biux mengh ging-sou · yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux ging-sou nyei...

84
© Zeuz, Gueix-Zunh 1 Biux Mengh Ging-Sou Biux Mengh Waac Naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv se nzutv zunv Ging-Sou nyei Waac, Loz-Ngaengc Waac caux Siang-Ngaengc Waac gapv jienv. Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging- Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix fiev, longc ziangh hoc ndongc haaix lauh fiev daaih. A. Ginc-Soux (1) Ging nyei eix-leiz (2) Ging-Sou yiem haaix jiez gorn (3) Ging-Sou maaih mbuoqc ziex buonv (4) Ging-Sou haiv dauh fiev (a) Yiem haaix fiev? (b) Ziang haaix five? (c) Fiev daaih zoux hnyungv? B. Ging-Sou Nyei Eix-Leiz Mbuo mienh waac heuc “Ging “ naaiv se faan yiem kaeqv-waac daaih. Ging nyei eix-leiz se benx singx waac. Singx se yiem hlang jiex, cing-nzengc jiex, maaih lingc maaih qaqv hlo jiex nyei. Ganh joux waac se heuc “Doz”. Doz se dongh gorngv hnyungv ziouc cuotv hnyungv, gorngv hnyungv ziouc benx hnyungv wouv dauh. Nyungc zeiv se hnangv yiem Yo^han Sou 1:1 gorngv nor, “Doz caux Tin-Hungh yiem, Doz se dongh Tin-Hungh.” Ging se Doz gorngv nyei waac, mbuo haih heuc benx “Singx Waac.” Ang^Gitiv Waac heuc “Bible” se faan yiem Gikc Waac daaih, Gikc Waac gorngv “Byblos” (Biblos). Jiez gorn fiev “Byblos” wuov zanc ninh mbuo longc “Papyrus” ndopv fiev. Papyeus se maaih yiem I^yipv deic-bung. Mv hiuv duqv ninh mbuo longc ndiangx-ndopv-kuaaiv fiev fai longc naaic nyungc ndiangx zoux daaih nyei zeiv fiev mv bei, sou maiv gorngv mengh. Biblos nyei eix-leiz se gorngv fiev fai gorngv Ging-Sou. Faan benx Mienh Waac nor m`nziex heuc “Sou-Nzaangc” mv bei. Loz-hnoi nyei Ging-Sou ninh mbuo fiev benx sou-njunc. Yietc kuaaiv aeqv ndaauv nyei fiev daaih njunc jienv. Daaih taux 400 A.D. nyei ziangh hoc cingx daaih zoux benx sou-buonv. Biblos nyei eix-leiz se “Singx Waac Sou “. Lungh ndiev maaih maanc muotc, zorpc zuangv nyei sou mbuo mv haih saauv mv nzengc, gorngv mv zienz. Mv baac yietc zungv se benx baamh mienh nyei waac. Ging-Sou fai Biblos se mv zeiz baamh mienh nyei waac, se Tin-Hungh ganh nyei waac. Mv nyungc Ging-Sou se Tin-Hungh ganh fiev daaih fai? Mv zeiz. Se baamh meinh fiev daaih. Baamh mienh ganh fiev daaih mbuo hnangv haiv nor haih heuc Tin- Hungh nyei waac? Se weic zuqc maiv zeiz la’ guaih mienh fiev daaih. Fiev Ging-Sou nyei mienh se Tin-Hungh, ginv daaih zoux

Upload: others

Post on 13-Oct-2019

4 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 1

Biux Mengh Ging-Sou Biux Mengh Waac Naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv se nzutv zunv Ging-Sou nyei Waac, Loz-Ngaengc Waac caux Siang-Ngaengc Waac gapv jienv. Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix fiev, longc ziangh hoc ndongc haaix lauh fiev daaih. A. Ginc-Soux (1) Ging nyei eix-leiz (2) Ging-Sou yiem haaix jiez gorn (3) Ging-Sou maaih mbuoqc ziex buonv (4) Ging-Sou haiv dauh fiev (a) Yiem haaix fiev? (b) Ziang haaix five? (c) Fiev daaih zoux hnyungv? B. Ging-Sou Nyei Eix-Leiz Mbuo mienh waac heuc “Ging “ naaiv se faan yiem kaeqv-waac daaih. Ging nyei eix-leiz se benx singx waac. Singx se yiem hlang jiex, cing-nzengc jiex, maaih lingc maaih qaqv hlo jiex nyei. Ganh joux waac se heuc “Doz”. Doz se dongh gorngv hnyungv ziouc cuotv hnyungv, gorngv hnyungv ziouc benx hnyungv wouv dauh. Nyungc zeiv se hnangv yiem Yo^han Sou 1:1 gorngv nor, “Doz caux Tin-Hungh yiem, Doz se dongh Tin-Hungh.” Ging se Doz gorngv nyei waac, mbuo haih heuc benx “Singx Waac.” Ang^Gitiv Waac heuc “Bible” se faan yiem Gikc Waac daaih, Gikc Waac gorngv “Byblos” (Biblos). Jiez gorn fiev “Byblos” wuov zanc ninh mbuo longc “Papyrus” ndopv fiev. Papyeus se maaih yiem I^yipv deic-bung. Mv hiuv duqv ninh mbuo longc ndiangx-ndopv-kuaaiv fiev fai longc naaic nyungc ndiangx zoux daaih nyei zeiv fiev mv bei, sou maiv gorngv mengh. Biblos nyei eix-leiz se gorngv fiev fai gorngv Ging-Sou. Faan benx Mienh Waac nor m`nziex heuc “Sou-Nzaangc” mv bei. Loz-hnoi nyei Ging-Sou ninh mbuo fiev benx sou-njunc. Yietc kuaaiv aeqv ndaauv nyei fiev daaih njunc jienv. Daaih taux 400 A.D. nyei ziangh hoc cingx daaih zoux benx sou-buonv. Biblos nyei eix-leiz se “Singx Waac Sou “. Lungh ndiev maaih maanc muotc, zorpc zuangv nyei sou mbuo mv haih saauv mv nzengc, gorngv mv zienz. Mv baac yietc zungv se benx baamh mienh nyei waac. Ging-Sou fai Biblos se mv zeiz baamh mienh nyei waac, se Tin-Hungh ganh nyei waac. Mv nyungc Ging-Sou se Tin-Hungh ganh fiev daaih fai? Mv zeiz. Se baamh meinh fiev daaih. Baamh mienh ganh fiev daaih mbuo hnangv haiv nor haih heuc Tin- Hungh nyei waac? Se weic zuqc maiv zeiz la’ guaih mienh fiev daaih. Fiev Ging-Sou nyei mienh se Tin-Hungh, ginv daaih zoux

Page 2: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 2

Ninh nyei bou, maaih ziepc zuoqv hnyouv yiem Tin-Hungh, yietc liuz muangx Tin-Hungh nyei waac, mv zoux dorngc Tin-Hungh, ninh nyei maengc fungx bun nzengc Tin-Hungh, ninh mv zoux ganh nyungc gong fai lorz ganh nyungc mengh hoc nyei mienh. Tin-Hungh bun ninh hiuv duqv zinh hoz jauv nyei mienh. Ninh mbuo fiev Ging-Sou nyei ziangh hoc Singx Lingh gunv jienv ninh mbuo, dorh ninh mbuo fiev daaih (2 Bide 1:20-21). Hnangv naaiv cingx daaih Ging-Sou nyei waac, maiv gunv se gorngv taux haiv nyungc jauv, longx nyei jauv fai waaic nyei jauv (njaaux mienh fai hemx mienh ) se yietc zungv benx Tin-Hungh nyei waac. Yiem 2 Ti^ mo^tai 3:16 gorngv, ”Douc-douc Ging-sou, Tin-Hungh dorh mienh fiev daaih, yaac maaih lamh longc, weic njaaux mienh, weic gorngv-hemx mienh, weic zorc mienh zoux dorngc nyei dorngx, weic njaaux mienh zoux horpc nyei jauv.” Hnangv naaiv haiv dauh gorngv Ging-Sou maiv yietc zungv zeiz Tin-Hungh nyei waac nor, wuov dauh se benx jaav-fin-saeng, mbuo a’zuqc faix fim maiv dungx muangx ninh njaaux. Ging-Sou maiv zeiz daan yietc dauh mienh ganh fiev hnangv, yaac maiv zeiz kungx yiem yietc gitv lungh ndiev fiev daaih hnangv. Fiev Loz-Ging-Sou nyei ziangh hoc, yietc zungv se longc 1020 hnyaangx nyei dorngx. Yiem 1450 B.C. Fiev nyei mienh yietc zungv maaih 27 laanh. Maaih deix sou mv hiuv duqv haiv dauh fiev daaih. Nyungc zeiv se hnangv (E^se^te, Yopv), maaih deix yietc dauh fiev ziex buonv, maaih deix ziex dauh juangc buonv fiev. Loz-Ging-Sou fiev benx Hipv^lu nzaangc. Cih cuotv E^saa^laa 4:8-6:18, 7:12-26, Ye^le^mi 10:11, caux Ndaa^ni^en 2:4-7:28 fiev benx Aa^lam (Aram) waac. Weic zuqc I^saa^laa^en Mienh zuqc guaatv mingh yiem Mbaa^mbi^lon (Babylon). Bun Nqoi Loz-Ging-Sou nyei waac (Division of O.T). Loz-Ging-Sou bun nqoi benx buo ginc, se hnangv naaiv: (1) Leiz-latc sou biaa buonv (The law or Torah 5 books). (2) Zunh yaangh fai Zunh douc sai) (The Prophets or Neviim). (3) Waac-puix fai Fei-pin (The Poetical). Loz-Ging-Sou yietc zungv se maaih 29 buonv, yiem Tin Deic Douh taux Maa^laa^ki. C. Ging-Sou yiem haaix jiez gorn fiev? Ging-Sou jiex gorn se yiem Sinai Mbong-gorn fiev daaih, Mose benx da’yietv dauh fiev Ging-Sou nyei mienh, ninh hnangv haiv nor haih hiuv duqv yiem zeix lungh zeix ndau daaih nyei jauv? Tin-Hungh mbuox ninh, Tin-Hungh heuc Mose faaux Sinai mbong mingh yiem wuov 40 hnoi 40 muonz, ninh maiv nyanc maiv hopv haaix nyungc, kungx muangx Tin-Hungh gorngv waac hnangv, mv baac Mose mv duqv buatc Tin-Hungh nyei hmien, mangc Cuotv I^yipv 33:18-21. Mose heuc Tin-Hungh bun Tin-Hungh nyei hmien ninh mangc. Mv baac Tin-Hungh gorngv, “Mv maaih haiv dauh buatc liuz yie nyei hmien corc aengx haih duqv ziangh, Mose fiev nyei Ging-Sou yietc zungv 5 buonv, heuc “Leiz-latc Sou.” (1) Da’yietv buonv, Tin-Dec Douh (Genesis ). (2) Da’nyeic buonv, Cuotv I^yipv fai Heh Douh Sou (Exodus). (3) Da’faam buonv, Lewi Sou (Leviticus). (4) Da’feix buonv, Saauv Mienh Sou (Numbers). (5) Da’hmz buonv, Nzamc Leiz-latc (Deuteronomy)

Page 3: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 3

Da’yietv Ginc Loz-Ngaengc Waac Sou 1. TIN-DEIC DOUH (GENESIS) A. Fiev weic (Purpose) Naaiv buonv Tin Deic Douh Sou bun mbuo hiuv duqv baamh gen hnangv haaix nor zeix cuotv daaih. Sou mbuox mbuo maanc muotc hnangv haaix nor cuotv daaih. Yaac gorngv zuiz yiem haaix daaih, mienh weic haaix diuc oix zuqc siouc kouv, yaac gorngv Tin-Hungh hnangv haaix nor zoux bun mienh maanh. Naaiv buonv sou bun nqoi zoux i ginc. 1) Da'yietv ginc, se da'yietv zaang taux ziepc yietv zaang, gorngv Tin-Hungh hnangv haaix nor zeix lungh zeix ndau zeix mienh maanh, yaac gorngv wuov deix loz-hnoi mienh hnangv haaix nor. Naaiv deix ziepc yietv zaang gorngv Aa^ndam caux Haawaa, Kaa^in caux Aa^mbaen, Noyaa caux mbiungc-suiv-imx yiemx lungh ndiev, yaac gorngv Mbaa^mben Fanh Taapv nyei jauv-louc. 2) Da'nyeic ginc se ziepc nyeic zaang taux hmz ziepc zaang yaac gorngv I^saa^laa^en Mienh nyei ong-taaix mbuo nyei jauv-louc. I^saa^laa^en Mienh nyei daauh dauh ong-taaix-ngaeqv nyei mbuox heuc Apc^laa^ham. Ninh sienx longx Tin-Hungh yaac muangx Tin-Hungh nyei waac. Sou yaac gorngv taux Apc^laa^ham nyei dorn, I^sakc, caux ninh nyei fun, Yaakopv. Yaakopv aengx maaih ganh norm mbuox heuc I^saa^laa^en. Naaiv dauh I^saa^laa^en maaih ziepc nyeic dauh dorn bun njiec benx I^saa^laa^en Mienh nyei ziepc nyeic fingx. Sou nuqv jienv yietc dauh Yaakopv nyei dorn, mbuox heuc Yosepv, yaac gorngv Yaakopv caux ninh nyei dorn mbuo caux ninh mbuo nyei hmuangv doic weic haaix diuc oix zuqc mingh yiem I^yipv Deic-Bung. Naaiv buonv Tin Deic Douh Sou gorngv taux baamh mienh nyei jauv mv baac sou nyei domh eix leiz se bun mbuo hiuv duqv Tin-Hungh ganh hnangv haaix nor. Sou-gorn bun mbuo hiuv duqv Tin-Hungh zeix lungh zeix ndau zeix mienh maanh. Aengx taux sou-dueiv mbuo buatc Tin-Hungh laengz yietc liuz korv-lienh ninh nyei mienh. Naaiv buonv sou bun mbuo hiuv duqv Tin-Hungh yienz ninh nyei mienh nyei jauv, oix tengx ninh mbuo. Yaac bun mbuo hiuv duqv Tin-Hungh siemv zoux dorngc ninh wuov deix mienh nyei zuiz. Naaiv buonv sou loz-hnoi fiev daaih gorngv naaiv deix loz-hnoi mienh hnangv haaix nor sienx kaux Tin-Hungh, yaac bun mbuo ih jaax nyei mienh zieqv duqv Tin-Hungh za'gengh kaux duqv wuonv nyei, oix zuqc sienx longx. -- Sou Gorngv -- 1:1-2:25 - Zeix lungh zeix ndau zeix mienh 3:1-24 - Zuiz caux kouv naanc yiem haaix daaih 4:1-5:32 - Aa^ndam gorngv mingh taux Noyaa 6:1-10:32 - Mbiungc-suiv-imx yiemx lungh ndiev 11:1-9 - Mbaa^mben Fanh Taapv 11:10-32 - Sem gorngv mingh taux Apc^laam 12:1-35:29 - Apc^laa^ham, I^sakc caux Yaakopv

Page 4: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 4

36:1-43 - Esaau nyei zeiv-fun 37:1-45:28 - Yosepv caux ninh nyei muoz-doic 46:1-50:26 - I^saa^laa^en Mienh yiem I^yipv Deic-Bung B. Haaix dauh fiev? Mose fiev daaih. C. Ziangh haaix fiev? Fiev nyei hnyaangx-dauh se yiem 1450 B.C. mingh taux 1410 B.C. D. Fiev bun haiv dauh? Fiev bun I^saa^laa^en Mienh (Israelites people) E. Zoux haaix nyungc fiev? Weic siou zorngh Tin-Hungh nyei zorng-zengx jauv, dongh Tin-Hungh zeix lungh zeix ndau, zeix maanc muotc nyei jauv caux ninh oix mienh buoqc zaangc Ninh nyei jauv. Naaiv buonv sou heuc “Tin-Hungh nyei domh jauv, “biux mengh Tin-Hungh caux baamh mienh nyei jauv. Yietc zungv bun nqoi benx 7 ginc, se hnangv naaiv: (1) Tin-Hungh zeix Tin-deic, zeix mienh maanh ( 1:1-2:3 ) (2) Aa^ndam nyei douh zong. (2:4-5:32) (a) Aa^ndam caux Haa^Waa. (b) Kaa^in caux Aa^mbaen. (c) Aa^ndam nyei fun-faqv. (3) Noyaa nyei jauv- louc. (6:1-11:32) (a) Mbiungc-suiv-yiemx. (b) Ndau-beih nyei mienh maanh. (c) Mbaa^mben fanh taapv. (4) Apc^laa^ham nyei jauv-louc. (12:1-25:18) (a)Tin-Hungh laengz waac bun Apc^laa^ham benx norm guoqv. (b) Apc^laa^ham caux Lotv. (c) Tin-Hungh laengz bun Apc^laa^ham duqv dauh dorn. (d) So^ndom caux Go^mo^raa Zingh. (e) Isakc nyei jauv –louc. Cuotv seix kaaiv deix zeic Tin-Hungh. (f)Isakc caux Le^mbe^kaa. (g)Apc^laa^ham daic. (5) Isakc nyei jauv-louc. (25:19-28:9) (a) Yaakopv caux Esaau. (b) Isakc caux Aa^mbi^me^Lekc. (c) Yaakopv nduov Isakc buang waac ninh.

Page 5: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 5

(6) Yaagorpc nyei jauv-louc. (28:10-36:43) (a) Yaagorpc jiez gorn liepc ninh nyei jaa-dingh. (b) Yaagorpc daaux nqaang nzuonx biauv. (7) Yosepv nyei jauv-louc. (37:1-50:26) (a) Yosepv zuqc maaic zoux nouh. (b) Yiu^ndaa caux ninh mbuangz Taa^maa nyei jauv. (c) Yosepv bieqc loh. (d) Yosepv zoux zungx gunv I^yipv (e) Yosepv nyei muoz-doic buangh ninh yiem I^yipv (f) Yaagorpc ziangh biauv biaux mingh I^yipv. (g) Yaagorpc caux Yosepv daic yiem I^yipv. (8) Douh zong nyei jauv. (a) Tin-Hungh qiqv zeix maanc muotc nyei hnyangx-dauh: 40004 B.C. (b) Apc^laa^ham cuotv seix: 2166 B.C. (c) Apc^laa^ham bieqc Kaa^naa^aan: 2091 B.C. (d) Isakc cuotv seix: 2066 B.C. (e) Yaagorpc caux Esaau cuotv seix: 2006 B.C. (f) Yaagorpc biaux mingh Haa^laan: 1929 B.C. (g) Yosepv cuotv seix: 1915 B.C. (h) Yosepv beic maaic zoux nouh: 1898 B.C. (I) Yosepv gunv I^yipv 1885 B.C. (j) Yosepv daic: 1805 B.C. 2. CUOTV I^YIPV ( EXODUS) A. Fiev weic (Purpose Naaiv buonv Cuotv I^yipv Sou gorngv I^saa^laa^en Mienh cuotv I^yipv Deic-Bung nyei jauv-louc. Zinh ndaangc ninh mbuo yiem I^yipv Deic-Bung zoux nouh, diev kouv, mv baac Tin-Hungh dorh ninh mbuo biaux cuotv, oix bun norm siang-deic-bung ninh mbuo yiem. Naaiv buonv sou bun nqoi zoux biei ginc. (1) Da'yietv ginc gorngv I^saa^laa^en Mienh biaux cuotv I^yipv Mienh nyei buoz-ndiev, maiv zuqc zoux nouh. (2) Da'nyeic ginc gorngv ninh mbuo mingh taux Sinaai Mbong. (3) Da'faam ginc gorngv ninh mbuo yiem Sinaai Mbong, Tin-Hungh caux ninh mbuo liepc jiez ngaengc waac, yaac mbuox ninh mbuo hiuv duqv oix zuqc gan haaix nyungc leiz cingx daaih horpc Tin-Hungh nyei hnyouv, ninh mbuo laanh caux laanh yaac haih horpc. (4) Da'feix ginc gorngv I^saa^laa^en Mienh zoux norm ndopv-liuh zaangc Tin-Hungh, yaac zoux ndopv-liuh nyei jaa-dorngx lo haaix. Yaac gorngv sai mienh zoux sai nyei leiz, aengx gorngv mienh hnangv haaix nor zaangc Tin-Hungh.

Page 6: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 6

Naaiv buonv sou gauh jienv jiex oix bun mbuo hiuv duqv Tin-Hungh hnangv haaix nor korv-lienh ninh nyei mienh, hnangv haaix nor tengx ninh mbuo biaux ndutv zoux nouh nyei jauv yaac liepc ninh mbuo benx yietc domh fingx. Cuotv I^yipv Sou gorngv Mose zoux nyei jauv-louc gauh camv. Tin-Hungh ginv ninh dorh I^saa^laa^en Mienh cuotv I^yipv Deic-Bung. Naaiv buonv sou mienh gauh hiuv duqv camv se nyic ziepc zaang, gorngv Tin-Hungh nyei ziepc diuh leiz-latc wuov norm dorngx. -- Sou Gorngv -- 1:1-15:21 - I^saa^laa^en Mienh biaux cuotv I^yipv Deic-Bung (1) 1:1-22 - Yiem I^yipv Deic-Bung zoux nouh (2) 2:1-4:31 - Mose cuotv seix daaih, taux hlo benx domh mienh nyei ziangh hoc (3) 5:1-11:10 - Mose caux Aalon mingh tov I^yipv Hungh bun I^saa^laa^en Mienh cuotv deic-bung (4) 12:1-15:21 - Tin-Hungh siex maengc bun I^saa^laa^en Mienh biaux cuotv I^yipv Deic-Bung 15:22-18:27 - I^saa^laa^en Mienh yiem Koiv-Siqv mingh taux Sinaai Mbong 19:1-24:18 - Tin-Hungh bun daaih nyei leiz caux ninh laengz jiez nyei ngaengc waac 25:1-40:38 - Zoux Wuic Buangh Ndopv-Liuh yaac gorngv zaangc Tin-Hungh nyei leiz-nyeic 1. Haaix dauh fiev? Fiev nyei mienh: Mose 2. Ziangh haaix fiev? Fiev nyei hnyangx-dauh: 1450-1410 B.C. 3. Yiem haaix fiev? Fiev nyei dorngx: Deic-bung-huaang (Desert) Sinai mbong-gorn. Naaiv buonv sou gu’nyuoz nyei gorn-ndoqv (key verses) se Ziouv gorngv, ”yie duqv za`gengh buatc yie nyei mienh buangh nyei kouv naanc yiem I^yipv, yie duqv haiz ninh mbuo weic zoux nouh nyiemv nyei qiex. 3:7-10. Naaiv buonv sou nyei waac bun nqoi benx 3 ginc se hnangv naaiv: (1) I^saa^laa^en Mienh 1:1-12:30 (a) Zoux nouh yiem I^yipv deic-bung. (b) Tin-Hungh ginv Mose. (Tin Deic Douh 15:13. 400 years) (c) Tin-Hungh fungx Mose mingh mbuox Faalo Hungh ( Pharraoh). (d) Tin-Hungh fungx naanc zingh hoic I^yipv Mienh. (e) Siex maengc fai njaamx jiex nyei jauv (Passover). (2) I^saa^laa^en Mienh yiem deic-bung-huaang (Desert) 12:31-18;27 (a) Biaux cuotv I^yipv deic-bung. (b) Jiex koiv. (c) Yiem deic-bung-huaang guaix Tin-Hungh. (3) I^saa^laa^en Mienh yiem Sinai mbong (19:1-40;38) (a) Bun Doz-leiz. (b) Njaaux gomv zaangc Ti-Hungh nyei ndie-liuh. (c) Dorngc Doz-leiz. (d) Zoux zaangc Tin-Hungh nyei ndie-liuh. (e) Mose cuotv seix nyei ziangh hoc 1526 B.C.

Page 7: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 7

(f) Biaux cuotv I^yipv deic-bung nyei ziangh hoc 1446 B.C. (g) Zipv Ziepc diuh Lingc nyei ziangh hoc 1445 B.C. (h) Mose daic nyei ziangh hoc 1406 B.C. 3. LEWI SOU (LEVITICUS) A. Fiev weic (Purpose) Lewi Sou fiev jienv gorngv loz-hnoi I^saa^laa^en Mienh zaangc Tin-Hungh nyei leiz caux leiz nyei yietc nyeic. Yaac gorngv dorh ninh mbuo zaangc Tin-Hungh nyei sai mienh oix zuqc hnangv haaix nor zoux. Naaiv buonv sou nyei domh eix leiz se bun mienh hiuv duqv Tin-Hungh cing-nzengc haic, oix zuqc hnangv haaix nor zaangc ninh, hnangv haaix nor gan Tin-Hungh weic bun ninh mbuo zanc-zanc caux "I^saa^laa^en Mienh nyei Tin-Hungh" maaih jiu tong. Yiem Lewi Sou, mienh gauh zuoqc jiex nyei waac se 19:18 wuov yiemc, dongh Yesu Giduc gorngv da'nyeic diuh longc jienv jiex nyei leiz. Lewi 19:18 gorngv, "Oix zuqc hnamv mienh hnangv hnamv ganh nor." -- Sou Gorngv -- 1:1-7:38 - Fongc horc caux ziec nyei leiz-nyeic 8:1-10:20 - Orn Aalon dorn-diex doic zoux sai mienh 11:1-15:33 - Maaih uix caux cing-nzengc nyei leiz 16:1-34 - Fiqv Zuiz Hnoi 17:1-27:34 - Cing-nzengc nyei maengc caux zaangc Tin-Hungh nyei leiz Sai mienh siouv sou handbook for the Priests). Lewi buoqc nyei gong. (1) Weic haaix diuc fiev? Weic yienz Hipv^lu Mienh yiem cing-nzengc. (2) Haaix dauh fiev? Fiev nyei mienh: Mose (3) Ziangh haaix fiev? Fiev nyei hnyangx-dauh: 1445-1444 B.C. (4) Yiem haaix fiev? Fiev nyei dorngx: Yiem Sinai mbong-gorn (5) Jienv dorngx fai gorn-ndoqv: A`zuqc cing-nzenqc. Weic zuqc yie Ziouv meih mbuo nyei Tin-Hungh cing-nzengc. 19:2 B. Bun benx 2 ginc: (1) Baaix zaangc cing-nzengc nyei Tin-Hungh. 1:1-17:16 (2) Njaaux fongc horc nyei jauv. (3) Njaaux zoux sai mienh nyei jauv. (4) Njaaux zoux cing-nzengc mienh. (5) Njaaux zoux ziec dorngh. C. Yiem benx cing-nzengc maengc. 18:1-27:36 (1) Souv wuonv nyei mienh. (2) Sai mienh nyei leiz. (3) Cun-ciou caux zipv-heix. (4) Zipv Tin-Hungh ceix bun nyei fuqv.

Page 8: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 8

D. Mienh soux sou (Numbers) (1) Fiev weic (Purpose) (2) Mbuox E^saa^laa^en Mienh hnangv haaix nor mbenc bieqc dongh Tin-Hungh laengz bun nyei ndau nyei jauv, zoux dorngc caux dingc zuiz nyei jauv. C. Fiev nyei mienh: Mose (1) Fiev nyei hnyangx-dauh: 1450-1410 B.C. (2) Fiev nyei dorngx: Sinai mbong-hlen, yiem Kaa~naa~aan mingh dong naamh bung. (3) Gorn-ndoqv (4) Faang-mbenc haengh youh. (1:1-10:10) E. Dimv mienh houz da`yietv binx (Literally once again or one more time). (1) Lewi nyei gong-bou. (2) Juang (Camp) nyei cing-nzengc jauv. (3) Saeng-zipv fang-yienz weic haengh douh. F. Da`yietv nzunc hungx bieqc laengz nyei ndau (10:11-14:45) (1) Mienh maanh guaix-dauh. (2) Miriam caux Aaron faanv doix Mose. (3) Caaiv suiv mienh faanv hnyouv. G. Mborqv-njaaux yiem ndau-nqaai (15:1-21:35) (1) Daangh liouh tipv-dauh (2) Ziex dor bieiv zeiv faanv doix-deqc Mose (3) Sai mienh caux Lewi nyei gong-bou (4) Siang wuov doic mienh. H. Da`nyeic nzunc hungx bieqc laengz nyei ndau (22:1-36:13) (1) Mbaa^laam nyei jauv-louc. (2) Dimv mienh houz da`nyeic binx. (3) Fongc horc jauv nyei njaaux-dauh. (4) Jaauv Mi^ndien Janx nyei win. (5) Daav za`eix jiex Jor^ndaen (6) Juang (Camped) yiem Mo^apc nyei za`eix I. Ziepc nyei fingx Yiutai Mienh. (01) Reuben (Re^mben) (02) Simeon (Si^mi^orn) (03) Gad (Ngatv) (04) Judah (Yiu^ndaa) (05) Issachar (E^saa^kaa) (06) Zebulun (Nzi^mbu^lun) (07) Ephrim (I^faa^fim)

Page 9: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 9

(08) Manasseh (Maa^njaa^she) (09) Benjamin (Mben^njaa^min) (10) Dan (Ndaen) (11) Asher (Aa^serh) (12) Naphtali (Nap^taa^li) 4. SAAUV MIENH (NUMBERS) A. Fiev weic (Purpose) Saauv Mienh Sou gorngv I^saa^laa^en Mienh nyei jauv-louc, dongh ninh mbuo yiem Sinaai Mbong mingh taux Tin-Hungh laengz bun nyei deic-bung nyei dong bung maengx wuov deix feix ziepc hnyangx gu'nyuoz. Sou cuotv naaiv norm mbuox se weic zuqc Mose faaux i nzunc mienh houz. Maiv gaengh cuotv Sinaai Mbong ninh faaux nzunc. Nqa'haav leih maiv go feix ziepc hnyangx, I^saa^laa^en Mienh mingh taux Mo^apc Deic-Bung, Jor^ndaen Ndaaih nyei dong bung maengx, aengx faaux nzunc. Yiem faaux naaiv deix i nzunc mienh houz mbu'ndongx, I^saa^laa^en Mienh mingh taux Kaa^ndetc Mbaanie, Kaa^naa^an Deic-Bung naamh bung maengx, mv baac maiv duqv bieqc Kaa^naa^an. Ninh mbuo yiem naaic ziex hnyangx liuz, nqa'haav suiv mingh taux Jor^ndaen Ndaaih dong bung maengx. Maaih deix yiem njiec wuov norm dorngx. Aengx maaih camv nyei liuc leiz jiex ndaaih bieqc Kaa^naa^an Deic-Bung. Saauv Mienh Sou gorngv taux I^saa^laa^en Mienh yiem deic-bung-huaang buangh zuqc kuonx naanh ziouc zanc-zanc hnyouv nzauh, gamh nziex nyei. Maaih ziangh hoc ninh mbuo ngaengc Tin-Hungh yaac ngaengc Mose, dongh Tin-Hungh paaiv daaih dorh ninh mbuo wuov dauh. Sou yaac bun mienh zieqv duqv Tin-Hungh se ziepc zuoqv, kaux duqv wuonv nyei, goux ninh nyei mienh, maiv gunv I^saa^laa^en Mienh zanc-zanc maiv muangx Tin-Hungh nyei waac. Sou yaac bun mienh hiuv duqv Mose gan longx Tin-Hungh. Maaih ziangh hoc ninh maiv maaih noic mv baac corc goux longx Tin-Hungh ginv daaih nyei mienh. -- Sou Gorngv -- 1:1-9:23 - I^saa^laa^en Mienh liuc leiz cuotv Sinaai Mbong (1) 1:1-4:49 - Faaux daauh nzunc mienh houz (2) 5:1-8:26 - Ziex nyungc leiz-latc caux ziex nyungc leiz (3) 9:1-23 - Jiex Siex Maengc Zipv da'nyeic nzunc 10:1-21:35 - Yiem Sinaai Mbong taux yiem Mo^apc nyei ziangh hoc 22:1-32:42 - Yiem Mo^apc cuotv nyei jauv-louc 33:1-49 - Nzutv zunv gorngv mienh cuotv I^yipv Deic-Bung mingh taux Mo^apc Deic-Bung nyei jauv-louc 33:50-36:13 - Maiv gaengh jiex Jor^ndaen Ndaaih jaa-ndaangc njaaux nyei waac. 1. Weic haaix diuc fiev? Mbuox I^saa^laa^en Mienh hnangv haaix nor mbenc bieqc dongh Tin-Hungh laengz bun nyei ndau nyei jauv. 2. Zoux dorngc caux dingc zuiz nyei jauv.

