binh pháp tôn tử và hơn 200 trận đánh nổi tiếng trong lịch...
TRANSCRIPT
Binh pháp Tôn Tử và hơn 200 trận đánh nổi tiếng trong lịch sử Trung Quốc
Chia sẽ ebook : http://downloadsachmienphi.com/Tham gia cộng đồng chia sẽ sách : Fanpage : https://www.facebook.com/downloadsachfree
Cộng đồng Google :http://bit.ly/downloadsach
TableofContentsLỜINÓIĐẦUTHIÊNI:KẾ
Chínhnghĩathắngphinghĩa,VõVươngdiệtTrụVươngTềHoànCôngnuôibinhtrongdânTàoTháođánhtrậnQuanĐộTầnvươngchủđộngdiệt6nướcMạoĐốnmạnhmàgiảyếuĐịchThanhgiảbộnghỉngơiViệtVươngnghibinhpháquânNgôHànTínđánhlừaNgụyBáoVươngKhuấtHànhửquânGiảoThốcPhátNộcThiệnlàmrốiloạnquânHậuTầnThạchĐạtKhaiphòngthủnhiềulớp,đánhtanquânTươngTấnVănCôngluiquânmàthắngtrậnThànhBộcLưuKýquấynhiễuquânKimTàoCữucậykhoẻmấtThànhCaoNgũTửTưquấynhiễunướcSởTàoTháodùngkếlygián,đánhbạiMãSiêuTrịnhThànhCôngbấtngờgiảiphóngĐàiLoanLưuBangchưađánhđãthắngTầnVươngthuatrậnởHàmĐan
THIÊNII:TÁCCHIẾNTềDẫnVươnggâychiênliênmiền,tựchuốclấythấtbạiTấnLệCôngđánhnhanhdiệtquânTầnVuaTầnthamlợi,bạiởHàoSơnLưuBangdụnglươngcủađịchvàoQuanTrungTrầnThắngdựngcờkhởinghĩaThươngƯởnglậpphápthưởngcôngquânđộiLýTốtrọngđãihàngtướngLýTựNguyênthầntốcchiếmĐạiLương
THIÊNIII:MƯUCÔNGChỉmộtbứcthư,HànTínbìnhđịnhnướcYênĐạithầncủaTềphátanýđồcủaTấnTrườngTônThànhchiamạnhhợpyếu,đánhĐộtQuyếtCaoHoanđánhthànhNgọcBích,trítậnlựckiệtTrầnTháikhôngđánhmàthắngKhươngDuyTưMãChiêuvâylâuđánhchậm,hạthànhThọXuânTưMãViêmchỉmộttrận,diệtTônHạo
KếsáchtoànthắngcủaGiaCátLượngởLongTrungĐàmQuandùng3quânhợpvâydiệtgiặcOaLýCaodụđịchchiaquân,chiếmTháiSơnVuKhiêmcốthủBắcKinh,đuổiNgõaThíchBanSiêucốthủđánhluiquânNguyệtThịCôngTônTánbỏmạngvìtửthủcôthànhĐườngHuyềnTôngtróitayquânđội,đểmấtTrườngAnNgưTriềuÂntựlàmloạnquânmìnhACốtĐảthiệnchiếndùngítthắngnhiềuVươngTiễndiệtnướcSởQuânHánđồnglònggiữvữngSơLặcLâmTắcTừlấychuẩnbịđánhkhôngchuẩnbị,thắngquânAnhCamMậuướchẹnvớívuatrướckhixuấtbinhHànTínbiếtngườibiếtta,bìnhđịnhTamTầnVươngChiêuViễntrậnnàocũngthua
THIÊNIV:HÌNHLýMụckiềmchếHungNôViênSùngHoánphòngthủchắc,đánhquânHậuKimLạiVănQuangdụngbinhnhưthần,diệtquânThanhMặcTửkhôngđánhmàcứuđượcnướcTốngLýTựThànhkhôngbỏlỡcơhộiđánhthắngquânMinhTùyVănĐếlấyyếuchốngmạnh,diệtnướcTrầnMinhAnhTôngđánhgiặccầumay,bịbắtlàmtùbinh
THIÊNV:THẾNgôLânđánhbạiHôSanChuĐệtránh“thực,chọn“hư”chiếmKimLăngTầnVươngdùngchínhbinhvàkỳbinhthắngtrậnTrườngBìnhLýTịnhmauchóngquétsạchquânThổDụcHồnMạoĐốngiảsợ,diệtĐôngHồNgụyThưthayđổibiênchế,thắngbộlạcTuấtĐịchHoànÔnhợpnhấtlựclượng,chiếmThànhĐôKhangHylấymạnhđánhyếu,chiếmlạiĐàiLoanTônTẫndụBàngQuyêntớichỗchếtTàoTháochọnngườitàigiữđượcHợpPhì
THIÊNVI:HƯTHỰCLýTựThànhchiếmtrậnđịatrước,diệtquânMinhCảnhYểmnhiềuphenđiềuđộngquânđịch,diệtTrươngBộTrươngHiếnTrungdùnglợinhỏđụđịch,chiếmNhạcChâuLýTịnhthảthuyềncảnđịch,chiếmGiangLăngChuĐứcUylàmđịchmệtmỏi,đạithắngởBáHươngTháiBạtĐàodụđịchrakhỏithảnh,chiếmThốngVạnTrươngHiếnTrungthayđổiđịabàntácchiến,chiếmNangDươngLýTựThànhchiếmthànhLạcDương
ThiếtHuyềnphòngthủTếNam,chốngChuĐệMộDungThùychiaquânnghibinh,đánhTâyYênĐặngNgảigiỏiphòngthủ,thắngKhươngDuyĐặngNgảiđiđườngtắtvàoTứXuyên,diệtLưuThiệnMãToạiđánhvảonơiĐiềnDuyệtphảiứngcứuLưuBangbuộcđịchphảichuyểnhướng,chiếmThànhCaoNộNhĩCápXíchtậptrungbinhlực,đánhQuânMinhNhàKimkhôngphòngthủbiêncương,bịđánhbạiTấtTáiNgộbấtngờchiếmTứChâuChuHoànlấyítđánhnhiềuthắngTàoNhânTrươngTuầndùngmưuđánhquânphảnloạnTấtTáiNgộthíchứngvớitìnhhình,yểmhộtoànquânTừĐạttránhthựcđánhhư,chiếmTháiNguyênChuĐệcăncứtìnhhìnhđịchđánhtanquânThátĐát
THIÊNVII:QUÂNTRANHTônSáchbiếncongthànhthẳng,đánhVươngLãngTriệuXadụđịchđếnYênDựtiêudiệtLýQuảngLợiđemquânmệtmỏiđánhgiặcSởHoàiVươngngoạigiaosailầm,thấtbạinhụcnhãLýTưNguyênnắmđịahình,cứuUChâuThànhCátTưHãntheođườngmònđánhchiếmCưDungChuNguyênChươngdụTrầnHữuLượngLýThếDândùngnghibinh,đánhluiĐộtQuyếtLưuBanglàmtanrãýchíquânđịchởCaiHạTháiBạtKhuêđánhđòntâmlý,thắngquânYênTàoQuệtránhnhuệkhí,thắngtrậnTrườngThượcTạNgảilâmnguykhôngloạn,thắngMaThuLýThếDândưỡngnhuệkhí,tăngquânlựcđánhquânTiếtĐoànThiềuđánhtừtrênnúixuống,pháquânChuQuáchTửNghigiảthuađánhtanphảnquânBàoPhòngđánhđịchtinhnhuệ,bịthảmbạiDươngHànhMậtthảmồidụđịch,thắngtrậnQuảngLăngTàoTháorútquân,đánhđịchđuổitheoLưuGiangvâyhảitặc,chừamộtlốỉthoátđểtiêudiệtchúngMộDungKháckhôngbứcbáchđịch,chiếmđượcthành
THIÊNVIII:CỬUBIẾNMãViệnhànhquânsaiđường,thânbạidanhliệtSầmBànhtiếnthẳngvàođấtThục,đánhCôngTônThuậtLýUyênkhôngđánhHàĐông,màvàoQuanTrungPhùSaicốgiànhTrungnguyên,thấtbạiêchềNhạcPhikhôngnghelệnhvua,tiếnvàoTrungnguyênĐánhtrậnkhôngĩhềtheosơđồđịnhsẵnLýHoàiQuangthấylợiquênhại,bạitrậnởNgụyChâu
LýTụcTânđơnđộcthọcsâu,bịtiêudiệtLãBốthamsốngsợđánh,bịgiếtchếtĐặngKhươngápsátchiếnlũy,khíchDiêuNang
THIÊNIX:HÀNHQUÂNCầuPhủpháđậpdìmchếtquânĐườngTiềnTruyềnQuánchiếmthượnglưu,giànhtoànthắngBàngSưCổhạtrạiởvùngđấtthấptrũng,bịnhấmchìmChuÁPhùđivòng,tránhnguyhiểmHạHầuĐônkhinhđịch,rơivàoổphụckíchTrịnhTrangCôngdụBắcNhungrờihiểmđịađểtiêudiệtTriệuNguyênNgôviếtthưkhiêmnhường,dụđịchmàtiêudiệtLụcTốnrútquân,khôngmất1ngườilínhLýCửtráhàng,đánhbạiLưuSướngTriệuPhạm,TriệuQuỳdụLýToàntiếnramàtiêudiệtKhíchChígiỏiquansát,thấyđượcthờicơtiếncôngThượngTỳTỳtrướctheosauchống,thắngđịchTiêuHuệkhinhđịch,mấthếtquânThíchTụcQuangchọnkỹ,luyệnnghiêm,quânđộítinhnhuệGiaCátLượngtronglúckhókhăn,giữđúngchữtín
THIÊNX:ĐỊAHÌNHLýTiếtchiếmđườnghẹp,maiphụcđánhquânphiếnloạnQuáchTiếnchiếmnơihiểmtrởchặnquânLiêuMôngCaviễnchinhmấtmạng,quânmệtphảirútvềNgôHánđánhThục,trướcthuasauthắngĐiềnBốkhôngđiềuđộngđượcquân,phảitựsátPhùDungđơnđộcbịtửtrậnởPhìThủyCấpdướibấttrị,quânTấnthảmbạiởđấtTấtLýTòngKhakhôngtrịnổikiêubinh,đểmấtthiênhạKhưuPhúcchủquankhinhđịch,bịvâykhốnNhạcPhilợidụngđịahình,thắngLýThànhNgôKhởiyêulínhnhưcon,đánhđâuthắngđóHànTíndàntrậnquaylưngvềmésông
THIÊNXI:CỬUĐỊAPhươngLạpbỏnơihiểmyếunênthấtbạiTônQuyềnkhôngnấnnáởkhinhđịa,pháHoánThànhTrườngTônTrĩkhôngđánhtranhđịamàchiếmđượcQuanTrungLýĐịnhQuốcquyếtchiếmgiaođịa,đánhQuếLâmGiaCátLượngởtrọngđịagặtlúamạch,đánhTưMãLýTựThànhđùngkế,rakhỏi“viđịa”XaTươngTrịnhThànhCôngởtửđịaquyếtchiến,thắngquânThanhLưuTúbấtngờđánhvàochỗyếu,thắngtrậnCônDươngLưuMiệntấncôngvàochỗdựachínhcủađịch,cứuCôngChúaTưMãÝnhanhtaybắtMạnhĐạt
LưuDụtiếnsâucướplương,diệtNamYênVươngTrấnỐtungquânxôngtớidiệtHậuTầnBốTátTrungNghĩakhéobàytrậnhìnhtrănglưỡiliềmChuNguyênChươngchặtdâybuộcthuyền,ngănýmuốntrởvềcủabinhsĩTônTrạchdùngnhànhạlàmyênlòngngười,đánhquânKimHạngVũđậpnồiđụcthuyềnđánhCựLộcNướcTầndùnguyápchế,diệtnướcTềHáchLiênBộtBộtphábăngchônxe,chốngtruykichTrongđêmbãotuyết,LýTốđánhchiếmTháiChâuĐiềnĐơnđánhlừađịchgiànhđạithắng
THIÊNXII:HỎACÔNGChuDumượngióphónghỏatrậnXíchBíchPhanMỹdùnglửađánhLưuSưởng,chiêmQuảngChâuTàoBânđốtcháythủytrại,chiếmKimLăngHầuCảnhdùnghỏacông,bịgióthổingược,tựđốtquânmìnhTriệuNangTửquyếtdùngnướclũđánhTríBáLýTựThànhkhôngcủngcốchiếnquả,đểmấtthiênhạLưuBịvìgiậnmàđánh,thuatoởDiLăngDươngHuyềnCảmvìgiậnmàđánh,bạitrậnbỏmạng
THIÊNXIII:DỤNGGIÁNViLýKhoandùnggiánđiệp,diệttrừtướngđịchKhổngDungkhaithácngườinắmtìnhhình,dẹpyênAKhêTầnVươngdùngnhiềuvàngmuagiánđiệp,díệttrừLýMụcNhạcPhidùngphảngián,phếtrừLưuDựLệThựcKỳ2phenlàm“tửgián”ĐạtHềVũkhônkhéogiảdanhdothámdoanhtrạiđịchLưuBangbỏnhiềuvàngdùngkếlygián,thắngHạngVũXungThếHoànhdùnggiánđiệpdiệttrừhaiVươngCaoNhânHậuDùngPhảnGiánDẹpLoạnThiênNăngThươngThangdùngngườitàilàmgiánđiệp,diệtvuaKiệt
MụcLục LỜINÓIĐẦUTHIÊNI:KẾChínhnghĩathắngphinghĩa,VõVươngdiệtTrụVươngTềHoànCôngnuôibinhtrongdânTàoTháođánhtrậnQuanĐộTầnvươngchủđộngdiệt6nướcMạoĐốnmạnhmàgiảyếuĐịchThanhgiảbộnghỉngơiViệtVươngnghibinhpháquânNgôHànTínđánhlừaNgụyBáoVươngKhuấtHànhửquânGiảoThốcPhátNộcThiệnlàmrốiloạnquânHậuTầnThạchĐạtKhaiphòngthủnhiềulớp,đánhtanquânTươngTấnVănCôngluiquânmàthắngtrậnThànhBộcLưuKýquấynhiễuquânKimTàoCữucậykhoẻmấtThànhCaoNgũTửTưquấynhiễunướcSởTàoTháodùngkếlygián,đánhbạiMãSiêuTrịnhThànhCôngbấtngờgiảiphóngĐàiLoanLưuBangchưađánhđãthắngTầnVươngthuatrậnởHàmĐan
THIÊNII:TÁCCHIẾNTềDẫnVươnggâychiênliênmiền,tựchuốclấythấtbạiTấnLệCôngđánhnhanhdiệtquânTầnVuaTầnthamlợi,bạiởHàoSơnLưuBangdụnglươngcủađịchvàoQuanTrungTrầnThắngdựngcờkhởinghĩaThươngƯởnglậpphápthưởngcôngquânđộiLýTốtrọngđãihàngtướngLýTựNguyênthầntốcchiếmĐạiLương
THIÊNIII:MƯUCÔNGChỉmộtbứcthư,HànTínbìnhđịnhnướcYênĐạithầncủaTềphátanýđồcủaTấnTrườngTônThànhchiamạnhhợpyếu,đánhĐộtQuyếtCaoHoanđánhthànhNgọcBích,trítậnlựckiệtTrầnTháikhôngđánhmàthắngKhươngDuyTưMãChiêuvâylâuđánhchậm,hạthànhThọXuânTưMãViêmchỉmộttrận,diệtTônHạoKếsáchtoànthắngcủaGiaCátLượngởLongTrungĐàmQuandùng3quânhợpvâydiệtgiặcOaLýCaodụđịchchiaquân,chiếmTháiSơn
VuKhiêmcốthủBắcKinh,đuổiNgõaThíchBanSiêucốthủđánhluiquânNguyệtThịCôngTônTánbỏmạngvìtửthủcôthànhĐườngHuyềnTôngtróitayquânđội,đểmấtTrườngAnNgưTriềuÂntựlàmloạnquânmìnhACốtĐảthiệnchiếndùngítthắngnhiềuVươngTiễndiệtnướcSởQuânHánđồnglònggiữvữngSơLặcLâmTắcTừlấychuẩnbịđánhkhôngchuẩnbị,thắngquânAnhCamMậuướchẹnvớívuatrướckhixuấtbinhHànTínbiếtngườibiếtta,bìnhđịnhTamTầnVươngChiêuViễntrậnnàocũngthua
THIÊNIV:HÌNHLýMụckiềmchếHungNôViênSùngHoánphòngthủchắc,đánhquânHậuKimLạiVănQuangdụngbinhnhưthần,diệtquânThanhMặcTửkhôngđánhmàcứuđượcnướcTốngLýTựThànhkhôngbỏlỡcơhộiđánhthắngquânMinhTùyVănĐếlấyyếuchốngmạnh,diệtnướcTrầnMinhAnhTôngđánhgiặccầumay,bịbắtlàmtùbinh
THIÊNV:THẾNgôLânđánhbạiHôSanChuĐệtránh“thực,chọn“hư”chiếmKimLăngTầnVươngdùngchínhbinhvàkỳbinhthắngtrậnTrườngBìnhLýTịnhmauchóngquétsạchquânThổDụcHồnMạoĐốngiảsợ,diệtĐôngHồNgụyThưthayđổibiênchế,thắngbộlạcTuấtĐịchHoànÔnhợpnhấtlựclượng,chiếmThànhĐôKhangHylấymạnhđánhyếu,chiếmlạiĐàiLoanTônTẫndụBàngQuyêntớichỗchếtTàoTháochọnngườitàigiữđượcHợpPhì
THIÊNVI:HƯTHỰCLýTựThànhchiếmtrậnđịatrước,diệtquânMinhCảnhYểmnhiềuphenđiềuđộngquânđịch,diệtTrươngBộTrươngHiếnTrungdùnglợinhỏđụđịch,chiếmNhạcChâuLýTịnhthảthuyềncảnđịch,chiếmGiangLăngChuĐứcUylàmđịchmệtmỏi,đạithắngởBáHươngTháiBạtĐàodụđịchrakhỏithảnh,chiếmThốngVạnTrươngHiếnTrungthayđổiđịabàntácchiến,chiếmNangDươngLýTựThànhchiếmthànhLạcDươngThiếtHuyềnphòngthủTếNam,chốngChuĐệMộDungThùychiaquânnghibinh,đánhTâyYênĐặngNgảigiỏiphòngthủ,thắngKhươngDuy
ĐặngNgảiđiđườngtắtvàoTứXuyên,diệtLưuThiệnMãToạiđánhvảonơiĐiềnDuyệtphảiứngcứuLưuBangbuộcđịchphảichuyểnhướng,chiếmThànhCaoNộNhĩCápXíchtậptrungbinhlực,đánhQuânMinhNhàKimkhôngphòngthủbiêncương,bịđánhbạiTấtTáiNgộbấtngờchiếmTứChâuChuHoànlấyítđánhnhiềuthắngTàoNhânTrươngTuầndùngmưuđánhquânphảnloạnTấtTáiNgộthíchứngvớitìnhhình,yểmhộtoànquânTừĐạttránhthựcđánhhư,chiếmTháiNguyênChuĐệcăncứtìnhhìnhđịchđánhtanquânThátĐát
THIÊNVII:QUÂNTRANHTônSáchbiếncongthànhthẳng,đánhVươngLãngTriệuXadụđịchđếnYênDựtiêudiệtLýQuảngLợiđemquânmệtmỏiđánhgiặcSởHoàiVươngngoạigiaosailầm,thấtbạinhụcnhãLýTưNguyênnắmđịahình,cứuUChâuThànhCátTưHãntheođườngmònđánhchiếmCưDungChuNguyênChươngdụTrầnHữuLượngLýThếDândùngnghibinh,đánhluiĐộtQuyếtLưuBanglàmtanrãýchíquânđịchởCaiHạTháiBạtKhuêđánhđòntâmlý,thắngquânYênTàoQuệtránhnhuệkhí,thắngtrậnTrườngThượcTạNgảilâmnguykhôngloạn,thắngMaThuLýThếDândưỡngnhuệkhí,tăngquânlựcđánhquânTiếtĐoànThiềuđánhtừtrênnúixuống,pháquânChuQuáchTửNghigiảthuađánhtanphảnquânBàoPhòngđánhđịchtinhnhuệ,bịthảmbạiDươngHànhMậtthảmồidụđịch,thắngtrậnQuảngLăngTàoTháorútquân,đánhđịchđuổitheoLưuGiangvâyhảitặc,chừamộtlốỉthoátđểtiêudiệtchúngMộDungKháckhôngbứcbáchđịch,chiếmđượcthành
THIÊNVIII:CỬUBIẾNMãViệnhànhquânsaiđường,thânbạidanhliệtSầmBànhtiếnthẳngvàođấtThục,đánhCôngTônThuậtLýUyênkhôngđánhHàĐông,màvàoQuanTrungPhùSaicốgiànhTrungnguyên,thấtbạiêchềNhạcPhikhôngnghelệnhvua,tiếnvàoTrungnguyênĐánhtrậnkhôngĩhềtheosơđồđịnhsẵnLýHoàiQuangthấylợiquênhại,bạitrậnởNgụyChâuLýTụcTânđơnđộcthọcsâu,bịtiêudiệtLãBốthamsốngsợđánh,bịgiếtchếtĐặngKhươngápsátchiếnlũy,khíchDiêuNang
THIÊNIX:HÀNHQUÂNCầuPhủpháđậpdìmchếtquânĐườngTiềnTruyềnQuánchiếmthượnglưu,giànhtoànthắngBàngSưCổhạtrạiởvùngđấtthấptrũng,bịnhấmchìmChuÁPhùđivòng,tránhnguyhiểmHạHầuĐônkhinhđịch,rơivàoổphụckíchTrịnhTrangCôngdụBắcNhungrờihiểmđịađểtiêudiệtTriệuNguyênNgôviếtthưkhiêmnhường,dụđịchmàtiêudiệtLụcTốnrútquân,khôngmất1ngườilínhLýCửtráhàng,đánhbạiLưuSướngTriệuPhạm,TriệuQuỳdụLýToàntiếnramàtiêudiệtKhíchChígiỏiquansát,thấyđượcthờicơtiếncôngThượngTỳTỳtrướctheosauchống,thắngđịchTiêuHuệkhinhđịch,mấthếtquânThíchTụcQuangchọnkỹ,luyệnnghiêm,quânđộítinhnhuệGiaCátLượngtronglúckhókhăn,giữđúngchữtín
THIÊNX:ĐỊAHÌNHLýTiếtchiếmđườnghẹp,maiphụcđánhquânphiếnloạnQuáchTiếnchiếmnơihiểmtrởchặnquânLiêuMôngCaviễnchinhmấtmạng,quânmệtphảirútvềNgôHánđánhThục,trướcthuasauthắngĐiềnBốkhôngđiềuđộngđượcquân,phảitựsátPhùDungđơnđộcbịtửtrậnởPhìThủyCấpdướibấttrị,quânTấnthảmbạiởđấtTấtLýTòngKhakhôngtrịnổikiêubinh,đểmấtthiênhạKhưuPhúcchủquankhinhđịch,bịvâykhốnNhạcPhilợidụngđịahình,thắngLýThànhNgôKhởiyêulínhnhưcon,đánhđâuthắngđóHànTíndàntrậnquaylưngvềmésông
THIÊNXI:CỬUĐỊAPhươngLạpbỏnơihiểmyếunênthấtbạiTônQuyềnkhôngnấnnáởkhinhđịa,pháHoánThànhTrườngTônTrĩkhôngđánhtranhđịamàchiếmđượcQuanTrungLýĐịnhQuốcquyếtchiếmgiaođịa,đánhQuếLâmGiaCátLượngởtrọngđịagặtlúamạch,đánhTưMãLýTựThànhđùngkế,rakhỏi“viđịa”XaTươngTrịnhThànhCôngởtửđịaquyếtchiến,thắngquânThanhLưuTúbấtngờđánhvàochỗyếu,thắngtrậnCônDươngLưuMiệntấncôngvàochỗdựachínhcủađịch,cứuCôngChúaTưMãÝnhanhtaybắtMạnhĐạtLưuDụtiếnsâucướplương,diệtNamYênVươngTrấnỐtungquânxôngtớidiệtHậuTầnBốTátTrungNghĩakhéobàytrậnhìnhtrănglưỡiliềm
ChuNguyênChươngchặtdâybuộcthuyền,ngănýmuốntrởvềcủabinhsĩTônTrạchdùngnhànhạlàmyênlòngngười,đánhquânKimHạngVũđậpnồiđụcthuyềnđánhCựLộcNướcTầndùnguyápchế,diệtnướcTềHáchLiênBộtBộtphábăngchônxe,chốngtruykichTrongđêmbãotuyết,LýTốđánhchiếmTháiChâuĐiềnĐơnđánhlừađịchgiànhđạithắng
THIÊNXII:HỎACÔNGChuDumượngióphónghỏatrậnXíchBíchPhanMỹdùnglửađánhLưuSưởng,chiêmQuảngChâuTàoBânđốtcháythủytrại,chiếmKimLăngHầuCảnhdùnghỏacông,bịgióthổingược,tựđốtquânmìnhTriệuNangTửquyếtdùngnướclũđánhTríBáLýTựThànhkhôngcủngcốchiếnquả,đểmấtthiênhạLưuBịvìgiậnmàđánh,thuatoởDiLăngDươngHuyềnCảmvìgiậnmàđánh,bạitrậnbỏmạng
THIÊNXIII:DỤNGGIÁNViLýKhoandùnggiánđiệp,diệttrừtướngđịchKhổngDungkhaithácngườinắmtìnhhình,dẹpyênAKhêTầnVươngdùngnhiềuvàngmuagiánđiệp,díệttrừLýMụcNhạcPhidùngphảngián,phếtrừLưuDựLệThựcKỳ2phenlàm“tửgián”ĐạtHềVũkhônkhéogiảdanhdothámdoanhtrạiđịchLưuBangbỏnhiềuvàngdùngkếlygián,thắngHạngVũXungThếHoànhdùnggiánđiệpdiệttrừhaiVươngCaoNhânHậuDùngPhảnGiánDẹpLoạnThiênNăngThươngThangdùngngườitàilàmgiánđiệp,diệtvuaKiệt
LỜINÓIĐẦU TônTử, tênVũ(Võ), tựTrườngKhanh,khôngrõnămsinhnămmất.Sốngcùngthờivới
KhổngTử(cuốithờiXuânThu:năm551-479trướcCôngNguyên),ngườiLạcAn,nướcTề(naylàhuyệnHuệDân, tỉnhSơnĐông),đượccoi lànhà lý luậnquânsựnổibậtnhấtthờicổđạiTrungQuốc. BinhphápTôntửlàtácphẩmlýluậnquânsựsớmnhấtvàxuấtsắcnhấttrongVũkinhthất
thư(7cuốnbinhthưđược lưutruyềnrộngrãinhất)ởTrungQuốc.TheocácnhàkhoahọcquânsựhiệnđạicủaTrungQuốc,BinhphápTôntửchứađựngnhữngtưtưởngtriếthọcquânsựsâusắcvàhoànchỉnh;13thiênbinhphápcủaTôntửđãtổngkếtnhữngkinhnghiệmchiếntranhcủaTrungQuốcthờicổđợi,đúcthànhmộthệthốnglýluậnquânsựtinhthâmuyênbác,đãtừngbồidưỡngnênnhữngquânsưthiêntàitronglịchsửchiếntranhTrungQuốcnhưTônTẫn(mànhiềunhàsửhọccholàcháuđíchtôncủaTôntử),ÚyLiêuthờiChiếnQuốc,HànTínđờiHán,LýTịnhđờiĐường,NhạcPhiđờiTốngvànhiềudanhtướngkhác.CácnhàsửhọcchorằngtấtcảnhữngmưulượcđượctruyềntụnglâunaytrongTamQuốcchívềcơbản,đềulấytrongBinhphápTôntử. TrongtácphẩmquânsựnổitiếnglàmcơsởlýluậnchocuộcchiếntranhcáchmạngTrung
Quốc, cuốnLuận trì cửuchiến (Bànvềđánh lâudài), lãnh tụMaoTrạchĐôngđãnhắcđếnphươngchâm"biếtngườibiếtta,trămtrậnkhôngnguy"củaTôntửvàcoiđólàmộtchânlýkhoahọc.CáctướnglãnhTrungQuốccốnhiềungườinghiêncứurấtsâuBinhphápTôntử,nổitiếngnhấtlànguyênsoáiLưuBáThừavàđạitướngQuáchHóaNhược. ỞViệtNam,thếkỷthứXIII,đờiTrần,trongcuốnBinhthưyếulượccủaHưngĐạovương
TrầnQuốcTuấnsoạnchocáctướngsĩhọctậpcótríchdẫnnhiềuđoạntrongBinhphápTôntử.CuốnBinhthưyếulượchiệncònlưuhành,đượcbiếtlàdongườiđờisauviếtlại(bảngốcđãthất truyền) nhưngNhânHuệ vươngTrầnKhánhDư, người bạn chiến đấu của TrầnQuốcTuấn,đãviếttronglờigiớithiệusáchVạnKiếptôngbítruyềnthư."TônVũnướcNgôđemnữnhântrongcungthửtậptrậnmàphíatâyphánướcSởmạnh,phíabắclàmnướcTần,nướcTấnphảisợ,nêucaodanhtiếngvớicácnướcchưhầu, thế làngườigiỏibàytrậnthìkhôngcầnđánhvậy".NhưthếchúngtathấyítnhấttừđờinhàTrần,cáctướnglãnhViệtNam3lầnđánhquânNguyên3lầnthắng,đềutinhthôngbinhphápTôntử. Đếnthờihiệnđại,ChủtịchHồChíMinhđãdịchBinhphápTôntửlàmtàiliệuhuấnluyện
chocáccánbộquânsựcáchmgngtrênchiếnkhuViệtBắc.Ngườiđãviếtvề"Phépdụngbinh"củaTôntửnhưsau: "ÔngTônTửlàmộtnhàquânsựcótiếngnhấtởTrungQuốc.Ôngsinhhơn2000nămtrước.
Ngàynay,chẳngnhữngtrườnghọcTrungQuốcmàtrườnghọcquânsựcácnướccùnglấyphép
dụngbinhcủaônglàmgốcvàrasứcnghiêncứu.VềphépôngTônTửtuyđãlâuđờinhưngnhữngnguyêntắccủaôngđếnnayvẫnđúng.NguyêntắcdụngbinhcủaTônTửchẳngnhữngđúngvềquânsựmàvềchínhtrịcũngrấthay". CuốnBinhPhápTôntửmàcácbạnđangcầmtrongtay,đượcxuấtbảncũngkhôngngoài
tinhthầnđó.ĐạitướngQuáchHoáNhược,nhàlýluậnquânsựnổitiếngcủaTrungQuốcđượcmờiviết lờigiớithiệu.Ôngviết:"Bộtruyệnnàycógiátrịđặcsắcvềhọcthuật.Cácsựkiệnđượcchọnlựamộtcáchnghiêmtúc,trungthànhvớicácsựthựclịchsử,phùhợpvớitưtưởngchủđạocủaBinhphápTôntử,tậptrungphảnánhtinhhoacủatrướctácđó,thểhiệnđượctrìnhđộnghiêncứuhọcthuậthiệnnayđốivớiBinhphápTôntử.TínhkhoahọcvàtínhgiảndịdễhiểulàmchobộsáchnàytrởthànhngườithàyvàngườibạntốtcủađôngđảođộcgiảthanhthiếuniênTrungQuốc". 2chuyêngianhiềunămnghiêncứuBinhphápTôntửởBannghiêncứuchiếnlượccủaViện
khoahọcquânsựTrungQuốclàNgôNhưTungvàHoàngPhácĐânđượcgiaotráchnhiệmviếtlờigiớithiệu,tómtátnộidung13thiênBinhphápTôntử,chúgiảivàthẩmđịnhtoànbộnộidunglờidângiảicủahơn200trậnđánhnổitiếngtronglịchsửTrungQuốc,dùngđểminhhọachonhữngluậnđiểmquânsựcủaTôntử.Phầndẫngiảicáctrậnđánhnóitrên,Nhàxuấtbảnđãmờicácgiáosư,giảngviênđạihọchữuquanbiênsoạndựatheocácsửliệu,thamkhảobộsáchTrungQuốccổđạichiếntranhchiếnlệtuyểnbiêncủaViệnkhoahọcquânsựTrungQuốcvàbộTrungQuốcquânsựsử.NXBhivọngcuốnBinhphápTôntửnàysẽđemlạichocácbạnđộcgiảnhữnggiờphútthoảimáivàbổích.
NXBMũiCàMau
THIÊNI:KẾ Binhgiả,quốcchiđạisự.Tửsinhchiđịa,tồnvongchiđạo,bâtkhảbâtsátdã.Cốkinhchidĩ
ngũ,hiệuchidĩkênhisáchkỳtình:nhấtviếtđạo,nhịviếtthiên,tamviếtđịa,tứviếttưởng,ngũviếtpháp.Đạogiả,lệnhdândữthượngđồngýgiảdã.Cốkhảdữchitử,khảdữchisinh,nhibấtnguỵdã.Thiêngiả,âmdương,hànthử,thờichếdã.Địagiả,caohạ,viễncậnhiểmdị,quảnghiệp,tửsinhdã.Tướnggiả,trí,tín,nhân,dũng,nghiêmdã.Phápgiả,khúcchế,quanđạo,chủdụngdã.Phàmthửngũgiả,tướngmạchấtvăn,trichigiảthắng,bấttrichigiảbấtthắng.Cố'hiệuchidĩkế,nhisáchkỳtình.Viết:Chúathụchữuđạo?Tướngthụchữunăng?Thiênđịathụcđắc?Pháplệnhthụchành?Binhchúngthụccường?Sĩtốtthụcluyện?Thưởngphạtthụcminh?Ngôdĩthửtrithắngphụhĩ. Tướngthínhngôkế,dụngchitấtthắng,lưuchi;tướngbấtthínhngôkế,dụngchitấtbại,khử
chi. Kếlợidĩthính,nãivichithế,dĩtákỳngoại.Thếgiả,nhânlợinhichếquyềndã.
Binhgiả,nguỵđạodã.Cốnăngnhithịchỉbấtnăng,dụngnhithịchibấtdụng,cậnnhithịchi
viễn,viễnnhithịchicận.Lợinhidụchi,loạnnhithủchi,thựcnhibịchi,cườngnhitịchi,nộnhinạochi,tinhikiêuchi,dậtnhilaochi,thânnhilichi. Côngkỳvôbị,xuấtkỳbấtý.Thửbinhgiachithắng,bấtkhảtiêntruyềndã.
Phùvịchiếnnhimiếutoánthắnggiả,đắctoánđadã;vịchiếnnhimiếutoánbấtthắnggiả,
đắctoánthiểudã.Đatoánthắng,thiểutoánbấtthắng,nhihuốngưvôtoánhồ?Ngôdĩthửquanchi,thắngphụkiếnhĩ. Dịchnghĩa:
Chiếntranhlàđạisựcủaquốcgia.Nóliênquanđếnsựsốngcòncủaquândân,sựtồnvong
củađấtnước,chonênkhôngthểkhôngsuyxétkỹlưỡng. Bởithế,phảithôngquaviệcphântích5phươngdiệnđịchtamàxemxéttìnhthếthắngbại
củacuộcchiến.5phươngdiệnấy,1làChínhtrị,2làThiênthời,3làĐịalợi,4làTướnglĩnh,5làPhápchế. Chínhtrịlàmsaochodâncùngýnguyệnvớivua,từđócóthểkêugọihọvìvuamàchết,vì
vuamàsống,khôngsaitấclòng. Thiênthờilàchỉngàyđêm,mưanắng,nónglạnh,sựbiếnđổithờitiếtbốnmùa.
Địalợilàchỉhìnhthếcaothấpcủađất,đườngxalốigần,điềukiệnhiểmtrở,bằngphẳng,rộnghẹp,sinhđịa,tửđịa.v.v.. Tướnglĩnhlàchỉmưutrí,thànhtín,nhântừ,dũngcảm,nghiêmminh.
Phápchếlàchỉcáchtổchứcbiênchếquânđội,quảnlýtướngsĩ,quânnhu.
Phàm 5 phương diện đó, tướng soái không thể không biết. Hiểu biết rõ thì giành phần
thắng,khôngbiếtrõthìkhôngthểgiànhphầnthắng. Chonênphảithôngquasosánh7tìnhhuốngđôibênđểxácđịnhsựthắngbạicủachiến
cuộc.7tìnhhuốngđólà:Chúabênnàocóchínhnghĩa?Tướnglĩnhbênnàocótàinăng?Bênnàogiànhđượcthiênthờiđịalợi?Pháplệnhbênnàođượcchấphànhtriệtđể?Vũkhítrangbịbên nào tốt hơn? Sĩ tốt bên nào được huấn luyện thành thạo? Thưởng phạt bên nào côngminh?Căncứvàođó,tađủđoánbiếtaithắngaibại. Nếubiếtnghetheomưukếcủata,dụngbinhtấtthắng,talưulại.Nếukhôngnghetheomưu
kểcủata,dụngbinhắtbại,tabỏđi. Đãnghetheomưukếhaytứclàđãtạonênlợithế,làmđiềukiệnbổtrợởbênngoài.Nóilợi
thế,tứclàmượnđiềukiệncólợichomình,linhhoạtứngbiến,nắmchắcquyềnchủđộngtácchiến. Dùngbinhnêntheonguyêntắcgiả trá.Chonêncóthểđánhmà làmbộkhôngthểđánh;
muốnđánhmàlàmbộkhôngcầnđánh;muốnđếngầnmàlàmnhưlùiraxa;muốnlùiraxamàlàmbộtớigần;địchthamlợithìdùnglợinhỏmàdụđịch;địchrốiloạnthìthừacơtiếnđánh;lựclượngđịchđủmạnh,thìphảichúýđềphòng;quânđịchtinhnhuệhùngmạnhthìtạmthờinétránh;địchhunghăngthìtaquấynhiễu;địchdèdặtthậntrọngthìtalàmchonótrởnênkiêungạo;địchnghỉngơidưỡngsứcthìtalàmchonómỏimệt;địchđoànkếtthìtalygiánnó.Địchkhôngđềphòngthìtatiếnđánh,raquânbấtngờ.Đólàsựảodiệucủangườicầmquân,khôngthểhướngdẫn,tiênliệutrướcmộtcáchcứngnhắc. Chưalâmchiếnmàđãtínhtoánđượcphầnthắng,lànhờkếhoạchchuđáo,điềukiệnthắng
lợicóđủ.Chưalâmchiếnmàtiênliệukhôngthểthắng,làdokếsáchkhôngchuđáo,điềukiệnthắnglợichưađầyđủ.Kếsáchchuđáo,điềukiệnđầyđủthìgiànhphầnthắng;kếsáchsơhở,điềukiệnchưađủthìsẽthấtbại,huốnghồkhôngcócảkếsáchlẫnđiềukiện?Tacăncứvàođómàxét,thìthấyngayaithắngaithua. Tómtắtnộidung:
“Kế”làthiênđầutiêncủa“BinhphápTôntử”,cóýnghĩanêuranhữngđiềuthiếtyếunhất
trongtoànbộ13thiên,ở thiênnày,Tôntửtậptrungtrìnhbàyvấnđềngườichỉđạochiếntranhtrướckhilâmchiếnphảicókếsáchtoàncụcnhưthếnào. Tôntửxuấtpháttừnhậnthứcrằng“Chiếntranhlàđạisựcủaquốcgia”mànhấnmạnhtính
trọngyếucủaviệchoạchđịnhchiếnlượctrướckhilâmchiến,tứclàthôngquaviệcxemxétvàsosánh5phươngdiện,7tìnhhuốngtứclànhữngđiềukiệnkháchquangiữatavàđịchmàtínhtoánchínhxácxuthếthắngbạimộtcáchtoàndiện,rồitrêncơsởđóquyếtđịnhquyếtsáchchiếnlượccủamìnhchođúngđắn. Ởthiênnày,Tôntửcònđềxuấtlýluậnvềviệctíchcực“tạothế”,giànhlấyphầnthắngtrong
chiếntranh.Ôngchủtrươngpháthuyđầyđủtínhnăngđộngchủquancủangựờichỉđạochiếntranhlàphảiphântích,nắmvữngcácđiềukiện,tạonênlợithếvềchiếnlược,chiếnthuật,từđóđảmbảochỗđứngthắnglợichomìnhtrongcuộcchiến.Đểtạonênưuthếchủđộngtrênchiếntrường,Tôntửđềxuấtnguyêntắctácchiếntrứdanh“địchkhôngđềphòngthìtatiếnđánh,raquânbấtngờ”,nhấnmạnhviệccơđộnglinhhoạt,biếnhoámaulẹ,dùnglốiđánhlừakhiđịchngộđịchmàtấncôngvàtiêudiệtđốìphương. "Đạogiả,lệnhdândữthượngđồngýdã.Cốkhảdữchitử,khảdữchisinh,nhibấtnguỵdã”.
Chínhtrịlàlàmsaochodâncùngýnguyệnvớivua,từđócóthểkêugọihọvìvuamàchết,vì
vuamàsống,khôngsaitấclòng.
Chínhnghĩathắngphinghĩa,VõVươngdiệtTrụVương CuốiđờiÂnThương(thủytổnhàThươngđóngđôởđấtBạc,đấtnàycóbiệtdanhlàÂn,nên
cólúcđờihiệulàÂn,nêncũnggọilàÂnThương-ND),thếnướcmỗingàymộtsuyyếu.Khoảngnăm1099trướcCôngNguyên,ĐếTân(Trụvương)nốingôi. Chiếntranhliênmiênđãkhiếndânchúngthêmlầmthan,nhưngTrụvươngcòntăngthêm
phuphenlaodịchđểxâycấtcungđiện,mởrộngkinhđôđếntậnTriềuCa(huyệnKỳ,tỉnhHàNam). Đểthoảmãncuộcsốnghoangdâmxaxỉcựcđộcủamình,Trụvươngrasứcvơvétcủacải
củadânchúngvàcủacácnướcchưhầukhiếnchonhữngngườinôlệbịápbứcngàymộtcămphẫn,liêntiếpnổilênphảnkhángnhưngđềubịTrụvươngđànáptànkhốc. ChếđộtànbạovàhủbạicủaTrụvươnglàmchocảxãhộilunglay.Lúcđó,cómộtbộlạccổ
xưahọCơ,làtộcChu,lặnglẽnổidậyởKỳSơn(tỉnhThiểmTây). CơXương(tứcChuVănvươngsaunày)giữchứcTâybá(caiquảncácnướcchưhầuphía
tây)củanhàThương,rasứcpháttriểnsảnxuấtnôngnghiệp,tíchluỹlựclượngởChuNguyên,chờcơhộidiệtThương.Trụvươnglosợ,bắtCơXươnggiamcầmtạiDũLý(bắchuyệnThangDương,tỉnhHàNam). Con trai củaCơXương làCơPhát (tứcChuVõvươngsaunày) thươngnghịvớiđại thần
HoằngYêu,lợidụngsựhiếusắcthamtàicủaTrụvương,cứuCơXươngthoátcảnhgiamcầm. CơXươngtrởvề,chọnLãThượng(hayLãVọng,tứcKhươngThượngTửNha),1hiềnsĩvăn
võkiêmtoàn,lạiamhiểunộibộnhàThương,làmphòtá,tíchcựcchuẩnbịlậtđổnhàThương. CơXươngtiếptụcpháttriểnsảnxuất,làmdânđủno,nướcmạnhthêm,tuđứchànhthiện,
thuphụcnhântâm.Bữanọ,khingườitađàomươngthấymộtbộxươngbịcoilàvôchủ,CơXươngnói:“Talàmchủmộtnước,ngườichếtkialàdântrongnước,saolạibảolàbộxươngvôchủ?”.CơXươngchomaitángbộxươngchuđáo.Tiếnglànhđồnxa,dânchúngđềunói:“ĐếnmộtnắmxươngcònđượcTâybábanơn,huốnghồđốivớingườisống”.TừđónhiềunhântàilũlượtbỏnhàThương,đitheoCơXương. Khoảngnăm1070trướcCôngNguyên,ChuVănvươngquađời,CơPhátnốingôicha,hiệulà
Võvương.Nămthứhaisaukhilênngôi,ChuVõvươngrướclinhvịVănvươngtiếnquânvềphíađông,triệucácchưhầuthiênhạtớihộiminh.QuânđếnMạnhTân(tỉnhHàNam),thìcó800chưhầuđếnhộiminh,Võvươngchỉhuybinhmãchưhầutiếnhànhdiễntậpvượtsông,
chuẩnbịdiệtTrụ. Thánggiêngnăm1066trướcCôngNguyên,ChuVõvươngtriệutậpchưhâu,thốnglĩnhhơn
300binhxa,3000dũngsĩ,bốnvạnnămngàngiápsĩ,liênhợpcácbộlạc,tổngcộngtrên6vạnngười,vượtsôngDiễnHà, tiếnvềTriềuCa.Trụvươnghoảnghốt tìmcáchđôiphó.Nhưngquânchủlựcđangởchiếntrườngđôngnamxaxôi,Trụvươngmiễncưỡngtậphợp17vạnnôlệvàtùbinhđểứngchiến. QuâncủaTrụvươngtuyđônggấpmấylầnquânChu,nhưngnôlệvàtùbinhvốncămhờn
Trụvương,vừathấyquânChuxôngtới,liềnbỏchạy,nhiềungườicònquaygiáođánhlạichủnô.Trụvươngthấytìnhthếđạibại,vộichạyvềTriềuCavậnbộlongbàovàbướclêngiànlửatựthiêu. “Phápgià,khúcchế,quanđạo,chủdụngdã”
Phápchếlàchỉcáchtổchứcbiênchếquânđội,quảnlýtướngsĩ,quânnhu.
TềHoànCôngnuôibinhtrongdân NămChuTrangcôngthứ12(năm685trướcCôngNguyên),côngtửnướcTềlàTiểuBạch
giếtanhmìnhlàcôngtửCủ,lênngôivuaxưnglàTềHoàncông.TềHoàncôngmuốnphongchoBãoThúcNhalàngườicócông,làmThừatướng,nhưngôngnhấtquyếttiếncửQuảnTrọng,vìchorằngQuảnTrọngtàigiỏi,cóthểphòtáTềHoàncôngtrịquốcxưngbá. Vìmuốnxâydựngnghiệpbá,TềHoàncôngquênmốithùQuảnTrọngtừnggiúpcôngtửcủ,
dùngtênbắnmình,bằnglòngtrọngdụngQuảnTrọng. QuảnTrọngđềxướngchínhsáchxoábỏchếđộcôngđiền,giảmnhẹthuếmávàhìnhphạt,
thiếtlậpquichếlàmmuốivàbánmuối,chếtácnôngcụ,đúctiền,chỉnhđốnvậtgiá,chophépsĩ,nông,công,thươngđượcgópýkiếnvàoviệctrịquốc. TềHoàncôngnghexong,hỏithêm:“PhươngsáchtrịquốccủaTrọngphụthậtlàcaokiến,
khiếnchoquảnhânthoátkhỏibếtắc.HiềmnỗiquânlựcnướcTềcònyếu,khóbềuyphụcbốnphương,màmuốntăngquânlạikhôngcótiền,chẳnghayTrọngphụcócáchgì?” QuảnTrọngđáp:“Xưanayquâncốttinh,khôngcốtđông,cốtmạnhvềtâmchứkhôngcần
mạnhvềlực.Chỉcầnthiênhạđồngtâmhiệplựcthìcóthểgiànhchiếnthắng.Bệhạnênẩncáidanhmàtrọngcáithực,cóthểdùngcáchnuôibinhtrongdân.Đólàcáchíttốnkémmàhiệuquảcao,vừaxâydựngđượcmộtđộiquânhùngmạnhmàngoạibanglạikhônghaybiết”. QuảnTrọngthấyTềHoàncôngnghiêmtranglắngnghe,bèntiếp:“Thầnđãsuyxétkỹ,cả
nướcTềcóthểchiathành21hương,trongđócôngthương6hương,sĩ15hương.Côngthươngchuyêntâmkinhthương,tíchluỹtiềncủachoquốcgia,bãimiễnquândịch.Sĩhươngtứcnônghương,thờibìnhdogiápsĩquảnlýnôngphulàmruộng,thờichiếndogiápsĩchỉhuynôngphutácchiến.Cứ5nhàbiênchếthành1quĩ,10quĩlà1lý,4lýthành1liên,10liênthành1hương,5hươngthành1quân.Mỗinhàcử1người,5ngườithành1ngũ,ngũcóquĩtrưởng,200ngườithành1tốt,tốtcóliêntrưởng,2000ngườithành1lữ,lữcóhươnglươngnhân’,5lữ,tức1vạnngườilà1quân.15hươngcộngcó3vạnngười,phânlàm3quân.Nhưvậy,binhsĩtứclànôngdân,lúcthờivụthìlàmviệcnhànông,lúcnôngnhànthìluyệntập,khichiếntranhbệhạcóthểđiềuđộng,tậptrunghọlạithànhquânđộitácchiến,Trênchiếntrường,mọingườivốnquenbiếtnhau,chiếnđấutrongđêmtốihọcũngnhậnragiọngnóicủanhau.1quânđộinhưthế,sốngcùngvui,chếtcùngbuồn,phòngthủthìkiêncố,chiếnđấuthìhùngmạnh,đủsứctunghoànhthiênhạ”. TềHoàncôngkhenhayvàphongQuảnTrọnglàmThừatướng.
QuảnTrọnglậptứcápdụngphápchếnuôibinhtrongdân,kiếnlậpquânđội.NămChuHi
vươngthứhai(năm680trướcCôngNguyên),tạiQuyên,nướcTềhộiminhvới4nướcTống,Trần,Vệ,Trịnh,bắtđầuxưngbá. Trong thời gian Quản Trọng làm thừa tướng, Tề Hoàn công phía bắc chinh phục 2 tộc
Nhung,Địch,phíanamtrấnápKinh,Sở,trởthànhđệnhấtbáchủthờiXuânThu,bảovệvàpháttriểnởmứcnhấtđịnhnềnvănhoátiếnbộởTrungnguyên.Khổngtửtừngcảmkháithốtlên:“NếukhôngcóQuảnTrọng,chúngtahẳnđềubịbọnmandilăngnhục”. “Hiệuchidĩkế,nhisáchkỳtình.Viết:chúathụchữuđạo?Tướngthụchữunăng?Thiênđịa
thụcđắc?Pháplệnhthụchành?Binhchúngthụccường?Sĩtốtthụcluyện?Thưởngphạtthụcminh?Ngôdĩthửtrithắngphụhĩ”. Phảithôngquasosánh7tìnhhuốngđôibênđểxácđịnhsựthắngbạicủachiếncuộc.Đólà:
Chúabênnàocóchínhnghĩa?Tướnglĩnhbênnàocótàinăng?Bênnàogiànhđượcthiênthờiđịalợi?Pháplệnhbênnàođượcchấphànhtriệtđể?Vũkhítrangbịbênnàotốthơn?Sĩtốtbênnàođượchuấnluyệnthànhthạo?Thưởngphạtbênnàocôngminh?Tacăncứvàođó,đủbiếtaithắngbại.
TàoTháođánhtrậnQuanĐộ CuốithờiĐôngHán,tạikhuvựcrộnglớnởphíanamvàbắcHoàngHàđãdầnhìnhthành2
tậpđoànlớnlàViênThiệuvàTàoTháo.ĐếnnămHánHiếnđếKiếnAnthứtư(năm199),vềcơbảnViênThiệuđãchiếmtoànbộđịakhutừhạduHoàngHàtrởlênphíabắc,vớilựclượngmấychụcvạnquân,khicầncóthểtiếnđánh,khiluicóthểtrấngiữđịalợi. Tháng6/199,ViênThiệulựa10vạntinhbinh,4vạnchiếnmã,dựđịnhtiếnxuốngphíanam
lấythànhHứaXương,lúcnàylàkinhđôcủaHánHiếnđế,đểtranhthiênhạphíanamcủamình. Đểgiànhquyềnchủđộngvềchiến lược, tháng8/199,TàoTháosaiTươngTạngBáđem
quântừLangTàtiếnvàoThanhChâuđểkiềmchếViênThiệu,củngcốcánhphảiđềphòngViênThiệutừphíađôngtậpkíchHứaXương. Tháng8/199,TàoTháolệnhchotướngBìnhLỗlàVuCấmđem2000quântrấngiữDiên
Tân làbênsangngangtrọngyêubênbờnamHoàngHà(phíabắchuyệnDiênTân, tỉnhHàNam,nayđãbịvùilấp),hiệptrợtháithúĐôngquậnlàLưuDiêntrấngiữBạchMã,ngănchặnquânViênThiệuvượtsôngtiếnxuốngphíanam. Tháng9,TàoTháothấyViênThiệuđôngquânhơnmình,HoàngHàlạitrảidàingàndặm,
khóbềphònggiữchuđáomọichỗ,cũngkhôngthểtrảihếtbinhlựcrangănchặnsuốtdòngsông,suyđitínhlạiquyếtđịnhdồnchủlựcđóngtạiQuanĐộđểthuhútmũitiếncôngchínhdiệncủaViênThiệu. ThángChạp,giữalúcTàoTháođangbốtrílựclượngchốngViênThiệu,thìLưuBịdấybinh
đánhTào,chiếmHạBìrồicửngườiđiliênkếtvớiViênThiệuhợplựctiếncôngTàoTháo.TàoTháo lâmvào tình thếbịđịch giáp công2mặt. Saukhiphân tích tìnhhình,TàoTháo chủtrươngtrướcđánhLưuBị,sauđánhViênThiệu. SaukhiTàoTháođánhbạiLưuBị,đemquânvềQuanĐộ,ViênThiệumớitínhđánhHứa
Xương. ThángHainămKiếnAnthứnăm(năm200)ViênThiệutiếnquânđếnLêDương.Mưusĩ
TuânDukiếnnghịvớiTàoTháohãyđemquânđitrướctớiDiênTân,giảbộvượtsôngđánhvàohậuphươngViênThiệu,buộcViênThiệuphảichiaquânraứngchiến;sauđólạipháimộtlựclượngnhỏgấprúttiếncôngViênThiệuởBạchMã,dươngđôngkíchtây,đánhvàochỗđốiphươngkhôngphòngbị,thìcóthểđánhbạiNhanLương. TàoTháonghetheokếcủaTuânDu,quảnhiênViênThiệuchiabinhtớiDiênTân.TàoTháo
liềnthừacơthốngkhinhkỵ,pháiTrươngLiêu,QuanVũlàmtiênphong,tiếngấptớiBạchMã.
KhiquânTàocòncáchBạchMãchừngmườidặm,NhanLươngmớiphátgiác,vộivãđemquânnghênhchiến.QuanVũmauchóngápsátquâncủaNhanLương,chémchếtNhanLương.QuânViênThiệuthuato. SaukhigiảivâychoBạchMã,TàoTháođưadânchúngnơiđâymentheoHoàngHàrútvề
phíatây.ViênThiệuđemquânđuổitheo.TàoTháochỉcòn600kỵbinhphíanamBạchMãtrongkhiquânViênThiệuđôngtớinăm,sáungànkỵbinh,đằngsaucòncóbộbinhbámsát. TàoTháohạlệnhchosĩtốtcởibỏyênngựavàquẳngmọicủacảisanghaibênđườngđểdụ
địch.Quảnhiên,quânViênThiệu tranhnhau thunhặtcủacải,bâygiờquânTàođộtnhiênnhảylênmìnhngựaphảncông,cuốicùngđánhbạiquânViênThiệutạiBạchMã,giếtchếtVănXúvàantoàntrởvềQuanĐộ. ViênThiệutuygặpbấtlợi,nhưngbinhlựcvẫnchiếmưuthếsovớiquânTào.Tháng7,Viên
ThiệulạichuẩnbịtiếnxuốngphíanamđánhHứaXương.Tháng8,chủlựccủaViênThiệutiếpcậnQuanĐộlậpdoanhtrạiliêntiếpkéodàimấychụcdặmtừđôngsangtây.TàoTháocũngdựngtrạiđốidiệnvớitrạicủaquânViênThiệu. Tháng9,quânViênThiệudựnglêncácvọnglâu(đàiquansát),đắpđấtcaonhưnúivàsai
cungthủdùngtênbắnsangdoanhtrạiquânTào.QuânTàophảidùngmộccheđỡmớiđilạiđược. MưusĩLưuHoabàykếvớiTàoTháodùngcácxebắnđáđểbắnphácácvọnglâucủaquân
ViênThiệu.TàoTháolậptứchạlệnhchothợchếtạoxebắnđá.Cácxebắnđánhanhchóngđượcchếtạo,vừađemdùngthửđãthâyngayuy lực.CáctảngđábaysangphíadoanhtrạiquânViênThiệu,rơiầmầmnhưsấmsétcácvọnglâucaongấtbịphánáthoàntoàn. Đôibêncứgiằngconhưvậy3tháng.TrongdoanhtrạiquânTào,tìnhhìnhngàymộtkhó
khănđúngnhưnhậnđịnhcủaTưThụ.Lươngthựctiếptếkhôngđủ,binhsĩdầndầnmỏimệt.TàoTháosuytínhrằngnếukéodàitìnhtrạngnàysẽbấtlợichomình,địnhđemquânluivềHứaXương,bènviếtthưhỏiýkiếncủaTuânúc. TuânÚc tuyởHứaXương,nhưngnắmrõ tìnhhìnhngoàimặt trận.Trongthưphúcđáp,
TuânÚcviết:“Quântachỉđông=1/10đốiphươngmàđãchặnlấyyếthầukẻđịch,khôngchochúngtiếnlênđãhơnnửanăm.HiệnquânViênThiệuđãmất2tướng,binhtuyđôngnhưngthếcôngđãyếu.Lúcnàynêntìmcơhộixuấtkỳchếthắng,thầntốcđánhbạiđịch...”. NiềmtincủaTuânÚccủngcốthêmlòngtinchoTàoTháo.Khiđượctinthámbáocómấy
ngànxelươngcủaViênThiệuđangchuyểnvậnvềphíaQuanĐộ,TàoTháoliềnphái2tướngTừHoảng,SửMỗiđembinhđiđánhphá. HaitướngTừ,Sửbímậtxuấtphát,chặnđoànxelươngquânViênThiệugiữađường.Tướng
hộtốngvậnlươnglàHànMãnhkhôngđịchnổiphảibỏchạy.HaitướngTừ,Sửliềncholínhđốttoànbộmấyngànxelương,khiếnquânViênThiệucàngthêmkhókhăn.
Sauđố,ViênThiệulạipháiđoànxelươnggấprútđitiếptế,lầnnàysaiđạitướngThuầnVuQuỳnhdẫnhàngvạnlínhhộtống,đemchứaởkhocốThịvàkhoÔSào.Nhớbàihọcđoànxelươngbịđốtphálầntrước,ThưThụkhuyênViênThiệucửmộtđạitướngđemquântớihiệptrợThuầnVuQuỳnhbảo vệ kho lương, đềphòngquânTào tậpkích,ViênThiệu1 lầnnữakhôngnghe. MưusĩHứaDucònkiếnnghịvớiViênThiệu:“ChủlựccủaTàoTháohiệnthờihoàntoàn
đóngởQuanĐộ,thànhHứaXươngtấtbỏtrống.NếutadùngkhinhbinhlặnglẽđangđêmtậpkíchHứaĐô,mượntiếngphụngnghênhHiếnđế,dựavàođóđểthảophạtthìcóthểbắtsốngTàoTháo”.ViênThiệulạigạtđi. Cùnglúcđó,ThẩmPhốibắtgiữgiaquyếncủaHứaDu,phaotingiaquyếnHứaDuphạm
pháp.HứaDucảgiận,liềnbỏdoanhtrạiViênThiệumàsanghàngTàoTháo.ĐượcTàoTháohậuđãi,HứaDuhiếnkế:“Hiệnnayhơn1vạnxelươngcủaViênThiệuchấttạiCôThịvàÔSàodoThuầnVuQuỳnhcoigiữ.Nếuminhcôngdùngkhinhbinhtậpkíchbấtngờ,đốthếtlươngthảo,thìnội3ngàychẳngđánhquânViênThiệucũngtan”. KiếnnghịcủaHứaDuvừahaylạivừaphùhợpvớiýđồtìmcơhộixuấtkỳchếthắngcủaTào
Tháo.Dovậy,TàoTháocoitrậntậpkíchôSàolàtrậnđánhtrọngyếutớithắngbạitoàncục. TàoTháođích thândẫn5000quânmã, cầmcờhiệuquânViênThiệu,ngườingặm tăm,
ngựabuộcmiệng,mỗingườimangtheomộtbócỏ,lợidụngđêmtốitheođườngnhỏtớiÔSào.Khiđếnsautrại,quânTàomớitứcthờibủavâyvàphónghoảrồixônglênchémgiết,ThuầnVuQuỳnhkhôngcảnnổi,phảirútvàodinhluỹcốthủ. ViênThiệuđượccấpbáokholươngÔSàobịđánhpháđãkhôngnghelờiTrươngCápnên
“đicứuÔSào”,màlạiđinghelờiQuáchĐồ“điđánhdoanhtrạiquânTào,TàoTháotấtphảiđemquânvềcứu”.ViênThiệusaihaitướngCaoLãm,TrươngCápđemquânđánhdoanhtrạiquânTào,chỉpháimộtđộikỵbinhnhỏđicứuÔSào. QuânvàobáovớiTàoTháolàViênThiệuchokỵbinhcứuviệnsắptớiÔSào,xinđượcchia
binhrangănchặn.TàoTháođãcótínhtoántừtrước,chỉđáp:“Baogiờchúngđếnsaulưngtacácngươihãybáo!”Thếlàsĩtốtliềuchếttấncông,giếtThuầnVuQuỳnh,đốtsạchkholương. ĐạidoanhcủaquânTàokiêncố,phòngbịnghiêmngặt,2tướngCaoLãm,TrươngCápđánh
khôngnổi,phảirútvề.ĐồngthờitinkholươngÔSàobịthiêutrụilantruyềntrongquânViênThiệu,ainấydaođộngbàntánxônxao. BọnQuáchĐồsợbịtruycứutráchnhiệmliềngièmphađổlỗichoTrươngCáp.TrươngCáp
trướcnaymộtdạtrungthànhbịđổoanhếtsứcphẫnuấtbèncùngCaoLãmsanghàngTàoTháo.QuânViênThiệunáoloạn,sĩkhísasúthẳn. TàoTháothừathếchiaquânlàmbađườngtấncôngViênThiệu.Sứcchiếnđấucủaquân
ViênThiệuđãsuysụplạikhôngphốihợpđượcvớinhaunênđạibại,bịtiêudiệthơn7vạnquân.
“Thếgiả,nhânlợinhichếquyềndã"
Nói lợithế,tức làmượnđiềukiệncó lợichomìnhlinhhoạtứngbiến,nắmchắcquyềnchủ
độngtácchiến.
Tầnvươngchủđộngdiệt6nước GiữathếkỷthứtưtrướcCN,TầnHiếucôngtrọngdụngThươngƯởng,thayđổiphéptắcluật
lệ,saumộtthếkỷpháttriển,đếnkhiTầnvươngDoanhChínhlênngôi(năm246trướcCôngNguyên),Tầnđãtrởthànhmộtnướclớn,mạnhvàgiàu. NămTầnvươngChínhthứchín(năm238trướcCôngNguyên),DoanhChính22tuổi,bắt
đầunắmhếtquyềnhành,loạibỏThừatướngLãBấtVivàTrườngTínhầuLaoÁivàcácthếlựcphảnloạn,bắtđầuchếđịnhchiếnlượcvàsáchlượcthốngnhất6nước. DoanhChínhbiếtdùngngườitài;bấtkểlàngườiTầnhaynướckhác;nếutrungthànhphục
vụTầnvươngđềuđượctrọngdụng.NhưLýTưngườiSở,ÚyLiêungườiNguỵ,đượcDoanhChínhgiaochochứcTrưởngsử,Quốcuý,đãđềxuấtchoôngsáchlượcthốngnhấtsáunước. UýLiêu(tênLiêu,nhậmchứcQuốcuýnhàTần,nênxưng làUýLiêu)chorằnghiệnthời
quyếtsáchcủasáunướcđềudocáchàothầnmỗinướckhốngchế,mànhữnghàothầnấyvịnàocũngchỉmưulợiriêng,chẳngnghĩgìtớisựhưngvongcủaquốcgia.NếunướcTầndùngchâubáumuachuộc,cácngườiđósẽchịusựsaikhiếncủaTần. LýTưchorằngtrongsáunước,Hànlànướcyếunhất, lạiởsátphíaĐôngnướcTần,nên
phảichiếmlấytrướctiên. TầnvươngDoanhChínhnghelời,chongườiđemvàngbạcchâubáuđingaycácnướcdu
thuyết. Sauhơnmộtnămhoạtđộng,Tầnđãmuachuộcđượcnhiềuhàothầncácnước,biếtđược
khôngítnhữngđiềucơmậtvềchínhtrịvàquânsựcủasáunước. NămTầnvươngChínhthứ11(năm236trướcCôngNguyên)2nướcTriệu,Yênđánhnhau,
đạitướngBàngHuyêncủanướcTriệuđemquânđánhYên.DoanhChínhbànvớiLýTưvàÚyLiêu,quyếtđịnhtạmthờichưađánhHàn,màthừacơnướcTriệubỏtrống,lấydanhnghĩacứunướcYên,chiaquân2đườngtiếncôngTriệu. ĐiếuNangvươngnướcTriệunghe tinhaiđạoquânTầntiếnđánh,muốnmời lão tướng
LiêmPha-trởlạicầmquân,liềnsaithịvệĐườngCửumangtặngLiêmPhamộtbứchoạconnghêvàbốnconngựakhoẻ,dặn:“Nếuthấylãotướngcòntrángkiện,thìhãythỉnhlãotướngracầmquân”. MưusĩcủanướcTriệulàVươngNgaolàmnộiứngchoTần,lénđếngặpsủngthầncủavua
TriệulàQuáchKhaibàncáchngăncảnkhôngđểLiêmPhatrởlạicầmquân.
QuáchKhaimờiĐườngcửutớitưdinh,tặngĐườngcửunhiềuvậtquý,yêucầuĐườngcửutrởvềtâuvớinhàvuarằngLiêmPhađãgiàyếu,khôngthểcầmquânđánhgiặc. Đường Cửu sau khi nhận tặng phẩm củaQuáchKhai, đến gặp LiêmPha, về tâu với vua
Triệu:“LiêmPhacòncóthểcưỡingựa,ănthịt,nhưngđãmấthẳnkhảnăngkhốngchếđạitiểutiện.Ngồitiếphạthầntrongthờigianngắnmàphải3lầnvàotrongtiểutiện”.VuaTriệuthởdài:“LiêmPhaquảthậtgiàyếumấtrồi!”.Thếlàkhôngcóýđịnhmờilãotướngnữa. Lúcnày2đạoquâncủaTầnđãđánhchiếm9 thànhcủanướcTriệu.Trongnămđó,vua
TriệulàĐiếuNangvươngvìlobuồnmàsinhbệnhtừtrần,UMậuvươngThiênlàconlênnốingôi. NămTầnvươngChínhthứ13(năm234trướcCôngNguyên)đạitướngcủaTầnlàHoànỶ
đánhquânTriệuđạibạitạiBìnhDương,diệt10vạnquân,giếttướngTriệulàHộTriếp. VươngThiênvộichogọidanhtướngLýMụcđangchốngHungNôvềtriều,phonglàmđại
tướngquânchốngTần.Nămsau,quânTầnlạiđánhNghiAn.LýMụcdẫnquânđếnBaHạ,đánhbạiquânTầnởtrậnBaHạ.Đểthưởngcông,vuaTriệuphongLýMụclàmVõAnquân. NămTầnvươngChínhthứ15(năm233trướcCôngNguyên),côngtửHànPhinướcHàn
kiếnnghịvớiDoanhChính:muốnthốngnhất6nước,phảiphátanthế“hợptung”củahọ,trướchếtđánhTriệu,Hàn;côlậpsở,Nguỵ;lôikéoTề,Yên;đợilấyxongTriệu,Hànsẽtiêudiệtnướckhác.KiếnnghịcủaHànPhithểhiệntrướcđánhnướcyếu,sauđánhnướcmạnh,đánhtừgầnđếnxa,mỗiđốithủcóphươngchâmriêng.DoanhChínhnghetheo,linhhoạtứngbiến,tusửahoànthiệnphươngchâmđịnhtrước. ThấychưathểdiệtngayTriệu,DoanhChínhtậptrungđánhHàn.NămTầnvươngChínhthứ
16(năm231trướcCôngNguyên),trướctìnhthếquânTầnngàymộtlấnát,nướcHànbuộcphảidângđấtNamDươngđểcầuhoà.TầnpháiNộiSửĐằngđemquântớitiếpnhận. Nămsau(năm230trướcCôngNguyên),NộisửĐằngtừNamDươngxuấtquânđánhkinh
đôDươngĐịch,bắtsốngHànvươngAn.NướcHàndiệtvong,TầnđemđấtHànđổithànhquậnDĩnhChâu.Trongkhiđó,nướcTriệubịhạnhánnghiêmtrọng,kinhtếkhókhăn,dânchúngđóikhổ,tìnhhìnhnguyngập.DoanhChínhchớpthờicơ,1nămsaulệnhchoVươngTiễnvàĐoanHoàchiaquân2đườngtiếncôngnướcTriệu. VươngTiễntiếnđánhđấtTỉnhHình(tâyTỉnhHình,tỉnhHàBắc).ĐoanHoàbaovâykinhđô
HàmĐancủanướcTriệu.VuaTriệulệnhchoVõAnquânLýMụcvàtướngTưMãThượngngănchặnquânTần.Đôibênđánhnhaucảnăm,quânTầnvẫnkhôngthắngđược. LúcnàymưusĩVươngNgaocủaTầnlạinhậnđượcmậtlệnhđếnđạidoanhcủalãotướng
VươngTiễn,nói:“ÝcủaTầnvươnglàlãotướnghãyviếtmộtbứcthưcầuhoàgửichoLýMụccủaquânTriệu.TasẽcócáchlàmchoLýMụcthấtbại”. VươngTiễnhiểurakếlygiáncủaTầnvương,liềnsaisứgiảđemthưsangdoanhtrạicủaLý
Mụcđềnghịgiảnghoà.LýMụccũngpháingườimangthưtrảlời,đồngýđàmphán.Thếlàsứgiảđôibêncứthếđemthưqualại,đôibêntạmngưngchiến. Trongkhiđó,tạikinhđôHàmĐan,VươngNgaoluônluitớitưdinhcủaQuáchKhai,nay
tặngvàng,maidângngọc,trởthànhtrikỷ.Mộtbữa,VươngNgaolàmravẻbímậtbáotinvớiQuáchKhai:“LýMụcgiaohảovớiVươngTiễn,ướcđịnhvớinhaulàsaukhidẹpxongnướcTriệusẽphongchoLýMụclàmvua...”. QuáchKhaivộitâuvớivuaTriệu.VuaTriệuchưatin,QuáchKhailiềnđềnghịnhàvuaphái
ngườiđếnquansátdoanhtrạicủaLýMụcquảnhiênthấyLýMụcvàVươngTiễncóthưtínqualạivớinhau.VuaTriệunghingờ,liềnsaisứgiảmangchiếuchỉđếnđạibảndoanhcủaLýMục,phongchoTriệuThônglàmđạitướng,buộcLýMụctraolạibinhquyềnchoTriệuThông. LýMụcthởdài:“ĐúnglàhọmuốnđẩytavàotìnhcảnhcủaLiêmPha”.ÔngthừabiếtTriệu
ThôngkhôngphảilàđốithủcủaVươngTiễn,nênkhôngchịugiaoquyền,đòigặpvuaTriệu.SứgiảlàtaychâncủaQuáchKhai,liềnlậpmưucùngTriệuThônggiếtLýMục. NămTầnvươngChính thứ19 (năm288 trướcCôngNguyên),VươngTiễn tiếp tụcđánh
Triệu.QuânTriệudothaychủtướng,chỉhuysailầm,sĩkhísasútnênđạibại,TriệuThôngbịgiết.QuânTầnthừathắngtiếnchiếmtoànbộvùngđấtphíađôngTháiHànhSơn,đếnsátkinhđôHàmĐan. QuânTầnbaovâyHàmĐan,vuaTriệuvôkếkhảthi,chỉởtrongcunguốngrượugiảisầu.
QuáchKhaingầmchongườiđemthưtớiVươngTiễn,đềnghịTầnvươngDoanhChínhthânchinhđếnHàmĐan,thìsẽtậnlựckhuyênvuaTriệuđầuhàng. TầnvươngDoanhChínhquảnhiênthânchinhtớiHàmĐan.VuaTriệuởtrênmặtthành
nhìnthấycờhiệucủaTầnvươngthìkinhhoảng.QuáchKhainhânlúcấyliềnkhuyênvuaTriệuđemviênngọchọHoà(ngọcquý)cùngbảnđồHàmĐandângchoTầnvươngthìsẽkhôngbịgiết.VuaTriệuđànhtựmanglễvật,mởcửathànhrahàng.NướcTriệudiệtvong. KhiquânTầnđangdiệtTriệu,VươngTiễnđãđiềumộtlựclượngtậpkếtởTrungSơn,gần
biêngiớinướcYên.TháitửĐan,nướcYênthấykhóbềchốngnổi,liềnkếtgiaovớicácdũngsĩ,tổchứcámsátTầnvươngDoanhChính. NămTầnvươngChínhthứ20(năm227trướcCôngNguyên),TháitửĐanpháiKinhKhavà
TầnVũDươngđisứsangTần,vờhiếnbảnđồnướcYên,kỳthựcnhằmthừacơámsátDoanhChính.KinhKhađếnkinhđôHàmDươngcủaTần,khidângđịađồ liềnrútdaođâmDoanhChính,nhưngchưađâmtrúngthìđãbịgiết.DoanhChínhliềnhạlệnhchoVươngTiễnvàTânThắngđemquânchinhphạtnướcYên.KhônglâusauVươngTiễnchiếmđượcKếĐôcủanướcYên. DoanhChínhmuốnbắtTháitửĐanlàkẻđãpháingườiđiámsátmình, liềnhạ lệnhcho
tướngLýTínđemquântruykích,đánhbạiquânYêntạiDiễnThủy.VuaYênhếtđường,bèngiếtTháitửĐanđểtạtộivớiTầnvươngvàcầuhoà,nhưngDoanhChínhhạlệnhđánhtiếp
xuốngphíanam,lậpnướcYênmới. ĐạibộphậnđấtđainambắcHoàngHàđãbịTầnkhốngchế,chỉcòntrơtrọinướcNguỵở
vùngtrunghạdu.NămTầnvươngChínhthứ22(năm225trướcCôngNguyên),DoanhChínhpháicontraicủalãotướngVươngTiễnlàVươngBônđánhNguỵ. Nguỵvươngvộichotusửathànhtrì,đàohàosâuquanhthành,đồngthờisaisứsangcầu
cứuTề.NhưngđạithầnHậuThắngnóivớivuaTề:“NếucứuviệnNguỵ,hậuquảsẽkhólường”.NênTềkhôngxuấtbinhcứuNguỵ. VươngBônliêntiếpchiếnthắng,nhanhchóngtiếntớikinhđôĐạiLươngnướcNguỵ,bao
vây.QuânNguỵliềuchếtgiữthành. Mùamưađến,nướcsôngdângcao.VươngBônliềnchodẫnnướcsôngHoàngHàvàothành.
ThànhĐạiLươngbịngập lụtbangày, tườngthànhnhiềuchỗsụt lở.QuânTầntheođóvàothành,bắtsốngvuaNguỵ.NướcNguỵdiệtvong. SaukhidiệtHàn,Triệu,Nguỵ;DoanhChínhlạichuẩnbịđánhSở.LãotướngVươngTiễntâu
nướcSởhùngmạnh,phảicó60vạnquânmớithắngđược,còntướngtrẻLýTíntâurằngchỉcần20vạn.DoanhChínhliềnphongLýTínlàmđạitướng,MôngĐiềmlàmphótướng,đemquânđánhsở.VươngTiễncáobệnhvềnhàdưỡnglão. LýTínđánhmấytrậnđầuthắnglợi,chủquanlàtìnhthếthuậnlợi.Khôngngờsauđó,Sởcử
đại tướngHạng Yên đem20 vạn binhmã dùng chiến thuậtmai phục, đánh bại quân Tần.DoanhChínhliềnthânchinhđếnnhàVươngTiễnmờiôngracầmquân,cấpchoông60vạnquân.VươngTiễnlầnnàyxuấtquânđánhbạiđạiquâncủaHạngYên. Nămsau,VươngTiễncùnglãotướngMôngVõ(chacủaMôngĐiềm)đemquântiếptụctiêu
diệtlựclượngcònlạicủaquânSở,bắtsốngSởvươngPhụSô.NướcSởdiệtvong. DiệtSởxong,VươngBônthaychalàmđạitướng,viễnchinhLiêuĐông,bắtsôngvuaYên,
tiêudiệttànquâncủacôngtửGiánướcTriệu.Nhưvậy,6nướcchỉcòncóTề.LúcnàyvuaTềmớikhẩntrương,vộivãtậptrungquânđộitạiphíatâynướcTề,chuẩnbịchốngđỡ. NămTầnvươngChínhthứ26(năm221trướcCôngNguyên),đểtránhquânchủlựccủaTề
ởphíatây,VươngBônđemđạiquântiếnthẳngtừbắcxuốngnam,tớitậnkinhđôLâmTri.Đồngthời,TầnlạipháisứgiảđếnđàmphánvớivuaTề,hứacấpđất,phongtước.Trướctìnhthếđạiquânđôiphươngởsátnáchvàsựdụdỗvềchínhtrị,vuaTềđầuhàng.NướcTềdiệtvong. TầnvươngDoanhChínhxưngđế,lấyniênhiệuTầnThủyHoàngchấmdứtcụcdiệncátcứvà
phântranhhỗnloạncủacácchưhầu,lậpnhànướcphongkiếntậpquyềnđầutiêntronglịchsửTrungQuốc. “Năngnhithịchibấtnăng”.
MạoĐốnmạnhmàgiảyếu SaukhiHánCaoTổLưuBangthốngnhấtTrungQuốc,tộcHungNôởphíabắcngàymộtlớn
mạnh,đedoạvươngtriềuTâyHánmớiđượckiếnlập. MùađôngnămHánCaoTổthứbảy,HánCaoTổđemquânchinhphạt.32vạnquânHánlần
lượttiếnlênphíabắc.TướngHungNôlàMạoĐốnliềnsaiTảHiềnvươngvàHữuHiềnvươngmanghơnmộtvạnthiếtkỵtiếnxuốngphíanam.QuânHungNôđếnTânDươngthìgặpquânHán.Haibênđánh1trận,quânHungNôđạibại.QuânHántruykíchđếnLyThạch(tỉnhSơnTây)lạiđánhthắngquânHungNô,thurâtnhiềuđàngiasúcmàHungNôvứtbỏ,mớidừnglại. SauđóHungNôlạitậptrungquântạiphíatâybắcLâuPhiền(NinhVũ,tỉnhSơnTây).Hán
CaoTổlệnhchoxakỵtiếncôngmạnh,quânHungNôphảirútlui,quânHánthừathắngtiếnlênphíabắc.HánCaoTổvuimừngvìthắnglợiliêntiếp,địnhgiảiquyếtluônmộtlầncảthùtronglẫngiặcngoài,bènpháigiánđiệpđithămdòthựclựcnộibộHungNô. MạoĐốnbiếtvậy,liềnđểchogiánđiệpcủaquânHánthâmnhậpvàonộiđịa,cònmìnhgiấu
diếmlựclượngmạnh,chỉđểlộnhữngcánhquângiàyếuởbênngoài.GiánđiệpcủaquânHántrởvềtâuvớiHánCaoTổnhữngđiềutainghemắtthấyvànóiquânHungNôyếukém,tanrã,cóthểtiếnđánhdễdàng. HánCaoTổnghevậy liềnđíchthândẫnđạiquânxuấtphát từTấnDương, trướckhi lên
đườnglạipháiPhụngXuânQuânLưuKínhđitrướcđểthămdòhưthựcmộtlầnnữa.. Suốtdọcđườngtiếnbinh,hễgặpbinhmãcủaHungNô,quânHánchỉmớihòhét,binhmã
củaHungNôđãbỏchạytánloạn;đạiquândễdàngvượtquaCúTrúSơn(tâybắchuyệnĐại,tỉnhSơnTâỵ).Lúcnày,LưuKínhphụngmệnhđitrướcthámthínhquaytrởvề.HánCaoTổvộihỏi:“ViệcđánhHungNôdễdàngphảikhông?”.LưuKínhđáp:“Thầnchorằngchớnênkhinhđịchmàtấncông”. HánCaoTổhỏi:“Vìsao?”.LưuKínhđáp:“Hainướcgiaotranh,lẽranêngiễuvõgiươngoai,
phôtrươnglựclượngcủamình,nhưngbinhmãHungNôtoànlàbọntànquângiàyếu,chẳngtỏramộtchútsĩkhí,thầnchorằngđólàđốiphươnggiảtrá,bệhạnênthậntrọng”. HánCaoTổđangmuốnđánh,thấyLưuKínhcanngănnênnổigiận,lệnhbắtLưuKínhđưa
vềQuảngVõ(tâynamhuyệnĐại,tỉnhSơnTây)hạngục,chờđánhxongtrởvềsẽtrịtội. HánCaoTổđembinhmãtiếncông,chỉmuốnđánhnhanhthắngnhanh,lệnhchoTháiBộc
HạHầuAnhgấprúttiếnquân,khiếnchỉcònkỵbinhtheokịp,bộbinhbịtụtlạiphíasau.KhiquântớiBìnhThành,binhmãHungNôtrànravâykín.Đôibêngiaochiếnhồilâuchưaphân
thắngbại,vừahaycóMạoĐốnchỉhuykỵbinhHungNôkéođến.QuânHánvừaphảihànhquângấprút,đóikhát,lạivừatrảiquamộttrậnkịchchiến,tìnhthếthậtkhókhăn.HánCaoTổthấyvậynhìnquanh,thấygócđôngbắcBìnhThànhcómộtngọnnúilớntênlàBạchĐăngSơn,vộihạlệnhphávây,rútlênnúi,dựnglũyđáởđườnglênnúi,liềuchếtchốngcự. QuânHungNômấyphenxônglênnúiđềukhôngđược.MạoĐốnchiaquânlàmbốncánh
vâykínquanhnúi.ĐâychínhlànơiMạoĐốnđãchọnlàmcáibẫyđểtiêudiệtquânHán. HánCaoTổchỉmonghậuquâncủamìnhđếngiảivây,nhưnghậuquânHántụthậuđãbị
bốnmươivạnquânHungNôchặnkíncácnẻođườngdẫntớiBạchĐăngSơnnênkhôngtiếpcậnđượcvớitiềnquâncủaHánCaoTổ. HánCaoTổbịvâykhốnbảyngàybảyđêmtrênBạchĐăngSơn,maycómưusĩTrầnBình
hiếnkế,pháingườiđemnhiềuvàngbạcchâubáudângchoáithêcủaMạoĐốn,nhờnóigiùmvớiMạoĐốn.MạoĐốnnểvợ,nớilỏngvòngvây,chừa1gócchoHánCaoTổchạythoát. HánCaoTổđemquântrởvề,quaQuảngVõliềnghévàothămLưuKínhvànói:“Trẫmvì
không nghe lời khanh nênmới bị trúng gian kế của bọnHungNô, thật xấu hổ khi gặp lạikhanh”.ĐoạnphongchoLưuKínhchứcquanNộihầuvàhaingànhộdân. “Dụngnhithịchibấtdụng”
Muốnđánhmàlàmnhưkhôngcầnđánh.
ĐịchThanhgiảbộnghỉngơi ĐờiTốngNhânTông,nămHoàngThạch thứnhất (năm1049), thủ lĩnhdân tộc thiểusố
QuảngTâylàNùngTríCaokhởibinhchốngnhàTống,đánhthànhchiếmđất,giếtquanđịaphương,làmchấnđộngcảvùngLĩnhNam. VuaTốngpháitướngTrươngTrung,TưởngGiaiđemquânđitrấnáp.Cả2vìkhinhđịchmà
thấtbại;lạipháiTônMiến,DưTịnhđidụhàngcũngvôích.TốngNhânTônghếtsứclobuồn.NămHoàngThạchthứtư(năm1052),danhtướngnhàTốnglàĐịchThanhlãnhbinhchinhphạt.TôngNhânTôngcửĐịchThanhlàmTuyênHuyNamViệnSứ,thốngnhấtchỉhuyquânLĩnhNam. Vìkhihànhquân,mỗingàychỉđimộtchặngđườngvừaphải,đếnmỗichâuthànhlạinghỉ
mộtngày,chonênkhitớiTânChâuquânlínhvẫnmạnhkhoẻ,sĩkhíhănghái. BấygiờNùngTríCaođóngquântạiUngChâu(bờnamsôngNamÚc,huyệnNamNinhtỉnh
QuảngTây),dựavàoảiCônLuânđểchốngquânTống.VịtríảiCônLuânnằmởtâynamTânChâu,làcửaảihiểmyếu,dễthủkhócông. NămHoàngThạchthứ5(năm1053)trungtuầnthángGiêng,đạiquânTốngđếnTânChâu
đúngvàodịptếtNguyêntiêu.ĐịchThanhchotoànquânnghỉ10ngàychờlệnh,lạicònchomởyếntiệc3ngày.NgàythứnhấtvàorằmthángGiêng.Tốihômđótrăngsángvằngvặc,cảthànhTânChâutreođènkêthoa,náonhiệtvuivẻkhácthường.ĐịchThanhđíchthânchủtrìyếntiệc,mờicácchưtướnguốngrượuthoảsức. HômsauĐịchThanh lại đích thân chủ trì yến tiệc, nhưng lầnnày chỉmời toàn cácphó
tướng.Tiệcđếntậncanhhai,độtnhiênmâyđenkéotớichelấpcảmặttrăng,mưatrútầmầm.ĐịchThanhbỗnghaitayômbụng,nóilàcảmthấykhôngkhoẻ,xinluivàonghỉ.Látsau,ĐịchThanhchongườirachuyểnlời:“NguyênsưthỉnhtướngquânTônMiếnthaymặttiếprượu,chờnguyênsưuốngthuốcvànghỉngơixongsẽlạiratiếpđãiquankhách”. Chờđếncanh5,trờisắpsángvẫnchưathấyĐịchThanhtrởlạibàntiệc.Đếnlúcmọingười
đềubuồnngủ,cóquânchạyvàobáotin:“Canhbađêmnay,nguyênsưđãchiếmđượcảiCônLuân! Thìra,ĐịchThanhsớmđãtínhrằngnếuchỉbằngsứcmạnhthìkhôngthểchiếmđượcải
CônLuân.SaukhiđếnTânChâu,tuycóthểlậptứctấncông,nhưngônghạlệnhchoquânsĩnghỉngơi10ngày,bàyyếntiệcbangàyđểđốiphươngmấtcảnhgiác.Quảnhiên,quândothámcủađịchbáovềlàquânTốngđangnghỉngơi,chưatiếncôngngay,nênđịchlơlàphòngbị.
ĐếnngàyRằmthángGiêng,mọiviệcchuẩnbịxong.KhiĐịchThanhrờibàntiệcđểhạlệnhhànhđộng,quânlínhgiữảiCônLuânvẫntưởngquânTốngđangsaysưayếntiệc,nêncũngtụtậpănnhậu.ĐịchThanhđíchthândẫnquânđộimưagió,mentheođườngnhỏ,trongđêmtốitiếnsátcửaảimàquântrênảivẫnkhônghaybiết.ĐịchThanhphátlệnhxônglênchémgiết.Mộttrậnácđấudiễnra,cuốicùngquânTốngchiếmđượccửaảitrọngyếunày.Đườngtiếnquânxuốngphíanamđãrộngmở,quânTôngthừathắngtiếnthẳngxuốngUngChâu. NùngTríCaonghetinCônLuânthấtthủ, liềnchiếmgiữđịahìnhcólợi,từtrêncaonhìn
xuống,bàytrậnnghênhchiến. ĐịchThanhbốtríbộbinhởmặttrước,kỵbinhhộvệhaibên,tấncôngmấyngànquâncủa
NùngTríCao,quânNùngTríCaobỏchạytantác.QuânTốngtoànthắng. “Cậnnhithịchiviễn”
Muốnđếngầnmàlàmnhưlùixa.
ViệtVươngnghibinhpháquânNgô NămChuKínhvươngthứ42(năm478trướcCôngNguyên),nướcNgôbịhạnnặng,kho
lươngdốccạn,dânchúngchếtđóivôsố.CâuTiễnchorằngthờicơđãtới,cấtbinhđánhNgô. Tháng3,đạiquânCâuTiễnkéođếnLạpTrạch.VuaNgôlàPhùSainghetin,vộiđemquân
nghênhchiến.Đôibênbàytrậnở2bờsôngNamBắc,quânNgôởphíaBắc,quânViệtởbờNam. CâuTiễnthấybinhmãquânNgôkhôngíthơnquânmình,liềnbànvớiPhạmLãi,VănChủng
dùngkếnghibinh,PhạmLãichỉhuyhữuquântiếnlênmạnngược,VănChủngchỉhuytảquântiếnxuốngmạnxuôi.Chiềutối,saukhiăn,haiđạoquântảhữuchiaraẩnởmésông. Đếnnửađêm,haiđạoquâncủaPhạmLãivàVănChủngcùnghòreovàchiêngtrốngầmầm.
PhùSaitưởngquânViệtchia làmhaiđườngvượtsông, liềnphânbinhthành2đạonghênhchiến. NhânlúcquânNgôđãtoảrahaiphíacáchxanhau,CâuTiễnthốnglĩnhquânchủlựcvượt
sôngtấncôngbấtngờ.Tạiđây,lựclượngquânNgôquámỏngnênbịđánhbại.QuânViệtthừathắngtruykíchđếntậnMạtẤp(namhuyệnNgô,tỉnhGiangTô). HaiđạotảhữuquânNgôvộivãquaytrởlạicứuviện,nhưngvìgấpgápmệtmỏinêncũng
đại bại, phải tháo chạy.QuânViệt truy kíchđếnkinhđôThànhGiao củaNgô thì đuổi kịp.Tronglúcđó,haicánhcủaPhạmLãivàVănChủngđãkịpvượtsônghợpvớitrungquân,baovâyquânNgô,đánhquânNgôthảmbại.PhùSaichỉcònmộtíttànquân,đànhluivàođóngcửathànhcốthủ. “Viễnnhithịchicận”
Muốnlùiraxamàlàmnhưtớigần.
HànTínđánhlừaNgụyBáoVương Tháng Sáu nămHán Cao tổ thứ hai (205 trước CôngNguyên),mẫu thân của Nguỵ Báo
vươngbịbệnhnặng,NguỵBáovươngtâuvớiLưuBangxinđượcvềnhàthămnom.LưuBangthấylờixinhợpđạonghĩa,liềnchấpthuậnvàđịnhkỳhạnđểNguỵBáovươngtrởlại.NàongờNguỵBáovươngsaukhivượtquaHoàngHàliềnphảnlạiHánvươngmàliênkếtvớiSở. NgụyBáovươngchiếmcứHàĐông(tỉnhSơnTây),tiếnsangphíatâycóthểuyhiếpQuan
Trung,xuốngphíanamcóthểcắtđứtsựliênhợpgiữaQuanTrungvớiHuỳnhDương,cùngvớiquânsởtạothànhthếgọngkìmuyhiếpHuỳnhDương.LưuBanghaytinNguỵBáovươnglàmphản,cửHànTínlàmTảThừatướng,cùng2tướngTàoThamvàQuánAnhđemquânhỏitội. HànTínđemquânđếnLâmTấnQuan,nhìnsangphíađốidiện,thấyquânNguỵbàytrậnsan
sát,khôngthểvượtsông,bènchọnnơihạtrại.HànTínlệnhTàoThamđembinhsĩlênrừngchặtcâylấygỗ,bấtkểcâylớncâynhỏ,càngnhanhcàngtốt.ĐoạnlạilệnhchoQuánAnhsaibinhsĩđếncácchợmuavàingànchiếcvò,vại,chumđemvề,khôngđượcchậmtrễ.Haingàysau,TàoThamvàQuánAnhlàmxongphầnviệcđượcgiao. Tiếpđó,HànTínyêucầuhọlàmbèvàhướngdẫncáchlàmbègỗghépvớichumvại.Mấy
hômsau,toànbộcôngviệcđãhoànthành. Nghetinbèmảngđãlàmxong,HànTínđíchthânkiểmtra.Đếntối,ônglệnhchoQuánAnh
cùngvàingànbinhsĩởlạibếnLâmTấn,làmnhưchuẩnbịvượtsông,đểthuhútsựchúýcủaquânNguỵ,cònôngcùngvớiTàoTham,nửađêmtổchứcđưacácbèmảngxuốngHạDươngchoquânlínhvượtsông. NguỵBáovươngchỉchúýtớitìnhhìnhởbếnLâmTấn,vìchorằngphíathượngduquân
Hánkhônghềcóthuyềnnênchẳngthểvượtsông.Dovậy,quânHànTínsangsôngkhônggặptrởngạigì,khitiếnsáttớiĐôngTrương,gặpdoanhtrạiquânNguỵ,TàoThamdẫnquânxôngvàochiếmAnẤp,hậuphươngquânNguỵ.HànTínkhíchlệquânsĩthừathắngtiếnquâncôngphákinhđôBìnhDươngcủanướcNguỵ. Nguỵ Báo vương ở Bình Dương nghe tin An Ấp thất thủ, vội đem quân ra ngoài thành
nghênhchiến,nhưngchẳngmấychốcđãthua,vộiômđầutháochạy. QuânHántruyđuổiđếnĐôngViên(tâyViênKhúc,tỉnhSơnTây)thìvâykínquânNguỵlại.
HànTínralờikêugọi,quânNguỵliềnvứtgiáoquihàng.NguỵBáovươnghếtđườngchạytrốn,đànhxuốngngựakhoanhtaychịutrói. "Lợinhidụchi”
KhuấtHànhửquânGiảo Năm702trướcCôngNguyên,SởVõvươngthânchinhđemquânđánhnướcGiảo.Đạiquân
hạtrạitạiphíanamthànhnướcGiảo.QuânSởcôngphámãnhliệt,nhưnggặpphảisựchốngcựkiêncườngcủaquântrongthành,tấncôngmấytrậndữdộivẫnchưahạnổi. SởVõvươngbuồnrầungồimộtmìnhtrongtrướnguốngrượu.KhuấtHàvàoyếtkiến,tâu:
“Thầncómộtkếkhảdĩdụđịchrakhỏithành”,Sởvươngcảmừng,saitảhữuluirangoài,mộtmìnhmậtnghịvớiKhuấtHà. Sánghômsau,1đoànphudịchnướcSởđivòngquaGiảothànhlêndãynúiphíabắcchặt
câylàmcủi,đếnchiềutừngtốp,từngtốplẻtẻlạigánhcủivềdoanhtrại,hoàntoànkhôngcóbinhsĩhộtống.QuâncanhgiữthànhGiảolấylàmlạ,liềnmờivuaraxemrồixinđượcxôngrabắtsốngphudịch.Nhưngvuanói:“Khôngđược!ĐâylàkếcủaquânSởdụtarangoàithành,chớmắcmưu”. Liêntiếpmấyngàysau,quânSởvẫntiếptụcchophudịchlênnúichặtcủivàgánhvềdoanh
trại.TrongthànhGiảobịvâyđãlâu,củicũngsắpcạn.VuaGiảolúcnàycũngtinrằngquânSởlênnúikiếmcủilàđểtínhkếlâudài,liềnchoquânxôngrabắtphudịchcủaquânSởđểcướpcủi.QuânGiảochỉchờcóthế,liềnxôngrabắtđược30phudịchngườiSở. Hômsau,quânSởvẫntiếptụcchophudịchlênnúikiếmcủi.QuânGiảothấyvậylạitranh
nhauxôngrabắtphudịch.QuânSởđãbốtríphụcbinhtừsớmởphíangoàicửabắcthànhGiảo.ĐợiquânGiảorakhỏithànhmộtlúc,tiếngtrốngtrậnliềnnổilên,tiếnghôdậyđất.QuânGiảocuốngcuồngchạyvềthànhnhưngbịphụcbinhquânSởđổrachémgiếtvàbắtsốngrấtnhiều.NướcGiảonhỏbé,chỉmộttrậnbịthiệthạinặng,đànhchịunhụclàmthuộcquốcchosở. “Loạnnhithủchi”
Địchrốiloạnthìthừacơtiếnđánh.
ThốcPhátNộcThiệnlàmrốiloạnquânHậuTần Tháng3nămĐôngTấnNguyênHưngthứnhất(năm402),ThốcPhátLợiLộcCôcủadântộc
TiênTi tạ thế,em trai làThốcPhátNộcThiệnkếvị,dờiđôvềphíađông, tớiLạcĐô (tỉnhThanhHải),xưnghiệuLươngvương,sửgọilàNamLương. NămNguyênHưngthứba(năm404),HậuTầnvươngDiêuHưngsaisứgiảđếnđedọaThốc
PhátNộcThiện.ThốcPhátNộcThiệnsợuythếHậuTần,đànhkhuấtphụccầuhoà,tạmbỏniênhiệuLươngvương. Mùahènăm406,ThốcPhátNộcThiệnđemthuộchạđếnvùngsamạcgầnthànhCôTạng,
bềngoàilàmnhưnghelệnhHậuTần,kỳthựcđểhuấnluyệnbinhmã,rửacáinhụcphảibỏniênhiệu,chuẩnbịtáilậpVươngquốcNamLương. Tháng5nămNghĩaHythứtư(năm408),HậuTầnvươngDiêuHưngkhôngantâmvềThốc
PhátNộcThiện,cửbinhđánhCôTạng.QuanthượngthưlàLangViTôngcan:“NộcThiệnmưuthâm chí lớn, không phải hạng tầm thường, không nên viễn chinh”.HậuTần vương khôngnghe,nói:“Quảnhânđãcódiệukế”. DiêuHưngcửcontraimìnhlàDiêuBậtlĩnh3vạnquânđếnCôTạng,pháiTảBộcXạTềNan
đemhaivạnkỵbinhchinhphạtHạvươngHáchLiênBộtBột. DiêuHưngchongườiđemthưtớiThốcPhátNộcThiệngiảithíchrằngHạvươngHáchLiên
BộtBộtphảnnghịchnênphảiđemđạiquânđitrừngphạt,DiêuBậtđếnHàTâyđểchặnđườngrútchạycủaquânHạvềphíatâymàthôi. ThốcPhátNộcThiệncũngvờnghelờiDiêuHưng,nhưngngầmsaithủhạthântíndòxét
hànhđộngcủaquânHậuTần.Khônglâu,bắtđượcmấytênmậtsứcủaHậuTầnvương,NộcThiệnđíchthânhỏicung,đượcbiết trongnộibộcủamìnhcókẻ làmnộiứngchoHậuTầnvương.NộcThiệncảgiậnđemtừngtênnộiứngratraxétrồixửtửhếtđếtrấnanlòngquân.Lúcnày,đạiquâncủaDiêuBậtđãhạtrạiởđồngcỏphíatâyCôTạng,chuẩnbịđánhthành. ThốcPhátNộcThiệnđứngtrênthànhquansátthếtrậncủaquânHậuTần,chỉthấytrên
đồngcỏmênhmôngdoanhtrạiquânđịchsansáttrảidàihàngchụcdặm,lũycaohàosâu,giáptrụlấplánh,thanhthếhùngmạnh.BộhạcủaNộcThiệnđãcóvẻkinhsợnhưngThốcPhátNộcThiệnđã sẵnkế trongđầu.Ông lệnh cho10viên tướngđemquânđimaiphụcởphía saudoanhtrạiquânHậuTần.SauđólệnhcácquậnhuyệnsởthuộcdồnnhiềuđàndêcừutớingoạivithànhCôTạng. Tảhữunghelệnhlấylàmlạ,ThốcPhậtNộcThiệnmỉmcười,nói:“Quânđịchtừxađếnđây,
kỷluậtnghiêmchỉnh,quânđôngtướngnhiều,phảilàmchochúnghỗnloạnmớimongđánhthắng”.Mọingườithánphục,liềnđichuẩnbị. NhữngđàndêcừulớnđượcdồnđếngầnphíasaudoanhlũyquânHậuTần.Đạitướngcủa
quânHậuTầnlàLiềmThànhchorằngquânNamLươngchưađánhđãloạn,bènhạlệnhchoquânsĩbắtcừu,aibắtđượcnhiềusẽđượcthưởngcông.Binhlínhthấythếtranhnhaurađuổibắt,doanhtrạilậptứchỗnloạn.DiêuBậtmuốnngănlạiđãkhôngkịpnữa. ThốcPhátNộcThiệnthấyquânđịchđãtrúngkế,liềnđứngtrênthànhbắnpháohiệu.Mười
viêntướngmaiphụcsẵnlậptứcdẫnkỵbinhđánhvàodoanhtrạiquânHậuTần.QuânHậuTầnđãrốiloạn,khôngkịpbàytrận,chếtvôsố,tànbinhômđầutháochạy.. HậuTầnvươngDiêuHưngthấycontraithấttrậntrởvề,thởdàingaongán,nóivớiThượng
thưViTông:“Quảnhânhốihậnđãkhôngnghelờihiềnkhanh,mớiranôngnỗinày”. Tháng11nămđó,trướcsựbáilạyhoanhỉcủabáquan,ThốcPhátNộcThiệnlênngôivị
NamLươngvươngmộtlầnnữa. “Thựcnhibịchi”
Lựclượngđịchhùngmạnh,thìphảichúýđềphòng.
ThạchĐạtKhaiphòngthủnhiềulớp,đánhtanquânTương ĐểkiểmsoátthượngduTrườngGiang,bìnhđịnhnốtGiangNam,tháng5nămThanhHàm
Phongthứba(năm1853),ThiênvươngHồngTúToànralệnhchocáctướngHồDĩHoảngvàLạiHánAnhđemhơn1000chiếnthuyềntiếnvềphíatâyđánhquânTương.Nhưngđếntháng8nămsau,quânTháiBìnhliêntiếpthua,mấthàngngàndặmđất,phảirútkhỏiHồNam.Đểxoaychuyển tình thế,HồngTúToàn lệnhchodanh tướngDựcvươngThạchĐạtKhaiđemquâncứuviện. ThạchĐạtKhaitiếnđếnHồKhẩu,MaiGiaChâu(thuộcbờnamTrườngGiang,phíatâyCửu
Giang),thìthủyquâncủaquânTươngdoTăngQuốcPhiênlãnhđạođãvượtquaCửuGiangxôngtới,tìnhthếnguyhiểm. ThạchĐạtKhaicùngchưtướngthấyhạmđộiđịchxếpđộihìnhnghiêmchỉnh,nhữngchiến
thuyềnrộnglớnởgiữachỉhuy,cácconthuyềnnhỏởngoàitácchiếnlinhhoạtnhưconthoi,trêncácthuyềnrồngcólắpđạibácphươngTây. ThạchĐạtKhainói:“Quânđịchtinhnhuệđanglúcmạnhnhất,thủyquânmạnhmẽ,nhất
thờitachưathắngthếnổi.Tạmthờiđắplũykiêncốphòngthủ,đợicơhộixuấtkíchmớithắngđược”.Cáctướnglậptứctổchứcbốphòngvàkhẩntrươngxâydựng,tusửavàcủngcốcôngsự.QuânTháiBìnhdướinướcthìdựavàohệthốngbèmảng,trênbộthìcóthànhlũyphòngthủnghiêmmật,sẵnsàngchờđịch. Banngày, quânTương tiến vàoHồKhẩu liềumạng tấn công, không xôngđượcvàobên
trong,bịthươngvongnặngnề. Buổitối,trên100chiếnthuyềnnhỏcủaquânTháiBìnhchiathànhnhiềutốp,tiếnđếngần
doanhtrạithủyquâncủaquânTương,nhúngcủivàodầu,châmlửarồinémđuốcsangthuyềnđịch.Cùnglúcđó,quânTháiBìnhởhaibênbờđánhtrốngreohòliêntục,khiếnquânTươngănkhôngngon,ngủkhôngyên,vôcùngmệtmỏi,bènquyếtđánhgấpđểthoátcảnhkhókhăn. Mộtngày khác, quânTươngphối hợp thủybộ cùng tấn côngHồKhẩu. Chúngquyết lao
thuyềnvàophábèmảng,tuybịthươngvongvẫnliêntụcxôngvào. VìthủybộquânTươngphốihợptấncôngquámạnh,bấtchấpthươngvong,nênquânThái
Bìnhsaunhiềugiờtửchiến,cuốicùnghệthốngbèmảngliênhoàntrênsôngbịphátan. ThấynếuchỉdựavàoHồKhẩukhóbềchốnggiữ,lạicàngkhóthủthắng,ThạchĐạtKhaicho
chấtcát,đálêncácthuyềnlớn,rồiđánhchìmởgiữasôngđểngănkhôngchothuyềnlớncủa
địchvượtqua.Phíabờtây,ôngcốýđểmộtcửaảichỉcócáctấmphênmỏngchechắn.Cácthuyềnnhỏcủađịchcóthểdễdàngvượtqua.Côngviệcchuẩnbịxongxuôi,chỉchờđịchsabẫy. QuânTươngtiếncôngMaiGiaChâu.Quamộttrậnkịchchiến,quânTháiBìnhgiảthuarút
lui,cánhquângiữHồKhẩucũngrútluivềphíahồPhànDương.ThủysưquânTươnglàTiêuTiệpTamđắcý,lệnhchocácthuyềnnhỏxôngvàođốtpháđịnhtiêudiệtquânTháiBìnhtronghồPhànDương.Hômsau,TiêuTiệpTamlạiralệnhchocácthuyềnnhỏthừathắngvuợtquacửaảiphíatâytruykích,đếntậnCôĐườngcáchHồKhẩu40dặmmớidừnglại. ThạchĐạtKhaithấyquânđịchđãvàosâu,lậptứcralệnhbịtkíncửaảiHồKhẩuđểcắtđứt
đườngrútluicủahơn100thuyềnlớnnhỏvà2000quâncủaTiêuTiệpTam;chiacắtthủyquâncủaquânTươngralàmhai. Hômsau,khiđoànthuyềncủaTiêuTiệpTamchuẩnbịquayvềTrườngGiang,pháthiện
trênmặtsôngphíaHồKhẩuđãcóvôsốhạmthuyềnlớnbàytrậnchỉnhtềphongtoảmặtsông.Từcáclũyđất2bênbờxuấthiệnvôsốcỗpháochĩanòngnhắmxuống.TiêuTiệpTambiếtlàđãtrúngkế. Đoàn thuyềnnhỏcủaquânTươngbịpháodập,bị thuyền lớn tấn công, lại không có các
thuyềnrồngchechở,khôngthểđánhtrả,đườngrútcũngchẳngcòn,cáibịchìm,cáibịđậptan. Trong khi các thuyềnnhỏ củaTiêuTiệpTam tiến sâu vàophía hồPhànDương, thì các
thuyềnrồngcủaquânTươngbịhơn30thuyềnnhỏcủaquânTháiBìnhbaovâybắntênlửavàphónghỏađốtcháy. Nửađêm,nhântrờikhôngtrăngsao,quânTháiBìnhlạichohơn30chiếcthuyềnnhỏlặnglẽ
đếnsátthủytrạithuyềnrồngcủaquânTương,némđuốclửalênthuyền.MấyngànquânTháiBìnhởhaibênbờcũngphóngtênlửaxuốngthủytrạiquânTương.Chỉthấymặtsôngđầylửa,khônggianđầykhói,cảthủytrạiquânTươngmịtmùkhóilửa. ThuyềnrồngcủaquânTươngnặngnề,khôngcóthuyềnnhỏbảovệ,chẳngkhácgìchimgãy
cánh,khóbềxoaysở.1sốthuyềnchưadậptắtđámcháyđãvộivãkéobuồmrútchạy.TrậnnàyquânTươngđạibại.Hơn40thuyềnrồngbịcháy,nhữngchiếccònlạichạyvềcửuGiang. QuânTháiBìnhthừathắng,nửađêm,nhânlúctrăngmờ,mấychụcláthuyềnnhỏcủaThạch
ĐạtKhai léntiếpcậnthủytrạicủaquânTươngởCửuGiangvànhấttềphóngtên lửa,némđuốclửa,đốtcháyhơnmườihạmthuyềnlớncủaquânTương. QuânTươngmớithoátHồKhẩurútvềđây,chưakịphoànhồn,lạibịtậpkíchbấtngờ,thì
hồnxiêupháchlạc,vộigiongbuồmchạy,chẳngcònhàngngũgìnữa. LaĐạiCươngchỉhuyquânTháiBìnhngượcdòngtiếnlên,đuổikịpsoáithuyềncủaTăng
QuốcPhiên,bènvâychặtLại.QuânTháiBìnhnhảylênthuyềnđánhxáplácà.Trongcơnhỗnchiến,TăngQuốcPhiênđượctùytòngbảovệ,nhảyxuống1thuyềnnhỏchạytrốn.Thủyquân
doykhổcôngxâydựngtrong2nămđãbịdiệtsạch.TrậnHồKhẩu,QuânTháiBìnhthắnglợihoàntoàn. “Cườngnhitịchi”
Quânđịchhùngmạnhthìtanétránh.
TấnVănCôngluiquânmàthắngtrậnThànhBộc Trận Thành Bộc giữa Tấn và Sở năm Chu Tương vương thứ 20 (năm 632 trước Công
Nguyên)làtrậnđánhcóýnghĩaquyếtđịnhvớicuộctranhgiànhbáchủlâudàigiữaTấnvàSởthờiXuânThu. 2nămtrước(năm634trướcCôngNguyên),nướcLỗsaunhiềulầnbịnướcTềtiếnđánh,đã
pháingườisangnướcSởcầucứu.NướcTốngtừngbịSởđánhbạitạitrậnHoằngThủykhiếnTốngTươngCông tử thương,songkhôngcamchịu thấtbại,mấynămgầnđây thấy thế lựcnướcTấnngàymộtlớnmạnh,bèncửngườisanggiaohảođểdựavàoTấn.Nhưvậy,nướcLỗthìngảtheoSở,TốngngảtheoTấn,dẫntớitrậnđánhlớnởThànhBộcgiữaTấnvàSở. LệnhDoãnThànhĐắcThầnđemquânSởtiếnthẳngđếnnơiđóngquâncủanướcTấn.
TấnVănCôngthấycuốicùngquânSởđãbịkhíchnộmàđemquânđánhtrước,liềnytheo
kếhoạchđãđịnh,hạlệnhluiquân90dặmvềđịagiớinướcVệ,vìvùngấycóđịahìnhcólợichosựtácchiếncủaquânTấn. 1sốtướngsĩTấnchorằngquânSởđãmệtmỏivìphảivâylâuthànhđônướcTống,cóthể
đánhluôncầngìphảithôithủ.HồYểngiảithích:“NgàytrướcTấnhầulưuvongđếnSở,từngchịuơncủavuaSở,cóhứa“NếuTấn,sởgiaotranh,Tấnsẽluibinh90dặm”.Naynếukhôngthựchiệnlờihứaấy,thìkhôngđángmặtanhhùng”. QuânTấnđãluixa,nhiềutướngsĩquânSởkhôngmuốnđuổitheo.ĐạitướngĐấuBộtcủa
quânSởnóivớiThànhĐắcThần:“QuânTấnmộtmựckéocảđạiquânthốilui.HiệnthờitatiếnTấnlùi,nhưvậylàquântavẻvanglắmrồi.HuốnghồSởvươngđãlệnhtránhgiáochiếnvớiquânTấn,vậynêndịpnàyđemquânvềnướcthìhơn”. ThànhĐắcThầnchorằngquânTấnrútchạy,nênkhôngngheĐấuBột,hạlệnhtruykích.
QuânSởđuổiliền90dặm,đếntậnThànhBộcthuộcnướcVệ(namhuyệnBộcDương,tỉnhHàNam). Tấnvươngbềngoàiravẻgiữlờihứa,thựctếlàđểtranhthủdưluận,đặcbiệttranhthủsự
ủnghộcủacácnướcTề,Tần,Tống.Rútlui90dặmvừatránhđượcnhuệkhícủaquânđịch,vừakhiếnquânđịchchủquankiêungạo.TrongkhiquânTấncó700chiếnxa,3vạnquân,trangbịđầyđủ.HữuquândohaitướngHồMao,HồYểnchỉhuy.TảquândoLoanChi,TưThầnchỉhuy.TrungquândoTiênChẩn,KhíchTầnchỉhuy.TiênChẩnlàmnguyênsoáitổngchỉhuy.QuânđộibanướcTần,Tề,Tốngchưađến2vạnngườithamchiếnnhưcũ,thốngnhấtdoTiênChẩnđiềuđộng.
LúcnàyquânSởđãđuổitới.ThànhĐắcThầnquansátđịahình,thấydảiđấtKhưuLănggầnphíaquânTấncólợiđểbàytrận,liềnbốtríquânSởởKhưuLăng.Bốtríxong,ThànhĐắcThầnsaiĐấuBộtrakhiêuchiếnvớiquânTấn.TấnVăncônglạicòngiữlễ,pháiLoanChiđemthưsangtrảlời:“TấnhầuvìkhôngdámquênơncũcủaSởvương,nênmớiluiquânvềđây.Nayvẫnkhôngđượcquanđạiphu(chỉThànhĐắcThần)lượngthứ,đànhsángmainghênhchiến”. Hômsau, trậnquyếtchiếnbắtđầu.TảquâncủatướngTưThầntrướchếttiếncônghữu
quâncủaSởởtrướcmặt.ĐộitiênphongcủaquânSởvốnlàlính2nướcTrần,Tháihợplại,sứcchiếnđấuyếuớt,bịtấncôngđộtngột,vôcùnghoảnghốt,côngtửMãocủanướcTháibịgiết,quânsĩtháochạytánloạn. HữuquânTấndoHồMaochỉhuykéolácờlớnởphíanam,giảbộchủtướngthốiluiđểdụ
tảquânSởdoTửTâychỉhuyởtrướcmặtđuổiđánh.Đồngthời,tảquânTấndoLoanChichỉhuychongườỉởphíasautrânđịadùngxengựakéocáccànhcâychobụiđấttunglênmùmịt,giảbộquâncũngđangrútlui,đểdụcánhhữucủaquânsởdoĐấuBộtchỉhuyxôngtới. ThànhĐắcThậnkhônghiểumưukếcủaquânTấn,liềnhạlệnhchotoànquânxôngtới.Tả
quâncủaTửTâytiếnquánhanh,đểhởhẳnbênsườn. NguyênsoáiTiênChẩncủaquânTấnthấyquânSởđãbịdẫndụ,liềnralệnhthayđổithế
trận,đánhthẳngvàobênsườnbịhởcủacánhtảquânđịch. LúcnàyquâncủaHồMaovàHồYểngiảbộluicũngđãbỏlácờlớn,phốihợpvớitrungquân
kẹpchặtcánhquânbêntảcủađịch.QuânTửTâybịkẹtởgiữahaigọngkìm,bịtiêudiệtgầnhết,sốcònlạitháochạy. BênquânSở,ĐấuBộtchỉhuyquâncánhhữu,vốnsĩkhívàbinhlựcđềuđãbịsasúttrầm
trọng,thấycảnhtảquânTâncủaLoanChirútchạyvộithúcquânxônglên,nhưngcũnglạibịđánhthảmbạinhưcánhbêntả.ĐấuBộttrúngtênbỏchạy. Haicánhquântả,hữucủaquânSởđãtantác,chủlựctrungquântrơratrướcđòn.Haicánh
tảhữucủaquânTấnthìvừađắcthắnglậptứccùngvớitrungquânhợpthànhthếbaovâyquânSở. QuânSởchốngkhôngnổi,nhiềutốpquẳngcảxengựa,khígiớibỏchạy.ThànhĐắcThần
thấyquânmìnhsắpbịtiêudiệthoàntoàn,nhânlúcquânTấnchưahoànthànhthếhợpvây,vộithuthậptànbinhtháochạy. TrậnThànhBộckếtthúc.TấnVăncôngbiếtngheýkiếncáctướng,biếtnécườngđịch,dụ
quânSởtớikhuvựccólợichomình,chờđịchđãmỏimệt,hếthẳnkhíthế,từmạnhhóayếu,mớiquyếtchiến,chỉ1trậnđãthắng.TrậnnàycóquyếtđịnhđểTấnVăncôngtranhbáởTrungnguyên. “Nộnhináochi”
LưuKýquấynhiễuquânKim Tháng5nămNamTốngCaoTôngThiệuHưngthứmười(năm1140),triềuKimhủybỏhoà
nghịthưvớitriềuđìnhNamTống,hunghăngcấtquântiếnxuốngphíanamđoạtlạitoànbộđấtGiangNamvàThiểmTâymàhoànghịthưđãquiđịnhphảitrảlạichoNamTống,sauđótiếptụctiếnquânuyhiếpHoàiNam. NamTốngcửLưuKýlàmtháithúBiệnKinh(KhaiPhong,tỉnhHàNam),đem18000người
theođườngthủytiếnlênphíabắcnhậmchức,đượctinBiệnKinhđãbịquânKimchiếm,liềnhạlệnhchoquânbỏthuyềnlênbộ,tiếngấp,trungtuầntháng5thìtớiThuậnXương(huyệnPhụDương,tỉnhAnHuy)cốthủởđó. Đểbiểuthịquyếttâm,LưuKýralệnhđánhchìmmọichiếcthuyềnđậuởcửathànhphía
đông,đồngthờiđưatoànbộgiaquyếncủamìnhvàomộtngôichùa,chấtđầycủixungquanhvàtuyênbốvớicáctướngsĩ:“Nếuthànhbịphá,cácvịhãylậptứchoảthiêutoànbộgiađìnhcủata!” QuândânđềuxúcđộngtrướcgươngtrungkiêncủaLưuKýnguyệnsốngchếtgiữthành.
LưuKýpháicáctướngcanhgiữ4cửathành, lệnhchonamgiớixâyđắpluỹđất,củngcố
tườngthành,nữgiớithìmàidaokiếm,lạipháitrinhsátđidothámtìnhhìnhđịch.6ngàysau,côngviệcchuẩnbịphòngthủhoànthành,nghiêmtrậnchờđịch.LúcnàymấyngànkỵbinhquânKimđãvượtquasôngDĩnhHàởphíabắcThuậnXươngvàtiếngầnđếnthành. LưuKýđãmaiphụcsẵnquân liềnxông rabấtngờ,quânKimkhôngkịpđềphòng,kinh
hoàngbỏchạy,thươngvongcảngàntên,2tênbịbắtsống. LưuKýlấykhẩucungtùbinh,đượcbiếttướngHànThườngcủaquânKimhạtrạiởtrênbãi
cátcáchThuậnXương30dặmvềphíatâybắc.LưuKýpháihơn1000quânngayđêmấy,nhânđịchvừatới,tậpkíchbấtngờkhiếnchúngthuato,mấthếtnhuệkhí. Ngày29/5,3đạoquânKimdothốngchếCátVươngHoànNhanBàovàLongHổđạivương
ĐộtHợpTốcchỉhuykéo3vạnquânđếnThuậnXương,chuẩnbịcôngthành.Địchmạnhkéođếnsátthành,mà4cửathànhđềumởrộng,trênmặtthànhkhôngcó1ngườilínhnào.QuânKimngờđốiphươngcóquỉkế,chưadámtiếpcận,trướctiênbắnmộttrậntênnhưmưarào,vẫnkhôngthấytrongthànhcóphảnứnggì,tưởngquânTốngđãsợhãichạykhỏithành,mớimạnhdạnxôngvào.Vừađếnsátcổngthànhthìđộtnhiênhàngvạnmũitêntừtrênthànhcùnglúcbắnxuống,quânKimthươngvongnặngnề,hoảnghốtluilại.LưuKýlậptứcđemquânxuấtkích,quânKimrốiloạn,nhảycảxuốngsông,lớpchếtđuối,lớpbịbắtnhiềukhôngkểxiết.
QuânKimđếnĐôngThôn, cách thành20dặmhạ trại.Ngayđêmđó, 1 trậnmưa lớnậpxuống,trờitốiđennhưmực.LưuKýpháitướnggiỏiLưSungđem500trángsĩlẻnvàodoanhtrạiđịchtậpkích,trờitốiđenthìnằmyên,khichớploésáng,thấyđịchthìchémgiết. QuânKimtrongtrạihỗnloạn,sauđórútxathêm15dặmđểnétránh.LưuKýlạichọnhơn
100trángsĩ,mỗingườigiắt theomộtcâysáo,banđêm lẻnvàodoanh trạiđịch.Hơntrămtrángsĩlúcthìtảnmácẩnnúp,lúcthìthổisáotụlại,đợikhichớploésángmớiratay.QuânKimchẳngbiếtquânTốngnhiềuhayít,trongbóngtốichẳngphânbiệtđâulàta,địch,cứthếchémgiếtlẫnnhau.SángrathìtrongdoanhtrạiquânKimchỉthấyxácchếtngổnngang.HoànNhanBàotứctốcpháingườicấpbáovớithốngsoáiHoànNhanlàTôngBật(tứcNgộtThuật)ởBiệnKinh. TôngBậtnghetinđộiquânđánhThuậnXươngthấttrậnthìcảgiận,lậptứctriệutậphơn10
vạnquântớiThuậnXương. LưuKýbiết tinTôngBậtđemđại quânđến tăng viện, liềnhọpbànkế sách với các tùy
tướng.Cóngườinói:“Chúngtađãđánhthắng,naynênluivềphíanamđểbảotoànlựclượng”. LưuKýnói:“Chínhvìchúngtađãđánhbạiđộitiênphongcủađịchmàlàmchochúnghếtcả
oaidanh.Naytuyđịchnhiềutaítnhưngtachỉcóthểtiếnchứkhôngđượclùi.Hơnnữa,địchmạnhởphíatrước,tavừarútlàđịchsẽtruyđuổingay,chẳngnhữngbỏphíthắnglợivừarồi,màcònđểnguyhiểmchovùngLưỡngHoài, làmkinhđộngGiang,Chiết,cônghoáthànhtộihaysao?” Mọingườiđềucholàphải,sẩnsàngmộtmấtmộtcònvớichúng.
LưuKýgọi2ngườihọTạvàhọThànhnóinhỏmấycâusauđóhaingườilênngựarakhỏi
thànhđidothám.TạvàThànhgiữađườnggặpđạiquânKimđếnchiviện,liềngiảbộkinhsợmàngãngựađểquânKimbắtgiữ.TôngBậthỏicung,cảhaiđáp:“LưuKýchỉthíchhưdanh,muốn2bênhoàhảođểđượclàmTháithúBiệnKinh,hưởngvinhhoaphúquýthôi”. TôngBậttinlàthật,cảmừngnói:“NếuvậylàviệclấyThuậnXươngchẳngcógìlàkhó”,rồi
hạlệnhquânsĩtiếngâp. Hômsau,LưuKýthấyTạ,Thànhhaingườitrởvề,cổđeogông,thìbiếthọđãhoànthành
nhiệmvụ.LưuKýhạlệnhchohaingườilênthành,thấytrêngôngcómộtláthư,bènxẻluôntrướcmặtmọingườivìecóthểảnhhưởngxâuđếnquyếttâmcủaquândân. Ngày9/6,TôngBậtkéoquânđếndướithành,thấytườngthànhsơsàithìnói:“Đúnglàcó
thểdùngphấttrầnquétsạch”.Lúcđó,LưuKýsaingườiđemthưtháchđánh,cònviếtlànếuTôngBậtdámvượtsôngđánhthành,thìLưuKýsẵnsàngbắc5câycầunổiđónđốiphươngsang. TôngBậtxemthưcảgiận,truyềnlệnhsánghômsausẽvượtsôngcôngthành.Ycònbẻtên
tuyênbốchiếmthànhxongsẽgiếtsạchđànôngtrongthành.
Tốihômđó,LưuKýsailínhlénđemđộcdượcrắclêncỏởphíathượngdusôngDĩnhThủy.
Sángngày10,quânKimthấytrênsôngcó5chiếccầunối,liềntheođóvượtsônghợpvây
ThuậnXương,trướchếttấncôngmãnhliệtvàocổngthànhphíađông. QuânLưuKýchưađầyhaivạnngười,nhưngchiếnđấungoancường.Quânđịchđánhcửa
thànhphíađôngkhôngnổi,bỗngnghetiếngtrốngnổidồn.LưuKýnghetiếngtrống,đemngaynămngànquâncơđộngxôngra,quânKimđạibại. TôngBậtđíchthânchỉhuyhơnbangàn“Nhabinh”đếnchiviện.Cứbangườithànhmột
“ngũ”,ngựacộtchặtvớinhaubằngthừngdagọilà“thiếttháp”,chỉcóthểtiến,chẳngthểlùi,haibêncókỵbinhgiápsắtbảohộ,gọilà“Quảitửmã”.QuânKimdùngcáchnàythườngcôngpháthắnglợinhiềuthànhtrìvữngchắc,nên“Nhabinh”đượcxưnglà“Thườngthắngquân”.. Thấytìnhthếnguycấp,LưuKýchorằngtrướchếtphảitiêudiệtbọn“Nhabinh”củaTông
Bậtthìtựkhắclựclượngcònlạisẽtanvỡ.Ônglệnhchobinhsĩdùngrìuvàđaoxôngvàobọn“Nhabinh”cứnhắmchânngựamàchém. QuânTốngmấyphenchémgiết,quânKimngườichếtngựaquè,tổnthấttámchínphần.Lúc
nàytrờinắnggaygắt,ngườingựađóikhát,tranhnhauuốngnước,ăncỏ,nhưngđềutrúngđộcngãlăn. Thừalúcđịchmệtmỏi,LưuKýpháibinhliêntụctậpkích.QuânKimchếtnhưrạ.TôngBật
buộcphảirútvềphíatây,đàohàobàytrận,dựtínhvâykhốnThuậnXươnglâudài.Nàongờtrờiđổmưalớn,nơiđấtbằngnướcngậpcảthước,lạibịLưuKýchoquântậpkíchbanđêm,gâythêmtổnthất.TôngBậtbấtđắcdĩphảirútquânvềBiệnKinh. “Tịnhikiêuchi”
Địchdèdặtthậntrọngthìtalàmchonótrởnênkiêungạo.
TàoCữucậykhoẻmấtThànhCao NămHánCaoTổthứba(năm204trướcCôngNguyên)cuộcHánsởtranhhùngtrứdanh
tronglịchsửđãkéodàibanăm.Tháng9nămđó,trongkhisởBávươngHạngVũđangtấncôngmãnh liệt LưuBang tại chiến trườngphía tây, thì quân củaBànhViệtởphía sau lớnmạnh,tạothànháplựctolớnkhiếnHạngVũđêmngàylolắng. Đểtrịanhậuphương,HạngVũquyếtđịnhthânchinhđemquânsangphíađôngchinhphạt
BànhViệt,giaochođạitướngTàoCữuởlạitrấnthủThànhCaovàdặn:“NhấtđịnhphảigiữđượcThànhCao.NếuLưuBangđếnkhiêuchiến,bấtcứthếnàocũngkhôngđemquânrakhỏithành,chỉcầnngănchặnLưuBangtiếnsangphíađônglàđược”. ThànhCao(trấnTỵThủy,tâybắcHuỳnhDương,tỉnhHàNam)làmộtthànhtrìhiểmyếu,lại
cókholươnglớnnêngiữvaitròtrọngyếuvềchiếnlược. HạngVũkhôngantâmlắmnêntrướckhiđicòndặnthêmTàoCữu:“Tađichỉđộnửatháng,
đánhbạiBànhViệt,sẽtrởvềngay,rồichúngtasẽcùngxuấtbinhđiđánhLưuBang,ngươituyệtđốikhôngđượckhinhsuấtrờithành”. ThếnhưngviệctácchiếnvớiBànhViệtkhôngthuậnlợinhưHạngVũnghĩ.MãithángMười
nămsau,HạngVũvẫnchưakịptrởvềThànhCao.LúcnàyLưuBangđãthừacơđemquânvượtHoàngHà,tiếnxuốngđánhThànhCao. Thoạt đầu, Tào Cữu còn tuân thủ quân lệnh củaHạngVũ, dù quânHánnhiều lần khiêu
chiến,TàoCữuvẫncẩnthậncốthủbêntrong,khôngchobấtcứairangoàithànhgiaochiến. LưuBangkhôngđạtmụcđíchgiaochiếntrựctiếp,liềnđổichiếnthuật.ỒngbiếtTàoCữu
tínhnóngnảy,hữudũngvômưu,liềnlợidụngnhượcđiểmđóđểbàycáchdụTàoCữurakhỏithành. LưuBangpháimộtsốbinhsĩđếnbênthànhréotênTàoCữurachửibới,gọiTàoCữulà
hạngchuộtrúchang,làthỏđếhènnhát,khôngdámragiaochiến.Quânlínhcứréochửinhưthếmấyngàyliền,TàoCữuhếtchịunổi,cuốicùngquênbiếnlờidặndòthậntrọnghànhsựcủaHạngVũ,lúccơngiậnsôitrào,liềnhạlệnhmởcửathànhđemquânxôngra. QuânHánđãnghỉngơivàchỉnhđốnmấytháng,lúcnàythấyquânSởxuấtchiến,vừađánh
vừagiảbộthuachạyvềphíabênkiasôngTỵThủy,gầnThànhCao. TàoCữungỡquânHánđánhkhônglại,càngkiêungạo,chỉhuyquânsởvượtsôngđuổitheo.
QuânHánởbờbênkiađãchờsẵn,đợiđếnlúcquânSởratớigiữasôngmớilậptứctậptrungbinhlựcphảncôngácliệt.QuânSởtiếnkhôngnổi,luichẳngxong,bịtiêudiệtgầnhết.TàoCữu
NgũTửTưquấynhiễunướcSở NămChuKínhvươngthứtám(năm512trướcCôngNguyên),NgôvươngHạpLưsaumấy
nămtrợgiúpnôngthương,tusửaphápchế, luyệnbinhtậpvõ,giatăngthànhtrì,đãđủlựclượngđểđánhnướcSở,khuếchtrươngthếlực.VậylàvuatriệuTểtướngBáHi,đạiphuNgũViên(tựTửTư),đạitướngTônVõ(tứcTôntử)lạibànbạc. ĐạitướngTônVõnói:“Đạivươngmuốnxuấtquânviễnchinh,phảidùngrấtnhiềuquân
nhu.Xemchừngtrướcmắttrămhọchưagánhvácnổiđảmphụ,sĩtốtchưahếtmỏimệt,chưaphảilàthờicơ.Nênđợithêmvàinăm,điềukiệnchínmuồi,mớicóthểgiànhtoànthắng NgũTửTưvìmuốnbáothùchocha,chỉhậnchưathểdiệtngaynướcSở,bènđềxuấtchiến
lượctiêuhaosinhlựccủanướcSở,làmđịchmỏimệt.Ôngđềnghịchiaquânsĩlàm3đạo,mỗilầndùngmộtđạođiquấyphábiêncươngnướcSở,theokiểu“ngươiđếntalui,ngươiluitađến”làmquânđịchmỏimệt.HạpLưtheolờiNgũTửTư,nămsaupháimộtđạoquântậpkíchLụcThànhvàTiềmThànhcủanựớcsở. NướcSởđiềuTrưởngQuanMậutừThẩmThành(cáchTiềmThànhkhôngxa)đemquân
cứuTiềmThành.KhiMậukéoquântớiTiềmThành,thìquânNgôđãrờixa.MậuliềnđemdânchúngrờiđếnNamCương(bắchuyệnHoắcSơn),đểtiệnchobinhmãcủaThẩmThànhkịpthờiđếncứu. Cùng lúcquânSởcứuTiềmThành, thìquânNgô lạiđánhpháLụcThành,sát thươngrất
nhiềulínhSở,saukhicướpbóccủacảiliềnrútđi. Khônglâu,quânNgôlạiđộtnhiênđánhđấtHuyềncủaSở.SởpháiTảtưmãMậuvàHữutư
mãKêđemđạiquânđếncứu.QuânSởhànhquângấpgápmấytrămdặm,khitớiDựChương,thìnghetinquânNgôđãluibinh.ThếlàquânSởvôcùngmệtmỏimàchẳngđượcgì. Cứnaynammaibắcbịquấynhiễu,bịđộngvộivãứngcứu,quânSởmỏimệt,dânchúngthì
khôngantâmsảnxuất,lòngngườibấtan.Đếnnămthứtư(năm508trướcCôngNguyên),NgũTửTưlạihiếnkế“MịSở”vớivuaNgôHạpLưđểtiếnthêmmộtbướclàmrốiloạnnướcSở. NgũTửTưnói:“3nămnaynướcNgôtađãquấynhiễunướcSở,ngườiSởrấtcămhận,tức
nhiênmuốnđemquântrừngphạtta.Trướcmắt,thuộcquốccủaSởlànướcĐồng(bắchuyệnĐồngThành,tỉnhAnHuy)phảnbộinướcSở,tanêngiảbộgiúpnướcSởtrừngphạtnướcĐồngđểdụquânSởđếngầnnướcĐồng”. QuảnhiênnướcSởpháiLệnhdoãnTửThườngđemquânđếnphíabắcvàphíatâynước
Đồnghạtrại.TửThườngdothám,thấychiếnthuyềnquânNgôdàntrậntrênmặtsông,cho
rằngquânNgôquảthựclosợnênmuốnđánhĐồngđểlấylòngSở,bởivậychỉngồiimquansátxemđốiphươngsẽđánhnướcĐồngnhưthếnào. QuânNgôlúcnàyđãtậpkếtgầnSàoThành,thấyquânSởhạtrạitừmùathutớimùađông,
sĩkhíngàymộtsasút,phòngbịlỏnglẻo,TônVõliềndẫnquânbấtngờtậpkíchđánhtancácđạoquânSởởquanhnướcĐồng.Trênđườngthắnglợitrởvề,quânNgôchiếmSàoThành,bắtsốngCôngtửPhồn,tháithúSàoThànhvàthunhiềuchiếnlợiphẩmmangvềnước. Nhưvậy, chiến lược làmmệtnướcSởđược tiếnhành trong6năm.Trong6nămđó, Sở
Chiêuvươngtuổinhỏ,quyềnhànhrơivàotaygianthầnnênquốcgiasuybại.Năm506trướcCôngNguyên,SởpháiLệnhdoãnTửThườngđemquânvâyThượngThái làđôthànhnướcThái(naythuộctâynamThượngThái,tỉnhHàNam).NướcTháiliênhợpvớinướcĐường(tâybắchuyệnTùy,tỉnhHồBắc),saisứthầnsangNgôcầuviện.VuaNgônhâncơhộinàyliềnliênhợpvớihainướcđánhSở. TônVõnói: “Ngàytrướcthầnchorằngthờicơchưachínmuồi.Trảiquasáunăm,chiến
lượclàmSởmỏimệtđãcóhiệuquảrõrệt.NaychínhlàthờicơđánhSở”.TônVõcònphântíchrằngsaukhiliênminhvớiĐường,Thái,quânNgôcóthểdùngchiếnlượcvuhồi,đánhtừcạnhsườnvàtừsaulưng.TừbìnhnguyênHoàiHàvượtquaĐạiBiệtSơn,tìmchủlựcquânSởtạiđịakhuGiangHánmàtiêudiệt. Năm506trướcCôngNguyên,NgôvươngHạpLưcửemtraiPhúKhái,cùngNgũTửTư,Bá
HivàTônVõ,đemhơnbavạnquânđiđánhSở. QuânNgôđápthuyềntiếnvềphíatâydòngsôngHoàiHà,quaLiễuChâu(huyệnPhụngĐài,
tỉnhAnHuy),rồiđểthuyềnlạiHoàiNạp(tâybắcHoàngXuyên,tỉnhHàNam),tướngsĩlênbờ,menHoàiHàtiếptụctiếnchếchvềphíanam. DoquânSởmỏimệt,vùngbiêncươngphíabắccónhiềusơhởtrongphòngbị,quânNgôlại
đượcquânThái,Đườngđitrướcdẫnlối,nênnhanhchóngvượtquabacửaảihiểmyếuphíabắcnướcSở,tiếnthẳngđếngầnHánThủy.CuộchànhquânnàychẳngtốnmộtgiọtmáumàthọcsâuhàngngàndặmvàonướcSở. QuânSởdolệnhdoãnTửThường,TảtưmãMậuchỉhuybàytrậnởphíatâyHạChâu(Hán
Khẩu,tỉnhHồBắc)vàdọctheoHánThuỷ.QuânNgôdàntrậnởbờđốìdiện. TưmãMậuđềnghịđemquâncủamìnhđichặnđườngrútcủaquânNgô,LệnhdoãnTử
Thườngkhôngđồngý,mộtmìnhđemquânvượtHánThủytiếncôngquânNgô.Batrậnđánhlớnđềukhôngđemlạikếtquả. Ngày19/11,đôibênNgô,sởbàytrậntạiBáCử(bắcHánXuyên,tỉnhHồBắc).Tinhthầncủa
quânNgôhănghái,quânSởthìmiễncưỡngnghênhchiến.PhùKháiđem5000quâncủamìnhquyếtsốngmáimộtphen,trướchếttấncôngquâncủaTửThường. QuânSởvừagiáptrậnđãrốiloạn.TửThườngthấychủlựcnhưvậy,ômđầutháochạysang
nướcTrịnh,đạiphuSửHoàngtửthương. NgôvươngHạpLư,đạitướngTônVõthừathắngdốctoànlựcđánh.QuânSởđạibạirút
chạyvềphíatây.QuânNgôtruykíchđếndảiVân,Tùythìđuổikịp.ĐợiquânSởrađếngiữasôngThanhPhátquânNgômớitấncông. SốquânSởđitrướcthoátnạn,sốvượtsôngphíasauthìvừachếtđuối,vừabịchémgiếtgần
hết.QuânNgôtiếptụctruykích,đếnUngThêlạiđuổikịp.QuânSởthảmbại. TônVõkhôngchođốiphươngnghỉlấyhơi,lậptứcvượtHánThủytiếnthẳngđếnSínhĐô.
QuânNgôđánh liên tiếp5 trận thắng, ngày27/11 thì chiếmđượcSínhĐô củanước sở
(GiangLăng,tỉnhHồBắc),SởChiêuvươngphảimangemgáichạytrốn. “Thânnhilichi”
Nộibộquânđịchđoànkếtthìtaphảiligiánchúng.
TàoTháodùngkếlygián,đánhbạiMãSiêu NămHánHiếnđếKiếnAnthứ16(năm221trướcCôngNguyên),tháng3,ThừatướngTào
TháopháiTưlệhiệuuýChungDođitrừngphạtTrươngLỗđangchiếmcứHánTrung,đồngthờicửChinhtâyhộquânHạHầuUyênđembinhđiHàĐônghộiquânvớiChungDo. ĐịakhuQuanTrungởgầnHánTrunglàphạmvithếlựccủaMãSiêu,HànToại.Haingười
Mã,HànchorằngTàoTháochinhphạtTrươngLỗtấtkéoquânquaQuanTrung,tứclàmuốnđánhchínhhọ,liềntậptrunghơn10vạnngườingựacốthủChươngQuanđểchốngquânTào. Đánhnhaumấytrận,HànToạithấyquânTàohùngmạnh,mấylầnxincầuhoà.BanđầuTào
Tháokhôngđápứng,saumưusĩGiảHủhiếnkế,TàoTháoliềnquyếtđịnhmộtmìnhcưỡingựaratrướchàngquângặpHànToại. HômsauTàoTháovàHànToạicưỡingựamộtmìnhratrướchàngquânđểđốithoạivới
nhau. ChacủaTàoTháovàchacủaHànToạingàytrướccùngthiđỗkhoaHiếuLiêm,TàovàHàn
lạicùngtheonghiệpđènsáchkhoacử,nênkhiđổithoạiTàoTháochỉnhắcchuyệnxưa,khôngđềcậpgìquânsự,đôibêntròchuyệnhồilâuthậmchícònvỗtaycườilớn. HànToạitrởvềbênquânmình,MãSiêuvộihỏi:“TàoTháonóigìvậy?”,HànToạiđáp:“Chỉ
nóichuyệncũởkinhsưthôi”.“Đôibênratrướchàngquânđểđàmphánmàlạikhôngbànviệcquânsựlàthếnào?”,MãSiêulòngđầyhồnghi. TàoTháovềđếntrại,ytheomưucủaGiảHủ,gửichoHànToại1phongthư,trongthưcó
nhiềuchỗcốýdậpxóa. MãSiêunghenóiTàoTháogửithưchoHànToại,liềnđếnxem,thấytrongthưcónhiềuchỗ
dậpxóa,nghilàHànToạiđịnhgiấumìnhđiềugìnênxóađi,hỏitạisaolạixóanhưvậy. HànToạinói:“Thưgửiđếnđãdậpxoánhưthếrồi,chắclàTàoTháosơýnênviếtnhầm,
phảixoábồ”.MãSiêunói:“TàoTháolàngườicựckỳtinhtế,khôngđờinàoviếtnhầmnhưvậyđược”.HànToạichẳngbiếtđốiđáprasaonữa.MãSiêuchorằngmốinghingờcủamìnhlàđúng. HànToạivốncùngchacủaMãSiêulàMãĐằngkhởibinh,tìnhthânnhưhuynhđệ,vốncó
quanhệrấttốtvớiMãSiêukẻđịchkhônglợidụnggìđược.ChẳngngờđếnlúcnàychỉvìmộtbứcthưcủaTàoTháomànộibộmấtđoànkết,2bênkhôngcònđồngtâmhiệplựcvớinhaunữa.
TàoTháothấythờicơđãchínmuồi, liềnsai1sốquânkhinhkỵđếnkhiêuchiếnvớiMãSiêu,đánhnhaumộthồi,độtnhiênhaiđạoquântịnhnhuệtừhaibênsườnậptớichémgiếtquâncủaMãSiêu.. ĐạoquânQuanTâycủaMãSiêubịđánhbại,TàoTháoliềnkéoquânvềHứaĐô.Cáctướng
hỏiTàovìsaochỉcóvàivạnquânlạiđánhthắnghơnmườivạnquâncủaMãSiêu,thìTàoTháocườiđáp:“Tôntửđãnói:thânnhilichi,tachỉlàmtheokếcủaGiảHủmàchiarẽnộibộcủađốiphươngđóthôi”. “Cẳngkỳvôbị,xuấtkỳbấtý”
Địchkhôngđềphòngthìtatiếnđánh,raquânbấtngờ.
TrịnhThànhCôngbấtngờgiảiphóngĐàiLoan SaukhiTrịnhThànhCôngđemquânđánhNamKinhthấtbại,năm1660,đạiquâncủanhà
ThanhvâyđánhcăncứđịaphảnThanhcủaTrịnhThànhCônglàđảoHạMôn.Cuộcchiếndiễnraácliệt,quânchủlựcnhàThanhđãlênđượcHạMôn,nhưngvìkhôngquenhảichiếnnêntoànbộhơnmộtvạnquânThanhbịtiêudiệt.TướngThanhlàĐạtTốphảirútquânvềTuyềnChâu.ThắngtrậnHạMôn,TrịnhThànhCôngquyếttâmđôngtiếnthuhồiĐàiLoanđangbịHàLanxâmchiếm. Rấtmay lúcấycóHàĐìnhBân- thuộchạcũcủaphụthânTrịnhThànhCông(TrịnhChi
Long),từnglàmphiêndịchchoquânHàLanởĐàiLoan,từĐàiLoantớixingặpTrịnhThànhCông. HàĐìnhBântặngTrịnhThànhCôngbảnđồĐàiLoanvàtruyềnđạtnguyệnvọngthathiết
củanhândânĐàiLoanmuốnđượcgiảithoátkhỏiáchđôhộcủaHàLan.HàĐìnhBâncũngtrìnhbàynhữngthayđổimấynămgầnđâyởĐàiLoan,sựthốngtrịvàtìnhhìnhbốphòngquânsựcủaquânđộithựcdântạiđó. TrịnhThànhCôngmộtmặtrasứcchuẩnbịđôngtiến,mộtmặtcửngườiđemthưragặp
TổngđốcHàLantạiĐàiLoan làHuiize,nhắc lại “thiệnýđốivớiquýquốcHàLan”, “quyếtkhôngđốiđịch”,nhằmlàmchobọnthựcdântêliệtcảnhgiác. Trướcđó,việcTrịnhThànhCônggặpthấtbạitrongviệcđánhNamKinhtrênđấtliềnđã
khiếnquânHàLanchorằngTrịnhThànhCôngsẽtiếnđánhĐàiLoan,bènpháiFantlandtừJakartađemhạmđộigồm12chiếnthuyềnchở1.453línhđếntăngcườngphòngthủchoĐàiLoan.NhưngkhiHuiizeđưathưcủaTrịnhThànhCôngchoFantlandxem,FantlandkinhđịchchorằngTrịnhThànhCôngkhôngthểđánhĐàiLoan,nênchỉđểlại3chiếnhạm,600quânvàmộtítquânnhu. Tháng1/1661,FantlandvềJakarta.TrịnhThànhCôngchorằngthờicơđãchínmuồi,liền
tuyênbốquyếttâmthuhồiĐàiLoanvàolúckẻđịchkhôngngờ. Ngày22/3,chiếnhạmquânTrịnhxuấtpháttừvịnhLiệuLatiếnvềphíaĐàiLoan.
BinhlựccủaHàLantrênđảoĐàiLoantổngcộnghơn2000lính.ChủlựcphòngthủtạiđồnN
trênđảoYthuộcphíatâyĐàiLoan.Mộtđơnvịnhỏkhoảng200línhphòngthủtạiđồnPtrênđấtliền.NgoàiracóchiếnhạmlớnvàcáctàunhỏluânphiêntuầntiễutrongĐàiGianggiữahaiđồn. Saukhiphântíchtìnhhình,TrịnhThànhCôngquyếtđịnhphươngántácchiếnlàtiếnvào
ĐàiGiangbằngđườngcảngLộcNhĩlàchỗđịchkhôngphòngbị,dùngchủlựcđổbộlêncảngHoàLiêurồichiếmđồnP,sauđóchiếmcácnơikhác. Sángsớmngày2/4,hạmđộiquânTrịnhtiếnđếnngoàicảngLộcNhĩ,dướisựdẫnđường
củaHàĐìnhBân,toànbộhạmđộidễdàngtiếnvàoĐàiGianglúcxếchiều,khithủytriềulên,quânchủlựcliềnđổbộ. NhândânĐàiLoanđượcliênlạctrước,nônứckéoratiếpứng,phụgiúpquânTrịnhđổbộ
mauchóngtrongchưađầy2h.QuânTrịnhlênbờlậptứcchiếmkholươngthựcvàbaovâyđồnP.QuânHàLanbịbấtngờ,lúngtúng,sauđóchialàm3mũiđểchốngtrả. Trênbiển,quânHàLandùng4chiếnhạmcôngkíchhạmđộiquânTrịnhđangkhốngchế
ĐàiGiangđểkhôiphụcliênlạcđườngthủygiữahaiđồnNvàP. QuânHàLankiêungạotưởngrằngngườiTrungQuốcchịukhôngnổikhóisúngvàtiếngđại
bác,nàongờquânTrịnhđãquenvớihảichiến,vừakhaichiếnthìđạibáccủahạmđộiquânTrịnhđãbắnphádồndậpsangtàuchiếnHàLan. ChẳngmấychốcchiếnhạmlớnnhấtcủaHàLanđãbốccháy,2chiếnhạmkhácphảibỏchạy
vềphíaNhật,cáicònlạichạyvềIndonesia.HạmđộiHàLantanvỡhoàntoàn.SauđóquânHàLantừIndonesiapháibinhđếncứuviệnnhưngquânTrịnhđãđứngvữngtrênđảo,lạiđượcnhândânĐàiLoanhết lòngủnghộ,nênsaumấytrậnkịchchiến,đếncuốinămđó,toànbộquânHàLanphảiđầuhàng.TrịnhThànhCôngcuốìcùngđãthuhồiđượcĐàiLoan. “Vịchiếnnhimiếutoánthắnggiả,đắctoánđadã”
Chưalâmchiếnmàtínhđượcphầnthắng,lànhờkếhoạchchuđáo,điềukiệnthắnglợiđầy
đủ.
LưuBangchưađánhđãthắng Tháng7nămHánCaoTổthứ11(năm196trướcCôngNguyên),HoàiNamvươngAnhBố
dấybinhphảnHán. Tin tức truyềnvềTràngAn.HánCaoTổ liền triệuchư tướngvào triềuhỏi: “AnhBố tạo
phản,nênlàmthếnào?”.Cáctướngchưasuyxétgìđãnóiluôn:“Đembinhđitiếncôngbắtsốngmanghắnvềđây,xemganhắntochừngnào!?”. LưuBanggiậndữnói:“Nóinghedễlắm!Được!Vậyaitìnhnguyệnđemquânđiđánhhắn?”.
Cáctướngnghevậy,tựbiếtmìnhlỡlời,chưaainghĩngayđượckếgì,thảyđềuimlặng.Mọingườiravềtrongtâmtrạngbuồnbã. NhữÂmhầuHạHầuAnhchợtnhớtrongsốthuộchạcủamìnhcómộtngườitêngọilàTiết
CôngtừnglàmLệnhdoãnnướcSở,ngườinàyđamưutúctrí,hẳncókếhay,bènvộitrởvềphủ. TiếtCôngvừangheHạHầuAnhđãnóingay:“Ô,HoàiNamvươngquảnhiêntạophản!”,Hạ
HầuAnhngạcnhiên: “Tại sao tiên sinhnói nhưvậy?”, Tiết côngđáp: “AnhBố tạophản làchuyệntấtnhiênthôi!” HạHầuAnhkhóhiểu:“Nghĩalàsao?”,TiếtCôngđáp:“TriềuđìnhtrướcsauđãgiếtHoàiÂm
hầuHànTínvàLươngvươngBànhViệt;AnhBốtựngẫmmìnhcũngcócôngkhaiquốcnhưhaivịkia,ắtsẽđếnphiênmìnhbịxửtrí,nênphảitạophản.” HạHầuAnhthánphục,tiếncửôngvớiLưuBang.LưuBangmừngrỡ:“Vậykhanhhãyđưa
ngayngườiấylêngặptrẫm.” Tiếtcôngvừatới,LưuBangliềnhỏi luôn:“KhanhcóthểdẹpyênloạntặcAnhBố?”,Tiết
Côngquảquyết:“Chắcchắn.AnhBốchỉcó3cáchhànhđộng,phântíchkỹthìsẽbiếtngaykếtquả”. LưuBanghỏi:“VậyAnhBốsẽsửdụngbacáchgì?”
TiếtCôngliềnđáp:“NếuAnhBốdùngthượngsách,phíađôngchiếmNgô,phíatâybìnhSở,
phíabắclấyTềvàLỗ,rồitruyềnhịchđòiYên,Triệuhàngphục,sauđócốthủnhữngđịakhudomìnhkhốngchế,thìtoànbộdãyđấtphíađôngHànSơnsẽkhôngcònlàcủabệhạnữa.NếuAnhBốdùngtrungsách,đôngchiếmNgô,tâychiếmSở,bìnhHànlấyNguỵ,bảođámcókholương,tậptrungbinhlựcởThànhCao,chặnđứngđườngracủaQuanTrung,thìthắngbạikhóđoántrước”. LưuBanghỏi:“Cònhạsách?”,TiếtCôngtrầmgiọngđáp:“NếuAnhBốdùnghạsách,đông
chiếmNgô,tâylấyThái,chỉcốthủởđịakhuHoàiNam,thếthìAnhBốđãthànhcánằmtronglưới,bệhạcóthểantâmngủngon!” LưuBangnóiluôn:“Cứtheoýkhanh,hẳnAnhBốsẽdùnghạsách?”,TiếtCôngđáp:“Bệhạ
đoánđúng!AnhBốnguyênlàmộttùnhâncủaLySơn,tuylàmchúamộtphương,songlúcnàocũngchỉmưulợichocánhân,khôngnuôichílớn,chắcchắnhắndùnghạsách”. LưuBanggậtgù: “Hay!Khanhnóiđúng lắm!”.Hômsau,LưuBangban thưởngchoTiết
Côngrấthậuvàphongchotướchầu,hưởnglộcngànhộ. ĐúngnhưTiếtCôngdựđoán,saukhiAnhBốdấybinhphảnHán,quảnhiêntrướctiêntiến
sangphíađôngđánhbạiKinhvươngLưuGiảlàngườiđượcphongchođấtNgô,sauđóđemquânvượtHoàiThủy,đánhbạibađạoquâncủaSởvươngLưuGiao,sauđóđembinhtiếnsangphíatây. Tháng10nămấy,HánCaoTổLưuBangđíchthânđem12vạnquânxuấtchinh,đếnKỳTây
(huyệnTúctỉnhAnHuy)thìgặpquânAnhBố.LưuBangthấyquânAnhBốtuyíthơnquânmìnhnhưngtinhnhuệ,liềntạmthờichưagiaochiến.CònAnhBốvừagặpquânHánđãbàytrậnmuốnđánhngay,quâncủaAnhBốmấylầnkhiêuchiếnkhôngthành,nhuệkhísuygiảm. LưuBangthấythờicơchínmuồi,liềnđembinhxuấtchiến,đánhbạiquânAnhBố.AnhBố
đemtànquânchạyxuốngGiangNam,bịTrườngSavươngNgôNhuếgiết. “Vịchiếnnhimiếubấtthắnggiả,đắctoánthiểudã”
Chưalâmchiếnmàđoánkhôngthểthắng,làdokếsáchkhôngchuđáo,điềukiệnthắnglợi
chưađủ.
TầnVươngthuatrậnởHàmĐan ThángChínnămChuNoãnvươngthứ55(260trướcCôngNguyên)đạitướngTầnlàBạch
KhởisaukhiđạipháquânTriệuởTrườngBìnhmuốntiếptụctấncôngđôthànhHàmĐancủaTriệu.TểtướngPhạmThưvìghentứcvớiBạchKhởi,liềntâuvớiTầnChiêuvương:“Quântađãmỏimệt,khôngnênđánhtiếp”.ThếlàTầngiảnghoàvớiTriệu. Nămsau,TầnChiêuvươnglạimuốncấtbinhđánhTriệu.LúcnàyTriệuđãhồisức.Bạch
Khởichorằngđãmấtthờicơliềncáobệnh,khôngxuấtchinh.TầnChiêuvươngliềncửNgũđạiphuVươngLănglàmđạitướngđiđánhHàmĐan.QuândânnướcTriệutrêndướiđồnglòngchốngTần. Năm258trướcCôngNguyên,thấyquâncủaVươngLăngvâyHàmĐanđãlâuvẫnkhônghạ
nổi,tổnthấtkhánặng,TầnChiêuvươngmuốncửBạchKhởiđithay,BạchKhởiphântíchtìnhhình,nói:“TầntuythắngTriệuởTrườngBình,nhưngdốccạncảkho,binhsĩthươngvongquánửa.ViễnchinhvâyđánhđôthànhnướcTriệu,chưhầuắtsẽđếncứuTriệu,trongngoàigiápcôngthìnhấtđịnhquântasẽthấtbại”.TầnChiêuvươngnghevậyimlặng. TểtướngPhạmThưchủtrươngđánhTriệunênviệnranhiềulýlẽ.ThếlàTầnChiêuvương
nhất quyết cửBạchKhởi xuất chinh. BạchKhởi lại cáo bệnh không thể ra trận. TầnChiêuvươngđànhcửVươngHộtđithayVươngLăng.PhạmThưcũngtiếncửTrịnhAnhBìnhlàmđạitướngcùngVươngHộtcấtquânđánhTriệu. HàmĐanbịbaovây,tuyquândânđồnglòngquyếttử,nhưngbịvâyđãquálâusợkhógiữ
nổi.VuaTriệuliềncửemtrailàBìnhNguyênquânTriệuThắngsangcầucứunướcSở. TriệuThắnglàmộttrongbốncôngtửthờiChiếnQuổc(3ngườikialàMạnhThườngquân,
XuânThânquânvàTínLăngquân),mônhạcómấyngànthựckhách.Ôngmuốnchọn20ngườivănvõkiêmtoàntheomìnhsangSở,nhưngchỉchọnđược19người,cònthiếu1.Có1vịtênlàMaoToạitựtiếncửmình,xinđượcsangSở. TriệuThắngđếnnướcsở,bànchủtrươngliênhợpchốngTần.VuaSởsợquânTầnhùng
mạnh,rướchọavàothân,nênchầnchừkhôngđápứng. MaoToạithấyvuaSởmãikhôngchịuxuấtquân,liềncầmkiếmbướclênthềm.VuaSởcả
giận,nhưngMaoToạihùnghồnnóirằngSởđãmấylầnbịnhụcvìđạibạivớiTần,nayliênhợpvớiTriệukhôngchỉvìnướcTriệu,màchínhlàcólợichoSở.VuaSởcholàphải,liềncửXuânThânquânHoàngYếtđembinhsangcứuTriệu.TriệuThắngkhâmphụckhípháchcủaMaoToại,từđócoiMaoToạinhưthượngkhách,nhấtnhấtnghetheokếcủahọMao.
HàmĐanbịvâyđãbanăm.Câycỏtrongthànhcũngđãbịdùnglàmthứcănhếtsạch,songquândânvẫnquyếttâmkhángTần.VươngHộtchẳngcáchgìtiếnđánhđược. TínLăngquânNguỵVôKỵcủanướcNguỵcóngườichịlàvợcủaBìnhNguyênquânTriệu
Thắng,đãmấylầnviếtthưthúcgiụcnênNguỵVôKỵđãmấylầnthỉnhcầuvuaNguỵxuấtbinh,songchưađượcchuẩnyvìvuaNguỵnhậnđượcthưvàlễvậtcủaTầnChiêuvương.Trongthưnóirõ:“NếuNguỵủnghộTầnđánhTriệu,saukhidiệtTriệusẽđượcchiađất.NếucứuTriệuthìngóivỡngọctan”.Dođó,mườivạnquânNguỵdođạitướngTấnBỉchỉhuyđóngtrạiởbiêngiớiNguỵ-Triệu,nhưngđượcmậtlệnhcủavuaNguỵvẫnánbinhbấtđộng. NguỵVôKỵchiêuhiềnđãisĩ,đượcthuộchạkínhmến.CóngườilàHầuDoanhbàykếcho
ônglấytrộmhổphùcủanhàvua.Ôngliềnytheokếđó.ÔngvốncóơnvớichacủanàngGiaCơđượcvuaNguỵsủngáinênliềnnhờnàngGiaCơlấytrộmhổphùcủavua,rồiđemtheolựcsĩChuHợirờiĐạiLương. ĐếnquândoanhcủađạitướngTấnBỉ,ôngchìahổphùra,nhưngTấnBỉkhôngtin,đòicử
ngườivềtrựctiếpxinlệnhcủavuarồimớigiaobinhquyền.NguỵVôKỵsaiChuHợigiếtTấnBỉ,đoạtbinhquyền.Sauđó,NguỵVôKỵchonhữngngườilínhgiàyếuvềquênhà,còn8vạntinhbinhthìgấprútkéotớiHàmĐan. CácđạoquânchưhầucứuviệnlầnlượtđếnnướcTriệu.QuânSởdoHoàngYếtchỉhuycũng
đãtớichânthànhHàmĐan.VợchồngBìnhNguyênquânTriệuThắngđemquândânnướcTriệuhộisưvớiTínLăngquânNguỵVôKỵ,chuẩnbịquyếtchiếnvớiquânTần. QuânTầnxanhàđãlâu,khôngcóýchíchiếnđấu,lạibịcácđạoquânmãkéotớivâyđánh,
rốtcuộcđạibại.ĐạitướngTầnlàTrịnhAnBìnhvốnngườinướcTriệu,thấytìnhcảnhđóliềnđem2vạntinhbinhđầuhàngTriệu.BinhlựccủaVươngHộtcàngsuyyếu,đànhgiảivâyHàmĐanvàrútvềTần. TinquânTầnbạitrậntruyềnvềHàmDương.VõAnquânBạchKhởingẩngmặtlêntrờithở
dài:“Khôngnghelờita,đểđếnnỗinày!”. VuaTầnbiếtBạchKhởicólòngoántrách,cảgiận.TểtướngPhạmThưcònđổthêmdầuvào
lửa.VuaTầnralệnhchoBạchKhởiđemquânđitrảthù.BạchKhởilạiviệnlýdobệnhnặng,kiênquyếtchốitừ.VuaTầncànggiậnthêm,liềntướcbỏtướcvịcủaBạchKhởigiánglàmthứdân,đuổikhỏikinhthành.BạchKhởiuấtứclậptứclênđường.TểtướngPhạmThưkhôngantâm,liềnthưavớivua:“Trướckhiđi,BạchKhởivẫncònoánthánbệhạrấtnhiều.Đểhắnsốngedihọa.”.VuaTầnbènralệnhchoBạchKhởiphảitựsát.BạchKhởimớiđitớiĐỗBưuởphíatâybắcHàmDương,thìsứgiảcủavuaTầnđuổikịp,đọcchiếuchỉvàđưakiếm.BạchKhởiphảitựsát.Mộtvịtướnganhdũngvôsongbịchếtoanuổng! Ítlâusau,doTrịnhAnBình,ngườiđượcPhạmThưtiếncử,đầuhàngTriệuvàviệcVươngKê
thôngđồng với chưhầu, PhạmThư cũngbị giáng làm thứdân. TrậnHàmĐanđã làm chotươngquanlựclượnggiữaTầnvàcácnướcchưhầutrởthànhngangnhau.
THIÊNII:TÁCCHIẾN Phàmdụngbinhchipháp,trìxathiêntứ,cáchxathiênthặng,đổigiápthậpvạn,thiênlíquỹ
lương;tắcnộingoạichiphí,tânkháchchidụng,giaotấtchitài,xagiápchiphụng,nhậtphíthiênkim,nhiênhậuthậpvạnchisựcửhĩ. Kỳdụngchiếndãquýthắng,cửutắcđộnbinhtỏanhuệ,côngthànhtắclựckhuất,cửubạo
sưtắcquốcdụngbấttúc.Phùđộnbinhtoảnhuệ,khuấtlựcđànhoá,tắcchưhầuthừakỳtệnhikhởi,tuyhữutrígiả,bấtnăngthiệnkỳhậuhĩ.Cốbinhvănchuyếttốc,vịđổxảochicửudã.Phùbinhcửunhiquốclợigiả,vịchihữudã.Cốbấttậntridụngbinhchihạigiả,tắcbấtnăngtậntridụngbinhchilợidã. Thiệndụngbinhgiả,dịchbấttáitịch,lươngbấttamtải,thủdụngưquốc,nhânlươngưđịch,
côquânthựckhảtúcdã. Quốcchibầnưsưgiảsưgiảviễnthâu,viễnthâutắcbáchtínhbần.Cậnsưgiảquýmại,quý
mạitắctàikiệt,tàikiệttắccấpưkhưudịch.Lựckhuãt,tàiđàn,trungnguyênnộihưưgia,báchtínhchiphíthậpkhứkỳthất;cônggiachiphí,pháxabãimã,giáptrụthínỗ,kíchthuẫntếlỗ,khiíungưđạixa,thậpkhứkỳlục. Cốtritưởngvụthựcưđịch,thựcđịchnhấtchung,đươngngônhịthậpchung,kyhãnnhất
thạch,đươngngônhịthậpthạch. Cốsátđịchgiả,nộdã;thủđịchchilợigiả,hoádã.Cốxachiến,đắcxathậpthặngdĩthượng,
thưởngkỳtiênđắcgiả,nhicanhkỳtinhkỳ,xatạpnhithừachi,tôtthiệnnhidưỡngchi,thịvịthắngđịchnhiíchcường. Cốbinhquýthắngbấtquýcửu.
Cốtribinhchitưởng,dânchitưmệnh,quốcgiaannguychichủdã.
