biologiya meşələri qoruyaq
TRANSCRIPT
![Page 1: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/1.jpg)
HAZIRLADI :MAHMUDOVA ÜLVİYYƏ
MEŞƏLƏRİ VƏ ƏTRAF MÜHİTİ QORUYAQ
![Page 2: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/2.jpg)
DOĞMA TƏBİƏTİMİZ.Təbiət gözəldir ağaclarıyla,
Min bir meyvəsiylə,çiçəkləriylə,
Nə gözəl mənzərə,nə gözəl hava
Bunların hamısı təbiətdədir.
Bizlərdən hamımız əl-ələ verək,
Tbiəti qoruyaq,təbiəti sevək,
Qoymayaq təbiətə bir xətər gəlsin
Onlara bizləri nümunə edək.
Təbiət bizim üçün ən gözəl həyat,
Ən gözəl xoşbəxtlik,ən gözəl səfa,
Lakin bunları bilməyənlər var
Gəlin onlara da bunları deyək.
![Page 3: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/3.jpg)
meşələr yer kürəsində necə paylanib?
Meşələr yer kürəsində qeyri –bərabər zolaqlar
şəklində- Şımal və Cənub meşə qurşaqlqrına bölünüb. Şimal qurşağında iynəyarpaqlı ağac növləri, cənub zolağşnda isə enliyarpaqlı ağaclar yayılıb.Meşə ehtiyatına ğörə öndə duran ölkələr Rusiya, Kanada,Braziliya , ABŞ-dır.
Ekoloji tarazlığı əncox(80%)pozan ölkələr: ABŞ,Almaniya, İtaliya, Kanada,Yaponiya, İngiltərə
Meşə ehtiyatına görə kasıb ölkələrSəudiyyə Ərəbistanı, Liviya,B.Ə.Ə və s-dir.
![Page 4: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/4.jpg)
Meşələrin nə əhəmiyyəti var?
Ağaclardan500 adda məhsul alındığını öyrəndik.Taxta,tir,şalban,karandaş,kaucuk ,qatran,yapışqan,yağ,kağız,sellüloz,Kimyəvipereparatlar. Bəs meşələr bu qədər əhəmiyyət-lidirsə hansı səbəblərdən onlar məhv olur?Əkinlər,otlaqların artırılması(Yeriyən səhralar) Turşulu yağışlar Oduncaq kimi istifadəsi
![Page 5: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/5.jpg)
Tənəffüs üçün O2 verir
Torpağın üst küləkdən və qurumadan qoruyur
Iqlimi tənzimləyir
Bütün canlılara qida verir
Insana qida verir
Tikinti materialı alınır
Parça və kağız alınır
BİTKİLƏRMusiqi alətləri, mebel alınır
Yaşayış yerləri yaşıllaşdırılır.
Dərman alınır
![Page 6: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/6.jpg)
Məşhur amerika alimi V.Separd hələ kecən əsrin əvvəlində demişdi:Dünya sivilizasiyasına 2 böyük hadisə bədbəxtlik ğətirəcək,biri dağıdıcı müharibələr digəri isə səhralaşmadır.Son 100 ildə planetdə mövcud olmuş meşələrin 40 %-ni itirmişik.Bu rəqəm yeni salınan meşələrdən10 dəfə coxdur.Meşələrin qırılması ,ərazidə sürətlə landşaftın dəyişməsinə səbəb olur.Bu ən cox Afrikada müşahidə edilir.Hər il 100 min ha.ərazi səhraya cevrilir.Səbəbini aradıq.Otlaqlardan ekstensiv istifadə, bitkilərin qırılaraq öz yerini əkinlərə verməsi yağıntının azlığı.
![Page 7: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/7.jpg)
Səhralaşma
![Page 8: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/8.jpg)
Turşulu yağışlar –yağışlarda meşələri məhv edirmi?Öyrəndik ki,”Turşulu yağışlar”termini ilk dəfə A.Smıt tərəfindən 100 il öncə işlədilib.XX
əsrdə texnogen mənşəli kükürdün kondensasiya məhsuluna cevrilməsindənyaranır.Son illər Qərbi Avropa və ABŞ-Da bu səbəbdən 30 mln ha meşə məhv olub.XXəsrdə kükürd oksidinin artımı aşağıdakı kimi olmuşsur.
