bilten - Министерство за финансии · akademik taki fiti – inflacijata i...

BILTEN

7-8

/2

00

3

1

7-8/ 2003

MINISTERSTVO ZA FINANSII

REPUBLIKA MAKEDONIJA

Internet adresana Ministerstvoto za finansii na Republika Makedonija

http://www.finance.gov.mk/

Internet adresana Upravata za javni prihodi

http://www.ujp.gov.mk/

Internet adresana Agencijata na Republika Makedonija za privatizacija

http://www.mpa.org.mk/

Internet adresana Makedonskata berza za dolgoro~ni hartii od vrednost

http://www.mse.org.mk/

Internet adresana Komisijata za hartii od vrednost

http://www.sec.gov.mk/

Internet adresana Carinskata uprava na Republika Makedonija

http://www.customs.gov.mk/

Skopje, juli-avgust 2003

BILTEN

BILTEN2

MI

NI

ST

ER

ST

VO

Z

A F

IN

AN

SI

I

SODR@INA

TABELI I GRAFI^KI PRIKAZI

Tabela 1: Republika Makedonija - Osnovni makroekonomski indikatori 7

Tabela 2: Odbrani makroekonomski indikatori vo zemjite – kandidati za priem vo Evropskata Unija 7

Tabela 3: Bruto doma[en proizvod (realni stapki na rast) 8

Tabela 4: BDP spored proizvoden metod 9

Tabela 5: BDP spored rashoden metod 9

Tabela 6: Osnovni kratkoro~ni ekonomski trendovi 10

Bruto doma[en proizvod 12

Ceni 12

Nadvore[no-trgovska razmena 13

Kratkoro~ni ekonomski dvièwa – avgust 2003 godina 16

Tabela 7: Prihodi na Centralniot buxet na Republika Makedonija 28

Tabela 8: Rashodi na Centralniot buxet na Republika Makedonija 29

Tabela 9: Prihodi i rashodi na Centralniot buxet na Republika Makedonija(soglasno so GFS metodologijata na MMF) 30

Tabela 10: Buxet - Centralna dràvna vlast 32

Tabela 11: Funkcionalna klasifikacija na rashodite na Centralniot buxet na Republika Makedonija 33

Tabela 12: Platen bilans na Republika Makedonija (godi[ni podatoci) 34

Tabela 13: Fond za penzisko i invalidsko osiguruvawe 35

Tabela 14: Fond za zdravstveno osiguruvawe 36

Tabela 15: Zavod za vrabotuvawe 37

Tabela 16: Fond za magistralni i regionalni pati[ta 38

Makedonska berza na dolgoro~ni hartii od vrednost – juli 2003 godina 39

Makedonska berza na dolgoro~ni hartii od vrednost – avgust 2003 godina 40

Tabela 17: Makedonska berza - izve[taj za trguvawe od 1.1.2003 do 30.9.2003 48

Pazar na pari i kratkoro~ni hartii od vrednost 52

Depoziti na fizi~kite lica kaj bankite i [tedilnicite 54

Kreditni linii za mali i sredni pretprijatija 56

Fakti za privatizacijata – sostojba 30.9.2003 godina 62

STATII

Kratki vesti 65

The Economist – Rastot vo Evropa i Amerika - èlkata i zajakot 72

akademik Taki Fiti – Inflacijata i ekonomskiot rast – slu~ajot na Makedonija 76

prof. d-r. Risto Gogoski - Finansiskite uslugi vo uslovi na globalizacija i regulacija 82

Miroslav Jovanovi] - Open Source softver - iskustva, trendovi i upotreba 91

Nikica Mojsoska - Koe e optimalnoto nivo na fleksibilnost na pazarotna rabotna sila vo Makedonija? 97

Tahir {akiri - Programa za javni investicii vo Republika Makedonija 2003 - 2005 godina 104

The Economist – Povtorno nadolu?! 107

The Economist – Vreme e za porast? 109

BILTEN

7-8

/2

00

3

3

POÎTUVANI,

Pred vas se nao\a novoto izdanie na Biltenot naMinisterstvoto za finansii vo koj, kako i seko-ga[, ]e najdete dosta interesni ekonomski sodr-ìni. Vo prviot del se smesteni statisti~kitepodatoci za makedonskata ekonomija, zaedno sopodatocite za najnovite makroekonomski dviè-wa, nadopolneti so nekolku stru~ni tekstovi naaktuelni temi, smesteni vo vtoriot del od Bil-tenot.

So ogled na faktot deka periodot na objavuvawena ovoj dvobroj na Biltenot se sovpa\a so navr[u-vaweto na prvata godina od mandatot na novataVlada, vovednoto obra]awe ]e ima malku poinakovkoncept. Imeno, ]e se obideme da dademe edenkratok ot~et za del od pova`nite aktivnosti naMinisterstvoto za finansii vo izminatata godi-na, ne navra]aj]i se pritoa na zateknatata sostoj-ba i otvorenite pra[awa so koi se soo~ivme napo~etokot na na[iot mandat. Se odlu~ivme navakov ~ekor bidej]i smetame deka, izve[tajnostai transparentnosta pretstavuvaat osnovni postu-lati vo jakneweto na demokratskite na~ela vo Re-publika Makedonija.

}e zapo~neme najprvin so osnovniot dokument sokoj se kreira ekonomskiot ambient vo zemjata, atoa e Makroekonomska politika na Republika Ma-kedonija za 2003 godina, so koja se proektira[eporast na BDP od 3% i prose~na stapka na infla-cija od 3%. Kako poddr[ka na politikite utvrde-ni so Makroekonomskata politika, bea izgotvenii tri pridru`ni dokumenti: 1/ Merki za mobili-zirawe na [tedeweto, zgolemuvawe na kreditira-weto na privatniot sektor i investiciite, 2/Merki za zgolemuvawe na vrabotenosta i fleksi-bilnosta na pazarot na rabotna sila i 3/ Merki zapottiknuvawe na izvozot. So golemo zadovolstvomoàm da istaknam deka, soglasno so poslednite

procenki, do krajot na godinata Republika Make-donija ]e ja ostvari predvidenata stapka na rastna BDP, dodeka stapkata na inflacija ]e bide podproektiranoto nivo.

Verifikacijata na pravilnata ekonomska politi-ka na Vladata dojde i od strana na me\unarodnitefinansiski institucii, preku sklu~uvawe naStand By Stand By Stand By Stand By Stand By aran`manot so MMFaran`manot so MMFaran`manot so MMFaran`manot so MMFaran`manot so MMF, odobren od Bordotvo april 2003 godina. Sklu~uvaweto na aran`ma-not vedna[ rezultira[e so osloboduvawe naprethodno vetenata makrofinansiska pomo[ (16,5milioni dolari od SAD, 17.1 milioni dolarikredit od Svetskata banka soglasno so PSMAKaran`manot, 20 milioni SAD dolari kredit odSvetskata banka soglasno so FESAL aran`manot,10 milioni evra kredit i 10 milioni evra grantod Evropskata komisija), a vo postapka na reali-zacija se pomo[ta od Kralstvoto Holandija vo iz-nos od 17 milioni evra i 26 milioni evra posled-na tran[a od makrofinansiskata pomo[ od Evrop-skata komisija.

3BILTEN

D-r Dimko Kokaroski

zamenik minister za finansii

BILTEN4

MI

NI

ST

ER

ST

VO

Z

A F

IN

AN

SI

I

Vo tekot na godinata, zna~ajni aktivnosti se iz-vr[uvaa i vo domenot na zaokruùvawe na zakon-skata legislativa vo pove]e razli~ni sektori naekonomijata.

Vo finansiskiot sektorfinansiskiot sektorfinansiskiot sektorfinansiskiot sektorfinansiskiot sektor, kako pova`ni ]e gi spo-meneme: Zakonot za izmenuvawe i dopolnuvawe naZakonot za bankite, so koj minimalniot iznos naakcii so pravo na glas vo banka, za ~ie steknuvawee potrebna prethodna soglasnost od Narodnatabanka na Republika Makedonija, se namali od 10%na 5% i se voveduva zadolìtelna soglasnost odNarodnata banka za kapitalni vloùvawa na ban-kite koi nadminuvaat 10% od nejziniot garantenkapital.

Ponatamu, Zakonot za izmenuvawe i dopolnuvawena Zakonot za Fondot za osiguruvawe na depozitiso koj vkupniot obem na sredstva na Fondot se na-mali od 5% na 4% od vkupnite depoziti, so di-rekten efekt vrz namaluvaweto na tro[ocite nabankite i na nivnite aktivni kamatni stapki, a seukina i re[enieto spored koe bankite i [tedil-nicite pla]aa diferencirani premii za osiguru-vawe na depozitite, vo zavisnost od nivniot bo-nitet.

Tuka e i Zakonot za izmenuvawe i dopolnuvawe naZakonot za Narodnata banka na Republika Makedo-nija, so koj , so koj , so koj , so koj , so koj ingerenciite za predlagawe vicegu-verneri se vratija od Pretsedatelot na dràvatana guvernerot na Narodnata banka, se zajaknuva ne-zavisnosta i samostojnosta na bankata preku ce-losno predavawe na politikata na devizniot kursna denarot vo nejzina nadle`nost i se zgolemuvatransparentnosta vo raboteweto preku voveduva-we obvrska za razmena na podatoci i informaciiso dràvnite institucii relevantni za funkci-onirawe na monetarniot i finansiskiot sistem.

Da go spomeneme i zapo~natiot Proekt za emisijana dràvni kratkoro~ni hartii od vrednost, od-nosno trezorski zapisi..... Za taa cel, Minister-stvoto ja podgotvi Strategijata na razvoj na pazarna dràvni hartii od vrednost, koja gi razrabo-tuva osnovnite principi i aktivnosti za vovedu-vawe dràvni hartii od vrednost kako instru-ment za finansirawe na buxetskiot deficit i te-kovnite likvidnosni potrebi i kako sredstvo zapottiknuvawe na podinami~en razvoj na finansis-kite pazari vo Republika Makedonija. Izdavawe-to na dràvnite zapisi se o~ekuva da zapo~ne vojanuari 2004 godina, so toa [to istite ]e bidat

denominirani vo denari i so ro~nost od tri me-seci.