Dịchnghĩa:
Phàmdùngbinhtácchiếnphảitheomộtqui luật:phảihuyđộnghàngngànchiếnxulớn
nhỏ,hàngchụcvạnbinhsĩ,lạicònvậnchuyểnquânlươngxahàngngàndặm,nhưvậykinhphíởtiềnphươngvàhậuphươngđềutốnkém,nàochiphíkhítàichiếnđấu,nàochiphíduytuxecộ,quân trang,nào tiếpđãikháchkhứa,mỗingày tốnhàngvạn lượngvàng,mớihuyđộngđượcmươivạnquanđichiếnđấu. Dùngmộtđộiquânnhưvậyđichiếnđấu,ắtđòihỏiphảithắngnhanh,kéodàisẽkhiếnquân
độimỏimệt,nhuệkhísútkém,đánhthànhsẽhaotổnbinhlực,quânđộiởlâubênngoàisẽ
làmchonềntàichínhnướcnhàkhốnđốn.Nêuquânđộimỏimệt,nhuệkhísútkém,binhlựchaotổn,kinhtêđấtnướccạnkiệt,cácnướckhácthừacơtiếnđánh,thìdùngườicóđamưutúctrícũngkhóbềcứuvãn.Chonênvềmặtquânsự,chỉnghenóidùngbinhcóthểvụngvềnhưngthắngnhanh,chứchưahềthấychỉhuygiỏimàlạiđánhdâydưa.Dùngbinhlâungày,daidẳngmàcólợichođấtnướcthìthựclàxưanaychưatừngcó.Chonên,ngườikhônghiểuhếtcáihạicủaviệcdùngbinhthìkhônghiểunổicáilợicủaviệcdùngbinh. Ngườigiỏidùngbinhkhôngtrưngbinh2lần,khôngtảilươngnhiềuđợt,vũkhítrangbịthì
dùngcủamình,lươngthựcthìlấycủađịch,nhưthếlươngthảocủaquânđộimớiluônluônđầyđủ. Nướcnghèolàdodùngbinhnhiều,càngđemquânđixathìcàngkhókhăn.Quânđộicàngđi
đánhxathìtrămhọcàngkhốnkhổ.Gầnnơiđóngquânvậtgiásẽđắtđỏ,vậtgiáđắtđỏsẽkhiếntài chínhquốc gia cạnkiệt.Tài chínhquốc gia cạnkiệt, ắt phải tăng thuếmá.Ngoài chiếntrườngthìquânlựchaotổn,ởhậuphươngthìnhànghèotúng.Tàisảntrămhọmườiphầnchỉcònba,tiềncủaquốcgiadoxehư,ngựaquè,khígiớichiếncụphảibổsung,nênmườiphầncũngchỉcònbốn. Bởithế,tướnglĩnhkhônngoannuôiquânbằnglươngthựclấycủađịch.Lấycủađịchmột
hộcgạobằngtaphảitiếptế20hộc,lấyđược20xecỏcủađịchbằngtaphảicắt20xecỏnuôingựa. Muốnquânđộianhdũngchiếnđấu,phảikhíchlệsĩkhí,muốnquânđộiđoạtlấylươngthảo
củađịch,phảihậuthưởngchohọ.Vĩvậytrongchiếnđấu,đoạtđược10chiếnxatrởlênthìphảithưởngchongườichiếmđượcchiếnxatrước,rồichothayhiệukỳmànhậpvàođoànxecủata,ưuđãicáchàngbinhvàsửdụnghọ,đólàcáchvừathắngđịch,vừacólợichota. Dođó,dùngbinhquýởtốcchiếntốcthắng,chứkhôngnênkéodàidaidẳng.
Tướnglĩnhhiểuđượccáchdùngbinhlàthầnhộmạngcủadânchúng,làmchủsựannguy
củađấtnướcvậy. Tómtắtnộidung:
Trongthiênnày,Tôntửchủyếuluậnvềchiếnlượctiếncôngđánhnhanhthắngnhanhvà
tínhtấtyếukháchquancủanó. Tôntửphântíchmộtcáchhệthống,toàndiệnquanhệmậtthiếtgiữachiếntranhvớinhân
lực,vậtlựcvàtàilực.Mốìquanhệnày,trongđiềukiệnlịchsửnhấtđịnh,khitrìnhđộsảnxuấtcònthấpkém,quymôvàphươngthứcchiếntranhtheolốicổxưa,hoàncảnhtácchiếnkhicócácnướcchưhầudòmngó,ắtphảitheochiếnlược“tốcchiếntốcthắng”đểtránhnguyhạicủachiếnlượckéodàidaidẳng.Tôntửđịnhrõchủtrương,tưtưởngchỉđạotácchiến“binhquýthắng,bấtquýcửu”đểtránhlâmvàotìnhthếnguykhốnchođấtnước. Đểbảođảmphươngchâmchiến lược tốc chiến tốc thắngvà thực thi cho thuận lợi, giải
quyếtmâuthuẫngiữaphítổnlớnlaocủachiếntranhvớikhókhănvềhậucần,Tôntửđềxuấtviệcđoạtlươngthảocủađịchthànhnguyêntắcchủyếu,lấylươngthảocủađịchbổsungchoquânmình,giảmbớtchiphítàichínhvàđảmphụcủanhândân.ĐồngthờiTôntửcònchủtrươngthôngquaviệckhenthưởngquânđộivàđốiđãivớitù,hàngbinhmàpháttriểnlựclượngcủamình,nhắm“vừathắngđịch,vừalàmchotamạnhlên” “Kỳdụngchiếndã,thắngcửutắcđộnbinhtoảnhuệ,côngthànhtắclựckhuấtcửubạosưtắc
quốcdụngbấttúc.Phùđộnbinhtoảnhuệ,khuấtlựcđànhoá,tắcchưhầuthừakỳtệnhikhởi,tuyhữutrígiã,bấtnăngthiệnkỳhậuhĩ”. Dùngmộtđộiquânnhưvậyđichiếnđấu,ắtđòihỏiphảithắngnhanh,kéodàisẽkhiếnquân
độimỏimệt,nhuệkhísútkém,đánhthànhsẽhaotổnbinhlực,quânđộiởlâubênngoàisẽlàmchonềntàichínhnướcnhàkhốnđôn.Nếuquânđộimỏimệt,nhuệkhísútkém,binhlựchaotổn,kinhtếđấtnướccạnkiệt,cácnướcchưhầuthừacơtiếnđánh,thìdầucóngườiđamưutúctrícũngkhóbềcứuvãn.
TềDẫnVươnggâychiênliênmiền,tựchuốclấythấtbại GiữathờiChiếnQuốc,hainướcmạnhlàTềvàTầnđốiđầunhauởhaiphíađôngtây.Năm
ChuNoãnvươngthứnhất(năm314trướcCôngNguyên),TềthừacơnướcYêncónội loạntranhgiànhngôivua,liềntiếnđánhKếđôcủanướcYên(naylàtâynamBắcKinh),giếtTiềnYênvươngKhoáicùngđứacontrai4tuổicủaôngta. QuânTềchémgiếtvàcướpđoạtcủacải,làmdânYênphẫnnộ,nhiềunơinổidậykhángcự.
CácnướcchưhầuởTrungnguyêncũngchuẩnbịcứuYên,quânTềbuộcphảirútvề. QuýtộcYênđưaTháitửBìnhlênlàmvualấyhiệulàYênChiêuvương.Saukhilênngôi,Yên
Chiêuvươngbềngoàiphục tùngnướcTề,nhưngngầmtrọngdụngcáchiềnsĩnhưTôTần,NhạcNghị,cảicáchnộichính,muốnbáothùnướcTề. YênChiêuvươngvàTểtướngTôTầnbímậtbànsáchlượcđánhTề:phảilàmchoTề“phía
tâybịmệtvớiTốngphíanambịmỏivớiSở”,phảitácchiếnvớicảhaiphía,khiđãtiêuhaonặngnề,YênsẽthừacơđánhTề.Năm301trướcCôngNguyênYênChiêuvươngcửTôTầnsangTềthihànhmưukếđó. TềDẫnvươnghiếuchiến,lạicóTôTầnxúigiục,ngaynămđóliênhợpvớiTần,HànvàNguỵ
đánhSở,giếttướngSởlàĐườngMuội,chiếmTrọngKhưu.VuaSởđưaTháitửHoànhsangTềlàmcontin,hainướctạmthờihoàhoãn. NămChuNoãnvươngthứ17(298trướcCôngNguyên),TềDẫnvươnglạiliênhợpvớiHàn,
NguỵđánhTần,sau3nămchiếmđượcảiHàmCốc,nướcTầnphảicầuhoà.SaukhiliênquânTề,Nguỵ,HànrútkhỏiTần,lạithừathắngtấncôngYên,đánhbạiquânYên,bắtsống2tướngđạithắngtrởvề. TềDẫnvươngmấylầnthắnglợi,ngàycàngkiêungạo,tựxưngbáchủ.YênChiêuvươngbàn
vớiTôTần.TôTầnchorằngmuốnđánhTề,trướchếtphảiphávỡliênminhTề,Hàn,NguỵđểcôlậpnướcTề.MuốnnhưvậythìkinhđôĐịnhĐàocủaTốnglàđôthịphồnhoanhấtởTrungnguyên,cácnướcnhòmngóđãlâu,nếudụTềDẫnvươngdiệtTống,thìcácnướcắtsẽkéođếntranhgiành,nhưvậyTềsẽphảiđốimặtvớimấyđịchthủcùnglúc. Năm288trướcCôngNguyên,TôTầnlạiđượccửsangTề.Khiôngđến,vừalúcsứthầncủa
Tầncũngsang.LúcnàyTầnChiêuvươngtựxưnglàTâyđế,muốnlôikéoTềnênpháisứsangTềtônlàĐôngđế,rồihaibênliênquânđánhTriệuchiađấtvớinhau. TềDẫnvươnghỏiýkiếnTôTần.TôTầnnói:“Tề,Tầncùngxưngđế,thìcácnướcchưhầusẽ
chỉtôntrọngTầnchứkhôngcoitrọngTề.NếuTềkhôngxưngđế,thiênhạsẽthânvớiTềmàxalánh nước Tần, hơn nữa, đánh Triệu không lợi bằng chiếm Tống”. Tô Tần khuyên Tề DẫnvươngliênhợpđánhTần,lợidụngthờicơcácnướcđánhTầnmàthôntínhnướcTống.TềDẫnvươngtưởngbằngcáchđóvừalàmchoTầntừmạnhhoáyếu,vừacóthểchiếmđượcTống,bènkhôngxưngđếmàliênhợpcácnướcđểđánhTần. NămChuNoãnvươngthứ28(287trướcCôngNguyên),5nướcTề,Triệu,Hàn,Nguỵ,Sở
đánhTần.YênChiêuvươngthấyTềDẫnvươngđãsavàobẫycủaTôTần,mộtmặtpháibinhđiđánhTần,mộtmặtcửbinhgiúpTềđánhTống.TềDẫnvươngtưởngnướcYêntrungthành,bènrútquânởbiêngiớivớiYênmàdốctoànlựcđểđánhTần,Tống.NướcTầnthấythếliênhợpcủacácnướckiaquámạnh,đểgỡnguy,buộephảibỏhiệuxưngđế,trảlạiđấtcủaNguỵvàTriệumàTầntừngchiếmđoạt. Nămsau,TềlạicấtquânđánhTống,diệtđượcnướcTống.TềDẫnvươngsaukhiđánhbại
TầnvàdiệtTốngcàngkiêungạo,lạichiếmđoạtHoàiBắc(naylàdảiđâtbờbắcsôngHoài,tỉnhGiangTô)vốncủanướcSở,2lầncấtbinhbứcHàn,Nguỵ,Triệu,cácnướcnhỏởlưuvựcTứThủyđềubuộcphảithầnphụcTề.Cácnướcmuốntựvệ,đềunuôichíphảnTề.NướcTềdochinhchiếnliênmiên,quốclựchaotổn,dânchúngoánthánvôcùng. YênChiêuvươngthấythờicơđánhTềđãđến,triệuđạitướngNhạcNghịđếnbànkếsách.
NhạcNghịnói:“NướcTềhùngmạnh,đấtrộngngườiđông.YênkhôngthểđơnđộcđánhTề.CầnliênhợpvớiTriệu,SởvàNguỵmớicóthểthànhcông”. YênChiêuvươngnghelờikhuyêncủaNhạcNghị,pháisứgiảsangliênkếtvớiNguỵ,Sở,sau
đó,lạicửNhạcNghịsangTriệu,nhờkhuyênTầnđánhTề. Năm284trướcCôngNguyên,YênChiêuvươngcửNhạcNghịlàmnguyênsoáichỉhuyliên
quân6nướcYên,Tần,Sở,Hàn,Triệu,NguỵđánhTề.TềDẫnvươngcửXúcTửlàmđạitướngchỉhuyđạiquânnghênhchiến. QuânTềđánhnhauđãnhiềunăm,sứclựcmỏimệt;tinhthầnsasút.TềDẫnvươngthân
chinhđốcthúcquânlính,cònsaingườiđếnbáovớiXúcTửrằngnếuhọkhôngchịuđánhtrậnthìsẽbịchémđầuvàđàophámảtổcủahọ.TướngsĩquânTềcàngnghecàngnản,khôngmuốnchiếnđấu.ChỉmộttrậnTếTây,quânTềđạibại,XúcTửbỏquânchạybiệttích. NhạcNghịthừathắngchỉhuyliênquântruykích,chiếmkinhđôLâmTricủaTề.TềDẫn
vươngbỏchạyđếnđấtCử.NướcSởpháiNáoXỉđembinhvàođấtTề.TềDẫnvươngtưởnglầmcóthểnhờquânSởchổnglạiquânYênbènủynhiệmNáoXỉlàmTểtướng.NáoXỉnhânđógiếtTềDẫnvương, lấy lạiđấtHoàiBắc.NướcTềbịNhạcNghị chiếmhơn70 thành, cơhồmấtnước. “Binhvănchuyếttốc,vịđổxảochicứudã”
Vềphươngdiệnquânsự,chỉnghenóidùngbinhcóthểvụngvềnhưngthắngnhanh,chứchưa
thấychỉhuygiỏimàlạiđánhdâydưalâudài.
TấnLệCôngđánhnhanhdiệtquânTần NămChuGiảnvươngthứ8(578trướcCôngNguyên),nổratrậnMaTuỵ(naylàhuyệnKim
Dương,tỉnhThiểmTây)giữaTầnvàTấn.Trướctrậnnày,Tấnđãchuẩnbịđầyđủ;bắtđầutừTấnCảnhCôngđếncontrailàTấnLệCông,côngviệcchuẩnbịkéodài10năm,nhằmtiếncôngnướcTầnởphíaTây,dựngnghiệpbá. Trướchết,TấnCảnhCôngdùnglễhậutiếpđãiquýkháchnướcTềtừphíađôngtớivàtrảlại
choTềvùngđấtTềtừngcắtnhượngchoTấn,khiếnTềCảnhCôngcảmkích,liềnbỏkếhoạchliênminhvớiSởchốngTấn. Tiếpđó,TấnCảnhCônglạidùngsáchlược“liênNgôchếSở”,cử1đơnvịquânđộivàchiến
xalặnlộixuốngnướcNgôởvùngduyênhảiphíanamđểhuấnluyệngiúpNgôcáchdùngbộbinhvàchiếnxa,nhằmlàmquânNgômạnhlênmàkhốngchếnướcSở,lánggiềngcủaTấn. Thứ3,saukhithựchiệnthànhcôngsáchlượcliênTề,liênNgôchếSở,liềndùngkếgiảitán
liênminhTầnSở,đánhbạitừngnước.KhiđãkhiếnNgôquấynhiễuSởrồi,TấnCảnhcôngliềnthảtướngChungNghicủaSởtừngbịbắtngàytrước,làmquanhệTấnSởtrởnênhoàhoãn. Trảiquathêmvàinămngoạigiao,sứthầnhainướcTấnvàSởgặpnhautạikinhđônước
Tống,đôibênướchẹn:“Khôngxâmphạmlẫnnhau,nướcnàohạiSở,Tấnsẽtrừngphạt,nướcnàohạiTấn,Sởsẽtrừngphạt”. Năm580trướcCôngNguyên,TấnLệCônglênnốingôi,thửthămdònướcTần,liềnhộikiến
vớiTầnHoàncôngởLệnhHồ.QuanđạiphunướcTấnlàSĩNhiếpnóiriêngvớiTấnLệcôngrằngTầnHoàncôngkhôngcóchútthànhýnào. QuảnhiênTầnHoàncôngvềnướcliềnnuốt lờihứa,pháingườisangSởvàtộcĐịchbày
mưuđánhTấn.NhưngSởcựtuyệtđềnghịcủaTầnHoàncôngvàbáochoTấnbiết.Năm579trướcCôngNguyên,nướcTầnướchẹnvớitộcĐịchtiếncôngTấn.NướcTấnđãgiảitrừđượcsựuyhiếpởphươngnamlànướcSở,cóthểtoànlựcchốngliênquânTần-Địch.ỞGiaoCương,TầnđánhbạiTầnvàĐịch.Sauđó,TấnLệcôngchorằngthờicơđánhTầnđãtới,nêncửquanđạiphuLãTươngsangTầntuyênbốtuyệtgiaovớiTầnvàđọcbảntuyênngônthảophạtdàinhấtlịchsửthờiXuânThu. Saukhibiếtnộidungbảntuyênbố,Sởquyếtđịnhkhôngcanthiệp.Năm578trướcCông
Nguyên,trướckhicấtquân,TấnLệcônghọpbànchuđáovớiquầnthần.Thứ1,cácnướcliênminhvớiTấnởphíađôngnamkhônglấygìlàmchắcchắn,nhấtlànướcSởvốnhữuhảovớiTần,naytạmhoàhoãnvớiTấnchỉlàđểđốiphóvớiNgô.Thứ2,cầnliênhợpquânđộitámnướcliênminhnhưTề,Tống...đểđánhTần.Thứba,phảiđánhTầnchotriệtđể,nhằmdiệttrừ
hiểmhọaởphíatâynướcTấn.Dovậy,phảiđánhnhanhthắngnhanh,khôngthểkéodài. Tháng5,quânTấnvàliênquân8nước,tổngcộng20vạnngười,đánhTần.Tầnđiềuđộng
toànbộbinhlựcđượcvàivạnngười,vượtsôngKinhđếnMaTuỵthìgặpquânTấn. QuânTầnmớisangsôngđãbịquânTấntriểnkhaitấncông,chưađứngvữngchânđãphải
ứngchiến,nhanhchóngbịđánhbại,toànbộsốquânđãquasôngbịtiêudiệt.TrậnMaTuỵđượcghirõtronglịchsửthờiXuânThunhưlàtrậnđánhđiềuđộngbinhlựcrấtlớn,dùngbinhthầntốc. “Bấttậntridụngbinhchihạigiả,tắcbấtnăngtậntri“dụngbinhchìlợidã”
Ngườikhônghiểubiếthếtcáihạicủaviệcdùngbinh, thìsẽkhônghiểunổicái lợicủaviệc
dùngbinh.
VuaTầnthamlợi,bạiởHàoSơn TầnMụccônglênngôi,trọngdụnghiềnsĩ,nướcTầnngàymộtcườngthịnh,chỉmuốnmở
rộngbờcõi.NămChuNangvươngthứ24(628trướcCôngNguyên),TầnMụccôngmuốnnhânlúchaivuanướcTấn,Trịnhđềumớibănghà,thừacơđemquânđánhTrịnh,đểtiếnvàoTrungNguyên. TầnMụccônghỏiýkiếnquanđạiphuKiểnThúc.KiểnThúcnói:“Trịnhlànướcnhỏ,ởxata
ngàndặm.Quântaphảihànhquânxanhưvậy,hácóthểgiữđượcbímật?Muốnđánhkẻđịchcóphòngbị,thìrấtkhóthủthắng,màdùcóthủthắng,thìcáilợicũngquánhỏ.Nếulỡthấtbại,tổnthấtsẽnặngnề”.TầnMụccôngkhôngnghelờiKiểnThúc,liềncửMạnhMinhThị,contraicủaBáchLýTàovàTâyKhấtThuật,contraicủaKiểnThúclàBạchẤtBínhlàmtướng,đemquânviễnchinhsangphíađông. KiểnThúclolắng,hômquânđộixuấtphát,ôngratiễncon,khócvànói:“Taxemchuyếnnày
cácngươiđichẳngcóngàyvề.Cácngướixuấtchinh,nướcTấnắtsẽđembinhđếnHàoSơnchặnđánh.HàoSơn(phíatâybắchuyệnLạcNinh,tỉnhHàNam)cónhịlăng(ĐạiSơn),địathếhiểmyếu.Rọitasẽphảitớiđólượmxáccácngươimấtthôi”. QuânTầnlênđường,quaHàoSơn,rồiLạcẤp,đếnđịagiớinướcHoạt.Lúcnàycómộtngười
láitrâunướcTrịnh,tênHuyềnCao,biếttinquânTầnlénđánhTrịnh,liềnmạoxưnglàsứthầnnướcTrịnhtớixingặpMạnhMinhThị. HuyềnCaonóivớiMạnhMinhThị: “Quốcvươngchúng tôinghenóiquýquânmuốn tới
nướcTrịnh,đặcpháitôimangđếnmónlễvậtnhỏgồm4bộdathuộcvà12contrâulàmtặngphẩm”, ĐồngthờiHuyềnCaogấpcửngườiđikinhđôcấpbáovớinhàvuarằngquânTầnlénđem
quânđánhTrịnh,thỉnhnhàvuachuẩnbịnghênhchiến. MạnhMinhThịnghĩnướcTrịnhđãbiếttin,ắtsẽchuẩnbịứngchiến,khôngcònkhảnăng
đánhlénđượcnữa,nếutiếnquânđisâuvàonộiđịanướcTrịnh,đằngsaukhôngcócứuviệnthìkhóthànhcông,bènhạlệnhhạtrạiởđịagiớinướcHoạt. Đangtrongtìnhthếtiếnthoái lưỡngnan,MạnhMinhThịhạlệnhbanđêmtậpkíchnước
Hoạt,cướpnhiềucủacảichấtlênchiếnxamàđembinhvềnước. NướcTấnđangcótang,nghetinquânTầnvượtquaĐàoLâm,HàmCốcđôngchinh,Tấn
Nangcôngmớilênngôiliềntriệuvănvõbáquannghịsự.ĐạiphuTiênChẩnnói:“TầnMụccôngkhôngnghelờicancủaKiểnThúc,đembinhphạtTrịnh,thậtquáthamlam.Đốivớikẻ
địchthamtàn,quyếtkhôngthểthamàsinhhoạ.Quântanênchặnđánhchúng”. ĐạitướngLoanChinói:“TầnMụccôngtừngcóânsâuvớiTấnYăncông,nênhồitrướcTấn
Văncôngtừngluiquân90dặmnétránh.Naytachặnđánh,chỉetráiýTấnVăncôngvừatạthế...”. TiênChẩnnói:“Thachođịchmộtngày,sẽlưuhọađờisau.Naytalochohậuthếthìcóhổ
thẹngìvớitiênquân”.ThếlàTấnNangcôngquyếtđịnhđánhTần. Cuốitháng3nămsau(627trướcCôngNguyên)quânTấnđếnHàoSơn,maiphụcởdọchai
bênhẻmnúi,ởtrêncao,chờsaukhiquânTầnđãlọthếtvàohẻmnúisẽậpxuốngđánh. Đầutháng4,quânTầntừnướcHoạtkéovề,binhxachởnặngnênhànhquânrấtchậm.Khi
vàohẻmnúiHàoSơn,đườngchậthẹpnênđộingũtrảirarấtdài. BạchẤtBinhnóivớiMạnhMinhThị:“ChatôidặnquaHàoSơnphảihếtsứccẩnthận,chớ
đểquânđộiphântán”.MạnhMinhThịthởdài:“QuađượcHàoSơnđãtớiđịagiớinướcnhàrồi.Tôiđiphíatrướcmởđường,haivịđốcquânphíasaucốtheochokịpnhé! Điđượcmộtđoạndài,bỗngphíatrướcbịvôsốcâygỗchắnkín,MạnhMinhThịbiếtnguy,
cốtrấntĩnhhạlệnhbinhsĩdọngỗlấylốiđi.Quânđangkhiêngdọngỗ,bỗngchiêngtrốngtứbềnổilên,quânTấnàoxuổngcắtquânTầnthànhnhiềuđoạn.QuânTầnlớpbịgiết,lớpbịbắtlàmtùbinh,tanrãhoàntoàn.3tướngMạnhMinhThị,TâyKhấtThuật,BạchẤtBínhbịbắtsống. “Nhănlươngưđịch,cốquânthựckhảtúcdã”
Lươngthựcthìlấycủađịch;nhưthếlươngthảocủaquânmìnhmớiluônđầyđủ.
LưuBangdụnglươngcủađịchvàoQuanTrung Tháng9nhuậnnăm208trướcCôngNguyên,LưuBangđượcSởHoàivươngpháisangQuan
Trung,quấyrốiHàmDươnglàkinhđônướcTần(đôngbắcthànhHàmDương,tỉnhThiểmTây). LúcnàytuychủlựccủaquânTầnđangởHàBắcxaxôi,binhlựcởQuanTrungítỏi,nhưngở
cáccửaảiquantrọngđềucóquânTầncanhgiữ.LưuBangchỉcó1vạnquân,muốnđếnHàmDươngquảlàkhókhăn. Trênđườngtiếnquân,LưuBangliêntụcmộthêmlính,thanhthếlớndần.Nhưngkhitiến
côngMạoẤp(naylàphíanamhuyệnCựDã,tỉnhSơnĐông)thìbịchặnđứng.LưuBangđànhđivòngsangphíatây,đếnCaoDương(nàylàphíatâyhuyệnKhởi,tỉnhHàNam)thìcólínhvàobáo:“Có1lãonhoxưngtênLệThựcKỷmuônvàoyếtkiến”.LưuBangvốnghétcácnhànho,lúcnàyđangđượchaithịnữhầurửachân,bènnói:“Cholãotavào”. LệThựcKỷvừavào,thấyLưuBangngạomạnvôlễthìkhôngquỳ,chỉváimộtcái.LưuBang
cũngchẳngbuồnngẩngđầunhìnkhách. LệThựcKỷcaogiọnghỏi:“TúchạđemquântớiđâylàgiúpTầnđánhcácnước,haylàgiúp
cácnướckhácdiệtTầnvậy?”.LưuBangnghevậythìcảgiận:“Lãohủnhonóinăngvớvẩn,chẳnglẽthiênhạmuốndiệtTần,riêngtalạimuốngiúpTầnhaysao?”.. LệThựcKỷtiếp:“Vậythìvìsaotúchạtiếpngườilớntuổihơnmàlạivôlễvậy?Đánhtrận
khôngthểkhôngcómưusĩ,túchạkhinhmạnhiềnsĩthếnàythìcònaimuốntớihiếnkếnữa?”. LưuBangnghelờikhách,biếtkhôngphảingườitầmthường,vộingưngrửachân,chỉnhđốn
yphục,cungkínhmờikháchngồivàxinđượcchỉgiáo. LệThựcKỷnóithaothaobấttuyệtvềnguyênnhânthànhbạicủa6nước.LưuBangthán
phục,hỏilàmsaomớithắngTần.LệThựcKỷcười:“Binhmãtúchạchỉhơnvạnngười,muốntrựctiếpđánhvớiquânTần,khácnàođemdêvàotrướcmiệngcọp,cựckỳnguyhiểm!”. LưuBangvộihỏimưukế,LệThựcKỷvuốtrâuthongthảnói:“Theoýlãophu,trướchếthãy
chiếmTrầnLưu (nay làđôngnam thànhKhaiPhong, tỉnhHàNam).TrầnLưu là cụmgiaothôngquantrọngthôngvới4phía.Tiếncóthểđánh,lùicóthểgiữ,trongthànhlạinhiềulươngthảo”. LưuBangđanglolươngthảochoquânđội,vộihỏi:“TiênsinhcódiệukếgìđểchiếmTrần
Lưu?”LệThựcKỷnói:“NếutúchạmuốnchiếmTrầnLưu,lãophunguyệngiúpsức.HuyệnlệnhởTrầnLưuvốnlàchỗquenbiếtlâunămcủalãophu,đểlãophuđikhuyênyđầuhăng”.
LệThựcKỷtớiTrầnLưu,huyệnlệnhthấyngườiquencũ,mởtiệctiếpđãi.Trongbữatiệc,
LệThựcKỷđàmđạovềthờithếtrongthiênhạ,phântíchlợihạiđượcmất,huyệnlệnhnghechẳngchútđộnglòng,màcònnóilàquyếtsốngchếtgiữthành. LệThựcKỷkhôngthuyếtphụcđược,bènlảngsangchuyệnkhác.Chờđêmxuống,LệThực
KỷlénmởcổngthànhchoquânLưuBangậpvào.QuânLưuBangxôngvàophủđường,giếtchếtviênhuyệnlệnh,quângiữthànhliềnđầuhàng.LưuBangvàothành,xemxétkholẫm,thấylươngthựcchấtđầy,liềnphongLệThựcKỷlàmQuảngDãquân. QuânLưuBangđãcódưlươngthảo,ungdungtiếnsangphíatây,dọcđườngdânchúngủng
hộ,độingũlớnlênkhôngngừng.SauđóLưuBangtiếnquânthuậnlợi.ThếlànămthứnhấtHánCaoTổ(năm206trướcCôngNguyên),tháng10,gửithưchiêuhàngtớiTầnvươngTửAnh.TửAnhđànhphảiđầuhàng.VươngtriềunhàTầndiệtvong. “Sátđịchgiả,nộdã”
Muốnquânđộianhdũngchiếnđấu,phảikhíchlệsĩkhí.
TrầnThắngdựngcờkhởinghĩa Tháng7/209trướcCôngNguyên,hơn900dânnghèobịsaiđiNgưDương(huyệnGiaoMật
Vân, Bắc Kinh) phòng thủ biên cương, dọc đường bịmưa lớn phải dừng ở làng Đại Trạch(huyệnTúc,tỉnhAnHuy).Mưatonhiềungàykhôngngớt,đườngbịtắclàmhọkhóbềtớiNgưDươngđúnghạn.TheoluậtcủanhàTầnsẽbịxửtử.2trưởngcơlàTrầnThắngvàNgôQuảngbènbànkế. HômấyTrầnThắngnóivớitrưởngcơNgôQuảng:“Dânchúngđãchịucựckhổquálâubởi
vuaTần.TầncôngtửPhùTôvàtướngHạngYêncủanướcSởuyvọngrấtcao.Chúngtamượndanhnghĩacủahọđểnổidậykhởinghĩa,nhấtđịnhsẽcónhiềungườihưởngứng”. NgôQuảngnói:“Đúng!Naychạycũngchết,khởinghĩacũngchết.Đằngnàocũngchết,chi
bằngliềumộtphendựngđạinghiệp!”.. Hômsau,2ngườiđixembói.Thầybóinói:“Sựnghiệpcủahaivịnhấtđịnhthànhcông,hơn
nữacònlậpnênkỳcông,cóđiềuphảicầuquỉthầngiúpđỡ”.TrầnThắngvàNgôQuảngvộiquìlạy,xinôngthầychỉgiáo.Khônglâu,tronglúcđibắtcá,mộttốplínhthúbắtđượcmộtconcálớn,khimổbụngcá,thấybêntrongcómộttờgiấy,giởxemthìtrêngiấyviếtbachữbằngmáuđỏ:“TrầnThắngvương”.Ainấykinhdịkháonhauầmcảlên. Đêmkhuya,từmộtngôimiếuhoanggầnchỗởcứvăngvẳngvọnglạimấycâu:“HưngĐại
sở,TrầnThắngvương”nghenhưtiếnghồliainấylosợkhôngdámchợpmắt. Sánghômsau,TrầnThắngđitớiđâu,mọingườiđềunhìnchàngbằngcặpmắtkinhngạc.
Thấythờicơđãchínmuồi,NgôQuảngnhânlúc2tênquanápgiảisayrượu,bèncốýnóilà
anhemmuốnchạytrốn,viênquanliềndùngroiđánhNgôQuảng. Ngày thườngNgôQuảng làngườihiềnhậu, được anhem lính thúyêumến, thấy anhbị
đánh,ainấyphẫnnộ.Lúcấy,mộtviênquanlạirútkiếmra,NgôQuảngliềnđoạtlấykiếmvàgiếthắn. TrầnThắngchạylạigiêtnốttênquankia,đoạnchànggiơkiếmnóilớn:“Anhemchúngta
gặpmưagióđềuđãlỡkỳhạncứtheoluậttriềuđình,sẽbịxửtử.Màdùkhôngbịxửtửlàmlínhthúnơibiênảithìrồicũngbỏxácquêngười”. Anhemlínhthúxônxao,1ngườinóito:“Vậychúngtaphảilàmgì?”.TrầnThắnglớntiếng:
“Trángsĩdùchếtthìcũngphảichếtchothơm.Chẳnglẽvuachúalàdotrờisinhrahaysao?”LờiTrầnThắnghunghồn,dõngdạc,cólý,mọingườixúcđộnghôlớn:“Chúngtôinguyệntuântheosựchỉhuycủaanh!”.Sauđó,mọingườichặttrelàmvũkhí,chặtđầuviênquanápgiảitế
trời,tuyênthệvớinhau,tựxưnghiệuĐạiSở. TrầnThắngxưnglàtướngquân,NgôQuảnglàmĐôuýhôto:“Chémvôđạo,giếtbạoTần”.
CuộckhởinghĩanôngdânđầutiêntronglịchsửTrungQuốcđãnổranhưvậy. “Thủđịchchilợigiả,hoádã”
Muốnquânđộiđoạtlấychiếnlợiphẩm,phảihậuthưởngchohọ.
ThươngƯởnglậpphápthưởngcôngquânđội ThờiChiếnQuốc,nămChuHiểnvươngthứ8(361trướcCôngNguyên),TầnLýcông lên
ngôi,chuẩnbịkhuếchtrươngthếlựcvềTrungNguyên,ralệnh:“QuầnthầnvàtânkháchnàođềxuấtkếhaylàmnướcTầngiàumạnh,quảnhânsẽbanthưởngchứcquyềnvàđấtđai”. DụlệnhthunạpnhântàicủaTầnLýCôngtruyềnđếntaiVệƯởng.Ôngvộithuthậphànhlý
sangTần.ĐếnTần,VệƯởngnhờsủngthầnCảnhLâmdẫnvàoyếtkiếnTầnLýcông.Đểthămdòtháiđộnhàvua,VệƯởngcốýthaothaobấttuyệtvềđạocủatiênvương,vềnhânchínhvàlễtrị.TầnLýcôngchẳngchúthứngthú,limdimmắtnhưngủgật. VệƯởngxintáikiến.Lầnnàyôngnóivềsựpháttriểnnôngnghiệpđểđấtnướcgiàumạnh,
vềthuậtkhíchlệquâncôngđểxâydựngquânđội.TầnLýcôngchămchúlắngnghe,thếlàhaingườiđàmđạosuốt3ngàyliền. TầnLýcôngmuốnVệƯởngsoạn thảophươngphápcải cáchchếđộ, chuẩnbị thihành,
nhưngvấpphảisựphảnđốicủahầuhếtcácđạithầnquýtộc.Nhàvuacảmthấymìnhmớilênngôi,quyềnlựcchưavững,đànhtạmthờibótay. 5nămsau,điềukiệncảicáchđãchínmuồi,địavịcủaTầnLýcôngđãvữngchắc,nhàvua
liềnphongchoVệƯởnglàmTảThứTrưởng,phụtráchphápluậtvànóivớicácđạithần:“AidámphảnđốiVệUởngtứclàphảnđốitrẫm!”.Thếlàcácđạithầnkhôngaidámphảnđối. Trướckhicôngbốpháplệnh,VệƯởngchotrồngmộtcâycộtcao3trượngởcửanamkinh
thànhvànói:“Aicóthểnhổcâycộtnàymangtrồngởcửathànhphíabắc,sẽđượcthưởng10lạngvàng”.Rấtnhiềungườiđứngxem,bàntánsôinổi,khôngaitinlàchỉnhổ1câycộtmàđượcnhữngmườilượngvàng.VệƯởngthâykhôngairatay,lạituyênbố:“Ailàmviệcđó,sẽđượcthưởng50lượngvàng”.Cóngườithấyphầnthưởnglớnnhưvậy,liềnnhậnlờivànhổcâycộtđếntrồngởcửabắc.VệƯởngthưởngngay50lượngvàng.Việcnàylàmchấnđộngkinhthành,aicũngkhenVệƯởngbiếtgiữchữtín,nóilàlàm. BâygiờVệưởngmớicôngbốpháplệnhmới,chủyếugồm5điều:1.Biêntạohộtịch.2.
Huynhđệphâncư.3.Tưởngthưởngquâncông.4.Khíchlệnghềnông.5.Thiêuhủy“thi”,“thư”. Trongpháplệnhtưởngthưởngquâncôngcóquiđịnh:bấtkểchứcvụcaothấp,xuấtthân
thếnào,nếucócôngđềuđượcthưởngtướcvị.ĐịnhrõtướcvịcủanướcTầncó20cấp,gắnliềnvớisốruộngđấtvànôtỳđượchưởngtùytừngcấp. Pháp lệnhbanra, tướngsĩ trongquânđộiainấyhồhởinhưnggiớiquýtộc thìoánhận.
Theoquiđịnhcủapháplệnhmới,dùlàngườitrongvươngtộctônthấtmàkhôngcóquâncông
thìcũngkhôngđượcghivàohộtịchcônghầu,khôngđượcđãingộđặcbiệt. Pháplệnhmớicònquiđịnhcấmdânchúngđánhnhau,phàmđánhnhausẽcăncứvàotình
tiếtnặngnhẹmàtrừngphạt.Điềunàynhằmđểmọingườivìnướcmàgiếtđịchchứtuyệtđốikhôngđượcvìoánthùriêngmàtànsátlẫnnhau. NămTầnLýcôngthứtám(354trướcCôngNguyên),Nguỵ,Triệuđánhnhau.Tầnthừacơ
đemquânđánhNguỵ.Dopháplệnhthưởngcôngrõràng,chémđầu1tênđịchđượcthăng1tướcvị,thànhthửbinhsĩainấyđuanhaugiếtđịch. ChỉmộttrậnNguyênLý(naylàtâynamĐăngThành,tỉnhThiểmTây),quânNguỵthuato,
bịchém7000.Đâylàthắnglợiquânsựđầutiênsaungàycôngbốpháplệnhmới. 2nămsau(352trướcCôngNguyên),dothắnglợicủasựthayđổiphápluật,VệƯởngđược
thăng tướcĐại Lương Tạo, tương đương tướng quốc ở các nước TrungNguyên, còn kiêmnhiệmtổngchỉhuyquânđội. BấygiờcácnướcởTrungNguyênđánhnhaudữdội.VệƯởngcầmquânđánhNguỵ.Tinh
thầntướngsĩhồhởi,quânTầntiếnnhưvũbão,chiếmcựuđôcủaNguỵlàAnCấp(tâybắchuyệnHạ,tỉnhSơnTây).Đâylàthắnglợilớnthứhaisaukhibanhànhpháplệnhmới. Nămsau,VệƯởnglạiđemquânđánhDươngThànhcủanướcNguỵ.Đâylàtrườngthành
kiêncốmànướcNguỵxâydựngđểphòngTầntiếncông.LínhphòngthủDươngThànhkhôngđịchnổi,phảiđầuhàng. PháplệnhmớibiếnTầntrởthànhcườngquốcởTrungNguyên.VệƯởngvìcócônglớn,
đượcphongtướchiệuThươngquân,hưởnglộc15ấp,nêngọilàThươngƯởng. SaukhiTầnLýcôngbănghà,ThươngƯởngbịgiớiquýtộcnướcTầnsáthại,nhưngkếsách
phúquốccườngbinhcủaôngđãlàmcơsởchochínhsáchcủacảnướctừđóvềsau. “Tốtthiệnnhidưỡngchi,thịvịthắngđịchnhiíchcường”
Ưuđãivàsửdụnghàngbinhlàcáchvừathắngđịchvừalàmmạnhlên.
LýTốtrọngđãihàngtướng NămĐườngHiếnTôngNguyênHoàthứ9(năm814),TiếtđộsứChươngNghĩa(Chương
Nghĩa,HoàiNinh,đềuthuộcđạoHoàiTây,trụsởtạiTháiChâu)làNgôThiếuDươngquađời,con traiông lúcấyđang làm thứsửTháiChâu (nay làNhữNam, tỉnhHàNam) tên làNgôNguyênTếkhôngchịubáotang,dùngTháiChâulàmcăncứ,dấybinhlàmphảnđemquânđốtpháHoàiTây.ĐườngHiếnTôngchiêudụkhôngthành,mớiđiềubinhmãtrừngphạt. TháitửChiêmSựLýTốchủđộngdângthưlênĐườngHiếnTôngxinđembinhđithảophạt
NgôNguyênTế.LýTốlàcontraicủadanhtướngtriềuĐườngLýThạnh,ngàytrướctừngđượctriềuđìnhtrọngdụng,giữnhiềuchứcvụ,lậpnhiềucôngtích. ĐườngHiếnTôngbèncửLýTốlàmTiếtđộsứchỉhuyquanquânvùngHoàiTây.
NămNguyênHoàthứ12(năm817)LýTốđếnĐườngChâuthấysaunhiềulầnthấttrận,
tướngsĩcótâmlýsợtácchiếntinhthầnvôcùngsasút,quyếtđịnhtạmthờichưaxuấtkích,dùngsáchlượcdưỡngbinh,kiêntrìđồngcamcộngkhổvớihọ,luônthămhỏi,ủylạothươngbệnhbinhvàđểchobinhlínhđượcnghỉngơilấysức. Quânphiếnloạnsaukhiđánhbạihaiviêntướngcũcủatriềuđình,naythấyLýTốlàtướng
mớiđượcđiềutớichưacótiếngtămgì,lạicũngchưadámcóhànhđộngquânsựnào,nênchủquanchẳnglophòngbị. Saumấythángchỉnhđốnvànuôidưỡng,LýTốthấyquanquânHoàiTâyđãcóthểtácchiến,
liềnquyếtđịnhtiếnđánhTháiChâu. LýTốbắtđầuthựcthisáchlược“lấyđịchđánhđịch”.TrướckhiđánhthànhTháiChâu,hãy
diệttrừcáccứđiểmngoạiviTháiChâu,bắthànghoặcbắtsốngnhiềutướngsĩquânphiếnloạn,rồiđốiđãitửtếvớihọđểhọtheomình. MộthômbộtướngcủaLýTốlàMãThiếuLươnggặpthủhạcủaNgôNguyênTếlàĐinhSĩ
Lương.Đôibêndàntrậnđánhnhauácliệt.CuốicùngĐinhSĩLươngbạitrậnvàbịbắt. MãThiếuLươnggiảiĐinhSĩLươngvềdoanhtrại.Đượctinấy,nhiềutướngsĩtừngbịbại
trậnbởitayĐinhSĩLươngkéođếnxemvàđòimổbụngmoiganhọĐinhđểgiảihận.LýTốđồngý. KhiĐinhSĩLươngbịgiảiđếntrướcmặtLýTố.LýTốhỏi:“Trướckhichếtngươimuốnnói
gìkhông?”.ĐinhSĩLươngbìnhtĩnh,dõngdạctrảlời:“Đạitrượngphuchếtthìchết,khôngcầnnhiềulời!”.
LýTố tán thưởng: “Quả làbậcđại trươngphu ít có!”.Đoạnhạ lệnh cởi trói choĐinhSĩLương.ĐinhSĩLươngkhôngngờđượcđốixửnhưvậy,cảmkíchtrướctấmlòngcủaLýTố,nguyệnchiếnđấuđểbáođáp.LýTốliềntặnggiáptrụ,binhkhívàcholàmtùytướngcủamình. LúcnàyởngoạiviTháiChâucómộtcứđiểmkiêncốtrọngyếulàVănThànhSandotướng
NgôTúLâmcủaquânphiếnloạnchỉhuy.QuânĐườngtrướcđâyđánhvàonhiềulầnđềuthấtbại. ĐinhSĩLươnghiếnkếvớiLýTố:“SởdĩkhôngpháđượcVănThànhSanlàvìNgôTúChâu
đượcTrầnQuangHiệpbàymưuhiếnkế.Nếuchủtướngchophép,LươngnàyxinbắtTrầnQuangHiệpđemvề”.LýTốvuimừngchuẩny. TrầnQuangHiệptuytàitrí,nhưngcónhượcđiểmlàtựcaotựđạivàthíchđíchthâncầm
quânđánhnhau.ĐinhSĩLươnglợidụngnhượcđiểmấy,quảnhiênbắtđượcTrầnQuangHiệp. NgôTúChâumấtTrầnQuangHiệp,khôngcònaibàymưu,bịvâyítngày,đànhđem3000
quânđầuhàng.TrongsốthuộchạcủaNgôTúChâucómộtviêntướnglàLýHiểnrấtdũngcảm,LýTốbènđổitênthànhLýTrungNghĩavàcholàmtùytướngởbênmình. LýTốralệnhdichuyểntoànbộgiaquyếncủahàngbinhtạiVănThànhSanvềĐườngChâu
lànơiantoànhơn,pháibinhmãhộtốngcẩnthận.Quântriềuđìnhliêntiếpthắngtrận,sĩkhíphấnkhởi,aicũngmuốnmộttrậnthưhùngvớiphiếnquân. PhíaquânphiếnloạncũngcónhiềungườithấytìnhthếbấtlợiliềnbỏsanghàngLýTố.Lý
Tốđểchohọtựchọnởlạihoặcvềquê,aicóchamẹcònđượcôngcấpchoquầnáoấmvàlươngthựcđemvề.AinấycảmđộngđềutìnhnguyệnởlạilàmlínhchoLýTố. LýTốhạ lệnhtiếncôngcáccứđiểm,mỗikhicóhàngbinhôngđềuthânchinhtiếpđón,
thămhỏi,vìvậytoànbộtìnhhìnhquânphiếnloạnôngđềunắmrõ.NgôTúChâusaukhiđầuhàngcũngđượcLýTốtrọngdụngcholàmnhatướng.KhiLýTốbànvớiNgôTúChâucáchđánhTháiChâu,NgôTúChâunói:“TướngphòngthủHưngKiềuSan(ởphíađôngVănThànhSan)làLýHựu,mộtdũngtướngcủaNgôNguyênTế,rấtanhdũngthiệnchiến.NếuchủtướngmuốnlấyTháiChâu,phảicóLýHựumớixong!LýTốbènhạlệnhtheodõisátđộngtĩnhcủaLýHựu. MộthômthámmãvềphibáorằngLýHựudẫnbinhđicắtlúamạchtạithônTrươngSài.Lý
TốvộigọiSửDụngThànhtớidặn:“NgươimangbatrămquântớimaiphụcởcánhrừngcạnhthônTrươngSài.Sauđóngươisaingườiphấtcờhôhoán,giảbộđốtsốlúamạchmàLýHựuđãcắtđược.LýHựuvốnkhinhthườngquânta,nhấtđịnhsẽthúcngựatruysát.Lúcấyphụcbinhđổrasẽbắtsốngđượcy”.SửDụngThànhtuânlệnh,đemquânđilàmđúngtheolờidặn,bắtsốngđượcLýHựu. VìtrướcđâyLýHựutừngchémchếtnhiềuquanquântrongchiếnđấu,chonêncáctướng
đềucămhận,nhaonhaođòixửtửy.LýTốvộicanngănhọ.Chẳngnhữngkhônggiết,LýTốcònđốiđãivớiLýHựunhưthượngkhách.LýHựucảmđộng,nguyệntheochínhnghĩa,hếtlòngvì
LýTố. ChưtướngthấyLýTốthânthiếtvớicáchàngtướngmàhọcămgiậnthìmộtlàhọchưahiểu,
hailàhọkhôngphục,nênthườngsinhsựkhiếnlòngquândaođộng.BấtđắcdĩLýTốsaingườigiảiLýHựuvềtriềuđểvuaxửtội.Trướcđóôngđãgởimậtthưtâurõýđịnhcủamìnhvànóirằng:“LýHựulàmộttướngtài,muốndẹpđượcNgôNguyênTếkhôngthểthiếuLýHựu,nếugiếtLýHựu,erằngkhóbìnhđịnhTháiChâu”. ĐườngHiếnTôngrấttánthưởngcáchsửdụnghàngtướngcủaLýTố,bènhạchiếuthatội
choLýHựuvàđểLýHựuvềlàmquânchoLýTố.LýTốliềncửLýHựulàmTânbinhmãsứ,đượcphéptùyýravàodoanhtrướngcủaLýTố.Trảiquasónggióvừarồi,LýHựucàngcảmđộngvìđượctínnhiệm,đãliêntiếpbàymưuhiếnkếchoLýTố. CólầnLýTốcòngọiLýHựutớingủchungvớimình,haingườitròchuyệntâmsựvôcùng
thânmật.Cókẻlénnghetrộm,khônghiểuhọnóichuyệngì,chỉthấyLýHựukhóchuhuvìxúcđộng. CáchàngtướngkhácthấyLýTốtindùngLýHựu,đềunguyệnrasứcđềnđápơncủaLýTố.Ít
lâusau,LýTốtheokếcủaLýHựumàdẹpyênTháiChâu,bứcNgôNguyênTếphảiđầuhàng. “Binhquýthắng,bấtquýcửu”
Dùngbinhquýởtốcchiếntốcthắng,khôngnênkéodàidaidẳng.
LýTựNguyênthầntốcchiếmĐạiLương ThờiHậuĐường,tháng10nămthứnhấtĐồngQuang(năm923),saukhiquânĐườngđánh
quânLươngđạibạitạiTrungBộ(naylàhuyệnvấnThượng,tỉnhSơnĐông),bắtsốngVươngNgạnChươnglàthốngsoáiquânLương,ĐườngchúaLýTồnHúcmởđạiyếnchiêuđãitướngtá. LýTồnHúcnânglyrượuhướngsangphíaThiênbinhTiếtđộsứLýTựNguyênnói:“Chiến
côngvừaquaTiếtđộsứlàngườiđứngđầu,takínhtướngquânmộtly! ĐoạnLýTồnHúcnóitiếpvớicáctướnglĩnh:“TrướckhigiaochiếnvớiNguỵLương,chỉcó
mộtmìnhVươngNgạnChươnglàđángsợvớichúngta.NayVươngNgạnChươngđãbịbắt,hẳnlàýtrờimuôndiệtchúng.SongphíanguỵLươngcòncóĐoạnNgưngđóngquântrênsôngngănchặn,chúngtanênlàmthếnàođây?”.Cáctướngbànluậnxônxaochưarõnênlàmthếnào. LýTựNguyênđứngdậynói:“Dùngbinhquýởchỗthầntốc.TừđâytớiĐạiLương(đôthành
củaquânLương,naylàKhaiPhong,tỉnhHàNam)khôngxa,quântanêntiếngấptớiđó.KhiĐọanNgưnghaytin,thìchúngtabắtđượcLươngchúaChuHữuTrinhrồi”. LýTồnHúcnghelời,lậptứccửLýTựNguyênlàmtiênphongđembinhmãtiếnsuốtngày
đêmđếnĐạiLương. QuânđếnTàoChâu(naylàphíabắchuyệnTào,tỉnhSơnĐông),tướngcủaLươngmởcửa
thành đầu hàng. Thuộc hạ đề nghị tạmnghỉ vài ngày, Lý TựNguyện nói: “Từ đây đếnĐạiLươngchỉcònhơn200dặm,cácvịcốgắngthêmchútnữa,chờkhibắtđượcChuHữuTrinhhãynghỉngơicũngchưamuộn!”. LươngchúaChuHữuTrinhnghetinTàoChâuthấtthủ,quânĐườngđãtớigầnĐạiLương,
thìrơilệ,vộitriệutậpquầnthầnbànkế.Quầnthầncứngỡlàthầnbinhtừtrêntrờiđộtnhiênậpxuốngainấynhìnnhau,chẳngbiếtnênđốiphócáchnào. ChuHữuTrinhbènsaiTrươngHánLuânphingựa lênphíabắcbáotinchoĐoạnNgưng
đemquânvềcứunguy.TrươngHánLuânđitớiHoạtChâu(naylàphíađônghuyệnHoạt,tỉnhHàNam),biHoàngHàngăntrở,chưathểtớingayquândoanhcủaĐoạnNgưng. TrongthànhĐạiLươngchờquântiếpviệnchẳngthấytrởvềainấynơmnớplosợ.ChuHữu
TrinhcửKhaiPhongDoãnVươngToángiữthành.VươngToánkhôngcólínhđểđiềuđộngbấtđắcdĩphảibắtdânlênmặtthànhcốthủ. ThànhĐạiLươngnhưtrứngđểđầuđẳng,ChuHữuTrinhlênlầungóngtrôngvềphíabắc,
nhưngbóngquâncứuviệnvẫnmịtmùtămcá.Tronglúcnguycấp,lạichọnmộtngườithântínthưởngchonhiềuvàng,rồibảongườiấygiảlàmkẻráchrướiđemthưlênphíabắcgọiĐoạnNgưngđemquânvềgấpđểcứuđôthành. Ngườinàyrakhỏithành,nhưngthấytriềuLươngchắchẳntớingàydiệtvong,chẳngmuốn
liềuchếtlàmgì,bènbỏtrốnluôn,ChuHữuTrinhtuyệtvọng,vôkếkhảthi. Hômsau,cótincấpbáo,quânĐườngđãkéođếnchânthành,ChuHữuTrinhtựliệuhếtbề
cứuvãn,liềnhạỉệnhchoĐôsứHoàngPhốLânchémđầumình. HoàngPhốLânđànhphảivânglời,chémmộtnhát,ChuHữuTrinhgụcxuống,máuphun
nhưsuối.HoàngPhốLâncũngtựsát.ThànhĐạiLươngkhôngđánhtựmất. LúcnàyĐoạnNgưngđangdẫnbinhmãtừHoạiChâugấpvềĐạiLương.DọcđườnggặpLý
TòngKhadoLýTồnHúcpháiđichiêuhàng,nghetinChuHữuTrinhtựsát,đôthànhđãbịquânĐườngchiếm,chẳngbiếtchốngsao,liềnđầuhàng.
THIÊNIII:MƯUCÔNG Phàmdụngbinhchipháp,toànquốcvithượng,pháquốcthứchi;toànquânvithượng,phá
quânthứchi;toànlữvithượng,phálữthứchi;toàntốtvithượng,phátốtthứchi;toànngũvithượng,phángũthứchi.Thịcôbáchchiếnbáchthắng,phithiệnchithiệngiảdã;bấtchiếnnhikhuấtnhânchibinh,thiệnchithiệngiảdã. Cốthượngbinhphạtmưu,kỳthứphạtgiao,kỳthứphạtbinh,kỳhạcôngthành.Côngthành
chipháp,vibấtđắcđĩ.Tulỗphầnôn,cụkhígiới,tamnguyệtnhihậuthành,cựnhân,hựutamnguyệtnhihậudĩ.Tướngbất thắngkỳphẫnnhinghĩphụchi, sát sĩ tamphânchinhấtnhithànhbấtbạtgiả,thửcôngchitaidã.Cốthiệndụngbinhgiả,khuấtnhânchibinhnhiphichiếndã,bạtnhânchithànhnhiphicôngdã,hủynhânchiquốcnhiphicửudã,tấtdĩtoàntranhvuthiênha,côbinhbấtđônnhilợikhảtoàn,thửmứucôngchiphápdã. Cốdụngbinhchipháp,thậptắcvichi,ngũtắccôngchi,bộitắcphânchi,địchtắcnăngchiến
chi,thiểutắcnăngđàochi,bấtnhượctắcnăngtịchi.Cô'tiểuđịchchikiên,đạiđịchchicầmdã. Phùtướnggiả,quốcchiphụdã,phụchutắcquốctấtcường,phụkhíchtắcquốctấtnhưực.
cấquânchisởdĩhoạnưquângiảtam:bấttri,quânchibấtkhảdĩtiếnnhivịchitiến,bấttriquânchibấtkhảdĩthoáinhivịchithoái,thịvimiquân.Bấttritamquânchisự,nhiđồngtamquânchi chínhgiả, tắcquânsĩhoặchĩ.Bất tri tamquấnchiquyền,nhiđồng tamquânchinhậm,tắcquânsĩnghihĩ.Tamquânkíhoặcthảnghi,tắcchưhầuchinạnchíhĩ,thịvịloạnquândẫnthắng. Cốtrithắnghữungũ:trikhảđĩchiếndữbấtkhảdĩchiếngiảthắng,thứcchúngquảchidụng
giảthắng,thượnghạđồngdụcgiảthắng,dĩnguđãi;bấtngugiảthắng,tướngnăngnhịquânbấtngựgiảthắng.Thửngũgiả,trithắngchiđạodã. Côviết:tribỉtrikỷ,báchchiếnbấtđãi;bấttribỉnhitrikỷ,nhấtthắngnhấtphụ;bấttribỉ
bấttrikỷ,mỗichiếntấtđãi. Dịchnghĩa:
Phàmchỉđạochiếntranh,khiếnđốiphươngbịkhuấtphụcmàdângnướccho là thượng
sách,đánhpháđấtnướccủađốiphươnglàhạsách;khiếntoànquânđốiphươnghàngphụclàthượngsách;đánhbạitoànquânlàhạsách;khiếntoànlữđốiphươnghàngphụclàthượngsách,đánhtantoànlữlàhạsách;khiếntoàntốtđốiphươngkhuấtphụclàthượngsách;tấncôngtoàntốtlàhạsách;khiếntoànngũđốiphươngquihànglàthượngsách,phávỡtoànngũlàhạsách.Vìvậy,ngườidùngbinhtrămtrậntrămthắngchưađượcxemlàngườigiỏinhất;ngườikhôngcầngiaochiếnmàkhiếnđốiphươnghàngphụcmớilàngườidùngbinhgiỏinhất.
Thếnênthượngsáchlàdùngmưulượcđánhbạiđốiphương(phạtmưu),thứđếnlàdùngngoạigiao(phạtgiao),thứnữalàdùngquânđội(phạtbinh),hạsáchlàtấncôngthànhtrìcủađịch.Bấtđắcdĩmớicôngthành,bởiviệcchếtạovàchuẩnbịvũkhíđểtấncôngthànhtrìphảimấtvàithángmớihoànthành,lạicầnthêmvàithángnữakiếntạođịahìnhcôngthành.Tướnglĩnhvìnónglòngmàxuaquântrànlênnhưkiếnthìthànhchưalấyđượcmàsĩtốtthươngvongmất1/3.Đâychínhlàcáihọamàviệctấncôngthànhtrìđemđếnvậy.Chonênngườigiỏidùngbinhkhôngđánhmàvẫnkhuấtphụcđượcquânđộicủađôiphương,vẫnhạđượcthànhlũycủađốiphương,pháđượcđấtnướcđốiphươngmàkhôngcầnmấtnhiềungàytháng.Phảidùngchiếnlượctoànthắngmàtranhvớithiênhạ,cónhưthếquânđộimớikhôngmệtmỏisuyyếumàgiànhđượcthắnglợitoànvẹn,đâychínhlàphéptấncôngbằngmưulượcvậy. Chínhvìthế,nguyêntắcdùngbinhlà,binhlựccủatagấpmườilầnđốiphươngthìbaovây,
gấpnămlầnthìtấncông,gấphailầnthìcốgắngđánhthắng,binhlựctươngđồngthìtìmkếphântánđốiphương,binhlựcíthơnthìphòngthủvữngchắc,thựclựckémhơnnhiềuthìcầntránhgiaochiến.Chonên,quânđộiyếukémmàvẫncốchấpphòngthủắtsẽchuốclấythấtbạitrướcbinhlựchùnghậucủađốiphương. Tướnglĩnhđượcvínhưtấmmộcchechắnchoquốcgia,tướnglĩnhtậntâmtậnlựcphòtrợ,
quốcgiaắtcườngthịnh,tướnglĩnhkhôngtậnchứctậntrách,quốcgiaắtsuynhược. Cóbađiềunguyhạimàvuachúacóthểgâyrachohànhđộngquânsự:Mộtlà,khôngbiếtrõ
quânđộikhôngthểtiếnmàvẫnxuaquântiếnlên,khôngbiếtrõquânđộikhôngthểthoáimàvẫnhạlệnhthoáilui,thếgọilàtróibuộcquânđội.Hailà,khôngrõnộitìnhsựvụcủaquânđộimàvẫnthamdựvàocôngviệchànhchínhcủaquânđội,thìsẽkhiếnquânsĩhoangmang.Balà,khônghiểurõquyềnnghicơbiếntrongquânsựmàvẫncanthiệpvàosựchỉhuyquânđội,nhưthếsẽkhiếntướngsĩnghingờ.Quânđộiđãhoangmanglạinghingờắtcácchưhầuliệtquốcsẽthừacơxâmlăng.Thếgọilàlàmloạnquânmình,tựchuốclấythấtbại. Cónămđiềucóthểđoántrướcđượcthắnglợi:
•Mộtlà,biếtcóthểđánhhaykhôngthểđánh.
•Hailà,hiểuđượcphépdùngkhácnhaugiữanhiềuquânvàítquân.
•Balà,toànquântướngsĩđồnglòngnhấttrí.
•Bốnlà,lấymìnhcóchuẩnbịkỹlưỡngmàđánhđịchkhôngcóchuẩnbị.
•Nămlà,tướngcótàichỉhuymàvuakhôngtróibuộc,ápchế.
Vìthếmớinói,biếtngườibiếtmìnhtrămtrậnchẳngnguy;khôngbiếtngườinhưngbiết
mìnhhoặcthắnghoặcbại;đãkhôngbiếtngườilạikhôngbiếtmìnhthìmỗitrậnmỗinguy. Tómtắtnộidung:
Mưucông,tứclàvậndụngmưulượcđểchiếnthắngđốiphương.Trongthiênnày,Tôntử
luậnvềtưtưởngchiếnlược“toànthắng”cùngphươngphápvàđiềukiệnthựchiện. Tôntửchorằng,“Báchchiếnbáchthắng”khôngphảilàphươngphápdùngbinhhaynhất,
ngườichỉđạochiếntranhtàigiỏiphảilàmđượcđiều“bấtchiếnnhikhuấtnhânchibinh”,tứclàkhôngcầntrựctiếpgiaochiếnmàkhiếnđốiphươngphảihàngphục.ĐâychínhlàtrìnhđộlýtưởngnhấtvềnghệthuậtquânsựmàTôntửhằngtheođuổikhôngmệtmỏi,cũngchínhlàđiềumà“BinhphápTôntử”đứngvữngvàvượtquahấplựccủachiếntranh. Tưtưởngchiếnlượctoànthắng,baogồmhaiphươngdiệnchínhtrịvàkhoahọc.Vềchính
trị,Tôntửchủtrươngchiến lược“Phạtmưu”, “Phạtgiao”,khiếnđốiphươnghàngphục,vềquânsự,Tôntửcăncứvàosựkhácnhauvềlựclượnggiữatavàđịchmàlựachọnchiếnthuậtchínhxác,linhhoạt,khiếnđốiphươngkhuấtphục. Đểthựchiệnmụctiêutoànthắng,Tôntửchủtrươnggiảiquyếttốtmọiquanhệgiữatướng
soáivàvuachúa,songphươngcầnphảicósựphốihợpnhịpnhàng,gắnbó,nươngtựa lẫnnhau.Ôngcònchỉrõhậuquảtồitệcủaviệcvuachúakémcỏimàlạimuốncanthiệpvàoquânsự.ĐồngthờiTôntửtrêngócđộchỉđạochiếntranhđãquinạpvàđưaranămđiềukiệncơbảnđểthựchiệnchiếnlượctoànthắng.Cuốithiênnày,Tôntửcònđưaraquiluậtquânsựnổitiếng“Tribỉtrikỷ,báchchiếnbấtđãi”,chođếnnayquiluậtnàyvẫnbaohàmýnghĩagợimởsâuxa. “Bấtchiếnnhikhuấtnhânchibinh,thiệnchithiệngiảdã”
Khôngđánhmàkhuấtphụcđượcđốiphươngmớilàphươngsáchtốithượng.
Chỉmộtbứcthư,HànTínbìnhđịnhnướcYên NămHánCaođếthứhai(205trướcCôngNguyên),quânHánvàSởgiằngcotạiThànhCao
vàHuỳnhDương.NhằmngăncảnthếcôngcủaHạngVõ,LưuBangđãchọnsáchlượcgiữvữngchínhdiện,tấncônghaibênsườn.ÔngralệnhchoHànTínmangtheomộtphầnbìnhlực,tấncôngcácthếlựcđangcátcứởphíabắcsôngHoàngHà.Chỉ4tháng,HànTínđãdiệtNguỵ,pháĐạirồithừathắngvượtTháiHànhSơntấncôngTriệu. NướcTriệuđãtậptrung20vạnquântạicửaảiTỉnhHình(mộttrong8cửanúicủaThái
Hànhsơn)đểchuẩnbịquyếtchiếnvớiquânHán.MưuthầncủaTriệulàLýTảXahiếnkếvớichủtướnglàTrầnDưrằng:“QuânHántừxatới,quânlươngắtđisau,tôinguyệnlãnhbinhđánhchặnxechởlươngcủaquânHán,tướngquânhãytrấnthủtạiTỉnhHình,khiếnquânHántrướckhôngthểtiến,saukhôngthểthoái,khôngquá10ngàyắtphảitan”. TrầnDưlàthưsinh,khôngbiếttrậnmạc,tựcholàquânchánhnghĩakhôngdùnggiankế,
nênkhôngtheokếcủaLýTảXa.KếtquảquânTriệuđạibại,TrầnDưbịgiết. HànTínlấyđượcnướcTriệu,nhưngkhôngthấyLýTảXađâu,ôngliềnhạlệnhbanthưởng
ngànvàngchoaibắtsốngđượcLýTảXa. Vàingàysau,quảnhiêncóngườitróiLýTảXagiảiđến,tướngsĩđềuchorằngHànTínắtsẽ
chémhọLý.NàohayvừathấyLýTảXa,HànTínđãtựtaycởitróichoông. HànTínthỉnhLýTảXangồichiếutrên,cònmìnhngồidưới,nhấtmựccungkính,thỉnhcầu
LýTảXavềsáchlượctấncôngYên.LýTảXatạtừrằng:“Tướngbạitrậnkhôngthểcoilàdũng,kẻtrượngphukhinướcmấtkhôngthểmưucầusổngcòn.Tôilàtùbinhcủatướngquân,háđủtưcáchđàmluậnđạisựcùngtướngquânsao?” HànTínbèndùngcâuchuyệnBáchLýHềphòtrợTầnxưngbáthiênhạmàkhuyênLýTảXa,
ôngnói:“TiênsinhbiếtBáchLýHềtừngởnướcNgunhưngNgubịTấntiêudiệt.SauđóBáchLýHềđếnnướcTần,TầnnghetheosáchlượccủaBáchLýHềmàngàycàngcườngthịnh”. HànTínlạinói:“Ngàynay,tiênsinhcũngnhưBáchLýHềvậy.NếuTrầnDưdùngsáchlược
củatiênsinh,chỉetađãlàtùbinhcủatiênsinh.VìTrầnDưkhôngnghetheotiênsinhnêntamớicócơhộithỉnhgiáo,xintiênsinhchớchốitừ”. LýTảXathấyHànTínkínhtrọngmìnhvàthànhtâmxinchỉgiáo,nêncũngthànhthựcgiúp
HànTínphântíchrõtìnhthếquânsựđươngthời,ôngnói:“TướngquânđãtiêudiệtNguỵ,Đại,Triệu,toànquânđãmệtmỏi.NếunướcYêncốthủthànhtrì,chỉelâungàylươngthựcquânHánsẽcạn,tướngquânchớnêndùngsởđoảncủamìnhmàđốiđịchvớisởtrườngcủangười”.
HànTínchămchúlắngngherồihỏi:“Theotiênsinhthìtanêndùngkếgì?”,LýTảXanói:“Tướngquânchỉmấtnửangàyđãđánhbại20vạnđạiquânnướcTriệu,oaidanhchấnđộngthiênhạ;naytướngquânhãyvỗvềtướngsĩ,anủibáchtínhlêdânnướcTriệutrước,khilòngngườiđãquithuận,tướngquânhãypháimộtsứgiảtớiYên,nóirõlợihạivớivuanướcYên,nhưthế,tướngquânchẳngcầngiaotranhmàvẫnkhiếnYênphảihàngphục”. HànTínnói:“Được!Xinchiếutheoýcủatiênsinhmàlàm”.Nóirồiônglậptứcviếtthưgởi
chovuaYên,làTangĐồ. SauđóHànTínpháimộtsứgiảcótàibiệnluậnđitraothư,trongthưôngviếtrõưuthếcủa
quânHán,vànhữngđiềulợihạigiữahaiviệcchốngtrảvàquihàng.ĐồngthờiHànTíntheokếcủaLýTảXa,đưaquântớidàntrậnnơibiênảinướcYênravẻmuốntấncông. VuaYênvốnđãnghenóiquânHánhùnghậu,lạithấyđạiquânápsátbiêngiớithìvôcùng
kinhsợ.NaycósứgiảmangthưkhuyênhàngcủaHànTínđến,bènchấpthuậnquihàng.HànTínlấyđượcnướcYênchẳngtốnmộtmũitên,tiếptụctậptrungbinhlựctấncôngnướcTề. “Thượngbinhphạtmưu”
Thượngsáchlàđánhbằngmưulược.
ĐạithầncủaTềphátanýđồcủaTấn VuaTềlàTềHoàncôngtừngtrọngdụngQuảnTrọng,tiếnhànhcảicách,khiếnTềtrởthành
nướcmạnhnhấtthờiXuânThu.SaukhiTềHoàncôngquađời,nướcTềsuyyếu.Hơn100nămsau,khiTềCảnhcôngkếtục,trọngdụnghiềnthầnlàÁnAnhnhằmkhôiphụclạinghiệpbánhưthờiTềHoànCông. Đểquốcgiacườngthịnh,TềCảnhcôngchủtrươngkếtgiaohữuhảovớilânbang,tránhgây
chiếntranh,ổnđịnhthếcuộc.TrongthờikỳÁnAnhlàmtướngquốc,quầnthầntrídũngsongtoàn,binhlựcngàycànghùnghậu. TềngàymộthùngmạnhlàmvuaTấnlàTấnBìnhcônglongại.TấnBìnhcôngmuốnchinh
phụcnướcTề,củngcốđịavịbáchủTrungNguyêncủamình.TấnBìnhcôngpháiquanđạiphulàPhạmChiêulàmsứgiảsangthămdòthựclựccủaTề. PhạmChiêuvừatớiTề,TềCảnhcôngcửhànhđạiyến,âncầntiếpđãisứgiảthượngquốc.
Trongtiệc,TềCảnhcôngluônmờiPhạmChiêuuốngrượu.PhạmChiêutựđắc,ravẻmìnhlàsứthầnnướclớn,vàtìmcơhộithămdòthựclựcnướcTề. PhạmChiêutrắngtrợnhỏivềchínhtrị,quânsự,kinhtế...nhưngTướngquốcnướcTềlàÁn
AnhcùngcácquanđạiphucủaTềgiảiđápchẳngchútengại,khiếnPhạmChiêucảmthấythựclựccủaTềchẳngthểcoithường. PhạmChiêunóivớiTềCảnhcông:“Thỉnhquânvươngchobỉnhânmượnchungrượucủa
ngài”.Tềcảnhcônglậptứcsaibảo:“Maurótđầyrượuvàochungcủatađểchúcrượusứgiảthượngquốc!PhạmChiêunânglyrượucủaTềcảnhcônglênuốngcạn,đắcýnhìnkhắplượtquầnthầnnướcTề.Ngườihầulạivộirótrượuvàocáichungyvừauống. ÁnAnhthấysứthầnnướcTấnquángạomạn,bènkhảngkháicấtgiọngkhinhmiệtnóivới
ngườihầurượurằng:“Hãyvứtchungrượuđóđivàmangmộtcáichungsạchchođứcvuacủata!”. PhạmChiêulúngtúng,cảmthấyvịđạiphuănvậngiảndịnàythựcđánggờm,bènchaumày,
vờsayđứnglênmúamaytrướctiệc.Múađượcvàiđường,PhạmChiêunóivớinhạcsưnướcTềrằng:“HãytấukhúcnhạcThànhChuchotamúa,đểtạotửuhứngchocácvị”. NhạcsưnướcTềvốnđãkhôngưagãsứthầnthượngquốcnày,nói:“Tôibấttài,khôngbiết
tấukhúcnhạcThànhChu”.PhạmChiêuthấyquầnthầnnướcTềkiêntrungbấtkhuấtnhưthếbènmượncớsayrượumàcáolui,trởvềDịchquán. TềCảnhcôngthấysứgiảthượngquốctứcgiậnbỏđithìlolắng,nóivớiquầnthần:“Quả
nhânmuốncóquanhệhữuhảovớilânbang,hácóthểchọcgiậnsứgiả,nếucóbấthoàchỉesẽảnhhưởngtớibáchtínhlêdân”. ÁnAnhđãcóýtừtrước,mỉmcườinói:“PhạmChiêuchẳngphải làkẻkhônghiểulễtiết.
Hômnayyhạnhụcvuatôichúngtalàmuốnthămdòthựclựccủata,dovậychúngthầncốýchọctức,khiếnyphảiengại”.Nhạcsưcũngnói:“KhúcnhạcThànhChulàkhúcnhạcchỉdànhchothiêntử.PhạmChiêuchỉlàmộtsứthầnmàlạimuốndùngnhạccủathiêntửđểnhảymúa,hạthầnsaocóthểdiễntấuchoyngheđược?” NhữnglờikhuyêncancủaÁnAnhvànhạcsưkhiếnTềCảnhcônganlòng.ÁnAnhlạitiếp:
“ChắcchắnngàymaiPhạmChiêusẽtạtộivớibệhạ.Hạthầnmuốnđưayxemtoànbộtìnhhìnhquânđộicủachúngta...”,TềCảnhcôngđồngý. Sánghômsau,quảnhiênPhạmChiêutớitạlỗicùngTềCảnhcông,việncớsayrượumàthất
lễ,xinvuaTềkhoanthứ.SauđóPhạmChiêuđượcÁnAnhđưađithamquancácdoanhtrạiquânđộicủaTề.SaukhiđãbiếtrõhưthựccủaTề,PhạmChiêuvềnướcvàbáocáovớiTấnBìnhcôngrằng:“NướcTềhiệnnayvuatôiđồnglòngnhấttrí,tachưathểthôntính”.TấnBìnhcôngbỏýđịnhchinhphạtTề. “Kỳthứphạtgiao”
Thứđếnlàdùngngoạigiaođánhbạiđốiphương.
TrườngTônThànhchiamạnhhợpyếu,đánhĐộtQuyết ChuTịnhđếĐạiĐinhnguyênniênthờiNamBắcTriều(năm581),tướngquốcnướcChulà
TùyvươngDươngKiên lấydanh“nhườngngôi”,phếChuTịnhđế làmGiớicông, tự lập làmhoàngđế,thiếtlậpmộttriềuđạimới,đổiquốchiệulàTùy. Buổi đầu dựng nước, lãnh thổ nhà Tùy nhỏ hẹp chỉ có hơnmột ngàn huyện tại Trung
Nguyên,vớigần3triệungười.VùngđấtđairộnglớnởgiữatừphíabắcTrườngThànhđếnphíanamTrườngGiangdoxứĐộtQuyếthùngmạnhvànướcTrầnngàymộtsuytànchiếmcứ. DươngKiênsaukhilênngôi,vàotháng9nămthứnhẩtnhàTùy,pháiTảBộcXạCaoCảnh
lãnhbinhchinhphạtnướcTrần.ĐộtQuyếtthừacơliênhiệpvớiThứsửDoanhChâulàCaoBảoNinhởphíabắcTrungNguyênxâmphạmbờcõinướcTùy,tấncôngvâyhãmcửaảiLâmDu(SơnHảiquan),chuẩnbịđánhxuốngphíanam. DươngKiênbịbứcphảiluiquân,biếtcườngđịchđangởphíabắc,nếukhôngđánhbạiĐột
QuyếttrướcthìchẳngnhữngkhôngthểthốngnhấtTrungNguyênmàcònnguyhiểmchoquốcgia. ĐộtQuyếtlàtộcdumụcnổilênởphươngbắcvàothờimạtNguỵ.Vìcókỵbinhthiệnchiến,
căncứđịalạiởthảonguyênmênhmông,nênhànhđộngmaulẹ,đếnđikhônlường,thườngtấncôngchớpnhoáng,đánhxongrútngay,nétránhgiaotranh,rấtkhóđốiphó. Tháng12năm1TùyKhaiHoàng(năm581),ĐộtQuyếtĐàBátKhảHãnmắcbệnhchết,nội
bộbắtđầutranhgiànhquyềnlực.CuốicùngcháucủaĐàBátlàNhiếpĐồlênlàmthủlĩnh,lấyhiệulàSaBátLượcKhảHãn,dựng“NhaTrướng”(tứcđạibảndoanhcủaKhảHãn)tạiĐôCậnSơn(HàngÁisơnthuộcMôngCổ). LúcnàyTrườngTônThànhlàquancủatriềuBắcChucũ,naymớinhậmchứcđôuý,dâng
thưchovuaTùynói:“ĐộtQuyếttươngđốimạnh,naykhôngphảilàlúcđểthảophạt.Nhưngquanhệgiữathúcđiệthuynhđệcủahọngàymộtbấthòa,chúngtanênthừacơnàydùngsáchlược“viễngiaocậncông,licườnghợpnhược”(xathângầnđánh,chiamạnhhợpyếu),khiếnnộibộxứĐộtQuyếthiềmnghiganhghétlẫnnhau,từđómàtựsuyyếu”.DươngKiênxemthưxongcảmừng,triệuTrườngTônThànhvàocunghỏihan,vàchấpthuậnsáchlượccủaTrườngTônThành. SauđóDươngKiênpháiTháiBộcNguyênHuyraYNgô(huyệnCápMật,tỉnhTânCương),
mangtheolễvậtkếtgiaovớiĐiếmQuyếtKhảHãn.KhisứgiảcủaĐiếmQuyếtđếnTùy,DươngKiêncốýđemđịavịcủasứgiảĐiếmQuyếtđặttrênsứgiảcủaNhiếpĐồnhằmlôikéoĐiếm
Quyết,đồngthờichiarẽnộibộcủahọ. DươngKiêncửTrườngTônThànhlàmXaKỵtướngquân,raHoàngLongĐạo(thànhphố
TriềuDương,tỉnhLiêuNinh),mangtheovàngbạctặngthủlĩnhcácbộlạcHề,Tập,KhiếtĐanvàyêucầuhọđưađibáikiếnvớiXửLaHầu,đồngthờigàitâmphúclạiđó,dụXửLaHầuquithuậnnhàTùy.HaithếlựckhámạnhcủaxứĐộtỌuyếtđãbịnhàTùylôikéo,đủsứckiềmchếNhiếpĐồ.NộibộĐộtQuyếtcàngthêmmâuthuẫn.NhiếpĐồKhảHãnbuộcphảichiabinhlàmhaicánhquâncanhgiữlãnhđịacủamình,đềphòngKhảHãnkháctậpkích. Tháng5nămTùyKhaiHoàngthứhai(năm582),NhiếpĐồthống lĩnh40vạnquânxâm
nhậpTrườngThành,đếntháng12đãtiếnsâutớiVõUyThiênThủy,KimThành(CamTúc,LanChâu),DiênAn.NhiếpĐồcònmuốnđánhtiếpxuốngphíanamnhưngĐiếmQuyếtKhảHãnmượncớkhôngtheo,luibinhvềYNgô. TrườngTônThànhnhâncơhộinàyphaotinquacontraicủaNhiếpĐồrằng:“ThiếtLặc
(nằmởhaiphíađôngtâyngoàibiêngiớiphíabắccủaMôngCổ)muốnlàmphản,sẽtậpkíchNhaTrướngcủaNhiếpĐồ”.NhiếpĐồengạivộirútquânvề. TùyKhaiHoàngnămthứ3(năm583)NhiếpĐồlạicùngĐạiLaTiệnkhởibinhnamtiến,
nhưngdomâuthuẫnnộibộsâusắc,lạithêmtrongnướcliêntụcbịhạnhánvàdịchchâuchấuhoànhhành,nêncuốicùngcũngchỉxâmlấnbiêngiớinhàTùyvàilầnmàthôi. Tháng4nămTùyKhaiHoàng thứ3,DươngKiên sau3nămchuẩnbị thực lựcgia tăng,
muốndiệttrừhọaĐộtQuyêt,màxứĐộtQuyếtlúcnàynộibộxâuxélẫnnhauthựclựcsuyyếurấtnhiều,vìthếDươngKiênhạlệnhkhởibinhtấncôngtoàndiệnĐộtQuyết. DươngKiênbổnhiệmVệvươngDươngSảnglàmNguyênsoáihànhquân,thốnglĩnh20vạn
binhmãđánhvàobamụctiêucủaĐộtQuyết;HàGiánvươngDươngHoằngcùngTổngQuảnHạChâuĐậuLồTíchthốnglĩnh7vạnquânkỵbinh,bộbinhchủlựctấncôngNhiếpĐồtạivùngHàSáo;TổngQuảnTầnChâuĐậuVinhĐịnhvàTổngquảnUChâuAmThọchialàmhaicánhquântấncôngĐạiLaTiệnởphíatâyvàCaoBảoNinhởphíabắc,phốihợpcùngquânchủlựchànhđộng. DươngSảngxuấtbinhgặpNhiếpĐồtạiBạchĐạo(vùngtâybắcthànhphốHôHoàHạoĐặc
thuộcnộiMôngcổ).TổngQuảnquânTuỳlàLýSungdẫn5000kỵbinhtinhnhuệthừacơNhiếpĐồkhôngphòngbị,độtnhiêntậpkích,đánhbạiquânĐộtQuyết.NhiếpĐồphảivứtbỏgiápbào,trốnvàotrongcỏmàchạy.Tànbinhcònlạikhôngcònchủtướng,hếtlươngthựclạithêmbệnhdịchlantràn,ngườichếtvôsố. Phíađông,ÂmThọxuấtbinhđánhHòaLong(thànhphốTriềuDương,LiêuNinh),CaoBảo
NinhbỏthànhchạyđếnKhiếtĐan,bịthuộchạgiếtchết,ÂmThọchiếmlĩnhHoàLong.Phíatây,quâncủaĐậuVinhĐịnhđánhbạiquânĐạiLaTiệntạiCaoViệtNguyên(tâybắcVõUy,tỉnhCamTúc).NhàTùyxuấtbinhlầnnàygâythiệthạinặngchoNhiếpĐồkhiếnnộibộĐộtQuyếtvìthấtbạimàtráchcứlẫnnhau,mâuthuẫncàngsâusắc.DươngKiêntiếptụcthihànhsáchlược“lycườnghợpnhược”,khiếnnộibộĐộtQuyếtliêntụcchémgiếtlẫnnhau.
TrườngTônThànhnhândịpnàypháingườitớithươngthuyếtvớiĐạiLaTiện:“NhiếpĐồ
khôngchỉđemthấtbạilầnnàyquitộichongàimàcònthừacơthihànhkếhoạchđịnhsẵncủaôngtalàhủydiệtbảndoanhởBắcNhacủangài.Ngàinênsớmphòngbịmớiđược”. ĐạiLaTiệnbènpháingườitớigặpTrườngTônThành,TrườngTônThànhnóivớisứgiả
rằng:“ĐiếmQuyếtđãgiaohảovớinhaTùyNhiếpĐồchẳngthểlàmgìđược;nếuĐạiLaTiệnkếtgiaovớiTùythìlựclượngcàngmạnh,cònsợgìNhiếpĐồtráchtộivàlàmnhụcnữa?”.Saukhisứgiảtrởvềbáocáo,ĐạiLaTiệnbènkếtgiaocùngnhàTùy. NhiếpĐồnghetinĐạiLaTiệnkếtgiaovớiTùythìvôcùngtứcgiậnđemquântậpkíchBắc
Nha,giếtmẹcủaĐạiLaTiện,cướpđirấtnhiềungườivàsúcvật. ĐạiLaTiệntrởvềkhôngchốnnươngthân,bènchạyvềphíatâyđếnvớiĐiếmQuyết.Điếm
Quyếthaytinthìcảgiận,bènđểĐạiLaTiệnmangbinhtấncôngNhaTrướng,cógần10vạnkỵbinhcủacácbộlạckháctheovềvớiĐạiLaTiện.ĐạiLaTiệnxuấtbinhtấncôngNhiếpĐồ,đánhđâuthắngđó,thulạiđấtđaiđãmất. Từđótrởđihaibênkhôngngừngchémgiếtlẫnnhau,cảhaicùngpháisứgiảđếnTrường
AnthỉnhcầuvuaTùyviệntrợ,DươngKiênliêntiếptừchối,khiếnđôibêntiếptụcđánhnhau,mâuthuẫncàngthêmsâusắc,lựclượngcàngsuyyếu. ThángHainămTùyKhaiHoàngthứtư(năm584)ĐiếmQuyếtKhảHãnđầuhàngnhàTùy.
ThángChíncùngnăm,vìliêntiếpthấtbạinênNhiếpĐồKhảHãncũngxinkếtgiaohoàhiếu.ThiênKimcôngchúatựxinđổihọDương,làmcongáivuaTùy,DươngKiênđềuchấpthuậnvàcảiphongchoThiênKimcôngchúathànhĐạiNghĩacôngchúa. NămKhaiHoàngthứnămđờinhàTùy(năm585),NhiếpĐồvừabịĐiếmQuyếtvâyhãm,lại
sợKhiếtĐantậpkíchhậuphươngnênvàotháng7saisứgiảcấpbáovớinhàTùyxinđưabộlạctớivùngMạcNamBạchĐạoXuyên(tâybắcthànhphốHôHoàHạoĐặc,NộiMông)lánhnạn. LúcnàyĐạiLaTiệnvìđượcTùytrợgiúp,thếlựcngàycànglớnmạnh,cácbộlạcởThiếtLặc,
YNgô,QuiTừ(huyệnKhốXa,TânCương)đềutheophò,ĐạiLaTiệnxưnghiệulà“TâyĐộtQuyết”,rấtcóchiềuhướngthaythếNhiếpĐồđểtrởthànhthủlĩnhĐộtQuyết. Chínhvìlẽnày,DươngKiênchấpthuậnthỉnhcầucủaNhiếpĐồ,cungcấpythực,banchoxa
mãcùngcáctàivậtkhácvàpháiTấnvươngDươngQuangphátbinhviệntrợ. NhiếpĐồđãcóchỗdựavữngchắcliềntấncôngvàđánhtanĐạiLaTiện.LúcấynướcABát
thừacơđếncướpvợconcủaNhiếpĐồ.DươngKiênhạlệnhtấncôngABátđoạtlạivợconchoNhiếpĐồvàđemtoànbộchiếnlợiphẩmbantặngchoNhiếpĐồ. NhiếpĐồvôcùngcảmkíchbènlậpước, lấyLũySaThạchlàmbiêngiới,dângbiểurằng:
“HoàngđếđạiTùylàvịthiêntửchânchính,từnayvềsau,tiểunhânkhôngdámdấybinhcậy
hiểm,trộmdùngdanhhiệu,nguyệncúiđầuquìgối,làmtôitớsuốtđời”. Nhưvậy,thếlựcuyhiếpphíabắcnhàTùyđãtạmthờibịtiễutrừ,DươngKiêntậptrung
toànlựctiêudiệtnướcTrần.ViệcbìnhđịnhĐộtQuyếtđãmanglạicụcdiệncólợichonhàTùy,TrườngTônThànhcócônglớn. “Kỳhạcôngthành”
Đánhthànhtrìlàhạsách.
CaoHoanđánhthànhNgọcBích,trítậnlựckiệt CuốithờiNamBắcTriều,dònghọTháiBạtthuộctộcTiênTidựngnêntriềuNguỵ,chiara
làmĐôngNguỵvàTâyNguỵ.ĐôngNguỵdoThừatướngCaoHoancầmquyền,TâyNguỵdoThừatướngVũVănTháiđứngđầu,đôibênkhôngngừngtranhgiànhquyềnlựcvớinhau. Nămthứ4VõĐịnhĐôngNguỵ(năm546),CaoHoanthốnglĩnhtoànbộbinhmãvượtThái
HànhSơntiếnvềphíađông,baovâyyếuđịacủaTâyNguỵlàthànhNgọcBích(tâynamLâmPhần,tỉnhSơnTây).CaoHoanmuốndẫndụVũVănTháimangbinhtớisẽđánh. VũVănTháiánbinhbấtđộng,lệnhchoViHiếuKhoanlàThứsửTânChâutrấnthủNgọc
Bích,giữvữngkhôngnghênhchiến.CaoHoantoànlựccôngthành,liềnmấyngàyđêm,ViHiếuKhoantùycơứngbiến,phòngthủvữngvàng. TrongthànhNgọcBíchkhôngcónguồnnước,trồngtrọtchủyếunhờvàosôngPhầnThủy.
CaoHoanhạlệnhchobinhlínhlênthượngdusôngPhầnđắpđêkhiếnsôngđổidòng,khôngchochảygần thành.ViHiếuKhoan thấyvậybènhạ lệnhchobinhsĩvàdânphuđàogiếngtrongthành,sợbịđốiphươngcắtmấtnguồnnước. CaoHoanlạisaiquânđàođấtđắplũyởphíanamthànhNgọcBích,đắpsaochocaoquá
tườngthànhnhằmtiệnchoviệccôngthành. ĐầuthànhNgọcBíchvốncóhaivọnglâu,ViHiếuKhoanhạlệnhchobinhsĩvậngỗlớnlàm
chovọnglâucaolên.Ngoàithànhnúiđấtcaomộtthước,trongthànhvọnglâucaohơnmộtđoạn,từtrêncaonémđábắntênxuốngkiềmchếđốiphương. ĐôngNguỵkhôngchiếmđược lợi thế,CaoHoanpháingườinóivớiViHiếuKhoanrằng
“Ngươiđãdựnglầulêntrời,tasẽđàoxuốngđấtđểtấncông”.Nóirồi,CaoHoanchỉhuybinhsĩđàomườiđườnghầmvàotrongthànhNgọcBích,chỉcầnđịađạovừathông,sẽlậptứccôngthành. ViHiếuKhoanbìnhtĩnh,ônghạlệnhchobinhsĩtrongthànhđàomộtđườnghàodàidưới
chânthành.Địađạovừatrổratớibênhào,quânlínhtrongthànhchờsẵntrênhàolaotớigiếtsạchnhữngbinhlínhđốiphươngnàoxuấthiện.Sauđólạiđốtlửatạicửađịađạorồiquạtlửavàkhóivàotrongđịađạo.Địađạobiếnthànhhầmlửa,quânĐôngNguỵquánửachếtngộpvìkhói. CaoHoanlạithaycáchkhác,dùngxechởgỗlớn,phátườngthành,phàmtườngthành,chỗ
nàobịxegỗđụngvàođềulởtừngmảnglớn.Chỉvàingày,tườngthànhNgọcBíchgầnsậphẳn. ViHiếuKhoansaingườidùngvảigaimaythànhnhữngtấmlớn,treolơlửng.Xegỗlaotới
thìbuôngvảichặnlại,xegỗcáithìbịtrùm,cáithìbịnhấchẳnlên,khôngthểpháthuyhếtuylực. CaoHoanvộisaibinhlínhcầmsào,trênđầuquấnvảicótẩmdầu,đốtlửagiơlêncao,vừa
đốtcáctấmvải,vừathiêuvọnglâu. ViHiếuKhoanchongườichế tạo thậtnhiềucâu liêm, lưỡi câumài thật sắc.Khibinhsĩ
ĐôngNguỵgiơsàolênđốtthìdùngcâuliêmcâugãy.LửaởđầusàorơixuốngđầuquânĐôngNguỵkhiếnkẻchết,kẻbịbỏngnhiềukhôngkểxiết. CaoHoanlạisaingườiđàohàodướichânthành,đóngcọcvàorồichâmlửađốthàngcọc
cháyhếtthìtườngthànhcũngmuốnsập. ViHiếuKhoanchongườitíchtrữgỗlớn,đóngthànhtừngmảngđợichỗtườngthànhnào
sắpbịđổliềndựngmảnggỗlên,chắnlại,quânĐôngNguỵkhôngthểthừacơtấncông. Ngoàithànhnghĩmọicáchđểtấncông,trongthànhdùngcácmưukếđểchốnglạihiệuquả.
ViHiếuKhoanlạinhânđêmtốidùngkỳbinhđánhúp,chiếmlấycáclũyđấtcủaquânđịch. CaoHoanvôkếkhảthi,pháiTổĐìnhlàmsứgiảvàothànhduthuyếtnóivớiViHiếuKhoan
rằng:“Ngàicốthủđộcthànhcuốicùngcũngkhóbảotoàn,chibằnghàngsớmthìcònđượcphúquý”. ViHiếuKhoankhảngkháiđáp:“Thànhtrìcủatakiêncốbinhnhiềulươngđủ.HiếuKhoan
nàyđườngđườnglànamnhiđạitrượngphu,hácóthểđầuhàngđểhưởngvinhhoaphúquý?”.TổĐìnhbiếtkhôngthểthuyếtphụcđược,nêncáobiệtmàvề.Khirờithành,ykhẽhỏiquânsĩtrấnthủrằng:“ViHiếuKhoanđượchưởngtướcvịbổnglộcnênmớicamnguyệnlấythânbáoquốc,sĩtốtbinhlínhđâucóđượcsungsướnggì,cớsaophảixôngvàonơinướcsôilửabỏng?”.CácbinhsĩtrấnthủimlặngkhônglưutâmđếnlờinóicủaTổĐình. Dụhàngkhôngđược,ĐôngNguỵviếtcáothịtreothưởng,bắnvàothành,cáothịviết:“Ai
chémđầuViHiếuKhoanrahàngsẽđượcphonglàmquantháithú,tướcvịkhaiquốcquậncôngthưởngvạnsúcgấm”.ViHiếuKhoanchongườithuthậptấtcảcáccáothịlại,rồiđíchthânviếtlênmặtsaurằng:“AichémđượcCaoHoancũngthưởngnhưthế”.Sauđóđemcáothịbắnrangoàithành,chọctứcCaoHoan.CaoHoanxemxongnổigiậnlôiđình. ViHiếuKhoancóngườicháulàViThiênsốngtạiĐôngNguỵ,CaoHoanbắtViThiênđến
dướithànhNgọcBích,kềđaovàocổ,uyhiếpViHiếuKhoanrằng:“Nếukhôngđầuhàng,chémngaytứckhắc”.ViHiếuKhoanchẳngchútdaođộng,vẫnthảnnhiêncùngcácmưusĩbànkếgiữthành.Binhsĩtrongthànhthấyvậyrấtcảmđộng,nguyệnsốngchếtcũngphảigiữvữngthànhtrì. SaugầnhaithángtấncôngthànhNgọcBích,rốtcụcĐôngNguỵkhôngchiếmđược.Bìnhsĩ
chếtvì chiến trậnvàbệnh tậtđến7vạnngười, xácphơikhắpchốn.Vìquánhiềuxác chếtkhôngthểchuyểnđihết,nênquânĐôngNguỵđào1hốlớn,nhặtxácbỏxuốngrồichôncùng1
huyệt. CaoHoankhôngnghĩrađượckếnàođểcôngthànhnữa,vừalovừagiậnchẳngbaolâusau
thìđổbệnh.QuavàingàyCaoHoanđànhhạlệnhrútquânvề.ViHiếuKhoangiữđượcthành,triềuđìnhTâyNguỵphonglàmPhiêuKỵđạitướngquân,KhaiPhủNghịTamTi(tươngđươngtamcông,đượcquyềntựchọnthuộchạ),thăngtướcKiếnTrungQuậncông. “Thiệndụngbinhgiả,khuấtnhânchibinhnhiphichiếndã”
Ngườigiỏidùngbinh,khôngđánhmàvẫnkhuấtphụcđượcquânđịch.
TrầnTháikhôngđánhmàthắngKhươngDuy ThángGiêngnămthứ10niênhiệuNguỵChínhThủy,TưMãÝphátđộng“CaoBìnhLăngsự
biến”,giếtđạitướngquânTàosảng,cướpchínhquyềnTàoNguỵ. TướngNgụylàHạHầuBátừngcóquanhệgiaohảovớiTàoSảng,sợtaihọachạysangđầu
hàngđạitướngnướcThụclàKhươngDuy.KhươngDuyđưaHạHầuBáđếnyếtkiếnvuaThụcvànóirằagnhânkhinộibộnướcNguỵđangrối loạnnênchiếmTrungNguyên, thốngnhấtTrungQuốc,vuaThụcđồngý.KhươngDuyvàHạHầuBá liền tớiHánTrungbànviệckhởibinh. KhươngDuypháiCẩuAn,LýHâmđếnKhúcSơn(đôngnamhuyệnMân,tỉnhCamTúc)xây
dựnghaithành,CẩuAngiữthànhphíađông,LýHâmgiữthànhphíatây.KhươngDuycònchongườiliênlạcvớingườiKhươngchuẩnbịrờiTâyBìnhtiếnvềUngChâu. ChinhTâytướngquânnướcNguỵlàQuáchHoàihaytinKhươngDuyxuấtbinh,bènthương
nghịkếsáchứngphóvớiThứsửUngChâulàTrầnThái.TrầnTháinói:“HaithànhtạiKhúcSơntuyvữngchắc,nhưngcáchThụcquáxa,côlậpkhôngviệnbinh.Tachỉcầnbaovây2thànhlàcóthểlấymàkhôngtốnxươngmáu.NgườiKhươngsợlàmphudịchchoKhươngDuychưachắcđãnghetheo”. QuáchHoàidùngkếcủaTrầnThái,pháiTháithúNamAnlàĐặngNgảicùngTrầnTháiđem
quânbaovây2thànhởKhúcSơn.TrầnTháichặnđườngvậnchuyểnlươngthựctừKhúcthànhđếnHánTrung,cắtđứtnguồnnướcởngoàithành,khiếnquânThụcbịđóikhát. CẩuAnvàLýHâmmuốnxuấtthànhquyếtchiếnnhưngTrầnTháichọnnơihiểmyếumà
phòngthủkhôngchoquânnghênhchiến.CẩuAn,LýHâmvôkếkhảthi,đànhrútvàothành. Khúcthànhthiếulươngcạnnước,binhsĩđóikhátvôcùng.Maymàtrờiđổtuyếtnênquân
Thục lấy tuyếtđunchảy thànhnước,gắnggượngquangày.Vìquábứcbách,LýHâmđànhmangtheomấychụcquân,liềuchếtphátrùngvây,vềHánTrungcầucứuKhươngDuy. GiữađườngLýHâmgặpquânlínhcủaKhươngDuyvộiđemhếtnộitìnhtrongthànhthuật
lại.KhươngDuynói:“VìquânKhươngkhôngtớinêntađếntrễ”. KhươngDuynóitiếp:“NayKhúcSơntìnhhìnhnguycấpđợiquânKhươngtớiekhôngkịp.
ChibằngchúngtavượtquanúiNgưuĐầu(phíanamhuyệnLũy,tỉnhCamTúc)vòngvềphíasaulưngUngChâu,QuáchHoàivàTrầnTháitấtphảiđicứuUngChâu,KhúcSơntựnhiênsẽthoátvây” KhươngDuykéoquântớinúiNgưuĐầu.TrầnTháihaytinbènnói:“Binhphápquýởchỗ
khôngcầnđánhmàvẫnkhuấtphụcđượcđốiphương.KhươngDuyvượtquanúiNgưuĐầu,chúngtachỉcầntớiđócắtđứtđườngvềcủay làxong!”.NóirồiTrầnTháibènsaisứmờiQuáchHoàiđemquânđếnnúiNgưuĐầu. QuáchHoàitheokế,đemquânđếngầnsôngThaoởphíatâybắcnúiNgưuĐầu.
KhươngDuyđembinhvượtquanúiNgưuĐầu.TrầnTháimangquânchặnđường,Khương
DuyphóngngựavungthươngđịnhbắtTrầnThái.Sauvàihiệp,TrầnTháigiảthua,rútbinhvàolũy. TrầnTháitrấnthủnơihiểmyếu,KhươngDuyvôkếkhảthi.
LúcnàybinhlínhtiềntiêutrởvềbáovớiKhươngDuyrằng:QuáchHoàiđãmangquânxuất
pháttừsôngThaotiếnvềphíaNgưuĐầuSơnđểcắtđứtđườngvềcủaquânThục.KhươngDuythởdài, than thở: “Nếuđường về bị cắt đứt, quân khôngđánh cũng tự loạn”. KhươngDuykhôngcònkếnàocứuthànhKhúcSơnnữa,đànhhạlệnhluibinh. CẩuAnkhôngđợiđượcviệnbinhđànhmởcửathànhhàngNguỵ.TrầnTháidùngkế,không
haotổnmộttênlínhmàhạđược2thànhởKhúcSơncủaThụcvàbứcKhươngDuy,HạHầuBáphảiluibinhnênđượcTưMãÝyêuquý.SaukhiQuáchHoàichết,TrầnTháikếnhiệmchứcChinhTâytướngquânkiêmĐôđốcquânsựtạiUngChâu. “Bạtnhânchithành,nhiphicôngdã”
Chiếmđượcthànhcủađịchmàkhôngcầnphảiđánh.
TưMãChiêuvâylâuđánhchậm,hạthànhThọXuân SaukhiđượchoàngđếnướcNguỵlàTàoMaophonglàmĐạiđôđốc,TưMãChiêunắmđại
quyềntrongtay,thanhthếcànglớn. GiaCátĐảnvốnđãchánghétviệcTưMãChiêuchuyênquyền,mộtmặttậpkếthơn10vạn
ngườiởLưỡngHoàivàgần5vạnbinhmãmớichiêumộtạiDươngChâu,mộtmặttíchtrữlươngthảochuẩnbịcốthủtạiThọXuân(huyệnThọ,tỉnhAnHuy). GiaCátĐảncònsaibộhạlàNgôCươngđemconmìnhlàGiaCátTịnhsangĐôngNgôlàm
contin,tựnguyệnđầuhàngĐôngNgôvàcầuĐôngNgôđembinhviệntrợ. ĐôngNgôvuimừng,phongGiaCátĐảnlàmThọXuânhầu,phái4tướnglàToànĐoan,Toàn
Dịch,ĐườngTư,VươngTộđem3vạnquândotướngVănKhâmchỉhuyđicứuviệnThọXuân. Biếttin,TưMãChiêuđíchthânchỉhuy26vạnquânđánhThọXuân.
Thoạt tiên,VươngCơcùngbộ tướngmuốncông thành,TưMãChiêuchorằngThọXuân
thànhtrìkiêncố,quânnhiềunếuthựcsựtấncôngthìthươngvongrấtlớn,nếuĐôngNgôlạipháithêmviệnbinhthìtrướcsauđềuthùđịch,rấtnguyhiểm.Duychỉcóvâythành,diệtviệnmớicóthểhạđượcthành,bắtđượcGiaCátĐản. QuảnhiênĐôngNgôlạipháiChuDịđem3vạnbinhmãtớiĐồnAnPhong(phíađôngnam
cốThủy,tỉnhHàNam),làmngoạiviệnchoVănKhâm! Khônglâusau,TônSâmlàđạitướngquâncủaĐôngNgôđíchthânđemđạiquânraĐồn
HoạchLý(huyệnSào,tỉnhAnHuy)vàlạipháiChuDịđcmquângiảicứuThọXuân.ChuDịbịthuarồilạilàmtráiquânlệnh,bịTônSâmgiết.TônSâmluibinhvềKiếnNghiệp(NamKinh,tỉnhGiangTô).TưMãChiêusaingườiphaotinđồnrằng:“ViệnbinhcủaĐôngNgôsắptới,màlươngthảocủaquânNguỵsắphết,nênquânNguỵđãđemmộtphầnbinhmãtớiHoàiBắc,đâylàlúcsắpđượcgiảivây”. GiaCátĐảnhay tin tưởng thật, nênkhônghạn chếdùng lương thảonữa.Chẳngbao lâu
trongthànhbắtđầuthiếulươngmàviệnbinhmãikhôngthấytới. HaitướngtâmphúccủaGiaCátĐảnlàTưởngBanvàTiêuDikiếnnghịrằng:“TônSâmgiết
ChuDịvàluiquân,thựctếđãbótay.Trướcmắttrongthànhthiếulương,khôngthểtrấnthủlâu,chibằngnhânkhilòngquânổnđịnh,taquyếtmộttrậntửchiếnvớiquânNguỵ.Tuykhôngthểtoànthắng,nhưngvẫnhơnlàngồichờchết”.
VănKhâmphảnđối,chorằngĐôngNgôsẽpháiquâncứuviện,Tưởng,Tiêuhaingườicứ
giữýkiếncủamình,đôibêntranhchấp.GiaCátĐảncảgiậnmuốngiếtTưởng,Tiêu.HaitướngsợhãitrèorakhỏithànhđầuhàngquânNguỵ. Lúcnày,cháucủatướngNgôToànDịchlàToànHuyvàToànNghịởKiếnNghiệpphátsinh
mâuthuẫnvớigiatộc,nênhaingườibènđemtheomẹchạyđếnhàngTưMãChiêu.TưMãChiêuliềnbímậtviếtmộtphongthưmangdanhnghĩaToànHuy,ToànNghị,rồisaithuộchạthântíncủaToànHuyvàothànhtraochoToànDịch,nóiĐôngNgôvìkhông lấyđượcThọXuânnêngiậndữmuốngiếthếtgiatộchọToànởKiếnNghiệp,nênhaingườimớibỏchạy. ToànDịch,ToànĐoanvộiđemhơnmộtngànquânmãrađầuhàngquânNguỵ.Lòngngười
trongthànhThọXuânbắtđầudaođộng. VănKhâmnóivớiGiaCátĐản:“Tưởng,Tiêuchorằngchúngtakhôngthểphávây,Toàn
Đoanlạiđãrahàng.Đâylàlúcđốiphươngchủquan,lơilỏng,tacóthểthừacơphảncông”. GiaCátĐảnvàtướngNgôlàĐườngTưcũngchorằngthờicơđãtới,vìthếrờithànhphá
vây,liền6ngàyđêmchiếnđấuliêntục,chiếntrậnrấtácliệt.QuânNguỵleolêncaolănđávàhắntênxuốngnhưmưakhiếnquânNgôchếtvôsốkểthâyphơithànhnúi,máuchảythànhsông.VănKhâmvàGiaCátĐảnđànhluibinhvềthành. LươngthựctrongthànhThọXuânsắpcạn,vàivạnngườiđãrờithànhđầuhàng.VănKhâm
chorằngđểtiếtkiệmlươngthảonênđưadânchúngrờithành,chỉgiữquâncủaGiaCátĐảnvàviệnbinh lại cố thủchờquânĐôngNgô tới.GiaCátĐảnkhôngnghe theo,vì thếsinhmâuthuẫnoánhậngiữahaingười. Ngàynọ,VănKhâmđếnbànviệcquân,GiaCátĐảnbấtngờtuốtgươmgiếtVănKhâm.Con
củaVănKhâm làVănƯơng,VănHổhay tinđịnh tụ tập thuộchạbáo thù,nhưng thuộchạkhôngtheo,haingườibènrờithànhđầuhàngquânNguỵ. CáctướngNguỵmuốnxửtửVănƯơng,VănHổ.TưMãChiêunói:“VănKhâmtộiácđầytrời,
concủaytheolýcũngbịxửtử.NhưngVănƯơng,VănHổvìcùngđườngmàtớihàng,hơnnữachưahạđượcthànhmàđãgiếthàngtướng,sẽkhiếnquântrongthànhchốngcựđếncùng”.Nóirồi,TưMãChiêuhạlệnhthachoVănƯởng,VănHổ,phongtướcQuanNộihầu.2ngườibáitạ,phóngngựaxungquanhthành,nóilớn:“BọntađãđượcđạitướngquânnướcNguỵthatội,bantước,cácngươisớmđầuhàngđi!”.Lòngquântrongthànhdaođộng,lạithêmđóikhátainấyđềucóýđầuhàng. TưMãChiêuđíchthânđếnsátbênthànhquansáttìnhhình.Quângiữthànhtuycầmcung
nhưngkhôngbắn.TưMãChiêunóivớicáctướngcủamìnhrằng:“Tađãcóthểtấncôngthànhtrì!”thếlàquânNguỵcôngthành. ThànhThọXuânbịphá.GiaCátĐảnkhốnquẫnphávâyvượtra,gặpngaythuộchạcủaTư
MãÝlàHồPhấn,liềnbịchémchết.
TướngNgôlàĐườngTư,VươngTộthấyGiaCátĐảnbịgiếtbènrahàng,tớiđâyquânNguỵ
đãthắng.VìTưMãChiêuchỉđạođúngđắn,nêngiànhđượcthắnglợitolớnmàkhôngtrảgiáđắt. “Hủynhânchiquốcnhiphicửudã”
Pháđượcnướcngườimàkhôngmấtnhiềungàytháng.
TưMãViêmchỉmộttrận,diệtTônHạo Nămthứ4CảnhNguyênNguỵNguyênđế(năm263),NguỵdiệtThục,thaythếtamquốc
chânvạcthànhthếsonglậpNguỵ-NgôNamBắc.TướngquốcnướcNguỵlàTấncôngTưMãChiêuđượcphonglàmTấnvương. DiệtxongThục,địavịthốngtrịtrongchínhquyềnTàoNguỵcủahọTưMãcàngvữngchắc.
NămthứhaiNguỵHàmHy(năm265)tháng8,conlàTưMãViêmkếvịTấnvương. Tháng12cùngnăm,phếtruấtNguyNguyênđếTàoHoán,tựlậplàmvua,lấyquốchiệulà
Tấn,thayniênhiệulàTháiThủy. ĐôngNgôtừsaukhiBaThụcbịdiệt,tìnhthếnguyngập.Nămthứ7NgôVĩnhAn(năm264),
NgôcảnhđếTônHưubệnhchết,cháucủaTônQuyềnlàTônHạolênlàmvua,TônHạochìmtrongtửusắc,xaxỉvôđộ.TônHạoyêunịnhthần,tinlờithầybói,giếtnhữngaidámcangiánhoặcđắctộivớimình.Trongtriềuainấylosợ. NămTháiThủythứtám(năm272),tìnhhìnhtạmổn,TưMãViêmliềntriệuDươngHựutới
bànviệcchinhphạtĐôngNgô.DươngHưuchorằngnămxưaTàoTháonamchinhthấtbại,nguyênnhânvìthiếuthủyquân,chếtạochiếnhạm,khốngchếmiềnthượngdu,mộtkhithờicơchínmuồi,cóthểtấncôngtheonhiềuđường,thủylụcquâncùngtiến,độtnhiêntậpkíchmớidiệtđượcNgô. TưMãViêmbímậtlệnhchoThứsửÍchChâulàVươngTuấnhuấnluyệnthủyquântạiBa
Thục,đồngthờichếtạochiếnthuyền. VươngTuấntậptrunghơnmộtvạnbinhsĩcùngthợđóngthuyềnởcácquậntạiBaThục,
trong1nămđãđóngđủsốthuyềncầndùng.Thuyền lớncóthểtảihơn2ngànngười, trênthuyềncóđườngđichongựa.ĐâylàchiếnthuyềnlớnnhấttừxưatớiđờinhàTấn. DươngHựuthựchànhsáchlượcmềmmỏngtạiKinhChâu,giảmthiểuquântuầntrathủbị,
tiếnhànhkhaipháruộngđất.Khimớiđếnquânkhôngđủlươngtrămngày,sauvảinămđãtíchquânlươngđủdùng10năm. DươngHựulạiđốixửtốtvớingườiNgô,quânTấnkhônghềxâmlấnđấtNgô.Khiđisăn,
cầmthúbắnđượcđềuchiacho thợsănngườiNgô.NhữnghànhđộngnàycủaDươngHựuđượclòngngườiNgôvàlàmmấtđitinhthầncảnhgiáccủahọ. NămTấnTháiThủythứmười(năm274)danhtướngnướcNgôlàLụcKhángbệnhchết,
quânđộidoôngnắmquyềndonămcontraicủaôngthốnglĩnh.ViệcphòngthủtrungvàhạducủaTrườngGiangvìmấtđi1tướngtàinêncànglỏnglẻo.
DươngHựuchorằngthờicơdiệtNgôđãtới,bèntâuvớiTưMãViêm:“TônHạobạongược
đãnhiều,naydiệtNgôđãcóthểkhôngcầnđánhcũngthắng,nếuTônHạochẳngmaymắcbệnhmàchết,nướcNgôlậpnênmộtvịminhquânthìerằngTấnkhólòngdiệtNgô”. TưMãViêmtánđồng,muốnpháiDươngHựuthốnglĩnhcácđạiquândiệtNgô,DươngHựu
lấycớcaotuổikhướctừ,vàtiếncửĐỗDựthaymình. Chẳngbao lâu sau,DươngHựubệnh chết,TưMãViêmphongĐỗDự làmTrấnNamđại
tướngquânkiêmđôđốcquânsựKinhChâu. CuốinămthứnămTấnHàmNinh(năm279),TưMãViêmtậptrunghơn20vạnngườichia
làmsáulộquânchinhphạtĐôngNgô.6lộquântậptrunglạiGiangBắc,cácnơiphòngthủbênsôngcủaNgôtrảidàitừDươngChâutớiGiangLăngđềubịquânTấntiếncông.Đểtiệnchoviệcthủy,lụcquânhợpđồngtácchiến,quânTấnquiđịnhtừBaThụcthuậnxuốngGiangLăngthuộcvềthủyquân,saukhitớiKiếnBình,doĐỗDựchỉhuy,khitớiKiếnNghiệp,doAnĐôngtướngquânlàVươngHỗnchỉhuy. ThángGiêngnămTấnTháiKhangthứnhất(năm280),cáclộquânthủylụccùngxuấtphát,
thanhthếmạnhmẽ,quânNgôkinhsợvôcùng. ThủyquânVươngTuấn,binhgiápđầysông, cờxí rợp trời,àoào thuậndòngmàxuống,
vượtCùĐường,quaVuHiệp,côngpháthànhĐanDương(phíaphíađôngTỉQui,tỉnhHồBắc)bắtsôngĐanDươnggiámThịnhKỷ. CùnglúcVươngTuântiến,quânĐỗDựcũngmangbinhtiếpứng,pháibộtướnglàChuChỉ
mang800quânkỳbinh,nhânkhiđêmtốivượtsôngmaiphụctạiLạcHương(đôngbắchuyệnTùngTừ,tỉnhHồBắc).QuâncủaVươngTuântớiLạcHương,đôđốcquânNgôlàTônHâmsaiquânrờithànhứngchiến.VừagiaochiếnquânNgôđạibại,thoáilui. Chu Chỉ cùng 800 quân kỳ binhmai phục ngoài thành cùng theo bại quân củaNgô vào
thành,TônHâmcònhoảnghốtthìđãbịhắtsống. QuânthủylụccủaVươngTuấnvàĐỗDựhợpcôngGiangLăng,NgũDiêntướngquân,trấn
thủGiangLănggiảđầuhàngmaiphụctinhbinhtrongthànhdụquânĐỗDựvàorồiđánhúp.ĐỗDựbiếtmưunày,bỗnghạlệnhtấncôngchiếmGiangLăng,chémchếtNgũDiên. BinhmãvùngthượngdusôngTrườngGiangđánhđâuthắngđó,bứctướnggiữthànhởVõ
Xương(NgạcThành,tỉnhHồBắc)phảiđầuhàng,giànhthắnglợihoàntoànvàchấmdứtcuộcchiếnmiềnthượngdu.QuâncủaVươngHỗnởhạduđãtiếntớiHoànhGiang(đôngnamhuyệnHòa,tỉnhAnHuy),mởrộngđườngquasông. Đểcứuvãntìnhthếnguycấp,TônHạopháiThừatướngTrươngĐễđemquânquasông
nghênhchiến.KhiquânđếnNgưuChử(ởTháiThạchphíabắcĐươngĐồ,tỉnhAnHuy).TháithúĐanDương làThẩmAnhkiếnnghịnênthủvữngởđâyđểphòngquânthủycủaVương
Tuấntừphíađôngkéoxuống. TrươngĐễnói:“QuânthủycủaVươngTuấntớiđâythìđãmỏimệt,tanàocósợgì,naynếu
tasangsôngquyếtchiếnmaymàthắngđượcthìuythếcàngtăng,sauđóđánhlênphíatâynghênhchiếnvớiquânthủycủaVươngTuấntạidọcđường”.NóirồiTrươngĐễhạlệnhtoànquânvượtsông,tìmquânVươngHỗnmàquyếtchiến. QuânNgôtạiDươngHà(têncầuởhuyệnHoà,tỉnhAnHuy)gặpquântiênphongcủaVương
HỗndoTrươngKiềuchỉhuy.TrươngĐễliềnbaovây.TrươngKiềuthấycôthếkhóđịchbènxinhàng. QuânNgôtiếntớiBảnKiều(bắcDươngHà)thìgặpquânchủlựccủaVươngHỗn.ThẩmAnh
mangnămngàntinhbinhxônglêngiaotranhmấylầnliềnđềubịquânTấnđánhtan,ThẩmAnhvàhaiđạitướngchếttrận. QuânNgôluibinh,quânTấnthừathắngphảnkíchđánhbạiquânNgô.LúcnàyTrươngKiều
từphíasaucũngđánhtới.QuânTấntiềnhậugiápcông,quânNgôtanrã.TrươngĐễbịgiết. LúcnàylụcquâncủaTấnđãđếnbênsông,quânthủycủaVươngTuấnđãtớiTamSơn.Tôn
Hạophái tướngquânTrươngTượng chíhuyhơnmột vạnquân thủy, tiến lên chặnVươngTuấn,TrươngTượnglạixinhàngquânTấn. ĐạitướngĐàoTuấnmàNgôpháiđidẹploạnvừahayvềtớiKiếnNghiệp.TônHạovộivời
tới,hỏiĐàoTuấncócáchgìchốngquânTấn,ĐàoTuânhuênhhoang:“Thầnchỉcầnhaivạnbinhmãcùngchiếnthuyềnxuấtchiếnthìcóthểdiệtđịch”. TônHạoliềntraohếtquânquyềnchoĐàoTuấn, lệnhchoyhômsaumangquânnghênh
chiến. QuânNgôbiếttinnày,ngayđêmđóliềntranhnhauđàongũ.
TônHạokhôngcònbinhmã,cácviênquannướcNgôcũngđềukéonhauquasônghàng
Tấn.TônHạobènnghetheokếsáchcủaTrungthưlệnhHồSung,dângthưxinhàngcùngmộtlúcchocảbangườiVươngHỗn,VươngTuấn,LangNhaVươngTrụ,muốnbangườiđóvìtranhcôngmàkhiếnquânTấnnộiloạn.VươngHỗntiếpđượchàngthưbènmờiVươngTuấnđếnGiangBắcbànbạc,VươngTuấnmượnlờitruyềnrằng:“Gióto,khôngthểdừng”,nóirồigiươngbuồmtiếnthẳngđếnKiếnNghiệp. Ngày15/3,VươngTuấnđem8 vạnquân thủy tiến vàoKiếnNghiệp,TônHạođầuhàng
VươngTuấn.Nhưvậychỉ2tháng,TưMãViêmđãdiệtchínhquyềncátcứgần60nămcủaTônNgô. “Tấtdĩtoàntranhvuthiênhạ”
Phảidùngchiếnlượctoànthắngđểtranhthiênhạ.
KếsáchtoànthắngcủaGiaCátLượngởLongTrung NămKiếnAnthứ12(năm207),mùađông,LưuBịkhôngquảnkhónhọc,3lầntớilềutranh,
GiaCátLượngmớiđồngýtiếpđón.LưuBịnói:“HiệnnaynhàHánsuyvi,gianthầnchuyênquyền,quầnhùnghỗnchiến.Tạihạkhôngtựlượngsức,muốnbanbốđạinghĩakhắpthiênhạ.Nhưng,trímưuthiểncận;naytớibáikiếntiênsinh,thỉnhcầuchỉgiáo”. ThànhýcầuhiềntàicùngtháiđộthànhkhẩnkhiêmnhườngcủaLưuBịkhiếnGiaCátLượng
cảmkích.Ôngđembảnđồhìnhthếthiênhạrathuyếtgiải. GiaCátLượngnói:“MuốnhưngphụcnhàHán,thìkẻđịchchínhtrướcmắtlàTàoTháo.Hiện
yđãcóvàichụcvạnquân,lạiépthiêntửhạlệnhcácchưhầu,nêntạmthờikhôngthểđốimặttrựctiếpvớiyđược. TônQuyềnchiếmcứGiangĐôđã3đời,nơiđóđịathếhiểmyếu,lòngdântheovề,nhântài
chísĩnhiều,vìthế,nênliênhiệpvớiTônQuyềnmàkhôngnênthôntính”. GiaCátLượngchỉhaivùngKinhChâu,ÍchChâu,nói:“KinhChâuphíabắcdựavàoHánThủy,
MiếnThủy,phíanamthôngvớiNamHải,phíađôngliềnvớiNgô,Hội(quậnHộiKê),phíatâygầnBa,Thục,lànơidụngvõthuậnchocảcônglẫnthủ. ĐángtiếcLưuBiểutàihènchíđoản,nhunhược,đốkỵngườitài,khôngthểđươngđầuvới
sựchinhphạtcủaTàoTháo,TônQuyền!Đâylàmảnhđấttốtmàtrờidànhchotướngquân,lẽnàotướngquânkhôngmuốnnó?” GiaCátLượngthấyLưuBịtrầmtư,bèntiếp:“CòncóÍchChâu,địathếhiểmyếu,dễthủkhó
công,nơiđóđấtđaingàndặmtừxưađãđượcgọiỉà“thiênphủchiquốc”.NhưngLưuChươngbấttàivôdụng,nàocóaixemỉàminhquân!” LưuBịnghenóibấtgiácđộnglòng,nhưngvẫnnói:“Tạihạtàihènđứcbạc,trímưunông
cạn,naylạigặpthấtbại,muônlàmđượcviệclớnchỉekhólắm”.. GiaCátLượngnói:“Tướngquânchớquákhiêmtốn,ngàilàhậuduệnhàHán,thiênhạngười
ngườiđềukhâmphục,chỉcầnngàichiêuhiềnđãisĩ,hàokiệtkhắpnơisẽđuanhautheovề.Tướngquânnênnắmthờicơ,trướcchiếmKinhChâu,saukhicónơianthân,hãylấyíchChâu.Sauđógiữvữngnơihiểmyếu,củngcốlựclượng,chiếmcứmộtphương,nhưvậy...”.LưuBịbấtgiácbuộtmiệngnói:“ThìcóthểnoitheoCaoTổ,mưuđồxưngbáTrungNguyên”. GiaCátLượngnói:“MuốnxưngbáTrungNguyên,còncầnhoàvớitộcNhungởphíatây,Di
Việtởphíanam,ngoàiliênkếtvớiTônQuyền,trongtuchỉnhchínhtrị,chờthờicơthuậnlợi.
Mộtkhithờicơchínmuồi,thìhạlệnhcho1đạitướng,đemquâncủaKinhChâutiếnđếnLạcDương,ngàitựmangquânởÍchChâuđếnlấyTháiXuyên,đếnlúcđó,nhàHáncóthểhưngphục”. NhữnglờiphântíchvềchiếnlượcvạntoàncủaGiaCátLượngkhiếnLưuBịvuimừng,và
hậnrằngđãgặpnhauquámuộn.Ôngthànhkhẩnnói:“Tiênsinhtàinăngcáithế,khôngthểsốngẩncưmãinơinày,nhữngmongtiênsinhvìlođếnsựannguycủanhàHánmàgiúpBịnàymộttay!” GiaCátLượngtuyẩncưnhưngluônquantâmđếnsựthayđổicủahìnhthếchínhtrịxãhội,
vàtìmkiếmchomình1đấngminhquân.NayLưuBịchínhlàmộtvịminhquân,dovậyGiaCátLượngmừngrỡ. SaukhiGiaCátLượngrờikhỏiLongTrung,chiếutheosáchlượcđãđịnh,trongtrậnXích
Bích,cùngliênhợpvớiTônQuyềnđánhbạiTàoTháo,lấyđượcKinhChâu,sauchiếmBaThục,hìnhthànhthếchânvạcNguỵ,Thục,Ngô. “Thậptắcvichi,ngũtắccôngchi,bộitắcchiếnchi”
Binhlựcgấpmườithìbaovây,gấpnămthìtấncông,gấphaithìnỗlựcđánhđịch.
ĐàmQuandùng3quânhợpvâydiệtgiặcOa Đầuthếkỷ16,Nhậtnộichiếnliênmiên.1sốtànbinhvàvõsĩphongkiếncâukếtvớihảitặc
TrungQuốc,liêntiếpxâmphạmduyênhảiđôngnamTrungQuốc,trămhọgọilà“OaKhấu”,tứchảitặcNhật. ChínhtrịtriềuMinhlúcấythốinát,quânđộiyếukém,nêngiặcOahoànhhànhbạongược.
Chúngrấttànbạo,giếtngườiđốtnhàtànác,trămhọkhổcựcvôcùng. TriềuMinhliêntiếppháiDuĐạiDu,TrươngKinh,ĐàmQuan,ThíchTụcQuangđidẹpgiặc
Oa,đánhliềnmấytrận,quétsạchgiặcOaởduyênhảiSơnĐông,ChiếtGiang. ThíchTụcQuanglàngườihuyệnBồngLai,tỉnhSơnĐông,vốnlàthuộchạcủaDuĐạiDu,
sauđượcđiềutớitrấnthủbaphủNinhBa,ThiênHưng,ĐàiChâucủatỉnhChiếtGiang.ThíchTụcQuangchiêumộquânmãtạiKimHoa,NghĩaÔ,huấnluyệnnghiêmminh,đánhthắngmấytrận,đượcgọilà“ThíchGiaQuân”. ThángGiêngnămGiaTĩnh42(năm1563),giặcOanghetinThíchGiaQuânsắptiếnvào
Mânliềngiếthếtdântrongthành,rồibỏthànhrútvềBìnhHảiVệ(BìnhHải,PhúĐiền)nhằmxâythành lũycố thủ.BìnhHảiVệ tọa lạc trênmộtbánđảonhỏ,nằmgiữa2vịnhBìnhHải,HưngHoá. CáclộquâncùngtiếnvàoPhúcKiến,triềuđìnhpháiĐàmQuanlàmquantuầnsátPhúcKiến
kiêmđềđốcquânvụ,thốngnhấtchỉhuycáclộquânliênhiệpdẹpgiặcOa. DuĐạiDumang6000quântừGiangTâytiếnđếncửasôngHưngHoá,hộiquânvớiLưu
HiểnlàTổngbinhQuảngTây,vâykhốngiặcOatạiBìnhHảiVệ,dựngràochắn,đàohàongăn,khôngchochúngchạytrốnlênđấtliền.DuĐạiDucònpháiHứaChiêuQuangđituầnngoàibờbiểnBinhHảiVệ,ngăngiặcOachạyrabiển.2lộbinhmãcùngchờThíchTụcQuangtiếntớinhằmliênhiệpbinhlựctấncôngsàohuyệtgiặcOa. SaukhinhậnlệnhdẹpgiặcOaởđấtMân,ThíchTụcQuanglạitớiNghĩaÔchiêumộbinhmã,
vừahànhquânvừaluyệnbinh,đến13/4thìtớiPhúcThanh,PhúcKiến.ThíchTụcQuangviếtthưbáocáotìnhhìnhchoĐàmQuan,xinĐàmQuankếthợp3cánhquâncùnghànhđộng. GiặcOabiếtquânMinhđãtới,bènsaingườihộtốngphầnlớntàivậtđãcướpđượcchởvề
nước,đồngthờiđiều3000quântớiHứaGiaThônthuộcChưLâm.BánđảoBìnhHảiVệgiốngmộtcáichânduỗirabiểnmàChưLâmlàcổchân,địahìnhhiểmtrở,làyếthầucốthủcủaBìnhHảiVệ. ĐàmQuanbiếtrõkhókhăntronglầntácchiếnnày,quânMinhnhiềuhơngiặcOasáu,bảy
lần,hợpvớibinhpháp“thậptắcvichi”(gấp10lầnthìbaovây). ĐàmQuantriệutậpThíchTụcQuang,DuĐạiDu,LưuHiểntớibànkếsáchtấncông.Mọi
ngườiđềuchorằng,giặcOatuy ítquânnhưngchiếmcứnơihiểmyếu,có thể lấymộtchọimười,quânMinhcầnphảitốcchiếntốcthắng. ThíchTụcQuangnguyệnđảmđươngtrọngtráchchủđộngđitiênphong,hộihợpvớihai
cánhquâncủaLưuHiểnvàDuĐạiDu. ĐàmQuanquyếtđịnhngàyhômsausẽtấncôngBìnhHảiVệ,lấyThíchTụcQuanglàmquân
tiênphong,đảmtráchviệc tấncôngchínhdiện;DuĐạiDu làmhữuquân,LưuHiển làmtảquân,đảmnhiệmbaovây2cánh,dùngtinhbinhlâmchiếnnhằmgiếthếtgiặcOa. Mờsánghômsau,ThíchTụcQuanglấyquâncủaHồThủNhânlàmquântiênphong,chia
binhtheobalộ,gấptiếnquân,khiđếndướichânnúiNgũĐảngSơn,trăngcònchưaxuốngnúi,binhmãnghỉngơichờthờicơ. Trờivừarạngsáng,ThíchTụcQuangchỉhuybinhmãtiếnsátđồnluỹgiặcOa.2000quân
giặcOavớihơn100kỵbinhtiênphong,tiếnranghênhchiến. ThíchGiaQuânphónghoảkhiđánhchặn,tiếngnổlongtrời,lửathiêungậpđấtkhiếnchiến
mãgiặcOakinhhoàngchạylồng,độihìnhtánloạn.NhưngbộbinhgiặcOavẫnngoancốchốngcự,vungđaomúakiếm,hòhétxônglên.ThíchGiaQuânkhôngsợ,đánhgiáplácàvớigiặcOa. Khicuộcchiếnđếnhồiácliệt,haicánhquâncủaLưuHiểnvàDuĐạiDucùngxôngtrận.
GiặcOatứbềgặpđịch,mấthếttinhthầnchiếnđấu,bịgiếtsạch.TànquângiặcOachạyvềHứaGiaThôn.3cánhquânMinhthừathắngtruykích,baovâygiặcOatạiHứaGiaThôn. ThíchTụcQuangquansáthướnggiórồidùnghoảcông,trongnháymắtsàohuyệtgiặcOa
biếnthànhbiểnlửa,giặcOakinhhãibỏchạy. Trậnnày,quânMinhtậptrungtoànbộưuthếvềbinhlực,dướisựchỉhuythốngnhấtcủa
ĐàmQuan,dùngchiếnlượcđộtkíchchínhdiệnbaovâyhaicánh,chỉtrongvàigiờđãgiếthơn2000giặcOa,cứuhơn3000tùnhânbịgiặcOagiamgiữ. Ngàyhômsau,ThíchTụcQuangpháibinhquétsạchsàohuyệtgiặcOa,lấylạiBinhHảiVệ.
QuânMinhthừathắngtiếnbinh,toànhộgiặcOaởphíanamPhúcKiếntanrã. “Địchtắcnăngphânchi”
Binhlựctươngđươngthìphảitìmcáchphântánbinhlựcđốỉphương.
LýCaodụđịchchiaquân,chiếmTháiSơn CuốinhàĐường,triềuchínhthốinát,quanlạichuyênquyền,cácphiêntrấnnổiloạn.Đại
Đườngbắtđầusuythoái.Nămthứ14ĐườngThiênBảo(năm755),tiếtđộsứPhạmDươnglàAnLộcSơn làmphản,mởmànbinh lửa liênmiên.Nămthứ3ĐườngĐứcTôngKiếnTrung(năm782)tháng11,tiếtđộsứLưLonglàChuThao,NguỵBácTiếtđộsứlàĐiềnDuyệt,HằngDựcĐôđoànluyệnquansátsứVươngVõTuấnvàTựlĩnhTriThanhquânvụLýNạpcùngănthềphảnĐườngxưngvương. ChuThaolàmthủlĩnh,tựxưnglàDựcvương;ĐiềnDuyệtxưngNguỵvương;VươngVõTuấn
xưngTriệuvương,LýNạpxưngTềvương.4ngườilôikéothêmLýHiLiệtlàTiếtđộsứHoàiTây(lưuvựcHoàiHàcủaHoãnBắc,tỉnhDựĐông). ThángBa,GiangTâyTiếtđộsứLýCaochémchếtbộtướngcủaLýHiLiệtlàHànSươngLộ
tạiHoàngMai(nayởphíatâybắchuyệnHoàngMai,tỉnhHồBắc)vàtiếnpháHoàngChâu. LúcnàyLýHiLiệtdờisàohuyệtvềTháiSơn(phíatâynamhuyệnHoàngMai,tỉnhHồBắc)
xẻgỗđàođất,đắpthànhcốthủ. VáchnúiTháiSơndựngđứng,hìnhthếhiểmtrở,mặttâynamgiápvớiTrườngGiang,vách
núilởmchởm,dốcđứng.Chỉcó1conđườngnhỏởphíađôngnamngoằnngoèodẫnlên.LýHiLiệtsaiquântrấngiữtạiđây. LýCaolàngườiđamưutúckế,giỏitùycơứngbiến.Đứngtrướctìnhthếkhókhănnày,nếu
đánhmạnhsẽthươngvonglớnmàkhôngchắcthắngnổi.Hiểnnhiênphảitìmcáchphântánlựclượngquânđịchrồitiếnđánhmớicóthểthủthắng. DođóLýCaosaingườicốýtiếtlộtintức,nóirằngôngsẽtấncôngphíatây,chiếmKỳChâu
(nayởphíabắchuyệnKỳXuân,tỉnhHồBắc)đồngthờiôngcôngkhaithumuathuyềnbèluyệntậpthủyquântrênsôngTrườngGiang,làmnhưmuốnthựcsựtấncôngphíatây.Vàingàysau,tấtcảđượcchuẩnbịxong.LýCaohạlệnhchocácchiếnthuyềnxuấtphátđồngthờitậphợpbộbinhởphíanamTháiSơntheoquânthủytiếnvềphíatây. LýHiLiệtnghebáo,nhưngeKỳChâubịmất,bởinơinàychỉcó1ítbinhsĩtrấnthủ,nêny
đíchthânmangquânđuổitheo.QuânLýHiLiệtsaumấyngàytruyđuổiđãrờixaTháiSơnhơn300dặm.LýCaothấyLýHiLiệttrúngkế,lệnhchobộbinhlênthuyền,thuậndòngquayvềTháiSơn. Lúcấychỉcòn1ítquânLýHiLiệtởlạigiữTháiSơn,bịquânLýCaotấncôngđãđầuhàng.
LýHiLiệtthấyquâncủaLýCaolênthuyềnmàvềmớibiếtmìnhmắcmưu,vộichoquân
quayvềcứuTháiSơnnhưngTháiSơnbịLýCaochiếmrồi. LýCaokhôngđểquânLýHiLiệtnghỉngơi,lậptứctấncông,đánhtanbọnchúng.Đâylàmột
trongnhữngchiếndịchlớntrongcuộcthảophạtLýHiLiệtcủaquânnhàĐường. “Thủsắcnăngtoảchi”
Quâníthơnđịchthìphảicốthủ.
VuKhiêmcốthủBắcKinh,đuổiNgõaThích QuyềnquânchínhtrongnhữngnămChínhThốngthuộctriềuAnhTôngnhàMinhbịquan
đạithầnVươngChấnthaotúng,nềnthốngtrịsuythoái.MôngcổNgoãThíchởphíabắcđãthốngnhấtđượccácbộlạcMôngcổkhác,lựclượngrấtlớn,khôngngừngquấynhiễubờcõinhàMinh. NămChínhThốngthứ14(năm1449),tháng7,thủlĩnhbộtộcNgõaThíchlàDãTiênchia
binhlàm4đường,xâmlấnbờcõi.QuânchủlựcdoDãTiênchỉhuytiếncôngĐạiĐồng(TpĐạiĐồng,tỉnhSơnTây),cácthànhngoàibiênảiđềubịNgoãThíchchiếm. VươngChấncaongạotựđại,văndốtvõdát,điềuđộng50vạnquân,cùngAnhTôngthân
chinh,BinhbộthịlangVuKhiêmcùngcácquanđạithầnhếtsứcngăntrởcũngvôhiệu. DãTiênchỉhuybinhmã,trungtuầnthángTámđãvâyhãmquânMinhtạiThổMộc(đông
namHoàiLai,tỉnhHàBắc),50quanđạithầnnhàMinhbịgiết,AnhTôngbịbắt,quânMinhthảmbại.VươngChấnbịhộvệtướngquânPhànTrunggiếtchết. Tin tức truyền tớikinh thành, triềuMinhhoảngsợ.Cácđại thần tranhcãikịch liệt, cuối
cùngchiathànhhaiphe,mộtphedoHànlâmthịgiảngTừTrìnhđứngđầuchủtrươngdờiđôxuốngphíanam,mộtphedoBinhbộthịlangVuKhiêmđứngđầuchủtrươngcốthủ. HoàngTháihậulệnhchoThànhvươngcoiviệctriềuchính,VuKhiêmlàmThượngthưbộ
binh,gánhtrọngtráchbảovệkinhthành. VuKhiêmchorằngsautrậnđánhtạiThổMộc,50vạnquânMinhtanrã,nhưngquânNgoã
Thíchcũngbịthương,ắtphảinghỉngơi,rồichúngmớitấncôngcácảitrọngyếu,chiếmlấyBắcKinh.Chỉcầnlòngngườinhấttrí,nắmvữngthờicơ,sẽgiữđượckinhthành.Đểổnđịnhcụcdiện,thốngnhấtýchí,VuKhiêmlậptộitrạngcủaVươngChấn,trừngtrịphecánhcủay. CưDungquanvàTửKinhquanlàhaiảimàquânNgoãThíchtừhướngtâybắcvàtâynam
tấncôngBắcKinhcầnphảiqua.VuKhiêmlệnhchoViênNgoạibộbinhLangLaThôngcùngBinhKhoacấpsựtrungTônTườngtrấnthủhaiảinàyvàchônđịalôitạicácnơihiểmyếu,ngănchặnđườngtiếncủaquânNgoãThích. Vớisựđồnglòngcủatướnglĩnh,quândân,VuKhiêmtổchứclựclượng,tăngcườngđàohào
đắplũy.Ôngcòntậphợpthợthủcôngngàyđêmchếtạovũkhí,trongvàingàyđãlàmđượcmấyvạnbộáogiáp,hơn1000chiếnxa,hơn2vạnkhẩusúnghoảmai,44vạnmũitên. VuKhiêmlệnhvậnchuyểnmấytrămvạnthạchlươngthảotừcácchâuhuyệnlâncậntới
BắcKinh.Lúcnàyquânsĩcònlạitrongthànhchỉcòngần10vạn,phầnđônglàbinhsĩgiàyếu,
VuKhiêmlệnhchoĐôđốcThạchHưởngchỉnhđốnlạiquânngũcùngtướnglĩnh.Qua1thángchuẩnbị,thaoluyện,chiêumộ,quânsốlên22vạn,cáctướngsĩđềucóvõkhí,khiêngiáp. Tháng10nămấy,quânchủlựcdoDãTiênchỉhuyđượcHỷNinhlàquantriềuMinhbịbắt,
dẫnđường lénvượtnúi,quaảiNamQuan, tấncôngTửKinhquan(nayở trênđỉnhnúiTửKinh,huyệnDịch,tỉnhHàBắc).TônTườngchếttrận,quânNgoãThíchtiếngầntớiBắcKinh. VuKhiêmpháicáctướngchỉhuyquânsĩbàytrậnởbênngoàiCửuMôn,BắcKinh,ôngtự
mìnhchỉhuyquântrấnthủtạiĐứcThắngMôn.Khicáccánhquânbàibinhbốtrậnxong,VuKhiêmlệnhđóngcửathành,biểulộquyếttâm“khôngthắngkhôngvề”. DãTiênđemquân tớidưới thànhBắcKinh,bàibinhbố trậnởngoàiTâyTrựcMôn.Vu
KhiêmpháiĐôđốcCaoLễ,MaoPhúcThọđemquânnghênhchiến,đánhbạiquântiênphongNgoãThíchtạiphíabắcthổthànhChươngNghiMôn.Trậnđầuthắnglợi,tinhthầntướngsĩlêncao.Ngayđêmấy,VuKhiêmlạipháibinhtậpkíchdoanhtrạiNgoãThích,cứuhơn1000tùbinh. QuânNgoãThíchchuyểnhướngsangtấncôngĐứcThắngMôn.Vừamaytrờiđổmưalớn,
HữuđôđốcThạchHưởngtheolệnhcủaVuKhiêmpháimộtítquânkỵbinhđinghênhchiếnrồivờthuadụđịch.Hơn1vạnkỵbinhNgoãThíchtruykíchtớibênthành,VuKhiêmhạlệnhphảncông,quânmaiphụcđổrachémgiết,ThầnCơDoanhdùnghoảpháooanhkích.Tiềnhậugiápcông,kỵbinhNgoãThíchthảmbại,emtraiDãTiênlàBộtLachếttrận. Dã Tiên 2 trận đại bại, chuyển sang tấn công Tây TrựcMôn. Vì các cửa đều phòng thủ
nghiêmngặt,tướngsĩđồnglòng,quânNgoãThíchtấncôngkhôngnổi,lạihaotổnnhiềuquân. Ngày14/10,DãTiênlạitấncôngChươngNghiMôn.VuKhiêmpháiphótổngbinhVõHưng,
đôđốcVươngKinh,dùngquânđemsúnghoảmai làm tiênphong,quâncungđao làmhậuquân. 5 vạnquânkỵ khác củaNgoãThíchbao vây tấn côngCưDungquan (tâybắchuyệnXươngBình,tỉnhBắcNinh).LaThôngtrấngiữởđâylợidụngthờitiếtchuyểnlạnhđộtngột,lệnhquânsĩđổnướclêntườngthành,khiếnCưDungquanbiếnthànhmộttoàbăngthành,quânNgoãThíchkhôngtấncôngđược.LaThôngnhânkhiquânđịchkhôngphòngbị,xuấtthànhtậpkích,đánhbạiýđồmuốnchiếmCưDungquancủaDãTiên. CuộcchiếnbảovệBắcKinhkéodài5ngàyliền,DãTiênsợcôngthànhkhôngđược,màcòn
khôngcóđườnglui,cuốicùngnhânđêmtối,nhổtrạiluibinh.VuKhiêmquânítnhưngkiêntrìcốthủ,bảovệđượcBắcKinh. “Bấtnhượctắcnăngtịchi”
Yếuhơnđịchthìtránhgiaochiến.
BanSiêucốthủđánhluiquânNguyệtThị KhiBanSiêuđisứTâyTạng,nướcNguyệtThịtừngpháibinhgiúpđỡsứgiảnhàHánđánh
bạinướcXaSư,nênquốcvươngnướcNguyệtThịgởithưtớiBanSiêuvớiýđịnhxinlấycôngchúanhàHánlàmvợ.Khôngcóchiếuchỉcủatriềuđình,BanSiêuđãtừchốilờithỉnhcầunày. QuốcvươngNguyệtThịthẹnquáhoágiận,lệnhphóvươngchỉhuy7vạnquân,tấncôngBan
SiêuvàonămVĩnhNguyênthứhaithờiĐôngHán(năm90). BanSiêuđóngquânlạithànhSơLặcchỉcóvàingànquân,khihaytinđạiquânNguyệtThị
sẽtấncông,binhsĩđềulosợ. BanSiêuthảnnhiên,triệutậpbộhạvànói:“ThếquânNguyệtThịtuymạnh,nhưngphải
vượtThôngLĩnhởphíađông(têngọichungcủacaonguyênBạcMễNhĩvàsơnmạchCaLạtcủanúiCônLuân),đườngxangàndặm,khôngcólươngthảotiếpviện,saođánhlâuđược?Nếutacốthủtrongthành,địchkhóchịunổiđóikhát,khôngđánhcũngphảilui”. Thuộchạ củaBanSiêu theo lệnh, đemhết lương thảo của trămhọbênngoài vào trong
thành,tổchứcphòngthủ. PhóvươngNguyệtThịtựthịkiêudũnglạiỷbinhnhiều,ngàyngàytớitrướcthànhkhiêu
chiến.BanSiêuđềubỏngoàilai,chỉhạlệnhchoquânsĩcốthủ. PhóvươngNguyệtThịtấncôngmấylầnkhôngđược,dolươngthảosắphết,đànhphảichia
quânrabốnphíatìmkiếmlươngthảo. XungquanhthànhSơLặc,bốnphíađềulànơihoangdã,khôngtìmđâuralươngthảo.Thấy
tìnhhìnhbắlđầunguyngập,phóvươngNguyệtThị lòngnhư lửađốt.Khôngcòncáchnàokhác,phóvươngđànhchosứgiảmangvàngbạcchâubáutớinướcKhâuTừ(nayởhuyệnKhốXa,TânCương)đểcầuviện. BanSiêutínhtrướcđiềunày,nênsaiquânmaiphụcgiữađường,đợikhisứgiảNguyệtThị
tới,đổragiếtvàbắthếtbinhtướngNguyệtThị. BanSiêuđemđầusứgiảNguyệtThịbêutrướccổngthành,Phóvươngkinhhãi,đếnbước
đườngcùngđànhsaisứgiảcầuhoàvớiBanSiêu,xinôngchomộtconđườngđểtrởvềcốquốc. “Tiêuđịchchikiên,đạiđịchchicầmdã”
Binhđãyếumàcứcốthủsẽbịquânđịchlớnmạnhbắthết.
CôngTônTánbỏmạngvìtửthủcôthành CuốỉthờiĐôngHán,cườnghàocátcứcácnơi,quanhnămbinhlửa,nămHưngBìnhthứhai
(năm195)CôngTônTánchiếmUChâu,bịtướngKhúcNghĩacủaViênThiệuchỉhuyliênquânđánhbại,mấthơn2vạnquân,phảiluivềcốthủtạiDịchKinh(tâybắchuyệnHùng,tỉnhHàBắc). Lúcấyhạnhán,dịchchâuchâuxảyra,lươngthựcthiếuthốn,CôngTônTánphảithựchiện
kếhoạch“tíchtrữlươngthực,cốthủDịchKinh,chờthờithế”. NămKiếnAnthứba(năm198),ViênThiệupháiđạiquânbaovâyDịchKinh,CôngTônTán
biếtmìnhthếcôsứcyếu.nếuđểlâuắtsẽbịViênThiệuđánhbại.ÔngliềnpháicontrailàCôngTônTụcđếnnhờquânkhởinghĩanôngdânởHắcSơn(namTháiHànhSơn,tỉnhHàBắc)cứuviện,cònmìnhchuẩnbịđembinhphávây,tiếnvềTâySơn(TháiHànhSơn),dựavàoquânkhởinghĩaởHắcSơnđểchuyểnvềDựcChâu,cắtđứthậulộcủaViênThiệu. QuanTịnh,hộtướngcủaCôngTônTánlạican:“Naytinhthầnchiếnđấucủaquânsĩđãmất
hết,sởdĩcóthểcốthủởđây,làvìmọingườiđềulochongườithânởquê,nênmớinươngnhờngài.Nếungàirờikhỏiđây,erằngkhócókếtquả!”. CôngTônTánđãcókếhoạchđứngđắnlạinghelờicansai lầmcủaQuanTịnhmàbỏkế
hoạchphávây,quyếttâmcốthủchờviệnbinh.ĐạiquâncủaViênThiệungàycàngtớigầntoànhộquânsĩcủaCôngTốnTánđềusợ,chỉcòncáchđắpthêmthànhlũychochắcđểtửthủ. Mùaxuânnămsau,lãnhtụquânkhởinghĩaởHắcSơnlàTrươngYêncùngCôngTônTục
mang10vạnquânđếnchiviệnchoDịchKinh.Đạiquâncònchưatới,CôngTônTánnóngvộisaisứgiảtớiliênlạc,hẹnsẽđốtlửalàmhiệu,nộingoạigiápcôngđánhViênThiệu. Nàongờ,sứgiảbịquântrinhsátcủaViênThiệubắtđược.ViênThiệutươngkếtựukế,theo
đúngướchẹnmànổi lửa.CôngTônTán tưởngquânchiviệnđã tới,bènrời thànhnghênhchiếnvớiViênThiệu,trúngquânmaiphụccủaViênThiệu. CôngTônTánđạibại,vộiluiquânvàothành.ViênThiệutăngcườngtấncông,saingườiđào
địađạodướichânthànhrồichogỗvàođốt,tườngthànhđổxuống.ViênThiệutấncông.Đếnđây,CôngTônTánmớihốihậnvềviệcnghetheolờikhuyênsailầmcủaQuanTịnh,ôngbiếtngàytànđãtớibènchémhếtgiaquyếnrồi tựthiêu.ViênThiệuđánhthắngCôngTônTán,chiếm4châu:Dực,U,Tịnh,ThanhvàtrởthànhthếlựccátcứlớnnhấtTrungNguyênlúcbấygiờ. “Bấttriquânchibấtkhảdĩtiếnnhivịchitiến,bấttríquânchibấtkhảdĩthoáinhivịtrithoái,
thịvịmiquân” Khôngbiếtrõquânkhôngthểtiếnmàvẫnxuaquântiếnlên,khôngbiếtrõquânđộikhôngthể
thoáimàvẫnhạlệnhthoáilui,nhưthếgọilàtróibuộcquânđội.
ĐườngHuyềnTôngtróitayquânđội,đểmấtTrườngAn Tháng11nămĐườngThiênBảothứ14,AnLộcSơnlấydanhnghĩathảophạtDươngQuốc
Trung,chỉhuyhơn10vạnquân,tiếngầptừPhạmDươngxuống,hòngchiếmTâykinhTrườngAn(TâyAn,tỉnhThiểmTây),ĐôngkinhLạcDương(LạcDương,tỉnhHàNam). Mùng8thángChạp,AnLộcSơnchiếmHuỳnhDương,choquântiênphongđánhLạcDương.
ĐườngHuyềnTôngluônyêuvìAnLộcSơn,hoàntoànbấtngờtrướcviệcnày,ônglệnhTiếtđộsứAnTâylàPhongThườngThanhcùngHữukimngôđạitướngquânCaoTiênChichiêumộbinhmãnghênhchiến. PhongThườngThanhcókinhnghiệmtrậnmạc,saukhitớiLạcDương,chỉ10ngàyđãchiêu
mộđược6vạnquân.Nhưngquânchiêumộchưađượchuấn luyệnđãvộinghênhchiến,bịthiếtkỵcủaAnLộcSơnđánhtan,phảirútvềphíaTây,đếnngày12,AnLộcSơnchiếmđượcLạcDương. ĐểđảmbảoantoànchoTrườngAn,PhongThườngThanhvàCaoTiênChiluiquânvềthủ
tạiảiĐồngQuan(tỉnhThiểmTây),nơinàyđịathếhiểmyếu,dễthủkhócông.AnLộcSơnchưathểcôngphá. NhưngĐườngHuyềnTônglạinghelờixiểmnịnhcủagiámquântháigiámBiênLệnhThành
màghépPhongThườngThanhvàCaoTiênChivàolội“làmlòngquândaođộng,bỏmấytrămdặmđấtThiểm,ănbớtquânlương”màgiết2đạitướng. Tiếp đó, ĐườngHuyền Tông phái Tiết độ sứHà Tây LũngHữu là Ca ThưHàn làm phó
nguyênsoáibinhmã,chỉhuy8vạnquânhợpvớiquânsốcũcủaCaoTiênChi,tiếnđónglạiĐồngQuan,chờcơhộiđánhbạiquânphảnloạn. ThángGiêngnămThiênBảothứ15,quânAnLộcSơnphíatrướcbịchặntạiĐồngQuan,sau
lưngbị cắtđườngvề, lòngquânbấtan.AnLộcSơnkhông thể chờ thêm,vội xưngĐạiYênHoàngđếtạiLạcDương,vàthươngnghịvớicáctướngviệcrútluivềPhạmDương. LúeấyquyềnquânchínhtrongtriềudoTểtướngDươngQuốcTrungthaotúnghoàntoàn.
DươngQuốcTrungchỉsợCaThưHànluibinhvềTrườngAnđoạtquyềncủamình,nêntâuvớiĐườngHuyềnTônghãyhạlệnhchoCaThưHànrờiải,tấncôngquânphảnloạnnhằmlấylạiThiểmChâu,LạcDương. Saukhihaytin,CaThưHànbèntâuvớiĐườngHuyềnTông:“AnLộcSơnvốngiỏidùngbinh
nêndùngkếgiảthuadụta.Quânphảnloạntừxamàtới,lợivềđánhnhanh,quântaphòngthủ
nơihiểmyếuchờthờicơ.Nayquângiặctìnhthếquẫnbách,tựsẽrốiloạn,đếnkhiấytathừakếtấncông,chẳngcầnđánhtacũngbắtđượcAnLộcSơn”. QuáchTửNghi,LýQuangBậtcũngtâu:“NêndẫnquântớilấyLạcDương,quấynhiễusào
huyệtAnLộcSơn.ĐạiquântạiảiĐồngQuannêncốthủ,đólànơihiểmyếu,khôngnênvộitấncông”. DươnaQuốcTrungthấycáctướngphảnđối,chorằnghọliênkếtđểchốngmình,yliềntâu:
“Quầngiặckhôngphòngbị,màCaThưHànkhôngtấncông,sẽbỏlỡcơhội”. ĐườngHuyềnTôngmùquángchỉtinDươngQuốcTrung,đồngthờicũngmuốnphảncông,
nênbỏquaýkiếnđúngđắncủacáctướng,pháisứgiảtớigiụcCaThưHàntấncông.CaThưHànkhôngdámtráilệnh,đànhdẫnquânrờiảitấncông, Lúcnày,ThôiCànHựuchỉhuymộtcánhquânphảnloạnđóngtạiLinhBảo(tỉnhHàNam),
vàTâyNguyên(cáchLinhBảo50dặm).TâyNguyênphíanamdựavàonúi,phíabắccóHoàngHàngăn,ởgiữacó1đườngđộcđạodài70dặm.ThôiCànHựumaiphụcởnhữngnơihiểmyếu,chờquânCaThưHàntới. ĐầuthángSáu,haiquânsắpđánh.CaThưHàn,ngồithuyềnquansáttrậnthếquânđịch,
thấyquâncủaThôiCànHựukhôngquá1vạn,chỗdàychỗmỏng,hỗnloạnkhôngthànhtrậnthế. CaThưHàntiếnquân,chođại tướngVươngTưLễdẫn5vạnquânđi tiênphong, tướng
BàngTrungmang10vạnquânđiđoạnhậu,tựmìnhchỉhuy3vạnquânởphíabắcHoàngHà. Haihênvừagiaophong,quânphảnloạnđãcuốncờnhưmuốnbỏchạy.QuânCaThưHàn
tưởngthậtliềntruykíchtheođườngđộcđạo,đúngnhưdựđịnhcủaThôiCànHựu.ThôiCànHựulệnhquânmaiphụctrútgỗđátừtrênnúixuống,xôngrachémgiết,quântriềuđìnhchếtvôsố. Vìđườnghẻmchậthẹp,bộbinhkhólòngtácchiếnquântriêuđìnhbènđeogiápchongựa,
dùngxeđitrước,tấncôngquânđịch.ThôiCànHựulạidùngmấychụcxecỏchặnlại,sauđónổilửa,trongnháymắtlửakhóibốcmịtmù,ọuântriềuđìnhkhôngthểtiếnđược.QuântriềuđìnhlạichorằngquânAnLộcSơnvẫntậptrungtrongkhóilửa,bèndùngcungbắnloạn.Chotớichiềutốikhóilửatắthết,quântriềuđìnhmớiphátgiácrằngtrướcmặtchẳnghềcóquânphảnloạn. Lúcnày,ThôiCànHựuchokỵbinhtinhnhuệtừphíanamđánhvuhồivàosaulưngquân
triềuđình,quanquântrướcsaugặpđịch,chẳngđánhtựtan,quânsĩvứtbỏvũkhítrốnvàosơncốcvànhảyxuốngsôngHoàngHà. Quânphảnloạnthừathắngtấncông.BàngTrungthấyquântiênphongcủaVươngTưLễrút
về,chẳngđánhcũngtựtanrã,quânlínhHàBắcdoCaThưHànchỉhuythấyvậycũngtranhnhaubỏchạyvềĐồngQuan.ThôiCànHựutruykích,chiếmảiĐồngQuan.CaThưHànsợbị
ĐườngHuyềnTôngchémđầunhưPhongThườngThanh,CaoTiênChi,nênđầuhàngquânphảnloạn. TrậnĐồngQuanđạibại,TrườngAnkhógiữ,ĐườngHuyềnTôngvộibỏkinhđômàchạy,tự
lãnhchịuhậuquảnặngnềdotinDươngQuốcTrungmà“tróitay”tướnglĩnhnơimặttrận. “Bấttrilamquânchisự,nhiđồngtamquânchichính,tắcquânsĩhoặchĩ.Bấttrítamquân
chiquyền,nhiđồngtamquânchinhậm,tắcquânsĩnghihĩ.Tamquâncáihoặcthảnghi,tắcchưhầuchinạnchihĩ.Thịvịloạnquândẫnthắng”. Khônghiểu sự vụ trongquânđộimà lại can thiệp vào thì sẽ khiến tướng sĩ hoangmang;
khôngbiếtsựquyềnbiếntronglĩnhvựcquânsựmàcanthiệpvàoviệcchỉhuyquânđội,sẽkhiếntướngsĩnghingờ.Quânđộiđãhoangmanglạinghingờ,ắttaihọadocácchưhầuxâmphạmsẽtới.Thếgọilàtựlàmloạnquânmình,tựchuốclấythấtbại.
NgưTriềuÂntựlàmloạnquânmình ThángChínnămChíĐứcthứhaiđờiĐườngTiêuTông(năm757),quanquântriềuđìnhliên
tiếpđánhbại quânphản loạn củaAnKhánhTựvà lấy lại TrườngAn, LạcDương. Lúcnày,ĐườngTiêuTông lại long trọng tiếprướcĐườngHuyềnTôngvề triều,banthưởngchocáccôngthần,khôngsaibinhtruykíchquânphảnloạn,tạochochúngcơhộiphụchồilựclượng. AnKhánhTựsaukhichạytớiNghiệpThành(bắcAnDương,tỉnhHàNam),liềnthuthậptàn
binh,chiêumộquânmãđượcthêm60vạn,thếquânlạihùngmạnhnhưtrước. Quanquânphảncôngthắnglợi,mốimâuthuẫngiữaAnKhánhTựvàSửTửMinhngàymột
sâusắc,SửTửMinhtừngcólúcquihàngtriềuĐường,nhưngcảhai lạicùngnhauliênhiệpchốnglạinhàĐường, ThángChínnămCànNguyênthứnhất(năm758)ĐườngTiêuTônglệnhchoSócPhương
TiếtđộsứlàQuáchTửNghi;HàĐôngTiếtđộsứLýQuangBậtcùng9Tiếtđộsứkháctậptrungmấychụcvạnquân,thảophạtAnKhánhTự. ĐườngTiêuTônghẹphòi,đanghi,sợđịavịvàthanhthếcủaQuáchTửNghi,LýQuangBật
quálớnsẽuyhiếpmìnhnênlầnxuấtquânnày,ôngkhôngcửailàmthốngsoái,màpháicậnthầnNgưTriềuÂn-1ngườikhônghiểugìvềquânsựlàmQuândungTuyênuýsửtrísứ,9vịtiếtđộsứchỉhuymấychụcvạnquânđềuphảitheolệnhhọNgư. AnKhánhTựchỉhuy7vạnquân,tiếpchiếnvớiquanquântạiVệChâu(huyệnCấp,tỉnhHà
Nam),QuáchTửNghiđánhhạiAnKhánhTự,giếthơnbavạnquân,bứcAnKhánhTựphảibỏVệChâutháoluivềNghiệpThành. Quanquânbao vâyNghiệpThành, đồng thời chia quân tấn công và chiếm lấy các quận
huyệnlâncận,NghiệpThànhnguyngập. AnKhánhTựvội saingườiđếnLạcDương (nayở tâynamTpBắcKinh)cầucứuSửTử
Minh,chỉcầnSửTửMinhchịuxuấtquân,AnKhánhTưsẽnhườngngôihoàngđếnướcYêncho.SửTửMinhcũngsợquanquândiệtmấtAnKhánhTựthìysẽmấtđithếlựchậuthuẫn,liềndẫn30vạnquâncứuNghiệpThành. Tháng12,saukhiSửTửMinhtấncôngvàchiếmNguỵChâu,thángGiêngnămCànNguyên
thứhai,SửTửMinhtựxưnglàĐạithánhYênvương,đóngquânđợithờicơ. LýQuangBậtphântíchtìnhthếvổícáctướng:“SửTửMinhánbinhbấtđộnglàmuốnquân
talơlàcảnhgiác,sauđóythừacơtậpkích.NếutachiaquânuyhiếpNguỵChâu,SửTửMinhsẽkhôngdámkhinhxuất.NghiệpThànhhẳnsẽphảiđầuhàng,đến lúcđó ta sẽ tập trung lực
ỉượng,dễdàngđánhbạihọSử”. NgưTriềuÂn lạikhôngchấpnhậnkếsáchnày ,màhạ lệnh toànquândốcsức tấncông
NghiệpThành,bỏmặcchoSửTửMinhthừacơhànhđộng. QuanquântriềuđìnhdẫnnướcsôngtrànvàoNghiệpThành,AnKhánhTựtửthủchờcứu
viện.Vìquanquânkhôngcóthốngsoái,nênthiếusựchỉhuythốngnhất,tiếnthoáikhôngtheochiếnlược.Dođó,vâythànhmấythángmàkhônghạđược. Quanquânmệtmỏi,SửTửMinhthấythờicơđãchínmuồi,bènđemquântớicáchNghiệp
Thành50dặmhạtrại,gióngtrốngphấtcờhưtrươngthanhthế.SửTửMinhsaitrángsĩgiảlàmlínhtriềuđìnhcướpvàđốtlươngthựccủaquanquân.Quanquânthiếulương,lòngquâncàngdaođộng. TạisôngAnDươngởphíabắcNghiệpThành,SửTửMinhlậptrungquântinhnhuệtấncông
mãnh liệt,quanquânkhôngcóchủsoái,không thểphốihợpcáccánhquân,mẩychụcvạnquânmãbịnămvạntinhbinhcủaSửTửMinhđánhbạiđànhrútvềLạcDương. SaukhitiếnvàoNghiệpThành,SửTửMinhdùngkếgiếtchếtAnKhánhTựvàcáctướng
thântíncủahọAnrồithâutómtoànbộbinhlựccủaAnKhánhTự.ThángTưnămCànNguyênthứhai,SửTửMinhtựxưnglàhoàngđếĐạiYên,đổiLạcDươngthànhYênKinh. ThángChíncùngnăm,SửTửMinhtựmìnhmangquânchia4cánhtiếnxuốngphíanam,
vượtquaHoàngHà,tấncôngvàchiếmBiệnChâu,sauđóthừathắngtiếnvềphíatây. LýQuangBậtkhôngđủbinhlực,bènbỏLạcDương,luiquânvềHàDương(nayởphíađông
namhuyệnMạnhtỉnhHàNam)bỏngỏđườnglớn,nhưngdễtiếnthoái,cóthểgiámsátđượcphíasaulưngSửTửMinh.LýQuangBậtgọiđâylàthế“cánhtayvượn”. SaukhitiếnvàoLạcDương,chiếmđượcthànhtrống,SửTửMinhthấyLýQuangBậtthủtại
HàDương,bấtkỳlúcnàoycũngcóthểbịtậpkíchsaulưngvàbịcắtđứtđườngvề,bènđóngquânởphíanamBạchMãTựxâythànhtrì,đốỉđầuvớiquanquân. ThángMười,SửTửMinhnhiềulầntấncôngHàDươngđềuthấtbại,ymuốndụLýQuang
BậttớiLạcDươnghộichiến,nhưngLýQuangBậtánbinhbấtđộng,SửTửMinhbịthế“cánhtayvượn”chếngự. ThángChínnămThượngNguyênthứnhất(năm760),ĐườngTiêuTôngmuốnnhâncơhội
SửTửMinhđanggiằngcovớiLýQuangBật,hạlệnhchoQuáchTửNghimang7vạnquântừSócPhươngđếnchiếmLạcDương,nhưnglạibịNgưTriềuÂncảntrở,mấtđicơhội. ThángHainămThượngNguyênthứhai,SửTửMinhsaingườivàoTrườngAntungtinđồn
rằng:tướngsĩquânSửđánhlâumuốnvề,trêndướikhôngđồnglòng,nếuquanquângấpđánhsẽthắng.NgưTriềuÂndốtnáttinngay,nhiềulầntâuvớiĐườngTiêuTôngđểLýQuangBậtxuấtbinhphảncôngLạcDương.
