutea ntildeoaacutei vocircugravei baaacutet coumlugrave moiumli ngoumlocircoslashi bigravenh thoumlocircoslashng naoslasho Tuy nhieacircn vaoslashi phoumlocircng phaugravep tu taaumlp ntildeooslashi houcirci taaumlp trung quaugraven vaoslasho baaacutet kyoslash moaumlt trong caugravec caecircn naoslashy - Chuugraveng ta phaucirci cougrave moaumlt soumliuml thoumliumlc nghieaumlm troumliumlc tieaacutep ntildeearing uucircng hoauml ntildeieagraveu naoslashy nhouml khi chuugraveng ta thoumliumlc taaumlp quaugraven higravenh aucircnh vaoslash noaumli caecircn trong laotildenh voumliumlc cuucirca saeacutec traagraven toumlugravec nhaotilden caecircn Thaaumlt khougrave cho chuugraveng ta khi taaumlp trung quaugraven saugravet caugravec baucircn sao bougraveng aucircnh chuucirc thearing cuucirca nougrave vaoslash caugravec caecircn Trong thieagraven Toumlugrave Nieaumlm xoumlugrave (satipatthAringna四
念 處) chaelig cougrave taacircm kheugraveo tu taaumlp mocircugravei cougrave thearing thearing hieaumln soumliuml ntildeogravenh taacircm leacircn taaacutet caucirc 12 caecircn traagraven naoslashy ntildeearing maoslash thoumliumlc
Khaugravei Nieaumlm Khoacircng trong Kinh Taiumlng PAringli 205
nghieaumlm troumliumlc tieaacutep tri giaugravec raegraveng chuugraveng laoslash voacirc thoumlocircoslashng vaoslash voacirc ngaotilde
Toumlugrave Nieaumlm xoumlugrave trong Phaaumlt giaugraveo laoslash laoslashm caacircn baegraveng taacircm trocircucirc laiumli vocircugravei caugravec phoumlocircng phaugravep toaringng hocirciumlp quaugraven chieaacuteu moaacutei quan heauml gioumlotildea caugravec phaugravep vaoslash caugravec toumlocircugraveng (lakkhana) cuucirca nougrave nhouml laoslash voacirc thoumlocircoslashng tuoslashy duyeacircn vaoslash troaacuteng roatildeng vvhellip Hocircn noumlotildea soumliuml tieaacutep caaumln toaringng hocirciumlp naoslashy keaacutet hocirciumlp voacirc soaacute caugravec phaugravep hieaumln toumlocirciumlng vaoslash mocircucirc ra soumliuml maiumlch laiumlc veagrave theaacute giocircugravei ntildeoaacutei vocircugravei quan ntildeiearingm thuoaumlc trieaacutet hoiumlc chiacutenh thearing luaaumln
Theaacute giocircugravei cougrave thearing ntildeoumlocirciumlc thanh togravenh chaelig bocircucirci ngoumlocircoslashi thoumliumlc choumlugraveng soumliuml nhaaacutet thearing vaoslash soumliuml toaringng thearing (manasikaroti ekattam 同作意ntildeoagraveng taugravec yugrave) cuucirca nougrave nhouml kinh Tiearingu Khoacircng (Cacircla SuntildentildetAring Sutta) ntildeaotilde trigravenh baoslashy OcircUcirc ntildeaacircy caagraven nhaaacuten maiumlnh raegraveng taaacutet caucirc khaugravei nieaumlm trieaacutet lyugrave cuucirca kinh taiumlng PAringli ndash cuotildeng nhouml caugravec khaugravei nieaumlm toaringng hocirciumlp ndash ntildeoumlocirciumlc gaugraven cho thoumlocircoslashng nghieaumlm thoumliumlc taiumli coumlugraveu caugravenh Ntildeieagraveu naoslashy cougrave nghoacutea laoslash chuugraveng luoacircn luoacircn cougrave lieacircn quan ntildeeaacuten neagraven taucircng thoumliumlc nghieaumlm baucircn thearing (yathAringbhacircta 如實nhouml thaaumlt) Ngoumlocirciumlc laiumli trong khoa hoiumlc Taacircy Phoumlocircng touml toumlocircucircng Phaaumlt giaugraveo khoacircng augravep duiumlng caugravec bieaacuten ntildeoaringi giaucirc thuyeaacutet khoacircng higravenh thaoslashnh caugravec laaumlp luaaumln tranh lyugrave vaoslash khoacircng cougrave nhoumlotildeng tieagraven giaucirc ntildeogravenh Ntildeoaacutei vocircugravei Phaaumlt giaugraveo toaoslashn boauml theaacute giocircugravei naoslashy khoacircng phaucirci laoslash saucircn phaaringm cuucirca suy nghoacute thuaagraven lyugrave thuyeaacutet cuotildeng khoacircng phaucirci laoslash nieagravem tin suy luaaumln toumloslash giaugraveo ntildeieagraveu Soumliuml doumliumla vaoslasho thoumliumlc nghieaumlm nhouml vaaumly ntildeearing cho thaaacutey soumliuml thaaumlt troaacuteng roatildeng cuucirca theaacute giocircugravei vigrave vaaumly maoslash Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeaotilde nougravei raegraveng
lsquoTroaacuteng roatildeng laoslash theaacute giocircugravei Troaacuteng roatildeng laoslash theaacute giocircugravei hellipBocircucirci
Boagrave Taugravet vaoslash Taugravenh Khoacircng 206
vigrave khoacircng cougrave toumliuml ngaotilde vaoslash khoacircng thuoaumlc toumliuml ngaotilde Naoslashy A-nan caugravei gigrave khoacircng cougrave toumliuml ngaotilde vaoslash khoacircng thuoaumlc toumliuml ngaotilde thigrave ntildeoumlocirciumlc goiumli laoslash lsquoTroaacuteng roatildeng laoslash theaacute giocircugraveirsquorsquo 260
(Suntildentildeo loko suntildentildeo loko tihellipYasmAring ca kho Aumlnanda suntildentildeam attena vAring attaniyena vAring tasmAring Suntildentildeo loko ti vuccati)261
Cuotildeng gioaacuteng nhouml vaaumly trong Toumlocircng oumlng boauml kinh taaumlp III ntildeaotilde dieatilden taucirc yugrave kieaacuten nhouml sau
lsquoNaoslashy caugravec tyoslash-kheo saeacutec laoslash voacirc thoumlocircoslashng Caugravei gigrave voacirc thoumlocircoslashng caugravei aaacutey laoslash khoaring Caugravei gigrave khoaring caugravei ntildeougrave khoacircng cougrave toumliuml ngaotilde Caugravei gigrave khoacircng cougrave toumliuml ngaotilde ldquoCaugravei ntildeougrave khoacircng phaucirci laoslash cuucirca ta ta khoacircng phaucirci laoslash nougrave nougrave khoacircng phaucirci laoslash toumliuml ngaotilde cuucirca tardquo Ntildeougrave laoslash vocircugravei triacute tueauml quaugraven saugravet thoumliumlc taiumli nhouml nougrave laoslash Caucircm thoiuml laoslash voacirc thoumlocircoslashnghellip gioaacuteng nhouml toumlocircucircnghellip haoslashnhhellip
Thoumlugravec laoslash voacirc thoumlocircoslashng Caugravei gigrave voacirc thoumlocircoslashng caugravei aaacutey laoslash khoaring Caugravei gigrave khoaring caugravei ntildeougrave khoacircng cougrave toumliuml ngaotilde Caugravei gigrave khoacircng cougrave toumliuml ngaotilde ldquoCaugravei ntildeougrave khoacircng phaucirci laoslash cuucirca ta ta khoacircng phaucirci laoslash nougrave nougrave khoacircng phaucirci laoslash toumliuml ngaotilde cuucirca tardquo Ntildeougrave laoslash vocircugravei triacute tueauml quaugraven saugravet thoumliumlc taiumli nhouml nougrave laoslashrsquo262
(Racircpam bhikkhave aniccaUacute yad aniccam taUacute dukkhaUacute yaUacute dukkhaUacute tadanattAring yad anattAring taUacute netam mama neso ham asmi na meso attAring ti Evam etaUacute yathabhacirctaUacute sammappantildentildeAringya daEcircEcirchabbaUacute VedanAring aniccAring yad aniccaUacute taUacute dukkhaUacute yam dukkhaUacute tad anattAring Yad anattAring taUacute netam mama neso ham asmi na meso attAringtii Evam etaUacute yathAringbhacirctaUacute sammappantildentildeAringya daEcircEcirchabbaUacute SantildentildeAring aniccAring SaœkhAringrAring aniccAring VintildentildeAringœam aniccam yad aniccaUacute taUacute dukkhaUacute yaUacute dukkhaUacute tad anattAring Yad anattAring tam netam mama nesoham asmi na me so attAring ti Evam etaUacute
260 BKS IV i Toumlocircng oumlng saugraveu xoumlugrave 85 ii Troaacuteng roatildeng trang 29 261 S IV trang 54 262 BKS III i Toumlocircng oumlng uaaringn i Phaaringm Nakulapita iv Caugravei gigrave voacirc thoumlocircoslashng trang 21
Khaugravei Nieaumlm Khoacircng trong Kinh Taiumlng PAringli 207
yathAringbhacirctaUacute sammappantildentildeAringya daEcircEcirchabbaUacute Evam passaUacute la nAringparam itthattAringyAringti pajAringnAringtneti)263
Trong Toumlocircng Oumlng boauml kinh vaoslash Tiearingu Boauml kinh cougrave nhieagraveu ntildeoaiumln kinh ntildeaotilde ghi nhaaumln baucircn chaaacutet theaacute giocircugravei gioaacuteng nhouml vaaumly keoslashm theo caugravec phaacircn tiacutech taelig maelig cougrave lieacircn quan tocircugravei thoumliumlc taiumli coumlugraveu caugravenh vaoslash ntildeoumlocirciumlc ntildeogravenh rootilde vocircugravei nhoumlotildeng khaugravei nieaumlm nhouml laoslash giocircugravei (dhAringtu界 18 giocircugravei 6 caecircn 6 traagraven vaoslash 6 thoumlugravec) uaaringn (Pali khandhAring Sanskrit Skandhas 蘊
saeacutec thoiuml toumlocircucircng haoslashnh thoumlugravec uaaringn) xoumlugrave (Aringyatana處
saugraveu caecircn vaoslash saugraveu traagraven) vvhellip Trong kinh Luiumlc caecircn (SalAringyatana SaUacuteyutta) Ntildeoumlugravec
Phaaumlt chaelig rootilde taugravenh roatildeng khoacircng nocirci 12 xoumlugrave (Aringyatana 處) xuugravec (phassa 觸) ntildeoaacutei vocircugravei baaacutet coumlugrave traiumlng thaugravei gigrave goiumli laoslash thoiuml laiumlc (受 樂) thoiuml khoaring (受苦) hoaeumlc thoiuml baaacutet laiumlc baaacutet khoaring (受不樂不苦) thoiuml (vedanAring受) phaugravet sinh doumliumla vaoslasho caugravec ntildeieagraveu kieaumln nhaacircn duyeacircn ntildeougrave