Vo fiskalniot sektorfiskalniot sektorfiskalniot sektorfiskalniot sektorfiskalniot sektor, so cel zajaknuvawe na pri-hodnata strana na Buxetot, se donese Zakon za iz-menuvawe i dopolnuvawe na Zakonot za dodadenavrednost so koj se izvr[i korekcija na stapkite,se ukina obvrskata za dostavuvawe godi[na da-no~na prijava, so [to se namali administrativ-niot tovar kaj dano~nite obvrznici i kaj dano~-nata administracija i se vovede osloboduvawe odpla]awe DDV za uvoz na dobra nameneti za proek-ti finansirani so stranski donacii. Se napravijai izmeni kaj Zakonot za danok na dobivka, sporedkoi za investiciite do 100.000 evra, osnovicataza presmetka na danokot na dobivka se namaluvaza 100%, so mo`nost za prenesuvawe na pravoto ivo narednite godini. Delot od vkupnite investi-cii za koj se namaluva dano~nata osnovica za pre-smetka na danok na dobivka e zgolemen od 25% na30%.

So Zakonot za izmenuvawe i dopolnuvawe na Zako-not za registrirawe na gotovinski pla]awa, sevovede mandatna kazna koja moè da se naplati nasamoto mesto, a dadena e i mo`nost dano~niot in-spektor privremeno da go zatvori objektot na da-no~niot obvrznik dokolku vo opredelen rok ne giotstrani so re[enie utvrdenite nezakonitosti.Napraveni se i izmeni i dopolnuvawa kaj pove]edrugi zakoni, me\u koi: Zakonot za akcizi, Zakonotza utvrduvawe i naplata na javnite prihodi, Za-konot za administrativni taksi, Zakonot za dano-cite na imot, Zakonot za platen promet, Zakonotza carinska tarifa i mnogu drugi.

Vo delot na upravuvawe so javnite rashodi, u[tena samiot po~etok na mandatot na novata Vlada,be[e donesen Rebalans na Buxetot na RepublikaMakedonija za 2002 godina, , , , , so koj se obezbedi za-konska osnova za isplata na dotoga[ utvrdenitepre~ekoruvawa na buxetskite limiti, odnosno ne-buxetiranite dolgovi na javniot sektor, vo iznosod okolu 4,4 milijardi denari. Vo ovoj period sedonese i Zavr[nata smetka na Buxetot na Repub-lika Makedonija za 2001 godina.....

Se donese i Zakon za izvr[uvawe na Buxetot naRepublika Makedonija za 2003 godina, koj naloù-va programite za tro[ewe na buxetski sredstvada bidat zadolìtelno usvoeni od strana na Vla-data, so [to se obezbeduvaat pretpostavki za na-mensko tro[ewe na javnite resursi, implementa-

BILTEN

7-8

/2

00

3

5

cija na zacrtanata buxetska politika, uvid odstranata na Vladata i pogolema transparentnosti ot~et vo koristeweto na javnite resursi. Zako-not sodrì odredbi spored koi ]e smeat da setro[at sopstveni prihodi povisoki od iznositeodobreni so buxetot za 2003 godina, samo ako toaprethodno go odobri Sobranieto, so isklu~ok naprihodite od stranski proektni krediti i dona-cii. Paralelno so ova, Ministerstvoto za finan-sii podgotvi Zakon za ograni~uvawe na izvorniteprihodi za finansirawe na javnata potro[uva~kaza 2003 godina, koj zadolìtelno go sledi Buxe-tot i go limitira maksimalniot iznos na izvorniprihodi vo buxetskata godina koi moàt da seupotrebat za finansirawe na centralniot vladinbuxet, fondovite i edinicite na lokalna samou-prava.

Vo nasoka na namaluvawe na mo`nostite buxetski-te korisnici da prezemaat obvrski nad odobreni-te buxetski limiti i so toa da sozdavaat dosta-sani nenamireni obvrski, kako i vo nasoka na zgo-lemuvawe na kontrolnata uloga na Ministerstvo-to za finansii, donesen e Zakon za izmenuvawe idopolnuvawa na Zakonot za javni nabavki. Napra-veni se i izmeni na Zakonot za dràvni slu`be-nici so koi e odloèna primenata na delot zaplatite i e eliminiran delot koj onevozmoùva[enamaluvawe na platata pri prerasporeduvawe naponiska pozicija.

So cel da se zadràt postignatite ekonomski ifinansiski rezultati i da se obezbedi monetarnastabilnost do krajot na godinata, Ministerstvo-to za finansii podgotvi Rebalans na Buxetot naRepublika Makedonija za 2003 godina so koj senamali deficitot vo centralniot vladin buxetod 1,6% na 1,4% od BDP. Imeno, namesto deficitod okolu 1,2% od BDP kolku [to be[e planirano,vo prvite [est meseci od 2003 godina vo cen-tralniot vladin buxet be[e realiziran blag su-ficit od okolu 0,1% od BDP. Pri~inata za vak-voto otstapuvawe leì vo docneweto so realiza-cija na rashodite, pred sî na kapitalnite rashodi.Se o~ekuva deka docneweto vo realizacijata narashodite od prvata polovina na godinata ]e bidenadomesteno do krajot na godinata.

Pokraj ovie aktivnosti na doma[nata scena, Mi-nisterstvoto za finansii gi koordinira[e i ak-tivnostite vrz ~ija osnova na po~etokot na 2003godina Svetskata banka donese nova Trigodi[na

Strategija za poddr[ka na Republika Makedonijavredna 165 milioni dolari.

Vo ovoj period, vo sorabotka so Ministerstvotoza ekonomija, Ministerstvoto za pravda, Agenci-jata za privatizacija i so Narodnata banka, a kakorezultat na re[avawe na statusot na del od pret-prijatijata zagubari i otvorawe tenderski proce-duri za ostanatite, stavawe na bankite so pro-blemati~no portfolio pod poseben nadzor na Na-rodnata banka na Republika Makedonija i donesu-vawe na nov Zakon za nedvièn i podvièn zalog,Svetskata banka vo juli 2003 ja isplati i vtoratatran[a od FESAL 2 aran`manot vo iznos od 20milioni SAD dolari. Povlekuvaweto na nepovrat-nata finansiska pomo[ od Vladata na KralstvotoHolandija vo iznos od 17 milioni evra e vo pos-tapka.

Vo isto vreme, so potpi[uvaweto na Stend bajaran`manot so MMF i konsolidacijata na buxet-skata potro[uva~ka bea ispolneti site obvrskiprezemeni so Kreditot za prisposobuvawe naupravuvaweto so javniot sektor (PSMAK 1). Mini-sterstvoto za finansii go potpi[a Dogovorot zakredit vo maj 2003 godina, po [to bea povle~enisredstvata vo iznos od 17 milioni dolari.

Tuka morame da go spomeneme i Dogovorot za kre-dit potpi[an so Svetskata banka, namenet za pod-dr[ka na Proektot za razvoj na op[tinite vo iz-nos od 5 milioni SAD dolari. Nositeli na imple-mentacijata na proektot se Ministerstvoto zafinansii i Ministerstvoto za lokalna samoupra-va. Osnovnata cel na Proektot e da se obezbedirazvoj na regionite koi bea zafateni so konflik-tot vo 2001 godina preku namaluvawe na siro-ma[tijata, vra]aweto na normalniot ìvot i odr-ùvaweto socijalna kohezija.

Ova se samo del od proektite i aktivnostite naMinisterstvoto za finansii vo izminatata godi-na. Za celosno i detalno nabrojuvawe ]e ni bidepotrebno mnogu pove]e vreme i pove]e prostor.Sepak, i pokraj visokiot anga`man i èlbata zaostvaruvawe na site prezemeni obvrski i zada~i,nekoi aktivnosti ]e ostanat kako nedovr[ena ob-vrska za mesecite koi doa\aat. Tuka bi moèle dagi spomeneme: Zakonot za revizija, donesuvawetona Uredba za smetkoven plan za bankite, [tedil-nicite i drugi finansiski organizacii i Pra-vilnikot za sodrìnata na oddelnite smetki vo

BILTEN6

MI

NI

ST

ER

ST

VO

Z

A F

IN

AN

SI

I

smetkovniot plan za bankite, [tedilnicite idrugi finansiski organizacii, Zakonot za zadol-ìtelno osiguruvawe vo soobra]ajot, Zakonot zauslovite za otvorawe na smetki i deponirawe naslobodni pari~ni sredstva na javnite pretprija-tija, edinicite na lokalna samouprava, akcio-nerskite dru[tva so dominanten dràven kapitali drugi organi na dràvna uprava koi nemaat sta-tus na buxetski korisnici, noviot Zakon za sto-kovi rezervi itn.

Po seto ova, so sigurnost moème da istaknemedeka izbranite ekonomski i finansiski politikina Vladata pretstavuvaat ~ekor vo vistinskanasoka, i istite ve]e davaat rezultati. Perfor-mansite na makedonskata ekonomija se podobreni.Vo ovaa godina imame porast na BDP, rast na in-dustriskoto proizvodstvo, rast na deviznite re-zervi. Vo ovaa godina imame namaluvawe na bu-xetskiot deficit, namaluvawe na kamatnitestapki i niska stapka na inflacija. Sepak, pred

nas ostanuvaat u[te mnogu problemi koi ]e gi re-[avame vo naredniot period, pri [to, neophodna]e bide i poddr[kata na nau~nata i stru~nata jav-nost, kako i sorabotkata so me\unarodnite insti-tucii. Glavniot problem i ponatamu ostanuva nis-koto nivo na investicii, [to stanuva limitira~-ki faktor za podinami~en razvoj so direktni im-plikacii vo domenot na novite vrabootuvawa.

