BİYOGRAFİ

BİYOGRAFİEdebiyat, sanat, siyaset, ticaret gibi alanlarda

haklı bir üne kavuşmuş, tanınmış insanların hayatlarını, eserlerini, başarılarını okuyucuya duyurmak amacıyla yalın bir dille, tarafsız bir görüşle yazılan inceleme yazılarına “biyografi (yaşam öyküsü, hayat hikâyesi)” denir.

Eskiden bu tür yazılara “tercüme-i hâl” denirdi.

BİYOGRAFİNİN ÖZELLİKLERİBiyografide amaç, söz konusu kişiyi tüm yönleriyle

tanıtmaktır.

Biyografilerde anlatılan kişinin özellikle hayatı, eserleri, kişiliği, görüşleri konu edilir.

Biyografide kişinin nerede doğduğu, çocukluğunun nasıl bir ortamda geçtiği, öğrenim hayatı, yaptığı işler, çalıştığı yerler, kişiliği, huy ve karakteri, davranış özellikleri, başarılı olduğu alanlar, eserleri, ürünleri anlatılır.

Belgelere ve örneklere dayandırılarak hazırlanan biyografiler sanat ve meslek alanındaki tarihçiler için önemli kaynaklardır.

Biyografiler belgesel nitelikte olup gelecek kuşaklara önemli bilgilerin, tecrübelerin, örneklerin, görüşlerin aktarıldığı kaynaklardır.

Açık, sade bir dil kullanılır.

Divan edebiyatında şairleri anlatan bu eserlere, "Tezkire" denirdi.

BİYOGRAFİ YAZARKEN DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR

Ünlü bir kişinin hayat hikâyesini yazacak kimse, geniş bir araştırma yapar.

Şayet kişi sağ ise ona hayatıyla, çalışmalarıyla, eserleriyle ilgili sorular sorar ve aldığı cevapları not eder (veya kaydeder.); bunlardan yazısında yararlanır.

Kişi hayatta değilse, onun hayatını (varsa

belgeleriyle birlikte) etraflıca araştırır.

Nasıl ünlü olduğunu, nasıl başarılı olduğunu; (varsa) eserlerini dikkatlice inceler.

Bütün bu veriler ışığında kronolojik olarak veya kendine özgü bir üslûpla hayat hikâyesini yazar.

Çoğu zaman bunlarda, sanatçı kendisiyle beraber aile büyüklerinden, çevreden, aile içi durumlardan da söz eder.

BİYOGRAFİ TÜRLERİ

Ünlü kişilerin hayatlarını konu alan, bunları roman tarzında işleyen edebî yazılara biyografik roman,

Her döneme, her mesleğe ve her millete ait kişilerin biyografilerini veren eserlere evrensel biyografi,

Bir millete ait kişilerin biyografilerini verenlere ulusal biyografi,

Bir bölgeye mensup kişilerin biyografilerinin toplandığı eserlere bölgesel biyografi,

Belli bir mesleğe mensup kişilerin yer aldığı eserlere meslekî biyografi,

Belli bir dönemde yaşayanların hayat hikâyelerinin verildiği eserlere de dönem biyografisi denir. 

BİYOGRAFİNİN TARİHİ GELİŞİMİ

Türk edebiyatında ilk biyografik eser, Malik Bahşi'nin Feridüddin-i Attar'dan çevirmiş olduğu "Tezkiretü'l-Evliya"dır.

Daha çok mesleklerine göre düzenlenmiş ve birden fazla kişinin biyografisinin yeraldığı tezkire, menakıb, vefeyat, devha, sefine, tuhfe, hadika, fihrist, silsilename, şairname, gazavatname, sicil gibi adlar altında birçok eser kaleme alınmıştır. Menakıpname ya da velâyetname denilen eserlerde tarikat büyüklerinin, evliyaların, pir ve şeyhlerin olağanüstü halleri, kerametleri ve diğer kişisel özellikleri anlatılır.

Türk şairlerinin biyografilerinin toplandığı ilk Türkçe şuara tezkiresi XV. yüzyılda kaleme alınan Ali Şir Nevâî’(ö.1501)'nin Mecâlisü'n-Nefâis (1491) adlı eseridir.

TANZİMATTAN GÜNÜMÜZE BİYOGRAFİ ÖRNEKLERİ

Recaizade Mahmut Ekrem-> Kudemadan Birkaç Şair (1885); 

Muallim Naci-> Osmanlı Şairleri (1890); 

Beşir Fuad-> Viktor Hugo (1886); 

Süleyman Nazif-> Mehmet Akif (1924); 

Kenan Akyüz-> Tevfik Fikret (1947); 

Mehmet Kaplan-> Namık Kemal Hayatı ve Eserleri (1948); 

Olcay Önertoy-> Halit Ziya Uşaklıgil, Romancılığı ve Romanımızdaki Yeri (1965); 

Birol Emil-> Mizancı Murad Bey, Hayatı ve Eserleri (1979); 

Nurullah Çetin-> Behçet Necatigil, Hayatı, Sanatı ve Eserleri (1998).