Page 10: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 10

3. Haaix dauh fiev? Fiev mienh se: Mose 4. Ziangh haaix fiev? Fiev nyei hnyangx-dauh: yiem 1450-1410 B.C. 5.Yiem haaix fiev? Fiev nyei dorngx: Se yiem Sinai mbong-hlen, yiem Kaa^naa^aan mingh dong naamh. Bung maengx wuov, Sou-nye jienv dorngx: A. Faang-mbenc haengh youh. (1:1-10:10) 1.Dimv mienh houz da'yietv binx. 2.Lewi mienh nyei gong-bou. 3.Corng ndopv-liuh ciaangv (Camp) nyei cing-nzengc jauv. 4.Saeng-zipv faang-yienz weic haengh douh. B. Da'yietv nzunc hungx bieqc laengz nyei ndau (10:11-14:45) 1. Mienh maanh guaix-dauh. 2.Miliem caux Aalon faanv doix Mose 3.Caaiv suiv mienh faanv hnyouv. C. Mborqv-njaaux yiem ndau-nqaai (15:1-21:35) 1. Daangh liouh tipv-dauh 2. Ziex dor bieiv zeiv faanv lunc doix-dekc Mose 3. Sai-mienh caux Lewi nyei gong-bou jauv. 4. Siang wuov doic mienh. D. Da'nyeic nzunc hungx bieqc laengz nyei ndau (22:1-36:13) l. Mbaa^laam nyei jauv-louc. 2. Dimv mienh houz da'nyeic binx. 3. Fongc horc jauv nyei njaaux-dauh. 4. Jaauv Mi^ndien Mienh nyei win. 5. Daav za'eix jiex Jor^Ndaen Ndaaih. 6. Juang ndopv-liuh (Camped) yiem Mo^apc nyei za'eix. E. Ziepc nyeic fingx I^saa^laa^en Mienh (34:19-28 01.Yu^ndaa Fingx 02. Lu^mben Fingx 03. Gaatc Fingx 04. Aa^se Fingx 05. Napv^taa^li Fingx 06. Maa^natv^se Fingx 07. Si^me^on Fingx 08. Lewi Fingx 09. Itc^saax^kaa Fingx

Page 11: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 11

10. Se^mbu^lun Fingx 11. Yosepv Fingx 12. Mben^yaa^min Fingx Naaiv se ZIOUV paaiv I^saa^laa^en Mienh yiem Kaa^naa^an Deic-Bung bun nqoi ninh mbuo nzipc nyei ndau. 5. NZAMC LEIZ-LATC (DEUTERONOMY) A. Fiev weic (Purpose) Nzamc Leiz-Latc Sou fiev jienv Mose yiem Mo^apc Deic gorngv mbuox I^saa^laa^en Mienh nyei ziex kang jauv-louc. Wuov zanc I^saa^laa^en Mienh yangh jauv go haic, jiex liuz deic-bung-huaang taux Mo^apc ziouc dingh jienv wuov. Ninh mbuo aav lamh duqv bieqc mingh yiem Kaa^naa^an Deic-Bung. Naaiv buonv sou fiev ziex nyungc. Gauh longc jienv jiex nyei se hnangv naaiv. (1) Da'yietv, Mose gorngv jiex daaih wuov deix feix ziepc hnyangx cuotv nyei sic. Ninh tov baeqc fingx jangx jienv Tin-Hungh hnangv haaix nor dorh ninh mbuo jiex deic-bung-huaang, yaac kuinx ninh mbuo ziepc zuoqv nyei gan longx Tin-Hungh, muangx ninh nyei waac. (2) Da'nyeic, Mose nzamc wuov deix ziepc diuh lingc yaac lengc jeiv nyei gorngv da'yietv diuh weic kuinx baeqc fingx kungx oix zuqc zaangc nduqc dauh ZIOUV, se Tin-Hungh hnangv. Nqa'haav ninh aengx nzamc I^saa^laa^en Mienh bieqc Tin-Hungh laengz bun nyei deic-bung oix zuqc gan nyei leiz. (3) Da'faam, Mose aengx tengx baeqc fingx jangx jienv Tin-Hungh caux ninh mbuo laengz jiex nyei ngaengc waac yaac kuinx ninh mbuo ei jienv naaiv deix ngaengc waac zoux. (4) Da'feix, Mose paaiv Yo^su^waa nzipc jienv zoux I^saa^laa^en Mienh nyei bieiv zeiv div ninh. Nqa'haav ninh baaux diuh nzung ceng Tin-Hungh weic zuqc Tin-Hungh ziepc zuoqv nyei goux mienh. Baaux liuz ninh buang waac bun fingx-fingx I^saa^laa^en Mienh ziouc yiem Mo^apc Deic-Bung, Jor^ndaen Ndaaih nyei dong bung maengx, guei seix. Naaiv buonv sou nyei domh eix leiz se oix bun mienh hiuv duqv Tin-Hungh hnamv haic ninh ginv daaih nyei mienh yaac njoux ninh mbuo. Se gorngv Tin-Hungh nyei baeqc fingx jangx jienv ninh nyei njoux en ziouc hnamv ninh, muangx ninh nyei waac, ninh oix beu jienv bun maaih maengc ziangh jienv yaac ceix fuqv bun ninh mbuo. Nzamc Leiz-Latc 6:4-6 tengx porv mengh naaiv buonv sou nyei eix leiz. Se naaiv deix waac Yesu gorngv se gauh longc jienv jiex nyei leiz-latc. "Oix zuqc longc nzengc hnyouv, longc nzengc za'eix, longc nzengc qaqv hnamv ZIOUV, meih nyei Tin-Hungh." -- Sou Gorngv -- 1:1-4:49 - Mose zunh da'yietv nzunc 5:1-26:19 - Mose zunh da'nyeic nzunc (1) 5:1-10:22 - Ziepc diuh leiz-latc (2) 11:1-26:19 - Leiz-latc caux leiz caux kuinx nyei waac 27:1-28:68 - Paaiv ziangx waac bieqc Kaa^naa^an nyei ziangh hoc oix zuqc hnangv haaix nor zoux 29:1-30:20 - Aengx liepc nzunc ngaengc waac

Page 12: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 12

31:1-33:29 - Mose gorngv nqa'haav laai nyei waac 34:1-12 - Mose guei seix (1) Weic haaix diuc fiev? Weic jaa waac mienh, Tin-Hungh hnangv haaix nor zoux jiex, caux Tin-Hungh mbuox mienh hnangv haaix nor yiem puix Ninh. (2) Haaix dauh fiev? Fiev nyei mienh se Mose. Cih cuotv setv mueiz nyei nzutv-norz waac, M`nziex Mose daic mingh nqa`haav Yo^su^waa (Joshua) fiev daaih. (3) Fiev bun haaix dauh? Fiev bun I^saa^laa^en siang wuov doic mienh, bieqc Tin-Hungh laengz bun nyei ndau. (4) Ziangh haaix fiev? Fiev nyei hnyangx-dauh leih mv duqv 1407/6 B.C. (5) Yiem haaix fiev? Fiev nyei dorngx, se yiem mba`hnoi cuotv maengc wuov bung ziqc Jor ^ndaen ndaaih, yiem wuov mangc jienv Kaa^aan dec-bung nyei. B. Ginc-Soux (Outline) (1) Tin-Hungh zoux haaix nyungc bun jiex mbuo: (2) Mose binv mengh da`yietv binx (1:1-4:43) (3) Hiaaux laauh Tin-Hungh nyei gorn-ndoqv: C. Mose binv mengh da`nyeic binx (literally once again; or one more time) (4:44-28:68) (1) Ziepc diuh lingc (2) Hnamv Ziouv meih mbuo nyei Tin-Hungh (3) Buoqc zaangc Tin-Hungh nyei Leiz. (4) Gunv guoqv zaangc nyei Doz-leiz. (5) Baamh mienh jiu-tong jauv nyei Doz-leiz. (6) Houc laauh caux mv hiaaux laauh nyei jienv dorngx. (7) Heuc daaih laengz waac bun Tin-Hungh D. Mose binv mengh da`faam binx (29:1-30:20) (1) Tiuv Bieiv zeiv. (2) Mose nyei nqa`haav-laai hnoi ( 31:1-34:12 6. YO^SU^WAA (JOSHUA) A. Fiev weic (Purpose) Yo^su^waa Sou gorngv I^saa^laa^en Mienh caangv bieqc Kaa^naa^an Deic-Bung nyei jauv-louc. Yo^su^waa nzipc jienv Mose zoux bieiv zeiv dorh ninh mbuo. Sou lengc jeiv nyei gorngv ninh mbuo buangh zuqc nyei ziex kang sic. Gorngv ninh mbuo jiex Jor^ndaen Ndaaih nyei sic, Ye^li^ko

Page 13: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 13

Zingh mbaang nyei sic, yiem Ai Zingh mborqv jaax nyei sic, yaac gorngv Tin-Hungh caux ninh nyei mienh aengx siang-laengz nzunc liepc jiez nyei ngaengc waac. Yiem naaiv buonv sou mienh buih gauh camv jiex se 24 zaang 15 wuov yiemc, "...ih hnoi meih mbuo oix zuqc ginv meih mbuo oix fu-sux haaix dauh... Mv baac yie ganh caux yie nyei biauv zong mienh aeqv, yie mbuo oix fu-sux ZIOUV. " -- Sou Gorngv -- 1:1-12:24 - Mborqv hingh Kaa^naa^an Deic-Bung 13:1-21:45 - Bun nqoi ndau (1) 13:1-33 - Jor^ndaen Ndaaih dong bung nyei ndau (2) 14:1-19:51 - Jor^ndaen Ndaaih fai bung nyei ndau (3) 20:1-9 - Siex maengc zingh (4) 21:1-45 - Lewi Mienh nyei zingh 22:1-34 - Yiem dong bung maengx nyei fingx nzuonx ganh nyei loz-deic-bung 23:1-16 - Yo^su^waa gorngv nqa'haav laai nyei waac 24:1-33 - Yiem Sekem aengx siang-liepc nzunc ngaengc waac (1) Weic haaix diuc fiev? Mbuox I`saa`laa`en Mienh nzaeng duqv dongh Tin-Hungh laengz bun nyei ndau nyei jauv. (2) Haaix dauh fiev? Fiev nyei mienh: Yo^so^waa (Joshua). Cih cuotv lamh liuz-laai, m`nziex (Phinehas) (3) Domh sai mienh cien m`zing buatc nyei mienh fiev. (4) Yiem haaix fiev? Fiev nyei dorngx: Kaa^naa^aan. (5) Ziangh haaix fiev? Fiev nyei hnyangx-daauh: 800 – 1200 B.C. B. Ginc-Soux (Outline) (1) Bieqc taux Laengz jiex nyei ndau (1:1-5:12) (1) Joshua ciev bieiv (3) Jiex Jor^ndaen ndaaih (4) Gunv Tin-Hungh laengz bun nyei ndau (5:13-12:24) (5) Joshua mborqv bieqc da`bung-mbu`ndongx (6) Joshua mborqv wuov ndiev bung nyei hungh. (7) Joshua mborqv wuov jiex bung nyei hungh. (8) Nzutv norz gunv ziuh. C. Paaiv bun nqoi Tin-Hungh laengz bun nyei ndau-beih (13:1-24:33) (1) Gorqv-fingx zipv ninh mbuo nyei buonc ndau-beih. (2) Liepc longc jienv nyei mungv (3) Mba’hnoi cuotv fingx ziouc daaux nqaang nzuonx biauv. (4) Joshua caux zuangx bieiv leih doic

Page 14: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 14

(5) I^saa^laa^en Mienh cuotv I^yipv 1446 B.C. (6) Yiem deic-bung-huaang 40 hnyaangx, bieqc ndau-laengz (Kaa^naa^aan) 1406 B.C. (7) Cuotv I^yipv guoqv nyei mienh yietc zungv maaih camv jiex ndaangc mienh laanh, mv baac bieqc Kaa^naa^aan kungx Yo^so^waa caux Kaa^liepv (Caleb) duqv bieqc hnangv. Judges (Jien) jiez gorn gunv ziuh 1375 B.C. 7. DOMH JIEN SOU (JUDGES) A. Fiev weic (Purpose) Domh Jien Sou fiev jienv gorngv I^saa^laa^en Mienh bieqc yiem jienv Kaa^naa^an Deic-Bung taux ninh mbuo liepc hungh diex nyei ziangh hoc. Sou gorngv camv-dauh maaih mengh hoc nyei I^saa^laa^en Mienh zoux nyei sic. Naaiv deix mienh funx benx domh jien, mv baac gauh camv jiex ninh mbuo benx domh baeng-bieiv. Maaih dauh dongh mienh hiuv duqv gauh camv, se Saem^sanx. Ninh zoux nyei sic fiev jienv naaiv buonv sou ziepc faam taux ziepc luoqc zaang. Naaiv buonv sou njaaux gauh jienv jiex se oix bun mienh hiuv duqv I^saa^laa^en Mienh oix zuqc ziepc zuoqv nyei gan longx Tin-Hungh cingx duqv yiem jienv. Haaix zanc maiv gan longx Tin-Hungh, ninh mbuo zuqc zeqc naanc aqv. Mv baac sou yaac oix mienh hiuv duqv, maiv gunv I^saa^laa^en Mienh maiv ziepc zuoqv nyei gan Tin-Hungh ziouc zuqc zeqc naanc, da'faanh ninh mbuo goiv hnyouv guangc zuiz, nzuonx daaih lorz Tin-Hungh, Tin-Hungh ziouc njoux ninh mbuo. -- Sou Gorngv -- 1:1-2:10 - Nzutv zunv gorngv mborqv hingh Kaa^naa^an Deic-Bung nyei jauv-louc 2:11-16:31- I^saa^laa^en nyei domh jien 17:1-21:25 - Ziex nyungc cuotv daaih nyei sic (1) Weic haaix diuc fiev? Bun buatc zien Tin-Hingh nyei bun-dunx doix-deqc zuiz, caux Ninh nyei en siex zuiz, yaac caux goiv hnyouv nzuonx lorz Ninh nyei mienh jiu tong. (2) Fiev nyei mienh: M’nziex Saa^mu^en (Samuel) (3) Fiev nyei hnyangx-dauh: ? (4) Fiev nyei dorngx: Kaa^naa^aan, Nqa’haav heuc I^saa^laa^en deic-bung. (5) Judges fai Jien gunv ziuh yietc zungv 296 hnyangx, maaih 12 dauh jien, da’faam dauh mv maaih hnyangx-dauh njiec sou. B. Yiem domh jien sou gunv guoqv nyei mienh maaih (01) Otc^ni^en gunv 40 hnyangx (02) E^hutv gunv 80 hnyangx (03) Samgaa mv siou hnyangx-dauh (04) Nde^mbo^laa gunv 40 hnyangx (m’sieqv dorn) (05) Gi^nde^on gunv 40 hnyangx (06) Tolaa gunv 23 hnyangx (07) Jaa^i gunv 22 hnyangx (08) Yetpv^taa gunv 06 hnyangx (09) Ipc^saan gunv 07 hnyangx

Page 15: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 15

(10) Elon gunv 10 hnyangx (11) Apc^ndon gunv 08 hnyangx (12) Saem^sanx gunv 20 hnyangx 8. LU^TE (RUTH) A. Fiev weic (purpose) Lu^te Sou nyei jauv-louc cuotv daaih doix zuqc Domh Jien Sou nyei sic cuotv nyei ziangh hoc. Maaih dauh Mo^apc Mienh m'sieqv dorn, mbuox heuc Lu^te, caux dauh I^saa^laa^en Mienh dorng jaa. Lu^te nyei nqox daic mingh, Lu^te maiv guangc ninh nyei maa-buoc. Ninh yaac gan longx I^saa^laa^en Mienh nyei Tin-Hungh. Nqa'haav ninh longc ninh nyei loz-nqox nyei yietc dauh cien-ceqv yaac duqv zoux I^saa^laa^en Mienh gauh hlo jiex nyei hungh, Ndaawitv, nyei m'gux taaix. Domh Jien Sou fiev nyei jauv-louc bun cing Tin-Hungh nyei mienh leih Tin-Hungh buangh zuqc nyei zeqc naanc. Lu^te Sou biux mengh ganh fingx mienh daaih lorz I^saa^laa^en Mienh nyei Tin-Hungh, gan longx ninh, ziouc duqv fuqv yaac duqv juangc Tin-Hungh nyei ziepc zuoqv baeqc fingx nyei buonc. -- Sou Gorngv -- 1:1-22 - Naa^o^mi caux Lu^te nzuonx Mbetc^le^hem Mungv 2:1-3:18 - Lu^te buangh Mbo^aatc 4:1-22 - Mbo^aatc caux Lu^te dorng jaa (1) Biux mengh buo dauh mienh maaih nyei wuonv hnyouv hnangv haaix nor ziepc zuoqv bun (2) Tin-Hungh, maiv nziex yiem huing nzuonx ninh mbuo nyei mienh maanh waaic nzengc yaac baac. (3) Fiev nyei mienh mv hiuv. Maaih deix hnamv daaih m’nziex Saa^mu^en (Samuel) fiev, mv baac gu’nyuoz nyei zorng-zengx gorngv Saa^mu^en daic mingh cingx fiev. (4) Fiev nyei hnyangx-dauh: Yiem domh Jien (Judges) gunv jiex daaih nyei ziangh hoc. (1375-1050 B.C.) 325 hnyangx gu’nyuoz nyei ziangh hoc. (5) Yiem dongh I^saa^laa^en nyei douh zong hmuangx nyei lungh ndiev. Mienh kungx oix lorz zoux dongh bun ninh mbuo ganh a’hneiv nyei sic hnangv, mv zeiz oix zoux bun Tin-Hungh a’hneiv aqv. Domh Jien Sou (Judges 17:6) 9. 1 SAA^MU^EN (SAMUEL) A. Fiev weic (Purpose) Da'yietv Saa^mu^en fiev jienv gorngv I^saa^laa^en Guoqv doix domh jien gunv nyei lungh ndiev tiuv benx hungh diex gunv nyei lungh ndiev. Wuov zanc I^saa^laa^en Guoqv nyei jauv-louc gauh camv jiex gorngv zuqc buo laanh mienh. Maaih nqa'haav laai wuov dauh domh jien, Saa^mu^en, maaih I^saa^laa^en nyei da'yietv dauh hungh diex, Saulo, yaac maaih Ndaawitv Hungh. Ndaawitv maiv gaengh duqv zoux hungh nyei ziangh hoc, ninh nyei jauv-louc zorpc jienv Saa^mu^en caux Saulo gorngv. Naaiv buonv sou nyei domh eix leiz se hnangv yiem Loz-Ngaengc Waac Sou gorngv

Page 16: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 16

I^saa^laa^en nyei jauv-louc nyei ziex buonv sou nor. Sou gorngv, se gorngv I^saa^laa^en Mienh ziepc zuoqv nyei gan Tin-Hungh nyei waac, ninh mbuo ziouc duqv longx. Maiv ziepc zuoqv nyei gan Tin-Hungh nyei waac wuov deix zuqc kouv aqv. Yiem 1 Saa^mu^en 2:30 hnangv naaiv gorngv duqv mengh nyei. Ziouv gorngv mbuox Eli sai mienh, "Taaih yie wuov deix, yie oix taaih ninh mbuo. Mangc piex yie wuov deix, ninh mbuo zungv zuqc mangc piex." Naaiv buonv sou gorngv ziex nyungc taux I^saa^laa^en Mienh liepc hungh nyei jauv-louc. Ziouv se I^saa^laa^en Mienh nyei zien hungh mv baac baeqc fingx tov bun dauh mienh zoux. Ziouv ziouc ginv dauh hungh bun ninh mbuo. Gauh longc jienv jiex, liemh hungh diex caux baeqc fingx oix zuqc muangx Tin-Hungh gunv yaac ei jienv ninh nyei waac zoux (1 Saa^mu^en 2:7-10). Yiem Tin-Hungh nyei leiz-latc ga'ndiev nyei mienh, maiv gunv jomc fai butv zoih, yietc zungv horpc zuqc duqv fih hnangv nyei. -- Sou Gorngv -- 1:1-7:17 - Saa^mu^en zoux I^saa^laa^en nyei domh jien 8:1-10:27 - Saulo duqv zoux hungh 11:1-15:35 - Saulo jiez gorn zoux hungh gunv nyei ziangh hoc 16:1-30:31 - Ndaawitv caux Saulo 31:1-13 - Saulo caux ninh nyei dorn mbuo zuqc daic (1) Siou zorngh Saa^mu^en nyei seix zeiv, I^saa^laa^en Mienh nyei nqa’haav-laai wuov dauh jien (judge), I^saa^laa^en nyei daauh dauh hungh Saulo ndortv, caux ginv mbenc Ndaawitv I^saa^laa^en Mienh nyei hlo jiex wuov dauh hungh diex. B. Fiev nyei mienh: (1) M’nziex Saa^mu^en caux 2 dauh zunh doz mienh Nathan caux Gad mv bei. Yiem 1 Chronicles 29:29 (2) Fiev nyei hnyangx-dauh mv maaih. (3) Naaiv buonv sou jiex gorn yiem jien gunv nyei lungh ndiev, caux porv mengh I^saa^laa^en Mienh Tin-Hungh hnangv nor dorh ninh mbuo nqa’haav aengx tiuv jiex baamh hungh dorh nyei jauv. C. I^saa^laa^en Mienh nyei longc jienv mienh (01) Saa^mu^en cuotv seix nyei ziangh hoc: 1105 B.C. (02) Saulo hungh diex cuotv seix nyei ziangh hoc: 1080 B.C. (03) Saam^saamh (Samson) zoux jien gunv nyei ziangh hoc (judge): 1075 B.C. (04) Saulo zoux hungh nyei ziangh hoc: 1050 B.C. (05) Ndaawitv cuotv seix nyei ziangh hoc: 1040 B.C. (06) Orn Ndaawitv zoux hungh, caux Ndaawitv daix Goliath nyei ziangh hoc: 1025 B.C. (07) Ndaawitv zoux hungh diex gunv Yiu^ndaa (Judah) deic-bung nyei ziangh hoc: 1010 B.C. (08) Ndaawitv zoux hungh gunv nzengc I^saa^laa^en Mienh nyei ziangh hoc: 1003 B.C. (09) Solomon zoux hungh diex nyei ziangh hoc: 970 B.C. (10) I^saa^laa^en deic-bung bun nqoi nyei ziangh hoc: 930 B.C.

Page 17: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 17

10. 2 SAA^MU^EN (SAMUEL) A. Fiev weic (Purpose) Da'nyeic Saa^mu^en borqv jienv Da'yietv Saa^mu^en nyei jauv-louc. Naaiv buonv sou gorngv Ndaawitv zoux hungh nyei lungh ndiev. Daauh dangh ninh yiem naamh bung gunv Yu^ndaa (da'yietv taux da'feix zaang). Nqa'haav ninh gunv gormx guoqv, liemh baqv bung I^saa^laa^en nyei guoqv (da'hmz taux nyic ziepc feix zaang). Sou gorngv duqv muonc nyei, Ndaawitv weic capv ninh nyei guoqv aengx liepc ninh nyei hungh weic wuonv oix zuqc caux guoqv gu'nyuoz nyei win-wangv caux ganh norm guoqv nyei mienh mborqv jaax. Ndaawitv maaih sienx fim longx haic yaac gan longx Tin-Hungh. Ninh yaac ziu duqv baeqc fingx gan longx ninh. Mv baac buatc maaih ziangh hoc ninh zoux duqv hniev bun mienh yaac baamz zuiz hlo nyei, weic douh ganh duqv longx. Nqa'haav ZIOUV nyei douc waac mienh, Naatan, ziangv jienv ninh gorngv, Ndaawitv nyiemc ganh nyei zuiz yaac ei jienv Tin-Hungh siemv dingc nyei waac. Ndaawitv nyei seix zeiv caux ninh zoux nyei sic bun I^saa^laa^en Mienh jangx haic ninh. Nqa'haav hingv guoqv zaangc buangh zuqc zeqc naanc ninh mbuo haiz aengx oix duqv dauh hungh benx Ndaawitv nyei zeiv-fun hnangv Ndaawitv nor. -- Sou Gorngv -- 1:1-4:12 - Ndaawitv gunv Yu^ndaa 5:1-24:25 - Ndaawitv gunv gormx I^saa^laa^en (1) 5:1-10:19 - Jiez gorn zoux hungh nyei ziangh hoc (2) 11:1-12:25 - Ndaawitv caux Mbatc^qe^mbaa (3) 12:26-20:26 - Kuonx naanh nyei sic camv (4) 21:1-24:25 - Ndaawitv gunv nyei setv mueiz hnoi B. Mouz deic se: (1) Siou zorgnh Ndaa^witv gunv ziuh nyei jauv (2) Biux mengh yiem Tin-Hungh ga’ndiev nyei bieiv zeiv. (3) Biux mengh yietc dauh mienh haih zoux duqv ganh nyungc. (4) Biux mengh zoux sic bun Tin-Hungh a’hneiv nyei mienh. (5) Taanx taux Ndaa^witv mv dunh yunh nyei hungh hoc caux zinh box taux Giduc siang-dunh yunh nyei hungh hoc (7 zaang) C. Fiev nyei mienh caux fiev nyei jauv. (1) Haaix dauh fiev ? Fiev nyei mienh, mv hiuv duqv dingc. Maaih mienh gorngv m’nziex Saa^mu^en, caux 2 dauh zunh doz mienh Nathan caux Gad mv bei. Zinh ndaangc jiex gorn wuov zanc nyei ziangh hoc se da’yietv caux nyeic Saa^mu^en sou se benx yietc njunc sou hnangv, mv baac nqa’haav faan sou nyei mienh zorqv maeqv zoux i buonv sou mingh. Yiem 1 Zunh Doic Douh (Chronicles) 29:29 (2) Ziangh haaix fiev? Fiev nyei hnoi se yiem: 930 B.C.; Jiex liuz Ndaa^witv gunv ziuh ziouc fiev daaih aqv. 1050-970 B.C. (3) Yiem haaix fiev? Fiev nyei dorngx se yiem I^saa^laa^en da’bung.

Page 18: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 18

11. 1 HUNGH DOUH (KINGS) A. Fiev weic (Purpose) Da'yietv Hungh Douh Sou borqv jienv Saa^mu^en wuov deix i buonv sou gorngv jienv I^saa^laa^en Mienh nyei hungh douh. Naaiv buonv sou haih bun nqoi zoux buo ginc. (1) Da'yietv ginc gorngv Saa^lo^morn nzipc zoux I^saa^laa^en caux Yu^ndaa Deic-Bung nyei hungh. Saa^lo^morn nyei die, Ndaawitv, yaac guei seix mi'aqv. (2) Da'nyeic ginc gorngv Saa^lo^morn Hungh zoux nyei jauv-louc. Naaiv douc sou lengc jeiv gorngv ninh yiem Ye^lu^saa^lem Zingh ceix zaangc Tin-Hungh nyei biauv. (3) Da'faam ginc gorngv I^saa^laa^en bun nqoi benx baqv bung caux naamh bung nyei guoqv. Sou yaac gorngv gunv naaiv deix i norm guoqv nyei hungh douh, gorngv njiec taux Yesu maiv gaengh cuotv seix ndaangc 850 hnyangx nyei dorngx. Da'yietv caux da'nyeic buonv Hungh Douh Sou samx mangc gunv naaiv deix i norm deic-bung nyei hungh. Buatc hungh diex gan longx Tin-Hungh nyei ziangh hoc ninh mbuo tengx deic-bung duqv longx. Ngaengc Tin-Hungh mingh zaangc miuc-fangx wuov deix, hoic deic-bung zuqc kouv. Buatc yiem baqv bung nyei guoqv wuov deix yietc zungv hungh diex maiv gan longx Tin-Hungh. Naamh bung Yu^ndaa Guoqv maaih deix hungh diex longx, maaih deix waaic. Yiem Da'yietv Hungh Douh Sou gorngv duqv mengh nyei, douc waac mienh bungx laangc douc Tin-Hungh nyei waac donv mienh, kuinx mienh maiv dungx baaix miuc-fangx ngaengc Tin-Hungh nyei waac. Yiem 18 zaang fiev jienv gorngv E^li^yaa caux Mbaa^an zienh nyei sai mienh nzaeng oix zuqc zaangc haaix dauh gauh longx. -- Sou gorngv -- 1:1-2:12 - Ndaawitv gunv nyei setv mueiz hnoi 2:13-46 - Saa^lo^morn duqv nzipc zoux hungh 3:1-11:43 - Saa^lo^morn zoux hungh nyei ziangh hoc (1) 3:1-4:34 - Jiez gorn gunv nyei ziangh hoc (2) 5:1-8:66 - Ceix zaangc Tin-Hungh nyei biauv (3) 9:1-11:43 - Gunv nqa'haav laai nyei ziangh hoc 12:1-22:53 - Guoqv bun nqoi (1) 12:1-14:20 - Baqv bung fingx faanv (2) 14:21-16:34 - Yu^ndaa caux I^saa^laa^en nyei hungh diex (3) 17:1-19:21 - Douc waac mienh, E^li^yaa (4) 20:1-22:40 - I^saa^laa^en nyei Aa^hapc Hungh (5) 22:41-53 - Yu^ndaa nyei hungh, Ye^ho^saa^fatv, caux I^saa^laa^en nyei hungh, Aa^hatc^yaa Beiv, muangx Tin-Hungh caux mv muangx Tin-Hungh nyei mienh yiem I^saa^laa^en caux Yiu^ndaa (Judah) nyei hungh douh. B. Fiev nyei mienh: Se Ye^le^mi fai yietc jauv zunh Doz sai. C. Fiev nyei hnyangx-dauh caux dorngx dauh mv gorngv taux. 1. Fiev nyei hnyaangx-dauh: Se yiem 550 B.C. 2. Ndaa^witv zoux hungh 1010 B.C. 3. Solomon zoux hungh 970 B.C.

Page 19: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 19

4. Singx dinc zoux ziangx 959 B.C. 5. Yietc norm guoqv bun benx i norm 930 B.C. 6. Singx dinc zoux ziangx duqv 29 hnyangx bun guoqv. 7. Biux mengh haaix dauh mv kangv longc Tin-Hungh zoux ninh mbuo nyei zien bieiv, ziouc maaih sic yiem ninh mbuo nyei maengc. 12. 2 HUNGH DOUH (KINGS) A. Fiev weic (Purpose) 2 Hungh Douh Sou borqv jienv 1 Hungh Douh Sou gorngv I^saa^laa^en bun nqoi liuz, benx i norm guoqv nyei jauv-louc. Naaiv buonv sou haih bun nqoi zoux i ginc. (1) Da'yietv ginc zorqv wuov deix i norm guoqv yiem Yesu maiv gaengh cuotv seix 850 wuov hnyangx nyei dorngx, gorngv njiec mingh taux 722 wuov hnyangx, Saa^maa^lie mbaang, baqv bung nyei guoqv baaic mi'aqv. (2) Da'nyeic ginc gorngv Yu^ndaa Guoqv nyei jauv-louc yiem I^saa^laa^en Guoqv baaic aengx gorngv njiec mingh taux Yesu maiv gaengh cuotv seix 586 wuov hnyangx, Mbaa^mbi^lon nyei Ne^mbu^katv^netv^saa Hungh caangv duqv yaac mietc nzengc Ye^lu^saa^lem Zingh. Sou-dueiv gorngv taux Yu^ndaa yiem Mbaa^mbi^lon nyei buoz-ndiev, Ge^ndaa^li^yaa zoux Yu^ndaa nyei zungx. Setv mueiz yaac gorngv Ye^ho^yaa^kin Hungh yiem Mbaa^mbi^lon nyei loh duqv bungx cuotv. I^saa^laa^en caux Yu^ndaa Guoqv buangh zuqc naaiv deix domh zeqc naanc laaix hungh diex caux baeqc fingx maiv ziepc zuoqv nyei gan Tin-Hungh. Ye^lu^saa^lem ziouc zuqc mietc, Yu^ndaa Mienh zuqc guaatv mingh ganh norm deic-bung benx yietc kang domh sic bun I^saa^laa^en Mienh nyei jauv-louc goiv yienc nzengc. Naaiv buonv sou gorngv gauh camv jiex wuov dauh douc waac mienh se nzipc jienv E^li^yaa zoux douc waac mienh wuov dauh E^li^saa. -- Sou Gorngv -- 1:1-17:41 - Bun nqoi nyei i norm guoqv (1) 1:1-8:15 - Douc waac mienh, E^li^saa (2) 8:16-17:4 - Yu^ndaa caux I^saa^laa^en nyei hungh (3) 17:5-41 - Saa^maa^lie mbaang 18:1-25:30 - Yu^ndaa Guoqv (1) 18:1-21:26 - Gorngv Yu^ndaa nyei hungh yiem He^se^ki^yaa njiec taux Yo^si^yaa (2) 22:1-23:30 - Yo^si^yaa gunv nyei ziangh hoc (3) 23:31-24:20 - Yu^ndaa Guoqv nqa'haav laai nyei ziex dauh hungh (4) 25:1-30 - Ye^lu^saa^lem mbaang A. Fiev weic (Purpose) Da'yietv Hungh Douh Sou borqv jienv Saa^mu^en wuov deix i buonv sou gorngv jienv I^saa^laa^en Mienh nyei hungh douh. Naaiv buonv sou haih bun nqoi zoux buo ginc. (1) Da'yietv ginc gorngv Saa^lo^morn nzipc zoux I^saa^laa^en caux Yu^ndaa Deic-Bung nyei hungh. Saa^lo^morn nyei die, Ndaawitv, yaac guei seix mi'aqv.

Page 20: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 20

(2) Da'nyeic ginc gorngv Saa^lo^morn Hungh zoux nyei jauv-louc. Naaiv douc sou lengc jeiv gorngv ninh yiem Ye^lu^saa^lem Zingh ceix zaangc Tin-Hungh nyei biauv. (3) Da'faam ginc gorngv I^saa^laa^en bun nqoi benx baqv bung caux naamh bung nyei guoqv. Sou yaac gorngv gunv naaiv deix i norm guoqv nyei hungh douh, gorngv njiec taux Yesu maiv gaengh cuotv seix ndaangc 850 hnyangx nyei dorngx. Da'yietv caux da'nyeic buonv Hungh Douh Sou samx mangc gunv naaiv deix i norm deic-bung nyei hungh. Buatc hungh diex gan longx Tin-Hungh nyei ziangh hoc ninh mbuo tengx deic-bung duqv longx. Ngaengc Tin-Hungh mingh zaangc miuc-fangx wuov deix, hoic deic-bung zuqc kouv. Buatc yiem baqv bung nyei guoqv wuov deix yietc zungv hungh diex maiv gan longx Tin-Hungh. Naamh bung Yu^ndaa Guoqv maaih deix hungh diex longx, maaih deix waaic. Yiem Da'yietv Hungh Douh Sou gorngv duqv mengh nyei, douc waac mienh bungx laangc douc Tin-Hungh nyei waac donv mienh, kuinx mienh maiv dungx baaix miuc-fangx ngaengc Tin-Hungh nyei waac. Yiem 18 zaang fiev jienv gorngv E^li^yaa caux Mbaa^an zienh nyei sai mienh nzaeng oix zuqc zaangc haaix dauh gauh longx. -- Sou gorngv -- 1:1-2:12 - Ndaawitv gunv nyei setv mueiz hnoi 2:13-46 - Saa^lo^morn duqv nzipc zoux hungh 3:1-11:43 - Saa^lo^morn zoux hungh nyei ziangh hoc (1) 3:1-4:34 - Jiez gorn gunv nyei ziangh hoc (2) 5:1-8:66 - Ceix zaangc Tin-Hungh nyei biauv (3) 9:1-11:43 - Gunv nqa'haav laai nyei ziangh hoc 12:1-22:53 - Guoqv bun nqoi (1) 12:1-14:20 - Baqv bung fingx faanv (2) 14:21-16:34 - Yu^ndaa caux I^saa^laa^en nyei hungh diex (3) 17:1-19:21 - Douc waac mienh, E^li^yaa (4) 20:1-22:40 - I^saa^laa^en nyei Aa^hapc Hungh (5) 22:41-53 - Yu^ndaa nyei hungh, Ye^ho^saa^fatv, caux I^saa^laa^en nyei hungh, Aa^hatc^yaa Beiv, muangx Tin-Hungh caux mv muangx Tin-Hungh nyei mienh yiem I^saa^laa^en caux Yiu^ndaa (Judah) nyei hungh douh. B. Fiev nyei mienh: Se Ye^le^mi fai yietc jauv zunh Doz sai. C. Fiev nyei hnyangx-dauh caux dorngx dauh mv gorngv taux. 1. Fiev nyei hnyaangx-dauh: Se yiem 550 B.C. 2. Ndaa^witv zoux hungh 1010 B.C. 3. Solomon zoux hungh 970 B.C. 4. Singx dinc zoux ziangx 959 B.C. 5. Yietc norm guoqv bun benx i norm 930 B.C. 6. Singx dinc zoux ziangx duqv 29 hnyangx bun guoqv. 7. Biux mengh haaix dauh mv kangv longc Tin-Hungh zoux ninh mbuo nyei zien bieiv, ziouc maaih sic yiem ninh mbuo nyei maengc.

Page 21: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 21

13. 1 ZUNH DOIC DOUH (CHRONICLES) A. Fiev weic (Purpose) Da'yietv caux Da'nyeic Zunh Doic Douh Sou gauh camv jiex nzamc jienv gorngv yiem Da'yietv, Da'nyeic Saa^mu^en caux Da'yietv, Da'nyeic Hungh Douh Sou nyei jauv-louc mv baac ganh nyungc diqv dien. Naaiv deix i buonv, Da'yietv caux Da'nyeic Zunh Doic Douh, fiev jienv gorngv doix I^saa^laa^en maaih hungh nyei ziangh hoc yaac lengc jeiv nyei oix bun mienh hiuv duqv i nyungc. (1) Sou oix bun cing maiv gunv I^saa^laa^en Guoqv nyei mienh caux Yu^ndaa Guoqv nyei mienh buangh zuqc domh zeqc naanc mv baac Tin-Hungh corc longc yiem Yu^ndaa Guoqv nyei mienh ei jienv ninh nyei za'eix zoux, ziux ninh laengz nyei waac. Weic zoux gorn bun cing Tin-Hungh za'gengh ei ninh laengz nyei waac zoux, fiev sou nyei mienh fiev jienv gorngv camv-dauh mienh zoux nyei sic. Maaih Ndaawitv caux Saa^lo^morn zoux hlo nyei sic, yaac maaih Ye^ho^saa^fatv, He^se^ki^yaa, Yo^si^yaa caux deix ziepc zuoqv nyei gan Tin-Hungh nyei mienh. (2) Sou oix gorngv mengh yiem Ye^lu^saa^lem zaangc Tin-Hungh nyei biauv wuov, zaangc Tin-Hungh nyei yietc nyeic hnangv haaix nor jiez gorn, yaac lengc jeiv gorngv sai mienh caux Lewi Mienh nyei gong. Sou yaac fiev mengh maiv gunv Saa^lo^morn ceix zaangc Tin-Hungh nyei biauv jiez daaih, se Ndaawitv zoux gorn liepc. Ndaawitv Hungh yaac zoux gorn liepc yiem wuov norm biauv zaangc Tin-Hungh nyei leiz-nyeic. -- Sou Gorngv -- 1:1-9:44 - Aa^ndam nyei douh zong taux Saulo Hungh nyei ziangh hoc 10:1-14 - Saulo guei seix 11:1-29:30 - Ndaawitv zoux hungh nyei ziangh hoc (1) 11:1-22:1 - Buangh zuqc nyei kuonx naanh caux zoux nyei sic (2) 22:2-29:30 - Liuc leiz ziangx ceix zaangc Tin-Hungh nyei biauv (Siou zorngh mienh fingx nyei douh zong) 1. Haaix dauh fiev? Fiev nyei mienh, se Ezra 2. Ziangh haaix fiev? Fiev nyei hnyangx-dauh: Leih mv go 430 B.C. 3. Zoux haaix nyungc fiev? Fiev siou yiem 1000-960 B.C. gu’nyuoz cuotv nyei sic. B. Naaiv buonv sou gu’nyuoz gorngv taux nyei jauv bun benx ginc-soux se maaih hnangv naaiv: 1. I^saa^laa^en Mienh nyei douh zong 2. Tin-Hungh nyei mienh 3. Ndaa^witv hungh 4. Zien nyei buoqc zaangc 5. Sai mienh 14. 2 ZUNH DOIC DOUH (CHRONICLES) A. Fiev weic (Purpose) Da'nyeic Zunh Doic Douh se borqv jienv Da'yietv Zunh Doic Douh Sou fiev nyei jauv-louc. Sou gorngv Saa^lo^morn Hungh gunv nyei ziangh hoc, yaac gorngv Ye^lo^mbo^am tengx baqv bung nyei fingx-fingx I^saa^laa^en Mienh ngaengc jienv Saa^lo^morn nyei dorn, Le^hox^mbo^am.