Trong ntildeougrave Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeaotilde chaelig ra noaumli khoacircng vaoslash ngoaiumli khoacircng
ldquoMaeacutet laoslash khoacircng cougrave toumliuml ngaotilde vaoslash baaacutet kyoslash nhoumlotildeng gigrave thuoaumlc veagrave ngaotilde Saeacutec laoslash khoacircng cougrave toumliuml ngaotildehellip Nhaotilden thoumlugravec laoslash khoacircng cougrave toumliuml ngaotilde YUgrave caecircn laoslash khoacircng cougrave toumliuml ngaotildehellip Phaugravep traagraven laoslash khoacircng cougrave toumliuml ngaotilde hellip YUgrave thoumlugravec laoslash khoacircng cougrave toumliuml ngaotildehellip Thoiuml laoslash khoacircng cougrave toumliuml ngaotildehellip Xuugravec laoslash khoacircng cougrave toumliuml ngaotilde Do duyeacircn yugrave xuugravec khocircucirci leacircn caucircm thoiuml gigrave goiumli laoslash laiumlc thoiuml khoaring thoiuml hoaeumlc baaacutet laiumlc baaacutet khoaring khocircucirci leacircn Caucircm thoiuml aaacutey ntildeeagraveu khoacircng cougrave toumliuml ngaotilde vaoslash baaacutet coumlugrave nhoumlotildeng gigrave thuoaumlc veagrave ngaotilde Naoslashy A-nan ntildeougrave laoslash lyugrave do taiumli sao nougravei raegraveng ldquoTroaacuteng roatildeng laoslash theaacute giocircugravei naoslashyrdquo 264
263 S III trang 22 264 BKS IV i Toumlocircng oumlng saugraveu xoumlugrave 85 ii Troaacuteng roatildeng trang 29
Boagrave Taugravet vaoslash Taugravenh Khoacircng 208
(Cakkhum suntildentildeam attena vAring attaniyena vAring racircpAring suntildentildeahellip cakkhuvintildentildeanam suntildentildeam cakkhu-samphasso suntildentildeo yam pidam cakkhusamphassa-paccayAring uppajjati vedayitam sukham vAring dukkham vAring adukkhamasukham va tam pi suntildentildeam attena va attaniyena va YasmAring ca kho Aumlnanda suntildentildeam attena vAring attaniyena vAring tasmAring suntildentildeo loko ti vuccatī tī) 265
Rootilde raoslashng ntildeaacircy laoslash phaugravep thoaiumli caecircn baucircn cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt veagrave ntildeaiumli minh saugravet tueauml (mahAring vipassanAring) Kinh Luiumlc caecircn (SalAringyatana SaUacuteyutta) ntildeaotilde houmlocircugraveng daatilden Minh saugravet tueauml (vipassanAring) raaacutet chi tieaacutet baegraveng vieaumlc taugravec yugrave quaugraven voacirc thoumlocircoslashng (anicca 無 常) khoaring (dukkha 苦) vaoslash voacirc ngaotilde (anattAring 無 我) cuucirca taaacutet caucirc caugravec phaugravep hieaumln toumlocirciumlng Nhoumlotildeng houmlocircugraveng daatilden naoslashy ntildeoumlocirciumlc oumlugraveng duiumlng moaumlt caugravech cougrave heauml thoaacuteng veagrave thoumliumlc taiumli roaacutet raugraveo vaoslash phaacircn tiacutech taelig maelig ntildeearing boagrave taugravet deatilde ntildeaiumlt ntildeeaacuten tieaacuten trigravenh taacircm giaucirci thoaugravet cao nhaaacutet Nhouml teacircn goiumli cuucirca Toumlocircng Oumlng boauml kinh ntildeeagrave nghograve chaugravenh nieaumlm quaugraven saugravet caugravec caecircn vigrave caugravec caecircn ntildeougraveng vai trooslash trung taacircm ntildeoumla ntildeeaacuten giaucirci thoaugravet khoucirci caugravec khoaring ntildeau Phaugravep thoaiumli veagrave chaugravenh nieaumlm naoslashy cuotildeng cougrave nghoacutea laoslash lieacircn quan vocircugravei trieaacutet lyugrave Khoacircng (SuntildentildeatAring 空) vaoslash nguyeacircn lyugrave Duyeacircn-khocircucirci (PratnetyasamutpAringda 緣 起 因 緣 生 起) cuotildeng houmlocircugraveng troumliumlc tieaacutep ntildeeaacuten quaugraven saugravet caugravec caecircn giaugravec quan vigrave ntildeaacircy cuotildeng laoslash phaugravep thoaiumli quan troiumlng cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeaotilde thuyeaacutet trong kinh Tiearingu Khoacircng (Cacircla SuntildentildeatAring Sutta)
Cougrave nhieagraveu phoumlocircng phaugravep ntildeaeumlc bieaumlt veagrave thieagraven quaugraven (vipassanAring) ntildeearing quaugraven saugravet caugravec phaugravep ntildeaotilde phaacircn loaiumli nhouml xoumlugrave
265 S IV trang 54
Khaugravei Nieaumlm Khoacircng trong Kinh Taiumlng PAringli 209
(Aringyatana 處) uaaringn (khandha 蘊) giocircugravei (dhAringtu 界) vvhellip maoslash caugravec phaugravep naoslashy laoslash thoumliumlc taiumli coumlugraveu caugravenh (paramatthAring dhammAring 真 諦) Chaacircn ntildeeaacute cougrave thearing nhaaumln thoumlugravec troumliumlc tieaacutep vocircugravei taacircm ntildeaotilde voumlugravet boucirc caugravec khaugravei nieaumlm vaoslash ntildeaotilde chuugrave taacircm ngang qua thieagraven quaugraven (samatha 觀) Nieaumlm xoumlugrave veagrave caugravec ntildeoagraveng nhaaacutet laoslash moaumlt soumliuml quaugraven saugravet thoumliumlc nghieaumlm ntildeearing phaacircn giaucirci caugravec khoaacutei raeacuten chaeacutec (ghana-vinibbhoga) caaacuteu thaoslashnh caugravec yeaacuteu toaacute cuucirca nougrave ntildeearing khieaacuten cho hiearingn hieaumln soumliuml vaeacuteng maeumlt cuucirca moiumli ngaotilde
Ntildeearing tueauml tri ntildeieagraveu naoslashy Boagrave-taugravet phaucirci traucirci qua caugravec bieaacuten ntildeoaringi veagrave nhaaumln thoumlugravec nhouml laoslash toumloslash quaugraven saugravet thoumliumlc taiumli coumlugraveu caugravenh vaoslash caugravec taacircm phaugravep toumlocircng oumlugraveng cuucirca chuugraveng (nAringma-racircpa-pariccheda 心法分別 phaacircn bieaumlt gioumlotildea taacircm-phaugravep) thaoslashnh caugravec yeaacuteu toaacute cuucirca nougrave ntildeearing khieaacuten cho hiearingn hieaumln soumliuml vaeacuteng maeumlt cuucirca moiumli ngaotilde thaacircm nhaaumlp Ntildeogravenh lyugrave Tuoslashy Duyeacircn cuucirca caugravec phaugravep (paccaya-pariggaha) Tueauml tri chuugraveng laoslash khoaring ntildeearing thoaugravet khoucirci tham augravei voacirc nguyeaumln (appanihita 無 願) ntildeoaacutei vocircugravei chuugraveng Haotildey quaugraven thoumliumlc thearing voacirc thoumlocircoslashng (anicca 無 常) ntildeearing phaugrave vocircotilde maoslashn voacirc minh ntildeogravenh kieaacuten khouml khouml veagrave caugravec toumlocircugraveng Roagravei toumloslash ntildeougrave mocircucirc ra khung trocircoslashi thoumliumlc nghieaumlm tri giaugravec cho soumliuml voacirc toumlocircugraveng (animitta 無 相)
Nieaumlm xoumlugrave cuucirca minh saugravet tueauml (vipassanAring) ntildeaotilde phaacircn giaucirci caugravec ntildeoagraveng nhaaacutet cuucirca caugravec toumlocircugraveng vaoslash phocirci baoslashy chuugraveng nhouml laoslash voacirc ngaotilde Khi caugravec quan ntildeiearingm sai laagravem vaeacuteng maeumlt
Boagrave Taugravet vaoslash Taugravenh Khoacircng 210
thigrave taacircm trocircucirc neacircn roatildeng rang saugraveng suoaacutet Vaoslash chiacutenh soumliuml roatildeng rang saugraveng suoaacutet naoslashy cougrave thearing khieaacuten cho soumliuml choumlugraveng nghieaumlm hoaoslashn toaoslashn cuucirca thoumliumlc taiumli ntildeoumlocirciumlc hiearingn baoslashy nhouml nougrave ntildeang laoslash Ngay caucirc maeumlc daagraveu khoacircng caagraven thieaacutet ntildeearing ntildeaiumlt thieagraven (jhana 禪 定) baegraveng vieaumlc quaugraven chieaacuteu veagrave toumlocircugraveng (nimitta 相) cho taaacutet caucirc caugravec phaugravep ntildeougrave doacute nhieacircn taacircm phaucirci ntildeoumlocirciumlc ntildeieagraveu chaelignh trong traiumlng thaugravei caacircn baegraveng ntildeaotilde phaugravet triearingn ngang qua caugravec phoumlocircng phaugravep cuucirca quaugraven (samatha) Roagravei taacircm thuaagraven togravenh vaoslash khoacircng giao ntildeoaumlng seotilde ntildeaiumlt ntildeeaacuten traiumlng thaugravei thoumliumlc taiumli toaringng thearing sinh ntildeoaumlng traoslashn ntildeaagravey nieagravem haelig laiumlc (pīti 喜) Chaelig cougrave traiumlng thaugravei haelig laiumlc vaoslash chaugravenh nieaumlm mocircugravei cougrave thearing ntildeaiumlt tocircugravei giaucirci thoaugravet vaoslash giaugravec ngoauml hoaoslashn toaoslashn Con ntildeoumlocircoslashng houmlocircugraveng tocircugravei giaugravec ngoauml ngang qua ldquoba coumlucirca giaucirci thoaugravetrdquo (vimokkha-mukhAring) laoslash
1 Tri giaugravec voacirc tham (appanihita 無 貪) 2 Tri giaugravec voacirc toumlocircugraveng (animitta 無 相) 3 Tri giaugravec khoacircng (SuntildentildeatAring 空)266 Cuotildeng gioaacuteng yugrave naoslashy kinh Trung boauml daiumly raegraveng
lsquoNtildeiearingm chiacutenh cuucirca soumliuml giaucirci thoaugravet laoslash khoacircng cougrave soumliuml tham duiumlc khoacircng cougrave saacircn haaumln vaoslash khoacircng cougrave voacirc minhrsquo