Uìvajte vo ~itaweto na stranicite na ovoj Bil-ten.

So po~it,

D-r Dimko Kokaroski

zamenik minister za finansii

BILTEN 7

7-8

/2

00

3

ODBRANI MAKROEKONOMSKI INDIKATORI VO ZEMJITE-KANDIDATI

ZA PRIEM VO EVROPSKATA UNIJA

Realen BDP Potro[uva~ki ceni 1) Tekovna smetka (saldo) 2)

2001 2002 2003 2004 2001 2002 2003 2004 2001 2002 2003 2004

Kandidati za priemvo Evropskata unija ----- 4.34.34.34.34.3 3.93.93.93.93.9 4.34.34.34.34.3 21.121.121.121.121.1 15.815.815.815.815.8 10.110.110.110.110.1 7.37.37.37.37.3 -2.8-2.8-2.8-2.8-2.8 -3.4-3.4-3.4-3.4-3.4 -4.1-4.1-4.1-4.1-4.1 -3.6-3.6-3.6-3.6-3.6

Bugarija 4.1 4.8 5.0 5.5 7.5 5.8 2.6 4.2 -6.2 -4.4 -4.6 -4.4

Republika ^e[ka 3.1 2.0 1.7 2.6 4.8 1.8 0.6 3.5 -5.7 -6.5 -5.7 -5.1

Estonija 5.0 5.8 5.0 5.1 5.8 3.6 1.7 2.0 -6.1 -12.4 -12.6 -9.2

Ungarija 3.8 3.3 3.0 3.5 9.2 5.3 4.7 5.5 -3.4 -4.0 -5.7 -5.4

Latvija 7.9 6.1 5.5 6.0 2.5 1.9 3.0 3.0 -9.6 -7.8 -7.3 -6.8

Litvanija 6.5 6.7 5.8 6.2 1.3 0.3 - 2.5 -4.8 -5.3 -5.7 -5.9

Polska 1.0 1.4 2.9 4.1 5.5 1.9 0.8 2.2 -3.9 -3.5 -3.3 -3.8

Romanija 5.7 4.9 4.7 5.0 34.5 22.5 15.1 12.0 -5.5 -3.4 -4.8 -4.8

Slova~ka 3.3 4.4 4.0 4.0 7.3 3.3 8.5 8.1 -8.6 -8.2 -6.3 -5.0

Slovenija 2.9 3.2 2.2 3.0 8.4 7.5 5.9 5.0 0.2 1.7 0.9 0.4

Turcija -7.5 7.8 5.3 5.0 54.4 45.0 26.0 13.4 2.3 -0.9 -3.2 -1.9

1) Godi[en prosek.2) Procent od BDP.Izvor: World Economic Outlook (Recessions and Recoveries), IMF, Washington D.C., September 2003.

OSNOVNI MAKROEKONOMSKI INDIKATORI

Godi[ni podatoci za Republika Makedonija

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001* 2002*

Realen BDP % -7.5 -1.8 -1.1 1.2 1.4 3.4 4.3 4.5 -4.5 0.7

Inflacija (prosek) % 362 128 15.7 2.3 2.6 -0.1 -0.7 5.8 5.5 1.8

Inflacija (kraj na period)" % 248.2 55.4 8.8 -0.7 2.7 -2.4 2.4 6.1 3.7 1.1

Impliciten deflator % 442.1 151.9 17.1 2.9 3.4 1.4 2.7 8.2 3.6 -

Buxetsko saldo (centralen buxet i fondovi) % BDP -13.4 -2.9 -1.2 -0.5 -0.4 -1.7 0.0 2.5 -6.1 -3.1

Devizen kurs, prosek DEN/1USD 23.6 43.2 38.0 40.0 49.8 54.5 56.9 65.9 68.1 64.7

Devizen kurs, kraj na period DEN/1USD 44.6 40.6 38.0 41.4 55.4 51.8 60.3 65.3 69.2 58.6

Izvoz (F.O.B.) USD mld. 1.06 1.08 1.20 1.15 1.20 1.31 1.19 1.32 1.15 1.11

Uvoz (C.I.F.) USD mld. 1.01 1.27 1.42 1.46 1.59 1.91 1.78 2.08 1.68 1.88

Trgovski bilans USD mld. 0.05 -0.19 -0.22 -0.31 -0.39 -0.51 -0.50 -0.70 -0.53 -0.77

Bilans na tekovna smetka USD mld. 0.08 -0.27 -0.30 -0.34 -0.29 -0.27 -0.03 -0.07 -0.24 -0.32

kako % od BDP % -3.3 -7.8 -6.7 -7.7 -7.7 -7.5 -0.9 -2.1 -6.9 -8.7

Devizni rezervi USD mld. 0.12 0.16 0.28 0.28 0.26 0.33 0.45 0.70 0.76 0.73

Pokrivawe na uvozot (rezervi/uvoz) meseci 1.4 1.6 2.3 2.2 1.9 2.1 3.2 4.1 4.9 4.1

Nadvore[en dolg 1) USD mld. 1.14 1.26 1.44 1.17 1.13 1.47 1.49 1.49 1.48 1.55

kako % od BDP % 45.5 37.2 32.3 26.5 30.3 41.0 40.6 41.5 43.1 42.8

1) Po~nuvaj]i od 1998 godina, soglasno so novata metodologija prepora~ana od Svetskata banka, vkupniot nadvore[en dolg gi opfa]akratkoro~nite, srednoro~nite i dolgoro~nite krediti.

* Preliminarni podatoci.Izvor: Dr`aven zavod za statistika, Ministerstvo za finansii na Republika Makedonija i Narodna banka na Republika Makedonija

BILTEN8

MI

NI

ST

ER

ST

VO

Z

A F

IN

AN

SI

I

BR

UT

O D

OM

A{

EN

PR

OI

ZV

OD

(rea

lni

stap

ki n

a ra

st,

kvar

tal

vo o

dno

s na

ist

kva

rtal

pre

thod

na g

odin

a, 1

998-

2002

)

Vade

we

rudi

Trgo

vija

na

go-

Fin

ansi

sko

Javn

a up

rava

iZe

mjo

del-

i ka

men,

pre

-Gr

ade`

-le

mo

i tr

govi

jaHo

teli

Soob

ra]a

j,po

sred

uvaw

e,od

bran

a, z

adol

ì-

Impu

ti-

Dod

aden

aNe

to-

BRUT

Ost

vo, l

ov,

rabo

tuva

~ka

in-

ni[

tvo

na m

alo;