Page 22: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 22

2 Zunh Doic Douh yaac gorngv jienv Yu^ndaa nyei jauv-louc taux Yesu maiv gaengh cuotv seix 586 wuov hnyangx Ye^lu^saa^lem mbaang. -- Sou Gorngv -- 1:1-9:31 - Saa^lo^morn Hungh gunv nyei lungh ndiev (1) 1:1-17 - Daauh dangh gunv nyei ziangh hoc (2) 2:1-7:10 - Ceix zaangc Tin-Hungh nyei biauv (3) 7:11-9:31 - Nqa'haav nyei ziangh hoc 10:1-19 - Baqv bung nyei fingx faanv 11:1-36:12 - Yu^ndaa nyei hungh 36:13-23 - Ye^lu^saa^lem mbaang 1. Haaix dauh fiev? Fiev nyei mienh: Se Ezra 2. Ziangh haaix fiev? Fiev nyei hnyangx-dauh: Leih mv go 430 B.C. 3. Siou-zorngh, yiem Solomon jiez gorn gunv ziuh 970 B.C. mingh taux Babylonian (Mbaa^bi^lonh Janx) jiez gorn zorqv I^saa^laa^en da’bung. (586 B.C.) B. Sou-nyouz gorngv taux nyei jauv: 1. Singx dinc (Temple) 2. Taaix-baengh (Peace) 3. Daux gaux (Prayer) 4. Paan pei (Reform) 5. Da’bung mbaaix (Nation collapse) 15. E^SAA^LAA (EZRA) A. Fiev weic (Purpose) E^saa^laa Sou borqv jienv Zunh Doic Douh Sou nyei jauv-louc, gorngv zuqc guaatv mingh nyei Yiutai Mienh yiem Mbaa^mbi^lon Deic-Bung nzuonx daaih liepc Ye^lu^saa^lem Zingh zoux ninh mbuo yiem nyei dorngx aengx zaangc Tin-Hungh hnangv loz wuov nor. Naaiv deix jauv-louc bun njiec zoux buo ginc hnangv naaiv. (1) Da'yietv ginc gorngv taux da'yietv guanh zuqc guaatv mingh nyei Yiutai Mienh ziux Besie nyei hungh diex, Sailatv, paaiv nyei waac yiem Mbaa^mbi^lon nzuonx. (2) Da'nyeic ginc Yiutai Mienh siang-liepc zaangc Tin-Hungh nyei biauv aengx fungx bun Tin-Hungh, ziouc yiem Ye^lu^saa^lem Zingh zaangc Tin-Hungh hnangv loz wuov nor.( 3) Da'faam ginc gorngv nqa'haav lauh nyei, aengx maaih guanh Yiutai Mienh nzuonx Ye^lu^saa^lem yaac maaih E^saa^laa dorh ninh mbuo. E^saa^laa hiuv duqv Tin-Hungh nyei leiz-latc toux haic ziouc tengx baeqc fingx zorc ninh mbuo sienx nyei jauv, weic beu jienv doic jiex doic nzipc nyei leiz, bun I^saa^laa^en Mienh zaangc duqv horpc Tin-Hungh. -- Sou Gorngv -- 1:1-2:70 - Da'yietv guanh zuqc guaatv mingh nyei mienh nzuonx 3:1-6:22 - Liepc zaangc Tin-Hungh nyei biauv jiez daaih fungx bun Tin-Hungh 7:1-10:44 - E^saa^laa caux ganh guanh zuqc guaatv mingh nyei mienh nzuonx

Page 23: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 23

Biux mengh Tin-Hungh ziepc zuoqv, yaac ei Ninh laengz jiex nyei, aengx dorh Ninh nyei mienh nzuonx ninh mbuo nyei ndau. 1. Haaix dauh fiev naaiv buonv sou? Fiev nyei mienh: se Ezra ganh 2. Ziangh haaix fiev? Fiev nyei hnyangx-dauh: se yiem 450 B.C. 3. Weic haaix diuc fiev? Weic siou-zorngh yiem 538-450 B.C. cuotv nyei sic dauh jauv. 4. Weic haaix diuc? Weic zuqc Ye^lu^saa^lem qui, zuqc guaatv mingh Babylon 586 B.C. 4. Yiem zuqc guaatv, duqv daaux nqaang nzuonx Ye^lu^saa^lem zingh 538 B.C. 5. Jiez gorn zorc Singx Dinc 536 B.C. 6. Zorc ziangx nyei ziangh hoc 516 B.C. 16. NE^HAA^MI (NEHEMIAH) A. Fiev weic (Purpose) Ne^haa^mi Sou haih bun nqoi zoux biei ginc. (1) Da'yietv ginc Ne^haa^mi nzuonx Ye^lu^saa^lem Zingh ziux Besie Guoqv nyei hungh diex paaiv nyei waac gunv Yu^ndaa Deic-Bung. (2) Da'nyeic ginc mienh ceix jiez Ye^lu^saa^lem nyei zingh laatc. (3) Da'faam ginc E^saa^laa yiem baeqc fingx nyei nza'hmien doqc Tin-Hungh nyei Leiz-Latc. Zuangx baeqc fingx nyiemc zuiz. ( 4) Da'feix ginc Ne^haa^mi zoux jienv Yu^ndaa Deic-Bung nyei zungx nyei ziangh hoc ninh corc zoux nyei camv-nyungc jauv-louc. Yiem naaiv buonv sou mbuo buatc duqv mengh nyei, Ne^haa^mi maaih hnyouv kaux wuonv Tin-Hungh yaac jienh daux gaux. -- Sou Gorngv -- 1:1-2:20 - Ne^haa^mi nzuonx Ye^lu^saa^lem 3:1-7:73 - Mienh ceix jiez Ye^lu^saa^lem nyei zingh laatc 8:1-10:39 - E^saa^laa doqc Leiz-Latc Sou aengx liepc nzunc ngaengc waac 11:1-13:31 - Ne^haa^mi aengx zoux nyei ziex nyungc jauv-louc B. Ne^haa^mi naaiv buonv sou gorngv taux haaix nyungc? Ne^haa^mi naaiv buonv sou se gorngv taux douh zong jauv lamh liuz-laai wuov buonv yiem Loz-Ging-Sou. Ninh siou taux, yiem zuqc guaatv mingh, daaux nqaang nzuonx Ye^lu^saa^lem Zingh da’faam baan nyei jauv. Yaac mbuox taux hnangv haaix nor zorc Ye^lu^saa^lem Zingh laatc caux mienh paan-pei ninh mbuo nyei sienx fim. 1. Haaix dauh fiev? Fiev nyei mienh: Se Ne^haa^mi ganh aqv. 2. Ziangh haaix fiev? Fiev nyei hnyangx-dauh: Se leih maiv go yiem 445-432 B.C. 3. Se^lupv^mbaa^mben, (Zerubbabel) dorh daauh baan daaux nqaang nzuonx Ye^lu^saa^lem Zingh yiem 538 B.C. 4. Nqa’haav taux 458 B.C. Ezra dorh da’nyeic ban daaux nqaang nzuonx. 5. Nqa’haav lamh liuz-laai, wuov nzunc yeim 445 B.C. Ne^haa^mi dorh da’faam guanh daaux nqaang nzuonx daaih ceix zingh laatc.

Page 24: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 24

17. E^SE^TE (ESTHER) A. Fiev weic (Purpose) E^se^te Sou fiev nyei jauv-louc yiem Besie Guoqv nyei hungh diex nyei dinc, Susaax Domh Zingh wuov, cuotv daaih nyei sic. Sou lengc jeiv nyei gorngv yietc dauh Yiutai Mienh m'sieqv dorn, mbuox heuc E^se^te, zoux nyei sic. E^se^te hnamv caux ninh juangc fingx nyei mienh ziouc tov hungh diex korv-lienh ninh mbuo. Ninh zungv tengx njoux ninh nyei mienh biaux ndutv, maiv zuqc win-wangv mietc nzengc. Sou yaac gorngv mengh Yiutai Mienh jiex Bulim Zipv nyei gorn-baengx. -- Sou Gorngv -- 1:1-2:23 - E^se^te duqv zoux hungh maac 3:1-5:14 - Haamaan cuotv waaic nyei za'eix 6:1-7:10 - Haamaan zuqc daix daic 8:1-10:3 - Yiutai Mienh hingh win-wangv B. Weic haaix diuc fiev? Naaiv buonv sou se fiev weic biux mengh Tin-Hungh nyei hnamv caux Tin-Hungh ziux goux Ninh nyei mienh nyei jauv. 1. Haaix dauh fiev? Fiev nyei mienh se mv hiuv duqv dingc haaix dauh fiev. Maaih deix mienh hnamv daaih m’nziex Mo^nde^kai fiev mv bei. Maaih deix gorngv, m’nziex E^saa^laa, fai Ne^haa^mi fiev, weic zuqc fiev nyei eix se fih hnangv nyei. 2. Ziangh haaix fiev? Fiev nyei hnyangx-dauh: Leih mv go 483-471 B.C. 3. E^se^te se haaix dauh? E^se^te se I^saa^laa^en Mienh, ninh se benx dauh kuh hanh sieqv, mv maaih die maa, ninh nyei muoz-doic gorx Mo^nde^kai dorh ninh hlo daaih, nqa’haav hungh benx hungh maac yiem 479 B.C. Ninh nyei sing-wuonh se weic ninh zoux nyei kuv sic, njoux ninh nyei juangc fingx mienh maiv zuqc daic. Se maiv zeic weic ninh kungx zoux hungh maac nyei jauv hnangv. 18. YOPV (JOB) A. Fiev weic (Purpose) Naaiv buonv Yopv Sou fiev jienv gorngv yietc laanh kuv mienh nyei jauv-louc. Naaiv laanh kuv mienh zuqc hniev nyei domh zeqc naanc. Ninh nyei yietc zungv dorn-jueiv daic nzengc, ninh nyei jaa-dingh zuqc baaic, ninh nyei sin yaac butv gamh nziev nyei baengc. Nqa'haav maaih buo kang nzung nyei waac. Fiev sou mienh fiev jienv gorngv Yopv ganh caux ninh nyei buo dauh loz-gaeng doic buatc zuqc naaiv deix yietc kang jiex yietc kang nyei zeqc naanc, ninh mbuo haiz hnangv haaix nor. Camv jiex ninh mbuo gorngv Tin-Hungh hnangv haaix nor dorh baamh mienh. Nqa'haav Tin-Hungh ganh caux Yopv gorngv waac.

Page 25: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 25

Yopv nyei loz-gaeng doic longc ong-taaix mbuo sienx nyei jauv porv mengh Yopv buangh nyei zeqc naanc. Ninh mbuo hnamv daaih Tin-Hungh ziux mienh zoux longx winh longx, mienh zoux waaic ziouc winh waaic. Ninh mbuo funx Yopv zuqc zeqc naanc se laaix ninh baamz zuiz. Mv baac Yopv haiz ninh nyei loz-gaeng doic gorngv duqv liangv haic. Ninh maiv zic duqv dingc zuiz ndongc naaiv hniev, weic zuqc beiv ganh dauh ninh se yietc dauh hnyouv zingx nyei kuv mienh. Ninh maiv bieqc hnyouv Tin-Hungh weic haaix diuc bun mienh hnangv ninh nor zuqc ndongc naaic ciouv nyei sic, ninh ziouc zungx jienv daamv naaic Tin-Hungh. Mv baac Yopv nyei sienx fim maiv ndortv. Ninh corc maaih lamh hnamv ninh aengx haih yiem Tin-Hungh nyei nza'hmien duqv Tin-Hungh a'hneiv yaac duqv mienh taaih ninh zoux kuv mienh hnangv loz wuov nor. Tin-Hungh maiv dau Yopv naaic nyei waac, mv baac ninh buatc Yopv nyei sienx fim ziouc longc nzung nyei waac biux mengh ninh ganh nyei domh qaqv caux cong-mengh. Setv mueiz Yopv nyiemc ganh zoux faix, nyiemc Tin-Hungh se hlo haic, cong-mengh haic. Yopv yaac nyiemc ninh qiex jiez jienv gorngv hniev nyei waac bun Tin-Hungh. Naaiv buonv sou setv mueiz gorngv Yopv aengx duqv longx hnangv loz wuov nor, zungv gauh longx jiex zinh ndaangc. Tin-Hungh gorngv Yopv nyei loz-gaeng doic, weic zuqc ninh mbuo maiv haih bieqc hnyouv Yopv weic haaix diuc zuqc siouc kouv. Beiv ong-taaix mbuo ziux ei-douh njaaux nyei jauv, kungx Yopv gauh samx duqv cuotv, Tin-Hungh se gauh hlo. -- Sou Gorngv -- 1:1-2:13 - Jiez gorn waac 3:1-31:40 - Yopv caux ninh nyei loz-gaeng doic 3:1-26 - Yopv ngopv 4:1-14:22 - Da'yietv kang waac 15:1-21:34 - Da'nyeic kang waac 22:1-27:23 - Da'faam kang waac 28:1-28 - Ceng cong-mengh nyei nzung 29:1-31:40 - Yopv nqa'haav laai nyei waac 32:1-37:24 - E^li^hu nyei waac 38:1-42:6 - ZIOUV dau Yopv 42:7-17 - Setv mueiz waac Biux mengh zien caux sienx fim nyei eix-leiz. Tipv nyei waac-naaic: Naaiv buonv se maaih waac-naaic taux weic haaix diuc gong-daqv nyei mienh oix zuqc siouc kouv? 1. Haaix dauh fiev naaiv buonv sou? Fiev nyei mienh se mv hiuv duqv dingc haaix dauh. M’nziex Yopv, fai maaih deix mienh gorngv; m’nziex Mose, Saa^lo^mon, fai Elihu. 2. Ziangh haaix fiev? Fiev nyei hnyangx: Leih mv duqv yiem 2000-1800 B.C. nyei dorngx. 3. Yiem haaix fiev? Fiev nyei dorngx dauh: Yiem Uz, m’nziex yiem dong baqv bung Palestine, nitv ndau-nqaai yiem Damascus caux Euphrates ndaaih mba’ndongx.

Page 26: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 26

19. SINGX NZUNG (PSALM) A. Fiev weic (Purpose) Yiem Ging-Sou gu'nyuoz Singx Nzung Sou benx yietc buonv nzung caux daux gaux nyei waac. Singx Nzung Sou maaih ziex laanh mienh fiev, yaac maiv zeiz dongh zanc fiev. Sou maaih Ndaawitv Hungh zoc nyei nzung gauh camv jiex. Mienh siou naaiv deix yietc zungv nzung daaih bun I^saa^laa^en Mienh longc zaangc Tin-Hungh. Nqa'haav naaiv deix nzung benx yietc buonv ninh mbuo nyei Ging-Sou. Naaiv buonv Singx Nzung Sou maaih ziex nyungc. Maaih deix benx ceng Tin-Hungh, zaangc Tin-Hungh nyei nzung. Maaih deix jouh Tin-Hungh tengx. Maaih deix jouh Tin-Hungh ziux goux yaac njoux ninh nyei mienh. Maaih deix jouh Tin-Hungh guangc mienh nyei zuiz. Maaih deix laengz zingh Tin-Hungh weic ninh ceix fuqv bun mienh. Maaih deix nzung jouh Tin-Hungh dingc win-wangv nyei zuiz. Naaiv deix daux gaux nyei waac maaih deix se fiev nyei mienh weic ganh daux gaux. Maaih deix se weic zuangx mienh daux gaux. Maaih deix nzung gorngv nzengc fiev nzung wuov laanh mienh nyei hnyouv hnangv haaix nor haiz, hnangv haaix nor caux Tin-Hungh gorngv waac. Maaih deix gorngv zuangx mienh hnangv haaix nor qiemx zuqc Tin-Hungh tengx. Yesu caux fiev Siang-Ngaengc Waac Sou nyei mienh longc naaiv deix nzung. Jiu-baang yiem gorn taux ih zanc yaac a'hneiv longc Singx Nzung Sou. Naaiv deix yietc baeqv hmz ziepc diuh nzung bun nqoi zoux biaa buonv sou hnangv naaiv: Singx Nzung 1-41 - Da'yietv Buonv Singx Nzung 42-72 - Da'nyeic Buonv Singx Nzung 73-89 - Da'faam Buonv Singx Nzung 90-106 - Da'feix Buonv Singx Nzung 107-150 - Da'hmz Buonv B. Singx Nzung sou se benx fei nyei waac, waac-puix. Longc buoqc zaangc Tin-Hungh. 1. Haaix dauh fiev? Fiev nyei mienh se maaih camv-dauh fiev nyei, mv baac Ndaawitv fiev gauh camv jiex: Ndaawitv fiev 73; Asaph fiev 12, Korah nyei dorn fiev 9; Solomon fiev 2; Heman (caux Korah nyei dorn), Ethan, aengx caux Mose yietc dauh fiev diuh, aengx maaih 51 diuh mv hiuv duqv haiv dauh fiev daaih. 2. Ziangh haaix fiev? Fiev nyei hnyangx-dauh: Yiem Mose nyei ziangh hoc (leih mv duqv 1440 B.C.) taux zuqc Mbaa^mbi^lon (Bablonian) zorqv nyei ziangh hoc yiem 586 B.C. nyei ziangh hoc mba’ndongx-qangx. C. Sou-nyouz gorn. 1. Ceng Tin-Hungh 2. Tin-Hungh nyei qaqv 3. Tin-Hungh guangc zuiz 4. Bungx hnyouv Tin-Hungh Psalm maaih biaa buonv sou gapv daaih.

Page 27: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 27

I Buonv yiem 1:1-41:13 II Buonv yiem 42:1-72:20 III Buonv yiem 73:1-89:52 IV Buonv yiem 90:1-106:48 V Buonv yiem 107:1-150:6 D. Qiemx zuqc doqc Singx Nzung 01. Qiemx zuqc orn hnyouv doqc 23 zaang 02. Qiemx zuqc zuoqc fai nitv Tin-Hungh doqc 103 zaang 03. Qiemx zuqc hoqc siang-daux gaux doqc 136 zaang 04. Qiemx zuqc hoqc siang-nzung doqc 92 zaang 05. Qiemx zuqc hoqc hiuv Tin-Hungh camv 24 zaang 05. Qiemx zuqc hoqc gauh mengh baeqc ganh 8 zaang 06. Qiemx zuqc hoqc hiuv mouz hnoi hnangv haaix nor lorz Tin-Hungh 5 zaang 07. Qiemx zuqc guangc meih nyei zuiz 51 zaang 08. Qiemx zuqc hoqc hiuv haiz zic zinh 139 zaang 09. Qiemx zuqc mengh baeqc zoux hnyungv meih zuqc doqc Ging-Sou 119 zaang 10. Qiemx zuqc Ceng Tin-Hungh 145 zaang 11. Qiemx zuqc hiuv duqv Tin-Hungh gunv nyungc-nyungc 146 zaang 12. Qiemx zuqc hoqc laengz zingh Tin-Hungh 136 zaang 13. Qiemx zuqc hoqc hiuv a’hneiv Tin-Hungh 15 zaang 14. Qiemx zuqc hoqc hiuv zoux hnyungv meih zuqc Baaix Tin-Hungh 104 zaang 20. CONGH MENGH WAAC (PROVERBS ) A. Fiev weic (Purpose) Cong-Mengh Waac nyei sou nzutv zunv gorngv zoux horpc nyei jauv caux ziux njaaux muonh njaaux nyei leiz. Naaiv buonv sou nyei waac gauh camv jiex longc weic njaaux mbuo hnoi-hnoi nyei maengc. Sou-gorn bun mienh hiuv duqv, "Wuonh zaang nyei gorn se oix zuqc taaih ZIOUV. " (Cong-Mengh Waac 1:7) Borqv jienv gorngv nyei waac maiv daan gorngv oix zuqc ei jienv njaaux muonh njaaux nyei leiz zoux, yaac njaaux ziux pou-tong horpc zuqc hiuv nyei jauv caux dorh leiz zoux nyei jauv. Maaih deix waac gorngv nangv nyei, biux mengh loz-hnoi I^saa^laa^en Mienh nyei fin-saeng njaaux bun mienh hiuv duqv cong-mengh mienh buangh zuqc naaiv nyungc sic, wuov nyungc sic, horpc zuqc hnangv haaix nor zoux. Maaih deix waac gorngv zuqc biauv zong mienh, laanh caux laanh hnangv haaix nor. Maaih deix gorngv zuqc zoux gong, zoux saeng-eix nyei jauv. Maaih deix gorngv laanh caux laanh hnangv haaix nor dorh leiz nyei zoux. Maaih deix waac gorngv taux oix zuqc gunv duqv ganh. Sou yaac gorngv camv nyei taux oix zuqc zatv ganh njiec, nyiemc ganh zoux faix, oix zuqc longc noic, oix zuqc taaih mienh jomc mienh, yaac oix zuqc ziepc zuoqv nyei zoux bun ganh nyei doic.

Page 28: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 28

-- Sou Gorngv -- 1:1-9:18 - Ceng cong-mengh nyei jauv 10:1-29:27 - Saa^lo^morn nyei cong-mengh waac 30:1-33 - Aagu nyei waac 31:1-31 - Njaaux nyei ziex nyungc jauv B. Mouz deic 1. Tengx mienh guai, nzang-nziepv, mengh leiz, mengh baeqc. 2. Haaix dauh fiev? Fiev nyei mienh: Saa^lo^morn, Aa^gu^laa caux Le^mu ^en tipv deix dueiv.

3. Ziangh haaix fiev? Fiev nyei hnyangx-dauh: 950-700 B.C. Dongh Saa^lo^morn gunv ziuh nyei ziangh hoc. Naaiv buonv sou se gorngv congh mengh waac. Benx jaa-sic longc njaaux mienh, hnangv haaix nor yiem puix Tin-Hungh, hnangv longc congh mengh, zoux horpc nyei jauv. C. Sou-nyouz gorn: 1. Congh Mengh: Tin-Hungh oix mienh guai. 2 setv mienh 2 diuc eix. Mienh hngongx mienh, mv zieqv Tin-Hungh, hnyouv ngaengc, hnyouv orqv. Mienh guai mienh hnamv Tin-Hungh, mbuoqc Tin-Hungh, mbuoqc leiz. 2. Jiu tong: Mengh leiz sou njaaux, gorngv waac biux mengh mbuo nyei fiem-fingx bun mienh, gorngv waac bun mienh seix cuotv guai fai hngongx. 3. Zoux gong: Tin-Hungh se gunv mienh zoux cuotv daaih nyei gong mv baac mienh ganh gunv ninh nyei eix, jienh fai lueic. 4. Zorngc-dauh: Mienh njiec qaqv zoux weic zornc zinh, lorz mengh sing, mv baac Tin-Hungh mangc, zornc-dauh yiem gong-daqv, laangh fim, mbuoqc Ninh, ei Singx Lingh nyei mengh hoc. 21. GORNGV SEIX ZAANGC (ECCLESIASTES) A. Fiev weic (Purpose) Gorngv Seix Zaangc nyei sou fiev jienv "Cong-Mengh Fin-Saeng" yiem hnyouv hnamv cuotv nyei jauv. Ninh longx-longx nyei hnamv taux mienh ziangh seix zaangc nyei ziangh hoc nangv haic, yaac maaih ziex nyungc aqc duqv bieqc hnyouv. Maaih maiv baengh fim nyei jauv camv caux la'nyauv nyei sic camv. Setv mueiz ninh funx mienh ziangh seix zaangc se kungx-morngh nyei jauv. Ninh maiv mengh baeqc gunv mienh nyei maengc nyei jauv-louc wuov dauh Tin-Hungh nyei za'eix. Mv baac ninh corc kuinx mienh qaqv zoux gong yaac zanc-zanc a'hneiv Tin-Hungh ceix nyei zingh nyeic. Naaiv dauh Cong-Mengh Fin-Saeng hnamv taux kuonx hnyouv caux nzauh nyei sic camv. Mv baac naaiv buonv sou yiem mbuo nyei Ging-Sou gu'nyuoz ziouc biux mengh mbuo ziux Ging-Sou sienx mv baac maaih ziangh hoc haih maaih you-nzauh, hnamv maiv tong nyei sic. Maaih mienh camv nyei buatc Gorngv Seix Zaangc Sou hnangv gingx nor, bun ganh haih mangc duqv buatc

Page 29: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 29

ganh, ziouc orn ninh mbuo nyei hnyouv. Ninh mbuo zieqv duqv yiem Ging-Sou gorngv naaiv deix jauv-louc mv baac Ging-Sou yaac gorngv, se gorngv mienh kaux Tin-Hungh, mienh haih maaih lamh hnamv dorngx. Hnangv naaic maaih lamh hnamv ziouc bun mienh yiem seix zaangc gauh maaih eix leiz. Zunh njaaux hoz baan zeiv-fun, bun hiuv duqv maengc mv daaux Tin-Hungh nor, mv lamh longc, fai mv maaih eix-leiz. 1. Haaix dauh fiev? Fiev nyei mienh: Saa^lo^morn 2. Ziangh haaix fiev? Fiev nyei hnyangx-dauh: 935 B.C. Saa^lo^mon nqa’haav douc maengc. B. Sou-nyouz gorn: 1. Saa^lo^morn ganh duqv jiex nyei sic. 1:1-2:26 2. Saa^lo^morn ganh pou-tong nyei samx mangc. 3:1-5:20 3. Saa^lo^morn ganh nyei lioux zuoqc horh kuinx. 6:18:17 4. Saa^lo^morn nyei setv mueiz nzutv-norz jauv. 9:1-12:14 22. SAA^LO^MORN NYEI NZUNG ( SONG OF SONGS) A. Fiev weic (Purpose) Saa^lo^morn Nyei Nzung benx camv-diuh nzung gapv daaih fiev benx yietc buonv sou, gauh camv jiex se dorn caux sieqv baaux nzung dau jaax. Hipv^lu waac nyei hoc-daauh gorngv benx Saa^lo^morn Nyei Nzung mv baac maiv maaih haaix dauh hiuv dingc ninh ganh fiev fai mienh fiev fungx bun ninh fai fiev gorngv taux ninh. Maaih ziangh hoc Yiutai Mienh longc naaiv buonv sou porv eix leiz gorngv taux Tin-Hungh caux ninh nyei baeqc fingx. Giduc Mienh yaac longc porv eix leiz gorngv taux Giduc caux Jiu-Baang. -- Sou Gorngv -- 1:1-2:7 - Da'yietv diuh nzung 2:8-3:5 - Da'nyeic diuh nzung 3:6-5:1 - Da'faam diuh nzung 5:2-6:3 - Da'feix diuh nzung 6:4-8:4 - Da'hmz diuh nzung 8:5-14 - Da'luoqc diuh nzung Saa^lo^morn hungh mbuox ninh caux ninh nyei siang-auv gu’nyuoz huon-in hnamv nyei jauv. Yaac beiv taux Tin-Hungh caux Ninh nyei mienh. 1. Haaix dauh fiev? Fiev nyei mienh: Solomon 2. Ziangh haaix fiev? Fiev nyei hnyaangx-dauh: M’nziex 965 B.C. nyei ziangh hoc.

Page 30: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 30

23. I^SAA^YAA (ISAIH) A. Fiev weic (Purpose) Heuc Judah fingx nzuonx lorz Tin-Hungh caux mbuox Tin-Hungh nyei njoux en oix yangh Messiah daaih. I^saa^yaa Sou cuotv mbuox gan yietc laanh mengh dauh hlo nyei mienh, se douc waac mienh, I^saa^yaa. I^saa^yaa yiem Ye^lu^saa^lem douc waac doix Yesu maiv gaengh cuotv seix 739-701 wuov deix hnyangx mbu'ndongx nyei dorngx. Naaiv buonv sou haih bun nqoi zoux buo ginc. (1) Da'yietv ginc se da'yietv taux faah ziepc juov zaang, doix zuqc naamh bung guoqv, Yu^ndaa, zuqc henv haic nyei guoqv, Atc^si^lie, haeqv ninh mbuo nyei ziangh hoc. I^saa^yaa hiuv duqv Yu^ndaa maiv zeiz kungx laaix Atc^si^lie henv haic cingx haih zuqc kouv hnangv, se laaix ninh mbuo ganh nyei zuiz. Ninh mbuo maiv muangx Tin-Hungh nyei waac yaac maiv kaux Tin-Hungh. Douc waac mienh, I^saa^yaa, zoux sic yaac longc waac nzaaih nyei, hniev nyei, kuinx baeqc fingx caux ninh mbuo nyei bieiv zeiv goiv hnyouv zoux horpc, zoux baengh fim nyei jauv. I^saa^yaa donv jienv ninh mbuo, bun ninh mbuo hiuv duqv ninh mbuo ngaengc, maiv muangx Tin-Hungh, ninh mbuo zungv oix zuqc kouv, zuqc mietc nzengc. I^saa^yaa aengx gorngv zinh hoz waac, nqa'haav hingv lungh ndiev oix duqv baengh orn, yaac maaih dauh Ndaawitv nyei zeiv-fun oix cuotv daaih zoux gauh longx jiex nyei hungh. (2) Da'nyeic ginc se feix ziepc taux hmz ziepc hmz zaang yaac gorngv doix zuqc Yu^ndaa nyei mienh camv zuqc guaatv mingh Mbaa^mbi^lon, zuqc kouv, maiv lamh hnamv dorngx. Douc waac mienh douc waac gorngv Tin-Hungh oix bungx ninh nyei baeqc fingx yaac dorh ninh mbuo nzuonx Ye^lu^saa^lem Zingh jiez siang-gorn. Yiem sou naaiv deix ziex zaang gorngv mengh Tin-Hungh se gunv I^saa^laa^en Mienh nyei jauv-louc nyei ZIOUV. Ninh nyei za'eix weic I^saa^laa^en Mienh se ninh oix lungh ndiev maanc fingx weic ninh mbuo duqv fuqv. Yiem Loz-Ngaengc Waac Sou mienh gauh zuoqc jiex se yiem I^saa^yaa Sou gorngv, "ZIOUV nyei bou" wuov deix dorngx. (3) Da'faam ginc se hmz ziepc luoqc taux luoqc ziepc luoqc zaang. Naaiv ginc gauh camv jiex gorngv taux baeqc fingx nzuonx Ye^lu^saa^lem yaac kuinx mienh sienx dingc Tin-Hungh za'gengh oix ziux ninh caux ninh mbuo laengz nyei waac zoux ziangx. Fiev sou nyei mienh yaac kuinx jangx jienv zoux horpc caux baengh fim nyei jauv, siou longx Dingh Gong Hnoi nyei leiz, fongc horc ziec nyei leiz, caux daux gaux nyei jauv. Yesu jiez gorn zoux gong wuov zanc ninh longc I^saa^yaa Sou 61:1-2 weic gorngv mengh ninh nyei gong hnangv haaix nor. -- Sou Gorngv -- 1:1-12:6 - Donv nyei caux laengz nyei waac 13:1-23:18 - Fingx-fingx mienh zuqc dingc zuiz 24:1-27:13 - Tin-Hungh siemv lungh ndiev 28:1-35:10 - Aengx maaih yietc kang donv nyei caux laengz nyei waac 36:1-39:8 - Yu^ndaa nyei He^se^ki^yaa Hungh caux Atc^si^lie Mienh 40:1-55:13 - Laengz nyei caux maaih lamh hnamv nyei waac 56:1-66:24 - Donv nyei caux laengz nyei waac

Page 31: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 31

1. Haaix dauh fiev? Fiev nyei mienh: I^saa^yaa (Aamortv nyei dorn) 2. Ziangh haaix fiev? Fiev nyei hnyangx-dauh: 1-39 zaang, leih mv go 700 B.C., 40-66 zaang m’nziex fiev yiem ninh nyei maengc oix dorng nyei ziangh hoc, leih mv duqv 681 B.C. 3. Yiem haaix fiev? Fiev nyei dorngx: Se yiem Ye^lu^saa^lem B. Sou-nyouz gorn: 01. Cing-nzengc: Tin-Hungh se dunh yunh nyei cing-nzengc. 02. Dingc zuiz: Tin-Hungh oix dingc zuiz Israel caux Judah weic zuqc ninh mbuo mv cing-nzengc. 03. Njoux en: Tin-Hungh dingc zuiz, mv baac yaac hnamv youc korv-lienh, cingx laengz fungx Giduc daaih njoux. 04. Mi^si^yaa: Tin-Hungh laengz fungx Messiah njiec baamh daaih njoux mienh maanh. 05. Mauv: Tin-Hungh laengz dingc liuz zuiz haaix dauh goiv hnyouv Ninh oix aengx ceix en, ceix fuqv bun. Ninh ganh oix daaih gunv gong-daqv nyei mienh. 06. I^maa^nu^en (7:14) 07. Tin-Hungh bun Sailatv Hungh goux ninh nyei baeqc fingx 44:28. 08. I^saa^yaa jiez gorn douh waac nyei ziangh hoc 740 B.C. 09. Ye^lu^saa^lem zuqc qui nyei ziangh hoc 586 B.C. 10. I^saa^laa^en Mienh daaux nqaang nzuonx 538 B.C. Yiem 202 hnyangx gu’nyuoz. 24. YE^LE^MI (JEREMIANH) A. Fiev weic (Purpose): Douc waac mienh, Ye^le^mi, yiem doix Yesu maiv gaengh cuotv seix wuov deix 700 hnyangx nyei dueiv taux 600 hnyangx nyei gorn. Ye^le^mi zoux douc waac nyei gong lauh nyei. Naaiv deix ziangh hoc ninh kuinx Tin-Hungh nyei baeqc fingx, se laaix ninh mbuo baaix miuc-fangx caux baamz nyei zuiz, ninh mbuo nyei guoqv oix zuqc domh zeqc naanc. Ninh yiem jienv nyei ziangh hoc, ninh ganh nyei m'zing buatc ninh douc daaih naaiv deix waac cuotv daaih zien, weic zuqc Ye^lu^saa^lem Zingh ndortv bieqc Mbaa^mbi^lon nyei hungh, Ne^mbu^katv^netv^saa, nyei buoz-ndiev. Ye^le^mi buatc zingh caux zaangc Tin-Hungh nyei biauv zuqc baaic waaic. Yu^ndaa nyei hungh yaac zuqc guaatv mingh Mbaa^mbi^lon Guoqv. Ye^le^mi yaac douc waac gorngv nqa'haav hingv zuqc guaatv mingh nyei baeqc fingx duqv nzuonx daaih liepc jiez guoqv hnangv loz wuov nor. Ye^le^mi Sou haih bun nqoi zoux biaa ginc hnangv naaiv: (1) Da'yietv ginc ZIOUV paaiv Ye^le^mi zoux douc waac mienh. (2) Da'nyeic ginc Ye^le^mi tengx Tin-Hungh douc waac mbuox Yu^ndaa Guoqv caux gunv guoqv nyei mienh doix Yo^si^yaa, Ye^ho^yaa^kim, Ye^ho^yaa^kin caux Se^nde^ki^yaa zoux hungh nyei ziangh hoc. (3) Da'faam ginc Ye^le^mi nyei sou-biuv, Mbaalukv, fiev nyei sou fiev jienv gorngv Ye^le^mi douc nyei waac caux Ye^le^mi nyei seix zeiv cuotv daaih longc jienv nyei sic. (4) Da'feix ginc ZIOUV nyei waac gorngv ziex guoqv mienh. (5) Da'hmz ginc se setv mueiz gorngv jiex daaih nyei jauv-louc, dongh Ye^lu^saa^lem mbaang, baeqc fingx zuqc guaatv mingh Mbaa^mbi^lon nyei ziangh hoc. Ye^le^mi benx yietc dauh hnyouv mau nyei mienh yaac hnamv caux ninh juangc fingx nyei mienh. Ninh yaac youx haic dongh ninh oix zuqc gorngv mienh zungv oix zuqc dingc zuiz. Maaih ziex douc waac ninh hnyouv mun jienv nyei gorngv.

Page 32: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 32

Laaix Tin-Hungh heuc ninh zoux douc waac mienh ninh zuqc siouc ziex nyungc kouv. ZIOUV nyei waac yiem jienv ninh nyei hnyouv hnangv douz zieqc jienv nor, ninh maiv gorngv maiv duqv aqv. Naaiv buonv sou gu'nyuoz maaih deix longc jienv nyei waac gorngv taux jiex ndaangc Ye^le^mi nyei seix zeiv zuqc ziex nyungc kouv naanc nyei hnoi-nyieqc. Naaiv deix waac gorngv taux oix liepc siang-ngaengc waac nyei ziangh hoc. Wuov zanc Tin-Hungh nyei baeqc fingx haih ei jienv naaiv deix siang-ngaengc waac yaac maiv qiemx zuqc fin-saeng njaaux, weic zuqc naaiv deix ngaengc waac zungv oix fiev jienv yiem ninh mbuo nyei hnyouv gu'nyuoz (Ye^le^mi 31:31-34). -- Sou Gorngv -- 1:1-19 - ZIOUV paaiv Ye^le^mi zoux douc waac mienh 2:1-25:38 - Yo^si^yaa, Ye^ho^yaa^kim, Ye^ho^yaa^kin caux Se^nde^ki^yaa nyei hungh hoc douc nyei waac 26:1-45:5 - Ye^le^mi nyei maengc buangh jiex nyei sic 46:1-51:64 - Douc waac gorngv ziex guoqv mienh 52:1-34 - Ye^lu^saa^lem mbaang 1. Haaix dauh fiev? Fiev nyei mienh: Ye^le^mi 2. Fiev bun haaix dauh?: Fiev bun Yiu^ndaa caux Ye^lu^saa^lem Zingh nyei mienh. 3. Ziangh haaix fiev? Fiev nyei hnyangx-dauh: Yiem 627-586 B.C. 4. Ye^le^mi douc waac gorngv taux yiem nqa’haav-laai nyei wuov deix biaa dauh hungh. B. Sou-nyouz gorn: 1. Mienh zoux zuiz nyei jauv. Yo^si^yaa, hungh paan-pei ndortv weic laaix mienh goiv hnyouv mv nzengc. Ninh mbuo corc zei zoux maux borqv jienv mingh, Baaix zaangc mienv-fangx, yietc zungv zoux bieiv nyei mienh guangc Tin-Hungh nyei leiz ei gorqv-mienh nyei oix zoux. Jeremiah saauv nzengc ninh mbuo nyei zuiz mbuox ninh mbuo Tin-Hungh oix dingc zuiz aqv, tov ninh mbuo goiv hnyouv. 2. Dingc zuiz: Laaix zuiz Ye^lu^sa^lem cingx zuqc sernv porx, singx dinc zuqc qui, mienh maanh zuqc zorqv guaatv mingh Babylon. Naaic deix mienh zuqc siouc sernv porx yaac zuqc zorqv se weic ninh mbuo mv oix muangx Tin-Hungh nyei waac. 3. Tin-Hungh se yietc zungv nyei Ziouv: Tin-Hungh se ziepc zuoqv nyei zeix Ziouv. Ninh haih funx cing nyungc-nyungc. Mv maaih haiv dauh, Ninh ganh hnangv. Ninh buangv nzengc congh mengh buangv nzengc hnamv yienz Ninh zeix daaih nyei maanc muotc ziux Ninh nyei za’eix cuotv daaih, dunh yunh nzengc. Ninh se goix jiex nzengc yietc norm lungh ndiev nyei Ziouv. 4. Siang-hnyouv: Ye^le^mi sien box gorngv guoqv zaangc zuqc siemv liuz, Tin-Hungh oix fungx siang-yungh Ziouv, Me^si^yaa daaih. Ninh oix dorh ninh mbuo bieqc siang-hoz nqaang, siang-ngaengc waac, caux siang-mauv nyei siang-hnoi. Ninh oix hnangv naaiv nor zoux ziangx, tiuv baamz zuiz nyei hnyouv benx hnamv nyei hnyouv bun Tin-Hungh.

