TOBB-ETU, ·Iktisat Bölümü

Parasal ·Iktisat - Kuram ve Politika (IKT 335)

Konu Sonu Soru Çözümleri (Ozan Eksi)

BÖLÜM 7:

1. Bir merkez bankas¬n¬n politika faizinde yapt¬¼g¬ de¼gisiklik, daha uzun vadeli faizlerietkilemezse, gelir ve en�asyon düzeylerini etkileyemez. Neden?

Cevap:

� Merkez bankalar¬çok k¬sa vadeli (günlük ya da haftal¬k) politika faizini belirliyor.Bu kadar k¬sa vadedeki faizler de reel ekonomi üzerinde do¼grudan etkili de¼giller.Do¼grudan etkili olanlar özellikle orta ve uzun vadeli faizler. Bunlar yat¬r¬mlar¬nkarl¬l¬¼g¬n¬, hisse senedi �yatlar¬n¬ve döviz kurlar¬n¬etkiliyorlar. Örne¼gin (orta veuzun dönemdeki) faizler art¬kça yat¬r¬m projelerinin karl¬l¬¼g¬düstü¼günden yat¬r¬mtalebi azalabiliyor, ya da faizler artt¬kça yerli paraya olan talep art¬yor ve kurde¼gerleniyor, böylece ülkenin net ihracat¬düsüyor. Sonuç olarak toplam taleptekibu de¼gisiklikler ülkedeki arz ve talep dengesini, dolay¬s¬yla da milli gelir, en�asyonve issizlik düzeylerini de¼gistiriyorlar.

� Peki merkez bankalar¬n¬n belirledi¼gi çok k¬sa vadeli faizlerle daha uzun vadelifaizleri etkileyebiliyorlar m¬?

�Ders kitab¬nda (1) numaral¬denklemde belirtildi¼gi gibi herhangi bir vadedekifaiz, onun vadesi boyunca geçerli olan daha k¬sa vadeli faizlerin ortalamas¬naesit olmak durumunda. Böylece yat¬r¬mc¬lar birikimlerini uzun vadeli de¼ger-lendirmek ya da birbirinin pesi s¬ra k¬sa vadelerle de¼gerlendirmek aras¬ndakarars¬z kalabilirler. Sonuç olarak da çesitli vadedeki faizler birbirleriyledengede olmus olur

�Bu sebeple de çok k¬sa vadeli faizler daha uzun vadeli (k¬sa, orta ya da uzun)faizleri etkileyebiliyorlar. Lakin daha uzun vadeli faizler sadece bugünkü çokk¬sa vadeli faizlere ba¼gl¬de¼gil, kendi vadeleri boyunca gerçeklesmesi bekle-nen tüm çok k¬sa vadeli faizlere ba¼gl¬. Dolay¬s¬yla MB�lar¬ald¬klar¬ya daalacaklar¬n¬ima ettikleri kararlarla ileride gerçeklesmesi beklenen faizleri etk-iledikleri ölçüde bugünkü k¬sa ve uzun dönem faizleri etkileyebiliyorlar.

�E¼ger çok k¬sa vadeli faizler, daha uzun vadedeki faizleri etkilemezse, gelece¼geyönelik bekleyisler ön plana ç¬km¬yor. Ve de kredi arz¬ve talebi de¼gismeye-ce¼ginden gelir en�asyon ve issizlik düzeyinde politika faizinin etkisi olmuyor.

1

2. "Para politikas¬yat¬r¬m harcamalar¬n¬sadece faiz hadlerini de¼gistirerek etkileyebilir."Bu ifade do¼gru mudur? Tart¬s¬n¬z.

Cevap:

� ·Ifade yanl¬st¬r. Para politikas¬yat¬r¬m harcamalar¬n¬kredi kanal¬yla da etkileye-bilir (Örne¼gin merkez bankalar¬zorunlu kars¬l¬k oranlar¬n¬�piyasadaki bankalar¬ntoplad¬klar¬mevduattan merkez bankas¬nda tutmak zorunda oran�azalt¬rsa bubankalar piyasaya yat¬r¬m kredisi vermek için daha fazla likiditeye sahip olacak-lard¬r.)

3. Kal¬c¬gelir hipotezine göre, bir dönemden di¼ger döneme özel tüketim harcamalar¬n-daki de¼gisim (4ct) tahmin edilemez: 4ct = a + ut: Denklemde özel türetim c, sabitterim a ve beklenen de¼geri s¬f¬r, varyans¬ sabit, içsel ba¼g¬nt¬ içermeyen hata terimiise u ile ifade ediliyor. Denklemin sa¼g taraf¬nda aç¬klay¬c¬de¼gisken olarak herhangibir ekonomik de¼gisken yok. Oysa merkez bankalar¬, para politikas¬n¬n kredi kanal¬yoluyla özel türetim harcamalar¬n¬(hem miktar hem de maliyet olarak) önemli ölçüdeetkiledi¼gini düsünürler. Ampirik çal¬smalar da kredi de¼giskeninin tüketim harcamalar¬üzerinde etkili oldu¼gunu gösteriyorlar. Parasal aktarma mekanizmas¬çerçevesinde buçeliskili durumu tart¬s¬n.

Cevap:

� Kal¬c¬gelir hipotezine göre insanlar bügünkü tüketim kararlar¬n¬verirken sadecebugünkü gelir düzeylerini de¼gil, hayatlar¬boyunca kazanmay¬bekledikleri gelirlerihesaba katarak harcama (tüketim) yaparlar. Örne¼gin gelecek y¬l maaslar¬n¬n ar-tacaklar¬n¬düsünüyorlarsa bugünden tüketimlerini (bankadan borç alarak) art¬r-maya baslayabirler

�Bu hipoteze göre beklenmedik bir durum olmad¬kça (ut = 0 oldu¼gu sürece)tüketiciler bugünden yar¬na tüketimlerini art¬rmazlar. Zira tüketimlerini bek-lenen tüm de¼gisiklikleri hesaba katarak ayarlam¬slard¬r

� Peki ya gelecekteki çok kazanacaklar¬n¬düsünüp tüketimlerini bugünden art¬rmakistiyor fakat bankalardan kredi alam¬yorlarsa?

� ·Iste soru bununla ilgili. Bankalar¬n verecekleri kredi miktar¬(kredi kanal¬) harca-malar¬n¬art¬rmak isteyen tüketicilerin bankadan alabilecekleri borç üzerinde k¬s¬tkoyuyor. Örne¼gin ülkedeki herkes ekonominin gelisece¼gini düsünüyor ve harca-malar¬n¬simdiden art¬rmaya basl¬yor fakat bankalar buna yetecek kredi vermiy-orsa, ancak krediler art¬kça harcamalar artabiliyor. Dolay¬s¬yla tüketimle bankakredileri aras¬nda soruda belirtildi¼gi do¼grusal bir iliski ç¬k¬yor

2

4. Bir ülkede bir zamanlar kamu kesimi a笼g¬çok yüksek düzeydeymis. Bu aç¬k hep içborçlanma ile �nanse edilmis. Hazine�nin borçlanma senetlerini (devlet tahvillerini) hepbankalar tutarm¬s. Bu nedenle bankalar¬n varl¬klar¬n¬n yüzde 63�ü devlet tahvilindenolusuyormus. Daha sonra istikrar program¬uygulanm¬s bu ülkede. Dört y¬l süresinceher y¬l devlet tahvillerinin banka varl¬klar¬n¬n içindeki pay¬10�ar puan düsmüs. Böyle-likle dördüncü y¬l¬n sonunda tahvillerin varl¬klara oran¬yüzde 23�e inmis. Aktarmamekanizmas¬n¬n kredi kanal¬n¬ çal¬st¬r¬r m¬ bu gelisme? Bu gelismenin reel kesimeaç¬lan krediler, iç talep ve en�asyon aç¬s¬ndan anlam¬nedir?

Cevap:

� Bankalar toplad¬klar¬mevduat¬n bir k¬sm¬n¬zorunlu kars¬l¬k ya da serbest olarakmerkez bankas¬nda tutarlar. Bu miktar¬sabit kabul edelim. Gerisini ise ya reelsektöre yat¬r¬m kredisi olarak verirler (aktarma mekanizmas¬n¬n kredi kanal¬),ya da (özellikle borçlu ülkelerde) kamu a笼g¬n¬�nanse etmek üzere devlete faizkars¬l¬¼g¬kulland¬r¬rlar (devlet tahvili al¬rlar)

� Devlet tahvillerinin banka varl¬klar¬içindeki pay¬düstükçe (devletin borçlanmaihtiyac¬azald¬kça ) bankalar¬n reel kesime açabilecekleri krediler artar. Bu kredileryat¬r¬mlara ve tüketime dönüserek ülkedeki toplam talebi art¬rarar milli geliriartt¬r¬rlar. Dolay¬s¬yla en�asyonu art¬r¬c¬bir etkileri de olur.

5. Uluslararas¬�nansal piyasalar¬n eklemlesmesi anlam¬nda küresellesme, para politikas¬n¬s¬klast¬rarak bankalar¬n daha az kredi açmalar¬n¬sa¼glamak isteyen bir merkez bankas¬n¬nisini zorlast¬rabilir. Neden?

Cevap:

� Finansal küresellesme sonucu piyasalar birbirine ba¼glant¬l¬ ve birbirini �nanseedebilir bir hale gelir. Merkez bankas¬s¬k¬para politikas¬uygulasa da, bankalarnakit ihtiyac¬n¬yurtd¬s¬ndan borç alarak kars¬layabilir veya yurtd¬s¬ kesime el-lerindeki tahvilleri satabilirler. Böylelikle, merkez bankas¬n¬n bankalar¬n krediarz¬n¬azaltma iste¼gi yurtd¬s¬taraf¬ndan (duruma göre k¬smen de olsa) engellen-mis, merkez bankas¬n¬n isi zorlasm¬s olur.

3

6. Özellikle �nansal sistemde büyük çalkant¬lar¬n yasand¬¼g¬dönemlerde, �nansal varl¬k-lar¬n �yatlar¬keskin bir biçimde düsebiliyor. Bu gelismeler, böyle varl¬klara sahip olanbankalar¬nas¬l etkilerler? Bu kosullar alt¬nda kredi arz¬ne yönde de¼gisir?

Cevap:

� Böyle bir durumda bu bankalar¬n varl¬k k¬s¬mlar¬ani bir sekilde de¼ger kaybeder.Bilançolar¬zay¬�ar ve ellerindeki paray¬art¬k kredi yerine art¬k ellerinde tutmayaçal¬s¬rlar. Bunun sonucunda kredi arz¬azal¬r, tüketim ve yat¬r¬m azal¬r. Böylelikleekonomi daha da kötüye gidebilece¼ginden olusan riskli ortamda kredi arz¬dahada azalabilir ya da kredi faizleri artabilir.

� Bu duruma örnek olarak yurtd¬s¬na yabanc¬döviz cinsinden borçlanm¬s (kredialm¬s) fakat verdi¼gi kredileri tl cinsinden vermis (dolar borçlu tl alacakl¬) birbankan¬n, tl�nin de¼ger kaybetmesi sonucu düsece¼gi ödeme zorlu¼gunu örnek göstere-biliriz

7. Hisse senedi �yatlar¬nda da balon olusabilir.(6) numaral¬ denklem bunu gösteriyor.Böyle bir balon olusur ve bu balon bir süre sonra patlarsa bunun ekonomi üzerineetkileri neler olur? Tart¬s¬n.

Cevap:

� Öncelikle hisse seneti tutan herkesin balon patlad¬¼g¬nda serveti azal¬r, bunun sonu-cunda hanehalk¬n¬n türetimi ve yat¬r¬m¬azal¬r. Dolay¬s¬yla toplam talep azal¬r veekonomide gerekli önlemler al¬nmazsa durgunluk baslayabilir.

� Bir de bu hisse senetlerine sahip olan sirketler olabilir. Balonun patlamas¬sonucu,ani �yat düsüsü yüzünden sirketin de¼geri de azalm¬s olur. Böyle bir durumda sir-ket yat¬r¬mlar¬n¬azalmak zorunda kalabilir, veya borçlanma kapasitesi düstü¼gün-den �nansal darl¬k içine girebilir.

4

BÖLÜM 8: ENFLASYONUN NEDENLER·I

1-) En�asyon vergisi ile senyoraj geliri ayn¬sey midir?Cevap:

� Ayn¬sey de¼gildir. Senyoraj para bas¬ld¬¼g¬nda elde edilen gelirdir. (En�asyon ç¬ks¬n yada ç¬kmas¬n.) En�asyon vergisi ise en�asyon olustukça ortaya ç¬kar (En�asyon vergisien�asyonla birlikte kisilerin ellerindeki paran¬n sat¬n alma gücünün azalmas¬, ve bumiktar¬n da kamuya geçmesidir).

s = �M=P = �M=M �M=P = gm:mev = �P=P �M=P = �:m

�Yukar¬daki denklemleri kitaptan en�asyonun denklemi: � = gm � gY ile bir-listirirsek bir yak¬nsama olarak asa¼g¬daki denklemi elde edebiliriz

s = (� + gY )m

ev = �:m

�Yani en�asyon yaratmayan bir para art¬s¬(reel büyümeyle paralel giden, gm = gY )senyoraj geliri yaratabilir.

�Bir örnekle inceleyelim. Diyelim ki bir ülkede sadece bir tane mal ve bundanda 100 adet olsun. Pazar arz¬100 tl ise (paran¬n dolas¬m h¬z¬n¬1 kabul edelim)dengede her mal¬n �yat¬ 1 tl olacakt¬r. Bu paran¬n hepsi özel kisilerde olsun.Simdi diyelim ki ekonomide %3�lül reel bir büyüme olsun ve para art¬s h¬z¬dabuna esit olsun. Ekonomide 103 tane mal ve 103 tl olaca¼g¬ndan (ya da arz ilepara talebi beraber gidece¼ginden) en�asyon olusmayacakt¬r. Dolay¬s¬yla kisilerellerindeki 100 tl ile halen 100 tane mal alabileceklerdir .Lakin devlet bast¬¼g¬3 tlile yeni üretilmis 3 adet mal¬alabilecektir. Bu senyoraj geliridir.

�Ancak ekonomide reel büyüme olmazsa uzun vadede para art¬s h¬z¬ile en�asyonbirbirlerine esit olacaklar¬ndan senyoraj ile en�asyon vergisi esitlenmis olur. Yanien�asyon vergisi senyoraj¬n sadece bir k¬sm¬d¬r

�Peki daha yüksek en�asyon daha fazla en�asyon vergisi ve daha fazla senyorajgeliri anlam¬na gelir mi? Cevap hay¬r. Bu cevab¬m ayr¬nt¬s¬soru 3�de veriliyor

5

2-) 1990�lar¬n baslar¬ndan itibaren çok say¬da merkez bankas¬n¬n yasas¬nda de¼gisikli¼ge gidildi.Bu merkez bankalar¬n¬n kamu kesimine kredi açmalar¬yasakland¬. May¬s 2001�de de¼gistirilenTCMB Kanunu�nun 56. maddesinde söyle deniliyor: "Banka, Hazine ile kamu kurum vekuruluslar¬na avans veremez ve kredi açamaz..."Kamu aç¬klar¬, bu aç¬klar¬n �nansman biçimive senyoraj gelirlerinden yola ç¬karak, bu maddenin en�asyon aç¬s¬ndan ne anlama geldi¼ginitart¬s¬n¬z.Cevap:

� Hazine TCMB�dan para kullanaca¼g¬n¬bilirse harcamalar¬n¬düzeltmek için motivasy-onu kalmaz (ya da azal¬r). Bu durumda bütçe aç¬klar¬n¬�nanse etmek için TCMBsürekli para basacak, bütçe aç¬klar¬ senyoraj gelirleriyle kapat¬lmaya çal¬s¬l¬rken en-�asyon dinami¼gi de ortaya ç¬kacakt¬r

� Üstelik bütçe aç¬klar¬n¬n para arz¬ ile �nansman¬ndan vazgeçilse bile, olusan yükseken�asyon ortam¬nda ekonomik birimler uygulanaca¼g¬sözü verilen programlara inan-m¬yabilir ve ileriye yönelik bekleyislerini yüksek en�asyon gerçeklesecekmis gibi be-lirleyebilirler. Bu durumda (en�asyon ataleti) tüm girdilerin �yatlar¬bu bekleyislereuygun biçimde art¬racak en�asyonu sürderecektir

� Yukar¬da May¬s 2001�de de¼gistirilen maddeyle MB�n¬n Hazine�ye kredi açmas¬yasak-land¬. Dolay¬s¬yla MB kendi asli görevi olan �yat istikrar¬na dönebildi. Bu du-rumda piyasadaki ekonomik birimler de en�asyonun düsece¼gine inand¬ve o tarihtenbu yana %70�ler civar¬nda en�asyonda kademe kademe düsüsler görüldü ve en�asyontek hanelere kadar indi.