pop

rav-

isk

ladi

raw

eak

tivn

osti

vo

teln

a so

cija

lna

rani

vred

nost

dano

ci n

aD

OMA{

EN[

umar

stvo

dust

rija

i s

nab-

ka n

a m

otor

nire

sto-

i vr

ski

vrsk

a so

ned

vi-

za[

tita

, obr

a-ba

nkar

-pr

oizv

od-

PROI

ZVOD

i ri

bars

tvo

duva

we

so e

lek-

vozi

la, m

otoc

ikli

rani

èn

im

ot, i

znaj

-zo

vani

e, z

drav

-sk

ist

votr

i~na

ene

rgij

a,i

pred

met

i za

muva

we

i im

puti

-st

vo i

soc

ijal

-us

lugi

gas

i vo

dali

~na

upot

reba

rani

sta

nari

nina

rab

ota

A +

BV

+ G

+ D

|E

@Z

Y +

I +

QJ

+ K

+ L

+ N

1998

I2

.08

.3-1

5.3

5.4

5.7

33

.1-0

.9-0

.79

.54

.35

.74

.5

II3

.86

.51

.33

.73

.73

5.2

-0.4

-0.3

11

.34

.86

.15

.0

III

3.4

-2.2

16

.7-3

.21

5.4

23

.10

.52

.71

6.1

2.7

3.8

2.8

IV4

.0-5

.32

2.7

-3.2

3.0

17

.20

.83

.11

7.5

1.3

2.5

1.4

98

/97

98

/97

98

/97

98

/97

98

/97

3.3

3.33.3

3.3 3.3

1.4

1.41.4

1.4 1.4

7.7

7.77.7

7.7 7.7

0.4

0.40.4

0.4 0.4

7.3

7.37.3

7.3 7.3

26

.52

6.5

26

.52

6.5

26

.50

.00

.00.0

0.0 0.0

1.2

1.21.2

1.2 1.2

13

.51

3.5

13

.51

3.5

13

.53

.23

.23.2

3.2 3.2

4.5

4.54.5

4.5 4.5

3.4

3.43.4

3.4 3.4

1999

I0

.7-9

.01

4.4

-6.1

31

.49

.71

.55

.7-2

.30

.0-1

.9-0

.3

II1

.6-5

.32

7.0

-4.9

30

.61

4.7

1.6

5.4

-2.0

3.0

1.1

2.7

III

1.5

15

.63

.31

0.9

12

.92

1.0

2.3

2.9

0.7

8.8

7.0

8.5

IV-0

.26

.31

.31

1.2

28

.22

2.7

2.3

2.6

0.9

6.4

4.5

6.1

99/9

899

/98

99/9

899

/98

99/9

80

.90

.90.9

0.9 0.9

1.7

1.71.7

1.7 1.7

10

.41

0.4

10

.41

0.4

10

.43

.03

.03.0

3.0 3.0

24

.72

4.7

24

.72

4.7

24

.71

7.2

17

.21

7.2

17

.21

7.2

1.9

1.91.9

1.9 1.9

4.1

4.14.1

4.1 4.1

-0.7

-0.7

-0.7

-0.7

-0.7

4.6

4.64.6

4.6 4.6

2.7

2.72.7

2.7 2.7

4.3

4.34.3

4.3 4.3

2000

I2

.41

6.3

4.1

37

.7-7

.11

3.4

2.4

1.0

0.5

11

.41

5.1

12

.0

II3

.61

7.1

-9.9

4.6

-14

.81

1.1

2.5

1.3

0.8

5.6

9.0

6.1

III

1.2

1.8

5.3

-8.7

-9.6

10

.12

.7-0

.81

.90

.63

.91

.0

IV-3

.14

.51

2.5

-12

.7-1

3.1

0.7

3.2

-1.1

3.7

-0.3

3.0

0.2

00/9

900

/99

00/9

900

/99

00/9

91

.01

.01.0

1.0 1.0

9.4

9.49.4

9.4 9.4

2.6

2.62.6

2.6 2.6

3.0

3.03.0

3.0 3.0

-11

.3-1

1.3

-11

.3-1

1.3

-11

.38

.58

.58.5

8.5 8.5

2.7

2.72.7

2.7 2.7

0.1

0.10.1

0.1 0.1

1.7

1.71.7

1.7 1.7

4.1

4.14.1

4.1 4.1

7.5

7.57.5

7.5 7.5

4.5

4.54.5

4.5 4.5

2001

I-6

.9-2

.80

.7-1

8.9

6.7

-4.8

3.0

-8.7

-6.9

-6.2

-6.9

-6.3

II-1

2.5

-4.7

-4.9

4.5

-7.1

-7.2

2.6

-5.1

-8.5

-3.8

-4.4

-3.9

III

-13

.3-1

0.6

-22

.94

.4-1

4.7

-11

.11

.40

.8-1

3.1

-6.2

-6.9

-6.4

IV-1

0.3

-0.5

-22

.89

.7-0

.1-9

.91

.33

.7-1

3.5

-1.5

-2.2

-1.6

01/0

001

/00

01/0

001

/00

01/0

0-1

0.8

-10

.8-1

0.8

-10

.8-1

0.8

-4.6

-4.6

-4.6

-4.6

-4.6

-14

.4-1

4.4

-14

.4-1

4.4

-14

.4-0

.8-0

.8-0

.8-0

.8-0

.8-4

.5-4

.5-4

.5-4

.5-4

.5-8

.3-8

.3-8

.3-8

.3-8

.32

.12

.12.1

2.1 2.1

-2.3

-2.3

-2.3

-2.3

-2.3

-10

.5-1

0.5

-10

.5-1

0.5

-10

.5-4

.4-4

.4-4

.4-4

.4-4

.4-5

.1-5

.1-5

.1-5

.1-5

.1-4

.5-4

.5-4

.5-4

.5-4

.5

2002

*I

-2.7

-13

.9-1

1.0

7.6

-8.8

9.0

0.6

2.3

6.3

-2.2

-2.2

-2.2

II2

.2-7

.7-3

.76

.36

.95

.3-0

.50

.71

0.9

-0.6

-0.6

-0.6

III

3.6

-5.6

0.8

5.8

21

.79

.9-0

.40

.51

5.8

1.0

1.0

1.0

IV6

.25

.5-3

.06

.59

.41

3.3

-0.1

1.9

11

.44

.34

.34

.3

0 2/0

10 2

/01

0 2/0

10 2

/01

0 2/0

12

.32

.32.3

2.3 2.3

-5.1

-5.1

-5.1

-5.1

-5.1

-3.7

-3.7

-3.7

-3.7

-3.7

6.5

6.56.5

6.5 6.5

7.4

7.47.4

7.4 7.4

9.4

9.49.4

9.4 9.4

-0.1

-0.1

-0.1

-0.1

-0.1

1.3

1.31.3

1.3 1.3

11

.01

1.0

11

.01

1.0

11

.00

.70

.70.7

0.7 0.7

0.7

0.70.7

0.7 0.7

0.7

0.70.7

0.7 0.7

2003

*I

1.6

3.4

0.6

4.8

7.9

1.7

-0.7

2.5

0.9

2.2

2.2

2.2

II2

.53

.4-3

.55

.70

.97

.3-0

.52

.1-6

.53

.03

.03

.0

* P

reth

odni

pod

atoc

iI

zvor

: D

ràv

en z

avod

za

stat

isti

ka.

BILTEN 9

7-8

/2

00

3

BRUTO DOMA{EN PROIZVOD SPORED PROIZVODNIOT METOD

Po tekovni ceni Vo milioni denari

NKD Indeksisektor Naziv 1998 1999 2000 2001 1) 2001/2000

AAAAA Zemjodelstvo, lov i [umarstvo 22.224 23.094 23.756 22.933 96.5

BBBBB Ribarstvo 52 29 14 24 71.4

VVVVV Vadewe na rudi i kamen 1.584 1.620 1.856 1.312 -29.3

GGGGG Prerabotuva~ka industrija 35.202 36.764 40.926 39.587 -3.3

DDDDD Snabduvawe so elektri~na energija, gas i voda 8.868 9.203 10.381 10.041 -3.3

||||| Grade`ni[tvo 11.267 10.880 13.361 11.801 -11.7

EEEEE Trgovija na golemo i malo, popravka na motorni vozila,motocikli i predmeti za li~na upotreba i za doma]instvata 21.914 22.383 25.402 26.076 2.7

@@@@@ Hoteli i restorani 3.063 3.984 3.463 3.410 -1.5

ZZZZZ Soobra]aj, skladirawe i vrski 14.309 17.233 21.261 21.694 2.0

YYYYY Finansisko posreduvawe 7.229 6.977 7.342 7.420 1.1

IIIII Aktivnosti vo vrska so nedvièn imot, iznajmuvawei delovni aktivnosti

5.206 5.890 7.466 8.304 11.2

JJJJJ Javna uprava i odbrana, zadolìtelna socijalna za[tita 12.067 14.351 14.333 14.445 0.8

KKKKK Obrazovanie 8.030 8.769 8.266 8.048 -2.6

LLLLL Zdravstvo i socijalna rabota 8.310 8.592 8.987 8.690 -3.3

QQQQQ Drugi komunalni, kulturni, op[ti i li~ni uslu`ni aktivnosti 4.887 4.967 5.217 5.548 6.3

Imputirani stanarini 9.058 9.597 10.465 10.631 1.6

Minus: imputirani bankarski uslugi 5.036 5.017 5.153 4.738 -8.1

AAAAA Dodadena vrednost po osnovni ceniDodadena vrednost po osnovni ceniDodadena vrednost po osnovni ceniDodadena vrednost po osnovni ceniDodadena vrednost po osnovni ceni 168.235168.235168.235168.235168.235 179.316179.316179.316179.316179.316 197.344197.344197.344197.344197.344 195.230195.230195.230195.230195.230 -1.1-1.1-1.1-1.1-1.1

BBBBB Neto danoci na proizvodstvo 26.747 29.694 39.045 38.611 -1.1

A + B BRUTO DOMA{EN PROIZVOD 194.979194.979194.979194.979194.979 209.010209.010209.010209.010209.010 236.389236.389236.389236.389236.389 233.841233.841233.841233.841233.841 -1.1-1.1-1.1-1.1-1.1

1) Prethodni podatoci.

BRUTO DOMA{EN PROIZVOD SPORED RASHODNIOT METOD

Vo milioni denari Vo %

1998 1999 2000 2001 1998 1999 2000 2001

BRUTO DOMA{EN PROIZVOD 194.979194.979194.979194.979194.979 209.010 209.010 209.010 209.010 209.010 236.389 236.389 236.389 236.389 236.389 233.841233.841233.841233.841233.841 100.0100.0100.0100.0100.0 100.0100.0100.0100.0100.0 100.0100.0100.0100.0100.0 100.0100.0100.0100.0100.0

(po tekovni ceni)

Finalna potro[uva~ka 180.582 180.582 180.582 180.582 180.582 188.702 188.702 188.702 188.702 188.702 218.986218.986218.986218.986218.986 221.770221.770221.770221.770221.770 92.692.692.692.692.6 90.390.390.390.390.3 92.692.692.692.692.6 94.894.894.894.894.8

Finalna potro[uva~ka na doma]instvata 141.078 145.693 175.965 163.791 72.4 69.7 74.4 70.0

Finalna javna potro[uva~ka 39.504 43.009 43.021 57.979 20.3 20.6 18.2 24.8

Bruto-investicii 43.40843.40843.40843.40843.408 41.171 41.171 41.171 41.171 41.171 50.68350.68350.68350.68350.683 42.76042.76042.76042.76042.760 22.322.322.322.322.3 19.719.719.719.719.7 21.421.421.421.421.4 18.318.318.318.318.3

Investicii vo osnovni sredstva 33.982 34.710 38.332 34.716 17.4 16.6 16.2 14.8

Porast na zalihi 9.426 6.461 12.351 8.044 4.8 3.1 5.2 3.4

Izvoz na stoki i uslugi 80.34380.34380.34380.34380.343 88.143 88.143 88.143 88.143 88.143 114.209114.209114.209114.209114.209 99.09199.09199.09199.09199.091 41.241.241.241.241.2 42.242.242.242.242.2 48.348.348.348.348.3 42.442.442.442.442.4

Izvoz na stoki 70.618 67.988 87.161 78.625 36.2 32.5 36.9 33.6

Izvoz na uslugi 7.147 14.367 9.971 15.894 3.7 6.9 8.4 6.8

Nabavki na nerezidentite vo zemjata 2.579 5.788 7.077 4.572 1.3 2.8 3.0 2.0

Uvoz na stoki i uslugi 109.355 109.355 109.355 109.355 109.355 109.007 109.007 109.007 109.007 109.007 147.489147.489147.489147.489147.489 129.780129.780129.780129.780129.780 56.156.156.156.156.1 52.252.252.252.252.2 62.462.462.462.462.4 55.555.555.555.555.5

Uvoz na stoki 92.845 90.554 123.910 107.166 47.6 43.3 52.4 45.8

Uvoz na uslugi 16.510 18.543 23.579 22.614 8.5 8.8 10.0 9.7

Izvor: Dràven zavod za statistika.

