bir yıldız dalıcı eğitim kitabı

HAZIRLAYAN: TSSF

BASIM YER: SANER MATBAACILIK TEL. :0212 674 10 53

TRKYE SUALTI SPORLARI FEDERASYONU TARAFINDAN 2000 ADET BASTIRILMITIR. TEMMUZ 2007

2

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

NDEKLER 1T1 1T2 1T3 1T4 1T5 1T6 1T7 1T8 1T9 1T10 1T11 1T12 DAR DERS ..................................................................................... TEMEL DONANIM............................................................................. TEMEL DALI ARETLER............................................................. 4 8 16

BASIN VE HACM LKLER........................................................... 19 BAIMSIZ ALETL DALI DONANIMI.............................................. FZK FZYOLOJ................................................................................ YZERLK EKPMANLARI........................................................... ..... DALI ELBSELER VE YARDIMCI MALZEMELER......................... MALZEMELERN BAKIMI VE SAKLANMASI................................... KENDN VE BAKASINI KURTARMA.............................................. GVENL DALI KURALLARI........................................................... DALI BLGES SEM VE KORUMA............................................. 28 34 46 50 56 59 67 76

1T-EK1 DEKOMPRESYON TABLOLARI......................................................... 79


3

1T1 DAR DERS Giri Deerli sualt sever ve doa dostu adaymz; TSSF/CMAS bir yldz dalc kursuna ho geldiniz. Sizler bu kursun teorik ve pratik eitimlerinin ardndan byl bir dnyann, yani sualt dnyasnn kaplarn aralayacak, vazgeemeyeceiniz bir aktivitenin bilinli ve sertifikal bir takipisi olacaksnz. Bu eitimlerinizde size sadece sualtnda emniyetli ve salkl dallar yapmanz deil, ayn zamanda evreye saygl birer dalc olarak denizlerimizin altnda yatan kltrel ve tabii varlklarmza nasl sahip kacanz da retilecektir. TSSF _ CMAS Katlm olduunuz bu kurs sonunda alacanz dalc kimliinin dnyada ve lkemizde geerliliini salayan iki kurum CMAS ve TSSFdir. Bunlardan uluslar aras olan CMAS (Confederation Mondial des Activites Subaquatique), yani Dnya Sualt Aktiviteleri Konfederasyonu ye lke federasyonlar ve kurulularnn sualt aktiviteleri ile ilgili uymas gereken minimum standartlar ve eitim programlarn belirleyen en st dzey uluslar aras kurumdur. lkemizde federasyonumuz tarafndan verilen dalc diploma ve kimlik kartlarnn tm dnyada geerli olmalarn salayan da ulusal federasyonumuzun bu konfederasyon ile olan szlemesidir. CMAS, Trkiye Sualt Sporlar Federasyonuna (TSSF) kendi standartlarn Trkiyede uygulatma ve denetleme yetkisinin yan sra, daha st dzeyde eitim standartlarn da belirleyebilme hakkn vermitir. Ulusal federasyonumuz bnyesindeki spor dallarnn her biri iin ayr ayr hizmet verecek ok eitli kurullar oluturulmutur. Kurullarnda hizmet veren tecrbeli yeler ile gerek dal gerekse sualt ile ilgili dier dallar iin gerekli standart eitim almalarnn yan sra, denetleme ve dzenleme grevlerini de yerine getirir. 1 Yldz Dalc Eitim Program TSSF Bir yldz dalc eitim program teorik ve pratik eitimler balklar altnda toplanr. Teorik eitimler dalcnn dal ile ilgili teorik bilgi kazanmasn, pratik eitimlerde bu bilgileri pratik uygulamalara aktarabilmesini amalar. Teorik eitimler 12 dersten ve eitmenin tercihine braklm ek bir dersten oluur. Pratik sualt almalarnzda ise sizlere dal eitimleriniz esnasnda sualtnda kullanlacak haberleme iaretleri, malzemeyi nasl kuanacanz, suya giri teknikleri, sualtna alalma teknikleri, nefes alrken nelere dikkat edeceiniz, yzerlilik dengeleyici donanmlarnz nasl kullanacanz, nefes almanz salayan reglatr aznzdan nasl karp tekrar alabileceiniz, arkadanz ile havanz nasl paylaabileceiniz, maskenize su girdiinde nasl boaltabileceiniz ve sualtnda nasl karp takabileceiniz, paletinizi nasl daha doru kullanabileceiniz, sualt ve su stnde bamsz aletli dal donanmnz ve arlk kemerinizi nasl karp tekrar kuanabileceiniz, basit ilkyardm ve kurtarma becerileri ve dal teknesinde nelere dikkat edeceinizin yan sra ayn zamanda da sualtnda evreyi ve kendinizi kollama ile ilgili kapsaml almalar yaptrlacaktr. Pratik sualt becerileri sizlere s su almalar ve toplam 5 deniz dal ile retilecektir.

4


Katlm artlar 1 yldz eitim programna katlmak iin yzme bilmek, en az ilkokul mezunu olmak ve 14 yan doldurmu olmak gerekir. 18 yan doldurmam adaylar iin veli izin belgesi alnacaktr (bu yaznn bir rnei federasyonumuz web sitesinde yer almaktadr). Aletli dal yapmanzda saknca olmadna dair salk bildirim formu tarafnzdan doldurularak (18 yandan kk adaylarda veli tarafndan doldurulacaktr) eitim dosyanza konacaktr (bu belgenin bir rnei federasyonumuz web sitesinde yer almaktadr). Gerekli hallerde doktor raporu istenecektir. Dala Engel Salk Durumlar Birok sportif aktivitede olduu gibi sualt aktivitesini de gerekletirebilmek iin bir takm salk n koullarnn salanm olmas gerekir. Her ne kadar dalc olabilme n koullarndan biri salk bildirim formunu doldurmanz ve gerekli durumlarda doktor tarafndan verilecek dal yapabilir eklinde bir salk raporu almanz olsa da bizlerin dal hayatmz boyunca sualt ile yakndan ilgili rahatszlklar biliyor ve bunlarla ilgili gerekli nlemleri alabiliyor olmamz gerekir. Doktor kontrollerine gerek duyulacak ve/veya dala engel olabilecek rahatszlklara rnek olarak, kalp krizi, kalp rahatszlklar, yksek tansiyon, epilepsi, astm ve dier akcier rahatszlklar, kulak ve sins hastalklar, hamilelik, eker hastal, panik atak rnek verilebilir. Bunlardan baka halen yan etkileri bulunan bir ila tedavisi altnda bulunmak, son be yl ierisinde uyuturucu veya alkolizme bal tedavi grm olmak da dala engel olabilecek rahatszlklardr. Bu ve benzeri rahatszlklarn kesin olarak dala engel olaca dnlmemelidir. Bu tip rahatszlklara sahip dalc adaylar iin son karar verecek olan uzman doktor olmaldr. Belge Sistemi TSSF/CMAS temel eitim dizgesi 6 belge seviyesinden oluur. Bunlarda ilk n oluturan 1 yldz, 2 yldz ve 3 yldz dalc belgelerini, eitmen seviyesi belgeleri olan 1 yldz, 2 yldz ve 3 yldz eitmen dalc belgeleri izler. Bunlarn yannda uzmanlk belgeleri de vardr. Aday dalc, 1 yldz dalc eitimini baar ile tamamlayarak 1 yldz dalc kimlii almaya hak kazandnda alaca geici belge, duvar diplomas ve kimlikle, TSSF yeterliliini tasdik ettirmi olur. Geici sertifika, duvar diplomas ve kimlik kartnzn yan sra federasyonca bastrlan ve set halinde kullanma sunulan bir dal kayt defteri ile dalc tantm defterine de sahip olursunuz. Dal kayt defterleri gerekletireceiniz dallar birok zellii ile kayt altna almanz salar. Dalc tantm defteriniz de dal hayatnz boyunca greceiniz her seviyedeki dalc kursu ile uzmanlk kurslar ile ilgili kaytlar, ayrca salk vizelerini gsteren blmleri ve kiisel bilgilerinizi de bir araya getirmeyi salar. Belge Yeterlilii Eitimi baar ile tamamlayarak bir yldz dalc kimlii almaya hak kazanan dalc, dal ile ilgili teorik konularda bilgilenmi, dal donanmlarnn hepsini uygun olarak kuanp karabilen, bunlar sualtnda doru olarak kullanp dalabilen veTSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

5

yannda en az yldz dalc ya da bir dal eitmeni ile ak deniz dallar yapmaya hazr dalc haline gelmi olur. Bir yldz dalcnn dal derinlii snr ise 18 metredir. Gece dal yapamaz. Daha ileri seviyelerde alacanz eitimlerde belgelendirme dizgesi ise; ki yldz dalc: Federasyona bal bir dal kuruluundan eitim ve belge alm olmaldr. Ak deniz dal deneyimi olan dalc ve yannda en az iki yldz dalc ile birlikte en ok 30 metre derinlie kadar dal yapabilen dalcdr. 18 yandan kkler ancak yanlarnda bir yldz dalc ile 24 mt.ye kadar dal yapabilir. Dal eitmeni eliinde eitim amacyla en ok 42 metre derinlie kadar dal yapabilir. Gece dal yapabilir. yldz dalc: Federasyona bal bir dal kuruluundan eitim ve belge alm olmaldr. Her dzeyde dalclara sualtnda nderlik yapabilecek beceri ve deneyimi olan dalcdr. nderlik yapt dalclarn gvenli dal kurallarna uygun dal yapmalarn salamakla ykmldr. Sualt kurtarma ve ilkyardm konularnda gerekli eitimi almtr ve uygulayabilir. Grevli olduu durumlarda dalla ilgili kural d davranlarda bulunanlar uyarmaya ve gerekirse daltan alkoymaya yetkilidir. nderliini yapt dalclarn gvenliinden birinci derecede sorumludur. En ok 30 metre derinlie kadar dal yapabilir, yaptrabilir. Dal eitmeni eliinde ve eitim amacyla en ok 42 metreye kadar dal yapabilir. Bir yldz dal eitmeni: Federasyona bal bir dal kuruluundan eitim almal ve Federasyonun dzenledii eitmen snavnda baarl olmaldr. Federasyondan yetki belgesi alm bir dal kuruluunda kaytl olmak koulu ile bir yldz ve iki yldz dalc eitimlerini vermeye, snavlarn yapmaya, deerlendirmeye, baarl olanlarn bilgi kayt formlarn imzalamaya yetkilidir. rencilere Federasyon eitim dizgesine uygun eitimi en iyi biimde vermekle ykmldr. Havuzda ve denizde 5 metreye kadar tantm dal yaptrabilir. ki yldz dal eitmeni: Federasyona bal bir dal kuruluundan eitim almal ve Federasyonun dzenledii eitmen snavnda baarl olmaldr. Bir yldz dal eitmenin yetkilerine ek olarak, bir dal kuruluu kurabilir. yldz dalc eitimlerini vermeye, snavlarn yapmaya, deerlendirmeye ve baarl olanlarn bilgi kayt formlarn imzalamaya yetkilidir. Uzman dalc eitmeni eitimine katlabilir, belge aldklarnda uzman dalc eitimi verebilir. Federasyonca dzenlenen rehber dalc eitimlerinde grev alabilir. Federasyon adna dal kurulularn denetlemek zere grevlendirilebilir. yldz dal eitmeni: Federasyonun dzenledii eitime katlarak belge alm olmaldr. ki yldz eitmenin yetkilerine ek olarak, Federasyondan yetki belgesi alm bir dal kuruluunda kaytl olmak koulu ile bir yldz ve iki yldz dal eitmeni eitimlerini verir. Eitim sonunda dal kuruluu adna rencilerin adlarn snava girebilmeleri iin Federasyona bildirir. Snavda baarl olanlarn bilgi kayt formlarn dzenler. Federasyonca dzenlenen yldz eitmen eitimlerinde grev alabilir. 6TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

Uzman dalc: Federasyonun eitim dizgesinde yer alan ve uzmanlk gerektiren konuda yetkili dal kurulularnca yaplan eitimi baarm ve uzman dalc belgesi olan dalcdr. Rehber dalc: Federasyonun dzenledii rehber dalc eitimine katlarak belge alm olmaldr. En az yldz dalc belgesi olup Federasyonun rehber dalc eitimini baar ile bitirmi dalclardr. Yetkili bir dal kuruluuna kaytl olarak karasularmzda dal yapabilmeleri iin yabanc uyruklu dalclara, teknede ya da kyda dal kuruluu adna nderlik ve gzetmenlik yapar. Uzman dalc eitmeni: En az iki yldz dal eitmeni belgesi olup Federasyonun uzman dalc eitmeni belgesini alm olan dalclardr. Uzman dalc eitmeninin yetki ve sorumluluklar Federasyonca hazrlanan ynerge ile belirlenir.


