biologiya meşələri qoruyaq
TRANSCRIPT
HAZIRLADI :MAHMUDOVA ÜLVİYYƏ
MEŞƏLƏRİ VƏ ƏTRAF MÜHİTİ QORUYAQ
DOĞMA TƏBİƏTİMİZ.Təbiət gözəldir ağaclarıyla,
Min bir meyvəsiylə,çiçəkləriylə,
Nə gözəl mənzərə,nə gözəl hava
Bunların hamısı təbiətdədir.
Bizlərdən hamımız əl-ələ verək,
Tbiəti qoruyaq,təbiəti sevək,
Qoymayaq təbiətə bir xətər gəlsin
Onlara bizləri nümunə edək.
Təbiət bizim üçün ən gözəl həyat,
Ən gözəl xoşbəxtlik,ən gözəl səfa,
Lakin bunları bilməyənlər var
Gəlin onlara da bunları deyək.
meşələr yer kürəsində necə paylanib?
Meşələr yer kürəsində qeyri –bərabər zolaqlar
şəklində- Şımal və Cənub meşə qurşaqlqrına bölünüb. Şimal qurşağında iynəyarpaqlı ağac növləri, cənub zolağşnda isə enliyarpaqlı ağaclar yayılıb.Meşə ehtiyatına ğörə öndə duran ölkələr Rusiya, Kanada,Braziliya , ABŞ-dır.
Ekoloji tarazlığı əncox(80%)pozan ölkələr: ABŞ,Almaniya, İtaliya, Kanada,Yaponiya, İngiltərə
Meşə ehtiyatına görə kasıb ölkələrSəudiyyə Ərəbistanı, Liviya,B.Ə.Ə və s-dir.
Meşələrin nə əhəmiyyəti var?
Ağaclardan500 adda məhsul alındığını öyrəndik.Taxta,tir,şalban,karandaş,kaucuk ,qatran,yapışqan,yağ,kağız,sellüloz,Kimyəvipereparatlar. Bəs meşələr bu qədər əhəmiyyət-lidirsə hansı səbəblərdən onlar məhv olur?Əkinlər,otlaqların artırılması(Yeriyən səhralar) Turşulu yağışlar Oduncaq kimi istifadəsi
Tənəffüs üçün O2 verir
Torpağın üst küləkdən və qurumadan qoruyur
Iqlimi tənzimləyir
Bütün canlılara qida verir
Insana qida verir
Tikinti materialı alınır
Parça və kağız alınır
BİTKİLƏRMusiqi alətləri, mebel alınır
Yaşayış yerləri yaşıllaşdırılır.
Dərman alınır
Məşhur amerika alimi V.Separd hələ kecən əsrin əvvəlində demişdi:Dünya sivilizasiyasına 2 böyük hadisə bədbəxtlik ğətirəcək,biri dağıdıcı müharibələr digəri isə səhralaşmadır.Son 100 ildə planetdə mövcud olmuş meşələrin 40 %-ni itirmişik.Bu rəqəm yeni salınan meşələrdən10 dəfə coxdur.Meşələrin qırılması ,ərazidə sürətlə landşaftın dəyişməsinə səbəb olur.Bu ən cox Afrikada müşahidə edilir.Hər il 100 min ha.ərazi səhraya cevrilir.Səbəbini aradıq.Otlaqlardan ekstensiv istifadə, bitkilərin qırılaraq öz yerini əkinlərə verməsi yağıntının azlığı.
Səhralaşma
Turşulu yağışlar –yağışlarda meşələri məhv edirmi?Öyrəndik ki,”Turşulu yağışlar”termini ilk dəfə A.Smıt tərəfindən 100 il öncə işlədilib.XX
əsrdə texnogen mənşəli kükürdün kondensasiya məhsuluna cevrilməsindənyaranır.Son illər Qərbi Avropa və ABŞ-Da bu səbəbdən 30 mln ha meşə məhv olub.XXəsrdə kükürd oksidinin artımı aşağıdakı kimi olmuşsur.
Energetika
Avtomobil
nəqliyyatı
Qara metallurgiya
Tikinti materialları
istehsalı
Əlvan metallurgiya
Neftayırma
Kimya
Atmosfer tullantılarının
mənbələri Miqdarı-%-lə
Energetika 30%
Avtomobil nəqliyyatı 23%
Qara metallurgiya 16%
Tikinti materialları
istehsalı 12%
Əlvan metallurgiya 8%
Neftayırma 7%
Kimya 4%
İllər Mln.t İllər Mln.t
1900 30,65 1950 81,68
1910 46.51 1960 161
1920 55,31 1970 196
1930 59,33 1980 250
1940 72,98 2000 333
Bizi hansı meşələr əhatə edir ?Azərbaycan ərazisinin 11%-niyəni,1213,7min ha –nı meşələr tutur.Tariximənbələrə müraciət edərək XIX əsrdə burəqəmin 35% olduğunu öyrəndik.Azərbaycan meşələri əsasən enliyarpaqlıcinslərdən ibarətdir.İynəyarpaqlıağaclardan əsasən ardıcın növləri genişyayılıb.Meşələrimizin əsas tərkib hissəsini 3cins təşkil edir.Təəssüflə qeyd etməliyik,261 min ha meşə sahəsi Ermənistantərəfindən işğal edilib.Mənfur niyyətli
ermənilər Qarabağ torpağının nadir bitkinövlərini hətta Şuşanın Xarıbülbül gülünübelə özlərininki kimi təqdim etmişlər,
Böyük
Qafqaz
Kicik
Qafqaz
Kür-Araz Naxcıva
n
48,8% 14,5% 2,5% 0,5%
Palıd 23,40%
Fısdıq 23,40%
Vələs 26,04%
Digərləri 18,88%
Meşələrimizdə vacib yer tutan palıd ağaclarının əhəmiyyətini öyrənməyə çalışdıq.Öyrəndik ki,ölkəmizdə 12 növü var,3növü beçərilir.Gəmiqayırma,vaqon ,faner,mebel,cəllək istehsalında işlədilir.Qoza-sından qəhvə surroqatı,heyvanlar ücün yem bitkisi ki-mi həmcininqaqbığından tanin və tankalbin kimi dərmanlar istehsal edilir.Mədə-bağırsaq xəstəliklərindədezinfeksiya edici dərman kimi ishala və dezinteriyayaqarşı işlədilir.