BILTEN10

MI

NI

ST

ER

ST

VO

Z

A F

IN

AN

SI

I

OS

NO

VN

I K

RA

TK

OR

O^

NI

EK

ON

OM

SK

I T

RE

ND

OV

I

Pro

cen

tual

na p

rom

ena

vo o

dno

s na

ist

iot

peri

od o

d p

reth

odna

ta g

odin

a, o

sven

ako

ne

e po

inak

u na

zna~

eno

2000

2001

2002

2002

2003

K -

1K

- 2

K -

3K

- 4

K-1

K-2

Juli

Avg

ust

REA

LEN

SEK

TOR

Pro

izvo

dst

vo

rea

lni

prom

eni

Brut

o do

ma[

en p

roiz

vod

4.6

-4.5

0.7

-2.2

-0.6

1.0

4.3

2.2

3.0

Ind

ustr

isko

pro

izvo

dstv

o3

.5-3

.1-5

.3-1

3.9

-7.7

-5.6

5.5

3.5

4.0

15

.3-7

.3

nom

inal

ni p

rom

eni

Inv

esti

cii

vo m

a[in

i i

opre

ma

20

.8-1

6.9

16

.44

8.1

22

.8-0

.65

.1-2

6.3

13

.8

Cen

iT

ro[

oci

na `

ivot

5.8

5.5

1.8

3.7

3.5

-0.9

0.9

0.0

0.6

2.3

2.2

Cen

i na

pro

izvo

dite

li n

a in

dust

risk

i pr

oizv

odi

8.9

2.0

-0.9

-1.9

-1.0

-1.4

1.0

1.4

-0.4

-1.0

-0.8

Kon

kure

ntno

st n

a in

dus

trij

ata

Pro

dukt

ivno

st6

.00

.53

.0-3

.26

.71

3.9

21

.82

0.3

10

.32

4.7

0.5

Tro

[oc

i za

rab

otna

sil

a po

edi

nica

pro

izvo

d-4

.7-0

.70

.22

.2-4

.4-6

.6-1

3.1

-19

.6-6

.6-1

7.7

1.1

Real

ni t

ro[

oci

za r

abot

na s

ila

po e

dini

ca p

roiz

vod

-12

.5-2

.71

.19

.10

.4-3

.6-1

5.9

-22

.8-8

.6-1

6.7

2.0

Ber

zans

ki c

eni

na n

ajva

`ni

te i

zvoz

ni i

uvo

zni

proi

zvod

i

cen

i vo

SAD

$S

urov

a na

fta

-bre

nt2

8.3

24

.42

5.0

21

.22

5.1

26

.92

6.8

31

.42

6.1

28

.42

9.8

Jagn

e[ko

mes

o(c/

kg

)2

61

.92

91

.23

30

.33

11

.13

19

.23

39

.73

51

.53

56

.73

75

.83

94

.13

86

.6

Nik

el8

,63

8.0

5,9

44

.76

,77

2.0

6,2

03

.06

,94

6.0

6,8

83

.07

,10

4.0

8,3

43

.08

,37

2.0

8,7

97

.09

,35

1.0

Baka

r1

,81

3.0

1,5

78

.31

,55

9.0

1,5

57

.01

,61

1.0

1,5

16

.01

,55

4.0

1,6

63

.01

,64

1.0

1,7

10

.01

,76

0.0

Olo

vo4

5.4

47

.64

5.3

49

.14

5.5

43

.04

3.5

45

.94

5.6

51

.54

9.7

Cin

k1

12

.88

8.6

77

.97

9.5

78

.27

6.6

79

.87

8.6

77

.48

2.8

81

.8

Lad

no v

alan

i ~e

li~n

i li

mov

i3

85

.82

99

.23

28

.32

80

.03

00

.03

53

.03

80

.04

00

.04

10

.04

62

.54

82

.5

Top

lo v

alan

i ~e

li~n

i li

mov

i2

95

.82

16

.52

46

.72

00

.02

36

.72

70

.02

80

.03

06

.73

20

.03

20

.03

22

.5

NA

DV

OR

E{EN

SEK

TOR

n

omin

alni

pro

men

i na

dol

arsk

i vr

edno

sti

Izv

oz n

a st

oki

(FO

B)1

1.0

-12

.7-3

.7-1

6.7

-7.2

3.3

6.3

20

.73

4.7

8.1

-1.7

Uvo

z na

sto

ki (

CI

F)

17

.9-1

9.4

16

.31

1.8

13

.53

1.3

16

19

.62

5.4

3.8

-1.4

Trg

ovsk

i bi

lans

(m

ilio

ni S

AD $

)-7

71

-53

3-8

49

-20

0-1

96

-18

4-2

70

23

7.2

22

2.8

-67

.8-6

0.0

Tek

ovna

sm

etka

na

Pla

tnio

t bi

lans

(m

ilio

ni S

AD $

)-2

36

-38

-32

4-1

04

.3-5

9.2

-37

.1-1

23

.9-1

15

.0-7

2.0

-11

.3

Pro

men

a vo

dev

izni

te r

ezer

vi (

mil

ioni

SAD

$),

"-"

zna

~i n

amal

uvaw

e2

35

.66

2-4

1.0

-12

0.0

42

.06

9.0

-41

.0-1

13

.0-6

2.0

7.0

-15

.1

Nad

vore

[en

dol

g sr

edno

. d o

lgo.

(kr

aj n

a pe

riod

vo

mil

ioni

SAD

$)

1,4

38

.01

,44

4.0

1,5

49

.01

,41

7.0

1,4

82

.01

49

1.0

1,5

49

.01

,54

1.0

1,6

24

.01

,62

5.0

1,5

93

.0

BILTEN 11

7-8

/2

00

3

OS

NO

VN

I K

RA

TK

OR

O^

NI

EK

ON

OM

SK

I T

RE

ND

OV

I

Pro

cen

tual

na p

rom

ena

vo o

dno

s na

ist

iot

peri

od o

d p

reth

odna

ta g

odin

a, o

sven

ako

ne

e po

inak

u na

zna~

eno

2000

2001

2002

2002

2003

K -

1K

- 2

K -

3K

- 4

K-1

K-2

Juli

Avg

ust

Kur

sevi

dena

r/EU

RO6

0.7

36

0.9

16

0.9

86

0.9

66

0.9

66

0.9

86

1.0

36

1.3

16

1.2

96

1.2

46

1.2

0

dena

r/S

AD $

65

.89

68

.04

64

.73

69

.53

66

.50

61

.98

61

.05

57

.18

54

.08

53

.85

54

.94

VL

AD

IN

I F

IN

AN

SI

I

nom

inal

ni p

rom

eni

Pri

hodi

22

.5-1

0.3

10

.12

0.5

32

.92

6.8

0.1

-5.7

1.8

-5.0

-28

.2

Dan

o~ni

pri

hodi

22

.1-6

.91

4.0

13

.13

1.3

23

.2-0

.8-7

.8-2

.0-1

2.4

-16

.8

DD

V7

5.2

-1.8

19

.8-4

.55

2.0

31

.24

0.9

4.5

21

.3-3

.9-1

3.0

Rash

odi

12

.72

7.0

-0.1

21

.3-1

0.0

0.8

3.5

-18

.3-1

0.2

-28

.0-2

2.5

Tek

ovni

ras

hodi

1.8

31

.91

7.2

12

.0-1

6.0

17

.9-3

.3-2

.47

.3-1

2.4

-0.2

Kapi

taln

i ra

shod

i9

4.5

28

.31

1.8

92

.73

.75

3.4

81

.2-7

1.2

-54

.4-7

9.6

-77

.4

Sal

do n

a ce

ntra

lnio

t bu

xet

(vo

mil

ioni

den

ari)

6,2

85

-12

,49

07

,34

34

63

-6,4

11

-4,9

79

-2,6

24

33

7.0

-15

5.0

57

7.0

-44

3.0

Sal

do n

a ko

nsol

idir

anio

t bu

xet

(vo

mil

ioni

den

ari)

5,9

05

-13

,17

1-1

3,0

19

-1,8

65

-5,0

76

-3,8

66

-2,2

13

MO

NET

AR

EN S

EKTO

R

nom

inal

ni p

rom

eni

(kra

j na

peri

od)

Net

o de

vizn

i sr

edst

va7

3.8

57

.6-1

9.1

2.1

3.3

13

.6-2

7.7

-18

.6-7

.2-3

.41

.8

Kred

iti

na p

riva

ten

sekt

or1

7.2

7.3

12

.75

.47

.61

3.1

9.9

9.9

9.3

10

.69

.3

Goto

vi p

ari

vo o

ptek

16

.64

8.5

0.0

25

.83

2.9

65

0.0

-13

.4-5

.2-8

.1-7

.7

M1

22

.65

.64

.61

6.9

23

.33

6.3

4.6

-8.6

-3.5

-4.5

-5.8

M2

29

.46

1.9

-7.0

47

.76

0.5

64

.6-7

.07

.31

5.8

14

.51

3.7

M4

25

.65

6.7

-8.6

42

.05

1.7

55

.2-8

.65

.21

2.4

11

.51

0.6

Odn

os n

a de

vizn

ite

reze

rvi

spre

ma

M4

dena

rski

del

10

6.3

11

7.4

93

.81

25

.31

19

.71

04

.59

3.8

90

.99

1.9

92

.61

01

.2

Odn

os n

a de

vizn

ite

reze

rvi

spre

ma

M1

16

5.0

18

8.2

15

0.5

19

8.8

19

0.9

16

8.9

15

0.5

15

7.8

16

1.9

16

2.4

17

6.7

SO

CI

JAL

EN S

EKTO

RP

azar

na

rabo

tna

sila

Sta

pka

na n

evra

bote

nost

(AR

S)