(Sa kho panakuppa cetovimutti sufifid ragena sufifid doserta sufifid mohena)267
Toumlocircng oumlugraveng vocircugravei vieaumlc soumlucirc duiumlng thuaaumlt toumloslash lsquokhoacircngrsquo (Suntildentildea) cuotildeng thoumlocircoslashng duoslashng ntildeearing dieatilden taucirc soumliuml kieaumln laoslash thoumliumlc taiumli voacirc thoumlocircoslashng cuucirca hieaumln toumlocirciumlng theaacute giocircugravei ngang qua caugravec
266 PatisambhidAringmagga II trang 48 267 M I trang 298
Khaugravei Nieaumlm Khoacircng trong Kinh Taiumlng PAringli 211
caucircm giaugravec nhouml sau lsquoNaoslashy hieagraven giaucirc taacircm giaucirci thoaugravet Voacirc loumlocirciumlng taacircm giaucirci thoaugravet
Voacirc socircucirc houmlotildeu taacircm giaucirci thoaugravet Khoacircng vaoslash taacircm giaucirci thoaugravet Voacirc toumlocircugraveng naoslashy cougrave moaumlt phaugravep moacircn maoslash theo ntildeougrave cougrave caugravec phaugravep aaacutey nghoacutea vaoslash danh sai bieaumlt Vaoslash naoslashy hieagraven giaucirc laiumli cougrave phaugravep moacircn maoslash theo ntildeougrave caugravec phaugravep aaacutey cougrave nghoacutea ntildeoagraveng nhaaacutet vaoslash danh sai bieaumlt Naoslashy hieagraven giaucirc theaacute naoslasho laoslash cougrave phaugravep moacircn maoslash theo ntildeougrave caugravec phaugravep aaacutey cougrave nghoacutea vaoslash danh sai khaugravec OcircUcirc ntildeaacircy naoslashy hieagraven giaucirc vograve tyoslash-kheo an truugrave bieaacuten maotilden moaumlt phoumlocircng vocircugravei taacircm caacircu houmlotildeu vocircugravei toumloslash cuotildeng vaaumly phoumlocircng thoumlugrave hai ba touml treacircn doumlocircugravei ngang heaacutet thaucircy phoumlocircng xoumlugrave cuoslashng khaeacutep theaacute giocircugravei vograve aaacutey bieaacuten maotilden vocircugravei taacircm caacircu houmlotildeu vocircugravei toumloslash quaotildeng ntildeaiumli voacirc bieacircn khoacircng oumlocircugravec loumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc khoacircng thuoslash haaumln khoacircng augravec taacircm Vocircugravei taacircm caacircu houmlotildeu vocircugravei bi vocircugravei taacircm caacircu houmlotildeu vocircugravei haelig an truugrave bieaacuten maotilden moaumlt phoumlocircng vocircugravei taacircm caacircu houmlotildeu vocircugravei xaucirc cuotildeng vaaumly phoumlocircng thoumlugrave hai ba touml cuoslashng khaeacutep theaacute giocircugravei vograve aaacutey an truugrave bieaacuten maotilden vocircugravei taacircm caacircu houmlotildeu vocircugravei xaucirc quaucircng ntildeaiumli voacirc bieacircn khoacircng oumlocircugravec loumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc khoacircng thuoslash haaumln khoacircng augravec taacircm Nhouml vaaumly naoslashy hieagraven giaucirc goiumli laoslash taacircm giaucirci thoaugravet Voacirc loumlocirciumlng
Vaoslash naoslashy hieagraven giaucirc theaacute naoslasho laoslash taacircm giaucirci thoaugravet Voacirc socircucirc houmlotildeu Naoslashy hieagraven giaucirc ntildeoaacutei vocircugravei ntildeieagraveu naoslashy tyoslash-kheo voumlocirciumlt qua caucircnh giocircugravei Thoumlugravec voacirc bieacircn xoumlugrave nghoacute raegraveng lsquoNocirci ntildeaacircy khoacircng cougrave gigraversquo choumlugraveng vaoslash an truugrave trong caucircnh giocircugravei Voacirc socircucirc houmlotildeu xoumlugrave Nhouml vaaumly ntildeaacircy goiumli laoslash taacircm giaucirci thoaugravet Voacirc socircucirc houmlotildeu
Vaoslash naoslashy hieagraven giaucirc tyoslash-kheo ntildei vaoslasho roumloslashng hoaeumlc tocircugravei moaumlt goaacutec caacircy hoaeumlc ntildeeaacuten moaumlt choatilde troaacuteng vaoslash quaugraven chieaacuteu nhouml sau lsquoNtildeaacircy troaacuteng khoacircng khoacircng cougrave toumliuml ngaotilde vaoslash baaacutet coumlugrave caugravei gigrave thuoaumlc veagrave ngaotilde Naoslashy hieagraven giaucirc do theaacute goiumli laoslash taacircm giaucirci thoaugravet Khoacircngrsquo 268
(YAring cAringyaUacute Aringvuso appamAringœAring cetovimutti yAring ca AringkintildecantildentildeAring cetovimutti yAring ca suntildentildeatAring cetovimutti yAring ca
268 MLS I soaacute 43 Kinh Ntildeaiumli phoumlocircng quaucircng trang 358
Boagrave Taugravet vaoslash Taugravenh Khoacircng 212
animittAring cetovimutti ime dhammAring nAringnaEcircEcirchAring crsquo eva nAringnAringbyantildejanntilde ca udAringhu ekaEcircEcirchAring byantildejanam eva nAringnan ti mdash YAring cAringyaUacute Aringvuso appamAringœAring cetovimutti yAring ca AringkintildecantildentildeAring cetovimutti yAring ca suntildentildeatAring cetovimutti yAring ca animittAring cetovimutti atthi kho Aringvuso pariyAringyo yaUacute pariyAringyaUacute Aringgamma ime dhammAring nAringnaEcircEcirchAring crsquo eva nAringnAringbyantildejanAring ca atthi ca kho Aringvuso pariyAringyo yaUacute pariyAringyaUacute Aringgamma ime dhammAring ekaEcircEcirchAring byantildejanam eva nAringnaUacute Katamo crsquo Aringvuso pariyAringyo yaUacute pariyAringyaUacute Aringgamma ime dhammAring nAringnaEcircEcirchAring crsquo eva nAringnAringbyantildejanAring ca Idhrsquo Aringvuso bhikkbu mettAringsahagatena cetasAring ekaUacute disaUacute pharitvAring viharati tathAring dutiyaUacute tathAring tatiyaUacute tathAring catutthiUacute iti uddham - adho tiriyaUacute sabbadhi sabbattatAringya sabbAringvantaUacute lokaUacute mettAringsahagatena cetasAring vipulena mahaggatena appamAringœena averena abyAringbajjhena pharitvAring viharati KaruœAringsahagatena cetasAring mdash pimdashmuditAringsahagatena cetasAring mdash upekhAringsahagatena cetasAring ekaUacute disaUacute pharitvAring viharati tathAring dutiyaUacute tathAring tatiyaUacute tathAring catutthiUacute iti uddham - adho tiriyaUacute sabbadhi sabbattatAringya sabbAringvantaUacute lokam upekhAringsahagatena cetasAring vipulena mabaggatena appamAringœena averena abyAringbajjhena pharitvAring viharati AyaUacute vuccatrsquo Aringvuso appamAringœAring cetovimutti KatamAring crsquo Aringvuso AringkintildecantildentildeAring cetovimutti Idhrsquo Aringvuso bhikkhu sabbaso vintildentildeAringœantildecAringyatanaUacute samatikkamma na tthi kintildeciti AringkintildecantildentildeAringyatanaUacute upasampajja viharati AyaUacute vuccatrsquo Aringvuso AringkintildecantildentildeAring cetovimutti KatamAring crsquo Aringvuso suntildentildeatAring cetovimutti Idhrsquo Aringvuso hhikkhu arantildentildeagato vAring rukkhamacirclagato vAring suntildentildeAringgAringragato vAring iti paEcircisantildecikkhati suntildentildeam idaUacute attena vAring attaniyena vAring ti)269
Kinh Phaugravep cuugrave daiumly raegraveng ai tueauml tri ntildeoumlocirciumlc theaacute giocircugravei hieaumln toumlocirciumlng laoslash voacirc ngaotilde cougrave thearing nougravei raegraveng vograve aaacutey ntildeaotilde tu taaumlp vaoslash ntildei theo con ntildeoumlocircoslashng thanh togravenh cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt
ldquoTaaacutet caucirc phaugravep voacirc ngaotilde Thaaacutey vocircugravei chaugravenh triacute tueauml
269 M I trang 297
Khaugravei Nieaumlm Khoacircng trong Kinh Taiumlng PAringli 213
Taacircm nhaoslashm chaugraven khocircucirci leacircn Ntildeaacircy chiacutenh ntildeoumlocircoslashng thanh togravenhrdquo
(sabbe dhammAring anattAring ti yadAring pantildentildeAringya passati atha nibbindatne dukkhe esa maggo visuddhiyAring)270
Toumloslash ntildeougrave chuugraveng ta cougrave thearing thaaacutey trong taacircm lyugrave hoiumlc baaacutet coumlugrave ai thoumliumlc nghieaumlm lyugrave toumlocircucircng voacirc ngaotilde laoslash vograve Boagrave-taugravet duotildeng caucircm vaoslash voacute ntildeaiumli nhoumlng voacirc ngaotilde laoslash baucircn chaaacutet cuucirca taaacutet caucirc hieaumln toumlocirciumlng duoslash con ngoumlocircoslashi cougrave chaaacutep nhaaumln nougrave hay khoacircng Voacirc ngaotilde (無 我) cougrave nghoacutea laoslash khoacircng cougrave baaacutet coumlugrave thoumliumlc thearing thoumlocircoslashng haegraveng naoslasho duoslash ntildeougrave laoslash Ntildeaaacuteng saugraveng taiumlo Moiumli vaaumlt toagraven taiumli hay khoacircng toagraven taiumli ntildeeagraveu do nhaacircn duyeacircn Thaacircn thearing chuugraveng ta do naecircm uaaringn keaacutet hocirciumlp laiumli maoslash toagraven taiumli trong lyugrave nhaacircn duyeacircn Do ntildeougrave soumliuml hieaumln houmlotildeu cuucirca chuugraveng sanh laoslash voacirc ngaotilde Con ntildeoumlocircoslashng ntildeearing dieaumlt ntildeau khoaring laoslash con ntildeoumlocircoslashng tueauml giaugravec voacirc ngaotilde