LýQuangBậttâurằng:“Thếgiặcđangmạnh,khôngthểtiếncông”.NgưTriềuÂnvuchoLýQuangBậttộimuốnlàmloạn. CốHoàiÂnlàSócPhươngTảsươngbinhmãsứ,cóhiềmkhíchvớiLýQuangBậtcũngphụ
hoạthêm:“NayđãđếnlúccóthểlấyđượcĐôngKinh”.ĐườngTiêuTôngnghelời,lệnhchoLýQuangBậtphảixuấtkích.LýQuangBậtphảinghelệnh,hẹncùngcáccánhquântấncôngLạcDương,NgưTriềuÂncũngxuấtbinhcùnglúc. QuanquânđánhnhauvớiquântiênphongcủaSửTửMinhtạinúiMangởphíatâybắcLạc
Dương.LýQuangBậtđềnghịdựavàonúibàytrận,NgưTriềuÂnkhôngnghe,chỉmuốnbàibinhbốtrậnởđồngbằng.LýQuangBậtnhẫnnạigiảithích:“Nếutadựavàonúicóthểtiếnthoáinhưý.Nếubàỵtrậntrênđồngbằng,chẳngmaythấtlợithìnguyhiểmchotoànquân,SửTửMinhlàtướngthiệnchiến,tachớkhinhthị”.Nóirồiônghạlệnhchođạiquândựavàonúikếttrận.Nhưngđạiquânvừahànhđộng,NgưTriềuÂnquát:“Khôngcólệnhcủata,cấmkhôngđượctựýhànhđộng”. SửTửMinhthấytrậnthếcủaquanquânrốiloạnhènthừacơtấncông.
Quanquânđạibại, tửthươngmấyngànngười.SửTửMinhthừathắngchiếmHàDương,
HoàiChâu(TẩmDương,tỉnhHàNam).Trongcuộcchiếnnày,quanquânchiếmưuthếtuyệtđối,nhưngtoànthua,vìngườicầmquânkhônghiểuviệcquân,khôngbiếtdùngngườinêncuốicùngthảmbại. “Tríkhảdĩchiếndữbấtkhảdĩchiếngiảthắng”
Ngườibiếtđánhđượchaykhôngcóthểgiànhthắnglợi.
ACốtĐảthiệnchiếndùngítthắngnhiều NướcLiêutừNgũĐạitớiBắcTốngluônlàmộtcườngquốcphươngbắc,cùngtồntạivớicác
nướcTrungNguyên.TừkhiTốngĐạoTônglênngôi,nướcLiêungàymộtsuyyếu.Năm1101,cùngnămkhiTốngHuyTôngkếvị,ThiênTộđếnGiaLuậtDiêuHỉcũngkếvịngaivàngnướcLiêu.ThiênTộđếhoangdâmvôđạo,ngàycàngápbứcbóclộtcáctộcdânmìnhcaiquản. TộcNữChânbịápbứcnặngnhất,cưtrútạiBạchSơnHắcThủy(địakhuhànhchínhĐông
Bắc),mỗinămphảitiếncốngvàngbạcchâubáungựavà“HảiĐôngThanh”chonướcLiêu.HảiĐôngThanhlàmộtgiốngchimưng,sinhsốngtạimiềnduyênhảiNhật.NgườiNữChânmuốncóđượcHảiĐôngThanhphảiluônchiếnđấuquyếtliệtvớicácbộlạckhác. Mỗinăm,sứthầnnướcLiêutớiđòicốngvậtđềumuốncómỹnhânhầuhạ,ngaycảphụnữ
cóchồngcũngphảitớiphụcdịch.NgườiNữChânvôcùngoánhận. NămChínhHoàthứbađờiTốngHyTông(năm1113),NữChânTiếtđộsứÔNhãThưbệnh
chết,emtraiônglàACốtĐảlênthay. NămChínhHoàthứtư(năm1114),ACốtĐảmộtmặtpháingườidòlathựchưtriềuLiêu,
mặtkháctriệutậpcácbộlạcsởthuộclạixâydựngthànhlũy,trấngiữnơihiểmyếu,chếtạobinhkhí,tăngcườngchuẩnbịchiếntranh. VuaLiêubiếtACốtĐảđangchuẩnbịchốnglạimình,lệnhchothốngsoáiTiêuThácBốcGia
đóngquântrấngiữchâuNinhGiang(đôngnamCátLâm,PhùDư)đềphòngbấttrắc. ACốtĐảnóivớitướngsĩ:“Chúngtanêntấncôngtrướcđểchiếmthượngphong”.Ôngtập
trunghơn2500quânmãtiếnvềphíachâuNinhGiang.KhiquânsắptớibiêngiớinướcLiêu,ACốtĐảpháibộ tướng làTôngCánđốc thúcbinhsĩmauchóngvượtquahào lũyquânLiêudựnglên.ACốtĐảvừadẫntoànquânvượtquahàolũythìtaongộvớiquânBộtHảicủaLiêu.QuânBộtHảiđánhmạnhvàocánhtráiquânTôngCán,TôngCánkhôngđịchnổi,từtừthoáilui. ACốtĐảlệnhchocáccungthủbắntênyểmhộchoTôngCán.TướngLiêulàGiaLuậtSắc
Thựcbỗngngãngựa,thuộchạcủayxônglêncứu. ACốtĐảdùngtênbắnchếtthuộchạcủaGiaLuậtSắcThựcvàbắnbịthươngGiaLuậtSắc
Thực.KỵbinhquânLiêuxôngtớiđềubịbắngục,GiaLuậtSắcThựcnhổtênmàchạy,cáccungthủbắnđuổi,GiaLuậtSắcThựcchếtdướitrậnmưatên. QuânLiêumấttướngnhưrắnmấtđầu,tranhnhaubỏchạy.ACốtĐảhạlệnh:“Giếthếtquân
địch”.QuânLiêuđạibại.ACốtĐảthừathắngtiếncôngvàvâyhãmchâuNinhGiang.
Lúcnày,ThiênTộđếcủanướcLiêuđangđisănởKhánhChâuthuộcvùngtâybắcThượng
Kinh,khôngbiếtquânNữChântiếncông,khihaytinchâuNinhGiangthấtthủ,mớiđiều7000quânđếnđóng tại XuấtHàĐiếm (tâyhuyệnTriệuNguyên, tỉnhHắc LongGiang). XuấtHàĐiếmởphíabắcsôngÁpTử,haibênđốìđầunhau.Tháng11,AcốtĐảnhânkhiđêmtốimangquânvượtsôngÁpTử,tậpkíchquânLiêu,giànhthắnglợi. SautrậnđánhbạiquânLiêutạiXuấtHàĐiếm,lựclượngACốtĐảcàngmạnh,cácbộlạcở
phíabắcnướcLiêuđềutheohàngNữChân.ACốtĐảmuốnthiênhạquiphụcnênnămTốngChínhHoàthứnăm(năm1115)nhằmTếtNguyênĐánlênngôihoàngđế,lấyquốchiệulàĐạiKim,đổiniênhiệulàNguyênThụquốc. Saukhilênngôi,ACốtĐảxuấtquântiếnđánhÍehChâu(nayởphíađôngbắcCátLâm,Nông
An).QuânLiêubỏthànhrútvềphủHoàngLong. VuaLiêuhaytinbènpháiĐôthốnghànhquânlàGiaLuậtNgạcNhĩĐamang20vạnkỵbinh,
7vạnbộbinhtậpkếttạithànhĐạtLỗCổ(đôngnamXuấtHàĐiếm)chờquânKimtấncôngphủHoàngLongthìđánhtậphậuvàochâuNinhGiang.ACốtĐảbiếttin,tậptrungbinhlựcvềthànhĐạtLỗCổnghênhchiến. QuânKimđếnĐạtLỗcổ,ACốtĐảthấyquânLiêuđóngrảiráckhắpnơi,tinhthầnủrũ,bèn
nóivới thuộchạ rằng: “QuânLiêunhiềunhưng lòngquân rối loạn, thấyquân tađếnđã tựkhiếpsợ,chúngtahãynắmlấycơhộinàymàtấncông”. Liềnđóôngtruyềnlệnhchocáctướngbàytrậntrêncaonguyên,lệnhchoTôngHùngmang
kỵbinhtiếnđánhvàosườntráiquânLiêu. TôngHùngchỉhuykỵbínhtấncông,quânLiêuởsườntráiđịchkhôngnổiphảitháochạy,
nhưngsườnphảivẫnngoancườngchốngcự.TôngHùngbèndùngtoànlựctấncôngsườnphảiđánhtanquânLiêu,rồitruykích,baovâydoanhtrạiquânLiêu.Sángsớmngàythứhai,quânLiêuphávâymàchạy.ACốtĐảtruykích,giếtsạchquânLiêu. Tháng8,ACốtĐảlạitiếnquântớiphủHoàngLong.ACốtĐảthấyphủHoàngLongthànhtrì
kiêncốlạicótinhbinhtrấngiữ,nênhạlệnhvâymàkhôngcông.Tháng9,quântrongthànhmấthếttinhthầnchiếnđấu,quânKimđánh1trậnđãhạđượcthành. ThiênTộđếđượctinphủHoàngLongthấtthủthìvôcùngsợhãi,tháng11,vuaLiêuđích
thânchỉhuy70vạnđạiquânphânbalộ,tiếntớiphủHoàngLongcôngkíchquânKim. ACốtĐảthấyThiênTộđếđíchthânchỉhuyđạiquânthìcốthủkhôngra.Sauvàingàyquân
KimbắtsôngđượcmộtviênquancủaLiêu,biếttinsaukhiThiênTộđếxuấtchinh.GiaLuậtTrươngNôđịnhmưuphản,ThiênTộđếbắtđầuluibinh.ACốtĐảxuaquântruysát. KhiquânKimtớiHộBộĐápCương,ACốtĐảnói:“Địchnhiềutaít,khôngthểchianhỏquân
ra.TathấybinhmãquânLiêu,trungquânmạnhnhất,Liêuchúaắtởtrongđó,chỉcầnđánhbại
cánhquânnàythìcóthểthắnglợihoàntoàn”. Vìthếônglệnhchohữuquântấncông,tảquânhợpcông.TrungquâncủaLiêuvừathua,3
quânđãrốiloạn,quăngvũkhímàchạy. Sautrậnnày,ThiênTộđếmấthếtlựclượngthảophạtACốtĐả.QuânKimcàngđánhcàng
hăng,chỉvàinămsauchiếmđượcĐôngKinh,ThượngKinh,chiếmlĩnhmiềnđôngbắc. "Thứcchúngquảchidụnggiả,thắng”
Biếtđượccáchdùngbinhnhiềuítkhácnhau,thìcóthểgiànhthắnglợi.
VươngTiễndiệtnướcSở VươngTiễnlàmộtdanhtướnggiỏicủaTầnsauthờiChiếnQuốc,trongcácchiếndịchlớn
nhỏkhiTầnthôntínhTamTấn(Hàn,Triệu,Nguỵ),VươngTiễnlậpnhiềuchiếncôngnổidanhvềcáchdùngbinhlấyítthắngnhiềunênđượcTầnvươngChínhrấttrọngdụng. Nămthứ21TầnvươngChính(226trướcCôngNguyên)TầnchuẩnbịđánhSở.Tầnvương
ChínhhỏitướngquânLýTín:“TấncôngSởcầnbaonhiêubinhmã?”,LýTíntướngtrẻ,háothắng,đáp:“Cần20vạnlàđủ”.TầnvươngChínhlạihỏicâunàyvớiVươngTiễn,VươngTiễnđáp:“Sởlànướcmạnhmàchỉdùng20vạnquânắtthấtbại.Theothầnphảicó60vạnmớiđủ”.Tầnvươngthanthầm:“VươngTiễngiàrồi!” TầnvươngliềnphongLýTínlàmđạitướng,MôngĐiềmlàmphótướng,chỉhuy20vạnbinh
mãđánhSở.VươngTiễnthácbệnhvềquêdưỡnglão. Nămthứ22thờiTầnVươngChính(225trướcCôngNguyên),LýTíntấncôngvàchiếmBình
Dư,toànquânđềuhứngkhởi. Sởvươngđượctin,phongHạngYênlàmđạitướngchỉhuy20vạnquân,cùngtiếnbằnghai
đườngthủy,bộchặnđánhLýTín.Khigiaochiến,bảylộbinhmãdoHạngYênmaiphụccùngđánhúp,LýTínbạitrậnhỏchạy. HạngYêntruysátmấyngàyđêm,quânTầnthươngvongvôsố.MôngĐiềmtâulạitoànbộ
tìnhhìnhcuộcchiếnchoTầnVươngChính.TầnVươnghốihậnvìkhôngnghelờiVươngTiễnnênđíchthânđếngặpVươngTiễnvànói:“Quảnhânkhôngnghetướngquân,LýTínquảnhiênlàmnhụcuydanhnướcTần.NaynghenóiquânSởtừphíatâykéotới,tướngquântuybệnh,lẽnàolạinhẫntâmkhônggiúpquảnhân”.VươngTiễntừchối,TầnVươngthỉnhcầumấylầnnữa,VươngTiễnnói:“Nếuđạivươngthựcmuốnhạthầncầmquânthìphảicấpđủ60vạnbinhmãmớiđược”. Tầnvươnghỏivìsaocầndùngnhiềuquânnhưvậy,VươngTiễnđáp:“Dùngbinhnhiềuhay
ítđềuphảitheotìnhhìnhthựctế”.TầnVươngChínhđồngý,phongônglàmđạitướngquân,giaocho60vạnquânchinhphạtSở. NămTầnvươngChínhthứ23(năm229trướcCN)VươngTiễnchỉhuy60vạnquân,thếnhư
chẻtre,chiếmmộtvùngrộnglớncủaSởtừTrần(HoàiDương,tỉnhHàNam)chotớiBìnhDư.SởvươnghuyđộngtoànbộbinhmãtrongnướcchốngTần. VươngTiễnđóngquân,doanhtrạidàihơn10dặm,cốthủkhôngra,HạngYênngàyngàysai
người khiêu chiến,Vương Tiễn không ra đánh. Hạng Yên nghĩ: “Vương Tiễn già rồi nên sợ
khôngrađánh”. VươngTiễnlocảithiệnbữaănchobinhlính,chohọnghỉngơi,cùngănuốngchungvớihọ.
Cáctướngcảmđộng,luônxinchiếnđấu,nhưngVươngTiễnkhôngnóigì. Cứthếgiằngcomấytháng,quânSởmỏimệt.VươngTiễnhạlệnhtấncông.QuânSởbịđánh
bấtngờ,hốthoảngứngchiến.QuânTầndưỡngbinhtrămngày,dùngbinhmộtgiờ, lấymộtđịchmười,quânSởtanrã. QuânSởbỏchạy,quânTầnliêntụctruyquét,đếntậnKỳNamgiếtchếtHạngYên.Chẳng
baolâusau,tấncôngvàokinhđôThọXuâncủaSở,bắtsốngSởvương,phếlàmthứdân. “Thượnghạđồngdụcgiảthắng”
Toànquânđồnglòngnhấttríthìgiànhđượcthắnglợi
QuânHánđồnglònggiữvữngSơLặc MùađôngnămVĩnhBìnhthứ17đờiĐôngHán(năm74)MinhđếLưTrangpháiPhụngxa
ĐôuýĐậuCố,KỵĐôuýLưuTrương,PhòmãĐôuýCảnhBỉnhchinhphạtnướcXaSưởTâyVực(thuộchaihuyệnThổLỗPhiênvàCátLâmTátNhĩtỉnhTânCương). ThángBanămVĩnhBìnhthứ18,HungNôsaiTảLộcLãivươngmang2vạnkỵbinhtậpkích
nướcXaSư.CảnhCungsaiTưMãmang300quânđinghênhchiến,vìquânsốquáítnênbịHungNôđánhbại,giếtsạch. HungNôthừathắngtấncông,giếtchếtHậuvươngAnĐắc,baovâythànhKimBồ.
CảnhCungcốthủtrongthành,dùngtênđộcbắnranhưmưa.QuânHungNỏtrúngtênđộc,
vếtthươngbỏngrát,thịtdarơitừngmảng,kinhhãi,ngỡlàlênthần.Vừahaytrờiđổmưato,HungNôđànhluiquân. ĐểphòngbịHungNôtấncôngnữa,CảnhCungrờiquânđếnthànhSơLặc,cạnhđócómột
consuốilớn,vàtăngcườngphòngbị. ThángBảy,HungNôquảnhiênlạikéotới,chúnglấpkínkhesuốihòngcắtđứtnguồnnước
cungcấpchothànhSơLặc.CảnhCungđíchthânchỉhuyquânsĩđàogiếnglấynước,nhưngđàosâugần20trượngvẫnkhôngcónước,binhsĩvìquákhátđànhlấynướcđáingựamàuống. CảnhCungkhôngnảnlòng, tiếptụcsaingườiđàogiếng,chẳngbao lâuđãcónướcdùng,
CảnhCunglệnhchoquânlínhmangnướcđổrangoàithànhchongườiHungNôthấy,ngườiHungNôrấtngạcnhiên,ngỡrằngquânHáncótướngnhàtrờigiúpđỡ,nênlạisợhãiluiquân. Tháng11quânHungNôdoYênKỳ,QuiTừtấncông,giếtchếtTrầnMục,BắcHungNôsai
quânvâycôngQuangSungtạithànhLiễuTrung,quânđộicủanướcXaSưvốnđãquihàngnhàHánnaycũnglàmphản,câukêtvớiHungNôvâyđánhCảnhCung. Lúcấy,doHánNinhđếbănghànênquântiếpviệnđếnchậm.Trongtìnhthếhiểmnghèo
này,CảnhCungvẫnbìnhtĩnh,độngviênbinhlínhcốthủthànhSơLặc. Mấythángtrôiqua,việnbinhchưatớimàlươngthựctrongthànhđãcạn,binhlínhluộcda
lấytừcungnỏraănchođỡđói.VìCảnhCungđồngcamcộngkhổvớihọnênbinhlínhdùkhổđênđâucũngkhôngmộtlờioánthán,trêndướimộtlòngquyếttửthủthành. HungNôĐơnVu phát hiện binh lính trong thành ngày càng ít đi, nên phái sứ giả sang
khuyênCảnhCungđầuhàng,sẽphongcholàmBạchỐcvươngvàđemcongáimìnhgảchoCảnhCung.
CảnhCungchémđầusứgiảHungNô,biểulộquyếttâmthàchếtkhôngđầuhàng.
HungNôĐơnVutứcgiận,tăngcườngbinhlực,tấncôngthànhSơLặc.ThànhSơLặcnhỏbé
tuysắpsập,nhưngCảnhCungvàbinhlínhvẫnkiêncườngchiếnđấu,quânHungNôvẫnchưachiếmđượcthành. ThángGiêngnămKiếnSơthứnhấtHánChươngđế,việnbinhcủatriềuđìnhđãtới, thấy
tướngsĩtrongthànhquầnáoráchrưới,thânhìnhtiềutuỵ,ainấyđềurơinướcmắt.CảnhCungdẫnquântheoviệnbinhrờiSơLặc,khiluivềtớiNgọcMônquan,toànquânchỉcòn13người. TrungLangtướngTrịnhChúngdângthưlênHánChươngđế,đềnghịvuabanthưởngcho
cảnhCungvàcácthuộchạcủaông.HánChươngđếphongCảnhCunglàmKỵĐôuý,cácbinhsĩkhácđềuđượcphongthưởng. “Dĩnguđãibấtngugiảthắng”
Ngườibiếtlấymìnhcóchuẩnbịkỹđốiđịchvớiquânthùkhôngchuẩnbị,cóthểgiànhthắng
lợi.
LâmTắcTừlấychuẩnbịđánhkhôngchuẩnbị,thắngquânAnh Từđầuthếkỷ19,thựcdânAnhcâukếtvớiquanlạihủbạitriềuThanh,chuyểnrấtnhiều
nhaphiếnvàoTrungQuốc,đầuđộcnhândân,cướpđoạttàinguyên. TổngđốcHồQuảnglàLâmTắcTừ,dangthưlênhoàngđếĐạoQuang,nóirõtáchạicủanha
phiến.ĐạoQuangđếlệnhLâmTắcTừlàmkhâmsaiđạiIhầnđếnQuảngChâuđiềutravàcấmnhaphiến. ThángBanămĐạiQuangthứ19(năm1839),LâmTắcTừđếnQuảngChâu,vớisựgiúpđỡ
củatổngđốcLưỡngQuảnglàTrịnhVĩnhTrinh,ralệnhđiềutravàcấmnhaphiến,côngviệcthuđượchiệuquảtốt,rồihủynhaphiếnởHổMôn.NhưngLâmTắcTừbiết,ngườiAnhsẽdùngưuthếquânsựđểuyhiếp.Vìvậyôngbắttaychuẩnbị. DoÁoMônlànơingườiphươngTâytụhội,đãbịngườiBồĐàoNhachiếm,LâmTắcTừcho
ngườiđếnÁoMônmuabáochícủaphươngTâyđểtheodõitìnhhìnhmớinhất.Ônglập1vănphòngởQuảngChâu,chuyêndịchnhữngtàiliệuvềchínhtrị,lịchsử,địalýthếgiớivàsoạnthànhcácsáchnhư:“HoaSưDiNgôn”,“TứChâuChí”... Quacáctàiliệunày,LâmTắcTừphầnnàonghiêncứucóhệthốngvềưukhuyếtđiểmcủa
ngườiAnhtronglĩnhvựcquânsựđểđặtrachiếnlượcchiếnthuậtthíchứngvớitìnhhình. Nhằmvàođặcđiểmđịchmạnhtayếu,LâmTắcTừđềraphươngchâmchiếnlượclà“Lấy
thủlàmcông,dưỡngquântamạnh,đánhquânđịchmệt”.Ôngtổchứclựclương,bốtríphòngvệ,trưngtậpthuyềnbè,chỉnhđốnthủyquân.CònAnhcũngtăngcườngkếhoạchxâmlược. Tháng11nămĐạoQuangthứ19,AnhyêucầunhàThanhchongườiAnhcưtrútạiÁoMôn.
LâmTắcTừbiếtđâylàhànhđộngcheđậymưuđồxâmlượcnêncựtuyệt.Ônglệnhcho10chiếctàuAnhphảirờikhỏiLãoVạnSơn(nayởhuyệnTrungSơn,tỉnhQuảngĐông). TàuAnhrờikhỏiLãoVạnSơn,nhưngvẫnquanhquẩnởvùngduyênhải,chờcơhộiđột
nhập.LâmTắcTừbànbạcvớiQuanThiênBồi,tướngchỉhuythủybĩnh:“NếukhôngtrụcxuấttàuAnhsẽđểlạihậuhọa,cầnhànhđộngtriệtđể”. ThángGiêngnămĐạoQuang20(1840),dướisựchỉhuycủaLâmTắcTừ,vàomộtđêmtối
trời,nhânkhithủytriềuxuống,thủyquânchialàm4lộ,tấncôngtàuAnh.NgườiAnhkhônghềđềphòng,bịtâpkíchbấtngờ,vôcùnghoảngsợ,thủyquânthừacơthiêuhủy23tàu,rấtnhiềungườiAnhbịchếtđuối,cáctàucònlạivộivãbỏchạy.
ThángTưnămđó,Anhchohơn30chiếnthuyềnxâmphạmbờbiểnQuảngĐông,dùngđạihácbắnvàocácthuyềnđánhcávàcưdânmiềnduyênhải.LâmTắcTừđềrakếhoạch“dùnghoảcôngđốtcháychiếnthuyềnAnh”vàtuyểnchọnnhữngtướngsĩthủyquânưutúđểhuấnluyện. Mộtđêmtháng5,thủyquânTrungQuốcđùnghỏathuyềntiếnsáthạmđộiAnh.QuânAnh
đangngủsay.Quânsĩnhanhchóngtrèolêntàugiặc,châmlửađốt,hơn10chiếnthuyềnđãbốccháy,binhlínhAnhhoảngloạntháochạy.Thủyquânlạidùnghỏathuyềntấncông10chiếnhạmkháccủaAnhởngoàivùngbiểnKimTinhMôn,LãoVạnSơn. VớisựchỉđạođúngđắncủaLâmTắcTừ,quândânQuảngĐôngtíchcựcphòngbị,anhdũng
chiếnđấu,khiếnquânAnhkhôngdámxâmphạmvùngduyênhảiQuảngĐông. “Tướngnăngnhiquânbấtngưgiảthắng”.
Tướngsoáigiỏimàkhôngbịvuakiếmchế,cóthểthắng.
CamMậuướchẹnvớívuatrướckhixuấtbinh Nămthứ7ChuNoãnvương,TầnVõvươngpháiTảthừatướngCamMậuđisứnướcNguỵ,
ướchẹnvớiNguỵTươngvươngcùngcấtbinhđánhHàn,choHướngThọlàmphósứ.CamMậuvốntàitríhơnngười,đưựcTầnHuệvươngyêu,phonglàmtướng. TrongcôngcuộcbìnhđịnhHánTrung,ôngđãcórấtnhiềucônglao.SaukhiTầnHuệvương
chết,TầnVõvươngkếvị.ThụcHầuquânthừacơlàmphản,VõvươngsaiCamMậumangquânvàodẹp.Dẹpxongtrởvề,CamMậuđượcphonglàmTảthừatướng.LầnnàyTầnVõvươnglạipháiCamMậuđisứ,đặthếthivọngvàoông. CamMậutớikinhđôĐạiLươngnướcNguỵ.SaukhicùngNguyTươngvươngthươnglượng
xongviệcthảophạtnướcHàn,ôngnóivớiphósứHướngThọ:“ÔnghãyvềtrướcbáochođạivươnghayNguỵvươngđãđồngýcùngTầnphạtHàn,nhưngtôilạimuốntakhôngphảinhọcsứctấncôngHàn”. TầnVõvươngsaukhingheHướngThọbáocáocảmthấykhóhiểu,bènthânchinhđếnTức
Nhưỡng(địadanhcủaTần)gặpCamMậu,hỏirõnguyêndo.CamMậuđáp:“TầnvàNguỵcáchnhauquáxa,đườngsáxaxôihiểmtrở,tácchiếnxangàndặmthựckhólắmvậy”. TầnVõvươngkinhngạc.KhiCamMậuvàoThụcdẹploạnsoracòngiankhổhơnphạtHàn
gấpbộimàchưahềngheCamMậuthankhó,saohômnayôngtanóivậy,hẳnphảicóthâmý.CamMậunói:“Thầncómộtcâuchuyệnmuốnkểchođạivươngnghe.Xưakia,TăngSâmlàhọctròKhổngPhuTử,khicònnhỏ,nướcLỗcóngườicùnghọtêngiếtngười.CóngườiđibáochomẹcủaSâmbiết,mẹSâmkhôngtin,thảnnhiênngồidệtvải.Mộtlúcsaulạicóngườiđếnnói:“TăngSâmgiếtngười!”MẹSâmvẫnkhôngtin,thảnnhiênngồidệtvải.Sauđóngườithứbabướcvàonói:“TăngSâmgiếtngười!”.MẹSâmhoảngsợquẳngcảthoimàchạy.NgườicóđạođứcnhưTăngSâmchỉvìcóbangườinóiônggiếtngườimàđếnngaycảmẹôngrấthiểuconcũngphảinghingờ.NaythầnđạođứcchẳngbằngTăngSâm,màđạivươngtínnhiệmthầncũngchẳngbằngmẹtincon,trongtriềuquyếtkhôngchỉcóvàibangườinghingờthần,chỉeđạivươngsẽ...” TầnVõvươngnói:“TachẳngphảilàmẹTăngSâmnênsẽkhôngnghenhữnglờisàmtấu”.
CamMậuchỉcườirồilạikể:“Nămxưa,NguỵVănhầulệnhchoNhạcDươngmangquântấn
côngnướcTrungSơn,banămmớichiếmđược.KhiNhạcDươngtrởvềluậncông,NguỵVănhầubèngiaochoNhạcDươngmộtcáihòm.Mởraxemchỉthấybêntrongtoànnhữngsớtấucủaquầnthầngièmphaôngsuốt3nămqua. NhạcDươngchợthiểura,khấuđầuquìlạynói:“Thắnglợilầnnàychẳngphảidocôngcủa
thần,màtoànnhờsựgiúpđỡcủađạivương!”. CamMậutiếp:“NaythầnlĩnhmệnhphạtHàn,nếuđạivươngtinlờicácđạithầntrongtriều,
giữađườngbỏdở,chẳngnhữngđạivươngphụlòngNguỵvươngmàngườiHànsẽoánhậnthần”.TầnVõvươngnói:“Ngươiantâm,taquyếtkhônglàmthế”.ĐểkhiếnCamMậuanlòng,TầnvươngcònlậpđàntếtrờiởTứcNhưỡng.SauđóđemtoànbộgiaquyếncủaCamMậuvàocung.LúcấyCamMậuthựcsựantâm... KhiCamMậuchỉhuyđạiquânxuấtchinh,Tầnvươngđitiễnnói:“Ngươicứanlòngmàđi,
tasẽkhôngkiềmchếđâu”. LiênquânTầnNguỵhợpvâyNghiDươngcủaHàn,đánhhơnmộtthángmàchưahạđược,
trongtriềuTầnnổilêndưluậnphỉbáng,hoàinghi.Tầnvươngchỉcườikhôngnói. 3thángtrôiqua,CamMậuvẫnchưahạnổithànhNghiDương.QuânHàncốthủtrongthành
đánhbạicáccuộctấncôngcủaliênquânTầnNguỵ.NghiDươnglànơitrọngyếucủaHàn,binhnhiềulươngđủ.CamMậubènthayđổichiếnlược,vâymàkhôngđánh,chờthờiđợibiến. Tạitriềuđình,vuaTầnbắtđầulolắng.LúcnàyHữuthừatướngThưLýTử,CôngTônThích
cũngcólờigièmphaCamMậu. ĐợihơnnămthángvẫnkhôngcótinCamMậuthủthắng,TầnVõvươngtiếpnhậnýkiếncủa
quầnthần,hạchiếuthưlệnhchoCamMậuluibinh. CamMậunhậnđượcchiếuchỉ,khôngvộibãibinhmàchosứgiảmangthưvề,trongthư
nhắctớilờithềướctạiTứcNhưỡng,Tầnvươnghiểura,khôngbãichiếuchỉ,màcònchoquânchiviệnCamMậu. CamMậucóthêmviệnbinh,đíchthânxuấttrậnchỉhuychiếnđấu.CuốicùngcôngpháNghi
Dương,giànhthắnglợi.HànvươngthấyquânTầnthếthịnh,đànhpháiThừatướngTrọngXỉcầuhoàvớiTần.CamMậubãibỉnhtrởvề,TầnVõvươngcàngtínnhiệmông. “Tribỉtrikỷ,báchchiếnbấtđãi”
Biếtngườibiếtta,trămtrậnkhôngthua.
HànTínbiếtngườibiếtta,bìnhđịnhTamTần ThángHainămHánCaoTổthứ1(206trướcCôngNguyên)HạngVũtựxunglàTâySởBá
vươngđóngđôtạiBànhThành(TừChâu,tỉnhGiangTô),đồngthờiphongvươngcho18chưhầu.PhongchoLưuBang làmHánTrungvương, caiquảnBaThục,HánTrungxaxôi,đemQuanTrungphongchobahàngtướngcủaTamTầnlà:ChươngHàm,TưMãHânvàĐổngẾnhằmkềmgiữkhôngchoLưuBangtiếnvềphíađông. SaukhiHạngVũphongvươngchocácchưhầu,HànTínbỏSởtheoHán,cùngLưuBangđến
NamTrịnh.TuyđượcĐằngCôngHạHầuAnhvàthừatướngTiêuHànhiềulầntiếncử,HànTínvẫnchỉlàm1chứcquannhỏlàTrịtúcĐôuý.HànTínbènbỏđitìmđườngkháctiếnthân. TiêuHàhaytinHànTínbỏđi,liềnvộiđuổitheomàkhôngkịpbáochoLưuBangbiết,Tiêu
HàđuổimấychụcdặmmớitheokịpHànTín,TiêuHànói:“HánvươnglàngườitrọngnhântàihãyđểtatiếncửngươivớiHánvươnglầnnữa,hãychờthêmvàingàyrồicóđicũngchẳngmuộn”.HànTínthấyTiêuHàthànhkhẩnmớitheoôngtavềNamTrịnh. LưuBangtheoýTiêuHà,dựngđànbáitướngrồiđíchthânlênđàncửhànhnghithứcbái
HànTín làmđại tướngvàtruyền ỉệnhchohaquân:“Kẻnàokhinhthị tướngquân, làmtráimệnhlệnhsẽxửphạttheoquânpháp”. Nghithứchoàntất,LưuBanghỏi:“Tiêuthừatướngmấylầnliếncử,hẳntướngquâncódiệu
kế?”.HànTínnói: “Đạivươngmuốntranhthiênhạ, thửtự ỉưựngmìnhcódũngmãnhbằngHạngvươngkhông?”.LưuBanglặngthinhhồilâuđáp:“Takhôngbằng”. Hàn Tín nói: “Thần cũng thấy vậy. Hạng vương quátmột tiếng, cả ngàn người kinh sợ,
nhưngykhôngbiếtdùngngười,cũngchỉlàcócáidũngcủakẻthấtphu.Dùcóngườilậpđượccônglớnđángphongtướcvị,ycũngkhôngchịu”. “Hạngvươngkhôngdựngđô tạinơidễ công thủnhưQuanTrung,màđóngđô tạiBành
Thành,lạiphongvươngchưhầutheothânsơ,tướngsĩrấtbấtbình.QuânSởđitớiđâucướpcủagiếtngườitớiđó,trămhọbịbứcphảiquiphục.HạngvươngdanhlàmBávương,thựcmấtlòngngười,vìvậythếlựcsẽmauchóngsuyyếu”. “HạngvươngphongvươngchoHàm,Hàn,Ế,họđềulàhàngtướngcủaTần,nămxưaHạng
vươnggiếthơn20vạnhàngbinhcủaTần,chỉcó3ngườinàymaymắnsốngsót,dânTầnthảyđềuoánhậncảbangườiấy”. “Màđạivươngtừkhitớiđây,phếbỏphápluậthàkhắccủaTần,dânTầnthảyđềuquiphục.
Nếuđạivươngcấtbinhtiếnvềđông,phátcáothịthìcóthểbìnhđịnhđượcTamTần”.
LưuBangvôcùngmừngrỡliềnquyếttâmđôngchinh.Từđótrởđi,HànTínngàyđêmhuấnluyệntướngsĩ,đíchthântruyềnthụcáctrậnpháp,chẳngbaolâuquânHánbinhlựcngàymộtmạnhmẽ,tinhthầnchiếnđấutăngcao. Lúcấy,cáctướngcủaHạngVũlàĐiềnVinh,TrầnDưtừnglậpcônglớntrongchiếntranh
thảophạtTầnnhưngkhôngđượcphongvươngnênrấtbấtmãn,vàothángNămnămHánCaođếthứ1cảhailàmphản.HạngVũvộicấtbinh,trướchếttấncôngĐiềnVinh-đangtựxưnglàTềvương. LưuBangthấythờicơđãtới,đíchthândẫnđạitướngHànTín,thốnglĩnh10vạnquânngầm
rờiCốĐạo,tậpkíchđấtUng. TrungtuầnthángTám,quânHánđãlớiTrầnThương(đôngBảoKê)ChươngHàmcảkinh,
vộimangquânứngchiến. QuânHánxaquêđãlâunênvừatiếpchiếnliềnliềumìnhxônglên.QuâncủaChươngHàm
phầnlớnlàdânđầtTần,vẫnchưanguôihậncũvớiHạngVũnênbỏvũkhítháochạy. ChươngHàmcùngtànquânrútvềthủởHiếnChi.QuânHánbắcthangcôngthành,Phàn
Khoáidẫnquânđiđầu,chémgiếtquângiữthành.ChươngHàmvộibỏthànhchạyvềPhếChâu,kinhđôđấtUng,HànTínkhôngđểmất thời cơ, pháiChuBột,QuanAnh công chiếmHàmDương,cắtđứtđườngluivềphíađôngcủaChươngHàm,sauđócấtbinhvâycôngPhếChâu. PhíatrướcmặtPhếChâulàsôngVịThủy,HànTínlệnhchoPhànKhoáichặndòngchảytại
hạlưu,nướcsôngdânglênngậpthành,ChươngHàmthấynguyvộirờicửabắcmàchạy.HànTínhạlệnhtruykích,ChươngHàmgắnggượngchiếnđấu,cuốicùngthuatrận,rútkiếmtựvẫn. ĐịchvươngĐổngÊ,TáivươngTưMãHânhaytinChươngHàmthuatrậntựsát,tựbiếtkhó
chốngđỡnênđầuhàngHánvương.Nhưvậy,đấtTamTần,nhưHànTíndựliệu,trong20ngàyđềulọtvàotayHánvươngLưuBang. “Bấttribỉ,bấttrikỷ,mỗichiếntấtđãi”
Đãkhôngbiếtngười,lạichẳnghiểuminh,trậnnàocũngthua.
VươngChiêuViễntrậnnàocũngthua NămthứbảyChuHiềnĐức(năm960),thủlĩnhcấmquânTriệuKhuôngDẫnphátđộngbinh
biếntạiTrầnKiều(đôngbắcKhaiPhong,tỉnhHàNam),đoạtchínhquyềnthayChuxưngđế,dựnglêntriềuTống,đóngđôtạiBiệnLương(KhaiPhong,tỉnhHàNam). TriệuKhuôngDẫntíchcựctrùhoạchđạinghiệpthốngnhất.Nămthứ4saukhiôngkếvị,
ôngbắtđầuviệcthốngnhấtphíanam.SaukhibìnhđịnhHồBắc,HồNam,ôngchuẩnbịdiệtHậuThục. MạnhSưởngkếvịngôivuaHậuThục,chỉbiếtvơvétsảnvậtBaThục,khônglotriềuchính,
quầnthầnengại,nhândânoánthán. Khi quân Tống diệt xong LưỡngHồ, tướng Thục là LýNgô nói vớiMạnh Sưởng: “Triệu
KhuôngDẫnxưngđế,dựng lênnhàTống,khôngnhưBắcHán,HậuChuchỉbiết an cưmộtphương,thờicơthốngnhấtbốnbểđãtới.NayTốngđãbìnhđịnhLưỡngHồ,theoýthầnthìtanêncùngTốnggiaohảođểbảotoànBaThục”. TrikhumậtviệnsựVươngChiêuViễncựclựcphảnđối:“ChibằngliênhợpvớiBắcHán,
ướchẹncùngvượtsôngtiếnxuốngphươngnam,quântarờiTíNgọcốc(namTâyAn,tỉnhThiểmTây)tiếpứng,thànhthếgọngkìm.Nhưvậy,TriệuKhuôngDẫnbuộcphảiluivềTrungNguyên,khôngdámxâmphạmBaThục”. VươngChiêuViễnluônsánhmìnhvớiGiaCátLượng,nhưngychỉbiếtnóisuôngchứkhông
biếtlàm.HâuThụcvốnchẳngquenluyệnbinh,BắcHántựthânkhóbảotoàn.VươngChiêuViễnđềramộtkếhoạchnhưvây,vốnchỉlàkhoáclác,nhưnglạiđượcMạnhSưởngđồngtình,pháiQuânhiệuTriệuNhanThaođisứBắcHán. TriệuNhanThaobiếtrõkếhoạchnàykhóthànhcông,liềnmangthưmậtcùngbảnđồđịa
hình của Ba Thục tới Biện Lươn". Triệu KhuôngDẫn lệnh cho Vương Toàn Bân làmHànhdoanhđôbộthuộc,LưuQuangNghĩa,ThôiNhanTiếnlàmphótướng,đemhaiquânthủy,bộbinhđichinhphạtThục. MạnhSưởngđượctincấpbáo,hoảnghốtsaiVươngChiêuViễnlàmHànhdoanhđôthống,
đemquânchốnglạiTống;lệnhchotểtướngđặttiệcrượungoàithànhtiễnVươngChiêuViễn. Rượungàsay,ChiêuViễnkhoáclác:“Lầnnàythầnxuấtchinhchẳngnhữngđánhđuổiđược
quânTốngmàcònthừathắngtruykích.Vớithần,việclấyTrungNguyêndễnhưtrởbàntay”. VươngChiêuViễnnghenóiquánTốngđãcôngchiếmHưngChâu(LượcDương,tỉnhThiểm
Tây),bènsaiHànBảoChính,LýTiếnmang5ngànquânnghênhchiến.
HaingườiđemquântớiTamTuyền(tâynamhuyệnMiễn,tỉnhThiểmTây)thìgặpquân
tiênphongcủaTốngdoSửDiênĐứcchỉhuy. SửDiênĐứccóbiệthiệulàThầnTí(cánhtaythần),giaochiếnmộthồi,đãbắtsốngLýTiến,
HànBảoChínhxônglạicứucũngbịSửDiênĐứcbắtsống.QuânThụcbỏchạy. VươngChiêuViễnhaytinhai tướngbịbắt,khôngdámtiếnnữa,đóngquântạiLợiChâu
(QuảngNguyên,tỉnhTứXuyên).LợiChâuởbờđôngsôngGiaLăng,núinonbaobọc,địathếhiểmtrở.làconđường“yếthầu”đểvàoThục.VươngChiêuViễnmuốnđợiquânTốngởđây,nhờđịahìnhhiểmyếumàgiànhthắnglợi. SửDiênĐứcsaukhibắtsônghaitướng,khôngchủquan,biếtđạiquâncủaVươngChiêu
ViễnđóngtạiLợiChâu,ôngbènđóngquântạiTamTuyền,đợiquânchủlựctới.VàingàysauVươngToànBân,ThôiNhanTiếnmangquântới.NghexongtìnhhìnhdoSửDiênĐứcbáolại,VươngToànBânquyếtđịnhtiếnquântớiLợiChâu. QuânTốngnhanhchóngcôngphátrạiTiểuMạnThiênởphíabắccáchthànhLợiChâu40
dặm.TừxanhìnlạithấyquânThụcdựavàonúisôngdựngnhiềudoanhtrại,cờtrốngnghiêmchỉnh. ThôiNhanTiênthấytrênsôngcócầumàquânThụckhôngchặtbỏ,chỉpháimộtsốtướng
sĩgiữtạiđầucầu,ThôiNhanTiếnnóivớiSửDiênĐức:“Lạthật,saoVươngChiêuViễnkhôngphácầu”.SửDiênĐứcnói:“HọVươngngudốtmàtựđại,cólẽycốýmuốnhưtrươngthanhthếvớita!”. ThôiNhanTiếnmuốnthửxemthựclựcđốiphươngthếnào,nênsaiTrươngVạnHữumang
mộtngànquânđicướpcầu.QuânTốngxôngđếncầugiếtsạchquâncanh,cướpđượccầu.ĐiềunàychứngthựcquânThụcchẳngcóbaonhiêulựclượng. VươngToànBânsaukhihạtrạiđóngquânbênsôngliềnchiaquânthành3lộgiápcôngtrại
ĐạiMạnThiên(cáchQuảngNguyên35dặmvềphíađôngbắc). ĐịathếtrạiĐạiMạnThiênrấthiểmtrở,khótấncông.VươngToànBân,ThôiNhanTiếnhạ
lệnhchoquânsĩđứngtrướctrạichửi,khíchchoVươngChiêuViễnrađánh. QuảnhiênVươngChiêuViễnnổigiận,ỷvàonhiềuquân,dốctoànlựcxuấtchiến.ThôiNhan
TiếnthấyVươngChiêuViễnsaibộtướngmangquânxuốngnúi,nênranghênhchiếnrồivờthuachạy. VươngChiêuViễnthúcquânđuổitheo.Đuổihơn3dặm,bỗngquânmãcủaSửDiênĐứcđổ
rachémgiết,SửDiênĐứcvừađánhvừanói:“Ngươicònchưachịuđầuhàng,địnhđểtachémđầuhaysao?”. Đánhmộtlúc,SửDiênĐứcphóngkiếmvềphíatướngThục,nói:“Ngươitựđánhmộtmình
đì!”NóirồiSửDiênĐứcvỗngựabỏchạy,tướngThụcnổigiậnthúcquântruykích.
VươngChiêuViễnbỗngthấymìnhrờitrạiquáxa,vộimuốnthuquântrởvề,đãthấyquân
Tốngtừbamặtậptới.VươngChiêuViễnbịlọtgiữatrùngvây,chẳnglogìđếntướngsĩ,vộiđàotẩuvàotrongnúi. Maymàyvốnthôngthạođườngnúiởđây,nênchạythoátvềthànhLợiChâu.QuânTống
thừathắngchiếmĐạiMạnThiên,thunhiềulươngthựcvàkhígiới.Ngàyhômsau,VươngToànBân,ThôiNhanTiếnđuổiđếnphíabắcthànhLợiChâu. Đánhchẳngbaolâu,quânThụcthuachạy.Nhưthếchỉsaubatrận;VươngChiêuViễnđã
mấthếtquânchủlựcbènvượtsôngtrốnvềBảoKiếmMôn. VươngToànBânkhôngtruykíchmàtruyềnlệnhhạtrại,chờtincánhquânphíađôngcủa
LưuQuangNghĩatớimớiquyếtđịnhhànhđộng. CánhquânphíađôngcửaLưuQuangNghĩatiếntớiQuìChâu,theokếhoạchđịnhtrước,bỏ
thuyềnlênbộcáchToảGiangPhùKiều30dặm,theođườngbộtấncôngQuìChâu. QuìChâulàcửaảiđườngthủyquantrọngnhấttạiThục,tướnggiữthànhlàCaoNhanTrù,
VõThủKhiêmkhôngngờquânTốngtấncôngtheođườngbộ,vộivãnghênhchiến,lấptứcbạitrậnrútvàothủtrongthànhQuìChâu. Quân Tống đoạt được cầu nổi trên sông, tiến thẳng đến trước thành Quì Châu. Võ Thủ
Khiêmmuốnrời thànhnghênhchiến,CaoNhanTrùngăn lại: “QuânTống từxa tới, chủvềđánhnhanh,tacứthủchắclàđược”. VõThủKhiêmkhôngnghe,chỉhuyhơnngànquânkỵrờithànhnghênhchiến.Yđánhvới
tướngTốnglàTrươngĐìnhHànđượcmộtlúc,khôngchốngnổi,thuatrậnrútvàothành. QuânTốngthừathắngđuổivàotrongthànhQuìChâu,CaoNhanTrùmangquânđánhtrả,bị
đánhbại,chạyvềphủ,châmlửatựthiêu. KhiđãbìnhđịnhxongcácquậnhuyệntạiHiệpTrung,LưuQuangNghĩabáotinchoVương
ToànBân.VươngToànBânđượctin,tiếnquânchiếmÍchQuang(ChiêuHoá,tỉnhTứXuyên).ÔngđượcmộthàngbinhchobiếtphíađôngcóđườngtắtđếnKiếmMôn.VươngToànBâncảmừng,saihàngbinhdẫnđường. VươngChiêuViễnđượctinquânTốngđãchiếmđượcÍchQuang,bènchobộtướngởlạigiữ
KiếmMôn,cònmìnhluivềHánNguyên(nayởphíađôngbắccáchKiếmCác30dặm).NàongờchưatớiđượcHánNguyênđãhaytinKiếmMônthấtthủ,VươngChiêuViễnbỏchạy. ChạytớiĐôngXuyên,VươngChiêuViễntrốnvàomộtthươngxa,quânTôngđuổiđến,bắt
sốngVươngChiêuViễnvàTriệuSùngThao. ThángGiêngnămCànĐứcthứba(năm956)MạnhSưởngnghetintoànbộtướnglĩnhthua
trậnthìkinhsợ,bènphânphátvànghạc,chiêumộquânmã,saitháitửMạnhHuyềnTriếtlàm
nguyênsoái,LýĐìnhKhuê,TrươngHuệAnlàmphósoáidẫnquântiếpviệnchoKiếmMôn. MạnhHuyềnTriếtkhôngquenviệcbinh,LýĐìnhKhuê,TrươngHuệAncũnglàhạnghèn
kém.Dọcđường,MạnhHuyềnTriếtđemtheo tì thiếpmúahát tốingày,khi tớiMiênChâu(MiênDương,tỉnhTứXuyên),ngheKiếmMônđãmất,liềnkéoquânchạy.Dọcđuờngcònđốtnhà,cướpcủa.Vàingàysau,haicánhquânTốnghợplạibaovâyThànhĐô.MạnhSưởngdângbiểuxinhàng.Tốngchỉmất66ngàybìnhđịnhBaThục.
THIÊNIV:HÌNH Tíchchithiệnchiếngiả,tiênvibấtkhảthắng,dĩđãiđịchchikhảthắng;bấtkhảthắngtạikỷ,
khảthắngtạiđịch,cốthiệnchiếngiả,năngvibấtkhảthắng,bấtnăngsửđịchchitấtkhảthắng.Cốviết:thắngkhảtri,nhibấtkhảvi. Bấtkhảthắnggiả,thủdã;khảthắnggiả,côngdã.Thủtắcbấttúc,côngtắchữudư.Thiệnthủ
giả,tàngưcửuđịachỉhạ;thiệncônggiả,độngưcửuthiênchithượng,cốnăngtựbảonhitoànthắngdã. Kiếnthắngbấtquáchúngnhânchisởtri,phithiệnchithiệngiảdã;chiếnthắngnhithiênhạ
viếtthiện,phithiệnchithiệngiảdã.Cốcửthuhàobấtviđalực,kiếnnhậtnguyệtbấtviminhmục,vănlôiđìnhbấtvithôngnhĩ.Cổchisởvịthiệnchiếngiả,thắngưdịthắnggiảdã.Cốthiệnchiếnchithắngdã,vôtrídanh,vôdũngcông,cốkỳchiếnthắngbấtthắc;bấtthắcgiả,kỳsởthốtấtthắng,thắngdĩbạigiảdã.Cốthiệnchiếngiả,lậpưbấtbạichiđịa,nhibấtthấtđịchchihạidã.Thịcố thắngbinhtiênthắngnhihậucầuchiến,bạibinhtiênchiếnnhihậucầuthắng.Thiệndụngbinhgiả,tuđạonhibảopháp,cốnăngvithắngchibạichính. Binhpháp:Nhấtviếtđộ,nhịviếtlượng,tamviếtsố,tứviếtxứng,ngũviếtthắng.Địasinhđộ,độ
sinhlượng,ỉưựngsinhsố,sốsinhxứng,xứngsinhthắng.Cốthắngbinhnhượcdĩdậtxứngthù,bạibinhnhượcdĩthùxứngdật.Thắnggiảchichiếndândã,nhượcquyếttíchthủyưthiênnhậnchikhêgiả,hìnhdã. Dịchnghĩa:
Từxưa,connqườiđánhtrậntrướchếtphảilàmsaokhôngđểđịchđánhbại;sauđóchờcơ
hộigiànhthắnglợi.Quyềnchủđộngkhôngđểđịchđánhbạilàởtrongtaymình,còntacóthểthắngđịchhaykhônglàdođịchcósơhởkhông.Chonênngườigiỏiđánhtrậncóthểtạonênđiềukiệnđểđịchkhôngthểđánhbại,chứkhôngthểlàmchokẻđịchsẽbịtađánhbại.Vivậymớinói,thắnglợicóthểdựkiến,chứkhôngthểcưỡngcầu. Nếukhôngmuốnbịđịchđánhbại thìphải tranh thủphòngngự.Nếumuốnchiến thắng
địch,thìphảitranhthủtiếncông.Tranhthủphòngngự,làvìbinhlựccủađịchcóthừa;tranhthủtiếncông,làvìbinhlựccủađịchthiếuhụt.Ngườigiỏiphòngthủthìgiấukínbinhlựccủamìnhnhưchônsâudướichínlớpđất.Ngườigiỏitiếncông,triểnkhaibinhlựccủamìnhnhưtừtrêntrờigiángxuống.Chonênvừabảotoànđượclựclượngcủamình,lạivừagiànhthắnglợitrọnvẹn. Dựkiếnthắnglợikhônghơnđượchiểubiếtcủanhiềungười, thìchưaphải làngườigiỏi
nhấttrongsốnhữngngườigiỏi.Đánhthắngtrận,dùthiênhạđềukhengiỏi,cũngchưađượccoi làngườigiỏinhất.Việcđóchẳngquagiốngnhưviệcbứtchiếc lámùathu,chưaphải là
khoẻmạnh,nhìnthấymặttrờimặttrăngkhôngphảilàtinhmắt,nghethấytiếngsấmchưaphảilàthínhtai.Đờixưa,ngườitagọingườithiệnchiếnlàngườithắngkẻđịchdễthắng.Dođó,ngườithiệnchiếnmàthắngtrậnthìkhôngcóchiếnthắngkỳlạ,khôngcótiếngtămvanglừng,cũngchẳngcóchiếncônganhdũng.Sởdĩhọthắnglợi,làvìkhôngphạmsailầm.Sởdĩhọkhôngphạmsailầm,làdohọxâydựngphươngántácchiếntrêncơsởtấtthắng,làđánhthắngkẻđịchđãởvàođịavịthấtbại.Ngườithiệnchiếnluônđặtmìnhởvàochỗkhôngthểđánhbạimàkhôngbỏlỡcơhộiđánhbạiđịch.Chonênđộiquânchiếnthắnglàquânđộitrướchếtphảinắmchắcthắng lợi,sauđómớitìmđịchgiaochiến.Độiquânbại trận luônmạohiểmgiaochiếnvớiđốiphươngtrước,sauđómớicầumaythủthắng.Ngườigiỏichỉđạochiếntranhắtphảitusửachínhtrị,kiệntoànphápchế,đểcóthểnắmchắcquyềnquyếtđịnhthắngbại. Có5nguyêntắccơbản:
•1làĐộ,tứcxácđịnhdiệntíchđấtđaivàkhảnăngsảnxuấttrêndiệntíchấycủađôibên
(tavàđịch). •2làLượng,tứcxácđịnhsảnvậttàinguyêncủađôibênnhiềuít.
•3làSố,tứcsotínhquânsốđôibênnhiềuít.
•4làXứng,tứccânnhắcthựclựcquânsựcủađôibênmạnhyếuthếnào.
•5làThắng,làxácđịnhkếtcụccuốicùngcủachiếngiữađôibênxemaithắngaibại.
Diệntích(Độ)khácnhausẽdẫnđếntàinguyên(Lượng)khácnhau.Tàinguyên(Lượng)
khácnhausẽsinhraquânsố (Số)khácnhau.Quânsố (Số)khácnhausẽdẫnđến thực lực(Xứng)khácnhau.Thựclực(Xứng)khácnhausẽdẫnđếnkếtcục(Thắng)khácnhau.Chonênquân thắngnhư lấydật (nặng) cân với thù (nhẹ) quân thuanhư lấy thù (nhẹ) cân với dật(nặng).Kẻchiếnthắngcóthựclựcquânsựhùngmạnhthìchỉhuytácchiếngiốngnhưtháonướcchứatừtrêndòngtháccaovạntrượngđổxuống,đógọilà“hình”củathựclựcquânsự. Tómtắtnộidung:
Thiênnàychủyếubànvềviệccăncứvàođiềukiệnvậtchấtcủađôibên(tavàđịch),thực
lựcquânsựmạnhhayyếumàlinhhoạtcơbiếnsửdụnghaiphươngthứccôngvàthủ,nhằmđạtmụcđíchbảovệmình,tiêudiệtđịchtrongchiếntranh. Tôntửlànhàquânsựvĩđại,nhậnthứcrõrằnglựclượngsosánhkhácnhaugiữatavàđịch
cóảnhhưởngtolớntớikếtcụcchiếntranh.Ôngchủtrươngtronghànhđộngquânsự,trướchếtphảilàmchomìnhởvàovịthếkhôngbịđánhbại,sauđómớitìmcáchlợidụngsơhở,nonyếucủađốiphương,lấyưuthếápđảomàgiángchođịchnhữngđòntrímạng,giànhthắnglợitrọnvẹn. Đểtrongtácchiếncóthểxác lậpđịavịưuthếchomình,Tôntửđềramột loạiđốisách
chínhxácvàthíchhợp.1làtusửachínhtrị,kiệntoànphápchế,2lànhậnthức,đánhgiáđúng
thựclựccủađôibên,trêncơsởđómàphântích,dựbáoviễncảnhcủachiếntranh,3làcăncứvàosựbiếnhoátìnhthếchiếntrườngmàtranhthủphòngngựhaytiếncông.Tôntửchorằngchỉcầntrướchếtnắmchắcphầnthắng(“tiênthắng”),sauđóhãygiaochiếnvớiđịch,thìgiốngnhưtháonướctừtrêncaovạntrượngđổxuống,cuốicùngsẽthựchiệnđượcýđồtácchiếnbảovệđượcmình,giànhthắnglợitrọnvẹn. “Tiênvibấtkhảthắng,dĩđãiđịchchikhảthắng”
Trướchếtphảilàmsaokhôngđểđịchđánhbại,sauđómớichờcơhộigiànhthắnglợi.
LýMụckiềmchếHungNô LýMụclàdanhtướngnơibiênảiphươngbắcnướcTriệusauthờiChiếnQuốc.Nhữngnăm
giữathếkỷ3trướcCôngNguyên,ôngtrấngiữtạiNhạnMônquan(vùngđôngbắc,tỉnhSơnTây)chặnquânHungNôtrànxuốngphíanam. LýMụcgiỏitrịquân,thờibìnhthườngchuẩnbịtớicácphươngánchiếnđấu;căncứthựctế
đểtốchứcquânđội;thuthuếtrongvùngcaiquản,lấyđólàmnguồncungcấplươngchoquânđội. Ôngchủtrươngphòngngự,bảotoànlựclượng,kiềmchếđịchlâudàinênlệnh:“Dùquân
HungNôtới,cũngphảimauchónglùagiasúcvềrồinghetheolệnhchỉhuy.Nếuaidámcảganxuấtkíchhayđibắtquânđịch,sẽchémkhôngtha”. Cứgiằng conhưvậyvớiHungNômâynăm,vùngđấtphíabắcnướcTriệukhôngbị lấn
chiếm,binh sĩ vẫnbảo tồnđược lực lượng.NhưngHungNô lại cho rằngLýMụckhiếp sợ,khôngdámgiaochiến,ngaycảmộtsốbinhsĩcủaLýMụccũngnghĩnhưvậy. VuaTriệunghenóiLýMụcchỉphòngthủ,bènsaingườitráchcứvìsaokhônggiaochiến.
NhưngLýMụckhôngIhayđổi.VuaTriệucảgiận,hạchiếurútôngtừbiênảivềvàsaingườikhácthay. SaukhiLýMụcrútvề,mỗilầnHungNôtới,quânTriệuđềuxuấtchiếnnhưngđềubịthấtlợi,
thươngvongvôsố;hơnnữavùngbiênảivìquanhnămbinhlửanênviệctíchtrữlươngthựccũnggiảmsúthẳn. VuaTriệuđànhthỉnhLýMụctrởlại.LýMụcthácbệnhởnhà,vuaTriệuhạchiếubuộcông,
ôngnói:“Nếubệhạmuốndùngthần,bệhạphảiđểthầnthựchiệnsáchlượcphòngthủvốncó”.VuaTriệuđànhđồngý. LýMụctrởlạibiênảiphíabắc,tăngcườngphòngthủvàchuẩnbịchiếnđâu.Cứthếmấy
nămHungNôkhônglàmgìđược,nhưngvẫncholàLýMụckhiếpsợ. QuânsĩcủaLýMụcđượchậuđãi,thườngđượckhenthưởng,lạikhôngcócơhộigiếtđịch,
nênýmuốngiaochiếnvàtinhthầnchiếnđấungàycàngtăng,ngườingườiđềutỏýquyếttửchiếnvớiHungNô. NămTriệuLýThànhvươngthứ21(năm245trướcCôngNguyên)chuẩnbịxongxuôi,Lý
Mụcsaingườilùagiasúcrathảonguyên.HungNôthấyvậybènchomộtbộphậnnhỏquânlínhđidothám.LýMụcvờthuabỏchạy.TướngHungNôlạitưởngôngkhiếpsợ,liềnđíchthânchỉhuyđạiquântiếnđánh.LýMụcdùnghaicánhquântảhữutấncông,quânsĩdũngcảmxông
trận,đánhbại10vạnkỵbinhHungNô.Saumấyphenđánhnhauto,trong10nămHungNôkhôngdámxâmphạmbiêngiớinướcTriệu,tiếngtămcủaLýMụccànglẫylừng. “Thiệnthủgiả,tànvucửuđịachihạ”
Ngườigiỏiphòngthủ,giấubinhlựccủamìnhkỹnhưchônsâudướichínlớpđất.
ViênSùngHoánphòngthủchắc,đánhquânHậuKim CuốitriềuMinh,tộcNữChânởvùngđôngbắcdựnglênnhàHậuKimnăm1616.Thủlĩnh
HậuKimlàNỗNhĩCápXích-giỏidùngbinh,thấynhàMinhngàycànghủbại,biêngiớibỏngỏ,đãxuaquântấncông.Đếnnăm1622,HậuKimchiếmnhiềuđấtngoàibiênải,uyhiếptriềuMinh. Lúcđótriềuđìnhđangbếtắcvềviệccửairabiêngiớiđểchỉhuy, thấyViênSùngHoán
nguyệngánhvácliềnđồngý,phongchoôngchứcThiêmSự,pháiđichỉhuyquânsựtạiSơnHảiquan. Saukhinhậmchức,ôngcómâuthuẫnýkiếnvớiKinhlượcLiêuĐônglàVươngTạiTấnvề
kếsáchchốnggiặc,ôngchorằngnêntíchcựcphòngthủ,giữvữngngoàiảiđểbảovệtrongải.Ông chủ trương xây dựng tuyến phòng thủ kiên cố tại cứ điểm quân sựNinh Viễn (HưngThành,tỉnhLiêuNinh)ởngoàiSơnHảiquan,nhằmngănquânKimtrànxuốngphíanam. NhưngVươngTạiTấnlạichủtrươngxâydựngtuyếnphòngthủngoàiảicáchSơnHảiquan
8dặmvàđềrakếsách“bảovệSơnHảiđểbảovệkinhđô”.Trướctìnhhìnhđó,ViênSùngHoánđànhviết thưbáochotriềuđìnhvàchỉrõnhữngsai lầmcủaVươngTạiTấntrongkếsáchphòngngự.TriềuđìnhpháiThượngthưbộbinhTônThừaTôngraSơnHảiquanxửlý. TônThừaTôngtớiSơnHảiquantiếnhànhđiềutra,khảosát,ủnghộchủtrương“thủvững
bênngoài,bảovệbêntrong”củaViênSùngHoánvàpháiViênSùngHoánmangquântớiđóngtạiNinhViễn. NămThiênKhảithứbađờiMinhHiTông(năm1623),thànhNinhViễnđượctusửaxong,
ViênSùngHoánlạiđặtcácloạihỏapháotrêntườngthành.ThànhNinhViễntrởthành1cứđiểmquânsựkiêncốvàtrọngyếu. ThànhNinhViễnvừađượctusửa,dânchúngvà thươngnhânkéotới làmăn.Vì thế,chỉ
trongmộtnămcôngthươngnghiệppháitriển,đượcmọingườigọilà“mảnhđấttốtvùngquanngoại”. Tháng9nămThiênKhảithứ4(năm1624),TônThừaTôngtheoýViênSùngHoánphái
quântrấngiữCẩmChâucùngcácvùngphụcậnnhưTùngSơn,HạnhSơn,HữuĐồn...làmliềnvệchoNinhViễn,tạothànhtuyếnphòngthủtừNinhViễntớiCẩmChâu. Vào lúcViênSùngHoánđang tíchcựcchuẩnbị, triềuđìnhpháiCaoĐệ tới thay thếTôn
ThừaTông.CaoĐệnhunhượcbấttài,nghĩkhôngthểchốnggiữnổivùngđấtquanngoại,nên
vừatớinhậmchứcliềnralệnhrútluitoànbộlựclượngtrấngiữtạiCẩmChâu,HữuĐồnvềgiữSơnHảiquan. ViênSùngHoántuyphảnđốinhưngvẫnphảitheolệnh,đemtoànbộbinhlựctạiCẩmChâu
rútvềtrongSơnHảiquan.Dânchúnglạigặpcảnhchạynạnthốngkhổ.Trongkhichạynạn,nhiềungườichết,tìnhcảnhthêlương. NămThiênKhảithứ6(năm1626),ngày14/1,đượctintriềuMinhthayđổichủtướngcủa
tướngphòngthủLiêuĐông,rútquânvềSơnHảiquan,NỗNhĩCápXíchdẫn13vạnquântiếncông. LúcấylựclượngtrấnthủthànhNinhViễnchỉcóhơn1vạnquân,nhưngViênSùngHoán
chọnkếsáchcốthủ,đemgiấukínbinhlựccủamình,đưahếtdânvàothành,sauđóđốthếtnhàcửangoàithànhkhiếnquânđịchkhôngchỗtrúthân. Đểkhíchlệbinhsĩ,ViênSùngHoántríchmáuviếtsớ,tỏrõquyếttâmgiữthànhchốnggiặc
củamình.Quândântoànthành1lòngquyếtcốthủthànhtrì,hăngháigiếtgiặc. Ngày23/1,quânHậuKimtớidướithànhNinhViễn,vàsaiquânvượtquathànhNinhViễn
hơn5dặmđóngquânhạtrạiởkhuvựcgiữaSơnHảiquanvàthànhNinhViễn. Ngày24,NỗNhĩCápXíchhạlệnhtấncôngthànhNinhViễn.QuânKimquentrèolênthành
tấncông,nhưnglầnnàythấtbại,bởiViênSùngHoánchongườiđổnướclênthành,đúnggiữamùađông,nướcđóngthànhbăng,quânKimtrèolênđềurớtxuống. QuânHậuKimlạidùngthangvàxecôngthành,NỗNhĩCápXíchđíchthânđốcchiến.Quân
Kimchekhiênmộctrênđầuxônglên,ngườitrướcngãxuống,ngườisautiếnlên.QuânMinhdoViênSùngHoánchỉhuy,dùngcungtên,gỗđávàcácloạihỏakhítấncôngquânKim. TuyquânMinhngườingườiđềuhăngháichiếnđấu,nhưngcácloạivũkhítrongthànhcũng
cóhạn,lạikhôngthểhivọngCaoĐệpháibinhchiviện.TrướctìnhthếnàyViênSùngHoánthấyquânMinhlợivềđánhnhanhthắngnhanh,ônglệnhchocácpháothủcủamìnhnhắmvàonơiquânKimtậptrungnhiềunhấtmàbắn. Khói lửangút trời,quânKimchếtvôsố,NỗNhĩCápXích thấybinhsĩ thươngvongquá
nhiềulạithêmtrờisắptối,đànhhạlệnhthubinh. Sangngàythứhai,NỗNhĩCápXíchthayđổicáchđiềuđộngbinhlực,chọnnhữngchiếnbinh
caolớnmìnhmặcgiáp,đầuchekhiên,chiathànhmườimấyngả,tấncôngNinhViễn. Thoạtđầu,quânKimbắntênvàothànhnhưmưa,liềnsauđóbinhmãởcácngảxônglên.
CáctướnglĩnhquânMinhđềurấtnónglòng,muốnViênSùngHoánhạlệnhphảncông.ViênSùngHoánvẫnthảnnhiênkhôngchonổsúng. TớikhiquânHậuKimsắptớichânthành,ôngmớiphấtcờlệnh,hôlớn“Bắn!”.Chỉtrong
chớpmắttiếngpháonổvangtrời,quânKimtrúngđạnchếtrấtnhiều,sốcònlạiđềuhốthoảng
tháochạykhiếnđộingũhỗnloạn.NỗNhĩCápXíchbịthươngnặngnênđànhluibinh. ViênSùngHoánchỉhuytướngsĩthừathắngxôngratruykíchhơn30dặm,giếthơn1vạn
quânKimmớitrởvềthành.CuộcchiếntạituyếnphòngthủNinhViễnkếtthúc.SauđóViênSùngHoánđượcthăngchứclàmHữuThiêmĐôNgựsử. “Thiệncônggiảđộngvucửuthiênchithượng"
Ngườigiỏitấncông,triểnkhaibinhlựccủamìnhnhưtừtrêntrờigiángxuống.
LạiVănQuangdụngbinhnhưthần,diệtquânThanh Tháng2nămThanhĐồngTrịthứba(1864),đôthànhThiênKinh(naylàNamKinh)của
TháiBìnhThiênQuốclâmnguy.PhùvươngTrầnĐắcTài,TuânvươngLạiVănQuangdẫnquânTâyBắcTháiBìnhngàyđêmhànhquân,cứuviệnkinhđô. Dọcđường,tướnglĩnhcủaNiệpquân(quânkhởinghĩanôngdânvùngbắcAnHuyvàHà
Nam)làTrầnĐạiHi,TrươngTôngVũ,NhậmHoaBanđềumangquânđếnhộihợp,lạithêmsựgianhậpcủanôngdânởmộtsốnơi,quânchiviệntănglênvàichụcvạn,rầmrộkéovềThiênKinh. TriềuThanhchỉsợkếhoạchvâycôngThiênKinhthấtbại,gấplệnhchoBìnhNiệpKhâmsai
đạithầnTăngCáchLâmTẩmdẫnkỵbinhMôngcổ,đồngthờirútquântừNgạc,Dự,HoãnđếnNgạcĐôngchặnđánhnghĩaquân. Liềnmấytháng,nghĩaquânliêntiếpthấtbại.Tháng11,trongtrậnđánhtạibếnHắcBạch
(huyệnHoắcSơn,tỉnhAnHuy),quânTháiBìnhthảmbại,chủtướngTrầnĐắcTàitựsát. TuânvươngLạiVănQuangcùng1sốtướngcủaNiệpquândẫnquânđộtphátrùngvây,trốn
trongvùngrừngnúitạiđịagiớicủaDựvàNgạc,bốnbềbịquânThanhvâychặt. Tìnhthếnguyngậpkhiếncáctướnglĩnhđềuhiểuranguyênnhândẫntớithấtbạiliêntiếp
củaquânTháiBìnhvàNiệpquânlàkhôngcósựlãnhđạothôngnhất.ThủlĩnhNiệpquânlàTrươngTôngVũ,NhậmHoáBangtớitrướngcủaLạiVănQuangthỉnhcầuônghợpnhất2đạoquânvàchỉhuyhọ.LạiVănQuangnhậnlời,cùng2ngườiuốngmáuănthề,cùngsốngcùngchết,hưngphụcThiênquốctiêudiệtquânThanh. Nhằmthíchứngvớichiếnthuậttậpkíchvềsau,LạiVănQuangthựchiệnsáchlược“thaybộ
binhbằngkỵbinh”,trongbộbinhcũngtăngcườngthêmngựa,lừa,lacácloại. Chỉnhđốnxong,LạiVănQuangchỉhuytoànquânxungphátrùngvâyphongtoả,tiếnthẳng
tớiTươngDương.TừsaucuộcchiếntạibếnHắcBạch,TăngCáchLăngTẩmchủquanchorằngquânTháiBìnhvàquânNiệpđãtanrã,chỉcần1ítbinhmãcũngbìnhđịnhđược.Nênykhướctừsự tiếpviệncủa2cánhquânSương,Hoài,1mìnhđemquântấncôngcăncứquânkhởinghĩa. NàongờquânThanhđềugặpthấtbại tại2 trậnởTươngDương,TrịnhChâu,TăngCách
LâmTẩmbuộcphảirútvềthànhTrịnhChâu.QuânNiệpnhanhchóngtiếnlênphíabắctheođườngNamDươngphủ(NamDương,tỉnhHàNam)đếnđịakhuLỗSơn.
Giữatrưangày18thángGiêngnămĐồngTrịthứ4(năm1865),quânThanhtớimộtvùng
đấtcáchLỗSơn10dặm,đãthâyquânNiệpdàntrậnđợisẵn. Đôibênvừatiếpchiến,quânNiệpđãbỏtrậnthoái lui,TăngCáchLâmTẩmhạlệnhtruy
kích.Suốtđọcđường,quânThanhnổsúngvangtrời,quânNiệpkinhsợ,tranhnhauvượtquasôngTriThủy.ChỉhuycánhtảquânThanhlàHằngLinh,sợquânNiệpchạymất,bènhạlệnhvượtsôngtruykích.KỵbinhMôngCổhòhétvượtsông.SaukhiquânThanhvượtsôngđượcmấydặm,vừatớimộtngọnđồinhỏ,quânThanhphíasauvừanhìn,lậptứcbànghoàng:kỵbinhquânNiệpđôngnhưkiếncỏđangầmầmlaotới.TrongnháymắtbinhmãquânNiệptừbốnphươngtámhướngđổtới,cờchiếnphấpphới,đaokiếmchóiloà. TướnglĩnhquânThanhđềulàdanhtướngtừngtrảitrămtrậnchưakhinàothâytrậnthếvĩ
đạinhưvậynênhoảnghốtkhôngbiếtphảilàmthếnào. QuânThanhcảkinh,quayngựađàotẩu,quânNiệpthừathếxôngthẳngvào.TăngCáchLâm
TẩmởphíasaumaycóTổngbinhTrầnQuốcTuỵliềumìnhtớicứumớiphávâyđàotẩuđược. Chiều tới, Tăng Cách Lâm Tẩm tập trung lực lượng tiếp viện, quay lại chiến trường, đã
khôngthấyquânNiệpđâu,chithấy1vùngchiếnđịa,máuchảythànhsông,thâyphơikhắpnúi.TăngCáchLâmTẩmtứcgiậnnói:“Bấtluậnngàyđêmphảimautruykích,khôngdiệtphỉNiệp,quyếtchẳnglàmngười!”.SauchiếnthắngởLỗSơn,quânNiệptheosáchlượcthắngđượcthìđánh,khôngthắngđượcthìchạy.Đếncuốitháng3,quânNiệptừthànhKhảoởHàNamtiếnvàođịagiớiSơnĐông.TăngCáchLâmTẩmsaukhibổsunglựclượng,luôntruyđuổiphíasauquânNiệp.QuânThanhvôcùngmỏimệt,tướnglĩnhoánthánkhôngngớt. TăngQuốcPhiênkhônngoanlãoluyệnthấyđượchiểmhọatrongcuộctruyđuổinhưvậy
bènnói:“Đấylàđiềutốikỵtrongbinhpháp”.NhàThanhcũnghạchiếunhắcTăngCáchLâmTẩm.NhưngTăngCáchLâmTẩmchorằngquânNiệpchỉlàđámthổphỉnênkhôngchịuthuquân. SaukhitiếnvàoSơnĐông,quânNiệplạihànhquângần2thángnữa,khichạylúcđánh,tiếp
tụckhiếnquânThanhmỏimệt.Binhsĩchếtvìđóikhátlêntớimấytrămngười.TăngCáchLâmTẩmmấymươingàykhôngrờiyênngựa,tayrunchẳngcầmnổicung,phảidùngvảibuộcnângtaylên. LạiVănQuangthấythờicơchínmuồibènmaiphụctạitrạiCaoLâuởbờnamsôngHoàng
Hà(cách40dặmphíabắcTpHàTrạch, tỉnhSơnĐông)chờquânThanh.QuânThanhcuốicùngđuổikịpquânNiệptạiđịakhuGiảiNguyênTậpởphíanamtrạiCaoLâu,TăngCáchLâmTẩmlậptứchạlệnhcôngkích. QuânNiệpvừađánhvừachạy,dụquânThanhtiếnsâuvàovùngtrạiCaoLâu.TăngCách
LâmTẩmchorằngNiệpquânđãrơivào“tửđịa”bởi trướcmặt làquânThanh,sau lưng làHoàngHà,khôngcònđườngchạynữa.TăngCáchLâmTẩmđắcý,saingườitruyềnlệnhchoTriphủTàoChâu(TPHàTrạch)chuẩnbịsẵntrâu,bò,lợn,dêđểkhaothưởngquanquânthắng
trận. Ngườitruyềnlệnhcònchưakịpxuấtphátđãnghepháolệnhvangtrời,từtrongrừngliễu
dàimấychụcdặmbênsôngHoàngHà,vôsốquânNiệptrànratấncông. LạiVănQuangphấtcờlệnh,quânNiệpphânthành3cánhcôngkích.QuânThanhhunghãn
nhưthútớiđườngcùng.2bênđánhhơn2h,cánhquânphíatâycủaquânNiệpyếuthếvừahaycánhquânNiệpởgiữađãđánhbạiquânThanh,lậptứcchiviệnchocánhtây.Cánhquânphíatâyliềnphảncông,2lộgiápcông,tiêudiệthếtcánhtảquânThanh.Cùnglúc,cánhhữuquânThanhcũngbịđánhtan.LạiVănQuanggiơcaođạiđaodẫnbalộbinhmãnhấttềtấncônghậuquânquânThanh,khắpvùngchiếnđịavangrềntiếnghòreo:“BắtsốnggiặcTăng”. TăngCáchLâmTẩmhoảngsợ,vộidẫntànquânrútvàomộtcáitrạibỏhoangcótênlàHà
Mật.QuânNiệpvâykín trạiHàMật, sauđóđàohàobênngoài, canhgiữcẩnmậtnhằmđềphòngTăngCáchLâmTẩmtrốnmất.Canhbađêmấy,TăngCáchLâmTẩmliềuchếtdẫnquânphávây.QuânThanhphầnlớnbịgiết,TăngCáchLâmTẩmdẫnbộhạthântínbỏchạy. KhiTăngCáchLâmTẩmchạyđếnNgôgiađiếmởphíatâybắccáchHàTrạch15dặmthìbị
mộtchiếnbinhquânNiệppháthiệnvàchémchếttrongruộnglúa. “Thiệnchiếngiảchithắngdã,vôkỳthắngvôtrídanh,vôdũngcông”
Ngườithiệnchiếnmàthắngtrậnthìkhôngcóchiếnthắngkỳdị,khôngcótiếngtămvanglừng
cũngchẳngcóchiếncônganhdũng.
MặcTửkhôngđánhmàcứuđượcnướcTống CuốithờiXuânThuSởvươngdùngCôngThâuBan(tứcLỗBan)chếtạoracâuliêmđánh
bạinướcViệt,dovậyCôngThâuBanđượctrọngdụng.NămđóCôngThâuBanphátminhrathang,SởvươngquyếtđịnhđùngthangtấncôngTống,cảnướctrêndướiđâuđâucũngnghetiếngmàiđao,Sởvươngthấythắnglợiđãnằmtrongtay,lòngvôcùngđắcý. TintứctruyềntớitaiMặcTử,ôngrấtphẫnnộtrướchànhđộngỷmạnhhiếpyếunàycủaSở
nênlênđườngtớiSở,đểthuyếtphụcCôngThâuBan,khuyênSởvươngbãichiến. GặpCôngThâuBan,MặcTửnói:“Ởphíabắccóngườilàmnhụctôi,tôimuốnnhờngàiđi
giếthắn!”.CôngThâuBankhôngđápMặcTửtiếp:“Tôixintặngngàingànlượngvàngđểtạơn”.CôngThâuBancảgiậnđáp:“Takhônggiếtngười!”.MặcTửnói:“Ngàinóiđúng,chẳngquatôinghengàichếtạothangđểtấncôngTống,vậyTốngcótộigìchăng?”. CôngThâuBanngẩnngười,nói:“Thangđãlàmrồi,nhưng...”,MặcTửtiếplời:“Ngàikhông
muốngiếtmộtngười,nhưnglạimuốngiúpSởvươngtấncôngmộtnước,giếtvôsốngườivậygọilànghĩachăng?”.CôngThâuBannghẹnlời.MặcTửkhuyênnênngưngchiến,CôngThâuBanlúngtúng:“Nhưng,tôiđãhứavớiSởvương,nhàvuađãquyếtđịnhđánhTống”.MặcTửxinCôngThâuBanđưamìnhtớigặpSởvương.CôngThâuBanđànhlấyquầnáosạchchoMặcTửthayrồidẫnôngtớigặpSởvương. MặcTửgặpSởvương,Sởvươngnói::“Tiênsinhcứnói”.MặcTửnói:“Trướckiacó1người,
khôngcầnxeđẹpmàlạiđitrộmxenátcủahàngxóm,khôngcầngấmlạilấytrộmáoráchcủahàngxóm,khôngcầngạothịtlạilấycắpcámnhàhàngxóm.Sởvươngbậtcườinói:“Ngườinàyhẳnmắcbệnhăncắpvặt”. MặcTửnói:“ĐấtSởrộng5000dặm,đấtTốngchỉcó500dặm,đấtSởdângiàunướcmạnh,
đấtTốngthiêntaiquanhnăm,chẳngkhácnàolàgạothịtvớitrâucám...Theothần,đạivươngtấncôngTốngcũnggiốngvậy”,Sởvươnggậtđầutánđồng,nhưngnói:“Thangđãlàmxong,dùsaocũngphảithử”. MặcTửnói:“Thànhbạithựckhónói,nếuđạivươngkhôngtin,thìcóthểthửngaytạiđây”,
Sởvươnghiếukỳ,bènsaingườiđilấymấychụcphiếngỗmàMặcTửcần,MặcTửlạicởidâylưngra. Mấychụcphiếngỗchialàmhai,mộtnửachoCôngThâuBan,mộtnửachoMặcTử,làmcông
cụcôngvàthủthành.Dâylưnguốnthànhhìnhvòngcunglàmtườngthành.CôngThâuBantấncôngtrước.Haingườinhưđangđánhcờ,bênnàytiến,bênkiathoái.
Cảhaiđấuhồilâu,nhưngSởvươngkhônghiểugìcả,chỉthấysaucùngCôngThâuBandừngtay.MặcTửlạithayđổihướngdâylưng,lầnnàyôngtấncông.Cáchthứccũnggiốngnhaumàđánhmộthồi,phiếngỗcủaMặcTửđãtiếnvàobêntrongvòngcung.Sởvươngvẫnkhônghiểu,chỉthấyCôngThâuBanđặtgỗxuống,sắcdiệnkhócoithìbiếtôngtacôngthủđềuhỏng,Sởvươngcũngcảmthấymấthứng. MặcTửtrầmtĩnh,cấtgiọngnói: “Tôibiết làmsaođểcó thể thắngôngvàcũngbiếtông
muốngìđểcóthểthắngtôinhưngtôikhôngnói”.CôngThâuBanlộvẻngượngngập,Sởvươngngạcnhiên:“Cácôngđangnóicáigìvậy?”,MặcTửquaylạiđáp:“CôngThâuBanmuốngiếtthần;ôngtachorằnggiếtđượcthầnthìcóthểtấncôngnướcTống”,Sởvươngkinhngạc. MặcTửtiếp:“Nhưngthầnđãđemcáchnàydạychocácđệtửcủathần.NaytạiTốngcóCầm
HoạtLyvà300ngườicầmvũkhícủathầnđểgiữthành.Chonêngiếtthầncũngvôích”. Sởvươngnghexongtứcgiậnnói:“VậythìkhôngđánhTốngnữa”.MặcTửtrảlạiyphụccho
CôngThâuBan,mặclạibộquầnáoráchnátkhitớiđây,vuimừngquayvềnướcLỗ. NàongờMặcTửvừabướcchânvàođịagiớinướcTống,thìbịquânsĩnướcTốngnghilà
giánđiệpmàđuổiđi.MặcTửcứunướcTống,nhưngngườiTốngkhôngaihaybiếtMặcTửđộimưagióvềtớinướcLỗ,ốmmộttrậnliệtgiường. “Thiệnchiếngiả,lậpvubấtbạichiđịa,nhibấtthấtđịchchibạidã”
Ngườithiệnchiến,luônđểmìnhởnơikhôngbạimàkhôngbỏ1ỡcơhộiđánhbạiquânđịch.
LýTựThànhkhôngbỏlỡcơhộiđánhthắngquânMinh ThángTưnămSùngTrinhthứ15(năm1642)quânkhởinghĩanôngdândoLýTựThành
làmthủlĩnh,saukhichiếmtrấnChuTiên, lạikéovềvâythànhKhaiPhong.ChưvươngChuCungHiếukhôngcònviệnbinhbènđộngviênđịachủhàophútrongthànhtổchứcvõtrangcốchốngcự. ThànhKhaiPhongtườngcaohàosâu,LýTựThành2lầncôngthànhthấtbạinênchọnsách
lượcchỉvâykhôngđánh. KhiquânLýTựThànhmớibắtđầuvâythành,vuaMinhChuDoKiểmhạlệnhchoBinhbộ
thịlangTônTruyềnĐình,tổngđốcThiểmTâyđiềuđộngbaphíabinhmãtớicứuviệnKhaiPhong,TônTruyềnĐìnhvìchưatậptrangđủquânnênkhôngđếnkịp.HạtuầnthángChín,dotriềuđìnhbứcbáchnênhọTônmớivộidẫnquânrờiảiĐồngQuan. Tháng10,TônTruyềnĐìnhhànhquântớihuyệnHiệp(tỉnhHàNam)trờiđổmưato,xe
lươngngậptrongbùnkhôngtheoquânđược,binhlínhđànhháitráixanhănchođỡđói.LúcnàykỵbinhtrinhsáttớibáoLýTựThànhđãmangquântới,TônTruyềnĐìnhlệnhchotổngbinhNgưuThànhHổđemquândụđánh,chỉđượcthua,khôngchothắng. YcònlệnhchotổngbinhCaoKiệt,ĐặngGiaĐống,TảNhươngchỉhuybacánhquântrung,
hữu,tảmaiphụctạiđườngnúi.NgưuThànhHổgiaochiếnkhônglâugiảthuarútlui,LýTựThànhchỉhuycáctướngtruykích.Đuổigần2dặm,chợthaibênnúitiếngtrốngvangrền,haicánhquânmaiphụccủaTảNhươngĐặngGiaĐốngđổrachémgiết. LýTựThànhbiếtmìnhmắcmưu,nhưngbìnhtĩnhnghĩkếđánhlại.Ônglệnhcáctướngchia
quânnghênhchiếncònởgiữabìnhtĩnhchỉhuy,cuộcchiếnđangácliệt,phíatrướctiếngtrốnglạivanglên.CaoKiệtcùngquânmãcủayđánhthẳngvàotrongtrận.NgưuThànhHổlúcnàycũngquaylạiphảnkích. TônTruyềnĐinhđứngởtrêncaođốcchiến,chỉhuybốncánhquânhợpđồngtácchiến.Lý
TựThànhcùngquânsĩdốcsứcchiếnđấu.Cuốicùngđịchnhiềutaít,khógiànhđượcthắnglợi,LýTựThànhbiếtquânMinhnhịnđóiđánhtrận,đãrấtmệt,ôngliềnhạlệnhluiquânvềhướngĐôngvàđemrảiquầnáo,lươngthựccùngvàngbạcchâubáutrênđường.QuânMinhthấyvậybèntranhnhaucướplấy,độihìnhliềnhỗnloạn. LýTựThànhchẳngđểmấtthờicơ,chỉhuynghìnquânquaylạiphảnkích.Lúcnày,LaNhữ
Tàicũngchỉhuynghĩaquânđếnkịp,phốihợpcùngLýTựThành,giápkíchquânMinh.QuânMinhđộingũrốiloạnkhôngthểứngchiến.CánhquândoTảNhươngchỉhuytanrãtrước,các
cánhquâncònlạicũngtháochạy. LýTựThànhtrongkhoảnhkhắcbấtlợi,đãlợidụngnhượcđiểmcủađịchkhiếnchúngsai
lầm,đãkhôngbỏlỡcơhộiđánhbạiđịch.Nghĩaquângiànhhếtthắnglợinàytớithắnglợikhác. “Thắngbinhtiênthắngnhihậucầuchiến”
Quân chiến thắng là quân trướcnhất phải nắm chắc thắng lợi, sauđómới tìmđịch giao
chiến.
TùyVănĐếlấyyếuchốngmạnh,diệtnướcTrần NămĐaiĐịnhthứnhấtthờiBắcChu(năm581),tướngquốcChulàDươngKiênlấydanh
“đượcnhườngngôi”,tựlậphoàngđế,dựngnêntriềuTùy.DươngKiênmuốnthôntínhnướcTrầnởGiangNam,thốngnhấtthiênhạ.Nhưng,ĐộtQuyếtởphươngbắckhôngngừngquấyrối,uyhiếpTrungNguyên,vìthếTùyVănđếđềrasáchlượctrướcđánhĐộtQuyết,saudiệtnướcTrần. KhinhàTùyđánhpháĐộtQuyết,DươngKiêngiảýhữuhảovớiTrần,bắtđượcgiánđiệp
củaTrần,khônggiếtmàcòntặngáo,thưởngngựachovề. Sauvài lầnbịTùykhônkhéo lừa,TrầnHậuchúa lơ làcảnhgiác,chorằngGiangNamcó
TrườngGianghiểmyếulàmchỗdựa,quânTùykhôngthểvượtmàtiếnxuốngphíaNam,chonênchìmđắmtrongtửusắc,khôngmàngtriềuchính.Chuyệnnướcnhàđềuđểtháigiámxửlý. SaukhiđánhbạiĐộtQuyết,nhàTùychuẩnbịdiệtTrần.DươngKiênhỏiThượngthưTảbộc
xạCaoCảnhcókếgìdiệtTrần,CaoCảnhnói:“ĐấtGiangBắckhíhậulạnhlẽo,nênviệcthuhoạchluônchậmhơnGiangNam,tacóthểtậptrungđiềuđộngbinhlựctuyênchiếnkhiGiangNamthuhoạchmùamàng.Đốiphươngắtphảichiêumộbinhlính,nhưthếsẽphảibỏphếviệcthuhoạch.Saukhibinhmãđốiphươngđượctậptrung,chúngtaliềnthubinhgiảigiáp.Cứthếvàilần,quânTrầnchođólàviệcthường,khitathựcdùngbinh,đốiphươngcònnghihoặc,khichúngdodự,quântabấtngờvượtsông.KholươngởGiangNamphầnnhiềubằngtretrúc,tacóthểchongườiđiđốt,đợichúngsửaxongrồilạiđốt,cứthếvàinăm,nướcTrầnsẽkiệtquệ”. DươngKiêncảmừng,liềnthựcthikếsáchnày.Từđóvềsau,việcthuhoạchmùamàngcủa
nướcTrầngiảmđi,kinhtếsuyyếu,quốclựckiệtquệ. Vìyêucầuvượtsôngtácchiến,DươngKiêntừlâuđãsaiDươngTốlàmtổngquảnTínChâu
(PhụngTiết,tỉnhTứXuyên),huấnluyệnquânthủy,chếtạochiếnhạm.Chiếnhạmđóngthànhloạilớnđượcgọilà“Ngũnha”cóthểchứa800người,chiếnhạmcỡtrunggọilà“Hoànglong”cóthểchứatrămngười.DươngTốcòncốýđemphếliệuthảtrôixuốngnhằmdọangườiTrầnkhiếnlòngquânkhiếpnhược.TổngquảnChâuNgôlàHạNhãBậtđóngbinhbênsôngcũngchọnsáchlượclàmmỏimệtquânTrầnbằngcáchmỗilầnđổigácđềukéocờlớn,bàibinhbốtrận.QuânTrầntưởngquânTùysắpvượtsôngbènvộiđiềuquânchuẩnbị. QuânTrầnsaukhibiếtđốiphươngđổigác,vừamớianlòng,lạithấybênbờGiangBắcbụi
đấtbaymùmịt,ngườingựareohívangtrời,quầnTrần lại lầnnữachuẩnbịnghênhchiến.KhônglâusaulạicótinbáođólàHạNhãBậtmangquânđisăn.Cứnhưthế,quânTrầnkhôngcảnhgiáctrướchànhđộngcủaquânTùynữa.
Tìnhhìnhbiêngiớicăngthẳngnhưvậy,màTrầnHậuchúavẫnchìmđắmtrongtửusắc,khônglưutâmtriềuchính.TháithịlệnhChươngHoaliềuchếttâulên,ôngkểlạicônglaovĩđạicủatổtiênNamTrần,chỉtríchTrầnHậuchúatingianthần,phếbỏtrungthần,nếukhôngtỉnhngộ“thầnkiếnmilộcphụcduvuCôTôhĩ!”(tạmdịch:“thầnthấyconnaivàconhươulạivềvớiCôTô!-CâunàytríchdẫnlờiNgũTửTưcangiánNgôvươngPhùSaithờiXuânThu,ýnóinếuTrầnkhôngđổimới,thìsẽbịdiệtvongnhưNgôvậy).TrầnHậuchúacảgiận,lệnhchémđầuChươngHoa. NămKhaiHoàngthứ8(năm588)nhàTùy,DươngKiênchorằngđãchuẩnbịđầyđủvà
thắnglợiđãnắmchắctrongtay,bènchọnsáchlược“Tiênthanhhậuthực”(nóitrước,đánhsau),côngkhaihạchiếuthư,nóirõ21lộicủaTrầnThúcBảo,inthành30vạntờrảikhắpGiangNam,tranhthủsựủnghộcủaquândânGiangNam. Tháng10cùngnăm,TùyVănđếDươngKiênlệnhchoTấnvươngDươngQuảng,Tầnvương
DươngTuân,ThanhHàcôngDươngTốlàmnguyênsoáihànhquân,doDươngQuảngchỉhuycácquân.TảbộcxạCaoCảnhlàmTấnvươngnguyênsoáitrưởngsử,chỉhuy51vạntámngànquânthủy,bộnhấttềchialàm8lộtấncôngnướcTrầntừthượng,trung,hạdusôngTrườngGiang. Trướckhixuấtquân,TùyVănđếsailínhgiamlỏngsứgiảnướcTrầnđềphòngbímậttiếtlộ.
Tháng11,ôngđíchthântớiĐịnhThànhtuyênthệtrướckhixuấttrận,tuyênbốđánhTrần. ThángChạp,cáclộquântậpkếttạibờbắcTrườngGiang.Cùnglúc,pháinhiềugiánđiệplọt
vàonướcTrầntiếnhànhpháhoại,quấynhiễukhiếnquândânnướcTrầnngàyđêmkinhsợ.DươngTốthốnglĩnhthủyquânxuấtchiến,cờxíchiếnhạmđầysông,thuậndòngtớithẳngbếnLưuĐầu.TướngTrầnlàThíchHânđẫnhơn100chiếnhạmThanhLongtrấngiữlạibếnLangVĩHùngHạdu.BếnLangVĩđịathếhiểmtrở,dễthúkhócông.DươngTốnói:“Thắngthualàởđây,banngàytấncôngdễbịquânTrầnbiếtrõhưthực;chibằnghãyđánhbanđêm”. Đêmhômsau,VươngTrườngTậpmangbộbinhtừbờnamtậpkíchdinhphủcủaThích
Hân,đạitướngquânLưuNhânÂnmangkỵbinhtừbờbắccôngkíchquântrấnthủbếnLangVĩ.DươngTốchỉhuymấyngànchiếnthuyềnHoànglonglặnglẽxuôidòng. Sángsớm,quânTùygiápkích,thủylụcđềucông,quânTrầnbịbắtlàmtùbinhtoànbộ,chỉ
cóThíchHânchạythoát.Saukhinghingơimộtngày,DươngTốlạidẫnhơn1000chiếnthuyềnlớnnhỏtheodòngmàxuống.Nàongờ,hạmđộiđếnKỳĐìnhthìbịNamKhangnộisứLãTrọngTiêugiăngxíchsắtdướisôngchặnlại,đôibênđánhnhaumườimấytrậnnhưngquânTùyvẫnchưavượtquanổi.DươngTốvàLưuNhânÂnchỉhuymộtphầnbinhlựcbênbờ,phốihợpvớithủyquân,tấncôngquânTrầnởbờbắccuốicùngvàothángGiêngnămKhaiHoàngthứ9,quânTrầnbịđánhbại,hạmđộicủaDươngTốlạitheodòngmàxuống. TintứcquânTùytấncôngtruyềnvềkinhđônướcTrầnnhưngđềubịThiVănKhánh,Thẩm
KháchKháchgiữchứcchươngquảncơmậtgiấukín.CảhainóivớiTrầnHậuchúarằngquânTùyquấynhiễulàsựthường,tướngsĩbiênảicóthểứngchiến.
KhigiánđiệpquânTùyhoạtđộngkhắpnơi,cóngườiđềnghịnêntăngcườngphòngthủKinhKhẩuvàTháiThạchthìTrầnThúcBảonói:“Vươngkhíởđâyđangvượng,BắcTề3lầntấncông,BắcChu2lầnxâmphạmcònthấtbại,huốnghồlàDươngKiên!”.ThượngthưKhổngPhạmđứng cạnh cũngnói: “TrườngGiangmênhmông, từ xưa tớinayngăn cáchnambắc,chẳnglẽmấycáithuyềnnátcủaquânTùycóthểbayquađượcư!TrầnHậuchúađắcýcườilớn.Rồivẫnuốngrượungâmthơ,chẳngmàngtớichínhsự. Mùng1thángGiêngnămKhaiHoàngthứchín(năm589),DươngQuảngtớiLụcHợpchỉ
huyquânTùyvượt sông,HạNhãBật từQuảngLăng,HànCầmHổ từHoànhGiangnhất tềmangquânvượtsông.QuânTrầnnhândịpnămmớiđềuuốngrượusaymèm,khôngthểchốngcự,quânTùydễdàngchiếmlĩnhKinhKhẩuvàTháiThạch,haicánhquânHạNhãBậtvàHànCầmHổgấphànhquân,đôngtâygiápkíchKiếnKhang.QuânTùyvùngthượngducũngchiađườngmàxuống,thànhKiếnKhangbịcôlậphoàntoàn.. LúcnàyTrầnHậuchúamớihoảngsợ,tuyquânđộicònhơn10vạnbinhmã,nhưngchỉbiết
thanthởcảngàymàkhôngbiếtứngphóthếnào.Ngày20thángGiêng,TrầnThúcBảohạlệnhxuấtchiếnkhichưatínhtoánkỹvàchưaxácđịnhrõthốngsoáichihuyquânđội.HạNhãBậttậptrungbinh lựcđánhmộtphầnquânTrầntrước,cáccánhquâncủaTrầnhànhđộngtùytiện,mộtcánhtanrãtoànquântheođótanrã.QuânTùythừathắng,đánhthànhKiếnKhang.Cùnglúc,HànCầmHổcũngthắngtrậntạiChuTướcmôn,dẫnquânvàothành.TrầnHậuchúadắtáiphitrốnvàogiếngcạn,bịquânTùypháthiệnbắtlàmtùbinh. TùyVănđếkhôngquá4thángđãthốngnhấtTrungNguyên.
“Bạibinhtiênchiếnnhihậucầuthắng”
Quânbạitrậnluônmạohiểmgiaochiếnvớiđịchtrước,rồisauđómớicầumaythủthắng.
MinhAnhTôngđánhgiặccầumay,bịbắtlàmtùbinh MùathunămMinhChínhThốngthứ14(năm1449)thànhBắcKinhchợtcótincấpbáotừ
biênảitrởvề,rằngquânNgoãThíchxâmlăng.Lúcnày,NgoãThíchđãthốngnhấtMôngcổ,binhlựchùngmạnh,thườngbấtngờxâmchiếm. TạiTửCấmthành,MinhAnhTôngvôcùnglolắng,vộithỉnhTiLễgiámtháigiámVương
Chấntớibànbạc.VươngChấnnguyênlàngườiUấtChâu(huyệnUấttỉnhHàBắc)đượctriệuvàocunglàmquan,vìtàigiỏinênTuyênTônghoàngđếsaiđihầuhạtháitửChuKỳTrấn.KhiAnhTôngChuKỳTrấnkếvị,mới9tuổinênmọisựđềunhờVươngChấn.VươngChấntừtừthâutómquyềnlựcquốcgia. NayChuKỳTrấnđã23tuổimàvẫnnghetheomọisựsắpđặtcủaVươngChấn.VươngChấn
trướcmắtmuachuộc lòngtincủaAnhTông,sau lưngthìbuônquanbántước,kếtbèphái,khiếntriềuchínhrốìloạn.NhưngChuKỳTrấnvẫntintưởng,kínhtrọngy. VươngChấnvàocung,thấyAnhTôngbuồnrầuthìcườilớn,nói:“QuânNgoãThíchítỏicó
gìđángngại. Chỉ cầnhoàng thượngngựgiá thân chinh,đạiquân thiên triềuvừa tới,NgoãThíchsẽkhiếpsợbỏchạy”. ChuKỳTrấntưởngthật,quyếtđịnhxuấtchinh.Cácquannghetinnàyđềukinhngạc,cho
rằngnhưthếquámạohiểm.NhưngAnhTôngchỉnghetheolờisàmtấucủaVươngChấn,chorằngmìnhđíchthânchỉhuy50vạnquân,đánh1trậncóthểthắnglợi,vìthếhạlệnhchémđầunhữngaidámcangián. 50vạnquânđềulàquânmớichiêumộ,tướngkhôngbiếtquân,quânchẳngquenvũkhí.Khi
hànhquânđộingũtánloạn.MinhAnhTônglạichorằngmìnhđíchthânchỉhuy,quânNgoãThíchắtsẽhoảngsợmàchạy,dođó,cùngVươngChấnsánhvaimàtiến. ĐạiquânrờikhỏiảiCưDungđivềphíatây,tiếnvàovùngnúi,đườngsákhúckhuỷulạithêm
mưagiósuốtngày,tướngsĩvộivãchiêutập,chưakịpchuẩnbịáolạnhnênvừarétvừađói. Râtnhiềuđạithầntớicanngănthỉnhcầukhôngnênliềutiến.VươngChấnkhônghiểuviệc
quân,chẳngnhữngkhôngnghe,lạicòngiậndữtráchphạt.ThủlĩnhNgoãThíchlàDãTiênhaytinquânMinhtiếnvềphíabắc,liềnchọncáchdụđịchvàosâu,giảrútquânđi,chờđợicơhội. AnhTôngchẳngcóchủkiến,đểmặcVươngChấnsắpđặt,khiquântớiĐạiĐồng,chưakịp
nghỉngơiđãhạlệnhtiếptụchànhquânvềphíabắc.Lúcnàylươngthảotrongquânđãcạn,nhiềubinhsĩchếtđói,toànquânhỗnloạn.DãTiêndòbiếttìnhhìnhnàyliềnmaiphụctạihẻm
núibaovâyquânMinhđitiênphong.TâyNinhhầuChuAnhvàVõTiếnbáChuMiệnmangquântiếpviệnlạitrúngmaiphục,toànquântanrã. Tinthấttrậntruyềntới,AnhTôngsợhãi,VươngChấncũngkinhhãi.Yvốnchorằngđại
quânvừatớithìquânNgoãThíchsẽkhiếpsợ,nàongờDãTiênlạitấncông.TâmphúccủaVươngChấn,quan trấn thủ tạiĐạiĐồng làQuáchKính thấyvậybènngầmbáo choVươngChấn,đềnghịluiquân.VươngChấnvộihạlệnhrútquânvềUấtChâu. UấtChâulàquêhươngcủaVươngChấn,mấynămnayyđãđùngtiềnthamnhũngxâydựng
cungđiệntạiđây,ymuốnmờiAnhTôngtớinhàđểkhoekhoanguythế.BinhmãrờikhỏiĐạiĐồngđược40dặm,VươngChấnchợtnghĩ50vạnđạiquânđiquaUấtChâuắtsẽlàmhỏngruộngvườnnênđổiý,hạlệnhtiếnvềphíabắc,rồitừphíabắctrởvềkinhđô. TrờiđangthángTám,khíhậukhôhanh.50vạnquânđãcạnlương,đóikhát,chếtvôsố.Dã
TiênhaytinquânMinhrútlui,vộimang2vạntinhkỵbinhvượtTrườngThànhtruykích.KhitớiTuyênPhủ(TuyênHoá,tỉnhHàBắc)thìđuổikịp.VươngChấnhoảnghốtsaiThànhquốccôngChuDũngmang3vạnkỵbinhchôngtrả,bịquânNgoãThíchđánhtan,ChuDũngtửtrận. LúcnàyquânMinhđãtớiThổMộccáchthànhHoàiLai20dặm.VươngChấnpháthiệnhơn
mộtngànxetàivậtmàyvơvétởĐạiĐồngchưatới.LiềnhạlệnhtoànquânhạtrạiđóngquântạiThổMộc.ĐịathếquanhThổMộckhácao,khôhạn,nguồnnướcngoài15dặmđãbịquânNgoãThíchchiếm.Tướngsĩhànhquânngàndặmđềuvôcùngđóikhátlạikhôngcónướcuốngnênrủnhauđàogiếng,nhưngđàoliềnmấycáicũngkhôngkiếmra1giọtnước. ThượngthưbộbinhQuảngDãđượctinDãTiênđem2vạnkỵbinhtớiThổMộcvàbắtđầu
tiếnđánh,thìchỉsợAnhTônggặpchuyệnkhôngmay,2lầnthỉnhcầuAnhTôngrútvàothànhHoàiLaiđềubịVươngChấngiấunhẹmkhôngbáo.QuảngDãthấytìnhthếnguycấp,liềnxôngvào,VươngChấnsaingườichặnlạivàquát:“Hủnhokhônghiểuviệcquânlạidámnóixằngkhiếnlòngquânbấtan,lậptứcchémđầu”.QuảngDãcùngvàivịtrungthầnômđầuthankhóc.Sángsớmhômsau,DãTiênchỉhuykỵbinhtấncôngThổMộc.ĐôchỉhuysứQuáchMậuliềuchếtchốngcự.Ngày15/8,DãTiênvờrútquân,saisứxingiảnghoà.AnhTông,VươngChấncảmừngvộisaisứbànđịnhcácđiềukhoảnnghịhoàvớiDãTiên,tiếpnhậnvôđiềukiệnmọiyêucầucủaDãTiên. VươngChấnthấyDãTiênđồngýgiảnghoàliềntưởngthật,truyềnlệnhnhổtrạitìmnước
uống.MấychụcvạnquânMinhđược lệnh tranhnhauchạy tớibờsông.DãTiên thấyquânMinhhỗnloạn,liềnhạlệnhtấncông.KỵbinhtinhnhuệcủaNgoãThíchnhưhổđóigiữađàncừu,mặcsứcchémgiết.ThổMộcvàchânnúiLangSơnbiếnthànhbểmáu.HộvệtướngquânPhànTrungthấyquânMinhtanrã,cảgiậnquát:“Tavìthiênhạmàchudiệtgiantặcnày!”rồibổchùyvàođầuVươngChấn.AnhTôngkhôngthểđàotẩubènngồixuốngquaymặtvềphíanam,bịquânNgoãThíchbắtsống. TrậnThổMộc,VươngChấnlàmmấtnước,khinhsuấttiếnquânkhiếnAnhTôngbịbắt,mấy
chụcvạnquânbịgiết,hơn50đạithầntửnạn.Lịchsửgọitrậnnàylà“biếncố"ThổMộc.
THIÊNV:THẾ Phàmtrịchúngnhưtrịquả,phânsốthịdã;đấuchúngnhưđấuquả,hìnhdanhthịdã;tam
quânchichúng,khảsửtấtthụđịchnhivôbạigiả,kỳchínhthịdã.Binhchísởgia,nhưdĩđoạnđầunoãngiả,hưthựcthịdã. Phàmchiếngiả,dĩchínhhợp,dĩkỳthắng,cốthiệnxuấtkỳgiả,vôcùngnhưthiênđịa,bất
kiệtnhưgianghà.Chungnhiphụcthủy,nhậtnguyệtthịdã.Tửnhiphụcsinh,tứthờithịdã.Thanhbấtquángũ,ngũthanhchibiến,bấtkhảthăngthínhdã.Sắcbấtquángũ,ngũsắcchibiến,bấtkhảthăngquandã.Vịbấtquángũ,ngũvịchibiến,bấtkhảthăngthườngdã.Chiếnthếbấtquákỳchính,kỳchínhchibiến,bấtkhảthăngcùngdã.Kỳchínhtươngsinh,nhưhoànchivôđoan,thụcnăngcùngchi? Kíchthủychitật,chíưphiêuthạchgiả,thếdã;chíđiểuchỉtật,chíưhủychiếtgiả,tiếtdã.
Thịcôthiệnchiếngiả,kỳthếhiểm,kỳtiếtđoản.Thếnhưhoắcnỗ,tiếtnhưphátcơ. Phânphânvânvân,đấuloạnnhibấtkhảloạndã;hỗnhỗnđộnđộn,hìnhviênnhibấtkhảbại
dã.Loạnsinhưtrị,khiếpsinhưdũng,nhượcsinhưcường.Trịloạn,sốdã;dũngkhiếp,thếdã;cườngnhược,hìnhdã.Cốthiệnđộngđịchgiả:hìnhchi,địchtấttòngchi;dữchi,địchtấtthủchi.Dĩlợiđộngchi,dĩtốtđãichi. Cốthiệnchiếngiả,cầuchiưthế,bấttráchưnhân,cốnăngtrạchnhânnhinhiệmthế.Nhiệm
thếgiả, kỳ chiếnnhândã,nhưchuyếnmộc thạch.Mộc thạchchi tính, an tắc tĩnh,nguy tắcđộng,phươngtắcchỉ,viêntắchành,cốthiệnchiếnnhânchithế,nhưchuyểnviênthạchưthiênnhậnchisơngiả,thếdã. Dịchnghĩa:
Điềukhiểnsốđôngcũngnhưđiềukhiếnsốít,đólàvấnđềtổchứcbiênchếquânđội.Chỉ
huysốđônghaysốít,đólàvấnđềhiệulệnhchỉhuy.Thốnglĩnhtoànquânmàgặpđịchtấncôngkhôngbịbạitrận,ấylànhờthuậtbiếnhoákỳchính.Dùngbinhđánhđịchnhưlấyđáchọitrứng,ấylànhờbiếtvậndụngchínhxáctránhthựcchọnhư. Phàmviệctácchiến,dùngchínhbinhđốiđịch,dùngkỳbinhthủthắng.Chonên,ngườigiỏi
dùngbinhsẽbiếnhoáphéptácchiếnnhưtrờiđấtkhôngbaogiờcùng,nhưsôngbiểnkhôngbaogiờcạn.Lặnrồilạimọc,nhưlàmặttrăngmặttrời;quarồilạitái,giốngnhư4mùathayđổi.Âmnhạcchẳngquacó5âmgiai,nhưngbiếnhoácủaâmgiainghesaochohết;sắcmàuchẳngquacó5màu;nhưngbiếnhoácủa5sắcnhìnsaochotận;vịchẳngquacó5vị,nhưngbiếnhoácủa5vịnếmsaochođủ.Chiếnthuậtchẳngquacókỳvàchính,nhưngbiếnhoácủakỳvàchínhlàvôcùng.Kỳchínhchuyểnhoálẫnnhaugiốngnhưvòngtrònkhôngđầukhôngcuối,nàoaicóthểlầnrađầumối?
Nướclũchảyxiếtcuốnphăngphiếnđá,lànhờthếnướclũ.Chimưngchỉ1cúvồđãxénát
conmồi,ấylànhờtiếtchớpnhoáng.Nênngườichỉhuygiỏibiếttạonêncáithếhiểm,cáitiếtchớp nhoáng thế hiểm giống như cung đã giương hếtmức, tiết chớp thì giống như lấy nỏphóngtên. Tronglúctácchiến,ngườingựarốirenmàkhôngđểchobộđộirốiloạn.Hỗnđộnmùmịt
màvẫnđâurađấy,vẫnduytrìđượcthế,tiết,đểkhôngbịbại. Khiếnđịchhỗnloạnlàdotacótổchứcchặtchẽ;khiếnđịchkhiếpsợlàdotacólòngdũng
cảm;khiếnđịchsuyyếulàdotacóbinhlựclớnmạnh.Chặtchẽhayhỗnloạnlàdotổchứcquyếtđịnh;dũngcảmhaykhiếpsợlàdoưuthếtạonên;lớnmạnhhaysuyyếulàdothựclựcđốisáchlộra.Tướnggiỏibiếtđiềuđộngkẻđịch,nguỵtrangđểdụđịchkhiếnkẻđịchdichuyểntheoýmuốncủata;dùnglợinhỏmàdụđịch,địchắtđếnđểchiếmđoạt.Dùngcáchđómàđiềuđộngkẻđịchđếnnộpmạng. Ngườigiỏitácchiếnlàbiếttạonêntìnhthếcólợi,chứkhôngtráchcấpdưới,biếtchọnlựa
vàsửdụngnhântàimàlạolợithế.Ngườigiỏilácchiếnvàtạothếgiốngnhưlăngỗđá.Đặctínhcủagỗđálàởchỗbằngphẳngthìnằmnên,ởchỗnghiêngdốcthìxêdịch,vuôngthìdừng,trònthì lăn.Chonênngườigiỏichỉhuytácchiếngiốngnhưlănhònđátròntừtrênnúicaovạntrượngxuốngchânnúivậy.Đóchínhlàtạothếvậy! Tómtắtnộidung:
Trongthiênnày,Tôntửchủyếubànvềviệctrêncơsởthựclựcquânsựlớnmạnhhãyphát
huytàinăngchỉhuytácchiếncủatướngsoái,tíchcựcsángtạovàvậndụngtìnhthếcólợiđểđánhbạikẻđịch. Chữthếlàbinhthế,nghĩalàngườichỉđạochiếntranhcăncứvàoýđồtácchiếnnhấtđịnh
màbiếnđổiđúngđắnchiếnthuậtvàsửdụnglinhhoạtbinhlựcđểtạonêntìnhthếtácchiếncólợi.Tôntửchỉrarằngtrongtácchiếnđốiđịch,dùlàtiếncônghayphòngthủ,đềuphảibiếtcáchbiếnđổibinhlựcvàvậndụngkỳchính.Tôntửnói:“Thếchẳngqualàkỳvàchính,đánhtrậnthìphảidùngchínhbinhđốiđịch,dùngkỳbinhthủthắng”. Đồngthời,quanhệgiữachínhvàkỳlạilàhưthựckhóđoán,biếnhoákhônlường,vềmặt
vậndụngchiếnthuật,đólàvấnđềđánhchínhdiệnvàđánh2bênsườn:vềsửdụngbinhlực,đólàdùngchínhbinhđốiđịchvàdùngkỳbinhthủthắng;vềchỉhuytácchiến,đólàsửdụnglinhhoạt“thườngpháp”và“biếnpháp”.Chỉcótướnggiỏimớicóthểcăncứvàotìnhhìnhchiếntrườngmàlinhhoạtvậndụng.Dođó,Tôntửđềcao“nhiệmthế”,đòihỏiquânđộiphảitạo“thếhiểm”nhưnướclũvàápsátđốiphươngmàchớpnhoángdiệtđịch(“tiếtđoản”).Tôntửcũngchỉrõthủđoạnchủyếucủa“nhiệmthế”,làthôngquanguỵtrangvàđánhlừamàđiềuđộngkẻđịchtheoýta.LuậnđiểmcủaTôntửvề“thế”đầytínhchấtbiệnchứng,cógiátrịcaovềtriếthọcquânsự. “Tamquânchichúng,khảsửtấtthụđịchnhivôbạigiả,kỳchínhthịdã”
NgôLânđánhbạiHôSan ThờiNamTống,tháng8/1114(nămTốngCaoTôngThiệuHưngthứ10),nướcKimphái2
tướngHôSanvàĐịchBốLộcđemhơn5vạnquânđánhbiêngiớiphíatâynhàTống,hạtrạitạiLưuGiaKhuyên. PhóxứXuyênThiểmHồTếTươngvộitriệuTảhộquânđôthốngNgôLân,XuyênThiểmđô
thốngDươngChính,KhumậtviệnđôthốngQuáchHoạttớibàncáchđốiphó.NgôLânnóirằngnếugiaochoông3vạntinhbinh,ôngcóthểđánhbạiquânKim. HồThếTươnghỏiNgôLândùngcáchgìđểđánhbạikẻđịch,NgôLânđáp:“Dùngđiệptrận
mớitập luyệnxongđểnghênhchiến,nếukhôngthànhcông, tôinguyện lấycáichếtđểbáoquốc”. Điệptrậnlàdùngkỳbinhở2bêncánh,phíatrước,đằngsaudànđộitrườngthương,đội
cungnỏ,bốtríchặtchẽ,khitácchiếnphốihợpănývớinhau,đãđánhlàkhiếnđịchkhôngkịptrởtay. HồThếTương liềngiaochoNgôLânhaivạntámngàntinhbinhđinghênhchiến; lạicử
DươngChínhđemquântớiThượngNguyênvàQuáchHoạtđemquântớiThươngChâuđểhỗtrợkhicần. NgôLânkéoquântớiTầnChâu,DươngChínhcũngtiếnvàođịagiớiLũngChâu,bàytrậnđối
diệnvớiquânKim. 2 tướngKim làHôSan thì thiệnchiến,ĐịchBốLộc thìnhiềumưu,cảhaidùngbinh lão
luyện,sớmđãchiếmđịahìnhcólợi,bốphòngnghiêmngặt.Phíatrướccónúicaochechắn,đằngsaucóthànhLạcGialàmchỗdựa.ChúngchorằngquânTốngkhôngdámliềulĩnhtấncông. NgôLânbànkếsáchvớicáctùytướng.BộtướngDiêuTrọngnói:“Chiếmđượcchỗcaothì
thắng,chờdướiđồngbằngtấtbại”.NgôLâncholàphảiliềnlệnh2tướngDiêuTrọng,VươngNgạnnửađêmphảibímật chiếm lĩnhđiểmcao trênnúi, sauđónổi lửa làmhiệu tậpkíchdoanhtrạiquânđịchvàpháibộtướngTrươngSĩLiêmđemquântheođườngnhỏkhốngchếthànhLạpGiavàdặn:“CơsởcủađịchlàthànhLạpGia,nếuchúngbạitrận,ắtsẽchạyvềđấy.Ngươicầnchặnkhôngchochúngchạyvềthành”. HôSanvàĐịchBốLộcchorằngchúngđãchiếmđượcđịahìnhcólợi,ngàymaiquânTống
đếngiaochiếnkhácnàolấytrứngchọiđá,chonênđêmđóchúngkhôngphòngbịgì. DiêuTrọngvàDươngNgạnnhậnlệnh,đemquânđingaytrongđêm.Đêmấytrờiđầysương
mù,quânTốngdễdàngchiếmlĩnhcácđiểmcaotrênnúixongxuôi,liềnđốtvôsốđốnglửalàmđỏrựccảvùngnúi. NgôLânnghĩ:“ĐịchBốLộcđamưu,tấtđoánbiếtýđịnhquânTốngmuốnđánhnhanh,sẽ
khôngliềulĩnhxuấttrận.NhưngHôSantừngbáchchiếnbáchthắng,sẽkhôngđồngývớiĐịchBốLộc”.DovậyNgôLândùng1ítbinhmãkhiêuchiếnởchínhdiệnđểnhửđịchkéoquânra.HôSanquảnhiênxuấtchiến.NgôLânchỉhuybộđộidùngđiệptrận,đôibênđánhnhauácliệt. Giữalúcấy,1tướngbáovớiNgôLân,rằngđịchởtrêncaotrànxuống,quântaởđịathếbất
lợi,nênluivềphíađồngbằngrộnglớnrồitáichiến,mayracóthểthắng.NgôLânngắtlời:“Quântaluitứclàđịchthắng.Hiệntạiquânđịchđãbắtđầuthuarồi,quyếtkhôngđượchoảngsợ”. Kỵbinh,bộbinh,trườngthương,cungnỏcủaquânTốngphốihợpchặtchẽ,nhưtừngđợt
sóngđánhậpvàoquânKim.QuânTốngtrêncaođiểmcũngtậpkíchphíasau,quânKimtrướcsauđềugặpđịch,cuốicùngthấtbại.QuânTốnggiết630tên,bắtsống700tên.HôSanbiếtNgôLânlợihại,dẫntànbinhchạyvềthànhLạpGia. QuânTốngtruykích,bắtthêmmấyngàntên,bứchànghơn1vạn.NhưngTrươngSĩLiêm
chưakịpđemquânngănchặnthànhphíaLạpGia,thànhthửhaichủsoáicủaquânKimrútchạyvàođượctrongthành.QuânTốngvâychặtLạpGia,ngàyđêmcôngphá.Quânđịchtrongthànhvôcùnglosự,chỉngàymộtngàyhaisẽthấtthủ. BâygiờtriềuđìnhlệnhNgôLângấpđemquântrởvề.Nếukhông,hẳnNgôLânđãđạithắng,
nhờdùngkỵbinhlấyítthắngnhiều. “Binhchisởgia,nhidĩđoạnđầunoãngiả,hưthựcthịdã”.
Dùngbinhđánhđịchnhưlấyđáchọitrứng,lànhờbiếtvậndụngchínhxáctránhthựcchọn
hư.
ChuĐệtránh“thực,chọn“hư”chiếmKimLăng NămMinhHồngVõthứ31(năm1398)TháiTổChuNguyênChươngquađời,HoàngThái
TônChuDoãnVănnốingôi,nămsauđổiniênhiệuthànhKiếnVăn.CácthânvươngtừngđượcTháiTổphongđấtliềndấybinhđedọatriềuđình.ChuDoãnVănliềntheokếsách“tiêuđoạtchưphiên”(tiêudiệttừngthânvương)củaBinhbộthưTềTháivàTháithườngkhanhHoàngtửTrừng. Trongnửanăm,có5thânvươngbịphếbỏ.YênvươngChuĐệthấycácthânvươngkhácbị
hại,liềnlấydanhnghĩa“trừngphạtgianthầnTềTháivàHoàngtửTrừngđểthanhlọctriềuđình”.Tháng7/1399ChuĐệdấybinh,giươngcờ“Quândẹpnạn”chốnglạitriềuđình. ChuĐệchỉhuyquânYêntrướcsauđánhbại2thốngsoáiMinhtriều làCảnhBínhvàLý
Cảnh Long, tiến quân vềTếNam, những tưởng thừa thắng có thể dễ dàng chiếmTếNam,khôngngờthànhTếNamphòngthủkiêncố,đánh3thángchưahạđược.ChuĐệtínhluiquânvềBắcBìnhtạmnghỉngơi,quântrongthànhchorằng“Quândẹpnạn”đãkiệtsứclạixôngratruykích.QuânChuĐệthiệthạinặng,kinhhoàngbỏchạy. ThángChạpnămsau,quânYênvớiquântriềuđìnhlạiđánhnhau1trậnlớnởĐôngXương
(LiêuThành,tỉnhSơnĐông).YênvươngChuĐệbịphụcbinhvâychặt,mayđượctùytướngcứu,nhưngchủtướngTrươngNgọctửtrận,quânYênbịtổnthất3vạnngười. NămKiếnVănthứba,quânYênlạitiếnxuốngphíanam,giaochiếnvớiquânMinhtriều.Đôi
bênbấtphânthắngbại. “Quândẹpnạn”đãtácchiến3năm,ChuĐệthườngxôngphatrậntiềnlàmgươngchobinh
sĩ,nhiềuphennguyhiểm,vậymànhữngthànhấpchiếmđượcsaukhiluiquânlạibịquântriềuđìnhđoạtlại,naychỉcònchiếmlĩnh3phủBắcBình,BảoĐịnh,VĩnhBình.ChuĐệcảmthấysâusắcrằngphảicókếlâudài. VừahaylúcấycóngườibịtriềuđìnhgiángchứcđếnxinhàngChuĐệvànói:KimLăng(tức
NamKinh,đôthànhcủatriềuMinh)đangbỏtrống,nênthừacơtiếnchiếm”.ThếlàChuĐệquyếttâmđánhKimLăng. ThángChạpnămđó,ChuĐệđemquânrờiBắcBình,vòngquathànhTếNamkiêncố,tránh
nhữngnơiphòng thủnghiêmmật, tiến vềKimLăng.Tháng5năm sau, quânYên liên tiếpchiếmcácthị trấnquantrọngởphíabắcTrườngGiangvàtậptrungchiếnthuyềnchuẩnbịxuốngbờnam. Tháng6,quânYêndànhếtthảychiếnthuyềnlớnnhỏthuđượccủađịchthànhhàngchữ
nhấtởbờbắcTrườngGiang,trênthuyềnchởđầybinhsĩ,phấtcờgióngtrốngthềnamtiến.QuânYênvừasang,quân triềuđìnhđãchạy tán loạn.Tướnggiữ thànhTrấnGiangmởcửathànhđầuhàng. TinTrấnGiangthấtthủbáovềKimLăng.ChuDoãnVănbốirối.Vănvõđạithầnlosợ,người
tínhbỏchạy,kẻđịnhđầuhàng,bànbạchồilâuvẫnkhôngcókếtquả. ThịGiảnghọcsĩPhươngLýNhũđềnghịcốthủkinhthànhchờviệnbinh.ChuDoãnVăn
nghetheo,hạlệnhtháodỡtấtcảcácnhàdânởbênngoài,manghếtgỗvàotrongthànhđểquânYênkhôngcóchỗdựa,khóbềđánhlâu.Quândânphảidỡnhà,khiênggỗcựckhổ,đóikhát,chếtvôsố.Trămhọngoàithànhoánhận,bènnổilửađốtnhàđểkhỏiphảikhiênggỗvàothành.Lửacháyđùngđùng,lanrộng,làmsạtlởcảgócthànhphíatâynamvàđôngbắc.Thếlàbinhlínhlạibắtdânphảiđiđắplạitườngthành. PhươngLýNhũlạihiếnkếgiảbộpháiTàoquốccôngLýCảnhLongđếngặpChuĐệcầuhoà
tronglúcchờviệnbinh.ChuDoãnVănnghetheo. LýCảnhLongvốnlàbạitướngdướitayChuĐệrụtrètrìnhbàyýmuốncắtđấtcầuhoàvới
ChuĐệ,chưanóihếtlờiđãbịChuĐệthấyrõýđồ.TrướckhiravềChuĐệgiaochohắn1tờgiấyviếtrằngnếuKiếnVănđếđemnhữngtêngianthầnliệtkêtronggiấynàyđếngiaochoChuĐệ,thìChuĐệsẽlậptứcluibinh. LýCảnhLongliếcquatờgiấydàyđặcnhữngtênhọ,thấyngaytrêncùngcótênmình,cũng
chẳngxemkỹbêntrongviếtgìvộinhétngayvàotrongáovàcáolui.HắnvừaravềthìChuĐệcũnglậptứcchỉhuybinhmãtiếnvềphíaKimLăng. ĐếndướichânthànhKimLăng,chưakịpphátlệnhtấncôngđãcóngườiđếnbáorằngLý
CảnhLongđãmởcổngKimXuyênnghênhđónquânYênvàokinhthành.ChuĐệmỉmcười,biếtLýCảnhLongmuốnlậpcôngchuộctội. ChuĐệtiếnvàothành.CáccổngthànhkhácthấycổngKimXuyênđãmở,cũngkhôngchống
cựmàmởrộngthêm.1sốquantrongtriềunghetincũnglụctụcđầuhàng. Lúcnàyhoàngcungbốccháy,KiếnVănđếChuDoãnVănmấttích,ChuĐệtrởthànhhoàng
đế,chínhlàMinhThànhTổ. “Phàmchiếngiả,dĩchínhhợp,dĩkỳthắng”
Phàmviệctácchiến,dùngchínhbinhđốiđịch,dùngkỳbinhthủthắng.
TầnVươngdùngchínhbinhvàkỳbinhthắngtrậnTrườngBình TầnChiêuvươngmuốnhoànthànhnghiệpbá,dùngsáchlược“viễngiaocậncông”(giao
hảovớinướcxa,tiếncôngnướcgần)doPhạmThưđềxuất,phíanamgiaohảovớiSở,phíađôngbuộcNgụyhàngphục.NămChuNoãnvươngthứ50(năm265trướcCôngNguyên)TầnChiêuvươngđemđạibinhđánhHànlànướcgầnTầnhơncả.HànHuệvươngkinhsợ,pháisứthầnsangTần,nguyệnhiếnThượngĐảngđểcầuhoà. QuậnThượngĐảngcóđịagiớitiếpgiápvớihainướcTriệu,Ngụy.TháithúThượngĐảng
củaHànlàPhụngĐìnhmuốnchĩamũinhọntiếncôngcủaTầnsangTriệu,bènpháingườisangbáovớiTriệuvươngrằngmìnhsẵnsànghiếnquậnThượngĐảngchoTriệu,mờiTriệuvươngcửbinhsangchiếm17thànhấpcủaThượngĐảng. NướcHànđãhiếnThượngĐảngchoTần,khôngngờbịTriệunuốt,TầnChiêuvươngcảgiận.
PhạmThưnói: “Sởdĩbệhạchưahoànthànhbánghiệp làvìcòncóTriệuchưahàngphục.NhânthờicơnàynêncấtbinhchiếmThượngĐảngrồitiếnsangphíađôngdiệtTriệu”. Tần Chiêu vương nghe theo, lệnh cho Tả thứ trưởng Vương Hột đem quân tiến đánh
ThượngĐảng.QuânTriệuởđâynonyếu,khôngđịchnổiquânTần,phảirútvềTrườngBình. TriệuvươnghaytinquânTầntiếnsangphíađông,liềncửlãotướngLiêmPhađembinhđến
mặttrậnTrườngBìnhngănchặn.Tháng4/260trướcCôngNguyên,quânLiêmPhatớiTrườngBình,gặpđộitiênphongcủaquânTần.NgaytrậnđầutiênquânTriệuthua,phótướngGiatửtrận.Tháng6,Triệumất2thành,4đôúybịgiết. Triệuvươnghaytinđịnhthânchinhratiềntuyếnquyếtchiến,quanĐạiphuLâuXươngcho
rằngkhôngnên, khuyênTriệu vương cửmộtđại thầnquan trọng sangTần cầuhoà.TriệuvươngliềncửđạithầnTrịnhChusangTần.TầnvươnggiảbộtrọngđãiTrịnhChu,nhưngngầmkhẩntrươngchuẩnbịdiệtTriệu. NghetinTầnTriệugiảnghoànhau,quânTriệukhôngcònýchíchiếnđấunữa,2nướcSở
NgụycũngbỏýđịnhliênhợpvớiTriệuđểcứuTriệu.NướcTầnđãloạitrừđượcnguycơchưhầuliênminhvớinhau,thẳngtayđánhTriệu. Saukhigiảnghoàkhônglâu,quânTầntừTrườngBìnhlạimấylầnđánhxuốngphíanam,
quânTriệuthua,thêm2đôuýbịgiết.Tháng7,quânTầnchiếmTâyLũy(phíabắcCaoBình,tỉnhSơnTây). LãotướngLiêmPhathấyTầnmạnhTriệuyếu,liềnhạlệnhdựavàođịahìnhhiểmyếu,đào
hàođắplũycốthủ,khôngragiaochiến,chờquânTầnmỏimệt.Đôibêngiằngcohơn4tháng,tướngTầnVươngHộttìmđủcáchkhiêuchiếnnhưngLiêmPhakiênquyếtcốthủ,khôngchịuđánh.VươngHộtđànhphảibáovớiTầnvương. TầnvươnghỏiPhạmThư.PhạmThưđáp:“PhảidùngkếloạitrừLiêmPhathìmớitiếnquân
được”.ĐoạnPhạmThưtrìnhbàycụthểcáchdùngkếphảngián.TầnvươngkhenlàdiệukếliềnchoPhạmThưxuấtngânkhố,dùngrấtnhiềulễvậtchongườiđikhắpnướcTriệumàtungtinđồn,rằngnướcTầnchỉsợnướcTriệucửTriệuQuátlàconcủaMãPhụcquânTriệuXalàmđạitướngchứkhôngsợLiêmPhađãgiàyếunaymaisẽhàng”.TinđồnlantớikinhđôHàmĐancủaTriệu. CácđạithầnvốnghenghétLiêmPhaliềntâuvớiTriệuvương.Triệuvươngvốnkhônghài
lòngvềviệcLiêmPhalâunaycứcốthủkhôngchịugiaochiến,tưởnglãotướngđãkhiếpsợ,naytinlờiđồnlàthực,bèncửTriệuQuátđếnTrườngBìnhthayLiêmPha. QuanThượngkhanhLạnTươngđangdưỡngtrọngbệnhởtưdinhnghevậylậptứcvàotriều
tâuvớiTriệuvương:“TriệuQuátchỉgiỏilýluậnsáchvở,khôngbiếtvậndụng,chớnêndùng”. Triệuvươngkhôngnghe.MẹcủaTriệuQuátcũngtâuvớivualàconmìnhkhôngđủtàilàm
tướng.Vuahỏivìsao,bàđáp:“HồiTriệuXacònsốngtừngbảorằngchiếntrậnlàđạisự,liênquanđếnsựtồnvongcủaquốcgia,màTriệuQuátlạicholàviệcquádễdàng.NếunướcTriệutacửnólàmtướng,chắcchắnsẽthấtbại”.Triệuvươngnói:“TrongnướcchẳngcònaicóthểlàmtướngbằngTriệuQuát.Ýtrẫmđãquyết,ngươiđừngnhiềulời”. TriệuQuátđemviệnbinhtớiTrườngBìnhvừanhậmchứcđãtựthịlậptứcloạibỏtoànbộ
cáchbốphòngcủaLiêmPhavàchuẩnbịtiếncôngđểđánhbạiquânTần. TầnChiêuvươngđượctinTriệuQuátthayLiêmPhathìcảmừng,bímậtpháiVõAnquân
BạchKhởi làm thượng tướng lẳng lặngđếnTrườngBình chỉ huy thay choVươngHột, cònVươngHộttrởthànhtùytướng.TầnChiêuvươngralệnh:aiđểlộtinnàysẽbịnghiêmtrị. Tháng8,TriệuQuátxuấtbinhđạiquimô.BạchKhởibiếtTriệuQuátkhinhđịchvàhiếu
thắng,bèndùngkếdụđịchvàosâuđểbaovâytiêudiệt.QuânTầnvừagiaochiếnđãgiảbộchạy.TriệuQuátthừathắng,chẳngsuyxétthựchư,thúcquântruykích.Đượcmộtquãng,cótướngcanngăn:“QuânTầnsaolạidễdàngthuachạyvậy,ecógiankế”.TriệuQuáttựđắc,thúcđạiquânđuổitheođếntậnđạidoanhcủaquânTần.TớiđâyquânTầnnhờcóhàosâubênngoàidoanhtrại,nêndừnglạichốngcự. QuânTriệuphíatrướcbịhàoluỹchắnđườngtiến,phíasaubịkỳbinhchặnđánh,bịbaovây
ởgiữa,đườngtiếptếlươngthảobịcắtđứt.TriệuQuátmấylầntổchứcphávâyđềuvôhiệu,buộcphảidựngthànhlũycốthủ,chờviệnbinh. Đếntháng9,quânTriệuQuátđãthiếulươngthực46ngày,doanhtrạikhôngcòngìđểăn,
nộibộđãcócảnhngầmgiếtnhauvìmiếngăn.Tuyệtvọng,TriệuQuátmặcáogiápdày,đíchthândẫntinhbinhphávây.NhưngmớitiếnrađãbịloạntiễncủaquânTầnbắnchết.Toànbộ
40vạnquânTriệuđóikhátphảiquihàng. "Thiệnchiếngiả,kỳthếhiểm,kỳtiếtđoản”
Ngườichỉhuygiỏibiếttạonêncáithếhiểm,cáitiếtchớpnhoáng.
LýTịnhmauchóngquétsạchquânThổDụcHồn NămTrinhQuanthứ8(năm634),tộctrưởngKhảHãnPhụcDoãncủadântộcThổDụcHồn
tuổigiànhưnglạiưakhuấyđảo,nhiềulầnđemquânxâmnhậphànhlangHàTây,cắtđứtconđườngTơlụatừTràngAnđiTâyVực. PhụcDoãncòncốýgâysự,giamsứthầncủanhàĐườnglàTriệuĐứcCôn.ĐườngTháiTông
LýThếDânhàngchụclầnpháingườiđếngiaothiệpđềuvôhiệu.ĐườngTháiTôngcửTảKiêuvệđạitướngquânĐoànChíHuyềnlàmtổngchỉhuyđạoquânTâyHải,đembinhmãchinhphạtThổDụcHồn. ĐoànChíHuyềntuygiànhđượcvàithắnglợi,nhưngkhôngthểtiếnsâu,ThổDụcHồnchưa
bịtổnthấtnhiều.ThổDụcHồnlàdântộcdumục,đạiquântiếnđánhthìbỏchạy,đạiquânvừarútđilạikéotớiquấyphá. ĐườngTháiTôngnghĩngayđếndanhtướngLýTịnhtừnglậpnhiềukỳcông,nhưngnayLý
Tịnhđãngoài60tuổi,đangdưỡngbệnhởnhà.LýTịnhbiếtđượctâmýcủaĐườngTháiTông,liềnmặcgiáptrụvàotriềuxinratrận.ĐườngTháiTôngliềncửônglàmThốngchếđạoquânTâyHải,ThànhvươngLýĐạoTông,BinhbộthượngthưHầuQuânTậplàmphó,đemquânchinhphạtThổDụcHồn. Năm635,thángTưnhuận,quânĐườngtớiThiệnChâu,PhụcDoãnđemquânchạyvềphía
tây.LýĐạoTôngđượccửlàmtiênphongđemquântruykích,đếnKhốSơnthìPhụcDoãndựavàođịathếhiểmyếumàtửthủ. ChiếnthuậtcủaLýTịnhlà“đánhliêntục,đánhnhanhthắngnhanh”.KhiđạiquântớiKhố
Sơn,từsaulưngtậpkíchPhụcDoãn.PhụcDoãnbịđánhtừhaiphía,thuato,chạytiếpsangphíatây.PhụcDoãnralệnhđốtcháyđồngcỏ,rồichạyvềsamạc. QuânĐườngtruyđuổimộtchặng,khôngthấyđịchđâu,chỉthấytrướcmắtlàcácbãitrovà
samạctrảidàitrămdặm.NgựachiếncủaquânĐườngkhôngcòncỏăn,đóimệt.Nhiềutướngchorằngkhôngnênđuổitiếp,tạmrútvềThiệnChâu,đợikhicỏmọchãylạitiếncông. HầuQuânTậpnói:“Khôngđược.TrướcđâyquânĐoànChíHuyềnvừarútvềThiệnChâu,
quânđịchđãbámtheosátgót.NayquânThổDụcHồnđãchạyloạnnhưchimvỡtổ,nhưchuộtrờihang,dễdàngtiêudiệt.Nếukhôngtruykíchsaunàyhốikhôngkịp”. ÝcủaHầuQuânTậprấthợpvớitưtưởng“đánhliêntục,đánhnhanhthắngnhanh”củaLý
Tịnh.LýTịnhchiaquânlàmhaiđạonambắcthâmnhậpvàođịaphậnquânđịchthànhthếgọngkìmmàđuổitheođịch.LýTịnhchỉhuycánhquânbắc,thếnhưchẻtre,saukhiđánhbại
quânThổDụcHồnởMànĐầuSơn,lạiđánhbạiđịchởNgưuTâmĐôivàXíchThủyNguyên. HầuQuânTậpvàLýĐạoTôngchỉhuycánhquânnam,vượt2000dặmsamạchoangvu,
ngườiphảiănbăng,ngựaphảiăn tuyết, cựckhổđóikhátnhưngkhôngngừng truyđuổikẻđịch.Tháng5,họđếnĐiểuHảimớithấydoanhtrướngcủaquânThổDụcHồn,liềnxôngtớichémgiết.PhụcDoãnômđầutháochạy.QuânĐườngbámriết,quânThổDụcHồnphầnlớnbịgiếthoặcđầuhàng.PhụcDoãnphảichạysâuvàosamạc,địnhtrốntớiĐiền. LýTịnhđượctin,quyếtđuổiđếncùng.ĐếnĐộtLuân,thìđuổikịpPhụcDoãnlúcđóđịnh
dựnglềunghỉquađêm.Tướngsĩậptớichémgiếthơn1000quânđịch,bắthơn20vạngiasúccácloại.ContraiPhụcDoãnđầuhàng.PhụcDoãnđemmấychụckỵbinhchạysâuvàosamạc.Hơn10ngàysauthìcảbọntanrã,PhụcDoãntựsát. LýTịnh chỉmất2 tháng, tiến sâuvào samạchàngngàndặm, thắng lợihoàn toàn, khai
thônghànhlangHàTâyphụchồiconđườngtơlụanổitiếng. “Loạnsinhưtrị,khiếpsinhưdũng,nhượcsinhưcường”
Khiếnđịchhỗnloạnlàdotacótổchứcchặtchẽ,khiếnđịchsuyyếulàdotacóbinhlựclớn
mạnh.
MạoĐốngiảsợ,diệtĐôngHồ Năm209trướcCôngNguyên,chúaHungNôĐầuMànĐơnVuvìyêuconthứmuốnphếcon
trưởnglàtháitửMạoĐốn.MạoĐốnbiếtvậytạmchônmốihậntronglòng.Nhânmộtbuổicùngchađisănthừalúcchakhôngđềphòng,MạoĐônbắn1mũihưởngtiễn(1loạitênphátratiếngkêu).ThuộchạcủaMạoĐốnvốnđãquenbắntheomũitênđó,nênĐầuMànĐơnVubịloạntênmàchết.Giếtchaxong,MạoĐốnnốingôi. NướclánggiềngĐôngHồhaytinMạoĐốngiếtchacướpngôi,khinhytrẻtuổi,liềnpháisứ
giảđếnkhiêukhích,đòilấyconthiênlýmãcủaMànĐầuĐơnVu.ConthiênlýmãcủaMànĐầuĐơnVulà1tuấnmã,dovậyMạoĐốnhỏiýkiếnquầnthần.Quầnthầnđồngthanhphảnđối:“ĐólàngựaquýcủaHungNô,khôngthểgiaochoĐôngHồ”.MạoĐốncười:“ChúngtavớiĐôngHồlàlânbang,hácóthểvì1conngựamàmấttìnhhữuhảo!”.Rồigiaothiênlýmãchosứgiả. VuaĐôngHồnghĩrằngMạoĐốnnhátgan,mấyhômsaulạipháisứgiảsangHungNôđòi
MạoĐốnhiếnáiphicủaMạoĐốnchoĐôngHồ. MạoĐốnlạihỏiquầnthần.QuầnthầnnguyềnrủaĐôngHồkhinhngườiquáđáng,đềnghị
đembinhđitrừngphạt.MạoĐốnvẫnlắcđầu:“Khôngnênvìmộtngườiđànbàmìnhyêuthíchmàlàmtổnthươnghoàkhí2nước!”ĐoạnlạigiaoáiphichoĐôngHồ. GiữaHungNôvàĐôngHồcómộtdảiđấthơnmộtngàndặmvuôngkhôngaicưtrú.Đông
HồthấyMạoĐốnkhiếpnhược,muốnchiếmdảiđấtđó.LiềnpháisứgiảsangHungNôđòi.MạoĐốnhỏiýkiếnquầnthần.Cóngườinói:“Đấylàvùngđấthoangvucằncỗi,chohaykhôngcũngvậy”. LầnnàyMạoĐốncảgiận,lớntiếngnói:“Đấtđailàcănbảncủaquốcgia,saocóthểdângcho
người!”.Đoạnquáttảhữuchémđầusứgiảvànhữngkẻnóilàcóthểđemchodảiđấtkia.MạoĐốnlệnhtiếnđánhĐôngHồ,lênngựadẫnđầu,cònralệnh:“Trongnướccókẻnàochậmtòngquân,lậptứcchémđầu”.ĐạiquântrànsangĐôngHồ,thếnhưdờinonlấpbiển. VuaĐôngHồđượcngựaquývàmỹnhânthìcoikhinhHungNô,chẳngchútđềphòngnên
khiquânMạoĐốnàoàotiếnđến,vuaĐôngHồvộiứngchiến,nhưngđạibại,phảitháochạy.MạoĐônđuổitheo,giếtchếtvuaĐôngHồ,bắtnhiềudânvàgiasúccủaĐôngHồ,thắnglợitrởvề. QuầnthầnHungNôbấygiờmớibiếtMạoĐốnhiếnngựaquý,áiphikhôngphảivìsợ,màcố
ýgiảbộkhiếpnhượcđểĐôngHồmấtcảnhgiác,rồiđánh1trậntiêudiệthoàntoàn.TừđóthếlựcHungNôtrởnênhùngmạnh,MạoĐốnchỉhuytướngsĩrongruổichinhchiếnkhắpnơi.
NgụyThưthayđổibiênchế,thắngbộlạcTuấtĐịch CuốithờiXuânThu,phíabắcnướcTấngiápvớibộlạcTuấtĐịch.Bộlạcnàytụcưởvùng
núi,dũngmãnhhunghãn,khôngchịutrồngtrọt làmăn,haykéoxuốngcướpphámiềnbắcnướcTấn. NămTấnBìnhcôngthứ17(năm541trướcCôngNguyên),TấnHầupháinguyênsoáiTuần
NgôđemquânlênphíabắcchinhphạtbộlạcTuấtĐịch.TuầnNgôdùnghơn1000chiếnxatấncông Thái Nguyên (gần ThảoNguyên, tỉnh Sơn Tây) là vùng ngụ cư của bộ lạc Tuất Địch.Nhưngđạiquânvừatiếnvàođịagiớicủabộ lạcTuấtĐịchthìđườngsánhỏhẹp, lạchsuốingangdọc,ngườivàxevấtvả,sơýchútđãđổxechếtngười.BinhlínhTuấtĐịchđãlợidụngđịahìnhhiểmtrở,thấylợithìđánh,bấtlợithìlánh,nênquânTấnhoàntoànbịđộng,độingũrốiloạn,tướngsĩlosợ. NguyênsoáiTuầnNgôđangbế tắc, thìđại tướngNguỵThưhiếnkế: “Vùngnàyđịahình
phứctạp,40ngườitheomộtchiếnxamàvẫnkhóxoaysở.Chibằngmỗichiếnxachỉchọn10binhsĩtinhnhuệphốihợptácchiếnthìhơn”.TuầnNgôchấpthuận.NguỵThưliềnchỉhuychiếnxađãđượcbiênchếlạimàtácchiến,quảnhiênthắngtrận. Bộ lạcTuấtĐịchbại trận, rútvàorừngsâu.ChiếnxacủaquânTấnkhôngthểđuổi theo.
NguỵThưlạiđềnghịbỏchiếnxa,đểxabinhphốihợpvớibộbinhmàtácchiến.TuầnNgôthấycó lý, chophépNguỵThư trôngcoi thayđổibiênchếđộingũ. SongxabinhcủaTuầnNgôkhôngchịuchấphànhviệcrờixeđánhnhaunhưbộbinh.NguỵThưlệnhchémđầumấyxabinhđầutiêntráilệnh.Thếlàtoànquânphảinghiêmchỉnhchấphành.QuânTấnbỏchiếnxa,biênchếthành5ngườimộtngũ.Mỗingũlàđơnvịtácchiếnnhỏnhất. NguỵThư lạihuấn luyệntrậnphápbộbinh, tổchứccácngũthànhthếtrậnứngviện lẫn
nhau.Khitácchiến,phíatrướcbốtríhaingũ,phíasaunămngũ,sườntráibangũ,sườnphảimộtngũ,thànhtrậnthếhìnhvuôngtrướcyếu,saumạnhgiữatrống.Tiếpđólạitổchứcthànhcácthiên,mỗithiênmườingũlàmlựclượngđộtkích.Cáchbốtríđộihìnhnhưvậyvừadễvàorừng,vừadễchiviệnlẫnnhau. Biên chế xong, quân Tấn tiến vào rừng sâu. Quân Tuất Địch thấy đối phương không xe
khôngngựa,phântánrảirác,thìcườihahả,chẳngcầnbàytrận,xôngngayrađánh.QuânTấnđánh1lát,giảbộrútlui.QuânTuấtĐịchcoithườnglậptứctruyđuổi. LúcnàyquânTântừ3phíađộtnhiênậplạichémgiếtchiacắtđịchthànhtừngtốpmàvây
đánh.QuânTuấtĐịchkhôngđềphòng,trởnênhỗnloạn.LoạnbinhbỏchạynhưngbinhsĩTấnởphíatrướcđãbốtríchặnđườngrúílui,chémgiếtvôsố.
Đốiphươngvộichạytảnrahaibên,lậptứcbịcácngũquânTấnở2phíatảhữuchặnđánh,hếtđườngthoáithân,đànhbótaychiutrói. QuânTấnthắngtrậnnày,lậptứcápdụngtrậnpháptươngtựđểtiếnđánhcáctrậnkhácđều
thànhcông.Trongmộtthờigiandàitừđótrởđi,bộlạcTuấtĐịchkhôngdámquấynhiễuvùngphíabắcnướcTấnnữa.TronglịchsửchiếntranhTrungQuốc,bắtđầutừđócácnướcTrungNguyênchuyểntừxachiếnsangbộchiến. “Dũngkhiếp,thếdã”
Dũngcảmhaykhiếpsợlàdoưuthếtạonên.
HoànÔnhợpnhấtlựclượng,chiếmThànhĐô ThờiĐôngTấn,nămVĩnhHoàthứnhất(năm345),MụcđếTưMãĐạmmới2tuổi,phảido
Tháihậuẵmralâmtriều.Nămđó,đôđốcquânsự7châulàChinhtâytướngquânDữuDựcbịbệnhquađời.TháihậuphongHoànÔnlàmAnTâytướngquân,chỉhuyquânsự6châuKinh,Tư,Ung,Ích,Lương,Ninh,kiêmthứsửKinhChâu,gầnnhưthốngchếquânđộicảnước. Saukhinhậmchức,HoànÔnchiêubinhmãimã,huânluyệnthủyquânvàlụcquân,cóchí
tâytiếnsangThụctiêudiệtThànhHán. NămVĩnhHoàthứhai,đầumùađông,HoànÔnnhânkhiTrườngGiangnướccạn,điềuđộng
đạiquân,cửViênKiềulàmtiênphong,thânchinhxuấtbinhmentheoTrườngGiangtiếnsangphíatây.ChúathànhHánlàLýThếỷvàonúinonhiểmtrở,rấtítphòngbị;đạiquâncủaHoànÔnđếnnơimớibiết,quânHánkẻđầuhàng,kẻbỏchạytrướcthếthắngnhưchẻtrecủađốiphương. Mùaxuânnămsau,quâncủaHoànÔnđãđênBànhMô,cáchThànhĐô200dặm.HoànÔn
họpcùngcáctướng.Mọingườiđềnghịchiabinhlàmhaiđạocùngtiến,cóthểphântánbinhlựccủaquânHán.DuytướngtiênphongViênKiềutrầmmặckhôngnói. HoànÔnhỏiýkiếnViênKiều.ViênKiềunói:“Hiệntạiquântađãthâmnhậpvàođấtđịch
hàngvạndặm;thắngthìlậpđạicông,thuathìkhósốngtrởvề.Nếuchiarahaiđạo,lòngquânkhông đồng nhất, ắt đại sự hỏng cả. Vậy nên hợp nhất lực lượng làmmộtmà giành chiếnthắng”.HoànÔntánthưởngýkiếncủaViênKiêu,rồitiếp:“Cổnhândạybinhvàochỗchếtmàvẫnsống.Chúngtagắnglênchútnữa,nhấtđịnhhạđượcThànhĐô”.HoànÔnchocácbinhsĩốmyếuở lạiBànhMô trôngcoiquânnhuvànhững thứnặng, còn toànbộquân tinhnhuệmangtheo3ngàylươngkhô,trangbịgọnnhẹ,tiếnthẳngtớiThànhĐô.DọcđườngtướngđịchLýQuyềnngănchặn,bịđánhbatrậntảtơiphảichạyvềThànhĐô. GầnThànhĐô,LýThếcònnhiềuquân.Ythânchinhratiềntuyến,bàytrậnởdảiTạcKiềuđể
chốngquânĐôngTấn. QuâncủaHoànÔntrậnđầubịbấtlợi,1tướngtửtrận,quânHánthừathắngxônglên,vạn
mũitêncùngbắnra,cómũitênbaytrướctớiđầungựacủaHoànÔn,nhưngmặtôngkhônghềbiếnsắc. Độitiênphongbắtđầurốiloạn,cómấyngườibắtđầurútchạy,tảhữukhuyênHoànÔntạm
thờilùibước,nhưngHoànÔnkhôngnghe,lớntiếnggọi:“Viêntướngquânđâurồi?”,ViênKiềuđáplờiphingựatới.HoànÔntraokiếmchoViênKiềunóilớn:
“Hợpnhấtlựclượnglàmmột,thắngbạilàởtrậnnày,quântatừxatới,nếurútluitấtbại.Tướngquânhãythaytađốcchiến,kẻnàobỏchạy,chém!”.ViênKiềuvânglệnhchémđầumộtquanquânbỏchạyrồitruyềnđạtmệnhlệnhcủaHoànÔn,thếtrậnlậptứcổnđịnh,bắtđầuphảnkích.Tiếngtrống;trậntiếnghôchémgiếtvangđộngcảgóctrời. LýThếthấytìnhthếbấtlợi,liềnrútvàotrongthành.HoànÔnchihuycôngpháThànhĐô.
Ôngsailínhphónghoảđốtcổngthành.QuânHánnơmnớplosợ,mấttinhthầnchiếnđấu.LýThếthấyquântađãmấttinhthầnchiếnđấu,nửađêmmởcửađôngthànhchạychốn.QuânĐôngTấnlậptứcchiếmthành.LýThếchạyđếnHàMinh,chỉcònvàingườithâncậnbênmình,hếtcáchcứuvãn,đànhtựtróimìnhđisaumộtcỗquantàiđếnđầuhàngHoànÔn. HoànÔndiệtxongthànhHán,giảiLýThếvàhơnmườitônthấttrởvềkinhđôKiếnKhang.
TháihậuhỏiônglàmcáchnàochỉtrongvàithángđãdiệtxongnhàHán,HoànÔnđáp:“ĐólàcôngcủatướngtiênphongViênKiều,hợpnhấtlựclượnglàmmộtmớithắng”. “Cườngnhược,hìnhdã”
Mạnhhayyếulàdothựclựcđốisánhlộra.
KhangHylấymạnhđánhyếu,chiếmlạiĐàiLoan ĐờinhàThanh,nămThuậnTrịthứ18(năm1661)tướngTrịnhThànhCôngđemquânbao
vâyĐàiLoanbuộcThốngsứHàLanđầuhàng.ĐàiLoanlạithuộcvềTrungQuốc. SaukhithuphụcĐàiLoan,TrịnhThànhCôngđềraquihoạchpháttriểnkinhtếĐàiLoan,
nhưngkhôngmay,vìnhiềunămchinhchiếngiankhổ,ônglâmbệnhnặngmàmất.Vịanhhùngdântộcrađiởtuổi38. Saukhiôngmất,nộibộquânđộinảyramâuthuẫn.NhữngtướngủnghộTrịnhThànhCông
lậpemtraiônglàTrịnhThếTậplênlàmvua.ContrưởngônglàTrịnhKinhđangtrấnthủHạMônliềnđemquântớiĐàiLoanđánhbạinhữngngườiủnghộTrịnhThếTập, lên làmvua.TrịnhKinhtổchứcpháttriểnsảnxuất,didânlậpấp,sau7,8nămkinhtếĐàiLoanđãphụchồi.NhưngTrịnhKinhtừbỏýchíthốngnhấtTổquốccủachamình,muốntựlập1nướcriêng.Lúcnày, triều Thanh, Khang Hy đế Huyền Diệp đang tại vị, Ngô Tam Quế, Cảnh Tinh Trung,Thượng Chi Tín... nổi loạn, TrịnhKinh nhân đó, đánh chiếmHạMôn, Tuyền Châu, ChươngChâu,TriềuChâuv.v... NămKhangHythứ16(năm1677),HuyềnDiệp2lầnpháisứgiảraĐàiLoanchiêudụ,song
TrịnhKinhchorằngquânThanhkhôngthếvượtbiểntácchiếnđãcựtuyệt.NămKhangHythứ17(1678),nhàThanhcơbảnkhốngchếchiếncuộc,liềntăngcườngchuẩnbị:cửtướngDiêuKhảiThánhlàmTổngđốcPhúcKiến,VạnChinhSắclàmThủysưđềđốcPhúcKiến,đóngchiếnhạm,luyệnthủyquân,xâydựngcácđồntrạiởnơihiểmyếuvàbốtrílínhtrấnthủ.HuyềnDiệpcònthôngquaDiêuKhảiThánhpháimộtsốngườichuivàonộibộquânTrịnhKinhmàhoạtđộnglygián. Từtháng6-tháng11nămKhangHythứ17(năm1678),cóhơn1200quanlạivà11600
binhsĩrahàng.Tiếpđó,tướngDươngNhấtBáođem3vạn1ngànquânquithuậntriềuđình. Năm1680,ThủysưđềđốcVạnChínhSắcđemchủlựctấncôngchiếmQuyênChâu,HạMôn,
HảiTrừng,đưaquanbinhđầuhàngtớicácđảovenbiểnkhaikhẩn,chuẩnbịđánhĐàiLoan. Tháng Giêng năm 1861, Trịnh Kinh ốm chết, con trưởng Trịnh Khắc Tạng kế vị. Thị vệ
PhùngTíchPhạmbànmưuvớivợcủaTrịnhThànhCông,giếtTrịnhKhắcTạng,đưaconthứlàKhắcSángcònnhỏtuổilênngôi. MộttânkháchcủaquânTrịnhlàTuyTruyền,làmthámbáochoquânThanh,bímậtgửithư
vềnói:“ChúcháuhọTrịnhđanggiếtlẫnnhau,báquanvănvõkhôngbiếtlàmgì,mỗingườimộtývuacònnhỏtuổi,đấtnướctrốngrỗng,bêntrongrốiloạnbênngoàibấtan,khóbềđứngvững”.
HuyềnDiệpthấythờicơđãđến,điềuVạnChínhSắclàmĐềđốclụcquân,cửThiLanglà
ngườitrídũngsongtoàncónhiềukinhnghiệmhảichiếnlàmThủysưđềđốcPhúcKiến,đemchiếnthuyềntấncôngBànhHồ,ĐàiLoan. NgườichấpchínhởĐàiLoanvừamuốnduytrìngôivuavàquvềnlực,vừamuốntranhthủ
thờigianchuẩnbịchốngquânThanh,pháisứgiảđếntriềuđìnhxinxưngthầnnộpcống,bãibinhhòađàm,choĐàiLoanđộclậpvớiTrungHoa.ThựclựccủaHuyềnDiệplúcnàyđãmạnhhơntrước,ôngquyếtthốngnhất,nêncựtuyệtsứgiả,lệnhThiLangtiếncông. ThiLangnguyênlàtùytướngcủaTrịnhThànhCông,hiểurấtrõquânTrịnh.Ôngđemlực
lượngđôibênrasosánh,thấyquânmìnhhơnhẳnđốiphươngcảvềsốlượnglẫnchấtlượng.ỒngchorằngĐàiLoanlàhònđảotrơtrọingoàibiển,rấtdễbịbọnthựcdânxâmlấn,cầnphảiđượcthốngnhấtvớiđấtliềnvàtăngcườngquảnlý,pháttriểnmọimặtchínhtrị,quânsự,kinhtế.Dođó,khinhậnđượclệnh,ônglậptứckhẩnưươnghuấnluyệnthủyquân. ThiLangchọntiếtgiónồm,giữathángSáunămKhangHythứ22(năm1683),bắtđầutiến
công.Vàothờigiannày,giónhẹsóngyên,banđêmyêntĩnh,cóthểtậptrungchiếnthuyềntrênbiển,tìmchỗyếucủakẻđịchmàbốtrítiếncông. BànhHồlà1quầnđảogồm36đảolớnnhỏ.TướngTrịnhtrấnthủBànhHồlàLưuQuốcHiên
đãsớmdựngthànhlũythấpdài20dặm,bốtríhỏapháophòngthủnghiêmmật.NghetintriềuđìnhpháiThiLangđemđạiquântiếncông,Lưuchuẩnbịđốiphó. HạmđộitiênphongcủaquânThanhthuậngióxôngvàogiữahạmđộiđịch,bịhạmđộiđịch
vâychặt,ThiLangdẫnhạmđộichủlựctiếpcứu,trongđánhrangoàiđánhvào,trậnácchiếnkéodàisuốtmấyngàyvẫnbấtphânthắngbại.ThiLangbịthươngvàomắtphải,suýtnữagụcngã.Ôngquyếtđịnhchiaquânralàmbamũitấncông:TổngbinhNguỵMinhvàTrầnMãng,mỗingườiđem50chiếnhạmđánh2đảoNgưuTâmLoanvàKêLung. LamMinhtiếptụctiếncôngBànhHồ.ThiLangchỉhuyhạmđộichủlựcgồm56chiếnhạm
tiếnvàotrunglộ.Qua1ngàyhảichiếnácliệt,quânTrịnhthuato.QuânThanhchiếmtoànbộquầnđảoBànhHồ. LưuQuốcHiênchạyraĐàiLoanlàmtậpđoànhọTrịnhhoảngloạn,ngườibảođánh,kẻbào
chạy,ngườilạibảođầuhàng. SaukhichiếmBànhHồ,ThiLangápdụngbiệnphápchiêuhồi:đốixừtốtvớicáchàngbinh,
cấppháttiềnlương,chạychữachongườibịthương,cấpthuyềnchongườimuốnhồihươngvềĐàiLoan.Chínhsáchnàycóảnhhưởngrấtlớn,mộtsốthànhviêncủatậpđoànhọTrịnhđãmấthếtýchíchiếnđấu,chỉmongquântriềuđìnhsớmđếnđểđầuhàng. KhangHyđếHuyềnDiệpnhânđóchiêudụhọTrinhhãyngửngchốngcự,từbỏýđồphân
liệt,sẽđượckhoanhồng,hưởngquyềnlợivốncó.Nhàvualạicòntuyênbố:“Chỉdụnàycónhậtnguyệtchứnggiám,trẫmquyếtkhôngnuốtlời”.
Đồngthời,ThiLang,LamLýthừalúcnướctriềudângcaosươngmùdàyđặcbuổisớmtrên
biển,chỉhuyhamđộibaovâyĐàiLoan.NgườichấpchínhcủahọTrịnhthấyđảobịbaovây,đạithếchẳngcòn,cuốicùngchấpnhậnquithuậntriềuđình. TrịnhKhắcTạngđemấntínvàbảnđồdângnộp,ThiLangtiếpnhận,pháitướnglĩnhđiuý
lạotrămhọvàcửngườiđemtinchiếnthắngvềtriều.KhangHyđếHuyềnDiệpphongThiLanglàmTịnhHảihầu,lệnhđưaTrịnhKhắcTạngvềkinhphongtướcHảiTrừngcông;banthưởngchonhữngngườicócông.Từđây,ĐàiLoanlạivềthốngnhấtvớiTrungHoa. “Thiệnđộngđịchgiả,hìnhchi,địchtấttòngchi;dữchi,địchtấtthủchi.Dĩthủđộngchi,dĩtốt
đãichi” Tướnggiỏibiếtđiềuđộngkẻđịch,nguỵtrangđểdụđịchkhiếnkẻđịchdichuyểntheoýmuốn
củata;dùnglợinhỏmàdẫndụkẻđịch,địchắtđếnđểchiếmđoạt.Dùngcáchđómàđiềuđộngkẻđịchđếnnộpmạng.