3-) Reel para talebi denklemi söyle: MP= Y [0:5 � (r + �e)]. Y=2000, r=0.05, �e=0.10.

Simdilik en�asyon bekleyislerinin sabit oldu¼gunu düsünün.

a. Farkl¬para arz¬art¬s h¬zlar¬ için (0.01, 0.10, 0.25 ve 0.30) için senyoraj gelirlerinindüzeyini hesaplay¬n¬z. Para arz¬art¬s h¬z¬artt¬kça senyoraj gelirlerine ne oluyor? Neden?

b. En�asyon bekleyisleri para art¬s h¬z¬na esit olsun. Farkl¬para arz¬art¬s h¬zlar¬için(0.01,0.10,0.25 ve 0.30), senyoraj gelirlerinin alaca¼g¬de¼gerleri hesaplay¬n¬z. Senyoraj gelir-leri nas¬l de¼gisti? Para arz¬art¬s h¬z¬yüzde 25�ten yüzde 30�a ç¬k¬nca senyoraj gelirindekide¼gisimin yönü nedir; neden?

c. ·Ilk iki s¬kta senyoraj gelirindeki de¼gisimi aç¬s¬ndan temel farkl¬l¬k nedir?

6

Cevap:

� a.

M

P= 2000(0; 5� (0; 05 + 0; 10)) = 700

S =�M

M:M

P= gm:m

S0;01 = (0; 01) � 700 = 7S0;1 = (0; 1) � 700 = 70S0;25 = (0; 25) � 700 = 175S0;30 = (0; 01) � 700 = 210

Görüldü¼gü üzere en�asyon bekleyisleri sabitken para art¬s h¬z¬n¬ art¬rmak senyorajgelirini düzenli olarak art¬r¬yor.

� b.

S0;01 =1

100[2000 � (0; 5� (0; 05 + 0; 01))] = 8; 8

S0;1 =10

100[2000 � (0; 5� (0; 05 + 0; 1))] = 70

S0;25 =25

100[2000 � (0; 5� (0; 05 + 0; 25))] = 100

S0;30 =30

100[2000 � (0; 5� (0; 05 + 0; 3))] = 90

� Senyoraj geliri ilk baslarda art¬yor, fakat 0,25�ten 0,30�a ç¬kt¬¼g¬m¬zda para art¬s h¬z¬senyoraj gelirini azaltm¬st¬r. Bunun nedeni, insanlar¬n en�asyon beklentilerinin deartm¬s olmas¬d¬r. Böyle bir durumda kimse elinde para tutmak istemez ve kisilerinellerindeki paradan vergi alma oran¬ azal¬yo¬r. (·Insanlar¬n en�asyon bekleyislerininde¼gismesi bugün en�asyon yaratt¬ve üzerinden vergi al¬nabilecek reel para miktar¬n¬nazalmas¬na yol açt¬.)

� c. ·Iki s¬k aras¬ndaki temel fark, insanlar¬n en�asyon bekleyislerinin de¼gismesidir. ·Ilks¬kta en�asyon bekleyisleri sabitken insanlar¬n ellerinde tutmak isteyecekleri para mik-tar¬ (para taban¬) de¼gismiyor. Dolay¬s¬yla ne kadar çok para bas¬l¬rsa o kadar en-�asyon vergisi elde edilmis oluyor. ·Ikinci s¬k da en�asyon bekleyislerinin yükselisiinsanlar¬n ellerindeki tutmak isteyecekleri reel para miktar¬n¬(M/P) azaltm¬s, bu das = �M=M �M=P esitli¼ginden hareketle senyoraj gelirini basta olmasa da zamanlaazaltmaya baslam¬st¬r.

7

4-) Ayn¬dönem iki farkl¬ülke. ·Ilk dönemde para arz¬art¬s h¬z¬yüzde 10. ·Ikincisinde iseyüzde 13. ·Ilkinde ekonomi reel olarak yüzde 1 oran¬nda büyüyor, ikincisinde ise reel büyümeh¬z¬yüzde 8. Bu bilgiler çerçevesinde hangi ülkede en�asyon daha yüksek olabilir?Neden?Cevap:

A dönemi gm =4MM

= 10 gy = 0; 01

B dönemi gm =4MM

= 13 gy = 0; 08

� = gm � gyA dönemi � = 0; 1� 0; 01 = 0; 09B dönemi � = 0; 13� 0; 08 = 0; 05

� A döneminde reel büyüme (ve insanlar¬n para talebi) yüzde 1 artt¬, fakat para arz¬yüzde 10 artt¬. Aradaki fark kadar, yüzde 9, en�asyon yarat¬ld¬

� B döneminde reel büyüme yüzde 8 artt¬, fakat para arz¬yüzde 13 artt¬. Aradaki farkyüzde 5.

� Dolay¬s¬yla A dönemindeki en�asyon B dönemine göre daha yüksektir.

�Not: Esasen B döneminde para art¬s h¬z¬A dönemine göre yüksektir fakat Bdöneminde ayr¬ca üretilen mal ve hizmetlerin say¬s¬nda güçlü bir art¬s oldu¼gu içinmallar¬n �yatlar¬A dönemindeki kadar artmam¬st¬r.

5-) Her parasal genisleme en�asyonist midir? Tart¬s¬n.Cevap:

� Paran¬n �yat¬, paran¬n arz¬ ve talebiyle belirleniyor: M=P = Y � exp(��i) = Y �exp(��(r + �e))

� Para art¬s h¬z¬n¬n en�asyonist olmas¬ için (yani M artarken P�nin de artmas¬ için)öncelikle denklemin sa¼g taraf¬n¬n (para talebi) para art¬s h¬z¬kadar artmamas¬gerekir.

� Yani M artarken para talebi daha fazla art¬yorsa (Y art¬yor veya beklenen en�asyondüsüyorsa) parasal genisleme en�asyonist olmayabilir

6-) Önceden uygulanaca¼g¬ aç¬klanan bir para politikas¬n¬n uygulama dönemi geldi¼ginde,önceden aç¬klanan politikan¬n uygulanmamas¬n¬n nedenleri neler olabilir? Politika yap¬c¬yaverdi¼gi sözlerden sapmas¬n¬önerir misiniz? Tart¬s¬n.Cevap:

� Diyelimmerkez bankas¬parasal bir art¬r¬ma gitmeyece¼gi sözünü versin, ve asgari ücretlerde ekonomideki su anki �yat seviyesine göre belirlenmis olsun (Unutmayal¬m ki buücretler nominal de¼gerle ve uzun süreli geçerli olmak kosuluyla belirleniyor)

8

� Bu süre içinde merkez bankas¬ sözünü tutmaz ve para arz¬ artarsa isgücü �yatlar¬olmas¬gereken �yatlar¬n alt¬nda kal¬yor. ·Isverenler ucuza insan çal¬st¬rm¬s olma san-s¬n¬yakalad¬klar¬ndan isgücü talebi art¬yor, ve ekonomide isssizlik azalm¬s, ekonomicanlanm¬s oluyor.

� Ayn¬zamanda ekonomideki �yat seviyesi sabitken para arz¬art¬nca yüksek bir senyorajgeliri de (bu paran¬n alabilece¼gi çok miktarda mal) edilmis oluyor

�Peki bu tip bir politikay¬önerir miyiz?

� Yukar¬daki politika k¬sa vadede kamu ve ekonomi için yararl¬olmus olabilir.Ama merkez bankas¬bu durumda güvenilirli¼gini (kars¬daki bireyler ak¬ll¬ysa)kaybedecektir. Art¬k para arz¬n¬art¬rmayaca¼g¬m dese bile ekonomik birim-ler �yatlar¬art¬racak, bu �yat seviyesinde ekonomide hali haz¬rda olan paraekonomideki mallar¬almaya yetmeyece¼ginden resesyona girebilecektir. Sonolarak da merkez bankas¬inand¬r¬c¬l¬¼g¬n¬kaybetti¼gi için bundan sonra art¬kistese de (gerekse de) para politikas¬n¬n¬n bu arac¬n¬kullanma kabiliyeti aza-lacakt¬r

� Dolay¬s¬yla sonuçlar¬ k¬sa vadede iyi, uzun vadede kötüdür (Ak¬ll¬ birisinevedi¼giniz sözü tutmad¬¼g¬n¬z durumda olabilece¼gi gibi). Barro-Gordon modelisözünde durmaman¬n bu durumun aksine göre toplumsal refah aç¬s¬ndan dahakötü sonuçlara yol açabilece¼gini aç¬kça gösteriyor

7-) Barro-Gordon modelinde ele al¬nan üç durumda (kand¬rma, sözünde durma ve durumaba¼gl¬davranma) da toplumsal kayb¬n ayn¬olmas¬na neler yol açabilir? Gösterin ve ekonomikanlam¬n¬yorumlay¬n.Cevap:

� Merkez bankalar¬n¬n uygulayacaklar¬politika ile minimize etmeye çal¬st¬klar¬toplumsalmaliyet denklemi

Lt =1

2�2t +

1

2a(Ut � kUn)2 (1)

Burada M artarken en�asyon ve dolay¬s¬yla da toplumsam kay¬p (L) art¬yor. Buistenmeyen bir durum. Ama e¼ger issizlik do¼gal seviyesinin üstündeyse (k < 1) Martt¬¼g¬nda ayn¬zamanda ekonomi canlan¬p issizlik azald¬¼g¬için L azal¬yor. Dolay¬s¬ylaen uygun en�asyonu ((1)�i minimize eden) bulmak için bu denklemin en�asyona göretürevi al¬n¬yor. Bu al¬st¬rmalar yap¬ld¬¼g¬nda asa¼g¬daki sonuçlar elde ediliyor

� Bu modelde sözüne güvenilir ve sözünde duran merkez bankas¬n¬n izleyece¼gi politikasonucundaki toplumsal kay¬p

LSDt =a

2[(1� k)Un]2 (E9)

9

� Sözünde durmayan (kand¬ran) merkez bankas¬n¬n izleyece¼gi politika sonucundaki toplum-sal kay¬p (piyasa 0 en�asyon beklerken merkez bankas¬en�asyon yarat¬rsa)

LKt =a

2(1 + a�2)[(1� k)Un]2 (E7)

� Piyasa taraf¬ndan merkez bankas¬n¬n duruma ba¼gl¬ hareket etti¼gi düsünüldü¼günde(merkez bankas¬n¬n en�asyon yarataca¼g¬piyasa taraf¬ndan kabullenilmis olursa) olusantoplumsal kay¬p

LDt =a(1 + a�2)

2[(1� k)Un]2 (E12)

� Denklemlerden görüldü¼gü gibi e¼ger a = 0 olursa LSDt = LDt = LKt = 0 oluyor

�Peki bu ne demek?

� (1) numaral¬denklemde a katsay¬s¬issizli¼gi do¼gal seviyesinden daha asa¼g¬çekmeyeverilen önemi gösteriyor. a = 0 ise en�asyon yaratman¬n hiçbir espirisi (issizliküzerine etkisinin önemi) kalm¬yor. Ve optimal en�asyon ((1)�i minimize eden)�t = 0 oluyor

�LSDt = LDt = LKt = 0 yapan bir de¼ger daha var: o da k = 1 de¼geri (Gerçi ilk cevap

yeterli olurdu)

� Peki bu ne demek?� k = 1 olursa denklem asa¼g¬daki hali al¬yor

Lt =1

2�2t +

1

2a(Ut � Un)2

� Bir de su denklemimiz var kitapta

Ut = Un � �(�t � �et )

·Ikinci denklem diyor ki e¼ger �t = �et yaparsam Ut = Un olacakt¬r. Dolay¬s¬ylada ilk denkleme göre Lt = 0 olur.Yani hem en�asyonu hem issizli¼gi do¼galseviyesine getirebilirim, sorun yok

� Bu durumu görmek için AS-AD gra�¼gi çizebilirsiniz. Göreceksiniz kitalepteki soklar (AD kaymalar¬) merkez bankas¬n¬n politikalar¬yla savus-turulabiliyor (AD yerine geliyor). Dolay¬s¬yla hem en�asyon hem de issi-zlik do¼gal seviyesine geliyor. Lt = 0

� Ama AS�deki bir sok (supply soku) olursa merkez bankas¬ AD�yi art¬r¬pazaltmas¬na göre ya issizli¼gi kontrol alt¬na alacak ya da en�asyonu, ikisibirden olmuyor. ·Iste oradaki k6= 1 varsay¬m¬ issizlik ve en�asyonun talepe¼grisiyle olusacak kaymalardan farkl¬ bir yerde kesisti¼gini, sistemde supplysoku oldu¼gunu gösteriyor. Dolay¬s¬yla merkez bankas¬AD�yi nas¬l hareketettirece¼gine, yan, issizli¼gi mi en�asyonu mu do¼gal seviyesine daha çok yak-last¬raca¼g¬na karar vermesi laz¬m. Lt�nin fonksiyonu da bu.

10

BÖLÜM 9: PARA POL·IT·IKASININ AMAÇLARI

1-) Sirketlerde ve bankalarda ne gibi bilanço bozukluklar¬olabilir? Bu bozukluklar parapolitikas¬n¬ne ölçüde etkiler?Cevap: Bilanço bozukluklar¬n¬n nedenleri:

� Aç¬k döviz pozisyonu (Örne¼gin döviz borçu oup tl alacakl¬olmak; bu durum bilançoyudöviz kurundaki s¬çramalara kars¬k¬r¬lganlast¬r¬yor)

� Vade uyusmazl¬¼g¬(Varl¬klar uzun borçlar k¬sa vadedeyse likidite zorlu¼gu yasanabilir.Bu durum yüksek faizli borçlanma aray¬s¬do¼gurur)

� Sorunlu krediler (Verilen kredilerin, yap¬lan yat¬r¬mlar¬n, geri dönmemesi durumu)

� Sermaye yetersizli¼gi, Düsük Kald¬raç oran¬ (Kald¬raç oran¬ bankan¬n sermayesinintoplam varl¬klar¬na oran¬. Düsük kald¬raç oran¬düsük sermayeye isaret ediyor. Yukar¬das¬ralanan sebeplerler bilançolardaki olusabilecek kötülesme e¼ger bankan¬n özsermayesigüçlüyse buradan kars¬lanabilir. Düsük sermaye durumunda bu durum sermayeyi s¬f¬ra,yani bankay¬, sirketi, batmaya götürür.)

� Likidite sorunu (Likidite sorunu sadece sirkete ya da bankaya has de¼gil, �nansal sis-temin bir sorunuysa likidite bulunmas¬ için çok yüksek faizler ödenmek durumundakal¬nabilecek. Bu da bilançoyu kötüye götüren bir baska etken)

�Bu bozukluklar para politikas¬n¬ne ölçüde etkiler?

� Para politikas¬n¬n 3 tane amac¬var: En temeli �yat istikrar¬. Sonra bununlaçelismeden hükümetin istihdam (issizlik) politikalar¬n¬ desteklemek ve sonolarak da �nansal istikrar¬sa¼glamak

� Sirket bilanço bozukluklar¬o sirketin varl¬¼g¬n¬tehdit etti¼ginden reel ekonomiyidirekt olarak etkiliyor. Banka bilanço bozukluklar¬ise ülkedeki �nans sistem-inin bozulmas¬na, bu da ülkedeki özel kesime verilen kredileri etkiledi¼gindenyine reel sektörü etkiliyor. Dolay¬s¬yla para politikas¬n¬n istikrar sa¼glamayaçal¬st¬¼g¬reel sektör ve �nans sistemiyle do¼grudan ilgili bu bilanço bozukluklar¬

� Dolay¬s¬yla da merkez bankalar¬son kredi mercii olarak, sermaye yap¬s¬ iyifakat likidite zorlu¼gu yasayan bankalara (veya özel durumlarda sirketlere)teminat kars¬l¼g¬kredi verebiliyorlar. Yine zorunlu kars¬l¬k oranlar¬n¬de¼gistir-erek ve faiz kanal¬yoluyla sisteme likidite sa¼glayarak yukar¬da say¬lan sorun-lar¬n bir k¬sm¬na çözüm getirebiliryorlar

� Kald¬ki bu bilanço bozukluklar¬�yat istikrar¬n¬da dolayl¬olarak etkiliyor.Zira üst paragrafta bahsedilen sisteme likidite sa¼glanmas¬durumunda bu seferde �yat istikrar¬tehdit edilmis oluyor

11

2-) Bir merkez bankas¬n¬n �yat istikrar¬amac¬ile �nansal istikrar amac¬çelisebilir mi? Nas¬l?Çelisirse o merkez bankas¬na ne tavsiye edersiniz? Tart¬s¬n.Cevap:

� Üstteki sorunun cevab¬nda da bahsetti¼gimiz gibi evet, çelisebilir. Örne¼gin; merkezbankas¬ülkedeki en�asyon rakamlar¬ndan rahats¬z ise buna göre bir politika izlemekisteyebilir. Ancak ayn¬ ülkede bir �nansal istikrar sorunu varsa, örne¼gin bankalarlikiditeye ihtiyaç duyuyorsa, merkez bankas¬�yat istikrar¬ politikas¬na ters düserekpara bas¬p bankalar¬n likidite ihtiyac¬n¬kars¬layabilir.