Page 33: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 33

5. Ziepc zuoqv nyei bou: Jeremiah ziepc zuoqv nyei fuh-sux Tin-Hungh 40 hnyangx. Dongh naaic douc lungh ndiev, mienh maanh nqemh ninh, mv zipv ninh, yaac hoic ninh. Jeremiah zunh nyei doz weic baamh mienh mv ziangh gong, mv baac ninh yaac corc mv guangc ziepc zuoqv nyei doix Tin-Hungh taux daauh. 6. Ye^le^mi zunh doz 40 hnyangx. Ninh zoux zunh yaangh sai (Haengh douh sai) jiez gorn yiem 627-586 B.C. (41 hnyangx) jomc. Ye^lu^saa^lem Zingh mbaaix, porx waaic 586 B.C. 25. NAANC ZINGH NZUNG (LAMENTATIONS) A. Fiev weic (Purpose): Naanc Zingh Nzung maaih biaa diuh nzung gapv daaih benx yietc buonv sou. Naaiv deix nzung gorngv yiem Yesu maiv gaengh cuotv seix 586 wuov hnyangx, Ye^lu^saa^lem zuqc baaic huaang, baeqc fingx zuqc guaatv mingh nyei naanc zingh. Maiv gunv sou gorngv nzauh nyei jauv gauh camv, mv baac biux mengh mienh haih kaux Tin-Hungh yaac weic nqa'haav hingv maaih lamh hnamv dorngx. Yiutai Mienh yietc hnyangx zei nzunc, maiv nyanc haaix nyungc yaac nzauh nyiemv aengx doqc naaiv deix nzung weic jangx 586 wuov hnyangx, guoqv zaangc buangh nyei domh naanc zingh. -- Sou Gorngv -- 1:1-22 - Ye^lu^saa^lem zuqc nzauh nyei sic 2:1-22 - Ye^lu^saa^lem zuqc dingc zuiz 3:1-66 - Zuqc dingc zuiz yaac maaih lamh hnamv 4:1-22 - Ye^lu^saa^lem zuqc baaic waaic nzengc 5:1-22 - Daux gaux tov Tin-Hungh korv-lienh B. Njaaux mienh mv muangx Tin-Hungh nor a’zuqc siouc kouv naanc. 1. Haaix dauh fiev? Fiev nyei mienh: Ye^le^mi 2. Ziangh haaix fiev? Fiev nyei hnyangx-dauh: 586 B.C. Ye^lu^saa^lem Zingh jang-jang mbaang mingh nyei ziangh hoc. 3. Yiem haaix fiev? Fiev nyei dorngx mv gorngv, mv baac gorngv taux Ye^lu^saa^lem zuqc Babylon mborqv mbaaix, Ye^lu^saa^lem Zingh nyei mienh maanh zuqc daix, zuqc hoic, zuqc zorqv guaatv nqaai: 1:1-22 Ye^le^mi nzauh weic Ye^lu^saa^lem 2:1-22 Tin-Hungh qiex jiez zuiz 3:1-22 Jorm-yuoqv gu’nyuoz nyei jauv. 4:1-22 Tin-Hungh nyei qiex jiez duqv hnyouv nqaai 5:1-22 Ye^le^mi tov dinh nzuonx 26. E^SE^KEN (EZEKIEL) A. Fiev weic (Purpose): Douc waac mienh E^se^ken zuqc caangv mingh yiem Mbaa^mbi^lon ndaangc Ye^lu^saa^lem mbaang, yiem Yesu maiv gaengh cuotv seix 586 wuov hnyangx. Nqa'haav E^se^ken corc yiem Mbaa^mbi^lon ziex hnyangx. Ninh douc waac bun zuqc guaatv mingh

Page 34: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 34

Mbaa^mbi^lon nyei mienh caux yiem jienv Ye^lu^saa^lem nyei baeqc fingx. E^se^ken Sou bun nqoi zoux juqv ginc: (1) Da'yietv ginc gorngv Tin-Hungh heuc E^se^ken zoux douc waac mienh. (2) Da'nyeic ginc gorngv donv baeqc fingx weic zuqc Tin-Hungh oix dingc zuiz, yaac gorngv Ye^lu^saa^lem oix zuqc mbaang, zuqc mietc. (3) Da'faam ginc gorngv Tin-Hungh oix dingc dongh zeix ninh nyei baeqc fingx, dorh ninh nyei baeqc fingx dorngc jauv wuov deix guoqv nyei zuiz. (4) Da'feix ginc gorngv Ye^lu^saa^lem zuqc mbaang liuz, orn baeqc fingx nyei hnyouv nyei waac yaac gorngv nqa'haav hingv mienh aengx oix duqv longx.( 5) Da'hmz ginc douc Tin-Hungh nyei waac gorngv Gikc. (6) Da'luoqc ginc gorngv aengx liepc jiez zaangc Tin-Hungh nyei biauv caux guoqv. E^se^ken maaih sienx fim wuonv nyei, hnyouv hnamv duqv ndo nyei, go nyei. Maaih deix jauv ninh buatc benx Laauc Yaangh nyei sic, maaih deix ninh zoux nyungc zeiv, zoux jangx-hoc biux mengh ninh oix mienh hiuv nyei jauv. E^se^ken gorngv duqv jienv nyei, mienh nyei hnyouv oix zuqc fingv jiez daaih siang nyei, gorqv-mienh yaac oix zuqc weic gorqv-mienh ganh nyei zuiz ndaam-dorng. E^se^ken zunh gorngv ninh maaih lamh hnamv, liemh guoqv liemh mienh oix fingv jiez daaih siang nyei. Ninh ganh maiv daan zoux douc waac mienh, ninh yaac zoux sai mienh ziouc maaih hnyouv lengc jeiv nyei hnamv taux zaangc Tin-Hungh nyei biauv caux cing-nzengc nyei jauv. -- Sou Gorngv -- 1:1-3:27 - Tin-Hungh paaiv E^se^ken 4:1-24:27 - Douc waac gorngv Ye^lu^saa^lem oix zuqc kouv 25:1-32:32 - Tin-Hungh dingc ziex norm guoqv nyei zuiz 33:1-37:28 - Tin-Hungh caux ninh nyei baeqc fingx laengz waac 38:1-39:29 - Douc waac gorngv Gikc 40:1-48:35 - Laauc yaangh nqa'haav hingv oix maaih wuov norm zaangc Tin-Hungh nyei biauv caux deic-bung. Box mengh Tin-Hungh dingc zuiz I^saa^laa^en caux ganh deix guoqv, caux box zinh maaih hnoi njoux en oix taux Tin-Hungh nyei mienh. 1. Haaix dauh fiev? Fiev nyei mienh: E^se^ken 2. Fiev bun haaix dauh? Fiev bun: zuqc guaatv mingh Mbaa^mbi^lon nyei Yiutai Mienh caux Tin-Hungh nyei mienh yiem nzaanx norm-norm dorngx wuov deix. 3. Ziangh haaix fiev? Fiev nyei hnyangx-dauh: Leih mv go 571 B.C. 4. Yiem haaix fiev? Fiev nyei dorngx yiem Mbaa^mbi^lon. E^se^ken se gauh lunx deix Ye^le^mi. Dongh Ye^le^mi zunh doz yiem Ye^lu^saa^lem Zingh bun corc yiem Yu^ndaa nyei mienh wuov zanc E^se^ken yiem Mbaa^mbi^lon zunh doz bun dongh zuqc guaatv mingh wuov deix mienh. Tin-Hungh heuc Ezekiel, yaac hinc zinh hoz nyei jauv bun Ezekiel buatc. Bun Ezekiel heuc mbungv-nqaai pan-nangh. 37 zaang.

Page 35: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 35

27. NDAA^NI^EN (DANIEL) A. Fiev weic (Purpose): Ndaa^ni^en Sou fiev daaih nyei ziangh hoc, I^saa^laa^en Mienh zuqc dauh maiv sienx Tin-Hungh nyei hungh diex zeix ninh mbuo, hoic ninh mbuo kouv. Fiev sou nyei mienh fiev ziex diuh jauv-louc caux laauc yaangh nyei sic weic tengx wuov doic mienh zungx qaqv. Ninh mbuo ziouc maaih lamh hnamv Tin-Hungh oix bun hoic ninh mbuo wuov dauh hungh zuqc suei, bun Tin-Hungh ganh nyei baeqc fingx aengx duqv gunv. Sou bun nqoi zoux i ginc. (1) Da'yietv ginc gorngv Ndaa^ni^en aengx caux ninh zuqc guaatv mingh nyei doic buangh nyei jauv-louc. Ninh mbuo sienx longx Tin-Hungh yaac muangx ninh nyei waac ziouc hingh jiex ninh mbuo nyei win-wangv. Naaiv deix jauv-louc cuotv daaih doix Mbaa^mbi^lon caux Besie yiem lungh ndiev zoux hlo jiex, henv jiex nyei deic-bung. (2) Da'nyeic ginc gorngv Ndaa^ni^en buatc ziex nyungc laauc yaangh nyei sic. Naaiv deix laauc yaangh nyei sic maaih ziex nyungc jangx-hoc biux mengh zinh hoz nyei jauv. Maaih ziex norm guoqv oix henv jienv faaux aengx ndortv jienv njiec. Daauh dangh gorngv zuqc Mbaa^mbi^lon Deic-Bung, dongh maiv sienx Tin-Hungh nyei hungh diex, zeix Tin-Hungh nyei mienh, mv baac ninh oix zuqc suei. Tin-Hungh nyei baeqc fingx oix hingh jiex. -- Sou gorngv -- 1:1-6:28 - Ndaa^ni^en caux ninh nyei loz-gaeng doic 7:1-12:13 - Ndaa^ni^en buatc laauc yaangh nyei sic 7:1-28 - Biei dauh hieh ga'naaiv 8:1-9:27 - Yungh gouv caux yungh 10:1-11:45 - Fin-mienh douc waac 12:1-13 - Setv mueiz nyei nyutc zeiv B. Ndaa^ni^en nyei jauv-louc 1. Ndaa^ni^en zuqc zorqv dorh mingh taux Mbaa^mbi^lon yiem 605 B.C. 2. Ndaa^ni^en zunh doz bun zuqc guaatv mingh nyei mienh yiem 93 B.C. 3. Ndaa^ni^en buatc hinc yaangh nyei sic daauh nzunc yiem 553 B.C. 4. Ndaa^ni^en zuqc zoi bieqc ndaauh njoh nyei ziangh hoc yiem 539 B.C. 5. Ndaa^ni^en zunh doz baac nyei ziangh hoc yiem 536 B.C. C. Haaix dauh Ndaa^ni^en sou? 1. Fiev nyei mienh: Daniel 2. Fiev bun Tin-Hungh nyei mienh dongh zuqc zorqv mingh yiem Mbaa^mbi^lon caux norm- norm dorngx nyei mienh. 3. Fiev nyei hnyangx-dauh: Leih mv go 535 B.C. Siou yiem 605-535 B.C. nyei ziangh hoc. 4. Fiev nyei dorngx: Se yiem Mbaa^mbi^lon. 5. Ndaa^ni^en tengx hungh jaa zoux gong leih mv duqv 60 hnyaangx. 6. Ndaa^ni^en nyei seix zeiv jauv (1:1-6:38). 7. Ndaa^ni^en buatc hinc yaangh nyei jauv (7:1-12:13).

Page 36: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 36

28. HO^SE^YAA (HOSEA) A. Fiev weic (Purpose): Yiem douc waac mienh, Aamotv, nyei ziangh hoc jiex liuz, Ho^se^yaa yiem I^saa^laa^en Baqv Bung nyei Guoqv zunh Tin-Hungh nyei fienx doix Saa^maa^lie maiv gaengh mbaang mv baac deic-bung jiez gorn lunc nyei ziangh hoc. Mbaang wuov zanc se Yesu maiv gaengh cuotv seix 721 wuov hnyangx. Ho^se^yaa gorngv gauh camv jiex se ninh nzauh baeqc fingx weic zuqc ninh mbuo baaix miuc-fangx, maiv ziepc zuoqv nyei zoux bun Tin-Hungh. Ninh daamv hlo nyei zoux nyungc zeiv biux mengh naaiv deix maiv ziepc zuoqv nyei jauv, weic zuqc ninh dorng jaa mv baac kouv nyei. Ninh longc maiv ziepc zuoqv nyei auv. Ninh nyei auv hnangv haaix nor maiv ziepc zuoqv nyei zoux bun Ho^se^yaa, baeqc fingx yaac hnangv wuov nor maiv ziepc zuoqv nyei zoux aengx guangc ZIOUV. Weic naaiv I^saa^laa^en Mienh oix zuqc dingc zuiz. Mv baac setv mueiz, weic zuqc Tin-Hungh ziepc zuoqv nyei hnamv ninh nyei baeqc fingx, ninh oix dorh ninh nyei baeqc fingx nzuonx daaih caux ninh horpc, maaih jiu tong. Yiem Ho^se^yaa 11:8 gorngv duqv mengh Tin-Hungh ndongc haaix hnamv ninh nyei mienh. Naaiv yiemc gorngv, "... I^saa^laa^en aah! Yie hnangv haaix nor haih zorqv meih jiu bun ganh dauh? ... Yie nyei hnyouv faanv-fei lunc, weic zuqc yie za'gengh korv-lienh ninh mbuo." -- Sou Gorngv -- 1:1-3:5 - Ho^se^yaa dorng jaa nyei jauv caux ninh nyei jaa-dingh 4:1-13:16 - Douc waac gorngv I^saa^laa^en 14:1-9 - Douc fienx gorngv goiv hnyouv caux laengz nyei waac B. Haaix dauh fiev? Weic haaix nyungc fiev? 1. Fiev weic: biux mengh Tin-Hungh hnamv Ninh nyei mienh waaic mienh. 2. Fiev nyei mienh: Ho^se^yaa. Ho^se^yaa naaiv joux waac maaih eix-leiz gorngv “njoux en” 3. Fiev bun: Fiev bun I^saa^laa^en Mienh, caux yiem nzaanx nyei Tin-Hungh mienh. 4. Fiev nyei hnyangx-dauh: Leih mv go 715 B.C. 5. Siou yiem 753-715 B.C. 6. Ho^se^yaa jiez gorn zunh doz nyei ziangh hoc yiem 753 B.C. - 715 B.C. 29. YO^EN (JOEL) A. Fiev weic (Purpose): Naaiv dauh douc waac mienh, mbuox heuc Yo^en, mienh maiv nangc hiuv duqv ninh nyei jauv-louc ndongc haaix camv, yaac maiv nangc hiuv duqv mengh ninh ziangh haaix yiem. Daaix ninh yiem Yesu maiv gaengh cuotv seix 500 taux 400 hnyangx mbu'ndongx, dongh Besie nyei hungh gunv Yu^ndaa Deic-Bung nyei ziangh hoc. Yo^en fiev gorngv taux Baa^letv^dai zuqc domh zeqc naanc, se zuqc jopv-nyeic faanv caux lungh haanz kouv haic. Yiem naaiv deix sic Yo^en buatc benx jangx-hoc biux mengh ZIOUV nyei Hnoi oix taux aqv. Wuov zanc ZIOUV oix dingc maiv ei ninh nyei za'eix zoux horpc nyei mienh nyei zuiz. Yo^en douc waac gorngv ZIOUV oix mienh goiv hnyouv

Page 37: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 37

guangc zuiz, ninh ziouc laengz bun ninh mbuo duqv longx hnangv loz wuov nor, yaac ceix fuqv bun ninh nyei baeqc fingx. Aengx maaih nyungc buatc duqv mengh nyei, se Tin-Hungh laengz bun ninh nyei Singx Lingh njiec ninh nyei mienh, maiv gunv m'jangc m'sieqv, gox lunx. -- Sou Gorngv -- 1:1-2:17 - Jopv-nyeic faanv 2:18-27 - Laengz bun duqv longx hnangv loz wuov nor 2:28-3:21 - ZIOUV nyei Hnoi B. Naaiv buonv sou nyei jauv-louc 1. Fiev weic: Box Yu^ndaa, taux fatv Tin-Hungh dingc zuiz aqv, weic laaix ninh mbuo nyei zuiz, aeqv kuinx ninh mbuo goiv hnyouv nzuonx lorz Tin-Hungh. 2. Fiev nyei mienh: se Yo^en ganh. 3. Fiev bun: Yu^ndaa caux yiem nzaanx nyei Tin-Hungh mienh. 4. Fiev nyei hnyangx-dauh: m’nziex dongh Yo^en zunh doz nyei ziangh hoc, 835 - 796 B.C. 5. Yo^en zunh doz jiez gorn yiem 835, jomc 796 B.C. Wuov gitv lungh ndiev Yu^ndaa nyei mienh maanh ceux lunc, zoux waaic, guangc Tin-Hungh, daaux nzuonx zoux ei ninh mbuo ganh nyei oix, zaangc mienv-fangx, zoux zuiz. Yo^en box ninh mbuo, naaic setv maengc oix njiec Tin-Hungh dingc zuiz nyei jauv aqv. 1. Jopv nyei hnoi 1:1-2:27 2. Tin-Hungh nyei hnoi 2:28-3:21 30. AAMOTV (AMOS) A. Fiev weic (Purpose): Aamotv se zoux da'yietv dauh yiem Ging-Sou fiev ninh tengx Tin-Hungh douc nyei waac. Ninh nyei waac yaac muonc nyei. Maiv gunv ninh yiem naamh bung, Yu^ndaa Guoqv daaih, ninh yiem baqv bung, I^saa^laa^en Deic-Bung zunh doz. Ninh zunh nyei ziangh hoc se doix Yesu maiv gaengh cuotv seix 700 lengh hnyangx nyei dorngx. Wuov deix ziangh hoc deic-bung benx nyei, mienh jienh gan ninh mbuo sienx nyei jauv, yaac buatc hnangv deic-bung wuonv nyei, baengh orn nyei. Mv baac Aamotv buatc deic-bung benx nyei jauv se kungx laaix butv-zoih mienh. Naaiv deix mienh butv zoih weic zuqc ninh mbuo zeix mienh jomc mienh yaac zoux maiv baengh fim bun ninh mbuo. Mienh jienh ei ninh mbuo sienx nyei jauv zoux, mv baac zoux beih zaangc hnangv. Ninh mbuo laaic deic-bung wuonv nyei, baengh orn nyei, mv baac maiv zeiz. Aamotv jorm hnyouv bungx laangc zunh gorngv Tin-Hungh oix dingc I^saa^laa^en Mienh nyei zuiz. Ninh tov bun baengh fim nyei jauv hnangv wuom nor liouc cuotv daaih. Se gorngv hnangv naaic, "Nziex ZIOUV, Nernh Jiex nyei Tin-Hungh, oix korv-lienh Yosepv zengc njiec nyei mienh." (Aamotv 5: 15) --Sou gorngv -- 1:1-2:5 - ZIOUV dingc weih gormx I^saa^laa^en Deic-Bung wuov deix guoqv nyei zuiz 2:6-6:14 - ZIOUV dingc I^saa^laa^en nyei zuiz 7:1-9:15 - Biaa nyungc hinc yaangh nyei sic

Page 38: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 38

B. Naaiv buonv sou nyei jauv-louc: 1. Fiev weic: Gorngv mengh Tin-Hungh oix dingc zuiz wuov jiex bung hungh guoqv (Israel) weic ninh mbuo buangv hnyouv nyei jauv: zaangc fangx, caux nyanc mienh jomc mienh. 2. Fiev nyei mienh: se Aamotv ganh aqv. 3. Fiev bun: Wuov jiex bung hungh guoqv (I^saa^laa^en) caux yiem nzaanx nyei Tin-Hungh mienh. 4. Fiev nyei hnyangx-dauh: 760-750 B.C. 5. Fiev nyei dorngx: Mv gorngv cing, m’nziex yiem Saa^maa^lie mv bei. 6. Weic diuc fiev? Weic I^saa^laa^en Mienh benx mienh oix buangv hnyouv njien-youh nauc nyitc daaih aeqv nyanc mienh jomc mienh, zorqv ninh mbuo mingh maaic zoux nouh. Aeqv mv lauh ziouc zuqc Aa^si^lie (Assyria) gunv jienv ninh mbuo, wuov hnoi, ninh mbuo benx wuov deix nyei nouh nzengc. 7. Aamotv jiex gorn zunh doz yiem 760 B.C. - 750 B.C. 31. O^MBAA^NDI (OBADIAH) A. Fiev weic (Purpose): Naaiv buonv O^mbaa^ndi Sou se nangv nyei. Ye^lu^saa^lem mbaang liuz, nqa'haav O^mbaa^ndi fiev daaih. Fiev nyei ziangh hoc nziex yiem Yesu maiv gaengh cuotv seix zinh ndaangc 586 hnyangx nyei dorngx. E^ndom Mienh caux I^saa^laa^en Mienh benx win-wangv daaih lauh aqv. Fiev naaiv buonv sou nyei ziangh hoc, E^ndom Mienh maiv daan a'hneiv buatc Ye^lu^saa^lem mbaang hnangv. Ninh mbuo ganh mingh luv wuov norm zingh yaac tengx jienv caangv zingh nyei mienh. O^mbaa^ndi douc waac gorngv E^ndom Mienh oix zuqc dingc zuiz, zuqc suei. Caux I^saa^laa^en Mienh maaih win wuov deix fih hnangv nyei oix zuqc suei. -- Sou Gorngv -- 1-14 - E^ndom zuqc ZIOUV dingc zuiz 15-21 - ZIOUV nyei Hnoi B. Naaiv buonv sou nyei jauv-louc: 1. Fiev weic: Biux mengh Tin-Hungh oix dingc zuiz dongh zoux hoic Ninh nyei mienh, wuov deix mienh. 2. Fiev nyei mienh: se O^mbaa^ndi 3. Fiev bun: E^ndom, Yiutai mienh yiem Judah, caux yiem nzaanx nyei Tin-Hungh mienh. 4. Fiev nyei hnyangx-dauh: Maiv hiuv dingc. M’nziex Yo^ho^lam gunv Yu^ndaa nyei lungh ndiev, 853-841 B.C. fai Ye^le^mi zunh doz nyei lungh ndiev, 627-586 B.C. mv bei. 5. E^ndom mienh se E^saau nyei zeiv-fun. E^saau se Yaagorpc nyei gorx.

Page 39: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 39

32. YONAA (JONAH) A. Fiev weic (Purpose): Naaiv buonv Yonaa Sou caux ganh deix douc waac mienh nyei sou maiv fih hnangv, weic zuqc naaiv buonv gorngv taux yietc dauh mienh, mbuox heuc Yonaa, nyei jauv-louc. Maaih nzunc Yonaa maiv oix muangx Tin-Hungh nyei waac. Tin-Hungh paaiv ninh mingh Ni^naa^we Domh Zingh douc waac gorngv wuov norm zingh nyei mienh, mv baac Yonaa maiv kangv mingh. Ninh hiuv duqv wuov norm zingh nyei mienh se I^saa^laa^en Mienh nyei win-wangv. Ninh yaac nzauh heix ninh mingh douc wuov deix waac, Tin-Hungh maiv za'gengh ei jienv zoux, maiv mietc wuov norm domh zingh. Mv baac maaih camv-diuc jauv cuotv daaih bun Yonaa hiuv duqv ndongc haaix yaac oix zuqc mingh douc Tin-Hungh nyei waac mbuox wuov norm zingh nyei mienh. Nqa'haav ninh buatc Tin-Hungh korv-lienh mienh, tiuv za'eix, maiv ei ninh ganh gorngv nyei waac zoux, Yonaa ziouc qiex jiez haic. Naaiv buonv sou bun mbuo hiuv duqv Tin-Hungh gunv duqv nzengc ninh zeix daaih nyei ga'naaiv. Sou gauh longc jienv jiex bun mbuo hiuv duqv Tin-Hungh hnamv haic mienh yaac maaih hnyouv korv-lienh mienh. Ni^naa^we Zingh nyei mienh zoux I^saa^laa^en Mienh nyei win-wangv. Mv baac Tin-Hungh buatc Ni^naa^we Mienh goiv hnyouv guangc ninh mbuo nyei zuiz, ninh ziouc korv-lienh, maiv mietc ninh mbuo. -- Sou Gorngv -- 1:1-17 - Tin-Hungh paaiv Yonaa mingh douc waac, Yonaa maiv kangv mingh. 2:1-10 - Yonaa goiv hnyouv, Tin-Hungh ziouc bun ninh duqv maengc cuotv. 3:1-10 - Yonaa douc Tin-Hungh nyei waac mingh mbuox Ni^naa^we Zingh nyei mienh. 4:1-11 - Tin-Hungh korv-lienh Ni^naa^we Zingh nyei mienh. B. Naaiv buonv sou nyei jauv-louc: 1. Fiev weic: Bun mienh buatc Tin-Hungh nyei njoux en fienx. 2. Fiev nyei mienh: se Yonaa ganh. 3. Fiev bun: I^saa^laa^en Mienh caux yiem nzaanx nyei Tin-Hungh mienh. 4. Fiev nyei hnyangx-dauh: Leih mv go 785-760 B.C. 5. Fiev nyei dorngx mv gorngv. 6. Longc jienv nyei dorngx: Yo^baa (Joppa) caux Ni^naa^wei (Nineveh) mungv. 7. Yonaa jiex gorn zunh doz mv nziex yiem 785 -753 B.C. Leih duqv 32 hnyaangx. C. Sou-nyouz: 1. Yo^naa biaux gong 1:1-2:10 2. Yo^naa zoux ziangx ninh nyei gong 3:1-4:11 33. MIKAA (MICAH) A. Fiev weic (Purpose): Douc waac mienh, Mikaa, douc waac nyei ziangh hoc, doix zuqc I^saa^yaa nyei lungh ndiev. Ninh yiem naamh bung nyei guoqv, Yu^ndaa. Mikaa sienx dingc Yu^ndaa oix buangh guoqv zaangc nyei domh zeqc naanc, hnangv Aamotv gorngv zinh hoz waac baqv bung nyei guoqv, I^saa^laa^en,

Page 40: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 40

oix buangh nyei domh zeqc naanc. Ninh mbuo oix zuqc buangh fih hnangv nyei se weic zuqc baeqc fingx zoux maiv baengh fim nyei sic, Tin-Hungh ziouc dingc ninh mbuo nyei zuiz. Mv baac Mikaa gauh gorngv duqv mengh nqa'haav hingv maaih lamh hnamv nyei jangx-hoc. Naaiv buonv sou maaih ziex norm dorngx lengc jeiv nyei nuqv jienv gorngv naaiv deix maaih lamh hnamv nyei jangx-hoc. Maaih 4:1-4 gorngv lungh ndiev oix duqv taaix-baengh nyei yiem. Maaih 5:2-4 gorngv zinh hoz waac Ndaawitv nyei zeiv-fun oix maaih domh hungh diex cuotv daaih bun guoqv zaangc duqv baengh orn. Aengx maaih yietc yiemc waac se 6:8, nzutv zunv gorngv I^saa^laa^en nyei douc waac mienh gorngv gauh jienv jiex nyei eix leiz, se "O baamh mienh aac, ZIOUV zungv bun meih hiuv duqv haaix nyungc se longx nyei, ninh yaac oix meih hnangv haaix nor zoux. Oix zuqc baengh fim nyei zoux, maaih hnyouv oix korv-lienh mienh, nyiemc ganh zoux faix, gan jienv meih nyei Tin-Hungh mingh." -- Sou gorngv -- 1.1-3:12 - I^saa^laa^en caux Yu^ndaa zuqc dingc zuiz 4:1-5:15 - I^saa^laa^en Deic-Bung nzuonx daaih hnangv loz yaac duqv taaix-baengh nyei yiem 6:1-7:20 - Kuinx yaac gorngv maaih lamh hnamv nyei fienx B. Sou-Nyuoz: 1. Fiev weic: Box Tin-Hungh nyei mienh, bun-paaiv hnoi daaih aqv. Yaac oix fungx siex zuiz nyei en yietc zungv goiv hnyouv nyei mienh. 2. Fiev nyei mienh: Mikaa 3. Fiev bun: I^saa^^laa^en (baqv bung guoqv) caux Yu^ndaa (naamh bung guoqv) 4. Fiev nyei hnyangx-dauh: 742-687 B.C. 5. Fiev nyei dorngx: se maiv hiuv yiem haaix ? C. Da’faam Ginc: 1. Tin-Hungh seix fai doix-dekc guoqv-zangc nyei mienh (1:1-2:13) 2. Tin-Hungh seix faix doix-dekc zuangx bieiv zeiv (3:1-5:15) 3. Tin-Hungh seix faix doix-dekc zuangx baeqc fingx nyei mienh (6:1-7:20). 4. Mikaa jiex gorn zunh doz 742- 687 B.C. 34. NAA^HUM (NAHUM) A. Fiev weic (Purpose): Naa^hum Sou benx diuh nzung houc Ni^naa^we Domh Zingh mbaang. Loz-hnoi Atc^si^lie Mienh zoux I^saa^laa^en Mienh nyei win-wangv, hoic ninh mbuo kouv haic. Ni^naa^we zoux Atc^si^lie Mienh nyei domh zingh. Yesu maiv gaengh cuotv seix zinh ndaangc 600 lengh hnyangx nyei dorngx, Ni^naa^we mbaang mi'aqv. Buatc se laaix ninh mbuo zoux duqv doqc, zoux duqv maux, Tin-Hungh ziouc dingc ninh mbuo nyei zuiz. -- Sou gorngv -- 1:1-15 - Ni^naa^we Zingh zuqc dingc zuiz 2:1-3:19 - Ni^naa^we Zingh mbaang mi'aqv

Page 41: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 41

B. Sou-Nyuoz: 1. Fiev weic: Zunh hiaauv Tin-Hungh nyei bun-dunx yiem (Aa^si^lie (Assyria) caux longc ziepc zuoqv nunz Yu^ndaa. 2. Fiev nyei mienh: se Naa^hum ganh aqv. 3. Fiev bun: Ni^naa^we (Nineveh) caux Yu^ndaa 4. Fiev nyei hnyangx-dauh: Yiem Naa^hum zunh doz nyei ziangh hoc, leih mv duqv 663 - 612 B.C. mbu’ndongx-qangx mv bei. 5. Sou-nyouz mbuox Tin-Hungh oix siemv zuiz fai oix dingc zuiz Ni^naa^we (Nineveh). 6. Naa^hum jiex gorn zunh doz yiem 663 B.C. 7. Ni^naa^we zuqc qui 612 B.C. 35. HAA^MBAA^GUKC (HABAKKUK) A. Fiev weic (Purpose): Douc waac mienh, Haa^mbaa^gukc, douc waac ndaangc Yesu cuotv seix 700 hnyangx nyei dorngx, Mbaa^mbi^lon Guoqv henv nyei mv baac maiv gaengh duqv gunv I^saa^laa^en Deic-Bung nyei ziangh hoc. Haa^mbaa^gukc haiz hnyouv mun weic zuqc buatc naaiv deix mienh doqc mienh zoux ciouv hoic baeqc fingx. Ninh ziouc naaic ZIOUV, "Meih buatc orqv mienh naqv gauh longx ganh wuov deix kuv mienh nyei ziangh hoc, meih weic haaix diuc sekv-sekv nyei yiem, maiv ko lo?" (Haa^mbaa^gukc 1:13) ZIOUV dau Haa^mbaa^gukc, ziux ninh buatc horpc nyei ziangh hoc ninh oix zoux bun wuov deix mienh aqv. Zuov taux wuov deix ziangh hoc cuotv, "Mv baac caux Tin-Hungh horpc hnyouv nyei mienh, weic ninh sienx kaux Tin-Hungh duqv ziangh jienv." (Haa^mbaa^gukc 2:4) Naaiv buonv sou zengc njiec nyei waac douc daaih gorngv mienh waaic mienh oix zuqc mietc. Setv mueiz Haa^mbaa^gukc benx diuh singx nzung ceng Tin-Hungh hlo haic, biux mengh ninh maaih wuonv haic nyei sienx fim. -- Sou Gorngv -- 1:1-2:4 - Haa^mbaa^gukc ngopv, ZIOUV dau ninh 2:5-20 - Mienh waaic mienh oix zuqc mietc 3:1-19 - Haa^mbaa^gukc daux gaux nyei waac B. Naaiv buonv sou nyei jauv-louc: 1. Fiev weic: Biux mengh Tin-Hungh corc se gunv naaiv norm baamh gen. Ninh mengh-mengh nyei buatc baamh gen nyei orqv sic. 2. Fiev nyei mienh: se Haa^mbaa^gukc ganh aqv. 3. Fiev bun: Yu^ndaa wuov ndiev bung guoqv caux yiem nzaanx nyei Tin-Hungh mienh. 4. Fiev nyei hnyangx-dauh fai ziangh hoc: se yiem 612 - 588 B.C. mbu’ndongx-qangx. 5. Zinh hoz nyei waac: Mbaa^mbi^lon benx baamh gen nyei lingc, Yu^ndaa mv lauh zuqc Mbaa^mbi^lon bungx qui aqv.