Energetika
Avtomobil
nəqliyyatı
Qara metallurgiya
Tikinti materialları
istehsalı
Əlvan metallurgiya
Neftayırma
Kimya
Atmosfer tullantılarının
mənbələri Miqdarı-%-lə
Energetika 30%
Avtomobil nəqliyyatı 23%
Qara metallurgiya 16%
Tikinti materialları
istehsalı 12%
Əlvan metallurgiya 8%
Neftayırma 7%
Kimya 4%
İllər Mln.t İllər Mln.t
1900 30,65 1950 81,68
1910 46.51 1960 161
1920 55,31 1970 196
1930 59,33 1980 250
1940 72,98 2000 333
![Page 9: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/9.jpg)
Bizi hansı meşələr əhatə edir ?Azərbaycan ərazisinin 11%-niyəni,1213,7min ha –nı meşələr tutur.Tariximənbələrə müraciət edərək XIX əsrdə burəqəmin 35% olduğunu öyrəndik.Azərbaycan meşələri əsasən enliyarpaqlıcinslərdən ibarətdir.İynəyarpaqlıağaclardan əsasən ardıcın növləri genişyayılıb.Meşələrimizin əsas tərkib hissəsini 3cins təşkil edir.Təəssüflə qeyd etməliyik,261 min ha meşə sahəsi Ermənistantərəfindən işğal edilib.Mənfur niyyətli
ermənilər Qarabağ torpağının nadir bitkinövlərini hətta Şuşanın Xarıbülbül gülünübelə özlərininki kimi təqdim etmişlər,
Böyük
Qafqaz
Kicik
Qafqaz
Kür-Araz Naxcıva
n
48,8% 14,5% 2,5% 0,5%
Palıd 23,40%
Fısdıq 23,40%
Vələs 26,04%
Digərləri 18,88%
Meşələrimizdə vacib yer tutan palıd ağaclarının əhəmiyyətini öyrənməyə çalışdıq.Öyrəndik ki,ölkəmizdə 12 növü var,3növü beçərilir.Gəmiqayırma,vaqon ,faner,mebel,cəllək istehsalında işlədilir.Qoza-sından qəhvə surroqatı,heyvanlar ücün yem bitkisi ki-mi həmcininqaqbığından tanin və tankalbin kimi dərmanlar istehsal edilir.Mədə-bağırsaq xəstəliklərindədezinfeksiya edici dərman kimi ishala və dezinteriyayaqarşı işlədilir.
![Page 10: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/10.jpg)
Canlılara mənfi təsir edən antropogenamillər və onların nəticəsi
Təsir edən amillər
Neft tullantıları
Radioaktiv maddələr
Nət
icə
Canlılarda dəyişiklik və
onların məhvolma təhlükəsi
Kimyəvi tullantılar
Məişət tullantıları
![Page 11: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/11.jpg)
![Page 12: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/12.jpg)
Qlobal istiləşmə
İstixana effekləri
Səhralaşma
Meşələrin qırılması Torpaq resurslarının səmərəli istifadə edilməməsi
Biosferin çirklənməsi
Dünya okeanından düzgün istifadə olunmama
![Page 13: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/13.jpg)
• Əkinçilik yandırılma- səhralaşma
suvarılma- şoranlaşma
qeyri-düzgün istifadəsi-erroziya
• Ev heyvanlarını artırılması otlaqların bərpasının ləngiməsi, səhralaşma
• Elm- texnika inkişaf
eledikcə təsir güclənir
![Page 14: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/14.jpg)
Torpaq
• Erroziya- yarğan- məhsuldar ərazilər azalır
Faydalı qazıntı çıxaılması – çirklənmə
Mal qaranın otarılması
Külək
Su
![Page 15: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/15.jpg)
Külək eroziyası
![Page 16: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/16.jpg)
Ekstensivəkinçilik
![Page 17: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/17.jpg)
Su eroziyası
![Page 18: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/18.jpg)
Faydalı qazıntıların çıxarılması
![Page 19: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/19.jpg)
Havanın çirklənməsi
Şəhər ərazilərində daha çox
Zəhərli qazların konsentrasiyası çoxalır
+ su buxarı turşu yağışları
torpaq kefiyyətsizləşir
məhsuldarlıq aşağı düşür
![Page 20: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/20.jpg)