7

1T2 TEMEL DONANIM Giri Dal donanm ierisinde yer alan maske, palet ve soluma borusundan (norkel) temel donanm veya ABC donanm olarak adlandrlr. Bunlar ile birlikte zellikle donanml dalta kullanlan arlk kemerleri ve arlklarda dersimizin konusunu oluturacaktr. Bu teorik ders ile aday dalc temel dal donanmn tanyacak ve kullanm ile ilgili gerekli teorik bilgileri renecektir. Maske Neden Maske Kullanmalyz? Maske, su ortam ile dalcnn gzleri arasnda bir hava boluu oluturarak sualtnda dalcnn net grn salayan dal malzemesidir. Maskelerin en belirgin zellikleri burnu da kapatan bir hava boluuna sahip olmalardr. Bu zellikleri dolaysyla yzc gzlklerinden ayrlrlar. Maskelerin burun ksmlar kapal olduundan, dalc inilen derinlikle birlikte artan d basnc maske iinde dengeleyebilir ve maske iine giren suyu da boaltabilir. Eer dal yzc gzl ile gerekletirilmek istenirseniz eitleme yapamaz, ieri giren suyu boaltamaz ve ciddi gz rahatszlklarnn meydana gelmesine sebep olabilirsiniz. retildikleri Malzemeler Gnmzde maskeler silikon plastik ve s altnda sktrlm cam malzemelerden retilir. Renkli silikon ya da effaf silikon seenekleri mevcut olan maskeleri, tek ya da ift caml olarak, birbirinden farkl modelleriyle piyasada bulabilmek mmkndr. Maske Seerken Uygun maske, dalcnn yzne uyan ve gerekletirecei dal faaliyetine en iyi ekilde hizmet verebilecek zellikte olandr. rnein serbest dalta dk i hacimli maskeleri tercih etmek, donanml dallarda ise geni al gr salayabilecek yapda maskeleri tercih etmek uygun olacaktr. Almay dndnz maskenin ncelikle yznze uygun olup olmadna bakmanz gerekir. Bunun iin maskeyi yznze yerletirip burundan hava ekerek, maskenin kaylarn takmadan yznzde durup durmadn kontrol etmelisiniz. Eer setiiniz maske bu ekilde yznzde duruyorsa, yznze uyum salayacak ve sualtna kontrolsz su giriine engel olabilecektir.

Dk i hacimli effaf silikonlu maske 8TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

Dk i hacimli effaf silikonlu maske

Geni gr al effaf silikonlu maske

Geni gr al siyah silikonlu maske Geni gr al tek caml effaf Silikonlu maske Maskeyi Kullanrken Maskeyi yzmze taktktan sonra kaylar mmkn olduunca rahat biimde ayarlamal, ne ok sk ne de ok bol brakmalyz. Eer ok sklacak olursa, yz klcallarna bask yaparak dolam ve ayn zamanda da gz blgesindeki dokuyu gererek gr snrlam oluruz. Yine ok gerilmi kaylar belirli noktalarda silikon yapnn gerilmesini ve baz noktalarda da gevemesini salayarak maske iine su giriine sebep olabilecektir. Kaylar ok gevetecek olursak da maskemiz yzmzden rahatlkla kabilecek ve hatta uzaklap kaybolabilecektir. Maske kaylarnn amac su giriini engellemek deil, herhangi bir darbe ya da etki sonucu yzmzden uzaklaarak kaybolmasn engellemektir. Maske camlarnn i yzeyi, dalcnn nefes vermesi annda burundan gelen nemli hava nedeni ile buulanabilir. Bunu engellemek iin zel kimyasallar kullanlyorsa da maskeyi takmadan nce, maske camnn i tarafn tkrkle svayp bir sre sonra su ile alkalamakta faydal olacaktr. Numaral Maske Camlar Dalclarda var olabilecek gz bozukluklar iin maskelerin camlarn numaral camlarla deitirebilme ans vardr. Bunun iin maskeyi satn aldnz dkkana gz bozukluunuzu gsterir bir raporla giderek, size uygun numaral cama sahip maskeyi sipari edebilirsiniz. Piyasadaki ou maske reticisi bu hizmeti salamaktadr.


9

Maske camnn numaral cam ile deitirilmesi Paletler Sualtnda hareket edebilmek iin bacaklardan g alnr ve paletler sayesinde hareket gerekletirilir. Sualtnda hareket yorucudur, kollar kullanarak hareket etmek ise dalcnn ok abuk tkenmesine sebep olur. Bu yzden hareket el ve kollar kullanmadan sadece bacaklar kullanlarak paletler yardm ile salanr. Ak m, Kapal m? Paletleri ak ve kapal trdekiler olmak zere iki balk altnda toplamak mmkndr. Bunlardan ak paletler daha ok donanml dallarda kullanlrken, kapal paletler ise daha ok serbest dal ve yzeyde norkel ile yzmede kullanlr. Ak paletlerin patik ile giyilmesi gerekirken, kapal paletler plak ayaa ya da neopren orap zerine giyilebilir. Ak paletler ardr ve yksek basn altnda dayanmn korur zelliktedir; bu zellikleri ile de donanml daln ykn kaldrabilirler. Ayn zamanda ak paletler patik ile giyildiklerinden souk sularda s yaltm iin avantaj salar. Kapal paletler ise daha hafiftir ve ounlukla daha yumuak malzemelerden retilir. Bu tip paletler daha ok yzeyde kullanma uygundur. Ak paletler ardr ve yzeyde kullanldklarnda dalcy zorlar. Her iki tr paletin de bu zellikleri ile deerlendirilip, gerekletirilecek faaliyete uygun olann seilmesi en dorusu olacaktr. Bunlar dnda zellikle serbest dallarda kullanlmak zere dizayn edilmi geni ve ok uzun palal off-set tabir edilen paletler de vardr. Ancak bu paletler aletli dallarda dalcy yoracandan hareket serbestliini kstlayacandan ve kramplara neden olabileceinden kullanlmazlar. Palet Kullanrken ncelikle doru paleti semekle balayan palet kullanm, suya girerken kuanma, suda doru palet vurma ve dal biterken paleti karma ile devam eder. Gerekletirilecek daln derinlii, daln amac ve suyun scakl palet seimini etkileyecek faktrleri oluturur. Derinlik fazla deilse, eitim dal iin dalnyor, dal fazla efor gerektirmiyorsa ve su scakl yeterince yksek ise kapal palet tercih edilebilir. Ancak, dal derinlii fazlaysa, belirli bir mesafenin almas gerekiyorsa, ksacas dal efor gerektiriyorsa ve su souk ise ak palet tercih edilmelidir. Kapal paletlerin ayamzda ayakkab rahatl salamasna dikkat edilmelidir. Paletler ayaklarmz skmamal ve gevek de kalmamaldr. Paletlerin palalar (yzme hareketini gerekletirmenizi salayan ksmlar) yeterince geni ve uzun olmaldr. Ak paletlerin kay ksmlar ok sklmamal, ancak ok da gevek braklmamaldr. Onlarn da ayakkab rahatln salamas istenir. Ak paletler, tokalar karlp taklarak deil, kaylar gevetilip sklatrlarak giyilip 10TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

karlmaldr. Bylelikle tokalarn karlmas ile kaybolmas ihtimali de ortadan kalkm olur.

Geni ve uzun palal kapal palet Dal sresince paletten maksimum performans salayabilmek iin doru hareketle palet vuruyor olmanz gerekir. Bunun iin ayaklar kaladan hareket ettirilmeli, bileklerden hafife krlmal, ancak hareket ettirilmeden gergin tutulmaldr. zellikle ilk hareketlerde ou dalc aday hareketi diz kapaklarndan baca krarak gerekletirir ve bu yzden de az mesafe giderek ok fazla yorulup, srekli dengelerini kaybederler. Bu tip problemleri yaamamak iin doru hareketin uygulanabiliyor olmas arttr. Dal bittikten sonra platforma brakacanz en son malzemenin palet olmasna dikkat etmelisiniz. Ak deniz eitimlerinde herhangi bir problem yaamamak iin bunu alkanlk haline getirmenizde fayda vardr.

Ak palet Soluma Borusu (norkel) Nedir? En basit sualt solunum ekipman olan soluma borusu, gerek eitim dallar gerekse de sportif dallar iin bulundurulmas gerekli temel donanmdr. Yzeyde kafanz sudan dar karmadan, yatay pozisyonda rahat bir ekilde solunuma devam ederek denge yzerlii salayabilmemizi salayan soluma borusu, acil durumlarda da suni solunum iin kullanlabilir. Birok modelini bulabileceiniz soluma borular ne ekilde tasarlanrsa tasarlansn, temelde dalcya ihtiyaTSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

11

duyabilecei havay en rahat ekilde salayp, solunumla dar atlan havay da en uygun ve ksa yoldan dar atabilecek yapda olmaldr. Egzoz valfli soluma borularnn en byk avantaj solunumda dar atlan havann yardm ile ierisindeki suyun rahatlkla uzaklatrlmasn salyorsa da ilkyardm amacyla kullanlamayacak olmalar bir dezavantaj saylabilir.

Soluma borusu modelleri. En soldaki valfsiz effaf silikon mapsl soluma borusu, ortadaki ve sadaki soluma borular da egzoz valfli effaf silikon azlkl modellerdir. Soluma Borusu Seerken Soluma borusu L ya da J eklinde veya krkl olabilir. Soluma borusu seiminde dikkat edilmesi gereken en nemli nokta, soluma borusunun size salkl solunum yaptrabilmesi iin gerekli zelliklere sahip olmasdr. Soluma borusunun su stnde kullanm esnasnda iine su girmemesi ve l boluun az olmas iin, boyu 4045 cm, ap ise 23 cm olmaldr. Eer soluma borusu uygun ap ve boyda deil ise solunumda dengesizliklere sebep olabilir. Yine boru ksmnda mmkn olduunca kvrm ve sert dnler olmamasna dikkat edilmelidir; bylelikle l hava boluklar yznden geri soluyacanz kirli hava miktar da daha az olacaktr. Btn bunlarn yan sra norkelin size kullanm rahatl ve bakm kolayl salayacak materyallerden retiliyor olmasna da dikkat edilmesinde fayda vardr. Soluma Borusu Kullanm Donanml ve serbest dalta, yzeyde ilerlerken veya beklerken soluma borusundan solunuma geilmelidir. Byle bir uygulama dalcnn nefes almak iin daha az enerji tketmesine ve reglatrden solunum yapmad iin tpteki havasn bouna harcamamasna yardmc olur. Donanml dallarda yzeye gelindikten sonra reglatrden solunum borusu ile solunuma, dala balanmadan hemen nce de soluma borusundan reglatrle solunuma geilir. Bu uygulamann rahat bir ekilde gerekletirilmesi iin de soluma borusunun doru biimde kuanlmas gerekir. Reglatr ikinci kademesi sa taraftan dalcya ular ve bu yzden de soluma borusunun sola alnmas gerekir. Soluma borusu maske kaynn d tarafna gelecek ekilde, bir toka ile tutturulur. Bylelikle kay gerginlemeden soluma borusu da maske kayna balanm olur.

12


Soluma borusunun maske kayna tutturulmas Arlk Sistemleri Dalc, donanmlar ile birlikte su ierisinde yzer durumdadr. Dal elbisesi ve kullanlan ekipmanlar yzerlii arttrarak dalcnn su ierisine batn engeller; dolaysyla herhangi bir arlk sistemi kullanmakszn batar duruma ulap dala balamak neredeyse imkansz hale gelir. Arlk sistemleri kemer ya da denge yelei zerine yklenen arlklar olmak zere iki farkl sistemde gelitirilmitir. Bunlardan arlk kemerleri standart 5 cm eninde naylon rme ya da kauuk olup cepli ve sade kemer olarak iki tipte kuatlr. Sade kemerlerin zerinde kalp kurun arlk geirilirken, cepli olanlara ise ileri kurun bilye dolu olan poet arlklar yerletirilir. Yine denge yeleinin ierisine yerletirilen arlk sistemlerinde de bu kurun bilye torbalar kullanlr. Her ne trde olursa olsun tm sistemlerin birer acil tahliye mekanizmasna sahip olma zorunluluu vardr. Denge yeleklerine entegre edilmi sistemlerde ekme halkalarndan faydalanlarak tahliye edilen arlk, kemerli sistemlerde ise, kemer tokasnn dalc tarafndan almas ile hzl bir ekilde tahliye edilmi olur.

Arlk kemeri ve kemere kurun arln taklmas


13

Arlk kemeri (sade)

Arlk kemeri (cepli)

Bamsz Aletli Dal Birimleri SCUBA (Self Contained Underwater Breathing Apparatus), yani bamsz aletli dal donanm; denge yelei, dal tp ve reglatrden oluur, bunun yannda arlk sistemi, maske, palet, norkel, dal elbisesi ve birok yardmc aksesuar da bu donanmn ayrlmaz paralar olarak kullanlmaktadr. Donanml dalc ise bu sistemi gerekli teorik ve pratik eitimi alarak kullanabilmeyi renmi kiidir. Eitim Sresince Kullanlacak Malzemeler Bir yldz dalc eitim program sresince sizler bamsz aletli dal malzemelerinin tamamn grp tanyacak, onlar ile ilgili gerekli teorik bilgileri alacak ve daha sonra da pratik dallarda bu ekipmanlar kullanacaksnz. Ayrca bu eitimlerde dal gvenliiniz iin amandralar, gvenlik iaretleri, sualtnda ve yzeyde ses ile dikkat ekmenizi salayacak ddkler ve yaz tahtas gibi eitim amal yardmc malzemeler kullanacaksnz. Nefes Tutma ve Skmalar Donanml dal bir takm gvenlik kurallarnn uygulanmas kayd ile olduka gvenli bir hal alr. Bu kurallarn en nemlilerinden birisi de k sresince nefes tutmamaktr. Donanml dalc basnl hava solur ve yukar k sresince ortam basncndaki azalma sonucu solunan hava da genleir. te bu mekanizma ile genleen havann da dalcnn vcudundan atlmas gerekir ki genlemeden dolay herhangi bir problem oluturmasn. Dalta meydana gelen en byk sorunlar hava boluklarnda genleen ya da skan hava dolaysyla meydana gelir. Teorik derslerimiz ierisinde sizleri bu konularda daha geni bir ekilde aydnlatacaz. te bu yzden de daln altn kurallarndan biri k sresince nefes tutmamaktr. Tecrbeli dalclarda dahi rastlanabilecek, dal aktivitesinde en sk karlalan skma ise kulakta meydana gelir. Orta kulak yapsndaki hava boluu ini ve k Eitim sresince kullanlacak ekipmanlar; denge yelei (sol st ke), dal tp Srecinde eitlenmeyecek olursa, genleir ya da skr. Bunu engellemenin en basit yolu ise ini sresince srekli olarak eitleme tekniklerini kullanp orta kulan i basncn ortam basncna eitlemektir. k srecinde ise genleen hava yolunu bularak tahliye olur; eer herhangi bir anatomik problem veya rahatszlk yoksa dalcnn bu srece mdahale etmesine gerek kalmaz.