TônTẫndụBàngQuyêntớichỗchết NămChuHiểnvươngthứ27(năm342trướcCôngNguyên),NgụyHuệvươngsaiđạitướng
BàngQuyênđembinhđánhHàn.2nămtrước,NgụyHuệvươngtừnglấytưcáchbáchủtriệutậpchưhầuhộiminh,triềukiếnthiêntử,lúcấynướcHànkhôngđến.LầnnàyNgụycấtbinhlấycớlàtrừngphạtHàn. VuaHànnghĩnướcmìnhnhỏyếu,khóbềchốngđỡ,vộicửsứgiảsangTềcầuviện.TềUy
vươngtriệutậpquầnthầnthươngnghị. TônTẫnnói:“TanênnhậnlờicứuđểHànrasứcchốngNgụy,nhưngtakhôngnênvộicất
binhmàchờkhilựclượngNgụybịtiêuhaonặng,tahãyđemquâncứuHàn;nhưvậyvừatránhtổnthấtchota,vừalàmchonướcHàntônkínhta”.VuaTềcholàphải,trảlờiđồngýcứuviện.NướcHànđãcóTềlàmchỗdựa,dốctoànlựcchốngNgụy,nhưngvìsứcyếu,5trậnthuacả5.Cầmcựđượcngótmộtnăm,nướcHànthấykhógiữđược, lạipháisứgiảsangTềcứuviệnngay. TềUyvương lệnh cửĐiềnKỵ làmchủ tướng,TônTẫn làmquân sưđemquân cứuHàn,
nhưngtheokếcủaTônTẫn,khôngđemquânsangHàn,màtiếnthẳngđếnkinhđôĐạiLươngcủaNgụy. NgụyHuệvươngthấyđạiquânđangởbênnướcHàn,quâncònlạitrongnướckhôngđịch
nổiquânTề,saingườihoảtốcsangHàngọiBàngQuyênmangbinhvềcứu.BàngQuyênđembinhtrởvềthìquânTềcũngvừavượtquabiêngiớitiếnvàođấtNgụy.NgụyHuệvươnghuyđộng10vạnbinhmãtoànquốc,cửtháitửThânlàmthượngtướng.BàngQuyênlàmđạitướng,quyếtchiếnvớiquânTề. ĐiềnKỵhỏikếTônTẫn.TônTẫnnói:“QuânNgụyhunghãn,coithườngquânta,nếuquânta
giảthuarútchạy,quânNgụyắtsẽliềulĩnhđuổitheo.Binhpháptừngdạy,chạymộttrămdặmđểtranhlợithìđạitướngcũngsẽlâmngay.Nhưvậyquântacóthểdụđịchmàđánh”.TheokếTônTẩn,ĐiềnKỵralệnhchoquângặpgiặcchỉđánhsơrồichạy.QuânNgụyđuổitheo. Trênđườngluiquân,ngàythứnhấtĐiềnKỵlệnhchoquânđắpbếpnhưcho10ngườiăn.
Ngàythứhai,sốbếpgiảmcònmộtnửa.Ngàythứba,sốbếpgiảmchỉcònđủcho2vạnngười. BàngQuyênđemquântruyđuổi3ngày,thấysốbếpquânTềngàymộtgiảm,kiêungạonói:
“TabiếtquânTềkhiếpnhược,khôngdámchiếnđấu.Lầnnàychúngmớitiếnvàonướctađượcvàingàymàsốbinhsĩđàongũđãquánửa”.RồiBàngQuyênlệnhbỏbộbinh.Chỉđemlínhkhinhkỵđuổigấpchokịp.
QuânTềrútluivềđếnbiêngiớirồi,lạicốýbỏlạicácxenặng.QuânNgụytranhnhaucướp.BàngQuyêncàngchorằngquânTềđãrốiloạnhoàntoàn,thúcquântiếnsâuvàođấtTề. QuânTềlùiđếnMãLăng(đôngnamhuyệnĐạiDanh,tỉnhHàBắc),đườngsánhỏhẹp,địa
hìnhhiểmtrở,dừnglạimaiphục. TônTantínhlộtrìnhcủaquânNgụy,đêmnaysẽđếnMãLăng,bènsaibócvỏmộtcâylớn
bênđường,rồiviếtlênthâncâydòngchữ:“BàngQuyênbỏmạngdướigốccâynày”.TiếpđóTônTẫnlạinóiĐiềnKỵbốtríphụcbinh,pháicungthủmaiphụcgầnchỗcâycóhàngchữnọvàdặn:“Trongđêmtối,khithấycólửasángthìlậptứcbắnlênvàođó”. Tốihômđó,BàngQuyênquảnhiêndẫnquântớiMãLăng,tiếnvàoổphụckíchcủaquânTề.
BàngQuyênđangđi,chợtthấytrênthâncâytrăngtrắngbênđườngcóviếttênmìnhliềnsaingườiđốtđuốclênđọcchorõ. BàngQuyênchưakịpđọchếtchữ,hàngvạnmũitênđãbắntới.QuânNgụykhôngkịpđề
phòng,nháonháchỗnloạn.BàngQuyêntảxunghữuđộtđịnhmởđườngmáu,nhưngđịathếhiểmyếu,quânTềlạivâychặt,nhốtquânNgụyvàotrongmộtcáitúi,khôngsaothoátnổi.BàngQuyênsứccùnglựckiệt,tựbiếtkhôngphảiđốithủcủaTônTẫn,cảmthấyhổthẹn,liềntựsát. QuânTề thừa thắngphản côngđánh tanquânNgụy, bắt thái tửThân,diệt10vạnquân
Ngụy.Sauthảmbạiđó,nướcNgụỵkhônggượngdậynổi. “Thiệnchiếngiả,cầuchiưthế,bấttráchưnhân,cốnăngtrạchnhânnhinhiệmthế”
Ngườigiỏitácchiếnbiếttạonêntìnhthếcólợi,chứkhôngtráchcấpdưới,biếtchọnvàsử
dụngnhântàimàtạolợithế.
TàoTháochọnngườitàigiữđượcHợpPhì ThángGiêngnămKiếnAnthứ18(năm213)TàoTháođem40vạnquânđánhĐôngNgô.
TônQuyềnchỉhuy7vạnbinhmãchốngcự,đôibênđánhnhauhơnmộttháng.TàoTháothấychiếnthuyềncủaTônQuyềntrướcsauvẫnđộingũchỉnhtề,khen:“ƯớcgìtacóđượcmộtđứacontrainhưTônQuyền!”rồihạlệnhrútquân. TàoTháođểcáctướngTrươngLiêu,NhạcTiến,LýĐiểnởlạigiữtrọngtrấnHợpPhì,lạigiao
chohộquânTiếtĐễ1mậtthư,dặnkhinàoTônQuyềnđemquânđếnđánhmớiđượcbócra. NămKiến An thứ 20 (năm 215) tháng Ba, Tào Tháo đem quân đánh Trương Lỗ ởHán
Trung.Quảnhiêntháng8nămđó,TônQuyềnđem10vạnquânđánhHợpPhì.QuângiữHợpPhìchỉcóhơn7000,tìnhthếthậpphầnnguycấp. TiếtĐễvàcáctướngvộibócmậtthưcủaTàoTháo,thấytrongviết:“NếuquânTônQuyền
tới,TrươngLiêu,LýĐiểnđemquânđánh,NhạcTiếngiữthành,khỏicầnthamchiến”. TrươngLiêunguyênlàtùytướngcủaLãBố.SauthấtbạicủaLãBố(năm198),TrươngLiêu
đầuhàngTàoTháo,15nămqualậpnhiềuchiếncông,đượcTàoTháotindùng,phongtướcĐôđìnhhầu.TrươngLiêuđãhiểuđượcýđồcủaTàoTháotrongmậtthư. Mấytướngkianghĩmãikhôngra:“Quântachưa=1/10quânTônQuyền,giữthànhchưa
xong,nóigìđếnviệcđemquânrađánh?”. TrươngLiêunói: “TàoCôngviễnchinh,khôngthểđemquâncứuviện,nêndặnchúngta
phảichủđộngđánhđịchkhichúngchưavâykínthành,đểlàmchúngmấtnhuệkhívàđểquântaantâmchốngcựthìmớicóthểgiữđượcHợpPhì”. TrươngLiêuthấycáctướngcòndodự,liềnnói:“Thắngbạilàởtrậnnày,nếucácvịcònnghi
ngại,Trươngmỗnguyệnmộtmìnhxuấtchiến!”.LýĐiểnnói:“Tôicùngđivớitướngquân”. ThếlàTrươngLiêuchọn800quântinhnhuệ,giếtbòkhaothưởngđểđếnsánghômsau,
cùngLýĐiểndẫnquânratấncông.TrươngLiêuphóngngựadẫnđầu,xưngtotênhọ,xôngvàotrậnđịch,chémchếtluônhaiviênđạitướng,tiếnthẳngtớidoanhtrướngcủaTônQuyền.TônQuyềnbịtậpkíchbấtngờ,cảkinh.Cáctướnglúngtúng,rútlênchỗcao,dùngtrườngthươngtửthủ.TrươngLiêuquátlớn,gọiTônQuyềnraquyếtchiến.TônQuyềnnhấtthờichưadámvọngđộng. Sau thấy Trương Liêu chỉ có vài trăm người ngựa, Tôn Quyền bèn điều quân vây chặt.
TrươngLiêutảxunghữuđột,ácchiếntừsángđếntrưa,làmnhụthẳnnhuệkhícủaquânTônQuyền.
TrươngLiêudẫnmấychụckỵbinhphávâythoátra,nhưngthấycòncóquânmìnhchưa
thoátrađược,ônglạixôngvàocứunốt.QuanquâncủaTônQuyềnkhôngaicảnnổi. TrươngLiêutrởvềthành,tăngcườngphòngthủ.Cáctướnglĩnhvôcùngthánphụcông,sĩ
khídângcao.TônQuyềnvâyđánhhơn10ngàykhôngđược,đànhkéoquânravề.TrươngLiêuthừathếtruykích,khithấyđạibộphậnquânđịchđãlùivềbờnamsôngTiêuDao(đôngbắcHợpPhì),màTônQuyềncònởbờbắc,ôngliềnthúcngựaxôngtới. CáctướngbảovệTônQuyềnluitớibờsông,thấycầuđãgãy,quânđịchđuổiphíasaulưng,
đànhthúcngựalộiquasôngmớithoáthiểm. TàoTháođượctinTrươngLiêulàmđúngnhưmậtthưcủamình,dũngcảmxuấtchiến,đánh
luiTônQuyền,liềnphongchoTrươngLiêulàmChinhđôngtướngquân. Nămsau,TàoTháoxuốngHợpPhì,thămlạisatrườngnơiTrươngLiêuhuyếtchiến,cảm
thánhồilâu,đoạnnóivớicáctướng:“QuânTônQuyềnđônggấpbội,tưởngmìnhtấtthắngmàsanhkiêungạoTrươngLiêudũngcảmđánhđịchmàgiànhchiếnthắng.Nhờđómớigiữđượcthànhvậy!”.
THIÊNVI:HƯTHỰC Phàmtiênxửchiếnđịanhiđãiđịchgiảdật,hậuxửchiếnđịanhixuchiếngiảlao.Cốthiện
chiếngiả,trínhânnhibấttríưnhân. Năngsửđịchnhântựchígiả,lợichidã;năngsửđịchnhânbấtđắcchígiả,hạichidã.Cốđịch
dậtnănglaochi,bãonăngcơchi,annăngđộngchi.Xuấtkỳsởtấtxu,xukỳsởbấtý.Hànhthiênlínhibấtlaogiả,hànhưvônhânchiđịadã;côngnhitấtthủgiả,côngkỳsởbấtthủdã;thủnhitấtcốgiả,thủkỳsởbấtcôngdã. Cốthiệncônggiả,địchbấttrikỳsởthủ;thiệnthủgiả,địchbấttrikỳsởcông.Vihồvihồ,chí
ưvôhình;thầnhồthầnhồ,chíưvôthanh,cốnăngviđịchchitưmệnh.Tiếnnhibấtkhảngựgiả,xungkỳhưdã;thoáinhibấtkhảtruygiả,tốcnhibấtkhảcậpdã.Cốngãdụcchiến,địchtuycaolũythâmcâu,bấtđắcbấtdữngãchiếngiả,côngkỳsởtấtcứudã;ngãbấtdụcchiến,hoạchđịanhithủchi,địchbấtđắcdữngãchiếngiả,quaikỳsởchidã. Cốhìnhnhânnhingãvôhình,tắcngãchuyênnhiđịchphân.Ngãchuyênvinhất,địchphân
vithập,thịdĩthậpcôngkỳnhấtdã,tắcngãchúngnhiđịchquả,năngdĩchúngkíchquảgiả,tắcngôchisởdữchiếngiả,ướchĩ.Ngôsởdữchiếnchiđịabấtkhảtri,bấtkhảtritắcđịchsởbịgiảđa,địchsởbịgiảđa,tắcngôsởdữchiếngiảquảhĩ;cốbịtiềntắchậuquả,bịhậutắctiềnquả,bịtảtắchữuquả,bịhữutắctảquả;vôsởbấtbị,tắcvôsởbấtquả.Quảgiả,bịnhângiảdã;chúnggiả,sửnhânbịkỷgiảdã. Cốtrichiếnchiđịa,trichiếnchinhật,tắckhảthiênlínhihộichiến.Bấttrichiếnđịa,bấttri
chiếnnhật,tắctảbấtnăngcứuhữu,hữubấtnăngcứutả,tiềnbấtnăngcứuhậu,hậubấtnăngcứutiền,nhihuốngviễngiảsổthậplí,cậngiảsổlíhồ?Dĩngôđộchi,việtnhânchibinhtuyđa,diệchềíchưthắngtai?Cốviết:thắngkhảvidã.Địchtuychúng,khảsửvôđấu. Cốsáchchinhitriđắcthấtchikế,tácchinhitriđộngtĩnhchilý,hìnhchinhitritửsinhchi
địa,giácchinhitrihữudưbấttúcchixứ.Cốhìnhbinhchicực,chíưvôhình;vôhình,tắcthâmgiánbấtnăngkhuy,trígiảbấtnăngmưu.Nhânhìnhnhithốthắngưchúng,chúngbấtnăngtri;nhângiaitringãsởdĩthắngchihình,nhimạctringôsởdĩchếthắngchihình.Cốkỳchiếnthắngbấtphục;nhiứnghìnhưvôcùng. Phùbinhhìnhtươngthuỷ,thủychihành,tịcaonhixuhạ;binhchihình,tịthựcnhikíchhư.
Thủy nhân địa nhi chế lưu, binh nhân địch nhi chế thắng. Cố binh vô thường thê, thủy vôthườnghình.Năngnhânđịchbiếnhoánhithủthắnggiả,vịchithần. Cốngũhànhvôthườngthắng,tứthờivôthườngvị,nhậthữuđoảntrường,nguyệthữutử
sinh.
Dịchnghĩa: Phàmđếnchiếnđịatrướcmàđợiđịchlàchủđộngannhàn,đếnchiếnđịasaumàứngchiến
làbịđộngmỏimệt.Chonên,ngườichỉhuytácchiếngiỏicóthểđiềuđộngkẻđịch,chứkhôngtheosựđiềuđộngcủađịch. Làmchođịchtựđếnnơitađịnhtrướclàkếtquảcủaviệcdùnglợinhỏmàdụdịch;làmcho
địchkhôngthểđếnnơinómuốn,làdotacảnnó.Dovậy,địchđangnghỉngơi,taphảilàmchonómỏimệt,địchđầyđủlươngthực,taphảilàmchúngđóikhátthiếuthốn,địchđóngtrạiyênổn,taphảilàmchochúngdiđộng,đólàvìnơitatấncông,địchắtphảiđếnứngcứu.Tađingàndặmmàkhôngmệtmỏi,làvìtađếnnhữngnơikhôngcóđịchngăntrở;tađánhmàchắcthắnglàvìtatiếncôngvàonơiđịchkhôngthểphòngthủ;taphòngthủvữngchắc,vìtabiếttrướcnơiđósẽbịđịchtấncông. Chonênngườigiỏitiếncôngthìđịchkhôngbiếtđâumàphòngthủ;ngườigiỏiphòngthủ
thìđịchkhôngbiếtđâumàtiếncông.Vidiệuthay!vidiệuđếnmứckhôngtrôngthấy.Thầnkỳthay!Thầnkỳđếnmứckhôngnghetiếng!Bởivậytacóthểnắmvậnmạngđịchtrongtayvậy.Tatiếncôngmàđịchkhôngngănnổi,vìtanhưđánhvàochỗkhôngngười;tathoáiluimàđịchkhôngthểđuổitheo,vìtahànhđộngmaulẹ,địchchẳngđuổikịp.Chonên,tamuốnđánh,dùđịchcólũycaohàosâucũngphảigiaochiếnvớita,bởivìtađánhvàonơiđịchbuộcphảiứngcứu;takhôngmuốnđánh,vạchđấtmàphòngthủ,địchcũngkhôngthểtiếnđánhta,vìtalàmchochúngphảithayđổihướngtiếncông. Talàmchođịchbộclộlựclượngmàtathìnhưvôhình,nhưvậytacóthểtậptrungbinhlực,
cònđịchthìphântánlựclượng.Tatậptrungbinhlựcởmộtnơi,địchphântánlựclượngở10nơi,tứclàtadùng10đánh1,nhưthếtađông,địchít,cólợihẳnchota.Dùngnhiềuquânđánhítquân,tươngquantađịchrõràngtathắng.Nơitamuốntiếncông,địchkhôngthểbiết,khôngthểbiếtắtđịchphảiphòngbịnhiềunơi,đãphòngbịnhiềunơi,ắtởnơitamuốnđánhsẽítđịch.Chonênđịchgiữđượcmặttrướcthìmặtsauyếumỏng,giữđượcbêntráithìbênphảiyếumỏng,giữđượcbênphảithìbêntráiyếumỏng,phòngbịởkhắpnơithìnơinàocũngyếumỏng.Binhlựcyếumỏnglàvìphảiphòngbịkhắpnơi,binhlựcdồidàolànhờbuộcđịchphảiphòngbịkhắpchốn. Chonên,biếttrướcđịađiểmvàthờigiangiaochiếnthìdùxangàndặmcũngcóthểgiao
chiếnvớiđịch.Khôngbiếtsẽđánhởđâu,đánhlúcnào,thìcánhtảkhôngthểcứucánhhữu,cánhhữukhôngthểcứucánhtả,mặttrướckhôngthểcứumặtsau,mặtsaukhôngthểcứumặttrước,huốnghồxahàngngàndặm,gầntrongvàidặmthìsao?Theoýta,vượtngườivềquânsốđâucóíchgìchotatrongviệcthắngbại.Chonênthắnglợicóthểdotatạothành,quânđịchtuyđông,cóthểlàmchochúngkhôngthểđọsứcvớita. Chonênphảilậpmưutínhkế,phântíchkếhoạchtácchiếncủađịch;khiêukhích1chútđể
nắmđượcquiluậthoạtđộngcủađịch,trìnhsáttìnhhuốngđểxemchỗnàocólợi,chỗnàobấtlợiđánhthửmộtchútđểxembinhlựccủađịchhưthựcmạnhyếu.Chonêntanguỵtrangthậtkhéokhiếnđịchkhôngnhậnratungtích,khôngnhậnratungtích,thìdùgiánđiệpcóchuisâu
cũngkhôngbiếtkĩđượcquânta,kẻđịchkhônngoanmấycũngchẳngbiếtcáchđốiphóvớiquânta.Căncứvàosựthayđổitìnhhìnhbênđịchmàvậndụnglinhhoạtchiếnthuật,dùcóbàysẵnthẳnglợitrướcmắtmọingườimàngườitacũngkhôngnhậnbiếtsựảodiệucủanó.Ngườitachỉbiếttadùngcáchnàothắngđịch,chứkhôngbiếttađãvậndụngphươngphápấynhưnào.Chonênchiếnthắnglầnsaukhônglặplạiphươngthứclầntrước,màlànhờthíchứngvớitìnhhuốngmới,biếnhoávôcùng. Quyluậtdùngbinhgiốngnhưdòngchảycủanước.Nướcchảytừcaoxuốngthấp.Thắnglợi
củachiếntranhlàdotránhchỗcứng,chothựccủađịchmàđánhvàochỗmềmchỗhưcủađịch.Nướctùyđịahìnhcaothấpmàđịnhhướngchảy,tácchiếnthìcăncứvàotìnhhìnhkẻđịchmàquyếtđịnhcáchđánhkhácnhau. Chonên,dùngbinh tácchiếnkhôngcóhình thếchiến trườngcốđịnh,khôngcóphương
thứctácchiếncốđịnh.Dựavàobiếnđổicủatìnhhìnhđịchmàchiếnthắngthìgọilàdụngbinhnhưthần. Ngũhànhtươngsinhtươngkhắc,khôngcóhànhnàoluônthắng,4mùanốitiếpthaynhau,
khôngcómùanàocốđịnhmãi,bóngmặttrờicólúcngắnlúcdài,vànhtrăngcókhitrònkhikhuyết. Tómtắtnộidung:
Ởthiênnày,Tôntửphântíchmốiquanhệthốngnhấtđốilậpgiữa“hư”và“thực”tronghoạt
độngquânsự,luậngiảitoàndiệnphươngpháptrọngyếuvànguyêntắccơbảncủaviệcgiànhquyềnchủđộngtrongchỉhuytácchiến.Tôntửhếtsứcđềcaoviệcnhậnthứctoàndiệnvànắmvữngđầvđủquanhệbiệnchứnggiữa“hư”và‘'thực”,việctíchcựcgiànhlấyquyềnchủđộngtácchiến“điềuđộngkẻđịchchứkhôngbịđộngtheosựsắpđặtcủađịch”. Thựchiệnnguyêntắc“tránhthựcđánhhư”vàothựctếnhưthếnào?Tôntửchorằngtrong
hànhđộngtácchiến,tấtphảicụthểhoáởnămđiểmsauđây: •Buộcđịchbộclộlựclượng,mêhoặcvàđánhlừakẻđịch,khiếnchúngbộclộchỗyếurồi
mớiđánhvàođó. •“Dùng10đánh1”,tậptrungưuthếbinhlực,quyếtđịnhđịađiểmgiaochiếnvớiđịch.
•Căncứvàosựbiếnđổicủađịchmàthủthắng.Trongquátrìnhtácchiến,tùytìnhhình
địchthayđổimàđiềuchỉnhbốtrílựclượngvàthayđổiphưưngthứctácchiếncủata,trướcsauvẫngiữđượcquyềnchủđộng. •Biếttrướcđịađiểmvàthờigiangiaochiến,trinhsátđịahìnhchiếntrường,nắmđược
thờitiếtởchiếntrường,toànbộtìnhhìnhđịch. •Đánhvàonơiđịchphảiứngcứu,tứclàchọnđúnghướngchủcông.
Tôntửchorằngchỉcầnxácđịnhđúngtưtưởngchỉđạotácchiếnvàthựcthiphươngthức
tácchiếnthíchhợp,thìthắnglợichẳngnhữngcóthểthấytrước,màcòncóthểtạonên(“thắngkhảvidã”) “Phàmtiênxửchiếnđịanhiđãiđịchgiảdật,hậuxửchiếnđịanhixuchiếngiảlao”,
Phàmđếnchiếnđịatrướcmàđợiđịchlàchủđộngannhàn,đếnchiếnđịasaumàứngchiếnlà
bịđộngmỏimệt.
LýTựThànhchiếmtrậnđịatrước,diệtquânMinh NămMinhSùngTrinh thứ15(năm1642),nghĩaquânLýTựThành tạiNangThành(Hà
Nam),saukhitiêudiệttổngđốcUôngKiềuNiên,liênhợpvớinghĩaquâncủaLaNhữTài,ViênThờiTrung,chiếm29châuhuyệnquanhKhaiPhong,quânsốhơntrămvạn,hoàntoànnắmquyềnchủđộngchiếntrườngởHàNam,cuốithángTư,lạivâyđánhKhaiPhonglần3. KhaiPhonglàthủphủtỉnhHàNam.SùngTrinhhoàngđếChuDoKiểmmấylầnhạlệnhđiều
độngbinhlựctoànquốcđếncứuviệnchoKhaiPhong. Từtháng5,tháng6,ĐôđốcĐinhKhảiDuệ,TổngđốcBảoĐịnhDươngVănNhạc,Tổngbinh
TảLươngNgọc...làcáctướngnhàMinhđem40vạnbinhmãlầnlượttớiChuTiên. TrấnChuTiênlàcửangõtrọngyếucủaphủKhaiPhong,tiệnđườngthủybộ.Trướcthếcông
củaquântriềuđình,LýTựThànhchỉđểmộtbộphậnnhỏbinhmãkhốngchếquânđịchtrongphủKhaiPhong,còntựmìnhdẫnchủlựctớitrấnChuTiêntrước,chiếmđồicaophíatâynam. LýTựThànhsaiquânlấpkínphíathượnglưudòngSaHàđểcắtđứtnguồnnướccủaquân
Minh.Đườnggiaothôngphíatâynamlạixẻđườngsâu,rộnghàngtrượngvàđàomộtcáihàodàihàngtrămdặm.Nhưvậycóthểcắtđườngvận lươngcủađịch,vừangăncảnđườngrútchạycủaquânđịchvềphíaNangDương.LýTựThànhcònchoxâycácụpháonhưnhữngpháođài,xungquanhcóchiếnhàokhásâu,bêntrongmaiphụctinhbinh. Hạtuầntháng6,cácđạoquântriềuđìnhđãtậptrungởThủyBatập,phíađôngtrấnChu
Tiên,doanhtrạinốinhaudàihơn20dặm,đốidiệnvớidoanhtrạicủanghĩaquânởphíatâynam.Hômsau,TổngđốcBảoĐịnhDươngVănNhạcchođạibácnổsúngtấncôngtrước.NghĩaquântrênđồicaothìpháokíchxuốngdoanhtrạicủaTáLươngNgọcmàquânhọTảkhôngthểbắntrảđược. Saumấyngàygiaochiến,quânMinhkiệtnướcuống,thiếulươngăn,đạnpháocònít.Dương
VănNhạchyvọngquântrongphủKhaiPhongkéoranhưngcổngthànhvẫnđóngimỉm. ĐinhKhảiDuệthúcgiụccáctướnghiệpđồngxuấtkích.Nhưngđâylàbinhmãtứxứdồnvề,
tướngnàocũngcótínhtoánriêng,chẳngaichịungheai. TảLươngNgọckhônghềthôngbáogìchoĐinhKhảiDuệ,lặnglẽhạlệnhluiquânvềphía
nam.Bộbinhđitrước,kỵbinhđisau,rútvềNangDương.ĐạoquâncủahọTảlàcánhquânmạnhnhất,tớimườivạnbinhmã.Thấyđạoquânnàyrútlui,cácđạokháccũngdaođộnglầnlượtluiquân. LýTựThànhthấyquânhọTảdichuyểnvềphíanam,chorằngđạoquânấysẽliềumạngtử
chiến,khôngnênngănchặn.Nhưngđểbộbinhđiquarồihãyđánhđuổiphíasauthìnhấtđịnhthắnglợi.Nghĩaquânđểbộbinhđiqua,cònvớikỵbinhgiaochiếnnghĩaquânđãluilại,giảbộnonyếu. TảLươngNgọctưởngnghĩaquânkhiếpsơ,khôngdámtruyđuổi,cóthểantâmđàothoát,
bảo tồn lực lượng, thế làkhôngngầnngại rútvềNangDương.Điđược80dặmthìđếnnơinghĩaquânđãđàohàodàitừtrước.Lúcnày,ngườingựađãmệt,lũlượtdắtngựaxuốnghàođểvượtqua. LýTựThànhdẫnđạiquânđộtnhiêntừsaulưngtràntới.Quântriềuđìnhthấyhọthìhoảng
hốtàoquahào,hàngngũrốiloạn,ngườingựangãchỏngchơ,lớpsauđèlớptrước,thâylấpđầycảđườnghào.NghĩaquândoLýTựThànhphâncôngchặnphíatrướccũngvừatới,giếtnốtnhữngkẻvượtđượcquahào. TảLươngNgọcnhìnbốnbềthấytoànlànghĩaquân,đànhvứtbỏđộingũ,đemmấychục
thântínchạyvềhướngNangDương.Nghĩaquânthừathắngđuổitheocácđạoquânkhác,tiêudiệtphầnlớnquântriềuđình.ĐinhKhảiDuệ,DươngVănNhạctháochạyvềphíaNhữNinh(NhữNam,tỉnhHàNam),dọcđườngvútbỏcảvănthư,ấnkiếm.QuânMinhởtrấnChuTiênthảmbại. “Thiệnchiếngiả,chínhânnhibấtchiưnhân”
Ngườichỉhuytácchiếngiỏicóthểđiềuđộngkẻđịch,chứkhôngbịđộngtheosựsắpđặtcủa
địch.
CảnhYểmnhiềuphenđiềuđộngquânđịch,diệtTrươngBộ VươngtriềuĐôngHántừsaukhikiếnlập(năm25)trởđi,QuangVõđếLưuTúmuốnthống
nhấttoànquốc,liềnbắtđầuchiếntranhtiêudiệtcácthếlựcđịachủcátcứởcácnơi. NămKiếnVõthứnăm(năm29)thếlựccátcứởvùngQuangĐôngchỉcòncóTrươngBộ.
Tháng10nămđó,LưuTúlệnhchođạitướngCảnhYểmđemquânđánhTrươngBộ. TrươngBộnghetinCảnhYểmtiếncông,vộibốtríbinhlực:đạitướngPhíẤpđóngquânở
LịchHạ,ChúcA,lạilậpmấychụcdoanhtrạivenChungThànhvàTháiSơnđểphòngthủ. CảnhYểmdẫnquântớibờtâyHoàngHà,chỉhuyquânvượtHoàngHàvàTếThủy,trướchết
côngpháChúcA.CảnhYểmchừamộtgócChúcAđểchoquâncủaTrươngBộchạyvềChungThành.QuânphòngthủChungThànhthấyquântừChúcAthuachạyvềđóliềnbỏthànhchạyluôn.PhòngtuyếncủađạitướngPhíẤpxâydựngtanvỡ. PhíẤpliềncửPhíCảnchỉhuymộtbộphậnbinhmãkhốngchếthànhCựLý(đôngbắcLịch
Thành,tỉnhSơnĐông)ởphíađôngLịchHạ,đểchặnquânHántấncông. CảnhYểmcốýtuyênbốchotoànquânnghỉngơibangàychỉnhđốnhàngngũ,rồisẽtập
trungbinhlựcđánhCựLý,đoạnngầmthảmộtsốtùbinhđểhọmangtinđóvềbáochoPhíÂp.PhíẤpđượctinnàyquảnhiên3ngàysauđemquânđếncứuviệnCựLý,CảnhYểmđãmaiphụctinhbinhởgầnCựLý,đợiPhíÂptớiàorachémchếtPhíẤp,đánhtanđạoquânđó. PhíCảnsợkhônggiữnổiCựLý,đemquânchạyvềhuyệnKịch,quânHánphátanhơn40
quândoanh,chiếmTếNam. HuyệnKịchlàthủphủcủaTrươngBộ,phíatâycóTrươngLam,emcủaTrươngBộchỉhuy
hơn2vạntinhbinhđóngởTâyAn,lạicóhơn1vạnquânphòngthủLâmTri,khoảngcáchgiữahaithànhchưađầy40dặm.CảnhYểmsaukhichiếmTếNam,đemquânđếnHoạchTrungnằmgiữaTâyAnvàLâmTrirồiphântíchtìnhhìnhphòngngựcủađốiphương,chorằngthànhTâyAnnhỏnhưngkiêncố,lạicónhiềutinhbinhphòngthủ;cònLâmTrituylớnnhưngphòngthủsơsài,dễđánh,bèntiếnđánhLâmTri.NhưngtùytướnglàTuầnLươngchorằngnếuđánhLâmTrithìTâyAnsẽđếncứu;đánhTâyAnthìLâmTrikhôngđámcứu,dođónênđánhTâyAn.CảnhYểmliềnnói:“Địchcódámcứuviệnkhông,làdotađiềuđộngđượcchúnghaykhông.NếuquântalàmchođịchởTâyAntựlochomìnhchưaxong,tấtsẽkhôngdámcứuLâmTri.ĐợiquântahạxongLâmTri,sẽcắtđứtliênhệgiữaTâyAnvớihuyệnKịch,làmchoTâyAnbịcô lập.TâyAnbịcô lập, tấtđịchsẽbỏ thànhmàchạy.Ngược lại,nếuquântađánhTâyAntrước,tấtđịchsẽcốthủ,tabịthêmthươngvong.Dùcóđánhphá,sẽbứcTrươngLamrútvề
LâmTri,liênhợpvớiquânởLâmTrimàđánhta,sẽkéodàithờigiantácchiến.Quântaởlâutrênđấtđịchsẽgặpnhiềubấtlợi”. Thế là các tướng thống nhất ý kiến với CảnhYểm, tung tin 5 ngày sau sẽ đánhTâyAn.
TrươngLamnghetin,đêmngàytăngcườngphòngthủ. Đếnnửađêmngàythứtư,CảnhYểmlệnhchotoànquânănno,canhnămthìbấtngờtiến
đánhLâmTri,chỉmấtnửangàyđãchiếmđượcthành.TrươngLamthấyLâmTrithấtthủ,sợbịcôlập,liềnđemquânrútvềhuyệnKịch,CảnhYểmungdungchiếmTâyAn. BịmấtLâmTrivàTâyAn,TrươngBộcảkinh,đíchthâncùngTrươngLam,TrươngHoằng
đem20vạnquântớiphíađôngLâmTribàytrậnđánhquânHán. Đểđiềuđộngquânđịchrờikhỏitrậnđịamàtiêudiệt,CảnhYểmđãbốtrítrướcchủlựctinh
binhởtrongthànhLâmTrivàphâncônghaitướngLưuHâmvàTrầnMụcđóngquânởngoàithành. CảnhYểmlạiđíchthândẫn1bộphậnbinhmãchủđộngkéotớiTriThủybàytrận.Đôibên
vừagiaochiến,CảnhYểmcốýtỏrayếuthế,dẫnquânrútchạy.TrươngBộliềnthúcquântruykích,đếnchânthànhLâmTrithìgặpLưuHâmvàTrầnMụcraứngchiến. CảnhYểmlậptứcchỉhuytinhbinhquânHánđánhmạnhvàocạnhsườnquânTrươngBộ.
TrươngBộkhôngkịpđềphòng,bịthiệthạinặng.CảnhYểmđãtínhtrướcviệcTrươngBộbịđánhnhưvậy,ắtphảirút,nênbốtríphụcbinh.Tốingàythứba,quảnhiênquânTrươngBộbắtđầurút.QuânHánmaiphụcàorađánhgiết,truyđuổiđếntậnsôngCựVị.QuânTrươngBộthảmhại,thươngvongnặngnề,mấthơnhaingànxequânnhu. QuânHánđuổiquânTrươngBộđếnhuyệnKịch,CảnhYểmchorằngthủphủcủaTrươngBộ
khôngcònbinhlựcđểgiữ,khôngcầnđánh,cũngkhỏicầnvây,mộtlầnnữađiềuđộngkẻđịchtheomìnhmuốn.Quảnhiên,tànquâncủaTrươngBộlũlượtkéonhaurútchạyrakhỏicửathànhphíađông.TrươngBộchỉcònmấychụctướngsĩchạyđếnBìnhThọ.CảnhYểmđuổitớiBìnhThọ,bứcTrươngBộđầuhàng. CảnhYểmdohiểurõtìnhhìnhđịch,tranhthủchủđộng,chỗnàocũngđiềuđộngđượcquân
địchtheoýmình,cuốicùngđãtiêudiệthoàntoànthếlựccátcứởvùngQuanĐông. “Năngsửđịchnhânchígiả,lợichidã”,
Làmchođịchtựđếnkhuvựctađịnhtrướclàkếtquảcủaviệcdùnglợinhỏmàdụđịch.
TrươngHiếnTrungdùnglợinhỏđụđịch,chiếmNhạcChâu ĐờinhàMinh,nămSùngTrinhthứ16(năm1643),TrươngHiếnTrungchỉhuyquânkhởi
nghĩanôngdânđánhchiếmNhạcChâu,(thịtrấnNhạcDương,HồNam),cắtcửquanlạiđịaphương,sauđólạiđemquânxuốngphíanamđánhTrườngSa. Nghĩaquânđikhônglâu,quanquântriềuđìnhnhâncơhộiNhạcChâubỏtrống,liềnchiếm
lại.NhạcChâuởphíađôngbắcHồNam,gầnhồĐộngĐình,cóvịtríđịalýquantrọng.ViệcthấtthủNhạcChâurấtbấtlợichohoạtđộngcủanghĩaquântạiHồNam. Tháng11nămđó,TrươngHiếnTrungcử4đạitướngchiếmlạiNhạcChâu.Trướckhihọ
khởihành,TrươngHiếnTrungrỉtainóimậtkếvớihọ;nghexong,cảbốnviênđạitướngđềulộvẻvuimừng,tintưởngxuấtphát.NghĩaquânlặnglẽtiếngầnvềNhạcChâu,cáchthànhkhôngxathìdừnglại.Cáctướngbànbạcrồichianhauhànhđộng. Hômsau,chỉthấymộtchiếcthuyềncựclớnchởđầylươngthựclữnglờxuôidòng.Đồng
thờivôsốthuyềnnhỏđãẩnnấpởcácbãilausậyvensông.Haibênbờlạicóphụcbinhchờsẵn. Chiếcthuyềnlớnxuôidòng,tớigầnthànhNhạcChâuthìbịquanquânpháthiện.Cácphó
tướngVươngThếTháivàDươngVănPhúvộiđembangànbinhsĩ lênhạmthuyềntiếnra.Chiếcthuyềnlớnthấyvẩyvộiquaymũichạyngượclại.Quanquânthấytrênthuyềnrấtnhiềuvậttưhànghoá,háchịubuôngtha,liềnđuanhauđuổitheo. Nghĩaquânchèochốngmộtđoạn,thấyquânđịchđãlọtvàoổphụckích,liềngiảbộđuốisức
chèothuyềnchạytrốn,nhảycảxuốngsôngđàothoát.VươngThếTháivàDươngVănPhúlệnhchobinhsĩmauchóngtiếpcậnvàleolênthuyềnlớn.Chúngthấytrênthuyềnchấtđầyhànghoáthìcảmừng.Nhưngvìbánhláicủathuyềnđãgãy,khôngđiềukhiểnđượcnữa,VươngThếTháihạlệnhchuyểncácbaohàngxuốngcáchạmthuyền.Quanquânthamlamvôđộ,thuyềnnhỏnhưngcốchấthàngchonhiều,nênchiếcnàocũngmấpménước,chỉchaođộngmạnhsẽchìm. Chínhlúcquanquânchuẩnbịvềthành,thìmộttiếngpháolệnhnổvang,vôsốthuyềnnhỏ
củanghĩaquânẩnnáuởbờsônglaora,Quanquânluốngcuốnghếtbềchốngđỡtrướcnhữngláthuyềnnhỏnhẹ,cựckỳlinhhoạt.Quanquânlớpbịgiết,lớpbịchếtđuốivôsố. Nhữngtênlộiđượclênbờlạibịphụcbinhđónsẵn,tiêudiệtnốt.Trậnnàyquântriềuđình
bịgiếthơn2000,mất200chiếnthuyền,maymàhaitướngVương,Dươngchạythoát.Dochủlựcbịdiệt,quanquântrongthànhsợhãibỏthànhchạytrốn.Thếlànghĩaquânchiếmlạiđược
LýTịnhthảthuyềncảnđịch,chiếmGiangLăng ĐườngCaoTổ,nămVõĐứcthứba(năm620),tronglúctranhgiànhTrungNguyên,LýUyên
đãcử2tướngLýHiếuCung,LýTịnhquảnlýBaThục,huấnluyệnthủybinh,chờcơhộitiếnđánhthếlựccátcứlớnnhấtởGiangNamlàtậpđoànTiêuTiển,lấyquốchiệu“Lương”. NămVõĐức thứ4, saukhiLýThếDângiành thắng lợiquyếtđịnhởTrungNguyên, liền
chuẩnbịtiếnxuốngphíanamtiêudiệtTiêuTiển.LýTịnhnhắmvàonhữngchỗyếucủatậpđoànTiêuTiển,nhưnộibộhủhoá,cáctướngcậycông,lụcđụcbấthoà...màđịnhrakếhoạchquânsựmườiđiều,trìnhlêntriềuđìnhxinđánh. LýUyêncảmừng,chuẩnykếhoạchđó,cửLýHiếuCunglàmTổngquảnQùyChâu,LýTịnh
làmTổng quản hành quân kiêmNhiếp hành quân trưởng sử, đóng thuyền, luyện tập thủychiến,chuẩnbịxuấtkíchđánhGiangLăng,đôthànhnướcLương. LýHiếuCungtuylàtônthấtnhàĐường,nhưngítcầmquân,nênđểLýTịnhtoànquyềnchỉ
huybaquân.LýTịnhthấythờicơchưachínmuồi,nênnhậnlệnhtừthángHaiđếnthángBảyvẫnánbinhbấtđộng. Phútchốcđãtớitháng9,nướcsôngTrườngGiangmùanàydângcao,chảycuồncuộn,đi
thuyềnrấtnguyhiểm.TiêuTiểnchorằngmùanàyquânĐườngquyếtkhôngthểxuấtbinh,thếlàantâmchobinhlínhnghỉngơi,khônghềphòngbị. LúcnàyLýTịnhmớitậptrungđạiquânrờiQùyChâutiếnđánhTiêuTiển.Đạiquânđến
TamHiệp, thấynướcsôngchảycuồncuộn,hunghiểm,đậpvàováchđábọtsóng tung toé,tiếngréoầmầm.Cáctướngđềuxintạmdừng,chờnướcrúthãytiến.LýTịnhnói:“Binhquýởthầntốc,thờicơkhôngđượcbỏlỡ.Nayquântatậpkếtxuấtbinhrồi,TiêuTiểnvẫnchưahaybiết.Tanênthừalúcnướcdângcaonàyxôngthẳngđếndướithànhcủachúng,nhưvậygọilàsétđánhngangtai,đánhlúcđịchkhôngngờ,thìchắcchắnthắnglợi”. LýHiếuCungvàcáctướngcholàphải,thếlàquânĐườngvượtquaTamHiệp,tiếnđếnDi
Lăng. TùytướngcủaTiêuTiểnlàVănSĩHoằng,mộtviêndũngtướng,bàytrậnchốngcự,nhưng
dokhôngchuẩnbị,ngaytrậnđầuđãbịtổnthấthơn300chiếnthuyền. QuânĐườngtiếnđếnBáchLýChâu,tiếnđếngầnGiangLăng,TiêuTiểnkhôngkịpđiềubinh,
đànhdùngmấyngànlínhtúcvệxôngratiếpchiến.LýHiếuCungnônnóngmuốnthắngnhanh,địnhxuấtchiến.LýTịnhcan:“Đâylàbọnliềuchết,khôngnênđánhngay.Hãyđợi1,2ngày,khichúnggiảmnhuệkhí,hãyđánhcũngchưamuộn”.LýHiếuCungkhôngnghe,1mìnhdẫnquân
xuấtkích.QuảnhiênLýHiếuCungthuato.QuânĐườngsợhãibỏthuyền,quăngvũkhí,củacảichạylênbờnam. QuânTiêuTiểntranhnhauthunhặtchiếnlợiphẩm.Tênnàocũngtayxáchnáchmangđủ
thứ,độingũchệchchoạc,lộnxộn.LýTịnhnắmlấythờicơ,hạlệnhxuấtkích.BạibinhcủaLýHiếuCungthấyviệnbinhtớicũngquaytrởlạihiệpđồngtácchiến.LúcnàyquânTiêuTiểnđãchẳngcònthiếtđánhnhau,chỉcốtchạymauchothoát.QuânĐườngchuyểnbạithànhthắng,chémgiếtvàlàmchếtđuốingót2000quânđịch,thu400chiếnthuyền.RồithừathắngchiếmngoạithànhGiangLăngvàvâychặtthànhnày. LýTịnhsaibinhsĩthảtrôitoànbộchiếnthuyềnthuđượccủađịch.Cáctướngkhônghiểu,
nói:“Cácthứchiếnlợiphẩmnàyrấttốt, tạisaokhôngdùng, lại thảtrôinhưvậy?”,LýTịnhmỉmcườiphântíchvớicáctướng:“ThuộcđịacủaTiêuTiểnrộnglớn,phíanamquáLĩnhBiểu,phíađôngđếnhồĐộngĐình,Quântamộlmìnhtiếnsâuvàođây,nếuhạthànhchưaxongmàviệnquân củađịch từ tứphía kéođến, thì quân ta sẽ tiến thoái lưỡngnan, lúc ấy giữ lắmthuyềnphỏngcóíchgì?”. LýTịnhlạitiếp:“Naychúngtađemthảtrôisốthuyềnnày,khiviệnquânnhìnthấy,sẽcho
rằngGiangLăngđãthấtthủ,khôngdámtiếngấp,phảidòxéttìnhhình.ThếlàchúngtacóngótnửathángungdungđánhthànhGiangLăng,vậymớichắcthắng!”.Cáctướngđềuthánphục,thếlàsaukhithảthuyền,rasứcđánhthành. CácđạoquântiếpcứuchoGiangLăngđangtiếngấpvensông,thấythuyềnchởcủacảitrôi
đầysông,cáinổicáinửachìm,quảnhiêntưởngrằngGiangLăngthấtthủđềudừnglại,chotrinhsátđithămdò.TiêuTiểnmongngóngviệnbinhchẳngthâytới,bịquânĐườngcôngphámãnhliệt,đànhpháingườisangxinhàngquânĐường. LýTịnhkéoquânvào thành,hạ lệnh tuyệtđốikhôngxâmphạmđếndânchúng,hậuđãi
hàngbinh.Kẻnàoviphạmsẽbịchémđầu. Quâncứuviệntứphươngkéođến,thấyGiangLăngđãthấtthủ,lạithấyquânĐườngđốiđãi
nhânnghĩa,đều lần lượtxinhàng.SauđóLýTịnhkéoquântớiđâu,cácnơiđềuqui thuận,khôngchốngcự.ToànbộđịakhuLĩnhNamrộnglớnđềuquinhậpĐườngtriều.Docócônglớn,LýTịnhđượcphonglàmTổngquảntoànbộđịakhuLĩnhNam. “Địchdậtnănglaochi”
Địchđangnghỉngơi,taphảilàmchochúngmệtmỏi.
ChuĐứcUylàmđịchmệtmỏi,đạithắngởBáHương ThờiNgũđạiHậuLương,TháiTổChuÔnmuốnthôntínhnướcTriệu,việncớgiúpTriệu
chốngYên,thángChạpnămKhaiBìnhthứtư(năm910),dẫnquânđếnđóngở2châuThâmvàKý,rồiđóngcửathành,giếthếtquanlại,binhsĩtrongthànhmàchiếmlấycảhaichâuđó. NướcTriệuvỏnvẹncó4châuTrấn,Triệu,Thâm,Ký,naymấtmộtnửagiangsơn.Vương
DunglolắngvộicửsứgiảsangcầuviệnnướcTấn.VuaTấnlàLýTồnHúcnghĩnếuLươngdiệtTriệu,thìphíađôngnướcTấnsẽphảiđốiđầuvớiLương,nênđồngýcứuviện,cửlãotướngChuĐứcUyđembinhxuấtpháttừTỉnhHìnhtiếnsangchâuTriệu. ChuÔnhaytinquânTấnđếncứunướcTriệu,liềnsai2tướngVươngCảnhNhân,HànKính
đemquânnghênhchiến.QuânLươngđóngđạidoanhtạiBáHương.VuaTriệulàVươngDungthấyChuĐứcUyítquân,echẳngđịchnổiquânLương,cầucứuvuaTấn.LýTồnHúcthấyđâychínhlàcơhộikhốngchếVươngDung,bènthânchinhdẫnđạiquânsangchâuTriệu,hộihợpvớiChuĐứcUy. SauđóLýTồnHúcđếnhạtrạicáchBáHương30dặmvàsaiChuĐứcUyđem3000kỵbinh
tớidoanhtrạiquânLươngkhiêuchiến.QuânLươngbiếtChuĐứcUylàdanhtướnglẫylừng,nênbốphòngnghiêmmật,khôngragiaochiến. LýTồnHúchaytin,hạlệnhnhổtrạitiếngầnthêm25dặm,chỉcòncáchquânLương5dặm,
mớihạtrại.LýTồnHúclạisaiChuĐứcUyđếntrướcdoanhtrạiquânLươngkhiêuchiến.Kỵbinhcủalãotướngcứphóngngựaquanhtrạimàbắntênvào,vừakhôngngớtchửirủađốiphương. ThốngsoáiquânLương làVươngCảnhNhân thoạtđầucònngồi trong trướngungdung
uổngrượu,bấtchấp,nhưngsaungheChuĐứcUychửibớimãi,sợlàmmấtsĩkhíquânmình,liềncửđạitướngHànKìnhđiểm3vạnbộkỵxôngraứngchiến. Chỉ thấyquânLươngchia làmbađạo tả, trung,hữuquân,giáp trụsáng loáng,hàngngũ
chỉnhtề,khíthếoaihùng,ChuĐứcUynóivớiphótướngđứngbêncạnh:“XemchừngquânLươngchưađịnhđánhthực,chỉmuốndiễuvõgiươngoaimàthôi.Nếu takhông làmgiảmnhuệkhícủachúng,ekhógiữvữngtinhthầnquânta”. ChuĐứcUydẫn1000kỵbinhtinhnhuệđánhvào2cánhtả,hữucủaquânLương,tảxung
hữuđột,giếtvàbắthơn100tênđịch.LýTồnHúcđemquântớitiếpứng,quânLươngphảiluivàotrongdoanhtrại.
ChuĐứcUynóivớiLýTồnHúc:“QuânLươngđôngđảo,cókhíthế,takhôngnênđemcứngchọicứng.Xinđạivươngánbinhbấtđộng,chờnhuệkhíđịchgiảmsút,mệtmỏihãytácchiến.Quântadựavàokỵbinhlàchính,phảiởnơirộngrãimớitunghoànhđược.Nayápsáttrạiđịch,khôngthểpháthuyưuthếcủakỵbinh.Đấylàchưanóiđịchđông,taít,nếuchúngbiếtrõthựclựcquânta,erằngtaihọạkhótránh”. ChuĐứcUychỉloLýTồnHúckhôngnghe,vộiđếngặpGiápquânTrươngThừaNghiệp,nói:
“Đạivươngmớithắngmộttrậnnhỏmàkhinhđịch,khôngtựlượngsức,cứmuốnđánhnhanh.Naycựlygiữatavàđịchquágần,nếukhôngchuẩnbịđầyđủmàdốctoànlựctấncông,quântasẽbịtiêudiệthoàntoàn.TôithấynênluivềCaoẤpdụđịchrakhỏidoanhtrại.Địchratalui,địchrútvàotalạiđếnquấyphá, làmchochúngmỏimệt.Tapháikỵbinhnhẹđingănchặnđườngvậnchuyểnlươngthảocủađịch,thìkhôngquá1thángcóthểđánhbạichúng”. TrươngThừaNghiệpchorằngýkiếncủaChuĐứcUyrấtđúng,vộitớitrìnhbàylạivớiLý
TồnHúcvànóithêm:“Chulãotướngtinhthôngphépdùngbinh,khôngthểxemnhẹýkiếncủavị lão tướng”.LýTồnHúcnói: “Ô, trẫmcũngđangnghĩđây”.VừahaykhiđóbắtđượcmộtthámbáocủaquânLương.HỏicungthìbiếtquânLươngđượclệnhdốctoànlựcchuẩnbịmộtphenquyếtchiến.LýTồnHúckhenChuĐứcUycótàitiênliệu,lậptứchạlệnhnhổtrạilùivềCaoẤp. VươngCảnhNhânnghebáotin,cườibảocáctướng:“Thấychưa,tasớmliệurằngquânTấn
khôngdámđốiđịch.ChuĐứcUyvốnmuốnđánhnhanhvớita,tavừathịuy1lần,chúngđãphảirútchạy.ĐủthấyLýTồnHúcmuốnthắng,nhưnglínhcủahắnkhôngdámđánh.Chờítngàynữachúngmấthếttinhthần,tasẽxuấtkích!”. BáHươngxưanaykhôngcócácbãicỏchănnuôi,quânLươngphảisailínhraxadoanhtrại
cắtcỏchongựa.ĐạidoanhcủaquânTấntuyđãluivềCaoẤp,nhưnghàngngàycứpháitừngtốpkỵbinhnhẹliêntiếpđếntậpkíchcácnhómquânLươngđicắtcỏ,đánhxonglạirútngay. Cứthế,quânLươngkhôngdámrangoàicắtcỏ.ChuĐứcUylạiđemkỵbinhđếndoanhtrại
bắntênvàchửibới,quânLươngsợcóphụcbinh,cũngchẳngdámxôngra. ThấyquânmìnhbịquânTânquấyphá,làmchomệtmỏi,VươngCảnhNhâncảgiậnlệnhcho
HànKìnhđemtoànbộbinhmãxuấttrạitácchiến. KỵbinhquânTấnvừađánhvừalùi,dụquânLươngtớigầnsôngDãởphíanamCaoẤp.Trên
sông cómấy cây cầu nổi do tướng Lý Tồn Chương của quânTấn bắc và canh giữ, Lý TồnChươngđểquâncủaChuĐứcUy,SửKiệnĐường,LýTưNguyênrútquasôngrồichặnđánhquânLươngđãđuổitới. QuânLươngtràntớiđôngnhưkiến.LýTồnChươngchỉhuyquânsĩcốthủ,nhưngtrướcthế
côngcủađịchquámạnh,sắpbạiđếnnơi.LýTồnHúcởtrêngòcaoquansát, thấyvậybảotướngLýKiệnCập:“Nếuđểđịchquacầusẽkhóđánhlạichúng!”,LýKiệnCậpliềnchọn200línhtinhnhuệ,mỗingườicầmmộtcâytrườngthương,laotớihỗtrợchoLýTồnChương.
Bênthủbêncông,đôibênácchiếnđếngiữatrưa,bấtphânthắngbại.LýTồnHúcnóivớiChuĐứcUy:“Quânsĩđôibênđãxápchiến,thếkhôngthểlùi.Sựtồnvongcủaquântalàởlúcnày.Trẫmnguyệnxôngratrận,monglãotướngtheotrẫmquyếtchiến”. ChuĐứcUygiữcươngngựavua lại,nói: “QuânLươngquáđông,không thể thắngchúng
bằngsức.Tốtnhấtlàtacứtheokếlàmchochúngmỏimệthãyđánh.Bâygiờtasẽpháikỵbinhtấncông,chắcchắnđạithắng”. Trờitốidần,quânLươngchưakịpănvìđánhnhausuốtmộtngày,lúcnàyđãmộtmỏi,bắt
đầurútlui.ChuĐứcUychỉhuyquânlínhdũngmãnhxônglên,đánhvàocánhphíađôngcủaquânLương.LýTưNguyêndẫnthuộchạđánhvàocánhquânphíatây.QuânLươngtháochạytánloạn. LýTồnChươngdẫnbộbinhbámtheosau,miệngquát:“Đầuhàngsẽđượcsống!”.Thếlà
quânLươnglầnlượtquăngvũkhíđầuhàng. BinhsĩcủavuaTriệuởhaichâuThâm,KývốncămhậnquânLươngchiếmđóngvàcướp
phá,nênhọrasứcchémgiếtnhữngtốpquânLươngbỏchạy.TinhbinhquânLươngbịtiêudiệtgầnhết.TừsôngHàđếnBáHươngngổnngangthâygiặc.QuânLươngchỉcònchủtướngVươngCảnhNhâncùngHànKìnhdẫnvàichụckỵbinhchạytrốn. QuânTấnkéođếnBáHươngthìdoanhtrạiđịchkhôngcònmộtbóngngười,lươngthực,vũ
khí,quânnhuquânđịchbỏlạingổnngang.LýTồnHúcthubinhđóngtạichâuTriệu,địnhnghỉngơi,sauđótiếnđánh2châuThâm,Ký.KhôngngờquânLươngởhaichâuấychưađánhđãchạy. TrậnBáHương,TấnthắngLươngthua,chủyếunhờtướngChuĐứcUybiếtđánhgiátình
hình,mấyđộhiếnkếhaylàmđịchmỏimệt,lấyítthắngnhiều. “Annăngđộngchi”
Địchyênổn,phảilàmchochúngxáođộng.
TháiBạtĐàodụđịchrakhỏithảnh,chiếmThốngVạn ThờiNamBắctriều,TháiVõđếcủaBắcNgụylàTháiBạtĐàolàvuathứbacủadântộcTiên
TikiếnlậpchínhquyềnBắcNgụy.TháiBạtĐàocótàithaolược,nuôichíchấmdứtcụcdiện16nướcnhỏchianhaucátcứthờiấyđểthốngnhấtphươngbắcTrungQuốc. NămTháiVõđếThủyQuangthứ4(năm427),TháiBạtĐàolệnhchoTưđồTrườngTôn
Hàn,ThườngSơnvươngTháiBạtTốvàNamDươngvươngTháiBạtPhụcđem9vạn3ngànquântiếncôngThốngVạnđôlàthànhnướcHạ,TháiBạtĐàothânchinhđitừkinhđôcủaBắcNgụylàBìnhThành,dẫnbinhvượtbếnQuânTửvượtquaLânSơn(Môngcổ). Dựngtrạixongxuôi,TháiBạtĐàotínhđểcácxelươngởlại,chỉdẫnbavạnkỵbinhnhẹtiến
gấp ngày đêmđến đánh thành nhưng quần thần can ngăn: “ThànhThốngVạn rất kiên cố,khôngthểhạnhanh,chúathượngkhôngnênmạohiểm”. TháiBạtĐàocườiđáp:“Thuậtdùngbinh,đánhthànhlàhạsách.Nếutađembộbinhcùng
đủthứlỉnhkỉnhliếntheo,địchắtcốthủtrongthành,đợitađánhlâukhôngxong,lươngthựccạnkiệt,tiếnthoáivôlộ,chúngmớixôngrađánhthìtachốnglạisaonổi!Naytađem3vạnkỵbinhđitrước,khôngđánhthành,màchỉmaiphụcởngoài,chỉchomộtlựclượngnhỏtớithànhnhửđịchra,cóphảilàdễtiêudiệtchúngkhông?”.Quầnthầnnghenóiđềuthánphục. TháiBạtĐàodẫnkybinhmaiphụcởhẻmnúi,chovàingànlínhtớibênthànhkhiêuchiến.
VuaHạtrongthànhlàHáchLiênXươngchongườiđếnTràngAnmờianhmìnhlàHáchLiên
ĐịnhđangđánhTràngAncủaNguỵđembinhvềcứuviện.HáchLiênĐịnhtrảlờirằngHáchLiênXươnghãycốthủđừngra,chờychiếmxongTràngAnsẽđemquânvềcứuviện.VuaHạtheovậymàlàm.KhôngdètướngĐịchTửNgọccủanhàHạchạyrađầuhàngquânNguỵ,nóirõtinđó. TháiBạtĐàobiếtvậy,liềnhạlệnhlậptứcluibinh,nhằmdụđịch.Đãthế,đốivới1sốbinhsĩ
rútluichậmtrễlạiđánhđậpchửibới,cốýđểhọchạytrốnvềphíaThốngVạn. Quảnhiên,mấybinhsĩđóbáochovuaHạviệcrútchạycủaquânNguỵ,nóirằngquânNguỵ
nayđãhếtlương,phảiănraucỏ,vìxelươngvàbộbinhởmãiphíasauchưađếnkịp.HáchLiênXươngtưởngthậtđem3vạnbộbinhvàkỵbinhrakhỏithànhđuổiđánhquânNguỵ. TháiBạtĐàohạlệnhvừađánhvừarút,dụđịchđuổitheo.QuảnhiênquânHạchia2cánh
tứctốcđuổitheo.Đượcchừngnăm,sáudặm,độtnhiênmưatogiólớn,cátbụimùmịt,trờiđấttốităm.
CậnthầncủavuaNguỵlàTriệuNghêamhiểuphápthuật,liềnnóivớinhàvua:“Trờiđất
này,địchđượcthuậngió,còntabịngược,hẳnlàtrờibảotachạychonhanh”,khôngnêngiaochiếnmàbấtlợi”. QuanTháithườngThôiKhiết lậptứcquát:“Ngươinóinănglungtunggìvậy?Quântatừ
ngàndặmtớiđâylàđểquyếtthắng.Nayđịchđangđuổitheo,đãcáchbiệthẳnvớihậuquâncủachúng,chínhlàlúctaphảnkích.Chuyệnmưagióthấtthườngđâucóthayđổichủýcủachúngta!”.TháiBạtĐàokhenphải,lạidụquânHạvàosâuhơnnữatronghẻmnúi,rồimớichonổihiệutrống,quânmaiphụcnhấttềđổra,đôibêncậnchiến.TháiBạtĐàothúcngựaxôngthẳngvàogiữađộihìnhđịch. TướngHạlàHộcLêVăncầmgiáodàiđâmtới,TháiBạtĐàodùngkiếmgạt,khôngngờcon
ngựabịvấpchântrước,khuỵuxuống,làmchovuaNguỵngãnhào.HộcLêVănthúcngựatớiđâmnhàvua,maycótướngNguỵlàTháiBạtTềchặnlại.VuaNguỵthoáthiểm,nhânlúcHộcLêVănchưakịpquayngựa,liềnphithânbậtdậychémchếtHộcLêVăn,rồithúcngựaxôngxáo,chémgiếthơnmộtchụctênđịchnữa.Thuộchạthấychúacôngbịtrúngmấymũitênmàvẫnkhôngngừngchiếnđấuthìcànghănghái.QuânHạđạibại,emtraivuaHạlàHáchLiênMãn,cháuruộtlàHáchLiênMônglầnlượttửtrận. HáchLiênXươngđịnhchạyvềthành,nhưngTháiBạtĐàotếngựachặnđầu,nênphảibỏ
chạyvềhướngThượngQuê(ThiểmTây).QuânNguỵđánhvàothànhkhôngcònvua,bắthếthoàngtộc,báquan,phitầnđếnhơnvạnngười,thuvôsốcủacảitrongkho.TừđónhàHạsuysụp,vàinămsauthìdiệtvong. “Hànhthiênlýnhibấtlaogiả,hànhưvônhânchiđịadã”
Đingàndặmmàkhôngmệtmỏi,làvìtađếnnhữngnơikhôngcóđịchngăntrở.
TrươngHiếnTrungthayđổiđịabàntácchiến,chiếmNangDương ĐờiMinh,nămSùngTrinhthứ12(năm1639),tháng5,TrươngHiếnTrung,LaNhữTàichỉ
huynghĩaquân,đánhbạiquântriềuđìnhdoTảLươngNgọckéođếnđànáptạiLaÁnhSơn. Thờigianđó,LýTựThànhđiđâukhôngrõ,nghĩaquândoTrươngHiếnTrungvàLaNhữ
Tàichỉhuylàlựclượngkhởinghĩamạnhnhất.HoàngđếSùngTrinhliềnsaiLễbộkiêmBinhbộ thượng thưDươngTưXương làmđốcsư,cácđại tướngTảLươngNgọc,HạNhânLong,MãnhNhưHổ...đemquânchủlựctriềuđìnhtriểnkhaicuộctruyquétđạiquimô. Mùathunămsau(1640),TrươngHiếnTrungvàLaNhữTàiliềnrờikhỏiHồBắclànơitập
trung quân chủ lực của triều đình, tiến vàoTứXuyên.DươngTưXương lệnh cho quânTứXuyênngăncản,cònmìnhchỉhuyđạiquânđuổitheo. TrươngHiếnTrungdùngchiếnthuậtvậnđộngvừatránhvừađánhđịch,trong4thángrong
ruổimấyngàndặmởTứXuyên.MấychụcvạnquâncủaDươngTưXươngcứloanhquanhđuổiIheonghĩaquân,kếtquảlàquámệtmỏi,hếtcảnhuệkhí. ThángGiêngnămsau (năm1641),nghĩaquân tiếnđến thànhHoàngLăng.Vùngnàygò
đốngnhấpnhô,địahìnhhiểmyếu.TrươngHiếnTrungbốtrímaiphụcchờquânMinhđến. TổngbinhMãnhNhưHổvàmấyđạoquânkháckéođếngầnthànhHoàngLăngthìngười
ngựađãmệt,lạigặpngaymộttrậnmưalớn,giólạnhthấuxương.MãnhNhưHổbấtchấpmỏimệtđịahìnhhiểmtrở,hạlệnhtấncôngtoàndiện. Đôibêntiếpchiến,đánhnhaudữdội,TrươngHiếnTrungởtrêncaoquansát,thấyquâncủa
HạNhânLongkhôngđánhmàluidân,quâncủaTảLươngNgọcánbinhbấtđộng,lậptứcchớpthờicơ,hạlệnhchokỵbinhtinhnhuệxuấtkích,mộtcáchreohòxôngthẳngvàotrận.QuânMinhnúngthế,chốngkhôngnổinhưngkhôngcóđườngrút.LưuSĩKiệt,MãnhTiênTiệp,MãnhTrungTiệplầnlượtbỏmạng. MãnhNhưHổ tảxunghữuđột,bỗngchiếnmãbị thươngkhiếnchủngãxoài xuốngđất.
Nghĩaquânxúmlạibắtsống.Maycótùytướngxôngtớicứu,đặtMãnhNhưHổvắtnganglưngngựamàphávâychạythoát,nhưngcờlệnhvàấntíncủaMãnhNhưHổphảivứtbỏhết. TrươngHiếnTrungthắngtrận,diệtcánhquâncủaMãnhNhưHổ,nhưnglạitránhquâncủa
DươngTưXươngmàrờiTứXuyên,chuyểnsangHồBắc. KhitiếntớihuyệnĐangĐương,tỉnhHồBắc,TrươngHiếnTrungđíchthândânkỵbinhnhẹ
ngàyđêmvượt300dặmtớigầnNangDương,làcăncứđịacủaDươngTưXương.TrươngHiếnTrunglệnhchođạitướngLýĐịnhQuốcdẫn28kỵbinhgiảlàmquânMinh,nguỵtranghộtốngngânquĩchoquânMinhtiếntớichânthànhNangDương. LýĐịnhQuốcđưaquânphùvàvănthưbắtđượccủaquânMinh,quancoithànhxemxong
liềnmởcổngthànhchovào.TrươngHiếnTrungdẫnbinhmãào tớichiếmthành.Toànbộ5000quângiữthànhđầuhàngmànghĩaquânkhôngtốnmộtmũitên.NangDươnglàtrọngđịaphongvươngcủatriềuđìnhnhàMinh,NangvươngChuDựcMinhkhôngkịpbỏtrốn,bịnghĩaquânbắtsống. TrươngHiếnTrungngồitrênđạisảnhcủavươngcung,đưachénrượuchoChuDựcMinhbị
tróidướithềm,nói:“Hômnaytamượncáiđầucủangươi,đểDươngTưXươngởđấtThụcxaxôisẽphảiđềntộitiếpsau(TheophápluậtcủatriềuMinh,thốngsoáithủthànhbấtlực,đểngườiđượcphongvươngnơiđóbịgiết,sẽbịxửtử).Vậyngươihãycạnchénnày”.ĐoạnsaiđemChuDựcMinh,QuýDương vươngChuThườngPháp vàmột số quan chức cao cấp rachém. TrươngHiếnTrungđem15vạnlượngvàngvàlươngthựcraphânphátchodânnghèotrong
thành,ainấyhoanhỉ. DươngTưXươngkhibiếtnghĩaquânrờiTứXuyên,đembinhđuổitheo.NhưngLaNhữTài
dẫnnghĩaquânđiđoạnhậuđãphácầu,xẻđường,khiếnquântriềuđìnhvôcùngvấtvảmàvẫnkhôngđuổikịp. KhiNangDươngthấtthủ,DươngTưXươngmớitớiDiLăng,mớibiếttinChuDựcMinhđã
bịchémđầu.DươngTưXươngcảsợ,dângsớchịutộivớitriềuđình. Hômsau,vừatớithịtrấnSaĐầuởKinhChâu,DươngTưXươnglạinghetinnghĩaquâncủa
LýTựThànhđãchiếmLạcDương,giếtPhúcvươngChuThườngTuần.Theo luậtnhàMinh,Dươngbiếtkhôngkhỏitộichết,liềnrútgươmtựsát.Từđây,khởinghĩanôngdâncuốitriềuMinhbướcsangthờikỳmới. “Côngnhitấtthủgiả,côngkỳsởbấtthủdã”
Tađánhmàchắcthắng,làvìtatiếncôngvàonđikẻđịchkhôngcáchgìphòngthủ.
LýTựThànhchiếmthànhLạcDương ĐờinhàMinh,nămSùngTrinhthứ13(năm1640)tháng7,TrươngHiếnTrunglãnhđạo
nghĩaquânphávỡvòngvâycủaquanquântriềuđình,lánhsangTứXuyên.ThốngsoáiquânMinhlàDươngTưXươngđemtoànbộchủlựctruykích. Trongnửanăm,TrươngHiếnTrung chuyểnquân5,6ngàndặmkhắpTứXuyên,Trường
Khu,khiếnquânMinhđuổitheomỏimệt. TrongkhiquânchủlựccủatriềuđìnhtậptrungởTứXuyênđểđànápnghĩaquân,nghĩa
quâncủaLýTựThànhliêntiếpchiếmcáchuyệnNghiDương,YểnSư,TânAn,bổsungquânlênmấychụcvạnngười,quétsạchđịchởxungquanhthànhLạcDương. CốđôLạcDương làđất triềuMinhphongchoPhúcvươngChuThườngTuần,domẹcủa
ThườngTuầnlàáiphicủaMinhThầnTôngChuDuệQuân.ChuDuệQuânrấtyêuquýThườngTuần,tuykhôngthểlậpThườngTuầnlàmTháitử,nhưngbanchoynhiềucủacải.TừkhiđượcphongđấtLạcDương,ThườngTuầnsốngcựckỳxaxỉ,tráingượchẳnvớicảnhlầmthancủadânchúngHàNam. Ngày19/7/1641,LýTựThànhbắtđầuđánhphácửathànhphíabắc.Quângiữthànhlâu
naybấtmãnvớiChuThườngTuần,cóngườicôngkhainóilớnngoàiđường:“Vươngphủchấtđầyvàngbạc,thahồănchơiphèphỡn,naybắtchúngtađóikhátđichếtthaychohọư?Nghĩaquânđãtớichânthànhmàbinhsĩtrongthànhnhiềungườikhôngmuốnđánh,thậmchícóngườicònhoannghênhnghĩaquân. ChuThườngTuầnđếnlúcnàyvẫnchỉquantâmđếngiatàicủamình,saithânbinhbảovệ
các kho của, chẳng hỏi gì đến tình hình phòng thủ cố đô. Các tướng đề nghịmấy lần, ChuThườngTuầnmớichoxuấtkho3000lượngbạcđểchichoviệcphòngthủ,nhưngsốbạcđóbịTổngbinhVươngThiệuVũbỏvào túi riêng.ChuThườngTuầnbấmbụngxuất thêm1000lượngbạcnữa, lầnnàycũngchẳngđếntayquânsĩ.Họnổigiận,hắttróiBinhbịđạovươngDoãnXương,địnhgiếtchohảgiận. Donghĩaquânkhíchlệ,quânsĩliềngiếttướnggiữthành,đốtlầuthành,mởrộngcửaphía
bắcchonghĩaquântrànvào.TổngbinhVươngThiệuVũbỏthànhchạytrốn.Nghĩaquântiếnvàovươngphủmởkholươngphânphátchodânnghèo. Phúc vươngChuThườngTuần to béo, nặnghơn300 cân, cải trang trốn ra ngoài thành,
nhưngthânthểphụcphịch,khôngđixađược, trốnvàochùaNghênhÂn,cuốicùngcũngbịnghĩaquânbắtlại.
DânchúngnghetinbắtđượcChuThườngTuầnvàLaDuyKỳliềnđềnghịxétxửcôngkhai,côngbốtộitrạng.LýTựThànhđápứng,đểquầnchúngxửtộichémđầu2tênđóchohảgiận.MọingườitrongthànhLạcDươngvuimừnghoanhỉ. “Thủnhitấtcốgiả,thủkỳsởtấtcôngdã”
Taphòngthủvữngchắc,vìbiếttrướcnơiđóđịchsẽtiếncông.
ThiếtHuyềnphòngthủTếNam,chốngChuĐệ ThờiMinh,nămKiếnVănthứnhất(năm1399),HoàngthúcYênvươngChuĐệmượndanh
nghĩa thanh lọcbọnphản trắc trong triều, cấtquânởBắcBình(BắcKinh) tiếnxuốngphíanam.KiếnVănđếđặcpháilãotướngcảnhBínhVănđemquântrừngphạt.CảnhBínhVănđemquânlênphíabắc,đếnsôngHôĐàgiaochiếnvớiquânYên,bịthua. KiếnVănđếnghetinCảnhBínhVănthấttrận,vôcùnglolắng.TháithườngkhanhHoàngtử
TrừngtiếncửLýCảnhLong.KiếnVănđếphongLýcảnhLonglàmđạitướngđembinhbắcphạtvàthânchinhđưatiễn.LýCảnhLongđếnHàGián,lạibịquânYênđánhbại,chỉcòníttànbinhchạyvềĐứcChâu. ChuĐệthânchinhdẫnđạiquântruykích.QuânYênchưatới,LýCảnhLongđãchạytrước.
ChuĐệkhôngtốn1mũitênđãchiếmĐứcChâu. Lúcnày,quanThamchínhSơnĐônglăThiếtHuyềnđangchỉhuyvậnlươngđếnĐứcChâu,
haytinLýCảnhLongbạitrận,bènquyếtđịnhchuyểnhướngtrởvềTếNam,bànvớiThamquânCaoNguy.2ngườichorằngYênvươngđãlấyđanhnghĩathanhlọctriềuđìnhthìmụctiêusẽlàKimLăng(NamKinh).TếNamnhấtđịnhsẽbịYênvươngtiếnđánh,phảitửthủ. ThiếtHuyềnvàCaoNguy cùngvớihai tướnggiữ thànhTếNam làThịnhDungvàTống
Thamchỉnhđốnbinhmã,đắpsửathànhlũy,chuẩnbịchuđáoviệcphòngthủ. Mấyngàysau,quảnhiênquânYênkéođếnTếNamvâythành,ThiếtHuyềnmộtmặtchỉhuy
cốthủ,mộtmặtcấpbáovềKimLăng.KiếnVănđếthấyĐứcChâuthấtthủ,TếNambịvây,vôcùnglolắng,vộihạchiếuchoTảđôđốcThịnhDungchủtrìquânvụ,thăngThiếtHuyềnlàmBốchínhtưsửSơnĐông. QuânYênrasứcpháthành,cònbắntênmangthưlênthànhđòiquântrongthànhđầuhàng,
ThiếtHuyềnxemxongxévụn,némrangoàithành.Yênvươngcảgiận,hạlệnhpháđậpnướcchotrànvàothành.Dântrongthànhkinhhoảng.Tươngkếtựukế,ThiếtHuyềntriệutậpmấytrămphụlão,chotướngsĩtràtrộnvàorakhỏithànhxinhàng. Yênvươngđíchthânraxemxét.Cácphụlãophủphục,vừakhócvừanói:“Đạivươngcất
binhlàđểdiệttrừgianthần,chỉnhđốnkỷcươngtriềuđình,tạophúcchodân.Đạivươngvốnlàhoàng thúc, còn thứdân chúng tôi làdân củaCao tổhoàngđế.Nếuđại vương thật lòngthươngdân,thỉnhngàicưỡingựavàothành,chúngdânxinnghênhđón”.Yênvươngthấydânchúngủnghộmìnhnhưvậy,rấthàilòng,nói:“Ngàymaitasẽvàothànhcácngươichuẩnbịđóntiếpchotốt”.ThiếtHuyềnnghebáolậptứcsaimấytrămtrángsĩtreomộttấmsắtnặngngàncânởlốivàocổngthànhvàchomấytrămtrángsĩmaiphụcbêntrongchờYênvươngtới.
Hômsau,Yênvươngchỉđemtheovàikỵbinhthongthảcưỡingựaquacầutreo.Thấycổng
thànhmởrộng,bêntrongcónhiềubôlãovàsĩtốtđứngchờ,hoanhôvạntuế.Yênvươngvừagiụcngựatiếnvàothì“sầm”1tiếng,tấmsắtngàncântừtrêncaolaothẳngxuống,giángtrúngđầungựa,Yênvươngngãnhào,maymàvệsĩvộiđỡdậyđược,đưatrởrathoátchết. Yênvươnggiậnlắm,thềpháđượcthànhTếNam,lệnhchotoànquântậnlựccôngphá.Thiết
Huyền,ThịnhDung,CaoNguyvàTốngThamchỉhuyphòngthủnghiêmmật.Nhờlươngthựcđầyđủ,trêndướiđồnglòng,suốt3thángvẫngiữvữngthành.Tronglúcđó,KiếnVănđếđãcử20vạnquânchiếmlạiĐứcChâu. YênvươngthấyĐứcChâuthấtthủ,sợđườngtiếplươngbịcắtđứt,saulưngcóđịch,vộilui
quân. ThànhTếNamlànơiYênvươngphảilấymớiđếnđượcKimLăng,songThiếtHuyềnđãgiữ
được thành,buộcYênvươngphải rútquânvềBắcBình.KiếnVănđế liềnphongchoThịnhDunglàmLịchThanhhầu,thăngThiếtHuyềnlàmBinhBộthượngthư. “Thiệncônggiả,địchbấttrikỳsởthủ”
Ngườigiỏitiếncôngthìđịchkhôngbiếtđâumàphòngthủ.
MộDungThùychiaquânnghibinh,đánhTâyYên ThờiĐôngTấn,nămLýVõđếTháinguyênthứ19(năm394),thángHai,chúaHậuYênlàMộ
DungThùydẫnđạiquânđánhchúaTâyYênlàMộDungVĩnhởTràngTử. MộDungThùychiabinhmã làmbađạo,địnhrõngàyxuấtphát từbanơiPhủKhẩu,Hồ
Quan,SaĐình.ChúaTâyYên làMộDungVĩnhnghetin,vộichiaquânđiphòngthủcácnơihiểmyếu,tậpkếtlươngthảotạiĐàiBích,pháiChinhđôngtướngquânTiểuDậtĐậuQuyđemhơn1vạnquânbảovệkholương. BađạoquâncủaMộDungThùyđếnvịtríquiđịnhđềuánbinhbatđộnghơnmộttháng.
MộDungVĩnhbiếtMộDungThùygiỏidùngbinh,nghirằngMộDungThùyđịnhdươngđông
kíchtây,hẳnsẽtừChỉQuanxâmnhập.LiềnđiềubinhlựccácnơitậpkếtởChỉQuan,chỉđểmộtbộphậnởĐàiBích. MộDungThùythấychúaTâyYênđãtrúngkế,liềnhuyđộngbaquânvượtquaPhủKhẩu
tiếngấptớiĐàiBích. TướngphòngthủĐàiBíchlàTiểuDậtĐậuQuyvộiphibáovớiMộDungVĩnh,MộDungVĩnh
liềncửĐườnghuynhĐạiDậtĐậuQuyđicứuviện,bịbộtướngcủaMộDungThùylàBìnhQuyđánhbại,phảirútchạy. TiểuDậtĐậuQuykhôngđượcviệnbinh,đangcùngcáctùytướngVươngThứĐavàLặcMã
Câuliềuchếtchốngcự.BìnhQuytấncôngdữdội,nhưngđôibênbấtphânthắngbại. LúcnàyhaicánhquâncủaHậuYênlầnlượtkéođến,khíthếngúttrời.TiểuDậtĐậuQuy
biếtkhôngđịchnổi,vộithubinh,nhưngđãbịvâychặtphảicốmởđườngmáuthoátra.Hơnmộtvạnquânbịthươngvongsáu,bảyphần.VươngThứĐabịbắt,LặcMãCâubịgiết. QuânHậuYênvâychặtkholươngĐàiBích.TiểuDậtĐậuQuytửthủ,chờviệnbinh.
ThấyĐạiDậtĐậuQuythuachạytrởvề,MộDungVĩnhvộiđiềuquânkhỏiChỉQuanvàđích
thândẫn5vạnbinhmãđicứuĐàiBích.MộDungThùythấyMộDungVĩnhđemđạiquântớicứuviện,liềnbàytrậnởphíanamĐàiBíchvàchomộtngànkỵbinhmaiphụctronghẻmnúi. Hômsaugiaochiến,MộDungThùythânchinhrakhiêuchiến.Đôibênđánhnhauácliệt.
Đượcmộthồi,MộDungThùytếngựabỏchạy,quânsĩquẳnggiáochạytheo.MộDungVĩnhmúađaoxônglêntruyđuổivềphíahẻmnúi,khíthếnhưsắpnuốtchửngkẻđịch.Đuổiđượcmộtquãng,bỗngcó2mãnhtướngHậuYêntừhaicánhùarachémgiết,MộDungThùycũngquayngượctrởlạỉ.ThếlàMộDungVĩnhbịđánhtừbaphía,khôngđịchnổiđànhbỏchạy.Bất
ngờlạicóhơnngànkỵbinhtừhẻmnúiùarachặnđường.ThếlàquânTâyYênđạiloạn,lớpbịgiết,lớpbịbắt,MộDungVĩnhdẫntànquânchạythoátvềTràngTử. MộDungThùykéoquânđếnvâyTràngTử,bộtướngcủaĐạiDậtĐậuQuymởcửathànhđầu
hàng.MộDungVĩnhbịbắt.ThếlàTâyYênbịHậuYêntiêudiệt. “Thiệnthủgiả,địchbấttrikỳsởcông”
Ngườigiỏiphòngthủthìđịchkhôngbiếtđâumàtiêncông.
ĐặngNgảigiỏiphòngthủ,thắngKhươngDuy ThờiTamQuốc,mùathunămNguỵGiaBinhthứnhất(năm249)VệtướngquânThụcHán
làKhươngDuyđemmấyvạnbinhmãđánhNguỵđểhoànthànhdinguyệncủaThừatướngGiaCátLượng,đồngthờiđểliênkếtvớibộlạcKhươngmàtiếnđánhUngChâu. TạiCúcSơn,KhươngDuybịcáctướngNguỵlàQuáchHoài,TrầnTháivàĐặngNgảiđánh
bại,phảirútvềphíanam.QuânThụctổnthấtvàingànngười,haitướngCâuAn,LýHâmbịbứchàng. QuáchHoàithấyKhươngDuyrút lui, liềnbànvớicáctướng:“BộlạcKhươngđãmấylần
giúpquânThụcxâmphạmnướcta,nayQuânThụcđãrútchạy,tanênthừathắngtiếnsangphíaTâydiệtKhươngmàtrừhậuhọa,ýcácvịsao?” ĐặngNgảitrầmngâmmộthồi,rồinói:“LầnnàyquânThụctổnthấtchưanặngmàphảirút
lui, hẳnKhươngDuy chưa chịu thua.Hiện tại hắn chưađi xa.Nếuquân ta tây tiến, có thểKhươngDuysẽkéoquântrởlại.Chúngtanênđểlạimộtcánhquânđềphòngbấttrắc”. QuáchHoàithấycólý,bèncửĐặngNgảicùngquânbảnbộởlạicònmìnhthìđemquânchủ
lựctiếnsangphíatây. ĐặngNgảiđóngtrạitạibờbắcBạchThủy,hạlệnhchuẩnbịthậtnhiềucungtên,củngcố
doanhtrại,đềphòngquânThụctậpkích. KhươngDuyrútluiquáBạchThủynăm,sáuchụcdặm,khôngthấyquânNguỵđuổitheo,liền
chohạtrạinghỉngơi,rồisaiquândothámđộngtĩnhcủaquânNguỵ. Hômsau,quândothámvềbáotin:“ChủlựcquânNguỵđãkéosangphíatây,ĐặngNgảiởlại
hạtrạibênbờbắcBạchThủy;thànhThaoởcáchdoanhtrạiĐặngNgải60dặmvềmạnbắcchỉcóítquânphòngthủ”.KhươngDuycảmừng, lệnhchotướngLiêuHoáđemmộtcánhquânquaytrởlạihạtrạibênbờnamBạchThủy;cácbộphậncònlạichuẩnbịsẵnsàng. ĐặngNgảihạtrạiđãbangày,đangbànbạcvớicáctùytướng,chợtcóngườivàobáo:“Phía
bờnambụibaymờmịt,cólẽquânThụctrởlại”.ĐặngNgảiliềnlệnhtướngsĩchuẩnbịnghênhchiến. ĐặngNgảilênchòiquansát,nhìnsangbờnamthấycờlớncủaquânThụctreocao,quân
tiênphongđãtớibờsông.ĐặngNgảihạlệnhđánhtrống,reohòvangđộngđểthịuy. QuânThụcđếnbờsôngchẳngthèmđểýđếnquânNguỵhòreo,cứungdunghạtrại,không
cóbiểuhiệngìlàsẽvượtsông.
ĐặngNgảithấyvậy,truyềnlệnhngừnggióngtrốngreohò,dặntướngsĩchămchútheodõi
độngtĩnhbênquânThụcrồitriệutậpcáctướng,nói:“QuânThụcđộtnhiênquaylại,biếtquânta ítmàchúngkhôngvượt sông,chỉđóng trạiđốidiệnvới ta.XemraKhươngDuycóýđồkhác”. ĐặngNgảinghĩrồitiếp:“KhươngDuypháiLiêuHoáởđâynhằmkhốngchếquânta,hắn
biếtbinhlựccủataởthànhThaoít,chắcsẽtớiđánhthành”.Cáctướngcholàphải.ĐặngNgảiliềnbốtrícácbộphậnđâurađấy,rồingayđêmấydẫntinhbinhrờiđạidoanh,lặnglẽhànhquângấpnămsáuchụcdặm,kínđáovàothànhThao. Saukhivàothành,ĐặngNgảiralệnhcáctướngsĩẩnnấpnghỉngơitạichỗ,chỉdùnglương
khô,cấmnổilửanấuăn. Hômsau,đúngnhưĐặngNgảidựđoán,KhươngDuydẫnquânThụctớibờnamThaoHà,
thấythànhThaobênbờbắcchẳngcóđộngtĩnhgì,tưởngquânNguỵkhôngphòngngự,liềntruyềnlệnhvượtsông. QuânThụcsangđếngiữasông,ĐặngNgảinổihiệulệnh,quânNguỵtrongthànhnhấttềbật
dậy, bắn tênnhưmưa.QuânThụcnhiềungười trúng tên rớt xuống sông, tổn thất nghiêmtrọng. KhươngDuythấyĐặngNgảiđãđếnthànhThaotrướcmình,nếuđánhtiếpchỉe thương
vongcànglớn,đànhthubinh.ThếlàquânThụcbạiliền2trận,khócònbinhlưcvàýchítiếncôngTrungNguyênnữa.ĐặngNgảilậpcông,đượcNguỵđếphongtướcQuanNộihầu. “Tiếnnhibấtkhảngựgiả,xungkỳhưdã”
Tatiếncôngmàkẻđịchkhôngngănnổi,vìtanhưđánhvàochỗkhôngngười.
ĐặngNgảiđiđườngtắtvàoTứXuyên,diệtLưuThiện NămNguỵCảnhNguyênthứnhất(năm260),NguỵđếTàoMaobịhại,TướngquốcTưMã
ChiêulậpTàoMiễnmới15tuổilênngôi,cònmìnhnắmgiữtoànquyền.ChínhtrịnướcNguỵổnđịnh,kinhtếpháttriểnmạnhmẽ. ThụcHánlúcnàyngàymộtsuyyếudoHậuchủLưuThiênbấttài,đểchohoạnquanHoàng
Hạochuyênquyềnloạnchính.ĐạitướngKhươngDuyxinvuagiếtHoàngHạokhôngđược,lạibịcáchchức,phảimượncớđóngđồnlàmruộng,rờikinhđôđếnĐạpTrung(vùngtâybắcChuĐiển,phíanamhuyệnMân,tỉnhCamTúc)đểtránhhọa. Năm263,TưMãChiêuquyếtđịnhnhântìnhhìnhThụcHánrối loạn,cấtbinhdiệtThục.
Mùathunămđó,bađạoquânNguỵtiếnđánhThục,ChinhtâytướngquânĐặngNgảidẫnbavạnquântừĐịchĐạotiếnvàoĐạpTrungđểkhốngchếKhươngDuy.ThứsửUngChâuGiaCátTựđembavạnquântiếnsangKiềuĐầuđểchặnđườngluicủaKhươngDuy,ChungHộidẫnchủlực12vạnvượtTàCốc,LạcCốc,TửNgưuCốtiếnthẳngđếnHánTrung,độtnhiênđánhThục. KhươngDuyởĐạpTrungthấyĐặngNgảikéoquântới,lạinghetinChungHộiđãtiếnvào
HánTrung,sợDươngAnQuanbịmất,sẽnguyđếnKiếmCác,nếumấtKiếmCác,thìkinhđôkhóbềchốngnổi,liềnquyếtđịnhnétránhĐặngNgải,tiếnsangDươngAnQuanởphíađông. ĐặngNgảithấyKhươngDuyluisangphíađông,bènđemquântruyđuổi.QuânGiaCátTự
cũngvừatớiÂmBình(tâyhuyệnVăn,tỉnhCamTúc),chặnđườngluicủaKhươngDuyởKiềuĐầu. KhươngDuyliềnđánhvàosaulưngGiaCátTự,GiaCátTựsợbịchặnđườngrút,liềnlùilại
30dặm.KhươngDuynhânđóvượtquaKiềuĐầu,hộihợpvớiLiêuHoávàTrươngDực từThànhĐôphíabắckéoxuốngchiviện. KhươngDuyđịnhtớiDươngAnQuannghênhchiếnvớiChungHội,naynghetinDươngAn
QuanđãbịChungHộichiếmmất,liềnđemquântrởlạiKiếmCác,dựavàothếnúihiểmyếumàcốthủ. KiếmCáccòncó lên làKiếmMônSơn(bắcKiếmCác,tỉnhTứXuyên),do2ngọnnúiĐại
KiếmvàTiểuKiếmhợpthành,đỉnhnúinhọnhoắtcaochọctrời,ởgiữachỉcómộtđườngđộcđạo.KhiChungHộitiếnđến,KhươngDuyđãkhốngchếhẻmnúi,chặnđứngmườimấyvạnquânNgụy.
ChungHộimấyphendồnsứctấncôngđềuvôhiệu.Đôibêncầmcựcảtháng,quânNguỵđãcạnlương,ChungHộisợbấttrắc,chuẩnbịrútlui. ĐặngNgảiởÂmBìnhbiếtChungHộiđịnhluibinh,vộitâuvớiTưMãChiêu:“Cóthểbímật
phái1cánhquântinhnhuệtheođườngmòntiếnđánhhuyệnBồi(đôngMiênDương,tỉnhTứXuyên), nơi đó chỉ cáchThànhĐô300dặm.KhươngDuyởKiếmCác ắt sẽ đemquân cứuhuyệnBồi.KhiđóChungHộicóthểsátcánhvớiđạoquâncủaĐặngMỗmàtiếncông”.TưMãChiêu tán thành. Thế làĐặngNgải quyết địnhđemquân vượt đườngmòn. TừÂmBìnhđihuyệnBồichỉcómộtlốimòn,hầunhưkhôngmấyaivượtquanổi. Bâygiờ tháng10, con traiĐặngNgải làĐặngTrungxindẫn tinhbinhđi tiênphongmở
đường.ĐặngNgảidẫnbinhmãtheosau,chỉmanglươngkhôvàdâythừng,tiếnvôcùnggiannannguyhiểm,mỗingàychỉđiđượchai,bachụcdặm.Cứthếhơn20ngày,đi700dặmđường.HômấyđếnchânngọnMaThiênLãnh,đườngquáhẹp,ĐặngNgảiphảilệnhbỏngựalại.Lênđếnđỉnhnúi,ĐặngNgảithấyconmìnhlàĐặngTrungđangngồicùngkhócvớiđộitiênphongmởđường,hỏivìlẽgì,thìĐặngTrungthưa:“Bâygiờbốnbềlàváchđádựngđứng,hếtchỗmởđường,lươngănlạicạn,thấybaocônglaobỏracảthángnayuổngphí,nênmọingườihếtsứcđaulòng”. ĐặngNgảilấychănquấnquanhngườimàlănxuốngchânnúi.Mộtsốkhácthấyvậycũng
làmtheo.Nhữngngườikhôngcóchănthìbệncácloạidâythừng,dâymâymàthongthảleoxuống. TướnggiữthànhlàMãMạcthấyquânNgụynhưtừtrêntrờikéoxuống,quáhoảngsợ,liền
mởcửathànhđầuhàng.TừGiangDuđếnThànhĐô,chỉcòn2cửaảilàhuyệnBồivàMiênTrúc. HậuchủLưuThiệnnhàThụcHánnghetinĐặngNgảivượtnúichiếnGiangDuthìkinhhãi,
liềnlệnhchocontraicủaThừatướngGiaCátLượnglàGiaCátThiêmđemquântừThànhĐôđingăncảnquânNgụy. SaukhiquânThụctớihuyệnBồi,GiaCátThiêmhạlệnhdừnglại,chuẩnbịcốthủtạiđây.Bộ
tướngHoàngSùngmấylầnkiếnnghịvớiGiaCátThiêm:“Quântanêntiếngấp,chiếmđịahìnhcólợimàphòngthủ,nếuđểquânNgụygiànhđượcvùngđấtbằngphẳng,thìchúngtakhóbềchốngđỡ”.GiaCátThiêmdodự,khôngnghetheo,lạichuẩnbịquyếtchiếnvớiĐặngNgảiởvùngđấtbằng, SaukhitậpkếtởGiangDu,quânNgụytiếngấpvềphíahuyệnBồi,đánhbạicánhquântiên
phongcủaThụcHántạithànhBồi,chiếmhuyệnBồi.GiaCátThiêmphảirútvềMiênTrúc. ĐặngNgảipháingườimangthưsangkhuyênGiaCátThiêmđầuhàng;GiaCátThiêmnổi
giậnchémngườiđưathư,rồibàytrậnngoàithànhMiênTrúcđểquyếtchiếnvớiquânNgụy. ĐặngNgảilệnhchocontraiĐặngTrungtừcánhphải,bộtướngTưMãSưtừcánhtráiđánh
vàoquânThục.
GiaCátThiêmcùng con trai làGiaCátThượngnghênh chiến,đánh luiquânNgụy.ĐặngTrung,TưMãSưbạitrậntrởvề,nóivớiĐặngNgải:“KhôngthểthắngđượcquânThục!”,ĐặngNgảinổigiận,ngắtlời:“Sốngchếtmấtcònlàởtrậnnày,tạisaolạibảokhôngthểthắng!”,lệnhchémđầuhaingườiấy;cáctướngxúmlạixin,ĐặngNgảimớihạlệnhchohọphảitáichiến. HaingườilạidẫnquântiếncôngquânThục,ĐặngNgảicũngđembinhthamchiến.Quân
ThụckhôngchốngnổiđòntiếncôngmạnhmẽcủaquânNgụy,thươngvongvôsố.ChaconGiaCátThiêmvàHoàngSùngtửtrận.QuânThụcbỏthànhmàchạy. Tháng11nămNgụycảnhNguyênthứtư,LưaThiệndẫntháitửvàhơn60quầnthầnđến
thànhđôđầuhàngĐặngNgải.Thếlàsau43nămgâydựng,ThụcHánnaybidiệtvong. “Ngãdụcchiến,địchtuycaolũythâmcâu,bấtđắcbấtdữngãchiếngiả,côngkỳsởtấtcứudã”
Tamuốnđánh,dùđịchcólũycaohàosâucũngphảigiaochiếnvớita,bởivìtađánhvàonơi
địchbuộcphảiứngcứu.
MãToạiđánhvảonơiĐiềnDuyệtphảiứngcứu ThờikỳĐạiTôngtriềuĐường,Tiếtđộsứcácđịaphươnsnắmđạiquyềnquânchính,không
theopháplệnhcủatriềuđình,chứctướctruyềntừđờichachođờicon.Cáctiếtđộsứhoặcđánhnhauliênmiên,hoặcliênkếtvớinhauchônglạitriềuđình,tạonêntìnhtrạng“cátcứphiêntrấn”vôcùnghỗnloạn.VươngtriềuĐườngtồntạichẳngquachỉtrêndanhnghĩa. NămĐạiLịchthứ14(năm779),vuaĐườnglàĐạiTôngbănghà,ĐườngĐứcTôngLýQuát
kếvị.LýQuátmuốnphụchưngtriềuĐường,chấmdứttìnhtrạngcátcứphiêntrấn. NămKiếnTrungthứhai(năm781),TiếtđộsứThànhĐứclàLýBảoThầnquađời,contrai
làLýDuyNhạctâubiểuxinLýQuátchuẩnychohắnlàmTiếtđộsứkếtụctướcvịcủacha. LýQuátvốnmuốnhủybỏlệcũ,liềnnóivớiquầnthần:“Nhữngtặcthầntừngnhờđượctrẫm
phongđất,rồimượndanhnghĩatriềuđìnhmàtụtậpthuộchạ.Trướcđâycàngđápứngthỉnhcầucủachúng,chúngcàngphảnloạn.Naytiếptụcphongtướcsẽkhôngđủđểtrừloạn,tráilạicònlàmloạnthêm”.Dođó,LýQuátkhôngchuẩnyphongtướcchoLýDuyNhạc. TiếtđộsứNgụyBác(HàBắc)làĐiềnDuyệtvàTiếtđộsứTríThanh(SơnĐông)làLýChính
bènpháingườiđếngặpLýDuyNhạcmậtbànchốngtriềuđình.ChúnglạiliênkếtvớiTiếtđộsứSơnNam(HồBắc)làLươngSùngNghĩacùngcấtbinhchốngtriềuđình,hìnhthànhcuộc“bạoloạn4trấn”.Năm781,ĐiềnDuyệtcử8000quânbaovâyHìnhChâucònmìnhđíchthânđemmấyvạnquânbaovâyLâmMinh. Tháng7,LâmMinhcấpbáotinnguy,triềuđìnhcửTiếtđộsứHàĐônglàMãToạivàTiếtđộ
sứChiêuNghĩa làLýBảoChânđcmquâncứuviện.Quân triềuđình lần lượtđánhbạiĐiềnDuyệttạiHìnhChâuvàLâmMinh,giếthơnmộtvạnbinhmã,giảivây2nơi. TiếtđộsứcủahaitrấnThànhĐứcvàTriThanhthấyĐiềnDuyệtbạitrận,liềncấtquâncứu
viện,hợpvớiĐiềnDuyệtthànhđộiquânliênhợpbatrấn,luivềhạduHoànThủy(sôngAnDương,tỉnhHàNam)màphòngthủ. ThángChạpcùngnăm,triềuđìnhcửMãToạilàmTriệuthảosửNguỵBác.Mùaxuânnăm
sau,MãToạivàLýBảoChânxuấtquântiếnđếnbếnChươngThủy. MãToạitiếnquânvàobatrấnphảnloạnởHàBắc,nhưnglươngthảochưachuyểnđếnkịp,
MãToạibiếtphảiđánhnhanhthắngnhanh,nếukhôngsẽrấtnguyhiểm.ĐiềnDuyệtcũngbiếtquântriềuđìnhthiếulương,nênlệnhchobinhlínhcốthủ,khônggiaochiến. MãToạilệnhmangtheo10ngàylươngtiếnsâuvàovùngsaulưngđịchlàThươngKhẩu,đối
diệnvớiquâncủaĐiềnDuyệtởbờbênkiaHoànThủy.TiếtđộsứLýBảoChânhỏiMãToại:
“Quântađãthiếulươngthảo,tạisaocòntiếnsâuvàosaulưngđịch?”,MãToạiđáp:“Chínhvìthiếulương,mớiphảiđánhnhanh.Nayliênquân3trấncủađịchcốthủkhônggiaochiếnlàcốtlàmchoquântakiệtsức,khôngđánhphảithua”. QuanquânbàytrậnbênhờHoànThủy.MãToạicho làmbacâycầunổi,ngàyngàysang
sôngkhiêuchiến,nhưngĐiềnDuyệtvẫncốthủkhôngđánh. Mấyngàytrôiqua,lươngthựccủaquanquânđãcạn.Mộthômnửađêm,MãToạiđộtnhiên
hạlệnhbaquândậyăn,rồilặnglẽrờidoanhtrại,mentheotriềnsôngtiếnđánhsàohuyệtcủaĐiềnDuyệtlàNguỵChâu(đôngbắcĐạiDanh,tỉnhHàBắc). MãToại để vài trămkỵbinhở lại, liên tụcđánh trống, rúc tù.Đợi khi toànquânđã lên
đường,sốngườiởlạimớingừngđánhtrống,mànổilửađốtdoanhtrại. Sánghôm sau, quândo thámbáo tin quanquânđã tiến gấp vềhướngNguỵChâu.Điền
DuyệthạlệnhđuổigấpđểcứuNguỵChâu.Tớimộtdòngsông,thấyquanquânđãđốtmấtcầunổi,ĐiềnDuvệtphảichobắccầulạimớiđemđược4vạnlínhvàkỵbinhquasông.Đuổihơnmườidặm,thấyquanquâncòncáchkhôngxaphíatrước.Đồngcỏmùathukhôhéo,lạigặpgióthuận,ĐiềnDuyệtlậptứchạlệnhphónghoảvàtheolửamàtiếncông. MãToạithấyĐiềnDuyệtđãtrúngkế,bènhạlệnhtoànquândừngchân,bàythànhthếtrận,
dọnsạchcỏphíatrướchơntrămbước,lặnglẽchờđịchtràntới. QuânĐiềnDuyệtkéotới,thấylửalớnđãtắt,binhsĩainấymệtnhoài.MãToạikhôngbỏlỡ
cơhội,ralệnhtiếncôngtừbamặt.Vừađánhđượcmộtlát,haicánhquânhênsườnđãrútluivìkhôngđịchnổi. MãToạichỉhuycánhgiữaliềuchếtxốngvào,khôngaicảnnổi.Quânhaicánhthấyvậycũng
quaylạiđánh.ĐiềnDuyệtkhôngchốngđỡđược,phảibỏchạy. ĐiềnDuyệtdẫnbạiquânchạyvềbênsôngHằngThủy,thìcầubắctạmđãbịkỵbinhcủaMã
Toạimaiphụcđốtcháy.QuânĐiềnDuyệtđànhnhảyđạixuốngsông,bịchếtđuốinhiềuvôkể.Nhữngkẻkhôngchạykịphoặcbịgiếthoặcbắtsống,tổngcộnghơnhaivạnbangànngười.Phiếnquântannát.ĐiềnDuyệtchỉthuthậpđượchơn1000línhtrốnvềNguỵChâu. “Ngãbấtdụcchiến,hoạchđịanhithủchi,địchbấtđắcdữngãchiếngiả,quaikỳsởchidã”
Ta khôngmuốnđánh, vạch đấtmàphòng thủ, địch không thể đến đánh ta, vì ta làm cho
chúngphảithayđổihướngtiếncông.
LưuBangbuộcđịchphảichuyểnhướng,chiếmThànhCao NămthứhaiHánCaoTổ(năm205trướcCôngNguyên),trongtrậnđánhlớngiữaHánvàSở
tạiBànhThànhvào thángTư,quânchủ lực củaLưuBangbị tiêudiệt, vì các chưhầu từnghưởngứngLưuBangthảophạtHạngVũlầnlượtphảnlạiHánmàhàngSở.LưuBangthuthậptànbinh,nghetheolờikhuyêncủaTrươngLương,luivềHuỳnhDươngvàThànhCao(phíabắcHuỳnhDương,tỉnhHàNam),vừahiểmyếulạinhiềulươngthực. HạngVũlúcnàyđãbiếtLưuBanglàđốithủchủyếucủamình,đemđạiquântruyđuổiđến
tậnHuỳnhDương,khôngchoLưuBangcóthờigianlấylạisức. HạngVũcắtđứtđườngvậnlươngcủaquânHán,vâyđánhHuỳnhDương.Tháng5nămsau,
HuỳnhDươngnguyngập.Đại tướngKỷTínxingiả làmLưuBangrađầuhàngđểLưuBangthừacơđemvàichụckỵbinhmởcửathànhphíatâychạyvềThànhCao. KhiHạngVũphát giácmìnhbị lừa, liềnđuổi theođếnThànhCao, chémchết tướnggiữ
thành,chiếmThànhCao.VềQuanTrung,LưuBangnhanhchóngtổchứclạiđộingũ,chuẩnbịlấylạiThànhCao. MưusĩViênSinhchorằngđánhthẳngsangphíađôngkhôngphảilàthượngsách,liềnhiến
kếvớiLưuBang:“HánđãcầmcựvớiSởởHuỳnhDươngmấynămtrời,quânHánthườngbịnguykhốn.LầnnàyđạivươngnênxuấtquântừVõQuanởphíanam,nhưvậyHạngVũắtsẽdẫnquânxuốngphíanam.Khitađếnchiếnđịa,sẽcốthủkhônggiaochiến,nhưvậyquântaởphíaHuỳnhDương, ThànhCaođượcnghỉ ngơi;mặt khác, ta pháiHànTín bìnhđịnhnướcTriệu,đấtYên,đấtTề,sauđóđạivươnghãyđánhHuỳnhDương,ThànhCao.Lúcđó,quânSởđãbịphântán,quânHánđãđượcnghỉngơinayđánhđịchmệtmỏi,quyếtchiếnmộttrậnsẽđạithắng”. LưuBangnghecólý,liềncấtbinhxuốngphíanam,từVõQuantiếnquânđếnUyểnvàDiệp.
HạngVũnónglòngdiệtLưuBang,nghetinđóliềnchỉđểmộtlựclượngnhỏởlạigiữThànhCao,cònđíchthândẫnchủlựcđuổitheo.QuânHántạiThànhCao,HuỳnhDươngđượcnghỉngơi. LưuBangthấyHạngVũkéoquântớithìlệnhchotướngsĩdựavàolũycaohàosâumàcố
thủ,bấtkểquânSởkhiêuchiêncáchnàocũngkhôngragiaochiến.ĐồngthờisaikỵmãtứctốcđếngặpBànhViệtởhậuphươngquânSở,truyềnlệnhtiếnđánhkinhđôSởlàBànhThành.BànhViệtđượclệnh,lậptứctiếncôngHạPhicắtđườngvậnlươngcủaquânSở,uyhiếpBànhThành.
HạngVũđượctincấpbáokinhthànhnguyngập,bấtđắcdĩhạlệnhngừngtiếncôngLưuBang,đemquânsangphíađôngđánhBànhViệt. ChủlựcquânSởrútsangphíađôngrồi,LưuBangthừacơhợpbinhvớiAnhBốtiếnlênphía
bắcđánhbạiquânSở,mộttrậnlấylạiThànhCao. ThángSáu,HạngVũđánhbạiBànhViệtthìnghetinThànhCaothấtthủ,lạiđemquânnguợc
vềphíatây,dốctoànlựcđánhpháHuỳnhDương,rồiđếnvâyThànhCao.LưuBangthấyquânHánkhôngthểcảnnổiđòntiếncôngmãnhliệtcủatinhbinhHạngVũ,liềnrútkhỏiThànhCao.HạngVũtuychiếmThànhCao,nhưngđạiquânrongruổisangđôngvềtây,vôcùngmệtmỏi. LưuBangsaulầnthứhaibịmấtThànhCao,vượtquaHoàngHàđếnTiểuTuVõ,đạidoanh
củaHànTín.ĐếnTiểuTuVõ,LưuBanglấyquâncủaHànTín,cộngvớiquânHánởhuyệnCủngđểngănchặnHạngVũtiếnsangphíatây. LưuBangralệnhTrươngNhĩgấptrởlạitrấnthủkinhđônướcTriệu,HànTínlàmTểtướng
chiêumộbinhlínhnướcTriệu,tổchứclạiquânđộiđánhnướcTềđểuyhiếpbênsườn,vàsaulưngquânSở.CònLưuBangđíchthânởhuyệnCủngchỉhuyquânHánđắplũycao,đàohàosâu,kiêntrìcốthủđểtiêuhaoquânSở,đồngthờilạipháiLưuGiả,LưHánđem2vạnbộbinhvàmấytrămkỵbinhlặnglẽvượtHoàngHà,tiếnsâuvàođấtSởđốtphákholương,phốihợpvớiBànhViệttăngcườngquấynhiễuhậuphươngquânSở. Saukhiđượcchiviện,BànhViệtvàotháng8tiếnđánhNgoạiHoàng...,tổngcộng17thành,
cắtđứtquânSởvớihậuphương.Chỉ1tháng,hậuphươngquânSởrốiloạn,liêntiếpbáotinnguycấp.HạngVũnổigiận,quyếttiếnsangphíađôngtiêudiệtBànhViệt,bènđểĐạitưmãTàoCữuởlạigiữThànhCao,lệnhkhôngđượcxuấtchiến,chờHạngVũtrởvề,lạicửđạitướngChungLyMuộiphòngthủHuỳnhDương,cònmìnhthânchinhkéođạiquânsangphíađông. HạngVũđirồi,LưuBangtứckhắcvâyđánhThànhCao,dùngkếkhiêuchiếnTàoCữu,dụ
địchrakhỏi thànhgiaochiến,đánhchoquânSởđạibại.Saukhichiếm lạiThànhCao,LưuBanglệnhchotướngsĩđếnvùngnúiQuảngVõdựavàođịathếhiểmyếumànghingơi,chờquânHạngVũ. HạngVũnghetinmấtThànhCao,vộikéoquântrởlại.QuânHándựavàođịahìnhhiểmtrở,
chỉphòngthủchứkhônggiaochiến.QuânSởthìsaubaophendichuyểnnayđãmệtnhoài. LúcnàyHànTínđãđemquânvàođấtTề,đánhmộttrậnchiếmngaykinhđôLâmTri(Sơn
Đông),khiếnHạngVũbuộcphảichiabinhđicứuTề.BinhlựccủaHạngVũởchínhdiệndođótrởnênthiếuhụt,đànhphảingừngtiếncôngởnúiQuảngVõmàhạtrạiđốidiệnvớiquânHánởđóđểcầmcự.Mấythángsau,lươngthựcquânSởđãcạn.NhiềukholươngcủaquânSởởphíanamđềubịquânHánđánhphá,khôngthểbổsung.HạngVũđánhkhôngđược,rútkhôngxong,đãmấthếtưuthế.LúcđóHànTínlạiđánhthắngliênquânTề-Sở,tiếnđếnThànhDương,sátsaulưngquânSở,hoànthànhthếbaovâyquânSở.HạngVũtựbiếttrícùng,lựckiệt,đànhcầuhoà,luiquânvềphíađông.
TrongcuộctranhđoạtThànhCao,LưuBangmấyphenkhốngchếbinhlựcquânSở,khiếnquânSởkhôngthểtậptrunglựclượngđánhởchínhdiện,từđóLưuBangchuyểntừyếusangmạnh,giànhđượcýnghĩatrọngđại. “Hìnhnhânnhingãvôhình,tắcngãchuyênnhiđịchphân;ngãchuyênvinhất,địchphânvi
thập,thịdĩthậpcôngkỳnhấtdã,tắcngãchúngnhiđịchquả,năngdĩchúngkíchquảgiả,tắcngôchisởdữchiếngiả,ướchĩ”. Talàmchođịchbộclộlựclượngmàtathìnhưvôhình,nhưvậytacóthểtậptrungbinhlực,
cònđịchthìphântánlựclượng.Tatậptrungbinhlựcở1nơi,địchphântánlựclượngở10nơi,tứclàtadùng10đánh1,nhưthếtađông,địchít,thếcólợihẳnchota.Dùngnhiềuquânđánhítquân,tươngquantađịnhrõràngtathắng.
NộNhĩCápXíchtậptrungbinhlực,đánhQuânMinh CuốitriềuMinh,thủlĩnhbộlạcNữChânởKiếnChâulàNộNhĩCápXíchdầnthốngnhấtbộ
lạc,năm1616tuyênbốxưngHãn(vua),dựngđôHáchĐồALạp(thànhTâyLão,LiêuNinh)lấyquốchiệuKim,lịchsửgọilàHậuKim. LúcnàyNộNhĩCápXíchđãcó8kỳ(cánhquân)thiệnchiến,quyếtđịnhthừacơtriềuMinh
tranhgiànhngôivị,phòngthủsơsài,màcấtquânđánhchiếm. Tháng4/1618,NộNhĩCápXíchtuyênthệrửa7mốihậnlà“hậntriềuMinhhãmhạitổphụ,
hậntriềuMinhgiúpđỡDiệpHách,hậntriềuMinhbắtgiữsứthần,vânvân”đểkhíchlệýchíchiếnđấucủangườiNữChân. Ngayđêmấy,NộNhĩCápXíchdẫn2vạnquânđánhnhàMinh,ngàythứ3vâythànhPhủ
Thuận.TướnggiữthànhlàLýVĩnhPhươngthấyquânKimhunghãn,losợmởcửathànhđầuhàng. TổngbinhQuảngNinhlàTrươngThừaÂmvộiđem1vạnquâncứuviện.Đôibênđanggiao
chiếnkịchliệt,bỗngcógióđôngthổimạnh,quânKimthuậngióxôngthẳngvàogiữatrậnquânMinh.QuânMinhđánhkhônglại,TrươngThừaÂmtửtrận,quânsĩchếtnhiềuvôkể. NộNhĩCápXíchliêntiếpgiànhthắnglợi,làmchấnđộngBắcKinh.Đểổnđịnhbiêncương,
MinhThầnTôngChuDựcQuânmờilãotướngDươngCảođãnghỉhưutrởlạilàmKinhlượcLiêuĐông,điềuquânTrùHưởng,sauhơnnửanămchuẩnbị,tháng2/1619,tậptrung8,8vạnquân,cộngvớiquânDiệpHáchvà1sốquânTriềuTiênởsôngÁpLục,tổngcộng11vạn. QuânMinhlấyđôthànhcủaHậuKimlàmmụctiêu,doTổngbinhMãLâmlàmchỉhuyBắclộ
quân,ĐỗThôngchỉhuyTâylộquân,LýNhưBáchchỉhuynamlộquân,LưuĐĩnhchỉhuyĐônglộquân,từcácnơikéođếnhợpnhaumàđánh.DươngCảoởThẩmDươnglàmTổngchỉhuy. Ngày21/2,cáctướngcaocấpcủaquânMinhtuyênthệtạiThẩmDương,địnhngàyxuất
quânvàhẹn15ngàysausẽhộiquântạiđườngĐạiTuyếtPhongđểcùngtiếncông.NhưngquânMinhchưađithìquânKimđãbiết.CápXíchnắmđượccáchbốtrítácchiếncủaquânMinh,chorằnghailộNam,Bắcvìhànhquânđườngnúihiểmtrở,sẽkhôngđếnsớmnơihẹn,bènquyếtđịnhsáchlược“địchđếntừmấylộ,tachỉđi1đường”.CápXíchchỉphái500quânđichặnLưuĐĩnh(Đônglộquân),cònmìnhdẫn10vạnbinhmãtiếngấpđếnđánhTâylộquâncủaĐỗThông. ĐỗThônghữudũngvômưu,kiêungạokhinhđịch,vìmuốntranhcông,nênmỗingàyđốc
quânđihơntrămdặm,khivượtquasôngHỗnđểtớiTátNhĩHứa,khôngthèmhợpđồngtácchiếnvới3lộquânkhác,quânchưatớichỗhẹn,đãchialàm2đạo,1hạtrạiởdướichânnúiTátNhĩHứa,1doyđíchthânchỉhuytiếnđánhđèoCátLâm,chiếmcaođiểmnàyđểkhốngchếchiếntrường.NhưvậyĐỗThôngđãtựphântánlựclượngvàrơivàothếbấtlợi.ĐèoCátLâmtuychỉcó1ítquânKimphòngthủ,nhưngđèocao,dốcđứng,ĐỗThôngđánhmấylầnkhôngđược. TướngKimlàĐạiThiệnđitiênphongtớiTátNhĩHứa,chuẩnbịchiaquânlàm2lộ,1chi
việnchođèoCátLâm,1tiếnđánhquânMinhhạtrạiởdướichânnúiTátNhĩHứa. CápXíchdẫn8kỳchủlựctới,hỏi:“QuânMinhđông,cóthểphântántácchiến;quântaít
hơn,khôngthểchiađôilựclượng.TrướchếtphảiphátanquânđịchđóngtrạidướichânnúiTátNhĩHứa,đạoquânnàytanrãthìđạoCátLâmtấtsẽsợmàtan”.CápXíchchỉhaitướngĐạiThiện,HoàngTháidẫn2kỳtiếntớiCátLâm,cònmìnhchỉhuy6kỳđánhquânMinhởTátNhĩHứa. QuânMinhởTátNhĩHứavừahạtrại,bịtấncôngbấtngờ,vộidùngmộtsốchiếnxadàn
trận,nhưngbịkỵbinhquânKimxôngxáođánhdữ,trậnthếmauchóngrốiloạn,bịtiêudiệthoàntoàn. ỌuânKimphòng thủđèoCátLâmthấyviệnbinhđã tới, liền từ trêncao trànxuống.Đỗ
Thôngtrướcsaubịđánh,khóbềchốngđỡ.Giữalúcấy,CápXíchlạidẫn6kỳbinhmãtiếntới.QuânKimđánhácliệt,quânMinhbịtiêudiệthoànloàn,ĐỗThôngtửtrận.Ngayđêmđó,NộNhĩCápXíchlạidẫnquânlênphíabắcđónđánhBắclộquândoMãLâmchỉhuy. QuânMãLâmđếnđèoThượngGián,cáchTátNhĩHứahơn30dặmvềphíatâybắc,biếtĐỗ
Thôngbạitrận,dừnglạiđàohàobatầngxungquanhtrại,bốtríhoảpháoởbênngoài,tiếpđếnkybinh,phòngvệnghiêmmật.LạilệnhchohaibộtướngPhiênTôngNhanvàCungNiệmToạimỗingườiđemhơnmộtvạnquânhạtrạiliềnmấydặmởbênngoàiđểngănchặnkỵbinhđộtnhập,hợpthànhthếỷdốcvớiđạidoanh. KhiNộNhĩCápXíchtớiThượngGián,quansátthếtrậnquânMinh,trướchếtchokỵbinh
đánhCungNiệmToại,nhanhchóngphávỡquâncủaToại.Sauđó,đánhdoanhtrạicủaMãLâmởThượngGián.MãLâmdựavàonúibàytrận,dẫnquânnghênhchiến.NộNhĩCápXíchphái1nhómkỵbinhvòngraphíasaurồi2phíagiápcông,đánhchoMãLâmthuato,chiếmđượcđèoThượngGián.MãLâm1mìnhđộtphávòngvây,rờibỏtrậnđịa.NộNhĩCápXíchlậplứcchuyểnsangđánhPhiênTôngNhanvànhanhchóngtiêudiệtcánhquânnày. QuâncủaDiệpHáchhẹnsẽphốihợpvớiBắclộquân,naygiữađườngnghetinquânMinh
đạibại,hoảngsựquaylui. ĐônglộquândướiquyềnchỉhuycủaTổngbinhLưuĐĩnh,1vịtướngdũngmãnh,chuyênsử
dụngmộtcâyđaolớnnặnghàngtrămcân,nênôngđượcgọilà“LưuĐạiĐao”,từngđánhhàngtrămtrậnlớnnhỏ,lừnglẫytiếngtăm.
NộNhĩCápXíchbiếtLưuĐĩnhuymãnh,quảnlýquânsĩnghiêmchỉnh,Đônglộquânđượctrangbịđầyđủ,khôngthểcoithường,nêntậptrungchủlựctạidãynúiABốĐạtLýmaiphụcởđó. DùngkếpháingườigiảtranglàmlínhđưathưcủaĐỗThôngnóiĐỗThôngđãtớigầnHách
ĐồALạp,mongLưuĐĩnhtiếngấp.LưuĐĩnhtưởngthật,lậptứchạlệnhchotướngsĩtrangbịgọnnhẹ,hànhquângấprút. Vìđườngnúinhỏhẹp,quânđộichỉcóthểtiếnlầnlượttừngtốpmột.LưuĐĩnhdẫnmộtbộ
phậnđitrước.ĐếnnúiABốĐạtLýthìquânKimmaiphụctừtứphíabấtngờxôngrachémgiết. LưuĐĩnhđãsẵnsàngquyếtchiến,nhưngkhóchốngđỡvòngvâytầnglớpdàyđặcđaokiếm
củaquânKim,cuổicùnganhdũngtửtrận.NộNhĩCápXíchthừathếđánhlanlựclượngđisaucủaLưuĐĩnhvàbứchànglựclượngquânđộiTriềuTiêntớitrợchiếnvớiquânMinh. Saukhi4lộquânxuấtphát,KinhlượcLiêuĐônglàDươngCảongồiởThẩmDươngnóng
lòngchờtinchiếnthắng.Nàongờtinthấttrậnliêntiếpbáovề,3lộquânđãbịtiêudiệt. DươngCảovộihạlệnhchoNamLộquâncủaLýNhưBárútlui.LínhthámbáocủaquânKim
ởtrênnúipháthiện,hòreoầmĩ.LýNhưBángỡlàchủlựcquânKimtớitấncông,hoảnghốttháochạy,tướngsĩgiẫmđạplênnhau,thươngvonghơncảngànngười. TrậnTátNhĩHứavỏnvẹn5ngàyđãkếtthúc.Trong4lộđạiquânMinh,chỉcó1lộchạy
sớm,ditảnnhanhmớitránhđượctaihọabịtiêudiệthoàntoàn. NộNhĩCápXíchbiếttậptrungbinhlựcvào1mũi,liêntiếpdiệt3lộquânMinh,giết5vạn
người,thuvôsốchiếnmã,giáptrượng,hoảpháo,màquânKimchỉtổnthất2000người.Sựchênhlệchvềtổnthấtítcótronglịchsửchiếntranh.Từđótrởđi,HậuKimnắmtoànquyềnchủđộngởchiếntrườngLiêuĐông. “Ngôsởdữchiếnchiđịabấtkhảtri,bấtkhảtri,tắcđịchsởbịgiảđa,địchsởbịgiảđa,tắcngô
sởdữchiếnquáhĩ” Nơitamuốntiếncông,địchkhôngthểbiết,khôngthểbiết,ắtđịchphảiphòngbịnhiềunơi;đã
phờngbịnhiềunơiắtởnơitamuốnđánhsẽítđịch.
NhàKimkhôngphòngthủbiêncương,bịđánhbại NămthứnhấtNguyênTháitổ(nămKimTháiHoàthứsáu1206),ThànhCátTưHãnđược
bộlạcMôngCổcửlàmthủlĩnh.BộlạcnàyvốnlàdânKim,bịápbức,khinhbỉnênrấtcămthùtriềuđình.ThànhCátTưHãnbànvớicácđạithầncáchđánhKim,nhưngKimlànướclớnởTrungNguyên,muốnvượtquasamạcmênhmôngnamtiếnđểđánh,thìMôngcổchưađủlựclượng,nênThànhCátTưHãnbềngoàithầnphục,bềtrongngầmchuẩnbịđánhKim. ThànhCátTưHãntrảinhiềunămchinhchiến,thốngnhấtcácbộlạcMôngcổ,năm1209
đemquânđánhTâyHạlàthuộcquốccủatriềuKim,bứcTâyHạthầnphục,đểdiệttrừnỗilophíasau. TriềuKimcũngtăngcườngphòngthủbiêngiớiphíabăc,nhưngsựphòngthủấychỉcóthể
ngănchặnsựxâmnhậpcủakỵbinhchứkhôngthểchặnđạiquânMôngCổtiếncông.TướngKimlàNạpCápMãiTrúdòbiếtđạiquânMôngcổsắpđánhxuốngphíanam,vộivềtriềutâuvớihoàngđếnhàKimlàHoànNhanVĩnhTếnhưngHoànNhanVĩnhTếnói:“Bọnchúngsaodámgâyhấn!”,lạichorằngNạpCápMãiTrúkhôngdưngsinhchuyện,đemnhốtNạpCáplại. Đại tướngĐồKhắcThảnDậtchorằng lực lượngphòng thủcủaquânKimquáphân tán,
khôngđủngăn chặnquânMông cổ tiến xuốngphíanam, nên tâu vớiHoànNhanVĩnhTế:“QuânMôngCổtậptrungbinhlựcđánhta,quântaphântánphòngthủ,tấtthảmbại.Chibằngnêntậptrungbinhmãvàonhữngnơitrọngyếuthìhơn”. NhưngThamChínhLươngThamnói:“Saotựdưngthuhẹplãnhthổcủamìnhnhưvậy?”
HoànNhanVĩnhTếkhôngnghetheo.Tháng2,ThànhCátTưHãntuyênthệđánhKim,đem10vạnquânđánhxuốngphíanam. Tháng3,quânMôngcổđếnUôngCổĐôởbiêngiớiphíabắctriềuKim,thủlĩnhMôngCổở
đâyhợpvớiquântiênphongvừatới,dẫnđườngnamtiếnđánhKim. Tháng4,độitiênphongcủaMôngcổđánhchiếmĐạiThủyLạcvàPhongLợi.Thờitiếtnóng
bức,binhmãkhôngquennênquânMôngcổrútvềUôngCổĐô,đợiđếnmùathutáichiến. HoàngđếnhàKimnghetinđạiquânMôngCổtiếnđánhthìvôcùngsợhãi,mộtmặtthảNạp
CápMãiTrú,mộtmặtcửsứgiảsangMôngcổxinhoà. ThànhCátTưHãnkhôngchấpnhận.HoàngđếtriệugấpThứsửchâuBìnhĐịnhlàTriệu
BỉnhVănvềbàncáchứngphó.TriệuBỉnhVănkiếnnghị:“NênpháimộtđạoquântậpkíchsâuvàotrongđấtMôngcổ,nơikhônscólựclượngđịch.Nhưvậycóthểgiảitrừsựuyhiếp.Binhphápgọiđólàcáchbấtngờđánhvàonơimàbuộckẻđịchphảiứngcứu”.HoàngđếKimsợnhư
vậysẽphântánlựclượng,mấtantoànbêntrong,nênkhôngnghetheo. Tháng7,quânMôngcổđãnghỉngơi,vỗbéongựa,lạixuấtpháitừUôngCổĐôđánhxuống
đôngnam.PhòngluyếntrảingangngàndặmcủaquânKimlàmsaongănnổithiếtkỵcủaquânđịch.Quânphântánchốngquântậptrungkhácnàođemtrứngchọiđá.TướngKimhoặcđầuhàng,hoặcbỏchạy.QuânMôngCổthếnhưchẻtre,àoạttiếnđếnTrungĐô(BắcKinh). TrungĐôkiêncố,quânKimngoancườngchốngcự,quânMôngCổthươngvongrấtnhiều.
ThànhCátTưHãnngheđồnquânKimcònhơn20vạn,nênvộirútquânluivềphươngBắc. “Trichiếnchiđịa,trichiếnchinhật,tắckhảthiênlínhichiến”
Biếttrướcđịađiểmvàthờigiangiaochiến,thìdùxangàndặmcũngcóthểđánhđược.
TấtTáiNgộbấtngờchiếmTứChâu ThờiNamTống,nămKhaiHithứ2(năm1206),đạithầnHànThácTrụdângbiểulênhoàng
đếNamTốngnóiKimbênngoàibịquânMôngcổquấyphá(xembàitrước),bêntrongliêntiếpmấtmùa,lòngdândaođộng,thòicơđánhlênphíabắcđãchínmuồi.TốngNinhTôngbènhạchiếuphongĐiệnsoáiQuáchNghêlàmTriệuphủsửSơnĐôngvàKinhLạc,chuẩnbịBắcphạt.QuáchNghêquyếtđịnhtrướcđánhTứChâu(bắcHuDi,GiangTô)đểthămdò,sauđómớidẫnchủlựcvượtsôngHoàiHàlênphíabắc.Thắngbạicủatrậnđầutiênnàyrấthệtrọng.QuáchNghêcửVõNghịđạiphuTấtTáiNgộvàTrấnGiangđôthốngTrầnHiếuKhánhđembinhđánhTứChâu. TấtTáiNgộlàcontraicủatướngTấtTiến,nguyêntùytướngNhạcPhi.TáiNgộvõnghệhơn
người,trídũngsongtoàn,từngđượcTốngLýTôngtriệukiếnvàbanthưởng. TứChâucó2thànhphíađôngvàtây,địathếhiểmyếu,phòngthủkiêncố.QuânKimnghe
tinTấtTáiNgộsẽđếnđánh,liềnđóngchặtcửathành,canhgiữnghiêmngặt. TấtTáiNgộđượctin,nóivớiTrầnHiếuKhánh: “Địchđãbiết trướcngàyquânta tớiTứ
Châu.Việcbinhphảibấtngờmớithắng,vậychúngtanênđếnsớm1ngàymớixong”.TrầnHiếuKhánhkhenphải.TấtTáiNgộliềntriệutậptướngsĩ,chohọănno,hiệutriệutinhthầnchốngKimbáoquốc,thuphụcTrungNguyên.NhiệthuyếtcủaquânTốngtràodâng,hồhởixuấtphát,đigấpngàyđêmtớigầnTứChâu. TấtTáiNgộdặnTrầnHiếuKhánhdànchiếnthuyềndọcbờsôngvàlậptứccôngpháthành
phíatây.ChỉhuyquânKimgiữthànhkhôngngờquânTốngđếnsớmvậy,vộiđiềubinhtậptrungphòngthủbênthànhphíatây. TấtTáiNgộđíchthândẫnđộicảmtửquânvàlínhbảnbộlặnglẽlênbờ,vượtquaĐồSơn,
vònglạithànhphíađông.Đếngócnamthànhphíađông,quânTốngđộtngộttiếncông.QuânKimbịđánhbấtngờ,hoảnghốtmởcổngthànhchạy. Hạxongthànhđông,TấtTáiNgộlạikéoquânsangthànhtây.QuânKimcốthủ.TấtTáiNgộ
đứngdướichânthành,cầmlácờlớnnóito:“TấttướngquâncủađạiTốngởđây,bàcontrămhọTrungNguyênsẽkhôngphảibánmìnhchoKimnữa,cácngườihãymauđầuhàng!”. Quânthànhtâythấythànhđôngđãmấtquánhanh,lácờthêuchữ“Tất”đangbayphầnphật
thìchẳngcònbụngdạnàochốngcự,viêntrihuyệnmởcổngthànhđầuhàng.Thếlàcả2thànhcủaTứChâuđềuđãrơivàotayquânTống. ĐiệnsoáiQuáchNghêđếnthămtướngsĩ,đemthẻbàithứsửbằngngọcquýtặngthưởng
TấtTáiNgộ,nhưngôngkhướctừ,nói:“Cònnhững81châu,naymớilấyđược1châuđãbanchứcthứsử,sauchiếmđượccácchâukhácthìbiếtphongthưởngthếnào?”.SauđóquânTốngliêntiếpđánhchiếmcáchuyệnBaoTín,huyệnCông...tintứcbáovềkinhthành,sĩkhíhồhởi,HànThácTrụliềnđềnghịTốngNinhTôngchínhthứchạchiếuBắcphạt. “Địchtuychúng,khảsửvôđấu”
Quânđịchtuyđông,cóthểlàmchochúngkhôngthểđọsứcvớita.
ChuHoànlấyítđánhnhiềuthắngTàoNhân ThờiTamQuốc, tháng9/222, tướngChuHoàn, chỉhuyphòng thủ trậnđịa tiền tiêucủa
ĐôngNgôlàNhuTu.ĐạiTưMãTàoNhânđemmấyvạnquânđánhĐôngNgô. ChuHoàn,tựHưuMục,làviêntướngthântíncủaTônQuyền,nhiềumưu,thiệnchiến,mấy
lầnlậpchiếncông,đượcphongtướcThànhĐìnhhầu.NhuTulàđườngquânNguỵphảiđiquakhitiếnxuốngphíanam,nênChuHoàntiếnhànhchuẩnbịtácchiến. TàoNhânbiếtChuHoànmưutrínêncốýphaotinsẽtiếnđánhTiễnKhêởphíađôngNhu
TuđểđánhlừaquânNgô.ChuHoànnghetinđó,bèntách1lựelượngđităngviệnchoTiễnKhê. TàoNhânbiếtvậycảmừng,lậptứchạlệnhtoànquântiếnđánhNhuTu.
Lúcnày,trongthànhchỉcó5000quân,ChuHoànmuốnđiềuquânđiTiễnKhêquayvềthì
đãmuộn,nêncáctướngainấythấtsắc.ChỉriêngChuHoànnóivớicáctướng:“Xưanayđôibêngiaochiến,thắngbạikhôngphảiởchỗquânnhiềuhayít,màởchỗngườichỉhuygiỏihaykém.TàoNhânlàkẻvốnkhôngcótàithaolược,tướngsĩdướiquyềnlạisợđánhtrận,huônghồtừngàndặmtớiđây,ngườingựađềumỏimệt.Quântacốthủtrongthành,lấykhoẻđánhmệt,lấychủkiềmchếkhách,đólàcáithếbáchchiếnbáchthắng”.Sauđó,ChuHoànhạlệnhcuốncờimtrống,giảbộyếukémđểlừađịch. LúcnàyTàoNhânsaiconlàTàoTháiđemquânđánhthànhNhuTu,lạisai2tướngThường
ĐiêuvàVươngSongđem1cánhquânđithuyềntớitậpkíchgiaquyếncủaquânNgôởTrungChâu. TàoTháikéoquânđếnphíangoàithànhNhuTu,chỉthấyđầuthànhvắnglặngnhưkhôngcó
người,chorằngquânNgôkhôngcònlựclượngphòngthủ,mấthếtcảnhgiác.TàoTháivừahạlệnhtiếnđếnsátchânthành,độtnhiêntrênđầuthànhtrốngtrậndồndập,tiếngreohòvangđộng1góctrời,cácthứcungtên,gỗđábắnxuốngđầuquânNgụynhưmưa.QuânNgụyhốthoảngchạygiạtrathươngvongvôsố. Cùnglúcấy,ChuHoàndẫnmộtđộitinhbinhtừtrongthànhxôngrachémgiết.QuânNgụy
đạiloạn,chếtnhưrạ.ChuHoànđốtcháydoanhtrạiđịchrồithắnglợitrởvàothành.BộtướngcủaChuHoàncũngtiếncông2tướngThườngĐiêuvàVươngSong,giếtThườngĐiêu,bắtsốngVươngSong,diệthơn1000quânNgụy. TàoTháivàGiaCátKiềudẫn2tốptànbinhchạyvềđạibảndoanhởChaCao.TàoNhân
thấyquânmìnhthảmbại,đànhrútquânvề.
TônQuyềnnghetincảmừngnóivớitảhữu:“ChuHoànlâmnguymàkhôngrunsợ,lấyítthắngnhiều,đúngnhưTôntửnói:“Địchtuyđông,cóthểlàmchochúngkhôngđọsứcnổivớita”.ĐoạnthăngtướcchoChuHoàn. “Hìnhbinhchicực.chíưvôhình;vôhình,tắcthâmgiánbấtnăngqui,trígiảbấtnăngmưu”
Tangụytrangthậtkhéokhiếnđịchkhôngnhậnratungtích;khôngnhậnralungtích,thìdù
giánđiệpcóchuisâucũngkhôngbiếtkỹđượcquânta,kẻđịchkhônngoanmấycũngchẳngbiếtcáchđốiphóvớiquânta.
TrươngTuầndùngmưuđánhquânphảnloạn ĐườngHuyềnTông,nămThiênBảothứ14(năm755),tháng11,AnLộcSơnởPhạmDương
dấybinhchốngtriềuđình;khônglâusautiếnđánhLạcDương,ĐôngKinh. ThángGiêngnămsau,phảnquâncủaTrươngThôngNgộđánhTốngChâu.Phảnquânđitới
đâuđềugâytaihọachodânchúngnơiđó.GiảBônởĐơnPhụdẫnbinhđánhphảnquân,giếtTrươngThôngNgộ,sauđódẫn2000ngườitiếnvềphíaUngKhưu. Lúcnày,tháithúquậnĐườngTiêu(huyệnBắc,AnHuy)làDươngVạnThạchđầuhàngphản
quânAnLộcSơnvàdụdỗhuyệnlệnhThânNguyênlàTrươngTuầncùngđầuhàngđểnghênhđónphảnquân. TrươngTuầncựtuyệt,dẫnquanlạiđếncúngbáitôngmiếucủaHuyềnNguyênHoàngđếở
huyệnChâuNguyên,rồiđem1000tinhbinhtiếnvềphíaUngKhưuđểhợpvớiquânGiaBôn.NguyênhuyệnlệnhUngKhưulàLệnhHồHồđãđầuhàngphảnquân,phảnquânsaihắnđembinhđánhlạiquanquântriềuđình. LệnhHồHồcólựclượngkhámạnh,đãbắttróihơn100quanquân,giamhọởUngKhưu,
sauđórờihuyệnđiyếtkiếncấptrêncủaphảnquân,địnhtrởvềsẽđemrahànhhình. GiảBônnhâncơhộiđó tiếnquânvàoUngKhưu.Quanquânbịgiamgiữ tựcởi trói cho
nhau,giếtbọncaingụcrồiranghênhđónGiảBôn, Vàihômsau,binhmãcủaTrươngTuầncũngkéotớiUngKhưu.LệnhHồHồnghetinđịa
bàncủamìnhđãbịđánhchiếm,bèndẫntinhbinhtrởvềđánhchiếmlại.GiảBôndẫnquânragiaochiến,bịLệnhHồHồgiếtchết.TrươngTuầnđcm1000tinhbinhhợplựcvớibinhmãcủaGiảBôn,đánhvớiLệnhHồHồphảiluilạimộtchút,rồithuquânvàothànhcốthủ. Mấyngàysau,LệnhHồHồđiều4vạnbinhmãbaovâyUngKhưu.
TrươngTuầntriệutậpbinhsĩ,nóivớihọ:“Phảnquânhunghãn,khinhthườnglựclượng
nhỏyếucủata.Chúngtaphảibấtngờđánhchochúngmộtphenkinhhoàng,thìsauđómớigiữthành”.TrươngTuầnđể1000ởlạigiữthành,đíchthândẫn1000tinhbinhmởcổngthànhxôngra,tảxunghữuđộtchémgiết,quânđịchkhôngchuẩnbịnênhốthoảngthốilui. Hômsau,phảnquânápsátchânthành.LệnhHồHồchỉhuylínhdùngthangleolên.Trương
Tuầnđãchuẩnbịtrước,cholínhnémcácbócỏtẩmdầurồiđốtxuốngdưới,khiếnphảnquânbịchếtcháynhiềuvôkể. Ớtrongthànhcósáuquanviênvốnănkhôngngồirồi,thamsốngsợchết,nóivớingườinày
ngườinọ:“Quânđịch4vạn,tacó2000,nayhoàngthượngsốngchếtrasaochảrõ,chibằngđầuhàngthìhơn”.TrươngTuầnnghethấy,nhưngvẫnlặngthinh. Sánghômsau,TrươngTuầnđemtreobứctranhlớnvẽĐườngHuyềnTôngởđạisảnh,cùng
quanlạivàovái,rồinghiêmgiọngkhiểntrách6quanviênkiavềtộiloantinđầuhàng,đemchúngrachémđầu.Mọingườithềquyếttửgiữthành. Sauđó,cứvàingày,mỗikhithấyđịchsơhở,TrươngTuầnlạiđộtngộtdẫnquânxôngra
chémgiết.Hoặcđêmkhuyacửdũngsĩthảdâytuộtxuống, lẻntớiđánhdoanhtrạiđịchbấtngờ,khiếnquânđịchlúcnàocũngnơmnớplosợ.Tinhtrạngnhưvậykéodàihơn60ngày. Mộthôm,TrươngTuầnđượctinLệnhHồHồtậptrungmấytrămchiếnthuyềnchởgạovà
muốichoquânlínhđãtớigầnUngKhưu.Đêmđó,TrươngTuầnchobốtríởphíanamthànhdụđịchtớiđánh.LệnhHồHồquảnhiêntưởngTrươngTuầnmuốnphávây,bèntậptrungbinhmãtớiđó.Nhưngđềubịtừngtrậnmưatênàoàobắntới,khóbềtớigần. Cùnglúcấy,TrươngTuầncửcácdũngsĩtớibờsông,lặnbơiracướpvàđốtsạchthuyền
lươngcủađịch,sauđóthắnglợitrởvềthành.Trậnnàylấyđượchơnngànthạchgạovàmuối,đủdùngchoviệcgiữthành,nhưngtênnỏđãcạn.TrươngTuầnbànbạcvớitướngsĩrồinói:“Hãylàm1sốhìnhnhânbằngrơm,mặcáođenbênngoài,chờđêmtốithảxuốngchânthành,đểquânđịchbắntênvàođó...” Saumấylầnnhưvậy,quânđịchthấykẻtrúngtênchẳngkêuthétgì,mớibiếtlàbịlừa,thì
quântrênthànhđãkéongườirơmlên,rútrađượcngót1vạnmũitên. Đêmhômsau,TrươngTuầnhạlệnhtướngsĩmặcgiáptrụrồidẫnhọcùngxuốngdướichân
thành.Quânđịchlạingỡhọchỉlàngườirơmnhưđêmtrước,nênkhôngbắn.Vàiđêmliềncứnhưvậy. CuốicùngTrươngTuầnphái500dũngsĩ,thảhọxuốngchânthành.Lầnnàyhọnhanhchóng
xôngtớichémgiếtquâncủaLệnhHồHồ.Phảnquânbịbấtngờ,nhốnnháohỗnloạn.Látsau,lửanổilêntứphía,địchkhôngbiếtcóbaonhiêuquanquântấncông,vộikéonhautháochạy.TrươngTuầnlúcấymớimởcửathànhdẫnquânđuổitheohơnmườidặm,giếtrấtnhiềuđịch.UydanhđộiquângiữthànhUngKhưulừnglẫykhắpnơi. “Nhânhìnhnhithốthắngưchúng,chúngbấtnăngtri,nhângiaichingãsởthắngchihình,
nhimạctringôsởdĩchếthắngchihình.Cốkỳchiếnthắngbấtphục,nhiứnghìnhưvôcùng”. Căncứvàosựthayđổitìnhhìnhbênđịchmàvậndụnglinhhoạtchiếnthuật,dùcóbàysẵn
thắnglợitrướcmắtmàngườitavẫnkhôngnhậnbiếtsựảodiệucủanó.Ngườitachỉbiếtlàdùngcáchnàothắngđịch,chứkhôngbiếttađãvậndụngcáchđórasao.Chonênchiếnthắnglầnsaukhônglậplạiphươngthứclầntrước,màlànhờthíchứngvớitìnhhuốngmới,biếnhoávôcùng.
TấtTáiNgộthíchứngvớitìnhhình,yểmhộtoànquân ThờiNamTống,nămKhaiHi thứ2(năm1206), tháng4,TấtTáiNgộ,TrầnHiếuKhánh
đánhchiếmTừChâu,cáccánhquânkháccũngthắnglợi,quyềnthầnHànThácTrụcảmừng,xinHoàngđếhạchiếucửbinhđánhKim. Nhưngmấytrậnđầuđềubất lợi.MãquântyThốngchếĐiềnTuấnMại,TrìChâuPhóđô
thốngQuáchTrácvâyđánhthànhTúcChâutrướcsauđềukhôngthành,phảirút lui.QuáchTrácphảiléntróiĐiềnTuấnMạinộpchoquânKimmớikhỏibịquânKimđuổiđánhđếncùng. ĐiệnsoáiQuáchNghêlệnhchoTấtTáiNgộđánhTừChâu.TấtTáiNgộdẫn487kỵbinhlàm
độitiênphongđếnTừChâu,tớihuyệnCôngthìgặptànquâncủaQuáchTráctừTúcChâuchạyvề.QuáchTrácbảoTấtTáiNgộ:“Quântathấttrận,thốngchếĐiềnTuấnMạiđãbịđịchbắtsống”. TấtTáiNgộkhôngvìvậymàdừngchân,ngượclại,còngiụcbinhsĩtiếngấplênphíatrước,
đếnsátLinhBích(LinhBích,tỉnhAnHuy).ĐếnLinhBích,tạinúiPhượngHoàng,TấtTáiNgộgặpcánhquâncủaTrầnHiếuKhánh.TrầnHiếuKhánhthấyởTúcChâubịthuatrận,1mìnhlẻloi,chuẩnbịrútvềphíanam. TấtTáiNgộ thảnnhiênnói vớiTrầnHiếuKhánh: “Quân ta tuy thuaởTúcChâu,nhưng
thắngbạilàchuyệnthườngtìnhcủangườidùngbinh,saolạitựlàmmấtnhuệkhí?TôiphụngmệnhtiếncôngTừChâu,dùchếtcũngsẽchếtởcửathànhphíabắc,chứkhôngởcửathànhphíanam!”. 2ngườiđangnóichuyệnthìTrầnHiếuKhánhđượclệnhcủaQuáchNghêphảirútquânvề.
TấtTáiNgộnói:“QuânQuáchTrácrútchạyrồi,quânKimtấtsẽđuổitheo.Tôinguyệnđemkỵbinhcủamìnhcốthủởthànhnày”. Đúngnhưdựđoán,quâncủaTấtTáiNgộvừachuẩnbịhạtrại,hơn5000kỵbinhquânKim
chialàm2cánhhunghăngtràntới. TấtTáiNgộđể20quâncảmtửgiữcửathànhphíabắc,cònmìnhdẫnsốbinhcònlạivỏnvẹn
467ngườixôngthẳngvàogiữaquânđịchmàchémgiết. QuânKimthấylácờlớnthêuchữ“Tất”lạithấyquâncủaôngdũngmãnhvôsongthìkêuto:
“Tấttướngquânđếnđó,chạymau!”,thếlàchúnglũlượttháochạy. QuânTốngthừathắngtruykích.TấtTáiNgộmúa2câyđao,đuổiđịchhơn30dặm,giếtvô
sốđịch,máuloangđỏcảchiếnbào.1tướngKimsửdụngvũkhílàđôisonggiảnlaotớichỗTấtTáiNgộ,TấtTáiNgộthúcngựanghênhchiến,quátlớnmộttiếng,taytráidùngđaogạtsonggiảncủahắn,tayphảivungđaochémhắnngãngựa. TấtTáiNgộđạithắngtrởvềthành.CáccánhquânTốngkhácđềulầnlượtquaLinhBíchrút
luivềphíanam,chỉriêngkỵbinhcủaTấtTáiNgộlàvẫnungdungởlạithànhnày. ChờkhitấtcảquânTốngđãrútxavềphíanam,cáchLinhBíchtrên30dặm,TấtTáiNgộ
mớihạlệnhđốtthành.LửakhóingúttrờiLinhBích. Tướngsĩkhônghiểutạisao,hỏiông:“Tạisaotướngquânkhôngđốtthànhvàobanđêm,
màlạinổilửagiữabanngày'?”,TấtTáiNgộđáp:“Quântiếnlênthìdễmàrútđithìkhó.Đâychínhlàmẹoluiquâncủata.Nếuđốtthànhvàobanđêm,kẻđịchdễpháthiệntarútchạy.Còntađốtvàobanngày,lửakhóimùmịtsẽyểmhộchoquântarútluiantoàn”.Mọingườinghevậygậtđầuthánphục.QuânKimthấykhóilửachemờcảthànhLinhBích,quảnhiênkhôngdámtiếnquân.Đợikhikhóitan,xôngvàothành,thìtrướcmắtchỉlàcảnhtanhoang,không1bóngngười. Trọngchiếndịchnày,tấtcảcáccánhquânđềuthua,duychỉTấtTáiNgộvừathắngđịch,
vừarútluiantoàn.ÔngđượcthănglênchứcTảKiêuvệtướngquân. “Binhchithắng,tịthựcnhikíchhư”
Thắnglợicủachiếntranhlàdotránhchỗcứng,chỗthựccủađịch,màđánhvàochỗmềm,chỗ
hưcủađịch.
TừĐạttránhthựcđánhhư,chiếmTháiNguyên NămMinhHồngVõthứnhất(năm1368),đạitướngTừĐạtvàThườngNgộXuânnhậnlệnh
kéoquânlênphíabắcđánhquânNguyên.MinhTháiTổmuốn2tướngtiếnthẳngđếnkinhđônhàNguyên.Haitướngbàntínhrồichỉhuyquânsĩtiếnnhưvũbão.Tháng7nhuậnđãchiếmThôngChâu,tiếngầnđếnĐạiĐônhàNguyên(BắcKinh). NguyênThuậnđếthấythếlớnchẳngcòn,hếtbềchốngđỡvộiđemhậuphi,tháitửvà1đội
binhmãbỏkinhthànhchạyvềKhaiBình(tâybắcĐaLuân,NộiMông).TừĐạtdễdàngchiếmkinhđônhàNguyên. MinhTháiTổChuNguyênChươngnghetinchiếnthắng,hạchiếuđổitênĐạiĐôthànhphủ
BắcBình,chỉcửđôđốcTônHưngTổđóngquântạiBắcBình,cònTừĐạtvàThườngNgộXuândẫnchủlựctiếptụctiếnđánhSơnTây. QuânMinhtiếnquânthắnglợi, thếnhưchẻtre, tướngNguyênthủthànhTháiNguyênlà
KhoáchThiếpMộcKỷ(còngọilàVươngBảoBảo)bấtngờxuấtquânđánhchocánhquâncủatướngnhàMinhThangHóađạibại.KboáchThiếpMộcKỷthừathắngđánhNhạnMônQuan,địnhchiếmBồQuanlàmbànđạpđểtiếnđánhBắcBình. TừĐạtnghetinKhoáchThiếpMộcKỷđangởtìnhthếbấtlợimàđánhbạiđượcThangHóa,
tiếnquânxuốngBắcBìnhvôcùngngạonghễ,thìbănkhoănkhôngbiếtnêntiếptụctiếnvềSơnTâyhaytrởlạicứuBắcBình.Ôngnhớcổnhânđãtừng“vâyNgụycứuTriệu”,dùngtiếncôngđểchốngtiếncông,tránhthựcđánhhư;bèntriệucáctướnglạiphântích:“KhoáchThiếpMộcKỷđemquânđixa,TháiNguyêntấtnhiênkhôngcólựclượng.BắcBìnhđãcóđôđốcTônHưngTổphòngthủchắcvẫnantoàn.Naytanhânđịchkhôngđềphòng,đánhTháiNguyên,phásàohuyệtcủachúng,khiếnđịchđánhBắcBìnhkhôngthắng,hếtchỗlùivềphòngthủ,đólàcáchtránhthựcđánhhư.NếuKhoáchThiếpMộcKỷcóđemquânvềcứuTháiNguyên,thìvìđườngsáquáxaxôi,quântađãnghỉngơiđánhquânmệtmỏi,chiếmđượcđịahìnhcólợi,ắtmộttrậnsẽtoànthắng”. Cáctướnggậtgùkhenhay.ThếlàTừĐạtchỉhuykỵbinhtiếngấpđếnTháiNguyên.
KhoáchThiếpMộcKỷkéobinhđếnBảoAnthìđượctinquânMinhđangtiếnthẳngđếnThái
Nguyên,vộiđemquântrởvề.QuânNguyênvềđếngầnTháiNguyênthìgặpquânMinh. LúcnàytrongtrạiquânMinh,ThườngNgộXuânbànvớiTừĐạt:“Quântamớicókỵbinh
đếnđây,bộbinhcònrớtlạiphíasau.Nếutrựcdiệngiaochiến,địchđôngtaít,ắtsẽthươngvonglớn.Vậyđêmnaytabấtngờđánhvàodoanhtrạiđịchkhiếnchúngtrởtaykhôngkịp”.TừĐạttánthành.
Đanglúcđó,bộhạvàobáo:“BộtướngcủaquânđịchlàKhoátTịMãpháingườiđếnxinlàm
nộiứng”.TừĐạtcùngThườngNgộXuânphântíchtìnhhìnhchorằngviệcKhoátTịMãxinhànglàthật,cửngườiliênhệvớiKhoátTịMã. Đêmấy,trờiđầymâyuám,TừĐạtsai1tốpkhinhkỵlẳnglặngtiếngầnđếndoanhtrạiđịch.
Chỉthấybêntrongcómộttốpkỵbinhlẳnglặngtiếnra,nhậnđúngámhiệu,liềndẫnquânMinhxôngvềphíatrướngcủachủtướng. Lúcđólàcanh2,KhoáchThiếpMộcKỷđangngồitrongtrướngnghĩcáchđánhquânMinh
để tiếnvàoTháiNguyên,chợtnghecó tiếngchânngựavà tiếnghòreovangđộng.KhoáchThiếpMộcKỷbướcraxemcóchuyệngì,chỉthấydoanhtrạikhóilửangúttrời,quânMinhnhưtừtrêntrờiậpxuốngđangchémgiếttrongdoanhtrại. KhoáchThiếpMộcKỷvộinhảylênmộtconngựagầycùng18thủhạthântínliềuchếtmở
đườngmáuchạyvềphíabắc.KhoátTịMãdẫnquânMinhchạyđếndoanhtrướngcủaKhoáchThiếpMộcKỷthìđãchẳngthấyai,chỉhậnlàđãđếnchậmmộtbước,liềnđem4vạnbinhmãđầuhàngquânMinh.TừĐạthạlệnhthừathắngtruykíchđếnchânthànhTháiNguyên.QuânNguyênsợhãibỏthànhmàchạy.TừĐạtdễdàngchiếmTháiNguyên, thừathắngđánhcácchâuhuyện,bìnhđịnhtoànbộSơnTây. “Năngnhânđịchbiếnhoánhưthủthắnggiả,vịchithần”
Dựavàobiếnđổicủatìnhhìnhquânđịchmàchiếnthắngthìgọilàdùngbinhnhưthần.
ChuĐệcăncứtìnhhìnhđịchđánhtanquânThátĐát SaukhivươngtriềunhàNguyêndiệtvong,giaicấpquýtộcMôngCổchạylênphíabắc,phân
liệtlàm2bộlạclàThátĐátvàNgoãThích.ThátĐátlàđốithủchínhởbiêngiớiphíabắccủatriềuMinhmớirađời.SaukhiYênvươngChuĐệgiànhquyềnthốngtrịtriềuMinh,liềngiaohảovớiThátĐátđểđượcyênbiêngiới. Tháng7/1409(nămVĩnhLạc),ChuĐệpháiđặcsứQuáchKýmangnhiềulễvậtđếnThát
Đátcầuhoàhiếu.ThátĐátKhảHãnlàBổnNhãThấtLýcóýđồkhôiphụcsựthốngtrịcủatriềuNguyên,saichémđầuQuáchKý,đưaquânxuốngphíanamquấynhiễu. ChuĐệquyếtđịnhchoquântrừngphạtThátĐát,cửkỳquốccôngKhưuPhúclàmChinhLỗ
tướngquân,đemmườivạnbinhmãbắctiến,nhưngKhưuPhúckhinhđịch,mạohiểmđểquântiênphongbịquânNguyêntiêudiệt,hậuquânphảirútvề. Saugầnnửanămchuẩnbị,tháng2nămsau,ChuĐệthốnglĩnh50vạnquânbắctiếnchinh
phạtThátĐát.Đạiquântiếnmộtmạchnửatháng,đếnHưngHòathìdừng lạinghỉngơi10ngày,rồitiếptụchànhquân.Đầutháng5,quânMinhtớibờnam,thuộctrungdu,sôngLưCù.ChuĐệbiếtnộibộThátĐátphânliệt,BổnNhãThấtLýthìchạyvềphíatây,ALỗĐàithìchạysangphíađôngđểtránhquânMinh. ĐâylànơinămtrướcKhưuPhúcvìmạohiểmmàphảibỏmạng.ChuĐệphântíchtìnhhình,
quyếtđịnhtậptrunglựclươngtiêudiệttừngđốiphươngmột,trướchếtlàđuổitheoBổnNhãThấtLý. KỵbinhthámbáotrởvềtâurằngBổnNhãThấtLýđãchạytớisôngNgộtCổNhiTrát.Chu
Đệlorằngnếuđemđạiquântheo,hànhquânchậmchạp,địchsẽchạythoátlênphíabắc,bènđểlạinhữngthứcồngkềnh,chỉđem2vạnkỵbinhnhẹvà20ngàylươngkhôđuổigấp. 10ngàysauđuổitớisôngNgộtCổNhiTrát,songBổnNhãThấtLýđãchạylênphíabắc.Chu
Đệquyếtkhôngnghỉ,màtứctốcđuổitiếp.Cuốicùng,đếnbờnamsôngNgạcNộnngàynaythìđuổikịp.BổnNhãThấtLýkhôngthểnétránh,đànhứngchiến.QuânThátĐátchưabàytrậnxong,quânMinhđãtràntới.QuânMinhdũngmãnh,quânThátĐátđịchkhôngnổi,BổnNhãThấtLýkinhsợbỏchạy,cùng7thuộchạlộiquasôngđàothoát. ChuĐệhạlệnhphóngthíchtoànbộtùbinh,nhữngkẻđầuhàngcònđượccấplươngthựcvà
giasúc.ĐoạnkéoquântrởvềdoanhtrạibênsôngLưCùnghỉngơichỉnhđốnvàingày. Đầutháng6,quânMinhđếnkhePhiVân,đôngbắcsôngNgạcNộn.ChuĐệchỉhuyquân
vượtnúi.Đạiquânkếtthànhtrạimàđi,2cánhtảhữucáchnhauhàngchụcdặm,baovâyquâncủaALỗĐài.ALỗĐàithấyquâncủaBổnNhãThấtLýđãbịdiệt,quânmìnhlạibịvây,hếtđườngchạythoátvôcùnglosợ,liềnpháingườisanggặpChuĐệxinhàng. ChuĐệsợđịchgiantrá,lệnhchochưtướngcanhphòngcẩnmật,pháitrinhsátđidòxem
hưthực.Khônglâutrinhsátvềbáotướngsĩbênquânđịchkhôngcóýkiếnthốngnhấtkẻchủtrươngđầuhàng,kẻquyếtchiến,dođóALỗĐàidodự.ChuĐệchođâylàthờicơquyếtđánhgiànhthắnglợi,bènsaimấytrămkỵbinhtiếnlênphíatrướckhiêuchiến. KhiALỗĐàitiếnranghênhchiến,ChuĐệđíchthândẫnhơn1000kỵbinhtinhnhuệxông
thẳngvàotrạiđịch.QuânThátĐátđạibại,thươngvongvôsố.ALỗĐàiđemgiaquyếnvàtoànbộgia tộcchạy lênphíabắc.QuânMinhthừathắngtruykíchhơn100dặm,giết thêmmấytrămtướngsĩThátĐátnữa. Bâygiờđanggiữamùahè,quânMinhthiếulươngănvànướcuống,ChuĐệhạlệnhngừng
truykích,đemquânkhảihoànvềkinh.
THIÊNVII:QUÂNTRANH Phàmdụngbinhchipháp,tướngthụmệnhưquân,hợpquântụchúng,giaohoànhixá,mạc
nanưquântranh.Quântranhchinangiả,dĩvuvitrực,dĩhoạnvilợi.Cốvukỳđồnhidụchidĩlợi,hậunhânphát,tiênnhânchí,thửtrivutrựcchikếgiảdã. Cốquân tranhvi lợi,quân tranhvinguy.Cửquânnhi tranh lợi, tắcbấtcập,ủyquânnhi
tranhlợitắctruytrọngtổn.Thịcốquyểngiápnhixu,nhậtdạbấtxử,bộiđạokiêmhành,báchlínhitranhlợi,tắccầmtamtướngquân,kínhgiảtiên,bãigiảhậu,kỳphápthậpnhấtnhichí.Ngũthậplínhitranhlợi,tắcquệthượngtướngquân,kỳphápbánchí.Tamthậplínhitranhlợi,tắctamphânchinhịchí.Thịcốquânvôtruytrọngtắcvong,vôlươngthựctắcvong,vôủytíchtắcvong. Cốbấttrichưhầuchimưugiả,bấtnăngdựgiao;bấttrísơnlâm,hiểmtrở,thưtrạchchi
hìnhgiả,bấtnănghànhquân;bấtdụnghươngđạogiả,bấtnăngđắcđịalợi.Cốbinhdĩtrálập,dĩlợiđộng,dĩphânhợpvibiếngiảdã.Cốkỳtậtnhưphong,kỳtừnhưlâm,xâmlượcnhưhoả,bấtđộngnhưsơn,nantrinhưâm,độngnhưlôichấn.Lưựchươngphânchúng,quáchđịaphânlợi,huyềnquyềnnhiđộng.Tiêntrivutrựcchikếgiảthắng,thửquântranhchiphápdã. “QuânChính”viết:“Ngônbấttươngvăn,cốvikimcổ;thịbấttươngkiến,cốvitinhkỳ.Phù
kimcổtinhkỳgiả,sởdĩnhấtnhânchinhĩmụcdã;nhânkýchuyênnhất,tắcdũnggiảbấtđắcđộctiến,khiếpgiảbấtđắcđộcthoái,thửdụngchúngchiphápdã.Cốdạchiếnđahỏacổ,trúchiếnđatinhkỳ,sởdĩbiếnnhânchinhĩmụcdã. Cốtamquânkhảđoạtkhí,tưởngquânkhảđoạttâm.Thịcốtriêukhínhuệ,trúkhínọa,mộ
khíqui.Cốthiệndụngbinhgiả,tịkỳnhuệkhí,kíchkỳnọaqui,thửtrịkhígiảdã.Dĩtrịđãiloạn,dĩtĩnhđãihoa,thửtrịtâmgiảdã.Dĩcậnđãiviễn,dĩdậtđãilao,dĩbãođãicơ,thửtrịlựcgiảdã.Vôyêuchínhchínhchikỳ,vậtkíchđườngđườngchitrận,thửtrịbiếngiảdã. Cốdụngbinhchipháp,caolăngvậthướng,bốikhưuvậtnghinh,dươngbắcvậttòng,nhuệ
tốtvậtcông,nhịbinhvậtthực,quisưvậtát,visưtấtkhuyết,cùngkhấuvậtbách,thửdụngbinhchiphápdã. Dịchnghĩa:
Phàmphépdùngbinh,tướngsoáinhậnlệnhvuamàtrưngtậpdânchúng,tổchứcquânđội,
saumớibàytrậnđốiđịch.Trongquátrìnhđó,khónhấtlàquântranh,nghĩalàgiànhlấylợithế.Cáikhónhấtcủaviệcgiànhlợithếlàphảibiếnđườngvòngthànhđườngthẳng,biếnbấtlợithànhcólợi.Chonên,tuyđiđườngvòng,songlấylợinhỏmàdụđịch,mớicóthểxuấtphátsaukẻđịchmàlạitớitrướcyếuđịacầnchiếm,nhưthếlàhiểuđượcphươngphápbiếncongthànhthẳng.
Chonênquântranhvừacócái lợi,vừacócáinguyhiểm.Nếuđemtoànquâncótrangbị
nặngđitranhlợi, thìkhôngthểđếnnơidựđịnhđúngthờigian;nếubỏlạitrangbịnặngđitranhlợi,thìtrangbịnặngsẽbịtổnthất.Dovậy,cuốngiáptiếngấp,ngàyđêmkhôngnghỉ,đitrămdặmmàtranhlợi,thìtướnglĩnhbaquâncóthểbịbắt,línhkhoẻtớitrước,línhyếutớisau,cuốicùngchỉcó1/10binhlựcđếntrước.Đi50dặmtranhlợi,tướnglĩnhtiềnquânsẽbịngănchặn,chỉcómộtnửabinhlựctớitrước.Đi30dặmtranhlợi,chỉcó2/3binhlựctớitrước.Dovậy,quânđộikhôngcótrangbịnặngắtthua,khôngcólươngthựcắtchết,khôngcóvậttưắtkhósống. Chưahiểuýđồchiếnlượccủacácnướcchưhầu,khôngthểtínhviệckếtgiao;chưathông
thạođịahìnhsôngnúi,đầmhồ,khôngthểhànhquân;khôngdùngngườidẫnđườngkhôngthểchiếmđượcđịa lợi.Chonêndùngbinhđánh trậnphảidựavàobiếnhoágiả trámớimongthànhcông,phảicăncứvàochỗcólợihaykhôngmàhànhđộng,tùysựphântánhaytậptrungbinh lựcmà thayđổichiến thuật.Chonên,quânđộihànhđộng thần tốc thìnhanhnhư lốccuốn,hànhđộngchậmrãithìlừnglữngnhưrừngrậm,khitấncôngthìnhưlửacháy,khiphòngthủthìnhưnúiđá,khiẩnnấpthìnhưbóngtối,khixungphongthìnhưsẩmsét.Chiếmđượclàngxã,phảiphânbinhđoạtlấy;mởrộnglãnhthổ,phảiphânbinhtrấngiữ;cânnhắclợihại,đượcmấtrồimới tùycơhànhđộng.Trướchếtphảihiểurõphươngphápbiếncong thànhthẳngđểgiànhthắnglợi,ấylànguyêntắcquântranh. “QuânChính”nói:“Khitácchiếnmàdùnglờinóichỉhuyenghekhôngđược,nêncầnđến
chiêngtrống;dùngđộngtácenhìnkhôngthấy,nêncầnđếncờxí.Chonênđánhtrậnbanđêmphầnnhiềudùngchiêngtrống,đánhbanngàydùngcờxí.Chiêngtrống,cờxídùngđểthốngnhấthànhđộng của toànquân.Toànquânđãhànhđộngnhất trí, thìngười línhdũng cảmkhôngthểtiến1mình,ngườilínhnhútnhátcũngkhôngthểlùi1mình,đólàphươngphápchỉhuytoànthểbộđộitácchiến. Đốivớiquânđịch,cóthểlàmtiêutannhuệkhícủachúng;đốivớitướngđịch,cóthểlàm
daođộngquyếttâmcủahọ.Sĩkhícủaquânđộilúcmớigiaochiếnthìhănghái,sau1thờigiandầnsuygiảm,cuốicùngtiêutan.Chonênngườigiỏidùngbinhphảitránhnhuệkhícủađịchkhichúngmớitới,chờkhinhuệkhíđótiêutanmàđánh,đólàcáchnắmchắcsĩkhíquânđội.Lấysựnghiêmchỉnhcủaquântađốiphóvớisựhỗnloạncủađịch,lấysựbìnhtĩnhcủaquântađốiphóvớisựhoangmangcủađịch,đólàcáchnắmvữngtâmlýquânđội.Lấygầnchờxa,lấynhànchờmệt,lấynochờđói,đólàcáchnắmchắcsứcchiếnđấucủaquânđội.Khôngđichặnđánhkẻđịchđangcóhàngngũchỉnhtề,chặtchẽ;khôngđánhđịchcóthếtrậnvàlựclượnghùngmạnh,đólàcáchnắmvữngbiếnhoácơđộng. Chonên,nguyêntắcdùngbinhlà:địchchiếmnúicaothìkhôngđánhlên;địchdựavàogò
đốngthìkhôngnênđánhchínhdiện;địchgiảvờthuachạythìkhôngnênđuổitheo;địchtinhnhuệthìchưanêntiếnđánh;địchchoquânranhửmồithìhãymặcthâychúng;địchrútvềnướcthìkhôngnênchặnđường,baovâyđịchnênchừa1lốithoát;địchđãcùngkhốn,khôngnênquábứcbáchchúng.Đólàphépdùngbinh.