Voacirc ngaotilde laoslash baucircn chaaacutet cuucirca thoumliumlc taiumli ntildeearing chuyearingn hoaugrave ntildeau khoaring ntildeaiumlt nieaacutet-baoslashn (NibbAringna 涅 槃) Nougravei veagrave ba taugravenh caugravech cuucirca hieaumln houmlotildeu chuugraveng ta cougrave thearing thaaacutey lsquokhoacircngrsquo (Suntildentildea 空) ntildeoumlocirciumlc ntildeogravenh nghoacutea nhouml laoslash voacirc ngaotilde (anattAring 無 我) maoslash voacirc ngaotilde thoumlocircoslashng keaacutet hocirciumlp vocircugravei hai ntildeiearingm ntildeaeumlc taugravenh khaugravec laoslash voacirc thoumlocircoslashng (anicca 無 常) vaoslash ntildeau khoaring (dukkha 苦) Nougravei moaumlt caugravech khaugravec voacirc thoumlocircoslashng khoaring voacirc ngaotilde vaoslash khoacircng laoslash boaacuten taugravenh chaaacutet maoslash Phaaumlt toumlucirc (Nguyeacircn thuucircy) thoumlocircoslashng quaugraven saugravet vaoslasho caugravec phaugravep Boaacuten ntildeiearingm naoslashy laoslash baucircn chaaacutet cuucirca taaacutet caucirc hieaumln toumlocirciumlng theaacute giocircugravei 270 Dha keauml soaacute 279 trang 145-6
Boagrave Taugravet vaoslash Taugravenh Khoacircng 214
Trong kinh ntildeiearingn PAringli Ntildeoumlugravec Phaaumlt daiumly chuugraveng ta raegraveng
lsquoCaugravei gigrave (nhoumlotildeng yeaacuteu toaacute taiumlo thaoslashnh soumliuml hieaumln houmlotildeu cuucirca con ngoumlocircoslashi) laoslash voacirc thoumlocircoslashng (anicca) caugravei ntildeougrave laoslash khoaring (dukkha) caugravei ntildeougrave khoacircng cougrave toumliuml thearing (anattAring)hellip ntildeougrave laoslash voacirc thoumlocircoslashng vigrave bograve chi phoaacutei bocircucirci khoaring vaoslash caugravei gigrave voacirc thoumlocircoslashng bograve chi phoaacutei bocircucirci khoaring thigrave seotilde cougrave baucircn chaaacutet cuucirca soumliuml bieaacuten hoaiumli Cougrave chiacutenh xaugravec chaecircng khi quaugraven lsquoNtildeaacircy laoslash ta ntildeaacircy laoslash toumliuml ngaotilde cuucirca tarsquo271
Do ntildeougrave theo Phaaumlt giaugraveo nhoumlotildeng taugravenh chaaacutet caecircn baucircn cuucirca soumliuml toagraven taiumli con ngoumlocircoslashi ntildeoumlocirciumlc thieaacutet laaumlp nhouml voacirc thoumlocircoslashng (anicca 無 常) khoaring (dukkha 苦) voacirc ngaotilde (Pali anatta Sanskrit anAringtman 無 我) nghoacutea laoslash khoacircng baucircn thearing Ba ntildeiearingm naoslashy laoslash quan ntildeiearingm trieaacutet hoiumlc trong ntildeougrave chaelig ra caecircn baucircn cuucirca ntildeau khoaring laoslash soumliuml voacirc thoumlocircoslashng vaoslash ngaeacuten nguucirci thoaugraveng qua Voacirc thoumlocircoslashng ntildeoumlocirciumlc baoslashy toucirc ocircucirc hai ntildeiearingm maoslash taiumlo leacircn hai truiuml cuucirca baugravenh xe ntildeau khoaring Voacirc thoumlocircoslashng vaoslash voacirc ngaotilde laoslash nhoumlotildeng ntildeiearingm cuucirca hai coumliumlc ntildeougrave Anicca trigravenh baoslashy soumliuml voacirc thoumlocircoslashng vaoslash taiumlm bocirciuml cuucirca caugravec biearingu toumlocirciumlng khaugravech quan trong caucircnh giocircugravei hieaumln houmlotildeu toumlocircng ntildeoaacutei bao goagravem taaacutet caucirc nhoumlotildeng thoumliumlc taiumli houmlotildeu higravenh ntildeaotilde taiumlo ra soumliuml biearingu hieaumln vaoslash caecircn baucircn (asraya socircucirc y 所 依) cho taaacutet caucirc phaugravep
Cougrave voacirc soaacute nhoumlotildeng viacute duiuml cho vieaumlc soumlucirc duiumlng toumloslash lsquokhoacircngrsquo trong yugrave nghoacutea ntildeaeumlc bieaumlt cuucirca kinh ntildeiearingn PAringli
lsquoTroaacuteng roatildeng laoslash theaacute giocircugravei Troaacuteng roatildeng laoslash theaacute giocircugraveirsquo Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeaotilde daiumly nhouml vaaumly Baiumlch Ntildeoumlugravec Theaacute toacircn vigrave sao caacircu nougravei naoslashy ntildeoumlocirciumlc tuyeacircn boaacute nhouml vaaumly
271 S 21-2 triacutech trong Early Buddhist Philosophy Alfonso Verdu Delhi Motilal 1995 trang 11
Khaugravei Nieaumlm Khoacircng trong Kinh Taiumlng PAringli 215
Naoslashy A-nan bocircucirci vigrave theaacute giocircugravei naoslashy laoslash khoacircng cougrave toumliuml ngaotilde hoaeumlc nhoumlotildeng gigrave thuoaumlc veagrave toumliuml ngaotilde cho neacircn nougravei theaacute giocircugravei naoslashy troaacuteng roatildengrdquo272
(Suntildentildeo loko suntildentildeo loko ti bhante vuccati KittAringvata nu kho bhante suntildentildeo loko ti vuccati
YasmAring ca kho Aumlnanda suntildentildeam attena vAring attaniyena vAring TasmAring suntildentildeo loko ti vuccati)273
Toumlocircng oumlugraveng vocircugravei vieaumlc soumlucirc duiumlng naoslashy toumloslash lsquokhoacircngrsquo duoslashng ntildeearing dieatilden taucirc soumliuml kieaumln thoumliumlc thearing voacirc thoumlocircoslashng ngaeacuten nguucirci cuucirca hieaumln toumlocirciumlng theaacute giocircugravei thoumliumlc nghieaumlm
ldquoSuntildentildeam idam attena va attaniyena vAring tirdquo274
Tuy nhieacircn voacirc ngaotilde (AnattAring 無 我) laoslash maeumlt chuucirc quan cuucirca voacirc thoumlocircoslashng ntildeearing chaelig cho taugravenh chaaacutet khoacircng thoumliumlc thearing cuucirca caugravei doumlocircoslashng nhouml laoslash moaumlt Ngaotilde tuyeaumlt ntildeoaacutei vaoslash voacutenh vieatilden cho neacircn nougrave cougrave yugrave nghoacutea laoslash soumliuml vaeacuteng maeumlt toaringng thearing cuucirca neagraven taucircng thuoaumlc baucircn thearing hoiumlc nougravei chung Voacirc thoumlocircoslashng vaoslash voacirc ngaotilde ntildeaotilde bieaacuten ntildeoaringi laatilden nhau thaoslashnh moaumlt caugravei khaugravec cuotildeng gioaacuteng tiacutenh chaaacutet taiumlm bocirciuml chi phoaacutei caucirc dooslashng nhaaumln thoumlugravec chuucirc quan doumlocircoslashng nhouml laoslash moaumlt ngaotilde vaoslash nhoumlotildeng ntildeoaacutei thearing beacircn ngoaoslashi cuucirca nhaaumln thoumlugravec tigravenh caucircm yugrave chiacute chuugraveng ta Bocircucirci biearingu hieaumln toumlocircng toumliuml nhouml vaaumly nhoumlotildeng taugravenh chaaacutet phi thoumliumlc thearing gioaacuteng vaaumly ntildeaotilde aucircnh houmlocircucircng caucirc Ngaotilde thoumlocircoslashng cooslashn vaoslash hiearingn nhieacircn (doumlocircoslashng nhouml traiumlng thaugravei thoumlugravec cuucirca chuugraveng ta) vaoslash taaacutet caucirc nhoumlotildeng ntildeoaacutei thearing beacircn ngoaoslashi ntildeaotilde trocircucirc thaoslashnh nguoagraven coaumli cho tham voiumlng vaoslash haoslashnh ntildeoaumlng 272 S IV i Toumlocircng oumlng saugraveu xoumlugrave 85ii Troaacuteng roatildeng trang 28 273 S IV trang 54 274 Culla Niddesa II PatisambhidAringmagga I Para 45 91 11 Para 36 48 amp 177
Boagrave Taugravet vaoslash Taugravenh Khoacircng 216
Baugravenh xe lsquontildeau khoaringrsquo (dukkha) ntildeaotilde quay xung quanh hai truiumlc voacirc thoumlocircoslashng vaoslash voacirc ngaotilde naoslashy
Vaoslash khoacircng nhoumlotildeng chaelig cougrave boaacuten taugravenh caugravech voacirc thoumlocircoslashng khoaring voacirc ngaotilde vaoslash khoacircng maoslash trong kinh ntildeiearingn PAringli ntildeaotilde cho bieaacutet cooslashn cougrave nhieagraveu caugravech ntildeearing nhigraven vaoslasho baucircn chaaacutet theaacute giocircugravei hieaumln toumlocirciumlng nhouml
lsquoHaotildey quaugraven moaumlt caugravech ntildeuugraveng ntildeaeacuten raegraveng naecircm thuucirc uaaringn laoslash voacirc thoumlocircoslashng ntildeau khoaring bogravenh taaumlt thay ntildeoaringi phieagraven muoaumln khoacircng vaoslash voacirc ngaotildersquo
(PancupadAringnakkhandhAring aniccato dukkhato rogato gandato sallato aghato AringbAringdhato parato palokato suddato anattato yonosomansikAring-tabbAring)275
Ntildeieagraveu naoslashy cho thaaacutey rootilde raoslashng raegraveng voacirc thoumlocircoslashng khoaring voacirc ngaotilde vaoslash khoacircng laoslash boaacuten trong nhieagraveu caugravech maoslash caugravec Phaaumlt toumlucirc trong Phaaumlt giaugraveo Nguyeacircn thuucircy ntildeaotilde nhigraven vaoslasho caugravec phaugravep vaoslash lyugrave lsquokhoacircngrsquo ntildeoumlocirciumlc tigravem thaaacutey yugrave nghoacutea trieaacutet hoiumlc cuucirca nougrave trong voacirc ngaotilde