14


Eitim sresince kullanlacak ekipmanlar; denge yelei (sol st ke), dal tp (st orta), dal elbisesi (sa taraf), reglatr (sol alt ke).

Kulak eitleme teknikleri zerine sizlere 1T4 Basn Hacim likileri blmnde bilgi verilecektir.


15

1T3 TEMEL DALI ARETLER Giri Ne yazk ki sualtnda iletiim kurabilmenin en kolay yolu, su zerinde olduu gibi konumak deildir. Sualtnda konuarak anlamak, zellemi bir takm donanmlara sahip olmakszn mmkn deildir. Dalclar gvenliklerini salamak, dal plann eksiksiz gerekletirebilmek iin iletiime gereksinim duyarlar; ite bunun iin dal sresince anlam her dilde ayn olan, zellemi bir takm el ve vcut iaretleri kullanlr. Donanml dal, idaresi ve koordinasyonu ile gvenlik kazanr. Bunlar salamann yolu da haberlemeden geer. Sualtnda sesimizi kullanamyor olsak da iaretleri kullanarak daln idaresi ve gvenliimiz ile ilgili temel iletiimi kurabilmeyi salam oluruz. Dal iaretlerini doru ve anlalr bir ekilde kullanmak ise en az onlarn anlamlarn biliyor olmak kadar nemlidir.

CMAS Zorunlu dal iaretleri 16TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

Cmas Uluslararas Dal aretleri CMAS uluslararas dal iaretleri, btn dalclar tarafndan bilinmesi zorunlu dal iaretlerinden oluur. Bu zorunlu iaretlerin yan sra baz zellemi dal teknikleri iin de bir takm dal iaretleri kullanlabilir. CMAS uluslararas dal iaretleri, zorunlu ve zorunlu olmayanlar olarak iki gurupta toplanabilir. Bunlardan dalta kullanlacak iaretler zorunlu, eitimlerde kullanlacak iaretler ise zorunlu olmayan dal iaretlerini belirtir. Dal aretlerinin Kullanmnda Dikkat Edilmesi Gerekenler 1. Dalclar arasnda iaretler yoruma ak braklmayacak ekilde net olarak, iaretin gsterilecei kiinin dikkati ekilerek kullanlmaldr. 2. Farkl sistemlerde eitim grm bir dalc grubu ya da dal ei ile gerekletirilecek dalta bir takm zellemi dal iaretleri kullanlabilir. Kullanmay dndnz zel iaretleri dal ncesi brifinginde muhakkak belirtip, anlamlarnn dier dalclar tarafndan anlalm olmasna dikkat etmeniz gerekir. 3. Sualtnda herhangi bir nedenle alglamada glk ya da bilin kayb grlebilir. Bu durumun hzla anlalabilmesi amacyla tm dalclarn iaretlere yant verme zorunluluu vardr. Bu iaretlere yant alnamad durumlarda, dalcnn bir sorunu olduu yorumlanmal ve buna gre giriimde bulunulmaldr.

CMAS Zorunlu dal iaretleri

CMAS Gece dal iaretleri


17

CMAS Tamamlayc dal iaretleri

CMAS Tamamlayc dal iaretleri

18


1T4 BASIN HACM LKLER Giri Uaa bindiinizde ya da araba ile ykselti geilirken kulanzda bir basn deiiklii hissedersiniz. Bazlarnz havuz ya da denizde dibe dalarken de kulanda bu rahatszl hissetmitir. Bu durum, basn deiikliinin vcuttaki en belirgin rneklerinden biridir. Basn, hacimle ilikisine bal olarak dalcnn vcudundaki genleebilir ve genleemez hava boluklar zerinde, ini ve k evresinde bir takm etkiler gsterir. Bunlarn anlalabilmesi ve problemlerin ortaya kmasnn nlenebilmesi iin, dalclar tarafndan ncelikle basn/hacim ilikisinin iyi kavranm olmas gerekir. te bu nedenle sualt fizii, daln temel konularndan biridir ve her dalc tarafndan iyi bilinmelidir. Atmosferik, Hidrostatik ve Mutlak Basn Sualt fiziksel ortam, karadaki fiziksel ortamdan basn, s, k, ses gibi fiziksel parametrelerin deiiklik gstermesiyle ayrlr. Basn, sualt ortamnn karasal ortama kyasla en ok deiim gsteren zelliklerinden biridir. Sualtndaki yaam, yksek basn ortamnda (hiperbarik) yaam olarak da deerlendirilebilir. Basn, birim alana etkiyen kuvvet olarak tanmlanr. ounlukla santimetrekareye etki eden kilogram cinsinden kuvvet (kg/cm2) olarak ifade edilir ve ksaca bar ya da atm olarak yazlr. Yeryz, eitli gazlarn karmndan oluan bir hava tabakas ile evrilidir ve bu karm atmosfer olarak adlandrlr. Atmosferin dnya yzeyinde herhangi bir noktaya uygulad kuvvete ise atmosferik basn denilir. Atmosferin deniz seviyesinde uygulad basn 1 bar olarak kabul edilir ve 1 atmosfer basn (1 atm) olarak da gsterilebilir.

Atmosferik ve hidrostatik basn


19

Su, havaya oranla birim hacimce olduka youndur ve dolaysyla ardr. te bu zellii dolaysyla 10 metrelik su stunun tabanna etkiyen basn, atmosferik katmann oluturduu stunun tabanna etkiyen basn kadardr. Suyun sebep olduu basnca hidrostatik basn ( su basnc) denir. Hidrostatik basn her 10 metrelik tuzlu su blou iin yaklak 1 atmlik basn art gsterir. Svlar, zerlerine etkiyen gaz ya da sv basncn her yne ayn oranda ilettiklerinden, derinlik artt srece, su ierisinde basnta da srekli bir art gzlenir. Her 10 metrelik blok, kendi zerine etkiyen basnc ve kendisinin sahip olduu basnc bir alt bloa doru iletir. Su yzeyindeki atmosferik basn, svlarn basnc iletmeleri dolaysyla su ortamna etkir. Buna bal olarak; 10 metre derinlikte basn, sadece hidrostatik basn deil, ayn zamanda atmosferik basncn da etkisindedir. Sualtna zel bu durum, farkl bir basn birimi kullanlarak ifade edilir. Buna gre atmosferik basn ve hidrostatik basncn toplam mutlak basnc verir. Deniz ortamnda, 20 metre derinlikteki basn hesaplanmak istendiinde bulunmas gereken deer mutlak basn cinsinden olacaktr; 20 metrelik su stunu; 20 mt. / 10 mt. = 2 bar basnca sahiptir; 20 metrelik su stununun zerine etkiyen atmosferik basnta 1 atm olduuna gre; Hidrostatik Basn + Atmosferik Basn = Mutlak Basn olacandan, 20 metredeki mutlak basn, 2+1=3 bar olarak bulunur. Derinlik artyla birlikte basnta giderek artar. Ancak mutlak basn, artan derinlie paralel olarak ayn oranda dzenli bir art gstermez. lk 10 metrede mutlak basn 2 kat artarken, 10 ila 20 metre aralnda bu oran 1/3e der. Ksacas basntaki art dorusal (lineer) deildir. Bu zel durum, zellikle s sularda (ilk 10 metrede) yksek oranda basn deiimi olduunun da gstergesidir. te bu zel durum dolaysyla s sulardaki kontrolsz ve/veya hzl kn neden olduu basn deiimi, dalcnn vcudunda baz problemlerin ortaya kmasna neden olabilir. Genel kannn aksine, dalta bir takm rahatszlklarn (dekompresyon hastal, ar genleme olgular ve eitli baro travmalar) meydana gelmesinde dal derinliinin s olmas riski azaltmaz. Basn ve Hacim likisi (Boyle Kanunu) Gazlar sktrlabilir olduklarndan, kapladklar hacim, ortam basnc ile ters orantl olarak deiecektir. Boyle gaz kanunu, gazlarn basnlarnn dtke hacimlerinin arttn; basnlarnn arttka da hacimlerinin dtn aklar. Yksek basn altnda gaz moleklleri birbirine yaklar, younluklar artar ve molekller aras uzaklk snrlandndan toplam gaz hacmi azalr. Basn hacim ilikisinin forml; V1*P1 = V2*P2 dir. Formlde yer alan V1 ilk hacmi, P1 ilk basnc, V2 son hacmi ve P2 de son basnc ifade eder. Formlden yararlanlarak basit bir rnekle, 1 atm basn altnda 6 litre akcier hacmi olan dalcnn, 2 bar altndaki akcier hacmi hesaplanmak istenirse; (6)*(1) = (V2)*(2) gibi bir denklem ve bu denklemden de V2 = 3 litre sonuu bulunacaktr. Boyle gaz kanunun her dalg tarafndan olduka iyi anlalmas gerekir. Bu kanun ve sualtndaki etkileri zellikle fizyolojik problemlerin oluumundaki mekanik etkenlerin anlalabilmesinde nemli rol oynar. Bu kanun sayesinde, vcutta bulunan hava boluklarndaki skmalar (baro travmalar), hzl k srasnda akcierlerin ar genlemesi ve gaz kabarcklarnn oluumu aklanabilir; ayrca 20TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

lk 10 metredeki basn hacim deiimleri tpteki havann sualtnda yaklak olarak ne kadar kullanlabilecei de hesaplanabilir. Bir balonu model olarak alacak olursak, sualtnda basncn hacim zerindeki etkilerini olduka basit bir ekilde aklayabiliriz. Yzeyde 10 lt hacme sahip olduunu bildiimiz bir balonu rnek alalm; balonu 10 m tuzlu su derinliine indirdiimizde hacminin %50 orannda azaldn grrz. Boyle gaz kanunda kullandmz formlle de bu sonuca varabiliriz. rnekte P1 = 1 atm, V1 = 10 lt, P2 = 2 bar olarak alndnda; aradmz deer olan ikinci hacme (V2) denklemin zmlenmesi ile ulalr. V2 formlde yerine konulduunda, son hacim iin 5 lt deeri bulunacaktr. Basn Altnda Gazlar ve Havann Kompozisyonu Gazlar maddenin elle tutulamayan halidir. Sualtnda solunum iin kullanlan gazlarn davranlarnn ve zelliklerinin bilinmesi dalc iin hayati nem tar. Normal artlar altnda havada bulunan gazlarn atmosferdeki miktarlar sabittir ve deimez; sadece atmosferik karmda yer alan su buharnn miktar deikendir. Ancak zel amal dallar iin, solunum gaz ierisinde oksijen ile birlikte kullanlan gazlarn birinin veya daha fazlasnn ksmi basnc deitirilerek ya da baka gazlar bu karma eklenerek zel gaz karmlar hazrlanabilir.


21

Atmosferik karmn byk bir blm nitrojen oluturur (%78), bunu ikinci olarak oksijen (%21), daha sonra da eser miktarda yer alan dier gazlar takip eder ve bunlarn toplamda miktar %1 kadardr. Basn altnda gazlarn yzde miktarlar deimez, ancak ksmi basnlar artar ve toplam hacimdeki arta bal olarak, karmda bulunan her bir gazn da hacmi karmdaki yzdesi orannda artm olur. Havann gaz kompozisyonu te gazlarn bu zellikleri dolaysyla, dalc zerinde ksmi basnlarndaki deiime bal olarak bir takm etkileri ortaya kmaktadr. rnein nitrojen gaznn ksmi basncndaki art dekompresyon mekanizmasn tetikleyebilecei gibi, yksek deerlere ulatnda derinlik sarholuu etkisini de yaratabilmektedir. Benzer ekilde oksijenin ksmi basncnda meydana gelen artta zehirleyici etki yaratabilmektedir. Sportif dallarda bu etkilerin grlmesi riskini ortadan kaldrmak iin kurallarla dal snrlar net olarak izilmitir. te bu gibi tehlikelerin olumamas iin kurallara harfiyen uyulmas ok nemlidir.