� TCMB�n¬n, örne¼gin, yasa ile tan¬mlanm¬s temel görevi �yat istikrar¬n¬sa¼glamak. Dahasonra bununla çelismiyorsa büyüme ve istihdam politikalar¬n¬, ve de �nansal istikrar¬desteklemek. Dolay¬s¬yla öncelikli olarak �yat istikrar¬na a¼g¬rl¬k vermek gibi gözüke-bilir. Di¼ger yandan merkez bankas¬na �nansal sorunun mu ya da �yat istikrar¬soru-nunun mu daha riskli oldu¼gunun cevab¬n¬bulmas¬n¬ve buna göre bir politika uygula-mas¬n¬öneririm. Çünkü merkez bankas¬n¬n ilk amac¬n¬n �yat istikrar¬olmas¬na ra¼gmen, �nansal sorunlar¬n da daha büyük sorunlar yaratabilece¼gi ve baz¬durumlarda �nansalsorunlara çözüm aramas¬n¬n daha önemli olabilece¼gi çesitlli (2001, 2008) kriz dönem-lerinde yasananlarla örneklenmistir

3-) Merkez bankalar¬n¬n son basvurma mercii olmalar¬ ne demektir? Bu aç¬dan merkezbankalar¬na bir is düsmemesi için neler yap¬lmas¬gerekir? Tart¬s¬n.Cevap:

� Merkez bankas¬, bankac¬l¬k sisteminde belirsizlik ve güvensizlik olusmas¬(likidite fa-zlas¬olan bankalar¬n bile di¼gerlerine batacak orkusuyla borç vermemesi) ve fon çekil-imlerinin h¬zlanmas¬halinde, haklar¬nda belirsizlik ve güvensizlik olusan, ancak ödemekabiliyeti olan bankalara, sistemik risk yaratmalar¬n¬n önlenmesi ve �nansal sistemdekibelirsizli¼gin ve güvensizli¼gin giderilerek, �nansal istikrar¬n korunmas¬amac¬yla likidite(bir teminat kars¬l¬¼g¬) kredi sa¼glayabilir

�Yine likidite zorlu¼guna düsen kurum e¼ger �nansal sistemde büyük bir kurumsa(yani batamas¬halinde domino etkisi yaratabilecek bir kurumsa), bu kurumunTCMB�nin sa¼glad¬¼g¬ krediyi ödeme kabiliyeti düsük de olsa TCMB taraf¬ndanfonlanabilir

� Bu aç¬dan merkez bankalar¬na bu tür bir son görev düsmemesi için, bankac¬l¬k vesermaye piyasas¬denetleme ve düzenleme kurumlar¬n¬n (örne¼gin; BDDK,SPK, TCMB)gözetim ve denetleme görevlerini iyi bir sekilde yapmas¬ve bankalar¬n herhangi birsermaye bozuklu¼gu ile kars¬lasmamas¬gerekir

12

4-) Bir bankan¬n �bat¬r¬lamayacak kadar büyük�olmas¬ne demektir? Bu tür bankalar dahafazla risk almaya e¼gilimli olurlar. Neden? para politikas¬aç¬s¬ndan tart¬s¬n.Cevap:

� Bir bankan¬n �bat¬r¬lamayacak kadar büyük�olmas¬demek, bir üst sorunun cevab¬ndatart¬s¬ld¼g¬üzere �nansal sistemin büyük bir oyuncusu olan bankan¬n batmas¬halindeborç alacak-verecek iliskisinde oldu¼gu di¼ger bankalar¬nda bundan etkilenerek batmanoktas¬na gelece¼ginden, o bankan¬n devlet taraf¬ndan kurtar¬lmas¬d¬r.

� Bu tür bankalar¬n daha fazla risk alma e¼giliminde olmalar¬n¬n sebebi e¼ger babatarlarsadevlet taraf¬ndan kurtar¬lacaklar¬n¬bilmeleridir. Bunu bildiklerinden banka yönetici-leri daha kolay riskli islere girerek yüksek prim kazanmaya çal¬s¬rlar. Bu da esas¬nda�nansal sistemde risk olusturdu¼gundan para politikas¬n¬n amaçlar¬ile ilgilidir

5-) A¼gustos 2002�de bir sempozyumda zaman¬n FED Baskan¬Alan Greenspan konusuyor;"1990�lar¬n ortalar¬ndan itibaren ekonomideki ve �nansal piyasalardaki gelismeleri anlamakçabas¬politika yap¬c¬lar¬ için özellikle meydan okuyucu bir u¼gras oldu... FED varl¬k �y-atar¬nda olusan balonlara iliskin baz¬sorunlara e¼gildi... Olaylar gelistikçe, bir balonu be-lirlemenin ne kadar zor bir is oldu¼gunu, ancak o balon patlay¬p da varl¬¼g¬böylece kan¬t-land¬ktan sonra bu balonunun saptanabildi¼gini farkettik. Dahas¬, önceden belirlenebilselerbile, hep kaç¬nd¬¼g¬m¬z bir keskin ekonomik daralmaya yol açmadan bu balonun büyümesininengellenebilece¼gi hiç aç¬k de¼gildi." Para politikas¬taraf¬ndan tart¬s¬n¬z.Cevap:

� Mali varl¬k �yatlar¬nda olusan balonlar¬n engellenmesi, para politikas¬n¬n amaçlar¬n-dan bir tanesidir. Çünkü bir mali varl¬k �yat¬nda bir balon olustuysa, bu balonunpatlamas¬durumunda ekonomide büyük bir sok olusacak, insanlar¬n servetleri anidendüsecek, borçlar¬n¬ödeyemeyecekler ve harcamalar kesilecek, sirket ve banka bilançolar¬kötüye gidecek ve balon yeterince büyükse her yönüyle büyük krizler ortaya ç¬kabile-cekir. Dolay¬s¬yla balonlar hem �nansal sistemini hem de reel ekonomiyi, yani parapolitikas¬n¬n birçok amac¬n¬direkt olarak etkilerler

� Ancak FED Baskan¬n¬n söyledi¼gi gibi bu balonlar¬n saptanmas¬ oldukça zordur vegenellikle balon patlad¬¼g¬nda bu �yatlar¬n balon oldu¼gu anlas¬lmaktad¬r. Lakin kendisi�e¼ger balon oldu¼gu anlas¬l¬rsa keskin ekonomik daralmaya yol açmadan bu balonunbüyümesinin engellenebilece¼gi hiç aç¬k de¼gildi�demesine kars¬n, bu balonun daha fa-zla büyümeden hemen (hatta kontrollü) patlat¬lmas¬gerekti¼gi tart¬s¬labilir (mesela ev�yatlar¬n¬n piyasadakinden düsük �yatla teminat gösterilmesi) ki böylece balon dahafazla büyüyüp en son etkisi daha fazla olmas¬n

13

6-) Kredi piyasas¬n¬n önemi nedir? Neden merkez bankalar¬kredi piyasalar¬n¬n düzgünislemesi ile ilgililer? Neden ayn¬duyarl¬l¬¼g¬, sözgelimi buzdolab¬piyasas¬için göstermiyorlar?Cevap:

� Kredi piyasas¬, borç almak isteyenlerle borç vermek isteyenleri bir araya getiren vebir ülkenin �nansal yap¬s¬n¬n gelisimi aç¬s¬ndan oldukça önemli bir piyasad¬r. E¼gerbir ülkede �nansal piyasa sa¼gl¬kl¬ de¼gilse, sirketler kesimi de sa¼gl¬kl¬ kalmayacakt¬r.Çünkü, örne¼gin, sadece buzdolab¬piyasas¬n¬n bozuldu¼gunu düsünelim. Bu piyasadakizor durumda kalan aktörler, kredi piyasas¬na basvurarak durumlar¬n¬ uzun vadededüzeltebilirler. Ancak kredi piyasas¬n¬n bozulmas¬halinde tüm özel sektör ve hane-halk¬etkilenecek, dolay¬s¬yla sermayesi az olan kesim, borç da alamayarak piyasadançekilmek zorunda kalacak (ya da ek yat¬r¬m yapamayacak), ekonomi küçülüp issizlikartacakt¬r

� Genel olarak ise kredi piyasalar¬ülkelerindeki talebe olan etkileri ile ekonomilerinin(hatta yeterince büyüklerse di¼ger ekonomilerin) dengeleri üzerinde etkilidirler

7-) Neden bir merkez bankas¬, üretim düzeyinin potansiyel düzeyine yaklasmas¬n¬ ister?Bunu sa¼glayabilir mi? Nas¬l? Neden potansiyel üretim düzeyinin yükselmesine çal¬sm¬yor?Bunu gerçeklestiremiyor mu?Cevap:

� Bir merkez bankas¬ülkenin potansiyel üretim düzeyine ulasmas¬n¬ister zira potansiyeldüzeyin alt¬nda bir üretim seviyesine sahip olan ülkeler issizlik gibi ciddi sorunlarlakars¬las¬rlar.

� Peki merkez bankalar¬bunu sa¼glayabilir mi?

� Esasen ülkenin potansiyel büyümesi, uzun vadeli büyüme trendidir. Bu da yat¬r¬m,teknoloji, verimlilik, insan gücü ve kalitesi gibi etkenlerle sa¼glan¬r. Bunlara üretim(arz) etkenleri diyelim.

� E¼ger ülkedeki talep arz ile birlikte gidiyorsa mesele yok. Zaten uzun dönemde taleptede¼gisiklik olsa bile �yatlar¬n bu de¼gisikli¼ge uyum sa¼glayarak ekonomiyi (arz ve talebi)dengeye getirelece¼gi düsünülüyor (Klasik anlay¬s). Özellikle de ülkedeki yap¬sal düzen-lemeler de piyasalar¬n etkili çal¬smalar¬na yard¬mc¬ oluyorsa arz ve talebin dengeyegelmesi, yani üretimin potansiyel seviyeye ulasmas¬daha kolay

� Lakin k¬sa dönemde �yatlar esnek de¼gil (Keynezyen görüs). Dolay¬s¬yla, örne¼gin taleptebeklentilerden do¼gan bir daralma oldu¼gunda, merkez bankalar¬genisletici para poli-tikalar¬uygulayarak (bun yaln¬z baslar¬na yaparak veya genisletici maliye politikalar¬nadestek vererek) iç ve d¬s talebi de¼gistirerek düsen üretimin artmas¬n¬(potansiyel düzeyineulasmas¬n¬örne¼gin) sa¼glayabilirler (AS-AD gra�klerini düsünün)

� Di¼ger yandan potansiyel düzey tam olarak bilinmedi¼ginden merkez bankas¬üretimi tampotansiyel seviyeye getirebilir demek biraz abes kaçabilir. Yine de merkez bankalar¬issizli¼gi uzun vadeli oran¬nda sabit tutmaya çal¬sabilir diyebiliriz (Bölüm 5; Denklemler1 ve E1)

14

� Genisletici para politikas¬ile ülkede k¬sa süreli¼gine potansiyel üretim düzeyinin üstündebir üretim seviyesine sahip olunabilir fakat potansiyel düzey art¬r¬lamaz. Belirtti¼gimizgibi bu arz etkenlerine ba¼gl¬. Zaten üretim üretim potansiyel düzeyinin üzerine ç¬kar¬lsabile böyle bir genisleme talebi arz¬n üzerine ç¬kararak en�asyonist etki yapabilecektir

8-) Bir özlü deyis: "Finansal sektörde, sürat felaket de¼gildir. As¬l felaket, çok sert frenyapmak zorunda kalmakt¬r."Kat¬l¬yor musunuz? Finansal sektörün sa¼gl¬¼g¬ve para politikas¬aç¬s¬ndan tart¬s¬n.Cevap:

� (Bu soru için yeterince mant¬kl¬olduklar¬sürece birden fazla cevap verilebilir san¬yo-rum. Benim cevab¬m asa¼g¬da.)

� Bir ölçüde kat¬l¬nabilir. Örne¼gin bankalar¬n merkez bankas¬nda tutmak zorunda olduk-lar¬rezervlerin giderek azalt¬ld¬¼g¬n¬düsünelim. Bunun sonucunda bankalar daha fazlakredi vererek karlar¬n¬art¬r¬r ve zorunlu kars¬l¬k oranlar¬na göre kredi verme miktar-lar¬n¬ayarlad¬klar¬için likidite s¬k¬nt¬s¬çekmezler. Merkez bankas¬n¬n birden zorunlukars¬l¬k oranlar¬n¬yükselti¼gini varsayarsak, bankalar bu durumda likidite s¬k¬nt¬s¬nadüsüp borçlar¬n¬ödeyemeyebilir ve bu durum zincir etkisi yaratarak �nansal sektördebozukluklar¬n olusmas¬na neden olabilir. Dolay¬s¬yla evet, çok h¬zl¬fren kötüdür

� Ama hali haz¬rda yüksek bir sürat bile ekonominide yüksek bi talep yaratabilecek,balonlar olusabilecek, eninde sonunda bu balonlar¬n (h¬zl¬ ya da yavas) patlamas¬gerekebilecektir. Dolay¬s¬yla yüksek süratin kendisi de sonuçlar¬bak¬m¬ndan yeterincekötüdür

� Ayr¬ca bu mali balonlar¬n olusmas¬s¬ras¬nda da (daha fren yapmadan) kisiler aras¬ndagelir transferleri olacak, yat¬r¬mlar yanl¬s sektörlere yönlenebilecektir

15

BÖLÜM 10: MERKEZ BANKASI BA¼GIMSIZLI¼GI

1-) Merkez bankas¬n¬n araç ba¼g¬ms¬zl¬¼g¬na sahip oldu¼gu bir ülkede kamu bütçesi aç¬k veriyorve bu a笼g¬n milli gelire oran¬az¬msanmayacak boyutlarda. Aç¬k iç borçlanma ile �nanseediliyor. Reel faiz haddi yüksek denilebilecek bir düzeyde. Ekonomi politikas¬olusturanlar¬nbütçe a笼g¬n¬k¬smaya niyetleri yok; a笼g¬n ileride de sürece¼gi anlas¬l¬yor. Borcun giderekartaca¼g¬ve oldukça yüksek düzeylere ç¬kaca¼g¬konusuluyor. Piyasalar bu nedenle tedirgin.Böyle bir ortam¬n, o ülkenin merkez bankas¬n¬n ba¼g¬ms¬zl¬¼g¬üzerindeki olas¬etkileri nelerdir?Bu olas¬etkilerin en�asyon üzerindeki yans¬malar¬neler olabilir? Tart¬s¬n.Cevap:

� Merkez bankas¬n¬n ekonomik ba¼g¬ms¬zl¬¼g¬demek onun kamunun (devletin) borçlar¬n¬�nanse etmek gibi bir yükümlülü¼günün olmamas¬demektir

� Di¼ger yandan sorudaki gibi bir ortamda merkez bankas¬n¬n üzerinde bütçe a笼g¬n¬�-nanse etmesi için bir bask¬olusur. Hükümet, merkez bankas¬n¬n ekonomik ba¼g¬ms¬-zl¬¼g¬n¬gerekirse bir kanun maddesiyle kald¬r¬p merkez bankas¬ndan borçlanmak ister.Merkez bankas¬n¬n hükümet için para arz¬n¬ art¬rmas¬ ise en�asyonu sürekli olarakartt¬r¬r ve �yat istikrar¬n¬n bozulmas¬na yol açar

�Esasen merkez bankas¬n¬n ekonomik ba¼g¬ms¬zl¬¼g¬bir yasa ile kald¬r¬lmasa bile e¼gerbankan¬n politik ba¼g¬ms¬zl¬¼g¬yoksa hükümet onu daha yüksek bir en�asyon hede�için zorlayabilir.

2-) Bir merkez bankas¬n¬n amaç ba¼g¬ms¬zl¬¼g¬olup, araç ba¼g¬ms¬zl¬¼g¬n¬n olmamas¬düsünülebilirmi? Tart¬s¬n.

Cevap:

� Bir merkez bankas¬n¬n amac¬n¬kendi seçip, ama buna ulasaca¼g¬arac¬n hükümet taraf¬n-dan k¬s¬tlanmas¬garip olurdu. Hükümet zaten kar¬ssa amaçlara kar¬s¬r. Amaçlar¬nakar¬smad¬¼g¬bir merkez bankas¬n¬n ona ulasaca¼g¬arac¬na niye kar¬ss¬n?