Nougravei chung boaacuten taugravenh caugravech cuucirca theaacute giocircugravei voacirc thoumlocircoslashng khoaring voacirc ngaotilde vaoslash khoacircng nhouml Ntildeoumlugravec Phaaumlt daiumly ntildeaotilde chaelig ra veagrave chaacircn lyugrave cuucirca soumliuml hieaumln houmlotildeu con ngoumlocircoslashi cuotildeng nhouml cuucirca theaacute giocircugravei hieaumln toumlocirciumlng Ntildeaacircy laoslash nguoagraven caucircm houmlugraveng saacircu saeacutec cho con ngoumlocircoslashi Ntildeoumlugravec Phaaumlt toumliuml ngaoslashi ntildeaotilde giaugravec taelignh chuugraveng roagravei tu taaumlp giaugravec ngoauml vaoslash chaelig cho chuugraveng ta ntildeearing bieaacutet nhouml thaaumlt caugravec phaugravep vaoslash cougrave thearing caucircm thaaacutey an laiumlc giaucirci thoaugravet toumliuml taiumli gioumlotildea nhoumlotildeng bieaacuten ntildeoaringi ntildeougrave
275 Sn xxv trang 334
Khaugravei Nieaumlm Khoacircng trong Kinh Taiumlng PAringli 217
lsquoKhoacircngrsquo nhouml laoslash Lyugrave Duyeacircn-Khocircucirci hoaeumlc Con Ntildeoumlocircoslashng Trung Ntildeaiumlo
12 Nhaacircn duyeacircn hoaeumlc lyugrave Duyeacircn-khocircucirci (PaEcirciccasamuppAringda 緣 起 因 緣 生 起) ntildeoumlocirciumlc xem laoslash hoiumlc thuyeaacutet caecircn baucircn cuucirca caucirc Baeacutec truyeagraven vaoslash Nam truyeagraven Phaaumlt giaugraveo Chiacutenh Duyeacircn-khocircucirci laoslash chaacircn lyugrave maoslash Ntildeoumlugravec Phaaumlt giaugravec ngoauml doumlocircugravei goaacutec boagrave ntildeeagrave vaoslash toumloslash ntildeougrave ngaoslashi trocircucirc thaoslashnh baaumlc toaoslashn giaugravec
Giaugraveo lyugrave 12 nhaacircn duyeacircn ntildeoumlocirciumlc thearing hieaumln vaoslash higravenh thaoslashnh trong hoaiumlt ntildeoaumlng cuucirca 12 khoen mougravec (nidAringnas 因) Toumlocircng Oumlng boauml kinh daiumly nhouml sau
lsquoDo voacirc minh (avidyAring) duyeacircn haoslashnh (saUacuteskAringras) haoslashnh duyeacircn thoumlugravec (vijntildeAringna) thoumlugravec duyeacircn danh saeacutec (nAringma-racircpa) danh-saeacutec duyeacircn luiumlc nhaaumlp (sad-ayatana) luiumlc nhaaumlp duyeacircn xuugravec (sparsa) xuugravec duyeacircn thoiuml (vedanAring) thoiuml duyeacircn augravei (tŸbdquoœAring) augravei duyeacircn thuucirc thuucirc duyeacircn houmlotildeu (upAringdAringna) houmlotildeu duyeacircn sanh (bhava) sanh duyeacircn giaoslash bogravenh cheaacutet (jAringti) saagraveu bi khoaring oumlu naotildeo Ntildeougrave laoslash soumliuml sanh khocircucirci cuucirca toaoslashn boauml tieaacuten trigravenh
Naoslashy caugravec tyoslash-kheo ntildeaacircy goiumli laoslash soumliuml sanh khocircucirci toaoslashn boauml khoaring uaaringnrsquo276
(AvijjAringpaccayAring bhikkhave saœkhAringrAring saœkhAringrAringpaccayAring vintildentildeanaUacute vintildentildeaœapaccayAring nAringmaracircpaUacute nAringmaracircpapaccayAring saiquestAringyatanaUacute saiquestAringyatanapaccayAring phasso phassapaccayAring vedanAring vedanAringpaccayAring taœhAring taœhapaccayAring upAringdAringnaUacute upAringdAringnnpaccayAring bhavo bhavapaccayAring jAringti jAringtipaccayAring jarAringmaraœaUacute soka-parideva-dukkbadoiuanassupAringyasAring sambhavanti Evam etassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti AyaUacute vuccati bbikkhave samuppAringdo)277
276 BKS II trang 2 IV 53-4 DB II trang 52 277 S II trang 1
Boagrave Taugravet vaoslash Taugravenh Khoacircng 218
Trong coacircng thoumlugravec cuucirca 12 khoen mougravec voacirc minh ntildeoumlocirciumlc ntildeaeumlt ntildeaagraveu tieacircn cougrave nghoacutea laoslash Ntildeoumlugravec Phaaumlt muoaacuten nhaaacuten maiumlnh soumliuml quan troiumlng cuucirca triacute tueauml vaoslash khuyeaacuten khiacutech chuugraveng ta tu taaumlp triacute tueauml ntildeearing ntildeaiumlt giaugravec ngoauml Voacirc minh laoslash bougraveng toaacutei khoacircng tueauml tri caugravec phaugravep vaoslash chaaacutep ngaotilde Trong soumliuml higravenh thaoslashnh 12 nhaacircn duyeacircn neaacuteu chuugraveng ta hy voiumlng chaaacutem doumlugravet soumliuml hieaumln houmlotildeu cuucirca khoaring ntildeau chuugraveng ta chaelig phaugrave huyucirc moaumlt khoen trong chuugraveng thigrave toumliuml nhieacircn 11 khoen kia seotilde tieacircu dieaumlt
Trong kinh ntildeiearingn PAringli 12 nhaacircn duyeacircn ntildeoumlocirciumlc tougravem goiumln trong coacircng thoumlugravec ntildeocircn giaucircn doumlocircugravei ntildeaacircy
ldquoDo ntildeaacircy sanh kia sanh do sanh ntildeaacircy kia sanh Do ntildeaacircy khoacircng sanh kia khoacircng sanh do dieaumlt ntildeaacircy kia dieaumltrdquo 278
(Iti imasmiUacute sati idaUacute hoti imassuppAringdAring idam uppajjatill imasmiUacute asati idaUacute na hoti imassa nirodhAring idaUacute nirujjhati) 279
Cougrave nghoacutea laoslash 12 khoen laoslash nguyeacircn nhaacircn cho soumliuml sinh khocircucirci con ngoumlocircoslashi vaoslash theaacute giocircugravei maoslash cuotildeng laoslash soumliuml nguyeacircn nhaacircn ntildeoumla ntildeeaacuten soumliuml huyucirc dieaumlt chuugraveng sanh vaoslash hieaumln toumlocirciumlng theaacute giocircugravei nhouml Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeaotilde giaucirci thiacutech cuiuml thearing
ldquoNaoslashy caugravec tyoslash-kheo nay ta seotilde daiumly cho caugravec ngoumlocirci soumliuml sanh khocircucirci vaoslash tieacircu dieaumlt theaacute giocircugravei Ntildeougrave laoslash caugravei gigrave
Do maeacutet duyeacircn saeacutec khocircucirci nhaotilden thoumlugravec Ba phaugravep naoslashy hoiumlp laiumli neacircn cougrave xuugravec Do xuugravec cougrave thoiuml Do thoiuml cougrave augravei Do augravei cougrave houmlotildeu Do houmlotildeu cougrave sanh Do sanh cougrave giaoslash bogravenh cheaacutet saagraveu bi khoaring oumlu naotildeo Ntildeaacircy laoslash soumliuml sanh khocircucirci theaacute giocircugraveirdquo
278 BKS II trang 23 279 S II trang 28
Khaugravei Nieaumlm Khoacircng trong Kinh Taiumlng PAringli 219
Do tai duyeacircn aacircm thanh khocircucirci nhoacute thoumlugravechellip Do muotildei duyeacircn houmlocircnghellip Do loumlocircotildei duyeacircn vogravehellip Do thaacircn duyeacircn xuugravechellip Do yugrave caecircn duyeacircn phaugravep traagravenhellip Ba phaugravep naoslashy hoiumlp laiumli neacircn cougrave xuugravec Do xuugravec cougrave thoiuml Do thoiuml cougrave augravei Do augravei cougrave houmlotildeu Do houmlotildeu cougrave sanh Do sanh cougrave giaoslash bogravenh cheaacutet saagraveu bi khoaring oumlu naotildeo Ntildeaacircy laoslash soumliuml sanh khocircucirci theaacute giocircugraveirdquo
Vaoslash naoslashy caugravec tyoslashkheo caugravei gigrave ntildeoumla ntildeeaacuten soumliuml tieacircu dieaumlt theaacute giocircugravei
Do maeacutet duyeacircn saeacutechellip Do thoiuml cougrave augravei Do ly tham ntildeoaiumln dieaumlt khaugravet augravei hoaoslashn toaoslashn neacircn thuucirc dieaumlt Do thuucirc dieaumlt houmlotildeu dieaumlt Do houmlotildeu dieaumlt sanh dieaumlt Do sanh dieaumlt giaoslash bogravenh cheaacutet saagraveu bi khoaring oumlu naotildeo dieaumlt Ntildeaacircy laoslash soumliuml tieacircu dieaumlt cuucirca toaoslashn boauml tieaacuten trigravenh
Naoslashy caugravec tyoslash-kheo ntildeaacircy laoslash soumliuml tieacircu dieaumlt theaacute giocircugraveirdquo 280
(Lokassa bhikkhave samudayantildeca atthagamantilde ca desissAringmi taUacute suœAringtha Katamo ca bhikkhave lokassa samudayo Cakkhuntildeca paEcircicca racircpe ca uppajjati cakkhuvintildentildeAringœaUacute tiœœam saœgati phasso phassapaccayAring vedanAring vedanAringpaccayAring taœhAring taœhAringpaccayAring upAringdAringnaUacute upAringdAringnapaccayAring bhavo bhavapaccayAring jAringti jAringtipaccayAring jarAringmaraœaUacute sokaparidevadukkhadomanassupAringyAringsAring sambhavanti ayam lokassa samudayo Sotantilde ca paEcircicca GhAringnantilde ca paEcircicca Jivhantilde ca paEcircicca| KAringyantilde ca paEcircicca Manantilde ca paEcircicca dhamme ca uppajjati manovintildentildeAringœaUacute tiœœaUacute saœgatiphasso phassapaccayAring vedanAring vedanAringpaccayAring taœhAring tanhAringpaccayAring upAringdAringnaUacute upAringdAringnapaccayAring bhavo bhavapaccayAring jAringti jAringtipaccayAring jarAringmaraœaUacute sokaparidevadukkhadomanassupAringyAringsAring sambhavanti ayaUacute kho bhikkhave lokaesa samudayo Katamo ca bhikkhave lokassa atthagamo)
Cakkhuntildeca paEcircicca racircpe ca uppajjati cakkhuvintildentildeAringnaUacute tiœœaUacute saœgatiphasso|| phassapaccayAring vedanAring
280 BKS IV i Toumlocircng oumlng saugraveu xoumlugrave (d) 107 iv Theaacute giocircugravei trang 53-4
Boagrave Taugravet vaoslash Taugravenh Khoacircng 220
vedanAringpaccayAring EcircaœhAring tassAringyeva taœhAringya asesavirAringganirodhAring upAringdAringnanirodho pe Evam etassa kevalasaa dukkhakkhandhassa nirodho hoti AyaUacute kho bhikkhave lokassa atthagamotill)281