Vcut Hava Boluklarnda Deien Basncn Etkileri Vcudumuzda esnek ve esnek olmayan fizyolojik boluklar vardr ve biz dalclarn bunlara ek olarak bir de maske ii boluu bulunur. Fizyolojik boluklarmz ; orta kulak, akcier, sinsler, sindirim sistemi olarak sralanabilir. Bu

22


dokularn dnda kalan ksmn ise sv ve sktrlamaz katlardan olutuu kabul edilir. Dalc inie getii andan kulaklarnda bir dolgunluk hissetmeye balar; dolgunluk hissi artan basnla beraber kulak zarnn ieri doru kmesinden dolay oluur ve eitlenmedii takdirde ar olumasna sebep olabilir. Dalclar kulak eitleme tekniklerinden birini kullanarak bu dolgunluu gidermelidir. Kulak eitleme hareketi henz dolgunluk hissedilmeden yaplmaya balanmal ve ini devam ettii srece, yani basn art sresince devam ettirilmeli ve sklkla tekrarlanmaldr. Dalclar tecrbeleri ve teknii ne denli gelimi olursa olsun, bu tip kulak skmalarn dal hayatlarnda muhakkak yaarlar. Tecrbeden ayr tutulmas gereken bir takm fizyolojik rahatszlklar eitleme hareketinin yaplamayna sebep olabilir. Bunlarn en banda st solunum yolu tkanklna sebep olabilecek grip, nezle benzeri rahatszlklar bulunur. Byle rahatszlklarn yaand dnemlerde, her ne teknik kullanlrsa kullanlsn kulak eitlemesi yaplamayabilir ve dolaysyla kulak dokusunda skma (baro travma) yaanabilir. Kafatasndaki hava boluklar olan sinsler de ise hava dolam, st solunum yollar salkl olduu srece kendiliinden gereklemektedir. Bu sebeple sinslerin dal sresince eitlenmesine gerek duyulmaz. Ancak yine st solunum yollarndaki rahatszlklara bal olarak bu dokularn da eitlenmesinde problemler oluabilir ve buna bal sins dokusu skmas (sins baro travmas) yaanabilir. Skma Problemleri Dal esnasnda skmalar, yukarda grld gibi dalcnn hava boluklarnn ortam basnc ile eitlenemedii durumlarda yaanr. Dokularda ortam basncna bal olarak meydana gelen skmalara ayn zamanda ini barotravmalar da denilmektedir. Skma problemlerinin belki de en ok grleni, kulak baro travmas olarak da bilinen orta kulak iindeki hava skmalardr. Kulak zar, d kula orta kulak boluundan ayrr. Kulak zar esnektir ve basn deiikliklerine son derece duyarldr. Dalc kulaklarn eitleyemedii durumlarda ortam basnc ile i basn arasnda bir dengesizlik yaratm olur; ite bu durumda skma meydana gelir. Orta kulak dokusu staki kanallar ile az boluuna alr, ancak bu kanallarn aza alan blmleri normalde kapal durumdadr. Eer dalc kulak eitleme tekniklerinden herhangi birini kullanarak bu kanallar aarsa, orta kulakta eitleme gereklemi olur. Kulak Eitleme Tekniklerinden Bazlar: VALSALVA TEKN (MANEVRASI) : 1700lerde yaam olan Antonio Valsalva, orta kulan alma mekanizmasndan haberdar olan ve (ok eski tarihlerden beri dalglar nedenini ya da sonucunu bilmeden birtakm hareketlerle kulaklarn eitlemitir) ilk orta kulak eitleme tekniini gelitiren kiidir. Bu teknikte burun delikleri ve az kapatlr; ene gergin tutulur ve hava dar karlmamak kaydyla burundan soluk verme hareketine benzer ekilde zorlanr; bylelikle hava orta kulaa yollanm olur. Bu teknik btn dalclarn(zellikle de dalc adaylarnn) uygulayabilecei kolaylktadr. FREENZEL TEKN: Az ve burun kapal iken az tabanndaki adaleleri kasarak genizdeki havay staki (Eustachi) borusu yoluyla orta kulaa yollamak. Eksik orta kulak basncn tamamlamak iin kullanlr.TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

23

EDMONS TEKN: Valsalva ya da Frenzel manevralarn yaparken alt eneyi ne doru kartmak. Manevralarn etkisini arttrr. TOYNBEE TEKN: Az ve burun kapal iken yutkunmak. Fazla orta kulak basncn azaltr. Dalglar sklkla Valsalva Manevrasn kullanrlar. Ancak bu teknik ar zorlamal bir tekniktir. Alalmada kullanlabilecek en iyi teknik Frenzel Manevras ya da buna ek olabilecek Edmons Tekniidir. Eer ini srasnda kulaklarmz eitlemekte ge kalp, zorlanr veya eitleme yapamazsak, bir iki metre ykselmeli ve eitlemeyi yeniden denemeliyiz. Eer bunun tersine derinlik artarken zorla eitleme yapmaya alrsak, ciddi kulak barotravmalarnn olumasna sebep olabiliriz. Uygun ekilde ykselerek tekrar denemelerde dahi eitleme yaplamyorsa, dal kesmek ve bir sonraki dala kadar olas problemleri eitmenle deerlendirilmeli, gerekli grlecek olursa uzman doktora bavurulmaldr. Sinsler kafatasnda bulunan kk hava boluklardr. Sinslerde meydana gelen skma ise tamamen genize bal noktalardaki tkanklklar sonucu meydana gelir. Sins dokularn eitlemek aba gerektirmez; zaten onlar dolama aktr ve salkl olduklar srece de basn deiikliklerine uyum salarlar. Eer st solunum yollarnda grip vb. bir rahatszlk varsa, byk ihtimalle bu kanallar da kapanacaktr. te byle bir durumda dalla birlikte sinslerde skma kanlmazdr. Sinsler, dokularnn iindeki hava boluunu d basnca eitleyemeyerek skr (vakum etkisi) ve doku travmas (baro travma) yaar. Dalc, yz blgesinde ve zellikle aln etrafnda, bu ekilde dala devam edemeyecek kadar iddetli bir ar hisseder. Sinsler yzn aln ve yanak kemiklerine yakn blgelerindedir. Eer dalc dal srecinde, zellikle aln blgesinde iddetli ar hissediyorsa, byk olaslkla sins skmas (sins baro travmas) yayor demektir. Kulak ve sinslere ek olarak, dalcnn sahip olduu ekstra hava boluklarndan biri olan maske ii hava boluunda da skma meydana gelebilir. Eer dalc bu bolua, ortam basncndaki arta bal olarak hava eklemeyecek olursa, d ortam ile maske ii basnta bir dengesizlik meydana gelerek skma gerekleir. Maske 24TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

skmas da dolayl olarak doku travmasna sebep olur. Maske sktka evre yz dokularn ieri doru ekmeye balar. Skmann iddetine bal olarak gzleri dahi etkileyebilecek ciddiyette doku travmas oluabilir. Maske skmasn engelleyebilmek iin, dal sresince maske ierisine, kulak eitleme hareketini yaptktan sonra bir miktar burundan hava gndermek yeterli olacaktr. Bylelikle maskenin i basnc da giderek artan d basnca eitlenmi olacaktr.

Maske haricinde, bir takm aksesuarlarn yanl kuanlmas ya da kullanmna bal hatal kullanmlar dolaysyla da skmalar meydana gelebilir. rnein dalc kulak tkac kullanmaya allacak olursa, orta kulak basnc dengelenebilecek, ancak kulak zar ile kulak tkac arasnda kalan kk hava boluu eitlenemeyeceinden, burada skma meydana gelecektir. Dalta kesinlikle kulak yolunu tkayc herhangi bir aksesuarn kullanlmamas gerekir. Ayrca kulak yolunu neopren dal elbisesinin bal da tkayabilir. Bunun iin dal ncesi baln iine su almakta fayda vardr. Yine kulak yolunda olumu olabilecek kulak kiri de (buon) d kulakta skmaya sebebiyet verebilir. Bu tip problemleri yaamamak iin rutin salk kontrollerini gerekletirmek gerekir.


25

GENLEME PROBLEMLER k esnasnda genlemeler, dalcnn hava boluklarnn ortam basnc ile eitlenemedii durumlarda yaanr. Dokularda genlemeye bal olarak meydana gelen travmalara da genleme barotravmalar denir. En nemli genleme problemi akcierlerde meydana gelir. Akcier barotravmalar olduka ciddi dal rahatszlklarnn esas nedenidir ve dalclarn bu konuda bilgilendirilmesi gerekir. kn altn kural asla nefes tutma dr. Dalc k esansnda nefesini tutuyorsa ya da solunum yollarnda hava hapis olmasna neden olacak bir rahatszla sahipse, akcier baro travmasn yaama ihtimali bulunur. Genleen hava akcierlerden dolam sistemine girerek beyine kadar ulap geri dn mmkn olmayacak hasarlar oluturabilir. Bu konularda daha geni bilgi 2 yldz dalc eitimi dizgesinde verilmektedir. k srecinde genleme kulak dokusunda da meydana gelebilmektedir. Eer dalc souk suda ise ya da st solunum yollarn aabilmek iin dal ncesi ila alm ise, daln ilerleyen dneminde st solunum yollarnda tkanmalar grlebilir. ka geildikten sonra kulak dokusundan atlamayan hava genleerek, basnca bal doku travmasna (baro travmaya) sebep olabilir. Bu tip problemleri nleyebilmek iin, dal yaplrken st solunum yollarnn salkl olmasna zen gstermek gerekir. Kulak dokusundakine benzer bir ekilde sins dokusunda da k srecinde genlemeye bal doku travmalar meydana gelebilmektedir. Dal srecinde tkanan hava yollar, kla birlikte genleen havann tahliyesini zorlatrarak baro travmaya sebep olabilir. Bunlarn yan sra kta mide baro travmas olarak da bilinen sindirim sistemi baro travmas yaanabilir. Mide baro travmas ba aa pozisyonda ini yaparken havann yutulmas ve daha sonra da yutulan havann kta genlemesiyle gerekleir. ok ender de olsa ciddi problemler oluturabildii grlmtr. Yzerlik Faktrleri ve Ayarlamalar Suyun ve ierisinde bulunan cismin younluu, cismin su ierisindeki yzerliini belirler. Yunan bilgini Arkimedese (Arimed) gre; bir sv zerinde yzen ya da iine batm herhangi bir cisim, tard svnn (yer deitirmeye zorlad) arlna eit kuvvetle, sv tarafndan yzeye doru kaldrlr. Suya braklan cisim, tard svdan daha arsa batar; eer cismin arl tard svnn arlna eitse su ktlesinin herhangi bir seviyesinde (bu seviye sv ile cismin younluk oranlarna bal olarak deiim gsterebilir) yzer. Batan cismin hacmi, cismin ne kadar su ile yer deitireceini ve suyun 3 younluu da cisme uygulanacak yzdrme kuvvetini belirleyecektir. rnein 0,1m hacmindeki cisim deniz suyuna brakldnda, deniz suyu tarafndan cisme yaklak olarak 100 kg lk bir yzdrme kuvveti etkir. Eer ayn cisim tatl suya braklrsa, su tarafndan cisme etkiyecek kuvvet tam olarak 100 kg olacaktr; nk tatl suyun younluu 1000 kg/m3, tuzlu suyunki ise bu deerin biraz daha zerindedir. Bu rnekteki cismin batp batmayacan belirleyecek bir dier faktr de cismin arldr; eer 0,1 m3 lk hacme sahip olan cismin arl 100 kg ya da daha azsa cisim yzecek, 100 kg dan daha fazla ise batacaktr.

26


Yzerlik durumlar Ntr yzerlik ifadesi cismin k ya da ini eiliminde olmadan, herhangi bir kuvvet tarafndan zorlanmadn belirtir. Cismin konumunun sabitlenmi olmas, onun su iinde doal yzerlilie sahip olduunu gsterir. Pozitif yzerlikse cismin su iinde yzeye doru hareketli olduunu ya da yzeyde durduunu ifade eder. Negatif yzerlikse cismin dibe doru batma eiliminde ya da dipte olduunu ifade etmektedir. nsan vcudunun younluu suyunkine olduka yakndr. Vcudumuzun byk bir blmnn svlardan olutuu dnlecek olursa, bu olduka doal bir sonutur. nsann yzerlilii vcuttaki ya ve doku miktarna gre deiim gsterir. nsan vcudundaki ya dokusu, olduka dk oranda sv ierir; dolaysyla ya dokusu kendine e hacimdeki kas dokusuna ya da herhangi bir doku trne oranla daha hafiftir. Kilolu insanlarn, zayflara oranla yzerlikleri daha fazladr. Kadnlar, erkeklere oranla daha yksek oranda ya dokuya sahip olduklarndan, su zerinde daha rahat kalabilir. Donanml dalclar iin yzerlii etkileyen tek faktr ya-kas oran deildir. Bunun dnda, dalcnn kulland neopren elbisenin kalnl, dal tpnn alam, daln gerekletirildii suyun tuzluluk oran ve dier yzerlik etkileyici dal malzemeleri gibi bir takm faktrlerin de deerlendirilmesi gerekir. rnein neopren dal elbiselerinin yzerlii olduka fazladr ve arlk kullanmakszn dal elbisesi ile negatif yzerlik salayabilmek neredeyse imkanszdr. Dal tpnn alam da yzerlii etkiler, elik dal tplerinin hacimlerine gre arlklar, alminyum dal tplerine kyasla daha fazladr ve bu zellikleriyle daha negatif yzerlik sahibi olduu sylenebilir. Bunlarn yan sra dalnacak yerin tuzluluk oran da yzerlik durumunu etkileyecektir. Tuzlu suyun kaldrma kuvveti tatl suyunkinden daha fazladr. te bu yzden havuzda gerekletirilen dallarda, deniz dallarndakinden daha az arlk kullanarak batabilmek mmkn olur. Dalcnn btn bu etkileri deerlendirip yeni malzeme ve yeni blge dallar iin uygun yzerlii salamada basit bir test yapmas gerekir. Bunun iin, dalnacak ekipmanlar kuanldktan sonra, denge yelei bo durumdayken, normal bir nefes alndnda su seviyesinin maske zerinde, gz seviyesinde olmas, nefes verirken de batmaya balanmas gerekir. Bu duruma ulalncaya kadar arlk ekleyip ya da karp yzerlik testi tekrarlanmaldr. Bu duruma ulaldnda ise, o dal noktas ve o ekipmanlar iin ideal arlnz bulmusunuz demektir.


27

1T5 BAIMSIZ ALETL DALI DONANIMI Giri SCUBA (Self Contained Underwater Breathing Apparatus), yaklak Trke karlyla bamsz aletli dal ( BAD ) donanmdr. Scuba terimi uluslararasdr ve dal sporuyla ilgilenen herkes, anadili ne olursa olsun bu terimin ne anlama geldiini olduka iyi bilir. Bu derste bamsz aletli dal donanm (BAD) ile ilgili olarak dal tpleri, reglatr ve onun zerinde yer alan gstergeler ile dier yardmc malzemeleri inceleyeceiz. BAD donanmnn tamamlaycs olan yzerlik dengeleyicilerini ise ayr bir ders olarak greceiz. BAD Donanmnn Tanm Gnmzde dal srasnda kullanlan temel dal malzemeleri; sualtnda gr salayan bir maske; hareket etmemizi salayan bir palet; s yaltmn salayan bir dal elbisesi, uygun yzerlii salayan bir denge yelei ve arlk sistemi olarak ksaca sralandrlabilir. Bunlarn dnda kalan aksesuarlar ise deikendir ve birok paradan meydan gelir. Bunlar dnda, daln ayrlmaz elemanlar olan Bamsz Aletli Dal donanm ise basnl hava ile dolu bir dal tp ve tpteki basnl havay nce ara basnca ve sonra da ortam basncna indirerek solumamz salayan bir reglatrden oluur.