Tómtắtnộidung: Thiên “Quân tranh” chủ yếu nói về qui luật cơ bản để giànhđiều kiện có lợi trong tình
huốngthôngthường.Tưtưởngtrungtâmlàlàmcáchnàođểcólợi,tránhhại,bảođảmtrongquátrìnhtriểnkhaivàtiếpcậnđịch,quânđộicủamìnhchiếmđượclợithếtrước. Tôntửđềcaoviệcgiànhlấyđịavịtácchiếncólợi,lậpluậnmộtcáchbiệnchứngvềcáilợivà
cáihạicủa“quântranh”.Ôngchủtrươngtrongkhitriểnkhaiquân,phảibiết“biếncongthànhthẳng,biếnhạithànhlợi”.Đểbảođảmthắnglợicủa“quântranh”,Tôntửđềcaoviệcchuẩnbịđầyđủcácphươngdiệnvàđiềukiện,nhưphảihiểuýđồchiếnlượccủacácnước,phảithôngthuộcđịahình,phảidùngngườidẫnđường. Tôntửyêucầungườichỉhuytácchiến,trongquátrìnhvậnđộngtiếpcậnđịch,từđầutới
cuốiphảikiêntrìvàquántriệtnguyêntắcchỉđạo“dùngbinhđánhtrậnphảidựavàobiếnhoágiảtrá,phảixemxétlợihại,tùysựphântánhaytậptrungbinhlựcmàthayđổichiếnthuật”,phảinắmvữngsĩkhí,tâmlý,sứcchiếnđâucủaquânđội,phảicổvũtinhthần,thốngnhấthiệulệnh,linhhoạtứngbiến,nắmchắcthờicơđểgiànhthắnglợi. Cuốicùng,ởcuốithiên,Tôntửcòntổngkếttámphépdùngbinh,trongđókhôngtránhkhỏi
hạnchếnhấtđịnhvềlịchsử,nhưngvàothờiTôntửđangsống,đólànhữngchânlýtốicao. “Quântranhchỉnangiả,dĩvuvitrực,dĩhoạnvilợi”
Cáikhónhấtcủaviệcgiànhlợithếlàphảibiếnđườngvòngthànhđườngthẳng,biếnbấtlợi
thànhcólợi.
TônSáchbiếncongthànhthẳng,đánhVươngLãng TônSách,tựBáPhù,làanhcủachúanướcNgô-TônQuyền-thờiTamQuốc.TônSáchcótài
dùngbinhsắcsảo,mạnhmẽ, thầntốc,đánhđâuthắngđó,kế tụcsựnghiệpcủacha làTônKiên,chiếmcứGiangĐông.TuyTônSáchchếtkhimới26tuổi,nhưngđãđặtcơsởđầyđủđểsauđóTônQuyềnsánglậpnướcNgô. Năm196,TônSáchcấtquântừTiềnĐường(gầnHàngChâu,ChiếtGiang),xuôisôngTiền
ĐườngxuốngphíanamtớiđánhthànhCốLăngdoTháithúHộiKêlàVươngLãngtrấngiữ(CốLăngtrấnTâyHưng,huyệnTiêuSơn,tỉnhChiếtGiang).VươngLãngdựavàocôngsựkiêncốđểphòngthủ.TônSáchmấylầntừdướisôngđánhlênthànhđềukhôngcókếtquả. ChúruộtcủaTônSáchlàTônNghiđềnghịđivòngraphíasaulưng,phíanamcốLăng,là
TraĐộc(đôngnamTiêuSơn,ChiếtGiang)màđánhVươngLãng.TônSáchchorằngđóchínhlàphép“biếncongthànhthẳng,biếnhạithànhlợi”,liềnnghetheo. Thựchiệncáchđánhđó,TônSáchralệnh:“Mấyngàyvừaquamưaliêntục,nướcsôngđục
ngầu,binhsĩuốngvàođềubịđaubụng,hãylậptứcchuẩnbịmấytrămchumnướctrong”. Đếnđêm,trướckhikéoquânđi.TônSáchđổdầuvàocácchumnước,rồiđốtcháy,giảnhư
quânchủlựcvẫnởphíachínhdiệnthànhCốLăngđểđánhlừaVươngLãngrồingầmchiabinhtheođườngvòngđếnTraĐộcrồitừphíasaulưngtậpkíchđồnCaoThiên. VươngLãngnghetincảkinh,pháiTháithúĐanDươnglàChuHânđemquânđicứu.Tôn
Sáchsớmđãchănglướichờsẵn.QuânChuHântiếntớitrậnđịabàysẵnbịđánhtơibời,ChuHânbịgiết,tànquânbỏchạytánloạn. VươngLãngtựbiếtkhôngđịchnổiTônSách,nêntheođườngsôngrútluivềĐôngDã(Phúc
Châu).TônSáchthúcquântruykích,chiếmĐôngDã,VươngLãngphảiđầuhàng.VùngHộiKêvậylàđãđượcbìnhđịnh. “Vukỳđồnhidụchidĩlợi,hậunhânphát,tiênnhânchí”
Tuyđiđườngvòng,nhưnglấylợinhỏmàdụđịch,mớicóthểxuấtphátsaukẻđịchmàlạilới
trướcyếuđịacầnchiếm.
TriệuXadụđịchđếnYênDựtiêudiệt ThờiChiếnQuốc,nămTriệuHuệVănvươngthứ29(năm270trướcCôngNguyên),nước
TầnpháiTrungCanh(tướcvịthứ13củaTần)làHồDươngđiđánhTriệu,vượtquađịakhuThượngĐảngcủanướcHàn,baovâythànhYênDự,1vịtríhiểmyếucủanướcTriệu. VuaTriệu vời đại tướngLiêmPha vàohỏi: “Có thểđi cứuđược không?” LiêmPhađáp:
“Đườngvừaxavừanhỏhẹp,khócứu”.VuaTriệulạivờiđạitướngNhạcThừa,NhạcThừacũngtrảlờinhưLiêmPha, VuahỏithêmTriệuXa,ôngđáp:“Đánhnhauởnơiđườngxavànhỏhẹpgiốngnhưhaicon
chuộtcắnnhautronghang,connàodũngcảmhơnsẽthắng”.ThếlàvuaTriệucửTriệuXalàmtướng,cấtquânđicứuthànhYênDự. TriệuXavốnchỉlàmộtviênquanthuthuế,nhưngrấtnghiêmminh,đãgiết9giathầncủa
BìnhNguyênquânTriệuThắngvềtộichốngthuế.BìnhNguyênquâncảgiận,địnhgiếtTriệuXa,nhưngthấyônglàmộtnhântài,tiếncửvớivuaTriệu.VuaTriệugiaochoTriệuXaquảnlýviệcthuếkhóacảnước,quảnhiênkholẫmlúcnàocũngđầy,đâurađấy,vuarấtquýmến. QuânđộirờikinhđôHàmĐan,tiếnvềphíatây30dặmthìdừng.TriệuXamuốnlừaquân
Tần,truyềnlệnh:“Ngườinàotớibànviệcquân,hốithúctiếnquâncứuviện,sẽbịchémđầungay!”. QuânTầntiếnđếnVõAn(tỉnhHàBắc)hạtrại,uythếghêgớm,ngàyđêmdiễntập,thao
luyện,chiêngtrốnghòhétvangđộng1góctrời.Trongkhiđó,trongquânTriệucó1tướngkhôngnhịnđược,đềnghịTriệuXagấpđicứuVõAn,TriệuXalệnhchémđầu,kiênquyếtánbinhbấtđộng,chỉtăngcườngcôngsựphòngngựsuốt28ngày.QuânTầnpháingườisangbênquânTriệuđểdòxéttìnhhình.TriệuXabiếtvậy,tiếpđãitửtếxongmớitiễnravề. Ngườinọtrởvềnóilạitìnhhình,tướngTầnnghevậycảmừng,nói:“TriệuXamớirờikinh
đôbachụcdặmđãdừnglạiphòngthủ,xemchừngchỉvàingàynữaquântasẽchiếmđượcYênDự”. KhigiánđiệpTầnvềrồi,TriệuXalậptứchạlệnhnhổtrại.QuânTriệuhànhquânnhưlốc
cuốn,sau1ngàyđêmđãtớiYênDự.QuânTầnnghetin,biếtlàbịlừa,vộikéotoànbộbinhmãtớisau. Tìnhthếcăngthẳng,sắpxảyraquyếtchiến.TrongquânTriệubỗngcómộtngườilínhtênlà
HứaLịchliềuchếtxinvàogặpTriệuXađểbànvềtácchiến.TriệuXachophépvào. HứaLịchnói:“QuânTầntuykhôngngờchúngtalạitớiđâynhanhvậynhưngkhíthếcủa
chúngrấtmạnh,xintướngquântậptrungbinhlực,chuẩnbịtácchiến.Nếukhôngchắcchắnsẽthấtbại”. TriệuXanói:“Theoquânlệnhđãban,ngươihãychuẩnbịchịuchém!”.HứaLịchkhôngchút
runsợ:“Vậytướngquânhãychémtôiluônđi!”.KhôngngờTriệuXalạinói:“ĐóchỉlàlệnhkhimớirờiHàmĐan,hiệnkhôngthíchhợpnữa.Vậyngươinóixemnênđánhcáchnào?” HứaLịchnói:“QuântaphảinhanhchóngchiếmdãynúiphíabắcYênDự.Aichiếmđượcnơi
ấytrước,ngườiấysẽthắng”.TriệuXanghetheo,điềumộtvạnquânđichiếmdãynúiấy. QuânTầnđếnchậmmộtbước,bịquânTriệuchặnđánhquyếtliệt,tênbắnxuốngnhưmưa,
khôngsao lênđược.TriệuXa thấy thờicơđãchínmuồi, liềnhạ lệnh tổngcôngkích từbốnphươngtámhướng.QuânTầnthảmbại.HồDươngthấyquânmìnhquẳngcảáogiápvàvũkhímàchạy,ralệnhthuquân.YênDựđượcgiảivây. TriệuXakéoquânvềHàmĐan.VuaTriệuphongôngtướcMãPhụcquân,địavịngangvới
LiêmPha.HứaLịchvìcócônghiếnkế,cũngđượcthănghàmQuốcuý. “Quyểngiápnhixu,nhậtdạbấtxử,bộiđạpkiêmhành,báchlýnhitranhlợi,tắccầmtamquân
tướng” Cuốngiáptiếngấp,ngàyđêmkhôngnghỉ,đitrămdặmmàtranhlợi,thìtướnglĩnhbaquâncó
thểbịbắt.
LýQuảngLợiđemquânmệtmỏiđánhgiặc HánVõđế,nămChinhHòathứba(năm90trướcCôngNguyên),thángGiêng,HungNôđem
binhđánhpháNgũNguyên(tâybắcthịtrấnCâuĐầu,Môngcổ)vàTửuTuyền,giết2đôuýgiữthành.HánVõđếcửNhịsưtướngquânLýQuảngLợiđem7vạnquântớiNgũNguyênđánhlạiHungNô. SaukhiLýQuảngLợixuấtquânđếnbiêngiới,HungNôpháiHữuđạiđôđốcHòaVệLuật
(vốnlàtướngHánsanghàngHungNô,đượcHungNôphongtướcĐinhLinhvương)dẫn5000kỵbinhđếncửaảiPhùDươngCâu,chặnquânHán. QuânHánvàotrận,nhuệkhíđanghăng,lạichiếmưuthếtuyệtđốivềsốlượng,quânHung
Nôđạibại,phảirútchạy.QuânHánthừathắngtruykíchlênphíabắcđếntậnthànhPhạmPhùNhân.ThấyquânHánthếmạnh,HungNôbỏthànhmàchạy. EmgáicủaLýQuảngLợiđượcHánVõđếsủngái,sinhđược1contrai,đượcphongtướcAi
vương,LýQuảngLợitrướckhixuấtchinhtừngbànmưuvớithừatướngLưuKhuấtMao,đểnhàvualậpAivươnglàmtháitử. LýQuảngLợiđangtiếnquân,thìmưukếkiabịbạilộ,ThừatướngLưuKhuấtMaobịchém
đầu;giaquyếnvợconLýQuảngLợibịbắtgiam.LýQuảngLợiởxanghetinvừabuồnvừalosợ.Thuộchạcủaông làHồÁPhunóivớiông: “Giađìnhtướngquânđềubịgiamcầm,nếutướngquântrởvềthìchỉcóthểcùnggặphọtrongnhàlaomàthôi”. LýQuảngLợidodự,thầmbiếtkhôngcóđườngvề,chỉcòncáchlậpcôngchuộctội,tiếptục
giụcquântiếnlênphíabắc,đếntậnsôngChấtCư. Lúcnày,quânHungNôđãrútxahơnnữa.LýQuảngLợiđemhaivạnbinhmãvượtsôngtêi
đốidiệnvớihaivạnquâncủaTảhiềnvươngHungNô.Đôibênđánhnhaumộttrậnkịchliệtsuốtngày.TảđạitướngcủaHungNôtửtrận,quânsĩthươngvongnặngnề.QuânHáncũngtổnthấtnặng.LýQuảngLợidẫnquânđếnnúiYênNhiên. QuânHántrảiquađườngdàivạndặm,ngườingựađãmệt,nhuệkhíbảnđầuđãhết.Hung
NôĐơnVubiếtvậy,đíchthândẫn5vạnkỵbinhchặnđánh.Trảiquamộttrậnkịchchiến,đôibênđềutổnthất.QuânHáncàngmỏimệt.Đêmây,HungNôchođàomộtdảihàosâumấythướcởphíatrướcdoanhtrạiquânHán.SauđóquânHungNôvòngrasaulưngquânHánmàtấncông.QuânHánmuốntiếnkhôngđược,luikhôngxong,tứcthờirốiloạn. LýQuảngLợithấyquânsĩkhôngcònýchíchiếnđấuđànhđầuhàng.HungNôĐơnVuđem
congáicủamìnhgảchoLýQuảngLợivàquýmếnhơncảVệLuật.
VệLuậtrấtghenghétvớiLýQuảngLợi.1lần,nhânmẹcủaĐơnVubịbệnh,VệLuậtxúithầyphùthủynóilàphảigiếtLýQuảngLợiđểtếcácbinhsĩHungNôbịchếtthìmớikhỏi.ThếlàLýQuảngLợibịgiết. “Bấttrichưhầuchimưugiả,bấtnăngdựgiao”
Khônghiểuýđồchiếnlượccủacácnướcchưhầu,khôngthểtínhviệckếtgiao.
SởHoàiVươngngoạigiaosailầm,thấtbạinhụcnhã NămChuNoãnvương thứ2 (năm313 trướcCôngNguyên), saukhiuyphụcHàn,Nguỵ,
nướcTầnmưuđồđánhTề.VìTềliênminhvớicườngquốcphíanamcủaTầnlàSở,đôibênliênhệrấtmậtthiết,TầnsợđánhTềsẽbịSởđánhsaulưngmình,TầnHuệvươngpháiTrươngNghisangSởnhằmphávỡliênminhTềSở,sauđósẽđánhbạitừngnước. TrươngNghisangSở,chưavộivàoyếtkiếnvuaSở,màdùngrấtnhiềutiềncủachâubáu
đếnbáiyếtsủngthầncủavuaSởlàCậnThượngvàhoànghậuTrịnhTụsauđómớinhờCậnThượngdẫnvàogặpvuaSở. TrươngNghinóivớiSởHoàivương:“Tầnvươngkínhtrọngđạivươnghơnaihết,ướcvọng
caonhấtcủaTrươngNghinàyeữnglàmuốnđượegiúpđạivương;ngườimàTầnvươngvớiTrươngNghinàycămhậnnhấtlàvuaTề.NayđạivươnglạikếtgiaovớivuaTề,khiếnchovuatôiTrươngNghinàyvôcùngkhóxử.NếuđạivươngtinTrươngNghinày,màtuyệtgiaovớiTề,thìTầnsẽđem600dặmđấtThươngÔvàmỹnữnướcTầnhiếnchođạivương.Nhưvậỵ,đốivớiSởmànói,vừalàmyếuTề,vừakếtthânvớiTần,lạicòađượcđấtThươngÔ,khôngphảilàđược1lầncả3việctốtđósao?” SởHoàivươngcảmừng,lậptứcđồngývớikiếnnghịcủaTrươngNghi.Quầnthầnđềuchúc
mừngSởHoàivươngkhôngtốn1ngườilínhđãcó600trămdặmđất. DuychicóKháchkhanhTrầnChẩntỏvẻkhôngvui.SởHoàivươngcảgiận,hỏiduyêncớ.
TrầnChẩnthẳngthắnđáp:‘ThầnchorằngđấtThươngÔcònchưađược,thìTềđãliênminhvớiTần,lúcbấygiờsẽlàđạihọachonướcSởchúngta!” SởHoàivươngchưahiểu.TrầnChẩnlạitiếp:“NayTầnsởdĩđềcaonướcSởlàvìSởvớiTề
liênminh.NếutatuyệtgiaovớiTề,Sởsẽbịcôlập.TrươngNghivềđếnTầnnhấtđịnhsẽnuốtlờihứa,nhưvậyđấttakhôngđược,lạituyệtgiaovớiTề,liênquânTềTầnmàkéođến....SởHoàivươngbảoTrầnChẩnimvànói:“Ngươixemthườngtrẫmquá!” SởHoàivươngtraotướngânvàtặngnhiềuvàngbạcchoTrươngNghi,nhờTrươngNghivề
thuyếtphụcTầnvươngchuyểngiao600dặmđấtThươngÔchoSở,vàlệnhtuyệtgiaovớiTề. KhiTrươngNghitrởvề,SởHoàivươngpháimộttướngđitheođểnhậnđất.Aingờkhixe
đếnnướcTần,TrươngNghi giảbộ té xequè chân,3 thángkhôngvào triều.ViệcnhậnđấtThươngÔkhônghềđượcnhắctới. SởHoàivươngchorằngTrươngNghicốýkéodàilàdonghingờSởchưahoàntoàntuyệt
giaovớiTề,nênsaimộtsốquânlínhđếnbiêngiớinhụcmạvuaTề. VuaTềcảgiận,cửsứthânsangbànviệcliênminhvớinướcTần.BâygiờTrươngNghimới
lạivàotriều,giảbộkinhngạcnóivớiviêntướngsứgiảnướcSở:“Saotướngquânchưađinhậnđất?ThôiđểTrươngNghinàyđemtặngsáudặmđấtcủatachoSởvươngvậy”.Viêntướngngạcnhiên:“Sởvươngbảotôiđinhận600dặmđấtThươngÔ,saolạichỉcó6dặm?”,TrươngNghiđáp:“Tướngquânnghenhầmđấy!”. SứgiảtrởvềtâuvớiSởvương,Sởvươngcảgiận,chuẩnbịcấtquânđánhTần.
LúcnàyTrầnChẩnbướcranói:“BấygiờđánhTầnkhôngbằngcắtđấtchoTầnđểcùngTần
hợpbinhđánhTề.TatuymấtđấtchoTần,nhưngcònlấylạinướcTề,giữđượcantoànchođấtnước”. Sở vương không nghe, cử tướngKhuất Cái đem 10 vạn quân đánh Tần. Tần sớmđã đề
phòng,pháiNguỵChươngđembinhchốngcự.ĐôibênđánhnhautoởĐơnDương.Giữalúcấy,TềcửđạitướngKhươngChươngđem5vạnquângiúpTầnđánhSở. KhuấtCáikhôngđịchnổiliênquânTần-Tề,thuato.QuânTầngiết8vạn,bắtsốngKhuấtCái
vàthuộchạtổngcộnghơn70người,chiếmhơn600dặmđấtHánTrungcủaSở. Sởvươngkhôngcamthấtbại,dốctoànbộlựclượngđánhTầnlầnnữa.TrậnđánhlớnởLam
Điền,quânSởđạibại.2nướcHàn,NguỵthấySởbạitrận,thừacơliênhợpđánhThạpHàcủaSở.Sởphảirútquânvề,cắthaithànhchoTầnđểgiảnghòa. SởHoàivươngngoạigiaosailầmkhôngnhữngchủlựcbịtiêudiệt,màcònmấtvùngđất
HánTrungtrọngyếu,đểSínhĐôcũngbịTầnuyhiếp. “Bấttrisơnlâm,hiểmtrở,thủtrạchchihìnhgiả,bấtnănghànhquân”
Chưanắmđượcđịahìnhsôngnúi,đầmhồ,khôngthểhànhquân.
LýTưNguyênnắmđịahình,cứuUChâu ThờiHậuLương,tháng3nămTrinhMinhthứba(năm917),thủlĩnhKhiếtĐanlàACảoCơ
thânchinhdẫnđạiquânnamtiến,đánhbạiquânTấnởTânChâu(huyệnNhaiLộctỉnhHàBắc),thừathắngbaovâyUChâu(phíatâynamthànhBắcKinh).30vạnđạibinhKhiếtĐanvâychặtUChâu,doanhtrạisansátkhắpnúiđồivàđồngbằng. TrấnthủUChâulàLưLongTiếtđộsứChuĐứcUymộtmặtchỉhayquânchốngcự,mộtmặt
cửngườivềcấpbáovớivuaTấn. UChâulàtrọngđiểmquânsựphíabắc,ChuĐứcUylạilàThượngtướngcủaTấn,lỡcóbềgì
hậuquảkhólường,vuaTấnlàLýTồnHúclậptứctriệuquầnthầnthươngnghị. ThờiấyTấnvàHậuLươngđangđánhnhautoởHàBắc,đasốtướnglĩnhchorằngUChâucó
thànhtrìkiêncố,ChuĐứcUymưutrí,dũngcảm,tạmthờichưacầnchiabinhđicứuviện.Duycóvàibangười,nhưLýTưNguyên,dứtkhoátchủtrươngđembinhđicứucấp,LýTưNguyêntựxinlàmtiênphong. LýTồnHúcnghechưtướngbànbạc,sớmđãhạquyếttâmcứuviệnUChâu.ÝkiếncủaLýTư
Nguyêncủngcốthêmquyếttâmcủanhàvua,nênlậptứccửLýTưNguyênchuẩnbịxuấtbinh. Tháng4,LýTồnHúclệnhLýTưNguyênđitiênphong,YênBảochỉhuyhậuquân,sauđó
nhàvuasợchưađủlạipháiLýTồnThẩmđităngviện. Tháng7,bađạoquânhộihợptạiDịchChâu(huyệnĐịch,tỉnhHàBắc).Tổngcộngbộbinhvà
kỵbinhlà7vạnngười.Cáctướngbànnhaucáchtiếnquânnhưnào. LýTồnThẩmnói;“Địchđôngtaít,địchnhiềukỵhinhtanhiềubộbinh.Nếuđôibêngiao
chiếnởđồngbằng,địchdùngưuthếtuyệtđốivềkỵbinhthìquântasẽbịtiêudiệt!” LýTưNguyêntiếplời:“Tôinghĩkhôngchỉvậy.Vìđịchđãchiếmtrậnđịatrướcnênkỵbinh
địchthahồcơđộngởvòngngoài;cònquântaphảiđemlươngthựctheocùng,nếugặpđịchởđồngbằng,kỵbinhđịchsẽdễdàngcướplươngthựctathìquântakhôngđánhđãphảilui”. ThếlàLýTưNguyênquyếtđịnhtiếnquântheođườngnúi.Dùcógặpđịch,cũngcóthểdựa
vàođịahìnhhiểmtrởmàphòngthủ,khiếnkỵbinhđịchkhôngpháthuyđượcsởtrường.Vìvậy,saukhixuấtpháttừDịchChâu,quânTấnkhôngtiếnthẳngtớiUChâuởđôngbắc,màlênphíachínhbắc. 7vạnquânTấnvượtquaĐạiPhòngLãnh(tâybắchuyệnPhòngSơn,tỉnhHàBắc),theokhe
núivòngsangphíađông.LýTưNguyêncùngcontraiLýTòngKhadẫn3000kỵbinhđiởhàng
đầu.QuântiếnđếncáchUChâu60dặm,bấtngờgặpkỵbinhKhiếtĐan.QuânKhiếtĐankinhhoảng,quayngựachạy.QuânTấntứcthờichialàmhaicánhbámtheo.QuânKhiếtĐanchạytrênnúi,quânTấnđuổitheohẻmnúi.Mỗikhitớicửarừng,kỵbinhKhiếtĐanlạithừacơchặnđánh,chaconLýTưNguyênphảitửchiếnmớidẫnquântiếptụctiếnquađượe.Trảiquamấyphennhưvậy,quânTânmớiratớicửarừngcuốicùng.Nàongờhọchưakịpthởphàonhẹnhõm,thìđãlạnhngườivìđãthấyhơnmộtvạnkỵbinhKhiếtĐanởtrướcmặt! Thắngbạichínhởlúcnàyđây.LýTưNguyênthầmhạquyếttâm,rồidẫnhơn100kỵbinh
tiếntrước.Ôngquẳngmũ,chỉthẳngroingựavềphíatrướcvàdùngtiếngKhiếtĐanquátlớn:“Cácngươivôcớxâmphạmbiêncươngnướcta,TấnvươngcửtađemtrămvạnhùngbinhđếnthẳngTâyLâu(kinhđôcủaKhiếtĐannayởtrênđấtMôngcổ)đểtiêudiệtbọnbay!Nóiđoạn,LýTưNguyên thúcngựaxông thẳngvàođộihìnhquânKhiếtĐan, giếtngay1 tướngđịch.TướngsĩquânTấnthấychủsoáithầndũng,hăngháixônglêngiếtđịch. KỵbinhKhiếtĐantừtừrútdầnvềphíasau,quânTấnbámtheo,toànbộrakhỏicửarừng,
phíatrướcđãlàđồngbằngtrốngtrải. Đâyđãkhôngcònrừngnúichechở,rấtdễbịkỵbinhđịchtiếnđánh,nênLýTồnThẩmsai
bộbinhchặtcâylàmcácchạcbamỗingườimangtheomộtcái.Mỗikhidừngchân,họdùngchạccâydựngthànhbờràotrại.KỵbinhKhiếtĐanchạyvòngbênngoàithìtừbêntronghàngvạnmũitênbắnranhưmưa,quânđịchtrúngtên,xácchếtngổnngang. QuânTântớigầnUChâu,quânKhiếtĐandàntrậnchờsẵn.LýTồnThẩmhạlệnhbộbinh
chờởphíasau,đểnhữngngườiốmyếuômcỏcâylênphíatrước,dồnđốngmàđốt.KhóibaymùmịtquânKhiếtĐankhônghiểulựclượngđốiphươngnhiềuhayít. Thấygiờquyếtchiếnđãtới,LýTưNguyênphátlệnh,kỵbinhtiếntrước,bộbinhbámtheo
xôngvàotrậnđịch.QuânKhiếtĐanthuato,vứtbỏxatrường,cừungựamàchạy. LýTưNguyêndẫnquânvàothànhUChâu.ChuĐứcUyrađón,cảmđộngnướcmắt lưng
tròng,UChâubịvâykhốnđãngót200ngày,lươngthảosắpcạn,nếuLýTưNguyênkhôngđếncứuviệnkịpthời,chắckhógiữđượctrọngđiểmquânsựnày! “Bấtdụnghướngđạogiả,bấtnăngđắcđịalợi”
Khôngdùngngườidẫnđường,khôngthểchiếmđượcđịalợi.
ThànhCátTưHãntheođườngmònđánhchiếmCưDung NguyênTháitổThànhCátTưHãnlầnđầutiếncôngTrungĐô(tâynamthànhBắcKinh)của
triềuKim,dokhôngđủquân,phảirútvề,đầunămsau(1212)lạiquyếtđịnhđánhTrungĐôlầnnữa. Tháng7nămsau,ThànhCátTưHãn lạidẫnchủ lựcđánhTrungĐôcủatriềuKim.Quân
NguyênlầnlượtchiếmĐứcHưng,HoàiLai,TấnSơn(DiênKhánh,BắcKinh),tiếnđếnảiCưDung. ẢiCưDungcóhaicửacáchnhau40dặm,ởgiữalàhiệpcốc(hẻmnúi),haibênhiệpcốcvách
đádựngđứng,caongất,cựckỳhiểmtrở.QuânKimdựavàođịathếhiểmtrở,đóngchặtcổngcửaảibằngsắt,saitinhbinhtrấngiữ. QuântiênphongcủaThànhCátTưHãntớicửaảilậptứctiếncông,nhưngbịquânKimdùng
gỗ,đálănxuốngthươngvongnặngnề,đànhphảilui.QuânKimliềnmởcửaảixôngrađuổitheochémgiếtmấydặmvẫnchưathấyhậuquâncủađịchkéotới.QuânKimđịnhđuổitiếp,bỗngnghepháolệnhnổvang,quânNguyênmaiphụcùaravâychặtvàdiệtsạch. ThànhCátTưHãnkéoquânđếncôngpháảiCưDung,nhưngcửaảiđãđóngchặt,khôngtiến
lênnổi.ThànhCátTưHãnbèntriệuTátBaLặcđếnhỏi:“LàmthếnàocôngpháảiCưDung?” TátBaLặcđãnhiềuphenđisứsangtriềuKimnênthôngthuộcđịahình,đáp:“Trongrừng
saucóconđườngmòndẫntớicửaảiphíanam.Thầntừngđitheoconđườngấy”. ThànhCátTưHãnsuyxét,quyếtđịnhđểmộtbộphậnbinhlựcởlạitiếptụcđốimặtvới
quânKim,cònmìnhthânchinhdẫnđạiquânđiđườngvòngsangphíatâyđểtớiảiTửKinh(ảiTửKinh,huyệnDịch,tỉnhHàBắc).LạisaitướngChiếtBáđemkỵbinhnhẹdoTátBaLặcdẫnđườngđiđánhcửaảiphíanam.QuânNguyênđếncửanam,quânKimđipháthiện, thìđãmuộn.Cửanambịchiếm,cửabắcsauđócũngkhôngchốngnổi.ThànhCátTưHãnphái5000kỵbinhchặnđườngtiếpcứuTrungĐôvàkéođạiquântớibaovâyTrungĐô. “Binhdĩtrálập,dĩlợiđộng,dĩphânhợpvibiếngiảdã”
Dùngbinhđánhtrậnphảidựavàobiếnhoágiảtrámớimongthànhcông,phảicăncứvào
chỗcólợihaykhôngmàhànhđộng,tùysựphântánhaytậptrungbinhlựcmàthayđổichiếnthuật.
ChuNguyênChươngdụTrầnHữuLượng NămNguyênThuậnđếChíChínhthứ19(năm1359)ChuNguyênChươnglấyỨngThiên
(NamKinh,GiangTô) làmtrungtâm.LậpxongcăncứđịaGiangNam,ChuNguyênChươngquyếtđịnhtrướchãydẹpyên2tậpđoànlớnlàTrầnHữuLượngởphíatâyvàTrươngSĩThànhởphíađông,sauđósẽtiếnlênphíabắcdiệtNguyên,thốngnhấtcảnước. ChuNguyênChươnghỏimưusĩLưuCơ(LưuBáÔn)xemnênđánhtậpđoànnàotrước.Lưu
Cơnói:“TrầnHữuLượngchiếmGiangChâuluônnhòmngóta,nêndốcloànlựcdiệthọTrầntrước.Diệtxong,họTrươngcònmộtmình,dễđàngbịdẹp”. ChuNguyênChươngnghetheo,tíchcựcchuẩnbịchiếnthuyềnđểđánhTrầnHữuLượng
phíatây.TrầnHữuLượngvốncoiChuNguyênChươnglàđốithủchính,khôngđợihọChutấncông,đãđemhếtbinhlựcxuôidòngtiếnđánh.Năm1360,thángNămnhuận,TrầnHữuLượngđánhchiếmTháiBình,TháiThạch. SaukhichiếmTháiBình,TrầnHữuLượnggiếtlãnhtụnghĩaquânnôngdânTừThọHuy;lấy
miếuNgũThôngởTháiThạchlàmcungđiện,tựxưngđế,quốchiệuHạn,rồipháisứsanghẹnvớiTrươngSĩThànhcùngđánhChuNguyênChương. Bây giờ thủyquân củaTrầnHữuLượng gấp10 lần thủyquân củaChuNguyênChương,
khôngđợiTrươngSĩThànhtrảlời,TrầnHữuLượngđãchỉhuythủyquântiếnđếnỨngChâu. ChuNguyênChươngnghebáo,vộitriệucáctướnglĩnhbàncáchchốngđỡ.Cóngườiđềnghị
lậptứcđemquânnghênhchiến,cóngườichủtrươngbỏthànhluivềcốthủTrungSơn(TửKimSơn,ĐôngGiao,NamKinh).Cómưusĩchorằngnênđầuhàng.Cuộctranhluậnkéodàichưangãngũ. ChuNguyênChươngchămchúlắngnghe,thấyLưuCơlặngthinh,biếtmưusĩnàycóchủý,
tạmngừngbànluận,mờiLưuCơvàophòngbànriêng,Chuhỏi:“Địchđãtớigần,tiênsinhcócaokiếngìchăng?”,LưuCơđáp:“Nhữngkẻchủtrươngđầuhànghoặcrútchạy,cóthểđemchémđầulàmhiệulệnh.Đểanđịnhlòngquân,cóthểmởkhophânphát.Kẻđịchkiêungạo,thìnêndụđịchvàosâurồidùngphụcbinhtiêudiệt”. ChuNguyênChươngnghĩ“LàmsaođểdụTrầnHữuLượngđây?”.Saumộthồisuytính,liền
saingười triệuKhangMậuTài vốn là tướngNguyên sanghàngvà làbạn cũ củaTrầnHữuLượng. KhangMậuTàitới.ChuNguyênChươngnói:“NgươivốnlàbạncũcủaTrầnHữuLượng,nay
tamuốnngươiviếtthưtráhàngchohắn,hẹnhắnchiaquântiếnđánhỨngThiên,ngươisẽlàm
nộiứng,liệucóđượchaychăng?” KhangMậuTàiđáp: “TrầnHữuLượng làkẻkhông có tínnghĩa, đãgiếtngườibạnđồng
hươngthânthiếtcủatạihạlàTừThọHuy,tạihạđangmuốnbáothù.MậuTàinàynguyệntuânlệnhtướngquân,dùchếtcũngchẳngtừnan.TạihạcómộtlãobộcbiếtrõTrầnHữuLượng,đểngườiđómangthưđi,chắcTrầnHữuLượngsẽkhôngnghingờ”. KhangMậuTàivềphủ,viếtthưtráhàng,giaocholãobộcdặnđidặnlạiphảihếtsứcbình
tĩnh,khôngđượcđểlộbấtcứsơhớnào. TrầnHữuLượngnhậnthưcủaKhangMậuTài.Thưviết:“Xinhãychiaquânlàmbađường
đánhpháỨngThiên,MậuTàisẽđembinhởcầuGiangĐôngngoàithànhỨngThiênlàmnộiứng,mởrộngcửathành,tiếnthẳngvàosoáiphủ,cóthểbắtsốngChuNguyênChương...” TrầnHữuLượngtuytrongbụngrấtmừng,nhưngcònnghingờ,cậtvấnngườilãobộcđủ
điều.Ngườilãobộcđãđượcdặndòứngđáptrôichảy.TrầnHữuLượngnói:“NgươihãygấptrởvềbảoMậuTàirằngtalậptứcchiaquânlàmbađườngđánhỨngThiên.NhờMậuTàilàmámhiệuđúnglúc”.Lãobộcđãđi,TrầnHữuLượngcònhỏithêm:“CầuGiangĐôngmàMậuTàicanhgiữlàcầugỗhaycầuđá?”Lãobộcđáp:“Làcầugỗ”. Ngườilãobộcđirồi,tháiuý(doTrầnHữuLượngphongchức)TrươngĐịnhBiênnóivới
TrầnHữuLượng: “Chúa công liệu cóphảiKhangMậuTài trá hànghay không?”, TrầnHữuLượngđáp:“Thếquântatrúcchẻngóitan,cótháchhắncũngkhôngdám!”. Người lão bộc trở về Ứng Thiên, KhangMậu Tài lập tức báo tin tỉ mỉ với Chu Nguyên
Chương.ChuNguyênChươngcườinói:“TrầnHữuLượngchuivàotròngcủatarồi”.ĐềphòngKhangMậuTàigiảhànglàmthật,ChuNguyênChươnglệnhchotướngLýThiệnTrườngngayđêmđóthaycầuGiangĐôngthànhcầuđá. Hômsau,TrầnHữuLượngđiềuđộnghaiđạoquânthủybộ,đemmấytrămchiếnthuyền
xuôidòng.TiềnquânđếncảngĐạiThắng,gặpbộtướngcủaChuNguyênChương làDươngCảnhngănchặn,khôngthểđổbộlênbờđược. TrầnHữuLượngthấyđiđườngthủytheoTânHàthìchậthẹp,khólinhhoạttiếnthoái,hạ
lệnhtheosôngcáitiếnthẳngđếncầuGiangĐông,đểtiệnkếthợpvớiKhangMậuTàiđangchờlàmnộiứng. ThuyềntớicầuGiangĐông,thấycầubằngđá,TrầnHữuLượngbấtgiáchoàinghi,vộilệnh
chothuộchạgọitohọKhang,nhưnggọimấylầnkhôngaiđáp.TrầnHữuLượngbiếtlàtrúngkế,vộihạlệnhchoemtrailàTrầnHữuNhândẫnthủyquântiếnvềhướngLongLoan. MấytrămchiếnthuyềnlớntậptrungtrênkhúcsôngLongLoan.TrầnHữuLượngphái1vạn
tinhbinh rời thuyền lênbờ xây công sự, địnhdùng lụcquânvà thủyquân cùngđánhỨngThiên.
ChuNguyênChươngcùngchưtướngđứngtrênđỉnhnúiLưLongchỉhuytácchiến.Lúcnày,trờinắnggắt,Chuthấytướngsĩainấymồhôiròngròng,liềnsailínhbỏlọngđangchenắngchomình,cùngchịunắngvớitướngsĩlàmainấyđềucảmđộng. Độtnhiên,Chu ra lệnh chophất lá cờvàng.Đại tướngThườngNgộXuân từphía tả, đại
tướngTừĐạttừphíahữudẫnbinhxôngtớichémgiếtđámquânđịchđanglàmcôngsựtrênbờ.Quânđịchbịtấncôngbấtngờ,tứcthìrốiloạn. TrầnHữuLượngthấynguycấp,vộihétlớn:“Baquânchớhốthoảng,kẻnàobỏchạysẽbị
chémđầu!”nhưngmộtvạntinhbinhđãthươngvongquánhiều,lạikhôngcóchỉhuy,cứthếcắmđầuchạyrabờsôngđểtranhnhauxuốngthuyền. TrầnHữuLượnghoảnghồnhạlệnhnhổneo,nàongờlúcnàynướctriềuđãrút,hơnmột
trămchiếnhạmlớnđềubịmắccạn.QuâncủaThườngNgộXuânvàTừĐạtthừathắngtrànxuốngcácchiếnhạmmàchémgiết.QuâncủaTrầnHữuLượnglớpđầuhànglớpbỏchạy,lớpbịgiết,lớpchấtđuối,tannáttơibời. TrầnHữuLượngvàTrươngĐịnhBiên thấy thất bại khóbề cứuvãn, vội rời chiếnhạm,
xuốngmộtchiếnthuyềnnhỏmàchạytrốn.Chỉtrậnnày,ChuNguyênChươngđãdiệthơn5vạn,bắtsốnghơnhaivạnngườivàthuhơntrămchiếnhạmcùngvàitrămthuyềnnhỏ. ChuNguyênChươngbướclênchiếnhạmchỉhuycủađịch,thấytrongsốgiấytờTrầnHữu
Lượngbỏlại,cóthưtráhàngcủaKhangMậuTài,thìmỉmcười,nói:“TrầnHữuLượngngươiquả làngungốc!”.Trongthờigianđó,TrươngSĩThànhchỉ lophònggiữđịabàncủamình,không dám xuất binh. ChuNguyên Chương nhân đó đemquân truy kích TrầnHữu Lượng,chiếmlạiAnKhánh,TháiBình,sauđólạitiếnchiếmTínChâu(ThượngNhiêu,GiangTây)sauđótiêudiệthoàntoàncơsởphụchồicủaTrầnHữuLượng. “Dạchiếnđakimcổ,trúchiếnđatinhkỳ”
Đánhtrậnbanđêmphầnnhiềudùngchiêngtrống,đánhbanngàydùngcờxí.
LýThếDândùngnghibinh,đánhluiĐộtQuyết TùyDạngđếDươngQuảngnghekiếnnghịcủađạithầnBùiCự;dụgiếtđượcmộtthủlãnh
rấtcómưulượccủabộlạcĐộtQuyếtlàSửThụcHồTất.ThếlàthủlĩnhThủyTấtKhaHãncủaĐộtQuyếtcắtđứtquanhệvớitriềuTùy. NămTùyDạngđếDươngQuảngthứ11(năm615),mùathu,DươngQuảngdẫnquầnthầnđi
tuầndubiênthùyphíabắc,trênđườnggặpnhiềungàymưaliênmiên,đườngsálầylộikhóđilạikhôngđủtrướngmànnênphầnlớntùytùngphảigộimưangồichờtrờitạnh. ThủyTấtKhaHãnnghetinDươngQuảngđituầndubịlâmvàotìnhcảnhkhổsở,lậptức
đem10vạnkỵbinhđếntấncông. DươngQuảngbiếttinđạiquânĐộtQuyếtsắptớiđánh,vộihạlệnhchuyểngấpvàothành
NhạnMôn(phíatâyhuyệnĐại,tỉnhSơnTây). KỵbinhĐộtQuyếttớivâykínNhạnMôn.ThủyTấtKhaHãnralệnhcôngpháthànhdữdội,
têncókhirơitớicảchỗởcủaDươngQuảng. Trongthànhcócảthảy15vạnquândân,lươngthựcchiđủăntrong20ngày,tìnhthếnguy
ngập.DươngQuảngtheokiếnnghịcủaDânbộthượngthưPhanTửCáiviếtthưhiệutriệuviệnbinhbỏvàocácốngtrúc,thảxuôidòngnước. TướngVânĐịnhHưngbắtđượcthưhiệutriệucủaDươngQuảng,đemquânđigấpngày
đêmtớiNhạnMôn.ThấykỵbinhĐộtQuyếtdàyđặcxungquanhthành,VânĐịnhHưngbiếtlựclượngquáchênhlệch,khóđẩyluichúng,hỏikếLýThếDânlúcđómới17tuổi.LýThếDânđáp:“Sởdĩđịchđembinhđếnđâyvâythiêntửvìnghĩrằngtriềuđìnhkhôngthểđembinhcứuviệnkịp.Chúngtacóthểcăncứvàođómàđịnhkế”. VânĐịnhHưnggậtđầu:“Đúng,ngươinóitiếpđi!”,LýThếDânnói:“Banngàytanêndùng
thậtnhiềutinhkỳcắmliềnvàichụcdặm,banđêmthìnổichiêngtrốngkhắpnơi.Địchtưởngrằngđạiquântatớicứuviện,ắtsẽbỏchạy.Cònnếutatrựctiếpgiaochiếnvớichúng,tayếuđịchmạnh,thìtakhóchốngcựnổi”. VânĐịnhHưngtánthưởngkếnghibinhđó,lậptứcbốtríbanngàycắmcờbaoquanhsơn
cốc,liềnhàngchụcdặmbanđêmnổitrống,tùvàkhắpnơi,nhưthiênbinhvạnmãđangtruyềnhiệu lệnhchonhau.ThủyTấtKhaHãn tưởngđạiquân triềuđình tới tiếpviện,khôngdámđánhthànhnữa,phảichuyểnsangphòngngự,sợbịđánhtừhaiphía.Mấyngàysau,quânĐộtQuyết thiếu lương,đànhphảirútquânvềphíabắc.VânĐịnhHưngtruykích,bắtsốnghơn2000kỵbinh.NhạnMônthoátkhỏinguyhiểm.
LưuBanglàmtanrãýchíquânđịchởCaiHạ Tháng8,nămHánCaoTổthứtư(năm203trướcCôngNguyên)HánSởnghịhoà,vạchHồng
Câulàmđịagiớiphânchiathiênhạ.Tháng9,HạngVũtrảchavàvợconcủaLưuBangbịbắttrongtrậnBànhThànhrồikéoquânvềphíađông. LưuBangcũngđịnhrútquânvềphíatây,nhưng2mưusĩTrươngLương,TrầnBìnhnói:
“HiệnquânSởđãquámệt,lươngthảokhôngđủ,màchúngtathìđãchiếmđược2/3thiênhạ,chínhlàthờicơdiệtSở.Nếubỏlỡthờicơnày,cókhácgìnuôihổđểhọavềsau”. LưuBanghiểura,lợidụngviệcHạngVũtheođúngthỏathuậndẫnquânvềphíađông,đem
quântruykíchHạngVũ,vàcửngườibáochoHànTín,BànhViệtxuấtbinhhợplựcdiệtquânSở. Mùađôngnămsau,LưuBangđuổitheoHạngVũđếnCốLăng(namTháiKhang,HàNam).
Đôibêngiaochiến.NhưngdoHànTín,BànhViệtkhôngđếntheoướchẹn,quânHánbịđạibại. LưuBanghaobinhtổntướng,bịbuộcphảigiữthếthủ.ThiếuhaicánhquânHànTín,Bành
Việt,quânHánkhómongchiếnthắng.LưuBangnghetheokếcủaTrươngLương,cắtđấttừphíađôngHoàiDươngHàNamđếnbiểnĐôngchoTềvươngHànTín,phongBànhViệtlàmLươngvươngvàchiađấtkèmtheo.ThếlàHànTín,BànhViệtquảnhiênlậptứccấtbinhđếnhợplực. Tháng11,LưuBanglệnhchođạitướngLưuGiảtiếnxuốngphíanam,vượtHoàiHàtiếnvào
nướcSở,baovâyThọXuân(huyệnThọ,AnHuy),đồngthờipháingườiđidụhàngChuĐoạnlàtướngSở,đangtrấngiữCửuGiang. ChuĐoạnsaiAnhBốđembinhCửuGiangliênhợpvớiLưuGiảtiếnlênphíabắc.BànhViệt
dẫnquântừđấtLươngtiếnxuốngphíanam.HànTínđemquântiếnsangphíatây,chiếmBànhThành(TừChâu,GiangTô).CuộcquyếtchiếncuốicùngHánSởtranhhùngbắtđầu. HạngVõ bị tấn công từ 4 phía,muốn lùi về BànhThành, nhưng đãmuộn, đành chuyển
hướngvềphíanam,rútđếnCaiHạ(phíanamLinhBích,AnHuy).QuânHántừ4phíađuổisáttheosau. Saukhihộiquân,quânHáncộngcảthảy30vạn,LưuBangtraotoànquyềnchỉhuychoHàn
Tín.HànTínchiatoànquânthành10đội,bàytrậnnhiềulớpliênhoàntiếpứng,chỉnhtềchặtchẽ,khíthếngúttrời. HạngVũtuykémthế,nhưngbinhmãcòn10vạn,trongđó8000quâncảmtửdođíchthân
HạngVũchỉhuythuộcloạibấtkhảchiếnbại.HạngVũcốthủtrongdoanhtrại,khôngragiao
chiến,khiếnHànTínnhấtthờichưabiếtlàmcáchgìđểđánhbại. Bâygiờlàcuốiđông,gióbấclạnhbuốt,banđêmcàngbănggiá.TướngsĩquânSởđóirét,
nhiềungườioánthán.BỗngtừphíadoanhtrạiquânHánvăngvẳngvọngratiếnghátnãonề.ĐólàbàidâncaSở,thuộcvùngCửuGiang.“Đêmđôngthánggiá,sươnglạnhtứbề.Trờicaonướcbiếc,connhạnlạcbầy.Mẹgiàcondại,vợtrẻchờmong,Thấyngườiêmấm,lòngtabồnchồn...” HạngVũnghebàidâncaSởthìcảkinh,hỏinàngáiphiNguCơởbênmình:“Khônglẽquân
HánđãchiếmhếtđấtSởhaysao,mà4doanhtrạiquânHánlắmngườiSởnhưvậy?” ThìraTrươngLươngbàykếlàmtiêutanýchíquânSởbằngcáchphâncôngbinhlínhCửu
GiangđikhắptrạidạychoquânHánhátbàidâncatrên.TiếnghátbithươnglàmchoquânSởainấynhớgiađình,quênhà,màrơilệ. HầuhếtquânSởkhôngmuốnbỏxácởnơiđây,lúcđầucònlẻtẻ,sauđótừngcánhquânrủ
nhaubỏtrốn.TướngLýBố,ChungLyMuộitừngtheoHạngVũbaonăm,naythấykếtcụcthảmbạicủaquânSởđãrõ,liềnbỏđi.ThậmchíchúruộtcủaHạngVũlàHạngBácũngsanghàngTrươngLương.Đạitướngđãbỏđi,quânsĩkhôngcònlòngdạnào.Đơnvịhàngvạnquân,naychỉcònlạihơnngànngười.QuânSởkhôngđánhtựtan. HạngVũquábuồnrầuchỉuốngrượugiảisầu,ngâmmấycâuthơcảmkhái:
Tấmthânlấpbiểnvátrời
Thanhgươmyênngựamộtđờidọcngang
Giờđâymưagióphũphàng
Anhhùngmạtlộ,giangsơntiêuđiều.
NguCơđauđớnmuônphần,nóivớiHạngVũ:“QuânHánđãvâykíntứbề.Đạivươngđã
khôngcònýchí,tiệnthiếpcònsốnglàmgìnữa".Đoạndùnggươmđâmcổtựvẫn. HạngVũnénđauthương,đem800kỵbinhlợidụngđêmtốiphávâychạyvềphíanam,cuối
cùngbịquânHánđuổikịpbênbờsôngÔGiang(đôngbắchuyệnHoà,tỉnhAnHuy).HạngVũtựsát.CuộctranhhùngHánSởđếnđâychấmdứt. “Tướngquânkhảđoạttâm”
Cóthểlàmdaođộngquyếttâmcủatướnglĩnhđịch.
TháiBạtKhuêđánhđòntâmlý,thắngquânYên CuốithờiĐôngTấn,họMộDungthuộctộcTiênTiởphươngbắcsaukhilậpchínhquyền,
thườnggâychiếnvớichínhquyềnBắcNguỵdohọTháiBạt,cũngthuộctộcTiênTikiếnlập. NămTháiNguyênthứ20(năm395), tháng5,chúaYên làMộDungThùycửThái tửMộ
DungBảo,TriệuvươngMộDungLânđem8vạnquânđánhBắcNguỵ. MưusĩTrươngCổncủaBắcNguỵkiếnnghịvớichúaNguỵlàTháiBạtKhuêrằng:“Yêndốc
quânđánhta,cóýkhinhtavậytanêncốýgiảyếutránhxađểđốiphươngthêmkiêungạo,chờchúngmệtsẽđánhthìchắcthắng”. TháiBạtKhuênghe,dẫnbộlạcvượtHoàngHàsangphíatâyhơnngàndặmđểtránhquân
Yên. QuânYêntiếnđếnNgũNguyên,bắthơnbavạnhộdânNguỵhàngphục,thuhơntrămvạn
hộclương,đemchứacảởHắcThành(trênđấtMôngcổ),tiếptụctiếnHoàngHà,đóngthuyềnchuẩnbịvượtsông. Giữatháng8,chúaNguỵTháiBạtKhuêtậpkếtbinhlực,tháng9tiếnquânsangbờbênkia
HoàngHà,nghênhchiếnquânYên. TháitửMộDungBảobàytrậnbênbờbắc,chuẩnbịvượtsông.Bấtngờtrờimưalớn,gió
đánh giạtmấy chục chiến thuyền của quân Yên sang bờ nam. QuânNguỵ thừa cơ bắt cácthuyềnđóvớihơn300quânYên,songlậptứcthảchovềbờbênkia,làmbộyếuđuốisợsệt. LúcnàychúaYênlàMộDungThùylâmtrọngbệnh.TháitửMộDungBảodẫnquânởxa,
trong lòng luôn lo lắngnghĩ tớibệnhtìnhcủacha, liềnpháisứgiảvềkinhđô làTrungSơn(ĐịnhChâutỉnhHàBắc)thămhỏi.Nhưngsứgiảtrênđườngvềkinh,bịphụcbinhYênbắtgiamgiữtrongdoanhtrạiNguỵ. Mấythángliềnkhôngđượctincha,MộDungBảocàngsốtruột.TháiBạtKhuêbènsaisứgiả
bịbắtsốngtừbênnàysônggọitosangnói:“Chacủangươiđãchết,saongươikhôngtrởvề!” MộDungBảocàngthêmlongạibồnchồn.Tướngsĩcũngdaođộng,nhụtcảnhuệkhí.
Hơn10ngàysau,bộtướngcủaMộDungLânlàMộDưTungchorằngchúaMộDungThùy
đãchếtthực,âmmưulàmloạnđểlậpMộDungLânlênngôi.Âmmưubạilộ,MộDưTungvàphecánhbịTháitửMộDungBảogiếtchết.TừđóMộDungBảosinhranghiMộDungLân,nộibộbấthòa.
Tớitháng10,MộDungBảothấyrằnglầnlữachỉthêmrắcrối,ralệnhđốtthuyềntrại,rútquân.MộDungBảochorằngmặtsôngchưađóngbăng,quânNguỵchẳngcócáchgìbayquasôngtruykíchđược,nênkhônghềđềphòngphíasau. Nàongờtrờiđộtngộtchuyểnlạnh,mặtsôngđóngbăng.TháiBạtKhuêdẫnhơn2vạnkỵ
binhnhẹvượtmặtsôngphẳngnhưgươngđuổigấpquânYên. QuânYênđếnThamHợp(huyệnPhongTrấn,NộiMông)bỗngcógiólớnthổimạnh,trờiđất
âmu,mâyđenbaotrùmdoanhtrại.Trongquâncó1ngườitừnglàđạosĩ,tênChiHuyềnMãnh,chorằngđấylàđiềmgở,đềnghịMộDungBảohãychúýđềphòng.MộDungBảocảgiậnquát:“QuânđịchthấyuydanhcủatavàsựdũngmãnhcủaquânYênhádámđuổitheo.Gãđạosĩnóinăngnhảmnhí,tộiđángchémđầu!”.Tuykhôngtinđiềmgở,MộDungBảovẫnpháimấykỵbinhquaytrởlạitrinhsát. Trinhsátđiđượcmươidặm,khíhậubấtthường,xuốngngựangồinghỉ.LúcnàyquânNgụy
đãlẳnglặngtiếnđếnphíatâyThamHợpmàquânYênkhônghềhaybiết. MộDungBảođãđịnhkhitrờisángtrởlạisẽnhổtrại,nhưngvìgiótâybắcquámạnh,đành
hạlệnhchoquânsĩtiếptụcnghỉngơi. Hômsau,quânYênvừalênđường,nghetrênnúichiêngtrốngvangtrời,tướngsĩngẩnglên
thì thấyquânNgụy từ trênàoào trànxuốngnhưnướcvỡbờ.QuânYênbủnrủnchân tay,mạnhainấychạy, tất cảchạyramặtsôngphíađông.Mặtsông tuyđóngbăng,nhưngcả1lượngngườingựađôngnhưthếtrànxuống,tứcthờibăngvỡhếtchỗnàychỗkia.QuânYênchạyđằngtrướclầnlượtchìmnghỉmxuốngsông,nhữngkẻchạysaudồnđốnglại.QuânNgụyxôngvàochémgiết,bắtsống.TháitửMộDungBảomộtmìnhphóngngựachạythoát. TháiBạtKhuêđãdùngsáchlượcgiảyếu,đểtránhnhuệkhíbanđầucủađịch,sauđólàmrối
loạnlòngquânđốiphướng,rồimớitiếncôngtiêudiệt,giànhthắnglợihoàntoàn. “Thiêndụngbinhgiả,tịkỳnhuệkhí,kíchkỳđoạqui,thửtrịkhígiảdã”
Ngườigiỏidùngbinhphảitránhnhuệkhícủaquânđịchmớitớí,đợikhinhuệkhíđótiêutan
mớiđánh,đólàcáchnắmchắcsĩkhíquânđội.
TàoQuệtránhnhuệkhí,thắngtrậnTrườngThược MùaxuânnămTềHoàncôngthứhai(năm684trướcCôngNguyên),TềHoànCôngnghetin
nước Lỗ đang chỉnh đốn quân đội chuẩn bị đánh Tề, liền quyết định chủ động đánhtrước.TướngquốcQuảnTrọng can: “Trướcmắt sức ta chưađủmạnh,đốinội cầnphảiđểichínhtrị,chỉnhđốnquânsự,đôingoạicầnphảiliênminhvớicácchưhầu.Chờkhimạnhlênthìđánhmớicólợi”. TềHoàncôngnônnóngmuốnđánhngaynênkhôngngheQuảnTrọng,cửBãoThúcNhalàm
đạitướngđemđạiquântiếnthẳngđếnTrườngThược(đôngbắcLaiVu,SơnĐông)đánhLỗ. LỗTrangcôngcònnhớbàihọcnămtrướcbịđánhbạitrênđấtTềnênrasứcluyệnbinh,chế
tạobinhkhí,tíchtrữlươngthảo.NaythấyquânTềtiếnđánh,tựcảmthấybinhlựccủamìnhcònchưađủ,liềnquyếtđịnhdốctoànbộlựclượngquyếtchiếnmộtphen. NướcLỗcómộtthườngdântênlàTàoQuệ,nghetinquânTềđánhnướcmình,tựthấymình
cótráchnhiệm,quyếttâmđếngặpLỗTrangcôngđểtrìnhbàycáchnghĩcủamình. Bàcontronglàngcanông:“Đâylàchuyệnđạisựcủaquốcgia,hãyđểcácvịđạiquancơm
noáoấmmưuhoạch,ônghàtấtphảimuadâybuộcmình?”.TàoQuệnói:“Mấyvịấythườngchỉnghiđếnlợicủariênghọ,khôngbiếtlotínhsâuxađâu”. LỗTrangcôngđangcầnngườigiúpmìnhraquyếtđịnh,lậptứcchomờiTàoQuệ.
TàoQuệthấyLỗTrangcông,liềnhỏi:“Nghenóiđạivươngđãcóquyếtsáchtácchiến,thảo
dânchưarõđạivươngdựavàođâuđểgiànhthắnglợi?”.LỗTrangcôngnói:“Lươngthực,quầnáotrẫmkhônghưởngmộtmìnhmàcóchiachothầndân.Nayquốcgiagặpnạn,thầndânsẽđồnglònggiúptrẫm”. TàoQuệlắcđần:“Nhữngthứđạivươngbanphátchỉlàchútânhuệnhỏ.Huốnghồnhữngân
huệấycũngchỉdànhchomộtsốítngười.ĐãchắcgìtrămhọchịuquyếtchiếnvớiquânTề?!” LỗTrangcônglạinói:“Trẫmtếlễthầnminhthiênđịahếtsứcthànhtâm,nhấtđịnhsẽđược
trờiđấtphùhộ”.TàoQuệlạilắcđầulialịa. LỗTrangcôngtrầmngâmmộtlát,lạinói:“Mỗinămởnướctacótrămngànvụkiệntụng,
trẫmđều thận trọng xemxétđểphánquyết cho côngbằng.Trămhọ sẽ tin cậy vàủnghộtrẫm”.ĐếnđâyTàoQuệmớigậtđầu:“Đúngvậy!Đạivươngđãtậntâmvìdân,sẽdùngđượclòngdân,vậycóthểquyếtchiếnđượcrồi!” LỗTrangcônghỏi:“NgươicócáchgìđánhthắngquânTềchăng?”,TàoQuệđáp:“Đánhtrận
phảitùycơứngbiến,khôngcócáchđịnhsẵn.Xinđạivươngchothảodântheođạivươngrachiếntrường”. ThếlàLỗTrangcôngchoTàoQuệngồicùngxevớimìnhratiềntuyếnTrườngThược.
TàoQuệthấyquânLỗchiếmcứtrậnđịaởnơivừacóthểphòngthủ,vừacóthểtiếncông,
cáchbốtríthíchhợp,tronglòngtấtvui. TàoQuệđangquansáttrậnđịacùngvớiLỗTrangcôngthìquânTềnổitrốngthúcquântiến
côngdồndập.LỗTrangcôngsợtrậnđịaquânLỗbịđánhphá,địnhhạlệnhphảnkích.TàoQuệvộican:“Kẻđịchnămngoáiđãthắnglớnmộttrận,naysĩkhíđanghăng.Nếuquântanghênhchiến,chínhlàđúngýđồcủachúng.Vậytahãycốthủ,khônghòhét,khôngxôngra,nhưngquyếtkhôngđểchochúngtiếnlênmộtbước.Kẻnàotráilệnh,xinhãychémđầu!” QuânTềhòhét,chiêngtrốngvangtrời,xôngtớinhưngkhônggặpđối thủ,phía trậnđịa
quânLỗổnđịnhchắcchắn,khôngchútsơhở,đànhthuquânvề. Vàigiờsau,quânTềlạihòhét,nổitrốngtiếnquân.BãoThúcNhagiụcquânxungphong,
nhưngquânLỗkhôngainghênhchiến.Mộtlầnnữa,quânTềlạiphảiluivề. BãoThúcNhađộngviênquânsĩ:“QuânLỗkhôngdámnghênhchiếnlàvìrunsợ,hoặcđang
chờviệnbinh.Quântaphảixungphonglầnnữa,buộcchúngxuấtchiến,mớitiêudiệtđượcchúng”.TướngsĩquânTềtuykhôngtinlắm,nhưngđànhmiễncưỡngnổitrốngtiếnvềphíatrậnđịaquânLỗ. Rõrànglầnthứbanàytiếngtrống,tiếnghòreoquânTềcókhívôlực,độingũxôngtớiđã
chệchchoạc lấy lệ.TàoQuệnóivớiLỗTrangcông:“Bâygiờlà lúccóthểphảnkích!”Lệnhphảncôngtruyềnra,quânLỗđánhrấthăng,quânTềthuato.LỗTrangcôngđịnhhạlệnhtruykích.TàoQuệnói:“Hãykhoan,đểthảodânxuốngxexemđã!”. TàoQuệxemxétvếtxecủađịch,rồilạixemxéttinhkỳcủachúng,rồinói:“Bâygiờcóthể
truykích!”.LỗTrangcôngnghelời,hạlệnhtruykíchhơn30dặm,đánhquânTềtơibời,thurấtnhiềubinhkhívàxengựa. Thắnglợitrởvề,LỗTrangcônghỏiTàoQuệvềnguyênnhânthắnglợi,TàoQuệđáp:“Đánh
trậndựavàonhuệkhí.Khiquânđịchxungphongđếnlầnthứba,nhuệkhícủachúngđãhết.Lúcấyquântamớixôngtớiđánhbạiđượcchúng.Khiđuổiđịchphảiđềphòngphụcbinh.Khithảodânthấytinhkỳcủachúngngổnngang,vếtbánhxehỗnloạnthìbiếtlàchúngthuathậtphảibỏchạy,khôngcóphụcbinh,nênmớicóthểtruykíchđếncùng!”. “Dĩtrịđãiloạn,dĩtịnhđãihoa,thửtrịtâmgiảdã”
Lấysựnghiêmchỉnhcủaquânmìnhđốiphóvớisựhỗnloạncủaquânđịch,lấysựbìnhtĩnh
đốiphóvớisựhoangmang,đólàcáchnắmvữngtâmlýquânđội.
TạNgảilâmnguykhôngloạn,thắngMaThu NămĐôngTấnVĩnhHoàthứba(năm374),vuaTriệuởphươngbắclàThạchHổsaiThứsử
LươngChâulàMaThuđem8vạnquânsangđánhnướcLươngởphíatây. TintruyềnđếnCôTạng,kinhđônướcLương(thànhVõUy,CamTúc).NướcLươngnhỏbé,
lựclượngkémxaTriệu.VuaLươnglàTrươngTrọngHoavộihọpquầnthầnbànkếđốiphó. PhúcLộcbáTạNgảinói: “Thầnxinđượcđemquânchốngđịch!”.TrươngTrọngHoacả
mừng,vìbiếtTạNgải tuy ít tuổi,nhưngmưu trí, cửTạNgải làmđại tướngđembinhxuấtchiến. TrươngTrọngHoahỏiTạNgảicầnbaonhiêubinhmã,TạNgảichỉxin3vạnquânbộkỵ
nghênhchiến.TạNgảicửphótướngTrươngXươngđemquânvòngrasaulưngđịch,tựmìnhthìngồitrênmộtcỗchiếnxarấtnhẹ,tiệndichuyển,trênđặttrốngtrận,ngườithìmặcbộáoquanvănrộngthùngthình,dẫnquânthongthảtiếnvềdoanhtrạiquânTriệu. MaThuthấyTạNgảirađánhtrậnnhưvậy,cảgiậnnói:“1gãthưsinhlạidámkhinhtavậy
sao!ĐểlàmmấtnhuệkhícủaTạNgải,MaThupháiđộikỵbinh“LongTương”thiệnchiếnxôngthẳngvềphíaquâncủaTạNgải. “LongTương”chémgiếthunghãnmộttrận,làmchotiềnquâncủaTạNgảiphảitảnra,kỵ
binhđịchxôngtớitrungquân. MaThurấtđắcý,lệnhcho“LongTương"chiếmlấycỗchiếnxacủaTạNgảicònmìnhđứng
trêngòcao,chonổitrốngtrợchiến.Độikỵbinh“LongTương”dũngmãnh,trànđầykhíthế,hòreoxôngtớiphíaTạNgải.TùytùngcủaTạNgảirấtlo,đềnghịchủtướngxuốngxe,đổingựa.TạNgảimímcười,xuốngxe,nhưngkhôngđổingựa,bảotùytùnglấymộtghếtựa,đặtdướigốccâylớntrêntriềnđồi,đoạnungdungngồixuống,lệnhkhôngđượcđánhtrốngphấtcờgìcả,cứchờlệnhchàngmàhànhđộng. Đội“LongTương”xôngtớicáchTạNgảingoàitầmtênbắn,thấyTạNgảiungdungbình
thảnnhưvậy,chorằngcóphụcbinh,khôngdámtiếntiếp.MaThucũnglấylàmkỳ,nhưngchưanắmđượcýđồcủaTạNgải,cũngkhôngdámquyếtđịnh. TạNgảithấyquânđịchánbinhbấtđộng, liềnbảotùylùnglấyrượuthịtratrướcmặtăn
uốngcườinóivuivẻ,càngkhiếnMaThukhóhiểu. LúcnàyphótướngTrươngXươngđãtớiphíasaulưngquânTriệu,liềnphátđộngcôngkích,
cốýhòreo,chiêngtrốngthậtnáođộng.MaThuđanghoangmang,giờđâylạicàngcảkinh,vộihạlệnhluiquân.Mấyvạnbinhmãnghelệnhấy,khônghiểulýdo,lậptứcrốiloạn,TạNgảithừa
cơnổitrốngtiếncông,thếnhưbạtnúilấpbiển. MaThumuốnkhốngchếcụcdiện,nhưngđãmuộn.Binhbạinhưnúi lở,8vạnquânmấy
chốcđãbịđánhtantác,MaThu1mìnhphóngngựachạytrốn. “Dĩcậnđãiviễn,dĩdậtđãilao,dĩbãođãicơ,thửtrịlựcgiảdã”
Lấygầnchờxa,lấynhànchờmệt,lấynochờđói,đóchínhlàcáchnắmchắcsứcchiếnđấu
củaquânđội.
LýThếDândưỡngnhuệkhí,tăngquânlựcđánhquânTiết CuốithờinhàTùy,quầnhùngnổilênxưngvươngchiếmđất.HiệuuýKimThành(LanChân,
CamTúc)nhàĐường làTiếtCử thừacơkhởibinhnăm617, chiếmcứđịakhurộng lớn từThiênThủyđếnLanChâu,tựxưnglàTầnđế. Nămsau(năm618),thángNăm,LýUyênxưngđếtạiTràngAn,kiếnlậptriềuĐường,đổỉ
tênlàVõĐức.TiếtCửđem30vạnquânmưuchiếmTràngAn,tháng6tiếncôngKinhChâu,tháng7tiếngầnCaoGiá. CòncáchTràngAnmộttrămdặm,kinhthànhđãchấnđộng.LýUyêncửTầnvươngLýThế
Dânlàmchủsoáiđemquânnghênhchiến.LýThếDândẫnquânsangphíatây,đếngầnthànhCaoGỉáhạtrại.HọLýchorằngTiếtCửđemquântừxađếnlươngkhôngđủ,muốnđánhnhanh,chờkhiquânđịchhếtlương,mỏimệt,mớiphảnkích. QuânTiết Cửnhiềuphen khiêu chiến, cho quân sĩ đến trước trại quânĐường chửi bới.
TướngsĩquânĐườngnhiềungườichịukhôngnổi,xinrađánh,đềubịLýThếDânkiênquyếtnghiêmcấm. Đếntháng7,trờinóngbức,trongtrạicóbệnhdịchsốt.ChínhLýThếDâncũngbịlây,người
khinóngkhilạnh,phảiủytháccôngviệclạicho2tướngLưuVănTịnhvàĐoạnKhaiSơn. LýThếDândặn:“Quânđịchvàosâuđấtta,lươngítquânmệt,chúngcókhiêuchiến,tacứcố
thủ,đừngxuấttrận”.Haitướngvângdạluira. Vềđếntrướngcủamình,ĐoạnKhaiSơnnóivớiLưuVănTịnh:“Chủsoáikhôngmuốnhaita
xuấtchiếnvìsợtakhônglàmnổiđạisựđóthôi”.LưuVănTịnhimlặngkhôngnói.ĐoạnKhaiSơnthấyLưuđãdaođộng,nóitiếp:“TiếtCửnghetinchủsoáitabịbệnh,tấtsẽkhinhđịch.Nếutanhânđóxuấtchiến,ắtsẽthắnglợi”. LưuVănTịnhvốnđượcLýThếDântrọngdụng,nhưngchưatừng lậpcông lớn,quảthực
muốnnhânlúcchủsoáibịbệnh,màchỉhuyđánhmộttrậnlớnđểlậpcôngđềnđáp.ThếlàôngcãilệnhchoquânđộibàytrậnởphíatâynamthànhCaoGiá. TiếtCửthấyquânĐườngbàytrậnxuấtchiến,màviệccảnhgiớikhôngnghiêm,chorằng
thờicơtới,liềnphaotinquânmìnhthiếulương,tướngsĩmắcbệnh,phảilậptứcrútquân.Buổichiềuquảnhiênchonhổtrại,nhưngngầmchọntinhbinhquaytrởlạivòngraphíasauquânĐường.
QuânhaibêngiaochiếntạiThiểmThủy(TrườngVõ,tỉnhThiểmTây).LưuVănTịnh,ĐoạnKhaiSơncốlậpcông,dốctoànlựcrađánh.TiếtCửthúcquânnghênhchiến,tiếnghòhétchémgiếtvangtrời.TrờitốisẫmthìphụcbinhcủaTiếtCửbấtngờtừphíasauxôngtới,quânĐườngrốiloạn,chếtmấyviêntướng,binhsĩbịchết,bịbắtquánửa.LưuVănTịnh,ĐoạnKhaiSơnđànhbỏchạy.TiếtCửtruykích,thừathắngchiếmluônthànhCaoGiá. LýThếDângắnggượngthuthậptànbinh,luivềTràngAn.LưuVănTịnh,ĐoạnKhaiSơnđều
bịgiángchức.LýThếDânnóivớihọ:“Lấygầnchờxa,lấynhànchờmệt,lấynochờđói,ấylàcáchchủyếuđểnắmchắcsứcchiếnđấucủaquânđội,monghaivịnhớkỹbàihọcnày”. Tronglúcđó,mưusĩHáchÁicủaTiếtCửlạihiênkế'“NayquânĐườngvừađạibại,tướngsĩ
bịgiết,bịbắt,kinhđôdàođộngtanênthừathắngtiếnthẳngđếnTràngAn”.TiếtCửliềntậptrungbinhỉựcchuânbịtiếnđánhTràngAn,Nhưngngaytrướchômxuấtphát,TiếtCửlănraốmchết,kếhoạchtiếncôngTràngAnphảihủybỏ. ContraiTiếtCửlàTiếtNhânQuảlênthay,để1phầnlựclượnglạigiữCaoGiá,cònmìnhvề
đóngquântại thànhTriếtGiá.QuânTiết thườngxuyênquấyđảo, thànhTràngAnmấybậnkinhđộng. Tháng9nămđó,TiếtNhânQuảđemquânbaovâyKinhChâu.Íthômsau,lươngthựctrong
thànhcạnkiệt,PhiêukỵtướngquângiữthànhlàLưuCảmphảigiếtcontuấnmãcủamìnhlấythịtchiachobinhsĩăn,cònmìnhchỉhầmxươngmúttủychođỡđói. TrườngBìnhvươngLýThúcLươngcủanhàĐườngđemquântớicứuKinhChâu.Tránhbị
đánhtừhaiphía,TiếtNhânQuảphaotinhếtlươngphảirútlui,lệnhchoquângiữthànhCaoGiáphảigiảbộđầuhàng.LýThúcLươngkhôngbiếtđólàngụykế,liềnsaiLưuCảmđinhậnthành. LưuCảmdẫnquânđến,thấycổngthànhđóngchặt,khôngcóbiểuhiệnđầuhàng,lạinghe
trênthànhcóngườinóivọngxuống:“QuânTiếtđãbỏchạytừsớm,cácvịcóthểleolênthànhmàvào”. LưuCảmcảgiận,saiquânđốtcổng.Trênthànhliềndộinướcxuốngliền.LưuCảmbiếtLý
ThúcLươngmắcphảigiankếcủađịch,vộiralệnhchobộbinhrúttrước,cònmìnhdẫntinhbinhhộvệphíasau.Lậptứctrênthànhnổilênbađốnglửa.TiếtNhânQuảthấytínhiệu,liềnkéoquântớiđánhnhaudữdộivớiquânĐườngtạiTếXuyên. QuânĐườngyếuhơnhẳn,thuato,Lưucảmbịbắtsống.TiếtNhânQuảlạitiếnđánhKinh
Châu,dẫnLưuCảmđếndướithành,bắtôngphảinói“Việnbinhđãbịđánhtan,chibằngnênsớmrahàng”.NhưngLưuCảmhétlớn:“Quângiặcđãcạnlương,sắpthuađếnnơi.Tầnvươngđãcửmấychụcvạnđạiquângấptớicứuviện.Trongthànhđừnglo…”. LưuCảmchưanóihếtlờiđãbịTiếtNhânQuảsaicắtlưỡivàtróivàochiếcgòbênthành,
chokỵbinhphingựadùngônglàmđíchmàbắntên.LưuCảmhisinhanhdũng.
LýThúcLươngvàtướngsĩtrênthànhchứngkiếncảnhđóđềuthánphụcLưuCảm,cămhậnquânđịch,hếtlònggiữthành,TiếtNhânQuảđánhnhiềungàykhônghạđượcthành. Khônglâu,LýThếDânđemquânđếncứuviện.TiếtNhânQuảpháiTôngLaHầuđẫnđội
tiênphongngănchặn.TôngLaHầumấylầnkhiêuchiến,LýThếDânvẫnkhôngxuấtchiến. Chưtướngkhônghiểu,hỏi: “LầntrướcTiếtCửđánhCaoGiá,vìhắntừxađến,khôngđủ
lương thực,muốnđánhnhanh.NayquânđịchđãchiếmCaoGiá,vì saoquân takhôngđánhnhanh?” LýThếDângiảithích:“Quântamớithuatrận,sĩkhísasút.Quângiặcđắcthắng,sinhkiêu
ngạo.Tacố thủ,chờquânđịch từkiêungạosinhchủquan,chánnản,khôngđềphòng,cònquântathìnuôidưỡngnhuệkhí,khíđóđánhmộttrậnlàtoànthắng.Chưtướnggậtđầukhenphải.LýThếDânhạlệnh:“Trongquânaidámgiụcđánh,sẽbịchémđầu!”.ThếlàquânĐườngquyếttâmphòngthủ,bấtchấpkẻđịchkhiêuchiến. Hơn60ngàytrôiqua,quânđịchcạnlương,sĩkhísasút.Thấyquânlínhtrễnải,tướngđịch
ra tayđánhđậphọ,khiến lòngquâncàngdaođộng,chánchường.Thế làngàyngàyđềucóquânsĩsanghàngquânĐườngđểđượcsống,thậmchícókhicả1đơnvịrahàng.LýThếDânđốiđãivớihọtửtế,choănuốngđầyđủ,dođómàôngnắmrõtìnhhìnhđịch,ôngchorằngthờicơđãtới,hạlệnhquyếtchiến. LýThếDâncửTổngquảnhànhquânLươngThựcdẫn5000binhmãđếnThiểmThủyhạtrại
đợilệnh.TôngLaHầuthấybinhmãLươngThựcliềndốctoànlựctiếncông.LươngThựctheođúng lệnhLýThếDân,kiên trìphòng thủ,mấy lầnđánh luiđội liênphongquânTiết, songkhôngchủđộngxuấtkích. TôngLaHầucholínhchặnđứngnguồnnước.TrạiquâncủaLươngThựcbịthiếunướccho
ngườivàngựa,songvẫnkiêntrìchịuđựng.Lúcđó,LýThếDânchorằngquânđịchđãhoàntoànmỏimệt,nóivớichưtướng:“Cóthểxuấtchiếnrồi'”.QuânĐườngsauhơnhaithángnghỉngơi,tinhthầnvàsứclựcđềudồidào,hồhởixuấtkích. Hômsau,LýThếDânpháiđạitướngBàngNgọcbàytrậnởphíanamThiểmThủy.Nơinày
không cóđịahìnhhiểmyếuđểphòng thủ.TôngLaHầu liềnbỏquânLươngThực, chuyểnhướngtấncôngquânBàngNgọc.BàngNgọccốchốngđỡ,nhưngvìlựclượngchênhlệch,phảirútdần.TôngLaHầuđuổitheoráoriết. Đúnglúcây,LýThếDândẫnquânchủlựcđãvòngraphíabắcThiểmThủy,bấtngờđánh
vàosaulưngquânTiết.TôngLaHầucảkinh,vộikéoquântrởlạiliềuchếtchốngcự.LýThếDânđíchthândẫnmấychụckỵbinhxôngtrướcvàotrậnđịchchémgiếtmãnhliệt,uythếkhóđịch.QuânĐườngtràntới,tiếnghòreovangđộng1góctrời. BàngNgọccũngtừphíanamphảncông.QuânTiếtbịđánhtừhaiphía,thuato,thươngvong
mấyngànbinhmã.TôngLaHầudẫntànbinhbỏchạy,LýThếDânchỉđemhaingànkỵbinhchuẩnbịtruykích.TổngquảnTầnChâulàĐấuQuỹgiữcươngngựalạican:"TiếtNhânQuảcòn
chiếmgiữthànhtrìkiêncố,TôngLaHầuvừathuachạy,nhưngtachưathểkhinhđịch.Xinhãytạmdừng,chờrõtìnhhìnhhãyđánhtiếp,đềphòngbấttrắc”. LýThếDânnói:“Tađãsớmnghĩtớiđiềuđó,naynênthừathắngđuổitheo,khôngthểđểlỡ
thời cơ”.ĐấuQuỹ vẫn chưa buông cươngngựa, nói tiếp: “Muốnđuổi theo, xin cửmột đạitướngcũngđược,đạivươngmìnhngọcngànvàng,xinhãybảotrọng!”.LýThếDânđáp:“Nếukhôngnguyhiểm,tacóthểdừng;nếunguyhiểm,cửngườikhácđi,takhôngnỡ!”.Đoạnraroiquấtngựaphóngđi. TiếtNhânQuảthấyTôngLaHầubạitrận,LýThếDântruyđuổi,liềnbàytrậnởngoàithành
ChiếtGiáchờđợi.LýThếDânchoquânchiếmKinhThủyđểcắtđứtđườngtiếptếlươngthựcvàđườngrútcủađịchquân.QuânTiếthoảngsợ,tướngHỗnCánđemquânrahàng.TiếtNhânQuảcảkinh,bỏtrậnvàothànhcốthủ. LýThếDânkéoquânđếnchânthành,hậuquâncũnglầnlượtkéotới,vâychặtthànhChiết
Giá.QuânTiếttrongthànhvừalosợ,vừaoántráchchủtướng,mấthếttinhthần.Nửađêm,tướngsĩmởcửathànhrahàngquânĐường. TiếtNhânQuảtuyệtvọng,bịbuộcphảiđầuhàng,quânĐườngtiếpnhậnhơnmộtvạnhàng
binh.TừđóđịakhuLũngHữurộnglớntrởthànhđấtcủatriềuĐường. Tạilễmừngcông,chưtướngchúcmừngLýThếDân,hỏi:“Saukhithắngtrậnđầu,đạivương
khôngđemtheobộbinh,chỉdẫnhaingànkhinhkỵđuổiđịchđếntậnChiếtGiá.Khiđóchúngthầnđềuchorằngkhôngthểhạđượcthành.Nhưngcuốicùngđạivươnglạinhanhchóngphátanquânđịch,khôngrõlànhờdiệukếgì?”. LýThếDânđáp:“TướngsĩcủaTôngLaHầuđềulàngườiLũngNgoại,kiêudũnghunghãn.
Tanuôidưỡngnhuệkhí,chờđịchmệtmỏimớiđánhbạihắn,nhưngthắnglợichưalớn.NếuđểhắnvàothànhChiếtGiá,họpquânvớiTiếtNhânQủathìtakhóchiếmđượcthành.TaphảiđuổigấpbuộchắnchạyvềLũngNgoại.KhiđóTiếtNhânQuảcònlạimộtmình,lòngquândaođộng,chánchường.Tamớicóthểbuộcchúngđầuhàng". “Caolănghốthướng,bốikhưuhốtnghịch”
Địchchiếmnúicaothìtakhôngđánhlên,địchdựavàogòđốngthìtakhôngnênđánhchính
diện.
ĐoànThiềuđánhtừtrênnúixuống,pháquânChu ThờikỳNamBắcTriều,nămĐôngNgụyVõĐịnhthứ8(năm550),CaoDươnglậtđổĐông
Ngụy,xưngđế,quốchiệuTề,sửgọilàBắcTề.Năm557,VũVănGiáclậtđổTâyNgụy,xưngđế,quốchiệuChu,sửgọilàBắcChu.BắcChuvàBắcTềnămnàocũngđánhnhau. BắcChutruyềnđếnđờiVũVănUng,nhiềuphenliênhợpvớiĐộtQuyếtđánhTề.NămBắc
ChuBảoĐịnhthứ3(Năm563),VũVănUnglạitriệuquầnthầnthươngnghị,quầnthầnđềnghịpháimườivạnhùngbinhlầnnữađánhTề.TrụquốclàDươngTrungnóibinhkhôngcầnnhiều,chỉcần5vạnkỵbinhtinhnhuệlàđủ. VũVănUngliềncửDươngTrunglàmsoái, lĩnhmộtvạnbộkỵxuấtpháttừphíabắc;đại
tướngĐạtHềVũdẫn3vạnquântừphíanam,hẹnsẽhợpquântạiTấnDương(tâynamTháiNguyên.SơnTây)trênđấtTề. DươngTrungliêntiếphạhơn20thànhcủaBắcTề,côngpháảiKinhLĩnh(tâybắchuyện
Đại,SơnTây),uythếlừnglẫy.BaKhaHãn(thủlĩnh)củaĐộtQuyếtlàMộcCan,ĐịaĐầu,BộLycũngđemmườivạnkỵbinhđếnhộiquâncùngtiến. ChúaBắcTềlàCaoTrạmtuyhammêtửusắc,nhưngbiêngiớibịxâmphạm,cũngkhông
ngồiyên,liềncấtquântừkinhđôNghiệpThành(tâynamLâmChương,tỉnhHàBắc)tiếnvềTấnDương. Bâygiờđang giữa thángChạp, tuyếtphủ trắngmặtđất.QuânTề gội tuyết gấpđếnTấn
Dương,lệnhchoTưkhôngHộcLuậtQuangcùngbavạnbộkỵbinhđóngtrạitạiBìnhDương(tâynamLamPhần,SơnTây),trấnthủphíanam,đểchốngquânChucủaĐạtHềVũ. DươngTrungcùngbathủlĩnhĐộtQuyếtkéoquântớidướithànhTấnDương.ChúaTềCao
Trạmlênthànhquansát,thấyquânđịchđôngnhưkiến,thếnhưnướclũ,bấtgiáctáimặtnói:“Địchmạnhnhườngkia,làmsaochốngđỡđây?!”.Đoạnvộitrởvàotrướng,đemmấyngườithântínbỏtrốn.TriệuQuậnvươngCaoDuệvàHàGiánvươngLýUyểncanngănmớiởlại. LýUyểnđềnghịcửCaoDuệchỉhuyphòngthủ,ắthiệulệnhsẽnghiêmminh.ChúaTềliềncử
CaoDuệlàmTiếtchế,ThứsửTịnhchâuĐoànThiềuphụtráchquânvụ.ĐoànThiềulàhoàngthânBắcTề,rấtcótàicầmquân. Đôibêncầmcựhơn10ngày.ĐầuthángGiêngnămsau,chúaTềlênthànhlầu,thấyquân
dungvôcùngtềchỉnh.ThủlĩnhĐộtQuyếtlàMộcCanthấyvậy,cóvẻlosợ,tráchngườinhàChu:“CácvịbảoquânTềrốỉren,suyyếu,dễdiệt,nêntamớitớiđây.Nayraxemhoàntoànkhôngphảinhưvậy.Đủthấycácvịnóingoa!”.
QuânChuchưachịu,đembộbinhtớicửathànhphíatâykhiêuchiến.TướngTềcóngườimuốnrađánh,ĐoànThiềukhôngchấpnhậnnói:“Chúngtaphảicốthủlấynhànchờmệt,đợithờicơmớihànhđộng”,rồitruyềnlệnh:“Khinàotachophấtcờgióngtrốngmớiđượcxuấtkích!Kẻnàotráilệnhsẽbịchémđầu!” QuânChukhiêuchiếnmãi,quânTềkhôngchịura,khíthếdầngiảmsút.Đúnglúcđó,quân
Tềnổitrốngdồndập,mãnhliệtxôngra,quânChubịbấtngờ,hoangmangrối loạn.DươngTrungkhôngcựnổi,chỉmongquânĐộtQuyếtđếntrợchiến.SongMộcCanlạidẫnquânlêndãynúiphíatâylogiữmình,bỏmặcquânChu.QuânChutantácchạyvềQuanTrung.BathủlĩnhĐộtQuyếtcũngrútvềphíabiêngiới. ĐoànThiềutrướcsauvẫnkhôngtruykích.QuânĐộtQuyếtrútquaKinhLãnh,hẻmnúigiá
rétthấuxương,ngựabịrụnglông,ngườithìmỏimệt.VềđếnVạnLýtrườngthànhthìngựachếthếtngườiphảichốnggậylêbước. TướngChulàĐạtHềVũởBìnhDươngvẫnchưahaytinDươngTrungbạitrận.TướngTềlà
HộcLuậtQuangcốýviếtthưgiễucợt,đạiý:“Hồnghạcđãcaochạyxabay,kẻchănglướicònchờdướibãilaulàmgìvôích!”.ĐạtHềVũđọcthư,đoánDươngTrungđãthua,ngayhômđórútquânluivề.GiữađườngbịquânTềđuổikịp,phảivừađánhvừalùimớithoátthân,mấthơnhaingànquân. HộcLuậtQuangtrởlạiTấnDương,chúaTềCaoTrạmvuiquáômlấyHộcLuậtQuangmà
khóc.Ngàyluậncông,CaoDuệđượcthănglàLụcThượngThưSự(tươngđươngtểtướng),HộcLuậtQuanglàmTưĐồ,ĐoànThiềulàmTháiSư. BắcChuđánhTấnDươngchưaxong,tháng6nămsaulạihẹnvớiĐộtQuyếttiếptụctiến
côngBắcTề.ChúaTềCaoTrạmmuốntạmngưngchiếntranh,liềnđemHoàngcôvàmẫuthâncủaTấncôngVũVănHộnhàChutừnglưulạc30nămởđấtTềtrảvềchochúanhàChuđểcầuhoàhiếu.VũVănHộđượcmẹ,muốnkếtgiaovớiTề,nhưngthủlĩnhĐộtQuyếtlàMộcCanđãtậphợpbinhmã,cứpháisứgiảtớigiụccấtbinhnhưướchẹn.ChúanhàChusợbộiướcsẽbịĐộtQuyếttrởmặt,đànhlệnhxuấtchinh. Đầutháng10nămBắcChuBảoĐịnhthứtư(564),chúanhàChulàVũVănUnglệnhVũVăn
Hộđiều20vạnbinhmãcủasáuTrụquốcvà12đạitướngđiđánhTề.VũVănUngtraothượngphươngbảokiếmchoVũVănHộvàđếntậnSaUyểnđộngviêntướngsĩ. VũVănHộđếnChươngQuan,pháiTrụquốcÚyTrìQuýnhdẫn10vạntinhbinhđánhLạc
Dương.VũVănHiến,ĐạtHềVũ,VươngHùng...hạtrạitạiMangSơn(phíatâytỉnhHàNam)thànhthếbaovây. QuânChuđắpgò,đàođịađạo, tìmđủcáchmàsuốt30ngàykhôngpháđược thànhLạc
Dương.VũVănHộhạlệnhcắtđứtđườngHàDương(tâynamhuyệnMạnh,HàNam)đểngănchặnviệnbinhcủaBắcTề. ChúaTềCaoTrạmđiềuLanLăngvươngCaoTrườngCungvàtướngHộcLuậtQuangđicứu
LạcDương.HaicánhquânnàytớigầnLạcDương,thấythếmạnhcủaquânChukhôngdámtiếnnữa.CaoTrạmchotriệuĐoànThiềuhỏi:“LạcDươngnguycâp,trẫmmuốncấtbinhcứuviện;nhưngĐộtQuyếtxâmphạmphíabắccũngphảicứu,ýkhanhthếnào?” ĐoànThiềuthưa:“ĐộtQuyếtxâmphạmlàchuyệnnhỏ,quânChuđánhLạcDươngmớilà
chuyệnlớn.Thầnnguyệncấtbinh1phenđánhbạiquânChu”.CaoTrạmmừngrỡ,cửĐoànThiềuđem1000binhkỵđitiênphong,cònmìnhdẫnđạiquânđitiếpứng. ĐoànThiềuhànhquâncấptốc,vượtHoàngHàxuốngphíanam.Vìdạonàytrờiâmu,quân
Chukhônghềpháthiện,hơnmộtngànkỵbinhcủaĐoànThiềulạicốgiữkinhànhtung,đếnngoạithànhLạcDương,ĐoànThiềuhạtrạivàdẫnchưtướnglênmộtgòcaoởMangSơnquansátthếtrậnquânChu. 3cánhquânChucủaVũVănHiến,ĐạtHềVũ,VươngHùngđềuáplưngvàocácgòđốngphía
dướiMangSơn.ĐoànThiềunhớkỹđiềuấy,khitiếnđếnhẻmnúiTháiHòahợpquânvớiCaoTrườngCungvàHộcLuậtQuang,ôngmớibốtríchốngđịch. ĐoànThiềuchỉhuyquântừtrênnúiđánhxuống,nhưngthựcrachỉhưtrươngthanhthế.
QuânChuchủyếu làbộbinh,ỷđông, tràntớiđánh.Đượcmột lúc,ĐoànThiềuquayđầu
ngựachạy,quânChubámriếtđằngsau.ĐoànThiềudụchúngvàosâutronghẻmnúi,mớihạlệnhxuốngngựa,quaylạiđánh.QuânChuđãphạmvàođiềutốikỵtrongbinhpháplà“khôngtấncônglênnúicao”,rơivàothếbấtlợi.CònĐoànThiềuthìtheođúngbinhphápdụđịchrakhỏigòđống,nơichúngdựalưng,đếnchỗkhácmàđánh.QuânTềtừtrêncaođánhxuống,thếnhưthácđổ.QuânChulớprớtxuốngvực,lớpngãxuốngkhe,tửthươngvôsố. CánhquâncủaÚyTrìQuýnhthấytiềnquânthuato,liềnbỏvâyLạcDươngmàchạy,vứtbỏ
giáptrượng,dụngcụ;suốt30dặmtừMangSơnđếnCốcThủyngổnngangđồvật. ChỉcóVũVănHiến,ĐạtHềVũ,VươngHùngcònởlạiđánhnhau.VươngHùngbịHộcLuật
Quangdùngtênbắnchết.VũVănHiếnđangđônđốcbinhlính,địnhngàymaiđánhtiếpthìĐạtHềVũnóinhỏ:“QuânvâyLạcDươngđãrút,lòngquândaođộng,nếutakhôngnhântrờitốirútngayđêmnayengàymaikhôngcònđườngvề”.VũVănHiếnralệnhchoquânlặnglẽnhổtrại,rútchạyvềphíatây. CaoTrạmđãkéoquântrởlạiLạcDương,lạiđượctinquânĐộtQuyêtđãrút,vôcùngmừng
rỡ,thăngĐoànThiềulàmTháiTể,HộcLuậtQuanglàmTháiuý,CaoTrườngCunglàmThượngThưlệnh,thưởngcôngchonhiềutướngsĩ. “Dươngbắcvậttòng”
Địchgiảvờthuachạythìchớđuổitheo.
QuáchTửNghigiảthuađánhtanphảnquân ĐườngTúcTông,năm757,vuaĐườnglàLýHưởngcửcontrưởnglàQuáchBìnhvươngLý
Thíchlàmnguyênsoái,QuáchTửNghilàmphósoái,đem15vạnquânđánhbạihaiđạophảnquâncủaAnLộcSơnvàSửTửMinh,chiếmlạihaikinhTràngAnvàLạcDương. Loạnquânbỏchạyvềphíabắc,nhómđầutiênvềtớiPhạmDương(vùngphụcậnBắcKinh)
đượcSửTửMinhthuthập.AnKhánhTựgiếtchalàAnLộcSơn,lênngôi,sợSửTửMinhlàmphảnvềvớitriềuĐường,saihaitướngtâmphúclàASửNaThừakhanhvàAnThủTrungdẫnquânđếnnhậpvớiSửTửMinh,dặnkhicócơhộithìtrừkhửSửTửMinh,SửTửMinhnghelờikhuyêncủatùytướng,bắtgiữhaitướngdoAnKhánhTựpháitới,rồiđemtámvạnbinhmã,13 quận về hàng triều đình.ĐườngTúc Tông cảmừng, phong SửTửMinh làmQuyNghĩavươngkiêmTiếtđộsứPhạmDươngvàpháihọSửđemquânđitrừngphạtAnKhánhTự. NămCànNguyênthứnhất(năm758),tháng6,đạitướngLýQuangBậtchorằngSửTửMinh
làkẻxảoquyệt,trướcsaucũngsẽlạilàmphản,tâuvớiĐườngTúcTôngchiaquâncủahọSửra.TúcTôngliềnphongÔThừaÂn,mộtngườithântíncủaSửTửMinhlàmTiếtđộphósứPhạmDương,đểÔThừaÂnchờcơtrừkhửSửTửMinh.Kếhoạchbạilộ,SửTửMinhgiếtÔThừaÂnvàlạichốngtriềuđình. LúcnàyTúcTôngđangdốctoànlựcbìnhđịnhAnKhánhTựphảitạmthờihoàhoãnvớiSử
TửMinh.Tháng9,LýHưởngmớisaiQuáchTửNghicùng7tiếtđộsứtrừngphạtAnKhánhTự,lạipháihaitiếtđộsứ,trongđócóLýQuangBậthiệptrợdẹpphảnloạn. QuáchTửNghiđemquânbảnbộđitrước,từHạnhViên(đôngnamhuyệnCấp,HàNam),
vượtHoàngHà,đánhHoạchGiá(HoạchGiá,HàNam),đánhbạicánhquâncủaAnTháiThanh. AnTháiThanhchạyvềVệChâu(huyệnCấp,HàNam).QuáchTửNghitiếnđánhVệChâu.
LúcnàycáctiếtđộsứkháccũnglầnlượtkéođếnhợpvâyVệChâu.AnKhánhTựnhậnđượccấpbáocầuviện.AnTháiThanhcậymìnhcó7quận,60thành làmcăncứ,quântinhnhuệlươngthảodồidào,liềnđem7vạntinhbinhchialàmbađạocứuVệChâu.ThượngquândoThôiCànchỉhuy,hạquândoĐiềnThừaTưchỉhuy, trungquândođíchthânAnKhánhTựthốnglĩnh. QuáchTửNghinghetinquânAnKhánhTựkéođến,phái3000cungthủmaiphụcbêntrong
lũyđất,còntựmìnhdẫnquânrađánh. Đôibêngiaochiếnkhônglâu,QuáchTửNghigiảthuachạy.AnKhánhTựmuốnbáothùhai
trậnthuatrước,thúcquânđuổitheo.QuáchTửNghidụquânAnKhánhTựtớidướichânlũyđất,độtnhiênphụcbinhvụtdậy,tênhắnnhưmưa.QuânAnđạibại.QuáchTửNghithừathắng
truykích,giếtvôsốquânAn.EmruộtcủaAnKhánhTựlàAnKhánhHòatrúngtênngãngựa,bịgiếtchết.QuântrongthànhVệChâuthấyviệnbinhbịđánhtantácthìkinhhoàngbỏchạy.QuânĐườngchiếmđượcthành.QuáchTửNghiđemquântruykíchđếntậngòSầuTưphíatâyNghiệpThành.Trongchiếndịchnày,quânĐườngdiệtcảthảyhơn3vạnquânđịch,bắtsống1000tên. “Nhuệtốtvậtcông”
Quânđịchtinhnhuệthìchưanêntiếnđánh.
BàoPhòngđánhđịchtinhnhuệ,bịthảmbại BàoPhònglàngườiChâuNang(NangPhán,HồBắc),mồcôichatừsớm,nhànghèo,nhưng
hiếuhọc,chịukhó,cuốinămĐườngThiênBảothiđỗtiếnsĩ,ralàmquanởChiếtĐông,PhúcKiến,GiangTây,cócông,đượcthăngđếnchứcCôngbộthượngthư,nhưngkhôngcósởtrườngcầmquânđánhtrận. Năm778, thángGiêng, tộcHồiHột đemquân xâmphạmbiên giới phía bắc, lúc ấyBào
PhòngđangphụtráchphòngthủdảiđấtTháiNguyên. KhiquânHồiHộttiếnđếngầnTháiNguyên,TiếtđộsứHàĐônglàLýTưLươngnóivớiBào
Phòng:“TinhbinhHồiHộttừxađến,chỉmuốnđánhnhanh.Quântakhóchốngđỡ.Chibằngnênlậphaiphòngtuyến,kiênquyếtcốthủ”.ThấyBàoPhòngimlặng,LýTưLươngnóitiếp:“QuânHồiHộtđangđầynhuệkhí,quântahãycốthủchưagiaochiến,chờđịchsasút,hếtnhuệkhímàđánh.Lúcấyhaiphòngtuyếnưướcsaugiápcôngthìsẽtoànthắng”. BàoPhònglắcđầu:“Quângiặcđitớiđâulàchémgiếtcướpbóctớiđó.TalàtướngcủaĐại
Đườnglophòngthủ,nếuđểđịchtiếnsâuvàothìcótộilớnvớitrămhọ”.ĐoạnhạlệnhchođạitướngTiêuBáDuđemquânrờithànhđigấpchặnđịch. TiêuBáDudẫnquânđi liền50dặm, tới thànhDươngKhúc(trấnDươngKhúc,bắcThái
Nguyên,tỉnhSơnTây),gặpquânHồiHộtxâmnhập.Đôibênđánhnhauto,quânHồiHộtđangđầynhuệkhí,cònquânĐườngvốnítđượchuấnluyện,vừamớitậptrungđãhànhquângấprút,mớiđánhđãthua.TướngTiêuBáDuvàhộtướngliềuchếtchốngcự,nhưngcuốicùngbịthuato,chếthơnmộtvạnngười. “Nhịbinhvậtthực”
Địchđemmồiranhửthìchớnuốt.
DươngHànhMậtthảmồidụđịch,thắngtrậnQuảngLăng ThờiĐườngHiTông,niênhiệuQuangKhải,TiếtđộsứHoàiNamlàCaoBiềntrọngdụng
nhữngquanlạitànácnhưLãDụngChikhiếnngườingườioánhận.NămQuangKhảithứba(năm887),tháng4,mượndanhnghĩatrừngphạtLãDụngChi,TảsươngđôtribinhmãsứcủaHoàiNamlàTấtSưĐạcvàQuânsứcủaHoàiNinhlàTrịnhHánChươngđemquânđánhtrịsởcủaHoàiNamlàthànhQuảngLăng(DươngChâu). TấtSưĐạccònpháibộtướngcủamìnhlàTônƯớcđemthưđếnQuansátsứTuyênChâulà
TầnNgạnđềnghịcùngcấtbinh,hứanếuhạđượcQuảngLăng,sẽđểTầnNgạnlàmthốngsoái.TầnNgạnxemxongthư,caohứngsaiTrầnTruđem3000quânđếnDươngTửhỗtrợTấtSưĐạc. TấtSưĐạcdẫnquânđếndướithànhQuảngLăng.CaoBiềnhoảngsợ,cửHứaKhamđemthư
vàrượuthịtđếngọilàđểúylạoTấtSưĐạc,nhưngHứaKhamchưakịpnóiđãbịTấtSưĐạcralệnhchémđầu. LãDụngChilàkẻxảotrá,gianác,nắmthựcquyềnởdinhTiếtđộsứ.Hắnmượndanhnghĩa
CaoBiền, cửThứ sửHộChâu làDươngHànhMật làmHànhquân tưmãđemquânđi cứuQuảngLăng.MưusĩViênTậpcủaDươngHànhMậtphân tích tìnhhình,nói: “CaoBiềnmêmuội,LãDụngChigiantà,TấtSưĐạcngỗngược,bahạngngườiấytụhợpmộtchỗ,tiệnchotadùngbinh.ĐâylàýtrờimuốnđểHoàiNamcóminhcôngđây.Xinngàicấtquânđingay”. DươngHànhMậtđemtoànbộbinhmãHộChâuvàmượnthêmlựclượngcủaThứsửHoà
ChâulàTônĐoan,cộnglạiđượcmấyngàn,tiếngấpđếnQuảngLăng.Tháng5thìtớiThiênTrường. TấtSưĐạclúcnàyđãvàođượctrongthành,bứcCaoBiềnphảicửhắnlàmTiếtđộphósứ,
Hànhquântưmã.QuansátsứTuyênChâulàTầnNgạncũngđíchthândẫnhơnmộtvạnquânthừathếtiếnđếnQuảngLăngkhôngtốnmộtmũitên.TầnNgạntựxưnglàTiếtđộsứHoàiNamcửTấtSưĐạclàmTưmãhànhquân,cửThứsửTriChâulàTriệuHoanglàmQuansátsứTuyênHấp. KhiDươngHànhMậttớiQuảngLăng,TầnNgạnkhôngbiếtthựclựccủaôngthếnào,liềnra
lệnhđóngchặtcửathànhphòngthủ.DươngHànhMậtchoxâydựng8doanhtrạivâyquanhthành,bịthếtcáclốira,chuẩnbịchiếnđấu. Trongthànhtựnhiêntụtậphàngvạnbinhmã,lươngthảotrởnênkhanhiếm.Dânchúng
phảiđemvàngbạcchâubáurađổilấylươngthựccủaquânđội,1viênngọcchỉđổiđược5
thănggạo. Đểổnđịnhlòngquân,TầnNgạnpháiTấtSưĐạcđem8000quânrathànhđánhphá,nhưng
cácyếuđạođãbịlấp,liềuchếtđánhcũngkhôngphánổi,lạitửthươngnhiều,đànhphảirútvàothành. Tháng8,quânvàdântrongthànhđềunơmnớpbấtan,thấykhóbềcốthủthêm.TầnNgạn
saiTấtSưĐạcvàTrịnhHánChươngdẫnmộtvạnhaingànbinhrabàytrậnởngoàithànhphíatây,trảidàimấydặm,khíthếkhámạnh. DươngHànhMậthạlệnhkhôngđánh,ngồinguyêntrongtrướngnóivớicáctùytướng:“Cứ
theokếhoạchđãđịnh,khinàođịchtiếnđếngầnhãybáochotabiết”.TướngLýTôngLễnói:“Địchđôngtaít,tanênrútthìhơn”bịtướngLýThọlớntiếngphảnđối:“Talấythuậnphạtnghịch,nay thắng lợigầnkề,há lại luibinh?Tôinguyện làmtiênphongđánhđịch”.DươngHànhMậtchấpnhận,nói:“ĐượcLýtướngquânđitrướcdụđịch,tasẽđemtinhbinhtiếpứng.Làmsaodụđượcquânchủlựccủađịchtớikhuvựcđểkholươngcủachúngta”. LýThọdẫnquânđi,DươngHànhMậtđemhơn1000quânmãđitheo,mớiđượcnửađường,
thấyquânLýThọthuachạyvề,đằngsaulàquânđịchđuổitheo.DươngHànhMậtđểchoquâncủaLýThọquahết,mớichỉhuybinhmãchặnđịch.Đánhđượcmộtlúc,cũngchoquânrútdần,tớigầnkholươngthìchạyvàomộtconđườngnhỏhẹp.Línhcoikhotoànlàloạigiàyếu,khôngchốngđỡnổi.Quânđịchtràntới,thấylươngthựcvàcủacảinhưnúithìtranhnhaucướpđoạt,chấtlênlưngngựahoặcđeokhoácđầymình,cảnhtượngnhốnnháo,hỗnloạnkhôngrathểthốnggì.Đúnglúcấy,DươngHànhMậtvàLýThọchỉhuyphụcbinhậptớitấncông.Hơnmộtvạnquânđịchgiàyxéolênnhaumàchạy,bịgiết,bịbắtsốngtoànbộ,tửthingổnngangtrongvòngmườidặm.TấtSưĐạcvàTrịnhHánChươngtếngựachạytrốnmớithoátchết. “Quisưvậtát”
Địchrútvềnướcchúngthìkhôngnênchặnđường.
TàoTháorútquân,đánhđịchđuổitheo ThờiĐôngHán,thángBanămKiếnAnthứba(năm198sauCN),TàoTháodẫnđạiquân
baovâyTrươngTúởThànhNhương(huyệnĐặng,HàNam). TrươngTúlàcháuTrươngTế,mộttùytướngcủaĐổngTrác,từngtheochúđánhnamdẹp
bắc,dũngcảmthiệnchiến,đượcphongKiếnTrungtướngquân,TuyênUyhầu.QuânTàođếnthànhNhương,TrươngTúxuấtthànhnghênhchiến,chửiTàoTháolàkẻvôliêmsỉ.. TàoTháocảgiận,saidũngtướngHứaChửxuấttrận.PhíaTrươngTúcó1tướngthúcngựa
xôngralàTrươngTiên.TrươngTiênkhôngđịchnổi,đượcmươihiệpthìbịHứaChửđâmngãngựa.QuânTrươngTúthuato,phảirútvàothànhcốthủ.TàoTháo lệnhvâythành.Nhưngthànhkiêncố,TrươngTúphòngthủnghiêmmật,quânTàokhôngpháđược. TàoTháolạidùnglốigiươngđôngkíchtây,giảdạngđánhphátâybắc,songđộtnhiêncông
kíchphíađôngnam,nhưngđềubịmưusĩcủaTrươngTúlàGiảHủpháđược.TàoTháohaobinhlổntướng,hếtsứcbuồnrầu. TrươngTúthấyquânTàovâymãikhôngrút,trongthànhlươngthựccóhạn,khóchốngcự
lâu,bènchọnngườiđộtphávòngvâymangthưđếnKinhChâugặpLưuBiểuxincứuviện.TrươngTúvàLưuBiểutừngliênminhđểdựavàonhau.Nhậnđượcthư,LưuBiểuliềnpháibinhđitiếpviện,chuẩnbịchặnđườngrútcủaquânTào,đểcùngTrươngTúđánhquânTàotừhaiphía. TàoTháonghetin,suyxéttìnhthế,quyếtđịnhtạmthờirútquân.TrươngTúthấyquânTào
nhổtrại,chorằngthờicơđãtới,hạlệnhtruykích. MưusĩGiảHủcan:“TàoTháogiỏidùngbinh,rútquânnhưvậyhẳncómưukế,takhôngnên
đuổitheo”.TrươngTúkhôngnghe,cứdẫnbinhtruykích. QuânTàorútluirấtchậm,mỗingàychỉđivàidặm.Tảhữukhônghiểu,hỏiTàoTháo:“Phía
trướccóquânLưuBiểungănchặn,phíasaucóTrươngTúđuổi theo,nếuhànhquânchậmchạpnhưvậy,khôngnguyhiểmlắmsao?”.TàoTháođãcóchủý,chỉmỉmcười.Tốihômấy,TàoTháogửithưvềHứaĐôchoTuânDu,trongthưviết:“Quângiặcđangđuổitheo,quântatuyngàyrútvàidặm,nhưngđãcókếhay,khiđếnAnChúng(đôngnamhuyệnTrấnBình,HàNam),sẽcóthểđánhbạiTrươngTú”. KhiquânTàođếnAnChúng,quâncủaLưuBiểuvàTrươngTúđãhộihợpvớinhau,chiếm
cứđịahìnhhiểmyếu,chuẩnbịcùngtấncông,tìnhthếquânTàovôcùngnguyngập.Chưtướnglolắnghỏi,TàoTháobìnhthảnxembảnđồ,nói:“Chờđếntốisẽrõ”.
ĐêmấyTàoTháolệnhchoquânlínhnhânđêmtốimởđườngxuyênrừngmàđi,khicácxequânnhuquahếtthìbốtríphụcbinh2bênđường. Sánghômsau,TrươngTú,LưuBiểuthấydoanhtrạiquânTàotrốngkhông,liềndốctoànlực
đuổitheo.Quâncủahọđuổisâuvàorừng,thấyhaibênlànúicao,câycốirậmrạp,biếtlàbịlừa,vộivàngtháolui,thìđãmuộn.Mộttiếngpháolệnhnổvang,phụcbinhquânTàođổrahòhétchémgiếtvanglừng.QuânLưu,Trươngđạiloạn,thươngvongvôsố. Tháng7,TàoTháovềđếnHứaĐô.TuânDuđếngặpTàoTháo,nói:“Trongthưthừatướng
viếttrướcrằngđếnAnChúngcóthểđánhbạiquângiặc,làvìsao?”,TàoTháocườiđáp:“LưuBiểu,TrươngTúđuổitheoquânta,bứcquântamộtmấtmộtcòn.Binhphápnóirằngbinhlâmtửđịatấtphảiliềuchếtđểđánhmàsống.AnChúngcónúirừnghiểmtrở,nêntabiếttrướcchỉmộttrậntạiđóđủthắng!” “Visưtấtkhuyết”
Baovâyquânđịchnênchừamộtlốithoát.
LưuGiangvâyhảitặc,chừamộtlốỉthoátđểtiêudiệtchúng NămVĩnhLạcthứ9(năm1411),đôđốcLưuGiangphụtráchphòngthủbờbiểnLiêuĐông
vìsơsuất,đểbọnhảitặcthâmnhập.MinhTháitổChuĐệcảgiận,địnhchémđầuLưuGiang,nhưngxétthấyLưuGiangthiệnchiến,lạivìsơsuất,nênchoLưuGiangđượclậpcôngchuộctội,rồisẽxétxửsau. Năm1419,LưuGianglàmđôđốc,tổngbinhLiêuĐông.Mấynămqua,ôngchịukhótuầntra
cácnơi.Hômấy,ôngtớiđồnVọngHải(đôngbắchuyệnKim,tỉnhLiêuNinh)đểthịsát. ĐồnVọngHảilàđiểmcaoởbánđảoLiêuĐông,nơinàycóthểchứahàngngànquân,bọn
hảitặcmuốnthâmnhậpđềuphảiđiquađây.ĐờiMinhTháitổHồngVõđãđắpluỹđáthànhđàiquansátngoàibiển.KhiLưuGiangtới,trinhsátbáocáođãpháthiệncóánhđènngoàibiển,phíađôngnam.LưuGiangđoánrằngbọnhảitặckéotới,liềnchotăngcườngbinhmãphòngthủ. Hômsau,quảnhiêncóhơn2000hảitặcdongthuyềntớiVọngHải,đổbộlênbờ.
LưuGiangđãbốtrímộtđộiquânmaiphụcdướichânnúi,vàchotinhbinhchặnđườngrút
củabọnhảitặc.Khichúnglọtvàomaiphục,ôngnổihiệulệnhcùngtấncông,chặnđầukhóađuôibọnhảitặc.Chúngkhôngngờ,lậptứcrốiloạn,thươngvongnặngnề. TànbinhchạytớiAnhĐàoviênlàmộtcái lôcốtbỏkhông.QuânMinhbaovâychặt.Các
tướngsĩmuốnxôngvàochémgiết,nhưngLưuGiangngănlại.Ônggiảithích:“Nếutatiếnvào,bọnhảitặccùngđườngsẽliềuchếtchốngcự,quântasẽthươngvongnặngnề”.Ônghạlệnhchừachochúngmộtlốithoát.Quảnhiên,bọnhảitặcthấycólốithoátbèntranhnhauchạyra.QuânMinhphụcởhaibênsườnnúiậpxuống,đánhbọnhảitặcđạibại,bắtsốngmấytrămtên.Tổngcộnggiếtvàbắtsốnghơnngàntên,tứclàtoànbộbọnhảitặcđổbộlênbờ. TrậnVọngHảilàthắnglợilớnnhấtvềchốnghảitặcđầunhàMinh.
“Cùngkhấuvậtbách”
Địchcùngkhốn,khôngnênquábứcbách.
MộDungKháckhôngbứcbáchđịch,chiếmđượcthành ThờiĐôngTấn,TrấnBắctướngquânĐoạnKhámđóngbinhởQuảngCố(tâybắcÍchĐô,
SơnĐông),tựxưngTềvương.Năm355,ĐoạnKhámxâmphạmbiêngiớinướcYên,viếtthưchỉtríchchúanướcYênlàMộDungTuấnxưngđế,khiếnMộDungTuấncảgiận. Tháng11nămđó,MộDungTuấnsaiemlàMộDungKháclàmđạiđôđốc,thượngthưlệnh
DươngVụlàmphóđôđốc,đemquânđitrừngphạtĐoạnKhám. MộDungKhácpháimộtcánhquânđếnbờHoàngHàtrướcđểchuẩnbịthuyềnvượtsôngvà
dòxétđộngtĩnhcủaĐoạnKhám. EmtraiĐoạnKhámlàĐoạnBì,dũngcảm,mưutrí,đềnghịvớianhmình:“MộDungKhác
giỏi dùng binh, quân đông thếmạnh, nếu để hắn vượt sông đến đây,muốn xin hàng cũngkhôngđược”.ĐoạnBìđềnghịĐoạnKhámcứcốthủQuảngCố,đểmìnhdẫntinhbinhđếnbờHoàngHàđánhquânYên,nếuthắngthìĐoạnKhámđembinhrờithànhcùngđuổiđịch,nếuthuathìxinhàngcũagchưamuộn.ĐoạnKhámkhôngnghe. ĐạiquânYênđãtớiHoàngHà.ĐoạnBìlạiđềnghịvớianhlầnnữa.ĐoạnKhámvẫngạtđi.
Tìnhhìnhquágấp.ĐoạnBìkhẩnkhoảnxinlần3.ĐoạnKhámcảgiận,rútkiếmchémchếtem. MộDungKhácđóngquânbênhờHoàngHàmấyngàychờđộngtĩnh.NaynghetinĐoạn
Khámgiếtem,biếthắnmêmuội,bấttài,liềnhalệnhvượtsông,tiếnđếnbờnamsôngTri(TriHà,SơnĐông),cáchQuảngCốhơnmộttrămdặmmớithấyĐoạnKhámdẫn3vạnquântớinghênhchiến.MộDungKhácvàDươngVụchialàmhaicánhvâychặtquâncủaĐoạnKhám.ĐoạnKhámkhôngđịchnổi,rút luidần.EmtraikháccủaĐoạnKhámlàĐoạnKhảmbịbắt,tướngchỉhuyquânlàViênPhạmtửtrận. MộDungKháctruykíchĐoạnKhámcốthủtrongthành.MộDungKháckhôngvộiđánhphá,
chỉhạtrạibaovây.Đồngthờiđưabinhđiđánhcácquậnhuyệnxungquanh.Quanquâncácvùngđólầnlượtđầuhàng.MộDungKhácchohọgiữnguyênchứccũđểgiữyênlòngngười. MộDungKhácsắpđặtmọiviệctiếnthoáiđâurađó,chỉriêngviệcvâythànhlàkhôngxúc
tiến.Cáctướngkhônghiểu,đềucùngđềnghịđánhpháchonhanh.MộDungKhácgiảnggiải:“Đạodùngbinhcókhiphảigấprút,cókhiphảithongthả.Khitươngquanlựclượnggiữatavàđịchcânbằng,địchlạicóngoạiviệnmạnh,thìphảiđánhgấpđểtránhbịđịchđánhtừphíasau.Nếutamạnhđịchyếu,địchkhôngcóngoạiviện,thìtacứthongthảbaovâychờđịchkiệtsức.Binhphápgọilà“mườivâynămđánh”làngụýnhưvậy”.
MộDungKhácphân tích thêm: “ĐoạnKhámcòncó lực lượng tươngđương,đangcố thủtrongthành,nếutatấncôngmạnhtấtsẽthươngvonglớn.Quốcgialiêntiếpdùngbinh,sĩtốtcựckhổrồi,nỡnàođẩyhọvàochỗchết?Chibằngđợiđịchkiệtquệhơnlàthamthắnglợivộivàng”.Cáctướngnghedẫngiảiainấyđềuthánphục,yêntâmcủngcốvòngvây,mộtmặtlàmruộngtínhkêlâudài. Nửanămtrôiqua,đếnnăm356,lươngtrongthànhđãcạn,ĐoạnKhámdốctoànbộbinhlực,
mởcửathànhxôngraquyếtchiến.NhưngMộDungKhácđãsớmđềphòng,cólũycaohàosâutiếpchiến,lạipháikỵbinhchặnhậuphíasauđểĐoạnKhámkhôngcònđườngrútvàothành. BinhsĩcủaĐoạnKhámđổikhác,chỉsaumộthồigiaochiếnđãthuato.ĐoạnKhámtảxung
hữuđột,cócánhcũngkhôngphánổivòngvây,đànhkéoquânrútvàothành.KhôngngờbịkỵbinhquânYêntrànrachặndường,tiếnthoáiđềuhếtlối,ĐoạnKhámphảiliềuchếtmởđườngmáumớivàođượctrongthành.QuânYênkhôngđuổitheohắn,chỉtiêudiệtbộphậncònởngoàithành. ĐoạnKhámthấytinhthầnquânsĩhoàntoànsasút,pháitùytướngĐoạnÔnlénrờithành
sangĐôngTấn cầu cứu. Triều đìnhĐôngTấn vốnđượcĐoạnKhámxưng thần triều cống,khôngtiệntừchối,liềnpháitướngTuânTiễnđembinhđicứu.TuânTiễnđếnLươngTàthấyquânYênquámạnh,khôngdámtiếnnữa. ĐoạnKhámchờviệnbinhmãikhôngthấy,hếtđườngchịuđựng,lạingheMộDungKháchứa
thachết,nêntựtróimìnhrahàng.
THIÊNVIII:CỬUBIẾN Phàmdụngbinhchipháp,tướngthụmệnhưquân,hợpquântụchúng,bĩđịavôxá,cùđịa
giaohợp,tuyệtđịavôlưu,viđịatắcmứu,tửđịatắcchiến.Đồhữusởbấtdo,quânhữusởbấtkích,thànhhữusởbấtcông,địahữusởbấttranh,quânmệnhhữusởbấtthụ.Cốtướngthôngưcửubiếnchilợigiả,tridụngbinhhĩ.Tưởngbấtthôngưcửubiếnchilợigiả,tuytriđịahình,bấtnăngđắcđịachilợihĩ.Trịbinhbấttricửubiếnchithuật,tuytringũlợi,bấtnăngđắcnhânchidụnghĩ. Thịcốtrígiảchilự,tấttạpưlợihại.Tạpưlợi,nhivụkhảtíndã;tạpưhại,nhihoạnkhảgiải
dã. Thịcốkhuấtchưhầugiảdĩhại,dịchchưhầugiảdĩnghiệp,xuchưhầugiảdĩlợi.
Cốdụngbinhchipháp,vôthịkỳbấtlai,thịngôhữuđĩđãidã;vôthịkỳbấtcông,thịngôhữu
sởbấtkhảcôngdã. Cốtướnghữungũnguy:tấttử,khảsátdã;tấtsinh,khảlỗdã;phẫntốc,khảvũdã;liêmkhiết
,khảnhụcdã;áidân,khảphiềndã.Phàmthửngũgiả,tướngchiquádã,dụngbinhchitaidã.Phúcquânsáttướng,tấtdĩngũnguy,bấtkhảbấtsátdã. Dịchnghĩa:
Phàmphépdùngbinh,chủtướngnhậnlệnhcủavuatậphợpquấnđội,quânnhu,khixuất
chinhthìở“phỉđịa”(đấtxấu,khôngdựngtrại),ở“cùđịa”(đấtcóđườnglớnthôngsuốt)phảikếtgiaovớinướclánggiềng,ở“tuyệtđịa”khôngnấnná,ở“viđịa”(đấtbịbaovây)phảitínhtoánmưukế,ở“tửđịa”phảiquyếtchiến.Cónhữngđườngkhôngnênđi,cónhữngđịchkhôngnênđánh,cónhữngthànhkhôngnêntấncông,cónhữngvùngkhôngnêngiành,cónhữnglệnhvuakhôngnênnghe.Vìthế,tướnglĩnhnàotinhthôngnhữngứngbiếnkểtrênmớilàngườibiết cáchdùngbinh.Không tinh thôngnhữngứngbiến ấy, dù cónắmđượcđịahình, cũngkhôngthểgiànhđượcđịalợi.Chỉhuyquânđộimàkhôngbiếtvậndụngcácứngbiếnấy,thìdùbiết“5điềulợi”,cũngkhôngthểpháthuyđầyđủtácdụngcủaquânđội. Tướnglĩnhthôngminhsuytính,tấtphảicânnhắchaiphươngdiệnlợihại.Khitìnhhuống
bấtlợi,phảipháthiệnđiềukiệncólợi,mớiđưađạisựtớithànhcông;gặptìnhhuốngthuậnlợi,phảithấyrõnhữngyếutốbấtlợi,mớigiảitrừđượctaihoạ. Muốnkhuấtphụccácnướcchưhầu,phảiđánhvàochỗnguyhạicủahọ;muốnsaikhiếncác
nướcchưhầu,phảibuộchọlàmnhữngviệchọkhôngthểkhônglàm;muốnlàmchocácnướcchưhầubịđộngchạyvạy,phảidùnglợinhỏdẫndụhọ.
Chonênnguyêntắcdùngbinhlà:đừngtrôngđợiđịchkhôngđếnđánhta,màtrôngđợivàoviệctađãsẵnkếsáchđốiphó;đừngtrôngđợihọkhôngtấncôngta,màtrôngđợivàoviệcthànhluỹcủatavữngchắc,địchkhôngthểhạnổi. Vìthế,làmtướngcó5nhượcđiểmnguyhiểm:1làliềuchếtcóthểbịgiết;2làthamsốngsợ
chếtcóthểbịbắt;3lànónggiậncóthểmắcmưuđịch;4làliêmkhiếttựtrọngcóthểkhôngchịuđượcnhục;5làthươngdâncóthểbịlobuồnbấtan.Phạm5sailầmtrênthìlàtaihọachoviệcdùngbinh.Quânbịdiệt,tướngbỏmạngđềudo5mốinguyấymàra,phảixétkỹ. Tómtắtnộidung:
Trongthiên“Cửubiến”,Tôntửchủyếunóirằngtrongquátrìnhtácchiến,phảicăncứvào
đặcđiểmthayđổi tìnhhuống, linhhoạtvềchiếnthuậtrasaomớigiànhđượcchiếnthắng.ThiênnàythểhiệnđặctrưngcơbảncủatưtưởngchỉđạotácchiếncủaTôntử. Tôntửxácđịnhrõchủtrươngtướnglĩnhphảicăncứ5điềukiệnđịalýmàchỉhuycholinh
hoạt,với5cái“không”.Tôntửyêucầutướnglĩnhphảixemxétvấnđềtoàndiện,biệnchứng,nhậnrõlợihại,thấylợinghĩđếnhại,thấyhạinghĩđếnlợiđểvậndụngcáilợi,giảitrừhọahại. Trongthiênnày,Tôntửcòntrìnhbàyrõtưtưởngchuẩnbịtácchiếnđểtránhhậuquảxấu:
khôngđượctrôngđợirằngđịch“khôngtới”,“khôngđánh”,màphảitựlochuẩnbịđầyđủ,sẵnsàng,phảixâydựnglựclượnghùngmạnhđểtrấnápđịch.Đểquántriệtthậtsựnguyêntắcchỉđạotácchiếnlinhhoạt,Tôntửđặchiệtcoitrọngviệcxâydựngđộingũ,từđónhấnmạnhyêucầuđốivớitướnglĩnhlàphảikhắcphục5nhượcđiểm,dễphạmsailầmcủangườilàmtướng(Liềuchết;Thamsống;Nónggiận;Liêmkhiết;Thươngdân),đểtránhhậuquả“quânbịdiệt,tướngbịgiết”. "Đồhữusởbấtdo”
Cónhữngconđườngkhôngnênđi.
MãViệnhànhquânsaiđường,thânbạidanhliệt ThờiĐôngHán,nămKiếnVõthứ23(năm47),dântộcthiểusốởVõLăng(tỉnhHồNam)
dấybinhchốngnhàHán.VùngVõLăngcó5dòngsuối,nêndântộcthiểusốkiabịgọikhinhmiệtlà“rợNgũKhê”(nămsuối). QuangVõđếLưuTúlệnhchoVõUytướngquânLưuThượngđem1vạnquânđànáp.Lưu
Thượngkhinhđịchmạohiểm,bịquânNgũKhêdựavàođịathếhiểmyếutiêudiệttoànbộ. Tháng7nămsau,quânNgũKhêxâmphạmLâmNguyên,PhụcBa tướngquânMãViện,
ngườitừngcónhiềuchiếncông,xinLưuTúđượcxuấtchinh.MãViệntừngnóivớimọingười:“Trangnamnhiphảichếtnơisatrường,dangựabọcthây!” LưuTúthấyMãViệntuổiđãcao,nhẹnhàngcanngăn,MãViệnnói:“Thầncònmặcáogiáp,
cưỡingựađược!”,LưuTúđểMãViệnlàmthử.MãViệnnhảyngaylênyênngựaphóngđi,xemchừngkhôngkémthờitraitrẻ.LưuTúkhen:“Lãotướngquânquảnhiênvũdũng”.LiềncửMãViệncùngCảnhThưđem4vạnbinhmãviễnchinhVõLăng. Tháng3năm49,quânMãViệnđếnLâmHương,VõLăng,đúnglúcquânNgũKhêtiếnđánh
huyệnlị.MãViệnnghênhchiến,giếthơn2000người,quânđịchcònlạibỏchạyvàorừngsâu.MãViệntiếptụctiếnquân,đếnHạTuyển,phíatrướccó2ngảđườngdẫnđếnvùngNgũKhê. MộtngảchạyquahuyệnSung,tươngđốibằngphẳng,nhưngphảiđivòngxa.Ngảthứhai
ngượcdòngsôngNguyên,quanúiHồĐầu,đithẳngvàovùngNgũKhê,nhưngnúicao,nướcxiết. MãViệnbànvớicác tướng,CảnhThưkiênquyếtđòiđiđườngvòngquahuyệnSung, có
ngườichủtrươngđiđườngsôngthẳngđếnnúiHồĐầu. MãViệnchorằngđivòngtốncôngvậnlương;chibằngđithẳng,chọcthẳngvàoyếthầu
quânđịch.ĐềnghịấygửivềtriềuđượcQuangVõđếchuẩny.MãViệnliềnlệnhchoquânsĩngượcdòngsôngNguyên.Càngngượclên,nướccàngchảyxiết,quânsĩthoạtđầudùngsàođẩy,sauphảikéothuyền,hànhquâncựckỳvấtvả. ĐếnnúiHồĐầu,quânNgũKhêchặnmấtđườngthủy,cốthủtrêncao,hiểmyếu.Đạiquân
củaMãViệntiếnthoáilưỡngnanluẩnquẩntrongrừng.Thờitiếtnóngnực,rấtnhiềubinhsĩcảmnắngmàchết.MãViệncũnglâmbệnhnặng.ĐểtránhcảmnắngMãViệnlệnhchokhoétđáhaibênváchnúimàẩnvàođó. QuânNgũKhêởtrênnúiluônhòhéttấncông,mỗilầnnhưvậy,MãViệnlạilếtraquansát.
Tướngsĩthấythếđềucảmđộng.
CảnhThưchomìnhđúnglý,gửithưvềtriềuchoanhmìnhlàCảnhYểmbáotìnhhìnhnguy
hiểmvàđổlỗihoàntoànchoMãViện. CảnhYểmtâuvớiLưuTú,LưuTúpháiTrungLangtướngquânLươngTùngđếnHồĐầu
chấtvấnMãViện.MãViệnvừalovừaứckhiếnbệnhtìnhcàngnặnglênmàchết.LươngTùngvốnkhôngưaMãViện,trởvềtâuvớiLưuTúvềthấtsáchcủaMãViện.LưuTútinlờiLươngTùng,thuhồiấntínvàtướchầucủaMãViện.MộtdanhtướnglẫylừngnhưMãViệnchỉvìchọnsaiđườnghànhquânmàdẫnđênhậuquảthảmbạinhưvậy. “Quânhữusởbấtkích”
Cónhữngkẻđịchkhôngnênđánh.
SầmBànhtiếnthẳngvàođấtThục,đánhCôngTônThuật ThờiĐôngHán,mùaxuânnămKiếnVõthứ11(năm35)QuangVõđếLưuTúlệnhchoĐại
tưmãNgôHán,ChuLỗtướngquânLưuLong,PhụUytướngquânLưuKhâm,cùngvớiChinhNamđạitướngquânSầmBànhhộiquânởKinhMôn(nằmgiữahainúiKinhMônvàHổNha,tỉnhHồBắc),tậptrung6vạnthủybinh,5000kỵbinh,SầmBànhpháitướngLỗKỳđưachiếnthuyềnngượcdòngTrườngGiang,mởđườngthủychoquânchủlựctiếnđánhnướcThục. ChúaThục làCôngTônThuậttừngpháicáctướngĐiềnTuất,NhiệmMãn,TrìnhTấnvới
mấyvạnquânchiếmcứhainúiKinhMôn,HổNha,dựngcầunổivàvọnglâutrênsôngTrườngGiang,ngănchặnquânHántâytiến. QuânHáncủaLỗKỳbâygiờlợidụnggióđôngthổimạnh,dùngchiếnthuyềnxôngthẳng
vàophíacầunổi,phónghoảđốtcháycảcầulẫnvọnglâu. SầmBànhtứcthờidẫnchủlựcthuậngiómàtiến.QuânThụcrốiloạn,bịchếtđuốimấyngàn
người.TướngNhiệmMãntửtrận,TrìnhTấnbịbắtsống,ĐiềnTuấtphảirờibỏTamHiệp,rútluivềGiangChâu. SầmBànhlệnhchothủyvàlụcquâncùngtiến.ÔngcùngTạngCung,LưuKhâmchỉhuychủ
lựcthủyquân,ngượcdòngTrườngGiang,quaTamHiệp,tiếnthẳngvàoGiangQuan.Kỷluậtnghiêmminh,đếnđâucũngđượcdânchúngủnghộ.Không lâu, thủyquânđếnGiangChâu.ThànhGiangChâukiêncố,lươngthựcđầyđủ,khóhạngay,SầmBànhcùngcáctướngquyếtđịnhkhôngđánhGiangChâu,chỉcửtướngPhùngTuấnởlạikiềmchếĐiềnTuất,cònđạiquânthìtiếntheođườngvòng,vềphíaĐiểmGiang,đánhBìnhKhúc,thuđượcmấychụcvạnthạchlương. CôngTônThuậtrấtlolắng,vộicửcácđạitướngLãVĩ,CôngTônKhôi,DiênSầmđemquân
đếntậpkếtởQuảngHánvàTưTrung,chuẩnbịđánhquânHán;pháitướngHầuĐanđemhaivạnquânphòngthủHoàngThạch,hợpvớiĐiềnTuấtởGiangChâuthànhthếỷdốc,phòngquânHánmentheosôngthâmnhậpThànhĐô. SầmBànhnắmđượctìnhhìnhđó,họpcáctướng,nóirằng:“Cónhữngkẻđịchkhôngnên
đánh”,chỉđểTangCungởlạikhốngchếchủlựccủaDiênSầmtạiQuảngHán,cònđạiquânthìvòngtrởlạiGiangChâurồingượcdònglênphíatâytậpkíchHoàngThạch,đánhbạiquâncủaHầuĐan.Tiếpđó,SầmBànhhànhquâncấptốchơn2000dặm,thâmnhậptrungdusôngMân,chiếmVõDương,cholínhkhinhkỵtiếnđánhQuảngĐô,chỉcáchThànhĐôvỏnvẹnvàichụcdặm,rồibấtngờdẫnđạiquânvòngrasaulưngchủlựcđốiphương.
CôngTônThuậtcứchorằngquânHánởBìnhKhúcnêntậptrungbinhlựcởQuảngHán,TưTrung,thấySầmBànhlạihànhquânbấlngờnhưvậy,cựckỳbốirối:“Hắnlàthầnthánhhaysao?” QuâncủaDiênSầmđóngtạiQuảngHánđộtnhiênpháthiệnquânHántậpkíchsaulưng,vô
cùnghoảngsợ.QuâncủaTangCungphíatrướccũngthừacơ,dùngbộkỵmenhaibờsôngBồitiếngấpđánhquânThục,tiêudiệthơnmộtvạn.DiênSầmbỏchạyvềThànhĐô,tướngsĩlầnlượtđầuhàng.TangCungthừathắngtiếnđánhBồiThành,MiênTrúc,giếttướngThụclàCôngTônKhôi,tiếnthẳngtớiThànhĐô. “Thànhhữusởbấtcông”
Cónhữngthànhkhôngnênđánh.
LýUyênkhôngđánhHàĐông,màvàoQuanTrung ThờiTùy,tháng5nămĐạiNghiệpthứ13(năm617),đạiquýtộcLưỡngTâylàĐườngQuốc
côngLýUyênkhởibinhtạiTháiNguyên.LýUyêndùngsáchlược“nhânQuanTrungbỏtrống,đếnđóralệnhchothiênhạ”,đcm3vạnquânđánhxuốngphíanam. Tháng8,quânLýUyênđánhtanquânTùychặnđườnggiết tướngTốngLãoSinh,chiếm
HoắcẤp,thừathắngchiếmluônmấyquận,chuẩnbịtiếptụctiếnxuốngphíanam,tiếncôngHàĐônglàmảnhđấtchiếnlược.LýUyênpháiquânchặnđườngrútcủaquângiữthành,rồichỉhuychủlựcđánhthành.ThànhHàĐôngkiêncố,dodanhtướngKhuấtĐộtThôngchỉhuymấyvạntinhbinhtrângiữ.QuânĐườngđánhmấyphendữdội,bịthươngvongnặngnề,vẫnchưahạđược. Dịpnàygặptrờimưaliênmiên,quânĐườngcànggiannan.Tiếnsangphíatâykhôngđược,
đánhthànhlâungàykhôngxong,lươngthảothiếuthốn,LýUyênsốtruộttriệutậpchưtướngbànbạc. MưusĩBùiTịchnói:“KhuấtĐộtThôngdựavàokhôngítbinh lực, lạiởtrongthànhkiên
cố,nếutabỏđâyđánhTràngAnmàkhônghạđược,thìsợbịđịchđánhsaulưng,nhưvậykhánguyhiểm.ChibằngtrướchếthãyđánhthànhHàĐông.KhuấtĐộtThôngbạithìTràngAnhạkhôngkhó”. ContraithứcủaLýUyênlàLýThếDân,làmhữuquânđôđốc,nói:“Bùicôngnhầmrồi,binh
quýởchỗthầntốc,phảinhanhchóngchiếmTràngAn,làmđịchtrởtaykhôngkịp.Tacứởmãiđây,TràngAncóđủthờigianchuẩnbị,eđạisựkhóthành!HuốnghồhàokiệtởQuanTrungđềuđãdấybinhchốngTùy,tanênsớmđếnđótậphợphọ.KhuấtĐộtThôngchẳngqualàconhổđãbịnhốtởđây,khôngđánglongại. LýUyênsuynghĩmộtlát,rồiquyết:“Cảhaingườiđềucóchỗđúng.Vậytađểmộtbộphậnở
lạitiếptụcvâythành,cònchủlựcđiđánhTràngAn”. Ngày12/9,LýUyêndẫnchủlựctừLongMônvượtHoàngHà,tiếnvàoQuanTrung.Quan
quânnhàTùyởQuanTrunglầnlượtrahàng. Ngày18,LýUyênlệnhchocontrưởnglàTảquânđôđốcLýKiếnThànhđemmấyvạnquân
đếnđóngởkhoVĩnhPhongmởkholươngphátchonghĩaquânvàdânnghèoquanhvùngđó.LýUyênlạilệnhchoquâncủaLýThếDânmenbờbắcsôngVịHàtiếnsangphíatây,đánhvuhồiTràngAn.CònmìnhthìđóngquânởTriềuẤp. KhuấtĐộtThôngthấyquâncủaLýUyênvòngsangphíatây,đểtùytướngởlạigiữHàĐông,
cònmìnhkéoquânvềcứuTràngAn.NhưngvừavượtquaHoàngHà,thìgặpquâncủaLýUyêndotướngLưuVănTịnhngănchặn. KhuấtĐộtThôngkéoquânđếnhợpbinhvớiquânphòngthủChươngQuan,nàongờnam
ChươngQuanđãbị tướngcủaLýUyên làVươngTrườngHài tậpkích,không thểvượtqua.QuâncủaKhuấtĐộtThônglâmvàotìnhthếtiếnthoáilưỡngnan. LýThếDânthuthậpquânTùyđãđầuhàngvànghĩaquânnôngdânlậpthànhmộtlựclượng
mấychụcvạnngười,trànđếnAThành. LýUyênthấycánhquâncủaKhuấtĐộtThôngđãbịchặn,khôngthểcứuviệnchophíatây,
chorằngđãđếnlúclấyTràngAn,bènlệnhchoLýKiếnThànhtiếnquânđếnBáThượng,LýThếDântiếnđếnthànhcũcủaTràngAnđểhợpvây.LúcnàytổngcộngquâncủaLýUyêntới30vạn. Ngày27/10,LýUyêntổngcôngkíchTràngAn.Lựclượngđôibênquáchênhlệch,nênLý
Uyênnhanhchóngchiếmđượcthành.KhuấtĐộtThôngthấyTràngAnthấtthủ,buộcphảiđầuhàng. “Địahữusởbấtcông”
Cónhữngvùngđấtkhôngnêngiành.
PhùSaicốgiànhTrungnguyên,thấtbạiêchề SaukhichinhphụcnướcViệt,NgôvươngPhùSainhanhchóngmởrộnglãnhthổ,thếlực
ngàycàngmạnh.PhùSaisinhrakiêungạo,nuôimộnglàmbáchủTrungNguyên. NămChuKínhvươngthứ31(năm489trướcCôngNguyên),PhùSaitấncôngnướcTrần,
đánhnướcLỗlần2,chiếmcáctiểuquốcphụcậnđểdọnđườngtiếnvàoTrungNguyên.Đồngthời,trưngdụnghàngvạndâncôngxâydựngHànThành,đàokênhHànthôngvớiGiangHoàiđểtiệnchuyểnquân. Năm484trướcCôngNguyên,PhùSainghetinTềCảnhcôngchết,quyếtđịnhđemquânlên
phíabắc,đánhTề. ĐạiphuNgũTửTưcan:“Khôngnên.ViệtvươngCâuTiễnchưahoàntoànhàngphục,người
nàychưachếtthìcònlàmốiđedọavớiNgô.NếudùngthuậtngữbệnhtậtđểnóithìvớinướcNgôta,nướcViệtlàcănhệnhtronglụcphủngũtạngcònnướcTềchỉlàvếtghẻngoàidamàthôi.XinđạivươnghãyđánhnướcViệttrước”. PhùSaikhôngnghe,chọnngàylànhcấtquânbắctiến,hợpvớiquânLỗ,đánhbạiquânTềở
NgảiLăng.ThắngtrậntrởvềPhùSaicàngkiêungạo,chorằngchỉcầntrấnápnướcTấnnữalàmìnhsẽlàmbáchủTrungNguyên. NgũTửTưlạican:“ĐánhbạiTềchỉlàmộtthắnglợinhỏ,thầnchorằngsắpcóhoạlớnđây”.
PhùSaiđangcaohứng,ngheNgũTửTưnói,nổigiận,lệnhchoNgũTửTưphảitựsát. NgũTửTưrútkiếmkhỏibao,ngẩngmặtlêntrờinói:“Xinhãykhoét2mắtcủatôinémra
cửađông,đểtôicóthểnhìnthấyquânViệtđếntiêudiệtnướcNgô”,đoạntựđâmbụngmàchết. SauđóPhùSailạitrưngdụngmấychụcvạndâncôngtiếptạcđàokênhHànđểtiếptụcvận
chuyểnchoquânđộitừTrườngGiangthôngvớiHoàngHà. Năm482trướcCôngNguyên,tháng7,PhùSaihẹnhộiminhvớiTấnvàcácnướcchưhầuở
HoàngTrìđểtranhngôiminhchủvớiTấn.TháitửHữucan:“Tướngsĩđềuxarờiđấtnướccả,đixangoàingàndặmnhưvậytốnphírấtlớn.NếuquânViệttớiđánhnướctathìvôcùngnguyhiểm”.NhưngPhùSaivẫncoithườngnướcViệtkhôngnghelờicanngănđó. PhùSailệnhchoTháitửHữu,VươngtửĐịa,VươngtônDi,ThọTừDiêuvớihơnmộtvạn
quânlínhgiàyếuởlạigiữthànhCôTô,cònmìnhthìđem3vạntinhbinhđiHoàngTrìphóhội. ViệtvươngCâuTiễnbềngoàiravẻcungkínhtriềucốngvuaNgô,nhưnglâunayvẫnngấm
ngầmchuẩnbịlựclượngphụcthù.NghetinPhùSaiđiHoàngTrì,lậptứcbànvớiđạiphuPhạmLãichiếnlượcđánhNgô. Ngày12/6,biếtPhùSaiđãtớigầnHoàngTrì,CâuTiễnđiềubốnvạnchínngànquânViệt,
chialàmhaiđạo,tấncôngNgô.PhạmLãi,HậuDungchỉhuymộtđạotheođườngthủytiếnvàoHoàiHà,chặnđườngtừHoàngTrìvềcủaquânNgô.ĐạoquânthứhaidođạiphuTrùVôDư,ÂuDươnglàmtiênphong,CâuTiễndẫnchủlực,theođườngbộtiếnthẳngđốnCôTô. Thái tử Hữu đem đám quân già yếu đến Hoằng Thượng ngăn chặn, bị quân Việt đánh
bại.Thái tửHữubị bắt.Hôm sauquânViệt thừa thắngđánhCôTô, kinhđônướcNgô (TôChâu),thuđượcrấtnhiềuchiếnlợiphẩm. PhùSaiđangởHoàngTrìtranhngôibáchủvớivuaTấn,nghetinquânViệtbắtTháitửHữu
,đốtcháyđàiCôTô...thìcảkinhthấtsắc,dùngvũlựcuyhiếpvuaTấnphảinhườngNgôlàmminhchủchưhầu,rồitứctốckéobinhvềCôTô.VềgầntớiCôTô,vừagiaochiếnvớiquânViệtcủaPhạmLãithìquânNgôđãđạibại.PhùSaiđànhpháiBáBỉsangphíaquânViệtcầuhoà.CâuTiễnbànvớiPhạmLãi,thấyhiệnchưađủsứcdiệtNgô,chấpnhậngiảnghoà,rútquânvềnước. “Quânmệnhhữusởbấtthụ”
Cónhữngiệnhcủavuakhôngnênnghetheo.
NhạcPhikhôngnghelệnhvua,tiếnvàoTrungnguyên Đầuthếkỷ12,dântộcNữChânởmiềnđôngbắcTrungQuốcnổilênthiếtlậpchínhquyền
Kim.TrướcsautriềuKimđãdiệttriềuLiêuvàBắcTống,sauđóliêntiếpxuốngquấynhiễuphíanam,gâychiếnlâudàivớiNamTống.QuânKimtànbạo,khiếndânchúngbờnamHoàngHà,địakhuGiangHoàivànamTrườngGiangphảitựlậpnghĩaquânđểchốngcự,lớntớivàichụcvạn,nhỏcũngtớivàivạnngười,tạonêncaotràokhángchiếnchốngquânKim. NhưngvươngtriềuNamTốnglạitheochínhsáchthỏahiệpvớiquânKim,nênrasứctrấn
ápcáccuộckhởinghĩanôngdânvùngGiangNam. NămThiệuHưngthứba(năm1133),TốngCaoTôngTriệuCấulệnhchoDuyêngiangthích
trìsửGiangTâylàNhạcPhiphụtráchphòngthủtừGiangLăng(GiangLăng,tỉnhHồBắc)đếnGiangChâu.NhạcPhicóhaivạnquân,kỷluậtnghiêmminh,huânluyệntốt,trong2thángmùahạnămsauđãgiànhlại6quậncóýnghĩaquânsựquantrọng. NhạcPhidângsớlênTốngCaoTông,chủtrươnglấyNangDươnglàmcăncứđịa,liênkết
vớinghĩaquânnôngdânmàgiànhlạicácvùngđấtcũởTrungNguyên.NhưngTốngCaoTôngchỉmuốngiữyênGiangNam,nênchỉchophépNhạcPhiđóngquânởNgạcChâu,KinhChâuvàNangDươngđểlàmbìnhphongchechởGiangTâyvàChiếtGiangmàthôi. Tháng5/1140,vuaKimcửNgộtThuật(TôngBật)làmnguyênsoái,chiaquânlàm4đạo
đánhNamTống:NhiếpNhiBộiđánhSơnĐông,HữuphónguyênsoáiHoànNhanCảođánhThiểmTây,PhiêukỵđạitướngquânLýThànhđánhLạcDương,NgộtThuậtdẫnquânchủlựchơnmườivạnngườiđánhKhaiPhong.TướngnhàTốngtrấnthủlàMạnhDữuđầuhàng,KhaiPhongrơivàotayquânKim. Khimớitiếnđánh,khíthếquânKimrấtmạnhmẽ,nhưngítlâusauvấpphảisựchốngcự
anhdũngcủaquândânNamTống,đặcbiệtlàcủaLưuKỳởthànhThuậnXương.LưuKỳchỉcóchưađầy2vạnquânmàchốngchọivớihơnmườivạnquânKimbuộcNgộtThuậtrútkhỏiThuậnXương,luivềphòngthủKhaiPhong. TrướctìnhhìnhcáccánhquânTốngliêntiếpchiếnthắng,NhạcPhiquyếtđịnhliênhợpvới
nghĩaquânnôngdân,lấyNangDươnglàmcăncứ,thừathắngchiếmlạiTrungNguyên. TốngCaoTôngTriệucấusợchiếntranh,tronglúcquânTốngliêntiếpthắnglợi,lạiquyết
định“việcquânkhôngthểkhinhđộng,nênrútvềlàhơn”,pháiTưNôngthiếukhanhLýNhượcHưgấpđếnphủĐứcAnđểngănNhạcPhidừnglại.
LýNhượcHưtruyềnđạtmệnhlệnhcủaTốngCaoTôngnhưngNhạcPhichorằngchỉngàymộtngàyhaisẽthuphụcTrungNguyên,khôngnênluiquân.Saukhiquansáttìnhhìnhtiềntuyến,LýNhượcHưnóivớiNhạcPhi:“Tìnhthếnàyquảthậttakhôngnênrútquân.Tộitráilệnhvua,bổnquanxingánhchịu”.Thế làNhạcPhibấtchấp lệnhvua, tiếnquânvàoTrungNguyên. Ngày12/6nhuận,quâncủaNhạcPhidoTrươngHiếuchỉhuychiếmlạiVĩnhXương,ngày
24,chiếmlạiTrầnChâu.Ngày25, tướngDươngThànhchiếmlạiTrịnhChâu.Ngày2/7,cáctướngTrươngỨng,LýThanhthuphụcLạcDương,TâyNinh. CáccánhquâncủaNhạcPhiliêntiếpbáotinthắngtrận,thànhthếđôngtâycùngtiến,thế
gọngkìmđốivớichủlựcquânKimởKhaiPhong.Khônglâusauđó,NhạcPhitậptrungchủlựcởDĩnhXương,dẫnquânkhinhkỵchiếmYểnThành,thanhthếhùngmạnh. NhạcPhitiếnquânmạnhmẽkhiếnNgộtThuậtởKhaiPhongrất losợ,vộitriệutậpchư
tướngthươngnghị.NgộtThuậtchorằng,trongcáccánhquânNamTốngchỉcóđạoquâncủaNhạcPhilàtinhnhuệhơncả,khóchốngđỡ,nayphảidụriêngđạoquânấycôlậpmộtnơirồitậptrungchủlựcmàquyếtchiến.Mồng8/7,NgộtThuậtsaiLongHổđạivươngĐộtHợpTốc,CáiThiênđạivươngHoànNhanTông,ChiêuVõđạitướngquânHànThường...đcmquânđếnsátYểnThành,chiamộtvạnrưỡikỵbinh“quảitửmã”làmhaicánh,bàytrậnnghênhchiến. NhạcPhidùngbộbinhchốngvớitinhkỵcủaquânKim,lệnhchobinhsĩlấybúarìuxông
vàotrậnđịchchặtchémchânngựa.“Quảitửmã”gồm3conngựagiằngchặtvớinhau,1conngãthì2conkiahếtbềvậnđộng. 2tướngNhạcVân(conNhạcPhi)vàDươngTáiHưngdẫnkỵbinhxôngtớigiếtmấytrăm
quânKim.NhạcPhithìchỉhuychủlựcanhdũngchiếnđấu.Đôibênđánhnhautừtrưađếntối,cuốicùngquânNhạcPhiđánhbạiquânKim.NgộtThuậtthấyquântinhnhuệcủamìnhbịtiêudiệt,đauđớnkhócrốnglên:“Từngàydấybinh,tachỉchiếnthắng,naythìhếtrồi!”.ĐoạnlệnhtăngviệnbinhđếnphíabắcYểnThành5dặm,chuẩnbịtáichiến. ChiếntrườngYểnThànhbụicuốnmùmịtmấyngày.NhạcPhithânchinhxuấtchiến,dũng
mãnhxôngtrận.Tướngsĩthấychúsoáikhôngquảnhiểmnguyxônglêntrước,thìainấytheogươngquảcảmchiếnđấu,cuốicùngđánhquânKimđạibại. NgộtThuậtháchịuthua.Hắnlạitậptrung20vạnquânởLâmDĩnh.Ngày13/7,DươngTái
HưngdẫnmấytrămkỵbinhgặpquânKimởbêncầuTiểuThương.DươngTáiHưngchỉhuybinhsĩdũngcảmchiếnđấu,giếthơn2000quânKimvàanhdũnghisinh.TướngTrươngHiếucủaNamTốngđemquântớicứu,đánhbại8000quânKim. NhạcPhiđoánrằngNgộtThuậttuythấtlợi,ắtsẽđemquânđánhDĩnhXương,bèncửNhạc
Vângấpđemkỵbinh tăngviện choVươngQuýởDĩnhXương.Ngày24/7,NgộtThuậtquảnhiêndẫnhơnmườivạnkỵbinhtấncôngDĩnhXương.QuânKimtrảidàihàngchụcdặm,khíthếghêgớm.Đôibêntriểnkhaiácchiếntừsángsớmđếngiữatrưaởphíatâythành.VươngQuývàNhạcVânchỉhuyquânsĩcảmtửđánhđịch..
NhạcVânsửdụngđôichùysắt,dẫn800kỵbinhxônglêntrước,bộbinhhaicánhtiếntheo
sau,đôibênácchiến,NhạcVânđánhchếtthượngtướngHạKimNgô(conrểcủaNgộtThuật),bắtsốnghơn2000ngườivàthu3000chiếnmã.NgộtThuậtthuachạyvềKhaiPhong.NhạcPhithừathắngđuổitheođếntậntrấnChuTiên(tâynamKhaiPhong,HàNam). NgộtThuậttậptrungmườivạnbinhmã,dựngluỹđốidiệnvớiquânNamTống.NhạcPhisử
dụngchủlựcđánhquânKimphíachínhdiện,đồngthờipháibinhvượtHoàngHàđánhvàobênsườnquânKim.NgộtThuậtkhôngđịchnổiđòngiápcông,dẫntànquânluivềKhaiPhong. QuânKimmấthếttinhthần,luônmiệngthan:“Bạtnúilấpsôngthìdễ,đánhquânNhạcPhi
quákhó”.NgộtThuậtquyếtđịnhvứtbỏmọitrangbịnặng,vượtHoàngHàrútvềphíabắc.NhạcPhitiếptụctruykích,khiđếntậnphủHoàngLong,thìđượclệnhtriềuNamTốnglệnhNhạcPhinhấtthiếtphảirútquânvề. “Trịbinhbấttricửubiếnchithuật,tuytríngũlợi,bấtnăngđắcnhânchidụnghĩ”
Chỉhuyquânđộimàkhôngbiếtvậndụng“chínđiềuứngbiến”,thìdùbiết“nămđiềulợi”,cũng
khôngthểpháthuyđầyđủtácdụngcủaquânđội.
Đánhtrậnkhôngĩhềtheosơđồđịnhsẵn ThờikỳđầutriềuBắcTống,hoàngđếđềphòngcáctướngdùngbinhtùytiệnnênmỗikhi
cầnphảidùngbinhmớichỉđịnhcácchứcquancầmquânxuấtchiến.Vịtướngnàotrướclúclênđườngcũngđềuđượchoàngđếđíchthântraochomộtsơđồbàytrận,khitácchiếnthìtướngsĩphảitheođúngsơđồđómàhànhđộng.Nếulàmđúng,màcóthuatrận,cũngchỉchịutráchnhiệmnhỏ.Nếulàmtrái,sẽbịxửtộinặng. Theoquichếấy,quânTốngtuyđông,võkhítrangbịđầyđủ,nhưngđánhvớiquânLiêuluôn
bạitrận,bởimỗilầnxuấtchiến,binhsĩđềulosợ,phảitheođúngcáchbàytrậncứngnhắc,máymóc,khôngcònýchíchiếnđấunữa. NămTôngTháibìnhhưngquốcthứtư(năm979),tháng9,HànKhuôngTưvớiGiaLuậtSa
vàGiaLuậtHưucủanướcLiêuđemquânxâmphạm,hoàngđếBắcTốnglàTriệuQuangNghĩalệnhchocáctướngdẫnquânđánhgiặc. Trướckhicáctướnglênđường,TriệuQuangNghĩatheolệtraosơđồđểhọtheođóbàytrận
tácchiếnvàchúchọthắnglợi.Cáctướngnhậnthánhdụ,cấtquânrađi.KhiđếnMãnThành,thìgặpquânLiêu.HữuLongvõtướngquânTriệuDiênTiếnlêngòcaoquansáttìnhhìnhđịch,chỉthấyquânLiêutừ2phíađôngtâylaotới,bụitungmùmịt,khôngthấyđườngchântrờiđâucả. ThôiHàncùngchưtướngvộigiởsơđồ,đemđạiquânchiathành8trận,mỗitrậncáchnhau
mộtbước.Tướngsĩvừahoàinghivừalo:binhlựcphântánnhưvậythìlàmsaochốngnổikỵbinhquânLiêutràntới? TriệuDiênTiếnquyếttâmbàytrậntheotìnhhìnhthựctế,bènnóivớiThôiHàn:“Thánh
thượnglệnhchochúngtadẫnquânđánhđịchlàcốtchiếnthắngquânđịch.Naykỵbinhđịchđôngđảothếkia,màtheotrậnđồlạibốtrílựclượngquântaphântánthếnày,nếuđịchxôngvàocácchỗtrống,quântasaođịchnổi?Hiệntạitìnhthếkhẩncấp,chỉcóhợpbinhnghênhchiếnmớigiànhthắnglợi.Tuylàmvậylàđắctội,songphảilàmvậymớikhỏimấtquân,nhụcquốc”.Cáctướngdodự:“Lỡkhôngthắngthìsao?” LúcnàyquânLiêuđãtớigần,khôngthểchậmtrễ,TriệuDiênTiếncảquyết:“Nếuthấtbại,
tôixinmộtmìnhchịutội”.ThôiHànvẫnsợtộiviphạmthánhchỉ,cònlưỡnglự.GiámquânLýTụcLongbènnói:“Dùngbinhphảibiếnhoá,saolạinhấtnhấttheosơđồđịnhtrước!Tộiviphạmthánhchỉ,đểTụcLongnàygánhmộtmìnhcho!”.ThôiHànbâygiờmớiquyết,chuyểntámtrậnthànhhaitrận,tiềnhôhậuứng,nghênhchiếnvớiquânLiêu. Đồngthờicửmộtngườisanggiảhàng.HànKhuôngTưtinlàthật.GiaLuậtHưunói:“Quân
Tống chỉnh tề thế kia, chắc kẻ này trá hàng để lừa quân ta, phải đề phòng cẩn thận”.Hàn
KhuôngTưkhinhthườngquânTống,cườikhẩykhôngnghe. Látsau,bỗngtrốngtrậnnổivang,quânTốngđộinhiênreohòxôngtớichémgiết,bụicuốn
mùtrời.QuânLiêukhôngkịpđềphòng,nhanhchóngđạibại. QuânLiêuchạytảnvềdãynúiđằngtây.QuânTốngthừathắngtruykích.Rấtnhiềuquân
Liêubịgiết.TrậnnàyquânTốngdiệthơn1vạnngười, thuhơnngànchiếnmã,bắtsống3tướnggiặc. Tinchiếnthắngbáovềkinhđô,TriệuQuangNghĩakhôngtruycứutộitráithánhchỉcủa
TriệuDiênTiến,màcònthưởng,thăngchứcchoTriệuDiênTiếnlàmHữugiámmônvệđạitướngquân. Nhưngsauđó,trongchiếntranhvớiLiêu,TriệuQuangNghĩalạitraosơđồnhưcũ.Thành
thửquânBắcTốngthắngítthuanhiều,tìnhhìnhbiêngiớivôcùngnghiêmtrọng.ThángGiêngnăm989,TriệuQuangNghĩatriệucácđạithầnvănvõtớiđiềutrầnvềsáchlượcbảovệbiêngiới.TrisửCáoĐiềnTíchnóithẳng:“Trướckhiratrậnkhôngnêntraosơđồđịnhsẵn,hãyđểcáctướngtùycơứngbiến,căncứtìnhhìnhthựctếmàbàytrậnmớimongthắnglợi’.TriệuQuangNghĩachỉcònbiếtimlặng. “Trígiảchilự,tấttạpưlợihại.Tạpưlợi,nhivụkhảtíndã;tạpưhại,nhihoạnkhảgiảidã”
Tướngthôngminhsuytính,phảicânnhắccả2mặtlợivàhại.Khitìnhhuốngbấtlợi,phải
pháthiệnđiềukiệncólợimớiđưađạisựđếnthànhcông.Khitìnhhuốngthuậnlợiphảithấyrõnhữngyếutốbấtlợi,mớigiảitrừđượchọahại.
LýHoàiQuangthấylợiquênhại,bạitrậnởNgụyChâu NămĐườngKiếnTrungthứ2(năm781),Tiếtđộsứ4trấnlàLýDuyNhạcởThànhĐức,Lý
ChínhKỷởTriThanh,ĐiềnDuyệtởNguỵBácvàLươngSùngNghĩaởSơnNamcùnghợpquânphảnĐường,ĐườngĐứcTôngLýThíchlệnhđiềubinhmãdẹp“loạnbốntrấn”. TiếtđộsứHàĐông (vùngVĩnhTế,BồChâu, tỉnhSơnTây) làMãToại,TiếtđộsứChiêu
Nghĩa(vùngTrườngTrị,tỉnhSơnTây)làLýBảoChâuvàThầnsáchtiênphongLýThànhhailầnđạipháquâncủaĐiềnDuyệt.ĐiềnDuyệt thunhặt tànquân lui về cố thủởNguỵChâu(NguỵBác).MãToạivâyNguỵChâu,đánhlâuvẫnkhônghạđượcthành. KhitriềuđìnhpháiMãToạiđánhquânĐiềnDuyệt,thìcũngpháiChuThaolàTiếtđộsứU
ChâuđánhLýDuyNhạc.LýDuyNhạcthuato,chạyvềHằngChâu(ChínhĐịnh,tỉnhHàBắc).TùytướngVươngVõTuấngiếtLýDuyNhạc,đầuhàngtriềuđình. QuâncủaLươngSùngNghĩavàLýNạp(LýChínhKỷlúcnàyđãchết,conlàLýNạpthaycha
cầmquân)cũngbịquântriềuđìnhđánhbại.LươngSùngNghĩanhảyxuốngsôngtựvẫn,LýNạpdângsớlêntriềuđìnhxinđượcthathứ.Cụcdiệndẹp“loạn4trấn”diễnbiếncólợichotriềuđình. Quântriềuđìnhnhấtthờithắngthế,cácTiếtđộsứcócôngđềuđượcphongđất.Nhưngcó
haitướnglàVươngVõTuấnvàChuThaochorằngtriềuđìnhphongđấtkhôngcôngbằng,sinhbấtmãn.ĐiềnDuyệtđangbịvâyởNgụyChâubiếtđượcđiềuđó,liềntìmcáchlygián.VươngVõTuấnvàChuThaosẵnlòngbấtmãn,thếlàbaphíacùngliênhợpphảnĐường.Mùahènăm782,ChuThao,VươngVõTuấndẫnquânđếncứuviệnĐiềnDuyệtởNgụyChâu. TriềuđìnhpháiTiếtđộsứSócPhươnglàLýHoàiQuangđemmộtvạnnămngànquântớiU
ChâutăngviệnchoMãToại. ChuThaothấyquânLýHoàiQuangđến,lậptứcxuấttrận.LýHoàiQuanghữudũngvômưu,
muốnnhân lúcChuThao,VươngVõTuấn, chưakịpdựng trạimàđánhngay.MãToại nói:“Trướchếtnênđểtướngsĩnghỉngơimộtvàingày,đợiquansáttìnhhìnhthậtrõhãyđánh”.LýHoàiQuangvẫngiữýkiếncủamình,nói:“Đợiđốiphươngdựngxongdoanhtrại thìrấtnguyhiểm.Khôngthểbỏquacơhộitốtnày.”Thếlàđemquânxuấtchiến. Đôibêntiếpchiến,quânLýHoàiQuangdũngmãnhxôngxáo,giếthơn1000phảnquân.Chu
Thaodẫnbinhthuachạy.ĐúnglúcấyVươngVõTuấndẫn2000kỵbinhxôngtớicắtđôiđộiquânLýHoàiQuang,ChuThaocũngdẫnbinhđánhngượctrởlại.LýHoàiQuangthuato,bịdồnvàokênhVĩnhTế(sôngVệHà),quânsĩgiàyxéolênnhau,chếtđuốỉvôkể.