Vigrave vaaumly ntildeieagraveu naoslashy ntildeaotilde choumlugraveng minh moaumlt caugravech huoslashng hoagraven raegraveng lsquoTaaacutet caucirc caugravec phaugravep sanh vaoslash dieaumlt ntildeeagraveu cougrave nguyeacircn nhaacircnrsquo hoaeumlc lsquoDo ntildeaacircy sanh kia sanhrsquo282 trong ntildeougrave khoacircng cougrave baaacutet coumlugrave ngaotilde naoslasho laoslash thaaumlt hoaeumlc do Thoumlocirciumlng ntildeeaacute saugraveng taiumlo ra Neaacuteu con ngoumlocircoslashi giaugravec ngoauml ntildeoumlocirciumlc ntildeieagraveu naoslashy vograve aaacutey seotilde giaucirci thoaugravet Ntildeougrave laoslash lyugrave do toacircn giaucirc A-nan (Aumlnanda) ntildeaotilde khen ngocirciumli lyugrave Duyeacircn-khocircucirci vaoslash Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeaotilde taugraven thaugraven raegraveng
lsquoSaacircu saeacutec laoslash giaugraveo lyugrave Duyeacircn-khocircucirci Thaaumlm thaacircm laoslash giaugraveo lyugrave Duyeacircn-khocircucirci Vigrave khoacircng giaugravec ngoauml vaoslash thaacircm nhaaumlp giaugraveo lyugrave naoslashy maoslash chuugraveng sanh hieaumln taiumli gioaacuteng nhouml oaring keugraven loaumln xoaumln cuoaumln chaelig roaacutei ren gioaacuteng nhouml coucirc munja vaoslash caacircy baaacutec lao xao khoacircng thearing naoslasho voumlocirciumlt qua khoucirci caucircnh khoaring augravec thuugrave ntildeoaiuml xoumlugrave luaacircn hoagraveirsquo 283
(Gambhnero cayaUacute Aumlnanda paticca-samuppAringdo gainbhnerAringvabhAringso ca Etassa Aumlnanda dhammassa ananubodhAring appaEcircivedhAring evam ayaUacute pajAring tantAringkulaka-jAringtAring gulAring-guœEcirchika-jAringtAring muntildeja-babbaja-bhacirctAring apAringyaUacute duggatiUacute vinipAringtaUacute saUacutesAringraUacute nativattati)284
Ntildeoumlugraveng veagrave moaacutei lieacircn quan gioumlotildea khaugravei nieaumlm lsquokhoacircngrsquo (空) vaoslash 12 nhaacircn duyeacircn (因 緣 生 起) chuugraveng ta thaaacutey trong Tiearingu-nghoacutea-thiacutech kinh (Cacircla-Niddesa) cuucirca 281 S IV trang 87 282 MLS III trang 151-2 283 DB II soaacute 15 Kinh Ntildeaiumli duyeacircn (Mahanidana sutta) trang 50-1 284 D II trang 55
Khaugravei Nieaumlm Khoacircng trong Kinh Taiumlng PAringli 221
Kinh-taaumlp thuoaumlc Tiearingu boauml kinh ntildeaotilde giaucirci thiacutech laoslashm theaacute naoslasho maoslash nhaotilden caecircn saeacutec traagraven nhaotilden thoumlugravec sanh khocircucirci nhoacute caecircn aacircm thanh vaoslash nhoacute thoumlugravec sanh khocircucircihellipToumloslash ntildeougrave hieaumln toumlocirciumlng caugravec phaugravep ntildeoumlocirciumlc sanh khocircucirci Toumlocircng toumliuml nhouml vaaumly tuyoslash thuoaumlc vaoslasho saugraveu caecircn (Aringyatana 處) cougrave saugraveu traagraven (phassa 觸) sanh khocircucirci tuyoslash thuoaumlc vaoslasho saugraveu traagraven maoslash thoiuml (vedanAring 受) sanh khocircucircihellip
Nhoumlotildeng quaugraven chieaacuteu naoslashy toumlocircng oumlugraveng vocircugravei lsquoKhoacircng laoslash nhaotilden thoumlugravec helliprsquo trong moaacutei lieacircn quan theaacute giocircugravei caugravec hieaumln toumlocirciumlng cho ntildeeaacuten nhoumlotildeng tieaacuten trigravenh choumlugraveng nghieaumlm thieagraven cao nhaaacutet Lyugrave Duyeacircn-khocircucirci trocircucirc neacircn deatilde thaaacutey vaoslash lsquokhoacircngrsquo ntildeoumlocirciumlc thoumliumlc nghieaumlm trong taaacutet caucirc nhoumlotildeng phaugravep naoslashy
ldquohellip Chuugraveng laoslash voacirc ngaotilde voacirc thoumlocircoslashng khoacircng cougrave baucircn thearing khoacircng cougrave baucircn chaaacutet cuucirca thoumlocircoslashng haegraveng haiumlnh phuugravec hoaeumlc ngaotilderdquo
lsquoKhoacircngrsquo (SuntildentildeatAring 空) laoslash chaacircn lyugrave cuucirca vuotilde truiuml laoslash quyeaacutet ntildeogravenh caecircn baucircn cuucirca giaugraveo lyugrave Duyeacircn-khocircucirci Tueauml tri veagrave lsquokhoacircngrsquo laoslash tueauml tri veagrave voacirc thoumliumlc thearing ldquoSuntildentildeatAringnupassanAring ti anattAringnupassanAring vardquo 285
Ntildeieagraveu naoslashy nhouml laoslash soumliuml phaugravet triearingn hocirciumlp lyugrave cuucirca vieaumlc oumlugraveng duiumlng yugrave toumlocircucircng lsquokhoacircngrsquo maoslash chuugraveng ta ntildeaotilde quaugraven saugravet Moatildei trong moumlocircoslashi hai khoen duyeacircn (Paccayas) hoaeumlc phaugravep duyeacircn (Paccaya-dhammas) khoacircng cougrave baaacutet coumlugrave soumliuml toagraven taiumli ntildeoaumlc laaumlp naoslasho Do ntildeougrave moatildei trong chuugraveng cougrave baucircn chaaacutet cuucirca lsquokhoacircngrsquo Neaacuteu taaacutet caucirc nhoumlotildeng toumloslash naoslashy ntildei ntildeeaacuten caaacuteu thaoslashnh coacircng thoumlugravec laoslash khoacircng thoumliumlc thearing roagravei coacircng thoumlugravec chiacutenh nougrave laoslash baucircn chaaacutet cuucirca lsquokhoacircngrsquo Coacircng thoumlugravec naoslashy khoacircng gigrave khaugravec laoslash soumliuml tuyeacircn boaacute veagrave baucircn chaaacutet cuucirca lyugrave 285 Vi II trang 695
Boagrave Taugravet vaoslash Taugravenh Khoacircng 222
Duyeacircn-khocircucirci Baucircn chaaacutet lsquokhoacircngrsquo laoslash ntildeoagraveng nhaaacutet vocircugravei baucircn chaaacutet Duyeacircn-khocircucirci Ngoumlocirciumlc laiumli baucircn chaaacutet Duyeacircn-khocircucirci cuotildeng ntildeoagraveng nhaaacutet vocircugravei baucircn chaaacutet lsquokhoacircngrsquo Ngaoslashi Phaaumlt-aacircm (Buddhaghosa 佛 音) ntildeaotilde trigravenh baoslashy coacircng thoumlugravec cuucirca lyugrave Duyeacircn-khocircucirci nhouml laoslash moaumlt vooslashng trooslashn cougrave moumlocircoslashi hai giai ntildeoaiumln theo ngaoslashi taaacutet caucirc khoacircng gigrave ngoaoslashi nhoumlotildeng giai ntildeoaiumln cuucirca sanh vaoslash toumlucirc Vigrave vaaumly ntildeougrave laoslash toaoslashn boauml baugravenh xe sanh khocircucirci (bhavaccakka) ntildeoumlocirciumlc minh hoaiuml qua 12 khoen Nhaacircn duyeacircn vaoslash trocircucirc thaoslashnh lsquokhoacircngrsquo
(YasmAring panettha avijjAring udayabbavadhammakatti dhuvabhavena sankiliEcircEcirchattAring (saœkilesikattAring ca ubhabhAringvena udayctbbavapnelitattAring sukhabhAringvena paccayAringttavuttittAring vasavattanabhacirctena attabhAringvena ca suntildentildea tathAring samkhAringrAringdneni pi angAringni tasmAring dvAringdasavidhaSuntildentildeatAring suntildentildeam etaUacute bhavacakkanti vedilabbam)286
Ntildeoaiumln vaecircn naoslashy cuotildeng laoslash moaumlt baegraveng choumlugraveng huoslashng hoagraven soumliuml ntildeoagraveng nhaaacutet cuucirca Khoacircng vaoslash 12 Nhaacircn duyeacircn khoacircng chaelig laoslash moaumlt ntildeoaumlc nhaaacutet voacirc song trong heauml Trung luaaumln (MAringdhyamika 中 論) maoslash cooslashn laoslash moaumlt khaugravei nieaumlm luoacircn luoacircn taoslashng aaringn trong Phaaumlt giaugraveo ntildeougrave laoslash lyugrave do ngaoslashi Phaaumlt-aacircm ntildeaotilde dieatilden taucirc nougrave trong nhieagraveu toumloslash
Ntildeieagraveu naoslashy ntildeaotilde giuugravep Boagrave-taugravet giaugravec taelignh thoumliumlc taiumli raegraveng ldquotAringya atthi attAring ti abhinivesassa pahanaUacute hoti (Khuynh houmlocircugraveng toumloslash boucirc ngaotilde)287 Tueauml cao nhaaacutet (adhipantildentildeAring vipassanAring) chaelig cougrave thearing thaoslashnh laaumlp sau khi 286 Nhouml treacircn trang 578 287 Nhouml treacircn trang 695
Khaugravei Nieaumlm Khoacircng trong Kinh Taiumlng PAringli 223
ntildeaotilde choumlugraveng ngoauml lyugrave lsquokhoacircngrsquo (SuntildentildeatAring) cuucirca caugravec phaugravep288 Ntildeaacircy rootilde raoslashng laoslash muiumlc ntildeiacutech ntildeearing hiearingu lyugrave nguyeacircn nhaacircn-keaacutet quaucirc nhouml Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeaotilde daiumly trong lyugrave Duyeacircn-khocircucirci
Cougrave nhieagraveu caugravech khaugravec nhau trong ntildeougrave lyugrave Duyeacircn khocircucirci vaoslash lsquoKhoacircngrsquo ntildeoagraveng nhaaacutet vocircugravei nhau Caucirc hai ntildeeagraveu dieatilden taucirc chaacircn lyugrave gioaacuteng nhau Ntildeaagraveu tieacircn laoslash tieagraven ntildeeagrave keaacute ntildeeaacuten laoslash keaacutet luaaumln Trong soumliuml phaacircn tiacutech toaacutei haaumlu naoslashy taaacutet caucirc chaacircn lyugrave dieatilden taucirc ngoumlocircoslashi caucircm thoiuml ngoumlocircoslashi thoumliumlc hieaumln ngoumlocircoslashi giaucirci thoaugravet ngoumlocircoslashi ntildei ngoumlocircoslashi ntildeau khoaringhellipTaaacutet caucirc nhoumlotildeng ntildeoaacutei toumlocirciumlng naoslashy ntildeoumlocirciumlc hiearingu laoslash lsquokhoacircngrsquo bocircucirci leotilde khoacircng cougrave thoumliumlc thearing vaoslash khoacircng cougrave baucircn chaaacutet