Sportif amal dallarn ok byk bir blm basnl hava tpleri ile gerekletirilir. BAD donanm ierisinde kullanlan hava kayna bamszdr. Bylelikle dalcnn su iinde snrsz hareket zgrl salanm olur. Snrsz hareket zgrl, beraberinde snrl bir hava kaynan gerektirir. Dallarn sresi, dalcnn performansna ve dalnan derinlie bal olarak deiim gsterir. Dalta kullanlan hava, BAD donanmna bal olan basnl tpn, bir sktrc (kompresr) ile dolumu srasnda eitli filtreler kullanlarak elde edilir. Dal tp kompresr ile doldurulur ve dolumu iin normal hava karm kullanlr. Dal boyunca soluduumuz hava, atmosfer karmndaki soluduumuz havadan pek de 28TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

farkl deildir (yani biz dalclar, dalta saf oksijen ile dolu tp kullanmayz). Dallarda kullanlan hava karm kuru hava olarak da bilinir. BAD donanmnn salad havay atmosferik havadan ayran iki zellik vardr ki bunlardan birincisi, kompresr filtreleriyle havann neminin alnyor olmas, ikincisi ise dalnan derinlie bal olarak artan basn sonucunda solunan havann basncnn artyor olmasdr. Solunan normal hava karmna bal olarak, bu derinliin altnda bir takm fizyolojik rahatszlklar oluabileceinden BAD donanm ile yaplan sportif dallar 30 metre ile snrlandrlr. Sportif dal iin maksimum derinlik 30 metre ise de derin dal eitimi amacyla eitmen eliinde maksimum 42 metreye dal yaplabilir. Dal Tpleri, Dolumu ve Bakm Dal tpleri, dalcya bamsz hava salamak iin kullanlan kaynaklardr ve bamsz aletli dal donanmnn bamszln salayan en nemli paradr. Dal tplerini alamlarna gre inceleyecek olursak, elik ve alminyum tpler olmak zere iki grupta toplamamz gerekir. Amalarna gre piyasada 0,5 5 10 12 15 18 litrelik tpler bulunurken sportif dallarda genellikle 10 12 15 ve 18 litrelik tpler kullanlr. Dal tpleri hacimleri, kullanm basnlar gibi zellikleri ile anlrlar. 200 BAR kullanm basncna sahip olan 15ltlik bir tpn iindeki hava miktar 200x15 = 3000 litredir. Yzeyde bu kadar hava, yaklak bir telefon kulbesi kadar hacmi kaplar. te bu hava basnl hale getirildiinde bize bamszlk salayacak olan kk bir hacmin iine yerletirilmi olur. Dal tpleri ve vanalar kullanm iin ayrlmaz bir btn oluturur. Dal tplerinin tek kl ya da ift kl farkl modellerde vanalar mevcuttur. Bir takm teknik ihtiyalara cevap verebilmesi iin vana sistemleri zelletiriliyor olsa da sportif dallar iin, standart vanalara sahip dal tpleri kullanlabilir. Tp vanalar, klarna gre temelde DIN kl vanalar ve INT kl vanalar olarak ikiye ayrlr. Tp vanalar ileri teknoloji ile basn altnda alacak ekilde retilir. ok kk bir g harcanarak tpn iindeki yksek basnl hava ak kapatlp alabilir. Vanalarn kullanmndaki en nemli nokta ise, kesinlikle ok sklmamasdr. Eer vanalar ok sklacak olursa, ilerindeki mekanizmaya da zarar verilmi olunur. Vanalar sadece parmak gcyle skmak yeterlidir. Dal tplerinin karakteristik zellikleri boyun blmlerine kaznm iaret ve sembollerle ifade edilir.


29

Bunlardan hidrostatik test basnc tarihi olan ise kanuni dzenlemede yer alan sreler iinde yeniden kaznarak tpe eklenir. TRK STANDARTLARI ENSTTSNN TS 7450/KASIM 1994 YILINDA YAYIMLANAN PERYODK MUAYENE, DENEY, BAKIM VE TAMR KURALLARINA uygun olarak tplerin retim tarihlerinden sonra her 5 (be) ylda bir hidrostatik teste tabii tutulmas gerekir.

Dal tpleri ve vanalar Dal tplerinde alminyum olanlarnn ilk bakta ayrt edilmelerini salayan en byk zellikleri tabanlarnn dz olmasdr; bunun aksine elik tplerin taban yuvarlaktr ve ayakta durmalarn salamak iin plastik tabanlk kullanlmas gerekir. Alminyum tplerin gzle ayrt edilemeyen zelliklerinden en nemlisi ise eper kalnldr. E hacme sahip alminyum ve elik tplerden alminyum olan tpn eperi daha kalndr. Bu zellikleri ile alminyum tplerin d yzeyleri e i hacimli elik tplerinkinden fazladr ve dolaysyla suda daha pozitif yzerlie sahiptirler. elik malzeme daha yksek dayanma sahiptir ve bu zelliiyle e i hacimli alminyum tplere kyasla daha ince epere sahiptir, ancak metal zellii dolaysyla daha ardr. te bu zellikleri ile elik tpler alminyum tplere kyasla daha batar (negatif yzer) durumludur. Ancak bu avantajlarnn yan sra elik tplerin bakm da alminyum tplere kyasla zordur. Her ne kadar kompresr filtrelerince havann nemi alnyor olsa da bir miktar nem tpe geebilir ve byle bir durumda elik tplerde korozyon, alminyum olanlara kyasla ok daha hzl ve geni alanda meydana gelir. Alminyum tplerin dezavantaj ise, dal srasnda iindeki havann azalmas ile birlikte yzerliinin de artmasdr. Bu problem dal srsnda kemere ya da semer kayna eklenecek olan fazladan 1 kilogramlk arlk ile zlebilir. Dal tplerinin gne altnda ve scaa maruz braklmamasna, kullanm dndaki zamanlarda devrilmeyecek ekilde, korunakl bir blgede sabitlenerek ya da yerde yatk ekilde muhafaza edilmesine, dal ncesinde vanann ve conta sistemlerinin gzle kontrolnn yaplmasna dikkat edilmesi gerekir. Dal tp seerken boyun ksmndaki semboller ve numaralara bakarak incelemenin yaplmas ve tpn kullanm basnc, litresi, hidrostatik test basnc tarihi gibi deerlerinin okunmas ve deerlendirmenin bunlara gre yaplmas gerekir. Dal

30


tpnn d yzeyinin przsz ve bakml olmas, vanas ile birleen noktada korozyonun ilerlememi olmasna dikkat edilmesi gerekir. Dal tplerinin kullanm basnc zerinde doldurulmamasna dikkat etmek gerekir. Byle doldurulan tplerin iaretlenerek ayrlp, hidrostatik test basncna gnderilmesi gerekir. Dal tplerinin yzeyinin zarar grmemesine, varsa boya dokularnn korunmasna dikkat etmek gerekir. Dal sonras tatl su ile durulanmas ve vanann kuru hale gelmi olmasna dikkat edilmesinde fayda vardr. Tpler sezon d saklama iin 50 BAR basnla doldurularak serin ve kuru bir yere alnmaldr. Reglatrn levi ve Bakm Reglatrler, dal tplerindeki yksek basnl havay nce ara basn (ortam basnc + 810 BAR) ve daha sonra da ortam basnc seviyesine indirgeyerek dalclarn hava ihtiyalarn karlayan cihazlardr. Tek ve iki kademeli olmak zere kademelerine, ift ve tek hortumlu olmak zere de hortumlarna gre tanmlanr. Piyasadaki reglatrlerin byk bir blm iki kademeli ve tek hortumludur. En basit reglatr, tpe taklan ksm (birinci kademe), solunumun gerekletirildii ksm (ikinci kademe) ve arasnda yer alan hortumdan oluur. Ayrca birinci kademeye, tp hava gstergesi ve bunlar birbirine balayan yksek basn hortumu (ki bu gsterge, iinde derinlik gstergesi ve pusulann da bulunduu bir konsol zerinde olabilir), ikinci bir solunum kayna (ahtapot) ve denge yelei hortumu da balanr. Reglatrleri tpe balanma ekillerine gre INT ve DIN olmak zere iki ayr guruba ayrlr. Birinci kademe tp basncn ara basnca indirger ve havay yapsndaki kanallardan (terminal) ikinci kademelere datr. Birinci kademe kanallarndan sadece bir tanesi tpteki havay herhangi bir ileme sokmadan direkt olarak yksek basn stergesine gtrr. Bu kanaln knda, dier kanallarla kartrlmasn engellemek iin bir iaret bulunur (HP). Kimi reglatrlerde yksek basnc ayn zamanda farkl bir apta az aklna da sahiptir. Bylelikle dier klarla kartrlmas ihtimali ortadan kaldrlm olur. Yksek basn k tpteki havay yksek basn hortumu ile yksek basn gstergesine tar ve bylelikle tp iindeki havann dal sresince izlenmesini salar. Bu sistemden farkl olarak kimi dal bilgisayarlarnn yksek basn kna taklan kablosuz verici adaptrleri sayesinde, tpteki hava basnc seviyesi kablosuz olarak dal bilgisayar ekranna aktarlabilmektedir.

Reglatr birinci kademeleri. Soldan saa 1 ve 2. reglatrler INT, 3 ve 4. reglatrler DIN standartlarndadr. Gnmzde sk olarak kullanlan tek hortumlu ift kademeli reglatrlerde birinci kademe diyaframl veya piston sistemli olmak zere iki tiptir. Tp ierisindeki basn birinci kademe indirgeme valfnda ara basnca indirgenir ve terminaldenTSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

31

ikinci kademeye gnderilir. Reglatrn ikinci kademesindeki hava boluu, d ortamdan elastiki bir diyafram ile ayrlmtr. Dalc nefes aldnda, buradaki hava boluunda basn dengesizlii meydana gelir. Basn deiimi diyafram almaya zorlayarak ikinci kademedeki alak basn ak valfnn almasn ve bylelikle de dalcnn ortam basncnda hava ile solunum yapmasn salar. Tersi trdeki basn deiimi (nefes almama yada nefes verme durumunda) alak basn valfnn tekrar kapanmasn salar ve bylelikle dalc nefes almak istemediinde birinci kademeden gnderilen hava kesilmi olur. Bu mekanizmaya sahip olan reglatrler, demand sistemli olarak adlandrlr (demand ing: istem, istek; istemli reglatr de denilebilir).

kinci kademe zerinde bir de serbest tahliye dmesi bulunur. Bu dme dal ncesi reglatrn alp almadn kontrol etmede ve daltan sonra da reglatrle tp valf arasndaki basnl havay tahliye etmede kullanlr. Bu tahliye valfinin en nemli grevi reglatrn ikinci kademesi su altnda azmzdan karsa, azmza tekrar alrken iinde bulunan suyun tahliyesini salamaktr. Birinci kademe zerinde yer alan hava k terminallerinden yksek basnl hava kna (HP), sualt yksek basn gstergesi (SPG) monte edilir. Alak basn hava k terminallerine (LP) ise ikinci kademe, denge yelei hortumu ve yedek hava kayna (ahtapot) balanr.

Reglatr ikinci kademeleri. En sada yer alan ikinci kademe, yedek hava kayna (ahtapot). kinci kademedeki k basnc yaklak olarak dalcnn cierlerindeki hava basnc ile ayndr. Tek hortumlu reglatrlerde solunum, ift hortumlu reglatrlere kyasla daha kolay ve rahattr. Tek hortumlu reglatrlerdeki kademeler arasndaki 32TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

hortum ince apl ve salamdr. Bu zellik sayesinde sudaki srtnme azaltlm olur. Souk sulara yaplan dallarda birinci kademenin donma ihtimali yksektir; ancak reglatrlerin souk sularda donmasn, kirli sularda da tkanmasn nleyen adaptrler bu tip istenmeyen sorunlar ortadan kaldrr. Baz reglatrlerde ikinci kademelerde hava ayar valflar bulunur. Bu valflar havann ok veya az gelmesini salar. ki kademeli reglatrlerin dezavantajlar ise kabarcklarn zaman zaman gr engellemeleri ve solunumu salayan ikinci kademelerinin azda uzun sre tanmasnn yorucu oluudur. Reglatrler her daltan sonra tatl suyla ykanmaldr. Bu ykamada basnl su kullanlmaz. Ancak ykamadan nce toz kapann yerinde ve kuru olup olmad kontrol edilmeli, toz kapa su almayacak ekilde kapatlmaldr. Ykama srasnda ikinci kademe zerindeki serbest ak dmesine baslmamaldr. Birinci kademeye girebilecek birka damla su ciddi problemlere yol aabilir. Ykama ileminden sonra Reglatr, aslarak veya serin ve kuru bir yerde saklanmaldr. Basn Gstergeleri ve Dier Yardmc Malzemeler Basn gstergesi trleri, tp basncnn sualtnda izlenebildii yksek basn gstergesi (SPG = Submersible Pressure Gauge), derinlik gstergesi (DG = Deep Gauge) ve karada kullanlan basn gstergesi (PG = Pressure Gauge) olarak ana balkta toplanabilir. Dal gstergeleri mekanik ve elektronik olarak iki sistemde retilmitir. Mekanik gstergelerde bir kadran zerinde hareket eden ibrenin gsterdii veriler okunur. Elektronik gstergelerde ise veriler elektronik olarak ekranda grnr. Mekanik gstergeler olduka gvenilir ve dorudur. Burdon mekanizmal gstergeler, kapiler gstergeler ve diyafram sistemli gstergeler mekanik gstergeler snfnda yer alr. Elektronik gstergeler ise daha iyi lm yapan, fakat bakm ihmal edildiinde hata yapma riski tayan, pahal malzemelerdir. Basn gstergeleri. 1. l konsol (derinlik, yksek basn ve pusula); 2. kili konsol (derinlik ve yksek basn); 3. Tekli konsol (yksek basn); 4. Tpteki basnc lmek iin kullanlan yksek basn gstergesi (karada kullanlr); 5. Tpteki basnc lmek iin kullanlan Din sistemli yksek basn gstergesi