Page 42: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 42

C. Sou-nyouz: 1. Haa^mbaa^gukc caau-fim nyei jauv 1:1-2:20 2. Haa^mbaa^gukc daux gaux nyei jauv 2:1-19 36. SE^FAN^YAA (ZEPHANIAH) A. Fiev weic (Purpose): Douc waac mienh, Se^fan^yaa, douc waac nyei ziangh hoc, se ndaangc Yo^si^yaa Hungh mbienv zaangc Tin-Hungh nyei jauv nzuonx hnangv loz wuov nor, wuov deix ziepc hnyangx gu'nyuoz nyei dorngx. Yo^si^yaa siang-ceix jiez zaangc Tin-Hungh nyei jauv yiem Yesu maiv gaengh cuotv seix 621 wuov hnyangx. Naaiv buonv sou fiev jienv gorngv nyei waac se hnangv camv-dauh douc waac mienh zanc-zanc gorngv nyei. Se^fan^yaa gorngv maaih norm domh zeqc naanc, zuqc mietc nyei hnoi, oix taux. Wuov norm hnoi Yu^ndaa Mienh laaix zaangc nyiec nyei zienh oix zuqc dingc zuiz. Ziouv yaac oix dingc ganh deix guoqv nyei zuiz. Maiv gunv Ye^lu^saa^lem Zingh oix zuqc mietc, nqa'haav aengx oix duqv ceix jiez daaih, yaac maaih nyiemc ganh zoux faix caux zoux horpc nyei mienh duqv yiem naaic. -- Sou Gorngv -- 1:1-2:3 - Ziouv siemv zuiz nyei hnoi 2:4-15 - Weih gormx I^saa^laa^en nyei guoqv oix zuqc baaic 3:1-20 - Ye^lu^saa^lem zuqc mietc yaac duqv njoux B. Sou-nyuoz: 1. Fiev weic: Nqamv faix kuinx Yu^ndaa nyei mienh maanh fingv daaih cuotv ninh mbuo nyei inv daaih heuc ninh mbuo nzuonx lorz Tin-Hungh. 2. Fiev nyei mienh: se Se^fan^yaa ganh aqv. 3. Fiev bun: Yu^ndaa caux zuangx guoqv nyei mienh. 4. Fiev nyei hnyangx-dauh: se yiem 640-621 B.C. 37. HAKV^GAI (HAGGAI) A. Fiev weic (Purpose): Hakv^gai Sou se nzutv zunv gorngv nangv nyei, yiem ndaangc Yesu cuotv seix 520 hnyangx, ZIOUV longc douc waac mienh, Hakv^gai, douc waac. Baeqc fingx zuqc caangv mingh aengx nzuonx daaih yiem jienv Ye^lu^saa^lem Zingh duqv camv-hnyangx aqv, mv baac zaangc Tin-Hungh nyei biauv corc mbaang, ndui jienv wuov. Naaiv deix douc daaih nyei waac kuinx baeqc fingx nyei bieiv zeiv ceix zaangc Tin-Hungh nyei biauv jiez daaih. Ziouv yaac laengz bun naaiv deix baeqc fingx daaih gan longx Ziouv, zoux cing-nzengc nyei mienh, duqv longx, duqv baengh orn. -- Sou Gorngv -- 1:1-15 - ZIOUV heuc ceix zaangc Tin-Hungh nyei biauv 2:1-23 - Douc daaih nunz mienh, bun mienh maaih lamh hnamv nyei waac

Page 43: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 43

B. Sou-nyuoz: 1. Fiev weic: Heuc mienh maanh a’zuqc paan pei ceix Singx dinc bun ninh ziangx mingh. 2. Fiev nyei mienh: se Hakv^gai ganh aqv. 3. Fiev bun: Yiem Ye^lu^saa^lem caux yiem zuqc guaatv nzuonx daaih nyei mienh. 4. Fiev nyei hnyangx-dauh fai ziangh hoc, se yiem 520 B.C. C. Naaiv buonv sou nyei jauv-louc: 1. Yiem Ye^lu^saa^lem Singx dinc zuqc porx waaic yiem 586 B.C. 2. Sai^Latc (Cyrus) hungh bun Yiutai Mienh nzuonx daaih zorc Singx dinc yiem 538 B.C. 3. Ninh mbuo jiex gorn zoux daaih, mv haih ziangx. 4. Yiem Hakv^gai caux Se^kaa^l^yaa (Zechariah) haengh doz cingx ziangx. 520-515 B.C. 5. Heuc daaih zorc Singx dinc 1:1-15 6. Kuinx ninh mbuo zorc Singx dinc bun ninh ziangx 2:1-23 38. SE^KAA^LI^YAA (ZECHARIAH) A. Fiev weic (Purpose): Se^kaa^li^yaa Sou bun nqoi zoux i ginc. (1) Da'yietv ginc se da'yietv taux da'betv zaang, benx douc waac mienh, Se^kaa^li^yaa, douc nyei waac. Ninh douc waac nyei ziangh hoc yiem Yesu maiv gaengh cuotv seix 520 wuov hnyangx taux 518 wuov hnyangx mbu'ndongx nyei dorngx. Naaiv deix douc nyei waac gauh camv jiex se laauc yaangh nyei sic yaac gorngv taux aengx liepc jiez Ye^lu^saa^lem caux zaangc Tin-Hungh nyei biauv hnangv loz wuov nor. Naaiv douc sou yaac gorngv taux Tin-Hungh nyei baeqc fingx duqv saax cing-nzengc, aengx gorngv taux Me^si^yaa oix daaih nyei lungh ndiev. (2) Da'nyeic ginc se da'juov taux ziepc feix zaang yaac nzutv zunv gorngv ziex nyungc taux Me^si^yaa daaih nyei ziangh hoc caux siemv zuiz nqa'haav laai wuov nzunc. -- Sou Gorngv -- 1:1-8:23 - Donv nyei waac caux bun mienh maaih lamh hnamv nyei fienx 9:1-8 - Siemv weih gormx I^saa^laa^en Guoqv wuov deix baeqc fingx nyei zuiz 9:9-14:21 - Nqa'haav hingv mienh duqv bungx-zuoqc, baengh orn nyei yiem B. Sou-Nyuoz: 1. Fiev weic: Bun Tin-Hungh nyei mienh maaih norm maauv. Bun ninh mbuo zieqv duqv hoz nqaang Tin-Hungh nyei njoux en yangh Me^si^yaa daaih. 2. Fiev nyei mienh: se Se^kaa^li^yaa ganh aqv. 3. Fiev bun: Yiutai Mienh dongh zuqc guaatv nyei mingh yiem Mbaa^mbi^lon nzuonx daaih caux Tin-Hungh nyei mienh yiem nzaanx wuov deix. 4. Fiev nyei hnyangx-dauh: (a) Da’yietv taux da’betv (1- 8 zaang fiev yiem 520-518 B.C. nyei dorngx. (b) Da’juov taux ziepc feix (9-14) zaang fiev yiem 480 B.C. nyei dorngx. 5. Zuqc guaatv mingh nyei mienh maanh yiem Mbaa^mbi^lon daaux nqaang nzuonx daaih zorc Singx dinc, mv baac zorc mv haih ziangx. Hakv^gai caux Se^kaa^li^yaa cingx kuinx fai beqv ninh mbuo njorngh zorc taux bun ninh ziangx sepv.

Page 44: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 44

39. MAA^LAA^KI (MALACHI) A. Fiev weic (Purpose): Maa^laa^ki Sou se Yesu maiv gaengh cuotv seix 500 caux 400 hnyangx mbu'ndongx, dongh aengx ceix liuz yiem Ye^lu^saa^lem Zingh zaangc Tin-Hungh nyei biauv nqa'haav nyei ziangh hoc fiev daaih. Gauh longc jienv jiex, Maa^laa^ki oix heuc sai mienh caux zuangx baeqc fingx ziepc zuoqv nyei caux Tin-Hungh aengx siang-liepc nzunc ngaengc waac. Buatc duqv mengh nyei, Tin-Hungh nyei mienh zoux maiv puix Tin-Hungh yaac bungx huaang zaangc Tin-Hungh nyei jauv. Sai mienh caux baeqc fingx pienx Tin-Hungh, maiv fongc horc horpc zuqc fongc horc ziec nyei ga'naaiv, yaac maiv ziux Tin-Hungh njaaux nyei waac yiem. Mv baac ZIOUV oix daaih siemv zuiz, fioux ninh nyei mienh cing-nzengc daaih, yaac oix paaiv dauh ninh nyei douc fienx mienh mingh ndaangc liuc leiz ziangx jauv aengx zunh ninh nyei ngaengc waac. -- Sou Gorngv -- 1:1-2:16 - I^saa^laa^en Mienh nyei zuiz 2:17-4:6 - Tin-Hungh siemv zuiz yaac korv-lienh mienh B. Sou-Nyuoz: 1. Fiev weic: Binv mengh mienh maanh zoux nyei baamz-zuiz sic caux heuc ninh mbuo daaux nqaang daaih zoux horpc caux horpc hnyouv Tin-Hungh maaih jiu tong doic. 2. Fiev nyei mienh: se Maa^laa^ki ganh aqv. 3. Fiev bun: Yiem Ye^lu^saa^lem nyei Yiutai Mienh caux Tin-Hungh nyei mienh yiem nzaanx wuov deix. 4. Fiev nyei hnyangx-dauh: Leih mv duqv 439 B.C. nyei dorngx. 5. Baamz-zuiz nyei sai-mienh (1:1-2:9) 6. Baamz-zuiz nyei mienh (2:10-3:15) 7. Kungx maaih i ziex dauh ziepc zuoqv hnyouv nyei mienh hnangv (3:16-4:6) Biux mengh Loz-Ging-Sou guei gorn njiec dieh mbuoqc naaiv hnangv. Haaix dauh hoqc dorng Loz-Ging-Sou nor oix duqv buatc mengh-mengh nyei taux baamh mienh m’normh hoz, mv muangx waac, hnyouv ngaengc, mv mbuoqc leiz nyei jauv caux Tin-Hungh nzorng baamh mienh zoux nyei sic, hoic Tin-Hungh qiex jiez, yaac buatc Tin-Hungh yietc binc qiex jiez yaac yietc binc korv-lienh baamh mienh. Mv lamh beiv dorngx, yietc ziangx nyei hnangv baamh meinh doic jiex doic nyei fu’jueiv caux domh mienh nyei jauv nor. Mbuo dauh dauh horpc zuqc zanc-zanc jangx jienv, buatc fu’jueiv hnangv haaix zoux bun mbuo ziouc njorngh deix jangx gaax mbuo jiex daaih nyei ziangh hoc hnangv haaix nor zoux bun Tin-Hungh. Weic zuqc mbuo hnangv haaix nor zoux bun Tin-Hungh, Tin-Hungh yaac oix bun fu’jueiv hnangv wuov nor zoux bun mbuo. Se gorngv mbuo qiex jiez fu’jueiv mbuo ziouc hiuv duqv Tin-Hungh yaac qiex jiez mbuo aqv. Mbuo oix fu’jueiv muangx waac nor, da`yietv mbuo ganh yaac a’zuqc muangx Tin-Hungh nyei waac. Mbuo a’zuqc gueic jienv laengz waac bun Tin-Hungh gorngv, yiem naaiv mingh yie oix yietc liuz muangx Ziouv nyei waac, laengz zoux ei nzengc Ziouv nyei eix. Se gorngv, mbuo mbuoqc nzengc Tin-Hungh nor, Tin-Hungh yaac oix bun mbuo nyei fu’jueiv mbuoqc nzengc

Page 45: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 45

mbuo. Se gorngv mbuo mbuoqc maiv nzengc Tin-Hungh nor, Tin-Hungh yaac oix bun mbuo nyei fu’jueiv yaac mbuoqc maiv nzengc mbuo. Yesu gorngv heuc mbuo oix meinh hnangv haaix nor zoux bun mbuo, mbuo yaac a’zuqc hnangv wuov nor zoux bun mienh. Da’nyeic Ginc Loz-Ging-Sou Caux Siang-Ging-Sou Mbu’ndongx Nyei Ziangh Hoc Yiem Loz-Ging-Sou caux Siang-Ging-Sou mbu’ndongx leih 400 hnyaangx nyei dorngx. Mv baac mienh maiv nitv Tin-Hungh nyei jauv jiex daaih duqv 3, 000 hnyaangx aqv. Yiem Loz-Ging-Sou caux Siang-Ging-Sou nyei mbuoqc mv maaih Tin-Hungh nyei waac daaih taux mbuo mienh, faix mv maaih mienh douc Tin-Hungh nyei yiem naaiv deix 400 hnyaangx gu’nyuoz, se yiem 432-5 B.C. nyei ziangh hoc. Yiem naaiv deix ziangh hoc, Tin-Hungh maiv caux mbuo baamh mienh jiu tong taux Yesu cuotv nyei ziangh hoc daaih. Yiem naaiv deix ziangh hoc, ninh mbuo heuc sekv nyei ziangh hoc. Maiv maaih haaix mienh duqv zipv Tin-Hungh nyei waac, Tin-Hungh yaac maiv caux haaix dauh jiu tong. Yiutai Mienh fai I^saa^laa^en Mienh, yaac maiv maaih haaix dauh hungh diex gunv ninh mbuo, Tin-Hungh yaac maiv caux ninh mbuo jiu tong. Maaih yietc nyungc jauv yiem naaiv douc lungh ndiev nyei ziangh hoc, I^saa^laa^en Mienh ginv duqv guanh mienh maaih 72 dauh, zoux ninh mbuo nyei biei dorh ninh mbuo, naaiv deix mienh se maaih benx sai-mienh nyei zeiv-fun, maaih deix benx ninh nyei biei fai hungh nyei zeiv-fun. Naaiv guanh mienh gunv nyei lungh fai gunv nyei ziangh hoc, yiem naaiv deix 400 hnyaangx gu’nyuoz maaih sou gorngv taux I^saa^laa^en Mienh nyei jauv, se benx gouv-douh nyei sou, mienh maiv heuc yaac maiv longc zoux Ging-Sou. Sou nyei mbuo se heuc APOCRYPHAL/DEUTEROCANONICAL. Naaiv deix sou nyei mbuox se maaih hnangv naaiv: 01. TOBIT – To^mbitc 02. JUDITH – Ju^nditc 03. ESTHER – E^se^te 04. WISDOM OF SOLOMON – Saa^lo^morn nyei Congh Mengh Waac. 05. SIRACH – Si^laa^qei 06. BARUCH – Mbaa^lu^qei 07. SUSANNA – Su^saa^naa 08. 1 MACCABEES – Maekv^gaa^mbitv 09. 2 MACCABEES –Maekv^mbitv 10. 1 ESDRAS – E^saa^laa 11. 2 ESDRAS – E^saa^laa 12. 3 MACCABEES – Maekv^mbitv 13. 4 MACCABEES – Maekv^mbitv Naaiv deix sou se benx Yiutai Mienh nyei gouv-douh nyei sou, mbuo maiv longc zoux Ging-Sou. Mv baac maaih Catholic caux Lutheran, aengx caux maaih deix ganh jauv mienh longc nyei. Ninh mbuo yaac funx benx Ging-Sou nyei. Naaiv deix 72 laanh mienh nyei fun-faqv, nqa’haav se benx Faa^li^si Mienh caux Njaaux Leiz nyei fin-saeng, yiem Yesu nyei lungh ndiev nyei ziangh hoc. Njaaux Leiz nyei fin-saeng se maaih i jauv, maaih jauv heuc Faa^li^si Mienh, maaih jauv heuc Saa^ndu^si, fai Saa^ndu^gai Mienh. Naaiv deix i jauv mienh, caux doic maiv njiec, Faa^li^si Mienh sienx gorngv mienh daic mingh aengx haih nangh nyei, mv baac Saa^ndu^si Mienh maiv sienx mienh daic mingh aengx haic nangh daaih.

Page 46: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 46

Loz-Ging-Sou Nyei Ziangh Hoc

Hnoi (B.C.)

Longc Jienv Nyei Jauv

4004 Zeix Aa^ndam Haa^waa nyei ziangh hoc

Naaiv se ei Archbishop dingc daaih nyei jauv, ninh daic yiem (died 1656 A.D.) Ei yietc nyeic mingh nor, Aa^ndam zeix cuotv yiem 4004 B.C.

Hipv^lu Mienh nyei Hnoi se Koi-Tin Liepc Deic nyei jauv se benx 1 yietv hnyaangx. Da’yietv 1 hnyaangx yiem Hipv^lu mienh nyei hnoi nyieqc se ndortv zuqc 3,761 B.C. wuov hnyaangx. 2009 A.D. naaiv hnyouv se horpc zuqc benx 5769 – 5770 ei Hipv^lu Mienh nyei yaangh liqc ciou-gen hnoi se benx mbuo nyei Juoqv Hlaax/Ziepc Hlaax nyei ziangh hoc.

Aa^ndam nyei Hnyaangx Gaeng duqv mbuoqc ziex hnyaangx? Mbuo mv maaih haaix dauh haih hiuv duqv gorngv Aa^ndam ndongc haaix gox, dongh Tin-Hungh zeix ninh cuotv nyei ziangh hoc. Mv baac mbuo hiuv duqv gorngv ninh se maiv zeiz gu’nguaaz-siqv.

2348 Noyaa caux mbiungc-suiv yiemx

Noyaa nyei lungh ndiev: Yiem Noyaa nyei lungh ndiev mienh maanh zoux waaic sic, daix mienh bungx douz, maiv muangx Tin-Hungh nyei waac hnangv ih zanc mbuo nyei lungh ndiev nor, mienh zoux waaic sic camv jienv mingh. Tin-Hungh bun mbiungc-suiv daaih yiemx daic nzengc wuov gitv lungh ndiev nyei mienh maanh, kungx zengc Noyaa mbuo hmuangx doic ganh hnangv.

1996 to

1690 Mienh maanh aengx jiex gorn hiaangx jienv faaux

Yiem Apc^laa^ham mingh taux Yaagorpc (I^saa^laa^en) nyei ziangh hoc. Maiv maaih yiem dingc nyei dorngx fai tingh torqv dorngx, taux ninh mbuo biaux I^yipv Deic nyei ziangh hoc. I^saa^laa^en Mienh yiem I^yipv Deic-Bung feix baeqv lengc hnyaangx, yaac zuqc zoux nouh yiem wuov. Maaih deix domh fin-saeng hnamv daaih mv nziex leih maiv go 450 hnyaangx nyei dorngx mv bei. Mv maaih haaix dauh hiuv duqv dingc.

HNOI (B.C.) Longc Jienv Nyei Hnoi fai Ziangh Hoc

1491 Heih Douh fai Cuotv Guoqv: Tin-Hungh longc Mose dorh I^saa^laa^en Mienh biaux cuotv I^yipv Deic-Bung. I^saa^laa^en Mienh weic maiv muangx Tin-Hungh nyei waac, oix zuqc yiem Deic-Bung-Huaang feix ziepc (40) hnyaangx.

Page 47: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 47

1451 Yo^su^waa zoux bieiv dorh I^saa^laa^en Mienh bieqc laengz ngaengc waac nyei ndau-touv.

Yiem naaiv deix ziangh hoc, dongh zinh ndaangc yiem I^yipv biaux cuotv deix mienh daic nzengc mi’aqv, kungx zengc buo laanh hnangv, wuov deix maiv muangx Tin-Hungh nyei waac, ziouc maiv duqv bieqc. Dongh duqv bieqc Kaa^naa^aan wuov deix se dongh yiem Deic-Bung-Huaang cuotv seix daaih nyei mienh hnangv.

1410 to 1050 Yiem naaiv deix ziangh hoc, se domh jienv gunv caux dorh I^saa^laa^en Mienh. Tin-Hungh

ginv deix mienh daaih dorh I^saa^laa^en Mienh, heuc domh jien, fai gien.

c. 1050 to 930

Israel's First Kings I^saa^laa^en Mienh jiex maaih hungh nyei ziangh hoc: (1) Da’yietv dauh hungh se Saulo hungh. (2) Da’nyeic dauh hungh se Ndaawitv hungh. (3) Da’faam dauh hungh se Saa^lo^morn hungh. Saa^lo^morn hungh nyei seix zeiv jiex mingh nyei ziangh hoc, I^saa^laa^en Mienh bun nqoi zoux i norm guoqv. Yu^ndaa ganh maaih ninh mbuo nyei hungh. I^saa^laa^en ganh maaih ninh mbuo nyei hungh.

c. 960 Saa^lo^morn gomv SINGX DINC nyei ziangh hoc

928 I^saa^laa^en caux Yu^ndaa bun nqoi nyei ziangh hoc

1. I^saa^laa^en Mienh: I^saa^laa^en Mienh se maaih ziepc fingx yiem Baqv Bung maengx. Ninh mbuo nyei domh zingh se Saa^maa^lie. Ninh mbuo hungx diex heuc Ye^lo^mbom.

2. Yu^ndaa Mienh: Yu^ndaa Mienh se yiem Naamh Bung maengx. Yu^ndaa Mienh se kungx maaih I fingx hnangv, maaih Yu^ndaa fingx, maaih Mben^yaa^min fingx. Ninh mbuo nyei hungx diex se Saa^lo^morn nyei dorn.

928 to 722 I^saa^laa^en Mienh nyei hungh diex gunv nyei ziangh hoc (Ninh duqv gunv ziepc fingx I^saa^laa^en Mienh hnangv – He Ruling over Ten Tribes of Israel)

Yiem Ye^lo^mbom Hungh I taux Ho^si^yaa Hungh. From King Jeroboam I to King Hoshea.

928 to 587 Yu^ndaa hungh diex gunv nyei ziangh hoc ( Ninh duqv gunv Yu^ndaa fingx, Mben^yaa^min fingx caux Lewi fingx, buo fingx hnangv ) Ruling over Tribes of Judah, Benjamin and Levi)

Yiem Le^ho^mbom Hungh taux Se^nde^kai Hungh - From King Rehoboam to King Zedekiah (Maa^taa^li^yaa = Mattariah).

884 to 612 Aa^saa^lie gunv nyei lungh ndiev. Period when Assyria was a World Ruling Empire

840 to 400 Fiuh Zunh Doz Sai – Period of the "Minor Prophets" (O^mbaa^ndi, Yo^en, Yo^naa – Obadiah, Joel, Jonah, etc.).

721 I^saa^laa^en Mienh Zuqc Ndortv Njiec Nyei Ziangh Hoc (The Fall of Israel)

Aa^si^lie (Assyria) mienh caangv baqv bung maengx nyei I^saa^laa^en Mienh nyei Hungh Dinc caux Saa^maa^lie nyei domh zingh mi’aqv.

Page 48: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 48

612 to 539 Mbaa^mbi^lon Gunv Nyei Lungh Ndiev (Period when Neo-Babylonian Empire Ruled the World)

585 Saa^lo^morn nye Singx Dinc zuqc Caeqv nyei Ziangh Hoc (Destruction of Solomon's Temple)

Ye^lu^saa^lem caux Saa^lo^morn nyei Singx Dinc zuqc Mbaa^mbi^lon hungh Ne^mbu^gaa^naa^saa (Nebuchadnezzar) zoux waaic. Singx Dinc zuqc mborqv qui yiem Aa^laa^mbitc saengh 9, 585 B.C. (Naaiv benx Hipv^lu Mienh nyei Hlaax). Taux ziepc saengh 10, 585 wuov hnoi, Ye^lu^saa^lem nyei Singx Dinc zuqc buov qui nzengc mi’aqv.

536 to 331 Per^sie Gunv Nyei Lungh Ndiev (Period when Persian (Medo-Persian) Empire Ruled World)

515 Zorc Ye^lu^saa^lem nyei Singx Dinc (Jerusalem's Temple Rebuilt)

Ye^lu^saa^lem Zingh caux Saa^lo^morn Hungh nyei Singx Dinc duqv zorc ziangx nyei ziangh hoc. (Naaiv norm zorc daaih nyei Singx Dinc, nqa’haav mienh zanc-zanc gorngv se benx Helotv Hungh gomv daaih nyei Singx Dinc wuov).

63 Lomaa gunv nyei ziangh hoc (Roman troops, led by Pompeius, occupy Palestine) (Judea)

Lomaa gunv yiem Porn^taqv, Paa^le^saa^tai caux huing nzuonx nyei dorngx (Yu^ndie Saengv nyei huing nzuonx nyei dorngx.

37 Domh Helotv Hungh orn mienh zoux jienv gunv Yu^ndie Saengv huing nzuonx nyei dorngx. (Herod the Great is appointed ruler of Judea by Rome)

Maaih Haaix Nyungc Jauv Cuotv

Yiem Zeix Lungh Zeix Ndau Daaih

Ziangh Hoc fai Hnoi-Nyieqc

Ziangh hoc ndongc

haaix lauh Yiem Ging-Sou

Aa^ndam & Haa^waa 1 4004-3950 BC 130 Tin Deic Douh 2:7-24

Setc cuov seix 130 3820 BC 105 Tin Deic Douh 5:3

Enotv cuotv seix 235 3715 BC 90 Tin Deic Douh 5:6

Kenan cuotv seix 325 3625 BC 70 Tin Deic Douh 5:9

Maa^haa^laa^len cuotv seix 395 3555 BC 65 Tin Deic Douh 5:12

Yaaletv cuotv seix 460 3490 BC 162 Tin Deic Douh 5:15

Enokv cuotv seix 622 3328 BC 65 Tin Deic Douh 5:18

Me^tu^se^laa cuotv seix 687 3263 BC 187 Tin Deic Douh 5:21

Laamekv cuotv seix 874 3076 BC 182 Tin Deic Douh 5:25

Noyaa cuotv seix 1056 2894 BC 600 Tin Deic Douh 5:28-29

Mbiungc-suiv yiemx jiex gorn 1656 2294 BC 1 Tin Deic Douh 7:1-8:22

Page 49: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 49

Sem nyei zeiv-fun 1657 2293 BC 2 Tin Deic Douh 11:10-32

Aan^faa^satv cuotv seix 1659 2291 BC 35 Tin Deic Douh 11:10

Qelaa cuotv seix 1694 2256 BC 30 Tin Deic Douh 11:12

E^mbe cuotv seix 1724 2226 BC 34 Tin Deic Douh 11:14

Belekv cuotv seix 1758 2192 BC 30 Tin Deic Douh 11:16

Le^u cuotv seix 1788 2162 BC 32 Tin Deic Douh 11:18

Selukv cuotv seix 1820 2130 BC 30 Tin Deic Douh 11:20

Naa^ho cuotv seix 1850 2100 BC 29 Tin Deic Douh 11:22

Telaa cuotv seix 1879 2071 BC 70 Tin Deic Douh 11:24

Apc^laam cuotv seix 1949 2001 BC 75 Tin Deic Douh 11:26

Apc^laa^ham cuotv Haa^laan 2024 1926 BC 11 Tin Deic Douh 11:27-29

I^saa^maa^en cuotv seix 2035 1915 BC 14 Tin Deic Douh 16:15

I^sakc cuotv seix 2049 1901 BC 60 Tin Deic Douh 21:1-5

Yaakopv cuotv seix 2109 1841 BC 91 Tin Deic Douh 25:19-26

Yosepv cuotv seix 2200 1750 BC 39 Tin Deic Douh 30:21-24

Yaakopv bieqc I^yipv 2239 1711 BC 17 Tin Deic Douh 46:1- 47:12

Yaakopv daic 2256 1694 BC 54 Tin Deic Douh 49:33

Yosepv daic 2310 1640 BC 64 Tin Deic Douh 50:22-26

Mose cuotv seix 2374 1576 BC 80 Cuotv I^yipv 2:1- 7:24

Heh douh cuotv I^yipv 2454 1496 BC 40 Cuotv I^yipv 12:37 - 16:36

Jiex Koiv-Siqv 2494 1456 BC 5 Cuotv I^yipv 14:1-31

Bun nqoi ndau-touv 2499 1451 BC 25 Joshua 14:1-22:34

Domh jien dorh I^saa^laa^en Mienh 2524 1426 BC 326 Domh Jien 2:16-21:25

Saulo zoux hungh gunv 2850 1100 BC 40 1 Saa^mu^en 8:1-15:35 Gong-Zoh 13:13-52

Ndaawitv zoux hungh gunv 2890 1060 BC 40 2 Saa^mu^en 5:4

Saa^lo^morn zoux hungh gunv 2930 1020 BC 4 1 Hungh Douh 6:1-11:43

Saa^lo^morn gomv Singx Dinc nyei jauv 2934 1016 BC 36 1 Hungh Douh 6:1-38

Le^hox^mbo^am zoux hungh gunv 2970 980 BC 17 1 Hungh Douh 14:21

Aa^mi^yam zoux hungh gunv 2987 963 BC 3 1 Hungh Douh 15:1-8

Aasaax zoux hungh gunv 2990 960 BC 41 1 Hungh Douh 15:9-15

Page 50: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 50

Ye^ho^saa^fatv zoux hungh gunv 3031 919 BC 25 1 Hungh Douh 22:42-53

Ye^ho^lam zoux hungh gunv 3056 894 BC 8 2 Hungh Douh 8:16-24

Aa^hatc^yaa zoux hungh gunv 3064 886 BC 1 2 Hungh Douh 8:25-29

Aa^taa^li^yaa zoux hungh gunv 3065 885 BC 6 2 Hungh Douh 11:1-16

Yo^aatc zoux hungh gunv 3071 879 BC 40 2 Hungh Douh 12:1-3

Aa^maa^si^yaa zoux hungh gunv 3111 839 BC 29 2 Hungh Douh 14:2-16

Aa^saa^li^yaa zoux hungh gunv 3140 810 BC 52 2 Hungh Douh 15:1-7

Yotaam zoux hungh gunv 3192 758 BC 16 2 Hungh Douh 15:32-38

Aa^hatc zoux hungh gunv 3208 742 BC 16 2 Hungh Douh 16:1-20

He^se^ki^yaa zoux hungh gunv 3224 726 BC 29 2 Hungh Douh 18:1-8

Maa^natv^se zoux hungh gunv 3253 697 BC 55 2 Hungh Douh 21:1-18

Aamon zoux hungh gunv 3308 642 BC 2 2 Hungh Douh 21:19-25

Yo^si^yaa zoux hungh gunv 3310 640 BC 31 2 Hungh Douh 22:1-2

Ye^ho^aa^haatc duqv zoux hungh gunv 3 hlaax hnangv 3341 609 BC 3 hlaax 2 Hungh Douh 23:31-35

Ye^ho^yaa^kim zoux hungh gunv 3341 609 BC 3 2 Hungh Douh 23:36 – 24:7

Mbaa^mbi^lon hungh zorqv mborqv Ye^lu^saa^lem 3344 606 BC 18 Ndaa^ni^en 1:1-21

Da’yietv norm Singx Dinc zuqc mborqv waaic 3362 588 BC 52 Ye^le^mi 52:12-13, 25:1,

Ndaa^ni^en 2:1

Sailatv Hungh bun leiz Yiutai Mienh mingh zorc Singx Dinc 3414 536 BC 91 2 Zunh Doic Douh 36:22- 23

Aan^taa^se^sitv hungh bun leiz Ne^haa^mi zorc zingh laatc 3505 445 BC 439 Ne^haa^mi 2:1-7:73

Yesu Giduc cuotv seix nyei jauv 3944 4 - 6 BC? 34 Matv^taai 2:1-15; Lugaa 2:1-52

Yesu jiex gorn zunh doz 3978 29 AD 3 Matv^taai 4:12-5:48

Christ's crucifixion 4004 33 AD 3 hnoi Lugaa 23:32-24:53

Baulo goiv hnyouv 4007 37 AD 33 Gong-Zoh 9:1-19

Da’nyeic norm Singx Dinc zuqc mborqv waac 4019 70 AD 1 Lugaa 21:5-6; Matv^taai

24:1-2; Maako 13:1-2

Page 51: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 51

Da’faam Ginc Siang-Ngaengc Waac Sou Biux Mengh Waac Siang-Ngaengc Waac se gorngv taux Yesu cuotv seix nyei jauv caux ninh zoux nyei gong, caux baamh gen nyei setv mueiz hnoi hnangv haaix nor. Loz-hnoi Tin-Hungh zeix mbuo baamh mienh cuotv daaih wuov zanc nyungc-nyungc se longx nyei yaac horpc Tin-Hungh nyei hnyouv. Mv baac nqa’haav zuiz bieqc baamh gen liuz, lungh ndiev nyungc-nyungc ziouc waaic nzengc, mbuo baamh mienh, laanh laanh mienh cuotv seix daaih kungx zoux waaic sic hnangv, weic naaiv Tin-Hungh houv jienv waac oix mietc naaiv norm baamh gen, mv baac weic ninh hnamv haic mbuo baamh mienh, ninh cingx bun Ziouv Yesu njiec baamh gen daaih benx mbuo baamh mienh, daaih daic weic mbuo nyei zuiz, zuoqc mbuo nzuonx caux ninh horpc, mv baac haaix maiv goiv hnyouv daaih sienx kaux Yesu, Tin-Hungh zungv dingc jienv ninh nyei zuiz, taux setv mueiz nyei hnoi, haaix dauh maiv sienx kaux Yesu nyei mienh zuqc zoi njiec deic-nyuoz fai douz-koiv (Yo^han 3:16-19; Lugaa 16:19-31; Laauc Yaangh 20:11-15; Yo^han 5:24-29). Yiem Matv^taai taux Yo^han, naaiv deix biei buonv sou se mbuo heuc kuv fienx nyei sou. Weic zuqc naaiv deix biei buonv sou se gorngv taux Yesu nyei jauv fai ninh zoux nyei gong caux njaaux nyei waac. Gong-Zoh sou naaiv buonv se gorngv Jiu Baang nyei jauv, Jiu Baang hnangv haaix nor jiex gorn daaih, caux Jiu Baang zoux nyei gong hnangv haaix nor. Jiu Baang jiex gorn se yiem Gong-Zoh 2:1-9:43). Naaiv deix hietc zaang Ging-Sou se gorngv mienh hnangv haaix nor sienx Yesu, benx Jiu Baang. Yiem da’ziepc (10) zaang taux setv mueiz nyic ziepc faam(23) zaang se gorng taux Jiu Baang zoux nyei gong. Yiem Lomaa mingh taux Fi^le^mon se benx ziepc faam zeiv fienx, naaiv deix sou se Baulo fin-saeng fiev daaih njaaux sienx Yesu nyei mienh hnangv haaix zoux cingx caux Tin-Hungh horpc hnyouv, cingx daaih haih duqv yietc liuz nyei maengc. Sienx Yesu nyei mienh yiem seix zangc oix zuqc hnangv haaix nor yiem, hnangv haaix nor zoux cingx horpc. Jiex mingh wuov deix siec (7) buonv se hnangv: Hipv^lu; Yaagorpc; da’yietv; da’nyeic Bide; da’yietv, da’nyeic, da’faam Yo^han caux Yiu^ndaa fiev nyei Ging-Sou, se njaaux mbuo hnangv haaix sienx Yesu, yaac oix zuqc mbungh njaaux jaav leiz nyei jauv. Laauc Yaangh sou se gorngv taux setv mueiz nyei, sienx kaux Yesu mienh oix duqv zipv nyei orn-lorqc caux maiv sienx nyei mienh oix zuqc dingc zuiz nyei jauv hnangv haaix nor, caux baamh gen nyei setv mueiz hnoi maaih haaix nyungc sic cuotv, yaac oix hnangv haaix nor. 1. MATV^TAAI (MATTHEW)

A. Fiev weic (Purpose): Matv^taai Fiev Nyei Kuv Fienx Matv^taai fiev bun mbuo hiuv duqv Yesu se dongh Tin-Hungh laengz paaiv daaih wuov dauh Njoux Ziouv. Zinh ndaangc yiem Loz-Ngaengc Waac Sou, Tin-Hungh laengz paaiv dauh Njoux Ziouv daaih njoux ninh nyei mienh, se dongh Yesu Giduc. Yesu cuotv seix daaih benx dauh Yiutai Mienh mv baac naaiv kuv fienx se maiv zeiz weic Yiutai Mienh hnangv.