Mã Toại muổn xuất binh ra cứu đã không kịp, vội lệnh cho phòng thủ doanh trại thật
nghiêmmật,đểtránhsốphậnnhưquânLýHoàiQuang. Tốihômđó,phảnquânlạitháonướcđểchặnđườngvậnlươngvàđườngrútcủaquântriều
đình.Ngàyhômsau,đườngngậpsâubathước,quanquânbịvâykhốn,MãToạicảkinh,cửngườisanggặpChuThaonóikhéođểcầuhoà,bảođảmsẽrútquânvàtâuvớitriềuđìnhđểChuThaolàmchủcảvùngHàBắc. Saukhiquanquânrútlui,tháng11,ChuThao,VươngVõTuấnvàĐiềnDuyệttuyênthệliên
minh,cửChuThaolàmminhchủ.CuộcbìnhđịnhlầnnàycủatriềuĐườngthấtbại. “Tấttử,khảsátdã”
Liềuchết,cóthểbịgiết.
LýTụcTânđơnđộcthọcsâu,bịtiêudiệt Tháng9nămHàmPhongthứsáu,triềuThanh(năm1856),ĐôngvươngDươngTúThanh
vàBắcvươngPhongXươngHuycủaTháiBìnhThiênQuốclầnlượtbịgiết;tháng5/1857,DựcvươngThạchĐạtKhaibỏđi;tìnhhìnhchínhtrị,quânsựcủaTháiBìnhThiênQuốclâmnguy. Saukhi chiếmTháiHồ (huyệnTháiHồ, tỉnhAnHuy), quânThanh chia làmhaiđạo:Đô
HưngAtiếntớiAnKhánh,LýTụcTânthìđánhTiềmSơn,ĐồngThành,ThưThành,rồitiếnvềtrấnTamHà,cáchThưThành50dặmphíađông,chuẩnbịđánhLươngChâu. LýTụcTânthúcquântiếngấptớiTamHà.Cótướngcan:“NaychưachiếmđượcAnKhánh,
cóthểchặnmấtđườngvề.Chibằnghãynghỉngơichỉnhđốnđộingũchờítngàyrồihãytiếnquân”. LýTụcTânnói:“QuânđịchởAnKhánhcònlochốngđỡvớiĐôHưngAchưaxong,lấyđâura
lựclượngchặnquânta?QuântađánhLưChâulúcnàylàđúng,khỏicầntính”.ThếlàlệnhtiếngấpđếnTamHà. TrấnTamHàởbờtâySàoHồ,cáchphủLưChâu90dặmvềphíanam.MuốnđánhLưChâu,
ắtphảiquađây.QuânTháiBìnhcấtgiữlươngthảo,võkhítạiđâyđểcungcấpchoLưChâuvàThiênKinh.QuânThanhmuốnchiếmvịtríquantrọngnày. NguyêntrấnTamHàkhôngcóthànhtrì.QuânTháiBìnhsaukhichiếmđược,mớixây1toà
thànhcaolớn,ngoàithànhcó9lũygạchkiêncố,phòngthủchặtchẽ.Năm1856,thànhnàybịquânThanhđánhchiếm,sauquânTháiBìnhgiànhlạiđượcvàcửNgôĐịnhQuytrấnthủ. Đầutháng11,quânLýTụcTânđếngầnTamHà,bộtướngthấyquânTháiBìnhdàntrậnchờ
sẵn,liềncan:“Quântachỉcóvàingàn,trướckhôngaidẫnlối,saukhôngcóviệnbinh,đơnđộcthọcsâu,rấtnguyhiểm”. LýTụcTânnói:“Tatừkhicầmquânđếnnay,chỉbiếttiến,khôngbiếtlùi,dùchếttrongtay
địchcũnglàbổnphậncủata.Ngàymainhấtđịnhphảipháthànhlũycủađịch,cóchếtmớidừng!”.Cáctướngkhôngdámnóithêm. Sớmngày7/11,LýTụcTânlệnhchoquânchia3cánhtấncông9lũy.QuânTháiBìnhdựa
vàocáclũygạch,kiêncườngphòngthủ,nhưngđịchtiếncôngquámạnhsuốtngày,nênđếntốihọphảirútvàotrongthànhcốthủ. LúcnàyTrầnNgọcThànhcủaTháiBìnhThiênQuốcđãchiếmđượcLụcHợp,haytinquân
Thanhcấtbinhđánhsangphíađông,liềndẫnquânđicứuviện.Trênđường,TrầnNgọcThànhnhậnđượcthưcủaNgôĐịnhQuyởTamHàbáotin“ThưThànhdãthấtthủ,TamHànguycấp”,
liềnpháingườiđemphươngántácchiến“chặnviệnbinhđịch,vâydiệtquânThanhởTamHà”vềtrìnhchoMinhThiênvương,đềnghịđiềuLýTúThànhtớiTamHàphốihợpđánhđịch.ĐúngngàyquânThanhtấncôngchínlũy,TrầnNgọcThànhđãtớitrấnKimNgưuởphíanamTamHà,tổchứcbaovây,chặnđườngrútluicủaLýTụcTân. TrầnNgọcThànhlệnhchotướngtrấnthủLưChâulàNgôNhưLýđemquânđếnKimNgưu
ngănchặnquânđịchtừThưThànhtớitiếpviện. LýTúThànhyhẹnđemquântớivùngnúiBạchThạchlàmhậuthuẫn.Lúcnày,tổngsốquân
TháiBìnhởgầnTamHàđãtới10vạn,khíthếngúttrời.LýTụcTânsavàothếbịbaovâytứphía.CáctùytướnglạikhuyênLýTụcTân:“Địchchiếmưuthếbinhlựchơnhẳnta.DuycócáchluivềĐồngThànhcốthủlàthượngsách”.LýTụcTânchíđòithắng,khôngnghe,quyếtđịnhhômsausẽđemquântậpkíchquânTrầnNgọcThànhởtrấnKimNgưu.. QuâncủaLýTụcTân tiếnđếngầnKimNgưu thìgặpquânTrầnNgọcThành.TrầnNgọc
Thànhvừađánhvừalui,dụquânđịchvàokhumaiphục.Đếnđó,lợidụngđịahìnhvàtrờimùsương,quâncủaTrầnNgọcThànhtừ4phíaậptớichémgiết.QuânLýTụcTânrốiloạn,bịgiếthơnmộtngànngười.LýTụcTânđíchthânđicứuviện,tổchức10đợtxungphongđềubịđánhbậtlại. QuâncủaLýTúThànhđóngởnúiBạchThạch,nghetiếngpháonổliêntụcởKimNgưu,biết
đãkhaichiến,liềndẫnquântiếntớiTamHàphốihợpđánhđịch.TướngNgôĐịnhQuycũngtừtrongthànhđánhthốcra.QuâncủaLýTụcTânbịđánhtừ2phía,thuato,phảibỏchạyvềđạidoanh,cốthủchờviệnbinh.MấycánhquânTháiBìnhhợplại,vâychặtquânđịch. LýTụcTânmấyphentổchứcphávâyđềuvôhiệu,biếtrằngđãhếtđườngrút,cũngchẳng
cóngoạiviện,đànhtựsát.Hơn5000ngườingựabịtiêudiệt.ThắngtrậnTamHà,ThiênKinhchuyểnnguythànhan.UythếquânTháiBìnhThiênQuốcđượcphụchồi. “Tấtsinh,khảlỗdã”
Thamsốngsợchếtsẽbịbắt.
LãBốthamsốngsợđánh,bịgiếtchết CuốithờiĐôngHán,saukhikhởinghĩaHoàngCân(Khănvàng)bịđànáp,cácthếlựcphong
kiếncátcứtranhquyềnđoạtlợi,thôntínhlẫnnhau.KiêutướngLãBốnguyênlàthuộchạcủaThứsửTịnhChâuĐinhNguyên,đãgiếtĐinhNguyên,đitheoĐổngTrác;saugiếtĐổngTrácmàtheoViênThuật,ViênThiệu.LãBốtrởmặtthấtthường,chỉthamlợitrướcmắt,khôngcóchílâudài. NămHưngBìnhthứhai(năm95),LãBốtranhđoạtDiễnChâu,bịthấtbại,chạyđếnHạBì
dựavàoLưuBị,đượcLưuBịđốixửtửtế,còngiaochođóngbinhtạithànhBái. KhôngngờkhiLưuBịkhôngchốngđỡnổicuộctấncôngcủaViênThuật,LãBốlạinghelời
ViênThuậtmàchiếmluônHạBìcủaLưuBị,đẩyLưuBịchạyvềthànhBái. LãBốvàViênThuậtmỗingườichỉtheođuổi lợi íchriêngcủamìnhmấylầnliênkếtvới
nhaurồilạiđánhnhau.NămKiếnAnthứ3(năm198),LãBốlạiliênkếtvớiViênThuật,đánhLưuBịởthànhBái.LưuBịbiếtkhôngchốngnổi2đạoquânấy,vộipháingườiđicầucứuTàoTháo. TaoTháovốnđịnhđánhbạiLãBốđểtrừhậuhoạn,dễbềquyếtchiếnvớiđốithủmạnhnhất
ởphươngbắclàViênThiệu.BởivậyTàoTháocửđạitướngHạHầuĐônđemquânđicứuviện.QuânTàođếnthànhBái,chưadựngxongdoanhtrại,bịtùytướngcủaLãBốlàCaoThuậnđánhbại.HạHầuĐônbịtrúngtênvàomắttrái.LãBốthừathắngcôngpháthànhBái.LưuBịmộtmìnhbỏchạyđếnvớiTàoTháo.TàoTháolậptứcxuấtquânđitrừngphạtLãBố. LãBốhaytinvôcùnglolắng.MưusĩTrầnCungnói:“Tanênxuấtbinhnghênhchiến,lấy
nhànđánhmệt,nhấtđinhchiếnthắng”.LãBốthấythanhthếquânTàoquámạnh,khôngdámnghênhchiến,nhưnglạinóicứng:“Cứđểchúngtớiđây,tasẽdìmchếtchúngdướisôngTứchocoi”. QuânTào tiến quân thuận lợi, chiếmBànhThành, đếnHạBì. LãBố đánh liềnmấy trận
khôngthắng,đànhrútvàothànhcốthủ.ThấytrậndoanhbênquânTàonghiêmchỉnh,giáptrụlónglánh,LãBốbấtgiáckhiếpsợ.Lúcnày,TàoTháogởichoLãBốmộtbứcthưnóirõlợihại,khuyênLãBốsớmđầuhàng. LãBốcàngsợ,địnhđầuhàng.TrầnCungkhuyên:“TàoTháođemquântừxađến,khóđánh
lâuđược.Nếutướngquândẫnbinhrangoàithànhdựngtrại,tôicốthủởtrongthành,trongngoàiphốihợpvớinhauthìkhôngquá10ngàyquânTàohếtlương.Lúcấychúngtađánhgiápcông,chắcphátanquânTào”.
LãBốcũngchorằngkếđótốt,quyếtđịnhđểTrầnCungvàCaoThuậnởtrongthành,cònmìnhđemquânrangoàichặnđườngtiếplươngcủaquânTào. Buổitối,LãBốtừbiệtvợcon.Ngườivợnói:“TrầnCungvàCaoThuậnvốnbấthoàvớinhau,
nhấtđịnhkhôngthểđồngtâmgiữthành.HuốnghồngàytrướcTàoTháođốiđãivớiTrầnCungnhưruộtthịt,màTrầnCungcònbỏTàoTháotheota,naychàngrađilạigiaotoànbộthànhtrìvàvợconchoôngta,lỡcóchuyệngì,thiếplàmsaocònlàvợchàngđượcnữa”. LãBốnghevậyliềnthayđổichủý,ởlạithành.Chỉpháisứgiảnhânđêmtốivượtquavòng
vâysangcầuviệnViênThuật.LãBốtừnghứagảcongáichocontraiViênThuật,saulạinuốtlời.ViênThuậtcòngiậnmãiviệcđó.Vìthế,naykhôngchịuchoquâncứuviện. LãBốcũngtínhViênThuậtvìchuyệncũsẽchưachịuchoviệnbinh,liềnbuộccongáivào
ngườirồinhảylênngựa,địnhnhânlúcđêmtốivượtrakhỏivòngvâyđưacongáiđếnchỗViênThuật.NhưngbịquânTàopháthiện,LãBốkhôngtàinàorakhỏivòngvâybênngoài,đànhtrởvàothành. TàoTháođềphòngLãBốvượtvòngvây,bènlệnhchobinhsĩđàohàoquanhthànhvàcanh
phòngnghiêmmật.Nhưnghaibêncầmcựlâungày,quânTàocũngmệtmỏi.TàoTháođãđịnhrútquân.MưusĩTuânDu,QuáchGiacan:“LãBốhữudũngvômưu,thấtbạidễnản.Baquântrôngchờởchủtướng,màchủtướngkhôngcóýchíchiếnđấu,thìtoànquânsẽngãlòng.TrầnCungtuylắmmưu,nhưngchậmchạp.HiệntạitanênnhânlúcLãBốchưalấylạinhuệkhí,TrầnCungchưanghĩrakếgì,hãy tăngcườngcôngphá,chắcsẽhạđược thành”.TàoTháonghetheo,chotháonướcsôngTứvàothànhHạPhi.Sauhơnmộttháng,LãBốkhôngcònýchíchiếnđấunữa.MộthômlêntrênlầuthànhhướngvềphíaquânTào,nóilớn:“Cácngươikhỏicầnbaovâytanữa.HãychotanóichuyệnvớiMinhcông”. TrầnCungđứngcạnhliềnkéoLãBốlạinói:“TênnghịchtặcTàoTháo,saolạigọilàMinh
công?Tướngquânđầuhànghắn,cókhácgìđcmdêdângmiệnghổ,hácóthểtoànmạng?” ThếlàLãBốngàyngàyuốngrượugiảisầuvàluônmiệngchửibới,độngchútđánhđậpquân
sĩ. SựtànbạocủaLãBốcuốicùngdẫntớibinhbiến.BộtướnghậuThànhbắtTrânCung,Cao
ThuậnvàđemgiaquyếnmởcửathànhrahàngTào. LãBốđượctinvộibướclênlầuHạMôn,chỉthấyquânTàođãtrànvàokhắpthành.LãBố
quásợ,bảotảhữu:“Cácngươihãygiếttađi ! .Tảhữukhôngnỡhạthủ,khuyênLãBốđầuhàng.LãBốđànhxuốnglầuxinhàng.QuânTàoliềntróilại,giảiđếngăpTàoTháo. LãBốlớntiếngnóivớiTàoTháo:“Từnaytrởđi,thiệnhạđãđịnh”.TàoTháohỏi:“Vìsao?”,
LãBốđáp:“NgườiMinhcôngengạinhấtlàLãmỗ.NayLãmỗđãhàngphục,nếuđểLãBốchỉhuykỵbinh,Minhcôngchỉhuybộbinh,thìlàmgìkhôngbìnhđịnhnổithiênhạ?”. LãBốlạiquaysangthỉnhcầuLưuBị,ngồibênTàoTháo:Nayônglathượngkhách,Lãmỗlà
tùbinhđầuhàng,bịtróichặtthếnàymàôngkhôngnóigiùmmộtlờisao?”TàoTháocười:“Tróihổcũngchăngnênquáchặt”.ĐoạnbảomởdâytróichoLãBố.LưuBịnói:“Chớlàmvậy!MinhcôngkhôngnhớyđãđốixửthếnàovớiĐinhNguyênvàĐổngTráchaysao?” TàoTháogậtđầu,lậptứcđemLãBốđichém.
LãBốsợchết,cuốicùngvẫnkhôngtránhkhỏibịgiết.Nhưvậy,TàoTháođãdiệttrừđược
mốinguyhiểmđedoạmìnhtừphíađông. Phẫntốc,khảvũdã”
Nónggiận,cóthểmắcmưucủađịch.
ĐặngKhươngápsátchiếnlũy,khíchDiêuNang ThờiĐôngTấn,nămVĩnhHòathứ8(năm352)thủlĩnhdântộcKhươnglàDiêuDặcTrọng
chếtbệnh,contrailàDiêuNangquithuậntriềuĐôngTấnởphíanam.NămsaulạiphảnTấn,đóngquânởHuDi,chiêumộdânlưuvong,khíchlệsảnxuấtnôngnghiệp,quânsốđến7vạnngười. TriềuđìnhĐôngTấnnghe tin, tháng5/354pháiquânđếnphòng thủdọcTrườngGiang.
LínhcủaDiêuNangđasốlàngườiphươngBắc,ainấykhuyênDiêuNangtrởvềphươngbắc.Thế là tháng5/355,DiêuNangrờiTrungNguyên,chiếmcứHứaXương, tựxưngđại tướngquân,ĐạiĐơnVu,năm356dấybinhđánhLạcDương,muốnkhốngchếTrungNguyên. DiêuNangđánhLạcDươnglâungàyvẫnchưachiếmđược.LúcnàyđạiđôđốcĐôngTấnlà
HoànÔnđemquânchinhphạtDiêuNang,đãtớiYThủy.DiêuNangbỏvâyLạcDương,dẫnquângiaochiếnvớiHoànÔn,bịthuato,chếtmấyngànngười,phảirútchạyvềBìnhDương. HoànÔnđuổitheoDiêuNangkhôngkịp.NguyênDươngLượngvốnlàkháchcủaDiêuNang
chạysanghàngHoànÔn.HoànÔnmớihỏiôngtaDiêuNanglàngườithếnào?DươngLượngnóirằngDiêuNangcònanhhùnghơncảTônSáchlàngườiđãsánglậpĐôngNgô.HoànÔnnghevậythìthởdài,rútquânvề. LựclượngcủaDiêuNangmạnhdần.TiềnTấnvươngPhùSinhrấtloâu.Tháng4,nămĐông
TấnThăngBìnhthứnhất,PhùSinhcửQuảngBìnhvươngHoàngMi,ĐôngHảivươngPhùKiên,cùngKiếntiếttướngquânĐặngKhươngđemquânđánhDiêuNang. QuầnTiềnTấndũngmãnhthiệnchiến.AnhtraicủaDiêuNangbịbắtlàmtùbinh.QuânDiêu
phảirútvềphíatây.Dânchúngđitheorấtđông. QuânTiềnTấnthừathắngđuổitheo.DiêuNangnghetheokếcủaTríThông,cốthủtrong
doanhlũy,khôngragiaochiến.Đốiphươngkhôngcócáchgìđểthắng.KiếntiếttướngquânĐặngKhươnghiếnkếvớiHoàngMi:“DiêuNangrấtquýdânchúng,tanênbắtdân,làmchoyrốitrí,rồiđếnkhiêuchiến,khiếnytứcgiậnmàxôngrađánh,thìcóthểbắtđượcy”. QuânTiềnTấnliềnlùabắtnhữngngườidânđitảncưtheoDiêuNangởquanhvùng,lùahết
dêcừucủahọ;tiếngkêukhócdậyđất. DiêuNangnghetinđậpbànđứngdậy,muốntửchiếnvớiquânđịch.TríThôngcan:“Đâylà
kếcủađịch,chớrađánh”.DiêuNangnói:“Takhôngthểnhìntrămhọbịnạnmàkhôngcứu”. Tháng5,ĐặngKhươngdẫn3000kỵbinhtớisátdoanhlũycủaDiêuNanghòhét,chửibới,
nhụcmạDiêuNang.DiêuNangkhôngnénnổigiận,bấtchấplờicanngăncủaTríThông,dẫn
quânxôngra.ĐặngKhươngbiếtDiêuNangđãtrúngkế,giaochiến1látđãbỏchạy. DiêuNangtứcthờiđuổitheo,trongcơnthịnhnộchẳngtínhgìhậuquả,cứthếđuổixa.Bây
giờĐặngKhươngmớiquayđầungựa,cườinói:“DiêuNang,ngươimắcmưucủatarồi!” Diêu Nang chẳng nói chẳng rằng, lao tới chém giết như đi vào chỗ không người. Đặng
Khươngcũnglàmộttaydũngtướng,đãnắmchắcphầnthắng,nênungdungứngchiến. Độtnhiên,đạiquâncủaHoàngMiậptớicắtđứtđườngrútcủaDiêuNang.QuânTiềnTấntừ
haiphíađánhgiápcông,quânDiêuNangrốiloạn,thuato.MộtmũitênphóngtớitrúngngaychiếnmãcủaDiêuNang.ThếlàDiêuNangbịbắtsống.Mộtvịanhhàochỉvìkhôngbiếtnéngiận,nênđãbịbắtvàbịgiếtchếtlúcmới27tuổi. Dânchúngnghetinđó,ainấyđềungoảnhvềphíabắcmàthankhóc.TiềnTấnvươngnghĩ
DiêuNanglàmộtdũngtướnganhhùng,đãlàmlễmaitángtrọngthểchochàng.
THIÊNIX:HÀNHQUÂN Phàmxửquân,tươngđịch,tuyệtsơnycốc,thịsinhxửcao,chiếnlongvôđăng,thửxửsơn
chiquândã.Tuyệtthủytấtviễnthủy;kháchtuyệtthủynhilai,vậtnghênhchiưthủynội,lệnhbán tếnhikíchchi, lợi;dụcchiếngiả,vôphụư thủynhinghênhkhách, thị sinhxửcao,vônghênhthủylưu,thửxửthủythượngchiquândã.Tuyệtxíchtrạch,duycứckhứvôlưu.Nhượcgiaoquânưxíchtrạchchitrung,tấtythủythảo,nhibôichúngthụ,thửxửxíchtrạchchiquândã.Bìnhlụcxửdị,nhihữubốicao,tiềntửhậusinh,thửxửbìnhlụcchiquândã.Phàmthửtứquânchilợi,hoàngđếchisởdĩthắngtứđếdã. Phàmquânhiếucaonhiốhạ,quýdươngnhitiệnâm;dưỡngsinhnhixửthực,quânvôbách
tật,thịvịtấtthắng.Khưulăngđêphòng,tấtxửkỳdươngnhihữubốichi.Thửbinhchilợi,địachitrợdã. Thượngvũ,thủymạtchí,dụcthiệpgiả,đãikỳđịnhdã.Phàmđịahữutuyệtgiản,thiêntỉnh,
thiênlao,thiênla,thiênhãm,thiênkhích,tấtcứckhứkhi,vậtcậndã.Ngôviễnchi,địchcậnchi;ngônghênhchi,địchbốichi.Quânbànghữuhiểmtrở,hoàngtỉnh,kiêmvi,lâmmộc,ếoáigiả,tấtcẩnphúcsáchchi,thửphụcgianchisởxửdã.Địchcậnnhitĩnhgiả,thịkỳhiểmdã;viễnnhikhiêuchiếngiả,dụcnhânchitiếndã.Kỳsởcưdịgiả,lợidã.Chúngthụđộnggiả,laidã;chúngthảođachướnggiả,nghidã.Điểukhởigiả,phụcdã;thúhãigiả,phúcgiả.Trầncaonhinhuệgiả,quânlaidã;tinhiquảnggiả,đồlaidã;tánnhiđiềuđạtgiả;tiềutháidã;thiểunhivãnglaigiảdoanhquândã.Từtinhiíchbịgiả,tiếndã;từcườngnhitiếnkhugiả,thoáidã.Khinhxatiênxuấtcưkỳtrắcgiảtrầndã;vôướcnhithỉnhhoàgiả,mưudã;bôntẩunhitrầnbinhgiảkỳdã;bántiếnbánthoáigiả,dụdã.Trượngnhilậpgiả,cơdã;cấpnhitiênẩmgiả,khátdã;kiếnlợinhibấttiếngiả,laodã.Điểutậpgiả,hưdã;dạhôgiả,khủngdã;quânnhiễugiả,tướngbấttrọngdã;tinhkỳđộnggiả,loạndã;lạinộgiả,quyệndã;túcmãnhụcthực,quânvôhuyềnphẫu,bấtphảnkỳxágiả,cùngkhấudã;truântruânhấphấptừngônnhậpnhậpgiả,thấtchúngdã;sácthưởnggiả,quẫndã;sácphạtgiả,khốndã;tiênbạonhihậuúykỳchúnggiả,bấttinhchichídã.Laiủytạgiả,dụchưutứcdã.Binhnộnhitươngnghênh,cửunhibấthợp,hựubấttươngkhứ,tấtcẩnsátchi. Binhphiíchđadã,duyvôvõtiến,túcdĩtịnhlực,liệuđịch,thủnhânnhidĩ.Phùduyvôlựnhi
dịđịchgiả,tấtcầmưnhân. Tốtvịthânphụnhiphạtchi,tắcbấtphục,bấtphụctắcnandụngdã;tốtdĩthânphụnhiphạt
bấthành,tắcbấtkhảdụngdã.cốlệnhchidĩvăn,tềchidĩvõ,thịvịtấtthủ.Lệnhtốhànhdĩgiáokỳdân,tắcdânphục;lệnhtốbấthànhdĩgiáokỳdân,tắcdânbấtphục;lệnhtốhànhgiả,dữchúngtươngđắcdã. Dịchnghĩa:
Khihànhquânvàhạtrạiởnhữngdạngđịahìnhkhácnhauvàkhiphánđoántìnhhìnhquân
địch,phảichúý:ởvùngnúi,phảidựavàosơncốccónướcvàcỏ,hạtrạiởchỗcao,hướngvềánhsáng.Nếuđịchđãchiếmchỗcaothìkhôngđánhngượclên.Đólàcáchkhôngxửlýởvùngnúi.Khivượtsông,nênhạtrạixabờ.Nếuđịchvượtsôngđánhta,takhôngnênđánhởdướisông,chờđịchsangđượcmộtnửahãyđánhthìđượclợi.Nếumuốnquyếtchiếnvớiđịch,bàytrậnsátbờsông.Nếuhạtrạiởbênbờsông,cũngphảichiếmchỗcao,đónánhsáng,khôngnênngượcdòngđánhđịch.Đólàcáchxửlýởvùngsôngnước.Nếugặpđịchởvùngđầmlầynướcmặn,ởđồngbằng,phảichiếmlĩnhnơirộngrãi,bêntayhữucógòcao,phíatrướcthấp,phíasaucao.Đólàcáchxửlýởvùngđồngbằng.Nhờcáilợicủa4cáchxửlýnóitrênmàhoàngđếđãchiếnthắng4ôngvuakhác. Phàmhạtrạinênởnơicaoráo,tránhvùngẩmthấp;ởnơisángsủa,tránhchỗtốităm,ởnơi
gầnnướcvàcỏ,đườngvậnchuyểnquânnhutiệnlợi,tướngsĩkhôngbịnhiễmbệnh,đólàbảođảmchiếnthắng.Hànhquânởvùngnhiềugòđống,đêđiều,tấtphảichiếmlĩnhphíacaoráosángsủa,chủyếudựavàophíabênhữu.Cáilợicủacáchdùngbinhnàylàcóđịahìnhhỗtrợ. Phíathượngdumưalớn,nướcsôngđộtnhiêndângcao,nhấtthiếtkhôngđượcvượtsông,
phảichờnướcrút.Hànhquânquanhữngvùng“thiêngiản”(khesuốihiểmtrở),“thiêntỉnh”(tứphíaváchcaovâybọc),“thiênlao”(bamặtbịvâybọc,dễvàokhóra),“thiênhãm”(đấtthấplầy,khóvậnđộng),“thiênkhích”(hẻmnúi,khehở),tấtphảigấprútrờixa,khôngnênđếngần.Tanênlánhxa5loạiđịahìnhấy,đểchođịchởgầnđó;tanênhướngmặtvềphíađịahìnhấy,đểđịchquaylưngvàođó. Hànhquânquanhữngnơi2bênsườncónhiềuchỗhiểmtrở,aohồ,lauláchumtùm,câycối
rậmrạp,tấtphảithậntrọngdòxét,vìđấylànhữngnơiđịchcóthểmaiphục. Địchđãđếngầnmàvẫnyêntĩnhlàchúngđãchiếmđượcđịahìnhhiểmyếu.Địchởxamà
đếnkhiêuchiếnlàchúngmuốndụtatiếnlên.Địchđóngquânởnơibằngphẳnglàđãchiếmđược địa thế thuận lợi. Cây cối xao động là địch đang lặng lẽ tiến đến. Trong cỏ có nhiềuchướngngạivậtlàđịchcốýbàynghitrận.Chimxớnxácbaylên,làbêndướicóphụcbinh.Thúkinhhãibỏchạylàđịchkéoquânđếnđánhúp.Bụibốccaomànhọn,làchiếnxađịchtới,bụibaythấpmàtảnrộng,làbộbinhđịchtràntới.Bụibaytảnmáclàđịchchiaquânđikiếmcủì.Bụibayítmàlúccólúckhônglàđịchđangdựngtrại.Sứgiảcủađịchnóinăngkhiêmnhườngmàđịchlạităngcườngchuẩnbị,tứclàđịchsắptiếncông.Sứgiảđịchnóicứng,lạilàmbộtiếnlên,tứclàđịchđangchuẩnbịrútlui.Chiếnxahạngnhẹchạyrahaibênsườnlàđịchđangbàythếtrận.Địchchưathuamàtớicầuhoà,tứclàcómưugìđó.Địchgấprútbàybinhbốtrậnlàđãđịnhkỳhạntấncông.Nửatiếnnửalùilàđịchmuốndụquânta.Quânlínhchốngbinhkhímàđứngdựalàđangđói.Línhđịchđilấynướcmàuôhgtrướclàđịchđangkhát.Địchthấvlợimàkhôngtiếnlêntranhđoạtlàđangmỏimệt.Chimchócđậutrêndoanhtrạiđịchlàdoanhtrạibỏtrống.Đangđêmđịchhốthoảnggọinhaulàbiểuhiệnhoảngsợ.Quânlínhtrongdoanhtrạinhiễuloạnlàtướngđịchkhônguynghiêm.Cờxíngảnghiênglộnxộnlàđộingũquânđịchđãrốiloạn.Quanquândễnổigiậnlàtoànquânđãmệtmỏi.Dùnglươngthựcchongựaăn,giếtngựaănthịt,thudọndụngcụnấuăn,línhkhôngtrởvềtrại,làđịchđãkhốncùng,địchliềuchết
phávây.Quânlínhxìxàobàntánlàtướngđịchkhôngđượclòngquân.Liêntiếpkhaothưởngquânsĩlàđịchkhôngcóbiệnpháp;liêntiếptrừngphạtcấpdướilàquânđịchđangquẫnbách.Mớiđầuhungdữ,saulạisợsệtcấpdưới,làtướngđịchquádốtnát.Pháisứgiảđếntặngquàvànóinăngmềmmỏnglàđịchmuốnngưngchiến.Giậndữkéoquânđếnbàytrậnđốidiệnvớitamàrấtlâuvẫnkhôngtiếnkhônglùi,thìtaphảithậntrọngxétkỹeđịchcómưukế. Đánh trậnkhông cốtởquânđông, khôngnênkhinhđịch tiến liều,mà cần tập trung lực
lượng,phánđoántìnhhình,tranhthủsựtínnhiệmvàủnghộcủacấpdướilàđủ.Kẻđãkhôngnhìnxatrôngrộng,lạicònkhinhđịch,thìắtsẽbịđịchbắtlàmtùbinh. Chưacóânđứclàmchỗdựachoquânsĩmàđãvộirauytrừngphạtthìquânsĩkhôngphục.
Quânsĩđãkhôngphụcthìkhóbềsaikhiếnhọ.Đãcóânđứcđểquânsĩlàmchỗdựamàkhôngápdụngquânkỷquânpháp thì cũngkhông thể saikhiếnhọ.Chonênphảimềmmỏng,độlượngđểlàmchoquânsĩđộnglòng;dùngquânphápnghiêmminhđểlàmchoquânsĩchỉnhtềnhấttrí, thìmớicóthểkhiếnhọkinhsợvàphụctùng.Thờibìnhmàmệnhlệnhđượcchấphànhnghiêmchỉnhthìchứngtỏtướngđãthuphụclòngquân,trêndướihoàhợp! Tómtắtnộidung:
Thiên“Hànhquân”chủyếubànđếnhaiphươngdiện:mộtlà“xửquân”tứclàcăncứvào
điềukiệnđịahìnhkhácnhaumàhànhquântácchiếnvàhạtrại;hailà“tươngđịch”,nghĩalàphảiquansátvàphánđoántìnhhìnhđịchnhưthếnào. Tôntửchỉrõ,phàmhànhquântácchiến,việc“xửquân”liênquantớiđạicụcthắngbại,tất
phảibiếtxửlýchođúng,vớinguyêntắcchunglàbiếtlợidụngđịahìnhcólợi,nétránhđịahìnhbấtlợi.Tôntửnêurõ4cách“xửquân”khácnhaukhigặp4loạiđịahình:núinon,sôngnước,đầmlầy,đồngbằng;vớiyêucầucơbảnvềlợidụngđịahìnhlà“phàmhạtrạinênởnơicaoráo,tránhvùngẩmthấp,nênởnơisángsủa,tránhchỗtốităm,ởnơicónước,cỏvàlươngthực”.Đólà1tổngkếtmangtínhkhoahọccuaTôntửvềlợidụngđịahìnhtrongchiếntranhtừxưađếnthờiTôntử. Saukhi“xửquân”thìđiềutrọngyếulà“gặpđịch”.Tôntửchủtrươngphảiquansátkỹtình
hìnhđịch,trêncơsởphánđoán,phântíchmàcócáchđánhđịchthíchhợp.Ôngkháiquátkinhnghiệmchiếnđấuthànhhơn30cáchphánđoántìnhhìnhđịch,trongđóđiệumấuchốtlàquahiệntượngnhậnrabảnchất. ĐiềunàythểhiệnquanđiểmbiệnchứngcủabinhphápTôntử.
TrongthiênnàyTôntửcònđềramộttưtưởngchỉđạotácchiếnrấtquantrọng.Ôngchủ
trương“tịnhlực”(tậptrungbinhlực),“liệuđịch”(phánđoánchínhxáctìnhhìnhđịch),“thủnhân” (tranh thủ lòngngười),phảnđối cungcáchkhinhđịch tiến liều, vômưu,không tínhtoán,vềmặtquảnlýquânđội,Tôntửchủtrương‘hợpchidĩvăn,kềchidĩvõ”,thưởngphạtphânminh,vừakhoandungđộlượngvừanghiêmnghị,đểđạtđượcmụcđíchtrêndướiđồnglòng.
“Tuyệtthủytấtviễnthủy;kháchtuyệtthủynhilai,vậtnghênhchiưthủynội,lệnhbántếnhikíchchi,lợi” Khivượtsông,nênhạtrạixabờ.Nếuđịchvượtsôngđánhta,takhôngnênđánhởdướisông,
chờđịchsangđượcmộtnửahãyđánhthìđượclợi.
CầuPhủpháđậpdìmchếtquânĐường GiữađờiĐườngHuyềnTông,vùngChiếtĐôngcócuộckhởinghĩanôngdândoCầuPhủlàm
thủlĩnh.Thoạtđầunghĩaquânchỉcómấytrămngười,rasứctíchtrữlươngthực,chếtạobinhkhíxâydựnglựclương. ĐếnđờiĐườngYTông,thángGiêngnămHàmThôngthứnhất(năm860),QuansátsứChiết
ĐônglàTrịnhKỳĐứcpháiphósửLưuHình,phótướngPhạmCưThựcđem300quânphốihợpvớiquanquânĐàiChâuđitiêudiệtnghĩaquân.QuanquânđánhnhauvớinghĩaquânởhuyệnThiênĐài,bịthuato,tướngPhạmCưThựctửtrận,LưuHìnhmộtmìnhtếngựachạythoát. CầuPhủthừathắngđánhchiếmhuyệnDiệm,mởkholẫmchiêumộtrángsĩ,quânđộiphát
triểnlênthànhmấyngànngườithanhthếlớnmạnh. BâygiờquânnhàĐườngởChiếtĐông,chưađến300người,lâungàykhôngluyệntập,vũkhí
hưcũ.TrịnhKỳĐứcvộichiêubinh,nhưngquanmộbinhlạiănhốilộ,nênbinhlínhtoànlànhữngngườigiàyếuđóinghèo. Tháng2nămấy,TrịnhKỳĐứcpháitiểutướngThẩmQuânTúng,phótướngTrươngCông
Thự.VọnghảitrấntướngLýKhuêdẫnhơn100tânbinhtiếnđánhnghĩaquânởhuyệnDiệm. CầuPhủnghetinquanquânkéođến,bènlệnhchomộtcánhnghĩaquânmaiphụcởbờnam
consôngnhỏTamKhê,cònphầnlớnbinhmãthìbàytrậnởphíabắcTamKhê. Lạilệnhcho1đơnvịnghĩaquânởphíabắc(thượnglưu)đắpđậpngăndòng,đểphíahạlưu
nướcnông,cóthểlộiquađược. Quanquânvừa tiếnđến,nghĩaquânmớigiaochiếnđãvờ thuachạy,đụđịchđuổi theo.
Quanquântrúngkế,lộiquasôngtruykích.Đúnglúcquanquânđãquasôngquánửa,nghĩaquânphíatrênbấtngờpháđậpchonướctrànxuốngnhưthác,nhấnchìmquánửaquânđịch. Nghĩaquânmaiphụcphíabờnamthừathếxôngratiêudiệttoànbộquânđịch.3tướng
Thẩm,Trương,Lýđềubỏmạng.Nghĩaquânkhôngtơhàocáikimsợichỉcủadân.Dânchúngđemheocừuđếnủnghộ,nghĩaquânchiachiếnlợiphẩmvớidânchúng. Khônglâusaunghĩaquânpháttriểntớibavạnngười,CầuPhủtựxưnglàThiênhạđôtri
binhmãsử,Kiếnnguyênlabình,lừnglẫyTrungNguyên. “Thịsinhxửcao,vônghênhthủylưu,thửxửthủythượngchiquândã”.
Nếuhạtrạiởbênbờsông,cũngphảichiếmchỗcao,khôngnênngượcdòngđánhđịch.Đólà
TiềnTruyềnQuánchiếmthượnglưu,giànhtoànthắng ThờiNgũđạiHậuLương,thángTưnămTrinhMinhthứ5(năm919)hoàngđếHậuLương
làChuThiến(nguyêntênlàChuHữuTrinh)cửNgôViệtvươngTiềnLưuphátbinhtrừngphạtnướcNgôởHoàiNam. TiềnLưu lệnhchoconmình làTiềnTruyềnQuán làmChưquânđôchỉhuysứ,đem500
chiếnthuyềntừĐôngChâutiếnraphíabiểnrồingượcdòngTrườngGiangđiđánhNgô. NướcNgônghe tin liềnpháiThứsửThưChâu làBànhNgạnChươngvàphó tướngTrần
Phầnđemthủyquânxuôidòngsangphíađôngchốngcự. ChiếnthuyềncủaTiềnTruyềnQuánsaukhivàoTrườngGiangthìdongượcdòng,lạigặp
giótâythổimạnh,nêndichuyểnkhókhăn.TiềnTruyềnQuánnghetinthủyquânnướcNgôđangxuôidòngtràntới,liềnhạlệnhchuẩnbịsẵnvôibột,cátsỏi,ngôđậu. Thủy quân đôi bên gặp nhau ở phía nam Lang Sơn, lập tức triển khai chiến đấu. Chiến
thuyềnvừagiaochiến,TiềnTruyềnQuánhạlệnhchotốpđầutránhsanghaibênbờ,nhườngkhoảnggiữadòngchoquânđịch. ThuyềnNgôgặptrởngại,cứthếxuôidòng,chẳngmấychốcđãtớiđoànthuyềnsaucủaNgô
Việt.TướngNgôlàBànhNgạnChươngđứngtrênđàichỉhuycủathuyềnchínhcảcườinhìnthủyquânđốiphươngkhiếpsợ,chưađánhđãchạygiạt.Nàongờtiếngcườichưadứt,chiếnthuyềncủaNgôViệtđãlạitậptrungởgiữadòngdàntrậnđuổitheophíasau. BànhNgạnChươngthấyvậyliềnhạlệnhquaythuyềnlạigiaochiến.Lúcnày,thủyquânNgô
chiếmphíathượnglưu,thuậngió,hoàntoàncólợi.TiềnTruyềnQuánphấtcờ,thủyquânNgôViệttứcthờithuậngiótungvôibộtvềphíathuyềnđịch.Vôirớtxuốngsông,bốckhóimịtmù.TướngsĩquânNgôcómắtkhómở,cómiệngkhóhá,bụivôixộcvàomắt,vàomũi,khiếnhọchảynướcmắtnướcmũi,hosùsụ,trênthuyềnrốiloạn. Đếnkhigióthổibạtkhóivàvôibột,TiềnTruyềnQuánhạlệnhtungcátsỏi,đậungôsang
thuyềnđịch,khiếnquânNgôtrênthuyềnđiđứngloạngchoạng,đứathìngãxuốngsông,đứanàocònđứngđượcthìtrúngtên,hầunhưtêliệtkhảnăngchiếnđấu;trongkhiquânNgôViệthànhđộngmaulẹdễdàng. BànhNgạnChươngbấtchấphiểmnguy,xôngxáochỉhuy,nhưngquânsĩthươngvongquá
nặng,đànhhạlệnhchocácchiếnthuyềngiạtvàobờ.
TiềnTruyềnQuánkhôngbỏlỡthờicơdiệtđịch,liềnhạlệnhlựagióphónghoảđốtthuyềnđịch.QuânNgôrốiloạn.BànhNgạnChươngmộtmặtsailínhcứuhỏa,mộtmặttiếptụcchiếnđấu.BànhNgạnChươngkhôngcóvũkhí,phảinhặtmộtcâygậyđểgạttênbắntới,ngườibịthươnghàngchụcchỗvẫncốnhịnđauđểchỉhuy.Lửagặpgiólanmỗilúcmộtmạnh.MấytrămchiếnthuyềnquânNgônằmtrongbiểnlửa,quânsĩnhảyxuốngsôngmongthoátchết. PhótướngquânNgôlàTrầnPhầnthấyBànhNgạnChươngthuatolạikhôngcứuviện,tựrút
quânvề.BànhNgạnChươngtuyệtvọngtựsát.TrầnPhầnvềđếnnướcnhàthìbịxửtử. TrậnnàyTiềnTruyềnQuánchỉhuythủyquânNgôViệtđạithắngtiêudiệt400chiếnthuyền
giặc, bắt sống 70 tì tướng, giết hơn 1000 tên địch, chủ yếu là nhờ khôn khéo chiếmđượcthượnglưutrongthủychiến, “Phàmquânhiếucaonhiốhạ”
Phàmhạtrạinênởnơicaoráo,tránhvùngẩmthấp.
BàngSưCổhạtrạiởvùngđấtthấptrũng,bịnhấmchìm CuốiđờiĐường,quyềnlựctriềuđìnhchỉcòntrêndanhnghĩacácphiêntrấnđềutựđem
binhthôntínhlẫnnhau,chiếnsựliênmiên,loạnlạckhôngdứt.ĐờiĐườngChiêuTông,tháng9nămCànĐinhthứtư(năm897),ThứsửTừChâu,TuyênVũTiếtđộsứChuToànTrungđemđạiquânđiđánhDươngHànhMậtđangchiếmcứHoàiNam. ChuToànTrunglệnhBàngSưCổđem7vạnquânđánhThanhKhẩu,DươngChâu;CátTòng
ChuđóngquânởAnPhong, tiếnđánhThọChâu, cònChuToànTrung thìđóngquânởTúcChâu. 3đạoquânBiệnChâucủaChuToànTrungtiếnxuốngphíanam,thanhthếcựclớn.Tiếtđộ
sứHoàiNamlàDươngHànhMậtnghetincảsợ. DươngHànhMậtcùngChuCẩndẫn3vạnquânđếnSởChâu,hợpvớiTrươngHuấnkéoquân
từLiênThủytớiđểcùngchốngcựquânBiệnChâu. BàngSưCổđóngdoanhtrạiởThanhKhẩu,địathếthấptrũng,bộhạđềnghịchuyểnđếnchỗ
khác,songBàngSưCổkhôngnghe.BàngSưCổỷmìnhquânđôngthếmạnh,cóýkhinhđịchthườnggọitùytướngtớichơicờtiêukhiển. TướngChuCẩnchođắpđậpchặnphíathượnglưuHoàiHàchuẩnbịnhậnchìmquânđịchở
ThanhKhẩu.TrinhsátcủaBàngSưCổbiếtđượcđiềuđó,báocáovớichủtướng.BàngSưcổlạichorằngđólàlờiđồnnhảmlàmdaođộnglòngquân;lệnhchémđầungườiđưatin. QuâncủaChucẩnđãchuẩnbịxong.1ngàytháng11,ChuCẩndẫn5000kỵbinhlặnglẽvượt
HoàiHà,giảlàmquânBiệnChâu,mangcờlệnhtiếnđếndoanhtrạicủaBàngSưCổ.Khiđếntrướctrungquân,quâncủaChuCẩnbấtngờxôngvàochémgiết. QuânBiệnChâukhôngđềphòng,bịthươngvongrấtnặng.Giaochiếnkhônglâuthìquân
HoàiNampháđậpphíathượnglưuchonướctrànvàodoanhtrạiquânBiệnChâu.KỵbinhcủaChuCẩnmauchóngrờikhỏichiếntrường.QuânBiệnChâuchạykhôngkịp,chếtđuốiquánửa,doanhtrạibịnướctànphátanhoang. Nướclũtrànquarồi,nhữngbinhsĩBiệnChâusốngsótlõmbõmlộibùnmàchạythìbịđại
quâncủaDươngHànhMậtvượtHoàiHàtiêudiệtnốt.BàngSưcổtuycóthânbinhhộvệ,cũngkhôngthoátchết.CátTòngChunghetinBàngSưCổchết,vộidẫnquânrútlui.DươngHànhMậtvàChuCẩnthừathắngtruykích,đếnsôngTíHàlạiđánhtanquânđịch,maymàCátTòngChuthoátchết.ChuToànTrungnghetin2đạoquânđãbạitrận,đànhdẫnquântháochạy.
“Tuyệtthiêngiản,thiêntỉnh,thiênlao,thiênla,thiênhãm,thiênkhích,tấtcứckhứchi,vật
cậndã” Hànhquânquanhữngvùng“thiêngiản”(khesuốihiểmtrở),“thiêntỉnh”(tứphíaváchcao
vâybọc),“thiênlao”(bamặtbịvâybọc),“thiênhãm”(đấtthấplầy,khóvậnđộng),“thiênkhích”(hẻmnúi,khehở),tấtphảigấprúlrờixa,khôngnênđếngần.
ChuÁPhùđivòng,tránhnguyhiểm ThờiTâyHán,saukhiCảnhđếlênngôicửTriềuTháclàmNgựsửđạiphu.TriềuThácchủ
trươngtừngbướclàmsuyyếulựclượngchưhầuđểcủngcốquyềnlựctrungương.7nướcchưhầu,trongđócóNgô,Sở,phátđộngbạoloạnvõtrangvớidanhnghĩa“TrừTriềuThác,thanhlọctriềuđình”. ĐầunămHánCảnhđếthứ3(năm154trướcCôngNguyên),CảnhđếcửChuÁPhùlàmThái
uýthốnglĩnh36tướngđemquânđánhNgô,Sở. Chu Á Phù xuất phát từ Tràng An, chuẩn bị tới Huỳnh Dương (đông bắc huyện Huỳnh
Dương,tỉnhHàNam)đểtậptrungđạiquàn.KhiđếnBáThương,thuộchạlàTriệuThiệpngănxecủaChuÁPhùlạinói:“NướcNgôgiàucó,lâunaychiêumộđượcnhiềutrángsĩcảmtử.Lầnnàyhọbiết tướngquânđôngchinh,ắtsẽbốtríphụcbinhởyếuđạonằmgiữaHàoSơnvàMãnhTrì.Hànhquânphảicoibímậtlàmthượngsách.TướngquânnênđivòngđếnLamĐiền,VõQuan,tớiLạcDương,thìquânchưhầusẽtrởtaykhôngkịp”. ChuÁPhùthấyTriệuThiệpnóirấtđúng,liềnnghetheo,choquânđivòngtránhđườngHào-
Mãnhnguyhiểm.Tuytốnthêmhaingày,nhưngdọcđườngbìnhan,tớisátLạcDương,phávỡkếhoạchhộiquântạiLạcDươngcủa7nướcchưhầu. ĐạiquântớiLạcDương,ChuÁPhùđãhoàntoànkhốngchếđịakhutừLạcDươngsangphía
đông,ôngchohạtrạivàcửbinhđidòxétyếuđạoHào-Mãnh.Quảnhiên,bắtvềđượcmộtsốquânNgômaiphụcởđó.ChuÁPhùthăngTriệuThiệplênchứcHộquân. Tiếpđó,ChuÁPhùtiếnquânsanghướngđôngbắc,tớiXươngẤp.HạẤp(phíađôngĐãng
Sơn,tỉnhAnHuy),lậpdinhluỹ;cửCungCaoHầudẫnkỵbinhđếnHoàiTứcắtđườngvậnlươngcủaliênquânNgô-Sở. QuânNgô-SởđánhthànhTuyDươngđã lâukhônghạđược, lạichuyểnsangđánhHạẤp,
địnhquyếtchiếnvớichủlựcquânHán.NhưngChuÁPhùralệnh“cốthủ,khônggiaochiến”. Mấyngàysau,quânNgô-Sởkhôngđượctiếptếlươngthực,nhiềulầnkhiêuchiến,ChuÁPhù
đềukhônglýđến.Ônggiảithíchvớicáctướng:“Nayyếuđạohộiquâncủacácchưhầuđềubịtangănchặn,quânNgô-Sởtiếnthoáilưỡngnan,đợichúngkhốnquẫn,taắtđánhtan”.Lạitiếptụccầmcựmấyngàynữa,quânNgô-Sởhếtlương,đóikhát,thếlàđànhrútlui. ChuÁPhù lậptứcpháibinhmãtinhnhuệtruykíchđánh liênquânNgô-Sởthuato.Ngô
vươngLưuTịlợidụngđêmtốibỏchạy.SởvươngLưuMậubịbuộcphảitựsát.Trậnnàycótácdụng
quyếtđịnhtrongviệcdẹpyênsựphảnloạncủa7nướcchưhầu. “Quânbànghữuhiểmtrở,hoàngtỉnh,kiêmvi,sơnlâm,ếoáigiả,tấtcẩnphúcsáchchi,thử
phụcgianchisởxửdã” Hànhquânquanhữngnơihaibênsườncónhiềuchỗhiểmtrở,aohồ,lauláchumtùm,câycối
rậmrạp,tấtphảithậntrọngdòxét,vìđấylànhữngnơiđịchcóthểmaiphục.
HạHầuĐônkhinhđịch,rơivàoổphụckích ThờiHánHiếnđế,mùathunămKiếnAnthứ6(năm201),TàoTháođánhbạiLưuBịtại
NhữNam.QuâncủaLưuBịkhóbềkhôiphục.LưuBịdẫntànquânchạyvềKinhChâunươngnhờLưuBiểu. LưuBiểuđíchthânrangoàithànhđóntiếp,đãiLưuBịnhưthượngkhách,cònnhườngcho
LưuBịđóngquânởhuyệnTânDã,thườngluitớitròchuyệnvớiLưuBị. LưuBịchiêuhiềnđãisĩ.SaukhiđếnKinhChâukhônglâumàhàokiệtlũlượttớitheo,bỉnh
lựcmạnhdần.LưuBiểuthấyvậyrấtlo,đềnghịLưuBịđiđánhTàoTháo.LưuBịvốnnhờvảngười,bấtđắcdĩphảinghetheo. TàoTháonghe tinLưuBị tiến công, liềnphái các tướngHạHầuĐôn,VuCấmdẫnquân
xuốngphíanam,đếnDiệpDương,thìgặpquânLưuBị.Đôibênchưagiaochiến,LưuBịđãrútchạy.HạHầuĐônđuổitheođếntậnBắcVọng,LưuBịmớidừnglại,chomộtđơnvịnhỏgiaochiếnvớiHạHầuĐôn. HạHầuĐônthấyLưuBịchỉcómộtnhómbinhmãcũngđòingăntrởđạiquânmấyvạncủa
mìnhthìthậpphầnkhinhthường,thúcquânđánh.QuânLưuBịvừađánhđãrútchạyvàosâuvùnggòđồiBácVọng.HạHầuĐônhạlệnhđuổitheo.PhótướngLýĐiểncan:“LưuBịchưađánhđãchạy,ecóphụcbinh.Đườngphíatrướcnhỏhẹp,câycốiumtùm,takhôngnênđuổitheonữa”. HạHầuĐônkiêungạođáp:“LưuBịdựadẫmngườikhác,lựclượngnonyếu.Vớiquânsốcủa
hắndùhắncómaiphục10phíatacũngkhôngsợ!”.Nóiđoạn,xônglêndẫnđầuquântruykích. QuânHạHầuĐôntiếnvàođườnghẹp,tốcđộchậmchạp.HạHầuĐônsợbỏphíthờigianthì
địchchạythoát,liềnhạlệnhchặtcâyphạtbụimàtiếnchonhanh.Đúnglúcấy,pháolệnhnổvang,mộtđámphụcbinhcủaLưuBịtừtrongrừngậpra.HạHầuĐônmớinghetiếngpháolệnhthìgiậtmình,nhưngthấyphụcbinhítvềsốlượng,lạitoànnhữngkẻgiàyếu,thìlậptứcchỉhuytinhbinhnghênhchiến,chẳngmấychốcđãđánhchophụcbinhchạytánloạn. HạHầuĐôncườihahả,bảocáctướngbêncạnh:“Phụcbinhcủađịchchỉlàmấyconmuỗi!
Chúngtachẳngcầnengại.HômnaynếukhôngđuổiđếnTânDã,taquyếtkhôngthuquân!” Trờitốidần,gióngàycàngthổimạnh.TướngLýĐiển,VuCâmđangđibỗngpháthiện2bên
đườngtoànlàbãilauthìgiậtmìnhkinhsợ,vộichạytớinóivớiHạHầuĐôn:“Quântaởtrongconđườngnhỏhẹpthếnày,haibêntoànlàlausậy,nếuđịchphónghoả,gặpgiólớnthìlàmsaothoáthiểmđây?”
LúcnàyHạHầuĐônmớitỉnhngộ,vộihạlệnhgấprútlui,nhưngđãmuộn.Chỉnghesaulưngmộttiếngthét lớn, lửađãbùng lênthànhkhối lớntrongbãi lau.QuânTàongườingựahỗnloạn,nháonhàobỏchạytảnracácphía,lớpbịphụcbinhquânLưuBịgiếtchết,lớpgiẫmđạpgiàyxéolênnhaumàchếtrấtnhiều. HạHầuĐônvấtvảlắmmớivượtđượcvòngvây,điểmlạibinhmã,thấytổnthấtquánặng,
đànhrútvềHứaXương. “Địchcậnnhitinhgiả,thịkỳhiểmđịa;viễnnhikhiêuchiếngiả,dụcnhânchitiếndã;kỳsởcư
dịgiả,lợidã" Địchđếngầnmàyêntĩnhlàchúngđãchiếmđượcđịahìnhhiểmyếu.Địchởxamàđếnkhiêu
chiếnlàmuốndụtatiếnlên.Địchđóngquânởnơibằngphẳnglàđãchiếmđượcđịathếthuậnlợi.
TrịnhTrangCôngdụBắcNhungrờihiểmđịađểtiêudiệt ThờiXuânThu,dântộcthiểusốBắcNhung(hiệncưtrúởSơnTây)kiêudũngthiệnchiến,
hayđicướpbóc,cácnơinơinàochúngđếndânchúngđềubịtànhạinặngnề. MùađôngnămLỗỔncôngthứchín(năm714trướcCôngNguyên),đạiquânBắcNhung
xâmphạmnướcTrịnh,mauchóngvượtHoàngHà,tiếnxuốngphíatâyQuảnThành,cáchđôthànhTânTrịnhcủaTrịnhchỉcòntrămdặm. TừvuaquanđếnthứdânnướcTrịnhđềuchânđộng.TrịnhTrangcôngquyếtđịnhđíchthân
đemquânđiđánhgiặc.Vuahỏiquầnthầnvănvõ:“QuânBắcNhunggiỏivềđánhbộ,quântagiỏivềxachiến,nayđịchđãchiếmđịahìnhcólợi,chiếnxacủaquântakhôngcóđấtdụngvõ,quảnhânlạilođịchđánhlénvàochiếnxacủaquânta,cáckhanhcókếgìchăng?” Cáctướngkhôngainghĩđượccáchgì.ContraithứcủaTrangcônglàcôngtửĐộthiểukhá
rõvềđặcđiểmcủaquânBắcNhungliềnnói:“Concócáchlàmchođịchphảiluiquân”. TrangcôngnghecôngtửĐộtphântíchvànêukếsáchthìtánthưởngvàcholàmtheo.Quân
Trịnhphái1độicảmtửquânđitiênphong,khôngdùngxe,tớikhiêuchiến.QuânBắcNhunghạtrạidựavàothếnúi,khôngrađánh.QuânTrịnhcứthếchửibớithậmtệ.Địchchịukhôngnổi,cuốicùngđemquânrađánhnhưngquânTrịnhvừađánhvừarút,cốývứtbỏnhiềucủacải.QuânBắcNhungvốnlỗmãng,thamlam, ítmưulược,thấythắngthìvừađuổitheovừatranhnhaucướpcủa. QuânTrịnhđãbốtríphụcbinhở3nơi,chờđịchsalưới.QuânBắcNhungđãsavàotrậnđịa
phụcbinhthứ1,bịlửthươngvôsố.Chủlựcđànhtiếptụcxôngtới,lạisavàotrậnđịaphụcbinhthứhai,cuộcchiếndiễnraácliệt.Cánhquânvượtlêntrướclạisavàotrậnđịaphụckíchthứ3củaquânTrịnh.Nơiđâyđịathếbằngphẳng,chiếnxacủaquânTrịnhpháthuyhếttácdụng,baovâychặtquânđịch.QuânBắcNhungphải liềuchếtphávâykhôngnổi,cuốicùngtoànbộtiềnquânbịtiêudiệt.HậuquânBắcNhungthấytiềnquânđãbịtiêudiệt,vộivãtháolui.QuânTrịnhkhôngđuổitheonữa,kéoquânkhảihoàn. TrậnnàydựatheomưukếcủacôngtửĐột,dụđịchrờikhỏiđịahìnhhiểmyếumàgiành
toàn thắng.TrịnhTrangcôngmở tiệcănmừng, trọng thưởngcông tửĐộtvàcác tướngcócông.CôngtửĐộtsauđóđượckếvị,trởthànhTrịnhLịchcông. “Từtinhiíchbịgiả,tiếndã”
Sứgiảcủađịchnóinăngkhiêmnhường,địch lại tăngcườngchuẩnbị, tức làđịchsắptấn
TriệuNguyênNgôviếtthưkhiêmnhường,dụđịchmàtiêudiệt Thời Bắc Tống, năm Tống Nhân Tông Bảo Nguyên thứ 1 (năm 1038), tháng 10, Triệu
NguyênNgô(còncótênlàLýNguyênNgô)tựxưnglàchúanướcĐạiHạ(sửgọilàTâyHạ),khôngngừngchiêunạpnhântài,thôntínhcácbộlạclâncận,rasứcmởrộnglãnhđịa. Năm1044,Liêu(nguyênlàKhiếtĐan,từnăm947đổithànhLiêu)cómộtbộlạcgồm800
hộphảnLiêuđitheoTâyHạ.ChúaLiêulàGiaLuậtTôngChânpháisứgiảsangTâyHạđòiTriệuNguyênNgôtrảlại.TriệuNguyênNgôcựtuyệt. ChúaLiêucảgiận,lệnhchoThiêntếvươngGiaLuậtTrọngNguyênđem7000kỵbinh,Hàn
quốcvươngTiêuHuệđem6vạnquântừhaiphíanambắcđánhTâyHạ.ChúaLiêuthânchinhdẫn10vạnquânrờithànhKimTúc(trênđấtMôngCổ),3đạoquânchianhauvượtHoàngHàtiếnvàođấtHạ. TriệuNguyênNgôthấyquânLiêuhungmãnh,đầutiêndẫnquânđánhđạoquânphíabắc
củaTiêuHuệ.ĐôibênđánhnhautotạiLanSơn.QuânHạthua,phảirútchạy,quânLiêuđuổitheođếnhơn400dặm.TriệuNguyênNgôthấykhóthắngđịch,bènpháisứgiảđemthưcầuhoàsangđạidoanhcủaTiêuHuệ.Đồngthờihạlệnhchuyểngấplươngthựcđixa,đốtcháycácđồngcỏxungquanh,tiếptụcrútthêmhơnmườidặm. TiêuHuệnhậnthư,thấylờilẽTriệuNguyênNgôkhiêmnhường:“QuânHạđánhliềnmấy
trậnđều thua, không còn khảnăng tái chiến, nhữngmongHànquốc vương chấpnhậnbãichiếnnghịhoà”.TiêuHuệđọcxongthìngửamặtcười,rồisầmmặtnóivớisứgiả:“Hômnaymớiđếncầuhoàthìđãquámuộn”. TiêuHuệlậptứchạlệnhtiếnthẳngđếnđạidoanhquânHạ,chỉthấydoanhtrạitrốngkhông,
xungquanhmùmịtkhói,liềnthúcquânđuổitiếp. TriệuNguyênNgôthấyquânLiêuđuổitới,lạilùithêmmườidặmvàcũngnhưlầntrước,
khôngđểlạimộtđấulương,mộtngọncỏ.Cứthếkéodàihàngtrămdặm,quânLiêucứđuổi,ngườikhôngcólươngăn,ngựakhôngcòncỏgặm,mệtvôcùng.TiêuHuệđangđịnhluivề,thìquânTâyHạđộtnhiêntràntớinhưtriềudâng.QuânLiêuhếtsứcchiếnđấu,bịthuato.QuânTâyHạthừathắngtậpkíchvàđánhthắngcảhaiđạoquânLiêukhác.ChúaLiêuchỉcònvàikỵbinhhộvệchạytrốn. “Từcươngnhitiếnkhugiả,thoáidã”
Sứgiảđịchnóicứng,lạilàmbộtiếnlên,tứclàđịchchuẩnbịrútlui.
LụcTốnrútquân,khôngmất1ngườilính ĐầunămĐôngNgô-GiaHoàthứba(năm234),GiaCátLượngcủaTâyThụctrướckhitiến
quânraKỳSơnlầnthứnăm,đãcửngườisangĐôngNgôliênhợpvớiTônQuyềncùngđánhNguỵ.Tháng5,TônQuyềnpháiLụcTốnvàđạitướngGiaCátCẩnđemhơnmộtvạnthủybinhtiếncôngNangDương.TônQuyềnđíchthânchỉhuy10vạnđạiquântiếnđánhTânThành,HợpPhì,đóngtrạithủyquânởcửaSàoHồ,phíanamHợpPhì. NguỵMinhđếTàoDuệ,đốiphóvớiliênquânNgô-Thục,ápdụngphươngchâmđánhphía
đông,thủphíatây,thânchinhdẫnđạiquântớiHợpPhìđánhnhauvớichủlựcquânNgô. Tháng7,quânNguỵđộtngộtkéotớicửaSàoHồởphíanamHợpPhì.TônQuyềnkhôngngờ
chủ lựcquânTào lạivâyđánhHợpPhì,bènnghênhchiến.TướngNguỵMãnSủngđốtcháychiếnthuyềnvàcôngcụquânNgô,giếlchếtđạitướngNgôlàTônThái.QuânNgôthuato. LụcTốnnghetinthuatrậnHợpPhì,liềnpháiHànBiểnđemthưxinTônQuyềnchỉthị.Hàn
BiểnbịquânNguỵbắtđượcgiữađường.GiaCát cẩnđang trênđường tớiNangDươnghộiquânvớiLụcTốnthìđượctinđạoquâncủaTônQuyềnbạitrận,ngườiđưathưLụcTốnbịquânNguỵbắtgiữ,vôcùngkinhhãi,liềncửngườimangthưtớiLụcTốnđềnghịrútquân. LụcTốnxemxongthưcủaGiaCátCẩnthìkhôngtrả lời, lạisaiquânsĩ lênbờtrồngrau,
trồngđậuvàgọitùytướngvàochơicờvớimình,tháiđộungdungnhưkhông. NgườiđưathưtrởvềnóilạivớiGiaCátCẩn.GiaCátCẩntuybiếtLụcTốnđamưutúctrí,
nhấtđịnhđãcóchủýriêng,songvìtìnhhìnhkhẩntrươngnênkhôngyêntâm,bènđíchthântớigặpLụcTốn.Cẩnhỏi:“Naychúacôngđãluiquân,quânđịchlạibắtgiữHànBiển,ắtsẽdốctoànlựcđốiphóvớichúngta.Vậytướngquâncódiệukếgìchăng?” LụcTốnđáp:“ThưtaviếtđãbịquânNguỵbắtđược,kếhoạchcủaquântađãbịlộ.Địchtất
nhiênđãchuẩnbịđốiphó,nếutaxuấtchiến,khóthắng.Ôngđềnghịrútquânlàđúng”. Cẩnhỏi:“Vậysaotướngquânkhôngmauđichuyển,lạiánbinhbấtđộng?”.LụcTốncười
đáp:“Hiệnđịchmạnhtayếu,khôngnênnóirútlàrútluôn,nhưthếđịchsẽchorằngtasợ,thừacơđuổitheochémgiết,quântaắtthảmbại.Ôngcóthểbímậttổchứcrútquân,cònta...”đoạnghétaiCẩnthấpgiọngmộthồi. GiaCátCẩncáotừrồi,LụcTốnlạiungdungchoquânsĩrờithuyềnlênbờ,tiếnvềphíaNang
DươngvàtungtinsẽđánhNangThành. QuânNguỵvốnbiếtLụcTốntúctríđamưu,anhdũngthiệnchiến,naynghenóiLụcTốnđã
điềuquânđánhNangDương,liềntậptrungbinhlực,chuẩnbịnghênhchiếnvớiquânNgôở
bênngoàithànhNangDương. TrongquânNguỵ cómột vài tướngnghi ngờLụcTốnkhông thật sựđánhNangDương.
Nhưnghọnghe thámmãbáo cáo rằngLụcTốn choquân trồng rau, đậubênbờ sông, chứkhôngcóýrútquân,nêncũngtinLụcTốnquảthậtsẽđánhNangDương. KhiquânNguỵđãtậptrungcảởNangDươngchuẩnbịnghênhchiến,thìquânNgôtiếnđến
nửađườngđộtnhiênđượclệnhquayngượclại,tiềnquântrởthànhhậuquân,lặnglẽrútvềphíathủytrạicủaGiaCátCẩn.LụcTốnvềđếnthủytrạiGiaCátCẩnthìởđâyđãchuẩnbịsẵnthuyềnbè.QuânlậptứclênthuyềnantoànrúthếtvềGiangĐông. QuânNguỵkhibiếtbịlừa,pháiquânđuổitheo,thìquânNgôcủaLụcTốnđãđixa,không
mất1ngườilính.QuânNguỵthánphụcdiệukếcủađốỉphương. “Vôướcnhithỉnhhoàgiả,mưudã”
Địchchưathuamàtớicầuhoà,tứclàcóâmmưu.
LýCửtráhàng,đánhbạiLưuSướng NămĐôngTấnNguyênđếKiếnVõthứ1(năm317),LưuThônglệnhchoemlàLưuSướng
đem3vạnquânđánhHuỳnhDươnglàđấtcủaTấn(huyệnHuỳnhDương,tỉnhHàNam). TháithúHuỳnhDươnglàLýCửdũngcảm,mưulược,thườnglấyítthắngnhiều,đượcTấn
NguyênđếphonglàmQuánquântướngquân.LúcnàyLýCửđóngquânởTânTrịnhHàNam,đượclệnhchốnglạiquânLưuSướng. QuânLưuSướngtiếnđếnthànhcũcủaHànvươngthìhạtrại,cáchđạidoanhcủaLýCử7
dặm,rồipháisứgiảsangchiêuhàngLýCử. ĐạiquânLưuSướngkéođếnbấtngờ,LýCửchưakịpchuẩnbị,nayquânTiềnTriệuchiêu
hàng,LýCửliềntươngkếtựukế,pháisứgiảsangtỏýđầuhàng,đồngthờihạlệnhtậptrungquântinhnhuệđợilệnh,chỉđểnhữngbinhsĩgiàyếuởlạigiữdoanhtrại.Ngoàiracònchọnrượungon,bòdêbéosangtặngLưuSướng. LưuSướngnhậnlễvật,tinLýcửkhôngcókhảnăngchốngđỡ,nênkhôngphòngbịgì.Tối
hômấy,trongtrạigiếtdêbòđãitiệctoànquân.Tướngsĩthấykhôngđánhmàthắngđềuhoanhỉmúahátvàuốngrượuthoảthích. LýCửthấyđịchtrúngkế,liềntriệutậptinhbinhvàđộngviênhọtiếnđánhđêmnay.Tướng
sĩthấyquânmìnhítỏisovớiđịch,đềulộvẻlosợ.LýCửliềndẫncáctướngsĩđếntrướcngôimiếu thờTửSản,một chínhkhách lừngdanh thờiXuânThu,màngheđồn là vô cùng linhthiêng.LýCửđãbímậtdặndòtùytướngQuáchTụngvàthầyđồngcốttừtrước.QuáchTụngliềnkhấn:“NgàitừngphòtánướcTrịnh,khiếncácloàiácđiểukhôngdámkêuloạn,kẻđịchbạo tànkhông thểxâmphạmbiêncươngnướcTrịnhmộtbước.KínhxinNgàichỉbảochochứngconbiếtlàmthếnàothắngđịchtrậnnày!”.Thầyđồngcốtliềnphán:“ThầnlinhbảorằngNgàisẽlậptứcchothầnbinhđigiúpcùng”. Tướngsĩngheđồngcốtnóiđượcthầnbinhcùnggiúpthìhăngháihẳnlên.LýCửchọn1000
dũngsĩdoQuáchTụngchỉhuynhânđêmtốibímậttớiđạidoanhLưuSướng.Khihọxôngvàotrạigiặc chémgiết, tướngsĩ củaLưuSướngvẫnchưa tỉnh rượu.QuânTấnnhưđivàochỗkhôngngười,tiêudiệtmấyngàntênđịch.LưuSướngchạythoátrangoàihạlệnhchobọncònlạirútlui. LúcnàyviệnbinhĐôngTấndoTháithúHàNộilàQuáchHiếnchỉhuycũngvừakéođến.Lý
Cửchiabinh3đạođuổiđịch,đạithắngtrởvề. “Bántiếnbánthoáigiả,dụdã”
TriệuPhạm,TriệuQuỳdụLýToàntiếnramàtiêudiệt ThờiNamTống,nămBảoKhánhthứ3(năm1227),thủlĩnhnghĩaquânLýToànđầuhàng
quânMôngcổ.ĐạitướngMôngCổpháiLýToànxuốngphíanamđánhTống.LýToàndùngbinhphụcMôngcổ,dẫnquântớiSởChâu.Tháng1/1230(nămThiệuĐịnhthứ3),LýToànbấtngờđemquântừSởChâutiếnđánhDươngChâu. TướngnhàTốnglàTriệuPhạmhẹnvớiemlàTriệuQùyđiềumộtvạnbốnngànquântới
DươngChâucùngchốngLýToàn.LýToànkhônghạđượcthành,tùytướngTônHùngđềnghị:“Trongthànhrấtítlươngthực,nếutadựnglũyđấtbaovây,thìsaumộtthờigiantrongthànhsẽchếtđói”. LýToànnghetheo,liềnbắtmấychụcvạnnôngdânquanhvùngcùngvớiquânlínhđắplũy,
đàohồquanhthành,đểcắtđứtmọitiếptếcủaquânTốngtrongthành. TriệuPhạmvàTriệuQùynhậnraýđồcủađịch,liềnquyếtđịnhdẫnquânrađánhbanđêm.
LýToànkhôngkịpđềphòng,bịthươngvongrấtnặng,bèndồnquânđóngởsaudảilũyđấtphíatâybắcthànhDươngChâu,chỉđểvâychứkhôngđánhvàothành. HaianhemhọTriệubànnhau:“LýToàncốthủchứkhôngđánhlàđịnhđểquântachếtđói.
Nếutađemquânrađánhrồigiảthua,hắnnhấtđịnhsẽđuổitheo...” ThếlàTriệuPhạmpháitùytướngLýHổdẫnkịbinhmaiphụcởbênthành,tựmìnhđembộ
binhtớidụđịch.LýToànquảnhiênđemmấyngànbộbinhxuấtchiến.TriệuPhạmvờthua,rútchạy.LýToànđuổiđếnbênthành,thìđộtnhiênkỵbinhphụcsẵnđổra,tênbắnnhưmưa,quânLýToànbịthươngvongnặng.QuâncủaLýToàntừphíatâybắcvộiđếnchiviện,bịhaianhemhọTriệutừtrongthànhxôngrađánhquyếtliệt,TriệuPhạmlạipháiLýHổdẫnnămtrămkỵbinhđánhvàophíasauquânLýToàn.TrậnđánhdiễnratừsángđếnchiềuthìquânLýToànđạibại. Tốỉhômấy,trinhsátcủaTriệuPhạmthấyLýToànmởtiệcănuốngởphíatâybắcthành.
AnhemhọTriệubànnhau,lợidụngsựkhinhđịchcủađốiphương,lạiđemquântiếuđánh.Sánghômsau,TriệuPhạmvàTriệuQuydẫnmấyngànquântinhnhuệgiươngcờtiếnvềphíatây,cốtchoLýToànnhìnthấy,LýToànliềnnóivớithuộchạbằnggiọngtựtin:“Hãyxemtatiêu diệt sạch quân Tống cho coi!”. Đoạn dẫn quân xông tới. Đôi bên đánh nhau kịch liệt.NhưngquânTốngdũngmãnhhơnhẳntrước.LýToànkhôngđịchnổi,địnhtrởlạilũyđất,thìlúcnàyLýHổđãchặnmấtđườngvề.LýToànđànhđemvàichụckỵbinhchạyvềphíabắc. TriệuQùydẫnkỵbinhđuổigấpđếnkhuvựcaohồmàLýToànđàongàytrước.Saynhiều
ngàynắng,nướccạnhết,trênmặtaohồlàbùnkhô,nhưngbêndướilàbùnnhão.MấychụckỵbinhLýToànsaxuốngđó,lộibìbõmtrongbùn.QuânTriệuQùyđuổitớinơigiếtvàbắtsốngtoànbộ. “Điểutậpgiả,hưdã;dạhuyêngiả,khủngdã;quânnhiễugiả,tướngbấttrọngdã;tinhkỳđộng
giả,loạndã;lạinộgiả,quyệndã;túcmanhụcthực,quânvôhuyềnphẫu;bấtphảnkỳxágiả,cùngkhẩudã”. Chimchócđậutrêndoanhtrạiđịchlàdoanhtrạibỏtrống.Đangđêmđịchhốthoảnggọinhau
làhiểuhiệnhoảngsợ.Quânlínhtrongdoanhtrạinhiễuloạnlàtướngđịchkhônguynghiêm.Cờxíngảnghiênglộnxộnlàđộingũquânđịchđãrốìloạn.Quanquândễnổigiậnlàtoànquânđãmệtmỏi.Dùnglươngthựcchongựaăn,giếtngựaănthịt,thudọndụngcụnấuăn,línhkhôngtrỏvềtrại,làđịchđãkhốncùng,địnhliềuchếtphávây.
KhíchChígiỏiquansát,thấyđượcthờicơtiếncông Tháng4nămChuDoãnvươngthứ11(năm575trướcCôngNguyên),TấnLịchcôngmuốn
tranhbáchủTrungNguyênvớiSở,bènđem500chiếnxa,5vạnquânvượtHoàngHà tiếnxuốngphíanam,vềphíaYênLăng(tâybắcYênLăng,tỉnhHàNam),lấydanhnghĩadiệtTrịnh,mụcđíchlàđánhSở. Trướckhixuấtphát,TấnLịchcôngliênhợpvới4nướcTề,Lỗ,Vệ,Tốngcùngkéoquânđến
YênLănghiệptrợvớiTấn,nhưngquân4nướckiađềuchậm,nênquânTấnhạtrạiởYênLăngđểchờ. SởCộngvươngnghetinTấnxuấtbinh,vộicấtbinhtiếnlênphíabắccứuTrịnh.Liênquân
Sở—Trịnhcộnglạicó530chiếcxevà9vạn3ngàntướngsĩ.SởCộngvươngmuốnnhânlúcquânbốnnướckiachưatới,đánhbạiquânTấntrước,bènhạlệnhbàytrậnsátvớidoanhtrạiquânTấn. TấnLịchcôngcùngcáctướnglênđàiquansátquânSởbàytrận.Cótướngchủtrương:hiện
tạiđịchđôngtaít,hãycốthủchưagiaochiến,chờquân4nướckiatớihãycùngđánh.TướngchỉhuytrungquânlàLoanThưchorằngsĩkhíquânSở-Trịnhđanghăng,3ngàysauắtgiảmsút,đợiquân4nướckiatớimàđánhthìchắcthắng. PhótướngKhíchChísaukhiquansátkỹthếtrậncủađịch,nói:“Theothầnnghĩ,quânđịch
có sáu điểm yếu khó khắc phục. Do đó thần cho rằng nên lập tức tiến công đánh bại đốiphương”. TấnLịchcôngvàcáctướngđềunghe.KhíchChínói:“Xinhãynhìn!Thứnhất,quânSởcó
nhiềulínhgià,línhgiàthìkhôngthiệnchiến.Thứhai,quânTrịnhbàytrậnrốiloạn,chứngtỏchưađượcluyệntập,thiếukỷluật.Thứba,quânsĩđôiphươnglớntiếngcãicọnhau,khôngcóthểthống...”.TấnLịchcôngcảmthấyKhíchChícólý,KhíchChínóitiếp:“Quânhainướccứngólẫnnhau,khôngcódũngkhí lâmtrận.Chẳngnhữngquân2nướcấysẽkhôngphốihợpvớinhau,màngaytrongnộibộquânSở,2tướngchỉhuytrungquânvàtảquâncũnghiềmkhíchnhau...” TấnLịchcôngvàcáctướngtánđồngcáchphântíchcủaKhíchChívàquyếtđịnhlậptứctấn
công.Lúcnày,1tướngSởsanghàngTấnđangđứngphíasauTấnLịchcông,vốnnắmvữngtìnhhìnhquânSở,liềnnóithêm:“BộphậntinhnhuệcủaquânSởlàởtrungquân.Nếutađánhtảquânvàhữuquântrước,rồihãyđánhtrungquân,thìchắcthắng”.TấnLịchcôngnghetheo.LoanThưhạlệnhtậptrunglựclượngtinhnhuệđánhhữuquânSởcùngquânTrịnh.Đanglúctiếncông,chiếnxacủaTấnLịchcôngbỗngbịsaxuốngbùnlầy.LoanThưthấyvậyvộitiếnlạiđểmờinhàvuachuyểnsangchiếnxacủamình.ContraicủaLoanThưlàLoanChâmlớntiếng
tráchcha:“Trọng tráchcủachalàchỉhuytoànquân,hácóthểxaolãng!”.LoanThưtỉnhngộ,liềntiếptụclo
chỉhuyđạiquântiếncông. SởCộngvươngthấyTấnLịchcôngbịsalầytrongbùn,liềndẫnquânxôngtớiđịnhbắtsống,
TướngNguỵKỵcủaTấnvộigiươngcungbắnSởCộngvương,SởCộngvươngbịtrúngtênvàomăttrái,nénđaunhổmũitên,bậtluôncảconmắtra.LúcnàychiếnxacủaTấnLịchcôngcũngđã thoátkhỏi sa lầy,nhàvuahạ lệnhđuổi theoSởCộngvương.QuânSởhay tinvuaSởbịthươngthìlosợ,lạithấyquânTấntrànđếnnhưsóngbiểnthìtưởngrằngquâncủacácnướckhácđãtới,nênlậptứcrốiloạn,thuachạyvềbờnamsôngDĩnh. NguyênsoáitrungquâncủaSởlàTửPhảnchỉnhđốnxongđộingũ,chuẩnbịđểsớmmaitái
chiến,liềnuốngrượumộtmìnhđểgiảisầu.Banđêm,SởCộngvươngtriệutậpcáctướnglạibànchiếnsự,TửPhảnsayrượuchưatỉnhnênkhôngđếnđược.SởCộngvươngthấynguyênsoáicònnhưvậy,liềnquyếtđịnhluiquânngaytrongđêm. Hômsau,quânTântiếnđếnthìthấytrongdoanhtrạiquânSởcònbỏlạirấtnhiềulương
thực, củacảikhôngmangđikịp.TấnLịchcông liềnhạ lệnhmở tiệc cùngmừngcôngngaytrongdoanhtrạiquânSở. QuânTấnnghỉngơi3ngàyrồikéoquânvềnước.TrongchiếndịchnàytướngKhíchChícó
tàiquansát;TấnLịchcôngbiếtchớpthờicơxuấtkích,mặcdùliênquânbốnnướckiachưatớicuốicùngvẫnlấyítthắngnhiều,đánhbạiSởhùngmạnh,khiếnchưhầubáiphục,củngcốđịavịbáchủcủaTấnởTrungNguyên. “Laiủytạgiả,dụchưutứcdã”
Pháisứgiảđếntặngquàvànóinăngmềmmỏng,làđịchmuốnngưngchiến.
ThượngTỳTỳtrướctheosauchống,thắngđịch ThờiĐườngVõTông,nămHộiXươngthứhai(năm842),chúaThổPhiênlàĐạtMachết.
ĐạtMakhôngcócontrai.ÁiphicủaĐạiMahọLâmlậpđứacháu3tuổicủamìnhlàKhấtLyHồlênngôi,toànhộquyềnbínhđềudoLâmthịnắmgiữ. Thừa tướngKếtĐô vào gặpKhất LyHồ không chịu hành lễ, nói: “Hoàng tôn cònnhiều
người,naylậpngườikháchọlênngôithìaichịutuânlệnhđây?”Nóiđoạnkhócầmlênvàbỏra.Lâmthịđưamắtchotảhữu,chúngliềnđuổitheobắtKếtĐôlại,đemchémđầu. LuậnKhủngNhiệtlàThảolụcsứởLạcMônXuyênnghetinấyliềnxưnglàmtướngquốc,
liênminhvớiTiếtđộsứThanhHải,cấtquânchốngLâmthị,gọiquânmìnhlànghĩabinh,thựctếmuốncướpngôi. TướngquốcThổPhiênlàThượngTưLađemquânđánhvớiLuậnKhủngNhiệtởVịChâu,bị
thua.LuậnKhủngNhiệtchiếmVịChâu. TiếtđộsứThiệnChâucủaThổPhiênlàThượngTỳTỳhaychữ,giỏimưulược,trídũng,biết
cáchcầmquân.LuậnKhủngNhiệtsợThượngTỳTỳđánhvàohậuphươngcủay, liềnquyếtđịnhtrướchếthãytiêudiệtThượngTỳTỳ. Tháng6nămĐườngHộiXươngthứba,LuậnKhủngNhiệtdẫnquânđánhThiệnChâu.Khi
quânđếnTrấnTây,độtnhiêncuồngphongnổilên,sấmchớpghêgớm,binhsĩkhóbềhànhtiến.Độtnhiênmộtlằnchớploé,đồngcỏbốccháy,mấychụcngườivàmấytrămngựa,cừubịsétđánhhoặcbịchếtcháy.LuậnKhủngNhiệtsợhãi,khôngdámtiếptụctiếnquân. ThượngTỳTỳnghetinđó,nóivớithuộchạ:“LuậnKhủngNhiệtkéoquântớiđánh,hắncoi
chúngtanhưcỏrác,khôngchịunổimộtđòncủachúng.Naygặpthiêntaikhôngdámtiếnnữa.Chúngtanêngiảhộhàngphụcchochúngkiêungạomàkhôngđềphòng,chúngtacóthờigianxâydựnglựclượng,chờthờicơhànhđộng”.Thuộchạnghevậyđềutánđồng. ThếlàThượngTỳTỳpháingườimangnhiềulễvật,dêcừuđếntặngchođịch.ThượngTỳTỳ
cònviếtthưgửiLuậnKhủngNhiệt:“Tướngquốcđemquântiêutrừquốcnạn,chỉcầncửmộtngườiđemthưđilàđủđểaicũngphảituântheo,hàtấttướngquốcphảithânchinhvấtvả,kẻhènnàychỉbiếtdămbachữ,nhữngmongđượcsốngyênlànhnơithôndã”. LuậnKhủngNhiệtthấytặngphẩmvàđọclờilẽtrongthưthìhoanhỉ,đưathưchothuộchạ
xemvànói:“ThượngTỳTỳchỉlàgãthưsinhđâubiếtcầmquânđánhtrận.Đợitalàmvua,tasẽchohắn1chứcquanlàyên”.ĐoạnviếtthưtrảlờikhenngợiThượngTỳTỳ,rồiyêntâmrútquân.
ThượngTỳTỳbiếtLuậnKhủngNhiệttrúngkế,vỗđùicười:“ThổPhiênchúngtanếukhôngcóchúa,thìquithuậnnhàĐường,chứkhinàolạithầnphụchạngdêchónhưhắn!”. ThượngTỳTỳdùngthờigianbathángđểchiêumộbinhmãvàchuẩnbịmọimặt.Đếntháng
9,cử2tướngBàngKếtTâmvàMãnhLaTiếtđem5vạntinhbinhbấtngờtấncôngĐạiHạXuyên,làđạidoanhcủaLuậnKhủngNhiệt. ĐạiquânđếnphíanamĐạtHàChâu,thìMãnhLaTiếtdẫnbốnvạnquânmaiphụctrong
hẻmnúi,BàngKếtTâmdẫn1vạnquânmaiphụctrongrừngliễu,phái1000kịbinhlênnúiphóngtênvàotrongthành.CácmũitêncógàithưlăngmạLuậnKhủngNhiệt. LuậnKhủngNhiệtcảgiận,lậptứcchỉhuymấyvạnbinhmãxôngrađuổiđánh,đếnsátrừng
liễuthìbịquânBàngKếtTâmngănchặn,thươngvongkhôngít.Saumộthồigiaochiến,BàngKếtTâmgiảbộchốngkhôngnổi,liềnchạy.LuậnKhủngNhiệtđuổingótchụcdặmvàohẻmnúi.Độtnhiênphụcbinhtứphíatrànra,tiếnghòhétchémgiếtvangđộngmộtgóctrời.QuânLuậnKhủngNhiệtbịchiacắtthànhnhiềuđoạn,hỗnloạn. Đúnglúcấytronghẻmnúibỗngnổigiólớn,đálởràorào,nướckhetrànralênhláng,quân
LuậnKhủngNhiệtđứabịgiết,đứachếtđuối,thâyphơingổnngang.ChỉcònmườimấytướngsĩhộvệLuậnKhủngNhiệtchạykhỏihẻmnúi,lạibịphụcbinhphụckích,cuốicòng,chỉcònmộtmìnhLuậnKhủngNhiệtphóngngựachạythoát. “Bìnhphiđaích,duyvôvõtiến,túcdĩtịnhlực,liệuđịch,thủnhânnhidĩ.Phùduyvôlựnhidị
địchgiả,tấtcầmưnhân” Đánhtrậnkhôngcốtởquânđông,khôngnênkhinhđịchtiếnliều,màcầntậptrunglựclượng,
phánđoántìnhhình,tranhthủsựtínnhiệmvàủnghộcủacấpdướilàđủ.Kẻđãkhôngnhìnxatrôngrộng,lạikhinhđịch,thìắtsẽbịbắtlàmtùbinh.
TiêuHuệkhinhđịch,mấthếtquân ThángGiêngnămLiêuTrọngHithứ17(năm1048),TâyHạvươngTriệuNguyênNgôqua
đời,Liêuchúapháisứgiảsangphânưu.SứgiảtrởvềbáolạirằngsaukhiNguyênNgôchết,con làLượngTộmới lênhai, toànbộquyềnhànhnằm trong tayTháihậuvà thân tộc, cáctướngbấthoà. LiêuchúaGiaLuậtTôngChânnghevậy,chorằngđâylàthờicơtiếncôngTâyHạ,cấptốc
điềuđộngbinhmãchuẩnbị. Tháng6,7nămsau,quânLiêuchialàmbađạo:HànquốcvươngTiêuHuệchỉhuyNamlộ
quân,ĐôthốngGiaLuậtĐạtHoàKhắcchỉhuyBắclộquân,LiêuchúathânchinhdẫnTrunglộquân,saiBắcviệnđạivươngGiaLuậtNhânTiênlàmtiênphong,lầnlượttiếnsangTâyHạ. NamlộquâncủaTiêuHuệcónhiềuchiếnhạmvàthuyềnlươngkéodàihàngtrămdặm,khí
thếghêgớm. TiêuHuệlàlãotướngcủaLiêu,từngtrảitrămtrận,lậpnhiềuchiếncông.5nămtrước,vì
khinhđịchtiếnquásâuvàoTâyHạ.TiêuHuệđãbịthấtbại.LầnnàyTiêuHuệphântíchtìnhhình,chorằngvuaTâyHạmới2tuổi,quyềnbínhởcảtrongtaymộtngườiđànbà,đạiquânLiêuchỉcầnquabiêngiớilàTâyHạsẽphảiđầuhàng. QuânLiêutiếnvàođấtTâyHạmấychụcdặm,vẫnkhôngthấybóngdángđốiphươngđâu.
TiêuHuệsinhnghi,pháimộttiểuđộiđitrướctrinhsát.Trinhsátlâukhôngvề.TiêuHuệnóngruột,hạlệnhchoquânđộicứtiến.Lúcnàychiếnmãphảidùngđểkéoxelương,kỵbinhphảiđibộ,hoàntoànkhôngchuẩnbịđểtácchiến.ThuộchạthấytìnhhìnhđóliềnnóivớiTiêuHuệ:“Quântatừxakéođến,chưabiếtbốphòngcủađịchrasao,thìkhôngnêntiếnsâu,mànênhạtrại,đềphòngbấttrắc”. TiêuHuệcười:“Cácngươinghĩquákỹ!Đạiquântatiếnđến,LượngTộắtsẽthânchinhra
tiếprướcxagiácủaLiêuchúavàothành,hácònthờigianđónta!Tựdưnghạtrạiđềphònglàmgìchotốncôngvôích!”,đoạnlệnhtiếptụctiếnquân. NàongờTâyHạnghetinquânLiêuxâmnhập,đãđemquânbốtríởnhữngnơihiểmyếu
chờđợiquânđịch,sẵnsàngđónđánh. TrunglộquâncủaLiêuchúaGiaLuậtTôngChânsaukhivượtsông,khônggặpđịchthủ,đã
rútquânvề.TiêuHuệkhôngbiết,cứthếthúcquântiếntới. HômđóquânTiêuHuệvừahạ trại, chưakịpbốphòng,đãđược trinhsátphibáo: “Phía
trướccóđạiquânđịch...”TiêuHuệkhôngtin,chorằngtênlínhkianóibậylàmrốilòngquân,
địnhquátđemchém,thìlúcấytiếngtrốngtrậnvàhòreocủaquânTâyHạđãvọngtới.Trongphút chốc,kỵbinhTâyHạnhưmãnhhổxôngvàođàndê,quânLiêuhốthoảngứngchiến,khôngkịpmặcáogiáp.Nhiềutướngsĩchỉkịplênngựabỏchạy.QuânTâyHạbắntêntheonhưmưa.Đượemấychụcdũngsĩhộvệ,TiêuHuệmớichạythoát.TiêuHuệthuthậptànquân,thấychỉcònnonnửa,contraicủaTiêuHuệtửtrận.TiêuHuệỷthếquânđông,khôngđoánđúngtìnhhình,lặplạisailầmchủquankhinhđịch5nămtrước. “Lệnhchidĩvăn,tềchidĩvõ,thịvịtấtthủ”
Phảimềmmỏng,độlượngđểlàmchoquânsĩđồnglòng;dùngquânphápnghiêmminhđểlàm
choquânsĩchỉnhtềnhấttrí,thìmớicóthểkhiếnhọkínhsợvàphụctùng.
ThíchTụcQuangchọnkỹ,luyệnnghiêm,quânđộítinhnhuệ CuốithờikỳMinhGiaTĩnh,miềnduyênhảiđôngnamphòngvệlỏnglẻo,binhlínhthiếuhụt,
giặcOa(hảitặcNhật)thừacơxâmnhập.VùngduyênhảiGiangChiếtgiàucóluônbịgiặcOacướpbóc,hàngchụcvạndânbịthiệthại,nơmnớplosợ. TriềuMinhtừngpháiquânđánhvàosàohuyệtgiặcOa,cũngcótrậnthắng,nhưngvìMinh
ThếTôngChuHậuThôngumê,lẫnlộnphảitrái,giếtoanngườicócôngchốnggiặcOa,nênbọnhàolýđịaphươngcâukếtvớigiặcOalàmhạidânchúng,taihọacàngtrầmtrọng. NămGiaTĩnhthứ34(năm1555),triềuđìnhcửThíchTụcQuanglàmThamtướng,chỉhuy
quânvụbaphủNinhBa,ThiệuHưngvàĐàiChâu(naylàLâmHải). QuândoThíchTụcQuangchỉhuyđượcđiềutừSơnĐông,HàBắc,QuảngTâytới,kỷluật
lỏnglẻo,kémnănglựctácchiến,nghegiặcđếnđãkhiếpsợ,nhưngvớidânthìlạiácnhưlangsói. ThíchTụcQuangđauxót trướcsựhủhạicủaquanquân,xinthượngcấpchochọn3000
trángsĩđểluyệnbinh.NămlầnbảylượtđềxuấtmớiđượcTổngđốcHồTônHiếnchấpthuậnvàonăm1559. Tháng9nămđó,ThíchTụcQuangđếnvùngNghĩaÔ,VĩnhKhangchiêumộtânbinh.Douy
tíncủaThíchTụcQuang,sốngườiđếndựtuyểnmộrấtđông.ThíchTụcQuangchọnquânrấtkỹ.Nhữngquânnhântừngbạitrận,nhữngailàmtạpdịchchoquanphủmànhiễmthóixầuquancách...đềubịloại.Phầnlớntuyểnngườilànôngdânkhoẻmạnh,dũngcảmhoặclàthợmỏ. ThíchTụcQuangtuyểnhơn4000trángsĩ,liềntiếnhànhgiáodụcvàhuấnluyện.Ôngyêu
cầubinhsĩphảibảovệdân,phảinghiêmchỉnhthựchiệnnhiệmvụ,“giữđúngquânpháp,anhđũnggiếtgiặc,khôngquấynhiễutrămhọ,thìnhấtđịnhdânsẽủnghộquânđội”.Việchuấnluyệnsátvớithựctếchiếnđấu, lậpcôngbáoquốcmớiđượccoi làvõnghệchânchính,khihuấnluvệnthìcăncứvàođộtuổi,sứcvóc,thểchấtmàgiaochosửdụngnhữngbinhkhíthíchhợp.Trongkhiluyệntậpôngbắtbinhsĩphảimangáogiáp,đeothêmvậtnặngtăngdầnđểrènthểlực,luyệnchântay.ỒngdạyhọlậpcácthếtrậnvàcáchbiếnhoánhưUyênTrươngtrận,LưỡngNghitrận,TamTàitrậnv.v...cùngcácphươngphápbảovệmình,tiêudiệtgiặc.Hiệulệnh,chiêngtrống,cờxíđâurađó,inthànhsáchphátchobinhsĩhọcthuộclòng,aiquênbịphạt.Ôngrènluyệnchohọquenchịuđựngđóirét,nghiêmcấmhànhđộngpháhoạicâycối,hoamàu,giandâm,giếthạitùbinhv.v...ThíchTụcQuangluôntựmìnhlàmgương,cùngbinh
sĩđồngcamcộngkhổ,yêucầu“quanthìphảigươngmẫu,quanquânđồnglòngvạnngườinhưmột”. Trongtácchiến,ôngthưởngphạtrấtnghiêmminh,đángđượcthưởngthìdùghétmấycũng
phảithưởng,đángbịphạtthìthânmấycũngphảiphạt.CómộtngườithântínđãtheoThíchTụcQuangnhiềunăm,nhưngtráilệnhcũngvẫnbịchémđầu. Nhờcáchquảnlý,huấnluyệnấymàsauthờigianngắn,ThíchTụcQuangđãcó1độiquân
tinhnhuệ,thiệnchiến,dũngcảm,cókỷluậtvàtổchứcchặtchẽ,đánhđâuthắngđó,khiếngiặcOatantác,chạydạtracáchoangđảo,nhândânyêumếngọiđộiquânấylà“Thíchgiaquân”. “Lệnhsáchhànhgiả,dữchúngtươngđắcdã”
Thờibinhmàmệnhlệnhđượcchấphànhnghiêmchỉnhthìchứngtỏtướnglĩnhđãthuphục
lòngquân,trêndướihoàhợp.
GiaCátLượngtronglúckhókhăn,giữđúngchữtín ThờiTamQuốc,nămKiếnHưngthứ9(năm231),GiaCátLượngnhàThụcHánchếtạotrâu
gỗchởlương,lần4cấtquânraKỳSơnđánhNguỵ. NguỵMinhđếTàoDuệthânchinhđếnTràngAnchỉhuychiếnđấu,lệnhTưMãÝcùngcác
tướngTrươngCáp,PhíVĩ,TầnLãng,QuáchHoàiđemhơn30vạnquânnghênhchiếnquânThục. TưMãÝđiềuđộngbinhmã,đểPhíVĩ,TầnLãngđóngtrạiởThượngQuê,cònmìnhdẫnđại
quânđếnthẳngKỳSơn. GiaCátLượngthấyquânNguỵđôngđảo,uythếhùngmạnhthìkhôngdámkhinhđịch,lệnh
bộđộichiếmlĩnhthếnúihiểmyếumàchờđịch.Quân2bêndàntrậnđốidiệnnhau,bênnàycóthểnghetiếngtrống,nhìnthấycờxíbênkia,tùytìnhhìnhđốiphó. Đúngvàothờikỳcăngthẳngđó, thìbênquânThụccó8vạn línhđãmãnhạnquândịch,
đangchờtânbinhđếnthaythếđểđượcvềquê.PhíaquânNguỵbinhlựcđônghơn30vạn,doanhtrạisansáthàngmấydặm.8vạnquânThụcmãnhạnnếurútvề,lựclượngquânThụcsẽmỏngđitrôngthấy,cáctướngđềulo. 8vạnbinhsĩcũnglolắng,chỉsợtìnhhìnhchiếnsựthếnàynguyệnvọnghồihươngbaolâu
naycủahọkhóđượcthựchiện.CáctướngliêntiếplêngặpGiaCátLượngđềnghịkéodàithờigiantạingũcủa8vạnbinhsĩkia,chờđánhxongchiếndịchhãychovề. GiaCátLượngkiênquyếtcựtuyệt:“Ngườichỉhuybaquânphảilấyviệctuyệtđốithủtín
làmcănbản,tahácóthểvìnhucầunhấtthờimàthấttínvớiquândân!” Ngừngmộtchút,GiaCátLượngnói tiếp: “Huốnghồanhembinhsĩmãnhạnkhôngcòn
bụngdạnàoởđây,chamẹvợconởquênhàtựacửamonghọsớmvềđoàntụ”.Đoạnhạlệnhchocácđơnvịthúcgiụcsốbinhsĩmãnhạnmauchónglênđườnghồihương. Lệnhvừabanra,sốbinhsĩkiakhôngngờsựviệcbiếnchuyểnnhưvậy,ainấycảmđộng
chảynướcmắt.Songhọkhôngchịuvề,nói:“Thừatướngđốiđãivớichúngtôiơnnặngnhưnúi,chúngtôinguyệnởlạiliềuchếtgiếtđịchbáoơn”.Rồihọtựnguyệnghitênvàodanhsáchxinởlạichiếnđấu.Cácbinhsĩkhácđượccổvũmạnhmẽbởihànhđộngđó,ainấysẵnsàngquyếtchiếnvớiquânNguỵ. Tronggiờphúthệtrọng,GiaCátLượngnhờbiếtgiữchữtínmàlệnhhồihươngkiađãtrở
thànhlệnhđộngviênchiếnđấu.ÔngliềnnghĩkếbốtríphụcbinhtạiMộcMôn.TướngtiênphongquânNguỵlàTrươngCáp,mộtdũngtướng,bịdụvàotrậnđịamaiphụcvàtrúngtênmà
THIÊNX:ĐỊAHÌNH Địahìnhhữuthônggiả,hữuquảigiả,hữuchigiả,hữuảigiả,hữuhiểmgiả,hữuviễngiả.Ngã
khảdĩvãng,bĩkhảdĩlai,viếtthông.Thônghìnhgiả,tiêncưcaodương,lợilươngđạo,dĩchiếntắclợi.Khảdĩvãng,nandĩphản,viếtquải.Quảihìnhgiả,địchvôbì,xuấtnhithắngchi;địchnhượchữubị,xuấtnhibấtthắng,nandĩphản,bấtlợi.Ngãxuấtnhibấtlợi,bỉxuấtnhibấtlợi,viếtchi.Chihìnhgiả,địchtuylợingã,ngãvôxuấtdã,dẫnnhikhứchi,lệnhđịchbánxuấtnhikíchchi,lợi.Ảihìnhgiả,ngãtiêncưchi,tấtdoanhchidĩđãiđịch;nhượcđịchtiêncưchi,doanhnhivậttòng,bấtdoanhnhitòngchi.Hiểmhìnhgiả,ngãtiêncưchi,tấtcưcaodươngdĩđãiđịch;nhượcđịchtiêncưchỉ,dẫnnhikhứchi,vậttòngdã.Viễnhìnhgiả,thếquân,nandĩkhiêuchiến,chiếnnhibấtlợi.Phàmthửlụcgiả,địachiđạodã,tưởngchichínhiệm,bấtkhảbấtsátdã. Cốbinhhữutẩugiả,hữuthỉgiả,hữuhãmgiả,hữubănggiả,hữuloạngiả,hữubắcgiả.Phàm
thửlụcgiả,phithiênchitai,tướngchiquádã.Phùthếquân,dĩnhấtkíchthập,viếttẩu.Tốtcườnglạinhươc,viếttrì.Lạicườngtốtnhược,viếthãm.Đạilạinộnhibấtphục,ngộđịchđỗinhitựchiến,tướngbấttrikỳnăng,viếtbăng.Tướngnhượcbấtnghiêm,giáođạobấtminh,lạitốtvôthường,trầnbinhtunghoành,viếtloạn.Tướngbấtnăngliệuđịch,dĩthiểuhợpchúng,dĩnhượckíchcường,binhvôtuyểnphong,viếtbắc.Phàmthửlụcgiả,bạichiđạodã,tướngchichínhiệm,bấtkhảbấtsátdã. Phùđịahìnhgiả,binhchitrợdã.Liệuđịchchếthắng,kếhiểmáchviễncận,thượngtướng
chiđạodã.Trithưnhidụngchiếngiảtấtthắng,bấttrithửnhidụngchiếngiảtấtbại.Cốchiếnđạotấtthắng,chúaviếtvôchiến,tấtchiếnkhảdã;chiếnđạobấtthắng,chúaviếttấtchiến,vôchiếnkhảdã.Cốtiếnbấtcầudanh,thoáibấttịtội,duydânthịbảo,nhilợihợpưchúa,quốcchibảodã. Thịtốtnhưanhnhi,cốkhảdữchiphóthâmkhê;thịtốtnhưáitử,cốkhảdữchicâutử.Hậu
nhibấtnăngsử,áinhibấtnănglệnh,loạnnhibấtnăngtrị,thínhượckiêutử,bấtkhảdụngdã. Tringôtốtchikhảdĩkích,nhibấttriđịchchibấtkhảkích,thắngchibándã;triđịchchikhả
kích,nhibấttringôtốtchibấtkhảdĩkích,thắngchibándã;tridịchchikhảkích,tringôtốtchikhảđĩkích,nhibấttriđịahìnhchibấtkhảdĩchiến,thắngchibándã.Cốtribinhgiả,độngnhibấtmê,cửnhibấtcùng.Cốviết:tribỉtrikỷ,thắngnãibấtđãi;trithiêntriđịa,thắngnãikhảtoàn. Dịchnghĩa:
Địahìnhcó6loại:thông,quải,chi,ải,hiểm,viễn.
•Thônglàtacóthểđi,địchcóthểđến.Ởđịahìnhnày,aichiếmtrướcchỗcao,bảođảm
đườngvậnchuyểnlươngthựcthôngsuốtmàtácchiếnthìcólợi. •Quảilànơitiếnđếnthìdễvàtrởluithìkhó.Ởđịahìnhnày,nếuđịchkhôngphòngbị,ta
cóthểbấtngờđánhthìthắng;nếuđíchcóphòngbị,tađemquânđánhmàkhôngthắng,thìkhórútvề,thậtlàbấtlợi. •Chilànơitatiếnđếnbấtlợi,địchtiếnđếncũngbấtlợi.Ởđịahìnhnày,địchdùđemlợi
nhửta,tacũngchớxuấtkích,mànêngiảthua,rútđi,nhửđịchtiếnranửachừnghãyđemquântrởlạicôngkích,thìtađượclợi. •Ảilànơiđấthẹp,ởđịahìnhnàytanênchiếmlĩnhtrướckẻđịchmàchờchúngđến.Nếu
địchchiếmtrướctamàdùngnhiềuquângiữcửaải,thìtakhôngnênđánh,cònnếuđịchkhôngnhiềubinhphongtoảcáccửaảithìtacóthểtiếnđánh. •Hiểmlànơihiểmtrở.Ởđịahìnhnàynếutachiếmlĩnhtrướckẻđịch,thìnênđóngởchỗ
cao,dễquansát,chờđịchtới;nếuđịchđãchiếmtrướcthìtanênluiquân,chớđánh. •Viễnlànơixarộng.Ởđịahìnhnàythếlựcđôibênngangnhauthìkhôngtiệnkhiêuchiến,
nếumiễncưỡngđánhthìbấtlợi. 6điềutrênlànguyêntắclợidụngđịahình,tướnglĩnhtrọngtráchkhôngthểkhôngxétcho
kỹ. Việcbinhcó6tìnhhuốngtấtbạilàtẩu,trì,hãm,băng,loạn,bắc;khôngphảidotaihọatrời
đất,màdosailầmcủatướnglĩnhgâynên. •Tẩulàđịathếnhưnhaumàlấy1chọi10,ắtphảithuachạy.
•Trìlàbinhsĩhăngháimàchỉhuynhunhược.
•Hãmlàchỉhuyhăngháimàbinhsĩnhunhược,tấtnhiênkémsứcchiếnđấu.
•Bănglachỉhuynổigiậnmàbinhsĩkhôngphục,gặpđịchcứtựýxuấtchiến,chủtướnglại
khônghiểunănglựccủabinhsĩắtsẽbạinhưnúilở. •Loạnlàtướnglĩnhnhunhược,khônguynghiêm,huấnluyệnkhôngbàibản,quanhệtrên
dướikhôngcóthểthống,bàytrậnlộnxộn,tựmìnhlàmrốimình. •Bắclàtướnglĩnhkhôngbiếtphánđoánchínhxáctìnhhìnhđịch,lấyítđánhnhiều,lấyyếu
đảnhmạnh,tácchiếnlạikhôngcólựclượngmũinhọn,ắtbại. 6tìnhhuốngấylànguyênnhândẫnđếnthấtbại,tướnglĩnhnhậntrọngtráchphảixétcho
kỹ. Địahìnhlàđiềukiệnhỗtrợchoviệcdùngbinh.Phánđoántìnhhình,giànhlấythắnglợi,
khảosátđịahìnhlợihại,tínhtoánxagần,đólàcáchmà1tướnggiỏiphảinắmvững.Nắm
vữngphươngpháprồimớichỉhuytácchiếnthìchắcthắng;khôngnắmvữngphươngphápđãchỉhuytácchiếnthìắtthua. Chonên,saukhiphântíchqui luậtchiếntranh, thấyđánhchắcthắng,dùvuabảokhông
đánh,vẫnkiêntrìđánh;thấyđánhắtthua,dùvuabảonhấtđịnhphảiđánh,cũngcóthểkhôngđánh.Tiếnkhôngcầudanhvọngchiếnthắng,luikhôngsợtộiphạmlệnh,chỉcốtbảovệlợiíchcủadânchúngvàquốcgia,tướnglĩnhnhưvậymớithựcsựlàngườiquýbáucủađấtnước. Đốixửvớisĩtốtnhưvớiconem,họsẽcùngmìnhxôngphavàonơihunghiểm;coisĩtốt
nhưconyêu,họsẽcùngsốngchếtvớimình. Hậuđãiquânsĩmàkhôngsửdụng,nuôngchiềuquânsĩmàkhônggiáodục,phạmphápmà
khôngtrừngphạt,thìhọkhácnàonhữngđứaconhưhỏng,chẳngthểdẫnđichiếnđấu. Chỉbiếtquânmìnhcóthểđánh,màkhônghiểucóthểđánhđịchđượchaykhông,thìmớicó
nửaphần thắng.Biếtđịchcó thểđánhđượcchúng,màkhônghiểuquânmìnhcóđánhnổikhông,cũngmớicónửaphầnthắng.Biếtkẻđịchcóthểđánhbạiđược,biếtquânmìnhcũngcóthểđánhnổi,màkhônghiểuđịahìnhbấtlợichoviệctácchiến,thìthắnglợicũngchỉmớinắmchắcphânnửa. Chonên,ngườibiếtdùngbinhthìhànhđộngquyếtkhôngmêmuội,sửdụngchiếnthuật
biếnhoákhôncùng.Vìvậymớinói:biếtđịchbiếtta,thắngmàkhôngnguy;nắmvữngthiênthời,địalợisẽgiànhthắnglợihoàntoàn. Tómtắtnộidung:
ThiênnàylàlýluậnsớmnhấtcủaTrungỌuốcvềđịahìnhhọcliênquanđếnquânsự.Tôntử
tậptrungluậngiảivềtầmquantrọngcủaviệclợidụngđịahình,đềxuấtnhữngnguyêntắccơbảnvềtácchiếntrongđịahìnhkhácnhau,phântíchmốiquanhệbiệnchứnggiữatìnhhìnhđịchvớiđịalíquânsự. Căncứvàoyêucầucụthểcủathựctếchiếnđấuvàcáchbàytrậncụthểtrongtácchiến
đươngthời,Tôntửtrìnhbàytườngtậnphươngphápdùngbinhthíchhợpvới6loạiđịahình.Coiđịahình làđiềukiệnhỗtrợchoviệcdùngbinh,Tôntửchủtrươngtướnglĩnhphảichútrọngquansátvàlợidụngđịahình,gắnliềnviệcphánđoántìnhhìnhđịchvớiviệclợidụngđịahình“liệuđịchchếthắng,kếhiểmdịviễncận,thượngtướngchiđạodã”. Tôntửtiếpđóluậnvềnhữngnguyênnhânkhiếnchotướnglĩnhsailầmdẫntớithấttrận.
Tôntửphântíchlụcbại,trongđócáichínhlàdongười,chứkhôngphảidoýtrời,“phithiênchitai,tướngchiquádã”.Ôngnêurayêucầunghiêmkhấcvềđạođứccúatướnglĩnh“tiếnbấtcầudanh,thoáibấttịtội,duydânthịbảo”.Trongthiênnày,Tôntửcònnóirõnguyêntắccơbảntrongquanhệgiữangườichỉhuyvớibinhsĩ,chủtrươngtướnglĩnhphảiyêumến,quantâmđếnbinhsĩ,đồngthờiphảinghiêmtrịbằngkỷluật,kếthợp“yêu”với“nghiêm”,thưởngvớiphạt.Lýluậntrịquânnhưthếlàmộttiếnbộsovớiđươngthời.
“Ảihìnhgiả,ngãtiêncưchi,tấtdoanhchidĩđãiđịch;nhượcđịchtiêncưchi,doanhnhivậttòng,bấtdoanhnhitòngchi” Ởđịahìnhđấthẹp,tanênchiếmlĩnhtrướckẻđịchmàchờchúngđến.Nếuđịchchiếmtrước
tamàdùngnhiềuquângiữcửaải,thìtakhôngnênđánh,cònnếuđịchkhôngdùngnhiềubinhphongtỏacửaảithìtacóthểtiếnđánh.
LýTiếtchiếmđườnghẹp,maiphụcđánhquânphiếnloạn SauloạnASử,triềuĐườngsuyyếuthêm,cácphiêntrấnnổilêncátcứtừngphương.Thếlực
cátcứHoàiTâycủaLýHiLiệttrongquátrinhđánhdẹp,mởrộngdầnlãnhthổ,nuôidãtâmchống triềuđình.Năm782,LýHiLiệt lại câukếtvớiquânphản loạn, tựxưngThiênhạđônguyênsoái.Năm784còntựxưnghoàngđếnướcSở,lấyniênhiệuVõThành. ĐườngĐứcTôngLýTạoliềncửdanhtướngmangđạiquânđánhdẹp,đôibênđềutổnthất
nặng.LýHiLiệtngãbệnh. Tháng4/786,đạitướngởHoàiTâylàTrầnTiênCơmuachuộcthầythuốcchữabệnh,đầu
độcLýHiLiệtchết,rồíđemquânđầuhàng,đượctriềuđìnhphonglàmTiếtđộsứHoàiTây. Tháng7,HoàiTâybinhmãsứNgôThiếuThànhtừngđượcLýHiLiệttrọngdụnglạigiết
TrầnTiênCơ,tựxưngTiếtđộlưu,rồimậtpháingườichiêuhồiNgôPhápSiêulàkẻđượcTrầnTiênCơchonắmgiữbinhmãHoàiTây.NgôPhápSiêunhậnđượcmậtthưliềncấtquânvềtheo.Triềuđìnhchoquântruyđuổi,bịNgôPhápSiêuđánhbại. TriềuđìnhlệnhchoQuansátsứLýTiếtđemquânngănchặn,khôngđểquânHoàiTâyvượt
HoàngHà.LýTiếtđượclệnh,lậptứcpháiĐườngAnhNgạndẫnbinhđếnLinhBảochặnđánh. LúcnàyquânHoàiTâyđãdàntrậnởbờnamHoàngHà,gầnLinhBảo.Đểđịchkhôngcướp
bócdânchúng,LýTiết saiquan lạiđịaphươngmang lương thựcđếnchochúng.Hômsau,quânHoàiTâyđếncáchThiểmChâu7dặm,hạtrại,rồipháibinhđánhThiểmChâuđểcướplươngthực. LýTiếtnghetin,liềnsai400dũngsĩchia2cánh,maiphụcở2phíađôngtâyconđườnghẹp
TháiNguyênlànơiquânHoàiTâysẽphảiđiqua.LýTiếtdặnhọ:“KhiquânHoàiTâyđiquađượcmườitốprồi,thìcánhmaiphụcphíađônghôgiết”,cánhphíatâyhưởngứnghô“giết”,nhưngkhôngngăncảnmàcứđểchúngrútchạy”. LýTiếtlạitậptrungthiếuniêncácthônxómgầnđómangcungtên,dáomác,gạchđábímật
theosauquânđịch,khinghetiếngthétchémgiếtcủaphụcbinhthìcũnghô“giết”ầmlên.LạicửĐườngAnhNgạndẫn1.500quândàntrậnởkhenúiphíabắc. Canhtưhômsau,quânHoàiTâyđiquađườnghẹpTháiNguyên,bỗngnghephụcbinhhai
bênhôgiết,liềnbỏchạytánloạnvềkhenúiphíabắc,bịquânĐườngAnhNgạnđánhchotantác,tướngTrươngSùngHiếnbịquânĐườngbắtsống.
LýTiếtđoánđịchsẽtheođườngnúichạyvềphíanam,liềnpháitướngYênTửSởdẫn400quânđếnTrườngThủychờsẵn. QuânHoàiTâyđã2ngàykhôngđượcăn, lạibịĐườngAnhNgạnđuổigấpphíasau,Ngô
PhápSiêuquảnhiêndẫntànbinhchạyvềphíaTrườngThủy. YênTửSởđãungdungchờsẵnởđó,xôngrachémgiếtgầnhết,kểcảchủtướngNgôPháp
Siêu.TriềuđìnhloLýTiếtthiếuquân,phái5000línhbộbinhvàkỵbinhtớităngviệnnhưngkhiviệnbinhtới,thìLýTiếtđãdiệtxongquânphiếnloạn. “Hiểmhìnhgiả,ngãtiêncưchi,tấtcưcaodươngdĩđãiđịch,nhượcđịchtiêncưchi,dânnhi
khứchi,vậttòngdã” Ớđịahìnhhiểmtrở,nếutachiếmlĩnhtrướcđịchthìnênđóngởchỗcao,dễquansát,chờđịch
tới.Nếuđịchđãchiếmlĩnhtrước,thìtanênluiquân,chớđánh.
QuáchTiếnchiếmnơihiểmtrởchặnquânLiêu ThờiBắcTống,thángGiêngnămTháiBìnhhưngquốcthứtư(năm979),saukhibìnhđịnh
phươngnam,TốngTháiTôngTriệuQuangNghĩatriệutậpquầnthầnhànkếhoạchtiếnđánhBắcHán. ChúaBắcHánlàLưuTụcNguyênxưngđếởTháiNguyênrồihàngphụcnướcLiêu.Thời
TốngTháiTổ,quânTốngmấyphentiếnđánhBắcHánđềubịquânLiêuđếncứuHán,đánhchẳngnổiphảirútvề.Vìvậyquầnthầnđêuphảnđốixuấtbinh,chỉriêngKhumậtsứTàoBân,saukhiphântíchkỹtìnhthế,chủtrươngbắcphạt. TốngTháiTôngngheTàoBânphântíchcólý,liềnquyếtđịnhthânchinhxuấtquânđánh
BắcHán,cửPhànKhươngtiếnđánhTháiNguyên,QuáchTiếnchặnquânLiêutiếpviện. LiêuCảnhTôngGiaLuậtHiềnnghetinquânTốngđánhTháiNguyên,liềnpháisứgiảđến
hỏilýdotạisaoquânTốngđánhBắcHán.TốngTháiTôngđáp:“BắcHánkhôngchịunghelệnhta, taphảiđếnhỏi tội.NếuLiêukhônggiúpHánthìhòaướcTống-Liêucònhiệu lực.Bằngkhông,nướcTốngtakhôngsợchiếntranh”.SứgiảLiêuthấyTốngTháiTôngnóicứng,đànhhậmhựcravề. ChúaBắcHánLýTụcNguyên thấyquânTốngkéođếnđánh lạidoTốngTháiTông thân
chinhđốcchiến,thìhoảngsợchongườisangcầucứuLiêu.LiêuCảnhTônglậptứcpháiTểtướngGiaLuậtSalàmđôthốngcùngDựcvươngĐápNhĩđemquângấpđicứuHán.GiaLuậtSađirồi,LiêucảnhTôngchưaantâmlạilệnhchoNamViệnđạivươngGiaLuậtTàđemquânhiệptrợ. GiaLuậtSatiếnquânđếndãynúiBạchMã,thấyquânTốngđãchiếmlĩnhcaođiểmhiểm
yếu,màgiữahẻmnúilạicómộtdòngsuốirộng,nướcchảyxiết,rấtkhóvượtqua. Gia Luật Sa định hạ trại, đợi quân phía sau đến cùng. Đáp Nhĩ ỷmình dũngmãnh nói:
“Tướngquânsaolạisợhãiđếnthế!Chúnglađượclệnhđiđánhđịch,gặpđịchthìphảiđánhchứ,kẻobịngườiđờichêcườichođó!” GiaLuậtSanói:“Phảithậntrọng.Ôngnhìnlênnúixem,tinhkỳquânTônSĩdàyđặcthếkia,
chưabiếtđịchmaiphụcbaonhiêubinhmã.Taphảidòxétthựchưrồimớiđánh,kẻosavàokếphụcbinhcủachóng!ĐápNhĩkhôngnghe,cứdẫnđộitiênphongtiếnvàohẻmnúi. LúcnàytrênđỉnhBạchMã,quânTốngdoQuáchTiếnchỉhuybốtríkỵbinhvàcungnỏ,thấy
quânLiêuvượtkhesuối,liềnphấtcờ,giốngtrốngvàlahétầmầm,nhưngkhôngtrànxuốngđánh.ĐápNhĩthấythế,chorằngquânTốngchỉhưtrươngthanhthế,nênhạlệnhgấprútvượt
khe,Nhưngmấyngàytrướcmưalớn,khesuốinướcchảyxiết,vìthếquânLiêuvượtkhevôcùngvấtvảvàchậmchạp. QuáchTiếnthấyđộingũđịchrốỉloạn,liềnphấtcờ.Mộttrậnmưatêntrútxuống,quânLiêu
tử thươngvô số.Tiếpđókỵbinh trànxuống,những tênđịch lópngópbò lênbờ lạibịhấtxuốngkhesuốichocuốnbăngđi.ĐápNhĩcùngcontraivà500tướngsĩcủayđềubỏmạngởtrậnnày. QuáchTiếnthắngtrận,viếtthưbáotinchiếnthắng.LúcnàyTốngTháiTôngmớiđếnTrấn
Châu.Nhânđượcthư,TốngTháiTôngmừngnói:“LưuTụcNguyênđãkhôngcònviệnbinh,hãymauđánhTháiNguyên!” Đầutháng5,quânTốngvâyđánhTháiNguyên,chotháonướcsôngtrànvàothành.LưuTục
Nguyênchờmãiviệnbinhkhôngtới,lạipháisứgiảsangcầucứuLiêu.QuáchTiếnchiếmảiThạchLĩnh.QuânLiêulầnnàotiếncôngcũngbịđánhlui,khôngcáchgìvượtqua. LưuTụcNguyênthấyviệnbinhkhôngđến,đànhđầuhàng.KhiNamViệnđạivươngcủa
quânLiêulàGiaLuậtTàkéoquânđếngầnTháiNguyên,nghetinBắcHánđãđầuhàng,đànhrútquânvề. "Viễnhìnhgiả,thếquân,nandĩkhiêuchiến,chiếnnhibấtlợi”
Ởđịahìnhxarộng,thếlựcđôibênngangnhauthìkhôngtiệnkhiêuchiến,nếumiễncưỡng
đánhthìbấtlợi.
MôngCaviễnchinhmấtmạng,quânmệtphảirútvề ThờiNamTống,nămThuầnHựuthứ11(năm1251),MôngCakếtụcngôivịKhảHãnMông
cổ.MôngCachỉnhđốnnộibộ,ổnđịnhquyềnlực,chuẩnbịđánhNamTống.MôngCatiếpnhậnlờidặndòcủatiềnnhântiếncôngGiangNam,quyếtđịnhdùngchiếnlượcvòngxuốngphíaTâyNamrồiđánhvuhồivàosườnsaucủaNamTống. Tháng6/1252,MôngCalệnhchoemtrailàHốiTấtLiệttiếnxuốngVânNamđánhnướcĐại
Lý. KhiquânMôngcổđãchiếmVânNamvàTứXuyên,MôngCachorằngthờicơđemđạiquân
đánhNamTốngđãchínmuồi,thếlànăm1257liềntriệuquầnthầnbànkếsáchdiệtTống. HốtTấtLiệtvừatừVânNamvề,nóiNamTốngchưađếnlúcdiệtvong,nềnkinhtếMôngcổ
chưađủmạnh,điềukiệndiệtNamTốngchưađủ,nênchủtrướngchưanênxuấtbinh.MôngCakhôngnghe. Tháng2/1258,Môngcổchia làmbađạoquân,dốctoànbộ lực lượngnamtiến.MôngCa
thânchinhdẫntrungquân,chủlực,chuẩnbịtrướcđánhTứXuyên,sauđótừQùyMônmensôngmàtiếnsangphíađông. HốtTấtLiệtcùngmưusĩvàtùytướngcủamìnhchorằngcáchtiếnquânnhưvậykhôngtốt:
chủlựctiếnvàoTứXuyên,sẽbịnúicao,khesâuhạnchế,đườngsáhiểmtrởrấtkhóvậnđộng,địchcóthểdựavàođịathếhiểmtrởmàcốthủ;hơnnữasuốtdọcđườngdâncưrấtthưathớt,khôngcólươngthựcbổsung,cóđạtđượcmụcđíchthìquânđộicũngđãkiệtsức. MôngCavẫnngoancốgiữnguyênkếhoạchhànhquâncủamình.Tháng4,MôngCadẫn4
vạnquântiếnvàoTứXuyên.KhiquaThiểmTây,cóLưuMẫnlàlãothầnđangnghỉchữabệnhtạigiađếnxinyếtkiếnMôngCavànói:“TrungNguyênđấtrộngdânnghèo,đạivươngviễnchinhchỉebấtlợi.Xinđạivươngluibinhvềthìhơn”.MôngCakhôngnghe. SaukhivàoTứXuyên,quânMôngcổliêntụctiếncôngchiếmcứcácnơimấtquánửanăm,
vôcùngmệtmỏi.Tháng2/1259mớitiếnđếnthànhĐiếuNgư. MôngCamuốnquaQùyMônởphíađôngđểhộivớiđạoquânphíanamdiệtTống,tấtphải
chiếmđượcTrùngKhánhnhưnghiệntạiđangbịthànhĐiếuNgưngăntrở.Thànhnàycóđịathếhiểmyếu, ở nơi ba dòng sôngGiá Lăng, sôngBồi và sôngCừhợp lưu, khống chếphíathượngdu,cheđỡchoTrùngKhánh.Thànhởtrênnúicao,bốnbềváchnúicheoleo,dễthủkhócông.
TrichâuVươngKiêngiữthànhquyếttâmchốngđịch.Trongthànhcó1vạnquânvà9vạn
dân.VươngKiênđộngviênquândântusửathànhquách,tíchtrữlươngthực,đàogiếngtrữnước,chuẩnbịchuđáomọimặt. MôngCathấythànhĐiếuNgưkhóhạ, liềnsaiTấnQuốcBảolàviênquanNamTốngđầu
hàngvàothànhdụđịch.TấnQuốcBảovàolàmthuyếtkháchchoquânMôngcổ,VươngKiênliềnsaitróihắnlại.ĐoạntậphợptướngsĩlôiTấnQuốcBảorachémđầu,rồituyênthệ:“Từnay,nếucókẻnàodámmởmiệngnóihàng,thìsẽchịuchungsốphậnnhụcnhãnhưhọTấnkia.Nếubảnquancóhànhviphảnbội,xincácvịcứviệcchémđầubảnquan”.Tướngsĩainấyhôto:“Nguyệncùngtướngquânbáođáptriềuđình!” MôngCathấydụhàngkhôngxong,liềnsaitùytướngUôngĐứcThầnvâyđánhthànhĐiếu
Ngư,bắthơn8vạndânchúngquanhvùng.LệnhchoNữuVũđemquântớiLânThịlàmcầunổiđểngănchặnquânTốngởhạduTrườngGianglêntiếpviện;lạithânchinhdẫnquânvượtsôngCừđếnsátthànhĐiếuNgư.VươngKiênrasứccốgiữthành. Đếncuốitháng3,quânMôngcổđãsửdụngđủmọithứkhítàiđánhthành,songkhônghạ
nổi.Tháng4,cólầnquânMôngcổsắppháđượcmộtquãngthànhđểvào,nhưngVươngKiênlợidụngđêmtốilạiđánhluiquânđịch. Sauđó,liêntục20ngàytrờimưalớn,quânMôngcổkhólòngtiếnđánh,thêmvàođóquân
Môngcổkhônghợpthủythổ,bịbệnhdịch,sứcchiếnđấugiảmhẳn. MôngCatriệutậpcáctướngbàncách.TúcvệLaiABátXíchchorằngđánhthànhbấtlợi,chi
bằngđểlạimộtlựclượngnhỏgiámsátTrùngKhánh,ĐiếuNgư,cònchủlựcthìđếnQuỳChâuhộiquânvớiHốtTấtLiệtmàđánhLâmAn.CótướngchorằngnêntiếptụcvâyđánhĐiếuNgư,cótướngchủtrươngnênrútquânvềnước.MôngCanhấtthờikhóbềquyếtđịnh. ViệcthànhĐiếuNgưđượcgiữvữngmấythángđãcổvũmạnhtinhthầnquânNamTống.
HoàngđếTốngLýTôngcửLãVănĐứclàmthứsửTứXuyên,đemquânngượcdòngTrườngGiangtừNhạcXuyênlêntăngviệnchoTứXuyên.LãVănĐứctiếnđếnBồiChâu,phávỡvòngvâyphongtoảvàcầunổicủaquânMôngCổ,đầutháng6tiếnđếnTrùngKhánh.SauđóLãVănĐứcchỉhuyhơn1000chiếnthuyềnvượtsôngGiáLăngtăngviệnchothànhĐiếuNgư,nhưngtớigầnHiệpXuyênthìbịquânMôngCổchặnđánh,phảiluivềTrùngKhánh. SaukhiđánhbạiviệnbinhcủaNamTống,MôngCalạiđốcthúcđạitướngUôngĐứcThần
chọntinhbinhbanđêmdùngthangtấncôngthànhĐiếuNgư.Đôibênthươngvongnặngnề.Sánghômsau,UôngĐứcThầnđíchthâncưỡingựađếndướithànhkhuyênhàng.Yđangnóithìtrênthànhcó1hònđálớnnémxuốngtrúngvàotayphảiy.Taytráiycầmcờcũngbuôngthõngxuống. TướnglĩnhchủyếucủaquânMòngcổbịtrọngthương,trờilạimưanhưtrút,dùngthang
đánhthànhkhôngxong,quânMôngCổđànhlui.Chiềutốihômấy,UôngĐứcThầnchếttrongtrại.Đánhmãi khônghạđược,MôngCa lo lắng, sai dựngmộiđài caođểquan sát cáchbố
phòngtrongthành. VươngKiênnghebáo,lênđầuthànhquansát,thấyMôngCađangđônđốcdựngđài,liềnhạ
lệnhchuẩnbịpháokíchđàiquansátcủađịch. MôngCacùngtùytướngvừabướclênđàicaomớidựngxong,thìđộtnhiênbịmáybắnđá
từtrongthànhnãratớitấp.QuânMôngCaởdướichânđàithươngvongnặng,chínhMôngCacũngbịthươngnặng,mấyhômsauthìchết. QuânMôngcổđànhrútvềnước.MôngCamùquángđemquânviễnchinhtrongkhikhông
cógìchắcthắng,hậuquảchínhmìnhbỏmạng,quânđộithảmbại.Nhờđó,vươngtriềuNamTốngcòntồntạithêm20nămnữa. Thếquân,dĩnhấtkíchthập,viếttẩu”
Tẩulàđịathếnhưnhaumàlấymộtchọimười,ắtphảithuachạy.
NgôHánđánhThục,trướcthuasauthắng ThờiĐôngHán,tháng10nămKiếnVõthứ11(năm35sauCN),quânHánđánhThụcliên
tiếpthắnglợi,khivàothờiđiểmquantrọngtớigầnThànhĐô,thìchủtướngSầmBànhbịchúaThụclàCôngTônThuậtcửngườiđếngiếtchết. VịtướngquantrọngthứhaicủaquânHánlàNgôHánđóngquânởQuảngĐô.Mùathunăm
sau(năm36),QuangVõđếLưuTúhạchiếunhắcnhởNgôHán:“Thànhđôcóhơn10vạnbinhmã,khôngthểcoithường.KhanhnêncốthủởQuảngĐô,chớchủđộngxuấtkích,chờquânThụctiếnđánh,khimệtmỏirồihãyxuấtkíchthìmớithắngđược”. NhưngNgôHánmuốnthắngsớm,khôngnghetheolờinhắccủaLưuTú,dẫnhơnhaivạn
quânđếndựngtrạiởbờbắcsôngCẩm,cáchThànhĐô10dặm,chuẩnbịđánhThànhĐô. NgôHán lạipháiphótướngLưuThượngđemhơnmộtvạnquânhạ trạiởbờnamsông
Cẩm,cáchdoanhtrạicủaNgôHánbênbờhắchaichụcdặm,thànhthếphânly. LưuTúnghetinđó,lậptứcpháingườimangchiếuchỉtớiNgôHán.LưuTúchorằnghai
pháiHán-Thụccóđiềukiệnđịalýnhưnhau,màquânsốThụcđônghơnhẳn,nếukhinhđịchtiếnsâunhưvậy,lạitáchhiệtvớicánhquâncủaLưuThượng,lỡquânThụcđemđạiquânvâyđánhNgôHán,đồngthờiđánhLưuThượng,thìquânHánbạichắc. Nhưngchiếuchỉchưatới,thìCôngTônThuậtđãcửhaitướngTạPhong,ViênCátđem10
vạnquântiếncôngNgôHán.CôngTônThuậtlạipháimộttướngkhácdẫnhơnvạnquânkhốngchếLưuThượng,đểngăncáchLưuThượngvớiNgôHán. NgôHánchỉhuybinhmãđánhnhaudữdộisuốtmộtngàyvớiquânThục,cuốỉcùngvìlực
lượngchênhlệchnênthuato,phảirútvàodoanhtrại.TướngThụcTạPhongchoquânbaovâydoanhtrạiquânHán. NgôHánthuatrận,vộitriệutậpchưtướnglạiđểnóirõtìnhhình:“Quântatiếnquânngàn
dặm,trậnnàocũngthắng,nayvừatiếnsâuvàovùngđịchthìlạibịbại,bịbaovâytáchrờivớicánhquâncủaLưuThượng.Trướcmắtchỉcócáchbímậtrútsangbờnam,hộiquânvớiLưuThượngđểchốngđịch,mớicóhivọngthắng.Đâylàgiờphútquyếtđịnhthànhbại”. CáctướngtánthànhchủtrươngcủaNgôHán.Thếlàđóngcửadoanhtrạiliềnbangàynghỉ
ngơi,khôngxuấtchiến.Đêmngàythứba,NgôHánhạlệnhngườingậmtăm,ngựabuộcmiệng,lặnglẽgấprútvượtsông,hànhquângấp20dặmhộiquânvớiLưuThượng. CáctướngThụckhôngquansátđượchànhđộngcủaquânHán.Sánghômsau,thấyquân
Hánbênbờbắcđãrúthếtsangbờnam,mớiđemchủlựcđuổitheo.QuânHántậptrungbinh
lựcliềuchếtkhángcự.QuânThụckhôngbiếtchủlựccủaNgôHánđãhợpvớiLưuThượng,lạichiaquânthành2cánhở2bênbờsôngCẩm,nênbịthuato,cả2tướngTạPhong,ViênCátđềutửtrận. ThếlàNgôHándẫnđạiquânluivềQuảngĐô,đểLưuThượngởlạiđốiphóvớiquânThục.
ĐồngthờiNgôHángửisớvềtriềuchoLưuTúnhậnlỗi. LưuTútrảlờiNgôHánvàdặntrongchiếuchỉ:“KhanhtrởvềQuảngĐôlàđúng.CôngTôn
ThuậtchưadámtấncôngLưuThượng.NếuCôngTônThuậtcứđánhLưuThượng,thìkhanhhãyđemquântớicứu,chờchokẻđịchmệtmỏihãyđánh,nhấtđịnhsẽthắng”. SauđóNgôHán làmtheođúngchiếuchỉcủaLưuTú,đóngquânởQuảngĐôchờcơhội
hànhđộng.Cuốicùng,8lầngiaochiếnvớiquânThụcđềucóưuthếvềbinhlực,trongđiềukiệnđịathếngangnhau,đềuchiếnthắng,chiếmđượccácvùngphụcậnThànhĐô. “Tốtcường,lạinhược,viếttrì”
Binhsĩhăngháimàchỉhuynhunhược,thìgọilà“trì”(lơilỏng).
ĐiềnBốkhôngđiềuđộngđượcquân,phảitựsát TiếtđộsứNguỵBáclàĐiềnLýAnlàmộtthếlựccátcứhùngmạnh,bấtchấpcảtriềuđình
nhàĐường.NămĐườngHiếnTôngNguyênHoàthứbảy(năm812),tháng8,ĐiềnLýAnchếtbệnh,contraicònnhỏ.BộXạđôtribinhmãĐiềnHưngthừacơlàmbinhbiến,quithuậntriềuđình;ĐườngHiếnTôngphongchoĐiềnHưnglàmTiếtđộsứđịakhuNguỵBác. Nămsau,ĐườngHiếnTôngbanchoĐiềnHưngdanhHuyềnChinh.HuyềnChinhphếbỏmột
sốchếđộquiđịnhhàkhắc,đượctướngsĩNguỵBácủnghộ.HuyềnChinhlạilậpcôngtrongviệc dẹp yên bọn phản loạn, nên triều đình phong thêm tướcKiểm hiệu tư đồ, đồng bìnhchươngsự. Tháng10/820,TiếtđộsứThànhĐứclàVươngThừaTôngchếtbệnh,emtrailàVươngThừa
Nguyênquyếtđịnhquithuậntriềuđình,chờchỉdụcủanhàvua.ĐườngMụcTôngliềngiaochoĐiềnHuyềnChinhđếnThànhĐứclàmTiếtđộsứ.ChứcTiếtđộsứNguỵBácdoLýTốtiếpnhận. ĐiềnHuyềnChinhsaukhiđếnThànhĐức,thìconcháuỷthếcủaôngmàănchơicựckỳxa
xỉ,khiếntướngsĩrấtphẫnnộ. Nămsau,thuộchạcủaĐiềnHuyềnChinhlàVươngĐìnhTấulàmbinhbiến,giếtĐiềnHuyền
Chinhcùngthuộchạvàgiaquyếnhơn300người,rồitựxưnglàmtiếtđộsứ,buộcgiámquânTốngDuyĐăngdângsớđềnghịtriềuđìnhchuẩny. TiếtđộsứNguỵBáclàLýTốnghetinđóliềnmặcđồtang,nóivớitướngsĩ:“SởdĩNguỵBác
đượcanninh,giàucónhưhômnayhoàntoànlànhờcônglaocủaĐiềnHuyềnChinh.NayĐiềnCôngbịgiếthại,chúngtanênbáođápthếnàođây?” Tướngsĩđauđớnkhóc lóc.LýTố liền lấybảokiếmtặngchoThứsửThâmChâu(huyện
Thâm, tỉnhHàBắc) làNgưuNguyênDựcvànói: “ĐiềnCông từngdùng thanhkiếmnày lậpcônglớn,tacũngđãdùngnódẹpỵênloạnquân,naytatặngkiếmnàychotướngquân,hivọngtướngquândùngnódiệttrừVươngĐinhTấu”. NgưuNguyênDựcnhậnkiếm,đáp:“Tôinguyệnhếtlòngbáođáp”.
KhiLýTốchuẩnbịcấtquân,thìđộtngộtphátbệnh,khôngthểxuấtchinh.Cácđạithầntriều
đìnhchorằngchỉcóquânNguỵBácdũngmãnhmớidẹpnổiVươngĐìnhTấu.MàquânNguỵBácchỉkínhphụcĐiềnHuyềnChinh,ĐiềnBốlàcontraicủaĐiềnHuyềnChinhcótài,vậyđểHuyềnBốđemquânxuấtchinhmớimongthắnglợi.ĐườngMụcTônghạchiếuphongĐiềnBốlàmtiếtđộsứNguỵBácvàlệnhchochànglậptứcđiNguỵBácnhậmchức.
ĐiềnBố sinh trưởngởNguỵBác, biết tướng sĩ nơi đódũngmãnhnhưngkhó sai khiến;chàngkhócmàchốitừ.NhưngĐườngMụcTôngvàquầnthầnkiênquyếtđòichàngphảiđi.Bấtđắcđĩ,ĐiềnBốđànhtừbiệtvợconlênđường. ĐiềnBốtớiNguỵBác,LýTốđangcònốmđau,bàngiaocôngviệcchoĐiềnBốvàdặn:“Quân
NguỵBáctừsaukhiquithuậntriềuđình,quenđượctriềuđìnhbanthưởnghậu,sinhrabinhkiêutướngphú,rấtkhóđiềuđộng”. VươngĐìnhTấuởThànhĐứcnghetinĐiềnBốđếnthayLýTố,vộiđiềubinhđếnvâyđánh
ThâmChâu.ThứsửThâmChâulàNgôNguyênDựcbinhlựcyếu,vộichongườiđếnNguỵBáccầucứu. ĐiềnBốchuẩnbịđembinhđicứu,nhưngtiềnlươngchotướngsĩtriềuđìnhlạichưachuyển
đếnkịp.SửHiếnThànhlàtướngtiênphonglạixúigiụcquânsĩđòiphảilĩnhlươngmớichịuđi.Thếlàviệcbinhbịtrìhoãnmấytháng,ĐiềnBốđemhếttiềnbạctrongkhoracấpchotướngsĩcũngkhôngđủ. Mùaxuânnăm822,ĐiềnBốmớicóthểcấtquânđánhVươngĐìnhTấu.Lúcnàythờitiếtvô
cùnglạnhgiá,quânsĩkhôngchịunổiđóirét,tiếnbinhrấtchậm.ĐiềnBốhạlệnhthutôthuếdọcđườngđểbổsungchoquânđội.SửHiếnThànhthừacơhỏivặn:“Chitiêucủaquânđộiphảidotriềuđìnhchucấp,nayĐiềnthượngthưlạivơvétcủadânđểvỗbéotriềuđìnhlàcớlàmsao?Dânchúngởđâycótộitìnhgì?”.ĐiềnBốkhôngbiếtnóisao. ĐúnglúcấytriềuđìnhlạihạchiếuyêucầuĐiềnBốtáchmộtphầnbinhmãchoTiếtđộsứ
ThâmChâuLýQuangNhanđểcứunguyThâmChâu.Thế làbinh lựccủaĐiềnBốcàngyếuthêmchonênvừagiaochiếnvớiquâncủaVươngĐìnhTấuđãbịđánhbại.TướngsĩngảtheoSửHiếnThànhmàkhôngtheolệnhcủaĐiềnBố. SaukhitrởvềNguỵBác.ĐiềnBốtriệutậpchưtướngbàncáchxuấtquânlầnnữa,cáctướng
nói:“Nếuthượngthưthoátlytriềuđình,thìchúngtôinguyệntheocùng,ngượclại,chúngtôisẽkhôngđiđánhnhaunữa”.ĐiềnBốđịnhnóithêmthìhọđãbỏcảrangoài. ĐiềnBốthởdài:“Chẳngnêncôngcángì!”.Đoạnviếtbiểugửitriềuđình:“Thầnthấytướng
sĩcuốicùngđềuquênơnnước.Thầnbấttàikhônglàmgìđược,nguyệnlấycáichếtbáođền...”.ĐoạngiaotờbiểuchoLýThạchrồibướcvàonộithất. ĐiềnBốtớitrướcbàivịĐiềnHuyềnChinhkhóclạy:“Conchỉcóthêdùngcáchnàyđểtạtội
vớicha”.Rồirútgươmđâmvàongựctựsát.Lúcấychàngmới38tuổi. SửHiếnThànhthấyĐiềnBốđãchết,liềntựxưngTiếtđộsứbáovềtriềuđình.Vuatôitrong
triềumêmuội,khôngtruyxétsựtình,đồngýđểSửHiếnThànhlàmtiếtđộsứ.SửHiếnThànhbềngoàiquythuậntriềuđình,thựcrangấmngầmliênkếtvớiquânphiếnloạn,cátcứmộtphương. “Lạicườngtốtnhược,viếthãm”
PhùDungđơnđộcbịtửtrậnởPhìThủy PhùDunglàemútcủaTiềnTầnchúaPhùKiên,ngườidântộcĐê,từnhỏđãthôngminhhơn
người,lớnlêncóthânhìnhcaolớnsứcvócđặcbiệt,tinhthôngbinhpháp,trămngườikhóđịchnổi.PhùDunghọcgiỏi,nóinănghùnghồn,hạbútthànhthơ,quầnthầnđềukínhphụctàivănchươngcủachàng. PhùKiênvôcùngyêuquýPhùDung,cholàchàngcóthểlàmtểtướngtrongtriều,đạitướng
baquân,liềnphongchoPhùDunglàmThịtrung,trungthưgiám,đôđốctrungngoạichưquânđạitướngquân,mọiviệctrongtriềuđềubàntínhvớichàng.NămthứnhấtĐôngTấnLýVõđếtháinguyên(năm376),saukhidiệtTiềnYênnăm370,diệtTiềnLương,TiềnTầnlạicửbinhđánhTấn,chiếmNangDương,thốngnhấtphầnlớnphươngBắc,đươngđầuvớiĐôngTấnởphươngnam,thếlựcmạnhyếuđãrõ,nhưngmuốndiệtĐôngTấnkhôngdễ. Tháng10/382,nămTháinguyênthứbảy,PhùKiêntriệuvănvõbáquanvàođiệnTháiCực
bànkếsáchđánhĐôngTấnđểthốngnhấtthiênhạ,nhưngýkiếnquầnthầnmỗingườimộtkhác.PhùKiênthấtvọng,choquầnthầnluira,chỉlưulạimộtmìnhPhùDung.PhùKiênnói:“Phàmđạisựquốcgiađềudo1,2ngườiquyếtđịnh.Việcnàyphảido2anhemtaquyếtđịnhthôi”. PhùDungchủtrươngchưađánhĐôngTấn,chàngnói:“HiệntạiđánhTấncó3cáikhó.1là
nămnayUChâubịhạnháncảngàndặm,thiênthờibấtlợichota.2lànướcTấnổnđịnh,nộibộđoànkết,khôngcókẽhởđểlợidụng.3làquântachinhchiếnliênmiên,binhsĩmỏimệt,trămhọđềungạichiếntranh.Dođó,nhữngvịnóilàkhôngnênđánhTấnđềulàtrungthần,mongbệhạsuyxét”. PhùKiênsầmmặt,nói:“Tacóquântrămvạn,binhkhíchấtcaonhưnúi,lạitừngbaophen
thắngtrận,nayđiđánh1nướcđangởbênbờdiệtvongthìcógìphảisợ?”. PhùDungứanướcmắt,nói: “KinhđôhiệncóvôsốdânTiênTi,Khương,Kiệt, lànhững
ngườicómốithâmthùdiệtquốcvớita,nếubệhạnamchinh,kinhđôchỉlưutháitửvớivạnquângiàyếu,lỡxảyrabấttrắcthìcóhốiđãmuộn.Kiếngiảicủahạthầndùkémcỏi,songdingôncủaVươngthừatướngchắcbệhạchưaquên?”NghenhắcđếnVươngthừatướng,PhùKiêngiậtmình.TiềnTầncóđượcngàyhômnay,chủyếunhờcôngcủaVươngMãnh.Phútlâmchung,VươngMãnhcódặnPhùKiên:“TriềuTấntuychỉđóngởGiangNam,nhưngTấtCảnhlàngườikếthừachínhthốngTrungHoa,hơnnữanộibộchặtchẽ,saukhitôichết,chớđánhTấnvội”. PhùKiênvốncoiVươngMãnhnhưGiaCátLượng,mọikếsáchđềunghetheo,nayTấtCảnh
đãchết,PhùKiênvốnluônnghĩcáchđánhTấn,chonênbènphẩytaychoPhùDungluira.
PhùKiênnuôichí“thốngnhất4biển”từlâu,khôngdễgìbỏkếhoạchđánhTấn,bèntriệu
MộDungThùylàngườidântộcTiênTi,tỳtướngnướcYênsanghàng,vàocungthươngnghị. MộDungThùyvẫnnuôichíkhôiphụcnướcYên,đangchờcơhộinayđúnglàcầuđượcước
thấy,bènnói:“Xưanaycálớnnuốtcábélàthônglệ,bệhạcótướnggiỏibinhmạnh,mặcsứcvẫyvùng,hàtấtphảiđểcáixứGiangNamcỏnconkiachođờisauchinhphục”. MộDungThùythấyPhùKiênlộvẻvuisướng,liềnkhíchthêm:“Nếuviệcgìcũngphảingheý
kiếnmọi người thì sao thống nhất nổi TrungNguyên?” Phù Kiên cảmừng nói: “Chỉ riêngkhanhcóthểcùngtabìnhđịnhthiênhạmàthôi!” Tháng7/383(nămTấnTháiNguyênthứ8),PhùKiênlệnhđộngviêntiếncôngĐôngTấn.
Quanlạiđịaphươngrasứcbắttrángđinh,trưngthungựavàlươngthực,trămhọoánthánvôcùng. Tháng 8, Phù Kiên cử PhùDung làm chinh nam tướng quân dẫn 25 vạn quân có tướng
TrươngHào,MộDungThuỳlàmtiênphongTrunglộquânđitrướcthẳngđếnThọDương.SaithủlĩnhdântộcKhươnglàDiêuTrườnglàmLongTươngtướngquân,dẫnTâylộquânmenTrườngGiangtiếnsangphíađông.ĐônglộquânthìtừchâuU,châuKýquaBànhThànhtiếnxuốngphíanam. PhùKiênthânchinhdẫnchủlựctrungquânxuấtpháttừTràngAn.Cácđạoquântổngcộng
90vạn,gấprúttấncông,tinhkỳrợptrời,thủylụccùngtiến,khíthếoaihùng. TinPhùKiêncấtđạiquânnamhạtruyềnđếnKiếnKhang,làmtriềuđìnhĐôngTấncảsợ.
HiếuVõđếTưMãDiệuvộicửThừatướngTạAnlàmđạiđôđốctoànquyềnphụtráchquânđội. TạAnđảmlượchơnngưòi,đãchuẩnbịđốiphóvớicuộcchiếncủaTiềnTấnnênrấtbình
tĩnh.Banngàycưỡingựadạochơi,buổitốiđánhcờtớikhuya.Tướngsĩthấythừatướngungdungnhưvậy,hẳnđãcómưukế,nêndầnhọcũngyêntâm. ThựcraTạAnluôntheodõihướnghànhđộngcủađạiquânPhùKiên.KhiTạAnđãxácđịnh
rõhướngchủcôngcủaPhùKiênlàHoàiHà,còncáchướngkhácchỉmangtínhphốihợp.ÔnglệnhchoHồBânđem5000thủyquântăngviệnchiếnlượcchoyếuđịaThọDương.LạilệnhchoTạHuyềnlàmtiênphongđôđốcchỉhuy8vạn“Bắcphủbinh”doTạHuyềnchiêumộvàhuấnluyện,rấtthiệnchiến,điđónđánhPhùKiênđồngthờicửemtraimìnhlàTạThạchthaymặtmìnhchỉhuytoànquân. Tháng10,PhùDungdẫnquântiênphongđánhchiếmThọDương,bắtsốngtướngTấnTừ
NguyênHỉ.HồBânhaytinđóliềnđưathủyquânluivềthủởHiệpThạch. PhùDungvâyđánhHiệpThạch.HồBânthiếulươngthựckhógiữ.PhùDungviếtthưbáotin
vớiPhùKiênvànóithêm:“Binhlựcquânđịchrấtítcầngấprúttâncông,nếukhôngkẻđịchcó
thểchạythoát”. PhùKiênđượcthư,bịtìnhhuốngcụcbộnàylôicuốnđểlựclượngchinhởlạiHạngThành,
đíchthândẫn8000khinhkỵgấpđếnThọDươngtrựctiếpchỉhuy,địnhtiêudiệtchủlựcquânTấnởdảiThọDươngrồimớitiếnđánhKiếnKhang. PhùKiênvừabốtrítiếncôngvừapháiChuTựđếndoanhtrạiquânTấndụhàng.ChuTựvốn
làtướngĐôngTấn,4nămtrướcdothuatrậnmàsanghàngPhùKiên,lúcnàymuốnlậpcôngchuộctội.KhisangdoanhtrạiTấn,ChuTựchẳngnhữngkhôngdụhàng,màcònđemtoànbộtìnhhìnhquânTầnkểchoTạThạchbiết. TạThạchbànvớichưtướng,quyếtđịnhnhânlúc2cánhquânTầnbênsườnchưađến,chủ
lựctiếnsâubịtáchrời,màchuyểntừthủsangcông.ÔngpháimãnhtướngLưuLaođem5000ngàntinhbinhđếnLạcGian(còncótênLạcThủynằmgiữaHoàiNamvàĐịnhViễn,tỉnhAnHuy). LưuLaolặnglẽdẫnquântớiLạcGian,ngayđêmấyđộtnhiênvượtsôngLạcThủybấtngờ
tấn công doanh trại quân Tần. Tướng Lương Thành đang ngủ say, giậtmình tỉnh dậyứngchiến,bị“Bắcphủbinh”chémchết.QuânTầnmấtchủtướngtiênphongtrởnênrốiloạn,nhảybừaxuốngsôngmongthoátchết,thànhthửbịchếtđuốivôsố.Chỉ1trậnnày,quânTầnmấthơnmộtvạnrưởingười;sĩkhíquânTấnlêncao. LưuLaotoànthắng,lạidẫn“Bắcphủbinh”tấncôngHiệpThạch.HồBântrongđánhra,Lưu
Laongoàiđánhvào,quânTầnthuato.HiệpThạchđượcgiảivây. TạThạch,TạHuyềnlậptứcchỉhuytoànquânthừathắngtiếnmạnhđếnbờđôngsôngPhì
Thủy,đốidiệnvớiquânTầnởbờTây. TrongthànhThọDương,PhùKiênvàPhùDungcùnglênlầuquansát,thấytinhkỳquânTấn
nhưrừng,thếtrậnnghiêmchỉnh.NhìnvềdãynúiBátCôngởmạnBắc,rừngcâyâmu,khôngbiếtcóbaonhiêuphụcbinhtạiđó.PhùKiênbấtgiácrùngmình,nóivớiPhùDung:“Rõràngđịchrấtmạnh,saolạibảolàchúngyếu?” QuânTấnởphíabờđôngPhìThủycóvẻkhôngvộivượtsôngmàchờhậuquânđếncùng.
Thắngbạixemchừngkhóđoán.TạHuyềnlợidụngtâmlýnónglòngmuốnthắngcủaPhùKiên,liềnsaisứgiảsangkhiêukhích,nêuđiềukiệnquânTầnphải luivềphíasaumộtquãngđểquânTấnquasôngquyếtchiến. CáctướngbênquânTầnđềuphảnđối,nhưngPhùKiênchorằngnêntươngkếtựukế,chờ
khiquânTấnsangsôngrồi,sẽdùngkỵbinhtấncông.PhùDungcũngtánthànhkếđó. Đếnngàyquyếtchiến,PhùKiênnhìnsangphíabờsôngđốidiệnmộthồi,rồigiơtayrahiệu
choPhùDung.PhùDunghạlệnhchoquânTầnởbờsônglùilạichođốiphươngvượtsông. QuânTầnphầnđônglàngườicácdântộcbịbắtvàolính,họkhôngmuốnchếtthaychokẻ
thốngtrịlàdântộcĐê.Vừanghelệnhthoáilui,họliềncắmđầumàchạy,thếtrậnlậptứcrốiloạn.ChuTựởphíasauthừacơhétto:“QuânTầnthuarồi,quânTầnthuarồi!”.Quânlínhphíasaunghevậycũngtranhnhaubỏchạy. TạHuyềnchỉhuy8000kỵbinhgấprútvượtsông,trànlênchémgiết.PhíasauquânTần
hàngngũtannhưnúilở.PhùDungvộithúcngựavềphíasauđểngănchặn.Nhưngbinhsĩlúcnàykhôngchịunghelệnh,chỉlochạysaochothoát.PhùDungcảgiận,chémchếtmấyngườilínhvàquát:“Kẻnàotráilệnhphảichết!”.Songquânsĩtanvỡtràntớinhưnướclũ,PhùDungbịxôđẩyngãxuốngđất,quânsĩgiàyxéolênthânchàngmàchạy. “Bắcphủbinh”xôngtới,chémchếtPhùDung.PhùKiênđànhbỏquânmàchạy,lạibịtrúng
mộtmũitên,máuchảyướtđẫm,songvẫngụcđầuxuốngbờmngựamàchạy,vềđếnHoàiBắc,điểmlạitànquân,đãmấtbảy,támphần. ĐạiquântrămvạncủaTiềnTầnđiđánhĐôngTấnlầnnàythấtbạithảmhại.PhùKiênđau
đớnmấtemtrai,vôcùnghốihậnđãkhôngnghelờicanngănnămtrước.. “Đạilạinộnhibấtphục,ngộđịchtủinhitựchiến,tướngbấttrikỳnăng,viếtbăng”
Chỉhuynổigiậnmàbinhsĩkhôngphục,gặpđịchcứtựýxuấtchiến,chủtướnglạikhônghiểu
nănglựccủabinhsĩ,gọilà“băng”.
Cấpdướibấttrị,quânTấnthảmbạiởđấtTất GiữathờiXuânThu,nướcSởdướisựcaitrịcủaSởTrangvươngngàycànghùngmạnh.Năm
ChuĐịnhvươngthứnhất(năm606trướcCôngNguyên),SởTrangvươngđemquânvàoTrungNguyênđánhbạidântộcNhungởLụcHỗn. TrênđườngtrởvềquaLục(LạcThủy),thuộcđịaphậncủaChuvương,SởTrangvươngdàn
quânđểthịuy.ChuĐịnhvươngvộipháiđạithầnVươngTônMẫnđếnúylạo.SởTrangvươnghỏithămvềtrọnglượngcủabộcửuđỉnh(chíncáivạc)tượngtrưngchoquyềnthếcủavuaChu,cóýmuốnlấy. SaukhiđượcxembộCửuđỉnh,SởTrangvươngnghĩrằngmuốnđoạtthiênhạ,ắtphảitrước
hết tranh giành ngôi bá chủTrungNguyên với nướcTấn. Thế làmùa xuân nămChuĐịnhvươngthứ10(năm597trướcCôngNguyên),SởTrangvươnglấycớTrịnhtheoTấnchốngSởmàđemquânđánhTrịnh. NướcTrịnhlàcửangõđểTấntiếnvàoTrungNguyên,lạiđượcTấnbảohộ.Tấncảnhcông
khôngthểkhoanhtaynhìnSởkhốngchếTrịnh,liềncửTuầnLâmPhụlàmTrungquânnguyênsoái,TiênHộclàmphó;SĩHộilàmThượngquânnguyênsoái,KhíchKhắclàmphó;TriệuSóclàmHạquânnguyênsoái,LoanThưlàmphó.3quânhùngdũngtiếnđicứuTrịnh. KhiquânTấnđếnbờbắcHoàngHà,thìhaytinTrịnhđãhàngSở.TuầnLâmPhụbèntriệu
tậpchưtướngthươngnghị.Tuầnnói:“NướcTrịnhđãhàngSở,cứucũngvôích;chibằngtaluivề,chờkhiquânSởrútđi,hãytiếnđánhTrịnh”. Cáctướngtánthành,riêngtrungquânphósoáiTiênHộcnói:“NướcTấntasởdĩxưngbá
TrungNguyênlànhờdựavàoquânđộivõdũng,quầnthầntậnlực.NayđãmấtnướcTrịnh,thấykẻđịchmạnhlạikhôngdámđánh,thửhỏicócònxứngvớibốnchữvõdũng,tậnlựcnữakhông?”Đoạnđứngdậy,bỏrangoài,lệnhchoquânsĩthuộchạvượtHoàngHàđánhquânSở. TưmãHànQuyếtnóivớiTuầnLâmPhụ:“TiênHộcđơnđộctựýdẫnquânđi,ắtgặpnguy
hiểm,cấpdướikhôngnghelệnhlàlỗicủanguyênsoái,chibằnghãychotoànquântiếnlên,dùđánhkhôngthắng,thìtộiấymọingườicùnggánhchịu”. TuầnLâmPhụnghĩnếuchotoànquânxuấtkích,rấtcóthểchiếnthắng,bènhạlệnhtoàn
quântậptrungvượtsôngtạihuyệnNguyênDương,HàNam,tiếnđếnđấtTấtbàytrận. NướcTrịnhđãhàngphục,SởTrangvươngđịnhđemquânvềnước, thấyquânTấnvượt
HoàngHàkéođếnmàhiệulệnhbaquânkhôngnhấttrí,bènđóngquânởđấtQuản,tìmsơhởcủađốiphươngmàhànhđộng.