33

1T6 FZK FZYOLOJ Giri Sualtnn fiziksel artlar ve insan fizyolojisi zerindeki etkileri karasal ortamdan tamamen farkldr. Dalcnn vcudunda meydana gelen fizyolojik deiimleri ve bir takm rahatszlklar aklayabilmek iin, sualt fiziinin insan fizyolojisi zerine olan etkilerinin iyi bilinmesi gerekir. Fizyolojik etkiler fiziksel deiimlerden kaynaklanr, dolaysyla dal fizyolojisi, dal hastalklar ve dal tablolar konularn anlayabilmek iin ncelikli olarak sualt fizii konusunda yeterli bilgiye sahip olmak gerekir. Sualtnda cisimleri olduundan neden daha byk grdmzn, neden daha hzl bir ekilde s kaybettiimizin, neden konuamadmzn, sualtnda niye daha fazla kalamadmzn ve soluduumuz havann neden sorunlar yarattnn cevaplar dal fizii ve onunla ilikili olan dal fizyolojisi konularnda akla kavumaktadr. SU ve ISI Deniz suyu scakl ne kadar yksek olursa olsun, ilk girite insanda rperti hissi yaratr. Bunun sebebi vcut snn direkt olarak suya geiidir. Buradaki s aktarm, scak bir bardaa dokunduumuzda elimize geen sya benzerdir. Bu tip s aktarmna sl iletim (kondksiyon = temasla s aktarm) ad verilir. Oysa hava ortamndaki s iletimi hava hareketleri (konveksiyon) ve ma (radyasyon) ile gerekleir. Bunlara rnek olarak gnein bizi stmas, ya da scak bir bardaa elin yaklatrlmas ile snma durumlar rnek verilebilir. Buradan da anlalaca gibi temas ile s iletimi, dier iletim ekillerinden ok daha yksek oranda s alveriinin gereklemesini salamaktadr. Suyun temasla s iletimi zellii, hava ortamndakinden ok daha hzl ve yksek oranda s transferine olanak salar (su ortamndaki s iletimi hava ortamna oranla yaklak 25 kat daha hzl gerekleir). Dolaysyla ayn scakla sahip olan hava ve su ortamndan, hava ortamnda bulunan kii mezken, suda bulunan titrer hatta vcudu normal fonksiyonlarn yerine getiremez hale gelebilir. Sualtnda sya bal en nemli problemler vcut ssnn dmesi eklinde kendini gsterir. nsanlarda vcut ss sabittir ve yaklak olarak 36,5C dir. Titreme, vcut ssnn yaklak 1C dmesi ile balar. Suya giren kiinin vcut yzeyi ssnda hzl bir d gzlenir. Vcudun i ssndaki (core temperature) d, yzey ssna oranla daha yavatr. Birka fizyolojik mekanizma vcut ii ssndaki dn hzn yavalatr. Beyindeki s merkezi, deri yzeyine yakn blgedeki kan akn azaltarak yzeyden s kaybn azaltmaya alr. Bu evrede kan, vcutta daha ok hayati organlar etrafnda toplanr. Bylelikle dolam mmkn olduunca azaltlarak, metabolik faaliyet sonucu elde edilen enerji ile stlan kann scaklnn dmemesi salanmaya allr. Bu tip fizyolojik tepkiler belirli oranda s kaybn engellese de zellikle kafa blgesine doru hareket eden kan aknda bir kstlama gereklemez. Beyin, oksijen ihtiyac yksek olan hayati bir organdr; o nedenle de beyin dokusana kan aknda bir azalma sz konusu olamaz. Bu nedenle vcuttaki s kaybnn %50si, beyne hareket eden kann yzeye yakn olarak getii boyun blgesinde meydana gelir. Dalclar bu s kaybn en aza indirgemek iin dal elbiseleri, balk, patik ve eldiven kullanrlar. Bu konuyla ilgili olarak 1T8 dersinde daha detayl bilgi verilecektir. 34TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

Donanml dalclarda s kayb su ile temasn yan sra, solunum yoluyla da gerekleir. Kuru hava solunumu yapan dalc, vcut ssnn %25ni solunum yoluyla kaybeder. Tpten solunan hava nemi alnm ve souk zellikte olduundan, akcierler tarafndan stlmaya allr; dolaysyla metabolik enerji bir lde akcierlerdeki s kaybnn ortadan kaldrlmas iine ynlendirilmi olur. Belirli bir orann stndeki (veya ar) titreme, scuba dalcnn azln (maps) dileri arasnda tutmasna dahi engel olabilir. Souk etkisi dalcnn zihnini daltan uzaklatrp souk hissine doru ynlendirir. Bylelikle dalcnn dikkati dalr ve hata yapma olasl artm olur. SU ve IIK In sualtndaki hareketleri, hava ortamndakinden daha farkldr. Bu nedenle de zellikle tecrbesiz dalclar, sualtnda objelerin kendilerine olan uzaklklar ve boyutlar hakknda yanlabiliriler. In sualtnda yaylmas, suyun bulanklna, sudaki yaylma hzna, su scaklna, gnein konumuna, meteorolojik artlara bal olarak deiiklik gsterebilir. Btn bu faktrler dalcnn sualtndaki grn etkileyecektir. Gne nlarnn ancak %20si ortalama olarak 10 metre derinlie kadar yaylabilir; ancak suda yksek konsantrasyonda asl partikl bulunuyorsa, n bu derinlie dahi yaylmasnda azalma meydana gelir. Asl halde bulunan partikllerin su iinde meydana getirdii younlua bulanklk denir. Bu partikller planktondan oluan organik bir yapda olabilecekleri gibi inorganik (amur vb.) kkenli de olabilir. Su ierisindeki bulanklk byle doal nedenlerle oluabilecei gibi, doal olmayan birtakm nedenlerle de (sanayi atklar, evsel atklar vb.) oluabilir; hatta bu tip kirlenmelerde su berrak olduunda bile doal glgeler olumayabilir, yapay renklenmeler grlebilir. Ik nlar younluu farkl bir ortama geerken hzn deitirir; bu nedenle de gei yapt ortamda, gelmi olduu ortamdakinden farkl bir dorultuya gidecek ekilde krlmaya urar. In havadaki hz ile daha youn ortam olan sudaki hzlar farkldr. Bu farkn yaratt deiim dolaysyla k suda krlr.Yzeyden su ierisinde baktmzda, n nlar su ierisindeki bir nesneden yansyarak hava ortamnda gzmze ular. Su ile hava arasnda gei yapan nlarn krlmas sonucunda da biz baktmz nesnenin boyutlar ve yeri hakknda yanltc gre sahip oluruz. Dalc, hava dolu maskesinin camndan su ortamna baktnda da ayn durum sz konusu olur. In suda krlmas, (a) asyla Yzeyden yansyan n, kendisinden daha kk deerdeki (b) asyla krlmaya urayarak su ortamna geer. Az youn ortamdanTSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

35

ok youn ortama geite a>b, ok youn ortamdan az youn ortama geite ise b>a olur. nk su iindeki nesneden yansyan nlarn su ortamndaki yksek hz, dalc balnn veya maskesinin ierisindeki hava ortamnda gzmzn alk olduu atmosferik ortamdaki hzna ular ve dolaysyla krlr. Meydana gelen krlma nedeniyle dalc bakt bir nesnenin st ksmn daha yksek, alt ksmn ise daha alak grr. Bu nedenle de nesnenin bykl ve uzakl hakknda kolaylkla yanlabilir. In su iindeki hz havadakinden orannda daha hzldr; dolaysyla suyun iine bakan gzn yanlma oran da tr. Dolaysyla dalc, sualtnda 80 cm uzaklktaki bir nesneyi, bu uzakln yani; 2x3/4 = 60 cm uzaklktaym gibi alglayacaktr. Yzeyden bakldnda s olduu dnlen bir dip mesafe, tahmin edilenden daha derin olabilir. In krlmas sonucu derinlik tahminin yaplmas zorlar. Dardan suya bakan gzn yanlmasnn asl nedeni ise sualtnda ztln ve parlakln azalmasdr. Dier bir faktr ise hava ortamndaki n hz ile su ortamndaki n hzlar arasndaki farktr. leri derecede bulank sularda nesneler arasndaki uzaklk daha iyi tahmin edilebilmektedir.

In su iinde krlmas ve objelerin olduundan daha farkl grnmesi Suyun yzeyine gelen nlarn tm su tarafndan sourulmaz, bir blm de yzeyde yansr. Yansma miktar su yzeyinin dz, alkantl veya dalgal oluuna bal olarak deiir. Dorudan veya dolayl olarak yansmayla, su yzeyine gelen nn yansma yzdesi, gnein gkyzndeki durumuna bal olarak deiir. rnein gnein en yksek olduu zaman bile direkt gne nn yansma as sabit olmayp dalgalarn eimine bal olarak deiir. Hatta gne nlarnn deniz yzeyine belirli bir ayla geldii zamanlarda bile dalgalarn arka yzeylerinden yansma gereklemektedir. Sourma ilemi grlebilir spektrumun krmz ucundaki dalga boyunun filtre edilmesi ile balar. Dalc, dal srasnda krmz rengin ok abuk kaybolduunu gzlemler. Krmzy, turuncu ve sar renklerin 36TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

kaybolmas izler. Bu sebeple derinlik arttka krmz, turuncu ve sar nesneler grileir; nk bu renklerin dalga boylar gze ulaamadan su tarafndan sourulmu olur.

eitli dalga boyundaki nlarn suda inebildii derinlikler. Sualt ve Ses Ses ve k benzer fiziki zellikler gsterirler. Ses de k gibi dalgalardan oluur ve dalgalar halinde yaylr. Ik dalgalar elektromanyetik enerjinin rndr. Ses dalgalar ise akustik enerjinin rndr. Nesnenin dorudan hareketinde, mevcut ortamdaki dalga biimleri ya da hareketin dalgas meydana gelir ve ses ortaya kar. Bu dalga eitli reseptr mekanizmalarla temasta bulunarak beyine kadar ular. Bunlar; titreim yapan bir nesne, titreimi nakleden bir ortam (hava, su) ve ses dalgalarn alp beynin bunlar alglanmas iin sinirsel iletilere eviren kulaklardr. Ses, su iinde veya dier gazlar ierisinde, hava ierisindeki gibi hareket etmez. Youn ortamlarda moleklden molekle daha hzl iletilir. Olduka youn olan su mkemmel bir ses iletkenidir. Havada 364m/sn hzla iletilen ses, 15C scaklkta tatl su ierisinde yaklak olarak 1410 metre hzla iletilirken, yine ayn scaklktaki deniz suyu ierisinde saniyede yaklak 1550 metre hzla iletilir. Bu hz havadan yaklak drt kat daha fazladr. Ses dalgalarnn su ierisinde bu kadar yksek bir hzla yaylabilmesi, onlarn ok uzaklardan duyulabilmesini salar. rnein bir geminin kard ses sualtnda yaklak 15Nm (deniz mili) uzaklktan alglanabilir. Ses dalgalar kulak zarlarna ulap titreimleri iletir ve beyin iki kulak arasnda, titreimlerin ulam hzndaki ok kk zaman farkn analiz ederek sesin kaynan ve ynn alglar. Fakat havaya gre daha youn ortam olan su, havadan drt kat daha iyi bir iletken olduundan, ses titreimlerinin iki kulamza da neredeyse ayn anda ulamasna neden olur. Dolaysyla beynimiz hzdan tr iki kulaa da neredeyse ayn anda ulaan titreimlerin arasndaki zaman farkn alglayamaz; bu sebepten dalclar sualtnda sesin kaynan belirlemekte glk eker. Younluklar farkl ortamlarn arasnda gei yapan ses sourulur. Bu nedenle suyun dndaki bir kaynan yaratt ses dalc tarafndan duyulmaz. Hava ve su ierisinde kolaylkla iletilen ses, havadan suya gei yaparken %99,99 oranndaTSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

37

sourulur. Sualtnda younluklar farkl termik hatlar da sesi sourur. Sualtndaki bir ses kaynandan gelen ses dalgalar, younluklar birbirinden farkl olan iki su ktlesi arasnda gei yaparken sourulur; iki ortam arasndaki sourulma oran su ktlelerinin scaklk farkna baldr. Fizyoloji Bu derste ilenecek fizyoloji konular temel yaam destek sistemi, solunum sistemi, metabolik ileyi, akcierlerdeki gaz alverii, gazlarn alveriindeki rolleri, tkenme, boulma, hipoksi ve hipotermiden olumaktadr. Temel Yaam Destek Sistemi nsan vcudu metabolik faaliyetlerini srdrmek iin mkemmel mekanizmalarla donatlmtr. Yaamsal faaliyetlerimiz bu mekanizmalarn kusursuzca almasna ihtiya duyar. Bunlardan kan dolam ve solunum sistemi temel yaam destek sistemimizi olutururlar. Kalp damar sistemi kan kullanarak metabolik faaliyetin sreklilii iin gaz, sv ve partikl transferini salayan mekanizmay altrr. Solunum sistemi ise hcreler tarafndan tketilen oksijenin havadan alnmasn ve metabolik faaliyet sonucu aa kan karbondioksitin de dar atlmasn salayan karmak sistemi oluturur. Bu iki sistem temel yaam destek sistemini oluturmaktadr. Bunlardan birinde meydana gelecek sorun, dier sistemi ve tm yaamsal faaliyeti dorudan etkileyecektir. Metabolik Faaliyet Canlnn yaamn devam ettirmek, gelimek ve dier fonksiyonlarn yerine getirmek iin enerji salamas gerekir. Gerekli olan enerji gda maddelerinin oksidasyonu ile salanr. Herhangi bir maddenin yan gibi, oksidasyon ileminin de yakta ve oksijene ihtiyac vardr. Oksidasyon sonucunda karbon dioksit, su ve s aa kar. Gdann oksidasyonuna metabolizma denir. Oksijenin alnp, karbondioksitin atlmasna ise solunum denir. Besin + O2 = Enerji + CO2 Vcutta depolanan besin, i organlarn almas, kas hareketlerinin salanmas, duyu ve sinir sisteminin alabilmesi iin belirli oranda yaklarak metabolik enerjiye evrilir. Depolanan besinin yakm srasnda oksijen tketilirken, bir yandan da karbon dioksit retilir. Besinin yaklnda grev alan oksijen, akcierlerden dokulara dolam sistemiyle tanrken yine bu metabolik faaliyet sonucu aa kan karbondioksit de ayn yoldan ulat akcierler kanal ile vcuttan atlr.