�Tabii yine de daha uç bir durum düsünülebilir. (cevab¬n bundan sonras¬ndansorumlu de¼gilsiniz.) Diyelim merkez bankas¬amac¬na ulasmaya çal¬s¬rken farkl¬alternati�eri olsun. Bunlardan biri de hükümetin büyüme politikalar¬n¬etkilesin.Hükümet bu durumda araca kar¬sabilir

�Örne¼gin merkez bankas¬n¬n öncelikli hede� �yat istikrar¬d¬r. Dolay¬s¬yla yük-sek bir en�asyonu düsürme amac¬tas¬rken, yavas yavas ya da h¬zl¬bir biçimdedüsürme seçenekleri varsa, o h¬zl¬düsürmeyi tercih ederken hükümet h¬zl¬düsürme-sine kar¬smak isteyebilir (çünkü bu talepte daralmaya ve resesyona yol açar.)

�Di¼ger yandan merkez bankas¬da kamu yarar¬na çal¬st¬¼g¬ndan ve hükümetle esgüdümiçinde politikalar üretti¼ginden böyle bir durumun ortaya ç¬kmas¬çok olas¬olmaya-bilir.

16

3-) Araç ba¼g¬ms¬zl¬¼g¬olan bir ülkede merkez bankas¬n¬n amaç ba¼g¬ms¬zl¬¼g¬olmas¬da gerekirmi? Tart¬s¬n.

Cevap:

� Araç ba¼g¬ms¬zl¬¼g¬ amaç ba¼g¬ms¬zl¬¼g¬n¬ gerektirmez. Demokratik seçimlerle isbas¬nagelmis parlamentonun ç¬kard¬¼g¬yasa ile merkez bankas¬na baz¬amaçlar verilmis ola-bilir. (en genel anlamda �yat istikrar¬,�nansla istikrar, hükümetin ekonomi ve istihdampolitikalar¬n¬tesvik...) Baz¬amaçlar¬n da hükümet taraf¬ndan saptanabilece¼gi yine buyasada yer alabilir. (Zaten al¬yor. �Banka, hükümetle birlikte en�asyon hedeifni tespiteder, buna uyumlu olarak para politas¬n¬belirler.�

� Merkez bankas¬n¬n bu amaçlara hangi araçlarla ulasabilece¼gi ise kendi profesyonelkonusudur. Hükümetler kar¬smak istemeyebilir

4-) Ba¼g¬ms¬zl¬¼g¬n ekonomik aç¬dan önemi nedir? En�asyon ve issizlik aç¬s¬ndan tart¬s¬n.

Cevap:

� Bir çok çal¬smada merkez bankas¬ba¼g¬ms¬zl¬¼g¬ile en�asyon aras¬nda kuvvetli ve tersyönlü iliski saptan¬yor. Merkez bankas¬n¬n ba¼g¬ms¬zl¬¼g¬ art¬kça en�asyon düsüyor.(2001 krizi sonras¬Türkiye�nin yasad¬klar¬gibi.) Ayr¬ca, ba¼g¬ms¬zl¬k ve en�asyon oy-nakl¬¼g¬aras¬nda da benzer iliski bulunmakta. Ancak reel büyüme h¬z¬, reel büyümeh¬z¬ndaki oynakl¬k, isszilik oran¬ve issizlik oran¬aras¬ndaki oynakl¬k ile merkez bankas¬ba¼g¬ms¬zl¬¼g¬aras¬nda net bir iliski saptanm¬yor.

� Peki size bir soru? Biz issizlik ile en�asyon aras¬nda ters yönlü bir iliski oldu¼gunu kabulediyorken (Phillips curve ya da Nordhaus modelinde gösterildi¼gi gibi), yukar¬da daba¼g¬ms¬zl¬k ile en�asyon aras¬nda da ters yönlü bir iliskinin bulundu¼gu söyleniyorken;neden merkez bankas¬ba¼g¬ms¬zl¬¼g¬ile issizlik oran¬aras¬nda bir iliski bulunmuyor?

�Bunun muhtemel nedeni incelenen vadeler. Barro-Gordon modeli bu durumuaç¬kl¬yor esas¬nda

�K¬sa dönemde isssizlik ile en�asyon aras¬nda negatif iliski oldu¼gu do¼gru. Sürprizbir para art¬s¬ekonomiyi canland¬r¬p isssizli¼gi düsürebiliyor. Ama uzun dönemdeart¬k ülkeye en�asyon yerlesmisse issizlik düzeyi sabit

�Bir ülkenin merkez bankas¬n¬n ba¼g¬ms¬zl¬¼g¬n¬n o ülkedeki ekonomik göstergelereyans¬mas¬ise uzun dönem gerektirebilecek bir durum. Bunu test etmek için yauzun dönemli veri kullanacaks¬n¬z, ya da Merkez bankalar¬ ba¼g¬ms¬z ülkelerinen�asyon ortalamas¬ su, ba¼g¬ms¬z olmayanlar¬n ise su gibi ülke kars¬last¬rmas¬yapacaks¬n¬z. (Bu al¬st¬rmada bu ülkelerin bizim ülkemizin zaman içinde farkl¬noktalardaki konumu oldu¼gunu düsünebilirsiniz.)

�Dolay¬s¬yla merkez bankas¬ba¼g¬ms¬zl¬¼g¬ile o ülkedeki isssizlik oran¬n¬n iliskili ç¬k-mamas¬normal

17

5-) Baz¬iktisatç¬lar para politikas¬na iliskin olarak anayasalara kurallar konulmas¬n¬öneriy-orlar. Oysa bu tür bir uygulama pek görülmüyor. Öte yandan, 1990�lardan baslayarak ço¼gudemokratik ülkenin merkez bankas¬araç ba¼g¬ms¬zl¬¼g¬na sahip oldu. Ayn¬merkez bankalar¬,�yat istikrar¬n¬ sa¼glamak ile görevlendirildiler. Nedenlerini, �kurallara göre davranma veduruma göre davranma�çerçevesinde de¼gerlendirin.

Cevap:

� Birçok iktisatç¬, kurallar¬n konulmas¬n¬�nansal krizlere kars¬bir önlem olarak görür.Merkez bankas¬n¬politikas¬n¬yaz¬l¬kurallar ile olusturulmas¬gerekti¼gi savunulur. An-cak politikalar¬n yasalasmas¬beraberinde s¬k¬nt¬lar¬da getiriyor. Sözgelimi 1990�l¬y¬l-lardan sonra artan �nansal ve ekonomik küresellesmenin etkisiyle ortaya ç¬kan gelismelerülkeleri beklenmedik soklara maruz b¬rakt¬. Örne¼gin 2008�deki küresel krizi öngörebilenneredeyse kimse yoktu. Öngörülmeyecek ve ekonomiyi derinden etkileyecek buncagelisme varken, tüm bu gelismeleri dikkate alacak bir kural ya da kurallar bütünütasarlamak imkans¬zd¬r. Bu aç¬dan duruma göre davranabilmek önem kazanm¬s olur.

� Genel olarak para politikalar¬çok çabuk kullan¬labilen, esnek araçlard¬r. Dolay¬s¬ylapolitika araçlar¬kurallara ba¼glanacaksa, para politikas¬da maliye politikas¬gibi esnek-li¼gini yitirir, bu politika kullan¬larak istenilen müdaheleler gerçeklestirilememis olur

� ·Isin ideali, hem kurallara ba¼gl¬uygulamalar¬n olumlu tara�ar¬n¬bünyesinde bar¬nd¬ran(örne¼gin ekonominin normal zamanlar¬nda en�asyondan kaç¬nan), hem de araç ba¼g¬m-s¬zl¬¼g¬na sahip olup d¬s soklara kars¬ esnek ve ak¬lc¬ bir politika izleyen bir merkezbankas¬d¬r.

6-) Yasas¬, TCMB�nin araç ba¼g¬ms¬zl¬¼g¬na sahip oldu¼gunu belirtiyor. TCMB yöneticileriy¬lda iki kez Bakanlar Kurulu�na ve Meclis�e sunum yap¬yorlar ve gelen sorular¬yan¬tl¬yorlar.Bu araç ba¼g¬ms¬zl¬¼g¬na ayk¬r¬m¬? TCMB Yasas¬de¼gismeli mi?

Cevap:

� Merkez bankas¬n¬n amaçlar¬parlamento ve hükümet taraf¬ndan belirleniyor. Dolay¬s¬ylabu kurumlar¬n denetimin olmas¬normal. Ayr¬ca gerekli de. Çünkü merkez bankas¬vehükümetin kamu yarar¬için esgüdüm içinde çal¬smas¬gerekiyor. Yani yukar¬daki konu-lar merkez bankas¬n¬n amaçlar¬ile ilgili, araçlar¬ile ilgili de¼gil

� Di¼ger yandan e¼ger bu sunumlarda pralamento ya da hükümet, merkez bankas¬na (örne¼ginen�asyonu %5�e indirirken) su su yolu takip edeceksin deseydi araç ba¼g¬ms¬zl¬¼g¬na ayk¬r¬olurdu

18

7-) Merkez bankalar¬ço¼gu ülkede ba¼g¬ms¬zlas¬rken, ayn¬ülkelerde maliye politikas¬n¬uygu-layanlar için neden ba¼g¬ms¬zl¬k düsünülmüyor? Tart¬s¬n.

Cevap:

� Esasen maliye politikas¬n¬n bir k¬sm¬ndaki de¼gisiklikler için de (vergi oranlar¬nda de¼gisik-likler yapmak, hükümet bütçesinin onay¬,...) parlamentoya basvurmak gerekiyor. Yanimaliye politikas¬da tamamen hükümetin kontrolünde say¬lmayabilir. Tabii yine deözellikle merkez bankas¬na göre çok daha ba¼g¬ml¬. Peki neden ba¼g¬ms¬zt¬r¬lm¬yor?

�Asl¬nda bu konu son zamanlarda tart¬s¬l¬yor. Örne¼gin Avrupa Birli¼gine dahilbirçok ülke yüksek borç stokuna sahip oldu¼gundan, ülkelerin bütçelerinin olustu-rulacak bir üst kurulun denetimine tabi olmas¬tart¬smas¬var. Bu da hükümetlerintek baslar¬na karar almamas¬, yani ba¼g¬ms¬zl¬k yönünde bir ad¬m demek

�Yine Avrupa Birli¼gi örne¼gi üzerinden gidersek zaten hali haz¬rda birli¼gin dahaileriki asamalar¬na geçis için konulmus ve üye ülkelerin mali durumlar¬na iliskinMaastricht kriterleri gibi baz¬kriterler de var. (Bütçe a笼g¬GSYH�n¬n %3�ünügeçemez, borç stoku %60�¬n¬geçemez gibi)

� Ama yine de hükümetler genel olarak hem bütçe toplamlar¬hem de bu bütçenin kalem-leri (harcamalar¬n nerelere yap¬laca¼g¬) üzerinde yetkililer. Bunun nedeni de maliyepolitikas¬n¬n para politikas¬ndan farkl¬ olarak bir çok araca, yani hükümetin harca-malar¬ yönlendirebilece¼gi say¬s¬z kaleme sahip olmas¬. Bu kalemlerin her birinin defarkl¬sosyal gruplara etkileri birbirlerinden farkl¬, ve ço¼gu zaman da gelir da¼g¬l¬m¬n¬etkileyecek türde. Dolay¬s¬yla bu kalemlere demokratik yollardan seçismis hükümetlertaraf¬ndan karar verilmesi gerekiyor. Para politikas¬ndaki durum ise farkl¬. Buradaöncelikle amaç �yat istikrar¬. (Artan üretime kars¬l¬k talebin dengede tutulmas¬.) Çokdaha genel bir konu

� Ayr¬ca merkez bankalar¬n¬n ba¼g¬ms¬zlasmas¬ hem ülkede parasal istikrar¬ sa¼glamak,hem de 4 ya da 5 sene gibi k¬sa sürelerle iktidara gelen hükümetler üzerinde bütçeleriniparasal istikrar¬bozmadan toplad¬klar¬vergilerle denklemeleri yönünde bask¬olustur-mak aç¬s¬ndan (yani kamunun uzun vadeli yarar¬aç¬s¬ndan) önemli

� Son olarak da maliye politikas¬ndaki de¼gisiklikler için parlamentoya basvurmak gerekiyor.Komisyonlarda görüsülecek, tasar¬da de¼gisiklikler yap¬lacak, sonra tasar¬genel kurulagelecek. Uzun bir süreç. Oysa para politikas¬öyle de¼gil. Bugün karar al¬rs¬n¬z ve yar¬nuygulars¬n¬z. Para politikas¬n¬kurallara ba¼glad¬¼g¬n¬zda çok esnek bir arac¬kullanmak-tan vazgeçiyorsunuz, dolay¬s¬yla onu ba¼g¬ms¬z yapmakta bu yönden de fayda var. Amamaliye politikas¬n¬n kalemleri bu kadar esnek de¼gil. Ço¼gu zaman 5-10 senelik kalk¬nmaprogramlar¬n¬n parçalar¬

19

BÖLÜM 11: MAL·IYE POL·IT·IKASI ·ILE PARA POL·I-T·IKASI ARASINDAK·I ETK·ILES·IM

1-) Maliye politikas¬n¬dikkate almadan bir para politikas¬yürütmek mümkün mü? Tart¬s¬n.

Cevap:

� Kitaptaki �sevimsiz monetarist aritmetik denklemini�kullanarak aç¬klarsak

bt�1 + (1

1 + r � gy)1Pj=0

(1

1 + r � gy)jfdat+j = (

1

1 + r � gy)1Pj=0

(1

1 + r � gy)js0t+j (8)

� Bu denkleme göre devletin birikmis borç stokunun GSYH�ya oran¬(bt�1), ve gelecekteborçlanaca¼g¬miktarlar (yani gelecekte verece¼gi faiz d¬s¬bütçe aç¬klar¬n¬n GSYH�a oran¬,fda), ancak bugünkü ve gelecekteki senyoraj gelirleriyle (s0) yani para basarak kap-at¬labiliyor. E¼ger kamu politikas¬aç¬k vermek yerine fazla verseydi (fdf : faiz d¬s¬fazla)yukar¬daki denklem

bt�1 = (1

1 + r � gy)1Pj=0

(1

1 + r � gy)jfdft+j + (

1

1 + r � gy)1Pj=0

(1

1 + r � gy)js0t+j (7)

seklinde yaz¬labilirdi. Yani birikmis borçlar sadece senyoraj gelirleriyle de¼gil kamunungelecekteki tasarru�lar¬kullan¬larak da kap¬t¬labilirdi.

� (8) numaral¬denklem gösteriyor ki özellikle de yüksek borç stokuna sahip, veya aç¬kveren ve vermeye devam edecek hükümetler eninde sonunda senyoraj gelirine ihtiyaçduyacak. Dolay¬s¬yla maliye politikas¬n¬dikkate almadan bir para politikas¬yürütmeközellikle de bu kosullar alt¬nda mümkün de¼gil

�Zaten merkez bankalar¬ekonomik ba¼g¬ms¬zl¬¼ga bile sahip olsalar, e¼ger kamunun,yani devletin borcu yüksekse; ç¬kar¬lacak bir yasa ise merkez bankas¬ ba¼g¬ms¬-zl¬¼g¬iptal edebilir. Bu duruma ülkede mali bask¬nl¬k (maliye politikas¬n¬n parapolitikas¬na önceli¼gi) var deniyor

� Ama e¼ger devlet büyük bir borca sahip de¼gilse maliye politikas¬n¬dikkate almadan birpara politikas¬yürütmek mümkün olabilirdi (7 numaral¬denklem)

20

2-) Senyoraj gelirleri yok. Borç dinami¼gi denklemi: bt = (1 + r � gy)bt�1 + fdat. D¬sborçlanman¬n olmad¬¼g¬bu ekonomide bütçeye iliskin su büyüklükler veriliyor: P = 1 (sabit);Gt = 500; Tt = 400; Yt = 2000; Bt�1 = 1000; Yt�1 = 2000; r = 0; 05 (yüzde 5).

a-) Gelir düzeyi sabit. bt ve bt�1 =? Borç oran¬ndaki de¼gisimin nedenlerini belirtiniz.

Cevap:

� ·Ilk önce yukar¬daki denklemde kullanca¼g¬m¬z de¼giskenleri hesaplayal¬m

�Faiz d¬s¬bütçe aç¬klar¬n¬n GSYH�a oran¬(asa¼g¬daki sonuca göre bu oran %5)

fdat =Pt(Gt � Tt)

PtYt=1 � (500� 400)1 � 2000 = 0; 05 (E3)

�Borç stokunun GSYH�ya oran¬

bt�1 =Bt�1

Pt�1Yt�1=

1000

1 � 2000 = 0; 5 (E4)

�Ülkedeki reel büyüme oran¬

gy;t =YtYt�1

� 1 = 2000

2000� 1 = 0 (E10)

� Dolay¬s¬yla yukar¬daki denklemde bunlar¬yerine yazarsak ülkenin t zaman¬ndaki (GSYH�yaoranla) borç stoku bulunmus olur

bt = (1 + r � gy)bt�1 + (fdat � s0t) (4)

= (1 + 0; 05� 0) � 0; 5 + (0; 05� 0)= 0; 575

� Bu sonucagöre soruda sorulan borç oran¬ndaki art¬s %7.5 olmus oluyor

bt � bt�1 = 0; 575� 0; 5 = 0; 075

Aç¬klama: Ülkede büyüme olmad¬¼g¬için (gy;t = 0) borç stokunun GSYH içindeki pay¬de¼gismedi, ama eski borca faiz ödenince borç artt¬ ve (1 + r � gy) � bt�1 = 1; 05 �0; 5 = 0; 525 oldu. Üstüne bir de bu dönemki kamu aç¬klar¬eklenince (fdat = 0; 05)GSYH�daki borç stokunun oran¬0,575 oldu. Bu borç para bas¬larak azalt¬labilirdi amabu yap¬lmad¬(s0t = 0).