LúcnàyTrịnhNangcôngpháisứgiảđếndoanhtrạiTấnnói:“NướcTrịnhphảitheoSởlàvìthếcôsứcyếukhôngchốngnổi,chứkhôngphảilàănởhailòng.NayquânSởmớichiếnthắngđanghếtsứckiêungạo,binhsĩđãmệtmỏivìởngoàilâungàyphòngbịsơhở;nếuquânTấntiếncông,quânTrịnhhưởngứngắtđánhbạiquânSở”. SứgiảTrịnhvừavề,TiênHộcnóivớiTuầnLâmPhụ:“ĐánhbạiSở,Trịnhchínhlàlúcnày,ta
nênđánhngay”.PhósoáihạquânLoanThưnói:“NgườiTrịnhlậtlọngkhótin,họsẽngồixemhaibênđánhnhau.Tathắnghọngảtheota,tathuahọsẽtheoSở”.Cáctướngchialàmhaiphetranhcãidằngdai. TuầnLâmPhụđangdodựthìcósứgiảnướcSởtới,danhnghĩalàcầuhoà,thựcchấtthăm
dòhư thực.TuầnLâmPhụcửThượngquânnguyên soái SĩHội tiếp sứ. Sứgiả củaSởnói:“QuânSởtiếnđếnđâylàchiếutheothônglệcủatiênvương,chỉbìnhđịnhTrịnh,chứkhônghềđắctộivớiTấn,xinquânđộiquýquốckhỏicầnởlạiđấtnày”. SĩHộiđáp:“NgàytrướcChuBìnhvươnglệnhchoTấnvàTrịnhphòtánhàChu,nayTrịnhăn
ởhailòng,nênchúngtôitớihỏitội,việcnàykhôngliênquanđếnSở”.ÝnóiSởnênluibinh. TiênHộcchorằngtrảlờinhưvậyquánhunhược,caumàykhóchịu.Trongthưphúcđáp,
TiênHộcthaybằngcâu: “Đạivươngchúngtôipháichúngtôi tớiđây làđuổicácvịrakhỏinướcTrịnh”. SởTrangvươngthấynộibộquânTấnýkiếnbấtđồngrõràng,chủsoáikhôngđủnănglực
điềukhiểntướngsĩ,thì1mặtlạipháisứgiảsangcầuhoà,1mặtcho1cánhquânđánhthămdò. TuầnLâmPhụvốnbịbuộcphảivượtsôngtớiđây, thấyquânSởtớicầuhoàliềnđồngý
ngay.Đôibênvừaướchẹngặpnhaukýhoàước,thìquânSởkhiêuchiến,TuầnLâmPhụsaiquânrađuổiđichứkhôngchémgiết. 2tướngcủaTấnlàNgụyKỵ,TriệuChiênmuốnnhâncơhộilậpcông,bèngiảbộsanggiảng
hoàvớiquânSở,đượcTuầnLâmPhụchấpnhận,liềnkéoquântấncông.TuầnLâmPhụlúcbiếtthìđãmuộn,vộipháichiếnxađitiếpứng. QuânSởthấy2tướngTấnđơnđộctiếnđánh,bènnhửvàosâurồiphảnkích.NgụyKỵphải
tếngựachạytrốn,TnệuChiênbịđuổigấp,quănggiápmàchạyvàorừngmớithoátchết.KhichiếnxacủaquânTấnkéođến,thìquânSởđãtiêudiệttoànbộquâncủaNgụyKỵ,TriệuChiênvàdàntrậnchờđợi.LệnhdoãncủaSởlàTônThíchNgaonói:“Tanênchủđộngxuấtkíchthìhơnlàchờđịchtớigần”.SởTrangvươngliềnhạlệnhtấncông,đíchthângióngtrống,toànquânxungsát,nhanhchóngphátancácchiếnxacủaquânTấn,rồithừathắngtràntớidoanhtrạiđốiphương. TuầnLâmPhủđangchờsứgiảSởđếnkýhoàước,bỗngnghetiếngtrốngtrận,tiếngchém
giếtvangđộnggóctrời,vộibướcrakhỏitrướngthìthấyquânSởdàyđặctrànđếnnhưnướclũ.QuânTấnbịđịchđánhtớitrướcmặt,saulưnglàsôngHoàngHà.TuầnLâmPhụliềnhétlớn:
“AirútquaHoàngHàtrướcsẽđượcthưởng”. QuânTấntranhnhaulênthuyềnđểquasông.Nhiềuthuyềnkhôngcóngườibiếtlái,rađến
giữadòngthìbịbắt,hoặcnghiênghẳnđi.Quânlínhrơixuốngsôngvộibámlấymạnthuyềnđểleolên.Tướngsĩtrênthuyềnthẳngtaychémchếtnhữngngườiấy.QuânSởthấycảnhđócũngchẳngtruyđuổinữa,màđểchotànquânTấnrútsangbênkiasông. TrậnchiếngiữaSởvàTấnởđấtTấtkếtthúc.PhíaquânTấn,tướnglĩnhkhôngnghelệnhchỉ
huycấptrên,chủsoáilạikhôngcókhảnăngđiềukhiển,dẫnđếnthảmbại.Từđó,nướcTấnchẳngcònuytíngìvớicácchưhầuởTrungNguyên,cònSởTrangvươngthìbắtđầuxáclậpbáquyềncủamình. “Tướngnhượcbấtnghiêm,giáođạobấtminh,lạitốtvôthường,trầnbinhtunghoành,viết
loạn” Tướngỉĩnhnhunhược,khônguynghiêm,huấn luyệnkhôngcóbàibản,quanhệtrêndưới
khôngcóthểthông,bàytrậnlộnxộn,tựmìnhlàmrốimình,gọilà“loạn”
LýTòngKhakhôngtrịnổikiêubinh,đểmấtthiênhạ ThờiNgũđạiHậuĐường,nămTrườngHưngthứ4(năm933),ĐườngMinhTônglàLýTư
Nguyênchếtbệnh,conlàLýTòngHậukếvị,sửgọilàMẫnđế.Mẫnđếcònnhỏtuổi,triềuchínhđềudo2quyềnthầnlàChuHoằngChiêuvàPhùngVânnắmgiữ.Chu,Phùngchuyênquyền,dùngthủđoạnloạitrừnhữngngườikhôngăncánh,cáchchứcmộtsốtrọngthần,điềumộtsốTiếtđộsứđếnbiênải,đưangườithântínvàogiữnhữngchứcvụtrọngyếutrongtriều. TiếtđộsứkiêmThịtrungPhụngTườnglàLộvươngLýTòngKhavốntừnhỏtheoĐường
MinhTôngchinhchiếnbốnphươngcóđịavịvàuyvọnghơnhẳnChu,Phùng,tháng2/934bịđiềuđilàmTiếtđộsứHàĐông. LýTòngKhađãsớmbấtmãnvớisựchuyênquyềncủaChu,Phùng,bèndấybinhchốnglại
vàgửihịchđicácnơichuẩnbị“vềtriềudẹploạnthần”.TriềuđìnhliềncửVươngTưĐồnglàmnguyênsoáiđembinhmãđếnPhụngTườngđànáp. Khicácđạobinhmãđãtềtựu,VươngTưĐồnghạlệnhđánhthànhPhụngTường.Saumột
ngàykịchchiến,haicửathànhphíađôngvàtâyđềubịphá,quângiữthànhthươngvongnặngnề.Hôm sau,VươngTưĐồnghạ lệnh tăng cườngđánhphá.Do tường thành thấp, hào lũykhôngsâu,lạichưađượcphòngbịđầyđủ,nêntìnhthếvôcùngnguyngập. LýTòngKhathấythànhsắpbịhạ,bènleolênmặtthànhnóitoxuốngphíadướichânthành:
“Tatheotiênđếtừnhỏ,từngquatrămtrận,vàosinhratử,thươngtíchđầymình,mớisánglậpnênxãtắcnhưhômnay.Cácngươitừngtheotanhiềunăm,chắchẳnđềuchứngkiếnviệcđó!Nóiđếnđây,LýTòngKhanghẹnngào:“Naytriềuđìnhtindùngbọngianthần,sáthạingườitrungchính,tacólỗigìmàcácngươiphảigiếtta?”.NóiđoạnLýTòngKhakhócrốnglên,ainghecũngđộnglòng. TướngTrươngKiềnCươngchỉhuyđánhcửathànhphíatâyvànam,liềnrútbảokiếmthúc
sĩtốtxônglên.Sĩtốtnổigiậnxúmnhauđánhlạikhiếnyphảitếngựabỏchạy. VũLâmchỉhuysứDươngTửQuyềnnguyênlàquyềnthầncólỗivớitriềuđình,nhânlúcnày
liềnthétto:“Đạitướngcông(ngụýLýTòngKha)mớilàchủnhânthựcsựcủachúngta”.Đoạnlậptứcsaiquânsĩdướiquyềnxuốngngựa,cởibỏáogiáp,quẳngvũkhíđầuhàngLýTòngKha.DươngTửQuyềndẫnquânvàocửatây,dângLýTòngKhamộttờgiấytrắng,xinrằngsaukhiLộvươngchiếmđượckinhđô,lênlàmvuasẽphongchoôngtachứcTiếtđộsứ.LýTòngKhachấpnhận,viếtvàođóhàngchữ“TửQuyềncóthểnhậmchứcTiếtđộsứPhầnNinh”. NguyênsoáiVươngTưĐồngchưabiếttinnày,nênhạlệnhtăngcườngđánhthành.Nghiêm
vệbộquântảsươngChỉhuysứDoãnHuy lớntiếngnói:“Cánhquânphíatâyđãvàothànhnhậnthưởng.Chúngtacònliềumạnglàmgìnữa?!” Binhsĩđánhthànhnghevậyliềnquẳnggiáp,vứtkhígiớiđầuhàng.VươngTưĐồngcùng6
tiếtđộsứkhácthấytìnhhuốngđóđànhbỏchạy. Hàngbinhlũlượtvàotrongthànhđểlĩnhthưởng.LýTòngKhađangnguythànhthắng,cả
mừngdốchếtcủacảitrongkhothưởngchotướngsĩ.Khôngkhítrongthànhhuyênnáo,vuivẻdịthường. LýTòngKhahạlệnhtiếnquânvềphíađôngvàcôngbốtấtcảnhữngngườivàođượckinh
đôLạcDươngsẽđượcthưởng100xâutiền(mỗixâutiềngồm1000xu).Quânsĩvôcùngnáonức. VươngTưĐồngbạitrận,khiếnĐườngMẫnđếluốngcuống.TiếtđộsứHàDươngkiêmthịvệ
thânquânĐôchỉhuysứlàKhangNghĩaThànhgiảbộxinđemquânthịvệđiđánhLýTòngKha,thựcchấtlàđểđầuhànglĩnhthưởng. ĐườngMẫnđếkhôngrõnộitình,vộichấpthuận,lạicònđemcủacảitrongkhorathưởng
choquânsĩtrướckhixuấtphátvàhứanếudẹpđượcloạnPhụngTường,mỗingườisẽđượcthưởngthêm200xâutiền. Quân thị vệ củaKhangNghĩaThành thuộchạngkiêubinh,đã lưng túi tiền thưởng, trên
đườnghànhquâncòncôngkhaibảonhau:“ĐếnPhụngTườngmàrahàngLộvương,cònđượcthưởng nhiều hơn”. QuânKhangNghĩa Thành tới TânAn quả nhiên lần lượt xin hàng, lúcKhangNghĩaThànhxinhàngthìchỉcòncóhơn10kỵbinhđicùng. LýTòngKhathẳngđườngtiếnvàokinhđôLạcDương.TểtướngPhùngĐạodẫnbáquanra
nghênhđón.TháihậuhạlệnhphếMẫnđếxuốnglàmNgạcvương,đưaLộvươngLýTòngKhalênngôihoàngđế. LýTòngKhalậptứclệnhmởkhophátthưởngchoquânsĩ,khôngngờrằngkholẫmchẳng
cònbao,màsốtiềnthưởngphảicầntới50vạnxâutiền.LýTòngKhalệnhchoquanviênvơvétcủadân.Tiếngkêukhóccủadânvangđộngkinhđô.Nhiềungườikhôngcótiềnbịbứcquáphảitựvẫnhoặcbịbắtgiamvàongục.Quanviênvơvéttấtcảnhữnggìcóthểvơvét,kểcảđồtrangsứccủatháihậu,vươngphi,cũngchỉđượctổngcộng20vạnxâutiền,nghĩalàmớiđượcnonnửasốtiềncầncó.LýTòngKhasợkhôngđủtiềnthưởngthìquânsĩlàmloạn,nênvôcùnglolắng. ĐoanminhđiệnhọcsĩLýChuyênnóithẳng:“Sựtồnvongcủaquốcgiachủyếunhờvàoviệc
sửasangphápđộ,tạolậpkỷcương,chứkhôngphảichỉtrôngvàohậuthưởng.Chỉhậuthưởngthìdùcótiềnbạcnhưrừngnhưbểcũngkhôngthoảmãnđượclòngthamcủakiêubinh”.LýChuyêncònnóilànếutiếptụcvơvétcủadânthìsẽnguyđếnxãtắc.Naycóbaonhiêuthìchiađềubấynhiêu,hàtấtphảigiữđúnglờihứangàytrước.
LýTòngKhanghecólý,theovậymàlàm.Quảnhiênbinhsĩtuyđềuđượcthưởng,nhưngaicũngthamlam,chonhưthếkhôngđủ,họoánhậnramặt,thậmchícôngkhaibảonhau:“Mẫnđếtuynhunhược,nhưngcònkháhơnLộvương”. LýTòngKhasợcóloạn,khôngdámthiếtlậpkỷcương,tusửaphápđộ,khôngdámmạnhtay
vớisaitráicủatướngsĩ,thếlàhọluôncóhànhđộngviphạm. Năm936,saukhiLýTòngKhalênngôiđượchơn2năm,TiếtđộsứHàĐônglàThạchMẫn
ĐườngcâukếtvớichúaKhiếtĐanhợpquânđánhĐường.TriphủTháiNguyênlàTrươngMẫnĐạtdẫnbinhnghênhchiến,bịvâyởTấnAn(phíanamTháiNguyên,tỉnhSơnTây). TiếtđộsứLưLonglàTriệuĐứcĐiếuđượclệnhđemquânđếntiềntuyếnthìlạiánbinhbất
động,bỏmặcTrươngMẫnĐạtđangbịvâyhãm,đãthếTriệucònpháisứgiảbímậtsanggặpKhiếtĐan,đềnghịKhiếtĐancùngvớiTriệuchiếmđoạtthiênhạ,nhưngbịKhiếtĐantừchối. TrươngMẫnĐạtbịvâyđãmấytháng,phótướnglàDươngQuangViễnsinhlòngphảntrắc,
khuyên Trương Mẫn Đạt đầu hàng Khiết Đan, Trương không nghe, Dương liền giết luônTrương,cắtlấythủcấpmangsangdoanhtrạiKhiếtĐanxinhàng. DoLýTòngKha trịquânkhôngnghiêm,kỷ cươngkhông rõ,nênkhinguycấp,phần lớn
tướngsĩđềungảnghiêngdaođộng,kẻthìtưthôngvớiđịch,kẻthìcởigiápđầuhàng,kẻthìbỏtrốn.LýTòngKhacóđượcthiênhạbằngcáchnàothìcuốicùngbịmấtthiênhạbằngcáchđúngnhưvậy. Tháng 11/936, chúa Khiết Đan cùng ThạchMẫn Đường kéo quân xuống phía nam, dọc
đườngquânsĩHậuĐườngđềuđầuhàng.ThạchMẫnĐạtdẫnquântiếnthẳngvàokinhđôLạcDương,LýTòngKhacùngđườngmạtlộ,đànhlênlầutựthiêu.NhàHậuĐườngđếnđâydiệtvong. “Tướngbấtnăngliệuđịch,dĩthiểuhợpchúng,dĩnhượckíchcường,binhvôtuyếnphong,viết
bắc” Tướng lĩnhkhôngbiếtphánđoánchínhxáctìnhhìnhđịch, lấy ítđánhnhiều, lấyyếuđánh
mạnh,tácchiếnlạikhôngcólựclượngmũinhọn,gọilà“bắc”.
KhưuPhúcchủquankhinhđịch,bịvâykhốn ThờinhàMinh,tháng6/1409(nămVĩnhLạcthứ7),vuaThátĐátgiếtsứgiảnhàMinhcử
sanghoàhiếu.MinhThànhTổChuĐệnghetincảgiận. ChuĐệđãmuốnsớmtiêudiệttàndưquânNguyênđểtrừhậuhọaởbiêngiớiphíabắc,bèn
1mặttruyềnlệnhtăngcườngphòngthủbiêngiới,1mặtđiềubinhmãSơnTây,SơnĐông,LiêuĐôngtớiHưngHoà(TrươngBắc,tỉnhHàBắc),BắcKinhchờlệnh. Ngày3/7,ChuĐệhạchiếucửKỳQuốccôngKhưuPhúclàmChinhLỗđạitướngquân,Võ
ThànhhầuVươngThônglàmtảphótướngquân,ĐồngÂnhầuHoảChânlàmHữuphótướngquân,TịnhAnhầuVươngTrunglàmTảthamtướng,AnBìnhhầuLýViễnlàmHữuthamtướng,đem10vạnquânbắcphạt.KhưuPhúcchorằng10vạnkỵbinhtinhnhuệhoàntoàncóthểtiêudiệtquânThátĐát,lậpnêncôngtrạng. Trướckhi lênđường,ChuĐệthấyKhưuPhúccóýkhinhđịch, liềnnhắcnhở:“Dùngbinh
phảithậntrọng.TừKhaiBìnhtrởlênphíabắcdùkhôngthấyđịch,vẫnphảiluônluôncoinhưcóđịchtrướcmặtmàphòngbịngàyđêmchocẩnthận.Địchtớithìchokỵbinhxuấtkích”. Vẫnchưayêntâm,ChuĐệcòndặnthêm:“Khanhđemquânđilầnnày,chớbỏlỡthờicơ,
khôngđượckhinhđịchmàtiếnliềudễbịmắcmưucủachúng.Đánhchưathắng,thìchờcơhộiđánhtiếp,nhấtthiếtphảicẩnthận”.KhưuPhúcvângdạlênđường. Dọcđườngtiếnquân,KhưuPhúclạiliêntiếpnhậnđượcchỉdụcủatriềuđình:“Trongquân
cóngườichorằngdễdàngthắngđích,khanhnhâtthiếtphảiuốnnắn”.KhưuPhúcchorằngnhàvuaquácẩnthận. Tháng8,KhưuPhúcđã tớivùngbiênKhaiBình, liềnđích thândẫnhơnngànkỵbinhđi
trước.ĐangtiếnđếnsôngLưCùthìgặpmộttốpkỵbinhKhiếtĐan. KhưuPhúctiếncông,quânThátĐátbỏchạy.KhưuPhúcvượtsôngtruykích,bắtđượcmột
viênthượngthưThátĐát.KhưuPhúchạlệnhcởitróichoviênthượngthư,mờiuốngrượuvàhỏitìnhhìnhxemchúaThátĐátđangởđâu.ViênthượngthưvốnđượcchúaThátĐátpháiđitrinhsát,liềnnóidối:“Chúatôingheđạiquâncủangàikéođếnđãsợhãichạylênphíabắc,cáchđâychỉchừng30dặm”. KhưuPhúctinlàthật,liềnnói:“Bắtgiặctrướchếtphảitómcổtêncầmđầumớiđược”.Chư
tướngkhuyênKhưuPhúckhôngnênmạohiểmtiếnliều,đợihậuquâncùngtới,nắmchắctìnhhìnhđịchhãyđuổitheothìhơn.KhưuPhúckhôngnghe,bảoviênthượngthưkiadẫnđường,thúclínhtruykích.Đuổiđánhliềnhaingày,quânThátĐátlầnnàocũngthua,chạylênphía
bắc.KhưuPhúcchorằngđịchyếukém,chắcsẽbắtsốngđượcchúaThátĐát,thếlàrasứcđuổitheo.HữuThamtướngLýViễnphảinhắcnhở:“Tướngquâncảtinvàolờikhaicủatùbinh,đơnđộctớiđây,phảiđềphòngkẻđịchdụtavàosâu,erấtnguyhiểm”. LýViễnlạitiếp:“Naytarútắtđịchthừacơtruykích,chibằnghạtrạitựthủ.Banngàygióng
trốngphấtcờđemkỵbinhkhiêuchiến,banđêmthìđốtlửabắnpháo,khiếnđịchkhôngbiếtđâumàlường.Đợivàingày,đạiquântađếnđây,dốctoànlựcmàđánhtấtthắng,nhượcbằngkhôngthắng,thìcũngcóthểrútquânantoàn!”. KhưuPhúcngoảnhmặtlàmngơ.LýViễnnghẹnngàonói:“Khitướngquânlênđường,hoàng
thượngđãdặnđidặnlạiphảihếtsứcthậntrọng,kẻomắcmưuđịch.Lẽnàotướngquânquênrồisao?”.KhưuPhúcvẫnlàmngơ.TảphótướngVươngThôngcũngnói:“Lýtướngquânnóiđúng.Đạitướngquânkhôngnênkhinhđịchtiếnliềumàmắcmưugiặc”. KhưuPhúccảgiậnquátlớn:“Tướngdẫnquânđixa,lệnhvuacókhikhôngtheo.Quânlệnh
nhưsơn,kẻnàotráilệnhsẽchémđầu!”.ThếlàcáctướngđànhphảitheoKhưuPhúctiếptụcdấnthântiếnlên,mặcdùbiếtrằnglànhítdữnhiều. ChẳngmấychốcđộtnhiênđạiquânThátĐátkéotớivâychặtquânKhưuPháclại.Vương
Thôngchỉhay500kỵbinhcảmtửphávây,cuốicùngkiệtsứctửtrận. KhưuPhúc,HoảChân,VươngTrung,LýViễnliềuchếttảxunghữuđột,nhưnglựclượngquá
chênhlệch,cuốicùngngườibịbắt,kẻbịgiết.ToànbộđộitiênphongcủaKhưuPhúcbịtiêudiệt.Hậuquânnghetinđó,hoảnghốtquayđầutháochạy. ChuĐệhaytincảgiậnvềtộitrạngcủaKhưuPhúckhiếnmườivạntinhbinhthảmhại,liền
truấtbỏmọitướchiệucủaKhưuPhúcvàđàygiaquyếncủaôngtớibiênảixaxôiphíanam. “Phùbinhhìnhgiả,binhchitrợdã.Liệuđịchchếthắng,kếhiểmdị,viễncận,thượngtướngchi
đạodã.Trithửnhidụngchiếngiảtấtthắng,bấttrithửnhidụngchiếngiảtấtbại”. Địahìnhlàđiềukiệnhỗtrợchoviệcdùngbinh.Phánđoántìnhhình,giànhlấythắnglợi,khảo
sátđịahìnhlợihạitínhtoánxagần,đólàphươngphápmàmộttướnggiỏiphảinắmvững.Nắmvữngphươngpháprồimớichỉhuytácchiếnthìchắcthắng.Khôngnắmvữngphươngphápđãchỉhuytácchiếnthìắtthua.
NhạcPhilợidụngđịahình,thắngLýThành ThờiNamTống,mùaxuânnămThiệuHưngthứ4(năm1134),ngườiKimsaukhithiếtlập
chínhquyềnbùnhìntheolệnhmình,liềnđưatướngLýThànhtheoquânKimvềchiếm6quậnlà:ĐặngChâu,ĐườngChâu,NangDương,SínhChâu,TùyChâu,TínDương,trởthànhmốiuyhiếptolớnđốivớitriềuNamTống. LúcnàyTâylộchếtrísửGiangNamlàNhạcPhiđóngquânởGiangChâu,liêntiếpviếtsớvề
triều,đềnghịphảncông,thuhồi6quậnđãmất,vì“đólànhữngvùnghiểmyếu,làcơsởđểthuphụcTrungNguyên”. TốngCaoTôngnhậnđượcsớ,hỏiquầnthần:“ViệcnàygiaochoNhạcPhiđượcchăng?”.
ThamtrichínhsựTriệuĐỉnhđáp:“NhạcPhithôngthuộctìnhhình6quận,cóthểgiaođược”.TốngCaoTôngđànhsaiNhạcPhicấtquânđi,nhưng lạiquiđịnhsaukhi lấy lại6quậnthìkhôngđượctiếnbinhthêm. Tháng5,NhạcPhichỉhuyđạiquânhùngdũngtiếnratiềntuyến.QuânđộicủaNhạcPhicó
kỷluậtnghiêmminh,dọcđườnghànhquânkhônglàmhạidânchúng,pháhoạihoamàu.Khivượtsông,NhạcPhiđứngtrênchiếnthuyềnnóivớithuộchạ:“Nếukhôngthắnggiặc, tasẽkhôngtrởlạidòngsôngnày”. ĐạiquântiếnđếndướichânthànhSínhChâu,tướnggiữthànhlàKinhSiêucốsứckhángcự,
nhưngtướngsĩcủaNhạcPhitấncôngdũngmãnh,nhanhchóngleolênmặtthành.KinhSiêuphảiđâmđầuxuốngchânthànhtựsát. ChiếmxongSínhChâu,NhạcPhi,chiaquânlàmhaiđạo,1đạodoTrươngHiếnvàTừKhánh
chỉhuy,tiếnđánhTùyChâu.NhạcPhichỉhuyđạothứ2tấncôngthànhNangDương.TướnggiữthànhlàLýThànhngheuydanhcủaNhạcPhitừlâu,vộixuấtbinhnghênhchiến. PhíabêntráithànhNangDươnglàsôngNang,cóthểdùngbộbinhcốthủ,phíabênphảilà
đồngbằng,cóthểdùngkỵbinhtunghoành.LýThànhkhôngamhiểuđịathế,lạiđểkỵbinhgiữphíatrái,bênbờsôngcònbộbinhthìlạidàntrậnởphíađồngbằngbênphải. NhạcPhicùngchưtướnglêngòcaoquansátthếtrậncủađịch.Ôngnóiluôn:“Bộbinhnên
thủchỗhiểm,kỵbinhxôngxáochỗrộng.Đằngnàytướnggiặclàmngượclại,thìdùchúngcó10vạnquâncũngchẳng làmnổichuyệngì”.ĐoạnNhạcPhihạ lệnhcho tướngVươngQuý:“Dẫnbộbinh,dùngtrườngthươngtấncôngkịbinhđịch,cứnhèchỗhiểmcủangựamàđâm”.LạilệnhchotướngNgưuCao“dẫnkỵbinhtấncôngbộbinhđịchthậtmãnhliệt”.Haitướngnhậnlệnhngay.
Vương Quý dẫn bộ binh đột nhập trận địa bên bờ sông của kỵ binh địch, dùng trườngthươngđâmvàobụngngựa,sốchiếnmãởphíatrướcgụcngã,sốchiếnmãphíasauhoảngsợbỏchạy.Bờsônglổnnhổnđácục,địathếnhỏhẹp,ngườingựachenlấnxôđẩynhaumàngãxuốngsôngchếtvôsố. NgưuCaodẫnkỵbinhthầntốcxôngvàotrậnđịabộbinhđịchmàchémgiết,bộbinhđịch
hầunhưtrởtaykhôngkịp,hoàntoàntanrã.LýThànhthấyvậyliềnthuthậptànquânnhânđêmtốibỏchạy,NhạcPhichiếmluônNangDương,rồithừathắngtiếnquân,thuhồicácquậncònlại,đóngtrạiởNgạcChâu.TốngCaoTôngthăngchứcchoNhạcPhilàmThanhviễnquântiếtđộsứ. “Thịtốtnhưanhnhi,cốkhảdữchiphóthâmkhê;thịtốtnhưáitử,cốkhảdữchicâutử”
Đốixửvớisĩtốtnhưvớiconem,họsẽcùngmìnhxôngphavàonơinguyhiểm,coisĩtốt
nhưconyêu,họsẽcùngsốngchếtvớimình.
NgôKhởiyêulínhnhưcon,đánhđâuthắngđó ThờiChiếnQuốc,nămChuUyLiệtvươngthứ23(năm403trướcCôngNguyên)banước
Triệu,Ngụy,Hàntáchriêngrathànhtừngnướcđộclập. NgụyVânHầudùngLýKhôi làmtể tướng,chủ trương thayđổipháp luật,bỏchếđộ thế
khanhthếlộc,cấtnhắcngườitài,khuyênkhíchcanhnông,dođóđầuthờikỳChiếnQuốc,nướcNgụyhùngmạnhsớmhơncả. NgôKhởilàngườinướcVệ,từnglàhọctròcủanhànhonổitiếngTăngSâm,sauđóbỏvăn
họcvõ,nghiêncứubinhphápởnướcLỗ,trởthànhđạitướngcủanướcLỗ.NgôKhởitừngvìnhàvuamàđánhthắngmấytrậnlớn,songlạikhiếnnhàvuanghikỵ.ThếlàNgôKhởibènbỏnướcLỗ,sangxintheoNgụyVănhầu. Trong triềuđìnhNgụy,cóngườibảoNgôKhởi làkẻ tànnhẫn, thời trẻ từnggiếthơn30
mạngngười,cóngườibảoNgôKhởilàkẻbạctình,mẹchếtcũngkhôngvềchịutang; lạicóngườibảoNgôKhởithamlamvôđộ.NgụyVănhầuchưabiếtngheai,liềnvờiđạithầnLýKhắcvàohỏi,LýKhắctâu:“NgôKhởilàngườihamcôngdanh,lạirấthiếusắc.Nhưngrếtcótàicầmquânđánhtrận,thầntrộmnghĩTưmãNhươngThưcủanướcTềcũngkhônggiỏihơn”. TưmãNhươngThư từng là tướngnướcTềđãchiến thắngnướcYênvànướcTấn,danh
tiếnglẫylừngđốivớicácchưhầu.NgụyVănhầunghevậyliềndùngNgôKhởilàmđạitướngđemquânđiđánhTầnởphíatây. NgôKhởiđemquântâytiến,đườngđườnglàđạitướng,songkhôngcưỡingựamàcùngđi
bộvớilính,vaiváclươngthực,khiếnquânsĩvôcùngcảmđộng.Đếnbữaăn,NgôKhởicùngănchungmộtnồivớibinhsĩ,cườiđùavuivẻnhưtrongmộtgiađình.Banđêmthìcùngmàntrờichiếuđất,khôngquancáchchútnào. ThuộchạkhuyênNgôKhởicưỡingựachođỡmệt,NgôKhởithấytrongquâncóbinhsĩốm
yếu,liềnđưangựachongườiấycưỡi.Cómộtbinhsĩbịmộtnhọtđộcsaulưng,khôngtìmrathuốcchữa,NgôKhởikhôngngầnngạighémiệnghútmủ,cứusốngngườiđó. Chuyệnđếntaibàmẹcủangườilínhkia,bàmẹkhócrốnglênthảmthiết.Xómgiềngngạc
nhiênhỏibà:“TướngquânNgôKhởiđãcứusốngconbà,tạisaobàlạikhóclócđauđớnnhưvậy?”.Bàmẹđáp:“ChồngtôitừnglàlínhcủaNgôtướngquân,tưngbịnhọtđộcvàcũngđượcNgôtướngquâncứusốnghệtnhưthế.Chồngtôicảmcáiơnđóđãdũngcảmchiếnđấumàchết.Xemchừngcontôicũngkhótoànmạng”. NgôKhởiyêulínhnhưcon,cùnghọđồngcamcộngkhổđượcquânsĩyêuquý,nênôngbảo
họlàmgìhọcũngkhôngnềhànguyhiểm.Quâncủaôngđánhtrậnnàothắngtrậnấy,quânTầnliêntiếpthấtbại.NgôKhởihạliền5thành. NgụyVănhầunghetincảmừng.NgôKhởikhôngchỉgiỏidùngbinh,lạicònliêmkhiết,được
tướngsĩủnghộ.NgụyVănhầuliềngiaochoôngtrấngiữquậnTâyHà(ThiểmTây).Tạiđây,NgôKhởitusửathànhlũy,luyệntậpbinhmã,chốngnướcTầnhùngmạnhởphíatây,khiếnnướcTầnkhôngdámxâmphạmbờcõinướcNgụy. “Tribỉ,trikỷ,thắngmãibấtđãi,trithiêntriđịa,thắngmãikhảtoàn”
Biếtđịchbiếtta,thắngmàkhôngnguy;nắmvữngthiênthờiđịalợisẽgiànhthắnglợihoàn
toàn.
HànTíndàntrậnquaylưngvềmésông NămthứhaiHánCaoTổ(năm205trướcCôngNguyên)đạitướngHànTíndùngbèkếtbằng
chumgỗvượtsôngđánhchiếmđấtNgụysauđóhộiquânvớiTrươngNhĩtiếnsangphíađôngđánhbạiquânĐại,bắttểtướngHạDuyệt. HànTínđịnhthừathắngđánhTriệu,thìđộtnhiênđượclệnhvuaHánLưuBangđòiHànTín
điềuquânđếnHuỳnhDươnghỗtrợvớiquânHánởHuỳnhDươngđánhnhauvớiHạngVũ. HànTínđànhtrướchếtchiêumộbinhsĩđểbổsungchỗthiếuhụt,rồimớicùngTrươngNhĩ
đemmấyvạnquânđánhTriệu. VuaTriệuđangbànkếtrịquốcvớiTrầnDư,nghetinbáoliềntậptrungquânđội,đồnrằng
đôngtớihơn20vạn,đóngđạibảndoanhởcửaTỉnhKinh.TỉnhKinhnằmởphíađôngdãyTháiHànhSơn,hìnhthếhiểmyếu,làđấtxưanaynhữngngườicầmquântranhgiành,lànơiquânHánmuốnđánhTriệutấtphảiđiqua. MưusĩLýTảXahiếnkếvớiTrầnDư,khuyênTrầnDưdựavàođịathếmàcốthủ,đừnggiao
chiến,cònLýTảXaxinđem3vạnquânmãtheođườngmònchặnđánhsaulưngquânHán,cắtđứtđườngluivàtảilương,nhưvậythìtrong10ngàyquânHánắtphảilui. TrầnDưlànhosinh,chorằngđộiquânchínhnghĩakhôngnêndùngmưukếgiantrá,huống
hồlầnnàyHànTíntừngàndặmxađếnđâyđãmệtmỏi,lựclượngđãyếu,quântakhôngcógìphảilo,nênkhôngnghetheokếLýTảXa. QuânthámthínhvềbáovớiHànTíntinấy,HànTíncảmừng,liềndẫnquântiếnvàođường
hẹpTỉnhKinh,dựngtrạicáchcửaTỉnhKinh30dặm. Nửađêm,HànTínbỗngnhiêntruyềnlệnhchuẩnbịtiếnquân.Trướckhixuấtphát,chọnra
2000kỵbinhtrangbịgọnnhẹ,mỗingườimangtheomộtlácờmàuđỏ,lệnhchohọvòngraphíasaudoanhtrạiquânTriệuẩnnúp,chờkhihaibêngiaochiếnhãyykếhànhđộng. 2000kỵbinhđi rồi,HànTínsaiphó tướng truyềncho3quânăn tạm lươngkhôvàdặn
thêm:“ChờpháxongquânTriệuhãydùngbữachínhcũngkhôngmuộn”.Chưtướngđềungơngác. HànTínnóivớitùytướng:“QuânTriệuđãchiếmyếuđịa,lậphàolũy,chúngchưathấycờ
hiệucủatướnglĩnhbênta,tấtsẽchưatiếncông,chúngsợchủlựccủatasẽtảnraphòngthủởnơihiểmyếu,chúngsẽkhôngđạtđượcmụcđíchtiêudiệt”. Dovậy,HànTínsai1vạnquânrờiđườngTỉnhKinhrabàytrậnquaylưngvềmésôngCẩm
Mạn,đốidiệnvớiquânTriệu.QuânTriệuthấyvậythìcảcười,chorằngquânHànTínkhônghiểubinhpháp,dạidộtđẩymộtvạnquânvàotửđịa,tiếnkhôngđược,lùichẳngxong. Trờisáng,HànTínlệnhchothuộchạgiươngcờđạitướngquânHán,rồidẫnchủlựcgióng
trốngtiến lên.QuânTriệuchờđã lâu, thấyvậy lậptứcxôngtớinghênhchiến.Đôibênđâmchémdữdộirấtlâu. Thấyđãtớilúc,HànTínbảothuộchạquẳngcờ,giảbộthuatrận,chạyvềphíatrậnđịabày
sẵnởmésông. QuânTriệuchorằngthờicơtiêudiệtđốiphương,bắtsốngHànTínđãđiểm,liềnxuấttoàn
bộquânsĩtrongtrạiratấncông,truykích.QuânHánhếtđườngrút,đànhliềuchếtchốngcự.Lúcnày2000quânHánmaiphụcphíasaudoanhtrạiquânTriệuliềnxôngvào,thayhếtcờquânTriệubằngcờđỏcủaquânHán. QuânTriệuđánhkhôngnổiđốiphươngliềuchết,đangđịnhluiquânvềtrại,bỗngpháthiện
chiếnlũycắmđầycờquânHán,thìcảkinhthấtsắc.Thếlàđộingũrốiloạn,quânsĩtranhnhaumàchạy,tướnglĩnhhạlệnhdừnglại,chémchếtmấyngườitráilệnh,cũngkhôngcảnnổi. QuânHánthừacơgiápcôngtừhaiphía,chémchếtTrầnDư,bắtsốngvuaTriệuvàLýTảXa.
CáctướnghỏivìsaoHànTínlạichobàytrậnquaylưngvềmésông,tráivớibinhpháp.Hàn
Tínnói:“Cácngươichỉbiếtcâu“dựalưngvàonúi,quaymặtrasông”màchưahiểucâu“bịhãmvàotửđịasẽliềuchếtđểsống”.Tadùngbinhluônbiếnhoá,ngườingoàikhóđoán.Duycóđiềuchắcchắnlàlínhbịlâmvàotửđịaắtrángsứcmàđánhđểsống,nhưthếắtcóthểthắngđịch”.Cáctướngnghevậyđềuthánphục.
THIÊNXI:CỬUĐỊA Dụngbinhchipháp,hữuTánđịa,hữuKhinhđịa,hữuTranhđịa,hữuGiaoĐịa,hữuCùđịa,
hữuTrọngđịa,hữuBĩđịa,hữuViđịa,hữuTửđịa. Chưhầutựchiếnkỳđịagiả,viTánđịa.
Nhậpnhânchiđịanhỉbấtthâmgiả,viKhinhđịa.
Ngãtắcđắclợi,bỉđắcdiệclợigiả,viTranhđịa.
Ngãkhảdĩvãng,bỉkhảdĩlaigiả,viGiaođịa.
Chưhầuchiđịatamthuộc,tiênchínhiđắcthiênhạchichúnggiả,viCùđịa.
Nhậpnhânchiđịathâm,bốithànhấpđagiả,viTrọngđịa.
Sơnlâm,hiểmtrở,thưtrạch,phàmnanhànhchiđạogiả,viBĩđịa.
Sởdonhậpgiảải,sởtòngquigiảvu,bỉquảkhảđĩkíchngôchichúnggiả,viViđịa.
Tậtchiếntắctồn,bấttậtchiếntắcvonggiả,viTửđịa.
ThịcốTánđịatắcvôchiến,Khinhđịatắcvôchỉ,Tranhđịatắcvôcông,Giaođịatắcvôtuyệt,
Cùđịatắchợpgiao,Trọngđịatắclược,Bĩđịatắchành,Viđịatắcmưu,Tửđịatắcchiến. Sởvịcổchithiệndụngbinhgiả,năngsửđịchnhântiềnhậubấttươngcập,chúngquảbất
tươngthị,quýtiệnbấttươngcứu,thượnghạbấttươngthu,tốtlynhibấttập,binhhợpnhibấttề.Hợpưlợinhiđộng,bấthợpưlợinhichỉ.Cảmvấn:“Địchchúngchỉnhnhitươnglai,đãichinhượchà?”.Viết:“Tiênđoạtkỳsởái,tắcthínhhĩ”.Binhchitìnhchủtốc,thừanhânchibấtcập,dobấtnguchiđạo,côngkỳsởbấtgiớidã. Phàmvikháchchiđạo, thâmnhập tắcchuyên,chủnhânbấtkhắc.Lượcưnhiêudã, tam
quântúcthực,cầndưỡngnhivậtlao,tinhkhítíchlực,vậnbinhkếmưu,vibấtkhảtrắc.Đầuchivôsởvãng,tửthảbấtbắc.Tửyênbấtđắc,sĩnhântậnlực.Binhsĩthậmhãmtắcbấtcụ,vôsởvãngtắccố,thâmnhậptắccâu,bấtđắcdĩtắcđâu.Thịcốkỳbinhbấttunhigiới,bấtcầunhiđắc,bấtướcnhithân,bấtlịnhnhưtín;cấmtườngkhửnghi,chítửvôsởchi.Ngôsĩvôdưtài,phiốhoádã;vôdưmệnh,phiốthọdã.Lệnhphátchinhật,sĩtốttọagiảthếtriêmkhâm,yểnngọagiảthếgiaodi,đầuchivôsởvãnggiả,ChưQuệchidũngdã. Cốthiệndụngbinhgiả,thínhưsuấtnhiên;suấtnhiêngiả,thườngsơnchixàdã.Kíchkỳthủ
tắcvĩchí,kíchkỳvĩtắcthủchí,kíchkỳtrungtắcthủvĩcâuchí.Cảmvấn:“Binhkhảsửnhưsuất
nhiênhồ?”Viết:“Khả”.PhùNgônhândữViệtnhântươngốdã,đươngkỳđồngchunhitế,ngộphong,kỳtươngcứudã,nhưtảhữuthủ.Thịcốphươngmãmailuân,vịtứcthịdã.Tềdũngnhượcnhất,chínhchiđạodã;cươngnhugiaiđắc,địachilýdã.Cốthiệndụngbinhgiả,huềthủnhượcsửnhấtnhân,bấtđắcdĩdã. Tưởngquânchisự,tĩnhdĩu,chínhdĩtrị.Năngngusĩtốtchinhĩmục,sửchivôtri;dịchkỳ
sự,cáchkỳmưu,sửnhânvôthức;dịchkỳcư,vukỳđồ,sửnhânbấtđắclự.Soáidữchikỳ,nhưđăngcaonhikhứkỳthê;soáidữchithâmnhậpchưhầuchiđịa,nhiphátkỳcơ;phầnchâupháphủ,nhượckhuquầndương;khunhivãng,khunhilai,mạctrisởchi.Tụtamquânchichúng,đầuchiưhiểm,thửvịtướngquânchisựdã.Cửuđịachibiến,khuấtthânchilợi,nhântìnhchilý,bấtkhảbấtsátdã. Phàmvikháchchiđạo,thâmtắcchuyên,thiểntắctán.Khứquốcviệtcảnhnhisưgiả,tuyệt
địadã;tứđạtgiả,cùđịadã;nhậpthâmgiả,trọngđịadã;nhậpthiểngiả,khinhđịadã;bốicốtiềnảigiả,viđịadã;vôsơvãnggiả,tửđịadã.Thịcốtánđịa,ngôtươngnhấtkỳchí;khinhđịa,ngôtươngsửchithuộc;tranhđịa,ngôtươngxukỳhậu;giaođịa,ngôtươngcẩnkỳthủ;cùđịa,ngôtươngcốkỳkết;trọngđịa,ngôtươngkếkỳthực;bĩđịa,ngôtươngtiếnkỳđồ;viđịa,ngôtươngtắckỳkhuyết;tửđịa,ngôtươngthịchidĩbấthoạt,cốbinhchitình:vitắcngự,bấtđắcdĩtắcđấu,quátắctòng. Thịcốbấttrichưhầuchimưugiả,bấtnăngdựgiao;bấttrisơnlâm,hiểmtrở,thưtrạchchi
hìnhgiả,bấtnănghànhquân;bấtdụnghươngđạogiả,bấtnăngđắcđịalợi.Tứngũgiả,bấttrinhất,phibávươngchibinhdã.Phùbávươngchibinh,phạtđạiquốc,tắckỳchúngbấtđắctụ;uygiaưđịch,tắckỳgiaobấtđắchợp.Thịcốbấttranhthiênhạchigiao,bấtdưỡngthiênhạchiquyền, tín kỷ chi tư, uy gia ư địch, cố kỳ thành khả bạt, kỳ quốc khả huy. Thi vô pháp chithưởng,huyềnvôchínhchilệnh,phạmtamquânchichúng,nhượcsửnhấtnhân.Phạmchidĩsự,vậtcáodĩngôn,phạmchidĩlợi,vậtcáodĩhại.Đầuchivongđịanhiênhậutồn;hãmchitửđịanhỉênhậusinh.Phùchúnghãmưhại,nhiênhậunăngvithắngbại. Cốvibinhchisự,tạiưthuậntườngđịchchiý,tínhđịchnhấthưởng,thiênlýsáttướng,thịvị
xảonăngthànhsựgiảdã. Thịcố,chínhcửchinhật,diquanchiếtphù,vôthôngkỳsứ,lệưlangmiếuchithượng,dĩtru
kỳsự.Địchnhânkhaihạp,tấtcứcnhậpchi.Tiênkỳsơái,vỉdữchikỳ.Tiếnmặctùyđịch,dĩquyếtchiếnsự.Thịcố,thủynhưxửnữ,địchnhânkhaihộ;hậunhưthoátthố,địchbấtcậpcự. Dịchnghĩa:
Theophépdùngbinh,vềmặtđịalýcóthểchiathànhTánđịa,Khinhđịa,Tranhđịa,Giaođịa,
Cùđịa,Trọngđịa,Bỉđịa,Viđịa,Tửđịa. •ĐánhvớiđịchởđấtnướcmìnhgọilàTánđịa.
•Vàođấtđịchchưasâumàtácchiến,gọilàKhinhđịa.
•Quântachiếmđượcsẽcólợi,quânđịchchiếmđượccũngcólợi,gọilàTranhđịa. •Quântacóthểqua,quânđịchcóthểtới,gọilàGiaođịa.
•Vùngđấtgiápvớinhiềunước,aiđếntrướccóthểđượccácnướcviệntrợ,gọilàCùđịa.
•Thâmnhậpsâuvàođấtđịch,saulưngđịchcónhiềuthànhlàmchỗdựa,gọilàTrọngđịa.
•Núicao,rừngrậm,đầmlầy,qualạikhókhăngọilàBỉđịa.
•Đườngtiếnquânthìnhỏhẹp,đườngluiquânxavời,quânđịchcóthểdùnglựclượngnhỏ
đánhlựclượnglớncủata,gọilàViđịa. •Đánhmạnhđánhgấpthìsống,ngượclạisẽbịtiêudiệt,gọilàTửđịa.
Vìlẽđó,ởTánđịa,khôngnêngiaochiến;ởKhinhđịa,khôngnênnấnná;ởTranhđịakhông
nêntùytiệntiếncông;ởGiaođịaphảibốtríquângiữmốiliênlạcmậtthiếtvớinhau;tạiCùđịaphảikếtgiaovớicácnướcchưhầu;tạiTrọngđịaphảichiếmđượclươngthảo;tạiBỉđịaphảinhanhchóngvượtqua;tạiViđịaphảidùngmưukế;tạiTửđịaphảiquyếtchiếnđểsốngcòn. Ngàyxưa,ngườigiỏichỉhuytácchiếncóthểlàmchoquânđịchởtrướcvàsaukhôngchiếu
cốđượcchonhau,độiquânnhỏvàđoànquânlớnkhôngdựađượcvàonhau,cấptrêncấpdướikhôngcứuviệnđượcnhau,trêndướimấtliênỉạc,binhsĩtảnmáckhótậptrung,bàytrậngiaochiếncũngkhôngchỉnhtề.Trongtìnhhìnhđócólợichotathìđánh,khôngcólợichotathìthôi.Dámhỏi: “Nếuđịchđôngđảo, thế trậnnghiêmchỉnh,mà tấn công ta, thì taphải làmsao?”,Đáp:Tahãychiếmtrướcđiềukiệncólợinhấtcủađịch,thìbuộcchúngphảitheosựbốtrícủata”.Tìnhthế,lýlẽdùngbinhquýởchỗthầntốc,nhânkhiđịchtrởtaykhôngkịp,tiếnquânđếnnhữngchỗđịchkhôngngờ,đánhđịchởnhữngnơichúngkhôngđềphòng. Đemquânđiđánhnướcngười,thìcàngtiếnsâuvàođấtđịch,sĩkhícủaquântacàngphải
hănghái,địchmớikhôngthểđánhbạita.Phảicướpđoạtlươngthảonơiđồngbằngphìnhiêu,thìtoànquânmớiđủlươngăn.Phảichúýbồidưỡnglựclượng,khôngbắtsĩtốtkhónhọcvôích.Khílựcđãđầyđủ,talạidùngmưukếkhônkhéo,khiếnđịchkhôngthểphánđoánýđồcủaquânta.Bốtríbộđộiởtuyệtđịa,khôngcònđườngnàokhác,thìdùchếtbinhsĩcũngkhônglùi.Sĩtốtđãthàchếtkhônglùi,thìlogìhọkhôngtậnlựcchiếnđấu?Quânsĩlâmvàohiểmnạnthìkhôngsợchết,khôngcònđườngnàokhác,thìlòngquânsẽcôkết,vàosâutrongđấtđịch,tinhthầnquânđộisẽkhôngrãrời.Lâmvàotìnhthếbấtđắcdĩ,họsẽhăngháichiếnđấu.Chonên,khôngcầntuchỉnhđộingũmàhọvẫnchúýđềphòng,khôngđòihỏimàquânsĩvẫngắngsứclàmtrònbổnphận,khôngướcthúcmàhọvẫngầngũigiúpđỡnhau,khôngralệnhmàhọvẫntuântheokỷluật.Cấmmêtindịđoan,chấmdứttháiđộnghingờcủacấpdưới,thìdùchếthọcũngkhôngthoáithác.Tiềntàicủaquânsĩtakhôngdưdả,hoàntoànkhôngphảilàhọkhinhghétcủacải,khôngthamsốngsợchết,cũngkhôngphảivìhọchẳngthiếtsốnglâu.Khimệnhlệnhtácchiếnbanra,sĩtốtkẻngồinướcmắtthấmáo,kẻnằmnướcmắtướtmá,biếtđãtớiđườngcùng,ắtsẽdũngcảmnhưChuyênChư,TàoQuệvậy.
NgườigiỏichỉhuybinhsĩgiốngnhưđiềukhiểnloàirắnSuấtNhiên.SuấtNhiênlàloàirắnở
vùngnúiHằngSơn,đánhvàođầunóthìđuôiquậtlêncứuđầu,đánhvàođuôinóthìđầuquậtxuốngcứuđuôi,đánhvàokhúcgiữathìđầuvàđuôicùngcuốnvềcứukhúcgiữa.Dámhỏi:Cóthểkhiếncho3quângiốngnhưconrắnSuấtNhiênđượcchăng?Đáp“Được”.HãyxemngườinướcNgôvàngườinướcViệttuythùhậnnhau,nhưngkhicùngngồithuyềnvượtsông,họcòncứugiúpnhaunhưtaytrái,taymặt.Chonênđịnhbuộcngựa,chônbánhxebiểuthịquyếttâmtửchiếnđểổnđịnhquânsĩcũngchưađủtincậy.Phảigiáodụclàmchosĩtốtdùtrêndưới,đềudũngcảmnhưmột,dùmạnhyếu,đềucóthểpháthuytácdụng,đềuthíchnghịvớiviệc lợidụngđịahình.Chonênngườigiỏidùngbinhdẫndắtbaquânmànhưdẫndắtmộtngườiđólàtìnhthếkháchquanbuộcphảisửdụngquânsĩnhưvậy Việcchủtrìquânsựphải lạnhlùngsuyxétmưulượcmàkínđáo,quảnlýbộđộinghiêm
chỉnhmàcóđiềulý,phảilàmchosĩtốtvânglệnhnhưđiếcnhưđui,khôngbiếtchútgìvềhànhđộngquân sự.Thayđổi cáchbố trí tác chiến, cảibiếnkếhoạchđịnh trướckhiếnngười takhôngthểđoánbiếtnguyêndo.Thườngxuyênthayđôichỗở,đườngđi,cốývuhồihànhtiếnkhiếnngườitakhôngthểđoánbiếtýđồ. Chủtướngtraonhiệmvụchocấpdưới,chặnđườngvề,giốngnhưđưangườitrèolêncaorồi
rútthangđi;tướnglĩnhhạlệnhchoquânsĩtiếnsâuvàođấtđịch,giốngnhưbậtcungnỏchomũitênphóngtới;điềuquânchạytớichạyluinhưlùađàndê,họkhônghềbiếtcầnphảiđếnđâu.Tậptrungbaquânnémvàochỗnguyhiểmđểhọtửchiến,ấylàphậnsựquantrọngcủatướngsoái.Xửtríkhácnhauđốivới9loạiđịahình,biếtsựlợihại,đượcmấtcủatiếnluicôngthủ,trạngtháitâmlýkhácnhaucủatướngsĩ,đólànhữngviệctướngsoáikhôngthểkhôngxemxétcẩnthận. Quiluậttácchiếntiếncông:làcàngvàosâuđấtđịch,thìlòngquâncàngổnđịnhvữngchắc,
càngvàokhôngsâuthìlòngquâncàngdễlytán.DùngbinhvượtbiêngiớitiếnvàođấtđịchlàđivàoTuyệtđịa, cóđường thông tứphía làCùđịa;vàosâu làTrọngđịa,vàokhôngsâu làKhinhđịa;phíasaukhókhăn,phíatrướcchậthẹplàViđịa;khôngcólốiqualàTửđịa.Vìthế,ởTánđịa,talàmchoquânsĩđồnglòngnhấttrí;ởKhinhđịa,talàmchotoànquânliênlạcmậtthiếtvớinhau;tạiTranhđịa,taluônbámsátđịch;tạiGiaođịa,tacẩnthậnphòngthủ;tạiCùđịa,tacốgiaohiếuvớicácnướclâncận;tạiTrọngđịa,tagiữchoviệctiếplươngkhôngbịgiánđoạn;tạiViđịa,tabịtkínnhữngsơhở;tạiTửđịa,taphảicoinhưsẽphảichếtmàquyếttâmtửchiến;tạiBỉđịa,phảimauchóngvượtqua.Chonêntâmtrạngcủaquânsĩlà:bịbaovâysẽrasứcchốngcự,tìnhthếquánguyhiểm,bịbứcbáchthìsẽliềuchếtmàđánh;gặpnguynanthìsẽtheolệnhchỉhuy. Chưabiếtcơmưuchiếnlượccủacácnướcchưhầu,khôngthểdựtínhkếtgiao;khôngthông
thạođịahìnhnúirừng,hiểmtrở,đầmhồkhôngthểhànhquân;khôngsửdụnghướngđạo,khôngthểgiànhđượcđịalợi...Trong3điềutrêncómộtđiềukhônghiểubiết,thìkhôngthểtrởthànhquânãộicủabậcvươngbá.Phàmlàquânđộicủabậcvươngbákhiđánhnướclớnthìkhiếnchoquândâncủanướcđốiphươngkhôngkịphuyđộng, tập trung;uy thế lấnátđốiphươngkhiếncácnướcđồngminhđốiphươngkhôngthểphốihợpứngcứu.Dođó,khỏicần
tranhmốibanggiaovớichưhau,cũngkhỏicầngiatăngthếlựccủamìnhởcácnướcchưhầu,màchỉcầntriểnkhaichiếnlượccủamình,lấyuyápchếđịch,thìcóthểsanphẳngthànhấp,hủydiệtkinhđôcủađịch.Thihànhbanthưởngkháchẳnthônglệ,banbốhiệulệnhkhôngtheokhuônphép,chỉhuytoànquânnhưsaikhiếnmộtngười. Giaonhiệmvụtácchiến,nhưngkhôngnóirõcơmưuchiếnlược;giaonhiệmvụnguyhiểm,
nhưngkhôngchỉrõcáilợicủanó. Tungsĩtốtvàochỗnguy,mớicóthểchuyểnnguythànhyên,hãmsĩtốtvàotửđịa,mớicó
thểchuyểnchếtthànhsống.Quânđộilâmvàotìnhthếnguyhại,sauđómớicóthểgiànhlấythắnglợi.Chonênviệcchỉđạochiếntranhphảicẩnthậnxemxétýđểchiếnlượccủađịch,tậptrungbinhlựcvàohướngchủcông,tiếnxangàndặmmàchémtướngđịch,nhưthếgọilàkhônkhéodùngbinhđểthắng. Dovậy,vàothờiđiểmquyếtđịnhhànhđộngchiếntranhphảiphongtoảcửakhẩu,thayđổi
phùhiệuquânđội,khôngchosứgiảnướcđịchqualại,bímậtbàntínhkếhoạchởtriềuđìnhđểđịnhkếsáchchiến lược.Chờkhiđịchcósơhở, lập tức thừacơxâmnhập.Trướchếtđánhchiếmcácđịađiểmchiếnlượccủađịch,nhưngchưavộiđịnhthờihạnquyếtchiến.Tùysựứngphócủađịchmà linhhoạtquyếtđịnhhànhđộngtácchiếncủata.Chonên, trướckhinổrachiếntranhthìelệ,kínđáo,trầmtĩnhnhưgáitrinh,khiếnkẻđịchlơđãng,khôngphòngbị,đểlộchỗyếu.Khichiếntranhbùngnổthìhànhđộngmaulẹnhưthỏsổngchuồng,khiếnđịchkhôngkịptrởtaychốngcự. Tómtắtnộidung:
Thiênnàytừgócđộđịalýhọcchiếnlượcmàxemxéttoàndiệncácnguyêntắcchỉđạotác
chiến,tiếncôngtrong9loạiđịahìnhchiếnlượckhácnhau.Đặcbiệtchútrọngviệcphảicăncứvàotrạngtháitâmlýcủatướngsĩởcáckhuvựctácchiếnkhácnhauđểđinhrachiếnlượcchiếnthuậtphùhợpvớithựctế,nhằmgiànhlấythắnglợi. Trướchết,Tôntửkháiquátđặcđiểmcơbảncủa9loạiđịakhutácchiếnkhácnhautrêngóc
độhìnhtháichiếnlược,luậnchứngảnhhưởngcủa9loạiđótớitrạngtháitâmlýcủatướngsĩđềrayêucầuứngbiếnlinhhoạtcụthểmàpháthuysứcchiếnđấucủaquânđội. Thứ2,Tôn tửđềcaoviệc tậpkíchchiến lược,độtnhậpvàonướcđịchmàtiếnhànhtác
chiến,chorằngnhưthếcóthểtậndụngnhiềuưuđiểmnhưbinhsĩtuânlệnhchỉhuy,rasứcchiếnđấu. Thứ3,Tôntửđemnguyêntắcchỉđạotácchiếncơbảnquántriệtvàolýluậntậpkíchbất
ngờ,chorằngphảibiết lợidụngnhượcđiểmcủađịch,tránhchỗmạnh,đánhchỗyếu,hànhđộngmaulẹ,tậptrunglựclượng,tranhthủgiànhchủđộng. Thứ4,Tôntửkếthợpcácđặcđiểmcủahànhđộngtậpkíchchiếnlược,đềramộtsốchủ
trươngtrịquâncóýnghĩatiếnbộnhấtđịnh,nhưchínhlệnhnghiêmminh,cấmmêtíndịđoan,tinlờiđồnnhảm,coitrọngviệcđoànkếtnhấttrítrongquânđội.
Đươngnhiên,Tôntửlànhàquânsự,thuộcgiaicấpđịachủphongkiếntừhơn2000năm
trước,nên1sốchủtrươngcủaôngcòncótínhhạnchếvềlịchsử;chẳnghạnquanđiểm“Ngubinh”trongthiênnày.Ngàynaytanênchúýgiámbiệt. “Tánđịatắcvôchiến"
Ởtánđịa,khôngnêngiaochiến.
PhươngLạpbỏnơihiểmyếunênthấtbại ThờiBắcTống,nhữngnămTuyênHòa,HuyTônghoàngđếhônmê,quyềnbínhnằmtrong
tay6gianthầnlàTháiKinh,ChuDiến,VươngBồ,LýNghiên,ĐồngQuán,LươngSư.Chínhtrịhủbại,chiếnsựliênmiên,taihọađồndập,dântìnhkhổcực. Bọngianthầnxunịnhhoàngđế,bắtdânchúngvùngGiangChiếttìmđủthứcủangonvậtlạ
đemvềtriều,trămhọkiệtquệđiêulinh. Năm Tuyên Hòa thứ 2 (năm 1120) tháng 10, tại đông Bang Nguyên, huyện Thanh Khê
(huyệnThuầnAn,tỉnhChiếtGiang)cómộtđiềnchủlớnlàPhươngLạplợidạngtổchứctôngiáobímậtởđịaphươnglàMinhGiáo,liênkếthọhàngdấybinhkhởinghĩa. Cờkhởinghĩavừagiươnglên,dânchúngđãnônứchưởngứng;chỉtrongmườimấyngày;
nghĩaquânđãlêntớimấyvạn.PhươngLạpxưnglàThánhCông,đặtniênhiệuVĩnhLạc,cắtcửquanlại,tướngsĩ,chiaquânlàmsáuđạo,thanhthếrấtmạnh. ĐôgiámLươngTriếtlàTháiTôn,NghiênViênchorằngnghĩaquânsẽkhôngchịunổi1trận
đánh,đem5000quânbinhtớiđànáp.PhươngLạpkhônkhéochoquânmaiphục,diệttoànbộquanbinh.Hômsauthừathắng,chiếmhuyệnthànhThanhKhê. ĐầuthángChạp,nghĩaquânchiếmthànhMụcChâu(huyệnKiếnĐức,tỉnhChiếtGiang),sau
đóđánhchiếmcáchuyệnxungquanhnhưThọXương,PhânTủy,ĐồngLư,ToạiAnv.v. Tiếpđó,nghĩaquânchialàm2đạo.MộtđạodoPhươngBáchHoalàemgáiPhươngLạpchỉ
huy,tiếnđánhHàngChâu;đạothứ2dođíchthânPhươngLạpchỉhuytiếnsangphíatâyđánhHấpChâu(huyệnHấp,tỉnhAnHuy). HấpChâulàtrọngđiểmquânsựphíađôngnamcủatriềuTống.PhươngLạphuyếtchiếnvới
tướngcủatriềuđìnhlàQuáchSưTrung.Ngày20thángChạp,QuáchSưTrungtửtrận. Nghĩaquânđạithắng,tintứclantruyền,quanquâncácthànhnhưVụNguyên,TíchKhê,Kỳ
Môn...nghetiếngnghĩaquânđãkinhhoảngbỏchạy. PhươngLạpdẫnchủlựcquaylạiphíađông,đánhPhúDương,TânThành.Ngày29tháng
ChạpthìđạiquântớihợpvớiđộitiênphongcủaPhươngBáchHoacùngcôngpháthànhHàngChâu. PhươngLạpchonghibinhxuôidòngTiềnĐường,dụquanquânrabờsôngmàđánh,còn
chủlựcthìtheođườngnúiđánhthẳngvàocửaSungKiên.
2tướngtriềuđìnhlàTrầnKiếnvàTriệuƯớccốthủtrongthành.PhươngBáchHoatronglúcleothangđánhthành,khôngmaytrúngtêntửtrận.PhươngLạpcảgiận,đốcquâncôngphámãnhliệt,2tướngTrầnKiếnvàTriệuƯớctựtróixinhàng,bịnghĩaquânchémchết. PhươngLạpchiếmđượcHàngChâu,uydanhlừnglẫy.Nôngdâncácnơilũlượtgiươngcờ
củaPhươngLạpnổilên.TháihọcsinhLãTươngthamgianghĩaquânhiếnkếvớiPhươngLạphãynhânlúcKimLăngítlựclượngphòngbịmàchiếmKimLăng,rồitrấngiữTrườngGiangmàxâydựngcăncứđịaởvùngđôngnam. MưusĩTrầnCôDũng cũngđề xuất trướchếtnên chiếmKimLăng, sauđóvượtTrường
Giang lật đổ triềuTống.NhưngPhươngLạp lại tiến chiếmGiangNam.Dođó, chỉ phái đạitướngPhươngThấtPhậtđem1cánhquântiếnlênphíabắcvâyđánhTúChâu,cònmìnhdẫnquânxuốngphíanamđánhVụChâu. LúcnàytriềuTốngquảthựclosựPhươngLạpchiếmKimLăng,dựavàođịathếhiểmtrở
của TrườngGiangmà chống triều đình, vội cửĐàmTrắc vàĐồngQuán đem15 vạn quânxuốngphíanamvâyđánhPhươngLạp. QuânTốngvượtTrườngGiang,chiabinhgiữKimLăng,TrấnGiang,rồiphân2đạo,1sang
phíađông tăngviệnchoTúChâu,1 sangphía tây tớiHấpChâu, chuẩnbị cùngđánhnghĩaquân. Phương Thất Phật đánh Tú Châu lâu ngày chưa hạ được, thấy viện binh quân Tống tới.
Nghĩaquânbịđánhtừ2phía,phảitửchiếnphávây,vừađánhvừarút,hơn6vạnquânchỉcònlạitrên2vạn. ThángGiêngnăm1121, đại quân củaPhươngLạpđã chiếmVụChâu, CùChâu, XửChâu
nhưngtướngTốnglàVươngBẩmlạithừacơtáichiếmHàngChâu. Đầutháng3,PhươngLạptáicôngpháHàngChâu,đánhnhaudữdộivớiquânVươngBẩm,
cuốicùngbịthua,phảirútvềphíanam. Ítlâusau,MụcChâubịvây,ĐàmTrắcvàĐồngQuándùngthủyquânvàlụcquâncùngđánh.
QuânPhươngLạpbịđịchlừa,đốtmấtdoanhtrại,khobãi,phảiluivềThanhKhê. QuânTống lùngbắtgiaquyếncủacácthủ lĩnhnghĩaquânđểuyhiếpbuộchọđầuhàng.
Nhữngtướngsĩnghĩaquânvìthươnggiađìnhđànhlầnlượtrahàng,nhưMậuNhịđạivươngvàHồngTài,1dũngtướngđắclựccủaPhươngLạp.Toànbộmấychụcvạnquândướiquyềnchỉ huy củaHồngTài bị di tản, khiếnnghĩa quânđangđánhTínChâu (thànhphốThượngNhiêu,tỉnhGiangTây)ởphíanambịthấtlợi.QuânTốngđangvâyđánhPhươngLạptạivùngquêThanhKhêcũngkhỏiphảilogìhậuphương. Hơn20vạnnghĩaquânởThanhKhêđánhnhaudữdộivớiquanquân,7vạnngườỉhisinh
anhdũng,sốcònlạitantác.PhươngLạpcùngítquânrútvàohangđộngbímật.Quanquândùngngườiđịaphươngthôngthạođịahìnhdẫnđườngvâybắt,cuốicùngPhươngLạpcùng52
ngườibịbắt. Ngày24/8,PhươngLạpbịhànhhình.Từlúckhởibinh,PhươngLạpđãchiếmđược6châu,
52huyện,nghĩaquânđôngtớitrămvạn.Cuốicùngthấtbại,donhiềulído,trongđólídochínhlàvàothờiđiểmquyếtđịnhđãkhôngđiềukhiểnđượctoàncục,lạiluivềcốthủởTánđịa(đấtcủamình). “Khinhđịatẳcvôchỉ"
Tạikhinhđịa,khôngnênnấnná.
TônQuyềnkhôngnấnnáởkhinhđịa,pháHoánThành ThờiĐôngHán,mùađôngnămKiếnAnthứ14(năm209),quânTàoTháoởGiangLăng
đánhmấytrậnđềuthua,tổnthấtnặng,buộcphảirútvềphíabắc.TônQuyềnkhốngchếvùngtrungvàhạlưuTrườngGiang.LưuBịthừacơchiếm4quậnGiangNamthuộcKinhChâu,bắtđầucóchỗđứng.ThếlàhìnhthànhcụcdiệuchânvạcNgụy-Thục-Ngô(TamQuốc). Sauđó3thếlựcTào-Tôn-Lưutạmngưngchiến,rasứcpháttriểnthựclực,mởrộngđịabàn,
đểcuốicùngthôntínhnhau.LưuBịmuốnchiếmÍchChâu,chỉchờcơhộilàratay. TàoTháothấynhấtthờichưathểtiêudiệtTônQuyềnvàLưuBị,hậuphươngcủamìnhdo
chiếntranhliênmiênlạibịkiệtquệ,dồnsứckhôiphụcsảnxuất,giatăngquốclực,đồngthờichuyểnhướngsangphíaHánTrung,BaThụcđểkhuếchtrươngthếlực.ĐốivớiTônQuyền,LưuBị thì chủ yếu ápdụng sách lượcphòngngự. TạiGiangHoài, TàoTháo choquân làmruộng,nghỉngơi. TônQuyền thấy tạm thời giải trừ đượcmối đe dọa từ phương bắc, thì tích cực khuếch
trươngvềphíanam.NămKiếnAnthứ15(năm210)chiếmtoànbộGiaoChâu.Đồngthờiởmạntâybắc,TônQuyềnchờsơhởcủađốiphươngsẽxuấtbinhchiếmđấtNang,PhànvàBaThục. Tháng5/214(nămKiếnAnthứ19),suốtdảiTrườngGiangmưalớnnhiềungày,nướccác
sôngdângcao,rấtcólợichochiếnthuyềncủaquânNgôxuấtkích.TướngLãMôngkiếnnghịvớiTônQuyền:“GầnđâyTàoTháosaitháithúLưGianglàChuQuangđếnHoánThànhlàmruộng, trồng rất nhiều lúanước.ĐấtHoánphì nhiêu, đếnkỳ thuhoạch, quânNgụy sẽdồnnhiềutớiđó.Cứvậyvàinămsausẽlàmốiđedọađốivớiquânta,tanênsớmdiệttrừ”. Thế là tháng5nhuận,TônQuyềnnhân lúcnước sôngdâng cao, đemquân theoTrường
Giang,tiếnsâuvàoHoánđểđánhHoánThành.NghĩđâylàthànhnhỏcủaNgụyởgầnnướcNgô,vềphươngdiệnquânsựthuộcloạiKhinhđịa,khôngnênnấnnáởlâu,nênvừatớigần,TônQuyềnđãtriệucáctướnglạibàncáchđánh. Cáctướngmỗingườimộtý,đasốkhuyênTônQuyềnnênđắplũycaoởphía,ngoàithành,
chếtạocôngcụ,chuẩnbịđủrồihãyđánhthành.LãMôngnói:“Nếuđắplũycao,chếtạocôngcụchođủ,thìtốnnhiềungày.Trongthờigianđó,địchsẽcủngcốphòngbị,cửviệnbinhtớithìtakhóthắng.Huốnghồquântanhânmùamưamàkéoquânđếnđây,nếuchờlâu,nướcrút,ethủyquânkhócóđườngvề,tướngsĩsẽmấttinhthần.Vìvậythầnchorằngđólàđiềuđánglo.NgoàiraHoánThànhhiệnphòngbịchưakiêncố,quântađanghănghái,chỉcầndốcsứccông
phátừbốnphíathìcóthểđánhmộttrậnlàxong.Đánhxongtarútluôn,thậttiệnchothủyquân.Đómớilàkếsáchvẹntoàn”. TônQuyềngậtđầukhenphải.LãMôngđềcử thái thúTâyLăng làCamNinh làmThăng
Thànhđốcđánhthẳngchínhdiện,LãMôngdẫnbinhtinhnhuệápsátphíasau. CamNinhhăngháidẫnđầuquânsĩdùngthangxônglênthành.LãMônggióngtrốngđốc
chiến.Quânsĩhăngháixungtrậnchémgiếtquânđịchtrênđầuthành. TàoTháođượctinquânNgôtiếncôngHoánThành,liềnsaitướngTrươngLiêuđemquân
cứuviện.QuânNgôđánhtừsángđếntrưađãchiếmđượcthành,bắtsốngChuQuangvàmấyvạndântrongthành.TrươngLiêudẫnquânđigấpđếnGiápThạchthìnghetinHoánThànhđãthấtthủ,bènkéoquânvề.TônQuyềnliềnphongLãMônglàmTháithúLưGiang. “Tranhđịatắcvôcông”
Tạitranhđịa,khôngnêntùytiệntiếncông.
TrườngTônTrĩkhôngđánhtranhđịamàchiếmđượcQuanTrung ThờiNamBắctriều,mùađôngnămLươngVũđếĐạiThốngthứnhất(năm527),Tâythảo
đạiđôđốckiêmUngChâuthứsửTiêuBảoDầndấybinhphảnBắcNgụy,chiếmQuanTrung,tựxưngTềđế,cảiniênhiệuNguyênLongTự,sắpđặtbáquanởTràngAn,tuyênbốđạixá. TiếpsauTiêuBảoDần,TiếtTuNghĩavàTiếtPhụngHiềnởHàĐôngcũngdấybinhphản
Ngụy,chiếmDiêmTrì,vâyBồBản,đểhưởngứngvớiTiêuBảoDần. BồBảnởgầnkhúcquanhcủasôngHoàngHà,cóPhongLăng(naylàbếnPhongLăng)đối
diệnvớiĐồngQuanbênkiasông,làđịađiểmxungyếunốiHàĐôngvớiQuanTrung.TiêuBảoDầnđượcTiếtTuNghĩavàTiếtPhụngHiềnhưởngứng,liềnchiếmĐồngQuan,tạothànhmốiuyhiếpnghiêmtrọngđốivớitriềuBắcNgụy. Triềuđình lệnhthượngthưTrườngTônTrĩ làmHànhđài thốngsoái,đemquânđiđánh
TiêuBảoDần,đôđốcTôngChínhTrânđitrừngphạtanhemhọTiết. TrườngTônTrĩđemquântớiHằngNôngdòbiếtTiêuBảoDầnđembinhvâyđánhPhùng
Dựcvẫnchưahạđược,liềntriệucáctướnglạithươngnghị.TướngDươngKhảnhiếnkế:NgàyxưaNgụyVõđếTàoTháođánhHànToại,MãSiêutạiĐồngQuan,nghenóiHànToại,MãSiêutàinăngthuaxaTàoTháo,vậymàđôibênđánhrấtlâuvẫnkhôngthắngbại,làdoHànToại,MãSiêudựavàohìnhthếhiểmyếucủaĐồngQuan,lànơiTranhđịamàxưanayaicầmquâncũngmuốnchiếmgiữ.NayquâncủaTiêuBảoDầnđãchiếmĐồngQuan,phòngngựkiêncố,dùNgụyVõđếcósốnglạicũngchưachắcthắngnổi.Theoýtôi,tahãycứuBồBảntrước,rồivượtHoàngHàsangphíatây,đánhvàogiữahậuphươngquânTiêuBảoDần.NhưvậycóthểgiảivâychoPhùngDực,quângiặcởĐồngQuanlogiữhậuphươngsẽtựditản.Đãgiảiquyếtđượctiểutiết,thìTràngAncóthểdễdànglấylại.Nếuthốngsoáithấyngukếcủatôidùngđược,tôixinđitiênphong". TrườngTônTrĩđămchiêunói:“Kếấyhay,nhưngtangheTôngChínhTrânđiđánhanhem
họTiếtđãphảidừnglạiởNguBản.Quântalàmsaotiếnđược?” DươngKhảnmủncưdáđáp:“TôngChínhTrânvốnlàhạngtépriu,ngẫunhiênđượccửlàm
tướng,làmsaobiếtcáchhànhquân?AnhemhọTiếtchỉlàthứôhợp,chỉcầmchầnnổiTôngChínhTrânmàthôi”. TrườngTônTrĩ y theokế củaDươngKhản, phái con cả làTrườngTônTửNghiên cùng
DươngKhản tiếnquân.2ngườidẫnkỵbinh từHằngNôngvượtHoàngHà, tiếnđếnThạchChùyBíchpháingườiđicácnơituyêncáo:“Đạiquânsắpkéođến,trămhọphảilậplứctrởvề
thônxóm,đợikhiquanquânđốilửathìtấtcảthônxómphảiđốtlửahưởngứng.Aikhônglàmtheobịcoilàtheobọnphiếnloạn,sẽbịchémđầu”. Dânchúngxagầnnghetinđó lậptứctruyềnchonhau.Nửađêm,khiquanquânđốt lửa,
ngaycảnhữngngườichốngtriềuđìnhcũngphảigiảbộđốtlửahưởngứng.Ánhlửasángrựccảtrămdặm. QuâncủaanhemhọTiếtđangvâyBồBảnthấylửasángrực1góctrời,chorằngxómlàngđã
bịquanquânchiếmlĩnh,liềncảkinhbỏchạy.AnhemhọTiếtcốngănlạinhưngkhôngnổi,phútchốcdoanhtrạitrốngkhông,đànhphảiđầmhàng. DươngKhảnvàTrườngTônTửNghiênthừathắng,vượtHoàngHàtiếnvềPhùngDực.Quân
củaTiêuBảoDầnđangvâyPhùngDựckhôngđánhtựrút.ĐạoquânđangchiếmĐồngQuancũnghoảnghốttháolui.DươngKhảnchongườiphibáovớiTrườngTônTrĩđemquântruykích. TrườngTônTrĩ tức thời cấtbinhdễdàng chiếm lấyĐồngQuanvàhộiquânvớiDương
Khản.DươngKhảntiếptụctiếnsangphíatây,đếngầnTràngAn.BộtướngcủaTiêuBảoDầnlàQuáchTửKhôichặnkhôngnổi,vừađánhvừarút. BộtướngkháccủaTiêuBảoDầnlàHầuChungĐứcthấyQuáchTửKhôithuachạy,tựýkéo
quânvềTràngAmlàmphản. TiêuBảoDầnhạlệnhnghênhchiến,nhưngquânsĩđãmấthếttinhthầnchiếnđấu.TiêuBảo
DầnvộitếngựachạyvàotrongthànhTràngAn,đemvợconbỏthànhchạytrốn.TrườngTônTrĩđãkhôngđánhtranhđịaQuanTrungmàcuốicùngchiếmđượcQuanTrung.Thànhcôngnàyvềsauđượccoilàvídụkinhđiểntrongtácchiếngiànhđất. “Giaođịatắcvôtuyệt”
Tạigiaođịa,phảibốtríquâncómốiliênhệmậtthiếtvớinhau.
LýĐịnhQuốcquyếtchiếmgiaođịa,đánhQuếLâm CuốitriềuMinh,saukhithủlĩnhcủanghĩaquânnôngdânlàTrươngHiếnTrungchết,lực
lượngcònlạidướisựchỉhuycủađạitướngLýĐịnhQuốcdichuyểntừTứXuyênxuốngphíanam,đánhchiếmQuýDương,CônMinh...dầnhìnhthànhcăncứđịachốngnhàThanh,lấyVânNam,QuýChâulàmtrungtâm. ĐờiThanh,mùaxuânnămThuậnTrịthứchín(năm1625),quânĐạiTây(nghĩaquân)xuất
binhđạiphảncôngquânThanh.LýĐịnhQuốcvàPhùngSongLễdẫn8vạnquântiếnsangHồQuảng,ởphíađông lần lượtchiếmNguyênChâu,TịnhChâu,giếtTổngbinhquânThanh làDươngQuốcHuân.ChủtướngquânThanhlàChẩmVĩnhTrungluivềcốthủTươngĐàm. LýĐịnhQuốcđóngquânởVũCương,phíađôngTịnhChâu,nghetinlựclượngđịchởQuế
Lâmítỏi,quyếtđịnhtiếnxuốngphíanam,trướchếtlànhằmtiêudiệtđạitướngĐịnhNamvươngKhổngHữuĐứccủaquânThanh.LúcnàyKhổngHữuĐứcđangởđôngbắcQuếLâm,dựavàolựclượngquânphòngthủđôngđảocủaToànChâuởHồNam.GiữaToànChâuvàQuếLâmcó“giaođịa”làNghiêmQuankhôngcóquântriềuđình.LýĐịnhQuốcliềnpháiTrươngThắng,đemquânđếnchiếm,đềphòngquânThanhứngcứulẫnnhau. TrươngThắngđirồi,LýĐịnhQuốcchoPhùngSongLễlàmtiênphong,tựđemđạiquânđi
sau. PhùngSongLễtiếnquânđếnDịchHồgặphơn1vạnquânThanh.Nghĩaquânchémchết
tướngThanhlàLýHồi,thừathắngtiếncôngToànChâu. LýĐịnhQuốcnghetin,lệnhchoPhùngSongLễtạmthờichỉbaovây,chưanêntiếnđánh,
nhưnglệnhchưađến,PhùngSongLễđãchiếmđượcToànChâu.LýĐịnhQuốcđếnhộiquânvớiPhùngSongLễrồitiếnđánhQuếLâm. KhổngHữuĐứcnghetin,đưaquânđiđánh,khôngngờquânThanhđếnNghiêmQuanlại
đầuhàngTrươngThắng.KhổngHữuĐứcpháicánhquânkhácđicũnglạiđầuhàngnốt.Cuốicùngkhôngcòntướngnàođểpháiđinữa,phải thânchinhcấtquânđiđánhNghiêmQuan.TrươngThắngđemquânđimườidặmđánh lớnvớiquânThanh,saugầnmộtngày,KhổngHữuĐứcmớichịuluibinh. Hômsau,KhổngHữuĐức lạikéoquânđếnkhiêuchiến.LúcnàyLýĐịnhQuốcvàPhùng
SongLễđãtiếntớiNghiêmQuan,thếlà3đạonghĩaquânhợplại,đánhmộttrậnlớnvớiKhổngHữuĐức.LýĐịnhQuốctừngmuarấtnhiềuvoitừMiếnĐiện,huấnluyệnmộtbinhđộiđặcbiệtgọilàđội“ĐạiTượng”.Giữalúcđôibênkịchchiến,khóphânthắngbại,LýĐịnhQuốcchođộiĐạiTượngthamchiến.
Đúnglúcấytrờilạinổicơnmưalớn,sấmsétvangtrời,quânđịchđạiloạn,LýĐịnhQuốcchỉ
huyquânsĩtràntớiđâmchém.XácquânThanhngổnngangchiếntrường.KhổngHữuĐứcrútvềQuếLâmcốthủ. LýĐịnhQuốcbaovây,đốcquânngàyđêmđánhpháQuếLâm.Quânđịchtrongthànhnao
núng.BộtướngcủaKhổngHữuĐứcbímậtđầuhàng,bắntêncómangthưrangoàithànhchỉchỗvượttườngthànhmàvào.LýĐịnhQuốcchongườibắcthangtheolốiđótiếnvàothànhmàtấncông.QuânThanhtanrã.KhổngHữuĐứchếtđường,phảichâmlửađốtmìnhtựvẫn. “Trọngđịatắclược"
Tạitrọngđịaphảichiếmđượclươngthảo.
GiaCátLượngởtrọngđịagặtlúamạch,đánhTưMã Tháng2nămThụcKiếnHưngthứ9(năm231),GiaCátLượnglần4kéoquânraKỳSơn.Lúc
nàyNguyĐạitưmãTàoChâncóbệnh.MinhđếTàoTuấnlệnhchoTưMãÝcùngcáctướngTrươngCáp,PhíDiệuđembinhtâytiếnkhángcựquânThục. TưMãÝsaiPhíDiệuvàĐớiLăngđể4000quânởlạigiữThượngNhai.Cònmìnhdẫnđại
quânđếncứuKỳSơn,cửTrươngCáplàmtiênphong. KhiTưMãÝđếnKỳSơn,thấyGiaCátLượngđểmộtlựclượngnhỏởđó,bảnthânGiaCát
LượngđãđẫnquânchủlựcđếngầnThượngNhai.PhíDiệuvàĐớiLăngnghetinGiaCátLượngtới,đemquânnghênhchiến,bịquânThụcđánhthuato. GiaCátLượngđãtiếnsâuvàođấtđịch,cáchđấtThụcquáxa,đườngsábấttiện,tuyđãdùng
trâugỗvậnlương,nhưngtướngLýNghiêmphụtráchvậnlươnghoàntoànbặttin,chonêntươngthựccủaquânThụccạndần. ThượngNhainằmởlưuvựcsôngVị,tụcgọiLũngThượng,bốnphíaruộngđồngphìnhiêu.
Lúcnàyđangmùalúachínvàngrựccánhđồng.GiaCátLượngluôngiữnghiêmkỷluậtquânđội,khôngchophéptơhàocủadân.Thuộchạphảihỏithừatướngxemcóthểgặtlúangoàiđồngđể lấy lươngănchobộđộihaychăng.GiaCátLượngđáp: “Tôn tửnói “Trọngđịa tắclược”,nghĩalàkhitiếnsâuvàođấtđịch,lươngthảochưatới,cóthểthuhoạchlươngthảoởđịaphươngđểchucấp”. QuânThụctranhnhaurađồnggặtlúa,quânNguỵmớithuatrận,khôngdámđánh,đànhở
trongthànhnhìnquânThụcởbênngoàigặthếtlúachởđi. TưMãÝkhônggặpchủlựcquânThụcởKỳSơn,liềnbỏmặcKỳSơnđangbịvâymàkéo
quâncứuThượngNhai,gặpchủlựcquânThụcởphíađôngThượngNhai. TưMãÝthấytoànbộlúamạchởLũngThượngđãbịquânThụcthuhoạchhết,đaukhổ,
nhưngbiếtviệcvậnlươngcủađốiphươngrấtkhókhăn.Sốlúathuđượckiachỉcầmcựđượcítngày,chẳngthểlâudài.NênTưMãÝcốthủ,khônggiaochiếnvớiquânThục. GiaCátLượngkhiêuchiếnchẳngđược,thấylươngthựcsắpcạn,bấtđắcdĩluiquânvềKỳ
SơncốtđiềuđộngquânNguỵđểchờcơhộimàđánh. TưMãÝđemquânbámtheotớiXỉThành(tâyThiênThủy,tỉnhCamTúc),tướngtiênphong
TrươngCápxinđánh,TưMãÝkhôngcho.CáctướngNguỵbấtmãn,nóixấusaulưng“sợquân
Thụcnhưsợcọp”.Đầutháng5,TưMãÝchogiaochiếnvớiquânThục,bịđạibai,thươngvong3000,mấtnhiềuxengựa.TưMãÝlạicốthủkhôngđánh.GiaCátLượngkhôngthểchờthêm,đànhrútquânvềnước. ĐạitướngTrươngCápdẫnquânđuổitheo,đếnMộcMônthìgặpphụcbinhquânThục,bị
trúngtênmàchết.GiaCátLượngxuấtquân,lầnnàytuykhôngđạtmụcđíchđềra,nhưngbiếtvậndụngsáchlược“Trọngđịatắclược”màđượclươngănvàthuđượcphầnnàothắnglợi. “Viđịatắcmưu”
Tạiviđịaphảidùngmưukế.
LýTựThànhđùngkế,rakhỏi“viđịa”XaTương Mùa đông nămMinh Sùng Trinh thứ sáu (năm 1633) các thủ lĩnh nghĩa quân như Cao
NghinhTường,LýTựThành,TrươngHiếnTrung,nhânsôngHoàngHàđóngbăng, chỉhuynghĩaquânphávỡvòngvâycủaquânMinhởphíabờHoàngHàvàtrànxuốngvùngTrungNguyênrộnglớn. LựclượngphòngbịcủaquanbinhởHàNamtươngđốimỏng,nênchỉ1tháng,nghĩaquân
đãvượthàngngàndặm,trànngậpcáchuyệnphíatây,tỉnhHàNam.Nghĩaquânhànhđộngmaulẹ,xuấtquỉnhậpthần,pháthànhcướphuyện,khiếnquânnhàMinhkhóbềđốiphó. MùaxuânnămSùngTrinhthứ7,MinhTưTôngChuDoKiểmphongTrầnKỳDulàmtổng
đốc5tỉnhThiểm,Tấn,Dự,Sở,Xuyên,tiếnhànhcuộcvâydiệtđạiquimôvớinghĩaquân. TrầnKỳDutậptrungmườimấyvạnquânởHàNam,HồQuảng.Nghĩaquânsaumấytrận
giaochiếnsơsơvớiquanbinhbịthấtlợi,liềntránhchỗmạnh,đánhchỗyếu,trởvềcăncứcũcủamìnhởThiểmTây. TrầnKỳDuthắngmấytrận,tựđắccholànghĩaquânthuachạy,bènđuổitheo.LýTựThành
thấyquântriềuđìnhtrànvàoThiểmTây,sợnguyhiểmcholựclượngchủlực,liềnphái1cánhquântiếnđánhTứXuyên.QuanbinhởTứXuyêntớitấpbáonguy.TrầnKỳDucảsợ,lạiđiềuquânngàyđêmkéosangTứXuyên. SaukhiđiềuđượcchủlựcquanbinhsangTứXuyên,LýTựThànhlậptứcchiaquân3đạo
tiếnđánhHồQuảnglànơilựclượngtriềuđìnhmỏng. NghĩaquântiếnđếnphủHưngAn,thìgặpquanquâncủaTrầnKỳDutừTứXuyênkéolại.
Lựclượngchênhlệch,nghĩaquânanhdũngchiếnđấu,songbịđịchbaovâytứphía,buộcphảirútvàohẻmnúiXaTương.Đâylà1hiệpcốcdài40dặm,4bềnúicao,váchđádựngđứng,hầunhưkhôngcócâynàomọcđược. TrầnKỳDuthấynghĩaquânđãbịdồnvàođó, liềnsaibinhmãchặncáccửaraở4phía.
Nghĩaquânnhưbịnhốttronglồngsắtlớn.Khôngmaytrờimưalớn,nghĩaquânđànhcănglềubạttrú,chờtạnhmưasẽtính.Nàongờtrờimưaliêntụchơn70ngày,ainấyướtnhưchuột,binhsĩlănraốmgầnhết,lạithiếulươngthực,thuốcmen,mấyvạnnghĩaquânlâmvàotìnhthếtuyệtvọng. Quanbinhtừtrênđỉnhnúithườngphóngtêngắnthưxuốngkhuyênhàng.LýTựThànhlo
lòngquânsinhbiến,đứngngồichẳngyên.LúcnàymưusĩCốQuânÂnhiếnkế:“Quanquânthamlợi,muốnhưởngcông,lạisợtaliềuchếtnênchưavộiđánh.Chúngtacóthểhiếnchâu
báutráhàng...” LýTựThànhlắcđầu:“KếnàyđãdùngkhichúngtavượtquaHoàngHà,địchđâuchịutinlần
nữa?”.CốQuânÂnnói:“Vụđó,viênquanđươngsựsợtộikhôngdámtâuvềtriều,nêntriềuđìnhchưabiết.CòngiámquânlầnnàylàtháigiámDươngỨngTriều,mộtkẻthamlamvôđộ.Nếumuachuộcđượcy,việclớnắtthành”. CaoNghinhTường,TrươngHiếnTrungchorằngcólý,cứthửmộtchuyến,nếukhông,chờ
địchtiếncôngthìđằngnàocũngsẽbịđịchtiêudiệt.LýTựThànhnghĩ1lát,nói:“Vậyphiềntiênsinhvấtvảmộtphen”. CốQuânÂnracửalớntiếngđòigặpDươnggiámquân.Línhgiữảikhôngdámchậmtrễ,đưa
vàogặp.CốQuânÂnliềndângbáuvậtnói:“Sựbiếnlầntrướckhôngphảilàchủýcủa2thủlĩnhCao,Lý.Naycácthủlĩnhđềutìnhnguyệnđượcchiêuan”.Đoạncungkínhkhéonóimộthồi. DươngỨngTriềuthấyvàngbạcchâubáuthìsángmắtra,cườiđáp:“Chỉcầncácvịthành
tâm,tasẽcốthuyếtphụcTrầntướngquân”. CốQuânÂnlạiđútlótchoviênquankềcậnbênTrầnKỳDu.Quanquânvốnthamsốngsợ
chết,khôngdámliềumìnhđánhnhauvớinghĩaquân,nayđượchốilộ,nênđềunóithêmchonghĩaquânđểTrầnKỳDuthuậnchonghĩaquânnhận“chiêuan”.TrầnKỳDunghĩnghĩaquânđãcùngđường,nêntinviệcxinhànglàthật,bèngửisớvềtriều.Tháng6nămđó,ChuDoKiểmphêchuẩn,đồngýchiêuan. TrầnKỳDuliềnchokiểmđiểmquânsốnghĩaquântronghiệpcốc,cảthảy3vạn6ngàn
người.Cứmộttốptrămngườilạipháimộtquanquângiámthịđưahọvềquê. Thếlànghĩaquânđượcănnovàrakhỏihiệpcốc,Tháng8nhuận,khiđãrahếtkhỏihẻm
núi,trong1ngàyđêm,nghĩaquânbấtngờgiếtsạchquanquângiámthị,tiếnvềThiểmTây.BấygiờTrầnKỳDusựctỉnh,điềuquângấpvâydiệtnghĩaquan,vàbắtmấythuộchạchịutộithay. Nghĩaquânnhưmãnhhổvềrừng,liêntiếpđánhchiếmBảoKê,LânDu,độingũpháttriển
lêntớihơn20vạnngười.Nhiềuquanquântớitấpgửisớvềtriềubuộctội,TrầnKỳDubịcáchchứcvàhạngục. “Tửđịatắcchiến''
Tạitửđịaphảiquyếtchiếnđểsổngcòn.
TrịnhThànhCôngởtửđịaquyếtchiến,thắngquânThanh ThanhThuậnTrịnămthứba(năm1646),ngườinắmthựcquyềnquânchínhcủatriềuNam
MinhlàTrịnhChiLongđầuhàngnhàThanh.NamMinhdiệtvong.QuânThanhchorằngmiềnduyênhảiđôngnamđãđượcbìnhđịnh,liềnchuyểnmụctiêusangphíatâynamvàtrungnam. ContraiTrịnhChiLonglàTrịnhThànhCôngchạyvềNamÁolợidụngsựphòngbịcủaquân
Thanhởvùngduyênhảiyếumỏng,lấyHạMônlàmcăncứđịamàchốngThanh. Năm1652,tạiGiangĐôngKiều,TrịnhThànhCôngmaiphụctiêudiệtchủlựcquânThanh
tạiPhúcKiến,rồivâyđánhChươngChâu. QuatrậnGiangĐôngKiều,triềuThanhkhôngdámcoithườngTrịnhThànhCông,liềnphái
hơnmộtvạnquântinhnhuệ,gọilàquân“BátKỳ”tiếnvàoPhúcKiếnđểtăngviệnchoChươngChâu.QuânThanhrútkinhnghiệmthấtbạilầntrước,thayđổisáchlược.Chủlựctheođườnglớntiếncông,cho1cánhquântheođườngnhỏbênphảiđếnTrườngTháiđánhvàosauquânTrịnhThànhCông. TrịnhThànhCôngbiết tinđó, lậptứchạ lệnhrờikhỏiChươngChâu.Đầutháng10,quân
ThanhtiếnđánhnghĩaquânđangđóngởđôngnamChươngChâu.LầnnàyTrịnhThànhCôngkhôngđịchnổisứctấncôngmạnhmẽvàưuthếkỵbinhcủaquânThanh,buộcphảiluivềcốthủởHảiĐăng. HảiĐănglàcửangõcủaHạMôn.ChiếmđượcnơinàycóthểphảncôngcứđiểmThanĐầuở
đạilục,mấtnơinàysẽlàmchoHạMônbịquânThanhuyhiếp,hậuquảkhólường.TrướcmặtTrịnhThànhCônglàcườngđịch,saulưnglàbiểnlớn,nơinàygiớiquânsựgọilà"tửđịa”.Vìthế,TrịnhThànhCôngquyếttâmtửchiếnvớiquânThanh. Nghĩaquântừtrướcđếngiờquenđánhdãchiến, lấycônglàmthủ.NhưnglầnnàyTrịnh
ThànhCôngđánhvớiquân“BátKỳtheocáchđósẽkhônglợi,nênđổicáchđánh,lấyphòngngựlàmchính,chờcơhộidiệtđịch”. Thang5/1653,saukhinghỉngơivàchuẩnbịquânThanhbắtđầutấncôngHảiĐăng.Trịnh
ThànhCôngtaygiơchiếcấnlớndoNamMinhLongđếbantặngcókhắchàngchữ“Chiêuthảođạitướngquânấn”trướcmặttướngsĩmàtuyênthệ“Thàlàngọcnát,hơnlàmngóilành”độngviênmọingườianhdũngchiếnđấu,khôiphụcgiangsơnnhàMinh.Rồituyênbố:“Ngườinàocảmtửlậpcông,sẽđượcchuyểntặngchiếcấnnày?” QuânThanhhaytinnghĩaquânthayđổicáchđánhchủtrươngcố thủ,cũngtạmthờián
binhbấtđộng,địnhdùngưuthếhoảcôngngàyngàybắnpháHảiĐăng. NhiềungàythànhHảiĐăngkhóilửacuồncuộn,cáchàngràogỗvàdoanhluỹbịbắnpháđổ
nát,binhsĩthươngvongrấtnặng.Trongtìnhhìnhnguycấp,TrịnhThànhCôngđíchthânđếntừngnơixemxét,thămhỏichiếnsĩ,ralệnhlàmhầmhốchốngpháokíchđểbớtthươngvong. ChợtcótinthámbáođạnpháocủaquânThanhsắphếtchưathểbổsung.TrịnhThànhCông
đoánđịchsắptìmcáchquyếtchiến.Ônglệnh:“Nửađêmhãybímậtđemhếthoảđược(thuốcsúng) trongkhorachônởchiếnhàobênngoài thành,nốidâygiậtngầmdướiđấtdẫnvàotrongthành”.Đồngthờitriệutậpcáctướngphổbiếncáchđánh:trướchếtdụđịchtiếnvàochiếnhàongoàithành,sauđóchonổbộcphá,rồixôngradiệtđịch. Đúng nhưTrịnh Thành Công phán đoán, sớmhôm sau quân địch pháo kích dữ dội vào
thành,rồixuaquânxáptớidàyđặc. QuântiềnduyêncủaTrịnhThànhCôngnghênhchiếnđánhxáplácàácliệtvớiđịch,lúctrời
sángrõthìhọgiảthua,dụquânđịchvàochiếnhào.Địchkhôngchútphòngbị, lậptứcđuổitheo.TrịnhThànhCôngthấyphầnlớnquânchủlựccủađịchđãlọtvàochiếnhàovàquânmìnhđãrúthếtvàotrongthành,liềnhạlệnhchonổbộcphá.Phútchốcnhữngtiếngnổrungchuyểntrờiđất.Xácquânđịchbắntungtoé.Bộcphávừanổxong,nghĩaquânliềnxôngratiêudiệttoànbộnhữngtênđịchsốngsót.Nghĩaquânthừathắngtruykích,quânThanhchỉcònmộtíttànbinhchạythoát. TrongchiếndịchHảiĐăng,TrịnhThànhCôngđãxemxétkỹtìnhhình,dũngcảmchiếnđấu,
cuốicùnggiànhtoànthắngtạiTửđịa,sauđó,thừathếtiếnbinh,khốngchếhàngngàndặmduyênhải,quânsốlêntới20vạn,trởthànhlựclượngchủyếuchốngThanhthờibâygiờ. “Cổchithiệndụngbinhgiả,năngsửđịchnhântiềnhậubấttươngcập,chúngquảbấttươngỷ,
quýtiệnbấttươngcứu,thượnghạbấttươngthu,tốtlynhibấttập,binhhợpnhibấttề”. Ngàyxưangườigiỏichỉhuytácchiếncóthểlàmchođịchởtrướcvàởsaukhôngchiếucố
đượcchonhau,độiquânnhỏvàđoànquânlớnkhôngdựavàonhau,cấptrêncấpdướikhôngcứuviệnnổinhau,trêndướimấtliênlạc,binhsĩtảnmáckhótậptrung,bàytrậngiaochiếncũngkhôngchỉnhtề.
LưuTúbấtngờđánhvàochỗyếu,thắngtrậnCônDương NhữngnămVươngMãngmớicầmquyền,sưuthuếlaodịchquánhiều,lụtlộihạnhánliên
tiếp,dânchúngcựckhổ.Nhiềucuộckhởinghĩanôngdânnổilên,đậcbiệtlànghĩaquânXíchMiởSơnĐôngvàLụcLâmởTrungNguyên. CáctônthấtnhàTâyHánnhưLưuHuyền,LưaDiễn,LưuTrọng,LưuTú,…đềugianhậpLục
LâmquâncủaVươngKhuông,VươngPhụng. ThángGiêngnămVươngMãngĐịahoàngthứtư(năm23),LụcLâmquântiếnsangphía
Tây,đếnUyểnThành,1vịtríquânsựtrọngyếucủaVươngMãng. Tháng2,nghĩaquântônLưuHuyềnlênlàmHoàngđế,lậpchínhquyềnnhàHán,đổiniên
hiệulàCanhThuỷ,phongLưuDiễnlàmĐạitưđồ,LưuTúlàmTháithườngphiêntướngquân,cácđạonghĩaquânthốngnhấtgọichunglàquânHán. QuânHánchialàm2đạo,1đạochủlựcvâyđánhUyểnThành,đạokiadoLưuTúchỉhuy
tiếnvềphíanamDĩnhThủy,tháng3chiếmCônDương,ĐinhLăngvàYểnThành. Tin quânHán liên tiếp thắng trận truyền vềTràngAn, VươngMãng lo lắng, lệnhĐại tư
khôngVươngẤp,ĐạitưđồVươngTầmđiềubinhcácchâuquậnđểtiêudiệtquânHán,đồngthờichiêumộnhữngngườigiỏibinhpháptrongthiênhạlàmthammưu,chọnmộtviêntướngcóthânmìnhcaohơntrượngvàdùngcảđànvoi,hổ,báo,lêgiác-đểtrợuychoquânmình.Nhờthế,VươngMãnghuyđộngđược30vạnquân,nói thêmlên làđược100vạnquân,khihànhquânthìtinhkìrợptrời,xengựachậtđất,kéodàihàngtrămdặm. QuânHánthấythanhthếquânđịchquáhùnghậu,có1tướngkhổnglồdẫnbầydãthúhùng
hổtiếnđếnthìkinhhoàngchạyvềthànhCônDương. Cáctướnglosợchotínhmạngmìnhvàgiaquyến,đềumuốnrờibỏCônDương,tảnvềcác
địaphươngcủamình.DuycóTháiThườngphiêntướngquânLưuTúvẫnbìnhtĩnhnhưkhông. Ôngnói:“NayCônDươngbinhlực,lươngthựcítỏi,quânđịchhùngmạnh,phảitrôngcậy
vàoýchíquyếtchiếncủatấtcảmọingườimớimongthắng.Nếulạitảnđi,thìchẳngcóaicóthểtoànmạng”.LưuTúnhìncáctướng1lượtrồiphântích:“QuântachưachiếmđượcUyểnThành,nếuthànhCônDuơngnàybịquânVươngMãngđánhtan,thìchủlựcquântađangvâyđánhUyểnThànhsẽvôcùngngayhiểm.Cácôngkhônglođồngtâmhiệplựccốthủthànhnày,màchỉlochovợcon,củacảicủamình,khôngsợthiênhạchêcườisao?”.
ThànhquốcthượngcôngVươngPhụnggiậndữngắtlờiLưuTú:“Lưutướngquâncóđảmlượcgìmàdámnóinăngnhưvậy?”.LưuTúmỉmcườikhôngđáp.Vừahaycóthámmãvàophibáo:“QuânVươngMãngđãtớíphíabắcthành,độingũdàitrămdặm,khôngbiếtphíađuôidàiđếnđâunữa". Cáctướngnghexongđềutáimặt.Địchđãtớidướithành,cóchạycũngđãmuộn.Vương
PhụngnãygiờcoithườngLưuTú,nhưnglúcnguyngập,thấyLưuTúbìnhtĩnh,đànhđềnghịLưuTúbàykế.LưuTúliềnphântíchtìnhhìnhvàvạchkếhoạchhànhđộng:Lúcnàyquânsĩtrongthànhchỉngót1vạn,khôngnênxuấtchiến.Maythànhluỹkiêncố,cóthểcốthủ.VậyhãyđểVươngPhụngvàĐìnhuýđạitướngquânVươngThườngởtrongthànhcốthủ.LưuTúvàtướngLýDậtdẫnbachụckỵbinhmauchóngra cửanam, luồnrừng tớiĐịnhLăngvàYểnThànhtrưngtậpviệnbinh.Cáctướngchưanghĩrakếgìkhác,đềutánthànhýkiếnLưuTú.ĐêmấyLưuTú,LýDậtlậptứclênđường. VươngẤpvàVươngTầmdẫn10vạnquânbaovâyCônDương.TướngNghiêmVưukiến
nghịvớiVươngẤp: “CônDươngnhỏ,nhưng thànhcaohàosâu,khóhạđượcngay.MàLưuHuyền xưngđế thì hiệnđang vâyđánhUyểnThành.Nếuđại quân ta tớiUyểnThành, LưuHuyềnắtbỏchạy.BâygiờCônDươngtựkhắcsẽđầuhàng”. VươngÂpkhôngthèmngheýNghiêmVưu,chorằngmìnhchỉhuyhàngchụcvạnquân,gặp
thànhkhônghạđượcthìcòngìlàuydanh?ChonêntrướctiênphảichiếmCônDươngsauđóthừathắngtiếnquânthìmới“oanhliệt”. VươngẤpchỉhuyđạiquânbaovâyCônDươngthànhnhiềulớp,dựnghơnmộttrămdoanh
trướng,trốngtrậngióngnghevangxamấychụcdặm,thậtlàvòngvâychặtđếnmứcconkiếnkhólọtqua. LưuTúđếnYểnThành,ĐịnhLăng,muốntrưngtậpcácđơnvịnghĩaquânnơiđóđicứuviện
CônDương.Cáctướngởđâylạisợmấtcủa,chỉđịnhởlạicốthủriêngrẽ.LưuTúnói:“Nếupháđượcquânđịch,thìsốchiếnlợiphẩmthuvềsẽgấphàngtrămsốcủacảihiệncó,lạilậpcônglớn.Cònnếuđểđịchđánhbại,thìngaycảtínhmạngcủachúngtacũngkhótoàn,nóigìđếncủacải.Cònngườithìcòntấtcả”.Chưtướngnghecólý,mớichịudốctoànbộlựclượngđicứuviện. Tháng6,việnbinhtớigầnCônDương.LưuTúthânchinhdẫnhơn1000bộ,kỵtinhnhuệđi
tiênphong,đếnbàythếtrậnchỉcáchđạiquânVươngMãng4,5dặm.VươngẤpthấyviệnbinhquânHánchỉhơnngànngười,chắckhôngchịunổimộtđòn,bènsaimấyngànquânranghênhchiến.LưaTútếngựaxôngthẳngtớichémliềnmấychụctênđịch.Quânsĩ thấychủtướngdũngmãnhliềncảmthấydũngkhítràodâng,cũngdũngmãnhxônglênđánhchođịchthuato. Trậnđầuthắnglợi,tướngsĩHánhăngháihẳnlên,sẵnsànglấy1chọi10.LưuTúlạibàykế
chongườimangthưvàothànhchoVươngPhụngmậtbáorằng“LưuHuyềnđãhạđượcUyểnThành”,songlạicốtìnhđánhrơimậtthưđểchoquânđịchnhặtlấy.TinquânHánđãchiếmUyểnThànhkhiếntinhthầnquânđịchdaođộng,sasúthẳn.
LưuTúthấythờicơphảncôngđãtới,bènchọn3000dũngsĩtểchứcthànhđộicảmtử,vòngraphíatâythànhCônDương,bấtngờvượtsôngCônxộcthẳngvàođạibảndoanhchỉhuycủađịch. TrờivừasángthìđộicảmtửcủaLưuTúđộtngộtxuấthiệnởgầnđạibảndoanhquanquân,
khiếnthếtrậnquanquânrốiloạn.VươngTầm,VươngẤptrởtaykhôngkịp,vộilệnhcácđơnvịcứởnguyênvịtrí,chưacólệnhkhôngđượctựtiệnhànhđộng,đểtránhthếtrậnkhỏibịhỗnloạnhoàntoàn. Cuộckịchchiếnbắtđầu,quânHánhăngsay,dũngmãnh,cảmtử,quânđịchkhôngchống
nổi,mauchóngrốiloạnđộihình,VươngTầmbịchémchết,VươngẤpthấynguy,bỏcảquânsĩmàchạytrốn.Quânsĩmấtchủtướng,khácgìrắnkhôngđầu,bịđánhtannát.Cácđơnvịkhácvìchưacólệnhnênkhôngdámrờibỏvịtrí.Thấyđồngđộiởphíatrướcrútchạylạikhôngdámcứuviện.Chờđếnkhitantác,thìcócứucũngđãmuộn. QuânHántrongthànhthừathếmởcửathànhxôngra,phốihợpvớiviệnbinhtừbênngoài
đánhvào.10vạnquânVươngMãngtantácnhưongvỡtổ.Chúnggiàyxéolênnhaumàchạy,đúnghômấy trờisấmchớpđùngđùng,mưa trútxuốngnhưthác,nướcsôngTrĩdângcao,quânVươngMãngcàngkinhhoảng.Độidãthúvoi,hổbáo...khôngthểpháthuythầnuy,connàoconấybỏchạyvềrừng.ViêntướngkhổnglồthìchếtđuốidướisôngTrĩ.DòngsôngTrĩnhấnchìmhơnmộtvạntênđịchtháochạy,cóđoạnxácchếtlàmnghẽncảdòngchảy,VươngẤp,NghiêmVưuđạplênxácngườingựamàvọtquasôngmớithoátchết. QuânHánthukhôngbiếtbaonhiêulàchiếnlợiphẩm,chởhơn1thángvẫnchưahết.Sốcòn
lạiphảiđemthiêuhủy. LúcnàyUyểnThànhcũngbịquânHánchiếmxong.ĐạitưmãVươngẤpchỉcònmấyngàn
vệsĩchạyvềđượcLạcDương.TinbạitrậntruyềnvềTràngAn,triềuđìnhVươngMãngcựckỳlosợ.Cườnghàocácnơithừacơdấybinh,giếtquanlạiởđịaphương,maycờquânHánđểchờđónquâncủaLưuHuyềntới. Tháng9nămĐịaHoàngthứ4(năm23),quânHánđánhLạcDương.Tháng10đạiquântiến
đếnTràngAn.3thángsautrậnđánhlớnởCônDươngthìtriềuđìnhVươngMãngsụpđổhoàntoàn. “Cảmvấn:“Địchchúngdĩchỉnh,tươnglai,đãichinhượcloà?”Viết:“Tiênđoạnkỳsởái,tắc
thínhhĩ”. Hỏi:“Nếuquânđịchđôngđảo,thếtrậnlạinghiêmchỉnhmàtấncôngta,thìtaphảilàmsao?”
Đáp:“Tahãychiếmtrướcđiềukiệncólợinhấtcủađịch,thìsẽbuộcchúngphảitheosựbốtrícủata”.
LưuMiệntấncôngvàochỗdựachínhcủađịch,cứuCôngChúa ĐườngVănTông,nămKhaiThànhthứ5(năm840),tộcHồiHộtphươngBắcbịtộcHiệp
GiápTiởphíatâyđánhbại,phảichạytảnđinơikhác. MộtbộphậntộcHồiHộtchạyđếnvùngbiêngiớiThiênĐứcQuân(vùngÔLạpĐặctrênđất
Môngcổ)củanhàĐường,tháng2/341,nămĐườngVõTôngHộixươngthứnhất,lậpÔHiĐặcLặclênlàmKhảHãnÔGiới. NguyênkhiHồiHộtbịtộcHỉệpGiápTyđánhbại,thìcôngchúaTháiHoà(tứctrưởngnữ
củaĐườngHiếnTông,côruộtcủaĐườngVõTông)cũngbịHiệpGiápTibắtđi. NgườiHiệpGiápTytựxưnglàhậuduệcủaLýLăng(từnglàkỵđôuýthôiHánVõđế,từng
đemquânđánhHungNôbịthua,đầuhàngHungNôrồichếtbệnhởđó),cùng1họvớihoảngđếnhàĐường,muốngiaohảovớinhàĐường,nêntháng11nămđó(năm841),chosứgiảđưacôngchúaTháiHoàvềĐuờng. KhảHãnÔGiớihaytin,lậptứcchoquânđigiếtsứgiảhộtống,đoạtlạicôngchúaTháiHoà,
đềnghịmượnthànhChấnVõcủanhàĐườngởbiêngiới(đấtMôngcổ)làmchỗởchocôngchúavàKhảHãnÔGiởi. ĐườogVõTôngviệncớchưahềcóthônglệmượnthànhnhưvậyđểtừchốiđềnghịcủatộc
HồiHột,nhưngvìcôngchúaTháiHoàđangbịhọkhốngchế,đànhpháisứgiảđếnthămhỏivàtặngHồiHột2vạnhộclương. KhảHãnÔGíớichưachịu,thếlàtháng5nămsau,lạiđềxuấtmượnthànhThiênĐứccủa
nhàĐường,cũngbịĐườngVõTôngcựtuyệt. KhảHãnÔGiớidựavàoviệcnànhđangkhốngchếcôngchúaTháiHoà,choquânthường
xuyêncướpbócvùngđấtnằmgiữaThiênĐứcvàChấnVõ,tháng8/842lạichoquânđộtnhậpĐạiĐồngXuyên,HàĐông,màcướpphá. ĐườngVõTôngbèncửtiếtđộsứHàĐôngvàLưuMiệnkiêmnhiệmChiêuphủHồiHộtsứ
vàđịnhrõ:nếucầnsửdụngbinhlực,thìbinhmãcácđạohànhdoanhsẽđềudoLưuMiệnchỉhuy. BinhmãHồiHộtbịHiệpGiápTiđánhbại,tuycósuygiảm,nhưngvẫntựkhoeđôngtới10
vạn.Mùaxuânnăm843,KhảHãnỒGiớiđemquânxâmnhậpChấnVõ,khíthếhunghăng.
LưuMiệnchomờiThứsửLânChâulàThạchHùngvàĐôTribinhmãVươngPhùngtới,nói:“KhảHãnÔGiớihoànhhànhnhưthếlàdohắnđangnắmcôngchúaTháiHoà.NayphiềnhaiôngđemquânđếnChấnVõbấtngờđánhvàodoanhtrướngcủaÔGiớiđưađượccôngchúavềđây,thìquânHồiHộtkhắcbại”. ThạchHùngvàVươngPhùngvânglệnhđem3000kỵbinhđitrước,LưuMiệndẫnđạiquân
tiếnsau.ĐếnChấnVõ,ThạchHùngcùngchưtướnglậptứclênlầuthànhquansáttìnhhình,thấybêncạnhdoanhtrướngcủachủsoáicómấychụccỗxephủvảinỉ,ngườiravàoxeđềumặcáoxanháohồng,cóvẻlàngườiHán.ThạchHùngliềnpháimộtngườiđitrinhsátxemcôngchúaTháiHoàởtrongchiếcxenàomàdặndò:“Khiquântatiếncông,xincôngchúavànhữngngườihầucậnởnguyêntrongxegiữthân,dừngdiđộng”. Tốiđó,ThạchHùnglệnhbímậtkhoét10lỗhổnglớntrêntườngthành,đồngthờikỵbinh
chuẩnbịsẵnsàngxuấtkích.Nửađêm,ThạchHùnghạlệnh,toànthểkỵbinhthầntốcvọtquacác lỗhổng, tiếnvàodoanhtrạiđịch.Theođúngkếhoạch,ThạchHùngdẫnquânđánhvàodoanhtrướngcủaKhảHãnvàbảovệchặtchẽxungquanhxecủacôngchúaTháiHoà.ĐếnlúcnàyquânHồiHộtmớipháthiệnđịch,KhảHãnÔGiớimuốnmangcôngchúaTháiHoàđitheođãmuộn,đànhvứtbỏhếtmàchạy. ThạchHùngtruykích,đếnHồSơnthìđuổikịp,đôibêntriểnkhaiácchiến.Cuốicùngquân
HồiHột thảmbại.KhảHãnÔGiớibị trọngthương,maynhờvài trămtinhbinhhộvệ trốnthoát.TrậnnàyquânĐườngdiệthơn1vạn,bứchàng2vạnngườiHồiHột.ThạchHùngđưacôngchúaTháiHoàvềtriều. LưuMiện phái người về báo tin ThạchHùng đánh bại quânHồiHột. ThạchHùng được
phonglàmĐôphòngthứsửPhongChâu.QuânHồiHộttừđókhôngdámquấynhiễunữa. “Binhchitìnhchủtốc,thừanhânchibấtcập,dobấtnguchiđạo,côngkỳsởbấtgiớidã”
Tinhthế,lýlẽdùngbinhquýởchỗthầntốc,nhânkhiđịchtrởtaykhôngkịp,tiếnquânđến
nhữngchỗđịchkhôngngờtới,đánhđịchởnhữngnơichúngkhôngđềphòng.
TưMãÝnhanhtaybắtMạnhĐạt ThờiTamQuốc,tháng3nămNgụyMinhđếTháiHòathứnhất(năm227),Thừatướngnước
ThụcGiaCátLượngdângbiểu,đemquânđếnHánTrungchuẩnbịđánhNgụy.
NgụyMinhđếTàoDuệ(TàoTuần)nghebáo,tháng6liềncửPhiêuKỵđạitướngquânTư
MãÝđóngquânởhuyệnUyểnđồngthờichỉhuyquânmãKinhChâu,DựcChâuđềphòngquânThụctiếncông. SaukhiđếnhuyệnUyển,TưMãÝmộtmặttheodõichặtchẽđộngtĩnhcủaGiaCátLượng,
mộtmặtrấtcảnhgiácđốivớitháithúTânThànhlàMạnhĐạt.MạnhĐạtvốnlàtùytướngcủaLưuBị,sausanghàngquânNgụy,đượcNgụyVănđếTàoPhitindùng.TưMãÝtừngnóivớiTàoPhirằngMạnhĐạtkhôngcótínnghĩa,khôngnêndùng,songTàoPhikhôngnghe. TânThànhlàvùngbiênphòngtrọngyếu,phíatâynamgiápThục,phíađôngnamgiápNgô.
MạnhĐạtsaukhinhậnchứctháithúTânThành,quảnhưTưMãÝdựliệu,đãngầmliênkếtvớiThục,Ngôđểthựchiệnýđồcủamình. GiaCátLượnghậnviệcMạnhĐạtphảnThục,sợylàmhạinướcThục.NghetinMạnhĐạtcó
hiềmkhíchvớiTháithúNgụyHưngcủaNgụylàThânNghi,bèncửQuáchMôgiảhàngThânNghiđểnóivớiThânNghi làMạnhĐạtngầmcâukếtvớiThục.ThânNghiđược tinnàycảmừng,liềnpháingườiđếnUyểnThànhbáovớiTưMãÝ.TưMãÝvốnnghiMạnhĐạttừlâu,naynghetincủaThânNghi,quyếtđịnhphảidiệtMạnhĐạtđểtrừhậuhọa. MạnhĐạtnghenóiThânNghiđãtốcáovớiTưMãÝviệcmìnhcâukếtvớiThục,biếttình
thếnguycấp,bènrataytrước,giươngcờchốngNgụy. Bỗng lúcnày,MạnhĐạtnhậnđược thưcủaTưMãÝ.Trong thưnói rằngNgụyđếđã tín
nhiệmgiaotrọngtráchchoMạnhĐạtphòngvệvùngtâynam,lờicủaQuáchMôlàkhôngthểtin.MạnhĐạtxemxongthìcảmừng,đâmradodự,khôngbiếtcónênphảnNgụyhaykhông. KỳthựcbứcthưkiacủaTưMãÝchỉlàkếhoãnbinh.Samkhigửithư,TưMãÝlậptứcdẫn
binhmãđiđánhTânThành.ThuộchạcóngườinóivớiTưMãÝ:“Đâylàviệchệtrọng,ephảixinphépNgụyđếmớiđượchànhsự”.TưMãÝđáp:"TừđâyđiLạcDương800dặm,điTânThành1200dặm,nếutâuvớiNgụyđếrồimớicấtbinh,thìphảimất1tháng.Việcbinhquýởthầntốc,nếuchậmsẽhỏngviệc”. MạnhĐạtđịnhphảnNgụy;Ngô,Thụcđềuchobinhmãtiếpứng.TưMãÝpháiquânchặn
quânNgô,Thục,cònmìnhđíchthândẫnquântiếngấpngàyđêmvềTânThành.8ngàysauđã
tớigầnTânThành. MạnhĐạtnghetinquânTưMãÝtớithìcảkinhthấtsắc,thốtlên:“Saonhanhthế?”,đoạnha
lệnhcắmchông,làmhàngràogỗởthànhThượngDungđểngănchặn,3mặtđềucónướcbaobọc.TưMãÝchoquânpháchướngngạivật.ThángGiêngnăm228,TưMãÝtấncôngmãnhliệtTânThành,binhvâynửathángthìĐặngHiền(cháucủaMạnhĐạt)vàđôtướngLýPhụmởcửathànhđầuhàng.MạnhĐạtbịgiết. Trậnnày,TưMãÝdùngbinhthầntốc,bấtngờđánhtanquânMạnhĐạtphảnloạn,củngcố
cụcdiệnbiêncươngtâynamnướcNgụy. “Phàmvikháchchiđạo, thâmnhập tắcchuyên, chủnhânbấtkhắc; lượcưnhiêudã, tam
quântúcthực” Đemquânđiđánhnướcngười,càngtiếnsâuvàođấtđịch,sĩkhícủaquântacàngphảihăng
hái,địchmớikhôngthểđánhbại.Phảicướplươngthảoởđồngbằngphìnhiêu,thìtoànquântamớiđủlươngăn.
LưuDụtiếnsâucướplương,diệtNamYên ThờiĐôngTấn,tháng3nămNghĩaHythứ5(năm409)ngườinắmquânquyềncủaĐông
TấnlàLưuDụcóchủtrươngchiếnlượclàsẽlầnlượtđánhbại2địchthủchínhlàYênvàTần,khôiphụcsự thống trị củaĐôngTấnở lưuvựcHoàngHà, tiến tớixâydựngquyền lựccủamình. Tháng4,LưuDụdẫn10vạnquân,từđôthànhKiếnKhang,theođườngthủyquaTrường
Giang,HoàiThủy,TứThủy,tiếnlênphíabắc.Tháng5đếnHạPhiđểlạichiếnhạm,tiếnsâuvàođấtNamYên,tớiLươngNha.Dọcđườngxâydựngđồnluỹ,đểbinhchốtgiữ,đềphòngkỵbinhNamYêntậpkíchhoặccắtđứtđườngvề. TừLươngNhađếnđôthànhNamYênlàQuảngCốdọcNghiThủycómộtconđườngnhỏ
dẫnlênphíabắc,nhưnggiữađườngcónúiĐạiHiệnSơnhiểmtrở.LưuDụdẫnquântiếnthẳngvềhướngĐạiHiệnSơn. TrướctìnhhìnhquânĐôngTấntiếnđánh,nộibộNamYênkhôngnhấttrívềcáchđốiphó.
Chinh Lỗ tướng quân CôngTônNgũ Lâu chủ trương cố thủĐạiHiện Sơn, thực hiện vườnkhôngnhàtrống,khôngchođịchtiếnsâu,chờkhiđịchkhôngcònnhuệkhímớichoquânchặnlương.ThượngthưlệnhMộDungTrấnủnghộýkiếnđó. VuaNamYênlàMộDungSiêukhinhthuờng,chorằngđịchtừxatới,thếchẳngnênđợichờ,
mànướcmìnhgiàucó,kỵbinhlạitinhnhuệ,hãycứđểđịchtiếnsâuvàosẽdùngkỵbinhtậpkích. MộDungTrấnthấychủtrươngđúngđắnbịcựtuyệt,chánnảnnói:“Aiđờiđểchođịchthâm
nhập,ngồichờchúngvâyđánh,ắtmấtnướcbỏmạng”,MộDungSiêucảgiận,saigiamMộDungTrấnvàongục. ViệcNamYênđểchoLưuDụtiếnsâulàtạođiềukiệnthuậnlợichoLưuDụ.Tháng6,quân
ĐôngTấnđãtớiĐôngHoàn,nhanhchóngvượtquaĐạiHiệnSơn.LưuDụngoảnhlạinhìnđèonúicaolưngchừngtrời,phấnkhởinóivớithuộchạ:“Quântađãvượtquacổngtrời,cótiếnkhônglùi,tướngsĩsẽliềuchếttiếnlên”. Quađèonúiđãtớivùngđồngbằnglúachínrộ.LưuDụcười:“Ruộnglúabạtngàn,quânta
chẳnglođóinữa.Quânđịchđãbịtanắmtrongtayrồi”.Tướngsĩainấyđượccổvũ,hăngháitiếnquân.ĐạiquânnhanhchóngtớigầnLâmCù.LâmCùlàbìnhphongphíanamcủaQuảngcố.MộDungSiêuđãpháitướngCôngTônNgũLâuđem5vạnquânbộkỵtrấngiữ,thấyquânĐôngTấnkéotới,lạithânchinhdẫn4vạnquântăngviện,đôibênbàytrậnquyếtchiến.
SôngCựMiệtphíanamLâmCùlànguồnnướcquantrọngmàđôibênắtphảitranhgiành.CôngTônNgũLâuđãchiếmtrước,songtướngtiênphongcủaĐôngTấnlàMạnhLongPhùđemquângiànhlại,đôibênácchiến,cuốicùngquânNamYênbịđánhbại,mấtnguồnnước.SongMạnhLongPhùbịchếttrongtrậnnày. Chiếmđượcnguồnnước,chủlựcĐôngTấnchobộbinhđigiữa,xabinhởhaibênsườn,kỵ
binhởphíasau,baquântheotrậnthếphốihợpchặtchẽvớinhaumàtiếnmạnh. QuânNamYênlậptứcchokỵbinhđánhgiápcôngtừhaiphíatrướcsau.Nhưngcácchiếnxa
củaĐôngTấnđềuphủbạtngănchặnđượctênbắn,màvẫnbắntrảđượcđịch.Línhtrênxedùngtrườngthươngcóthểchốngđỡđượckỵbinh.ThànhthửkỵbinhNamYênkhôngpháthuyđượctácdụng. Đôibênđánhnhaunửangàychưaphânthắngbại.LưuDụtheokếcủaHồPhiên,cho1cánh
quânlặnglẽvòngrasauquânNamYêntậpkíchLâmCù.Vìtinhbinhđềuxuấttrậncả,thànhLâmCùchỉcòn1ítquânyếugiữ,nênquânĐôngTấndễdàngvâyhãm. MộDungSiêuthấyLâmCùbịcôngphá,mộtmìnhcưỡingựarakhỏithànhchạyvềphía
quândoanhcủatướngĐoạnHuy.LưuDụthừathắngtấncôngmãnhliệt,đạipháquânYên,chémchếthơn10tướng,trongcóĐoạnHuy. MộDungSiêudẫntànquânchạyvềQuảngCố.LưuDụlậptứctruykích,đếnsátchânthành,
khôngđểđịchkịpchỉnhđốn,lạitấncôngngay.MộDungSiêuphảichạyvàocốthủtrongthành.LưuDụliềnchodựngtườngbaocao3trượng,lạiđào3dòngmươngsâuđểtínhbaovâylâudài. QuânĐôngTấnthuhoạchmùamàngcủađấtYêngiàucó,lòngquânngàycàngtintưởng,sĩ
khíngàycàngcao.Cuộcvâyhãmkéodài8tháng,cuốicùngquânĐôngTấnhạđượcthành.MộDungSiêuvìkhinhđịch,khôngnghelờikhuyênđúng,kếtquảbịbắt,đemvềKiếnKhangbịxửtrảm.NướcNamYêndiệtvong. “Binhsĩthậmhãmtắcbấtcụ,vôsởvãngtắccố,nhậpthâmtắccâu,bấtđắcdĩtắcđầu.Thịcố,
bấttunhigiới,bấtcầunhiđắc,bấtướcnhithân,bấtlệnhnhitín”. Binhsĩlâmvàohiểmnạnthìkhôngsợchết,khôngcònđườngnàokhác,thìlòngquânsẽcố
kết,vàosâutrongđấtđịch,tinhthầnquânđộisẽkhôngrãrời.Lâmvàotìnhthếbấtđắcdĩ,họsẽhăngháichiếnđấu.Chonênkhôngcầntuchỉnhđộingũmàhọvẫnchúýđềphòng,khôngđòihỏimàquânsĩvẫncốlàmtrònbổnphận,khôngcầnướcthúcmàhọvẫntuântheokỷluật.
VươngTrấnỐtungquânxôngtớidiệtHậuTần Tháng8/416(nămĐôngTấnNghĩaHythứ12),thốngsoáiĐôngTấnlàLưuDụthừacơHậu
Tầncóthùtronggiặcngoài,liềnquyếtđịnhtiếnđánh.LưuDụpháitướngVươngTrấnỐvàĐànĐạoTềlàmtiênphong.HaitướngxuấtpháttừThọDươngvượtquasôngHoài,sôngPhì,tiếnvềphíaHứaXươngvàLạcDương. LúcnàyHậuTầnđangphảiđốiphóvớiquânĐạiHạxâmchiếmphíabắc,nênbinhlựccác
châuQuanĐôngyếumỏng.VìthếquântiênphongcủaVươngTrấnỐtiếnbinhdễdàng,nhanhchóngchiếmlĩnhĐươngThành,HuỳnhDương,uyhiếpLạcDương. TướngHậuTầntrấnthủLạcDươnglàDiêuQuangvộicấpbáovềTràngAn.VuaHậuTầnlà
DiêuHoằngpháihaitướngDiêmSinh,Diêuíchđemmộtvạnbangànquânđicứuviện,nhưngviệnbinhmớiđinửađườngthìDiêuQuangđãmởcửathànhđầuhàng. LạcDươngthấtthủ,nộibộHậuTầncàngrốiloạn.VươngTrấnỐthấyChươngQuansơhở,
liềnkhôngđợihậuquânLưuDụtới,màchớpthờicơhànhđộng,tháng2/417,từLạcDươngtiếnsangphíatây.NguyênđạiquâncủaLưuDụcònphảiđánhnhauvớiviệnquânBắcNguỵtạiBànhThànhnênđếnmuộn.KhiVươngTrấnỐđếnVươngQuanthìbịnămvạnquânHậuTầndotướngDiêuThiệuchỉhuyngănchặn. DiêuThiệuthấyquânĐôngTấníthơnquânmình,chorằngcóthểnhanhchóngđánhbại
đốiphương.NàongờquânĐôngTấnvôcùnghănghái,dũngmãnh,tướngsĩquảcảmxôngxáo.Chonêntuychiếmưuthếhơnhẳnvềsốlượng,quânHậuTầnvẫn,đánhmấtChươngQuan,luivềĐịnhThànhcáchChươngQuan30dặmvềphíatây.DiêuThiệusauthấtbạirồi,khôngdámxuấtchiến,màdựavàođịahìnhhiểmtrởđểcốthủ.Đôibênởtìnhtrạngcầmcựvớinhau. ViệccungcấplươngthựccủaquânĐôngTấngặpkhókhănlớn,quânsĩbắtđầudaođộng.Có
tướngđềnghịluiquânvềphíađông.VươngTrấnỐcựtuyệt,mộtmặtpháingườigấpcầucứuLưuDụ,mộtmặtđíchthânđếnHoằngNônglolươngthựckhiếnquânĐôngTấntạmgiảiquyếtđượckhókhăn,lòngquânđượcổnđịnh. ĐạiquânLưuDụliêntiếpbịquânBắcNguỵvốngiaohảomậtthiếtvớiHậuTần,ngănchặn.
PhảiquamấytrậnácchiếnđạiquânmớiđánhbạiquânBắcNguỵvàkéotớiLạcDương.SongquânBắcNguỵlạipháitướngTrườngTônCaođemtinhbinhđếnđâytậpkích.LưuDụphảilưulạiLạcDươnghơnhaithángđểcủngcốhậuphươngphíađôngLạcDương. ĐếnkhichủlựccủaLưuDụtiếntớiChươngQuan,thếcầmcựgiữađôibênTần–Tấnmới
bắtđầuthayđổi.VươngTrấnỐthấyđạiquânchưathểđậptansựngănchặncủaquânTần,liềnđềnghịnhânkhiđịchkhôngphòngbị,xindẫnthủyquântiếnvòngđếnTràngAn.LưuDụ
đồngý.VươngTrấnỐđemquânlênthuyền,theoHoàngHàtiếnvàosôngVị,ngượcdòngđếnTràngAn. HậuTầnvươngDiệuHoằnghoảngsợ,phái2tướngDiêuCườngvàDiêuNantrấnthủKinh
ThượngđểngănchặnquânTấn.TùytướngcủaVươngTrấnỐlàMaoĐứcTổtấncôngmạnhmẽ.DiêuCườngtửtrận,DiêuNanchạyvềTràngAn. LúcnàyquânTầnởvùngphụcậnTràngAncònđượcmấyvạnngười.DiêuHoằngthấyDiêu
Nanbại trậnchạyvề liền tổchức lạiviệcphòng thủvàđích thânchỉhuy trấngiữphía tâyTràngAn. NhânthắnglợicủaMaoĐứcTổ,VươngTrấnỐlậptứcdẫnthủyquântiếnnhưvũbãotheo
sôngVị.Ôngdùngtoànchiếnhạmcỡnhỏ,quânsĩnúpởtrong,nhìntừbênngoàikhôngthấybóngmộtngười.Dânchúngđịaphươngchưatừngthấyloạichiếnthuyềnnày,naythấyhàngđoànthuyềnkhôngngườitiếnnhanhtrênsông,ainấykinhngạccholàthiênthầngiálâm. VươngTrânỐđếnVịKiều,ralệnhchobinhsĩănnorồiđổlênbờ,chỉmangtheotrangbị
nhẹcầnthiếtnhất,ngoàirabỏhếtlạitrênthuyền. SôngVịnướcchảyxiết,cácchiếnthuyềnkhôngcònngườiđiềukhiểntứcthờibịcuốntrôi
băngbăng.VươngTrấnỐkhíchlệmọingười:“ĐâylàcửaphíabắccủaTràngAn,cáchquênhàvạndặm.Naychiếnthuyềntrôiđi,quầnáo,lươngthựcđềutrôitheodòngnước.Chúngtachỉcócáchquảcảmxôngtớigiànhthắnglợimớikhỏibỏmạng,mớilậpcônghiểnhách,ngượclạithìsẽphảichônnắmxươngtànởchốnnày”.Đoạnôngxônglêntrướclàmgương.Quânsĩthấychủtướngkhôngquảnhiểmnguy,biếtchẳngcònđườnglui,liềnhôvangxôngtới.TướnggiữcửabắcTràngAnlàDiêuPhivừamớigiaochiếnđãkhôngchốngcựnổitrướcđòntiếncôngmãnhliệtcủađốiphương. DiêuHoằngthấycửabắcnguycấp,vộidẫnquânđếncứu.Nhưngviệnbinhbịquânsĩbại
trậncủaDiêuPhilàmrốiloạn,cũnglậptứctháochạy.Trongcảnhhỗnloạn,quânTầnngườibịgiếtkẻbịđồngđộigiàyxéolênmàthươngvongrấtnhiều.QuâncủaVươngTrấnỐtừcửabắcđộtnhậpthuậnlợivàoTràngAn.DiêuHoằngđưavợconrađầuhàng. VươngTrấnỐvàothành,giữnghiêmkỷluậttrongquânđộinêntrămhọantâm.Sauđóđi
đónLưuDụvàoTràngAn.LưuDụthưởngrấthậuchoVươngTrấnỐvềcônglaovàkhenngợitinhthầnquảcảmchiếnđấu.VươngTrấnỐkhiêmnhườngđáp:“Đólànhờuyđứccủaminhcôngvàcônglaocủatướngsĩ.Tôichẳngquachỉcốlàmtrònbổnphậnmàthôi”.LưuDụphongchoVươngTrấnỐlàmChinhLỗtướngquântrấnthủTràngAn. “Thiệndụngbinhgiả,thínhưsuấtnhiên;suấtnhiêngiả,HằngSơnchixàdã.Kíchkỳthủtắcvĩ
chí,kíchkỳvĩtắcthủchí,kíchkỳtrungtắcthủvĩcâuchí.Cảmvấn:“Binhgiảsửnhưsuấtnhiênhồ?”.Viết:“Khả”. Ngườigiỏicầmquân,giốngnhưđiềukhiểnloàirắnSuấtNhiên.SuấtNhiênlàloàirắnởvùng
núiHằngSơn,đánhvàođầunóthìđuôiquậtlêncứuđầu,đánhvàođuôinóthìđầuquậtxuống
cứuđuôi,đánhvàokhúcgiữathìđầuvàđuôicùngcuốnvềcứukhúcgiữa.Dámhỏi:“CóthểkhiếnchobaquângiốngnhưconrắnSuấtNhiênđượcchăng?”.Đáp:“Được”.
BốTátTrungNghĩakhéobàytrậnhìnhtrănglưỡiliềm ThờiNamTống,thángChạpnămThiệuHưngthứ31(năm1161),CảnhLuậtOátHãn,người
KhiếtĐan,xưngđế,thườngxuốngphíanamxâmphạmlãnhthổnướcKim. Năm1162,KimThếTôngNhanUngcửthượngthưhữuthừaBốTátTrungNghĩalàmBình
Chươngchínhsựkiêmhữuphónguyênsoái,tặngcungtênvàngựaquý,ralệnhđemquântrừhọaởbiêncương. Tháng6,CảnhLuậtOátHãnđem4vạnbinhtiếnvàobiênHoaĐạobàytrậnđốidiệnvới
quânKimởbênkiasông.BốTátTrungNghĩanóivớithuộchạ:“Ngheđồnlũgiặcnàyvôcùnghunghãnvàthiệnchiến,nhấtthiếtkhôngđượccoi thườngchúng”,đoạnchiaquânlàmhaicánh,TôngHưởngchỉhuycánhtả,TôngTựchỉhuycánhhữu. 4vạnquânKhiếtĐanbắtđầuvượtsông,chuẩnbịtiếncôngcánhtả.TôngHưởnglệnhcho
VạnHộTrátLạpdẫn600kỵbinhxôngtớiđánhluiquânKhiếtĐanđổbộ. TôngHưởngthởphàonhẹnhõm,chorằngquânđịchsẽkhôngdámtiếncôngcánhtả,nào
ngờ4vạnquânđịchlạilaosang.Cánhtảtrởtaykhôngkịp,thếtrậnrốiloạn,thươngvongnặngnề. Tông Tự đem quân cánh hữu gấp tới cứu viện, Cảnh Luật Oát Hãnmới chịu rời chiến
trường,dùngtinhbinhyểmhộmẹ,vợvàbảnthânyluiquânvềphíatây. BốTátTrungNghĩatruykíchđếntậnHãmTuyền,NiễuLinhmớiđuổikịpquânKhiếtĐan.
Lúcnàyhơn3vạnkỵbinhKhiếtĐanđangvượtsông.BốTátTrungNghĩahạlệnhchoquân
mìnhsangchiếmtrướcbờnam,khônkhéobàytrậnhìnhtrănglưỡiliềm.LúcnàysươnggiăngmùmịtquânKimbàytrậnxongđâuđấythìtrờimớiquangđãng.Nhìnthếtrậnnhưmộtcontrănkhổnglồ,khúcgiữalàbộbinh,đầuvàđuôilàkỵbinh. QuânKhiếtĐanvượtsông,thấycánhtảquânKimcóchỗdựavữngchắcởbờphíanam,
khôngdámtiếncông,chuyểnsangđánhcánhhữu.VạnHộTrátLạpởcánhnàycóthếtrậntrăng lưỡi liềmhậuthuẫn,quânsĩhăngháichiếnđấu,khiếnquânKhiếtĐannúngthếdần,phảirútlui. BốTátTrungNghĩalậptứchạlệnhchotrậnthếchuyểndịchnhưrắnuốnkhúcmàtấncông.
QuânKhiếtĐanthuato,savàobãibùnvensông,khóbềthoátchết.Nhiềutốpbỏchạyvàorừngcũngbịbắtsống.CảnhLuậtOátHãnthấytìnhthếhếtbềcứuvãn,đànhdẫnmộttốpkỵ
binhphávâychạytrốn.BốTátTrungNghĩatruykích,cuốicùngbắtđượcCảnhLuậtOátHãn.TộcKhiếtĐanđầuhàng. BốTátTrungNghĩađãvậndụnghìnhtrănglưỡiliềm,khiếnquânđịchkhóbềxácđịnhnên
đánhvàochỗnào;thếtrậnấycóthểphốihợptoànquânmộtcáchkhéoléo,chặtchẽ,chứngtỏuylựcghêgớm,nhờđómàgiànhthắnglợihoàntoàn. Thiệndụngbinhgiả,huềthủnhượcsửnhấtnhân,bấtđắcdĩdã”
Ngườigiỏidùngbinhdẫndắtbaquânmànhưdẫndắtmộtngười,đó làdotìnhthếkhách
quanbuộcphảisửdụngquânsĩnhưvậy.
ChuNguyênChươngchặtdâybuộcthuyền,ngănýmuốntrởvềcủabinhsĩ Cuối triềuNguyên, năm1352, ChuNguyênChương, ngườiAnHuy, gia nhậpnghĩa quân
nôngdângọi làquânHồngCân.Saukhinắm1phầnbinhquyền,Chucùngthuộchạđưarakhẩuhiệu“LấyKimLănglàmcơsở,triểnkhaichinhchiến,xướngnhânnghĩa,thunhântâm,địnhthiênhạ”. Tháng6nămNguyênThuậnđếchíchínhthứ15(năm1355),đểchiếmKimLăng,Chương
cùngTừĐạt,ThườngNgộXuânđem3vạnquânHồngCântừHoàChâudùnghơnngànchiếnthuyềnvượtTrườngGiang,quaNgưuChửCơđểtiếnđánhTháiThạchCơởphíabắcMãYênSơn,làyếuđịacủaTânGiang. ChuNguyênChươngnóivới tướng tiênphongLiêuVĩnhAn: “TháiThạchCơ là trấn lớn,
phòng thủ tấtnhiênkiêncố.PhíaNgưuChửCơhướngradòngsông lớn,quânNguyênkhóphòngbị,nếutađánhphíaNgưuChửCơthìchắcthắng”.LiêuVĩnhAnylời,giongbuồmtiếnthẳngđếnNgưuChửCơ. Hômấytrờiâmu,giótosóngcả.ĐộitiênphongHồngCânvừatiếngầnđếnNgưuChửCơ
thìquânNguyênnấpởtrênbờbắntênxốixả,nhiềunghĩaquânbịthươngvong.LiêuVĩnhAnmấyphendẫnquân xông tới đềubị chặnđánh, không thểđổbộ.Vừa lúc ấy cómột chiếnthuyềntừphíasaulaotới,đứngđằngmũilàđạitướngThườngNgộXuântaytráicầmmộc,tayphảithủđao.ThườngNgộXuânhétlớnmộttiếngrồiphithânbaythẳnglênbờlấymộcchetên,vungđaochémgiết;quânNguyênđịchkhôngnổi,bắtđầuluidần. ChuNguyênChươngphấtcờhiệu,tiếngtùvàvàtrốngtrậnnổilênvangtrời,nghĩaquânào
lênbờchiếmTháiThạchCơ.QuânNguyênphảirútchạy.NghĩaquânlấynhiềulươngthựcởTháiThạchCơ.NguyêntrongsốnghĩaqụâncónhiềungườiquêởHòaChâu,màHòaChâuđangthiếuăntrầmtrọng,nêntướngsĩmuốnchởlươngthựcvềHòaChâuchứkhôngmuốntiếptụctiếnquân. ChuNguyênChươngnóivớiTừĐạt:“NếutrởvềHòaChâu,việctáichiếmGiangĐôngsẽrất
khókhăn.MàkhôngchiếmđượcGiangĐôngthìđạisựkhóthành”.TừĐạtgậtđầukhenphải. Đểngănchặnýmuốntrởvềcủabinhsĩ,ChuNguyênChươnghạ lệnhchặtđứtdâybuộc
thuyền.Thế là trongchốc lát, cảngànchiến thuyền trôixuôidòngnướckhôngcòn lạimộtchiếc.Quânsĩtrốmắtngơngácnhìntheođoạnnhaonhaohỏiduyêncớ. ChuNguyênChươngtậptrungtướngsĩnói:“Chúngtamuốndựngnghiệplớn,khôngthểan
hưởngnhấtthời.TháiBìnhđãởtrướcmắt,chúngtaphảichiếmTháiBìnhlàmchỗđứngchân,
sauđótiếnđánhKimLăng”. Quânsĩthấykhôngcònđườnglùi,thìđồnglòngnhấttrítheoChuNguyênChươngtiếncông
Thái Bình. Đại quân đến chân thành lập tức đánh luôn. TướngNguyên giữ thành thấy đốiphươngdũngmãnhdịthường,hoảngsợbỏthànhchạy.NghĩaquânchiếnTháiBìnhdễdàng.TrọngđiểmphíanamcủatriềuNguyênlàKimLăngđãlâmvàotìnhthếnguyngập. “Tướngquânchisự,tĩnhdĩu,chínhdĩtrị”
Việcchủtrìquânsựphảilạnhlùngsuysétmưulượcmàkínđáo,quảnlýbộđộinghiêmchính
màcóđiềulý.
TônTrạchdùngnhànhạlàmyênlòngngười,đánhquânKim ThờiBắcTống,nămTuyênHòathứhai(năm1120),TốngHuyTôngthấynướcKimmới
quậtkhởiđãmấylầnđánhbạiquânLiêu,địnhmượnlựclượngquânKimlấylạicácchâuYênVânnênướcđịnhvớiKimđánhLiêu.TrongquátrìnhdiệtLiêu,KimthấysựthốngtrịcủatriềuTốnghủbại,phòngbịsơhở,nênkhidiệtLiêuxongliềncấtquânđánhTông(mùađôngnăm1125). TriềuBắcTônghủbại,khôngthểchốngđỡ,chỉmuốncầuhòa.Mùađôngnăm1126,quân
KimđánhkinhđôTốnglàBiệnChâubắtsống2hoàngđếHuy,Khâm,tháng4/1127thìgiải2hoàngđếcùnghếtthảytônthất,quanviênlênphươngbắc. Tháng 5/1127 (nămKiến Viêm thứ nhất củaNamTống), Cao Tông Triệu Cấu lên ngôi,
muốncầuhòavớiKim,bịtriềuthầnphảnđối,mớilấylạiBiệnKinh,cửthủlĩnhpháichủchiếnlàLýCươnglàmTểtướng,đồngthờinghetheochủtrươngcảicáchquânchínhcủaLýCương,trướclophòngngự,đợicơhộiđánhKim. TểtướngLýCươngtiếncửTônTrạchlàmLưuthủBiệnKinh.LúcnàythànhBiệnKinhbị
tànphá,đổnát,dânvớilínhởlẫnlộn,trộmcướpnhưrươi,dântìnhthấpthỏmbấtan.TônTrạchlậptứcbắttaychỉnhđôn.Trướchếtnghiêmtrịbọntrộmcướp,hạlệnh“trộmcướp,bấtkểnặngnhẹ,đềubịxửtheoquânpháp”.Khônglâutệnạnấyđượcdẹpyên,dânchúngdầnantâm,ổnđịnh. TiếpđóTônTrạchchiêumộnghĩasĩ,chỉnhđốnquânđội,chếtạo1200cỗ“chiếnxaquyết
thắng”,xâydựngbênngoài thànhBiệnKinh24chiến lũykiêncố,vensôngcó lũycao.TônTrạchlạipháingườiliênkếtcácdânbinhchốngKimởHàĐôngvàHàBắc,trongmộtthờigianngắnđãtậphợpđượchơn100vạnngườicóvũtrangchốngKim. Đếnđây,lựclượngchốngKimởcácđịaphươngvàcáctướnglĩnhchủchiếncàngtíchcực
thêm,côngcuộcphòngvệchốngKimngàymộtvữngchắc. TiếcrằngtrongtìnhthếkhángKimhữuhiệunhưvậy,tháng10/1127,TốngCaoTôngTriệu
CấunghetinquânKimtiếnxuốngphíanam,lạidichuyểntriềuđìnhvềDươngChâu.QuânKimthấyvuaNamTốngbỏchạy,bènchiaquânlàm3đạotiếngấp,trong3thángđãchiếmnhiềuvùngquantrọng,phíatâyđếnTầnChâu,phíađôngđếnThanhChâu,ápsátBiệnKinh. SaukhiTốngCaoTôngchạyxuốngphíanam,TônTrạchvẫnkiênquyếtgiữBiệnKinh.Năm
1128,quânKimtiếngầnđếnBiệnKinh,từxaxavẳnglạitiếngtrốngcủaquânđịch,khiếnmọingườiđêmngàythấpthỏm.MộtsốthuộchạcủaTônTrạchlolắngkéovàodinhTônTrạch.
Thấy trongdinh không khí yên tĩnh, TônTrạch vẫnungdungngồi chơi cờ vâỵ vớimột vịkhách,tựahồkhôngbiếtquânđịchtớingoàithành. TônTrạchngẩngđầu,thấythuộchạnghihoặc,lolắng,thìcườihỏi:“Vìsaophảihoảngloạn
nhưvậy?Chẳnglẽcácvịđãquênmọinỗlựccủachúngtatronghơnnửanămvừarồihaysao?Phải có lòng tự tinmớiđược!”.Đoạnôngnói tiếp: “HiệnquânKimđônghơnhẳn tavề sốlượng,lạiđanghănghái,chúngtakhôngthểchốngchọi,mànêndùngkếmêhoặcchúng,chờthờicơphảnkích.Cácvịhoảngloạnnhưvậythìlàmsaoquânsĩvàtrămhọcóthểyêntâm?” TheosựsắpđặtcủaTônTrạch,mọingườitrongthànhBiệnKinhtiếptụclàmănbuônbán,
cướihỏi,diễnkịchnhưthường,cảnhtượngđườngphốhếtsứctấpnập. QuânKimđếndướithành,chỉchờhiệulệnhlàtấncông,nhưngthấycảnhtượngancưlạc
nghiệptrongthànhthìdodự,khôngdámtùytiệnhànhđộng.QuânKimtừngbịbàihọcvềchiếnthuậtthầnkỳcủaTônTrạch.Chúngbànvớinhau,chorằngtrongthànhắtcómưukếgìđây,khôngdámtùytiệnhànhđộng.Tronglúcấy,TônTrạchđãchọnmấyngàntướngsĩtinhnhuệbímậtvòngramaiphụcphíasauquânKim. 3ngàysau,tướngLưuDiễnchỉhuytinhbinhbấtngờxôngratriểnkhaiácchiếnvớiquân
Kim.Giữalúcđôibênbấtphânthắngbại, thìTônTrạchđứngtrênđầuthànhpháttínhiệu,mấyngànquânmaiphụcphíasauquânKimtrànraphốihợptácchiếnvớiLưuDiễn.QuânKimhoàntoànbịbấtngờtrướcđòntiếncôngnày,trởtaykhôngkịp,nhuệkhítiêutan.QuânTốngcàngđánhcànghăng.QuânKimđạibại,tranhnhautháolui. Từđó,quânKimkhôngdámxâmphạmBiệnKinhnữa,vôcùngkinhsợuydanhcủaTôn
Trạch. “Tụtamquânchichúng,đầuchivihiểm,thửvịtướngquânchisựdã”
Tậptrung3quânnémvàochỗnguyhiểm,đểhọtửchiến,ấylàphậnsựquantrọngcủatướng
soái.
HạngVũđậpnồiđụcthuyềnđánhCựLộc Tháng7nămTầnNhịThếthứnhất(năm209trướcCôngNguyên),TrầnThắng,NgôQuảng
khởibinhởĐạiTrạch,dựngnênchínhquyềnnôngdân“TrươngSở”.NhữngnướctừngbịTầntiêudiệtcũnglũlượthưởngứng,khởibinhcátcứ.Tháng9,bộtướngcủaNgôQuảnglàChuVânkéoquânđếngầnHàmDươnguyhiếptrungtâmthốngtrịcủaTần. TầnNhịThếcảsợ,hạlệnhthảcáctùnhân,phátvũkhíchohọ,cửđạitướngChươngHàmđi
đànápnghĩaquânvàcácchưhầulàmphản. ChươngHàmdũngmãnh,giỏidùngbinh,đánhđâuthắngđó.Tháng9nhuậnnămTầnNhị
Thếthứ2(năm208trướcCôngNguyên)pháHàmĐan,vâyvuaTriệuởCựLộc.VuaTriệupháingườisangSởcầucứu.LúcnàyTrầnThắngđãchết.HậuduệcủatướngsởHạngYênlàHạngLươngcũngtửtrận.SởHoàivươngdờiđôđếnBànhThànhthựclựcrấthùnghậu. SởHoàivươngpháiTốngNghĩalàmthượngtướngquân,cháucủaHạngLươnglàHạngVũ
làmthứtướng,PhạmTănglàmmạctướng,đemquânđicứuTriệuchốngTần. Mùađôngnăm207trướcCôngNguyên,quâncủaTốngNghĩađếnAnDươngánbinhbất
động46ngày.SáchlượccủaTốngNghĩalàđểTriệuTầnđánhnhau,đợiquânTầnyếuđimớitớiđánh,theokiểungưôngđắclợi.Cứubinhnhưcứuhỏa,thứtướngHạngVũchủtrươngtứcthờivượtsôngChươngtiếnlênphíabắcđánhTần:“Sởtừngoàiđánhvào,Triệutừtrongđánhra,chỉ1trậnlàchiếnthắngquânTần”. TốngNghĩakhôngchấpnhận,cònchỉtríchHạngVũ:“Xungphonghãmtrận,tôikhôngbằng
ông,nhưngtínhtoánkhônngoanthìôngkhôngbằngtôi”.HạngVũđịnhnóithêm,TốngNghĩabènhạlệnh:“Nếukẻnàotùytiệnhànhđộng,dámlàmtráilệnhlậptứcchémđầu!”.TốngNghĩachẳngnhữngkhôngxuấtbinh,màcònđếnthànhVôDiêmmởtiệclinhđình,tiễncontraisanglàmTểtướngnướcTề,đểkhuếchtrươngthếlực. Bâygiờđanglàgiữamùađông,mưarétdầmdề,quânsĩhạtrạingoàiđồng,vừađóivừarét,
sinhhoạtkhamkhổ,ainấykhôngngớtlờioánhận.HạngVũthấyvậy,bànvớicáctướngthântínrằng:“TầnđánhTriệu,TầnmạnhTriệuyếu,nếuTầnthắngTriệusẽcàngmạnhhơn,bấtlợichoSở.Vìthếtakhôngthểchờnữa,phảiquyếttâmhànhđộng”. Sớmhômsau,HạngVũ tới gặpTốngNghĩađềxuấtýkiến củamình.TốngNghĩakhông
thèmnghe.HạngVũđượccáctướnghỗtrợ,giếtluônTốngNghĩarồituyêncáovớiquânsĩ:“TốngNghĩacâukếtvớinướcTềphảnsở.VuaSởralệnhgiết”.SauđóSởHoàivươngphongHạngVũlàmthượngtướngquân,chỉhuytoànquân.
HạngVũtứcthờipháidũngtướngAnhBốHòaBồdẫn2vạnquânđitiênphongvượtsông,cắtđườngvậnlươngcủaquânTần.AnhBốHòaBồanhdũngchiếnđấu,cắtđượcđườngvậnlươngcủaquânTần,nhưngvẫnchưagiảivâyđượcchoCựLộc.Triệulạichongườiđếncầucứu. HạngVũthânchinhdẫntoànquânvượtsôngChương,sangđếnbờbắc,ralệnhđụcthủng
hếtthuyền.Cáctướngngạcnhiênđịnhhỏi,nhưngthấysắcmặtnghiêmlạnhcủachủtướng,thìkhôngdámnhiềulời. HạngVũlạihạlệnhchuẩnbịbangàylươngkhô,rồichopháhủyhếtmọinồichảo;cáctướng
cuốicùngđãhiểuchủtrươngquyếttâmhoặcchiếnthắng,hoặchisinh,ainấyhăngháichờlệnh. TrướckhiquânSởtới,quânđộimấynướcchưhầuđãtớigầnCựLộc,nhưngsợquânTần
dũngmãnh,chưadámtiếnquân.NaythấyquânSởtới,họtứcthờithamchiến,tiếnghòreodậyđất,hăngháigiếtquânTần,đánhđâuthắngđó.HạngVũthừathắngtiếnquân.ChươngHàmđạibại.TrậnnàylàmtiếngtămquânSởlừnglẫy.HạngVũtriệukiếncáctướnglĩnhchưhầu,khôngaidámvắngmặt.TừđóHạngVũđảmnhiệmthượngtướngquâncủaliênquâncácnước,tiếnthẳngđếnkinhđôHàmDươngcủaTần. “Tínkỷchitư,uygiaưđịch,côkỳthànhkhảbạt,kỳquốckhảhủy”
Chỉcầntriểnkhaiýđồchiếnlượccủamình,lấyuyápchếđịch,thìcóthểsanphẳngthànhấp,
hủydiệtkinhđôcủađịch.
NướcTầndùnguyápchế,diệtnướcTề NămChuNoãnvươngthứ31(năm284trướcCôngNguyên),Tầnliênhợpvới5nướcYên,
Ngụy,Triệu,Hàn,SởđánhbạinướcTềhùngmạnhởTrungNguyên.NướcTềsauđóphụchồi,TềNanvươnglênngôi,nhưngthếlựcngàymộtsuyyếu. NướcTầnkhôngngừngbànhtrướng,năm279trướcCôngNguyên,đemđạiquânđánhSở,
nămsauchiếmkinhđônướcSởvànhiềuđấtđai,trởthànhnướcmạnhnhấtthờiChiếnQuốc. Năm265trướcCôngNguyên,TềvươngĐiềnKiếnnốingôi,cònnhỏtuổimọiviệc trong
triềuđềudoTềTháihậuquyếtđịnh.TềTháihậucầuan,chorằngchỉcầnthầnphụcTầnthìsẽyênbờcõi,hoàntoàntuântheoTần. Năm260trướcCôngNguyên,TầnmuốnđánhTriệu,đemquânđánhTrườngBình.Tềvới
TriệuvốnướcđịnhhợpsứcchốngTần,nhưngTềkhôngdámcấtbinhcứuTriệu. Triệuthiếulươngthực,pháisứgiảsangTềcầuviện.TềvươngĐiềnLuậtsợđắctộivớiTần,
liềncựtuyệt.MưasĩChuTửvộican:“TriệulàláchắncủaTề,Sở.NayTriệumấtthìhọasẽậpđếnTề,Sở”.ĐiềnLuậtcũngkhôngnghe. TrậnTrườngBình,Triệumất40vạnquân.NướcduynhấtcókhảnăngchốngTần từđó
khôngngóclênđượcnữa. SaukhiTềTháihậuchết,HậuThắnglàmtướngquốc,hamlợinhỏ,khônglođạicục,ngầm
ănhốilộcủaTần,khuyênvuaTềrútkhỏiliênminh,khônggiúp5nướcđánhTần.ĐiềnLuậtvốnsợTần,làmtheokiếnnghịcủaHậuThắng.Thếlàlựclượngcácnướcngàymộtsuyyếu.NướcTầnthấyliênminhkiatanvỡ,liềntiếnthêmmộtbước,đánhYên,chiếmHàn,diệtNgụy. Cácnướclánggiềngliêntiếpbịdiệt,vuaTềvẫnchưalấyđólàmgương,khôngchịutăng
cườngquânbị,ngượclại,mỗikhiTầndiệtxongmộtnướclạicửsứgiảsangchúcmừng. MỗilầnsứgiảTềđến,vuaTầnniềmnởtiếpđãi,đemvàngbạcrabantặng.Sứgiảvềnước
cứluônmiệngcatụngvuaTần.ĐiềnLuậtchorằngnhưvậylàkếsáchcủamìnhhay,thahồhưởnglạc,khôngchochuẩnbịđốiphó. NămTầnvươngChínhthứ25(năm222trướcCôngNguyên),TầnpháitướngVươngBôn
đemquânchiếmnốtphầncònlạicủaYên.QuânYênbạitrận,vuaYênbịbắt. VươngBônkéoquânvề,tiệnđườngdiệtluônnướcĐại.Thếlà5nướchoàntoàndiệtvong.
SựdiệtvongcủanướcTềđãthànhtấtyếutrongngàymộtngàyhai.
NămTầnvươngChínhthứ26(năm221trướcCôngNguyên)quânTầntránhthựcđánhhư,từphíabắcnướcTềtiếnthẳngtớikinhđôLâmTricủaTề.MấychụcvạnquânTầnnhưđivàochỗkhôngngười. VuaTềĐiềnLuậtbótayhếtcách,nghelờiHậuThắng,đầuhàngTần.Tầnkhốngtốnmột
ngườilínhmàdiệtnướcTê.Chiếmhếthơn70thành. Vua Tần hạ lệnh: “Vì Điền Luật luôn qui phục, nay tha tội chết, cho đến cư trú ở Cộng
Thành”.VươngBônlậptứcchogiảiĐiềnLuậtcùnghoàngtộcđiCộngThành. HậuThắngtựchomìnhcócông,chờđượcphongtặng.NàongờVươngBônlớntiếngnói:
“Đạivươngcólệnh,HậuThănglàhạnggianthầnđêhèn,phảichémđầulàmgươngchođờisau”.Binhsĩliềnđemyraxửtrảm. VuaTềĐiềnLuậttớisốngởvùngphụcậnCộngThành,trongmấygiannhàtranhẩmthấp,
tốităm,ănkhôngđủno,mặcchẳngđủấm.Khônglâusauthìchếtcùngngàyvớihoànghậu.Nhữngkẻđitheotứtán.NướcTềsợhãi,nịnhbợkẻđịch,bịdiệtvonghoàntoàntừđó. “Đầuchivongđịanhiênhậutồn,hãmchitửđịanhiênhậusinh.Phùchúnghãmưhại,nhiên
hậunăngvithắngbại” Tungsĩtốtvàochỗnguy,mớicóthểchuyểnnguythànhan,hãmsĩtốtvàotửđịa,mớicóthể
chuyểnchếtthànhsống.Quânđộilâmvàotìnhthếnguyhại,sauđómớicóthểgiànhthắnglợi.
HáchLiênBộtBộtphábăngchônxe,chốngtruykich ThủlĩnhHungNôHáchLiênBộtBộtnguyên là thuộchạcủavuaTầnDiêuHưngthờikỳ
mườisáunước,năm407khởibinhtựlậpxưnglàĐạihạThiênvươngĐạiĐơnVu,quốchiệu“Hạ”. HáchLiênBộtBột thânhình cao lớn,mặtmày tuấn tú, tính tìnhhungbạo, trị quân rất
nghiêm,khônngoanmưulược,đánhtrậnnàothắngtrậnnấy. Tháng10/407,HạvươngHáchLiênBộtBộtpháisứgiảđếncầuhônvớivuanướcNam
LươnglàĐồiPhátNộcThiện(tộcTiênTi),bịNộcThiệncựtuyệt.HáchLiênBộtBộtcảgiận,tháng11liềnđem2vạntinhkỵtấncôngNamLương. QuânHạtiếnvàođấtNamLương,từDươngPhiđếnChiVươngdàihơn300dặm,thảsức
cướpbóc,giếthàngvạnngười,bắt2vạn7ngànnhânkhẩuvà10vạnbòngựarồirútquânvề. ĐồiPhátNộcThiệnđembinhđuổi theo, tướngTiêuLãng tâu: ‘HáchLiênBộtBột khôn
ngoan,trịquânnghiêmminh,khôngthểxemthường.Tanêntránhmũinhọncủađịch,hãytừÔnVivượtsông tiến lênphíabắc, chiếmVạnHộc,hạ trại chặnđườnghuyếtmạch thìmớimongchiếnthắng”. ĐạitướngGiaLiênphảnđối:“BinhmãcủaBộtBộtlàhạngquânôhợp,bạitướngtànbinh,
hàtấtphảinétránh?Quântađầynhuệkhí,cầnđuổiđánhgấp!”. Haingườitranhcãinhau,ĐồiPhátNộcThiệnnói:“Kếđuổiđịchtađãquyết,kẻtráilệnhsẽ
bịchémđầu!”.Đoạnhạlệnhchoquântiếnnhanh. HáchLiênBộtBộtchọnhẻmnúiDươngVõlàmnơiquyếtchiếnvớiquânNamLương.Ông
thấyquânHạmangtheovôsốcủacải,dêcừu,khóbềchốngđịchtruykích.Chỉcòncócáchđẩyhọvàotửđịađểtìmđường,họmớiliềuchếtđánhđịchmàthôi.ThếlàBộtBộthạlệnhphábăngtronghẻmnúiđểquânkhôngthểvượtqua,đồngthờichấtcácxecồngkềnhchắnhếtthôngđạođểquânkhông có lối rút về, chỉ còn cách liều chết chốngđịch truykíchmới cóđườngsống. QuảnhiênNộcThiệndẫnquânđuổi tới.QuânHạquay lạichốngtrảkịch liệt.BộtBột tế
ngựaxông lên,bịcungnỏcủaquânHạbắnnhưmưa, trúngvàovai trái,nhưngBộtBộtbấtchấp,cứxungphonghãmtrận.Quânsĩhăngháichiếnđấu.QuânNamLươngthuato,phảichạydàihơn80dặm,thươngvongnặngnề,mất20dũngtướng.NộcThiệnđượcmấykỵsĩhộvệmớichạythoátvềNamSơn.
BộtBộtthudọnchiếntrường,saichấtthâyđịchthànhmộtđốngcaonhưnúigọilà“Độc
LâuĐài”(Thápđầulâu)đểghinhớchiếncôngcủamình.Rồitrởlạiđườngcũ,lúcđónhữngchỗbăngbịpháthủngđãlạiđầykín,thôngđạođượcdọndẹp,binhmãthắngtrận,chởchiếnlợiphẩmtrởvềphươngbắc. “Vibinhchisự,tạiưthuậntườngđịchchiý,tinhđịchnhấthướng,thiênlýsáttướng,thịvịxảo
năngthànhsựgiảdã” Chỉđạochiếntranhphảixemxétcẩnthậnýđồchiếnlượccủađịch,tậptrungbinhlựcvào
hướngchủcông,tiếnxangàndặmmàchémtướngđịch,nhưthếgọilàkhônkhéodùngbinhđểgiànhchiếnthắng.