Dolam Sistemi: Dolam sistemi, kan dokulara ve akcierlere tayan, dolaysyla metabolik faaliyetin srekliliini salayan bir yapdr. Bu sistem sayesinde dokularda gerekleen oksidasyon iin gerekli olan oksijen salanr ve dokuda oksidasyon sonras oluan karbondioksit de ortamdan uzaklatrlm olur. Dolam sistemi iki 38TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

byk dolam ana sahiptir. Bunlardan biri akcier dolam (pulmonar dolam), dieri ise byk dolam ya da sistemik dolam olarak adlandrlr. Kan, metabolik faaliyette kullandmz gazlar, dokular ve akcierler arasnda tayan sv yapdaki dokudur. Yapsnda bulunan alyuvarlar (hemoglobin) sayesinde gazla reaksiyona girer ve olduka yksek miktarlarda gaz tayabilme yetenei kazanr. Kan, akcier ve sistemik dolamdaki hareketini kalp ve damarlarn yardmyla salar.

Kalp damar sistemi Kann hareketliliini (dokularla akcierler arasndaki dolamn) salayan kalp, dolam sisteminin ana parasdr. Damarlar, kalp sayesinde akkanlk kazanan kan tamakla grevli dolam yollarn meydana getirir. Kalbin atmlar nabz olarak adlandrlr. Yetikin bir insanda dinlenme annda 6070 olarak llen nabz, yksek eforda 180 e kadar kabilir. Solunum Sistemi Bir szge gibi alan akcierler soluduumuz havadaki gazlar bnyesindeki en kk yaplarnda, yani alveollerde kan ile buluturup, ihtiya duyulan gaz alveriinin gereklemesini salarlar. te bu denli hayati nemi olan bu yaplarn binlercesi bir araya gelip alveol keseciklerini, onlar da bir araya gelerek daha bykTSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

39

kese yaplarn oluturur. Bu yapsal zellii ile akcier yaps gaz alverii iin olduka geni bir yzey alan yaratm olur ki bu alan yetikin bireyin akcierinde 2 yaklak olarak 25 m dir. Solunum, diyaframn hareketi ile balar. Beyindeki solunum merkezi diyafram kasnn kaslmasn salayarak akcierlerin genlemesini ve dolaysyla da i basnlarnn dmesini salar. Azalan i basn, d basnla dengesiz duruma geldiinden, dardan ieri doru hava ak salanm olur. Bu mekanizma sayesinde akcierlere ulaan hava bron ve broniyol yaplar (hava yollar) ile alveollere gelir ve burada kan ile gaz alveriini gerekletirir. Bu ksa srecin sonunda diyafram kas tekrar geveyerek eski halini alr ve bu sefer de i basncn ykselmesini salam olur. Hava, yksek basnl akcierlerden dar doru aka balar ve bir solunum devri daha tamamlanm olur. Normal solunum hz dinlenirken dakikada 1214 iken, bu hz egzersizle birlikte dakikada 35e kadar kabilir.

Akcier ve alveollerin anatomisi

Akcier ve alveollerin anatomisi

Yetikin bir insanda toplam akcier kapasitesi 6 litre kadardr, bunun 1,5 litrelik ksm soluk alma verme srasnda akcierlerde kalr. Buna REZDEL KAPASTE denir. Soluma srasnda alp verdiimiz maksimum hava ise 4,5 litredir ve buna VTAL KAPASTE denir. Dinlenme srasnda solurken sadece 0,5 litrelik havay alp veririz. Buna da TDAL KAPASTE denir. Bu miktar egzersiz yaparken vital kapasiteye kadar kabilmektedir. Nefes tutarak byk derinliklere yaplan dallarda artan basncn etkisi, teorik olarak toplam akcier kapasitesini 6 litreden rezidel kapasiteye kadar drr (1,5 litre). Eer akcierler bu hacimden daha fazla skacak olursa problemlerin oluabilecei dnlmektedir. Her ne kadar 40TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

teorik olarak byleyse de pratikte bu basn farkllklarnda dahi dalclar hibir sorun yaamakszn serbest dal gereletirebilmektedir. Bu durum, gllenme olarak da bilinen fizyolojik bir mekanizmann akcierleri koruyucu etkisi olarak aklanmaktadr. Donanml dalta solunum mekanizmas bir takm etkiler altna girer. Bunlardan en nemlisi ise l hava boluklardr. Soluk borusu ve az iinde de bir miktar l hava boluu vardr. Dal sistemleri ne denli gelimi olursa olsun bir miktar l hava boluuna sahiptir ve bu hacim dal srasnda artan basnca bal olarak artar. rnein reglatrn ikinci kademesi bir miktar hava boluuna sahiptir ve bu hacmin iine dolacak hava miktar da inilen derinlikle birlikte artar. Nefes verirken bir miktar hava l hava boluklarnda taklr. Her nefes almzda ncelikle bu havay alr ve daha sonra temiz havay iimize ekmeye balarz. Karada solunuma devam edildii srece sz ettiimiz l hava boluunun solunuma ciddi bir etkisi olmayabilir; ancak sualtnda ve fazladan l hava boluuna sahip reglatrden hava ekerken bu oran giderek artar ve risk tekil edebilir hale gelir. Bu etkinin en aza indirilebilmesi ise derin nefes almakla mmkn olur. Sualtnda solunumu karadan biraz daha farkl olarak gerekletirmek, yani daha derin ve yava nefes alp, ayn ekilde de nefes vermemek gerekir. Havann yaklak %78ini Nitrojen (N2) oluturur. Dolaysyla nitrojen de solunum srasnda dolam sistemine oksijen ile birlikte alnr, ancak metabolizmada bir rol oynamaz. Gnlk yaamda varl ihmal edilebilir. Bu gazn daltaki nemli etkileri ise daha sonraki derslerde grlecektir. Oksijen gaznn metabolizmamz iin ne kadar gerekli bir gaz olduu bellidir, ancak belli koullar altnda zehirli etki de yapabilmektedir. Normalde bir bar basncndaki havay soluruz ve bunun yaklak % 21i oksijen gazdr. Vcudumuz bu gazn ksmi basncndaki art bir seviyeye kadar kaldrabilir, ancak bu art ok fazla ise vcut toleransn aacak ve zehirlenme balayacaktr. Neden ve nasl olduu tam olarak anlalamasa da merkezi sinir sistemindeki ani (akut) etkisi ve akcierlerin stndeki kalc (kronik) etkisi ok nemli ve lmcl olabilmektedir. Sportif dal limitlerinde normal hava ile yaplan dallarda bu tehlike sz konusu deildir. Metabolizma ileyiinde oksijen tketimi ve karbondioksit retimi bir denge iindedir. Bu dengenin bozulmas vcutta problemlere sebep olabilir. Nefes tutarak yaplan dallar srasnda vcut dokularnda oksijen kullanlrken karbondioksit retilir. Ancak bu srete dardan vcuda oksijen alnmaz ve karbondioksit verilmez. Vcut bir sre buna dayanabilir. Fakat karbondioksit dzeyi nefes alma istei dourduunda tekrar yzeye dnlmelidir. Eer soluk alma istei dikkate alnmazsa oksijen seviyesi kritik oranda debilir, bu da su altnda bilinsizlie yol aarak boulmaya dahi sebep olabilir. Dal srasnda tpteki havann daha uzun sre kullanlabilmesi iin nefes atlayarak yani derin ama daha az sklkta yaplacak soluma bu riski oluturacaktr. Nitrojen Narkozu; lk defa 150 yl kadar nce yksek basnl havann alkol gibi narkozik etki yapt gzlenmitir. O gnden bu yana nitrojen narkozu ya da derinlik sarholuu


41

olarak bilinen bu etkinin, nitrojen gaznn artan ksmi basnc etkisi ile olutuu kesinlemitir. Bu eitimi tamamladktan sonra alacanz dalc kimlikleri, sizlerin en fazla 18 metreye kadar dal yapmanza msaade etmektedir. Yzeyi terk edip dala geen bir dalc artan nitrojen basncnn etkisi altna girmee balar. Bu etki kendisini yaklak 30 metrelerden itibaren youn olarak hissettiri. Derinlik arttka nitrojen narkozunun etkisi de artar. Daha derine doru dala devam edilirse yaamsal tehlike oluabilir. Her ne kadar nitrojenin narkozik etkisi bnyeden bnyeye deise de sonu olarak 30 metreden sonra tm dalclarda grlebilir. Bu durumda yaplmas gereken; narkozik etkinin artmasna izin vermeyerek dibe inmeyi kesmek ve dala daha s sularda devam etmektir. nk basncn azalmas ile narkozik etki de ortadan kalkacaktr. Eer belirtiler ortadan kalkmam ise dal emniyetli bir ekilde terk edilmelidir. ki narkotik maddenin bir arada alnmas ile oluan etkiler her ikisinin tek tek alnmas ile oluandan ok daha fazla olabilir. Eer alkol ya da uyuturucu etkisi olan ilalar alnarak dal yaplrsa dozaj az bile olsa narkozik etki ile birleince tahmin edilebileceinden daha ciddi sonular doabilir. Dekompresyon Hastal Henry kanununa gre gazlarn sv iindeki znlrl ksmi basnlaryla doru orantldr. Basn arttka nitrojen gaznn ksmi basnc da artacandan, soluduumuz havadaki nitrojen miktar da artacaktr. Ksm basn etkisindeki deiimde olduu gibi, etki sresinin artyla birlikte de kan ve dokularda znen nitrojen gaz miktar artacaktr. Dekompresyon hastal, kanda znm halde bulunan nitrojenin, ortam basncndaki ani d ile birlikte gaz kabarcklar haline dnmesi ile oluur. Su altnda kalnan sreye ve inilen derinlie bal olarak ortaya kabilen bu hastalktan korunmak iin dal tablolarnda yer alan "Sfr Deko Limitleri" ne uygun dallar planlanmaldr. Tkenme Dal kondisyon isteyen ve yksek miktarda enerji harcanan bir faaliyettir. Yeterli fiziksel zelliklere sahip olmayan dalc ok abuk yorulacak, kendisi iin ve gurubundaki dier dalclar iin problemler karabilecektir. Yorgunluk, tanmlanmas hissedilmesinden daha zor bir semptomdur. Yorgunluk, insann fiziksel ya da zihinsel durumunun iyi olmad, kendini her bakmdan gsz hissettii durum olarak ifade edilir. te byle bir durum sualtnda ortaya karsa olduka tehlikeli sonular doabilir. Byle bir durumda olduunu hisseden dalcnn dal eine ve liderine haber vermesi ve kendini tekrar iyi hissedene kadar da dal durdurarak dinlenmesi ve gerekiyorsa emniyetli bir ekilde dal sonlandrmas gerekir.

42


Sualtnda normal hzla palet rpmakla karada komak eit miktarda enerji tkettirmektedir. Byle bir hareket kaslarda harcanan oksijeni arttracandan, soluma hz da artacaktr. Kaslar ksa srelerle yetersiz oksijen seviyelerinde bile fonksiyonlarn yerine getirebilirler. Ancak byk bir efor harcadktan sonra kaslar dinlenemeyecek olursa vcutta yorgunluk ortaya kacaktr. Dalc denge sorunu yaadnda eer ellerini ve vcudunu daha fazla kullanyorsa, souk su ve/veya aknt da dalcy tkenmeye srkleyebilir. Sualtnda gereksiz efor sarf edilmemesi gerekir. Kondisyonunuz nedenli iyi olursa olsun sualtnda ar efordan saknmalsnz. nk sualtnda ar enerji tketme sonucunda ar solunuma (hiperventilasyon) balanmas kanlmazdr. Ar solunum yapan dalcnn nce hareketlerini durdurmas ve solunumunu dzenlemesi beklenmeli, daha sonra gvenli bir ekilde dalna son verilmelidir. Sualtnda ar solunum geri dn olmayan bir geliime sahiptir ve tkenme ile kendini gsterip baylma ile sonulanabilir. Daltan nce zihinsel olarak yorgun olan dalclar (dal blgesine gelmek iin uzun bir yolculuk yapan veya dier zihinsel endieleri olan vb.) dal srasnda byk bir olaslkla yorgunluktan dolay zor durumda kalacaklardr. Dal ncesi dinamik ve salam olmak, iyi dinlenmi ve bir takm endielerden arnm olmak gerekir. Eer kafanzda bir takm sorunlarla birlikte suya giriyorsanz, dalnza kendinizi veremeyeceinizden dolay bir takm problemlerle karlamanz kanlmaz olacaktr.TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