21

b-) Reel faiz yüzde 4�e düssün. Faiz d¬s¬bütçe dengeye gelsin. Farkl¬büyüme h¬zlar¬için(yüzde 0, yüzde 2 ve yüzde 6) borç oranlar¬n¬ hesaplay¬n¬z. Borç oranlar¬ nas¬l de¼gisti?Neden?

Cevap:

� r = 0; 04 ve faiz d¬s¬bütçe dengedeyse, yani bütçe aç¬k vermiyorsa (fda = 0)

� Soruda verilen büyüme h¬zlar¬için denklemler

b0;00t = (1 + r � gy)bt�1 + (fdat � s0t) = (1 + 0; 04� 0; 00) � 0; 5 + (0� 0) = 0; 52b0;02t = (1 + r � gy)bt�1 + (fdat � s0t) = (1 + 0; 04� 0; 02) � 0; 5 + (0� 0) = 0; 51b0;06t = (1 + r � gy)bt�1 + (fdat � s0t) = (1 + 0; 04� 0; 06) � 0; 5 + (0� 0) = 0; 49

Ülkedeki büyüme h¬z¬faizlerden azsa (gy = 0; 00 < r = 0; 04) borç stokunun oran¬art¬yor (bt = 0; 52 > bt�1 = 0; 5), büyüme h¬z¬art¬nca ise bu oran gitgide düsüyor.Zira borç stoku GSYH�a üzerinden hesaplan¬yor. Ülke ne kadar büyürse borcuyüzde anlamda o kadar küçülmüs oluyor.

c-) Simdi büyüme h¬z¬yüzde 2 olsun. Faiz d¬s¬bütçe dengede. Farkl¬reel faiz oranlar¬için(r = 0; 01, r = 0; 02, r = 0; 04) borç oranlar¬n¬hesaplay¬n¬z. Borç oranlar¬nas¬l de¼gisti?Neden?

Cevap:

� gy = 0; 02 ve faiz d¬s¬bütçe dengedeyse (fda = 0)

� Soruda verilen faiz oranlar¬için denklemler

b0;01t = (1 + r � gy)bt�1 + (fdat � s0t) = (1 + 0; 01� 0; 02) � 0; 5 + (0� 0) = 0; 495b0;02t = (1 + r � gy)bt�1 + (fdat � s0t) = (1 + 0; 02� 0; 02) � 0; 5 + (0� 0) = 0; 5b0;04t = (1 + r � gy)bt�1 + (fdat � s0t) = (1 + 0; 04� 0; 02) � 0; 5 + (0� 0) = 0; 51

Yukard¬daki sorunun tersi bu soru. Eski borca ödenen faizler artt¬¼g¬nda borcunGSYH�daki pay¬art¬yor. E¼ger faizler büyümeden az olsa (r = 0; 01 < gy = 0; 02)borç stoku azalacak bile (bt = 0; 495 < bt�1 = 0; 5). Faiz oran¬büyüme oran¬naesit olunca borç stoku ayn¬ kal¬yor, ama faiz seviyesi büyüme oran¬n¬ geçinceborcun GSYH�daki pay¬art¬yor

22

3-) Senyoraj gelirleri var. Borç dinami¼gi denklemi: bt = (1 + r � gy)bt�1 + (fdat � s0t). D¬sborçlanman¬n olmad¬¼g¬bu ekonomide bütçeye iliskin su büyüklükler veriliyor: P = 1 (sabit);Gt = 500; Tt = 400; Yt = 2000; Bt�1 = 1000; Yt�1 = 2000; r = 0; 05; �NK _IKt = 200.Bu durumda bir önceki sorunun �a�s¬kk¬na verdi¼giniz yan¬t nas¬l de¼gisir? Böyle bir politikaönerir misiniz?

Cevap:

� Senyoraj geliri hariç soruda tüm verilenler 2. sorunun a s¬kk¬nda verilenlerle ayn¬. Oyüzden: fdat = 0; 05, bt�1 = 0; 5, gy;t = 0

� Senyoraj geliri ise (�NK _IK: Merkez bankas¬ndan kullan¬lan kredi miktar¬ndaki de¼gisim)

s0t =NK _IKt �NK _IKt�1

PtYt=200

2000= 0; 1 (E6)

� Bunlar¬soruda verilen denklemde kullan¬rsak

bt = (1 + r � gy)bt�1 + (fdat � s0t) (E4)

= (1 + 0; 05� 0) � 0; 5 + (0; 05� 0; 1)= 0; 475

� Dolay¬s¬yla borç oran¬dünden bugüne %2.5 azald¬.

bt � bt�1 = 0; 475� 0; 5 = �0; 025

� Böyle bir politika önerir miyim? Esasen kamu borç stokunun en önemli düzelticisi yinekamu tasarru�ar¬(fdf). Kamu bunu elde etmek için harcamalar¬n¬k¬sabilir (G #), veyavergileri (T ") art¬rabilir. Ama bunlar¬bir sekilde yapmak istemiyorsa önermesemdepara basmak zorunda harcamalar¬n¬�nanse etmek için

� Peki bu ne ölçüde kötü?

� Bir önceki soruda reel büyüme ve senyoraj geliri 0. Bu da demek ki en�asyon�da yüzde0 düzeyinde . Simdi ise para miktar¬nda %10�luk bir art¬s var. Bununda ülkede reelbüyüme olmad¬¼g¬için %10 civar¬nda bir en�asyon yarataca¼g¬n¬düsünürsesek (� = gm�gY ), bu oran çok yüksek bir en�asyon seviyesi olmad¬¼g¬için san¬yorum kabul edilebilirdiyebiliriz. Özellikle de e¼ger böyle bir hamle borçlar¬ azaltt¬¼g¬ndan ayn¬ zamandaülkenin risk primini, dolay¬s¬yla da borçlanma faizini (r) düsürecekse

23

4-) Metinde yer alan (2) numaral¬denklem çerçevesinde bir hükümet borç dinami¼gini etk-ileyen unsurlardan hangilerini kontrol edebilir? Tart¬s¬n.

Cevap:

� Asa¼g¬daki denkleme göre

bt + bY Pt = fdat +

(1 + rt�1)(1 + �et)bt�1

(1 + �t)(1 + gy;t)+(1 + rY Pt�1)(1 + �

e�t )(1 + "t)b

Y Pt�1

(1 + �t)(1 + gy;t)� s0t (2)

�Hükümet yapaca¼g¬bütçeyle direkt olarak faiz d¬s¬bütçe a笼g¬n¬kontrol eder

�E¼ger merkez bankas¬ba¼g¬ms¬z de¼gilse; hükümet merkez bankas¬arac¬l¬¼g¬yla ülkedekipara arz¬n¬, dolay¬s¬yla en�asyonu ve senyoraj gelirlerini de kontrol edebilir

� Kontrol edebildiklerini s¬ralad¬k. Maliye ve merkez bankas¬n¬politikalar¬n¬netki edebilecekleri de¼giskenler ise farkl¬ölçülerde de olsa yukar¬da borç stoklar¬hariç geriye kalan tüm de¼giskenler

5-) Kamu borcunun ve en�asyonun yüksek oldu¼gu ülkelerin hazineleri ço¼gu zaman en�asy-ona endeksli tahvil satmak zorunda kal¬yorlar. Neden? Metindeki denklemlerden uygungördüklerinizi kullanarak aç¬klamaya çal¬s¬n

Cevap:

� Çünkü en�asyon devletin borcunu reel anlamda azalt¬yor

Bt�1Pt

=Bt�1Pt�1

Pt�1Pt

=Bt�1

Pt�1(1 + �t)

Bu da demek oluyor ki borcu verenin alaca¼g¬miktar reel anlamda azal¬yor.

� Kitaptaki (E7) numaral¬denklem de bunu anlat¬yor zaten

Bt�1PtYt

=Bt�1

Pt�1Yt�1

Pt�1Yt�1PtYt

= bt�11

(1 + �t)(1 + gy)(E7)

Devletin borcu en�asyon art¬kça azal¬yor, ülke büyüdükçe ise bu borcun (en�asyonolmasa bile) yüzdesi azal¬yor

� Dolay¬s¬yla devlet kendi ç¬kard¬¼g¬tahvillere talebi art¬rmak için bunlar¬en�asyona en-deksli yapmak durumunda kalabiliyor

24

6-) Sevimsiz monetarist aritmetik ile mali bask¬nl¬k aras¬nda bir iliski var m¬? Tart¬s¬n.

Cevap:

� Evet var. Sevimsiz monetarist aritmetik denklemi su

bt�1 + (1

1 + r � gy)1Pj=0

(1

1 + r � gy)jfdat+j = (

1

1 + r � gy)1Pj=0

(1

1 + r � gy)js0t+j (8)

� Bu denklem devletin borç stokunun GSYH�ya oran¬n¬n (bt�1) ve kamunun gelecekteborçlanaca¼g¬miktarlar¬n ( fda), ancak bugünkü ve gelecekteki senyoraj gelirleriyle(s0), yani para basarak kapat¬labilice¼gini söylüyor

� Kamu aç¬klar¬n¬n para politikas¬(senyoraj geliri ile) kapat¬lmas¬konusu da mali bask¬n-l¬k kavram¬n¬n tan¬m¬zaten. Yani önce mali harcamalar¬ma bak¬y¬m, a笼g¬m olursa

(1

1 + r � gy)1Pj=0

(1

1 + r � gy)jfdat+j > 0

merkez bankas¬düzeltsin

�Esasen (8) numaral¬ denklem bir k¬s¬t. Mali bask¬nl¬k varsa senyoraj gelirlerikullanmaya mecbursun diyor. Bu da illa mali bask¬nl¬k var anlam¬na gelmez.Demek istedi¼gim o denklemde faiz d¬s¬a笼g¬n eksi isareti alaca¼g¬n¬düsünürsek,yani faiz d¬s¬aç¬k de¼gil fazla verilmisse, denklem 7 numaral¬hali al¬yor

bt�1 = (1

1 + r � gy)1Pj=0

(1

1 + r � gy)jfdft+j + (

1

1 + r � gy)1Pj=0

(1

1 + r � gy)js0t+j

(7)

�Burada da parasal bask¬nl¬k var.

�Ama biz soruya cevab¬m¬z¬, (8) numaral¬denklemde faiz d¬s¬aç¬ktan bahsedildi¼gin-den (bütçe dengesinin denklemin soluna yaz¬ld¬¼g¬ndan) hareketle verdik

25

7-) Bir önceki dönemden bir borç stoku devir al¬n¬yor. Bu dönem hem anaparas¬n¬(bt�1)hem de faizini (bt�1r) ödemek gerekiyor. Bu ödemeleri kars¬lamak için devletin bu dönemtoplamas¬gereken vergiler su denklemle veriliyor. Tt = (1 + r)bt�1 + a(�et � �t); a > 0. Budönem politika yap¬c¬ya ne diyor? Bu sese kulak versin mi? Öneriniz ne olur? Neden?

Cevap:

� Bu denklem bize t�1�den gelen borç stokunun, ((1+r)bt�1), ya beklenmedik en�asyonyarat¬larak (�t > �et), ya da toplanacak vergilerle (Tt) bir dönemde bitirelece¼gini gös-teriyor

� Peki e¼ger toplad¬¼g¬ tüm vergileri boç ödemesinde kullanacaksa devlet harcamalar¬n¬nas¬l yapacak (G) ?

� Ya borç alacak ya da bast¬¼g¬parayla yaratt¬¼g¬senyoraj gelirlerini kullanacakt¬r: PtGt =Bt +�NK _IKt

� Bu da bir sarmal. Toplad¬¼g¬ vergilerle borç ödüyor (ve yaratt¬¼g¬ en�asyonla borcuelinden geldi¼gince kusa çeviriyor), sonra da harcamak için borç al¬yor (ya da bast¬¼g¬paray¬kullan¬yor)

� Yani ya en�asyon var, ya da sonsuza kadar giden bir borç, ya da her ikisi de. Dolay¬s¬ylaönermiyorum

26

BÖLÜM 12: PARA POL·IT·IKASI REJ·IMLER·I - I

1-) Bir yükselen piyasa ekonomisinde sabit döviz kuru rejimi uygulan¬yor. Gelismis dünyadafaizler çarp¬c¬ bir biçimde düsüyor. Gelismis dünyadaki risk alma istahlar¬ art¬yor. Buçerçevede, bu ülkeye uluslararas¬sermaye ak¬m¬oluyor. Sabit döviz kuru rejimini korumakiçin o ülkenin merkez bankas¬neler yapabilir? Bu islemlerin merkez bankas¬n¬n bilançosuüzerine etkileri neler olacak? Gösterin.Cevap:

� Bir ülkeye sermaye ak¬s¬artmas¬demek o ülkede yabanc¬paran¬n bollasmas¬demektir.Merkez bankas¬sabit döviz kuru rejimini korumak için piyasaya yerli para verip bununkars¬l¬¼g¬nda döviz çekebilir. Böylelikle döviz piyasas¬tekrar eski dengesine gelecek kursabit kalacakt¬r. Bu durumda bankan¬n döviz rezervleri de artar

Rezervler : +100 PT(DP) : +100

Ama e¼ger merkez bankas¬dolas¬mdaki paran¬n artmas¬n¬n en�asyon yaratabilece¼gi ko-rkusuna kap¬l¬rsa sterilizasyon yapabilir. Yani baska yollarla bu paray¬piyasadan geriçeker (piyasaya D·IBS satarak, ters repo yaparak, ..). Örne¼gin D·IBS satarsa bu du-rumda merkez bankas¬bilançosu su sekilde de¼gisir

Rezervler : +100 D·IBS: +100

2-) ·Ister en�asyon hede�emesi olsun, ister parasal hede�eme, para politikas¬n¬n arzulananhede�ere ulasabilmesi için, bir merkez bankas¬n¬n uygulad¬¼g¬politika faizinin özel kesimintüketim ve yat¬r¬m kararlar¬n¬ etkilemesi gerekir. Neden? Hangi yollarla olur bu etki?Tart¬s¬n.Cevap:

� Merkez bankas¬n¬n uygulad¬¼g¬ para politikas¬ ne olursa olsun bu politika ülkedekitoplam talebi etkileyerek (IS-LM ve AD-AS gra�klerini hat¬rlay¬n) ülkedeki toplamtalebi ve en�asyonu etkiler (örne¼gin LM�in kaymas¬ülkedeki faizleri etkileyecek bu daIS e¼grisi üzerinde yat¬r¬m miktar¬n¬de¼gistirecektir)

� Peki bu etki hangi yollarla olur

� Birincisi merkez bankalar¬çok k¬sa vadeli (günlük ya da haftal¬k) politika faizini belir-liyor. Bu kadar k¬sa vadedeki faizler insanlar¬n ve sirketlerin yat¬r¬m ve tüketim karar-lar¬ üzerinde etkisi yok. Dolay¬s¬yla reel ekonomi üzerinde do¼grudan etkili de¼giller.Do¼grudan etkili olanlar özellikle orta ve uzun vadeli faizler. Di¼ger yandan herhangi birvadedeki faiz, onun vadesi boyunca geçerli olan daha k¬sa vadeli faizlerin ortalamas¬naesit olmak durumunda. Dolay¬s¬yla MB�lar¬ ald¬klar¬ya da alacaklar¬n¬ söylediklerikararlarla bugünkü orta ve uzun dönem faizleri etkileyebiliyorlar. Ama bunun içinmerkez bankas¬n¬n güvenilir olmas¬laz¬m

27

� ·Ikincisi �nansal sistemin sorunlu olmamas¬laz¬m. Zira merkez bankalar¬n¬n faiz karar-lar¬özellikle kredi kanal¬(bankalar¬n açabilecekleri kredi miktar¬) ile özel sektörün tüke-tim ve yat¬r¬m kararlar¬n¬etkiliyor. Sistem sorunlu ise, mesela bankalar¬n bilançolar¬sorunlu ve likidite problemleri varsa, bu kanallar iyi islemiyor demektir. Bu durumdamerkez bankas¬n¬n faiz kararlar¬ekonomik birimlerin tüketim ve yat¬r¬m kararlar¬üz-erinde etkili olamayacakt¬r)

3-) A ülkesi y¬llard¬r yüksek en�asyon ile bo¼gusuyor. Bu ülkede reel faizler oldukça yüksekdüzeylerde geziniyor. Yabanc¬para kullan¬m¬oldukça yayg¬n. Bu ülke yöneticilerine resmidolarizasyon önerir misiniz? Olas¬yararlar¬n¬ve zararlar¬n¬aç¬klayarak tart¬s¬n.Cevap:

� Bu ülke faizlerini resmi dolarizasyona geçerek düsürebilir. Dolarizasyonla, yabanc¬paran¬n sahibi olan ülke paras¬n¬n istikrar¬na olan güven ortam¬(burada ço¼gunluklabu dolara duyulan güven) bu ülkeye de gelmis olur. Ülke, dolarizasyonla d¬sar¬ya�art¬k para basmayaca¼g¬m�sinyali verince en�asyon beklentileri ve faizler düsürülebilir.Resmi dolarizasyonun yarar¬budur.