(ettha suntildentildeato tAringva paramatthena sabbanrsquo eva saccAringni vedakakAringraka nibbuta gamakabhavarsquoto suntildentildeanneti veditabbAringni
Dukkham eva lti na koci dukkAringito kAringrako na kiriyAringva vijjati atthi nibbuti na nibbuto pumAring maggam atthi gamako na vijjati)289
Ntildeearing khauacuteng ntildeogravenh chaacircn lyugrave veagrave khoaring (dukkha 苦) giaucirci thoaugravet (nibbuti 解 脫) vaoslash ntildeaiumlo (magga 道) thigrave khoacircng phaucirci ntildeearing khauacuteng ntildeogravenh thoumliumlc thearing soumliuml thoumlocircoslashng haegraveng voumlotildeng chaeacutec vaoslash haiumlnh phuugravec vigrave taaacutet caucirc nhoumlotildeng ntildeieagraveu naoslashy laoslash houml aucirco vaoslash khoacircng thaaumlt
(Dhuva-subha-sukhatta-suntildentildeam purimadvayam attasuntildentildeam amatapadaUacute dhuva-sukha-attavirahito maggo iti SuntildentildeatAring tesu)290
288 Nhouml treacircn trang 695 289 Nhouml treacircn trang 512-3 290 Nhouml treacircn trang 513
Boagrave Taugravet vaoslash Taugravenh Khoacircng 224
Vaoslash lyugrave Trung ntildeaiumlo cuotildeng ntildeoumlocirciumlc coi nhouml Khaugravei nieaumlm Khoacircng nhouml trong baoslashi Chuyearingn-phaugravep-luaacircn ntildeaagraveu tieacircn cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt taiumli Voumlocircoslashn Nai cho naecircm anh em Kieagraveu-traagraven-nhouml nhouml sau
lsquoNaoslashy caugravec tyoslash-kheo cougrave hai coumliumlc ntildeoan maoslash nhoumlotildeng ai toumloslash boucirc theaacute giocircugravei tigravem caagraveu con ntildeoumlocircoslashng giaucirci thoaugravet khoacircng neacircn tu taaumlp Nhoumlotildeng gigrave laoslash hairsquo
Moaumlt laoslash tham duiumlc vaoslash truy tigravem khoaugravei laiumlc thoaucirc maotilden nhuiumlc duiumlcndash ntildeaacircy chaelig laoslash soumliuml theo ntildeuoaringi thoacirc thiearingn ntildeeacirc tieaumln oacirc ueaacute vaoslash khoacircng cougrave iacutech locirciumli Hai laoslash soumliuml theo ntildeuoaringi thoumliumlc haoslashnh khoaring haiumlnh thoaacuteng khoaring coumliumlc kyoslash ntildeau ntildeocircugraven thoacirc thiearingn vaoslash khoacircng cougrave locirciumli iacutech
Naoslashy caugravec tyoslash-kheo toumloslash boucirc hai coumliumlc ntildeoan naoslashy ntildei theo con ntildeoumlocircoslashng trung ntildeaiumlo laoslash muiumlc tieacircu giaugravec ngoauml cuucirca Nhouml lai khieaacuten khai mocircucirc taacircm vaoslash maeacutet daatilden ntildeeaacuten an laiumlc ntildeaiumlt nhaaacutet thieaacutet triacute chaugravenh ntildeauacuteng giaugravec vaoslash nieaacutet-baoslashnrdquo291
OcircUcirc ntildeaacircy con ntildeoumlocircoslashng trung ntildeaiumlo rootilde raoslashng ntildeoumlocirciumlc ntildeogravenh nghoacutea nhouml laoslash moaumlt phoumlocircng phaugravep tu taaumlp moaumlt kim chaelig nam houmlocircugraveng daatilden caugravech soaacuteng haoslashng ngaoslashy maoslash cuoaacutei cuoslashng seotilde ntildeoumla ntildeeaacuten giaucirci thoaugravet khoucirci ntildeau khoaring vaoslash socirciuml haotildei OcircUcirc ntildeoaiumln kinh khaugravec chuugraveng ta seotilde thaaacutey con ntildeoumlocircoslashng trung ntildeaiumlo mang moaumlt khaugravei nieaumlm khaugravec moaumlt soumliuml oumlugraveng duiumlng troumloslashu toumlocirciumlng hocircn cuucirca phaiumlm truoslash baucircn thearing hoiumlc Nhouml khi Ntildeoumlugravec Phaaumlt giaucirci thiacutech cho vograve aaringn soacute Ca-chieacircn-dieacircn (KAringtyAringyana) veagrave baucircn chaaacutet cuucirca lsquochaugravenh kieaacutenrsquo nhouml sau
lsquoNaoslashy KAringtyAringyana theaacute giocircugravei phaagraven locircugraven moatildei ngaoslashy chaelig y vaoslasho hai coumliumlc ntildeoan lsquocougraversquo vaoslash lsquokhoacircng cougraversquo Nhoumlng ntildeoaacutei vocircugravei Boagrave-taugravet quaugraven saugravet vocircugravei chaugravenh triacute tueauml thaaacutey caugravec phaugravep trong theaacute giocircugravei hieaumln toumlocirciumlng naoslashy sanh khocircucirci vaoslash ntildeoaiumln dieaumlt vograve aaacutey khoacircng
291 Vinaya Tr by IB Horner I 10-17
Khaugravei Nieaumlm Khoacircng trong Kinh Taiumlng PAringli 225
chaaacutep nhaaumln theaacute giocircugravei laoslash lsquocougraversquo vaoslash lsquokhoacircng cougraversquo Naoslashy KAringtyAringyana lsquoCougrave caugravec phaugraveprsquo laoslash moaumlt coumliumlc ntildeoan vaoslash lsquoKhoacircng cougrave caugravec phaugraveprsquo laoslash moaumlt coumliumlc ntildeoan khaugravec Nhouml theaacute KAringtyAringyana Nhouml lai ntildeaotilde khoacircng doumliumla vaoslasho caucirc hai coumliumlc ntildeoan naoslashy thay vaoslasho ntildeougrave ngaoslashi thuyeaacutet phaugravep theo con ntildeoumlocircoslashng Trung ntildeaiumlordquo292
Khaugravei nieaumlm Trung ntildeaiumlo (中 道) rootilde raoslashng ntildeaotilde choumlugraveng minh moaumlt soumliuml khaugravem phaugrave voacute ntildeaiumli raaacutet cougrave hieaumlu quaucirc trong Kinh ntildeiearingn Phaaumlt giaugraveo Nguyeacircn thuucircy moaumlt coacircng cuiuml trocirciuml loumliumlc houmlocircugraveng ntildeeaacuten giaucirci thiacutech nhoumlotildeng ntildeiearingm quan troiumlng trong kinh ntildeiearingn Moaumlt trong nhoumlotildeng phaugravep thoaiumli quan troiumlng nhaaacutet cho taaacutet caucirc caugravec Phaaumlt toumlucirc ntildeougrave laoslash khaugravei nieaumlm voacirc ngaotilde (nairAringtmya 無 我) vaoslash con ntildeoumlocircoslashng Trung ntildeaiumlo Ntildeearing traugravenh nhoumlotildeng khaugravei nieaumlm cuiuml thearing hoaugrave cuucirca khauacuteng ntildeogravenh vaoslash phuucirc ntildeogravenh ntildeougrave laoslash Trung ntildeaiumlo Con ntildeoumlocircoslashng Trung ntildeaiumlo nhouml lyugrave Khoacircng thoumlocircoslashng trigravenh baoslashy nhouml moaumlt teacircn goiumli taiumlm thocircoslashi cho soumliuml kieaumln caugravec phaugravep tuoslashy thuoaumlc laatilden nhau Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeaotilde soumlucirc duiumlng lyugrave Duyeacircn-khocircucirci (PaEcirciccasamuppAringda 緣 起因 緣 生 起) ntildeearing baugravec boucirc nhoumlotildeng coumliumlc ntildeoan vaoslash ntildeearing choumlugraveng minh lyugrave khoacircng cuucirca caugravec phaugravep Vigrave vaaumly trong Phaaumlt phaugravep lyugrave Khoacircng (空) con ntildeoumlocircoslashng Trung ntildeaiumlo (中
道) vaoslash lyugrave Duyeacircn-khocircucirci (緣 起因 緣 生 起) laoslash cougrave lieacircn quan vocircugravei nhau
Tougravem laiumli vocircugravei noaumli dung cuucirca Duyeacircn-khocircucirci (PaEcirciccasamuppAringda) vaoslash con ntildeoumlocircoslashng Trung ntildeaiumlo nhouml ntildeaotilde nougravei ocircucirc treacircn chuugraveng ta cougrave thearing keaacutet luaaumln raegraveng giaugraveo lyugrave Khoacircng laoslash heauml quaucirc thieaacutet yeaacuteu cuucirca lyugrave Duyeacircn-khocircucirci vaoslash con ntildeoumlocircoslashng Trung ntildeaiumlo Nougravei moaumlt caugravech khaugravec khi lyugrave Duyeacircn- 292 Sn III 134 30-13519 vaoslash Sn II 17830
Boagrave Taugravet vaoslash Taugravenh Khoacircng 226
khocircucirci hoaeumlc con ntildeoumlocircoslashng Trung ntildeaiumlo phaugravet triearingn ntildeeaacuten moaumlt trigravenh ntildeoauml cao seotilde daatilden ntildeeaacuten caugravenh coumlucirca cuucirca Khoacircng Khoacircng toumlugravec laoslash lyugrave Duyeacircn-khocircucirci nhouml Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeaotilde giaucirci thiacutech ldquoDo ntildeaacircy sanh kia sanh do sanh ntildeaacircy kia sanh Ntildeaacircy khoacircng sanh kia khoacircng sanh Do ntildeaacircy dieaumlt kia dieaumltrdquo293
Do ntildeougrave lsquokhoacircngrsquo trong yugrave nghoacutea cuucirca lyugrave Duyeacircn-khocircucirci ntildeoumlocirciumlc coi nhouml giaugraveo lyugrave trung taacircm vaoslash thieaacutet yeaacuteu trong Phaaumlt giaugraveo Baaacutet coumlugrave ai thoumlugravec taelignh ntildeoumlocirciumlc lyugrave Khoacircng thigrave ntildeoagraveng thocircoslashi cuotildeng thoumlugravec taelignh ntildeoumlocirciumlc baucircn chaaacutet cuucirca lyugrave Duyeacircn-khocircucirci hoaeumlc con ntildeoumlocircoslashng Trung ntildeaiumlo
Khoacircng nhouml Nieaacutet-Baoslashn Khaugravei nieaumlm Khoacircng cuotildeng cougrave yugrave nghoacutea laoslash Nieaacutet-baoslashn
Ntildeaeumlc bieaumlt trong kinh Tiearingu khoacircng (Cacirclla SuntildentildeatAring Sutta) ntildeaotilde xaugravec ntildeogravenh locircoslashi tuyeacircn boaacute naoslashy cuucirca Ntildeoumlugravec Phaaumlt
ldquoNaoslashy A-nan nhocircoslash an truugrave vaoslasho (khaugravei nieaumlm) lsquokhoacircngrsquo maoslash baacircy giocircoslash ta ntildeoumlocirciumlc an truugrave vieacircn maotilden nhaaacutetrdquo294