32

.23

0.5

31

.9

Vku

pno

novo

vrab

oten

i1

01

,99

69

0,3

08

11

0,4

01

24

,09

32

7,4

90

29

,98

02

8,8

38

22

,45

22

4,1

93

8,5

37

4,7

89

Nov

ovra

bote

ni n

a ne

opre

dele

no v

rem

e6

3,9

87

63

,34

67

4,3

41

15

,97

31

8,4

92

21

,60

71

8,2

69

12

,69

31

6,1

84

6,0

07

3,3

59

Pla

tiN

omin

alni

net

o pl

ati

5.5

3.5

6.9

4.7

5.0

7.9

8.8

6.3

7.1

3.1

2.5

Real

ni n

eto

plat

i-0

.3-1

.95

.01

.01

.48

.87

.96

.37

.10

.80

.3

Pot

ro[

uva~

ka k

o[ni

ca2

.44

.93

.78

.14

.81

.01

.3-1

.0-1

.61

.2-0

.1

Soc

ijal

na z

a[ti

ta«

Broj

na

penz

ione

ri2

38

,16

22

44

,03

52

48

,16

82

47

,37

62

47

90

82

48

,21

92

49

,16

82

49

,93

22

50

,82

02

51

,28

42

51

,47

1

Broj

na

dom

a]in

stva

koi

pri

maa

t so

cija

lna

za[

tita

75

,27

77

7,3

09

81

,02

78

0,9

31

79

55

28

1,6

26

81

,99

75

9,6

58

61

,58

56

1,8

47

62

,96

3

Broj

na

lica

koi

pri

maa

t na

dom

est

za n

evra

bote

ni3

4,6

18

36

,97

54

5,8

19

42

,63

64

5,0

65

48

,11

84

7,4

56

44

,12

54

5,4

84

44

,59

94

4,1

75

Izv

or:

Dr`

aven

zav

od z

a st

atis

tika

, N

arod

na b

anka

na

Mak

edon

ija,

Min

iste

rstv

o za

fin

ansi

i, M

inis

ters

tvo

za t

rud

i so

c ija

la,

Zavo

d za

vra

botu

vaw

e, W

orl

d D

eve

lop

men

t P

rosp

ect

s (P

ink S

heets

) , p

resm

etki

na

Min

iste

rstv

oto

za f

inan

sii

BILTEN12

MI

NI

ST

ER

ST

VO

Z

A F

IN

AN

SI

I

BRUTO DOMA{EN PROIZVOD

1) Presmetani po PARE metodologija na OON so koja se vr[i konverzija so kurs prisposoben kon dvi`ewata na cenite vonacionalnata ekonomija. Pritoa, kako bazen e zemen kursot na SAD$ vo odnos na denarot vo 1994 godina i e izvr[ena indeksacijaso deflatorot za sekoja naredna godina .2) Prethodni podatoci

CENI

vo SAD$ (po glava na `itel)

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 20012)

Bruto doma[en proizvod1) 1,785 1,742 1,705 1,709 1,732 1,781 1,848 1,924 1,830

vo milioni SAD$

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 20012)

Bruto doma[en proizvod1) 3,450 3,389 3,351 3,390 3,458 3,575 3,730 3,899 3,723

BILTEN 13

7-8

/2

00

3

NADVORE{NO - TRGOVSKA RAZMENA

- vo milioni SAD $ -

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002*

Izvoz na stoki 1,113 1,096 1,199 1,055 1,086 1,204 1,148 1,237 1,311 1,192 1,323 1,155 1,105

Uvoz na stoki 1,531 1,274 1,206 1,199 1,484 1,719 1,627 1,779 1,915 1,776 2,094 1,688 1,952

Saldo -418 -178 -7 -144 -398 -515 -479 -542 -604 -584 -771 -533 -847

* Preliminarni podatoci

prose~ni stapki, vo procenti

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Tro[oci na `ivot 15.7 2.3 2.6 -0.1 -0.7 5.8 5.5 1.8

Ceni na malo 15.9 3 4.4 0.8 -1.1 10.6 5.2 1.4

kraj na godina, vo procenti

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Tro[oci na `ivot 8.8 -0.7 2.7 -2.4 2.4 6.1 3.7 1.1

Ceni na malo 9.2 0.2 4.5 -1 2.3 10.8 1.2 2.2

BILTEN14

MI

NI

ST

ER

ST

VO

Z

A F

IN

AN

SI

I

NADVORE{NO-TRGOVSKA RAZMENA

(vo milioni dolari)

Vkupno Germanija SR Jugoslavija

Izvoz Uvoz Saldo Izvoz Uvoz Saldo Izvoz Uvoz Saldo

1997 1,236.8 1,778.5 -541.7 199.0 239.0 -40.0 273.6 206.0 67.6

1998 1,310.7 1,914.7 -604.0 286.0 255.2 30.8 240.0 245.6 -5.6

1999 1,191.3 1,776.2 -584.9 254.3 245.8 8.5 254.5 183.9 70.6

2000 1,322.6 2,093.8 -771.2 257.5 253.3 4.2 335.2 190.4 144.8

2001 1,155.0 1,687.6 -532.6 237.5 213.3 24.2 266.8 157.2 109.6

2002 1,115.5 1,995.2 -879.7 234.0 284.7 -50.7 246.4 185.2 61.2

1999 Q1 254.0 345.4 -91.4 69.1 49.5 19.6 26.6 41.5 -14.9

Q2 250.6 364.9 -114.3 58.4 58.2 0.2 20.3 26.6 -6.3

Q3 343.4 476.7 -133.3 67.2 59.4 7.8 115.1 46.7 68.4

Q4 343.5 589.2 -245.7 59.6 78.7 -19.1 92.5 69.1 23.4

2000 Q1 331.1 606.8 -275.7 66.1 80.9 -14.8 78.8 47.8 31.0

Q2 317.7 481.0 -163.3 56.9 52.7 4.2 76.3 47.3 29.0

Q3 345.1 470.6 -125.5 70.8 55.0 15.8 82.8 47.3 35.5

Q4 328.7 535.4 -206.7 63.7 64.7 -1.0 97.3 48.0 49.3

2001 Q1 291.5 400.4 -108.9 69.0 52.8 16.2 62.3 34.9 27.4

Q2 285.3 416.6 -131.3 52.9 59.0 -6.1 74.1 39.2 34.9

Q3 295.7 378.9 -83.2 61.9 42.8 19.1 62.9 33.4 29.5

Q4 282.5 491.7 -209.2 53.7 58.7 -5.0 67.5 49.7 17.8

2002 Q1 244.0 444.2 -200.2 60.9 56.4 4.5 47.2 38.2 9.0

Q2 264.4 461.7 -197.3 54.0 70.5 -2.7 53.6 47.9 5.7

Q3 289.1 497.1 -208.0 60.3 77.1 -10.4 55.8 47.9 7.9

Q4 301.8 597.6 -295.8 57.0 89.2 -32.2 66.4 55.1 11.3

2003 Q1 294.5 531.7 -237.2 66.6 69.2 -2.6 47.2 50.4 -3.2

Q2 356.1 578.9 -222.8 67.9 73.9 -6.0 76.4 54.8 21.6

Q3 327.6 520.2 -192.6 70.9 67.3 3.6 71.8 49.2 22.6

2002 I 68.4 155.9 -87.5 17.8 15.7 2.1 13.1 9.6 3.5

II 82.7 145.7 -63.0 20.6 22.0 -1.4 17.2 12.5 4.7

III 92.9 142.6 -49.7 22.5 18.7 3.8 16.9 16.1 0.8

IV 88.9 151.2 -62.3 15.8 20.9 -5.1 19.5 19.3 0.2

V 76.9 147.5 -70.6 15.1 24.2 -9.1 19.4 12.5 6.9

VI 98.6 163.0 -64.4 23.1 25.4 -2.3 20.8 13.0 7.8

VII 113.6 186.6 -73.0 22.1 27.5 -5.4 28.1 15.4 12.7

VIII 89.0 149.7 -60.7 18.7 20.9 -2.2 21.8 17.2 4.6

IX 102.6 154.8 -52.2 21.3 20.4 0.9 23.2 14.6 8.6

X 100.5 184.6 -84.1 16.4 24.1 -7.7 25.0 16.3 8.7

XI 95.5 183.5 -88.0 19.6 26.5 -6.9 22.8 15.7 7.1

XII 105.8 229.5 -123.7 21.0 38.6 -17.6 18.6 23.1 -4.5

2003 I 79.0 158.9 -79.9 18.7 22.6 -3.9 11.3 15.0 -3.7

II 94.7 152.2 -57.5 21.9 21.7 0.2 15.5 15.4 0.1

III 120.8 220.6 -99.8 26.0 24.9 1.1 20.4 20.0 0.4

IV 117.4 190.2 -72.8 22.2 21.2 1.0 22.4 15.4 7.0

V 120.1 207.9 -87.8 23.6 26.5 -2.9 27.3 23.3 4.0

VI 118.6 180.8 -62.2 22.1 26.2 -4.1 26.7 16.1 10.6

VII 122.5 190.3 -67.8 24.9 27.1 -2.2 27.1 17.8 9.3

VIII 87.6 147.6 -60.0 21.4 17.6 3.8 20.3 14.2 6.1

IX 117.5 182.3 -64.8 24.6 22.6 2.0 24.4 17.2 7.2

Izvor: Dr`aven zavod za statistika

BILTEN 15

7-8

/2

00

3

NADVORE{NO-TRGOVSKA RAZMENA

(vo milioni dolari)