Trongđêmbãotuyết,LýTốđánhchiếmTháiChâu MùađôngnămNguyênHoàĐườngHiếnTôngthứ11,tháitửchiêmsựLýTốnhậnlệnhlàm
TiếtđộsứTùy,Trịnh,Đường,đếnHoàiTâychỉhuybìnhđịnhquanquânphảnloạndoNgôNguyênTếcầmđầu.Trướcđó,NgôNguyênTếchiếmTháiChâu,đãđánhbạihaitướngtiềnnhiệmcủatriềuđình. Mùaxuânnămsau,khiLýTốtớiđươngnhiênđãtranhthủbồidưỡngsĩtốt,tiêudiệtmộtsố
cứđiểmngoạivicủađịch,đốiđãitửtếvớitướngđịchđầuhàng,khiếnsĩkhícủaquanquânlêncao,lòngquânổnđịnh,làmyếulựclượngđịch,tăngcườngsứcmạnhquânmình. Tháng3,quanquâncủaLýQuangNhanởtuyếnphíabắctiếncôngquânphiếnloạn,đánh
thắngmấytrận,NgôNguyênTếphảidồnlựclượngtớiđóđốiphó. LýTốđượctinấy,chorằngphảitậndụngthờicơ,triệuLýHựuvàcáctướngtớibàncách
đánh.LýHựunguyên làdũng tướngcủaNgôNguyênTế,đãquihàngLýTố,đượchậuđãi,muốnlậpcôngbáođáp.LýHựuđềnghị:“TinhbinhTháiChâuhiệntậptrungởHồiKhúcvàbiêncảnhphíatây,trấngiữTháiChâuchỉtoànlàtànbinhgiàyếu;tanênđánhngayTháiChâuthìcóthểbắtđượcNgôNguyênTế”.ÝkiếncủaLýHựuvừaphântíchtìnhhìnhđịch,vừađưaracáchhànhđộng,LýTốthấycólý,liềnquyếtđịnhkếhoạchtậpkíchTháiChâu,nhưngđểgiữbímật,ôngkhôngnóinửalờichotướngsĩhaybiết. Ngày15/10nămNguyênHòathứ12(năm817)giótuyếtmạnh,LýTốđộtnhiêntậphợp
toànbộtướngsĩ,phátlệnhtiếnquân:LýHựu,LýTrungNghĩadẫn3000quânđitiênphong,LýTốđíchthândẫn3000línhlàmtrungquân,LýTiếnThànhdẫn3000ngườilàmhậuquân.ToànquântừVănThànhbímậtxuấtphát.CáctướnghỏiLýTốtiếnquânđiđâu,LýTốđáp:“Cácvịkhôngcầnhỏinhiều,cứtiếnsangphíađônglàđược!”. Quântiếngấp,đêmấytớithônTrườngSài,bấtngờtiếnđánhvàtiêudiệtbọnlínhđóngở
đólàmnhiệmvụđốtlửabáohiệutìnhhìnhnguycâp.LýTốchotướngsĩnghỉngơiănuống,sauđóđểlại500ngườigiữTrươngSàiđểchặnviệnbinhđịchtừhướngLăngSơnvàtừhướngHồiKhúccóthểđếncứuTháiChâu.Rồiđốcquântiếngấpngaytrongđêmvềphíađông.Cáctướnglạihỏibâygiờđiđâu,LýTốmớituyênbố:“ĐếnTháiChâubắtNgôNguyênTế!” Ainấyvừangheđềukinhngạcbiếnsắc.Giámquâncủatriềuđìnhchorằngnhưthếlàđâm
đầuvàochỗchết,bènkhóclớn:“VậylàtrúnggiankếcủaLýHựurồi!”. LýTốchẳngbuồnđểýtớiđiềuđó,hạlệnh“Tiếngấp!”.Lúcnàyđãquánửađêm,giómạnh,
tuyếtbayđầytrời,nhiềucâycờbịgãycảcánvìgiómạnh,dọcđườngcóngười,ngựangãgục.QuanquânlạichưabiếtđườngtừthônTrườngSàiđếnTháiChâunênhànhquânrấtvấtvả.
Rất nhiều người cho rằng trận này cầm chắc cái chết, nhưng vì mệnh lệnh của Lý Tố rấtnghiêm,khôngaidámviphạm.Tuyếtcànglúccàngrơidữdội. KhithấylờmờthànhTháiChâuthìvàokhoảngcanhtư.Bênđườngcómộtcáihồcórất
nhiềuvịt.LýTốsailínhđuổivịtchochúngkêuầmĩđểáttiếngvóngựahànhquân.Đếnchânthànhthìnghetiếngtrốngđiểmcanh,línhcanhvẫnkhôngbiếtgì.LýHựuvàLýTrungNghĩaleo lêntườngthành,độicảmtửbámtheo.Trướchết,họgiếtsạchnhữngtên línhcanhgáccổng,chỉlưulạimấytênđánhtrốngcanh,lệnhchochúngcứđánhtrốngđiểmcanhnhưkhôngcóchuyệngìxảyra.Đoạnhọmởtoangcổngthànhchođạiquântiếnvào.Trongthànhvẫnkhôngaihaybiếtgì. Gàgáysángthìtuyếtngừngrơi.LýTốdẫnquânđếndinhcủaNgôNguyênTế.Bấygiờmới
cóngườipháthiệnquanquântậpkích,vộicấpbáovớiNgôNguyênTế.NgôNguyênTếđangngủngontrongchănấm,nghebáothìcườinói:“Đấylàmấytênlínhtriềuđìnhbịbắtlàmtùbinhđịnhgiởtrònhiễuloạn,đểsángmaitasẽralệnhchémchếtchúng!” Nàongờlờivừadứt,lạicóngườichạyvàocấpbáo,NgôNguyênTếvẫnchưatin:“Chắclà
binhsĩtừHồiKhúcvềnhậnquầnáorétthôi”.Đoạntrởdậymặcquầnáo,bướcra.Chợtnghethấyhiệulệnhlạcủatướngsĩquanquântriềuđình,mớitinlàthực,vộithétlínhkhángcự, QuânLýTốđãbaovâychặt.NgôNguyênTếhếtđườngcứuvãn,đànhxinđầuhàng.Hôm
sau,ybịgiảivềkinhđôđểtrịtội. LýTốnói:“NgôNguyênTếởđâychỉmongtướngĐổngTrọngChấttrấngiữHồiKhúcđem
quânvềcứu.LiềnsaingườitìmgiaquyếncủaĐổngTrọngChấtởtrongthànhTháiChâumàvỗvềanủi,rồichocontraicủaĐổngTrọngChấtmangthưtayLýTốviếtđếnHồiKhúc. ĐổngTrọngChấtnhậnđượcthưchiêuhàngcủaLýTố,mộtmìnhcưỡingựavềhàng.Sauđó,
hơnhaivạnquânphiếnloạnởThânChâu,QuangChâuvàcácnơikháclầnlượtđầuhàng. LýTốdễdàngkếtthúccuộcchiếnbìnhđịnhTháiChâuđãkéodài4năm.Dotàichỉhuy
quânsựcủaông,LýTốđượcĐườngHiếnTôngphonglàmTiếtđộsứSơnNamvàtướcLươngQuốccông. “Thủynhưxửnữ,địchnhânkhaihộ;hậunhưthoátthố,địchbấtcậpcự”
Trướckhinổrachiếntranhthìe lệ,kínđáo,trầmtĩnhnhưgáitrinh,khiếnkẻđịchlơlãng
khôngphòngbị,bộc lộ chỗyếu.Khi chiến tranhbùngnổ thìhànhđộngmau lẹnhư thỏ sổngchuồng,khiếnđịchkhôngkịptrởtaychốngcự.
ĐiềnĐơnđánhlừađịchgiànhđạithắng ThờiChiếnQuốc,nămChuNoãnvươngthứ31(năm284trướcCôngNguyên),Chiêuvương
nướcYênliênminhvớinămnướcTriệu,Sở,Tần,Hàn,Ngụy,cửđạitướngNhạcNghịthốngsoáiliênquân6nướctiếnđánhnướcTề,lầnlượtchiếmđượchơn70thànhnướcTề.KinhđôLâmTricủaTềcùngbịvâyhãm. NướcTềchìcònlạiđấtCử(huyệnCử,tỉnhSơnĐông)vàTứcMặc(đôngnamBìnhĐộ,Sơn
Đông)làchưabịcôngphá.TềDẫnvươngbịbuộcphảichạyvềđấtCử. Lúcnày,quânđộinămnướcTriệu,sở,Tần,Hàn,Ngụyđãlầnlượtvềnước,chỉcònNhạc
NghịởlạichỉhuyquânYênđánhTứcMặc. QuanđạiphutrấnthủTứcMặcđemqụânnghênhchiếnbịquânYênđánhtanvàgiếtchết.
ThànhTứcMặcnguyngập,mọingườicửĐiềnĐơnlàmđạitướng.ĐiềnĐơnlàtônthấtnướcTề,từnglàmquanởLâmTri,cókinhnghiệmtácchiến.ĐiềnĐơnnhậntrọngtráchgiữthành.Ôngcùngquânsĩđồngcamcộngkhổ,cònbắtgiaquyếncủachínhmìnhthamgiaquânđộivàluyệntậpnhưtấtcảmọingười.TrongthànhaicũngkínhphụcĐiềnĐơn,sĩkhíngàymộtlêncao. NhạcNghịđemquânvâythànhTứcMặc,dùngnhiềubiệnphápđánhthành,vẫnkhônghạ
được.NhạcNghịbèndùngchiếnthuậtđánhvàolòngngười:hạlệnhluibinhmườidặm,chophépdântrongthànhrangoàikiếmcủi,hậuđãitùbinh...đểTứcMặcphảiđầuhàng.Cuộcbaovâykéodài3nămmàquânYênvẫnkhônghạđượcthành.Đãthế,ĐiềnĐơncònchỉhuyquânsĩchuẩnbịmọimặtđểphảncông. Năm279trướcCôngNguyên,YênChiêuvươngquađời,Huệvươngnốingôi.Hồilàmthái
tử,HuệvươngvốnkhôngưaNhạcNghị, thấyNhạcNghịđánhcómộtcái thànhnhỏ3nămkhôngxong,đãcóýhoàinghi.ĐiềnĐơnliềnpháingườisangnướcYêntungtinlygián“NhạcNghịcólòngoánhậnHuệvương,nênkhôngdámvềnước,địnhđóngquânởnướcTềđểlàmvua...” HuệvươngmắckếlygiáncủaĐiềnĐơn,địnhpháiKỵKiếpsangthayNhạcNghị.ĐiềnĐơn
lạigấpsaingườisangYêntungtin“NhạcNghịđãluiquânmườidặmchongườiTứcMặctựdoravàothành.NếunướcYêncửchủtướngkhác,thìchỉítlâusẽhạđượcthànhTứcMặc”...... Huệvươngngheđồn,hỏinhữngtướngsĩtrởvề,họđềunóilàcóviệcđó,nêntinlàthực,lập
tứcpháiKỵKiếpđithayNhạcNghị.NhạcNghịbiếtmìnhkhôngcònđượctindùngliềnbỏsangTriệu.
KỵKiếpthayđổihẳncáchcầmquân.Trướchết,hạlệnhtiếnbinhmườidặm,baovâythànhTứcMặc,khôngchodântrongthànhrangoàikiếmcủi,đồngthờilậptứccôngphá.ĐiềnĐơnchỉhuyquânsĩphòngthủkiêncường. Đểkhíchlệsĩkhíquânmình,ĐicnĐrtndụchoquânYêngâyranhữnghànhđộngbạongược.
Ôngsaingườitungtin:“NêuquânYêncắtmũitùbinh,rồiđẩyhọlênphíatrướcđộingũtiếncông,thìchắcchắnsẽhạđượcthànhTứcMặc”.KỵKiếpquảnhiêntrúngkế,hạlệnhlàmđúngnhưvậy. GiánđiệpcủaĐiềnĐơnlạitungtin:“QuânTềsợnhấtbịquânYênđàomồmảởngoàithành
làmnhụctổtiêncủahọ”.LầnnàyKỵKiếplạibịlừa,saiquânđàomồmả,đốthàicốt.TướngsĩquânYêntuychấphànhmệnhlệnh,nhưngtronglòngbấtmãn.CòntướngsĩtrênthànhTứcMặctậnmắtchứngkiếnnhữnghànhđộngbạongượccủađịchthìngườingườiđềucămgiận,chỉmongsớmđượcxuấtchiếntrảthù.ĐiềnĐơnbìnhtĩnhquansátmấyngày,thấyđiềukiệnphảncôngđãchínmuồi,liềnchomộtsốngườigiảlàmphúôngrangoàithànhđầuhàng. KỵKiếptiếphọ,hỏihan.Các“phúông”nói:“Lươngthựctrongthànhđãcạn.ĐiềnĐơnchỉ
cònmỗiconđườngđầuhàng.Nhữngmongtướngquânsaukhivàothànhthamạngchogiaquyếnthảodânvàđừngtướcđoạttàisảncủathảodân”. Các“phúông”thấyvẻmặtKỵKiếphớnhở, liềnchongườidânglênyrấtnhiềuvàngbạc
châubáu,KỵKiếpquảnhiênchấpnhậnđềnghịcủahọ. KỵKiếpvàmộtvàitướnglĩnhquânYênthấyquângiữthànhtoànloạigiàyếu,trongquân
cócảphụnữ,naylạicóthêmcác“phúông”rahàng,thìchorằnghạđượcTứcMặc,hânhoanănmừng,chờĐiềnĐơnđầuhàng. Đêmhômấy,ĐiềnĐơnsailấyhơn1000trâubò,bọcvảingũsắcvàothân,buộcdaonhọn
vàosừng,buộccỏtẩmdầuvàođuôi.Lạilệnhchodânmangcácthứthanhla,nồithaubằngđồnglênđầuthànhđợilệnh.Lạichọn5000tinhbinhvào“độicảmtử”,bôimàulòeloẹtlênmặt,tậphợpphíasauđàntrâubò. Nửađêm,thànhTứcMặcvẫnyênlặngnhưtờ.Mườilỗhổnglớnởtườngthànhđượckhoét
sẵn,đượcđạpthủng,trâubòvànămngàntinhbinhtiếnra,laothẳngvềphíadoanhtrạiquânYên. Bỗngpháohiệunổ,dânchúngtứcthờigõthanhla,chậuthauvangđộngmộtgóctrời.Đàn
trâu bò bị châm hỏa cháy đuôi cứ thế lao vào trại địch. Quân Yên không chết thì cũng bịthương.Nămngàntinhbinhtràntheosautrâubò,mặcsứcchémgiết.QuânYênchẳngcònbiếtlàngườihayquỉthần,hoảngloạntháochạy. KỵKiếpvànhiềutướngđangngủsay,giậtmìnhtỉnhgiấc,cònngơngácthìđãbịquânTề
chémgiết.Sángra,ĐiềnĐơnchỉnhđốnbinhmã,truykíchtiêudiệt.Chẳngbaolâusau,hơn70thànhcủanướcTềbịquânYênchiếmđóngđãđượcgiảiphóng.
THIÊNXII:HỎACÔNG Phàmhỏacônghữungũ,nhấtviếthỏanhân,nhịviếthỏatích,tamviếthỏatruy,tứviếthỏa
khô,ngũviếthỏađội.Hànhhỏatấthữunhân,yênhỏatấttốcụ.Pháthỏahữuthời,khởihỏahữunhật.Thờigiả,thiênchitáodã;nhậtgiả,nguyệttạiCơ,Bích,Dực,Chẩndã.Phàmthửtứtúgiả,phongkhởichinhậtdã. Phàmhỏacông,tấtnhânngũhỏachibiếnnhiứngchi.Hỏaphátưnội, tắctảoứngchiư
ngoại.Hỏaphátnhikỳbinhtĩnhgiả,đãinhivậtcông.Cựckỳhoảlực,khảtòngnhitòngchi,bấtkhảtòngnhichỉ.Hỏakhảphátưngoại,vôđãiưnội,dĩthờiphátchi.Hỏaphátthượngphong,vôcônghạphong.Trúphongcửu,dạphongchỉ.Phàmquântấttrihữungũhỏachibiến,dĩsốthủchi. Cốdĩhỏatácônggiảminh,dĩthủytácônggiảcường.Thủykhảdĩtuyệt,bấtkhảdĩđoạt.
Phùchiếnthắngcôngthủ,nhibấttukỳcônggiảhung,mệnhviếtphílưu.Cốviết:minhchúa
lựchi,lươngtướngtuchi.Philợibấtđộng,phiđắcbấtdụng,phinguybấtchiến.Chúabấtkhảdĩnộnhihưngsư,tưởngbấtkhảdĩuấnnhitríchiến.Hợpưlợinhiđộng,bấthợpưlợinhichỉ.Nộkhảdĩphụchỉ,uấnkhảdĩphụcduyệt,vongquốcbấtkhảdĩphụctồn,tửgiảbấtkhảdĩphụcsinh.Cốminhquânthậnchi,lươngtướngcảnhchi,thửanquốctoànquânchiđạodã. Dịchnghĩa:
Hỏacôngcónămloại:mộtlàđốtngười,ngựacủađịch;hailàđốtquânnhucủađịch;balà
đốtxecộcủađịch;bốnlàđốtkhocủađịch;nămlàđốtlươngcủađịch.Muốnđốtphảicóđiềukiệnnhấtđịnh,phảichuẩnbịtừtrước.Phónghỏaphảixemthiênthời,phảichọnđúngngày.Thiênthờinghĩalàchọnlúckhôhanh,chọnngàynhằmkhimặttrăngđivàophạmvibốnsaoCơ,Bích,Dực,Chẩn.Phàmvàobônđêmấyđềucógióthổi. Dùnghỏacông,phảicăncứsựbiếnhóakhácnhaucủatừngloạihỏacôngmàlinhhoạtdùng
chothíchhợp.Lửacháytrongdoanhtrạiđịch,thìphảikịpthờichoquântiếpứngởbênngoài.Lửađãcháymàtrạiđịchvẫnkhôngrốiloạn,thìphảichờđợi,đừngvộitấncôngngay.Đợikhilửabốcmạnh,sẽtùytìnhhìnhmàquyếtđịnh,tiếnđượchãytiến,khôngtiếnđượcthìdừng.Phónghỏatừbênngoàivàothìkhôngcầnchờnộiứng,cóthểnươngtheođầugiómàđánh,chớđánhởphíacuốigió.Banngàygióthổimãithìbanđêmgiódễngừng.Quânđộiphảihiểucáchvậndụnglinhhoạt5loạihỏacông,chọnthiênthờivàngàygiờmàchuẩnbịphónghoả. Dùnglửahỗtrợquânđộitiếncôngthìhiệuquảrõràng.Dùngnướchỗtrợquânđộitiến
công,thìsẽlàmchothếcôngthêmmạnh.Nướccóthểchiacắtđịch,nhưngkhôngthểlàmchođịchbịmấtquânnhu,vậttư.
Phàmđãthắngtrận,chiếmđượcthànhấp,màkhôngcủngcốchiếnquả,thìrấtnguyhiểm,gọilàdùngdằnghaophí.Chonênminhquân,lươngtướngđềuphảisuytính,xửlývấnđềnày.Bấtlợithìkhônghànhđộng,khóthắngthìkhôngđộngbinh,khôngnguythìkhôngkhaichiến.Vuakhôngthểvìgiậnmàphátđộngchiếntranh,tướngkhôngthểvìuấthậnnhấtthờimàxuấtquântácchiến.Phùhợpvớilợiíchcủaquốcgiamớidùngbinh,khôngphùhợpthìphảidừng.Hếtgiậndữcóthểtrởlạivuimừng,hếtuấthậncóthểtrởlạicaohứng.Cònnhưnướcđãmấtthìchẳngthểphụchưng,ngườiđãchếtchẳngthểsốnglại.Chonênđốivớichiếntranh,minhquânphảithậntrọng,lươngtướngphảicảnhgiác,đólànguyêntắctrọngyếubảovệđấtnướcvàquânđội. Tómtắtnộidung:
Hoảcôngcóthểdịchlàdùnglửađánhđịch,nhưngvàothờiđạiTôntửthìnóhàmnghĩa
dụnglửahỗtrợchoviệctiếncông.TrongthiênnàyTôntửchủyếuluậnvềchủngloại,điềukiệnvàphươngpháptiếnhànhhoảcôngcùngsựứngbiếnsaukhiphónghỏa. Tôntửchorằngdùnglửahỗtrợtiếncônglàtăngcườnglựclượngtiếncông,làthủđoạn
trọngyếuđểgiànhchiếnthắng.Ôngchiara5loạihoảcônglà“hỏanhân”,“hoảtích”,“hỏatri”,“hỏakhố”,“hỏađội”,muốnhỏacông,phảichuẩnbịtrước“pháthỏahữuthời,khởihỏahữunhật”(tứclàphảicóđiềukiệnkhítượng)và“hànhhoảtấthữunhân,nhântấttốcựu”(nghĩalàphảicóđiềukiệnvậtchất).Tôntửchủtrươngkếthợphỏacôngvớibinhcông,xácđịnhrõ“tấtnhânngũhỏachibiếnnhiứngchi”,tứclàlợidụngkếtquảdohỏacônggâyravớiđịchmàchỉhuyquânđộichớpthờicơtiếncông,giànhthắnglợi. Thiênnàycòncómộtnộidungquantrọnglàtưtưởngthậntrọngvớichiếntranh,nhắcnhở
vuachúavàtướnglĩnhkhôngthểdựatrêncảmxúcnhấtthờicủacánhânmìnhtrongviệcxửlýchiếntranh.Dùchiếnhayhoàđềuphảicăncứvàolợiíchđấtnước“hợpưlợinhiđộng,bấthợpưlợinhichỉ”.Quanniệmthậntrọngxửlýchiếntranhđểbảovệanninhchođấtnướcvàquânđộiđếnnayvẫngiữnguyênýnghĩatolớncủanó.
ChuDumượngióphónghỏatrậnXíchBích Cuối thờiĐôngHán,TàoTháodẹpyênquầnhùngphươngbắc,bìnhđịnhÔHoàn, thống
nhấtTrungNguyên,tháng7nămKiếnAnthứ13(năm208)dẫn20vạnquân,xướnglênthành80vạn,tiếnxuốngphíanam,địnhchiếmKinhChâuvàtoànbộđịakhuGiangNam,thốngnhấttoànquốc. Ởphươngnam,TônQuyềnnốinghiệpchaanh,chiếm6quậnGiangNam,thựclựcquânsự
tuykhôngbằngTàoTháo,nhưngbiếtchiênhiềnđãisĩ,pháttriểnsảnxuất,nênthếlựcngàymộtmạnh.TônQuyềnquyếtgiữGiangNam,chờcơhộichiếmKinhChâu,mưuđồbáchủ. LưuBịcóýđồchínhtrị,nhưngchưacóđịabàncốđịnh.TrậnQuanĐộbịthua,LưuBịphải
chạy tới Kinh Châu nương nhờ LưuBiểu, được LưuBiểu cho đóng quânởTânDã, sau lạichuyểnđếnPhànThành.LưaBịchiêumộnhântài,chuẩnbịlựclượng,chờthờicơ. NhàchínhtrịvàquânsựkiệtxuấtthờiTamQuốclàGiaCátLượngđượcLưuBị“balầnđến
lềucỏ”mờivềlàmquânsư.GiaCátLượnggiúpLưuBịđịnhchiếnlược,trướchếtchiếmhaichâuKinh-Íchlàmcăncứđịa,đồngthờiliênminhvớiTônQuyềnchốngTàoTháo,chờcơhộixuấtbinhTrungNguyên. ThànhKinhChâulànơicả3thếlựcđềumuốnchiếm.ĐạiquânTàoTháotiếnthẳngxuống
KinhChâu.LúcnàychủnhâncủaKinhChâulàLưuBiểubịbệnhchết,conthứlàLưuTônlênthay,sợuyTàoTháo,vộivãđầuhàng. LưuBịnghetinđócảsợ,tựliệuthếđơnlựcmỏng,khôngđủsứcchốngquânTào,dẫntrăm
họchạyđếnGiangLăng.GiangLănglàcăncứquantrọngởthượngduTrườngGiang,TàoTháosợLưuBịchiếm,thânchinhđem5000quânkhinhkỵđisuốtngàyđêm,vượt300dặm,đuổitheoLưuBị,đếnTràngBản,ĐươngDươngthìđuổikịp. TinLưuBiểu chếtbáo sangĐôngNgô,TônQuyềnpháiLỗTúcgấp tớiKinhChâu,danh
nghĩalàđiviếng,thựcchấtdòxéttìnhhình,chuẩnbịchiếmKinhChâu.NhưngLỗTúcchưađếnnơi,thìLưuTônđãhàngTào.LỗTúcđànhđigặpLưuBịbànmưuchốngTào. LưuBịtiếpnhậnđềnghịcủaLỗTúc,cửGiaCátLượngsangSàiTanggặpTônQuyềnđểcùng
bànkếlớnchốngTào,cònmìnhthìhộihợpvớithủyquâncủaQuanVũvàhơn2vạnquâncủaLưuKỳluivềthủởPhànKhẩu,bờnamTrườngGiang. TàoTháosaukhichiếmGiangLăng,chođạiquânthủylụctheoTrườngGiangtiếnsangphía
đông.TàoTháokiêungạokhinhđịchchorằngđạiquânđánhđâuthắngđó,bènviếtthưđedọađể
TônQuyềnphảiđầuhàng. NộibộĐôngNgôchialàmhaiphái,chủchiếnvàchủhàng.ChuDuvàGiaCátLượngphân
tíchrõtìnhhình,cuốicùngTônQuyềnquyếtđịnhhợpbinhvớiLưuBịchốngTào.TônQuyềnrútkiếmchémđứtmộtgócbànvànói:“Cònaidámkhuyênhàngkẻđósẽnhưchiếcbànnày!”. TônQuyềncửChuDu,TrìnhTấnlàmTả,Hữuđôđốc,LỗTúclàmTánquânhiệuuý,chọnba
vạnbinh,ngượcdòngsôngtiếnsangphíatâyđếnPhànKhẩu,liênhợpvớiquâncủaLưuBịchốngTàoTháo.Tôn-Lưuhộiquân,tiếnsangphíatây,đếnXíchBíchthìgặpquânTào. Lúc này quânTào không hợp thủy thổ, nhiều người sinh bệnh. Liên quânTôn-Lưu tiến
đánh,trậnđầuthắnglợi.QuânTàobuộcphảirútsangbờbắcTrườngGiang,đốidiệnvớiquânTôn-Lưuởbờnam. QuânTàophầnđônglàngườiphươngbắc,khôngquensôngnưức,trênthuyềnbịsaysóng,
nênTàoTháoralệnhghépnốiđầuđuôicácchiếnthuyềnlạivớinhauthànhmộtkhối,bàytrậnởbênbờbắcdàyđặcnhưrừng,thanhthếhùngmạnh.BộtướngcủaChuDulàHoàngCáithấyvậyđềnghị:“Nayđịchđôngtaíttakhócầmcựlâudàivớichúng.Nhưnggiặclạiđemghépthuyềnvàovớinhauthànhmộtkhốinhưthếkia,thìtacóthểdùnghỏacôngdiệtchúng”. Kếnàytuyhay,nhưngkhôngdễthựchiện.Lúcnàylàđầumùađông,trênmặtsôngthường
chỉcógiótâybắc,nếudùnghỏacôngthìsẽthiêuhủychiếnthuyềncủaquânmìnhbênbờnam. ChuDudòhỏinhândânđịaphương,đượcbiếthàngnămtrướcvàsautiếtĐôngchícóthể
xuấthiệngióđôngnamthìcảmừng,lệnhchobộđộitíchcựcvàbímậtchuẩnbịhỏacông. Họchấtđầycỏkhô,rơmrạlên10thuyềnlớn.Sauđódùngvảiphủbêntrênvàcắmcờđể
nguỵtrang.Lạichuẩnbịnhữngchiếcthuyềnnhỏdiđộnglẹlàngbámsauthuyềnlớnđểsaukhiphónghỏa,binhsĩtrênthuyềnlớnrútxuốngthuyềnnhỏ. Đểkếhoạchhỏacôngđượctoànvẹn,HoàngCáiviết thưxinhàngchongườimangsang
trìnhTàoTháo.TàoTháoxemkĩ,nghicósựtráhàng.NgườiđưathưhếtlờibàytỏthànhýcủaHoàngCái.TàoTháonói:“NếuHoàngCáihàngthật, tasẽphongchotướcphẩmcaosang”.Ngườiđưathưvềbáolại,HoàngCáicảmừngbáotinchoChuDu,ChuDutruyềnlệnhchuẩnbịxuấtkích. Mọiviệcchuẩnbịđâuvàođó,chỉthiếugióđông.Trênmặtsônggiótâybắcvẫnvivunhư
cũ.LiênquânTôn-Lưunónglòngsốtruộtđợichờ. Mộtngàytháng11,cờxítrongdoanhtrạiliênquânbênbờnamđộtnhiênbayngượclại.
ChuDunóilớn:“Trờigiúptađây!”.HoàngCáivộimậtbáochoTàoTháođợiđêmnaysẽđemthuyềnsanghàng.Tốihômđó,10thuyềnchấtcỏkiatiếnsangdoanhtrạithủyquânTào.Gióđôngnamthổimạnh,thuyềnlướtrấtnhanh.
QuânTào thấyHoàngCái sanghàng thì đứng xemvới thái độ vuimừng, chẳng chútđềphòng.Gầntới thủytrạiquânTào,HoàngCáihạ lệnh: “PhóngHoả!”.10 thuyềnchởcỏhoáthành10khốilửa.Gióđôngnamlúcnàythổicựcmạnh,mườichiếcthuyềnkianhưđànrồnglửalaonhanhvàothủytrạiquânTào.Lậptứcthủytrạichìmtrongbiểnlửa. ThuyềncủaquânTàođãbịghépliềnthànhkhối,táchrakhôngđược,lửalannhanhchóng,
quânTàotranhnhauchạy.Lửalancảlêndoanhtrạitrênbờ,khóingúttrời.ChủlựcliênquânTôn-LưuởbờnamthấyHoàngCáiphónghoảthànhcông,lậptứcgiongbuồmtiếnsangdiệtđịch.TàoTháomaynhờtướnglĩnhhộvệtheođườngmònHoaDungmàchạymớithoátchết. ChuDuvàLưuBịthủylụccùngtiến,đuổiquânTàoTháođếntậnNamQuận.QuânTàođại
bại, lạithêmđóikhátchếtquánửa.TàoTháođểTàoNhân,TừHoảngởlạigiữGiangLăng,NangDương,cònmìnhdẫntànquânrútvềphươngbắc. ĐầunămKiếnAnthứ14,ChuDuchiếmGiangLang.LưuBịlúcnàycũngthừacơchiếm4
quậnVõLăng,TrườngSa,LinhLăng,QuếDương, làmchủKinhChâutừđóđãcóchỗđứngchân. SautrậnXíchBích,TônQuyềnvàLưuBịthừacơpháttriển.TônQuyềnchiếmGiaoChâu,
QuảngChâuởphíanam.LưuBịchiếmÍchChâuởphíatây.TừđóhìnhthànhxongcụcdiệnTamQuốc. “Hỏaphátưnội,tắctảoứngchiưngoại”
Lửacháyởtrongdoanhtrạiđịch,thìphảikịpthờichoquânứngchiếnởbênngoài.
PhanMỹdùnglửađánhLưuSưởng,chiêmQuảngChâu ThờiBắcTống,tháng9nămKhaiBảothứ3,TốngTháiTửTriệuKhuôngDậncửPhòngngự
sửĐàmChâuPhanMỹlàmHànhdoanhchưquânbộđôtri,tậptrungcácđạobinhđếnHạChâutiếnđánhNamHán. QuânTốngbaovâyHạChâu,NamHánvươngLưuSưởngpháitướngNgũNhanNhuđem
hơnmộtvạnbinhmãđicứuviện.QuânTốngmaiphụcởNamHươngtiêudiệtviệnbinhcủaNgũNhanNhu,đánhchiếmHạChâu. Đểgiảitrừmốiuyhiếphậuphương,quânTốngvònglênphươngbắc,chiếmChiêuChâu,
QuếChâu,rồi lạichuyểnsanghướngđôngchiếmLiênChâulàmchoLưuSưởngtưởngrằngquânTốngchỉthuphụclạibốnchâuHạ,Chiêu,Quế,LiênvốnlàđấtcũHồNam,chứkhôngcóýtiếnquânxuốngphíanamnữa. TừLiênChâu,PhanMỹlạikéoquânTốngđếntậnThiềuChâu.ThiềuChâulàcửangõphía
bắcQuảngChâu.ĐôThốngNamHánlàLýThừaÁcđemhơnmườivạnquânđóngởLiênHoaPhong. TrongquânLýThừaÁccómộtđộitượngbinh.Trênlưngmỗiconvoicóthểchởhàngchục
quânsĩ.Khiratrận,độitượngbinhxônglênthịuy.PhanMỹbiếtvậy,liềnchuẩnbịcáchđốiphó. Cuộcchiếnvừabắtđầu,quânTốngtậptrungtoànbộcáctaycungởphíatrướcđồngloạt
phóngtênvàođộitượngbinh.Đànvoibịtênbắntứcthờihoảngloạnbỏchạy,khiếncácbinhsĩtrênlưngbịngãcảxuốngđất.QuânTốngthừathếtràntới,quânNamHánđạibạiphảichạytháothân.QuânTốngchiếmluônThiềuChâu. LưuSưởngnghetincảsợ,vộicửsứthầnsangdinhquânTốngcầuhoà,khôngthành,lạisai
viếtbiểuxinhàng,cũnglạibịPhanMỹcựtuyệt.LưuSưởnghếtcách,đànhpháiemmìnhlàLưuBảoHưngđemquânnghênhchiến. BấygiờđạitướngNamHánlàThựcĐìnhHiểuvàQuáchTungNhạcđóngsáuvạnquânởMã
KinhSơnlậpdoanhtrại,dựavàothếnúihiểmtrởđểcốthủ.LưuBảoHưngdẫnquântớihộihợp,tổngsốquânNamHáncòntới15vạnngười. PhanMỹkéoquângấpxuốngphíanam, tớiMãKinhSơn,năm lầnbảy lượt chokỵbinh
khiêuchiến,nhưngquânNamHánchỉcốthủkhôngđánh.
PhanMỹ thấyvậy liềnchoquânđàohàođắp lũy,nghĩkếđánhđịch.Đứng trênnúi thấydoanhtrạiquânNamHántoànbằngtregỗ,PhanMỹnóivớicáctướng:“Nếudùnghoảcông,địchắtloạn,bấygiờđembộđộitinhnhuệtấncôngthìchắcthắng”.Cáctướnggậtđầukhenphải. PhanMỹchomấyngàndânphumỗingườimang2bóđuốctheođườngmòntiếpcậndoanh
trạiquânNamHán,chờđêmtớisẽhànhđộng.Đồngthờichobộđộichuẩnbịmọimặtđểxuấtkích. Mànđêmbuôngxuống,mấyngàndânphuđốtđuốcnhấtloạtquẳngvàodoanhtrạiđịch.
Lúcnàygiólớn,doanhtrạiquânNamHánbiếnthànhbiểnlửa. QuânNamHánđạibại,bịtiêudiệtmấyvạnngười.QuânTốngđánhtanlựclượngđốikháng
cuốicùngcủaquânNamHán,tiếnthẳngvàoQuảngChâu.TriềuNamHánthếlàdiệtvong. “Hỏakhảphátưngoại,vôđãiưnội,dĩthờiphátchi’’
Phónghoảtừbênngoàivàothìkhôngcầnchờnộiứng,cóthểnươngtheođầugiómàđánh.
TàoBânđốtcháythủytrại,chiếmKimLăng Tháng 3 năm Tống Khai Bảo thứ 7 (năm 974), Tống nghị hòa với Liêu để khỏi lo hậu
phươngkhitiếnxuốngphíanam.Tháng9,TốngTháiTổpháiđạitướngTàoBânchỉhuythủyquân,PhanMỹchỉhuybộbinh,chuẩnbịtiếncôngNamĐường. ĐểkiếmcớđánhNamĐường,TốngpháisứgiảxuốngNamĐườngđòiLýDụcphảiđếnkinh
đôTốngtriềucống.LýDụcthácbệnhtừchối.TốngTháiTổmượncớđóchoquânđitrừngphạt. KhiTàoBânkhởihành,TốngTháiTổdặn:“ViệctiếnđánhGiangNam,trẫmtraotoànquyền
chokhanhxử lý.Dọcđườngtiếnquânphảigiữnghiêmquânkỷ,khôngđượccướpbócdânchúng,phảitạođượcuytínđểdântựquythuận,khôngcângìphảiđánhgấp”. Tháng10,TàoBândẫnquântừKinhNammensôngtiếnsangphíađông,dễdàngvượtqua
HồKhẩu,nơicónhiềuquânNamĐườngtrấngiữ,rồitiếnthẳngđếnTrìChâu. TướngtrấnthủTrìChâubỏthànhmàchạy.SaukhichiếmTrìChâu,TàoBânthửchochiến
thuyềnlàmcầunổiquasôngthànhcông,quânTốngliêntiếpchiếmcáchuyệnĐồngLăng,VuHồ,ĐươngDư,đồngthờichiếmThạchCơ,mộtcăncứquantrọngởhạduTrườngGiang. Tháng11,TàoBânđưacầunổiđếnThạchCơ.3ngàysau,quânTốngmauchóngvượtsông.
Chủlựcsangsông,lậptứctấncôngmãnhliệt.Từhạtuầntháng1đếnthángGiêngnămsauliêntiếpchiếmTânLâm,BạchÊChâuvàHạngKhẩu,uyhiếpkinhđôNamĐườnglàKimLăng. ThànhKimLăngkiêncố,địathếhiểmyếu,lạicóhơnmườivạnquânthủylụcphòngthủ.Lý
Dụcchủtrương“cốthủchờquânTốngmỏimệt”,suốtngàyngồiđàmđạodịchlývớicácđạosĩtrongvườnthượnguyển,khôngngóngàngđếnchiếnsự. Lúcnày,hưởngứnglờikêugọicủaTốngTháiTổ,quốcvươngNgôViệtlàTiềnThúccũng
đembinhphốihợpvớiquânTốngtiếncôngThươngChâucủaNamĐườngởphíanam. Ngày17thángGiêngnăm975,quânTàoBânmenHoàiHàtấncông.Hơnmườivạnquân
thủybộcủaNamĐườngbàytrậnđốidiệnvớiquânTống.NhấtlàthủyquânNamĐườngbốtrínhiềuhàngràogỗtrênsôngrấtkiêncố,gâytrởngạilớnchoviệctiếncôngcủaquânTống.TàoBânhạlệnhtạmánbinhbấtđộng,rồicùngtùytướngLýHánQuỳnhđứngtrênbờsôngquansát. Lúcnàylàđầumùaxuân,giótâybắcđangthổimạnh.QuânTốngởđầugió,cóthểphóng
hỏađốtthủytrạiđịch,LýHánQuỳnhnói:“Chỉtiếckhôngcónộiứng”.TàoBânnói:“Phépdùngbinhphảitùycơứngbiến,nếudùnghỏacôngđịchắtrốiloạn,khôngcónộiứngtacũngthắng
nhưthường”. LýHánQuỳnhlậplứchạlệnhquânsĩcắtlausậybênbờsôngchấtlênthuyền.Sauđóđổdầu
lêntrênlausậy,châmlửa,rồinhânchiềugiómàđẩythuyềntrôivềphíathủytrạiquânNamĐường. Cáchàngràogỗkiêncốđềubịthiêuhủy.QuânNamĐườngkhôngngờquânTôngdùnghỏa
công,ainấykinhhoàngmấtvía.Chẳngmấychốc,chiếnthuyềncủaNamĐườngcũngbốccháy. QuânTống thừacơxông tới.ThủyquânNamĐườngchếtđuối,bị giếtmấyngànngười.
Thủytrạiđãtan,quânTốngtớibaovâythànhKimLăng.QuânTốngchỉbaovâychứkhôngcôngphá,hơnnửanăm,từmùaxuânđếnmùađông.Dântrongthànhđếncủiđuncũngkhôngcòn,cảthànhnhốnnháo,bấygiờLýDụcmớinhậnrasựnguycấp.MộtmặtpháingườiđiHồKhẩugọibinhcứuviện,mộtmặtcứsứgiảsangBiệnKinhđềnghịTôngTháiTổbãibinh,bịTốngTháiTổcựtuyệt.ViệnbinhtừHồKhẩutới,bịquânTốngchặnđánhvàtiêudiệt.TàoBânpháingườivàothànhnóivớiLýDục:“Bổntướngsởdĩchưađánhthànhlàvìthươngtrămhọ.Ôngnênsớmquithuậnthìmớilàthượngsách”.Ngày27/11,quânTốngtoànlựccôngthành.LýDụcbuộcphảiđầuhàng. “Hỏaphátthượngphong,vôcônghạphong”
Lửacháyởđầugió,chớđánhởphíacuốigió.
HầuCảnhdùnghỏacông,bịgióthổingược,tựđốtquânmình ThờiNamBắctriều,nămLươngTháiThanhthứ2(năm548),đạitướngHầuCảnhphảnlại
nhàLương,lợidụngnộibộcungđìnhnhàLươnglụcđụctranhngôivị,cóLâmHạvươngTiêuChínhĐứclàmnộiứng,nămsauđánhchiếmkinhđôKiếnKhang. HầuCảnhvàothành,bứctửLươngVũđếTiêuDiễn,lậptháitửTiêuCươnglênthay(tức
GiảnVănđế),cònmìnhtựxưngtướngquốc,đạiđôđốc,thaotúngmọiquyềnhành. TiêuChínhĐứchậnHầucảnhnuốtlờihứa,giếtLươnghoàngcùngtháitửđểxưngđế,bèn
ngầmsaingườirờithànhđichiêubinhtiêudiệtHầucảnh,khôngngờmậtthưbịlộ,HầuCảnhsailínhchémđầuTiêuChínhĐức. Lúcnàydònghọtônthấtởbênngoàikinhđôcòntànsátlẫnnhauđểtranhxưngđế,thứsử
cácchâucũngtựxâydựnglựclượng,chẳngaichămlosảnxuất. HầuCảnhthấy“TamNgô”sảnvậtgiàucó, lại lắmmỹnữ,bènsaibộtướngđicướpbóc.
Quânlínhmỗikhichiếmđượcchâuquậnlạigiếtngười,hãmhiếptànbạo.LươngthựcvàmỹnữcướpđượcđềuđưavềKiếnPhong,namgiớithìsungquânhoặcđưalênphíabắclàmnôlệ,ngườigiàyếutàntậtthìbịgiết.Đất“TamNgô”giàucótrởnêntanhoang,thêthảm. Đểkhuếchtrươngthếlực,HầuCảnhxưngđế,choquâncướpbóctứxứ,khiếndânphương
namcămhận,tựphátliênkếtnhauchốnglại.ThứsửcácchâucũnglầnlượtxuấtbinhchốngHầuCảnh. ThứsửKinhChâuTiêuDịchlàconthứ7củavuaLươngVũđế,phụtráchđôđốcquânsự9
châuKinh,Ung,Tương,Tư,Sính,Ninh...Tháng2/551,TiêuDịchpháitướngTừVănThịnhdẫnquânđánhHầuCảnh. HầuCảnhkhốngchếTháitửTiêuĐạiKhílàmcontin,đemquânnghênhchiến,đánhbạiTừ
VănThịnh.Cáccánhquânkháchoảngsợrútlui.TiêuDịchvộipháiVươngTăngBiệnlàmđạiđôđốc,tậptrungcáccánhquânđiđánhHầuCảnh. VươngTăngBiệndẫnđạiquântiếnđếnBaLăng.HầuCảnhliềnsaiTháibảoTốngTửTiên
kéoquânđếngấp.TốngTửTiêndẫnmộtvạnquânđitiênphong,HầuCảnhchỉhuyđạiquânđisau,thủybộhaiđạocùngtiếnsangphíatây. HômsauHầuCảnhtớiBaLăng,chongườidụhàngVươngTăngBiệnkhôngthành,bènhạ
lệnhtiếncông.Nhưngtừtrongthànhtênbắnranhưmưa,HầuCảnhđốcquâncôngphámấy
lầnđềuphảilùivề.VươngTăngBiệnbấtngờchokỵbinhxuấtthànhđộtkíchthắnglợi,rồilậptứctrởvàothành.HầuCảnhcảgiận,đíchthânđếndướichânthànhđốcchiến. VươngTăngBiệncũngthânchinhrađầuthànhchỉhuyphòngthủ.Đôibênđềuthươngvong
nặngnề.TiêuDịchlạisaitướngHồTăngHựudẫn2vạntinhbinh,5000thiếtkỵtăngviệnchoBaLăng.HầuCảnhđượctin,liềnpháiđạitướngNhiệmƯớcđingănchặn. HầuCảnhđánhthành2thángvẫnkhônghạđược,quânsĩthươngvong,ốmđauđãquánửa.
HầuCảnhthấydùnglụcquânthấtbại,bènđiềuđộngthủyquânđếncôngpháthủythànhBaLăng. ChiếnthuyềntrênhồĐộngĐìnhđậusansát,HầuCảnhdùngthuyềnlớntấncôngmãnhliệt
thủythành.Quângiữthànhanhdũngchốngtrả,tênbắnnhưmưa,khiếnquânHầuCảnhtiếnlênkhôngnổitrongkhilươngthựcđãcạn,khôngchiếmđượcBaLăngthìchếtđói.HầuCảnhgiậndữ thét lớn: “Đốt,đốt,phảiđốt!”.Quânsĩ chất cỏ, rơm lênchiến thuyền, châm lửarồinươnggióđẩychotrôivềphíathủythành. Nàongờđúnglúcđógióđôngnamđộtngộtnổilên,mấychụcchiếnthuyềnnhưđànrồng
lửatrôingượcvềphíahạmđộicủaHầuCảnh.Quânsĩvộiquaythuyềnnétránh,nhưngcácthuyềnlửarấtnhẹ,cứtrôibăngbăngtới,lửabénvàohạmđội.Quânsĩhoảngloạnnhảyxuốngnướcthoátthân.MấyvạnthủyquâncủaHầuCảnhphútchốctiêutan.HầuCảnhkinhhoàngrờithuyềnlênbờ,lạiđượctintướngNhiệmƯớcđãbịbắt,quâncủaHồTăngHựuđãtớigầnBaLăng. Lúcấy,VươngTăngBiệnlạidẫntướngsĩtrongthànhxôngra,HầuCảnhngayđêmđóphải
đốtdoanhtrạimàchạy. VươngTăngBiện thừa thắng truykích, lấy lạiSínhChâu.TrậnBaLăng, chủ lựccủaHầu
Cảnhbịdiệtquánửa,đànhphảirútvềKiếnKhang.SaukhivềKiếnKhang,HầuCảnhcảmthấychẳngcònđượctồntạilâunữa,bèngiếtGiảnVănđế,tựxưngHánđế. Tháng3nămsau,VươngTăngBiệnkéoquânvềKiếnKhang.HầuCảnhkhôngđịchnổi,phải
bỏchạy.VươngTăngBiệnđuổitheo.DọcđườngHầuCảnhbịngườianhvợgiếtchết. “Dĩhỏatácônggiảminh,dĩthủytácônggiảcường.Thủykhảdĩtuyệt,bấtkhảdĩđoạt”
Dùnglửahỗtrợquânđộitiếncôngthìhiệuquảrõràng.Dùngnướchỗtrợquânđộitiếncông
thìthếcôngthêmmạnh.Nướccóthểchiacắtđịch,nhưngkhôngthểlàmđịchbịmấtquânnhu,vậttư.
TriệuNangTửquyếtdùngnướclũđánhTríBá ĐầuthờiChiếnQuốc,mọiquyềnhành lớncủanướcTânnằmtrongtaybốndònghọTrí,
Triệu,NguỵvàHàn,trongđóhọTrícóthếlựclớnhơncả.SongđạiphuTríBávẫncholàchưađủ,lúcnàocũngmuốntiêudiệt3dònghọkiađểđộcchiếmquyềnhành. NămChuTrinhĐịnhvươngthứ14(năm455trướcCôngNguyên)TríBámượndanhnghĩa
nhàvuađòi2họNguỵ,Hànphảihiến100dặmđấtvàhộkhẩuchocôngquĩ,lấydanhnghĩalàđểtăngcườnglựclượngchoquốcgia,thựcchấtlàđểlàmsuyyếu2dònghọkia.NguỵHoàntửvàHànKhangtửvìsợdònghọTrímàphảimiễncưỡngchấphành, Tiếpđó,TríBálạisaingườiđếndinhhọTriệu,yêucầuTriệuNangtửhiếnđất.TriệuNang
tửcựtuyệtthẳngthừng:“Đấtđailàcủatổtiêntruyềnlại,đâudễdànghiếnchongườikhác?”. TríBácảgiận,liềnyêucầuhaidònghọHàn,NguỵcùnghọTrítiếnđánhhọTriệu,sauđósẽ
chiabađấtđaihọTriệumàhưởng. HaihọHàn,TriệusợTríBá,khôngdámcôngkhaiphảnđối,đồngthờicũnghyvọngđược
chiamộtphầnđấtđaicủahọTriệu,nêncũngđemquântheoTríBátiếncôngđấtTriệu. TriệuNangtửbiếtkhôngđịchnổi3họkia,vộidichuyểngianhânđigấpngàyđêmđếnTấn
Dương,làđấtmàTriệuvươngngàytrướclàTriệuGiảntửphongtặnghọTriệu,sauđólầnlượtđược2ngườicótàigiúphọTriệucaiquảnlàĐổngAnvàDoãnPhong.TấnDươngthànhtrìkiêncố,lươngthựcdồidào,đượcdânủnghộ.NgheTriệuNangtửtớitrămhọđềuranghênhtiếp. Ítlâusau,binhmã3họkiakéotớivâykínthànhTấnDương.TríBáchỉhuyviệcđánhphá
thành. TriệuNangtửlệnhchotướngsĩchỉcốthủ,khônggiaochiến:Mỗilầnquân3họtiếncông,
quântrênthànhlạibắntênranhưmưa,đẩyđốỉphươngphảilui. Sau hơn 1 năm phòng thủ, trong thành đã dùng hết tên. TriệuNang tử rất lo. Gia thần
TrươngMạnhĐàmnói:“Ngàytrước,khiĐổngAnVuquảnlýTấnDương,đãchobọcđồngcáccâycộttrongcung,naycóthểbócralàmmũitên,còncánhtênthìdùnglauhoặccànhcây...”.TriệuNangtửcảmừng,huyđộngthợmộccùngmọingườithamgiachếtạovôsốcungtên.QuândânTấnDươngđồngtâmhiệplựcbảovệthành,binhmã3họkiavâyđánhhơn2nămvẫnkhônghạnổi. Chiếntranhkéodài,TríBánónglòngsốtruột.NgàynọTríBácùngtùytùnglênnúiLong
Sơnởphíatâybắcquansátđịahình,thấysôngTấnThủytừxachảytới,vòngquamộtđoạn
sátthànhTấnDươngrồichảyđi,liềnnảyraýđịnhgâyngậplụtchothànhTấnDương. TríBáhạlệnhđắpđậpởphíathượngduTấnThủy,tạonênmộthồchứanướckhổnglồ,lại
đàomộtdòngkênhthôngvàophíatâynamthànhTấnDương.Đồngthờiởphíangoàidoanhtrạicủaquânsĩbaovâythànhđắpmộtconđê,phòngkhichongậpthànhTấnDươngthìquânsĩcủaTríBákhôngbịlụtởbênngoài. Côngtrìnhvừaxongthìbắtđầumùamưa,trờiđổmưalớnnhiềungàyliền,nướcsônghồ
dângcao.TríBáhạ lệnhpháđập,nướcđổnhưthácvàothànhTấnDương.ToànthànhTấnDươngngậplụt,trămhọđànhleolênnócnhàtránhnước.Nhưngquândântoànthànhthàchếtđuốichứquyếtkhôngđầuhàng.Binhsĩđứngtrêntườngthànhcao6thướcchưabịngậpnướcmàphòngthủ.TriệuNangtửthốtlên:“ĐâvlànhờcôngđứccủaDoãnPhongđốivớidânngàytrướcđây!”.RồiquaysangnóivớigiathầnTrươngMạnhĐàm:“Lòngdântuyđoànkết,nhưngnếunướcdângcaonữa,chẳnglẽđểtấtcảmọingườiphảichếthaysao?”.TrươngMạnhĐàmđáp: “Tôi xemchừng2họHàn,Nguỵbịbuộcphải xuấtbinh theoTríBá, chứ thực tâmhọkhôngmuốnvậy.Xinchúacôngchođóngnhiềuthuyền,bè,mảng,chuẩnbịtácchiếntrênmặtnước,đểtôiđigặp2họHàn,Nguỵmộtchuyến”. Cùnglúcấy,TríBáđangngồichungxevớiHànKhangtửvàNguỵHoàntửđixemtìnhhình
nướclụt.TríBáthấymựcnướcngàymộtdângcao,thìđắcýnói:“Hômnaytamớithấycóthểdùngnướctiêudiệtmộtquốcgiacủakẻkhác”.Đoạnphálêncườihahả. HànKhangtửvàNgụyHoàntửđưamắtnhìnnhau,ngầmhiểuýcủaTríBáđịnhnóirằng
nướccũngcóthểnhấnchìmAnẤpvàBìnhDương.Haingườicămgiậnnhưngkhôngdámhémiệng,phảigượngcười. Tốihômấy,TrươngMạnhĐàmlénrangoàithànhgặpHànKhangtửvàNguyHoàntử,nói:
“Tụcngữcócâu“môihởrănglạnh”,họTriệunếubịdiệtvong,thìhaihọHàn,Nguỵcũngsẽchịuchungsốphận.Monghaivịsuyxétchokỹ”. HànKhangtửvàNguỵHoàntửđáp:“Thựcrachúngtôicũngbiếtnhưvậy,chỉesựviệcbại
lộ thì đại họa sẽ ập tới ngay”. TrươngMạnhĐàmnói: “Chỉ có ba chúng ta, làm sao bại lộđưựe?”.Thếlà3ngườihẹnngàygiờhợpsức3họtiếncôngTríBá. Tốingàythứ3,haihọHàn,Nguỵliênkếtgiếtbọnlínhcanhđê,rồipháđêchonướctrànvào
doanhtrạiquânTríBá. TríBáđangngủ,giậtmìnhtỉnhdậy,hốthoảngbỏchạy.QuânhaihọHàn,Nguỵgiápcông,
TriệuNangtửcũngtừtrongthànhđánhra.QuânTríBáđạibại,TríBábịgiết,họTríbịdiệt.Lịchsửgọiđólàvụ“BahọdiệtTrí”.TừđóquyềnhànhnướcTấnởtrongtay3họTriệu,Nguỵ,Hàn. “Phùchiếnthắngcôngthủ,nhibấttukỳcônggiả,hung,mệnhviếtphílưu”
Phàmđãthắngtrận,chiếmđượcthànhấp,màkhôngcủngcốchiếnquả,thìrấtnguyhiểm,
LýTựThànhkhôngcủngcốchiếnquả,đểmấtthiênhạ NămMinh SùngTrinh thứ17 (năm1644) ngày19/3, LýTựThànhđược LưuTônMẫn,
NgưuKimTinh,TốngHiếnSách...tháptùng,kéonghĩaquânnôngdânĐạiThuậnvàothànhBắcKinh.Trămhọtrongthànhđổrađườngnghênhđón. Saukhiđộingũvàotrongthành,LýTựThànhdừngngựatrướccửa“ThừaThiên”,nơingày
trướcmìnhtừnglàmmãphuởđó,naynhớlạichuyệnxưacảmkháivạnphần,bỗnggiươngcungbắn,mũitêntrúngtấmbiểntreokhiếnnóđổnghiêng,tượngtrưngtriềuđìnhhủhạicủaChuMinhvươngđãsụpđổ. Saukhisắpđặtmọicôngviệctriềuchính,LýTựThànhloổnđịnhlòngdânvàtrậttựxãhội
trongkinh thành.Trướchết ra thông cáo: “ChínhquyềnĐạiThuận3nămkhông thu thuế,khônggiếtmộtngườidân”.Trămhọvuimừngbáotinchonhaubiết. Đồngthờinghiêmcấmquânsĩxâmphạmdânchúng.Có2binhsĩcướpbóccủadânbịbắt
đemrachỗđôngchặtchântayđểlàmgươngchokẻkhác. Tiếpđó,pháingườitiếpquảnvàthanhlýcácnhamôncủatriềuđình.Trừcácđạithầntừ
hàngtamphẩmtrởlên,tấtcảnhữngquanchứccònlạitựbáochứcdanhđềuđượcxemxétlưudụng. Nhữnghoàngthânquốcthíchvàđạithầnchuyênquyềnthìtùytộimàxử.Ngàythứ3sau
khivàothànhthìxửchémThànhQuốccôngChuThuầnThần.2ngàysaulạixửtộihơn200viênquankhác.Sauđómọisinhhoạttrongthànhđãtrởlạibìnhthường.Trămhọbắtđầuancưlạcnghiệp. LýTựThànhlạipháiquanviênđitiếpquảnchínhquyềnởcácđịaphương.Đếnđầutháng4,
chínhquyềnĐạiThuậnđãcaiquảngiànửađịaphậntoànquốc,phíađôngđếnSơnĐông,phíatâyđếnCamTúc,NinhHạ,phíabắcđếnVạnLýTrườngThành,phíanamđếnHoàiHàvàbờbắcTrườngGiang. Tìnhhìnhthuậnlợikhiếncáclãnhtụnghĩaquânnôngdânsinhrakiêucăng,khinhđịch,cho
rằngchỉcầncửhànhđạilễlậpngôihoàngđếthìsẽbìnhđịnhđượcthiênhạ.Quanvănởkinhđôliềnrasứcchuẩnbịchongàylễđó.NgưuKimTinhnhư1vịtểtướng,ngàyngàytiếpđãikháchkhứa,đồnghương,hạnhữulinhđình. LưuTônMẫnđứngđầucácvõquanvộiđịnhrachếđộđónggóptrợlươngchoquânđội.
Phàmhếtthảyquanlạicũởkinhđô,tùychứctướclớnnhỏ,đềuphảiđónggóp,nhiềuthìmười
vạn,ítthỉvàingànlạngbạc.Kẻnàokhôngnộpsẽbịtrakhảo,đánhđập. TừBắcKinh,kiểunộpbạcấymauchónglannhanhđicácđịaphương.Hếtthảyquanlạicũ,
sauđếncácthươngnhân,đềubịtướcđoạttàisảnngàymộttànkhốc,ngườingườiđềuoánthán. Cáccấpthủlĩnhnghĩaquânchẳngloviệcchínhtrị,chỉlođithubạc.LýTựThànhpháthiện
hậuquảnguyhạicủachếđộđó.Ngày8/4đíchthânralệnhphảithảhếtnhữngngườibịbắtgiữvìkhôngnộpđủbạc.Saulệnhnày,việctướcđoạttàisảnởkinhđôcógiảmhẳnnhưngởcácđịaphươngthìlạibiếndạngtinhvihơn. Hànhđộngngangngượccủamộtsốthủlĩnhnghĩaquâncóảnhhưởngtrựctiếpđếnkỷluật
quânđội.Hiệntượngbinhsĩphạmluậtngàycànglanrộng. LýTựThànhtuysinhhoạtgiảndị,quantâmđếncảnhkhổcựccủadânchúng,đầuthángTư
cótriệutậpcácphụlãoởBắcKinhvàvùngngoạivitớithămhỏitìnhhình,nhưngcuốicùngôngcũngchỉởtrongcung,khôngnắmđượcmọihànhvibạongược,saitráicủacấpdưới. LúcnàytổngbinhNinhViễnlàNgôTamQuếvàtổngbinhSơnHảiQuanlàCaoĐệvốnđồng
ýquithuậnLýTựThành,nayđangdẫnquânvềkinhđôđểtriềukiếnvànhậnchứcmới.GiữađườngNgôTamQuếhaytinnghĩaquânbắtquanlạinộpbạc,bắtbớđánhđậphọ,phụthâncủamìnhcũngbịđánhchết,áithêlàTrầnViênViênbịLưuTônMẫncướpđoạt,thìcảgiận,kéoquântrởsangphíađông. SaukhichiếmlạiSơnHảiQuan,NgôTamQuếlấydanhnghĩa“báothùchovuacha,bảovệ
lợiíchdântộc”đềnghịtậpđoànnhàThanhMãnChâuhợpbinhvớimìnhtiếnvềBắcKinh. LýTựThànhđượctin,vộitriệuquanviênvănvõthươngnghị,cửLưuTônMẫn,LýQuáđem
quânlấylạiSơnHảiQuan,nhưng2tướngnàychỉmuốnhưởnglạc,khôngchịuđi,LýTựThànhbấtđắcdĩphảithânchinhxuấtquân. ĐốivớitậpđoànthốngtrịnhàThanhtừlâumuốnxâmnhậpnộiđịa,LýTựThànhvốnthiếu
cảnhgiác,lầnnàylạikhôngngờNgôTamQuếcâukếtvớiquânThanhcùngđếnxâmphạm.LýTựThànhchỉđem6vạntinhbinhđinghênhchiến,kếtquảbịthuato. Ngày26/4LýTựThànhrútvềBắcKinh,quânThanhđuổitheo.LýTựThànhlệnhchoLưu
TônMẫn,LýNham,LýQuá,ĐườngThôngliênhợpbinhmườitámdoanhchốngcự. Ngày28quânnôngdânlạithuato,LýTônMẫnbịthươngchạyvề,quânThanhvàNgôTam
Quếtiếnsátđếnkinhthành. LúcnàytầnglớpđịachủởxungquanhthànhBắcKinhlũlượttổchứclựclượngvõtrangmà
tậpkíchquânnôngdân.Nộibộquânnôngdânlạichiarẽ,đasốtướnglĩnhmuốnluivềQuanTrung.TrongtìnhhìnhquânThanhvàNgôTamQuếliêntiếpuyhiếp,LýTựThànhvộivãlàmlễxưngđếngày29/4.
Saukhikếtthúcđạilễlênngôi,LýTựThànhthôngcáonhândântoànkinhthànhđilánhnạnđểtránhbịquânThanhtànsát. Sớmngàyhômsau,sauvỏnvẹn42ngàytiếnvàokinhđô,LýTựThànhdẫnquânĐạiThành
vộivãditảnkhỏiBắcKinhrútvềphíatây.CuộckhởinghĩanôngdânoanhliệtthờiMinhmạtcủaLýTựThànhtừcaotràothắnglợiđếnđâyđivàoconđườngthấtbại. “Chúabấtkhảdĩnộnhihưngquân”
Vuakhôngthểvìgiậnmàphátđộngchiếntranh.
LưuBịvìgiậnmàđánh,thuatoởDiLăng CuốithờiĐôngHán,sautrậnXíchBích,TàoTháotạmthờihòahoãnvớiTônQuyềnvàLưu
Bị.MâuthuẫngiữaTônQuyềnvàLưuBịtráilại,ngàycàngtrởnênsâusắc,nhấtlàviệcTônQuyềnchoquânchiếmKinhChâu,giếtQuanVũ,khiếnLưuBịcảgiận,khôngthểkhôngbáothùchongườiemkếtnghĩaQuanVũ. Tháng7/221,saukhixưngđế,LưuBịkhôngnghelờikhuyêncủaGiaCátLượngvàTriệu
Vân,đãdốcđạibộphậnbinhmãphátđộngcuộcchiếntranhđạiquimôchốngĐôngNgô. TônQuyềnhaytin,mấylầnsaingườisanggặpLưuBịcầuhòađềubịcựtuyệt.Lúcnàyở
ĐôngNgô,cáctướngnhưChuDu,LỗTúc,LãMông...đềuđãchết,TônQuyềnđànhcửTrấnTâytướngquântrẻtuổilàLụcTốnlàmđạiđôđốc,cùngcáctướngChuNhiên,TừThịnh,HànĐang,TônHoàn...đem5vạnquânchốngLưuBị.. VănvõbáquanĐôngNgôdịnghịrấtnhiềuvềviệcLụcTốnđượccửlàmđạiđôđốc.Cóvị
bảoLụcTốnchưacódanhvọng,khóchỉhuynổi.CóvịnóiLụcTốnchưađủtàinăng,khôngthểđảmđươngtrọngtráchthốngsoái.TônQuyềnbiếtrõLụcTốnlàngườitrunghậu,tàinăngxuấtchúng,vẫnkiênquyếtgiaotrọngtráchthốngsoáichoông.ĐểđềcaouyquyềnchoLụcTốn,TônQuyềntrướcmặtbáquanvănvõ,traobảokiếmchoôngvànói:“Việcởtriềuđìnhdotrẫmlo liệu,việcngoàimặt trận,dokhanhtoànquyềnđảmtrách.Kẻnàokhôngtuân lệnh,khanhcứviệctiềntrảmhậutấu”.LụcTốnxúcđộngnhậnkiếm,từbiệtTônQuyền,dẫnquânthủybộratiềntuyến. Lúcnàylàtháng2/222,LưuBịđemhơn4vạnbinhmãthủybộliêntiếpthắngtrận,tiếnsâu
vàođấtNgôhơn500dặm,đãtớigầnHaoĐình,đồngthờibaovâyđộiquântiênphongTônHoàncủaĐôngNgôởhuyệnDiĐạo. SaukhiquânĐôngNgôđếnHàoĐình,cáctướngđềnghịLụcTốngấppháibinhcứuviện
TônHoàn.LụcTốnđãnắmchắctìnhhìnhmặttrận,cóchủđịnhsẵn,nênnói:“TướngquânTônHoànvốnđượcbinhsĩquýmến,chắcchắnsẽgiữvữngthànhDiĐạo,takhỏicầncứuviện.ĐợiquântađánhbạiquânThục,DiĐạotựkhắcsẽđượcgiảivây”. CáctướnglạiđềnghịnghênhchiếnngayvớiquânLưuBị.LụcTốnnói:“QuânThụctiếnsâu
vàođấttaliềnmấytrămdặm,nhuệkhíđanghăng.Lụcquânlạiđangchiếmlĩnhvùngđấtcao,rấtkhóđánhbạichúngngay.Nếutađánhkhôngthắngsẽlàmnhụtmấtsĩkhícủaquânta,bấtlợichođạicục.Hãykhíchlệtướngsĩrasứcphòngngự,chờthờicơhànhđộng”. Cáctướngnghevậy,ngoàimiệngkhôngdámnóigì,nhưngtrongbụngchorằngLụcTốnsợ
địch,aicũngbấtbình.QuânLưuBịnhiềulầnkhiêuchiến.LụcTốnranghiêmlệnhcấmgiao
chiến.Đôibêncứthếcầmcựtừtháng2đếntháng6. LưuBịmuốnthắngnhanh,liềnnghĩramộtkế,chotướngNgôBandẫnmấyngànquângià
yếuđếnchỗbãiđấtbằngphẳngsátdoanhtrạiquânĐôngNgômàhạtrại,cònmìnhthìđemtámngàntinhbinhnhânđêmtốiramaiphụcởhẻmnúi,đểNgôBandụđịchvàođó. NgôBanhạtrạixong,đemmộtsốbinhđếntrướcdoanhtrạiquânĐôngNgôkhiêuchiến,
chửibớithậmtệ.TướnglĩnhĐôngNgôcảgiận,xinrađánh.LụcTốnthảnnhiênnói:“XéthànhvicủaquânThục,rõràngcógiankế.Cácvịcứnhẫnnạichờxemchúngsẽgiởtrògìnữa!” LưuBịchờhaingày,biếtđốiphươngkhôngmắcmưu,đànhrútquânkhỏihẻmnúi.Lầnrút
quânnàybịtướnglĩnhĐôngNgôpháthiện,bấygiờhọmớiphầnnàotinphụcLụcTốn. Bấygiờđanggiữamùahènóngbứcdịthường.ThủyquânThụckhôngchịunổinắngnóng,
luônmiệng ta thán.LưuBịđànhcho lính thủyrời thuyền lênbờ, liênkếtvới lụcquân, tìmnhữngnơicókhesuối,rừngcâymàđónghơn40quândoanhsuốtdảiDiLăng,đểtránhnắngnóng. LụcTốnthấychiếntuyếncủaquânThụcbịdàntrảinhưvậy,binhlựcquáưphântán,quân
sĩthìmỏimệt,tinhthầnsasút,chorằngthờicơphảncôngđãtới,bènthảophươngántácchiếngửivềTônQuyềnxinphêchuẩn,trongđócóviết:“DiLănglàyếuđịayếthầu,mấtchỗnàysẽđedọaKinhChâu.LầnnàynhấtđịnhchúngtacóthểchiếmlạiKinhChâu.QuânThụcvớithủybộcùngtiếntakhóđốiphó.Naythủybinhbỏthuyềnlênbờ,doanhtrạidàntrải,tacóthểđánhbạichúng...”.TônQuyềnxemxong,vuimừngnói:“Cótướnglĩnhthếnày,trẫmantâmrồi!” Hômấytrờirấtnóngbức,LụcTốntriệutậpchưtướngtuyênbốkếhoạchxuấtbinhphá
quânThục.Cáctướngvừanghethìngạcnhiên,nghingại,đềuchămchămnhìnLụcTốn.LụcTốnnói:“LưuBịlàngườithôngminh,cókinhnghiệmtácchiến,mưukếđađoan.Khimớiđếnđây,thủybộcùngtiến,quânkỷnghiêmminh,sĩkhíhănghái,hơnnữađạiquântiếnsâuvàođấtNgôchỉmuốnbáothù,muốnmauchiếnthắng.Lúcđótakhônggiaochiếnlàđểtránhchỗmạnhcủađịch”. Thấychưtướngchămchúlắngnghe,LụcTốntiếp:“NayLưuBịchothủyquânlênbờ,rõ
ràngđểtránhnắng,nhưnglàmthếthìbinhlựcphântán,lòngquânchánnản,tinhthầnhăngháibanđầuđãhếtcảrồi.Đâychínhlàthờicơrấttốtchoquântatiếncông”.Cáctướngnghephântíchcólý,đềuthánphụcLụcTốnnhìnxatrôngrộng. Đểbảođảmchắcthắngchocuộcphảncông,LụcTốncho1đơnvịnhỏđánhthămdòmột
quândoanhcủaquânThục.Quatrậnđó,LụcTốnthấyrõtìnhhìnhcụthểlàquânThụcđóngdoanhtrạiliêntiếpnhauvenrừngdày,bènquyếtđịnhdùnghỏacôngdiệtđịch. LụcTốnhạlệnhbinhsĩdùngthuyềnchởcỏkhôvàcànhcây,trongmỗibócủi,cỏđềucóđặt
chấtdẫncháy(lưuhoàng,tiêuthạch,…)mauchóngchởđếncácđịađiểmquiđịnh.Lạilệnhchoquântrênbộmỗingườichuẩnbịmộtbócỏ,khiđếngầndoanhtrạiđịchthìchâmlửa,lựagió
némvào.Némxonglạitớiđịađiểmquiđịnhnhậntiếpbókhác(dothủyquânđểsẵn...) Sẩmtối,mấyngànquânNgôđộtnhiênxuấthiệntrongcánhrừngcódoanhtrạiquânThục.
Phútchốc,mấychụcquândoanhliêntiếpcủaquânThụctừđôngnamđếntâybắccùngbốccháy.Gióthổilàmchocảkhuvựchoáthànhbiểnlửa. QuânThụckhôngđềphòng,tứcthờirốiloạn.QuânNgônươngthếlửamàtiếncông,tiêu
diệt.LụcTốnlạipháiChuNhiên,HànĐangvâyNhaiHươngđểchặnđườngrútcủaquânThục. HaitướngTrươngNam,PhùngTậphộvệLưuBịtrốnchạy,gặpngaytướngNgôTừThịnh,
HànĐangngănchặn.Đôibênkịchchiến,2tướngTrươngNam,PhùngTậpbịgiết,LưuBịtếngựachạyvềhướngMãYênSơn. QuânNgôtruykích,xácquânThụcngổnngangkhắpnơi.LưuBịchạyđếnMãYênSơn,Lục
Tốnđuổi theochoquânvâychặtvànổi lửa tứbề.LưuBịđànhdẫntànbinhbại tướngmởđườngmáuphávây,chạyvềphíatây.LụcTốnliềnchiếm“yếthầu”DiLăng.QuânNgôđuổigấp,LưuBịmaynhờtướngPhóĐồngđichặnhậu,liềuchếtcảnđịch,mớichạythoát Tronglịchsửchiếntranhcổđại,trậnDiLănglàminhchứnghùnghồnvềhậuquảtaihạicủa
việcvuachúavìgiậnmàdấybinh,vàvềhiệuquảcủahỏacông. “Tướngbấtkhảdĩuẩnnhichíchiến”
Tướnglĩnhkhôngthểvìuấthậnnhấtthờimàxuấtquântácchiến.
DươngHuyềnCảmvìgiậnmàđánh,bạitrậnbỏmạng TùyDạngđếDươngQuảngsaukhilênngôi,chẳngnhữngxahoacựcđộ,bắtdânnộpsưu
caothuếnặng,màcònchiêubinhmãimãliênmiênchinhchiến.Năm612,DươngQuảngtrưngdụnghơntrămvạnbinhmãcảnướctiếnđánhCaoLệ,kếtquảthảmbại.Hơn30vạnquânvượtquaLiênHàtácchiến,trởvềchỉcònvỏnvẹnngót3.000người. DươngQuảngbấtchấpdânchúngđóikhổ,kiệtquệvìsưuthuếvàchiếntranh,thángGiêng
nămsaulạiđiềubinhmãcảnướcđánhCaoLệ.Trướckhixuấtchinh,DươngQuảnglệnhchoĐạivươngDươngHựuở lạiTâykinhTràngAn,ViệtvươngDươngĐồngở lạiĐôngđôLạcDương.Vìhaivươngnàycònnhỏtuổi,lạiủynhiệmchoHìnhbộthượngthưVệVănThắngvàDânbộthượngthưPhànTửCáilàmtrợthủchohaivương. LễbộthượngthưDươngHuyềnCảmphụtráchvậnlươngtạiLêDương,làconcủakhaiquốc
côngthầntriềuTùylàDươngTố.DươngHuyềnCảmcămhậnDươngQuảng.ThừacơDươngQuảngviễnchinh,nhândânoánghét,DươngHuyềnCảmbèntổchức8000dânphudấybinh. DươngHuyềnCảmbànkếvới2emtrailàDươngHuyềnĐình,DươngTíchThiệnvàLýMật.
LýMậtcũnglàhậuduệquýtộc,chịuơndàycủaDươngTố.DươngHuyềncảmvừagặpLýMậtthìhaingườilậptứctrởnênthânthiết.LýMậtnói:“Cóthượngsách,trungsáchvàhạsách”.DươngHuyềncảmhỏi:“Thượngsáchthếnào?”. LýMậtđáp:“DươngQuảngviễnchinhLiêuĐông,namlàbiểnlớn,bắccórợHồhùngmạnh
(chỉtộcĐộtQuyết),ởgiữachỉcó1đườnghiểmluivề.Nếutatiếnđếnchiếmcứnơihiểmyếu,chặnđường rút về,CaoLệbiết tin sẽđánhphía sau.Nhưvậy chỉ1 tháng làquânTùy cạnlương,quầnsĩhoặcđầuhàng,hoặcbỏđi.TakhôngcầnđánhcũngbắtđượcDươngQuảng.Đólàthượngsách”. DươngHuyềnCảmnói:“Xinhỏitrungsách?”.LýMậtđáp:“QuanTrunglàgiaođịatứxứ,tuy
VệVănThăngtrấngiữ,nhưngkhôngđángngại.Tađemquântiếnsangphíatây,đừngđánhcácthànhdọcđườngmàkéothẳngđếnTràngAn,cốthủởĐồngQuanhiểmyếumàtừtừdựngnghiệplớn”. DươngHuyềnCảmlạihỏi:“Cònhạsách?”.LýMậtđáp:“Chọnbinhsĩtinhnhuệđigấpngày
đêm,tậpkíchLạcDươngtừđóhiệutriệubốnphương.ChỉePhànTửCáiởđấyđãbiếttin,cóđềphòngtrước.Nếuquântađánhthành,trongtrămngàykhônghạđược,quânviễnchinhvềkịp,thìhậuquảkhólường”. DươngHuyềncảmnghexong,cườinói:“Hạsáchcủaôngmớichínhlàthượngsách,Dương
Quảngviễnchinh,giaquyếnbáquanvănvõđềuởLạcDương.Nếutachiếmđược,đủkhiếnlòngquândaođộng.Hơnnữa,ôngbảolàtiếnchiếmTràngAnmàkhôngđánhcácchâuhuyện,thìlàmsaochứngtỏuylựccủaquânta?”. Tháng6/613,DươngHuyềnĐìnhdẫn1000quântiênphong,đạiquântheosau,tiếnthẳng
tớiLạcDương.Dọcđườngnhândânlũlượthưởngứng,gianhậpđộingũ,thanhthếngàymộtmạnh. QuânđếngầnLạcDương,PhànTửCáiquảnhiênđãbiếttin,sớmđềphòng.DươngHuyền
Cảmcôngphálâungàyvẫnchưahạđược.DươngHuyềnCảmbènchiaquânđicướpcácquậnhuyệnxungquanh,chiếmHuỳnhDương,HổLáo...Quanviêntriềuđìnhcùnggiaquyếnlũlượtđầuhàng.BinhmãcủaDươngHuyềnCảmlêntớihơn10vạnngười. DươngHựuởTràngAnngheĐôngĐônguycấp,liềnlệnhchoHìnhbộthượngthưVệVăn
Thắngđem4vạnquânứngcứu. DươngQuảngđangvâyđánhLiêuĐôngnghetin“DươngHuyềnCảmlàmphản,ĐôngĐô
nguycấp”,vộikéoquântrởvề,pháiHổbônlangtướngTrầnLăngtiếnđánhLêDương,TảdựcvệđạitướngquânVũVănThuật,HữuhậuvệtướngKhuấtĐộtThôngđicứuĐôngĐô. TướngTùylàLaiHộNhiđóngquânởĐôngLaichuẩnbịvượtbiểnđánhCaoLệ,nghetin
LạcDươngbịvây,cũngvộiđemquânvềcứu. TảvõhầuđạitướngquânLýTửHùngđangởtrongquânDươngQuảngđểlậpcôngchuộc
tộilúcnàybènbỏchạysangtheoDươngHuyềnCảm. TrungtuầnthángBảy,KhuấtĐộtThông,VũVănThuậtlầnlượtvềtớiHàDương.
DươngHuyềnCảmđemquânchặnđánh,đểviệnbinhkhông thểvượtsông,hộihợpvới
PhànTửCáivàVệVănThắng. PhànTửCáibiếttin,liềnđemquânxuấtthànhtậpkíchdoanhtrạiquânDươngHuyềnCảm.
Việnbinhthừacơvượtsôngmàtới.VệVănThăngcũngtừphíađôngđánhlại.DươngHuyềnCảmchiaquânđốiphóhaiphía,tìnhthếbấtlợi.DươngHuyềnCảmtriệuLýMậtvàLýTửHùngđếnbàncáchđốiphó.DươngTửHùngnói:“ViệnbinhkéovềĐôngĐôngàymộtnhiều,quântacàngđánhcàngthua,khôngnênởđâylâu.ChibằngtiếnthẳngvàoQuanTrung,mởkhoVĩnhPhongphátchẩnchodânnghèo,tranhthủlòngngười,cóthểdễdànglấyđượcđấtTamPhụ,sauđótiếnsangphíađôngtranhthiênhạ”. LýMậtnói:“ChúngtanênphaotinlàNguyênHoằngTựvớirấtnhiềuquânsĩthủởHoằng
HóacũngđãnổidậychốngTùy,rằngNguyênHoằngTựcócửngườiđếnđónquântavàoQuanTrung,làmvậycóthểkhiếnchoquântayêntâm”. DươngHuyềncảmchấpnhậnkiếnnghịcủahaingười,hạlệnhbỏvâyĐôngĐô,dẫnđạiquân
chạytớiĐồngQuan.
KhiđạiquânđingangquathànhHoằngNông,tháithúDươngTríởđónóivớithuộchạ:“DươngHuyềnCảmbiếtviệnbinhsắpđuổitới,vộichạyvềQuanTrung.Nếuđểhắnđithoát,thìsaunàykhóbềkhốngchế.Tanêndùngkếngăntrởđểviệnbinhđuổikịphắn”.ĐoạnDươngTríđứngtrênđầuthànhchửibớiDươngHuyềnCảm.DươngHuyềnCảmcảgiận,lậptứcthayđổikếhoạch,choquânđánhthành. LýMậtcan:“Dùngbinhquýởthầntốc,tacầntiếngấpsangphíatây.Huốnghồđịchđang
đuổiphíasau,saolạidừngởđây!ChưatớiđượcĐồngQuan,phíasaukhôngcóchỗphòngthủ,rấtnguyhiểm”.DươngHuyềnCảmđanggiậndữ,muốnbắtDươngTríchokỳđược,nênkhôngchịunghetheo,hạlệnhđốtcổngthành. DươngTríđãsớmđềphòng,cũngchođốtlửatrongcổng.Lửatrongngoàicùngbốccao,
quâncủaDươngHuyềnCảmkhôngsaotiếnvàotrongthành. ThànhHoằngNôngnhỏnhưngkiêncố,DươngHuyềnCảmđánh3ngàyvẫnkhônghạnổi.
Chợtcóthámmãphibáo:“Quânđịchđãđuổitớisaulưng”.DươngHuyềnCảmđànhbỏvâyHoằngNông,chạyvềphíatây.Nhưngbâygiờđãmuộn.CuốicùnggầntớiĐồngQuanthìbịđuổikịp. DươngHuyềnCảmvừađánhvừalui,1ngàythualiền3trận,cuốicùngbịđánhtan,chỉcòn
hơn10kỵbinhhộvệchạyvềphíaThượngLạc(huyệnThương,ThiểmTây).Saurốt,ngườingựađềurãrời,chỉcònDươngHuyềnCảmvàemlàDươngTíchThiệnchạybộmàtrốn.2anhemđiđược1đoạn,DươngHuyềnCảmtựliệukhóthoái,bènbảoem:“Anhrấtđaulòng,ânhậnvìkhôngnghelờingườitrungtín,nónggiậndẫntớithấtsách,hỏngviệc.Anhkhôngthểđểngườitalàmnhục,xinemhãygiếtanhđi”.DươngTíchThiệnkhócròng,giếtanhrồitựsát,nhưngchưachết,bịđốiphươngđuổitheobắtđược.
THIÊNXIII:DỤNGGIÁN Phàmhưngsưthậpvạn,xuấtbinhthiênlý,báchtínhchiphí,cônggiachiphụng,nhậtphí
thiênkim,nộingoạitaođộng,đãiưđạolộ,bấtđắcthaosựgiả,thấtthậpvạngia.Tươngthủsổniên,dĩtranhnhấtnhậtchithắng,nhiáitướclộcbáchkim,bấttriđịchchitìnhgiả,bấtnhânchichídã,phinhânchitưởngdã,phichúachitádã,phithắngchichúadã.Cốminhquânhiềntướng,sởdĩđộngnhithắngnhân,thànhcôngxuấtưchúnggiả,tiêntridã.Tiêntrigiả,bấtkhảthủưquỉthần,bấtkhảtượngưsự,bấtkhảnghiệmưđộ,tấtthủưnhân,triđịchchitìnhgiảdã. Cốdụnggiánhữungũ:hữuhươnggián,hữunộigián,hữuphảngián,hữutửgián,hữusinh
gián.Ngũgiáncâukhởi,mạctrikỳđạo,thịvịthầnkỷ,nhânquânchibảodã.Hươnggiángiả,nhânkỳhươngnhânnhidụngchi.Nộigiángiả,nhânkỳquannhânnhidụngchi.Phảngiángiả,nhânkỳđịchgiánnhidụngchi.Tửgiángiả, vi cuống sựưngoại, lệnhngôgián tri chi,nhitruyềnưđịchgiándã.Sinhgiándã,phảnbáodã. Cố tamquânchi thân,mạc thânưgián, thưởngmạchậuưgián, sựmạcmậtưgián.Phi
thánhtríbấtnăngdụnggián,phinhânnghĩabấtnăngsửgián,phividiệubắtnăngđắcgiánchithực.Vitai!Vitai!Vôsởbấtdụnggiándã.Giánsựvịphát,nhitiênvăngiả,giándữsởcáogiảgiaitử. Phàmquânchisởdụckích,thànhchisởdụccông,nhânchisởdụcsát,tấttiêntrikỳthủ
tưởng,tảhữu,yếtgiả,môngiả,xánhânchitínhdanh,lệnhngôgiántấtsáchtrichi. Tấtsáchđịchnhânchigiánlaigiánngãgiả,nhânnhilợichi,đạonhixáchi,cốphảngiánkhả
đắcnhidụngdã.Nhânthịnhitrichi,cốhươnggián,nộigiánkhảđắcnhisửdã;nhânthịnhitrichi,cốtửgiánvicuốngsự,khảsửcáodịch;nhânthịnhitrichi,cốsinhgiánkhảsửnhưkỳ.Ngũgiánchisự,chúatấttrichi.Trichitấttạiưphảngián,cốphảngỉánbấtkhảbấthậudã. TíchÂnchihưngdã,YDoãntạiHạ;Chuchihưngdã,LãNhatạiÂn.Cốduyminhquânhiền
tướng,năngdĩthượngtrívigiángiả,tấtthànhđạicông. Thửbinhchiyếu,tamquânchisởthịnhiđộngdã.
Dịchnghĩa:
Phàmdấybinhmườivạn,đemquânđixangàndặm,nhữngphítổnmàtrămhọvàcôngquĩ
phảigánhchịumỗingàytiêutốnngànvàng,tiềntuyếnhậuphươngđềuchấnđộngkhôngyên,dânphucũngphảibônbanhọcnhằn,cóđếnbảychụcvạnhộkhôngthểtậptrungsứcloviệcchínhcủamìnhlàcanhtác,làmăn.Đôibênchốngchọinhaumấynămđểtranhmộtngàychiếnthắng,nếumỗibênlạitiếctướclộcvàtiềncủa,khôngchịutrọngdụnggiánđiệpđểdòxéttìnhhìnhđịch,dođóthấttrận,thìđólàsựbấtnhâncùngcực.Hạngngườinhưthếkhôngthểlàm
tướnglĩnhchỉhuyquânđội,khôngđánglàmkẻphòtáchoquốcgia,cũngchẳngphảilàngườiquyếtđịnhthắnglợi.Vuasángsuốt,tướnghiềnlươngsởdĩxuấtquânlàchiếnthắng,thànhcônghơnngườilànhờbiếttrướctìnhhìnhđịch.Muốnbiếttrướctìnhhìnhđịch,khôngthểcầuxinqủythần,khôngthểdựavàoứcđoán,khôngthểdùngđộsốvậnhànhcủatrời,trăng,saođểkiểmchứng,màphảidùngngười,phảikhaitháctừnhữngngườinắmđượctìnhhìnhđịch. Có5phươngthứcdùnggiánđiệplàhươnggián,nộigián,phảngián,tửgián,sinhgián.Sử
dụngđồngthời5phươngthứcnàysẽkhiếnkẻđịchkhôngthểbiếtquimôdùnggiánđiệpcủata,đâylàphươngphápsửdụnggiánđiệpthầndiệukhóđoán,làphápbảothắngđịchcủanhàvua.Hươnggiánlàsửdụngngườidân,dânlàngởnướcđịchlàmgiánđiệp.Phảngiánlàsửdụnggiánđiệpcủađịchlàmgiánđiệpchota.Tửgiánlàtạoratìnhbáogiả,rồithôngquagiánđiệpcủatacàiởbênđịchmàchuyểnchogiánđiệpcủađịch,khiếnkẻđịchbịlừa,mộtkhisựviệcbạilộ,giánđiệpcủatakhóbềthoátchết.Sinhgiánlàngườimàtaphảiđithámthínhcóthểsốngsóttrởvềbáocáotìnhhìnhđịch. Chonêntrongquanhệmậtthiếtvớiquânđội,khôngaimậtthiếthơngiánđiệp,khôngai
đượchậu thưởnghơngiánđiệp,khôngcóviệcnàobímậthơnviệcdùnggiánđiệp.Khôngthôngminhtuyệtđỉnhthìkhôngthểsửdụnggiánđiệp.Khôngnhântừkhẳngkhái,khôngthểchỉhuygiánđiệp.Khôngsuytínhtinhtường,sâuxathìkhôngthểphânbiệttintứcgiánđiệpcungcấplàthậthaygiả.Vidiệuthay!Vidiệuthay!Thờinào,nơinàocũngcóthểsửdụnggiánđiệp.Côngtácgiánđiệpcònchưatiếnhànhmàcôngviệcđãbịtiếtlộ,thìcảgiánđiệplẫnkẻbiếtđượcbímậtấyđềuphảiđemgiết. Phàmcầnđánhđạoquânnào,cầnchiếmthànhnào,cầngiếtkẻnàocủađịch,ắtphảibiết
trướchọtêncủachủtướng,taychânthântín,kẻtruyềntin,kẻgáccửa,kháchkhứa...làai,phảilệnhchogiánđiệpcủatadòxétchotườngtận. Địchthểnàocũngpháigiánđiệpsangdòxétquânta.Tacầnpháthiệngiánđiệpcủađịch,
muachuộc,khoảnđãi,dẫndụhọ,sauđóthảhọtrởvề,nhưvậylàtasửdụngđượcphảngián. Thôngquaphảngián,hiểuđượctìnhhìnhđịch,thìhươnggián,nộigiáncũngsẽphụcvụcho
ta.Thôngquaphảngiánhiểuđượctìnhhìnhđịch,thìcóthếdùngtửgiánchuyểntìnhbáogiảchokẻđịch.Thôngquaphảngiánhiểuđượctìnhhìnhđịch,thìcóthểdùngsinhgiánấnđịnhtrướcthờigiantrởvềbáocáotìnhhìnhđịch. Sửdụng5loạigiánđiệp,ngườiđứngđầuđấtnướcphảibiếtvànắmvững.Biếtđượctình
hìnhnàyhaykhônglànhờsửdụngphảngián,chonênkhôngthểkhôngthưởngchophảngiánthậthậu. XưanhàÂnmạnhlênlànhờYDoãnlàmgiánđiệpởbênnhàHạ,hiểubiếtnộitìnhnhàHạ.
NhàChumạnhlênlànhờLãNhalàmgiánđiệpởbênnhàÂn,hiểuhếtnộitìnhnhàÂn.Chonênvuasángsuốt,tướnghiềnlàphảibiếtdùngngườithôngminhsiêuviệtlàmgiánđiệpthìnhấtđịnhsẽthànhcônglớn.Đâylàcôngtáctrọngyếutrongviệcdùngbinh,toànbộquânđộidựavàotìnhhìnhđịchdogiánđiệpcungcấpmàquyếtđịnhhànhđộngquânsự.
Tómtắtnộidung: Thiênnàychủyếubànvềtínhchấtquantrọngcủaviệcsửdụnggiánđiệptrongchiếntranh,
tiếnhànhdòxétchiếnlượctìnhhìnhđịch;xácđịnhcácloạigiánđiệp,đặcđiểmvàphươngphápsửdụnggiánđiệp. Tôntửchủtrươngngườichỉđạochiếntranhắtphải“biếtngườibiếtta”.Muốn“biếtngười”,
điềuquantrọnglàbiếtchínhxáctìnhhìnhđịch,hiểurõ,nắmchắctìnhhìnhquânsựvàchínhtrịcủađốiphương.Màmuốnđạtmụcđíchấy,thìquantrọngnhấtlàsửdụnggiánđiệp,tiếnhànhtrinhsátchiếnlược.Tôntửvạchrõ,sovớichiphírất lớncủachiếntranh,thìviệcsửdụnggiánđiệplàtốnkémnhỏmàhiệuquảlớn,chonênphảitíchcựcsửdụng.Cònnếutiếctiềncủa,tướclộc,coinhẹcôngtácgiánđiệp,nhắmmắthànhđộng,dẫnđếnthấtbại,thìđólàsự“bấtnhâncùngcực”. Trêncơsởluậnchứngtầmquantrọngcủaviệcsửdụnggiánđiệp,Tôntửđưaranguyêntắc
vàphươngphápthựcthitrinhsátchiếnlược.Ôngchiagiánđiệplàm5loại:hươnggián,nộigián,phảngián,tửgián,sinhgián,phântíchcụthểđặcđiểmvàcôngdụngcủatừngloại.Ôngchủtrươngsửdụngđồngthờicảnămloại,trongđólấy”phảngián”làmchính,với3nguyêntắcquanhệmậtthiết,trọngthưởngthậthậuvàbímậttuyệtđối.Đồngthờinêura3điểm“trítuệ,nhânnghĩa,vidiệu”đểpháthuyuylựccủaviệcsửdụnggiánđiệp.CuốicùngTôntửnêuvídụthànhcôngtronglịchsử,từđótiếntớikhẳngđịnhđịavịvàýnghĩacủaviệcsửdụnggiánđiệp. “Minhquânhiềntướng,sởdĩđộngnhithắngnhân,thànhcôngxuấtưchúnggiả,tiêntridã”
Vuasángsuốt,tướnghiềnlươngsởdĩxuấtquânlàchiếnthắng,thànhcônghơnngười, là
nhờbiếttrước.
ViLýKhoandùnggiánđiệp,diệttrừtướngđịch CuốithờiNamBắctriều,BắcChuVõđếVũVănUngchỉmuốnthôntínhBắcTề,thốngnhất
TrungNguvên,cửdanhtướngViLýKhoantrấnthủđấtNgọcBíchtrọngyếu,chờcơhộitiếncôngBắcTề. ViLýKhoanbiếtưuáithuộchạ,giỏidùngngười,giỏisửdụnggiánđiệp,thuthậptìnhbáo.
ÔngpháigiánđiệpthâmnhậpBắcTề,muachuộcnộigiánđểhọhếtlòngvìông,vìthếcósựviệcnàoquantrọngxảyraởBắcTề,ôngđềukịpthờihaybiết. DanhtướngBắcTềlàHộcLuậtQuanganhdũngthiệnchiến,lậpnhiềuchiếncông.Tháng
9/569,quânBắcChuđánhNghiDương.HộcLuậtQuangđem3vạnquâncứuviện,đánhluiquânBắcChu.HộcLuậtQuangsợViLýKhoantừNgọcBíchtiếncôngBìnhDương,nêntăngcườngphòngthủNghiDương,rồitrởvềphươngbắc. Năm571,HộcLuậtQuangxây13thànhởbắcLâmPhần, trongvòng500dặmđất.ViLý
KhoantừNgọcBíchđemquântiếncông,bịHộcLuậtQuangđánhbại. Cũngnămđó,BắcChuchoquânđánh9thànhởNghiDương.HộcLuậtQuangđem5vạn
quâncứuviện,đánhlớnvớiquânBắcChuởchânthànhNghiDương,thắngto,lấylại4thành,bắthơnngànngười,rồikéoquântrởvề.ViLýKhoanrấtlo,tínhcáchloạitrừHộcLuậtQuang. Ítlâusau,cógiánđiệpvềbáo:“SauđạithắngởNghiDương,HộcLuậtQuangtrênđườngtrở
vềnhậnđượclệnhcủahậuchủBắcTềlàCaoVũbảoôngchobinhsĩgiảitán.HộcLuậtQuangnghĩrằngbinhsĩchưađượcbanthưởng,bènmộtmặtbímậtgửibiểuvềhậuchủ,xinpháisứgiảđếnúylạo,mộtmặtkéoquântrồvề”. NhưnghậuchủCaoVĩchậmtrảlời.HộcLuậtQuangkéoquânvềngàymộtgầnkinhđômà
vẫnchưathấysứgiảtới,đànhtạmchoquândừnglạiđợilệnh. HậuchủthấyHộcLuậtQuangkéoquânvềgầnkinhđôthìhoảngsợ,vộipháisứgiảratuyên
đọcchỉdụbanthưởngcônglao,giảitánquânsĩ,đểHộcLuậtQuangvàotriều.Mấythángsau,thìphongchoHộcLuậtQuanglàmTảthừatướng. Lạicógiánđiệpvềbáo:HộcLuậtQuangrấtcămhậnhaiviênsủngthầncủahậuchủ.Một
têngọiTổĐĩnh,từngphạmtộibịchọcmùhaimắt.SauCaoVĩlênngôilạisửdụngTổĐĩnhlàmThượng thưhữubộcxa,quyềnhànhrất lớn.NayHộcLuậtQuang làmTả thừa tướng,hàmDươngvương,rấtcămghétTổĐĩnh. TổĐĩnhbiếtHộcLuậtQuangghétmình,bènmuachuộcngườihầucậncủaHộcLuậtQuang,
vàhỏingườiấy: “CóphảiTả thừa tướngghét ta lắmkhông?”,ngườiấyđáp: “Saukhiquan
thượngnhậnchức,Tảthừatướngđêmđêmthườngthởdàinói:“Ngườimùcầmquyềntrongtriều,quốcgiasắpdiệtvongđếnnơirồi!”. ViênsủngthầnthứhailàMụcĐềBà,contraicủanhũmẫuCaoVĩ.MụcĐềBàtừngcầuhôn
vớicongáicủaHộcLuậtQuang,bịôngcựtuyệtthẳngvìôngcoihắnlàhạngtiểunhânđắcý.Mộtlầntrongtriều,CaoVĩđemđấttốtởTânDươngthưởngchoMụcĐềBà.HộcLuậtQuangliềnphảnđối:“Sốruộngđấtấyvốnlànơitrồnglươngthảonuôimấyngànchiếnmãđểchuẩnbikhicầnlàcóngay,nayđemthưởngchoMụcĐềBàthìsẽhạichoquânvụ!”. Vìlẽđó,TổĐĩnhvàMụcĐềBàđềucămhậnHộcLuậtQuang.
ViLýKhoannắmđượctìnhhìnhấy,chorằngcókẽhởđểlợidụng.Bènnghĩracâu“Caosơn
bấtthôitựbăng,khôimộcbấtphùtựcử”(ýlà:vuaBắcTềhọCao(CaoVĩ)sẽbịlậtđổ,HộcLuậtQuang-chữHộcgồmbộMộcđivớichữHộcthànhchữKhôi-sẽxưngđế)rồipháigiánđiệpđemcâuđósanggieorắcbênBắcTề. TổĐĩnhngheđượccâunàythìcảmừng,bènnghĩthêmvàicâuchửimìnhvàchửimẹcủa
MụcĐềBàliềnvàocâutrên,rồichotrẻemhátnhưhátđồngdaongoàiđường. MẹcủaMụcĐềBàlànhũmẫucủaCaoVĩ,điềukhiểncácthịnữtrongcung,cóquyềnhành
lớn.MụcĐềBànghemấycâukiabènmáchvớimẹ.BànàybènmờiTổĐĩnhtớibàncáchđốiphó.Ba người đemviệc này tâu với CaoVĩ, nói: “NhàHộc LuậtQuangmấyđời đều là đạitướng,uydanhlẫylừng.Bàivètrênthậtđángsợ!”,CaoVĩtrùtrừchưaquyết. Không lâu, lại cóngườibímậtdâng thư,nói lần trướcHộcLuậtQuang tâychinh trởvề,
hoàngthượngchoôngtagiảitánbinhsĩ,vậymàôngtavẫncứđemquânvềgầnkinhthành,mưuđồlàmphản,sauviệcchưathànhmớichịubãibinh.Trongtưdinhcủaôngtagiấunhiềubinhkhí,tôitớđôngmấyngàn,thânquyếnthườngbímậtluitới,nếukhôngsớmdiệttrừ,hậuquảsẽkhólường. Nghenhắcchuyệncũ,CaoVĩhoảngsợ,cảmthấyHộcLuậtQuangthậtđángngờ,loôngta
sắpmưuphản,bènlậptứcchogọiTổĐĩnhtớibàn. TổĐĩnhbàykế:CaoVĩthưởngchoHộcLuậtQuangmộtcontuấnmã,đồngthờihẹnrằng
hômsausẽcùngôngcưỡingựađidungoạndãynúiphíađông.HộcLuậtQuangđượctriệubèntớinhậnngựa,bịlừavàomộtchỗvàbịgiếtchết. ViLýKhoanhaytinđó,lậptứctâuvớivuaBắcChucửbinhđánhBắcTề.ThếlànămBắcChu
KiếnĐứcthứ6(năm577)đạiquânBắcChuđánhBắcTề.BắcTềnộichínhthốinát,khôngcótướnggiỏi,nhanhchóngbịdiệtvong. “Tiêntrìgiả,bấtkhảthủưqủythần,bấtkhảtượngưsự,bấtkhảkiểmưđộ,tấtthủưnhân,tri
địchchitìnhgiảdã” Muốnbiếttrướctìnhhìnhđịch,khôngthểcầuxinquỷthần,khôngthểdựavàoứcđoán,không
thểdùngđộsốvậnhànhcủatrời,trăng,saođểkiểmchứng,màphảidùngngười,phảikhaitháctừnhữngngườinắmđượctìnhhìnhđịch.
KhổngDungkhaithácngườinắmtìnhhình,dẹpyênAKhê ThờiMinh,trongnhữngnămHoằngTrị(1488-1505),TảphóđôngựsửKhổngDungđảm
nhiệmchứcTuầnphủQuýChâu,nghenóiởThanhBìnhVệcómộtthủlĩnhbộlạcMiêutêngọiAKhêhoànhhànhngangngược,vôcùngtànbạo. KhổngDunghỏigiámquânvàcáctướngxemAKhêlàngườithếnào,thìtoànnghehọtán
dươngAKhê.KhổngDungchorằnghọnóidối,liềnđíchthânđếnThanhBìnhVệxemxét. Tạiđó,KhổngDung tìmmộtquanquânđược tiếng là trung thực, têngọiVươngThông.
KhổngDungdùnghậulễtiếpđãi,hỏiVươngThôngvềtìnhhìnhtrongvùng.VươngThôngkểhếtmọisựthực,nhưngkhônghềnhắcđếnAKhê. KhổngDungbènhỏithẳng:“NgheđồnởđâycótênAKhêvôcùnglợihại.Saoôngkhông
nhắcgìđếnhắn?”,VươngThôngtrầmngâmkhôngđáp.KhổngDunggiụcgiãmấylần,VươngThôngmớithậntrọngnói:“Nếutôikểra,ngàitrịđượchắnthìđólàphúclớnchotrămhọ.Ngàimàkhôngtrịđượchắnthìchẳngnhữngngàimấthếtuytín,màgiaquyếnchúngtôicũngkhóbềsốngsót”. KhổngDungcườigiục:“Ôngcứnóiđi,đừnglo”.VươngThôngđemmọichuyệnliênquan
đếnAKhêrakểlại. NguyênAKhêlàhạngđầutrâumặtngựanhưngkhônngoanmưumẹo,hắncoingườitrong
bộlạcbằngnửaconmắt.HắncómộtđứaconnuôitêngọiAThích,sứcvóckinhngười.Haitênđó,mộtcótrí,mộtcódũng,câukếtvớinhau,coitrờibằngvung,hàngnămbắtdântộcMiêuphảiđónggópchochúngđủmọikhoản,aitráilờisẽbịchúngsáthại.Cácthươngnhânđiquavùngnàyđềubịchúngchotaychâncướpbóc.Khiquanphủchongườiđibắtbọncướp,đềunhờAKhêtrợgiúp,thìhắnđútlótquanphủrấthậu,rồibắtmộtngườiMiêuởxóhẻolánhnàođó,vuchongườiấyăncướpmàgiaonộp.NgườiMiêuởcácnơixaxôihẻolánhrấtsợhắnnênphảitheohắn,coihắnnhưbạochúa. Đốivớigiámquânvàtướnglĩnhcủatriềuđình,AKhênămnàocũnghốilộrấthậuhĩnh.Có
chỗdựaấy,AKhêcàngmặcsứchoànhhànhbạongược.HắncònthườngxuyêngâyxíchmíchgiữangườiMiêuvớiquanphủđểđôibênlàmhạinhau,hắnởgiữathủlợi. Ngheđếnđây,KhổngDunghỏi:“AKhêcâukếtvớiquanphủ,kẻthaymặthắnhối lộvới
quanphủlàai?”,VươngThôngđáp:“Cóhaitên,mộtlàVươngTăng,mộtlàtổngkỳTrầnThụy.Ngàikhốngchếđượchaitênấythìmớithànhcôngđược”.
Hôm sau, các tướng tới yết kiến,KhổngDungnói: “Tôimuốn chọnmột viên quan tuầntrongsốcácvị”.Đoạnôngquansáttừngngười,rồichỉVươngTăng,nói:“Vịnàycóthểđược”.RồiôngbảoVươngTăngởlạibànchuyệnriêng. Khicácquanviênđãravề,KhổngDungđộtngộthỏiVươngTăng:“Ônglàngườichỉhuy,cớ
saodámtưthôngvớibọnđạotặc?,VươngTăngtáimặt,ấpúngphânbua.KhổngDungnói:“HàngnămAKhêhốilộchoquantrên,ngươiđềubớtxénnhiềutiềncủa,nếungươicònchốicãi,tasẽtheoluậthìnhkhépngươivàotộichết!”,VươngTăngnghevậyvộiquìxuốngvanxin.KhổngDungnói:“Ngươiantâm,tachophépngươilậpcôngchuộctội.NgươicóthểbắtAKhêđemvềđâyđượckhông?”. VươngTăngnói:“AKhêmưumẹoquỉquyệt,AThíchdũngmãnhhơnngười,phảicótrợthủ
mớiđốiphónổi”.KhổngDungbảoVươngTăngđềcử,VươngTăngđáptốtnhấtlàtổngkỳTrầnThụy.KhổngDungliềnbảoVươngTăngđigọiTrầnThụytớingay. KhổngDung lại thẩmvấnTrầnThụyhệtnhưthẩmvấnVươngTăng.TrầnThụy lénnhìn
VươngTăng,VươngTăngnói:“Ngàituầnphủđãbiếthếtmọichuyệnrồi,ôngcứthựcmàkhai!Ngàihứachochúngtalậpcôngchuộctội,chúngtaphảitậnlựcbắtAKhêvềquián!”.TrầnThụybảoviệcđóchẳngdễlàm.KhổngDungnói:“Khôngcầnvội.2ngườichỉcầndụAKhêrakhỏisơntrại,tasẽcócáchbắtđượchắn!”.TrầnThụyđànhbằnglòng. NgườiMiêucóphongtụcchọitrâu.VươngTăngvàTrầnThụydựavàođóbènnghĩramột
kế.Họtìmmộtcontrâutokhoẻvàđẹp,buộcởbênđường,rồichohơnmộttrămquânmaiphụcởcáclùmcâyxungquanh.Bốtríxong,TrầnThụytiếnvàosơntrạigặpAKhê.Đôibênngồiuốngrượu,đềcậpviệcchọitrâu.TrầnThụybènnóivừathấyởngoàiđườngcómộtcontrâutuyệtvời.AKhêhỏi:“Nếuđúngnhưngàikểthìhaylắmtôinhấtđịnhphảibắtnóđemvềđây”.TrầnThụynói:-“Tôingóbộnókhôngphảilàcủangườivùngnày,chỉsợkhóépđượcnómangvàotrại”.ĐoạnkhuyênAKhêdắtmộtcontrâurađấuthử.AKhêđứngdậycùngAThíchcưỡingựalùamộtcontrâurađường.Đếnnơi,ngắmcontrâukiaquảnhiênlàmộtcontrâuquý. Haicontrâuchuẩnbịtưthếchọinhau,bỗngcóngườitớibáo:“Cóquantuầntới!”.Trần
ThụybiếtđóchínhlàVươngTăng.AKhêthìcười:“ÔngVươngấythậtkhéomòđầugối”.TrầnThụynói: “Quan tuầnđếnxemxét sơn trại, chúng taphải theo lệđón tiếp,huốnghồ lại làngườiquen!”,AKhê,AThíchđịnhphóngngựađiđón,TrầnThụyvộinói:“Đóntiếpquantuầnphảibỏkiếmlại,kẻoquantrôngthấythìkhôngđúngphép!” AKhê,ÁThíchchẳngchútnghingại,cởibaokiếmđểlạirồiđiđónVươngTăng.Nàongờ
VươngTăngvừatrôngthấyđãlớntiếngtráchcứ:“Tađếnxemxétsơntrại,cácngươikhôngdọndẹpnhàkháchđón tiếp, lại chạyrađây làmgì?”,AKhê,AThíchđangđịnhchâmchọcVươngTăngvài câu,bỗngVươngTăngnổigiận thét: “Cácngươi tưởng takhônggôcổ cácngươiđượcchăng?”.Tứcthìphụcbinhtràntới.AThíchtuysứclựchơnngười,taykhôngcũngđánhngãhàngchụcngười,songcuốicùngcũngbịtróigôlạinhưAKhê.
VươngTăng,TrầnThụydùngxeápgiảihaitênvềQuýDương,báotinvuichoKhổngDung.AKhê,AThíchbịxửcựchìnhtrướccửachợ.Từđó,vùngThanhBìnhVệmớitrởnênyênổn. “Nộigiángiả,nhânkỳquânnhânnhidụngchi”
Nộigiánlợidụngquanlạicủađịchlàmgiánđiệpchota.
TầnVươngdùngnhiềuvàngmuagiánđiệp,díệttrừLýMục NămTầnvươngChínhthứ18(năm229trướcCôngNguyên)TầnvươngDoanhChínhlệnh
chođạitướngVươngTiễnvàDươngĐoanchiaquânlàmhaiđạođánhTriệu. VươngTiễn tiếnđánhTỉnhKinh (tâyTỉnhKinh,HàBắc),TỉnhKinh lập tứcbịvâyhãm.
TriệuvươngvộicửVõAnquânLýMục,tướngquânTưMãThượngđemhaiđạoquânđichốngcựquânTần. VõAnquânLýMụclàvịtướngtrứdanhcủaTriệutiếpsauLiêmPha,chuyênlophòngthủ
biêncươngphíabắccủanướcTriệu,từngđánhthắngHungNô,LâmHồ,ĐôngHồ,giữyênbờcõiphươngbắcmườimấynămliền. 4nămvềtrước,khiTầnđánhTriệu,LýMụctừngchỉhuyquânphảncông,đánhbạiquân
TầnởPhìHạ(tâynamCảoThành,HàBắc).TriệuvươngvôcùngcaohứngnóivớiLýMục:“KhanhtrídũngsongtoànkhôngthuagìBạchKhởicủanướcTần!”,nhânđóphongchotướcVõAnquân. NhưnglầnnàygặplãotướngVươngTiễncủaTần,tuyđôibêngiaochiếnnhiềulần,LýMục
vẫnchưathắngnổi.Đôibêngiằngcohơn1năm. LúcnàymưusĩcủaTầnđượccàiởnướcTriệulàVươngNgaonhậnđượcmậtlệnhcủaTần
vươnghoạtđộng trở lại. VươngNgao tớiđại doanh củaVươngTiễn, nói: “Theoý củaTầnvương,xinlãotướngquânviếtchoLýMụcmộtbứcthưcầuhòa.Tôisẽcócáchlàmchohắnthấtbại”. VươngTiễnlĩnhhộiýđồcủaTầnvương,saisứgiảsangdoanhtrạiLýMụcđềnghịgiảng
hòa,LýMụccũngpháingườimangthưtrảlời,đồngýđàmphán.Thếlàsứgiảđôibênqualạiđểthươnglượngvềcácđiềukiệnhòađàm. Đồngthời,VươngNgaoởkinhđônướcTriệukhẩntrươnghoạtđộng.VươngNgaotừngkết
giaovớisủngthầncủaTriệuvươnglàQuáchKhai, lúcnàyđãtrởthànhmộtnhânvậtquantrọng,hầunhưngàynàoVươngNgaocũngtớidinhphủthămQuáchKhai.Naybiếuvàng,bạc,maitặngbáuvật,QuáchKhaithíchgì,VươngNgaonhanhchóngthỏamãn,trởthànhbạntâmgiaochícốt. Mộthôm,VươngNgaohỏiQuáchKhai:“NướcnhàlâmnguycóphảicóngườikhuyênTriệu
vươngchomời lãotướngLiêmPhatáixuất trận,cùngLýMụcchốngTầnthìphải?”.QuáchKhai lắcđầu: “NướcTriệucònhaymất làmộtchuyện, tôivớiLiêmPhasuốtđờicămghét
nhau,tôiquyếtkhôngđểchoLiêmPhacòndịptrổtài”. Hômsau,VươngNgao lại tớiphủQuáchKhai,bímậtrỉ tai: “LýMục lén lútbàntínhvới
VươngTiễn,hẹnnhausaukhidiệtTriệusẽchoLýMụclàmđạivương”. QuáchKhaithấyđâylàcơhộiđểđượcthưởngcông,bèntâungayvớiTriệuvương.Nhàvua
tỏýnghingờ,QuáchKhaiđềnghịchongườiđiquansát. TriệuvươngpháisứgiảtớiđạidoanhLýMục,quảnhiênthấygiữaLýMụcvàVươngTiễn
thườngcóthưtínqualạivớinhau. Triệuvươngnghĩthầm:“LýMụcphòngthủbiêncươngbaonăm,từngđánhbạikẻđịchxâm
phạm biên cươngmườimấy lần, sao lần này không đánh nổi vài vạn binhmã của VươngTiễn?”.Thìrahắnnuôiýđồlàmphản!BènpháisứgiảđếntruyềnlệnhchoLýMục:“ThăngTriệuSonglàmđạitướngthayLýMụcchỉhuyquânđội”. LýMụcthởdài:“ĐúnglàtalạiphảinhưLiêmPha!ÔngbiếtTriệuSongkhôngphảilàđốithủ
củaVươngTiễn,nênkhôngchịutraoquyền,màđòiyếtkiếnnhàvua.SứgiảvốnlàtaychâncủaQuáchKhai,bènhạlệnhLýMụcphảibàngiaongayquyềnlực. LýMụcbuộcphảirờiđạidoanh,đêmấyởquántrọuốngrượugiảisầu,buồnbãngẫmnghĩ:
“Vềgặpnhàvuacũngvôích,chibằngtasangtheonướcNgụycònhơn”.Rồiôngsayrượungủlịm.ĐúnglúcấyTriệuSongsaingườitìmbắtLýMụcmangvềquândoanhgiếthại. Năm228trướcCôngNguyên,VươngTiễnbiếtLýMụcđãchết,lậptứctiếncông.Dothay
chủtướng,tinhthầnquânTriệuchánnản,TriệuSongkémcỏi,bịtửtrận,quânTriệuđạibại.QuânTầnthừathắngtiếnđếnkinhđôHàmĐancủaTriệu. “Phảngiángiả,nhânkỳđịchgiánnhidụngchi”
Phảngiánlàsửdụnggiánđiệpcủađịchlàmgiánđiệpchota.
NhạcPhidùngphảngián,phếtrừLưuDự ThờiNamTống,nămKiếnViêmthứhai (năm1128)quânKimtiếnđánhphíanam,vây
thànhTếNam,TriphủTếNamlàLưuDựbịquânKimmuachuộc,bèngiếttướngphòngthủlàQuanThắng,mộtmìnhlénrahàng,thànhtêngiặcbánnước. NămKiếnViêmthứ4(năm1130),quânKimtrướcsaubalầnxâmlượcphíanam,nhưng
đềugặpsựchốngtrảquyếtliệt.ThủlĩnhquânKimthấychỉdùnglựclượngquânsựthìkhótiêudiệtNamTống,nêntháng9nămđóbènphongchoLưuDựlàmhoàngđếbùnhìncủanước“ĐạiTề”,nhằmđemchứctướcbổnglộcthậtcaođểdụhàngcáctướnglĩnhquânTống. LưuDựhàmơnquânKim,camtâmlàmchósănchogiặc,rasứcdụdỗ,lôikéonhiềukẻbán
nướcvô liêmsỉ,hoạtđộngtạivensôngHoàiHàvàvùngTâyKinhLạcDươngđốidiệnvớiquânTống,trởthànhmộtchướngngạilớnchocuộckhángchiếnchốngKim. Tháng8/1137,TốngCaoTôngkhôngchấpnhậnkếhoạchchốngKimcủadanhtướngNhạc
Phi,chỉchoNhạcPhiđóngquânGiangChâuđểnếuhaivùngGiang,Chiếtbịnguythìđembinhcứuviện.NhạcPhikhôngbằnglòngvớiviệcđó,ngàyđêmtínhcáchtiếncôngquânKim. NhạcPhiđượcbiếtLưuDựxunịnhđạitướngChiêmHãncủanướcKimlàcháucủaKim
Tháitổ,màconthứtưcủaKimTháitổlàTônBật(tứcKimNgộtThuật)lạirấtghétLưuDự.NhạcPhichorằngcóthểlợidụngmâuthuẫngiữaTônBậtvàLưuDựđểtrướchếttrừbỏLưuDự. VừahaythuộchạbắtđượcmộttêngiánđiệpcủaTônBật.NhạcPhitruyềnlệnhgiảihắnđến
trướctrướng.Tênkiaphủphục,runnhưcầysấy,khôngdámngẩngmặtlên. NhạcPhinhìnqua,lậptứcquátmắng:“NgươicóphảilàTrươngBânđóchăng?Tasaingươi
đếnnướcĐạiTềhẹnvớiLưuDựđánh lừaTônBật,khôngngờngươiđibiệtmất tăm!Vậyngươiđãlàmnhữnggì?”. Tênkiachẳnghiểuđầucuatainheogìcả,chỉsợbịgiết,nênấpúngchưabiếttrảlờirasao.
NhạcPhilạinói:“Talạisaingườithứ2điĐạiTề,LưuDựđãđồngýmùađôngnàysẽhợpbinhvớita,dụTônBậtđếnThanhHà.Tahỏingươi,tạisaongươilạitráilệnhtamàkhônggửithưbáotingìhết?” TêngiánđiệplúcnàymớihiểuNhạcPhiđãnhậnlầmhắnvớigãTrươngBânnàođó,bèn
nhânđóđưađẩy,mạonhậnTrươngBân,rốirítvanxin:“Tộiconđángchết,xintướngquânthamạng...” NhạcPhithấykếđãổn,liềnviếtluônmộtphongthư,hẹncùngLưuDựhợpmưugiếtTôn
Bật,sauđónhétvàomộtviênsáp,nóivớitêngiánđiệp:“Lầnnàytathachếtchongươi,ngươihãymangthưnàyđigặpLưuDự,hỏichorõthờihạn.Đimaurồitrởvềchonhanh,khôngđượcnhưlầntrước”. Đoạnsailínhrạchđùitêngiánđiệp,nhétviênsápbọcthưvàotrong,đoạnnói:“Nhấtthiết
khôngđượctiếtlộviệccơmậtnày!”. Têngiánđiệpchorằngđãcóđượctintìnhbáoquantrọng,vộitrởvềdoanhtrạiquânKim,
traoviênsápchoTônBật. TônBậtxemxongthư,vừakinhngạcvừagiậndữ,lậptứcchongườiđemthưấyphibáovới
KimHyTôngHoànNhan. KimHyTôngnhớlạicáchđâyíthômmấylầncóngườiđếntốgiácLưuDựvàtểtướngNam
TốngTrươngTuânpháisứgiảqualạihẹnnhauchốngKim.HuốnghồtừkhiquânKimdựng“nước”ĐạiTềlànhằmđểôngvuabùnhìnLưuDựlàmchỗđệmchốngNamTốngchoquânKimđượcnghỉngơi,khôngngờtừđómấylầnphảiviệntrợchoLưuDựmàLưuDựvẫnchẳngnêncơmcháogì. Nghĩđếnđây,KimHyTôngliềnchophépTônBậtcùngNguyênNhanXươnglấydanhnghĩa
tiếncôngGiangNam,đemquânđếnBiệnKinh. TônBậtlấydanhnghĩa“cóviệckhẩncấp”mờiLưuDựrangoàithànhthươngnghị,nhânđó
bắtLưuDựmangvềgiamởđấtKim.LưuDựbịphếtruấtngôivuabùnhìn,ngụyquyềnĐạiTềtừđócáochung. “Tửgiángiả,vicuốngsựưngoại,lệnhngôgiántrichi,nhichuyểnưđịchgiándã”
Tửgiánlàtạoratìnhbáogiả,rồithôngquagiánđiệpcủatacàiởbênđịchmàchuyểncho
giánđiệpcủađịch,khiếnkẻđịchbịlừa,mộtkhisựviệcbạilộ,giánđiệpcủatakhóbềthoátchết.
LệThựcKỳ2phenlàm“tửgián” NămTầnNhịthếthứ3(năm7trướcCôngNguyên),LưuBangdẫnđạibinhđánhpháVũ
Quan,tiếnđếncửaảicuốicùngởphíađôngkinhđôHàmDươngcủanướcTầnlàNhiêuQuan. NhiêuQuanphíasaudựavàonúicao,haibênphíatrướcváchđádựngđứng,địathếhiểm
trở,khôngchiếmđượcảinàythìkhóbềtiếncôngHàmDương.LưuBangđịnhđiềuhaivạnbinhmãđểđánhpháNhiêuQuan. MưusĩTrươngLươngcanngăn:“QuânTầnhiệncònnhiềulựclượng,khôngthểcoithường.
Thầnnghenóitướnggiữảilàconmộtgãđồtể,hắnlàkẻthamlợi.Tanênpháingườimangnhiềuvàngbạcđếndụhàng”. LưuBangnghecó lý,bènmờiQuảngdãquânLệThựcKỳtới,nói: “Việcquantrọngnày,
phiềntiênsinhlogiùmmớixong”.LệThựcKỳvânglệnh. LưuBanglạitheokếhoạchcủaTrươngLương,saiquânđicắmđầycờtrêncácngọnnúi
phíatrướcNhiêuQuanđểnghibinh. HômsautướngsĩquânTầnnhìnthấykhắpcácngọnnúiphíatrướccắmđấycờxíquân
Hán,bấtgiácrùngmìnhkinhsợ.Chợtcóquânbẩmbáo:“QuânHáncửsứthầnLệThựcKỳđếnxingặp”.Tướnggiữảiliềnhạlệnhmờivào. LệThựcKỳbàyravôsốvàngbạcchâubáu,tướngTầnthíchthúramặt,hỏi:“VìsaomàHán
lạihậuđãitanhưvậy?”.LệThựcKỳđáp:“Chúacôngtôingheđạidanhcủatướngcông,cóchúttặngvậtgọilàtỏlòngtônkính,muốnkhuyêntướngquânvìthiênhạtrừhại,cùngchúngtôitiếnđánhHàmDương.Giảnhưtướngquânkhôngđápứng,thìtôiđànhđemtặngvậttrởvề.Ngoàikiasẵncómấychụcvạntinhbinhđợilệnh.Chúacôngchúngtôilàmtheophép“tiênlễhậubinh””. TướngTầnluônmiệngđồngý,nguyệndẫnđườngquânHántiếncôngHàmDương.
LệThựcKỳlậptứccáotừtrởra.LưuBangcảmừng,bảoLệThựcKỳsangNhiêuQuanước
hẹnphốihợpvớitướngTần.Lúcnày,TrươngLươngngồibênliềnnói:“Khôngđược!”. LưuBangngạcnhiên.TrươngLươngnói:“HiệntạichỉcómộtmìnhtướngTầnđồngýhàng,
lỡsĩtốtkhôngtuânlệnhythìrấtnguyhiểm!” LưuBangtrầmngâmmộtlát,hỏi:“Vậyphảilàmsao?”.TrươngLươngđáp:“Thừacơđịch
chuẩnbịminhước,khôngđềphòng,tabấtngờtậpkíchthìnhấtđịnhthắng”.ThếlàLưuBanglệnhchođạitướngChuBộtdẫnquânvòngrasaunúi,bímậttậpkíchNhiêuQuan.
SaukhiLệThựcKỳvề,tướngTầnchophépquânsĩnghỉngơi,antâmchờđạidiệnquânHán
sanglậpminhước.KhôngngờđộtngộtbịmộtcánhquânHántừsaulưngtậpkích,lậptứcrốiloạn. ChuBộtxôngthẳngvàodoanhtrạiquânTần,giếtchếttướngTầncònngơngác.Chủtướng
bỏmạng,quânTầnlũlượtđầuhàng. LưuBangdễdàngchiếmNhiêuQuan.NămHánCaoTổ thứba (năm204), cuộcchiếnở
TrungNguyêntrởnênácliệt,LưuBanglệnhHànTínđiđánhTềvươngĐiềnQuảng. LệThựcKỳlạimuốnlậpđạicông,bènkhuyênLưuBang:“NayđãbìnhđịnhxongYên,Triệu,
chỉcònTề.NướcTềđấtrộngngườiđông, lắmmưunhiềumẹo,dùđạivươngpháimấyvạnbinhmã,trongvòngnửanămcũngchưachắcđãdiệtđược”. LưuBangnghĩbụng:“Đúngthế,HànTíntuythiệnchiến,nhưngđạiquânđãbịtatriệuhồi,
binhmãđánhTềtoànlàchiêumộởnướcTriệu,HànTíncấtquânđiđãlâumàvẫnchưacótingì...”,bènhỏi:“Tiênsinhcódiệukếgìchăng?” LệThựcKỳđáp:“ThầnxinđemthưcủađạivươngđithuyếtphụcTềvươnghàngHán”.Lưu
Bangnói:“Được!NhânlúcbinhmãcủaHànTínchưađếnđấtTề,phiềntiênsinhlênđườngngaycho”.ThếlàLệThựcKỳmộtlầnnữađilàm“tửgián”. LệThựcKỳđếnnướcTề,TềvươngĐiềnQuảngđềphòngquânHántiếncông,đãpháibinh
đóngởLịchHạtíchcựcphòngthủ.NghenóisứgiảHánxingặp,cũngmuốnnghexemtìnhhìnhthếnào,bènchomờivàothành. LệThựcKỳnóiluôn:“HánSởtranhhùng,đạivươngcóbiếtkếtquảrồiđâysẽnhưthếnào
chăng?”,Tềvươngđáp:“Chẳngbiếtthiênhạsẽtheoai?”. LệThựcKỳnói:“TheoHán!”.Tềvươnghỏi:“Vìsaotiênsinhkhẳngđịnhnhưvậy?”.LệThực
KỳliềnkểviệcHánvươngcùngHạngVũhợplựcđánhTần,rồikếtluận:“HạngVũvôđạo,Hánvươngnhânnghĩa,lòngngườikhắpthiênhạhướngvềHán,đólàýtrời”. ThấyTềvươngtrầmngâm,LệThựcKỳlạitiếp:“NayHánvươngthựctúcbinhcường,nếu
đạivươngtheoHánvương,thìcóthểbảotoànnướcTề.SựtồnvongcủaTềđangởngaytrướcmắt”. Tềvươnghỏi: “Nếu ta theoHán,quânHáncó tiếnđánhhaykhông?”.LệThựcKỳkhẳng
định:“TôiphụngmệnhHánvươngtớiđây,nếuđạivươngthànhtâmtheoHán,tôisẽviết1phongthư,HànTínlậptứcdừngbinhkhôngtiến”.ĐoạnlậptứcviếtthưpháingườimangđigặpHànTín. Tềvươngcảmừng,hạlệnhrútquânphòngthủkhỏiLịchHạ,ngàyngàymởtiệckhoảnđãi
LệThựcKỳ.
LúcnàyHànTíntiếnvềphíađông,dọcđườngđượctinLệThựcKỳđãthuyếtphụcTềvươngtheoHán,địnhdừngquânchờlệnh.MưusĩKhoáiTriệtkhuyên:“TướngquânphụngmệnhtiếncôngnướcTề,mànhàvualạipháigiánđiệpbảoTềvươngđầuhàng,chẳnglẽnaycólệnhbảotướngquândừnglạisao?Huốnghồ,LệThựcKỳvỏnvẹnchỉdùngmỗicáilưỡiđãhàngphụcđượchơn70thànhnướcTề,tướngquânchỉhuymấyvạnquânvàosinhratửhơnmộtnămmớihạđược50thànhnướcTriệu,hoáralàmđạitướngbaonămlạichưabằngcônglaocủa1gãthưsinhsao?”. HànTínnghecólý,bènhạlệnhtoànquântứcthờivượtHoàngHàtiếnđánhnướcTề.
QuânTềvìđãtuyênbốtheoHán,hoàntoànkhôngđềphòng.HànTíndễdàngchiếmLịch
Hạ,rồitiếnnhanhvềphíaLâmTri,kinhđônướcTề.TềvươngchorằngLệThựcKỳđếnđểđánhlừamình,bèngiếtLệThựcKỳrồibỏchạy.LệThựcKỳtrungthànhvớiLưuBang,cuốicùngthànhmột“tửgián”. “Sinhgiángiả,phảnbáodã”
Sinhgiánlàngườimàtapháiđithámthínhcóthểsốngsóttrởvềbáocáotìnhhìnhđịch.
ĐạtHềVũkhônkhéogiảdanhdothámdoanhtrạiđịch ThờiNamBắctriều, trướcvàsaunăm535,BắcNgụyphân liệt thànhĐôngNgụyvàTây
Ngụy.ĐôngNgụyđóngđôởNghiệpThành,do thừa tướngCaoHoankhống chế.TâyNgụyđóngởTràngAndothừatướngVũVănTháikhốngchế.Đôibênđềumuốnthôntínhnhau,đánhnhauliênmiên. Năm537,CaoHoanđíchthândẫn20vạnquântiếnđánhBồLuật,mộtlầnnữatiếncôngTây
Ngụy.ĐồngthờisaitướngCaoNgoaTàodẫnbavạnquânxuấtpháttừHàNamđểtrợuy. BâygiờđạikhuQuanTrungmấtmùa,thừatướngTâyNgụyVũVănTháiđiềuđộngquân
đội,chưađếnkịp.Binhmãnghênhchiếnchẳngquađượcđộvạnngười.Cáctướngđềuchorằngítchẳngđịchnổinhiều,đồnghịcứđểchođịchtiếnsangphíatâyrồisautìmcáchđánhchúng. VũVănTháinói:“NếuđểchoquânCaoHoanđếngầnTràngAn,lòngngườisẽhoangmang,
bấtlợichoquânta.Nayquânđịchtừxamớiđến,tahoàntoàncóthểđánhbại”.Bènhạlệnhxuấtchiến.LúcnàyquânCaoHoanđãvượtHoàngHà,đếngầnVịHà.VũVănTháisaibắccầunổitrênsôngVịHà,chokhinhkỵchỉđem3ngàylương,vượtquaVịHà,tớiSaUyểnhạtrại,cáchquânCaoHoanchụcdặm. Đểtrinhsáttìnhhìnhđịch,VũVănTháipháiĐạtHềVũlàquanhuyệnTuXươngđithám
thínhdoanhtrạiquânĐôngNgụy.ĐạtHềVũtrídũngsongtoàn,chỉđemtheo3kỵbinhlênđường. Trờitốithì4ngườiđếnsátdoanhtrạiđịch,ĐạtHềVũhạlệnhxuốngngựa,nấpvàochỗtối.
Khẩulệnh,đốithoạicủatướngsĩĐôngNgụykhivàotrạithếnào,ĐạtHềVũđềunắmđược.Thếlà4ngườilênngựa,đếntrướcđạidoanhđápđúngkhẩulệnh,rồinói:“Phụngmệnhthừatướngđếnkiểmtradoanhtrại”.Quânsĩcungkínhnhườnglốicho4ngườitiếnvào. ĐạtHềVũtựxưnglàđộicảnhvệđượclệnhthừatướngđituầntrabanđêm,hễthấykẻnào
viphạmquânkỷđềuquởtráchhoặcđánhđập.Dovậy4ngườiđikhắpdoanhtrạimàkhôngbịnghingờ. Saukhidễdàngtrinhsáttoànbộtìnhhìnhđịch,ĐạtHềVũtrởvềbáovớiVũVănThái,nói
rằngquânđịchtuyđông,nhưngtướngthìkiêucăngkhinhđịch,línhkhônggiữquânkỷ,chỉlàmộtbọnôhợp,hoàntoàncóthểdùngkếđánhbại.VũVănTháicảmừngtrọngthưởngchonhómĐạtHềVũ.Sauđó,VũVănTháibànvớichưtướng,quyếtđịnhtránhvùngđấtbằng,chọnVịKhúccáchdoanhtrại10dặmvềphíatâylàmnơiquyếtchiến.Lệnhchotướngsĩmaiphục
trongcácbãilausậyrậmrạp,chỉđểmộtlựclượngnhỏquaylưngvềphíađôngmàbàytrận. Hômsau,CaoHoannghetinquânTâyNgụytớikhiêuchiến,bènhạlệnhtoànquânxuất
kích.QuânĐôngNgụykéođếnVịKhúc,cótướngcanngăn:“Vùngnàynhiềubãilausậy,bùnsâu,đạiquânkhópháthuysứcmạnh,chibằngkhôngnêngiaochiến,pháitinhbinhđitậpkíchTràngAn.Sàohuyệtđịchbịđánh,quânđịchởđâytựtan”.Lạicótướnghăngháixinđánh:“Tađôngđịchít,sợgìkhôngthắng?”CaoHoanđồngýhạlệnhtiếncông. Đôibêngiaochiến,quânTâyNgụythuachạy.QuânĐôngNgụythấyđốiphươngquáyếuớt,
đuanhautranhcông,àoàotiếnlênchẳngcònđộingũgìnữa.VũVănTháithấythờicơtới,liềnđíchthângióngtrống.Binhsĩmaiphụcởcácbãisậytrànrachémgiết.Mộtcánhkỵbinhcũngnhanhchóngxôngvàođịch. QuânĐôngNgụybịchiacắtlàmhai,phầnlớntướngsĩsalầytrongbùn,bịchémgiếtvôsố.
CaoHoanvộithổitùvàluibinh,chuẩnbịngàymaitáichiến.Cóquânđếnbáo:“Binhsĩđềuđãbỏtrốn,ởđạidoanhchẳngcònai”.CaoHoancảkinh,ngayđêmđórútquânquasông.CaoNgaoTàoxuấtbinhởHàNamnghetinCaoHoanbạitrậncũngvộirútvềLạcDương. VũVănTháitrởvềTràngAn,mởtiệcmừngcông.Trậnnàylấyítthắngnhiều,diệt8vạn
quânĐôngNgụy.ĐạtHềVũgandạvàodoanhtrạiđịchtrinhsát,cócônglớn,đượcphongtướcCaoDươngquậncông. “Tamquânchithân,mạcthânưgián,thưởngmạchậuưgián,sựmạcmậtưgián”
Trongquanhệmậtthiếtvớiquânđội,khôngaimậtthiếthơngiánđiệp,khôngaiđượchậu
thưởnghơngiánđiệp,khôngcóviệcnàobímậthơnviệcdùnggiánđiệp.
LưuBangbỏnhiềuvàngdùngkếlygián,thắngHạngVũ MùahạnămthứbacuộcchiếntranhgiữaSở-Hán(năm204trướcCôngNguyên),Sởvương
HạngVũvâyhãmHánvươngLưuBangtrongthànhHuỳnhDương,cắtđứtđườngvậnlươngcủaquânHán.TìnhthếcủaquânHánngàymộtnghiêmtrọng. LưuBangchotìmhộquântrungúyTrầnBìnhtớihỏikếgiảivây.TrầnBìnhgiỏiđưakếlạ,
từng làmđôúy trongquâncủaHạngVũ, từkhi sang theoquânHán,đượcLưuBang trọngdụng. TrầnBìnhliềnhiếnkế“lygián”:“CáctướngđắclựccủaHạngVũchỉcóvàingườinhưPhạm
Tăng,ChungLyMuội,LongThư,ChuÂn,chỉcầnđạivươngchịubỏranhiềutiềnbạc,thihànhkếlygián,thìcóthểlàmchoquânthầnnướcSởnghikỵlẫnnhau.QuânHánthừacơtiếncôngthìchắcthắng”. LưuBangnghecólý,bènxuất40vạnlượngvànggiaochoTrầnBình,nói:“Việcdùnggián
điệpchốngSở,trẫmtraotoànquyềnchokhanhphụtrách,sốvàngnàykhanhmuốnsửdụngthếnàocũngđược,trẫmkhôngquantâm”.TrầnBìnhnhậnvàng,bốtrímạnglướigiánđiệp,muachuộctướngSở,tungtinđồnđạikhắptrongquânđộiSở. CólúctrongquânSởbinhlínhđồnđạivớinhau:“CáctướngnhưChungLyMuộilậpnhiều
chiếntíchgiúpHạngvương,nhưngtrướcsauvẫnkhôngđượcphongvương,họsẽliênkếtvớiLưuBangdiệttrừHạngvương...” LờiđồnđếntaiHạngVũ,HạngVũtinlàthực,việclớntrongquânkhônghỏiChungLýMuội
nữa.Cáctướngchẳngbiếtphânbualàmsao,tâmtrạngvôcùnglolắng. LúcnàyLưuBangdùngkếhoãnbinh,pháisứgiảsanggặpHạngVũcầuhoà.HạngVũđời
nàochấpnhận.Nhưngmuốnnhâncơhộiđódòxétthựchưtrongthành,bèncửsứthầnvàothànhgặpLưuBang. SứgiảSởvàothành,chỉthấyquanviênvàngườihầurađón.TrầnBìnhmờisứgiảvàosảnh
đường,bàytiệcrượuthếtđãirất làthịnhsoạn.TrầnBìnhnângchénrượu,hỏi:“ÁPhụ(chỉPhạmTăng)pháingài sangđây cógì chỉ giáo, cógửi thưcho tôi chăng?”. Sứgiảngơngácchẳngbiếttrảlờirasao,chỉđáp:“Hạngvươngđíchthâncửtôilàmsứgiảsangđây,làmgìcóthưnàocủaÁphụnào?”. TrầnBìnhcốýcaumàyậmừ...“Hừ,hừ,thìravậy”.Đoạnrờibàntiệc.Sứgiảcònđangngớ
người,thìmấyngườihầutớibưnghếtcảrượuvàđồănđi,chỉđểlạiâucơm.Sứgiảgiậnquá,
phủitayrờithành.VềtớidoanhtrạiquânSở,sứgiảliềnkểchuyệnđóvớiHạngVũ.QuảnhiênHạngVũtrúngkế,nghingờPhạmTăngtưthôngvớiHánvương. PhạmTăngkhônghaybiếtgì,cònhiếnkếmauchóngcôngpháthànhHuỳnhDương,chẳng
ngờHạngVũlạnhlùnglàmngơ. PhạmTăngvốntậntâmtrungthànhvớiHạngVũ,chỉmonggiúpHangVũdựngnghiệpbá.
TháiđộcủaHạngVũhômnayhiểnnhiênlàkhôngcòntínnhiệmnữa.PhạmTăngoángiậnthốtlên:“Thếlớntrongthiênhạđãđịnhhình,đạivươngthừasứcloliệu,xindạivươngchothầnđượcđemtấmthângiànuavềquêhươngbảnquán!”.Mấyhômsau,PhạmTăngrờibỏHạngVũ,trênđườngvềquê,phátbệnhmàchếtởgầnBànhThành. TrầnBìnhthấyhaicậnthầnmưulượclợihạinhấtcủaHạngVũ,mộtđãbịbỏrơi,mộtbỏđi,
cáctướngcònlạithìđềuthấtvọngchánchường,chorằngthờicơđãtới,bèohạlệnhmởcáccửathànhphíađông,đưahơnhaingànphụnữgồnggánhđira. HạngVũnghebáovộiđíchthântớicửathànhxemsao.Lúcnày,cuốiđoànngườicómột
chiếcxe.Trướcxecóquânsĩdẹpđườngvàhôto:“Trongthànhlươngthựcđãcạn.Hánvươngxinrahàng”.QuânSởnghevậyhoanhôầmĩ.Quânsĩbaovâycáccửathànhkhácđềudồncảtớiđểxem.HạngVũtớigầncỗxekia,thấytướngmạongườingồitrongxekhônggiốngLưuBang,bènquáthỏi:“Ngươilàai?Hánvươngđâu?”.Ngườinọđáp:“TalàđạitướngKỷTín.ĐạivươngcủatađãrờithànhHuỳnhDươnglâurồi!” HạngVũhạlệnhgiếtchếtKỷTín,rồitiếngấptớicửathànhphíatây,nhưngđãmuộn.Lưu
BangcùngTrươngLương,TrầnBìnhđãthoátkhỏivòngvây. ThoátkhỏiHuỳnhDương,LưuBangchọnTrầnBìnhlàmngườithântín,gặpviệcquantrọng
đều bàn bạc với Trần Bình, Trần Bình thường hiến nhiều kế lạ, mấy phen giúp Lưu Bangchuyểnnguythànhan.Cuốiđời,TrầnBìnhlàmđếnchứcThừatướng. “Phividiệubấtnăngđắcgiánchithực”
Khôngsuytínhtinhtường,sâuxathìkhôngthểphânbiệttintứcgiánđiệpcungcấplàthật
haygiả.
XungThếHoànhdùnggiánđiệpdiệttrừhaiVương ThángChạpnămBắcTống,BảoNguyênthứhai(năm1039)phánquanPhùChâulàXung
ThếHoànhđềnghịvớitriềuđìnhtạiKhoanChâucũcáchDiênAn200dặmvềphíađôngbắcphálũy,xâythành,đềphòngsựxâmlượccủaTâyHạ.Triềuđìnhchấpthuận,lệnhchoXungThếHoànhxâythànhvàđặttênlàthànhThanhGiản. ThànhThanhGiảnđịa thếhiểmyếu, công thủ tiện lợi.XungThếHoành tổ chức cày cấy
2.000khoảnhđấtởngoàithành,lạilôicuốnthươngnhântớibuônbán.ThanhGiảntrởnênmộtthịtrấnnổidanhởbiênthùy. XungThếHoànhdạydânluyệnvõ,cưỡingựabắncung-ngườigiỏiđượcthưởngbạc,miễn
laodịch,dùphạmlỗicũngđượcthabổng,dođóngườingườitrongvùngđềurasứcluyệntập,tinhthôngvõnghệ,quânTâyHạkhôngdámtùytiệnxâmlấn. TâyHạvươngLýNguyênHiệucó2đạitướngtâmphúc,mộttênlàDãLợiCươngLãngLinh,
hiệuDãLợivương,mộtlàNgộKhất,hiệuThiênĐôvương.2ngườinàylàanhemruột,mỗingườichỉhuymộtđạotinhbinh,thườngxâmlấnquấynhiễubiêngiớiBắcTống.XungThếHoànhmuốndiệttrừ2“vương”ấy,khổnỗinghĩchưaracách. Lúcnàycó3thủhạcủaDãLợivươnglàLãngMai,ThưởngKhấtvàMịNươngđếnxinhàng.
XungThếHoànhbiết làhọ tráhàng,nhưngnghĩ thầm: “Giếtchúngđikhôngbằng lợidụngchúnglàmgiánđiệpcònhơn”.Đoạnôngđíchthântiếpđónhọ,chohọởtrongthànhThanhGiảntrôngcoiviệcthuthuế.Điđâucóquânmãtùytùng,XungThếHoànhcònthườngxuyênmởtiệcthếtđãi,rađiềuquýmếnlắm. GầnthànhThanhGiảncóngôichùaTửQuang.ChùanàycómộthoàthượngtênlàVương
QuangTín,phápdanhlàPhápTung,rấtdũngcảmvàcótàicungnỏ,lạithôngthạođườngđấtTâyHạ.XungThếHoànhhaytớithămchúa.Khixuấtbinh,ôngvẫnmờihòathượngPhápTunglàmngườidẫnđường.Donhiềulầnlậpcông,XungThếHoànhcửhoàthượngvàomộtchứcvụchỉhuytrongquânđội.HoàthượngPhápTunghoàntục,đổitênthànhVươngTung. Mộtngàynọ,XungThếHoànhmởtiệctạinhàđãiVươngTung,vànói:“TôiđịnhnhờVương
đệđilàmgiánđiệpmộtchuyến,khôngbiếtVươngđệcóbằnglònghaychăng?” VươngTungđápngaykhôngchútdodự:“Xintướngquâncứsaibảo,tôisẽđi”.XungThế
Hoànhnói:“TừkhiLýNguyênHiệuxưngđếđếnnay,hắnđãđánhbạicácbộ lạcThổPhồn(Phiên),HồiHột,nhiềulầnxâmlấnbiêngiớinướcta.Hắncó2thủhạlợihạilàDãLợivươngvàThiênĐôvương.Vừarồichúngchomấyngườiđếnđâytráhàng.Tôimuốntươngkếtựukế,trừdiệthaivươngđó.SaukhiđệtớiTâyHạ,dùcóbịnhụchìnhthếnàocũngchớtiếtlộbí
mật”.ĐoạntraochoVươngTungmộtbứcthư,hẹngiấuchokín.Lạitraomộtbứcvẽ,bảođưachoDãLợivương.HômVươngTunglênđường,ônglạikínđáodặndòcáchđốiphócụthể.VươngTungcảitrangthànhhòathượngđiTâyHạ,toàntheođườngvòng.10ngàysaumớiđếnnơiđóngquâncủaDãLợivương. VươngTungxingặpDãLợivương,bảovớiquânlínhrằngcóchuyệncơmật.Binhsĩdẫn
ôngtớidoanhtrướng.DãLợivươnghỏi:“Ônglàhoàthượngxứnào?Tớiđâydòxétviệcgì?” VươngTungđáp:“BầnđạophápdanhPhápTung,đượctướngquânXungThếHoànhphái
sanggặpđạivươngđểtraochođạivươngmộttínvật”.Đoạntraobứcvẽ. DãLợivươnggiờbứcvẽraxem,chỉthấyvẽmộtconrùagià,mộtcâytáo,phíagóctrêncó
lạckhoảncủaXungThếHoành,chẳnghiểuýtứthếnào,hỏi:“XungTướngquânbảoôngđếnđâynóiđiềugì?”.VươngTungđáp:“XungtướngquânbảorằngsaukhiLãngMaicùng2ngườikhácsanghàng,thìbiếtđạivươngcũngđịnhquihàng,nêntặngbứcqủyđồnày,nóikhiđạivươngxemsẽtựhiểu”(chữquylà“conrùa”,đồngâmvớichữquylà“vềhàng”). DãLợivươngnghevậythìnổigiậnquát:“Thằngtrọcnàyhoárađếnđâykhuyênhàng!Ta
phảichémđầungươi!”nhưngnghĩlàmvậykhôngổn,lạihạlệnhtốnggiam,đểsausẽxử. Sựviệclậptứclannhanhtrongquân,DãLợivươngbiếtkhógiấu,nếuđếntaiLýNguyên
Hiệucàngbấtlợi,bènđíchthângiảiVươngTungcùngbứchọatớikinhđôHưngChâugặpLýNguyênHiệu.LýNguyênHiệuxemkỹbứcvẽ,nghĩbụng:“HaylàDãLợivươngđãướchẹnvớiXungThếHoành,nênXungThếHoànhmớivẽconrùa,ngụýkhuyênDãLợivươngsớmsangquyhàngchăng?”.LýNguyênHiệuthânchinhthẩmvấnVươngTung:“XungThếHoànhngoàiviệcbảongươitraobứchọanày,còncóthưtừgìkhông?”,VươngTungkiêntrìbảokhôngcóthư. LýNguyênHiệunổi giận, sai vệ sĩ tra tấnVươngTung,bắtkhai thậtmụcđíchđếnđây.
VươngTungcốchịucựchình,quyếtkhôngkhai.LýNguyênHiệuliềnsaiđemchém.Lúcbịđiềuđi,VươngTunglớntiếngthan:“Thếlàtachếtuổng,chưahoànthànhviệclớncủaXungtướngquân!" Viênquanchỉhuycuộchànhquyếtquát:“Gãhoàthượngkiacógìhãynóimau,tasẽbẩm
vớinhàvuathachếtchongươi!.BấygiờVươngTungmớixénẹpáocàsalấyrabứcthưmật.ViênquanchuyểnngaytớiLýNguyênHiệu. LýNguyênHiệuđọcthư“...LãngMaicùnghaingườikiađãtới.Triềuđìnhbiếtôngcólòng
quithuận,quyếtđịnhcửônglàmTiếtđộsứChâuHạ,mongôngsớmhồiquy”.LýNguyênHiệunổicơnlôiđình,lậptứchạlệnhtốnggiamDãLợivươngvàongụctối. ĐểlàmsángtỏviệcDãLợivươnghàngTống,LýNguyênHiệupháiLýVănQuýlàngườithân
tíngiảlàmsứgiảcủaDãLợivươngsanggặpXungThếHoành. XungThếHoànhhỏisứgiảmấycâu,vềnhữngviệcphátsinhởHưngChâuthìynóikhárõ,
cònvềtìnhhìnhtrúquâncủaDãLợivươngthìytrảlờiquámơhồ.XungThếHoànhbiếtykhôngphảidoDãLợivươngpháiđi. VừahayquânTốngmớibắtđượcđượcmấytùbinhTâyHạ.XungThếHoànhbímậtchohọ
nhậndiện.Trongsốhọ,cóngườinhậnrasứgiảlàLýVănQuý,1kẻtâmphứccủaLýNguyênHiệu. XungThếHoànhđãsẵnchủđích, liền tươngkế tựukế,âncần tiếpđãi.Sứgiảnói: “Hoà
thượngPhápTungđãtớigặpDãLợivươngchuyểntặngbứchọa,nhưngDãLợivươngchưarõýtứcụthể,mongtướngquânchỉrõ”. XungThếHoànhmuốnsứgiảtrởvềbảoDãLợivươngrằngsaukhi3ngườikiasanghàng,
TâyHạvươngđãnghingờDãLợivương,vậyDãLợivươngnênsớmquithuậnmớitránhđươctaihọa.LýVănQuýravề,XungThếHoànhlạiđemnhiềuvàngbạcchâubáu,nhờLýVănQuýchuyểnchoDãlợivương. Tây Hạ vương Lý Nguyên Hiệu quả nhiên trúng kế. Ít lâu sao có tin truyền về rằng Lý
NguyênHiệuđãxửtửDãLợivương,cònemruộtcủaDãLợivươnglàThiênĐôvươngcũngkhôngtínnhiệmnữa,bãimọichứctước,rồisauđómượncớgiếtnốt. SauđóTâyHạhòahiếuvớitriềuTống.LýNguyênHiệuphóngthíchVươngTung.Vương
TungvìcócônglớnliềuchếtlygiánvuatôiTâyHạ,trởvềkinhthànhđượclàmquan. Tấtsáchđịchnhânchigiánlaigiánngãgiả,nhânnhilợichi,đạonhixáchi,cốphảngiánkhả
đắcnhidụngdã”. Địchthếnàocũngpháigiánđiệpsangdòxétquânta.Tacầnpháthiệngiánđiệpcủađịch,
muachuộc,khoảnđãidẫndụhọ,sauđóthảhọtrởvề,nhưvậylàtasửdụngđược“phảngián”.
CaoNhânHậuDùngPhảnGiánDẹpLoạnThiênNăng Tháng3nămĐườngHiTôngTrungHoàthứhai(năm882)tướngThiênNăngởchâuCùng
doviphạmthờihạncôngvụsợbịghéptội,liềnphátđộngvõtrangphảnloạn,cướpbócdânchúngvâyđánhthànhấp,hoànhhànhởkhuvựcgiữa2châuCùngvàNhã,quânsốtớihàngvạnngười. TiếtđộsứTứXuyênpháitướngCaoNhânHậuđidẹploạn.1ngàytrướchômCaoNhânHậu
xuấtquân,cómộttiểuthươnggánhhàngđếngầndoanhtrại,suốtbuổisángcứlacàchỗnàychỗnọ,conmắtláoliên.Línhtuầntrathấybộdạngkhảnghicủayliềnbắtgiữ,thẩmvấnmớihayylàgiánđiệpdoThiênNăngpháiđếndothámtìnhhình. CaoNhânHậunghebáo,liềnđíchthâncởitrói,ôntồnhỏitêngiánđiệp.Ynói:“Tôilàngười
dân,ThiênNăngbắtgiữchamẹ,vợcontôi,buộctôiphảiđidòxéttìnhhình,nếutôikhôngchịuhắnsẽgiếtcảnhàtôi.Vìvậytôiđànhphảiđilàmviệcnày”. CaoNhânHậunói:“Nếuthế,tađâunỡgiếtngươi?Naytathảchongươivềcứuchamẹ,vợ
conngươi.Nhưngvới1điềukiện,tađãcứusốngcảgiađìnhngươi,thìngươiphảithaytalàmviệcnày”.Đoạnôngnóichoyngheyêucầucủamình.Têngiánđiệpgậtđầulialịa.CaoNhânHậuthảchoyđi. ThiênNăngnghebáogiánđiệptrởvề,vộichovàogặp,hỏitìnhhình.GiánđiệpylờiCao
NhânHậudặndò,nói: “QuânđộicủaCaoNhânHậungàymaixuấtphát,chỉđemtheo500người”.ThiênNăngbènthưởngchogiánđiệp,bảođợiđánhxongtrậnnàysẽthảchogiađìnhyvềlàng. Giánđiệp luira, theo lờidặncủaCaoNhânHậu,đếncácdoanhtrạikínđáorỉ tainhững
ngườibịbứctheoquânphiếnloạn,rằngkhiCaoNhânHậuđemquântới,họhãyhạvũkhíđầuhàngthìsẽđượcthavềquêlàmănyênổn.CaoNhânHậuchỉgiếtThiênNăngvà5têncầmđầuthôi. Hômsau,CaoNhânHậuđemquânđếnSongLưu,ThiênNăngbiếttin,saiLaHỗnKìnhdựng
5doanhtrạiởphíatâySongLưu,đồngthờimaiphụcmộtngànquânởcánhrừngDãKiều,chuẩnbịtậpkíchquanquân. CaoNhânHậulạisaibinhsĩmặcgiảnôngdântràtrộnvàodoanhtrạiđốiphươngnóiy
nhữnglờinhưgãgiánđiệphômtrướcđãnói.Mộtsốquânsĩđốiphươngbịbắtbuộctheoquânphiếnloạnchứkhôngphảitìnhnguyện,naynghenếuhàngsẽđượcthatội,liềnrủnhauquẳngvũkhísanghàng.
CaoNhânHậuvỗvềhọ,đoạnsaingườiviếtvàolưngáohọ2chữ“quythuận”,rồibảohọtrở
vềdoanhtrạikhuyênnhữngaichưahàng.Cácbinhsĩkháccủađốiphươnglũlượtsanghàng.LaHỗnKìnhthấyvậy,vộibỏtrốn,nhưngbịbinhsĩbắtgiảinộpchoCaoNhânHậu. CaoNhânHậusaiđeogông,giảihắnvềtỉnh.Đồngthờichođốthếtdoanhtrạiđịch,chỉgiữ
lạicờxícủađịchđểdùng. HômsauCaoNhânHậughépcáchàngbinhcứ50ngườimộtđội,mỗiđộicầm1lácờlộn
ngược,chohọđitrướchàngquân,tiếnvềphíaXuyênKhẩu. ĐếnXuyênKhẩu,cáchàngbinhvừavẫycờvừakêuto:“LaHỗnKìnhđãbịbắt!Quanquân
sắpkéotới,anhemmauđầuhàngsẽđượcthavề!” BộtướngcủaThiênNănglàCâuHồTăngbốtrí11doanhtrạiởXuyênKhẩu.Quânsĩtrong
trạinghetiếngkêugọiđềurahàng.CâuHồTăngcảkinh,rútkiếmngănchặn,bịquânsĩbắtgiữ,giaochoCaoNhânHậu. Dogiánđiệptuyêntruyềntrước,sauđóhàngbinhlạikhuyênđồngđộiđầuhàng,CaoNhân
Hậudễdànglàmquânphiếnloạntanrã,bắtsốngThiênNăng,2têncầmđầukháctựsát.Chỉ6ngày,CaoNhânHậukhéodùngphảngián,dẹpxongquânphiếnloạn. “Minhquânhiềntướng,năngdĩthượngtrívigiángiả,tấtthànhđạicông”
Vuasángsuốt,tướnghiềntàiphảibiếtdùngngườithôngminhsiêuviệtlàmgiánđiệpthìnhất
địnhsẽthànhcônglớn.
ThươngThangdùngngườitàilàmgiánđiệp,diệtvuaKiệt ỞvùngHàNam,SơnĐôngthuộchạduHoàngHàcómộtbộlạclàdântộcHoaHạ,còngọilà
bộlạcThương.TruyềnthuyếtkểrằngtổtiêncủabộlạcThươnglàKhiết,từngcùngvuaVũtrịnạnhồngthủy,lậpcôngnênđượcphongđấtThương. Đầuthếkỷthứ16trướcCôngNguyên,bộlạcThươngtruyềntớiThànhThang,tuyvẫnthuộc
quyềncaiquảncủatriềuđìnhnhàHạ,nhưngbộlạcnàyđãtrởthànhnướcchưhầumạnhnhấtởphíađông. ThànhThang tướngmạoxuấtchúng,xửsựkhônngoanmưutrí.Bấygiờđứngđầu triều
đìnhnhàHạlàvuaKiệt,kẻlừngdanhtronglịchsửTrungQuốc-nhưmộttênbạochúa.Vuatôikhôngđồnglòng,trămhọkhổcực,giađìnhlytán.ThànhThangcóchítâytiến,liềndờiđôđếnđấtBắc.Saukhidờiđô,ThànhThangtusửaquốcchính,thudụnghiềntài.1hômtrongrừngThànhThangthấymộtônggiàchănglướibắtchim,miệngkhấnto:“Chimchóc4phươnghãybaycảtớiđâymàlọtvàolướicủata!” ThànhThangnói:“Ôi,thếnàythìbắthếtchimchóctrongthiênhạhaysao!”,đoạnnhàvua
gỡbagóc lưới,chỉchừamộtgócvàcũngkhấn:“Hỡichimmuôngtrêntrời,muốnbaysangphảithìbay,muốnbaysangtráithìbay,nếutráilệnhta,thìcứviệcchuivàolướinày!” Thầndânbiếtchuyệnđóđềutánthưởng:“Đạivươngđốivớicầmthúcònnhântừnhưthế,
huốnghồđốivớiquốcdân?”.Thếlàhiềnnhânchísĩ4phươngvềtheomộtđông. TrongsốnôbộccủaThànhThang,cómộtnôlệtênlàYChívềsaudotrởthànhđạithần
“Doãn”củaThương,nênngườiđờigọiYChílàYDoãn.YDoãnthônghiểuvũđạo,lạigiỏitínhtoánsắpđặt,mộtlòngphùgiúpThànhThang.ThànhThangchoYDoãnđàmluậnvềtìnhthếthiênhạ,YDoãnkhuyênThànhThangdiệtHạcứudânkhỏicảnhlầmthan.ThànhThangngheYDoãnphântích,phươnglượcđâurađấy,rấthợpvớichíhướngmìnhhằngômấp,thìtrongbụngmừngthầm.NhưngnghĩđếnnhàHạcaitrịTrungNguyênđãhơnbốntrămnăm,khôngrõhưthực,chonênchưadámbộclộýtưởngmộtcáchtùytiện. YDoãnthấychủimlặng,biếtchủcòncóđiềunghingại,bènnói:“MuốndiệtHạ,trướchết
phảibiếtHạ,kẻhènnàytìnhnguyệnsangkinhđônhàHạxemxétnộitìnhvàtrinhsátđịahìnhTrungNguyên”.ThànhThangcảmừng.YDoãnnhẹnhàngnóinhỏ:“ĐểvuaHạtinkẻhènnày,xinđạivươnghãylàmnhưvầynhưvầy...” Hômsau,cóbinhsĩvàobẩmbáo:“YDoãnbỏchạysangHạ”.ThànhThanggiảbộngạcnhiên
quát:“Cóviệcấyư,maumauđuổibắt”.
ThànhThangđemquânsĩđuổi,thìYDoãnđãchạyxa.Binhsĩgiươngcungđịnhbắntheo,
ThànhThangngănlại:“Đểtađíchthântrừngtrịtênphảnnghịch!” ThànhThanggiươngcung,nhắmhồilâumớibắn,khôngtrúng,lạibắntiếp,YDoãnđãchạy
mất. YDoãnđếnkinhđôChâmTầmcủaHạ.VuaKiệtthấyYDoãncótài,nóinăngphiphàm,lạilà
ngườibịThànhThangđuổigiết,thìtindùng,cholàmquantrongtriều. YDoãnởnướcHạ,chứngkiếnvuaKiệttànbạo,hoangdâm,dânchúnglầmthan.Nhàvua
ngàyđêmhoanlạcvớiáiphiMuộiHỉ,cungđìnhyếntiệc,xaxỉcùngcực,dânchúngđóirét,cónămchếtđóihàngvạnngười.Ainấycămhận.Nhàvualạitựvímìnhnhưvầngtháidươngchóilọi.Dânchúngnguyềnrủa,chỉmongvuaKiệtsớmbịdiệtvongnhưmặttrờiphảilặn.CómộtđạithầntênlàQuanLongPhùngvàocungkểlạilờioánhậnấyvớivuaKiệtvàkhuyênnhàvua:“Vuabiếtthươngdân,dânantấtnướcan!”. VuaKiệt đùng đùng nổi giận, bảoQuan LongPhùng rủa vuamau chết, rồi hạ lệnh đem
chém.Đểchứngtỏuylựccủamình,vuaKiệtcấtquântrừngphạtnướcMânSơn.VuaMânSơnbiếtKiệttànbao,hiếusắc,vộiđemhiếnhaimỹnữtuyệtsắc,mộtnàngtênUyển,mộtnàngtênDiễm.KiệtnhìnthấyUyển,Diễmcósắcđẹpchimsacálặn,lậptứcrútquânvề. Saukhicóhaimỹnữ,KiệttrởnênlạnhnhạtvớiáiphiMuộiHỉ,MuộiHỉthấtsủng,cămgiận.
YDoãnnhânđókếtgiaovớinàng,đượcnàngtincậy. 3 năm sau, Y Doãn đã nắm vững nội tình nhà Hạ như trong lòng bàn tay, trở về nước
Thương.ThànhThangthấyYDoãnvềđúnghẹn,cảmừng,phongYDoãnlàmHữuthừatướng,hoạchđịnhkếsáchdiệtHạ. ThànhThanghỏiYDoãn:“Lươngthựccủanướctakhôngđủ,phảilàmthếnào?”’.YDoãn
đáp:“VuaKiệtcóbavạncungtầnmĩnữ,yphụctoànbằnghàngthêu.Kinhđôtacórấtnhiềuthợthêugiỏi,cóthểtổchứcthêuxiêmy.Mỗihộxiêmythêuđổiđược100chungthóc...” ThànhThangtheokếcholàm.Mấynămsau,triềuHạđãtốncơmantiềncủa,trongkhikho
lẫmnhàThươngdồidào.YDoãnlạikhuyênThànhThangđemsốlươngthựcdưthừacứutếchodânnghèocácnướcsắpchếtđói,thếlàkhắpnơiđềutruyềntụngThànhThangnhânđức,nhiềunướclầnlượtquithuậnnhàThương. VuaKiệtngàycàngcảmthấyThươnglàđốithủnguyhiểm,hạchiếuđòiThànhThangtới.
ThànhThangtớikinhđônướcHạliềnbịvuaKiệtbỏtùtạiHạĐài. ThànhThangbịgiamcầm,vuachúacácnướcchưhầuđềubấtbình,chỉtríchvuaKiệtvôlý.
ỞkinhđônướcThươngthìcácđạithầnchỉtríchviệcYDoãnchủtrươngđểThànhThangđếnkinhđônướcHạ. YDoãnđãcóchủđịnh,liềnnói:“ThươnglàthầndâncủatriềuHạ,bịtriệumàkhôngtới,vua
Kiệtsẽlấycớdẫnquânchinhphạt,nhưthếchẳngphảilàgâytaiươngchotrămhọsao?Nayđạivươngbịcầmtù,tôitựcókếgiảicứu,cácvịkhỏilo”. YDoãnmangrấtnhiềuchâubáuvàmấychụcmỹnữsangkinhđônướcHạ.VuaKiệtthấy
nhiềumỹnữvàbáuvậtthìđãxiêulòng.YDoãnlạiđưamắtchoMuộiHỉđứngcạnhvuaKiệt.MuộiHỉbènnói:“NhàThươngcũnglàthuộcquốccủađạivương.ThànhThanggiúpđạivươnglàmviệccứubầnlàcócôngđángraphảikhen”. MuộiHỉlúcnàyđịavịkhôngbằnghainàngUyển,DiễmnhưngvuaKiệtvẫncònnểnang,nên
hạ lệnh thảThànhThang.MuộiHỉ lạinóinhỏvới riêngYDoãn: “Hômquađạivươngnằmmộngthấyphươngtâycómặttrời,phươngđôngcũngcómặttrời.Haimặttrờiđánhnhau,mặttrờiphíatâythắng,mặttrờiphíađôngthua”.YDoãnhiểuýMuộiHỉngầmbảocóthểđemquânđánhHạ,bèncáolui. ThànhThangvàYDoãnvềnước,trướchếtlấycớCátBávôđạo,khôngthờphụngtổtiên,
đemquânđidiệtnướcCátlàđồngminhcủanướcHạ. Đầuthếkỷthứ16trướcCôngNguyên,cuốicùngnướcThươngphátđộngchiếntranhvới
nướcHạ,lầnlượttiêudiệtvâycánhcủatriềuHạlànướcVĩ,nướcCố,nướcCônNgô. SauđóThànhThang tiếnquân thẳngđếnKinhđôChâmTầmcủanướcHạ.VuaKiệtbỏ
thànhmàchạy.ThànhThangdẫnquântruykích,tạiMinhĐiềuthìđánhtanquânHạ.VuaKiệttrốnvàonúiTrungĐiều,sauchếttrongnúi. NhàHạdiệtvong,ThànhThangkiếnlậpnhàThương.ThànhThanglàngườiđầutiênsáng
lậpviệcdùngngườithôngminhsiêuviệtlàmgiánđiệp.VìlậpcônglớnmàYDoãnthànhngườiphòtátrọngyếucủaThànhThang,chấpchưởngđạiquyềnnhàThangsuốt5đờivua(ThànhThang,TháiĐinh-contraiThànhThang,NgoạiBích,TrungNhâm,TháiGiáp-cháucủaThànhThang).
…Hết…
Chia sẽ ebook : http://downloadsachmienphi.com/
Tham gia cộng đồng chia sẽ sách : Fanpage : https://www.facebook.com/downloadsachfreeCộng đồng Google :http://bit.ly/downloadsach