Page 52: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 52

Se weic lungh ndiev maanc mienh. Matv^taai gorngv muonc Yesu nyei douh zong caux Yesu cuotv seix nyei jauv-louc. Ninh yaac gorngv Yesu jiex wuom nyei leiz, nqa'haav yiem wuov deic-bung-huaang zuqc Saadaan seix. Matv^taai aengx gorngv Yesu yiem Gaa^li^li Saengv zunh doz, njaaux mienh, zorc mienh nyei baengc. Setv mueiz fiev Yesu yiem Gaa^li^li njiec taux Ye^lu^saa^lem Zingh, yaac gorngv Yesu maiv gaengh daic wuov norm leiz-baaix gu'nyuoz cuotv daaih nyei sic. Ninh yaac gorngv muonc Yesu yiem ziepc nzaangc jaax daic, nqa'haav aengx nangh daaih nyei jauv. Naaiv buonv Matv^taai Fiev Nyei Kuv Fienx bun mbuo hiuv duqv Yesu zoux Domh Fin-Saeng. Ninh maaih Tin-Hungh nyei hatc maaz porv mengh Tin-Hungh nyei leiz-latc yaac njaaux mienh hiuv duqv Tin-Hungh zoux Ziouv gunv mienh hnangv haaix nor. Yesu njaaux nyei waac bun nqoi zoux biaa ginc. Da'yietv, ninh yiem mbong zunh doz njaaux mienh, dongh duqv Tin-Hungh zoux Ziouv gunv nyei mienh hnangv haaix nor (5-7 zaang). Da'nyeic, Yesu paaiv ninh nyei ziepc nyeic dauh sai-gorx mingh zunh kuv fienx (10 zaang). Da'faam, Yesu gorngv Tin-Hungh daaih zoux Ziouv gunv mienh nyei waac-beiv (13 zaang). Da'feix, Yesu gorngv haaix dauh oix zoux ninh nyei sai-gorx oix zuqc hnangv haaix nor (18 zaang). Da'hmz, naaiv norm lungh ndiev nyei hnoi-nyieqc oix jiex, Tin-Hungh daaih zoux Ziouv gunv mienh nyei ziangh hoc oix taux (24-25 zaang). -- Sou Gorngv -- 1:1-2:23 - Yesu Giduc nyei douh zong caux Yesu cuotv seix nyei jauv 3:1-12 - Tengx mienh jiex wuom nyei leiz wuov dauh Yo^han zoux nyei gong 3:13-4:11 - Yesu jiex wuom nyei leiz yaac zuqc Saadaan seix 4:12-18:35 - Yesu yiem Gaa^li^li Saengv zoux gong 19:1-20:34 - Yesu yiem Gaa^li^li Saengv njiec taux Ye^lu^saa^lem Zingh 21:1-27:66 - Yesu maiv gaengh daic wuov norm leiz-baaix 28:1-20 - Yesu nangh daaih yaac hinc cuotv bun mienh buatc B. Sou-Nyuoz 1. HAAIX DAUH FIEV ? - Matv^taai fiev. Ninh yaac maaih mbuox heuc Lewi. Matv^taai 9:9-13; Maako 2:14-17; Lugaa 5:27-32 2. FIEV BUN HAAIX DAUH ? Sienx Yesu nyei Yiu^taai mienh. 3. YIEM HAAIX FIEV ? Baa^letv^dai Guoqv fai Si^lie nyei An^ti^okc 4. HAAIX ZANC FIEV ? 50 - 70 A.D. 5. WEIC HAAIX DIUC FIEV ? Tengx Yiu^taai mienh hiuv dingc Yesu zoux Me^si^yaa 6. LENGH JEIV NJAAUX HAAIX NYUNGC ? Weic zuqc lengh jeiv gorngv Yesu zoux Me^si^yaa cingx daaih longc Loz-Ngaengc Waac camv. (Mangc 'Me^si^yaa' yiem Ging-Sou 1867 minc) (Mangc 1:1,16,17,18; 2:4; 11:2; 16:16,20; 22:42; 23:8,10; 24:5,23; 26:63,68; 27:17,22). Gorngv "Tin-Hungh daaih zoux Ziouv gunv mienh" camv nzunc: (Mangc 3:2; 4:17; 5:3,10,19,20; 7:21; 8:11; 10:7; 11:11,12; 13:11,19,24,31,33,38,44-45,47,52; 16:19; 18:1,3,4,23; 19:12,14,23,24; 20:1; 22:2; 23:13; 25:1,14)

Page 53: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 53

2. MAAKO (MARK) A. Fiev weic (Purpose): Naaiv buonv Maako Fiev Nyei Kuv Fienx gorngv Tin-Hungh nyei Dorn, Yesu Giduc, nyei jauv-louc. Maako fiev Yesu Giduc zoux nyei sic gauh camv, fiev ninh gorngv nyei waac gauh zoqc. Yesu njaaux leiz, zunc mienv cuotv, guangc mienh nyei zuiz, bun mbuo zieqv duqv Yesu nyei hatc maaz za'gengh hlo haic. Yesu ganh gorngv ninh zoux Baamh Mienh nyei Dorn, daaih siev maengc weic bun mienh biaux ndutv zuiz. Sou-gorn gorngv taux tengx mienh jiex wuom nyei leiz wuov dauh Yo^han, aengx gorngv taux Yesu jiex wuom nyei leiz, zuqc Saadaan seix. Naaiv deix jauv gorngv nangv nyei, aengx borqv jienv gorngv Yesu zoux nyei sic, njaaux nyei waac. Gan Yesu wuov deix gunv zoux gunv bieqc hnyouv Yesu, mv baac ninh nyei win-wangv gunv zoux gunv nzorng. Sou-dueiv gorngv Yesu maiv gaengh zuqc ding ziepc nzaangc jaax wuov norm leiz-baaix gu'nyuoz, yaac gorngv ninh daic mingh aengx nangh daaih nyei jauv. -- Sou Gorngv -- 1:1-13 - Kuv fienx nyei gorn 1:14-9:50 - Yesu yiem Gaa^li^li zoux nyei gong 10:1-52 - Yesu yiem Gaa^li^li mingh Ye^lu^saa^lem Zingh 11:1-15:47 - Yesu maiv gaengh daic wuov norm leiz-baaix gu'nyuoz 16:1-8 - Yesu nangh daaih 16:9-20 - Yesu nangh daaih, mienh yaac duqv buatc. Nqa'haav ninh faaux lungh mi'aqv. B. Sou-Nyuoz 1. HAAIX DAUH FIEV ? Yo^han Maako (Mangc Gong-Zoh 12:12,25; 13:5,13; 15:36-39; Ko^lo^si 4:10; 2 Ti^mo^tai 4:11) 2. FIEV BUN HAAIX DAUH ? Fiev bun ganh fingx mienh dongh Yiu^taai mienh heuc zoux janx 3. YIEM HAAIX FIEV ? Lomaa zingh ? 4. HAAIX ZANC FIEV ? 50-70 A.D. 5. WEIC HAAIX DIUC FIEV ? Weic oix tengx sienx Yesu nyei janx haih diev duqv dongh ninh mbuo zuqc win-wangv zoux doqc hoic. 6. LENGH JEIV NJAAUX HAAIX NYUNGC ? "Liemh zeih" naaiv njoux waac Maako longc 47 nzunc. Mangc 1:12,18,20,23,28-29,42-43 "Ziepc nzaangc jaax" Mangc 8:31; 9:31; 10:33; 12:12; 14:1-2; 15:14 "Gan Yesu mingh zoux sai-gorx" Mangc 8:34-9:1; 9:35-10:31; 10:42-45 "Sai-Diex, Fin-Saeng" Sai-Diex - Mangc 4:30; 9:5,38; 10:35; 11:21; 13:1; 14:14,45 Fin-Saeng - Mangc 5:35; 9:17; 10:17,20,51; 12:14,19,32 "maiv bun mienv (fai mienh) gorngv" Weic zuqc maiv taux ziangh hoc

Page 54: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 54

1:34,44; 3:12 "Tin-Hungh nyei Dorn" Mangc 1:1,11,24; 3:11; 5:7; 15:39 "Baamh Mienh nyei Dorn" Mangc 2:10,28; 8:38; 9:9,12,31; 10:33,45; 13:26,34; 14:21,41,62 (Maako gorngv taux Yesu zoux nyei sic gauh camv, gorngv taux Yesu njaaux nyei sic gauh zoqc). 3. LUGAA (LUKE) A. Fiev weic (Purpose): Naaiv buonv Lugaa Fiev Nyei Kuv Fienx, Lugaa fiev daaih bun mienh hiuv duqv Yesu zoux I^saa^laa^en Mienh nyei Njoux Ziouv yaac zoux maanc mienh nyei Njoux Ziouv. Singx Lingh paaiv Yesu lengc jeiv nyei zunh kuv fienx bun mienh jomc mienh muangx. Maiv gunv mienh qiemx zuqc Yesu hnangv haaix nor tengx, ninh korv-lienh haic ziouc tengx. Sou yaac gorngv mienh kaux Yesu haih duqv njien-youh. Naaiv buonv sou gorngv Yesu cuotv seix yiem baamh gen zoux nyei gong taux ninh nzuonx tin-dorngh. Lugaa aengx fiev buonv sou heuc Gong-Zoh Mbuo Zoux Nyei Gong bun mienh hiuv duqv Yesu nzuonx tin-dorngh, nqa'haav sienx Yesu nyei mienh hnangv haaix nor hiaangx jiez daaih. -- Sou Gorngv & -- 1:1-4 - Lugaa fiev bun haaix dauh yaac weic haaix diuc fiev 1:5-2:52 - Tengx mienh jiex wuom nyei leiz wuov dauh Yo^han caux Yesu cuotv seix zoux fu'jueiv nyei ziangh hoc 3:1-20 - Yo^han zoux nyei gong 3:21-4:13 - Yesu jiex wuom nyei leiz aengx zuqc mienv nyei hungh daaih seix ninh 4:14-9:50 - Yesu yiem Gaa^li^li zoux nyei gong 9:51-19:27 - Yesu yiem Gaa^li^li mingh taux Ye^lu^saa^lem Zingh 19:28-23:56 - Yesu maiv gaengh zuqc mienh daix wuov norm leiz-baaix gu'nyuoz 24:1-53 - Yesu nangh daaih bun mienh buatc, nqa'haav faaux tin-dorngh mi'aqv B. Sou-Nyuoz 1. HAAIX DAUH FIEV ? Lugaa fiev (Lugaa 1:1-7; Gong-Zoh 1:1) 2. FIEV BUN HAAIX DAUH ? Fiev bun Te^o^fi^latv caux yietc zungv Yesu nyei mienh. 3. YIEM HAAIX FIEV ? Yiem Lomaa Zingh, E^fe^so Zingh, caux Si^saa^lie Saengv. 4. HAAIX ZANC FIEV ? 59-60 A.D. 5. WEIC HAAIX DIUC FIEV ? Weic oix tengx sienx Yesu nyei janx haih bieqc hnyouv taux nyei jauv.

Page 55: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 55

6. LENGH JEIV NJAAUX HAAIX NYUNGC ? Oix tengx sienx Yesu nyei mienh maaih sienx, yaac bungx hnyouv sienx Yesu, maiv dungx muangx mienh gorngv jaav-waac nduov ninh mbuo.

4. YO^HAN (JOHN) A. Fiev weic (Purpose): Naaiv buonv Yo^han Fiev Nyei Kuv Fienx bun mbuo hiuv duqv Yesu zoux Tin-Hungh nyei Doz, Doz yaac yietc liuz yiem nyei. Doz benx dauh baamh mienh daaih caux mbuo yiem. Sou bun mbuo hiuv duqv Yesu se Tin-Hungh laengz bun daaih wuov dauh Njoux Ziouv, yaac dongh Tin-Hungh ganh nyei Dorn. Haaix dauh sienx kaux ninh ziouc duqv yietc liuz nyei maengc. (Yo^han 20:31) Sou-gorn bun mbuo hiuv duqv Tin-Hungh nyei Doz se dongh Yesu. Sou aengx gorngv jienv mingh Yesu zoux camv-nyungc mbuoqc horngh haic nyei sic, bun mbuo hiuv duqv ninh zoux Tin-Hungh nyei Dorn yaac zoux Tin-Hungh laengz bun daaih wuov dauh Njoux Ziouv. Nqa'haav Yo^han aengx fiev jienv camv-nyungc jauv bun mbuo hiuv naaiv deix mbuoqc horngh nyei sic hnangv haaix nor haih njaaux mbuo gauh mengh baeqc Tin-Hungh. Yo^han yaac fiev taux camv-dauh mienh hnangv haaix nor sienx Yesu, zoux ninh nyei sai-gorx. Mv baac maaih mienh camv nyei kungx zoux doqc daanh ninh, maiv oix sienx. Ziepc faam zaang taux ziepc cietv zaang gorngv mienh oix zorqv Yesu mingh ding ziepc nzaangc jaax wuov muonz, ninh hnangv haaix nor njaaux ninh nyei sai-gorx mbuo, hnangv haaix nor tengx ninh mbuo daux gaux. Setv mueiz wuov deix biei zaang gorngv mienh zorqv Yesu ding ziepc nzaangc jaax daic, mv baac nqa'haav ninh nangh daaih hinc cuotv bun ninh nyei sai-gorx mbuo buatc. Yo^han Fiev Nyei Kuv Fienx gauh longc jienv jiex oix bun mienh hiuv duqv Yesu dongh mingh Tin-Hungh wuov diuh jauv, yaac dongh zien leiz, yaac dongh ziangh maengc wuov dauh. (Yo^han 14:6) Haaix dauh sienx Yesu, Tin-Hungh ziouc bun wuov dauh maaih yietc liuz nyei maengc. Yo^han yaac longc pou-tong nyei ga'naaiv zoux waac-beiv njaaux mienh hiuv duqv Tin-Hungh nyei jauv. Ninh longc wuom, longc njuov, longc njang, longc a'ngunc hmei aengx caux ziex nyungc. -- Sou Gorngv -- 1:1-18 - Bun mbuo hiuv duqv Tin-Hungh nyei Doz hnangv haaix nor 1:19-51 - Tengx mienh jiex wuom nyei leiz wuov dauh Yo^han caux Yesu ginv ndaangc wuov deix sai-gorx 2:1-12:50 - Yesu cuotv mingh zunh doz, zorc baengc lo haaix 13:1-17:26 - Nqa'haav laai nyei hnoi-nyieqc Yesu yiem Ye^lu^saa^lem Zingh caux nitv zingh nyei dorngx 18:1-19:42 - Yesu zuqc mienh zorqv, ding ziepc nzaangc jaax. 20:1-21:25 - Yesu nangh daaih yaac hinc cuotv bun mienh buatc B. Sou-Nyuoz 1. HAAIX DAUH FIEV? Fiev nyei mienh se Yo^han, dongh Yesu hnamv wuov dauh sai-gorx(Yo^han 13:23; 19:26; 20:2; 21:7, 20-24).

Page 56: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 56

2. FIEV BUN HAAIX DAUH ? Bun yietc zungv sienx Yesu nyei mienh, weic oix bun mienh hiuv dingc Yesu se zoux Tin-Hungh nyei Dorn, yaac zoux Njoux Ziouv. Haaix sienx kaux Yesu ziouc maiv zuqc mietc, mv baac oix duqv yietc liuz nyei maengc. 3. YIEM HAAIX FIEV? Maiv hiuv duqv dingc, mv nziex yiem Gaa^li^li Saengv, Ye^lu^saa^lem Zingh huingx nzuonx nyei dorngx mv baac. 4. HAAIX ZANC FIEV ? 50-70 A.D. nyei dorngx. 5. WEIC HAAIX DIUC FIEV ? Weic oix tengx sienx Yesu nyei janx haih bieqc hnyouv taux nyei jauv. 6. LENGH JEIV NJAAUX HAAIX NYUNGC? Lengc jeiv njaaux taux kungx Yesu ganh hnangv bun mienh haih duqv yietc liuz nyei maengc, Yesu se dongh mingh Tin-Hungh wuov jauv, dongh Zien Leiz, yaac dongh Ziangh Maengc wuov dauh. Cuotv liuz kaux Yesu fai sienx Yesu, mv maaih ganh diuh jauv mbuo duqv njoux fai haih mingh duqv taux Tin-Dorngh (Yo^han 14:6). 5. GONG-ZOH (ACTS) A. Fiev weic (Purpose): Naaiv buonv sou se gorngv Gong-Zoh Mbuo Zoux Nyei Gong yaac borqv jienv Lugaa Fiev Nyei Kuv Fienx wuov buonv. Sou bun mbuo hiuv duqv Yesu faaux tin-dorngh, nqa'haav Singx Lingh hnangv haaix nor njiec daaih, Singx Lingh hnangv haaix nor dorh sienx Yesu Mienh nyei jauv, bun ninh mbuo zunh kuv fienx buangv lungh ndiev (Gong-Zoh 1:8). Giduc nyei jauv-louc yiem Yiutai Mienh jiez gorn cuotv daaih, nqa'haav hiaangx buangv lungh ndiev fingx-fingx mienh. Fiev naaiv buonv sou wuov dauh Lugaa yaac oix gorngv mengh sienx Yesu se maiv zeiz oix zoux haaix nyungc dorngc Lomaa hungh jaa. Ninh yaac oix gorngv mengh Yiutai Mienh zuov jienv wuov dauh Njoux Ziouv se Yesu. Naaiv buonv sou bun nqoi zoux buo ginc, bun mbuo zieqv duqv sienx Yesu nyei jauv-louc hiaangx mingh taux haaix. 1) Da'yietv ginc Yesu faaux lungh mingh, nqa'haav sienx Yesu nyei jauv-louc yiem Ye^lu^saa^lem Zingh jiez gorn hiaangx. 2) Da'nyeic ginc gorngv Yesu nyei kuv fienx zunh jienv mingh buangv I^saa^laa^en Deic-Bung. 3) Da'faam ginc yaac gorngv Yesu nyei kuv fienx hiaangx jienv cuotv taux Lomaa Zingh. Naaiv buonv sou nuqv jienv Singx Lingh zoux nyei gong. Yesu faaux lungh nqa'haav ziepc hnoi, Singx Lingh njiec daaih yiem sienx Yesu Mienh nyei hnyouv, bun ninh mbuo maaih qaqv zunh Yesu nyei kuv fienx, yaac liepc jiez jiu-baang daaih. Sou bun mbuo zieqv duqv sienx liuz Yesu, Singx Lingh hnangv haaix nor tengx mienh yaac hnangv haaix nor tengx jiu-baang henv. -- Sou Gorngv -- 1:1-26 - Liuc leiz zoux zorng-zengx 1:1-14 - Yesu gorngv nqa'haav laai nyei waac caux laengz nyei waac 1:15-26 - Sai-gorx mbuo aengx ginv dauh div Yu^ndaatc 2:1-8:3 - Yiem Ye^lu^saa^lem zoux zorng-zengx

Page 57: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 57

8:4-12:25 - Yiem Yu^ndie caux Saa^maa^lie zoux zorng-zengx 13:1-28:31 - Baulo zoux nyei gong (1) 13:1-14:28 - Baulo cuotv mingh zunh da'yietv nzunc kuv fienx (2) 15:1-35 - Yiem Ye^lu^saa^lem Zingh koi wuic (3) 15:36-18:22 - Baulo cuotv mingh zunh da'nyeic nzunc kuv fienx (4) 18:23-21:16 - Baulo cuotv mingh zunh da'faam nzunc kuv fienx (5) 21:17-28:31 - Baulo zuqc mienh zorqv mingh wuonx yiem Ye^lu^saa^lem Zingh, nqa'haav zuqc wuonx yiem Si^saa^li^yaa caux Lomaa Zingh B. Sou-Nyuoz 1. HAAIX DAUH FIEV ? Lugaa fiev (Lugaa 1:1-7; Gong-Zoh 1:1) 2. FIEV BUN HAAIX DAUH ? Fiev bun Te^o^fi^latv nyei da’nyeic zeiv fienx, da’yietv zeiv fienx se gorngv taux Yesu zoux nyei gong, da’nyeic zeiv se gorngv taux faaux Tin-Dorngh nyei jauv caux Yesu nyei sai-gorx mbuo zoux nyei gong. 3. YIEM HAAIX FIEV ? Hnamv daaih nziex yiem Ye^lu^saa^lem, Yu^ndie, caux Saa^maa^lie huing nzuonx nyei dorngh. 4. HAAIX ZANC FIEV? 70 A.D. nyei ziangh hoc. 5. WEIC HAAIX DIUC FIEV? Weic orn sienx Yesu mienh nyei hnyouv, weic zuqc sienx Yesu nyei mienh zuqc mienh zoux doqc hoic. Yaac gorngv taux Yesu nyei sai-gorx mbuo zoux nyei gong caux Singx Lingh hnangv haaix nor zoux gong yiem sienx Yesu nyei mienh nyei maengc. 6. LENGH JEIV NJAAUX HAAIX NYUNGC? Oix bun mienh hiuv duqv sienx Yesu nyei jauv se hnangv haaix nor jiex gorn. Yiem naaiv mingh se benx Baulo fiev nyei fienx, yietc zungv maaih ziepc faam zeiv, se hnangv naaiv:

6. LOMAA (ROMANS) A. Fiev weic (Purpose): Naaiv zeiv fienx Baulo fiev bun Lomaa Zingh nyei jiu-baang hiuv duqv ninh oix mingh caux ninh mbuo yiem douc wuov njaaux ninh mbuo, tengx ninh mbuo. Nqa'haav wuov deix mienh haih tengx ninh mingh Saaben Guoqv mv bei. Baulo fiev gorngv mengh sienx Yesu nyei jauv-louc, yaac gorngv sienx liuz Yesu oix zuqc hnangv haaix nor yiem. Se dongh naaiv zeiv fienx gorngv ninh zunh doz nyei waac gauh nzoih jiex. Baulo nzutv zunv gorngv naaiv zeiv fienx nyei domh eix leiz se, "Naaiv kuv fienx biux mengh Tin-Hungh hnangv haaix nor bun mienh caux ninh horpc hnyouv, se yiem gorn

Page 58: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 58

oix zuqc sienx yaac sienx taux setv mueiz." (Lomaa 1:17). Baulo aengx gorngv muonc naaiv zeiv fienx nyei domh eix leiz. Maiv gunv Yiutai Mienh fai Janx, maanc fingx zungv zuqc zuiz nyei qaqv gunv jienv ziouc qiemx zuqc caux Tin-Hungh horpc hnyouv daaih. Mienh oix caux Tin-Hungh horpc hnyouv kungx maaih nduqc diuc jauv hnangv, oix zuqc sienx kaux Ziouv Yesu. Baulo yaac gorngv mengh sienx liuz, mbuo hnangv haaix nor duqv caux Yesu juangc maengc ziangh. Ninh yaac gorngv Singx Lingh yaac tengx mbuo biaux ndutv daic nyei jauv caux zuiz nyei qaqv. Da'hmz zaang taux da'betv zaang bun mbuo hiuv duqv Tin-Hungh weic haaix diuc bun leiz-latc mbuo, yaac gorngv Singx Lingh nyei qaqv hnangv haaix nor tengx mbuo. Gorngv jienv mingh Baulo bun mbuo hiuv duqv Tin-Hungh nyei za'eix bun Yiutai Mienh caux Janx sienx ninh. Yiutai Mienh guangc Yesu mv baac naaiv se ei Tin-Hungh nyei za'eix bun maanc fingx haih kaux Yesu zipv Tin-Hungh nyei en. Baulo yaac hiuv duqv Yiutai Mienh maiv zeiz yietc liuz oix guangc Yesu. Nqa'haav Baulo aengx fiev taux sienx liuz Yesu oix zuqc hnangv haaix nor yiem, yaac lengc jeiv nyei gorngv laanh hnamv laanh nyei jauv. Ninh yaac gorngv oix zuqc hnangv haaix nor zoux Tin-Hungh nyei gong, muangx hungh jaa nyei waac, laanh oix zuqc hnangv haaix nor tengx laanh, oix zuqc zoux haaix nyungc caux haaix nyungc cingx horpc. Fienx nyei setv mueiz waac ninh yaac ceng Tin-Hungh. -- Fienx Gorngv -- 1:1-17 - Jiez gorn waac caux fienx nyei domh eix leiz 1:18-3:20 - Maanc mienh qiemx zuqc Tin-Hungh njoux ninh mbuo 3:21-4:25 - Tin-Hungh nyei za'eix njoux maanc mienh 5:1-8:39 - Sienx Yesu duqv daaih nyei siang-maengc 9:1-11:36 - Tin-Hungh nyei za'eix bun maanc fingx sienx ninh 12:1-15:13 - Sienx Yesu nyei mienh oix zuqc hnangv haaix nor yiem 15:14-16:27 - Setv mueiz waac B. Sou-Nyuoz: 1. HAAIX DAUH FIEV? Baulo fin-saeng 2. FIEV BUN HAAIX DAUH? Fiev bun Lomaa Zingh nyei Jiu-baang 3. YIEM HAAIX FIEV? Yiem Ko^lin^to Zingh fiev daaih. 4. ZIANGH HAAIX ZANC FIEV? Yiem 57 A. D. 5. WEIC HAAIX DIUC FIEV ? (a). Weic oix buangh ninh mbuo ganh 1:10-15 (b). Weic oix mingh Saa^ben Guoqv 15:22-29 (c). "Biux Mengh TIN-HUNGH HNANGV HAAIX NOR BUN MIENH CAUX NINH HORPC HNYOUV (1:17)

Page 59: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 59

6. LENGH JEIV NJAAUX HAAIX NYUNGC ? 1. Caux Tin-Hungh horpc hnyouv (1:17; 3:21-22; 4:3-13,22; 5:17-21; 6:13-20; 8:4,10; 9:30-31; 10:3-10;14:17) 2. Kuv fienx 1:16 3. Dauh dauh zoux zuiz 3:9-20 4. Weic sienx fim horpc maiv zeiz weic ei leiz-latc zoux 3:28 5. Caux Tin-Hungh horpc hnyouv ziouc maaih baengh orn 5:1 6. "Dongh mbuo maiv maaih qaqv ... Giduc ... weic zuiz-mienh daic." 5:6 7. "Mbuo duqv caux Giduc juangc maengc daic ... yaac duqv caux Giduc juangc maengc ziangh." 1:1-14 8. "Meih mbuo maaih Singx Lingh dorh meih mbuo ..." 8:1-30 9. "Yiem maanc sic duqv longx." 8:28 10. "Maiv maaih haaix nyungc haih nqaeqv duqv bun Tin-Hungh maiv hnamv." 8:39 11. "Oix zuqc zorqv ganh fungx bun Tin-Hungh ... " 12:1-8 12. "Laanh tengx laanh ceix jiez daaih." 14:19 13. "Dongh diuc hnyouv ... " 15:5-6 14. "Maaih baengh orn taux daauh ... " 15:13 15. "Yie kungx oix mingh mienh maiv haiz jiex ...wuov deix dorngx ..." 15:20 7. 1 KO^LIN^TO (1 CORINTHIANS ) A. Fiev weic (Purpose): Ko^lin^to nyei Da'yietv Zeiv Fienx Baulo fiev bun dongh ninh ganh yiem Ko^lin^to Zingh liepc daaih nyei jiu-baang. Ninh lengc jeiv nyei oix kuinx naaiv deix jiu-baang mienh hnamv longx ninh mbuo sienx nyei jauv caux zoux nyei sic maaih ziex nyungc maiv horpc. Wuov jaax lungh ndiev Ko^lin^to Zingh se Gikc Deic-Bung, Aa^kaa^yaa Saengv nyei domh zingh. Naaiv norm domh zingh maaih camv-nyungc mengh dauh. Maaih zoux saeng-eix nyei mengh dauh, maaih gan longx ninh mbuo loz-hnoi liepc daaih nyei leiz nyei mengh dauh. Naaiv norm zingh nyei mienh yaac maaih mengh dauh sienx camv-nyungc jauv, yaac maaih zoux maiv luonx horngc nyei sic nyei mengh dauh. Baulo mingh Ko^lin^to Zingh liepc jiez jiu-baang (doqc Gong-Zoh Sou 18 zaang). Nqa'haav Baulo haiz gorngv naaiv norm jiu-baang sienx nyei jauv caux zoux nyei sic maaih camv-nyungc maiv horpc, cingx daaih fiev fienx kuinx jiu-baang. Ninh gorngv jiu-baang bun nqoi zoux ziex guanh, yaac gorngv maaih deix maiv luonx horngc nyei jauv bieqc jiu-baang. Ninh njaaux longc auv longc nqox nyei jauv, njaaux mienh haih zieqv duqv haaix nyungc horpc zuqc zoux fai maiv horpc zuqc zoux. Ninh njaaux zoux leiz-baaix hnangv haaix nor zoux, nyanc Yesu liepc daaih weic jangx ninh wuov donx hnaangx hnangv haaix nor nyanc, Singx Lingh nyei zingh nyeic hnangv haaix nor longc. Yaac gorngv mienh daic mingh aengx nangh daaih nyei jauv. Baulo bun mienh hiuv duqv kuv fienx hnangv haaix nor tengx mienh maaih hnyouv zoux horpc naaiv deix jauv. -- Fienx Gorngv & -- 1:1-9 - Jiez gorn waac 1:10-4:21 - Jiu-baang bun nqoi zoux ziex guanh 5:1-7:40 - Maiv luonx horngc nyei jauv caux longc auv longc nqox nyei jauv 8:1-11:1 - Sienx Yesu nyei mienh caux maiv sienx nyei mienh maaih haaix nyungc jiu tong

Page 60: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 60

11:2-14:40 - Hnangv haaix nor zoux leiz-baaix 15:1-58 - Yesu daic mingh aengx nangh daaih. Sienx Yesu nyei mienh daic mingh aengx nangh daaih 16:1-4 - Fongc horc nyaanh bun Yu^ndie Saengv sienx Yesu nyei mienh 16:5-24 - Setv mueiz waac B. Sou-Nyuoz: 1. HAAIX DAUH FIEV? Baulo fin-saeng fiev. 2. FIEV BUN HAAIX DAUH? Fiev bun Ko^lin^to Zingh nyei jiu-baang 3. YIEM HAAIX FIEV? Yiem E^fe^so Zingh fiev. 4. ZIANGH HAAIX FIEV? Fiev yiem 55 A.D. 5. WEIC HAAIX DIUC JAUV FIEV? Weic Jiu Baang maaih la’nyauv nyei sic : (a) Jiu-baang bun nqoi 1:10-4:21 (b) Cuotv maiv luonx horngc nyei sic 5:1-13; 6:12-20 (c) Hnangv haaix nor mbenc sic 6:1-8 (d) Dorng jaa nyei jauv 7:1-40 (e) Ziec bun miuc-fangx nyei nyanc hopv 8:1-13 (f) Baulo maaih haaix nyungc leiz zoux gong-zoh 9:1-27 (g) Maaih deix baaix miuc-fangx 10:1-33 (h) M'sieqv dorn mbiorngz m'nqorngv 11:1-15 (i) Nyanc maiv horpc Ziouv Yesu liepc daaih wuov donx hnaangx 11:17-34 (k) Longc maiv horpc Singx Lingh nyei zingh nyeic 12:1-14:40 (l) Maiv sienx janx daic haih nangh daaih 15:1-58 (m) Gapv nyaanh nyei jauv 16:1-4 6. LENGH JEIV NJAAUX HAAIX NYUNGC ? a. "maaih diuc jauv gauh longx jiex ... HNAMV MIENH" 12:31-13:13 b. Yaac maaih ziex yiemc horpc zuqc buic, hnangv : (1:10, 27-29; 2:2, 14; 3:9, 16; 4:6; 6:9-11, 19-20; 9:22;10:12, 24, 31; 11:26; 12:11;13:1-13; 14:26, 39-40; 15:1-8, 20-22, 55-58. 8. 2 KO^LIN^TO (2 CORINTHIANS) A. Fiev weic (Purpose): Baulo fiev naaiv da'nyeic zeiv fienx bun Ko^lin^to Zingh nyei jiu-baang wuov zanc, ninh caux wuov norm jiu-baang maaih deix sic. Maaih deix jiu-baang mienh gorngv doqc Baulo mv baac Baulo ndongc haaix oix caux wuov deix zoux longx. Za'gengh duqv caux ninh mbuo horpc wuov zanc, ninh

Page 61: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 61

a'hneiv haic. Yiem fienx-gorn Baulo gorngv mengh maaih deix jiu-baang mienh gorngv doqc caux ninh doix-dekc wuov zanc, ninh weic haaix diuc oix zuqc gorngv hniev nyei. Nqa'haav jiu-baang muangx ninh nyei waac, goiv hnyouv guangc zuiz, aengx caux Baulo zoux horpc daaih, ninh ziouc longx hnyouv haic. Fienx-dueiv Baulo tov jiu-baang cuotv fim gapv nyaanh tengx Yu^ndie Saengv sienx Yesu nyei mienh jomc mienh. Nqa'haav wuov deix buo zaang, Baulo gorngv mengh ninh zoux gong-zoh nyei jauv weic zuqc yiem Ko^lin^to Zingh nyei jiu-baang maaih deix gorngv ninh mbuo ganh se zien gong-zoh, Baulo jaav nyei. -- Fienx Gorngv & -- 1:1-11 - Jiez gorn waac 1:12-7:16 - Baulo caux Ko^lin^to Zingh nyei jiu-baang 8:1-9:15 - Gapv nyaanh bun Yu^ndie Saengv sienx Yesu nyei mienh 10:1-13:10 - Baulo gorngv ninh hnangv haaix nor duqv hatc maaz zoux gong-zoh 13:11-14 - Setv mueiz waac B. Sou-Nyuoz: 1. HAAIX DAUH FIEV? Baulo fin-saeng fiev 2. FIEV BUN HAAIX DAUH? Fiev Ko^lin^to Zingh nyei jiu-baang da’nyeic zeiv fienx 3. YIEM HAAIX FIEV? Yiem Maa^si^ndo^nie Guoqv fiev. 4. ZIANGH HAAIX FIEV? Fiev yiem 55 A.D. 5. WEIC HAAIX DIUC FIEV? Weic zuqc maaih jaav nyei fin-saeng njaaux gorngv Baulo maiv zeiz zien nyei gong-zoh ninh cingx daaih porv mengh : 1. Ninh weic haaix diuc tiuv ziangh hoc mingh Ko^lin^to Zingh. 1 - 7 zaang 2. Ninh oix zuqc gapv nyaanh bun Yu^ndie nyei Yesu mienh. 8 - 9 zaang 3. Ninh hnangv haaix nor duqv hatc maaz zoux gong-zoh. 10 - 13 zaang 6. LENGH JEIV NJAAUX HAAIX NYUNGC? 1:9 -10, "kungx kaux Tin-Hungh " 21-22 "bun Singx Lingh yiem mbuo nyei hnyouv zoux dingc-zinh ..." 2:10 -11 "maiv bun Saadaan hingh mbuo. 2:14-17 "zanc-zanc duqv hingh. ... " 3:5-6 "Tin-Hungh bun mbuo maaih banh zeic zoux, ..." 3:18 "ndie maiv buang mbuo nyei hmien. ..." 4:4-6 “yie mbuo maiv zeiz zunh yie mbuo ganh. " 4:7 " ... yie mbuo se hnangv nie-ongx" 4:16-18 " .. maiv gunv mbuo nyei sin gunv zoux gunv hei jienv njiec." 5:1-11 "Tin-Hungh oix bun ... yietc liuz nyei biauv yiem. 5:14-21 "Haaix dauh caux Giduc juangc maengc ziangh, wuov dauh benx siang-zeix daaih nyei mienh." 6:1-16 ".kuv sic caux waaic sic, hnangv haaix nor juangc yiem?"

Page 62: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 62

7:1-10 "... maiv cing-nzengc oix zuqc simv nqoi..." 8:3-9 " .. weic meih mbuo Ninh benx mienh jomc mienh..." 20-21 " ...maiv bun mienh maaih lamh guaix dorngx... Yaac oix zoux horpc ei baamh mienh buatc. 9:6-8, 10-11, 15 " .. haih zanc maaih gaux ganh longc ..." 10:3-6, 16-18 "porx waaic win-wangv wuonv haic nyei dorngx." 11:3, 14, 28 ".. Liemh Saadaan yaac haih goiv nyungc zeiv ..." 12:8-10, 14 " .. yie oix longc nyei se meih mbuo ganh..." 13:4,5, 11, 14 " .. zoux taux benx dunh yunh nyei mienh .. "

9. GAA^LAA^TIE (GALATIANS) A. Fiev weic (Purpose): 1. HAAIX DAUH FIEV? Baulo fiev. 2. FIEV BUN HAAIX DAUH? Fiev bun Gaa^laa^tie saengv nyei zuangx jiu-baang 1:2 3. YIEM HAAIX FIEV? Yiem Si^lie nyei An^ti^okc fai E^fe^so fai Maa^si^do^nie fai Ko^lin^to Zingh 4. HAAIX ZANC FIEV? 48 - 57 A.D. 5. WEIC HAAIX DIUC FIEV? Weic zuqc maaih jaav nyei fin-saeng mbuo nduov Yesu mienh gorngv oix zuqc gan nzengc Mose nyei leiz-latc yaac gorngv Baulo njaaux maiv horpc. 6. LENGH JEIV NJAAUX HAAIX NYUNGC ? 2:15-16 ".. mienh gan leiz-latc maiv haih duqv caux Tin-Hungh horpc hnyouv" 2:20 "ih zanc ziangh jienv .. se Giduc yiem yie gu’nyuoz ..." 3:2 "..meih mbuo zipv Singx Lingh se weic ..ei jienv leiz-latc zoux fai ?" 3:6-7 "sienx T.H. wuov deix se zoux Apc^laa^ham nyei zien zeiv-fun" 3:11 "..maiv maaih haaix dauh kaux leiz-latc duqv caux Tin-Hungh horpc hnyouv." 3:25 "Ih zanc sienx Giduc nyei ziangh hoc taux, ..." 3:26-29 "...Se gorngv meih mbuo benx Giduc nyei, meih mbuo ziouc benx Apc^laa^ham nyei zeiv-fun yaac oix zipv Tin-Hungh laengz ceix bun nyei." 4:4-7 "taux ziangh hoc Tin-Hungh paaiv Ninh nyei Dorn daaih ...bun mbuo duqv benx Tin-Hungh nyei Dorn....Singx Lingh daaih yiem mbuo nyei hnyouv gu'nyuoz heuc jienv gorngv ... 'Aa Dae aac'." 4:19 "... Yie weic meih mbuo hnyouv mun hnangv m'sieqv dorn mun guh nguaaz nor. ..." 5:6 "Longc jienv jiex se oix zuqc maaih sienx fim biux mengh cuotv daaih laanh hnamv laanh." 13-14 "...Tin-Hungh heuc meih mbuo daaih zoux bungx nqoi nyei mienh .. 5:16-25 "Oix zuqc bun Singx Lingh dorh meih mbuo ..." 6:1-4 "longc suonc hnyouv dorh ninh nzuonx daaih zoux horpc .. " 6: 7-10 "haaix zanc maaih qangx, mbuo oix zuqc zoux kuv sic tengx zuangx mienh. .." 6:14 "yie ganh zungv maiv oix bungx waac-maux, cuotv liuz ..."