Sənaye müəssisələrindən atılan zəhərli qazlar
Atmosferi çirkləndirən mənbələr
![Page 21: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/21.jpg)
Çirkab sularının
axıdılması
![Page 22: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/22.jpg)
Neft
daşınmaları
Hidrosferi çirkləndirən mənbələr
![Page 23: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/23.jpg)
Məişət
tullantıları
Hidrosferi çirkləndirən mənbələr
![Page 24: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/24.jpg)
Şirin su hövzələri• Gübrələr, pestisidlər – su kanalları ilə axıb
hövəzləri çirkləndirir
• Müəssisələrin axıtdığı isti sular – oksigenin suda həll olmasının çətinləşdirir
• Su yararsızlaşır
![Page 25: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/25.jpg)
• Su hövzələrinin çirklənməsinin səbəbləri və nəticələri nələrdir?
Çayların və dənizlərin çirklənməsi nəinki su canlılarının ,həm də
insanların həyatı üçün bir təhlükədir.
![Page 26: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/26.jpg)
Yanma zamanı əmələ gələn qazlar(S, N,C, feron)
• Xlorofilin parçalanması• Tozcuqların az inkişaf etməsi• Yarpaqların tökülməsi• Turşu yağışları• Binaların dağılması
• “istixana effekti”-• istilik əks olunmur-• iqlim dəyişir
![Page 27: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/27.jpg)
Atom elektrik stansiyalarından atılan zəhərli qazlar
Atmosferi çirkləndirən mənbələr
![Page 28: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/28.jpg)
Radioaktiv çirklənmə
• Nüvə silahları• Atom elektrik stansiyaları• Faydalı qazıntıların çıxarılması• Radioaktiv maddələr təbiətə dağılır, canlıya keçib
hüceyrələri məhv edir• Qida ilə orqanizmə düşür• Sümük iliyində toplanır• Xərçəng xəstəliyi əmələ gətirir• “Nüvə qışı” – partlayış zamanı yarana radioaktiv toz
dumanı günəşin qarşısını tutur,uzun müddətli soyuqlaşma başlayır
![Page 29: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/29.jpg)
Radioaktiv şüalanma canlıların orqanizmində ağır xəstəliklər,qeyri-adi dəyişikliklər əmələ gətirir.Belə
qeyri-adi canlıları MUTANT adlandırırlar.
![Page 30: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/30.jpg)
Meşələrin qırılması
![Page 31: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/31.jpg)
Meşə yanğınları
Atmosferi çirkləndirən mənbələr
![Page 32: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/32.jpg)
Avtomobillərdən buraxılan zəhərli tüstülər
Atmosferi çirkləndirən mənbələr
![Page 33: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/33.jpg)
Azərbaycanda
• Neft – radionukleotidlərin artmasına səbəb olur
• Bütün neft çixarma proseslərində istifadə olunan ərazilər çirklənir
![Page 34: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/34.jpg)
![Page 35: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/35.jpg)
![Page 36: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/36.jpg)
![Page 37: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/37.jpg)
GORANBOY
![Page 38: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/38.jpg)
GƏNCƏ ALÜMİNİUM ZAVODUNUN ŞLAM
![Page 39: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/39.jpg)
ŞLAM TƏPƏSİNİN ÇİRKLƏNDİRDİYİ SAHƏLƏRİ
![Page 40: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/40.jpg)
ALÜMİNİUM ZAVODU VƏ ŞLAM TƏPƏSİNƏ
![Page 41: biologiya meşələri qoruyaq](https://reader031.vdocuments.site/reader031/viewer/2022012403/559ccee41a28ab9e1f8b4842/html5/thumbnails/41.jpg)
MEŞƏLƏRİ QORUYAQ