� Lakin ya ülkedeki yüksek en�asyon, örne¼gin, mali aç¬klardan yani devletin senyorajgelirlerine olan ihtiyac¬ndan kaynaklan¬yorsa? Ki ülkedeki yüksek reel faizler kamukesiminin borçlanma ihtiyac¬ndan kaynaklan¬yor olabilir. Bu durumda dolarizasyonönerilmeyebilir zira dolarizasyon ile ülke kendi paras¬n¬basamad¬¼g¬ndan senyoraj gelirielde edemez. Bu sefer kamu borçlar¬n¬nas¬l ödeyecek? Sonuçta vergiler art¬r¬labilirve kamu harcamalar¬ düsürülebilir ama bu da ülkede resesyona yol açar (Bunu ya-pacak/yapabilecek olsa zaten kendi paras¬n¬kullan¬rken de yapabilirdi.)

� Ayr¬ca resmi dolarizasyon durumunda ülke para politikas¬n¬kullanamam¬s oluyor. Bupolitika da laz¬m. Örne¼gin krizlerde merkez bankas¬di¼ger bankalar¬n likidite sorunuve sermaye yetmezli¼gi konular¬nda bir rol oynayam¬yor. Kendi paras¬n¬bassa onlaralikidite sa¼glayabilirdi. K¬saca resmi dolarizasyonun oldu¼gu ülkede merkez bankas¬sonbasvuru mercii olmaktan da ç¬k¬yor ve �nansal istikrar¬sa¼glamadadezavantakl¬durumadüsüyor

4-) ·Imkans¬z üçleme (impossible trinity) sermaye hareketlili¼ginin s¬n¬rs¬z oldu¼gu bir ekono-mide, sabit döviz kuru rejimi varsa para politikas¬n¬n ba¼g¬ms¬z sekilde uygulanamayaca¼g¬n¬söylüyor. Farkl¬bir biçimde de ifade edilebilir: Sabit döviz kuru rejimi alt¬nda ba¼g¬ms¬z birpara politikas¬uygulamak istiyorsan¬z sermaye hareketlerini yasaklay¬n. Üçüncü bir ifadebiçimi de su : Sermaye hareketleri s¬n¬rs¬z ise ba¼g¬ms¬z para politikas¬uygulamak istiyorsan¬zsabit döviz kuru rejimini terk edin. Aç¬k ekonomi de IS-LM modelini kullanarak imkans¬züçlemeyi tart¬s¬n.Cevap:

28

� Soruyu IS-LM yerine kapsanmam¬s faiz haddi paritesini kullanarak anlatal¬m. Türkliras¬ve avro aras¬ndaki kur iliskisini kapsanmam¬s faiz haddi paritesini kullan¬rsak

100(1 + i�t ) =100(Etl=�;t)(1 + it)

Eetl=�;t+1

� E¼ger sermaye hareketleri s¬n¬rs¬zsa bu denklem sa¼glanmak zorunda. Diyelim TCMBAvrupa merkez bankas¬ndan daha fazla faiz verdi (it > i�t ). Bu sefer türk liras¬na ilgiartar ve Etl=�;t düser. Yani esitlik yine dengeye gelir

� Dolay¬s¬yla bir merkez bankas¬sabit kur rejimi sürdürüyorsa Etl=�;t = Eetl=�;t+1, sonu-cunda da it = i�t olacak. Yani para politikan (faizlerin) yurtd¬s¬ndakilere �kslenmisolacak. Ba¼g¬ms¬z de¼gil art¬k. Sebebi de bütün enerjisini kuru sabit tutmaya harcamas¬

� Yok para politikas¬ba¼g¬ms¬zsa it 6= i�t , yani faizleri dolay¬s¬yla para arz¬n¬istedi¼gi gibikontrol ederse bu sefer de döviz kurlar¬sabit kalam¬yacak; Etl=�;t 6= Eetl=�;t+1

5-) Sermaye hareketleri yasak de¼gil. Ama sermaye hereketlili¼gi s¬n¬rs¬z da de¼gil. Bu kosullaralt¬nda imkans¬z üçleme ne ölçüde geçerli olur? Para politikas¬n¬n ba¼g¬ms¬z davranmak içinhiç mi manevra alan¬yoktur? Tart¬s¬nCevap:

� Mesela faizleri art¬rd¬merkez bankas¬. Sermaye hareketleri s¬n¬rs¬z olsa yurt d¬s¬ndanTürkiye�ye para girisi olur ve tl�ye talep artar, tl de¼ger kazan¬r. Ama sabit kur olsabuna izin yok, o yüzden merkez bankas¬ zorunlu olarak faizleri art¬rarak piyasadançekti¼gi tl�yi piyasaya geri vermek durumunda. Ki böylece kur yine yerine gelsin. Amae¼ger sermaye hareketleri k¬s¬tl¬olsayd¬(mesela yurt d¬s¬ndan para girisi k¬s¬tl¬olsun)o zaman merkez bankas¬ faizleri art¬r¬nca tl�ye talep art¬s¬k¬s¬tl¬kacalak ve merkezbankas¬çekti¼gi paradan daha az¬n¬vererek kuru sabit tutabilecekti

� Yani e¼ger sermaye hareketlerindeki de¼gisiklikler k¬s¬tl¬olup kuru etkileyecek düzeydede¼gilse para politikas¬ba¼g¬ml¬olmak zorunda kalmayabilir

�Not: Bu soruyu onun 4. sorunun devam¬ oldu¼gunu, yani sabit kur rejimininuyguland¬¼g¬bir ülkeden bahsetti¼gini düsünerek çözdüm. Zira bu olmasa zatenpara politikas¬sermaye hareketlerinden ba¼g¬ms¬z bir sekilde olusturulabilir

29

7-) "Sürdürülebilirse, sabit döviz kuru rejimi dalgal¬döviz kuru rejimine k¬yasla daha iyidir."Bu görüse kat¬l¬yor musunuz? Neden?Cevap:

� Sürdürülebilse, sabit kur rejimini uygulad¬¼g¬n¬zda hem kuru sabitliyor, hem de bunuyapt¬¼g¬n¬zda istedi¼giniz gibi para basamayaca¼g¬n¬z için en�asyonu ortadan kald¬r¬yor-sunuz. Bunlar¬n her ikisi de ekonomide belirsizli¼gi ortadan kald¬r¬rarak güven ortam¬olusmas¬na olanak sa¼gl¬yor

� Lakin burada sürdürülebillse sözcü¼gü kilit bir sözcük. Sürdürülebilse ne demek? Parabasmaya ihtiyac¬n¬z olmasa; yani ülkenin mali durumu iyi olsa. Ama o zaman zatendalgal¬kur rejiminde de büyük bir sorun yasamamak gerekir? Zira para basmayacak-s¬n¬z ve en�asyon olusmayacak paran¬z büyük ölçüde de¼ger kaybetmeyecektir

� Peki o zaman sabit kur niye seçiliyor? D¬sar¬ya bir sinyal olarak. Yani en�asyon yük-sekse ve ekonomik birimler sizin mali disiplini sa¼glayaca¼g¬n¬za ve en�asyonu düsüre-ce¼ginize inanm¬yorsa güven verme ad¬na son çare olarak. Üstelik de çok masra�¬. Zirasabit kur rejimini seçerek para politikas¬n¬b¬rakm¬s oluyorsunuz. Bunu yapt¬¼g¬n¬zdada bir kriz durumunda (�nansal sistemdeki bozukluklar ya da sirlketler kesimindekisorunlar) müdahale olana¼g¬n¬z kalm¬yor

� Dolay¬s¬yla kat¬lm¬yorum. Sürdürülebilrse, ki Türkiye�de 2001 krizi ile sürdürülebilirli¼gibitti, zaten dalgal¬kurda sürdürülür. (Bknz bugünler)

�Di¼ger yandan dalgal¬kur rejiminin de dezavantaj¬var. Zira yukar¬da ekonominiziyiyse döviz kurunuzun çok da dalgalanmas¬na gerek kalmayabilir dedik. Ya d¬sar¬-dan bir sok gelirse? Bu da döviz kuru üzerine belirsizlik nedeni.

�Lakin tamamen saf halde bir dalgal¬kur sistemi yok. Merkez bankas¬kurdakide¼gisikliklere müdahale ediyor. Sorun merkez bankas¬n¬n yeterince güvenilir ola-ca¼g¬. Yani özellikle mali sistemin iyi, biraz da döviz rezervlerinin yüksek olaca¼g¬(Zaten sabit kur sisteminde de d¬s de¼gisiklikler ekonomiyi etkiliyebiliyor. börne¼gindolara talep artsa, merkez bankas¬piyasaya dolar vermek zorunda kal¬yor ve rez-ervleri azal¬yor.

30

8-) Para arzlar¬n¬n kontrolüne dayanan para politikas¬ uygulayan bir merkez bankas¬n¬nkars¬lasabilece¼gi güçlükleri tart¬s¬n.Cevap:

� E¼ger bir ülkede para talebi ve para arz¬beraber hareket ediyorsa en�asyon olusmas¬için bir sebep yok. O zaman parasal kontrol uygulayarak para arz h¬z¬n¬sabitleyecekbir merkez bankas¬n¬n para talebini bilmesi laz¬m. Peki bu niye zor?

� ·Ilk önce bu dediklerimizi denkleme dökelim. Para marketini hat¬rlarsak: M=P =L(i; Y ). Burada M para arz¬, L(:) ise para talebi. ·Ikisi beraber oynuyorsa P (en-�asyon) sabit. Peki para talebindeki oynamalar nas¬l bulunacak ki para arz¬ona göreayarlans¬n?

� ·Ilk olarak Y �nin, yani ülkedeki reel gelir düzeyinin (üretim potansiyelinin) tahminedilmesi laz¬m

�Ayr¬ca i = r + �e. Yani insanlar en�asyon bekleyislerine göre para taleplerinisekillendiriyorlar. O zaman merkez bankas¬n¬n inand¬r¬c¬olmas¬laz¬m (para art¬sh¬z¬nda de¼gisikli¼ge gitmemesi laz¬m) bu bekleyisleri sekillendirirken.

� Merkez bankas¬sayg¬n de¼gilse (sözüne güvenilir de¼gilse, para basmayaca¼g¬mdiyip basarsa), veya ülkede maliye politikas¬çok bozuksa (devletin çok borcuvar ve eninde sonunda merkez bankas¬ndan bu borcu senyoraj gelirleriylekapatmas¬istenecekse) insanlar¬n en�asyon beklentilerini düsürmek kolay ol-muyor. (Bu durumda da, yani yüksek en�asyon beklentisinde, faizler yük-sek, para talebi düsük kal¬yor. O zaman da para arz¬arrt¬¼g¬nda en�asyonunkendisi olusmus oluyor (Gelece¼ge dair en�asyon beklentisi bugün en�asyonyaratt¬.)

� Son olarak para talebini belirlerken ki en önemli zorluk, bunu yukar¬daki den-klemde de görmüyoruz, 1990�lardan sonra ortaya ç¬kt¬. Bu dönemde sonra ser-maye hareketlerinin serbestlesmesi ve ortaya ç¬kan yeni mali araçlar paraya olantallebi çok oynak bir yap¬ya getirdi ve tahmin edilebililir¼gini azaltt¬. Bu yüzdende parasal kontrol poltikas¬terkedilip en�asyon hede�emesine geçildi

� Not 1: Bu sistemde art¬k para art¬s h¬z¬sabit de¼gil. Faizler sabit. Para talebiartarsa merkez bankas¬ faizleri yerine getirmek için piyasaya para veriyor.Dolay¬s¬yla parasal soklar kars¬lan¬yor. Talep an¬nda arzda de¼gisikli¼ge yolaç¬yor.

� Not 2: Peki en�asyon hede�emesinin dezavantaj¬ne? Cevab¬ su. Diyelimülkedeki faizler ülkede para talebinin artmas¬ (LM e¼grisinin sola kaymas¬)de¼gil de reel ekonominin ¬s¬nmas¬(IS e¼grisinin artmas¬) yüzünden yükseldi.Bu sefer faizleri eski seviyesine düsürmek için sisteme daha fazla para veriliyor.Bu da zaten ¬s¬nm¬s olan ekonomiyi daha da ¬s¬t¬yor. Al¬n size mali balonlar ve2008 global krizi. ·Iste bu yüzden merkez bankalar¬n¬n poltikalar¬sorguland¬veamaçlar¬aras¬nda �yat istikrar¬n¬n yan¬nda �nansal istikrar¬n a¼g¬rl¬¼g¬art¬r¬ld¬.

31

BÖLÜM 13: PARA POL·IT·IKASI REJ·IMLER·I - II

1-) Metinde kapal¬ ekonomi için verilen basitlestirilmis modeli al¬n. Mal piyasas¬ den-gesini veren IS denkleminde, talep düzeyi bir dönem önceki reel faiz haddine de¼gil de caridönemdekine (rt) ba¼gl¬olsun. Yt = A��2rt . Phillips denklemi de de¼gissin: �t = �t�1+�xt.Merkez bankas¬n¬n en aza indirmeye çal¬st¬¼g¬ kay¬p fonksiyonu nas¬l de¼gisecek? Merkezbankas¬hangi de¼giskenle oynayarak bu kay¬p fonksiyonun de¼gerini en aza indirmek isteyecek?

Cevap: (S¬navdaözellikle son paragrafta de¼ginilen ve buldu¼gumuz cevab¬n mant¬¼g¬n¬anlatan bölümden sorumlusunuz)

� Kitapta yap¬ld¬¼g¬gibi sadece üç dönemin oldu¼gunu varsayarak soruyu çözelim

� ·Ilk önce IS denklemini (kitapta (7) numaral¬) ç¬karal¬m

�Tan¬m gere¼gi üretimdeki sapma xt = Yt � Yn. Bunun içinde soruda verilen Yt =A��2rt denklemini kullan¬rsak (ki ayr¬ca rt = rn oldu¼gunda Yn = A��2rn olur)

xt = (A� �2rt)� (A� �2rn) = ��2(rt � rn)

�Bu birinci dönem için yaz¬l¬nca

x1 = ��2(r1 � rn)

Yani merkez bankas¬n¬n yapt¬¼g¬ faiz de¼gisiklikleri, üretim düzeyi üzerinde ayn¬dönem etkili

� Simdi s¬ra Phillips denkleminde

� Soruda verilen �t = �t�1 + �xt denklemini de 1. dönem için yazal¬m

�1 = �0 + �x1

yani üretim düzeyi üzerindeki de¼gisiklikler en�asyon üzerinde ayn¬dönem etkili

� Sonuç: merkez bankas¬n¬n yapt¬¼g¬ faiz de¼gisiklikleri en�asyon üzerinde ayn¬ dönemetkili

� O zaman kitaptaki (1) numaral¬kay¬p denklemi su sekilde yaz¬labilir

L1 =1

2(�1 � �h)2 +

1

2�(Y1 � Yn)2

� Merkez bankas¬yine faizlerle oynayacak bu kay¬p fonksiyonunu en aza indirmek için.Burada bir de¼gisiklik yok. De¼gisiklik,önceden (yani kitapta) bugünkü faiz de¼gisikli¼giiki dönem sonraki en�asyon üzerinde etkiliydi. (Zira bugünkü faiz bir dönem sonrakiüretimi etkileyecek: Yt = A � �2rt�1 , olusan üretim a笼g¬(xt = Yt � Yn) da sonrakidönemki en�asyonu etkileyecekti: �t+1 = �t+�xt.) Dolay¬s¬yla merkez bankas¬n¬n faiztepkisini verirken iki dönem sonraki en�asyon beklentisini hesaplamal¬yd¬. Art¬k bunagerek yok

32

3-) Metinde kapal¬ ekonomi için verilen basitlestirilmis modeli al¬n. Mal piyasas¬ den-gesini veren IS denkeminde, talep düzeyi bir dönem önceki reel faiz haddine de¼gil de caridönemdekine (rt) ba¼gl¬olsun. Yt = A� �2rt . Philips denklemi ise ayn¬. Merkez bankas¬n¬nen aza indirmeye çal¬st¬¼g¬kay¬p fonksiyonu nas¬l de¼gisecek? Merkez bankas¬hangi de¼giskenleoynayarak bu kay¬p fonksiyonun de¼gerini en aza indirmek isteyecek?