Page 63: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 63

10. E^FE^SO (EPHESIANS) A. Fiev weic (Purpose): Naaiv zeiv fienx Baulo fiev bun E^fe^so Zingh nyei jiu-baang. Longc jienv jiex se oix bun mienh hiuv duqv Tin-Hungh nyei za'eix se, "Oix zorqv yietc zungv yiem tin-dorngh, yiem baamh gen nyei maanc muotc, gapv jienv guei Giduc gunv." (E^fe^so 1:10) Baulo yaac tov Tin-Hungh nyei mienh oix zuqc yiem naaiv lungh ndiev puix duqv Tin-Hungh nyei za'eix, dongh ninh oix bun maanc mienh caux Giduc juangc maengc ziangh ziouc gapv jienv guei Giduc gunv. Fienx-gorn Baulo gorngv Tin-Hungh oix hnangv haaix nor bun mienh gapv zunv guei Giduc. Ninh gorngv Zaangc Diex Tin-Hungh ginv mienh yaac longc ninh nyei Dorn, Yesu Giduc, guangc ninh mbuo nyei zuiz. Singx Lingh yaac zoux hnangv dingc-zinh dingc jienv Tin-Hungh laengz nyei waac. Fienx-dueiv Baulo njaaux mienh hiuv duqv ninh mbuo caux Giduc juangc maengc ziangh ziouc oix zuqc horpc fim dongh eix nyei yiem lungh ndiev, bun cing Tin-Hungh nyei za'eix se bun mienh gapv jienv guei Yesu gunv. Baulo yaac longc camv-nyungc beiv Tin-Hungh nyei mienh caux Giduc juangc maengc ziangh ziouc hnangv haaix nor duqv gapv jienv bun Giduc gunv. Ninh beiv jiu-baang zoux hnangv norm sin, Giduc zoux m'nqorngv. Yaac beiv jiu-baang zoux hnangv norm biauv, Giduc zoux yiem biauv-gorqv gauh longc jienv jiex wuov kuaaiv la'bieiv. Baulo yaac beiv jiu-baang zoux hnangv auv nor, Giduc zoux nqox. Yiem naaiv zeiv fienx Baulo jangx zuqc Tin-Hungh nyei en ndongc haaix hlo, ziouc ceng Tin-Hungh camv haic. Ninh jangx zuqc Giduc ndongc naaic hnamv mienh, weic mienh siev maengc daic, guangc mienh nyei zuiz. -- Fienx Gorngv -- 1:1-2 - Jiez gorn waac 1:3-3:21 - Giduc caux jiu-baang 4:1-6:20 - Sienx Giduc ziouc duqv daaih nyei siang-maengc 6:21-24 - Setv mueiz waac B. Sou-Nyuoz: 1. HAAIX DAUH FIEV? Baulo fiev daaih. 2. FIEV BUN HAAIX DAUH? Fiev E^FE^SO Zingh nyei jiu-baang 3. YIEM HAAIX FIEV? M’nziex yiem Lomaa Zingh fiev mv bei ? 4. ZIANGH HAAIX FIEV? Yiem 60 A.D. 5. WEIC HAAIX DIUC FIEV? Weic orn hnyouv caux njaaux. Maiv gorngv taux cuotv sic. 6. LENGH JEIV NJAAUX HAAIX NYUNGC? (a) Mbuo caux Giduc juangc maengc ziangh" fai "mbuo kaux Giduc" longc camv nzunc (1:3,4,7,11). (b) Mbuo zinh ndaangc laaix zuiz daic mi'aqv ... ih zanc weic Tin-Hungh nyei en duqv njoux (2:1-10)

Page 64: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 64

(c) Oix zuqc longc hnyouv laanh caux laanh baengh orn nyei yiem weic beu jienv Singx Lingh ceix bun horpc fim dongh eix nyei hnyouv." (4:3) (d) Hnangx haaix nor " ... ceix jiez Giduc nyei sin" (se jiu-baang) :4:11-14 (e) Oix zuqc bun Tin-Hungh goiv meih mbuo nyei hnyouv, yienc meih mbuo nyei eix, benx siang nyei daaih." 4:23 (f) "oix zuqc bun Singx Lingh yiem buangv hnyouv." 5:18 (g) Zoux auv zoux nqox nyei jauv 5:21-33 (h) Tin-Hungh bun mborqv jaax nyei jaax-muotc tengx mbuo " … haih yiem duqv wuonv nyei" 6:10-18 (i) Yaac mangc 1:17, 20-23; 2:18; 3:14-20; 4:29; 5:1, 3-7, 8-10 11. FI^LIPV^POI (PHILIPPIANS) A. Fiev weic (Purpose): Baulo fiev naaiv zeiv fienx bun Fi^lipv^poi Zingh nyei jiu-baang. Naaiv norm jiu-baang se Baulo yiem Yulopc liepc daaih nyei daauh norm jiu-baang. (Mangc Gong-Zoh 16 zaang.) Fi^lipv^poi Zingh yiem Lomaa Janx gunv wuov norm Maa^si^ndo^nie Saengv. Baulo fiev naaiv zeiv fienx wuov zanc ninh zuqc wuonx jienv loh. Yiem wuov loh gu'nyuoz maaih camv-nyungc jauv haih zoux bun ninh hnyouv mun hnyouv nzauh. Maaih deix tengx Yesu zoux gong nyei mienh yaac nqemh ninh. Ninh yaac hiuv duqv yiem wuov Fi^lipv^poi jiu-baang maaih deix zunh jaav doz-leiz. Mbuo doqc naaiv zeiv fienx hiuv duqv ninh maaih naaiv deix kuonx hnyouv nyei sic camv haic, mv baac weic zuqc ninh sienx wuonv Yesu Giduc, ninh maaih lamh kaux dorngx ziouc maiv nzauh, njien-youh haic aqv. Fi^lipv^poi jiu-baang mienh hiuv duqv Baulo buangh zuqc nyei naanc zingh, ninh mbuo ziouc gapv nyaanh fungx bun ninh. Weic naaiv Baulo fiev naaiv zeiv fienx laengz zingh ninh mbuo. Ninh fiev wuov zanc ninh yaac tipv deix waac nunz ninh mbuo jiu-baang mienh, kuinx ninh mbuo, maiv gunv ninh ganh fai ninh mbuo buangh zuqc kuonx hnyouv nyei sic, ninh mbuo kaux duqv zuqc Tin-Hungh. Ninh yaac kuinx ninh mbuo zoux hnangv Ziouv Yesu, nyiemc ganh zoux faix, maiv dungx ceng-hlo, maiv dungx zoux maux, maiv dungx hnamv zoux hlo. Ninh yaac oix bun ninh mbuo jangx zuqc ninh mbuo sienx Ziouv Yesu ninh mbuo cingx daaih caux Yesu juangc maengc ziangh. Naaiv se weic Tin-Hungh nyei en hnangv, maiv zeiz weic ninh mbuo gan Yiutai Mienh nyei diuh diuh leiz. Baulo yaac fiev jienv gorngv caux Giduc Yesu juangc maengc ziangh wuov deix mienh duqv daaih nyei baengh orn caux njien-youh. Naaiv zeiv fienx mbuo doqc jienv mingh maaih camv-nyungc mbuo hiuv duqv mengh nyei. Fienx gorngv njien-youh, orn-lorqc nyei jauv camv, yaac bun mbuo hiuv duqv Tin-Hungh kaux duqv wuonv. Fienx yaac gorngv mbuo caux Yesu juangc maengc ziangh hnangv haaix nor, yaac kuinx sienx Yesu nyei mienh jangx jienv oix zuqc weic Ziouv Yesu diev kouv. Fienx yaac bun mbuo hiuv duqv Baulo hnamv Fi^lipv^poi jiu-baang mienh camv nyei. -- Fienx Gorngv -- 1:1-11 - Fienx nyei jiez gorn waac 1:12-26 - Baulo ganh buangh nyei sic 1:27-2:18 - Caux Yesu juangc maengc ziangh nyei mienh 2:19-30 - Baulo oix paaiv Ti^mo^tai caux E^baa^fo^ndi^tatv mingh Fi^lipv^poi jiu-baang 3:1-4:9 - Baulo kuinx ninh mbuo oix zuqc mbungh win-wangv

Page 65: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 65

4:10-20 - Jiu-baang fungx zingh nyeic, Baulo laengz zingh 4:21-23 - Setv mueiz waac B. Sou-Nyuoz: 1. HAAIX DAUH FIEV? Baulo fiev daaih. 2. FIEV BUN HAAIX DAUH? Fiev bun Fi^lipv^poi Zingh nyei jiu-baang 3. YIEM HAAIX FIEV? Yiem Lomaa Zingh 4. ZIANGH HAAIX FIEV? Fiev yiem 61 A.D. dongh Baulo wuonx jienv loh nyei ziangh hoc. 5. WEIC HAAIX DIUC FIEV? Weic hnamv haic ninh mbuo yaac zipv ninh mbuo nyei fienx caux ninh mbuo fungx daaih nyei ga'naaiv ( 4:10-19). 6. LENGH JEIV NJAAUX HAAIX NYUNGC ? (a) "Yie ziangh jienv se ziangh weic Giduc. Daic mingh corc duqv gauh longx." (1:21) (b) "Njien-youh," "a'hneiv," "orn lorqc," "hnyouv longx" (1:4,18,19,25, 26; 2:2,17,18,28,29; 3:1,3; 4:1,4 gorngv 20 nzunc). (c) "Meih mbuo oix zuqc maaih hnyouv hnangv Giduc Yesu nyei hnyouv " (2:5-11) (d) "yie guangc nyungc-nyungc funx benx ga'naaiv-guangc weic duqv Giduc (e) “Yie kungx oix hiuv duqv Giduc " (3:7-11) (f) "Yie kungx zoux nduqc nyungc hnangv " (3:12-14) (g) "Tin-Hungh nyei baengh orn ... beu jienv meih mbuo nyei hnyouv" (4:7) (h) "Haaix nyungc zien nyei ... oix zuqc zanx jienv hnyouv ..." (4:8,9) (i) " maiv gunv maaih camv fai zoqc yie buangv hnyouv aqv." (4:11) (j) "Giduc bun yie maaih qaqv, haaix nyungc yie ziouc zoux duqv aqv." 4:13 (k) "Meih mbuo qiemx zuqc nyei yietc zungv ... Ninh ziouc ... ceix bun meih mbuo." (4:19 aengx mangc 2:1-4, 14-16). 12. KO^LO^SI (COLOSSIANS) A. Fiev weic (Purpose): Naaiv zeiv fienx Baulo fiev bun Ko^lo^si Zingh nyei jiu-baang. Ko^lo^si Zingh yiem Esie Saengv, E^fe^so Zingh nyei dong bung maengx. Naaiv norm jiu-baang maiv zeiz Baulo liepc daaih mv baac ninh goux, ziouc paaiv yiem E^fe^so Zingh nyei jiu-baang mienh mingh tengx. Baulo haiz gorngv yiem Ko^lo^si jiu-baang maaih deix zunh jaav leiz nyei fin-saeng njaaux dorngc leiz. Ninh mbuo njaaux, se gorngv oix hiuv duqv Tin-Hungh yaac duqv njoux taux daauh nor, oix zuqc zaangc camv-nyungc yiem ndaamv-lungh maaih lingc maaih qaqv nyei, zoux hlo wuov deix. Yaac oix zuqc jiex gaatv nyei leiz, longx-longx nyei gan nyanc hopv nyei camv-nyungc leiz. Baulo fiev naaiv zeiv fienx

Page 66: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 66

bun Ko^lo^si Zingh nyei jiu-baang hiuv duqv naaiv deix jauv se maiv zeiz zien sienx Yesu nyei jauv. Ninh oix mienh hiuv duqv Yesu Giduc haih njoux mbuo taux daauh taux mueiz. Gan wuov deix camv-nyungc leiz zungv haih dorh mienh dorngc jauv, leih Yesu go. Tin-Hungh longc Giduc zeix lungh zeix ndau yaac oix longc Giduc bun maanc muotc yiem ninh nyei buoz-ndiev benx nzengc ninh nyei. Kungx weic kaux Giduc hnangv baamh gen cingx daaih maaih lamh hnamv. Baulo aengx gorngv muonc gan naaiv nyungc njaaux nyei doz sienx nyei mienh oix zuqc hnangv haaix nor yiem. Ti^ki^gatc tengx Baulo dorh fienx mingh bun Ko^lo^si Zingh jiu-baang mienh. Mbienz Ti^ki^gatc mingh wuov zanc se O^ne^si^matv, dongh zinh ndaangc zoux nouh, Baulo tengx fiev fienx bun ninh nyei ziouv, Fi^le^mon, wuov dauh. -- Fienx Gorngv -- 1:1-8 - Jiez gorn waac 1:9-2:19 - Giduc nyei fiem-fingx caux Giduc nyei gong 2:20-4:6 - Sienx Giduc duqv daaih nyei siang-maengc 4:7-18 - Setv mueiz waac B. Sou-Nyuoz: 1. HAAIX DAUH FIEV? Baulo fiev daaih. 2. FIEV BUN HAAIX DAUH? Fiev bun Ko^lo^si Zingh nyei jiu-baang 3. YIEM HAAIX FIEV? Yiem Lomaa Zingh dongh Baulo zuqc wuonx jienv loh nyei ziangh hoc. 4. ZIANGH HAAIX FIEV? Fiev yiem 60 A.D. 5. WEIC HAAIX DIUC FIEV? Weic maaih jaav nyei fin-saeng mbuo njaaux jaav nyei doz leiz. Ninh mbuo "longc baamh mienh nyei cong-mengh hnamv cuotv daaih nyei leiz fai kungx-waac waakc meih mbuo. ... Mv baac ... Maiv tengx mienh gunv duqv sin zangc hanc oix zoux nyei." (2:8,23). 6. LENGH JEIV NJAAUX HAAIX NYUNGC ? "TIN-HUNGH YIEM MAANC MUOTC ZOUX DA'YIETV" (1:18 1:15, 16, 17, 19; 2:9, 20-22). (a) "Oix zuqc lorz yiem gu'nguaaic nyei sic ..." (3:1-4) (b) “Loz-maengc caux siang-maengc” (3:5-17) (c) “Auv caux Nqox, fu'jueiv caux die” (3:18-21) (d) “Maiv dungx guangc ziangh hoc" (4:2-6). Aengx mangc (1:13-14, 27; 2:15). 13. 1 TE^SAA^LO^NI^GAA (1 THESALONIANS) A. Fiev weic (Purpose): Te^saa^lo^ni^gaa zoux Maa^si^ndo^nie Saengv nyei domh zingh. Baulo cuotv Fi^lipv^poi Zingh wuov zanc ninh mingh Te^saa^lo^ni^gaa Zingh aengx liepc norm jiu-baang. Mv baac nqa'haav maiv

Page 67: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 67

lauh maaih deix Yiutai Mienh mueic jieqv Baulo weic zuqc Baulo zunh Giduc nyei kuv fienx bun Janx muangx, Janx yaac sienx camv nyei. Wuov deix Yiutai Mienh ziouc caux Baulo maiv horpc, Baulo ziouc cuotv Te^saa^lo^ni^gaa Zingh mingh Mbe^lo^aa Zingh. Nqa'haav, dongh Baulo taux Ko^lin^to Zingh wuov zanc, caux Baulo juangc gong zoux wuov dauh Ti^mo^tai mbuox Baulo, Te^saa^lo^ni^gaa Zingh nyei jiu-baang hnangv haaix nor. Baulo ziouc fiev naaiv da'yietv zeiv fienx bun Te^saa^lo^ni^gaa Zingh nyei jiu-baang weic orn sienx Yesu Mienh nyei hnyouv. Ninh laengz zingh Tin-Hungh weic zuqc wuov deix mienh sienx longx, yaac hnamv mienh. Ninh yaac fiev weic tengx ninh mbuo jangx jienv Baulo caux ninh mbuo yiem nyei ziangh hoc ninh hnangv haaix nor yiem. Nqa'haav ninh dau deix jiu-baang mienh naaic nyei waac. Ninh mbuo naaic Baulo, Giduc aengx daaih hnangv haaix nor? Se gorngv Giduc maiv gaengh daaih da'nyeic nzunc, maaih laanh sienx nyei mienh daic ndaangc nor, wuov dauh corc haih duqv yietc liuz nyei maengc fai? Giduc haaix zanc aengx daaih? Baulo ziouc dau, yaac mbuox ninh mbuo zanc-zanc zoux jienv gong mingh zuov Giduc aengx daaih. -- Fienx Gorngv -- 1:1 - Jiez gorn waac 1:2-3:13 - Baulo laengz zingh yaac ceng Tin-Hungh 4:1-12 - Kuinx mienh oix zuqc puix sienx Yesu nyei mienh 4:13-5:11 - Giduc aengx daaih nyei ziangh hoc hnangv haaix nor 5:12-22 - Baulo kuinx ziex nyungc ninh mbuo 5:23-28 - Setv mueiz waac B. Sou-Nyuoz: 1. HAAIX DAUH FIEV? Baulo fiev 2. FIEV BUN HAAIX DAUH? Fiev bun Te^saa^lo^ni^gaa Zingh nyei jiu-baang (Mangc Gong-Zoh 17:1-9). Te^saa^lo^ni^gaa Zingh se hlo nyei – leih mv duqv maaih 200,000 dauh mienh sienx Tin-Hungh mv bei. 3. YIEM HAAIX FIEV? Yiem Ko^lin^to Zingh fiev daaih. 4. ZIANGH HAAIX FIEV? Leih mv duqv yiem 51 A.D. nyei dorngx. 5. WEIC HAAIX DIUC FIEV? Weic zuqc Baulo mbuo oix zuqc biaux cuotv siepv, mv baac yaac oix zuqc njaaux gauh muonc deix bun weic siang-sienx nyei mienh, yaac orn ninh mbuo nyei hnyouv. 6. LENGH JEIV NJAAUX HAAIX NYUNGC? ZIOUV YESU OIX "YIEM WUOV TIN-DORNGH NJIEC DAAIH" (1:9-10; 2:19-20; 3:13; 4:13-18; 5:1-4, 23-24). (a) Horpc zuqc hnangv haaix nor zoux Tin-Hungh nyei gong 2:1-12 (b) Maiv dungx weic mienh zoux doqc tuix bouc 3:3-5 (c) Yiem seix zangc hnangv haaix nor bun Tin-Hungh a'hneiv 4:1-8 (d) "Cing-nzengc nyei za'eix longc auv .." 4:4 (e) "Longc ganh nyei buoz zoux gong yungz maengc ..." 4:11-12

Page 68: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 68

(f) "Tin-Hungh oix dorh yietc zungv sienx Yesu nyei mienh, dongh daic mingh wuov deix ..." 4:13-15 (g)"Yiem maanc sic oix zuqc laengz zingh Tin-Hungh ..." 5:16-18 (h) "Maiv dungx mborqv daic Singx Lingh nyei douz." 5:19 (i) “Yaac mangc : 5:5, 11, 14, 15, 23 14. 2 TE^SAA^LO^NI^GAA (2 THESALONIANS) A. Fiev weic (Purpose): Te^saa^lo^ni^gaa Zingh nyei jiu-baang mienh corc maiv mengh baeqc Giduc aengx daaih nyei hnoi hnangv haaix nor. Jiu-baang ziouc maaih deix la'nyauv nyei sic. Maaih deix gorngv Giduc zungv daaih liuz aqv. Baulo ziouc fiev naaiv da'nyeic zeiv fienx bun Te^saa^lo^ni^gaa jiu-baang hiuv duqv hnangv naaiv nor gorngv se maiv zien. Giduc aengx daaih nyei hnoi maiv gaengh taux, zoux waaic zoux orqv nyei sic oix zuqc camv jienv faaux taux buangv soux mouc. Taux wuov zanc maaih dauh cuotv daaih gunv mienh. Ninh yaac duqv mbuox heuc "Baamz leiz-latc wuov dauh," yaac oix caux Giduc doix-dekc. Baulo yaac mbuox doqc naaiv zeiv fienx nyei mienh, maiv gunv buangh zuqc haaix nyungc sic, haaix nyungc kouv naanc, oix zuqc sienx wuonv. Oix zuqc zoux gong yungz maengc, yaac oix zuqc zanc-zanc zoux kuv sic. -- Fienx Gorngv -- 1:1-2 - Jiez gorn waac 1:3-12 - Baulo ceng Te^saa^lo^ni^gaa Mienh 2:1-17 - Giduc aengx daaih nyei jauv-louc 3:1-15 - Sienx Giduc nyei mienh oix zuqc ei jienv ninh mbuo sienx nyei jauv zoux 3:16-18 - Setv mueiz waac B. Sou-Nyuoz: 1. HAAIX DAUH FIEV? Baulo fiev 2. FIEV BUN HAAIX DAUH? Fiev bun Te^saa^lo^ni^gaa Zingh nyei jiu-baang 3. YIEM HAAIX FIEV? Yiem Ko^lin^to Zingh fiev. 4. ZIANGH HAAIX FIEV? Yiem 51-52 A.D. nyei ziangh hoc. 5. WEIC HAAIX DIUC FIEV? Weic zuqc maaih deix yiem Te^saa^lo^ni^gaa Zingh nyei mienh gorngv Giduc aengx daaih liuz aqv. Baulo hiuv duqv naaiv deix fienx ninh cingx daaih aengx porv mengh deix taux Giduc aengx daaih nyei jauv oix hnangv haaix nor. Yietc zungv kungx maaih 47 yiemc, mv baac 18 yiemc (38 %) gorngv taux Yesu aengx oix daaih nzunc.

Page 69: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 69

6. LENGH JEIV NJAAUX HAAIX NYUNGC? (a) "Ziouv Yesu yaac daaih weic bun Ninh nyei zuangx mienh ... ceng Ninh, taaih Ninh. ..." 1:10 (b) "Taux ziangh hoc, baamz leiz-latc wuov dauh ziouc hinc cuotv daaih aqv." 2:6 (c) "Gorx-youz aac, oix zuqc sienx wuonv ..." 2:15 (d) "Tov mbuo nyei Ziouv Yesu Giduc orn meih mbuo nyei hnyouv .." 2:16-17 (e) "Ziouv se ziepc zuoqv nyei yaac beuc jienv maiv bun hiuang orqv wuov dauh hoic meih mbuo." 3:3 (f) "Yie mbuo hnoi-hnoi muonz-muonz zoux gong kouv haic weic maiv oix feix luic meih mbuo haaix dauh." 3:8 (g) "Meih mbuo zoux kuv sic, maiv dungx hnyouv namx." 3:13 15. 1 TI^MO^TAI 9 (1 TIMOTHY) A. Fiev weic (Purpose): Ti^mo^tai yiem Esie Saengv cuotv seix. Ninh nyei maa zoux Yiutai Mienh, ninh nyei die, Janx-Gikc. Ti^mo^tai yaac zoux dauh sienx Yesu nyei mienh lunx mienh, caux jienv Baulo mingh zunh kuv fienx. Baulo Fiev Bun Ti^mo^tai Da'yietv Zeiv Fienx wuov zanc, Ti^mo^tai yiem E^fe^so Zingh nyei jiu-baang zoux gong. Naaiv zeiv fienx maaih buo nyungc gauh longc jienv jiex. Da'yietv, oix zuqc mbungh weic zuqc wuov norm jiu-baang maaih mienh zunh jaav leiz. Naaiv nyungc jaav leiz se Yiutai Mienh caux Janx nyei leiz zorpc jienv benx daaih. Ninh mbuo sienx, da'faanh yiem jienv naaiv norm baamh gen nyei yietc zungv se orqv haic. Hnangv naaic, haaix dauh oix duqv njoux oix zuqc hiuv duqv ziex nyungc bingx jienv nyei sic, yaac maaih ziex nyungc oix zuqc zoux, se oix zuqc gec camv-nyungc nyanc hopv, yaac maiv dungx dorng jaa. Da'nyeic, naaiv zeiv fienx gorngv taux hnangv haaix nor zoux leiz-baaix, yaac gorngv taux gunv jiu-baang, goux jiu-baang wuov deix oix zuqc zoux haaix nyungc mienh. Setv mueiz Baulo njaaux Ti^mo^tai hnangv haaix nor haih zoux Yesu Giduc ziepc zuoqv nyei bou, yaac njaaux ninh hnangv haaix nor haih dorh duqv camv-baan sienx Yesu Mienh. -- Fienx Gorngv -- 1:1-2 - Jiez gorn waac 1:3-3:16 - Jiu-baang caux gunv jiu-baang nyei mienh 4:1-6:21 - Njaaux Ti^mo^tai hnangv haaix nor zoux Yesu Giduc nyei gong 1. HAAIX DAUH FIEV? Baulo Fiev. 2. FIEV BUN HAAIX DAUH? Fiev bun Ti^mo^tai - Mangc Gong-Zoh 16:1, 3; 17:14-15; 18:5; 19:22; Fi^lipv^poi 1:1; Ko^lo^si 1:1; Fi^le^mon 1:1; 2 Ti^mo^tai 1:5; 3:15 3. YIEM HAAIX FIEV? Yiem Fi^lipv^poi Zingh fiev 4. ZIANGH HAAIX FIEV? Fiev yiem 63-65 A.D. 5. WEIC HAAIX DIUC FIEV? (a) Weic kuinx Ti^mo^tai 1:3, 18

Page 70: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 70

(b) Weic tengx Ti^mo^tai faix fim jaav leiz 1:3-7; 4:1-8; 6:3-5, 20-21 (c) Weic tengx Ti^mo^tai dorh leiz-baaix horpc (d) Weic njaaux Ti^mo^tai lorz haaix nyungc mienh dorh jiu-baang 3:1-13; 5:17-25 6. LENGH JEIV NJAAUX HAAIX NYUNGC ? (a) "Maaih i dauh ... Yie zorqv ninh mbuo jiu bun Saadaan mi'aqv, weic njaaux ninh mbuo maiv dungx ki Tin-Hungh." 1:20 (b) "Tin-Hungh oix maanc mienh duqv njoux yaac oix ninh mbuo hiuv duqv zien leiz." 2:4 (c) "Yie oix m'jangc dorn sung jiez cing-nzengc nyei buoz daux gaux, maiv qiex jiez yaac maiv nzaeng jaax." 2:8 (d) "Jiu-baang nyei mienh gox oix zuqc zoux maiv maaih dorngx daanh nyei mienh..." 3:2 (e) "Oix zuqc zoux nyungc zeiv longx ..." 4:12 (f) "Oix zuqc faix fim longx-longx nyei goux jienv ganh caux ganh njaaux nyei doz-leiz..." 4:16 (g)"Se gorngv haaix dauh maiv goux ganh nyei cien-ceqv ...Ninh zungv gauh waaic jiex maiv sienx Yesu nyei mienh." 5:8 (i) "Se gorngv haaix dauh jiu-baang nyei mienh gox zanc-zanc baamz zuiz, oix zuqc dorng jienv zuangx mienh gorngv ninh, ..." 5:20 (j) “Mauv zinh mauv nyaanh se nyungc-nyungc orqv sic nyei gorn .." 6:10 (k)"Oix zuqc njiec qaqv weic mbuo sienx nyei jauv mborqv longx nyei jaax." 6:11-14

16. 2 TI^MO^TAI (2 TIMOTHY) A. Fiev weic (Purpose): Baulo Fiev Bun Ti^mo^tai Da'nyeic Zeiv Fienx camv jiex Baulo njaaux Ti^mo^tai, weic zuqc Ti^mo^tai caux ninh dongh wuov nyungc gong zoux, mv baac Ti^mo^tai gauh lunx camv. Naaiv zeiv fienx nyei domh eix leiz se njaaux Ti^mo^tai oix zuqc longc noic diev. Baulo kuinx Ti^mo^tai oix zuqc zanc-zanc zoux zorng-zengx gorngv Yesu nyei jauv, yaac oix zuqc ei jienv kuv fienx caux Loz-Ngaengc Waac Sou njaaux nyei zien waac zoux. Maiv gunv buangh zuqc kouv, fai maaih mienh caux ninh doix-dekc, ninh corc oix zuqc njaaux mienh yaac zunh jienv kuv fienx mingh. Baulo lengc jeiv nyei kuinx Ti^mo^tai oix zuqc simv nqoi mienh gorngv nyei henh mbienx waac, se "Hngongx haic, maiv maaih eix leiz nyei waac" (2 Ti^mo^tai 2:3). Maiv dungx caux ninh mbuo nzaeng. Naaiv nyungc waac maiv tengx haaix nyungc. Kungx hoic muangx nyei mienh hnangv. Baulo fiev jienv naaiv deix jauv ninh yaac tengx Ti^mo^tai jangx zuqc Baulo ganh nyei jauv-louc, ninh hnangv haaix nor sienx, longc noic diev kouv, hnamv Tin-Hungh yaac hnamv mienh, zuqc mienh zoux doqc ziouc zuqc siouc kouv. -- Fienx Gorngv -- 1:1-2 - Jiez gorn waac 1:3-2:13 - Baulo ceng Tin-Hungh yaac kuinx Ti^mo^tai 2:14-4:5 - Baulo njaaux yaac mbuox Ti^mo^tai oix zuqc faix fim 4:6-18 - Baulo ganh nyei jauv-louc 4:19-22 - Setv mueiz waac

Page 71: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 71

B. Sou-Nyuoz: 1. HAAIX DAUH FIEV? Baulo fiev. 2. FIEV BUN HAAIX DAUH? Fiev bun Ti^mo^tai - Mangc Gong-Zoh 16:1, 3; 17:14-15; 18:5; 19:22; Fi^lipv^poi 1:1; Ko^lo^si 1:1; Fi^le^mon 1:1; 2 Ti^mo^tai 1:5; 3:15 3. YIEM HAAIX FIEV? Yiem Lomaa Zingh nyei loh hmuangx 1:16,17; 2:9; 4:6-8; 13 4. ZIANGH HAAIX FIEV? Yiem 66-67 A.D. 5. WEIC HAAIX DIUC FIEV? (a) “Weic ninh haiz ndoqc 1:15; 4:11; Fi^lipv^poi 2:20 (b) "Nde^maa hnamv naaiv baamh gen nyei jauv ziouc guangc yie mingh.." 4:10 (c) “Weic hnamv jiu-baang doic 1:8, 14; 2:3; 3:14; 4:2 6. LENGH JEIV NJAAUX HAAIX NYUNGC ? (a)"Maiv dungx nyaiv tengx mbuo nyei Ziouv Yesu zoux zorng-zengx.." 1:8. (b)"Tin-Hungh njoux mbuo maiv zeiz weic mbuo zoux nyei haaix nyungc kuv sic..." 1:9. (c)"Giduc mietc nzengc daic nyei qaqv" 1:10. (d) "Mv baac yie maiv nyaiv, weic zuqc hiuv duqv yie sienx nyei se haaix dauh yaac hiuv dingc yie jiu bun Ninh nyei, Ninh haih beu jienv taux siemv zuiz wuov norm hnoi." 1:12 (e)"Meih oix zuqc caux yie mbuo maaih buonc siouc kouv naanc hnangv Giduc Yesu nyei kuv baeng." 2:3 (f)"Se gorngv mbuo caux Ninh daic, mbuo ziouc duqv caux Ninh ziangh." 2:11 (g)"Meih oix zuqc ... zoux maiv zuqc nyaiv nyei gong-mienh, yaac longc duqv horpc Tin-Hungh zien leiz nyei doz." 2:15 (h)"Beih zangc zoux hnangv sienx Tin-Hungh, mv baac hnyouv maiv nyiemc ninh mbuo sienx nyei jauv maaih qaqv. Naaiv nyungc mienh meih oix zuqc simv nqoi." 3:1-5. (i)"Douc-douc Ging-Sou, Tin-Hungh dorh mienh fiev yaac maaih lamh longc weic njaaux mienh, weic " 3:15-17 (j)“Oix zuqc zunh Tin-Hungh nyei doz" (4:2). (k)“Oix zuqc gunv jienv ganh" (4:5). (l)"Yie longc nzengc qaqv mborqv liuz longx nyei jaax aqv. Ih zanc maaih norm ningv liouh jienv bun yie..." 4:7,8 (m)"Dorh yie nyei sou-njunc daaih oc "( 4:13). 17. TIDATC (TITUS) A. Fiev weic (Purpose): Tidatc se Janx yaac sienx Yesu. Ninh caux Baulo juangc gong zoux, mingh zunh doz, tengx jiu-baang. Baulo fiev naaiv zeiv fienx bun Tidatc wuov zanc Tidatc corc lunx nyei. Baulo paaiv ninh yiem wuov Kelitv Koiv-Nzou goux jiu-baang. Naaiv zeiv fienx lengc jeiv nyei gorngv buo diuc jauv. Da'yietv Baulo mbuox Tidatc jangx jienv gunv jiu-baang wuov deix mienh nyei nyungc zeiv oix zuqc hnangv haaix nor. Ninh hnangv naaiv nor gorngv muonc nyei, weic zuqc Kelitv Mienh camv nyei maaih maiv benx nyei mengh dauh. Da'nyeic, Baulo mbuox Tidatc oix zuqc hnangv haaix nor njaaux

Page 72: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 72

jiu-baang nyei ziex baan mienh, m'jangc dorn gox wuov baan caux m'sieqv dorn gox wuov baan, (gox wuov deix m'sieqv dorn yaac oix zuqc njaaux lunx wuov baan), mienh lunx wuov baan m'jangc dorn caux zoux nouh nyei mienh. Da'faam, Baulo mbuox Tidatc, sienx Yesu nyei mienh oix zuqc hnangv haaix nor yiem. Lengc jeiv nyei kuinx mienh, laanh caux laanh oix zuqc baengh orn nyei yiem. Laanh caux laanh jiu tong, maiv dungx nzorng mienh, nzaeng jaax, hoic jiu-baang bun nqoi. -- Fienx Gorngv -- 1:1-4 - Jiez gorn waac 1:5-16 - Gunv jiu-baang nyei mienh 2:1-15 - Oix zuqc hnangv haaix nor njaaux jiu-baang gu'nyuoz nyei ziex baan mienh 3:1-11 - Kuinx mienh, donv mienh 3:12-15 - Setv mueiz waac B. Sou-Nyuoz: 1. HAAIX DAUH FIEV? Baulo fiev. 2. FIEV BUN HAAIX DAUH? Fiev bun Tidatc 1:4,5; 3:2; Gaa^laa^tie 2:1-5; 2 Ti^mo^tai 4:10 Baulo kungx heuc 3 dauh zoux "dorn" –se Tidatc, Ti^mo^tai, caux O^ne^si^matc. 3. YIEM HAAIX FIEV? Yiem Ko^lin^to Zingh fiev daaih mv bei. 4. ZIANGH HAAIX FIEV? Yiem 63-65 A.D. 5. WEIC HAAIX DIUC FIEV? Zinh ndaangc Baulo caux Tidatc mingh liepc jiu-baang yiem Ke^litv Koiv-Nzou. Baulo liouh Tidatc tengx goux wuov norm jiu-baang. (1:5). Baulo naaic nzunc fiev weic zuqc i dauh doic oix mingh Ke^litv Koiv-Nzou. 3:13. Ninh oix orn Tidatc nyei hnyouv yaac oix kuinx ninh lorh kuv mienh goux jiu-baang yaac oix ninh faix fim jaav nyei fin-saeng. 6. LENGH JEIV NJAAUX HAAIX NYUNGC ? (a)"Cing-nzengc nyei mienh funx nyungc-nyungc se cing-nzengc nyei..." 1:15 (b)"Ninh mbuo gorngv ninh mbuo hiuv duqv Tin-Hungh mv baac ninh mbuo zoux nyei sic bun cing ninh mbuo maiv hiuv duqv Ninh." 1:16 (c)"Tin-Hungh nyei en zungv biux mengh cuotv daaih weic bun maanc mienh duqv njoux." 2:11 (d)"Yesu Giduc.. nzaaux mbuo cing-nzengc daaih benx Ninh ganh nyei mienh.." 2:14 (e)"Oix zuqc tengx sienx Yesu nyei mienh jangx jienv: 1. Mbuoqc hungh jaa jien-fouv gunv 2. Zoux nyungc-nyungc kuv sic 3. Mbuox mienh maiv dungx gorngv doqc haaix dauh 4. Maiv dungx hengx nzaeng jaax. 5. Oix zuqc horh norh nyei, 6. Yaac caux mienh suonc zingh suonc eix nyei yiem." 3:1-2

Page 73: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 73

7. Zinh ndaangc mbuo ganh yaac hngongx ... Tin-Hungh ... bun mbuo weic Ninh nyei en haih duqv caux Tin-Hungh horpc hnyouv ..." 3:3-7 8. Haaix dauh ceux lunc zoux bun jiu-baang bun nqoi, oix zuqc kuinx yietc nzunc i nzunc liuz, nqa'haav maiv dungx mingh coiv ninh aqv.” 3:10 18. FI^LE^MON (PHILEMON) A. Fiev weic (Purpose): Fi^le^mon se yietc dauh butv-zoih mienh, yaac sienx longx Yesu, maaih mengh hoc nyei. Daaix ninh zoux dauh Ko^lo^si jiu-baang nyei mienh. Fi^le^mon maaih dauh nouh gauv, mbuox heuc O^ne^si^matv. O^ne^si^matv yaac biaux ninh nyei ziouv. Nqa'haav ninh buangh zuqc Baulo doix Baulo zuqc wuonx jienv loh nyei ziangh hoc. Baulo dorh O^ne^si^matv sienx Yesu. Baulo fiev naaiv zeiv fienx tov Fi^le^mon zipv ninh nyei nouh nzuonx, guangc ninh nyei zuiz, yaac caux ninh horpc hnyouv daaih. Maiv zeiz kungx hnangv naaiv nor zipv ninh nzuonx hnangv, oix zuqc zipv ninh hnangv zipv dauh sienx Yesu nyei gorx-youz nor. -- Fienx Gorngv -- 1-3 - Jiez gorn waac 4-7 - Baulo ceng Fi^le^mon 8-22 - Baulo tov Fi^le^mon zipv nouh nzuonx 23-25 - Setv mueiz waac B. Sou-Nyuoz: 1. HAAIX DAUH FIEV? Baulo fiev. 2. FIEV BUN HAAIX DAUH? Fiev bun Fi^le^mon, yietc dauh sienx Yesu nyei mienh maaih mienh yiem Ko^lo^si Zingh. 3. YIEM HAAIX FIEV? Yiem Lomaa Zingh nyei loh hmuangx 4. ZIANGH HAAIX FIEV? Yiem 60 A.D. 5. WEIC HAAIX DIUC FIEV? Fi^le^mon maaih dauh nouh gauv mbuox heuc O^ne^si^matc. Naaiv dauh nouh gauv biaux ninh nyei ziouv mingh taux Lomaa Zingh. Yiem wuov Lomaa nyei loh buangh zuqc Baulo. Baulo dorh ninh sienx Yesu.Naaiv nzunc Baulo heuc O^ne^si^matc nzuonx taux ninh nyei ziouv. Maaih dauh doic, Ti^ki^gatc, caux ninh mingh. (Ko^lo^si 4:7) Baulo fiev naaiv zeiv fienx tov Fi^le^mon zipv ninh nyei nouh nzuonx yaac zipv hnangv zipv dauh sienx Yesu nyei gorx-youz nor. 6. LENGH JEIV NJAAUX HAAIX NYUNGC ? (a)Tov koi mangc 1:8-11