Canlılara mənfi təsir edən antropogenamillər və onların nəticəsi
Təsir edən amillər
Neft tullantıları
Radioaktiv maddələr
Nət
icə
Canlılarda dəyişiklik və
onların məhvolma təhlükəsi
Kimyəvi tullantılar
Məişət tullantıları
Qlobal istiləşmə
İstixana effekləri
Səhralaşma
Meşələrin qırılması Torpaq resurslarının səmərəli istifadə edilməməsi
Biosferin çirklənməsi
Dünya okeanından düzgün istifadə olunmama
• Əkinçilik yandırılma- səhralaşma
suvarılma- şoranlaşma
qeyri-düzgün istifadəsi-erroziya
• Ev heyvanlarını artırılması otlaqların bərpasının ləngiməsi, səhralaşma
• Elm- texnika inkişaf
eledikcə təsir güclənir
Torpaq
• Erroziya- yarğan- məhsuldar ərazilər azalır
Faydalı qazıntı çıxaılması – çirklənmə
Mal qaranın otarılması
Külək
Su
Külək eroziyası
Ekstensivəkinçilik
Su eroziyası
Faydalı qazıntıların çıxarılması
Havanın çirklənməsi
Şəhər ərazilərində daha çox
Zəhərli qazların konsentrasiyası çoxalır
+ su buxarı turşu yağışları
torpaq kefiyyətsizləşir
məhsuldarlıq aşağı düşür
Sənaye müəssisələrindən atılan zəhərli qazlar
Atmosferi çirkləndirən mənbələr
Çirkab sularının
axıdılması
Neft
daşınmaları
Hidrosferi çirkləndirən mənbələr
Məişət
tullantıları
Hidrosferi çirkləndirən mənbələr
Şirin su hövzələri• Gübrələr, pestisidlər – su kanalları ilə axıb
hövəzləri çirkləndirir
• Müəssisələrin axıtdığı isti sular – oksigenin suda həll olmasının çətinləşdirir
• Su yararsızlaşır
• Su hövzələrinin çirklənməsinin səbəbləri və nəticələri nələrdir?
Çayların və dənizlərin çirklənməsi nəinki su canlılarının ,həm də
insanların həyatı üçün bir təhlükədir.
Yanma zamanı əmələ gələn qazlar(S, N,C, feron)
• Xlorofilin parçalanması• Tozcuqların az inkişaf etməsi• Yarpaqların tökülməsi• Turşu yağışları• Binaların dağılması
• “istixana effekti”-• istilik əks olunmur-• iqlim dəyişir
Atom elektrik stansiyalarından atılan zəhərli qazlar
Atmosferi çirkləndirən mənbələr
Radioaktiv çirklənmə
• Nüvə silahları• Atom elektrik stansiyaları• Faydalı qazıntıların çıxarılması• Radioaktiv maddələr təbiətə dağılır, canlıya keçib
hüceyrələri məhv edir• Qida ilə orqanizmə düşür• Sümük iliyində toplanır• Xərçəng xəstəliyi əmələ gətirir• “Nüvə qışı” – partlayış zamanı yarana radioaktiv toz
dumanı günəşin qarşısını tutur,uzun müddətli soyuqlaşma başlayır
Radioaktiv şüalanma canlıların orqanizmində ağır xəstəliklər,qeyri-adi dəyişikliklər əmələ gətirir.Belə
qeyri-adi canlıları MUTANT adlandırırlar.
Meşələrin qırılması
Meşə yanğınları
Atmosferi çirkləndirən mənbələr
Avtomobillərdən buraxılan zəhərli tüstülər
Atmosferi çirkləndirən mənbələr
Azərbaycanda
• Neft – radionukleotidlərin artmasına səbəb olur
• Bütün neft çixarma proseslərində istifadə olunan ərazilər çirklənir
GORANBOY
GƏNCƏ ALÜMİNİUM ZAVODUNUN ŞLAM
ŞLAM TƏPƏSİNİN ÇİRKLƏNDİRDİYİ SAHƏLƏRİ
ALÜMİNİUM ZAVODU VƏ ŞLAM TƏPƏSİNƏ
MEŞƏLƏRİ QORUYAQ