Cevap: (S¬navdaözellikle son paragrafta de¼ginilen ve buldu¼gumuz cevab¬n mant¬¼g¬n¬anlatan bölümden sorumlusunuz)

� Yt = A� �2rt denklemini kullanarak1. soruda

x1 = ��2(r1 � rn)

bulmustuk. Buras¬de¼gismiyor

� Simdi s¬ra Phillips denkleminde. Onu da kitaptaki gibi kullan¬rsak: �t+1 = �t + �xt

�2 = �1 + �x1

1. dönemki üretim a笼g¬n¬n 2. dönemki en�asyonu de¼gistirdi¼gini görürüz

� Sonuç: merkez bankas¬n¬n yapt¬¼g¬faiz de¼gisiklikleri en�asyon üzerinde bir dönem sonraetkili

� O zaman kitaptaki (1) numaral¬kay¬p denklemi su sekilde yaz¬labilir

L1 =1

2(�2 � �h)2 +

1

2�(Y1 � Yn)2

� Merkez bankas¬yine faizlerle oynayacak bu kay¬p fonksiyonunu en aza indirmek için.Burada bir de¼gisiklik yok. De¼gisiklik,önceden (yani kitapta) bugünkü faiz de¼gisikli¼giiki dönem sonraki en�asyon üzerinde etkiliydi. 1. soruda ise bugünkü faiz de¼gisikli¼gien�asyonu ayn¬dönem etkiliyordu.. Bu soruda ise bugnkü faiz de¼gisikli¼gi en�asyonubir dönem sonra etkiliyor

5-) "Bir ekonomide kamu borcu çok yüksek düzeyde, vadesi k¬sa ve borcun sürdürülebilirli¼gihakk¬nda yayg¬n süpheler varsa, o ekonomide en�asyon hede�emesi rejiminin uygulanmas¬son derece güç olur. Bu sorunlar had safhadaysa, en�asyon hede�emesi uygulamamak dahaiyi olabilir." Tart¬s¬n.

Cevap:

� Kamu borcu yüksekse ve vadesi k¬saysa daha önceki bölümlerde de belirtti¼gimiz gibibütçeyi �nanse etmek için senyoraj gelirlerine basvurmak, yani para basmak gereke-bilecek. Bu zaten basl¬bas¬na en�asyon hede� rejimlemesine terstir

33

� Ayr¬ca kamu borcu yüksekse ve borcun sürdürülebilirli¼gi hakk¬nda yayg¬n süphelervarsa, bu borç bugün para bas¬larak kapat¬lmasa bile bugünkü en�asyona etkisi var.Zira e¼ger ileride para bas¬larak kapat¬lacak ve en�asyon olusacaksa yerli paran¬n ileridede¼ger kaybedece¼gini söyleyebiliriz. Bu durumda yabanc¬lar için yerli mal¬n �yat¬düse-cek, talepleri artacak ve de en�asyon olusacak

� Genel olarak ister en�asyon hede�emesi uygulans¬n ister parasal kontrol, soruda verilensartlar alt¬nda düsük en�asyonu basarmak zor

6-) Sabit döviz kuru rejiminin oldu¼gu bir ekonomide merkez bankas¬en�asyon hede�emesirejimi uyguluyor. Ayn¬zamanda da hükümet merkez bankas¬na döviz rezervlerini art¬rmagörevi vermis. Bu merkez bankas¬na ve hükümete ne tür tavsiyeleriniz olabilir?

Cevap:

� Esasen bir ülkede saf halde sabit kur rejimi uygulan¬yor ise para politikas¬zaten yoktur.Merkez bankas¬n¬n tüm politikas¬döviz kurunu sabit tutmak üzerinedir

� Di¼ger yandan döviz kuru sabit tutulmaya çal¬s¬l¬rken para da fazla bas¬lamayaca¼g¬ndanen�asyon da kontrol alt¬na al¬nm¬s olur. Diyelim soru bu durumdan bahsediyor olsun.Ayr¬ca banka para arz¬n¬de¼gistirirken en�asyon hede�emesinde oldu¼gu gibi faizlerleoynarak bunu yaps¬n

� Merkez bankas¬nn döviz rezervlerini art¬rmak için banka piyasadan tl kars¬l¬¼g¬döviztoplasa yabanc¬paraya talep artan talep bu paray¬de¼gerlendirecek. Sabit kurda buolamayaca¼g¬ndan akl¬ma iki seçenek geliyor

�Birincisi piyasadan yerli para çekilmesi ama bunun kars¬l¬¼g¬nda merkez bankas¬n¬nelindeki D·IBS�leri satmas¬. Daha sonra bu tl�yi tekrar döviz kars¬l¬¼g¬nda piyasayasürecek. Yerli paran¬n hem talebi hem arz¬de¼gisince kurda sabit kalacak. Dövizrezervleri de artm¬s olacak (Buna döviz cinsinden borçlanmak diyelim. Belkimerkez bankas¬bunu do¼grudan da yapabilir)

� ·Ikincisi ülkede faizleri bir süreli¼gine art¬rmak. (Bu direkt merkez bankas¬n¬nbir süreli¼gine faizleri art¬rmas¬yla da olur hükümet taraf¬nca genisletici maliyepolitikas¬(yüksek kamu harcamalar¬ya da bireylerin tüketimlerini art¬r¬c¬düsükvergiler) uygulan¬p iç talep art¬r¬l¬nca da.) Faizler art¬nca ülkeye para girisi olu-cak ve yerli paraya talep artacak. Merkez bankas¬yabanc¬paray¬al¬p yerli paraverecek ve kur yine sabit olmus olacak. Döviz rezervleri de artm¬s olacak.

34

7-) En�asyonun iki temel belirleyicisi olsun: ·Iç talep ve döviz kuru. En�asyon hede�emesirejiminin basar¬l¬olmas¬için, politika faizinin k¬sa vadeli faizleri, k¬sa vadeli faizlerin de ortave uzun vadeli faizleri etkilemesi gerekir. Ayr¬ca bekleyisleri de etkilemelidir politika faizi.Neden?

Cevap:

� Merkez bankalar¬çok k¬sa vadeli (günlük ya da haftal¬k) politika faizini belirliyor. Bukadar k¬sa vadedeki faizler de reel ekonomi üzerinde do¼grudan etkili de¼giller. Do¼grudanetkili olanlar özellikle orta ve uzun vadeli faizler.

� Dolay¬s¬yla ancak çok k¬sa vadeli faizler orta ve uzun dönemdeki faizleri etkilerlerseiç talebi ve reel ekonomiyi etkiliyorlar. Bu iç talep ise bir sonraki dönem en�asyonubelirliyor (Örne¼gin iç talep çoksa üretilen mallar¬n �yatlar¬art¬yor)

� Di¼ger yandan herhangi bir vadedeki faiz, onun vadesi boyunca geçerli olan daha k¬savadeli faizlerin ortalamas¬na esit olmak durumunda. Dolay¬s¬yla MB�lar¬ald¬klar¬yada alacaklar¬n¬ söyledikleri kararlarla bekleyisleri ve de dolay¬s¬yla bugünkü orta veuzun dönem faizleri etkileyebiliyorlar

� Ayr¬ca hem faizler hem de bekleyisler kapsanmam¬s faiz haddi paritesince bugünküdöviz kurunu etkileyebiliyorlar. D¬s talepte yine en�asyonun belirleyecilerinden

� Son olarak bekleyisler orta ve uzun dönemki faizleri ve en�asyon beklentilerini (i =r + �e) sekillendirirken bugünkü para talebini de etkiliyorlar (M/P=L(i,Y). Bugünküpara talebi de (L(i,Y)) para arz¬sabitken (M) �yatlar düzeyini(P) etkiliyor

8-) Bankalar¬n bilançolar¬nda sorunlar olan bir ülkede en�asyon hede�emesi rejiminin uygu-lanmas¬n¬önerir misiniz? Neden?

Cevap:

� Merkez bankalar¬n¬n üç temel hede� var. Fiyat istikrar¬, devletim istihdam ve üretimpolitakalar¬n¬tesvik, ve �nansal istikrar. Finansal istikrar¬sa¼glaman¬n kosullar¬ndanbiri ülkede bankalar ve özel sektör aras¬ndaki kredi sistemini çal¬s¬r tutmak, ki reelekonomi �nanse edilebilsin. Bu noktada bilanço bozukluklar¬ olan bankalar likidites¬k¬s¬kl¬¼g¬na düsüp merkez banas¬na basvurabiliyorlar. Sisteme likidite (para) sa¼glan-mas¬ durumunda da �yat istikrar¬ tehdit edilmis oluyor. Üstelik �nansal sistemdesorunlu bankalar varsa merkez bankas¬ için öncelikli amaç �nansal sistemi korumakoluyor. Öyle ya, �nansal sistemi yüzünden uçuruma sürüklenen bir ülkede en�asyonhede�emesi öncelikli amaç olamaz

� Ayr¬ca �nansal sistemin sorunlu olmas¬en�asyon hede�emesine baska aç¬dan da tersdüsüyor. Zira merkez bankalar¬n¬n faiz kararlar¬özellikle kredi kanal¬(bankalar¬n aça-bilecekleri kredi miktar¬) ile özel sektörün tüketim ve yat¬r¬m kararlar¬n¬etkiliyor. Sis-tem sorunlu ise, mesela bankalar¬n bilançolar¬sorunlu ve likidite problemleri varsa, bukanallar iyi islemiyor demektir. Bu durumda merkez bankas¬n¬n faiz kararlar¬ekonomikbirimlerin tüketim ve yat¬r¬m kararlar¬, dolay¬s¬yla en�asyon üzerinde etkili olamaya-cakt¬r

35

� Sonuç olarak en�asyon hede�emesinde düsük en�asyon belirlemeden önce ilk öncesorunlu bankalar¬n yap¬lar¬iyilestirilmelidir

9-) En�asyon hede�emesi uygulayan bir merkez bankas¬n¬n amaç fonksiyonunda, en�asyonve hede�enen en�asyon aras¬ndaki fark üretim ve potansiyel üretim düzeyi aras¬ndaki farkvar. Bu bankan¬n faiz tepki fonksiyonunda döviz kuru yer al¬r m¬? Neden?

Cevap:

� Amaç fonksiyonunda döviz kurundaki sapmalar¬n yer almamas¬, araç (faiz tepki) fonkisiy-onunda döviz kurunun yer almamas¬anlam¬na gelmez. Çünkü döviz kurundaki de¼gisik-liklere tepki vererek de amaç fonksiyonundaki de¼giskenleri etkileyebiliriz

� Yani amac¬m¬z en�asyonu dizginlemekse, biz biliyoruz ki bunun bir yolu da d¬s talebik¬smak. O zaman da döviz kuru çok de¼ger kaybetti¼ginde faizleri yükseltip yerli paran¬nde¼ger kazanmas¬n¬sa¼glamak laz¬m

10-) Uluslararas¬�nansal piyasalar¬n eklemlesmesi anlam¬nda küresellesme, en�asyon hede-�emesi uygulayan gelismekte olan bir ülkenin merkez bankas¬n¬n isini kolaylast¬r¬r m¬, zor-last¬r¬r m¬? Neden?

Cevap:

� Finansal küresellesme sonucu piyasalar birbirine ba¼glant¬l¬ve birbirini �nanse edebilirbir hale gelir. Merkez bankas¬s¬k¬para politikas¬uygulasa da, bankalar nakit ihtiy-ac¬n¬yurtd¬s¬ndan borç alarak kars¬layabilirler. Böylelikle, merkez bankalar¬, örne¼gin,en�asyon bask¬s¬na kars¬faizleri art¬r¬p sistemde para çekmek istese de, bu durum yurt-d¬s¬ndaki oyuncular taraf¬ndan k¬smen de olsa engellenmis oluyor. (Dolar ve Euro�nunTürkiye�de de¼gisim arac¬olarak kullan¬labilece¼gini (para ikamesi) hat¬rlamak laz¬m)

11-) En�asyon hede�emesi uygulayan merkez bankalar¬temel (çekirdek) en�asyon göstergeler-ine özel bir önem veriyorlar. Neden?

Cevap:

� En�asyon hede�emesi uygulayan merkez bankalar¬bu hedefte üretici en�asyonunu kul-lanm¬yorlar çünkü bu endeks tüketicilerin karar al¬rken dikkate almad¬klar¬mal �y-atal¬r¬n¬içeriyor. MEeela, alüminyu levha, çelik saç, vs.

36

� Öte yandan tüketici en�asyonu hedef al¬n¬rsa bunun içinde de �yatlar¬örne¼gin mevsim-sel kosullardan etilenenler var. Mesela domates �yatlar¬yaz¬n düsüyor k¬s¬n art¬yor.Oysa merkez bankas¬�yatlar üzerinde para politas¬n¬n sonuçlar¬n¬görmek istiyor yal-n¬zca. Dolay¬s¬yla tüketici ürünlerinden d¬ssal etkilere (enerji �yatlar¬nda art¬s, mevsim-sel kosullar, maliye politikas¬vs) daha aç¬k olan ürünler çekirdek en�asyon tan¬m¬ndand¬slanm¬st¬r

12-) Yükümlülük dolarizasyonun had safhada oldu¼gu bir ekonomide en�asyon hede�emesiuygulanabilir mi? Neden?

Cevap:

� E¼ger yükümlülükler yabanc¬ para cinsindense merkez bankas¬ döviz kurunun de¼gerkaybetmemesini isteyecek ki böylece yükümlülükler artmas¬n. En�asyon hede�emeside �yat istikrar¬sa¼glayaca¼g¬ndan yerli para da de¼ger kaybetmeyecektir. Bu en�asyonhede�emesinin bu kosullar alt¬ndaki olumlu taraf¬

� Di¼ger taraftan e¼ger bu yükümlülüklerin kars¬lanmas¬s¬ras¬nda döviz ihtiyac¬artarsamerkez bankas¬faizleri art¬rmak, yani d¬sardan para girisini art¬rmak zorunda kalabilir.Bu da merkez bankas¬n¬en�asyon hede�nden sapt¬rabilir

13-) Bir ülkede köse yazarlar¬, yorumcular ve de siyasiler, ihracat¬n art¬r¬lmas¬n¬n önün-deki en büyük engelin merkez bankas¬n¬n uygulad¬¼g¬en�asyon hede�emesi rejimi oldu¼gunubelirtiyorlar. Merkez bankas¬na politika faiz haddini keskin biçimde düsürmesi için bask¬yap¬yorlar. Bu bask¬n¬n nedeni ne olabilir? Merkez bankas¬bu bask¬lar kars¬s¬nda ne yap-mal¬? Bu bask¬lar hangi kosullar alt¬nda anlaml¬, hangi kosullar alt¬nda anlams¬zd¬r?

Cevap:

� Ülkede faiz düsünce para d¬sar¬ya, di¼ger ülkelere gitmek isteyecek ve yerli para de¼gerkaybedebilecektir. Bu da yerli mallara d¬s talebi art¬racakt¬r. Köse yazarlar¬n¬n faiz-lerin düsmesini istemesinin sebepleri budur

� Lakin böyle bir poltika en�asyon hede�emesi uygulayan bir merkez bankas¬n¬n hede�eriile terstir. Zira d¬s talepteki böyle bir art¬s en�asyon yaratabilecektir

� Ayr¬ca politika faizi yüksek oldu¼gu zaman piyasadaki paran¬n daha büyük bir k¬sm¬reelekonomiden çekilerek özel bankalar yoluyla merkez bankas¬nda de¼gerlendirilir. Yine bufaiz düstükçe piyasadaki para da artacakt¬r. Dolay¬s¬yla iç talep de artabilecektir faizlerdüsünce ve yine en�asyon olusacakt¬r

� Dolay¬s¬yla merkez bankas¬ faizleri h¬zl¬ bir sekilde düsürmek istemez. Yavas yavasdüsürüp uzun vadedeki en�asyon beklentilerini etkilemek ister

� Peki merkez bankas¬bu bask¬lar kars¬s¬nda ne yapmal¬?

37

�Faizlerle oynama d¬s¬nda baska yollarla ülkedeki para miktar¬bollast¬r¬l¬rsa belkiülkedeki iç talebi çok artt¬rmadan tl�ye de¼ger kaybettirebilir. (Ki iç talep art¬s¬zaten büyümeyi getirebilecek o da daha fazla ara mal ithalat¬ve daha fazla cariaç¬k anlam¬na gelebilecektir)

� Peki önerilen politika hangi kosullar alt¬nda anlaml¬d¬r?