SAD Italija Grcija Rusija

Izvoz Uvoz Saldo Izvoz Uvoz Saldo Izvoz Uvoz Saldo Izvoz Uvoz Saldo

117.0 83.4 33.6 43.6 96.0 -52.4 99.0 130.0 -31.0 26.6 69.2 -42.6

174.0 101.6 72.4 91.9 109.1 -17.2 83.1 112.9 -29.8 26.1 90.9 -64.8

136.1 54.7 81.4 77.6 92.7 -15.1 85.9 164.5 -78.6 15.1 91.2 -76.1

165.6 83.0 82.6 90.8 111.1 -20.3 84.1 201.5 -117.4 10.3 191.8 -181.5

99.7 51.5 48.2 88.7 107.7 -19.0 101.4 184.0 -82.6 13.9 139.4 -125.5

77.4 58.7 18.7 81.9 118.6 -36.7 116.9 237.9 -121.0 14.4 125.4 -111.0

34.5 12.5 22.0 21.9 14.6 7.3 20.4 24.8 -4.4 3.0 27.9 -24.9

32.5 12.7 19.8 19.4 23.4 -4.0 23.5 34.1 -10.6 3.3 9.2 -5.9

27.8 12.3 15.5 16.6 26.2 -9.6 18.4 39.6 -21.2 3.9 31.1 -27.2

41.3 17.2 24.1 19.7 28.5 -8.8 23.6 66.0 -42.4 4.9 23.0 -18.1

49.6 16.3 33.3 25.4 29.4 -4.0 19.7 43.1 -23.4 2.6 60.8 -58.2

48.6 16.5 32.1 27.4 29.3 -1.9 18.4 42.3 -23.9 2.7 38.6 -35.9

37.5 23.4 14.1 18.1 25.4 -7.3 23.5 55.3 -31.8 2.1 33.2 -31.1

29.9 26.8 3.1 19.9 27.0 -7.1 22.5 60.8 -38.3 2.9 59.2 -56.3

28.4 13.4 15.0 24.0 19.2 4.8 21.2 40.2 -19.0 2.8 53.4 -50.6

23.4 15.6 7.8 21.4 23.3 -1.9 24.3 38.7 -14.4 3.7 31.7 -28.0

26.9 11.7 15.2 24.3 29.5 -5.2 30.6 51.1 -20.5 3.3 26.9 -23.6

21.0 10.8 10.2 19.0 35.7 -16.7 25.3 54.0 -28.7 4.1 27.4 -23.3

18.0 18.2 -0.2 26.7 24.6 2.1 19.2 46.0 -26.8 3.4 49.4 -46.0

18.9 15.6 3.3 25.1 26.2 -1.1 27.6 49.4 -21.8 3.6 22.3 -18.7

16.5 10.7 5.8 21.2 29.4 -8.2 30.3 52.2 -21.9 3.5 13.3 -9.8

24.6 13.9 10.7 18.7 32.2 -13.5 35.6 56.3 -20.7 3.0 61.1 -58.1

16.7 13.8 2.9 27.2 21.6 5.6 35.1 98.4 -63.3 2.5 25.1 -22.6

13.8 19.1 -5.3 26.6 34.1 -7.5 52.1 75.3 -23.2 3.6 34.6 -31.0

15.7 10.6 5.1 21.4 27.1 -5.7 42.3 54.6 -12.3 3.2 53.4 -50.2

4.4 6.2 -1.8 7.8 7.0 0.8 5.1 16.7 -11.6 1.1 29.5 -28.4

5.9 8.5 -2.6 8.3 8.0 0.3 6.4 14.8 -8.4 1.1 11.4 -10.3

7.7 3.5 4.2 10.6 9.6 1.0 7.7 14.5 -6.8 1.2 8.5 -7.3

5.3 3.6 1.7 6.2 8.6 -2.4 13.5 20.1 -6.6 1.3 2.4 -1.1

3.5 3.6 -0.1 4.4 11.2 -6.8 9.1 17.6 -8.5 1.0 2.4 -1.4

8.1 6.9 1.2 6.7 12.6 -5.9 10.8 22.4 -11.6 1.1 1.8 -0.7

5.8 5.8 0.0 6.9 14.9 -8.0 10.8 27.5 -16.7 1.8 2.5 -0.7

6.5 3.4 3.1 4.9 6.9 -2.0 8.0 28.8 -20.8 1.1 2.5 -1.4

5.5 3.2 2.3 7.3 7.6 -0.3 10.0 19.1 -9.1 1.8 3.3 -1.5

7.2 3.5 3.7 6.0 11.1 -5.1 12.9 14.6 -1.7 1.7 16.9 -15.2

5.3 4.0 1.3 4.6 9.4 -4.8 9.5 18.6 -9.1 0.8 19.0 -18.2

12.1 6.4 5.7 8.1 11.7 -3.6 13.2 23.1 -9.9 0.5 25.2 -24.7

6.7 5.2 1.5 9.2 7.3 1.9 8.2 43.9 -35.7 0.5 1.8 -1.3

5.1 3.9 1.2 7.5 6.0 1.5 11.7 22.9 -11.2 0.5 2.1 -1.6

4.9 4.7 0.2 10.5 8.3 2.2 15.2 31.6 -16.4 1.5 21.2 -19.7

3.5 4.5 -1.0 8.9 10.4 -1.5 17.4 31.1 -13.7 0.9 9.6 -8.7

3.4 6.1 -2.7 8.0 11.7 -3.7 18.5 25.2 -6.7 1.1 17.1 -16.0

6.9 8.5 -1.6 9.7 12.0 -2.3 16.2 19.0 -2.8 1.6 7.9 -6.3

7.2 3.8 3.4 7.3 11.3 -4.0 16.0 21.7 -5.7 1.3 9.8 -8.5

4.2 2.7 1.5 6.3 7.3 -1.0 10.4 14.0 -3.6 1.0 22.8 -21.8

4.3 4.1 0.2 7.8 8.5 -0.7 15.9 18.9 -3.0 0.9 20.8 -19.9

CM

YK

CM

YK

BILTEN

MI

NI

ST

ER

ST

VO

ZA

FI

NA

NS

II

KRATKORO^NIEKONOMSKI DVI@EWA

Avgust 2003 godina

REZIME NA NAJVA@NITE KRATKORO^NI EKONOMSKI DVI@EWAVO AVGUST 2003 GODINA

1. INDUSTRISKO PROIZVODSTVO

Industriskoto proizvodstvo prodolùva da bele-

ì zna~ajni mese~ni fluktuacii. Taka, po zna~aj-

noto zgolemuvawe vo juli, industriskoto proizvo-

dstvo vo avgust 2003 godina zabeleà mese~en

pad od 22,7%, odnosno godi[no namaluvawe od

7,8%. Pritoa, mese~en pad beleàt re~isi site

pova`ni industriski granki (osven proizvodstvo-

to na nafta, proizvodstvoto na grade`ni materi-

jali, proizvodstvoto na elektri~ni ma[ini i

proizvodstvoto na elektri~na energija).

Negativnite dvièwa vo avgust, uslovija zabavu-

vawe na rastot na industriskoto proizvodstvo,

taka [to vo prvite osum meseci od 2003 godina

porastot iznesuva 3,7% (sporedeno so istiot pe-

riod minatata godina).

Izvor: Dràven Zavod za statistika

� Industriskoto proizvodstvo vo periodot

januari-avgust 2003 godina porasna za 3,7%

� Niska prose~nata stapka na inflacija od

0,8% vo prvite osum meseci od 2003 godina

� Porast na izvozot od 21% vo periodot janu-

ari - avgust 2003 godina, so istovremeno

zgolemuvawe na uvozot od 16,6%

� Porast na nadvore[no-trgovskiot deficit

od 58 milioni SAD dolari vo odnos na pre-

thodniot mesec

� Suficit na Centralniot Buxet od 317 mili-

oni denari

� Namaluvawe na nadvore[niot dolg od 32

milioni dolari vo odnos na juli 2003 godi-

na

� Bruto deviznite rezervi na Republika Ma-

kedonija se namalija za 12 milioni SAD do-

lari

� Kamatnite stapki ostanaa re~isi neprome-

neti

� Porast na vkupnite depoziti na naselenie-

to za 1,2% vo odnos na prethodniot mesec

Industrisko proizvodstvo(% promeni, m/m-12)

Industrisko proizvodstvo(% promeni, m/m-12)

20

01

:01

20

01

:02

20

01

:03

20

01

:04

20

01

:05

20

01

:06

20

01

:07

20

01

:08

20

01

:09

20

01

:10

20

01

:11

20

01

:12

20

02

:01

20

02

:02

20

02

:03

20

02

:04

20

02

:05

20

02

:06

20

02

:07

20

02

:08

20

02

:09

20

02

:10

20

02

:11

20

02

:12

20

03

:01

20

03

:02

20

03

:03

20

03

:04

20

03

:05

20

03

:06

20

03

:07

20

03

:08

20.0

10.0

0.0

-10.0

-20.0

-30.0

16

MY

KC

MY

KC

BILTEN

7-8

/2

00

3

1) stabilnosta na devizniot kurs;

2) vodeweto na disciplinirana i vramnoteèna

buxetska politika;

3) vodeweto na konzistentna makroekonomska po-

litika.

Dopolnitelen faktor pretstavuva depresijacija-

ta na dolarot na svetskite berzi, koja se odrazuva

preku namaluvawe na uvoznite ceni.

Strkturno analizirano, zgolemuvawe na cenite e

registrirano vo grupite “Soobra]ajni sredstva i

uslugi” (4,7%), “Stanarina, voda i uslugi” (4,4%),

“Tutun i pijaloci” (2,9%), “Domuvawe” (3,2%),

“Obleka i obuvki” (1,6%), “Higiena i zdravje”

(2,5%), dodeka namaluvawe beleàt cenite vo gru-

pata “Ishrana” (1,8%), koja ima i najgolemo u~es-

tvo vo indeksot na tro[oci na ìvot.

Agregirano, vo prvite osum meseci od 2003 vo

sporedba so istiot period lani, porast beleàt

cenite na uslugite od 5,7%, dodeka cenite na sto-

kite se poniski za 0,1%.


Indeksot na cenite na malo vo avgust 2003 godina

vo odnos na prethodniot mesec e povisok za 0,1%

dodeka vo odnos na avgust 2002 beleì zgolemu-

vawe od 3,2%.

Na kumulativna osnova, indeksot na cenite na ma-

lo vo prvite osum meseci od 2003 godina vo odnos

na istiot period minatata godina beleì zgole-

muvawe od 2,3%.

Strukturno analizirano, vo prvite osum meseci

od 2003 godina vo odnos na istiot period mina-

tata godina, porast beleì proizvodstvoto na

“Trajni proizvodi za [iroka potro[uva~ka”

(63%), proizvodstvoto na “Intermedijarni proiz-

vodi osven energija” (6,6%) i “Energijata”

(41,6%). Od druga strana, pad beleì proizvod-

stvoto na “Netrajni proizvodi za [iroka potro-

[uva~ka” (14,6%), dodeka proizvodstvoto na “Ka-

pitalni proizvodi” e na istoto nivo od prvite

osum meseci od 2002 godina.