(SuntildentildeatAringvihAringrenAringhaUacute Aumlnanda etarahi bahulaUacute viharAringmneti)295
Vaoslash trong kinh daiumly raegraveng cougrave moaumlt laagraven toacircn giaucirc Xaugrave-locirciumli-phaaacutet ntildeeaacuten Ntildeoumlugravec Phaaumlt sau moaumlt buoaringi chieagraveu thieagraven ntildeogravenh Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeaotilde khen soumliuml biearingu loauml ntildeogravenh toacutenh sieacircu thoaugravet vaoslash an laiumlc cuucirca toacircn giaucirc Xaugrave-locirciumli-phaaacutet Ngaoslashi Xaugrave-locirciumli-phaaacutet lieagraven giaucirci thiacutech ntildeougrave laoslash do thaoslashnh quaucirc cuucirca
ldquoKiacutenh baiumlch Theaacute toacircn con baacircy giocircoslash ntildeaotilde hoaoslashn toaoslashn thaacircm 293 BKS II trang 23 294 MLS III Kinh Tiearingu khoacircng (Culasunnata sutta) trang 147 295 M III trang 104
Khaugravei Nieaumlm Khoacircng trong Kinh Taiumlng PAringli 227
nhaaumlp vaoslasho lsquokhoacircngrsquordquo (SuntildentildeatAringvihAringrena kho ahaUacute bhante etarahi bahulam
viharAringmiti)296
Vaaumly traiumlng thaugravei Khoacircng laoslash gigrave maoslash toumloslash ntildeougrave Ntildeoumlugravec Phaaumlt ntildeoumlocirciumlc an truugrave vaoslasho soumliuml vieacircn maotilden nhaaacutet vaoslash ngaoslashi Xaugrave-locirciumli-phaaacutet cuotildeng hoaoslashn toaoslashn thaacircm nhaaumlp vaoslasho ntildeougrave Chiacutenh ntildeougrave laoslash nieaacutet-baoslashn (NibbanAring 涅 槃) khoacircng taaacutet caucirc nhoumlotildeng duiumlc laaumlu houmlotildeu laaumlu vaoslash voacirc minh laaumlu phaucirci khoacircng Ntildeieagraveu naoslashy ntildeaotilde ntildeoumlocirciumlc Ntildeoumlugravec Phaaumlt choumlugraveng minh khi ngaoslashi goiumli traiumlng thaugravei khoacircng traiumlng thaugravei cuucirca nhoumlotildeng ntildeaiumli soacute ntildeaiumli Boagrave-taugravet (mahAringpuri-savihAringra) Nhouml theaacute lsquotraiumlng thaugravei khoacircngrsquo laoslash gigrave Trong Taecircng-chi boauml kinh toacircn giaucirc Xaugrave-locirciumli-phaaacutet cuotildeng giaucirci thiacutech gioaacuteng nhouml vaaumly vocircugravei toacircn giaucirc A-naaumlu-laacircu-ntildeaoslash (Anuruddha) veagrave taugravenh caugravech traagravem toacutenh an ntildeogravenh cuucirca ngaoslashihellip nhoumlng baegraveng nhoumlotildeng toumloslash ngoumlotilde khaugravec nhouml
lsquoTaacircm ta ntildeaotilde kheugraveo an truiuml trong boaacuten traiumlng thaugravei cuucirca chaugravenh nieaumlm (satipaEcircEcirchAringna)rdquo297
Soumliuml toumlocircng ntildeoumlocircng nhouml vaaumly iacutet nhaaacutet chaelig ra soumliuml tu taaumlp trong chaugravenh nieaumlm mocircugravei cougrave thearing ntildeoumla ntildeeaacuten keaacutet quaucirc hiearingn nhieacircn cuucirca lyugrave khoacircng Trong Toumlocircng oumlng boauml kinh cougrave moaumlt caacircu houcirci ntildeoumla ra laoslash Con ntildeoumlocircoslashng gigrave ntildeoumla ntildeeaacuten nieaacutet-baoslashn (NibbAringna) Caacircu traucirc locircoslashi raegraveng
ldquoSoumliuml thieagraven quaugraven veagrave khoacircng voacirc toumlocircugraveng vaoslash voacirc nguyeaumlnrdquo (Suntildentildeato samAringdhi animitio samAringdhi appaœihito
samAringdhi)298
Tuy nhieacircn khuynh houmlocircugraveng chung cuucirca nhoumlotildeng baaumlc
296 M III trang 293 trocircucirc ntildei 297 A V trang 301 298 S IV trang 360
Boagrave Taugravet vaoslash Taugravenh Khoacircng 228
thieagraven naoslashy laoslash chuyearingn hoaugrave soumliuml voiumlng ntildeoaumlng cuucirca thoumlugravec cho tocircugravei khi naoslasho taacircm hoaoslashn toaoslashn laoslash khoacircng vaoslash khoacircng cougrave voiumlng toumlocircucircng moaumlt trong nhoumlotildeng trigravenh ntildeoauml naoslashy goiumli laoslash Voacirc-socircucirc-houmlotildeu xoumlugrave ntildeogravenh (AringkintildecantildentildeAringyatana 無 所 有 處
定) ntildeearing houmlocircugraveng ntildeeaacuten khoacircng vaoslash nhouml trong kinh Tiearingu-khoacircng299 Ntildeoumlugravec Phaaumlt daiumly raegraveng
ldquoNaoslashy A-nan Nhouml lai ntildeaotilde hoaoslashn toaoslashn hiearingu traiumlng thaugravei naoslashy laoslashm theaacute naoslasho ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc vaoslash an truugrave trong noaumli khoacircng baegraveng caugravech ligravea taaacutet caucirc caugravec toumlocircugravengrdquo
(AyaUacute kho panrsquo Aumlnanda vihAringro TathAringgatena abhisambuddho yadidaUacute sabbani-mittAringnaUacute amanasikAringrAring ajjhultam suntildentildeataUacute npasampajja viharituUacute)300
Ntildeaacircy laoslash nhoumlotildeng viacute duiuml baegraveng choumlugraveng veagrave lsquokhoacircngrsquo biearingu thograve traiumlng thaugravei taacircm lyugrave ntildeaiumlt ntildeoumlocirciumlc qua caugravec baaumlc thieagraven cougrave thearing nougravei laoslash traiumlng thaugravei thanh togravenh nieaacutet-baoslashn vaoslash kinh Tiearingu-khoacircng cuotildeng ntildeaotilde moacirc taucirc caugravec taagraveng baaumlc cuucirca thieagraven nhouml laoslash caugravec taagraveng baaumlc cuucirca lsquokhoacircngrsquo
Ntildeaagraveu tieacircn vograve tyoslash-kheo baeacutet ntildeaagraveu thieagraven ntildeogravenh trong roumloslashng vaoslash roagravei vograve aaacutey chaelig thaaacutey roumloslashng khoacircng laoslashng khoacircng ngoumlocircoslashi
ldquoVograve aaacutey thaaacutey khoacircng phaucirci nocirci ntildeaacircy laoslash khoacircng taaacutet caucircrdquo301
(Iti yaUacute hi kho tattha na hoti tena taUacute suntildentildeaUacute samanupassati)302
Roagravei vograve aaacutey ngang qua taugravem taagraveng baaumlc vaoslash ntildeaiumlt
299 MLS III Kinh Tiearingu khoacircng (Culasunnata sutta) trang 149 300 M III soaacute 121 trang 105 301 MLS III Kinh Tiearingu khoacircng (Culasunnata sutta) trang 149 302 M III soaacute 121 trang 105
Khaugravei Nieaumlm Khoacircng trong Kinh Taiumlng PAringli 229
ldquoSoumliuml ntildeogravenh toacutenh cuucirca taacircm ntildeougrave laoslash voacirc toumlocircugravengrdquo303
(animittaUacute cetosamAringdhiUacute)304
Vaoslash baoslashi kinh tieaacutep tuiumlc raegraveng ldquoVograve aaacutey tueauml tri raegraveng lsquoVoacirc toumlocircugraveng ntildeogravenh taacircm thuoaumlc houmlotildeu vi
vaoslash do voiumlng toumlocircucircng taiumlo ra Nhoumlng baaacutet coumlugrave caugravei gigrave thuoaumlc houmlotildeu vi vaoslash do voiumlng toumlocircucircng ntildeougrave laoslash voacirc thoumlocircoslashng vaoslash cougrave khaucirc naecircng bieaacuten hoaiumli Khi vograve aaacutey tueauml tri nhouml vaaumly taacircm lieagraven giaucirci thoaugravet khoucirci duiumlc laaumlu houmlotildeu laaumlu vaoslash voacirc minh laaumlurdquo305
(So evaUacute pajAringnAringti Ayam pi kho animitto cetosamAringdhi abhisankhato abhisantildecetayito YaUacute kho pana kintildeci abhisankhataUacute abhisantildece-tayitaUacute tad aniccaUacute nirodhadhamman ti pajanAringti Tassa evaUacute jAringnato evaUacute passato kAringmAringsavAring pi cittaUacute vimuccati bhavAringsavAring pi cittaUacute vimccati avijjAringsavAring pi cittaUacute vimuccati)306 Roagravei ntildeeaacuten tieaacuten trigravenh choumlugraveng A-la-haugraven rootilde raoslashng cuotildeng laoslash
soumliuml ntildeaiumlt ntildeeaacuten nieaacutet-baoslashn (NibbAringna) vaoslash ntildeoumlocirciumlc dieatilden taucirc trong phaiumlm truoslash cuucirca lyugrave lsquokhoacircngrsquo
lsquoVograve aaacutey tueauml tri raegraveng lsquoLoaiumli toumlocircucircng naoslashy khoacircng cougrave duiumlc laaumlu houmlotildeu laaumlu vaoslash voacirc minh laaumlu vaoslash chaelig cougrave moaumlt ntildeieagraveu khoacircng phaucirci khoacircng toumlugravec laoslash saugraveu caecircn neagraven taucircng cho chiacutenh toumliuml thaacircn naoslashyrsquo307
(So suntildentildeam idaUacute santildentildeAringgataUacute kAringmAringsavenAringti pajAringnAringti suntildentildeam idam santildentildeAringgataUacute bhavAringsavenAringti pajAringnAringti suntildentildeam idaUacute santildentildeAringgataUacute avijjAringsavenAringti pajAringnAringti Atthi crsquoev lsquoidaUacute asuntildentildeataUacute yadidaUacute imam eva kAringyam paEcircicca saiquestAringyatanikaUacute jnevitapaccayAring ti)308
Chuugraveng ta thoumlocircoslashng nhaaacuten maiumlnh lsquokhoacircngrsquo nhouml moaumlt 303 MLS III Kinh Tiearingu khoacircng (Culasunnata sutta) trang 150 304 M III trang 107 305 MLS III soaacute 121 Kinh Tiearingu khoacircng (Culasunnata sutta) trang 151 306 M III trang 107-8 307 MLS III soaacute 121 Kinh Tiearingu khoacircng (Culasunnata sutta) trang 151 308 M III trang 108