Page 74: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 74

(b)Tov mangc hleix faix yiem daqc 9 yiemc caux 10 yiemc. (c)Tov doqc porv mengh waac (heuc 'footnote') yiem naaiv kuaaiv zeiv ga'diev. (d)O^ne^si^matv" wuov norm mbuox nyei ei leiz se "maaih lamh longc." 1:10 (e)Zinh ndaangc O^ne^si^matv maiv lamh longc. 1:11 (f) Baulo gorngv, "ih zanc ninh weic meih yaac weic yie maaih lamh longc haic aqv." 1:11 19. HIPV^LU (HEBREWS A. Fiev weic (Purpose): Naaiv zeiv fienx fiev bun guanh sienx Yesu nyei Hipv^lu Mienh. Naaiv deix mienh laaix sienx Yesu gunv zoux gunv buangh zuqc mienh zoux doqc. Fiev fienx nyei mienh nzauh heix naaiv deix mienh haih cuotv Yesu, ziouc fiev daaih kuinx ninh mbuo sienx longx. Gauh longc jienv jiex, ninh oix bun mienh zieqv duqv Tin-Hungh paaiv Yesu Giduc daaih weic bun mienh haih za'gengh hiuv duqv Tin-Hungh ganh hnangv haaix nor. Ninh ziouc lengc jeiv gorngv buo nyungc jienv jiex nyei zien leiz. (1) Yesu Giduc zoux Tin-Hungh nyei Dorn yaac yietc liuz ziangh jienv. Ninh zuqc siouc nyei kouv naanc bun ninh hoqc linc muangx Zaangc Diex nyei waac. Weic zuqc Giduc se Tin-Hungh nyei Dorn ninh zoux gauh hlo jiex Loz-Ngaengc Waac Sou fiev jienv wuov deix zuangx douc waac mienh, yaac zoux gauh hlo zuangx fin-mienh, yaac gauh hlo Mose. (2) Tin-Hungh ganh gorngv Yesu zoux yietc liuz ziangh nyei sai mienh, yaac zoux gauh hlo jiex yiem Loz-Ngaengc Waac Sou gorngv wuov deix zuangx sai mienh. (3) Mienh sienx kaux Yesu, Tin-Hungh ziouc njoux ninh mbuo leih ndutv zuiz, maiv zuqc gamh nziex, yaac maiv zuqc daic. Zinh ndaangc Hipv^lu Mienh oix zuqc daix saeng-kuv ziec bun Tin-Hungh yaac gan camv-nyungc leiz, mv baac naaiv deix sic kungx zoux nyungc zeiv biux mengh nqa'haav hingv oix cuotv nyei sic. Ih zanc maanc mienh oix zuqc kaux Yesu cingx daaih duqv njoux. Ziepc yietv zaang zorqv loz-hnoi maaih mengh dauh sienx longx nyei camv-dauh I^saa^laa^en Mienh zoux nyungc zeiv kuinx doqc fienx nyei mienh sienx longx, maiv dungx cuotv Yesu. Ziepc nyeic zaang kuinx mienh oix zuqc sienx taux daauh taux mueiz, zanc-zanc mangc dingc Yesu, diev jienv nyungc-nyungc kouv caux zuqc mienh zoux doqc nyei sic. Fienx setv mueiz gorngv camv-nyungc kuinx mienh, donv mienh nyei waac. -- Fienx Gorngv -- 1:1-3 - Jiez gorn waac, Giduc biux mengh nzengc Tin-Hungh 1:4-2:18 - Giduc zoux gauh hlo jiex zuangx fin-mienh 3:1-4:13 - Giduc zoux gauh hlo jiex Mose caux Yo^su^waa 4:14-7:28 - Giduc zoux gauh hlo jiex zuangx sai mienh 8:1-9:22 - Giduc liepc jiez nyei ngaengc waac se gauh hlo jiex 9:23-10:39 - Giduc siev ninh ganh nyei maengc ziec bun Tin-Hungh se gauh hlo jiex longc saeng-kuv ziec 11:1-12:29 - Gauh longc jienv jiex se oix zuqc maaih sienx fim 13:1-25 - Kuinx mienh yaac gorngv setv mueiz waac

Page 75: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 75

B. Sou-Nyuoz: 1. HAAIX DAUH FIEV? Mv hiuv duqv dingc, nzie Baulo fiev fai ? (mv baac Baulo oix gorngv "muangx haiz nyei mienh yaac biuh mengh ..." fai ? (2:3) Mbaa^naa^mbatc fai ? (Gong-Zoh 13:1-4) Aa^bor^lo fai ? (Gong-Zoh 18:24) 2. FIEV BUN HAAIX DAUH? Fiev bun guanh sienx Yesu nyei Hipv^lu Mienh. Naaiv guanh mienh hiuv duqv Loz-Ngaengc Waac longx nyei mv baac maaih deix oix guangc Yesu longc loz-leiz-latc fai oix bun Yesu mienh longc loz-leiz-latc. 3. YIEM HAAIX FIEV? Maiv hiuv duqv se yiem fiev daaih. 4. ZIANGH HAAIX FIEV? Hnamv daaih fiev ndaangc 70 A.D. weic zuqc wuov hnyaangx Lomaa baeng mborqv waaic singx dinc. 5. WEIC HAAIX DIUC FIEV? Weic kuinx naaiv guanh Hipv^lu mienh souv wuonv. 6. LENGH JEIV NJAAUX HAAIX NYUNGC? GIDUC ZOUX GAUH HLO JIEX 1:1-4; 3:3; 6:9,13,16; 7:7,19,22; 8:6;9:11,14,23; 9:23; 10:34; 11:4,16,26,35,40; 12:24:(a)Gauh hlo jiex fin-mienh 1:4-2:18 (b)Gauh hlo jiex Mose 3:1-4:13; (c)Gauh hlo jiex zuangx sai mienh 4:14-7:28; (d)Giduc nyei ngaengc waac se gauh hlo jiex 8:1-9:22; (e)Giduc ziec gauh hlo jiex longc saeng-kuv ziec 9:23-10:39; (f) Gauh longc jienv jiex se oix zuqc maaih sienx fim 11:1-12:29; (g)Se gorngv mbuo maiv muangx ... mbuo hnangv haaix nor haih biaux duqv ndutv maiv zuqc dingc zuiz ?" 2:3; (h)Daaux nzuonx mbuo buatc Yesu ..." 2:9; weic Ninh daic mingh ... Ninh haih mietc nzengc ... mienv nyei hungh, yaac bungx nqoi ziangh seix zuqc zoux nouh weic gamh nziex haih daic wuov deix mienh." 2:14-18; (i)Tin-Hungh nyei waac se nangh nyei, maaih qaqv nyei ..." 4:12; (j)Yesu, mbuo nyei Domh Sai Mienh ... zuqc nyungc-nyungc seix jiex ...mv baac Ninh maiv baamz zuiz. ..." 4:15; (k) Hnangv naaic, Yesu se zoux mbuo qiemx longc nyei domh sai mienh..." 7:26-28; (m) "Giduc daaih yietc nzunc dorngx yietc liuz weic longc Ninh ganh zoux ziec nyei ga'naaiv mietc nzengc zuiz." 9:26 (n) “Mbuo oix zuqc nitv fatv Tin-Hungh .. oix zuqc sienx wuonv .. oix zuqc hnamv mangc gaax .. maiv dungx guangc zoux leiz-baaix .. laanh oix zuqc yietc zei kuinx laanh." 10:19-25; (o) "SIENX FIM se sienx dingc mbuo maaih lamh hnamv oix duqv nyei za'gengh oix duqv, yaac sienx dingc mbuo mangc maiv buatc nyei za'gengh maaih. ..." 11:1-40. Yaac mangc 12:1-3,14,28; 13:1,4,.5,8,14,21; 6:1-12; 10:26-31; 12:15-17,25

20. YAAGORPC (JAMES) A. Fiev weic (Purpose): Yaagorpc Fiev Nyei Fienx Yaagorpc fiev bun Tin-Hungh nyei baeqc fingx, dongh nzaanx mingh yiem buangv lungh ndiev nyei mienh. Ninh fiev daaih kuinx sienx Yesu nyei mienh yiem seix zaangc zoux nyei sic caux gorngv nyei waac oix zuqc doix ninh mbuo sienx nyei jauv. Yaagorpc gorngv camv-nyungc bun naaiv deix sienx Yesu nyei mienh haih zieqv duqv horpc zuqc hnangv haaix nor yiem. Ninh yaac beiv camv-nyungc bun mienh mengh baeqc. Ninh njaaux sienx fim caux cong-mengh nyei jauv, mienh jomc mienh caux mienh maaih mienh nyei jauv, zuqc seix hnyouv nyei sic,

Page 76: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 76

hnangv haaix nor gunv mbuo nyei mbietc, nzaeng jaax nyei jauv, ceng-hlo caux nyiemc ganh zoux faix nyei jauv. Naaiv zeiv fienx longc jienv nyei se oix bun mienh hiuv duqv oix zuqc maaih sienx fim, yaac oix zuqc bun zoux nyei sic puix sienx nyei. -- Fienx Gorngv -- 1:1 - Jiez gorn waac 1:2-8 - Sienx fim caux cong-mengh 1:9-11 - Mienh jomc mienh caux butv-zoih mienh 1:12-18 - Zuqc seix hnyouv nyei sic 1:19-27 - Haiz liuz doz, oix zuqc ei jienv zoux 2:1-13 - Kuinx mienh maiv dungx mangc piex haaix dauh 2:14-26 - Sienx fim caux zoux nyei sic oix zuqc doix 3:1-12 - Giduc Mienh oix zuqc gunv jienv ninh nyei mbietc 3:13-18 - Yiem gu'nguaaic daaih nyei cong-mengh 4:1-5:6 - Giduc Mienh oix zuqc hnangv haaix nor yiem lungh ndiev 5:7-20 - Camv-nyungc njaaux nyei waac B. Sou-Nyuoz: 1. HAAIX DAUH FIEV? Yaagorpc, Ziouv Yesu nyei youz fiev. Siang-Ngaengc Waac maaih 4 dauh Yaagorpc. Ging-Sou gorngv taux naaiv dauh Yaagorpc yiem Matv^taai 13:55, Yo^han 7:2-5; 1 Ko^lin^to 15:7; Gaa^laa^tie 2:9; 1:19; Gong-Zoh 12:17; 15:13; 21:18; Yiu^ndaa 1:1 2. FIEV BUN HAAIX DAUH? Fiev bun sienx Yesu wuov deix Yiutai Mienh dongh yiem nzaanx lungh ndiev mingh. 3. YIEM HAAIX FIEV? Yiem Ye^lu^saa^lem mv bei ? 4. ZIANGH HAAIX FIEV? Yiem 45 - 60 A.D. 5. WEIC HAAIX DIUC FIEV? Weic orn hnyouv Yiutai nyei Yesu mienh dongh ninh mbuo "buangh zuqc nyungc-nyungc kouv naanc" 1:2 6. LENGH JEIV NJAAUX HAAIX NYUNGC? Yiem ziex norm dorngx haiz hnangv Yesu njaaux nyei nor: (a) 2:5 (Matv^taai 5:3); 3:10-12 (Matv^taai 7:15-20); (b) 3:18 (Matv^taai 5:9); 5:2-3 (Matv^taai 6:19-20);(c) 5:12 (Matv^taai 5:33-37).(d)"Haaix dauh cong-mengh maiv gaux, oix zuqc tov Tin-Hungh .." 1:5; (e)"Mienh zuqc nduov se laaix ganh nyei hnyouv hanc" 1:13-15; (f)"Yietc zungv longx nyei, dunh yunh nyei zingh nyeic yiem tin-dorngh njiec daaih." 1:16-18; (g) "Dauh dauh oix zuqc siepv-siepv nyei muangx, mv baac maiv dungx zoux nzuih siepv, yaac maiv dungx qiex jiez siepv." 1:19; (h) "Gunv ganh nyei nzuih" 1:26; 3:1-12; (i) "Mbuo sienx duqv horpc, zoux cing-nzengc se hnangv naaiv" 1:27; (j) "Se gorngv meih mbuo taaih naaiv dauh, mangc faix wuov dauh, meih mbuo ziouc baamz zuiz" 2:1-13; (k) “Se gorngv sienx mv baac maiv ei jienv zoux se hnangv daic mi'aqv nor." 2:14-26; (l) Yiem gu'nguaaic daaih nyei cong-mengh 3:13-18; (m)"Oix zuqc mingh nitv jienv Tin-Hungh, Tin-Hungh ziouc daaih nitv jienv meih mbuo" 4:1-12; (n) Oix zuqc hnangv haaix nor daux gaux 5:13-18.

Page 77: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 77

21. 1 BIDE(1 PETER) A. Fiev weic (Purpose): Bide Fiev Nyei Da'yietv Zeiv Fienx ninh fiev bun yiem nzaanx nyei sienx Yesu Mienh. Yiem naaiv zeiv fienx Bide heuc sienx Yesu nyei mienh zoux "Tin-Hungh ginv daaih nyei mienh." Fienx nyei domh eix leiz se oix orn doqc fienx nyei mienh nyei hnyouv weic zuqc ninh mbuo laaix sienx Yesu zuqc mienh zoux doqc yaac diev kouv. Bide nyei za'eix se oix tengx naaiv deix mienh jangx jienv Yesu nyei kuv fienx. Yesu daic mingh aengx nangh daaih, nzuonx mingh yiem tin-dorngh yaac laengz nqa'haav aengx daaih, ziouc bun ninh mbuo maaih lamh hnamv dorngx. Weic naaiv ninh mbuo oix zuqc laengz siouc kouv, hiuv dingc ninh mbuo siouc nyei kouv naanc se seix mangc ninh mbuo nyei sienx fim. Zuov taux Ziouv Yesu aengx daaih wuov hnoi ninh mbuo ziouc duqv zingh nyeic. Bide maiv daan orn naaiv deix zuqc siouc kouv nyei mienh nyei hnyouv, ninh yaac kuinx ninh mbuo yiem naaiv seix zaangc oix zuqc zoux puix sienx Yesu nyei mienh. -- Fienx Gorngv -- 1:1-2 - Jiez gorn waac 1:3-12 - Tengx mienh jangx zuqc Tin-Hungh nyei njoux en 1:13-2:10 - Kuinx mienh yiem seix zaangc zoux cing-nzengc nyei 2:11-4:19 - Zuqc siouc kouv nyei ziangh hoc sienx Yesu nyei mienh oix zuqc hnangv haaix nor zoux 5:1-11 - Oix zuqc nyiemc ganh zoux faix, laanh fu-sux laanh 5:12-14 - Setv mueiz waac B. Sou-Nyuoz: 1. HAAIX DAUH FIEV? Bide fiev, Bide se Ziouv Yesu nyei gong-zoh. (1:1) Silaa yaac tengx fiev (5:12) 2. FIEV BUN HAAIX DAUH? Fiev bun sienx Yesu nyei Yiutai Mienh caux janx dongh "biaux yiem nzaanx Born^tatv Saengv, Gaa^laa^tie, Kapv^baa^ndo^sie, Esie, caux Mbi^ti^nie Saengv wuov deix mienh." 1:1. 3. YIEM HAAIX FIEV? Yiem Mbaa^mbi^lon Zingh 5:13 4. ZIANGH HAAIX FIEV? Yiem 60-68 A.D. 5. WEIC HAAIX DIUC FIEV? Bide ganh gorngv "Yie fiev kuinx meih mbuo yaac zoux zorng-zengx gorngv naaiv se Tin-Hungh nyei zien en. Meih mbuo oix zuqc kaux wuonv Ninh nyei en aqv." 5:12 6. LENGH JEIV NJAAUX HAAIX NYUNGC ? (a)"Njang-laangc" 1:7,24; 4:11,13,14; 5:1,4,10 (b)"Bun mbuo siang-yungz jiex ziouc duqv yietc liuz maaih lamh hnamv dorngx." 1:3 (c)"Maiv gunv meih mbuo maiv gaengh buatc jiex Ninh, yaac hnamv Ninh..." 1:8 (d)"Meih mbuo oix zuqc hnangv Ninh cing-nzengc .." (e)"Tin-Hungh longc Giduc jaaix haic nyei nziaamv zuoqc meih mbuo.." 1:18 (f)"Meih mbuo oix zuqc hopv yungz lingh wuonh nyei cing-nzengc nyorx." 2:2

Page 78: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 78

(g)"Meih mbuo zoux Tin-Hungh ginv wuov fingx..." 2:9 (h)"Oix zuqc mbuoqc zoux hlo wuov deix" 2:13-21 (i)"Oix zuqc gan jienv Ninh nyei zaux mbiec yangh. 2:21 (j)"Auv oix zuqc mbuoqc ganh nyei nqox " 3:1-6 (k)"Nqox oix zuqc korh lienh ganh nyei auv.." 3:7 (l)"Se gorngv meih mbuo laaix sienx Giduc zuqc siouc kouv, maiv dung nyaiv" 4:12-19 (m)"Yie kuinx zuangx mienh gox buangv hnyouv goux longx...maiv dungx gunv ba'laqc hniev...zoux longx nyei nyungc zeiv." 5:1-4 (n)"Oix zuqc nyiemc ganh zoux faix zorqv yietc zungv youh nzauh guangc bun Ninh." 5:6-7 (o)"Oix zuqc ging hnyouv mbungh jienv mienv nyei hungh" 5:8-9 22. 2 BIDE (2 PETER) A. Fiev weic (Purpose): Bide Fiev Nyei Da'nyeic Zeiv Fienx ninh fiev bun loz-hnoi sienx nyei mienh camv. Gauh longc jienv jiex ninh oix ngaengc duqv hingh zunh jaav leiz nyei fin-saeng njaaux nyei leiz yaac laaix gan jaav leiz mienh zoux maiv benx nyei sic. Ninh gorngv mienh oix hingh jiex naaiv deix sic nor, oix zuqc za'gengh hiuv duqv Tin-Hungh yaac hiuv Ziouv Yesu Giduc nyei zien leiz, dongh buatc jiex Yesu yaac haiz ninh njaaux jiex wuov deix mienh njaaux nyei leiz. Bide gauh nzauh jiex se Yesu laengz ninh aengx oix daaih nzunc mv baac maaih deix gorngv ninh maiv daaih aqv. Bide mbuox mienh maiv zeiz Yesu maiv daaih. Buatc Yesu maiv gaengh daaih se weic zuqc Tin-Hungh maiv oix haaix dauh zuqc mietc. Ninh oix zuov bun zuangx mienh maaih qangx goiv hnyouv guangc ninh mbuo nyei zuiz. -- Fienx Gorngv -- 1:1-2 - Jiez gorn waac 1:3-21 - Sienx Yesu nyei mienh oix zuqc hnangv haaix nor yiem 2:1-22 - Zunh jaav leiz nyei fin-saeng 3:1-18 - Giduc aengx daaih nzunc B. Sou-Nyuoz: 1. HAAIX DAUH FIEV? Bide fiev 1:1, 12-15, 16-18; 3:1, 15 2. FIEV BUN HAAIX DAUH? Fiev bun sienx Yesu nyei Yiutai Mienh caux janx dongh biaux yiem nzaanx ziex norm saengv hnangv 1 Bide 1:1 mv bei. 3. YIEM HAAIX FIEV? M’nziex Yiem Mbaa^mbi^lon Zingh ?? 4. ZIANGH HAAIX FIEV? Yiem 65-68 A.D. 5. WEIC HAAIX DIUC FIEV? Weic zuqc maaih jaav nyei fin-saeng caux mienh zoux dorngc sic.

Page 79: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 79

6. LENGH JEIV NJAAUX HAAIX NYUNGC ? (a)"Longc qaqv bun meih mbuo nyei sienx fim jaa zoux kuv sic..." 1:3-11 (b)”Yesu tiuv nzengc fangx zeiv mi'aqv "Yie mbuo yaac duqv haiz naaiv deix qiex yiem tin-dorngh njiec daaih" 1:16-18 (Matv^taai 17:1-8) (c)”Mienh douc Tin-Hungh nyei waac se ei Singx Lingh dorh ninh mbuo gorngv hnangv." 1:19-21 (d)"haaix nyungc hingh mienh, mienh ziouc zoux wuov nyungc nyei nouh aqv."2:19 (e)"Ei Ziouv mangc yietc hnoi se hnangv yietc cin hnyangx, yietc cin hnyangx yaac hnangv yietc hnoi." 3:8 "yietc zungv oix zuqc mietc. Wuov nyungc meih mbuo horpc zuqc zoux haaix nyungc mienh?" 3:11 23. 1 YO^HAN (1 JOHN) A. Fiev weic (Purpose): Yo^han Fiev Nyei Da'yietv Zeiv Fienx Yo^han maiv zeiz lengc jeiv fiev bun haaix norm jiu-baang fai haaix laanh mienh. Ninh fiev bun sienx Yesu nyei zuangx mienh, maiv gunv gox fai lunx. Yo^han hnamv naaiv deix mienh, oix tengx ninh mbuo sienx gauh henv. Ninh heuc ninh mbuo zoux fu'jueiv, weic zuqc ninh hnamv ninh mbuo hnangv ninh mbuo za'gengh benx ninh ganh nyei fu'jueiv nor. Yo^han fiev naaiv zeiv fienx weic bun mienh hiuv duqv dingc, haaix dauh sienx kaux Yesu Giduc, wuov dauh za'gengh duqv yietc liuz nyei maengc (1 Yo^han 5:13). Yo^han gorngv ninh duqv buatc, duqv haiz, duqv hluo jiex yungz maengc nyei Doz, se dongh Yesu aqv. Ninh yaac oix bun doqc fienx nyei mienh za'gengh duqv caux Zaangc Diex nyei Dorn maaih jiu tong. Fienx gorngv mbuo maiv zeiz oix zuqc sienx hnangv, mbuo yaac oix zuqc yiem seix zaangc zoux puix sienx Yesu nyei mienh. Yo^han zorqv camv-diuc jauv bun mbuo hiuv duqv haaix nyungc horpc fai maiv horpc. Ninh beiv nyei jauv maaih hnangv naaiv, Njang caux hmuangx Zien leiz caux gorngv-baeqc nyei jauv. Muangx waac caux maiv muangx waac Nyiemc Yesu caux maiv nyiemc. Zien leiz caux jaav leiz Tin-Hungh caux Saadaan. Hnamv Tin-Hungh caux hnamv baamh gen. Hnamv mienh caux nzorng mienh Yo^han yaac njaaux mienh faix fim, maiv dungx gan zunh jaav doz-leiz nyei mienh. -- Fienx Gorngv -- 1:1-4 - Yo^han duqv buatc jiex Yesu 1:5-2:29 - Njang caux hmuangx nyei jauv 3:1-24 - Tin-Hungh nyei naamh nyouz caux mienv nyei naamh nyouz 4:1-6 - Zien leiz caux jaav leiz 4:7-21 - Tin-Hungh zoux hnamv mienh nyei gorn 5:1-21 - Mbuo sienx Yesu ziouc haih hingh baamh gen nyei jauv B. Sou-Nyuoz: 1. HAAIX DAUH FIEV? Yo^han Yesu nyei gong-zoh dongh fiev Yo^han kuv fienx caux 2 Yo^han, 3 Yo^han caux Laauc Yaangh Sou

Page 80: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 80

2. FIEV BUN HAAIX DAUH? Fiev bun Esie Saengv nyei Yesu mienh ? 3. YIEM HAAIX FIEV? Yiem E^fe^so ? 4. ZIANGH HAAIX FIEV? Fiev yiem 85-95 A.D. 5. WEIC HAAIX DIUC FIEV? Weic zuqc maaih jaav nyei fin-saeng njaaux gorngv ninh mbuo hiuv duqv lingh wuon kungx longx hnangv, nyungc-nyungc ga'naaiv kungx waaic hnangv. Naaiv deix jaav fin-saeng heuc “Gnostics”, ei-leiz se "dongh hiuv duqv wuov deix." 6. LENGH JEIV NJAAUX HAAIX NYUNGC? Yo^han beiv : (a)Njang caux hmuangx 1:5-7 (b)Zien leiz caux gorngv-baeqc nyei jauv 1:8-10 (c)Muangx waac caux maiv muangx waac (d)Nyiemc Yesu caux maiv nyiemc (e)Zien leiz caux jaav leiz 4:1-6 (f)Tin-Hungh caux Saadaan (g)Hnamv Tin-Hungh caux hnamv baamh gen 2:9-17 (h)Hnamv mienh caux nzorng mienh (i)"Se gorngv mbuo nyiemc mbuo nyei zuiz .. Tin-Hungh guangc mbuo nyei zuiz.."1:9 (j)"Se gorngv haaix dauh baamz zuiz nor, mbuo maaih dauh tengx mbuo tov Zangc Diex..." 2:1-2 (k)"Hmuangx jiex jienv mingh, zien njang cuotv daaih zungv ziux jienv"2:8 (l) "Haaix dauh hnamv ninh nyei gorx-youz ziouc yiem njang gu'nyuoz." 2:10 (m)"Hnamv haic nyei gorx-youz aac, ih zanc mbuo benx Tin-Hungh nyei naamh nyouz. (n)”Nqa'haav hingv mbuo oix hnangv haaix nor maiv gaengh hiuv. Mv baac mbuo hiuv duqv mbuo oix hnangv Ninh nor " 3:1-3 (o)"Mbuo hnamv weic zuqc Tin-Hungh hnamv mbuo ndaangc." 4:19 (p)"Haaix dauh maaih Tin-Hungh nyei Dorn ziouc maaih ziangh maengc.." 5:12 24. 2 YO^HAN (2 JOHN) A. Fiev weic (Purpose): Yo^han Fiev Nyei Da'nyeic Zeiv Fienx Yo^han fiev bun "Hnamv nyei domh dorc caux ninh nyei fu'jueiv." Wuov dauh domh dorc, eix leiz daaix beiv zuqc yietc norm jiu-baang. Fu'jueiv yaac beiv zuqc wuov norm jiu-baang nyei mienh. Naaiv zeiv fienx se nangv nyei, fiev daaih kuinx jiu-baang mienh laanh hnamv laanh, yaac mbuox ninh mbuo oix zuqc faix fim zunh jaav leiz nyei mienh caux ninh mbuo njaaux nyei waac. -- Fienx Gorngv -- 1-3 - Jiez gorn waac 4-6 - Kuinx laanh hnamv laanh 7-11 - Mbuox ninh mbuo faix fim jaav leiz 12-13 - Setv mueiz waac

Page 81: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 81

1. HAAIX DAUH FIEV? Yo^han, Yesu nyei gong-zoh dongh fiev Yo^han kuv fienx caux (1 Yo^han, 3) Yo^han caux Laauc Yaangh Sou 2. FIEV BUN HAAIX DAUH? Yo^han gorngv ninh fiev naaiv zeiv fienx bun "Tin-Hungh ginv daaih nyei domh dorc caux ninh nyei fu'jueiv." (1:1). Ei leiz se yietc dauh m'sieqv dorn mv bei fai beiv taux yietc norm jiu-baang yiem Esie caux jiu-baang mienh. 3. YIEM HAAIX FIEV? Nziex yiem E^fe^so Zingh fiev mv bei 4. ZIANGH HAAIX FIEV? Yiem 85-95 A.D. 5. WEIC HAAIX DIUC FIEV? Weic mbuox sienx Yesu nyei mienh maiv dungx zipv jaav fin-saeng bieqc biauv (1:10). 6. LENGH JEIV NJAAUX HAAIX NYUNGC? (a)"Maaih nduov mienh nyei mienh camv nyei cuotv mingh youh lungh ndiev..." 1:7 (b)"Haaix dauh ei jienv Giduc njaaux nyei waac, ninh maaih Zangc Diex yaac maaih Zangc Diex nyei Dorn." 1:9 25. 3 YO^HAN (3 JOHN) A. Fiev weic (Purpose): Yo^han Fiev Nyei Da'faam Zeiv Fienx Yo^han fiev bun dauh dorh jiu-baang nyei mienh, mbuox heuc Gaai^atc. Yo^han fiev ceng Gaai^atc weic zuqc Gaai^atc hnyouv longx, a'hneiv zipv sienx Yesu nyei mienh. Fienx yaac mbuox Gaai^atc oix zuqc faix fim mbungh jienv dauh mienh, mbuox heuc Ndi^o^de^fetv. -- Fienx Gorngv -- 1-4 - Jiez gorn waac 5-8 - Ceng Gaai^atc nyei waac 9-10 - Nqemh Ndi^o^de^fetv 11-12 - Ceng Nde^metv^li^atc 13-15 - Setv mueiz waac B. Sou-Nyuoz: 1. HAAIX DAUH FIEV? Yo^han, Yesu nyei gong-zoh dongh fiev Yo^han kuv fienx caux 1 Yo^han, 2 Yo^han caux Laauc Yaangh Sou 2. FIEV BUN HAAIX DAUH? Fiev bun Gaai^atc (1:1), yietc dauh Yesu mienh yiem Esie Saengv. 3. YIEM HAAIX FIEV? Nziex yiem E^fe^so Zingh fiev mv bei

Page 82: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 82

4. ZIANGH HAAIX FIEV? Yiem 85-95 A.D. 5. WEIC HAAIX DIUC FIEV? Weic Gaai^atc zipv kaeqv longx haic, mv baac maaih Ndi^o^de^fetv zoux maiv benx. 6. LENGH JEIV NJAAUX HAAIX NYUNGC ? (a) “Yie gauh njien-youh jiex ... yie nyei fu'jueiv zanc-zanc gan longx zien leiz." 1:3-4 (b) ”Gaai^atc zipv kaeqv longx 1:5-8 (c) "Mbuo oix zuqc juang naaiv nyungc mienh..." 1:8 (d) “Ndi^o^de^fetv zoux maiv benx nyei sic 1:9-10 (e) "Maiv dungx zuotc waaic nyei sic. Oix zuqc zuotc kuv sic hnangv." `1:11 26. YIU^NDAA (YUDE) A. Fiev weic (Purpose): Yiu^ndaa Fiev Nyei Fienx Yiu^ndaa fiev kuinx mienh oix zuqc faix fim njaaux jaav leiz nyei fin-saeng. Wuov deix njaaux jaav leiz nyei fin-saeng gorngv ninh mbuo sienx Tin-Hungh mv baac maiv zeiz. Naaiv zeiv fienx se nangv nyei yaac hnangv deix Bide fiev da'nyeic wuov zeiv fienx. Yiu^ndaa fiev daaih kuinx doqc fienx nyei mienh oix zuqc nzaeng hingh ninh mbuo sienx nyei doz, maiv bun ndortv. -- Fienx Gorngv -- 1-2 - Jiez gorn waac 3-16 - Njaaux jaav leiz nyei fin-saeng hnangv haaix nor. Nqa'haav hingv ninh mbuo zuqc buangh nyei sic 17-23 - Kuinx mienh sienx longx Yesu, maiv dungx guangc 24-25 - Ceng Tin-Hungh nyei waac B. Sou-Nyuoz: 1. HAAIX DAUH FIEV? Yiu^ndaa fiev, Yiu^ndaa, se yietc dauh Ziouv Yesu nyei youz, yaac zoux Yaagorpc nyei youz (1:1 Mangc Yaagorpc 1:1; Matv^taai 13:55). 2. FIEV BUN HAAIX DAUH? Fiev bun Giduc mienh. Ninh mbuo yiem haaix maiv hiuv. 3. YIEM HAAIX FIEV? Maiv hiuv duqv. 4. ZIANGH HAAIX FIEV? Yiem 65-80 A.D. 5. WEIC HAAIX DIUC FIEV? Weic maaih jaav fin-saeng zoux waaic sic camv yaac njaaux jaav leiz.

Page 83: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 83

6. LENGH JEIV NJAAUX HAAIX NYUNGC ? (a) "Kuinx meih mbuo nzaeng jienv meih mbuo sienx nyei doz, maiv dungx bun ndortv." 1:3 (b) “Jaav fin-saeng se hnangv "... maiv maaih biungc nyei mbuonx..." 1:12 (c) "Oix zuqc longc Singx Lingh nyei qaqv daux gaux.." 1:20 (d) "Tin-Hungh beu jienv ...dorh meih mbuo cing-nzengc nyei, njien-youh nyei taux Ninh njang-laangc nyei nza'hmien." 1:24; Beiv 2 Bide 2 caux Yiu^ndaa 1:4-18 27. LAAUC YAANGH (REVELATION) A. Fiev weic (Purpose): Naaiv buonv sou se Yesu Giduc Laauc Yaangh Bun Yo^han Nyei Sic. Yo^han fiev wuov zanc, sienx Yesu nyei mienh zuqc mienh zoux doqc. Yo^han ganh laaix sienx Yesu zungv zuqc wuonx jienv wuov koiv-nzou. Gauh longc jienv jiex, Yo^han oix bun doqc naaiv buonv sou nyei mienh maaih lamh hnamv yaac orn ninh mbuo nyei hnyouv. Ninh yaac kuinx mienh, se gorngv zuqc mienh zoux doqc zuqc siouc kouv, oix zuqc ziepc zuoqv nyei gan longx Tin-Hungh. Naaiv buonv sou camv jiex gorngv camv-baan laauc yaangh caux hinc yaangh nyei sic, yaac longc camv-nyungc jangx-hoc gorngv. Naaiv deix jangx-hoc, wuov jaax lungh ndiev sienx Yesu nyei mienh bieqc hnyouv nyei, mv baac maiv sienx nyei mienh maiv haih bieqc hnyouv. Ih jaax hnoi, maiv gunv mienh haih porv cuotv camv-nyungc eix leiz, sou nyei domh eix leiz se mengh nyei. Naaiv se taux setv mueiz nyei ziangh hoc Tin-Hungh oix longc Ziouv Yesu Giduc hingh jiex ninh nyei yietc zungv win-wangv, liemh Saadaan. Taux hingh liuz nyei ziangh hoc, Tin-Hungh yaac oix ceix fuqv bun ziepc zuoqv nyei gan longx ninh nyei mienh, yaac bun ninh mbuo yiem siang-lungh siang-ndau. -- Sou Gorngv -- 1:1-8 - Jiez gorn waac 1:9-3:22 - Yo^han buatc daauh nzunc hinc yaangh nyei sic yaac fiev fienx bun siec norm jiu-baang 4:1-8:1 - Naetv siec norm yienx nyei sou-njunc 8:2-11:19 - Siec norm nzatc 12:1-13:18 - Jung-hungh caux i dauh hieh ga'naaiv 14:1-15:8 - Ziex nyungc hinc yaangh nyei sic 16:1-21 - Siec norm bunh 17:1-20:10 - Tin-Hungh mietc nzengc Mbaa^mbi^lon Zingh, hingh jiex wuov dauh hieh ga'naaiv, caux jaav douc waac mienh, caux mienv nyei hungh 20:11-15 - Siemv zuiz nqa'haav laai wuov nzunc 21:1-22:5 - Siang-lungh siang-ndau siang-Ye^lu^saa^lem Zingh 22:6-21 - Setv mueiz waac

Page 84: Biux Mengh Ging-Sou · Yiem naaiv ginc kauv hoqc nyei jauv mbuo oix hoqc taux Ging-Sou nyei jauv-louc hnangv haaix nor cuotv daaih, haaix dauh fiev, hnangv haaix nor fiev, yiem haaix

© Zeuz, Gueix-Zunh 84

B. Sou-Nyuoz: 1. HAAIX DAUH FIEV? Yo^han, Yesu nyei gong-zoh dongh fiev Yo^han kuv fienx caux 1 Yo^han, 2 Yo^han caux 3 Yo^han. 2. FIEV BUN HAAIX DAUH? Fiev bun Tin-Hungh nyei zuangx bou (1:1), se yietc zungv sienx Yesu nyei Mienh. 3. YIEM HAAIX FIEV? Yiem Batc^mortv Koiv-Nzou 1:9 4. ZIANGH HAAIX FIEV? Yiem 95 A.D. 5. WEIC HAAIX DIUC FIEV? Weic bun Tin-Hungh nyei zuangx bou hiuv duqv maiv lauh oix maaih haaix nyungc sic cuotv.( 1:1). Weic zuqc wuov zanc Yesu mienh zuqc mienh zoux doqc Yo^han oix bun ninh mbuo maaih lamh hnamv yaac orn ninh mbuo nyei hnyouv. Yo^han kuinx ninh mbuo oix zuqc ziepc zuoqv nyei gan longx Tin-Hungh. 6. LENGH JEIV NJAAUX HAAIX NYUNGC? Camv jiex gorngv camv-baan laauc yaangh caux hinc yaangh nyei sic yaac longc camv-nyungc jangx-hoc gorngv. Naaiv deix jangx-hoc wuov jaax lungh ndiev sienx Yesu mienh bieqc hnyouv nyei. Ziex nyungc jangx-hoc Laauc Yaangh Sou ganh porv mengh eix leiz hnangv: (a) Siec norm hleix se siec norm jiu-baang nyei fin-mienh 1:20; (b) Siec norm don dang nyei jaax se siec norm jiu-baang (1:20, 2:1-3:23); (c) Zoux hlo wuov dauh maaic buonh sin nyei m'sieqv dorn se Mbaa^mbi^lon Lomaa Zingh mv bei) 17:1,5,18); (d) Cing-Nzengc Zingh Ye^lu^saa^lem se Ba'gi Yungh Dorn nyei auv 21:9-10 "Siec" wuov joux waac Laauc Yaangh longc 52 nzunc : 1:4,11,12,16; 5:1,6; 8:2; 10:3; (12:1,3; 13:13-14; 15:1; 16:14; 19:20); 12:3; 15:6, 7; 17:9, 10. Siec beiv taux dunh yunh (completeness); (e) Ih jaax hnoi, maiv gunv mienh porv cuotv camv-nyungc eix leiz, sou nyei se mengh nyei domh eix leiz. Naaiv se Tin-Hungh oix longc Ziouv Yesu Giduc taux setv mueiz nyei ziangh hoc hingh jiex nzengc Ninh nyei yietc zungv win-wangv, liemh Saadaan. Taux hingh liuz nyei ziangh hoc Tin-Hungh yaac oix ceix fuqv bun ziepc zuoqv nyei, gan longx Ninh, wuov deix mienh yaac bun ninh mbuo yiem siang-lungh siang-ndau. “Haaix dauh haiz yie nyei qiex yaac koi gaengh yie ziouc bieqc mingh caux ninh nyanc hnaangx, ninh yaac caux yie nyanc hnaaangx." (3:20). Yie mangc ziouc buatc mienh camv! haic,..yiem maanc guoqv, maanc fingx .. souv jienv hungh weic caux Ba'gi Yungh Dorn nyei nza'hmien. Ninh mbuo zuqv jienv lui-ndaauv baeqc nyei..heuc qiex mbui nyei gorngv, 'Njoux en yiem yie mbuo nyei Tin-Hungh'" 7:9-10