43

Boulma Sualtnda boulma ou zaman bilin kayb sonras yaanr. Tkenme blmnde de sz edildii gibi ar solumaya sebep olabilecek yorgunluk ya da souktan etkilenmi bir dalc iin yaamsal tehlike sz konusudur. Sualtnda bilin kayb boulmaya neden olacaktr. Boulmay tetikleyebilen baka bir mekanizma da su yutmaktr. Boulmakta olan kazazede yuttuu suyu doal refleksle akciere girmesini nleyip mideye gnderecektir. Kiide oksijen yetersizlii ve bilin kayb sonrasnda su akcierlere de girmeye balar ve boulma gerekleir. Bu durumdaki dalcnn bata boaz yollarndaki larenks dokusu spastik kaslmayla boaz yolunu kapayabilir ve bu yzden de dalc geici bir sreyle nefessiz kalabilir. Bilin kayb arttka su akcierlere dolacaktr. Bu evreden sonraki birka dakika iinde lmle sonulanabilecek ciddi etkiler ortaya kacaktr. Kii akcierlerine su girmeden nce ok ya da soluksuzluktan (asfiksia) da lebilir. Eer kazazedeye balangta hzl bir mdahale yaplrsa hayata geri dnme ans olduka yksek olacaktr. Hipoksi Vcuttaki dokularn yeterince oksijen alamamas durumudur. Kan dokusundaki alyuvarlarn oksijene balanma becerisini etkileyen herhangi bir durum sonucu hipoksi oluabilir. rnein solunum havasndaki oksijenin azl, vcut dokularndaki oksijenin de azalmasna sebep olacaktr. Solunum havasnda karbonmonoksitin olduu durumlarda da hipoksiye bal baylma ve boulma grlebilir. Karbonmonoksit alyuvarlara balanarak oksijenin tanma miktarn snrlar. Dal tplerinin dolumu srasnda benzin motorlu kompresrlerle dolum yaplrken filtrelerin konumlandrlmasna ok dikkat edilmesi gerekir. Eer motorun egzoz k ile kompresrn hava giri filtresi ayn tarafa bakyor ya da rzgar hareketiyle egzoz gaz hava filtresine ulayorsa, dal tplerine doldurulan hava karmna karbonmonoksit gaz karr ve bu tple solunum yapan dalc da sualtnda baylp boulma riski ile karlar. Bu tip sorunlarn olumamas ii, solunum havasnn temizlii konusunda gerekli titizlii gstermek gerekir. Ar ve yzeysel solunum da l hava boluklarndaki karbondioksite zengin ve oksijence fakir havann srekli olarak youn miktarda dokulara tanmasna sebep olacandan hipoksiye neden olabilir. Byle bir problemle karlamamak iin sualtnda doru solunum tekniini, yani derin ve yava solunumu srdrmek gerekir. Bunlar dnda solunumun istemli ( dalta nefes tutma) ya da istemsiz (ok, boulma) durmas, anemi, (kanszlk kanda oksijen transferinin zayf olmas) ve ciddi kanamalardan sonra (oksijen transferi iin yeterli kan olmamas) da hipoksinin ortaya kmasna neden olur. Hipoksinin ardndan Anoksi oluur ki bu da o dokuda oksijenin kalmamas anlamna gelir ve ksa srede o dokunun lmne sebebiyet verir. Hipotermi Hipotermi, scakkanl canllarda vcut ssnn, fizyolojik etkinliklerin azald bir srecin eiinde ar derecede dmesidir. Vcut arlnn cilt yzeyine oran, snn tutulma sresini etkiler. nsanlar belirli oranda ya dokuya sahiptir. Vcudumuzda giderek artan ya doku oranna cilt yzeyindeki art paralel deildir; yani daha kilolu insanlar daha fazla ya dokuya sahiptir ve izafi olarak da cilt yzeyi alanlar daha azdr. Dolaysyla kilolu insanlar, vcutlarndaki sy ok daha iyi tutarken, zayf olanlar ise arlklarna oranla daha fazla yzeye sahip olduklarndan 44TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

daha abuk s kaybeder. Su iinde s kayb, hava ortamndakine oranla yaklak 25 kat daha hzl ekilde olur. Dalc, 27o C lik suda yaltm zellii bulunan bir o kyafet kullanmyorsa, karadaki 6 C lik hava etkisini yaar. Bu etkinin en nemli sebebi suyun yksek s iletkenliine sahip olmasdr. Vcutta herhangi bir s o kaybnn yaanmamas iin su ortamnda snn 3335 C kadar olmas gerekir. Yaltc elbise kullanan dalc, souk etkinsini ancak ksa bir sreliine vcudundan uzaklatrm olur. Dal elbiseleri srekli s yaltm salayamazlar. Vcut meye baladnda beyindeki scaklk kontrol merkezi, merkezi snn korunmas iin dolam sisteminde bir takm deiiklikler yapar. lk nce uzuvlara giden kan akn, damarlarn daraltlmasna bal olarak azaltr. Bylelikle deriden kan yoluyla kaybedilen s miktar azaltlm olur; uzun sre soua maruz kalnrsa, bu fizyolojik tepkiye bal olarak ayak ve el parmaklarnda uyuma meydana gelir. Eer damarlarda meydana gelen daralma, normal vcut scaklnn olumas iin yeterli olmazsa, vcut o blgeleri stabilmek iin ikincil bir sistemi devreye sokar ve kaslar istem d titremelerle o blgedeki sy artramaya alr. Bu hareket sonucu kaslarn aktivitesi ve metabolizmann hzlanmasyla vcutta bir miktar s retimi gerekleir. Vcut, snn normal seviyede tutulabilmesi iin fizyolojik bir sava verir; titremenin balamas bu savan kaybedileceinin ilk habercisidir. Eer dalc titreme evresinde sudan karlmazsa vcut soua kar uyum salayabilecei limitlerin zerine kar. Oksijene en ok ihtiya duyan organlardan biri beyindir; bu sebepten fizyolojik mekanizma beyine giden kan miktarn azaltamaz. te bu yzden vcudun ssn en youn ekilde kaybettii yer de kann beyine tanrken deri yzeyine en yakn olarak getii boyun blgesidir. Dalta elbise, balk, eldiven ve patik kullanlmas s kaybn azaltacaktr. 3635 oC 35 34.5 34 33 32 30 28 25 Metabolizma ve soluk alp vermede hzlanma, ciddi souk duyusu, el ve ayak parmaklarnda ac hissi Metabolizmada yavalama Soluk alp vermede yavalama Kalp atm hznda yavalama, kan basncnda dme Bilin kaybnn balamas, zihinsel bulanklk, iletiimde glkler, ar titreme sonucu adale kaslmalar Acya duyarszlama Bilin kayb, gzbebeklerinde genileme, refleks kayb, kardiyak aritmi balangc, soluk alp vermede dzensizlik Soluk almama, damarlarda kaslmalar lm


45

1T7 YZERLK EKPMANLARI Giri Bu derste dal sresince uygun yzerlikte rahata hareket edebilmek iin kullanlan denge yeleini tanyacak; uygun denge yeleklerini; hzl kn tehlikeleri ve kontroll k; yzerliin ayarlamas ve tavsiye edilen yntemleri; denge yeleini iirme yntemlerini; denge yeleini hazrlama, giyme ve kullanm ile ilgili olarak dikkat edilmesi gerekenleri inceleyeceiz. Denge Yeleinin Kullanm B.C. (Buoyancy Compensator: Yzerlik dengeleyici) olarak da bilinen denge yelei, su yzeyinde rahat yzmeyi, dinlenmeyi, gvenlii ve sualtnda da rahatlkla denge durumunda kalabilmeyi salar. Teoride ntr (denge durumu) yzerlii salayan bir dalc, su yzeyinde denge yelei kullanmadan da sadece soluk borusu (norkel) kullanarak yatay pozisyonda dinlenebilir ve yzebilir. Ancak bu konumda dier dalclarla yzeyde gz temasnda olabilmek ya da konumak mmkn deildir. Dalc iin su yzeyindeki ideal konum ba darda ve yzeyde oturur pozisyondur. Ancak bu konumun salanabilmesi iin vcuda ilave bir yzerlik kazandrmak gerekir. Denge yelei, su yzeyinde donanml dalc iin ideal olan oturma pozisyonunu salar. Ayrca hatal arlk seimi sonucu ortaya kan batar durumu da (negatif yzerlii) engeller. Dalc hatal arlk seimi yznden daha fazla enerji harcayarak su yzeyinde kalmaya almaz ya da iletiim kurabilmek iin konum deitirmeye alp enerjisini harcamaz. Dalclarn sualtnda alalp ykselmesi srasnda slak tip neopren elbiseler hacim deitirir. Bu sebeple dalcnn dengesi iin gerekli olan yzerlilik srekli olarak deiim durumu gsterecektir. Denge yelekleri sualtnda meydana gelen bu deiimi yeniden denge durumunda getirmeyi salayan nemli dal iirilerek ya da malzemeleridir. boaltlarak dal elbisesinin hacmindeki deiim sonucu meydana gelen yzerlik dengesizliini engellemek mmkndr. Derinlere inildike artan basn neopren elbisenin yzerliini de azaltr ve dalcnn daha hzl bir ekilde batmasna sebep olur. te byle bir problemle karlamamak iin denge yeleine hava eklemek yeterlidir. Tam tersine yzeye kta neopren elbisenin ve denge yeleinin yzerlii giderek artar ve bu etkiyi ortadan kaldrmak iin kontroll bir ekilde denge yeleinin havasnn boaltlmas gerekir. Denge yeleinin tpe dk basn hortumu ile bal bulunan iirme hortumunun iirme dmesine yarm olarak basldnda denge yeleini daha dk bir hzla iirmek mmkndr. Baz dk basnl iiriciler ikinci 46TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

kademeden alternatif bir hava kaynana balanabilir. Dk basnl iiriciler donanml dal iin zorunlu bir aygttr. Byle bir donanma sahip olmak, hem dalcnn sualtnda denge yeleini azndan hava vererek iirmek iin reglatrn azndan karma gereksinimini ortadan kaldrr hem de denge yelei kontrolln daha iyi yapmasn salar. Kontroll k Uygulamas klar denge yeleinin iirerek deil, aksine yavaa boaltarak gerekletirmek gerekir. k palet gc ile ve k hzna uyularak gerekletirilmelidir. k sresince denge yeleindeki hava da azalan ortam basnc sonucu genleir ve dalcnn yzerliini arttrmaya balar. te bu yzden de genleen havann yavaa boaltlmas gerekir. Eer belirli bir derinlikte havann tamam boaltlacak olursa da yzerlik negatif hale geleceinden paletle k gerekletirilemeyecek kadar gleebilir. k srasnda bir elin boaltma dmesinde olmas ve iirme hortumundaki dmenin de ban stnde yer alyor olmas gerekir. Ayrca denge yeleklerinin iirme hortumu iinde yer alan bir mekanizma ile hortum ekilerek de boatma valfi alarak denge yelei iindeki hava boaltlabilir. Bunun dnda da denge yeleinin zerinde acil durumlarda hzl tahliyesini salayacak tahliye valfleri bulunabilir. Bunlarn denge yeleini kullanacak dalc tarafndan dal ncesinde gerekli kontrollerinin yaplmas gerekir. Yzerlik Ayarlamalar Denge yelekleri sualtnda yzerlii salamak iin en uygun ve gelimi dal malzemeleridir. Sualtnda saladklar bu rahatlktan faydalanabilmek iin onlarn doru olarak kullanlmas gerekir. Doldurma ve boaltma ilemlerinin yavaa yaplmas gerekir. Doldurma ve boaltma ilemleri srasnda mmkn olduunca hareketsiz kalarak denge yeleindeki deiimin yzerlii nasl etkiledii kontrol edilmelidir. Doldurulan ya da boaltlan havann ayn saniye ierisinde yzerlie etkilemeyecei, tepkinin gecikmeli gelecei bilinmelidir. Sabit derinlikte dengeyi bir kere bulduktan sonra, yzerlikte deiim olmakszn dal devam ettirebilmek mmkn olsa da derinliin deitii dal profilleri iin yzerliin srekli olarak ayarlanmas gerekir. Eer derinlik artyorsa ortam basnc artarak denge yeleinizdeki hava hacmi klecek ve dolaysyla yzerliiniz azalacak demektir. Bunun tam tersi durumda ise kla birlikte yzerlik artacaktr. te basncn bu etkisi dolaysyla ini ve k sresince denge yeleinin srekli olarak kontrol altnda tutulmas gerekir. klarda genleen havay boaltarak yzeye hzlanarak k engellemek, inilerde de denge yeleini doldurarak dibe hzl inii engellemek gerekir. Kontrolsz k dal sporu ile ilgili en tehlikeli rahatszlklarndan temelinde yatan sebeplerden biridir. Buna engel olabilmek iin her dalcnn denge yelei kullanm ile yzerlik kontrollne hkim olmay renmesi gerekir. Eer dalc havay boaltmay unutursa, ykseldike genleen hava onu giderek hzlanan ekilde yzeye tar ve eer cierlerdeki havay yeterince hzl bir ekilde boaltamaz ise ciddi dal rahatszlklarnn olumasna sebep olabilir. Bu tip sorunlar yaamamak iin dalcnn k sresince boaltma dmesini bann stnde, yzeye doru tutarak yava yava boaltmaya devam etmesi ve normal nefes almaya devam ederek k sadece palet gcn kullanarakTSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

47

gerekletirmesi gerekir. k iin ideal yzerlik, palet vurma brakld anda kn durmas eklinde zetlenebilir.

Denge yelei iiricileri

Denge yelei modelleri Denge Yeleini iirme Teknikleri Denge yelekleri otomatik ya da azdan iirilebilir ekilde tasarlanmtr. iirme hortumun zerinde bulunan iiricinin bir alak basn girii, bir de azla 48TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

iirme girii bulunur. Azla iirme, boaltma dmesine baslyken gerekletirilmeli ve iirme bittii anda dme de braklmaldr. Boaltma dmesi de iirme dmesine yakndr. Bu dmeler kartrlmamas iin retici firmalar tarafndan farkl renkte ve alarda kullanlabilecek ekilde tasarlanmaktadr. Dikkat Edilmesi Gerekenler Denge yeleinin giyildikten sonra ne ok bol kalmas ne de ok sk olmas istenir. Eer yelek ok bolsa srekli hareket ederek dalcy rahatsz ede

bir yıldız dalıcı eğitim kitabı

Documents