�D¬s ticaret aç¬s¬ndan bakarsak yüksek faizler ülkeye para girisini ve cari a笼g¬n �-nansman¬n¬kolaylast¬r¬r. Ama düsük faizler de paran¬n de¼ger yitirip net ihracat¬nartmas¬n¬ve cari a笼g¬n düsmesini sa¼glayabilir. Cevap muhtemelen hem merkezbankas¬n¬n döviz rezervlerine, hem de iç ve d¬s d¬s kosullara da ba¼gl¬. E¼ger faizleridüsürmenin iç piyasadaki talebi çok tetiklemeyece¼gi, ama d¬s ticaret yoluyla caria笼ga önemli katk¬yapabilece¼gi kosullar varsa (örne¼gin ihracat yapt¬¼g¬m¬z ülkelerh¬zl¬büyüme dönemlerindeyse o devrede faizleri düsürüp tl�yi de¼gersizlestirmekcari a笼ga önemli katk¬yapabilir) düsünülebilir

38

BÖLÜM 14: PARA POL·IT·IKASININ ARAÇLARI

1-) Baz¬bankalar¬n fazla baz¬bankalar¬n da eksik likiditesi var. Ancak, bankac¬l¬k sisteminebir bütün olarak bak¬ld¬¼g¬nda ne fazla ne de eksik likidite söz konusu. TCMB döviz piyasas¬namüdahele ediyor ve 10 milyar dolar al¬yor piyasadan. Müdahele öncesinde bankalararas¬piyasa denge faiz haddi yüzde 5. TCMB bu faizin sabit kalmas¬ gerekti¼gini düsünüyor.TCMB�ye ne yapmas¬n¬önerirsiniz?

Cevap:

� Merkez bankas¬piyasadan 10 milyar dolar ald¬¼g¬nda piyasaya bunun kars¬l¬¼g¬olan tlvermis oluyor. Bu da bankac¬l¬k kesimini rahatlataca¼g¬ndan denge faiz haddini yüzde5�in alt¬na indirebilecek bir gelisme. E¼ger merkez bankas¬bankalararas¬ faizin sabitkalmas¬n¬istiyorsa bu paray¬sistemden geri çekmesi laz¬m. Bu isleme (yani para ta-ban¬ndaki de¼gisikli¼gi eski haline getirme) sterilizasyon deniyor

� Merkez bankas¬n¬n bankac¬l¬k kesiminden para çekmesi için kullanabilece¼gi enstrü-manlar (para politikas¬araçlar¬) sunlar: D·IBS kesin sat¬m¬(bankalara tahvil satarakpiyasadaki paray¬ çekiyor), Ters repo (devlet tahvillerin bankalara geçici süre içinsat¬m¬), Likidite Senedi ihraç etmesi (Devlet tahvili yerine merkez bankas¬n¬n kendisentleri bunlar), Mevduat (depo) almas¬(merkez bankas¬n¬n bankalardan faiz kars¬l¬¼g¬mevduat toplamas¬), zorunlu kars¬l¬k oranlar¬n¬yükseltmesi

2-) 2010 ortalar¬na kadar TCMB�nin temel politika faizi borç alma faizi idi. Daha sonratemel politika faizi repo faizi oldu. Bu iki faiz aras¬nda temel fark nedir? TCMB�nin böylebir de¼gisikli¼ge gitmesinin nedeni ne olabilir?

Cevap:

� 2002 y¬l¬ndan 2010 y¬l¬na kadar bankac¬l¬k kesiminde fon fazlas¬vard¬. Bu yüzden temelpolitika faizi, merkez bankas¬n¬n bankac¬l¬k kesiminin likiditesine verdi¼gi faiz olan borçalma faizi idi. 2010�da sistemde fon eksikli¼gi oldu¼gu için Merkez Bankas¬bankalaraborç verir oldu. Temel politika faizi de bu borcun faizi olan repo faizi oldu

3-) Baz¬bankalar¬n fazla baz¬bankalar¬n da eksik likiditesi var. Ancak, bankac¬l¬k sisteminebir bütün olarak bak¬ld¬¼g¬nda ne fazla ne de eksik likidite söz konusu. TCMB döviz piyasas¬namüdahele ediyor ve 10 milyar dolar sat¬yor. Müdahele öncesinde bankalararas¬piyasa dengefaiz haddi yüzde 7. TCMB bu faizin sabit kalmas¬gerekti¼gini düsünüyor. TCMB�ye neyapmas¬n¬önerirsiniz?

Cevap:

39

� 1. sorunun cevab¬n¬n tersi. Merkez bankas¬n¬n bankac¬l¬k kesimindeki likiditeyi art¬r-mak için yapabilece¼gi islemler: D·IBS kesin al¬m¬, Repo, Depo Vermek, Reeskont kre-disi (Sirketler bankalardan kredi kullan¬rken onlara eminat veriyor. Reeskont krediside bankalar¬n merkez bankas¬na bu teminatlar¬gösterip merkez bankas¬ndan kredi al-malar¬), Zorunlu Kars¬l¬k Oranlar¬n¬Azaltmak

4-) Koridor faiz sistemi uygulayan bir merkez bankas¬gecelik borç verme faizini % 18�e,gecelik borç alma faizini ise % 15�e düsürdü. Bankalararas¬para piyasas¬nda bankalar¬nkendi aralar¬nda yapt¬klar¬ islemler sonucunda denge faizi, bu aral¬¼g¬n d¬s¬nda bir yerdeolabilir mi? Neden?

Cevap:

� Bir banka merkez bankas¬ndan %18 ile borç almak varken bir di¼ger bankadan bununüstünde bir faiz oran¬yla borçlanmaz

� Ya da bir banka merkez bankas¬na paras¬n¬yat¬r¬p %15 faiz almak varken baska birbankan¬n verdi¼gi daha düsük bir faiz oran¬na raz¬olmaz

� Dolay¬s¬yla hay¬r, bankalararas¬piyasadaki denge faizi merkez bankas¬n¬n uygulad¬¼g¬koridor faizinin d¬s¬na tasmaz

�Akl¬ma gelen tek uç örnek su olabilir. Merkez bankas¬ bankalara kredi kul-land¬r¬rken bunun kars¬l¬¼g¬nda onlardan güçlü bir teminat istiyor. E¼ger A bankas¬n¬nteminatlar¬n¬ merkez bankas¬ kabul etmez ama baska bir banka daha yüksekfaiz alma kars¬l¬¼g¬nda bu teminatlar¬ kabul ederse bankalararas¬ faiz koridorunüstüne ç¬km¬s olur. Lakin bankac¬l¬k kesimin denetlendi¼gi bir ortamda bu tip birvarsay¬m¬n gerçe¼ge dönüsmemesi gerek

5-) Ekonomide gerginlik art¬yor. Bankalar birbirine borç vermeye nazlan¬yorlar. Bu durumgiderek yayg¬nlas¬r ve siddetlenirse merkez bankas¬ne yapmal¬? Bu yapaca¼g¬bilançosunuetkiler mi? Nas¬l? Tart¬s¬n.

Cevap:

� Finansal kriz dönemlerinde soruda bahsedilen durum ortaya ç¬kabiliyor

� Bu durumda merkez bankas¬sisteme likidite sa¼glay¬p �nansal kesimi rahatlatabilir

� Böyle bir islem para taban¬n¬n art¬rarak merkez bankas¬n¬n yükümlülü¼günü art¬r¬rken,merkez bankas¬n¬n sisteme likidite verirken alaca¼g¬teminat bankan¬n bilançosunun var-l¬k taraf¬nda belirecektir

40

6-) Bir merkez bankas¬n¬n sterilizasyona gitmesi ne demektir? Hangi durumlarda ortayaç¬kabilir? Merkez bankas¬bilançosunu nas¬l etkiler?

Cevap:

� Steril etmek kelime anlam¬yla �temizlemek��ar¬nd¬rmak�anlam¬na gelir. Ekonomi lit-eratüründe merkez bankas¬n¬n para politikas¬n¬kullan¬rken ald¬¼g¬kararlar sonucundapara taban¬nda meydana getirdi¼gi de¼gisiklikleri gidermek için kulland¬¼g¬uygulamalard¬r

� Örne¼gin ülkeye çok fazla sermaye ak¬s¬oldu¼gunu, yerli paran¬n de¼gerlenece¼gini, merkezbankas¬n¬n da bunu önlemek için piyasaya tl verip döviz ald¬¼g¬n¬düsünün. Bu islempara taban¬genisletecektir. ·Iste Merkez Bankas¬ekonomiyi en�asyona sebep olabilecekbu fazla paradan ar¬nd¬rmak için piyasaya Menkul K¬ymet, Tahvil, Bono veya alt¬n vb.de¼gerli ka¼g¬t ya da emtiay¬sürüp (1. soruda bahsedilen enstrümanlar) piyasadaki fazlatl�yi temizleyebilecektir

� Sterilizasyon sonucunda merkez bankas¬n¬n bilançosunun yükümlülük taraf¬nda parasaltaban azalacak, bunun yerine tahviller yükümlülü¼gü olacakt¬r. Bilanço de¼gisikli¼gimneörnek olarak 12. bölümün 1. sorusuna bakabilirsiniz

7-) TCMB�nin 2010 y¬l¬n¬n ikinci �nansal ·Istikrar Raporu�dan bir al¬nt¬ (TCMB 2010e,s. 50): En�asyon hede�emesi rejimi çerçevesinde merkez bankalar¬n¬n temel amac¬�yat is-tikrar¬n¬sa¼glamak ve sürdürmektir. Bu amaca hizmet etmek üzere merkez bankalar¬klasikTaylor kural¬na paralel olarak politika faiz oran¬n¬temel araç olarak kullanmaktad¬r. Sözkonusu kural en�asyon hede�ne ulasmak için gerekli faizin belirlenmesine yard¬mc¬olmak-tad¬r. Öte yandan, �nansal istikrar aç¬s¬ndan önem tas¬yan kredi büyümesi, varl¬k �yatlar¬ve cari aç¬k gibi faktörler için de faiz oranlar¬belirleyicidir. Bundan hareketle, �yat istikrar¬için gerekli olan bir faiz seviyesi olabilir. Ancak, ekonomide �yat istikrar¬için gerekli olanfaiz seviyesi her zaman birbiri ile uyumlu olmayabilir."Durumun böyle oldu¼gunu düsünün. Politika faizi �yat istikrar¬ile uyumlu. Oysa �nansal

istikrar aç¬s¬ndan gereken faiz daha yüksek. TCMB�ye nas¬l bir para politikas¬uygulamas¬n¬önerirsiniz? Neden?

Cevap:

� Finansal istikrar aç¬s¬ndan gereken faizin su andakinden daha yüksek olmas¬n¬n gerekmesidemek merkez bankas¬n¬n �nansal sistemden likidite çekmek istemesi demektir

� Merkez bankas¬bunu politika faizini de¼gistirmek yerine baska araçlarla (zorunlu kars¬l¬koranlar¬n¬art¬rmak gibi) yapabilir

41

8-) Bir ekonomide do¼gal issizlik oran¬n¬n oldukça üzerinde bir issizlik oran¬olsun. Bu ekono-mide politika faizi yüzde 0. O ülkenin merkez bankas¬na issizlik oran¬n¬ do¼gal düzeyineyaklast¬rmak için ne gibi bir politika önerirsiniz? Neden?

Cevap:

� Önceki konulardan hat¬rlarsan¬z

Ut = Un � �(�t � �et)

beklenen en�asyonun üzerinde bir en�asyon yarat¬rsan¬z issizli¼gi düsürebiliyorsunuz

� Bu da para basmayla, yani en�asyon hede�emesi sisteminde faizleri düsürmekle olabilir

� Lakin sorudaki ülkede faizler zaten s¬f¬r seviyesinde, daha fazla düsürmek mümkünde¼gil.

� O zaman yapabilecek iki sey gözüküyor.

� Birincisi merkez bankas¬ de¼gil hükümet politikas¬, ve daha güvenli. Kamu harca-malar¬n¬art¬rarark ekonomiyi canland¬rmak

� ·Ikincisi ülkede en�asyon beklentisi yarat¬p ülkeyi s¬f¬r faiz oran¬ndan kurtarmak. Pekibu nas¬l olacak? Sisteme faiz d¬s¬nda baska enstrümanlarla (para politikas¬araçlar¬yla)likidite sa¼glanabilirdi ancak su anda ülkede zaten yeterince likidite var ama buna ra¼g-men en�asyon olusmuyor (Olussayd¬faizler yüzde 0 düzeyinde olmazd¬). O zaman supolitikalar denenebilir

�Merkez bankas¬pozitif bir en�asyon hede�nin oldu¼gunu ve buna ulasmaya çal¬sa-ca¼g¬n¬kamuoyu ile paylas¬r

�Merkez bankas¬piyasadan döviz al¬p yabanc¬paran¬n de¼gerini art¬r¬r, yani yerlipara de¼ger kaybeder. Sonra da kuru bu seviyeden baslayarak gittikçe de¼gersi-zlestirece¼gini ilan eder. Düsük kur hem bu ülkenin mallar¬na d¬s talebi art¬r¬r veekonomiyi canland¬r¬r, hem de piyasaya yerli paran¬n de¼gersizlesece¼gi, yani �yatseviyesinin artaca¼g¬sinyali verilmis, ve en�asyon beklentisi yarat¬lmaya çal¬s¬lm¬solur

�Merkez bankas¬ uzun dönemli devlet tahvillerini al¬p, bunlar¬n �yatlar¬n¬ yük-seltip, bu yolla en�asyon beklentisi olusturabilir. Bu da bir para arz¬art¬s¬amauzun dönem beklentileri etkileyebilecek türden

� Not: Bu arada unutmayal¬m ki burada bahsedilen D·IBS�lerinin faizi de k¬sadönemli politika faizlerinin bugünkü ve gelecekteki beklenen de¼gerlerinin orta-lamas¬na yak¬n olmak zorunda. Devlet bunun çok üstünde bir faizle borçlansabaska banka merkez bankas¬ndan borçlan¬p daha düsük bir faizle devlete borçverirdi

42

9-) TCMB bankac¬l¬k sisteminin likiditesini art¬rmak istiyor. Neler yapabilir? Bir önceliks¬ras¬olmal¬m¬?

Cevap:

� Merkez bankas¬n¬n bankac¬l¬k kesimindeki likiditeyi art¬rmak için her zaman politikafaizini ve faiz koridorunu asa¼g¬do¼gru çekebilir. Bunun d¬s¬nda yapabilece¼gi islemleri(kullanaca¼g¬enstrümanlar¬) 3. soruda tart¬sm¬st¬k (D·IBS kesin al¬m¬, Repo (yani D·IBSgeçici al¬m¬), Zorunlu Kars¬l¬k Oranlar¬n¬Azaltmak,...)

� Öncelik s¬ras¬na gelirsek; banka e¼ger piyasan¬n uzun dönemli en�asyon beklentilerinide¼gistirmekde bir sak¬nca görmüyorsa faizlerlerle oynayabilir. Yok görüyorsa sistemedi¼ger enstrümanlarla müdahale etmeyi seçebilir. Bu seçimi yaparken de para arz¬n¬kal¬c¬olarak art¬rmakda bir sak¬nca görmüyorsa bankalar¬n elindeki devlet tahvillerinikal¬c¬olarak sat¬n alabilir ya da zorunlu kars¬l¬k oranlar¬n¬de¼gistirir. Yok görüyorsa butahvilleri geçici olarak almay¬seçebilir. Bir de zorunlu kars¬l¬k oranlar¬n¬de¼gistirmekbankalar¬n bilançolar¬n¬ önemli ölçüde de¼gistirebilecek yap¬sal bir yaklas¬m. Bununyerine di¼ger enstrümanlar düsünülebilir

10-) TCMB bankalar¬n daha az kredi açmalar¬n¬istiyor. Neler yapabilir? Tart¬s¬n

Cevap:

� Bankalar¬n elindeki likiditiyi azaltmas¬laz¬m. Merkez bankas¬n¬n bankac¬l¬k kesimininlikiditesini azaltmas¬(sistemden para çekmesi) için öncelikle olarak politika faizini vefaiz koridorunu yukar¬do¼gru çekebilir. Bunun d¬s¬nda kullanabilece¼gi di¼ger enstrüman-lar¬1. soruda tart¬sm¬st¬k

11-) Koridor sisteminde bir merkez bankas¬n¬n borç verme faizi borç alma faizinden düsükolamaz. Neden?

Cevap:

� Diyelim böyle bir durum olussun ve merkez bankas¬n¬n borç verme faizi %10, borçalma faizi %15 olsun. Bu durumda tüm bankalar merkez bankas¬ndan borç al¬p ayn¬paray¬daha yüksek faizle merkez bankas¬na yine borç verirler. Herhalde hiçbir bankaböyle bir sey yapmaz. Sonuçta olabilecek olanlar: sistemdeki tüm likiditenin merkezbankas¬na akmas¬(ve ekonominin daralmas¬), bankan¬n durduk yere zarar etmesi, busistem bitti¼ginde piyasaya çok yüksek miktarda likidite verilecek olmas¬, vb.

43