Od aspekt na poodelni industriski granki, glavna

karakteristika e [to porastot na industriskoto

proizvodstvo e generiran od relativno mal broj

na granki. Taka, porastot na proizvodstvoto vo

prerabotuva~kata industrija od 5% vo prvite

osum meseci od 2003 godina glavno e determini-

ran od visokiot porast na proizvodstvoto na os-

novni metali (od 94,5%), kako rezultat na uspe[-

noto restartirawe na nekolku porane[ni zaguba-

ri (Feni, Jugohrom) i povolnite dvièwa na ceni-

te na nikelot, ~elikot i èlezoto na svetskite

berzi. Bidej]i se raboti za golemi potro[uva~i

na elektri~na energija, nivnoto zgolemeno proiz-

vodstvo predizvikuva i porast na proizvodstvoto

na elektri~na energija od 16%. Od druga strana,

padot na proizvodstvoto vo sektorot “Vadewe na

rudi i kamen” i ponatamu prodolùva, pri [to ku-

mulativno vo prvite osum meseci od godinata iz-

nesuva 62,8%, [to se dolì na zatvaraweto na ne-

kolku rudnici.

2. CENI

Ostvaruvaweto na relativno niski stapki na in-

flacija prodolì i vo avgust 2003 godina. Taka,

tro[ocite na ìvotot vo avgust 2003 godina vo

odnos na prethodniot mesec beleàt minimalen

porast od 0,1%, dodeka vo odnos na avgust 2002

godina zgolemuvawe od 2,2%.

Prose~nata stapka na inflacija vo prvite osum

meseci od 2003 godina iznesuva 0,8%. Niskata i

predvidliva inflacija glavno e rezultat na:

m/m-1 m/m-12

Tro[oci na ìvotTro[oci na ìvot

I 2002 II III

IV V VI

VII

VIII

IX X XI

XII I II III

IV V VI

VII

VIII 2003

-2,0

-1,0

0,0

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0

17

CM

YK

CM

YK

BILTEN

MI

NI

ST

ER

ST

VO

ZA

FI

NA

NS

II


Vrednosta na potro[uva~kata ko[nica za ishrana

i pijaloci za edno ~etiri~leno doma]instvo za

avgust 2003 godina, presmetana vrz osnova na ce-

nite na malo, iznesuva 10.083 denari i vo odnos

na prethodniot mesec e poniska za 0,7%.

3. NADVORE{EN SEKTOR

Nadvore[no-trgovska razmena

Kako rezultat na stabiliziraweto na politi~ko-

bezbednosnata sostojba vo zemjata nadvore[nata-

trgovska razmena vo prvite osum meseci od 2003

godina beleì pozitivni dvièwa, pri [to kumu-

lativno porastot iznesuva 18%.


Pritoa izvozot na stoki beleì zna~ajno zgolemu-

vawe od 21% (so [to toj dostigna iznos od 860,7

milioni SAD dolari) dodeka porastot na uvozot

na stoki iznesuva 16,6% (dostigna 1.448,5 mili-

oni SAD dolari).

Vakvite dvièwa dovedoa do zgolemuvawe na tr-

govskiot deficit za 56,3 milioni SAD dolari,

pri [to vo periodot januari-avgust 2003 godina

toj dostigna 587,8 milioni SAD dolari.

Tendencijata na zgolemuvawe na razmenata e pre-

kinata vo avgust, pri [to izvozot na stoki vo av-

gust zabeleà namaluvawe od 28,5%, a uvozot od

22,4% vo odnos na juli 2003 godina.

Namaluvaweto na izvozot vo avgust 2003 godina e

rezultat na namaleniot izvoz najmnogu na èlezo

i ~elik (za pove]e od 50%), kako i izvozot na ob-

leka, pijaloci i tutun, proizvodi za hrana.

Strukturata na izvozot i ponatamu e nepovolna, so

ogled na zna~ajnoto u~estvo od 44,5 % na izvozot

na dorabotki.


Glavni izvozni proizvodi vo avgust se: obleka,

èlezo i ~elik, nafta i proizvodi od nafta,

obuvki, elektri~ni ma[ini i delovi, pijaloci i

dr.

Ovie pet grupi proizvodi so~inuvaat okolu 71%

od vkupniot izvoz na dràvata.

m/m-1 m/m-12

4

3

2

1

0

-1

-2

Ceni na maloCeni na malo

I 20

02 II III

IV V VI

VII

VII

I

IX X XI

XII I II III

IV V VI

VII

VII

I 20

03

Ostvaren izvoz i uvoz na stoki po 2002 i 2003 godina( po meseci, vo milioni SAD dolari, prethodni podatoci)

Ostvaren izvoz i uvoz na stoki po 2002 i 2003 godina( po meseci, vo milioni SAD dolari, prethodni podatoci)

-150.0

-100.0

-50.0

0.0

50.0

100.0

150.0

200.0

250.0

2002 2003

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I II III IV V VI VII VIII

Izvoz Uvoz Deficit

2001 2002 2003

Ostvaren iznos od "lon" 2001, 2002, 2003 g.(vo milioni SAD dolari)

Ostvaren iznos od "lon" 2001, 2002, 2003 g.(vo milioni SAD dolari)

30

35

40

45

50

55

60

65

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

18

MY

KC

MY

KC

BILTEN

7-8

/2

00

3


Analizata na izvezenite proizvodi po ekonomska

namena vo periodot januari-avgust 2003 godina,

sporedena so istiot period od minatata godina,

ukaùva deka nema nekoi pogolemi strukturni po-

mestuvawa, odnosno re~isi polovina od izvozot

seu[te go so~inuvaat surovinite i repromateri-

jalite.

Vo periodot januari-avgust 2003 godina, 55,5%

od vkupno izvezenite stoki se plasirani na paza-

rot na Evropskata Unija, a 44,4% od vkupno uve-

zenite stoki vo Republika Makedonija se so pote-

klo od ovaa integracija. Izvozot vo Evropska Uni-

ja vo analiziraniot period e pogolem za 30,7% vo

odnos na istiot period od minatata godina, a

uvozot za 11,8%, kako rezultat na ostvaruvaweto

na Vremenata spogodba za trgovija.

Germanija, Srbija i Crna Gora, Grcija, Italija i

SAD i ponatamu se na[i najgolemi partneri, ~ie

u~estvo vo izvozot iznesuva 66,7% od vkupniot

izvoz.

Uvozot na stoki vo avgust 2003 godina vo odnos na

juli zabeleà namaluvawe od 22,4%, dodeka vo

odnos na istiot mesec od prethodnata godina e

namalen za 1,5%. Mese~noto namaluvawe e re-

zultat na namaleniot uvoz, pred se, na proizvodi

za hrana, drumski vozila, hemiski proizvodi, su-

rovini i dr.

Tendencijata na nepovolnoto ostvaruvawe na

dogovorite za slobodna trgovija prodolì i vo

avgust. Zna~ajno povisok uvoz od izvoz prodolì

da se ostvaruva vo razmenata so Bugarija, Slove-

nija i Turcija. Deficitot vo trgovskata razmena

samo so ovie tri zemji iznesuva okolu 173 mili-

oni SAD dolari, [to pretstavuva pribli`no 30%

od vkupniot trgovskiot deficit ostvaren vo zem-

jata vo periodot januari-avgust 2003 godina.


Nadvore[en dolg

Nadvore[niot dolg na krajot na avgust 2003 go-

dina iznesuva[e 1.593 milioni SAD dolari i na

mese~no nivo beleì namaluvawe od 32 milioni

dolari, odnosno za 2%. Namaluvaweto na dolgot

se dolì na ostvarenite negativni kursni razli-

ki (27,6 milioni SAD dolari) predizvikani od

apresijacijata na SAD dolarot, kako i od poviso-

kite otplati od povle~enite sredstva po odobre-

ni krediti.

Izvor: Narodna banka na Republika Makedonija

Izvoz na pova`ni grupi proizvodi po SMTK(avgust 2003, struktura vo %)

Izvoz na pova`ni grupi proizvodi po SMTK(avgust 2003, struktura vo %)

0.0 5.0 10.0 15.0 20.0 25.0 30.0 35.0 40.0

Elek. ma[ini i delovi

Pijaloci

Obuvki

Nafta i proizv.od nafta

@elezo i ~elik

Obleka 36.5

14.0

8.4

4.5

4.0

3.4

Izvoz i uvoz so zemji so koi se realiziraat dogovoriza slobodna trgovija

(januari - avgust 2003 godina, vo milioni dolari)

Izvoz i uvoz so zemji so koi se realiziraat dogovoriza slobodna trgovija

(januari - avgust 2003 godina, vo milioni dolari)

180

150

120

90

60

30

0

Srb

ija

iS

rbij

ai

Crn

aGo

ra

Slo

veni

ja

Hrv

atsk

a

Bug

arij

a

Tur

cij

a

IzvozIzvoz

Uvoz

Sostojba i dinamika na nadvore[en dolg(vo milioni SAD dolari)

Sostojba i dinamika na nadvore[en dolg(vo milioni SAD dolari)

1350

1400

1450

1500

1550

1600

1650

VII VIII IX X XI XII I II III IV V VI VII VIII

2002 2003

19

CM

YK

CM

YK

BILTEN

MI

NI

ST

ER

ST

VO

ZA

FI

NA

NS

II

Vo strukturata na dolgot, pove]e od polovina od

dolgot i ponatamu otpa\a na multilateralnite

kreditori, pri [to najgolemi poedini~ni doveri-

teli se IDA (Me\unarodna agencija za razvoj) so

331 milioni SAD dolari i Londonskiot klub so

243 milioni SAD dolari.

Od stranskite kreditori, vo tekot na avgust po-

vle~eni se sredstva vo iznos od 8 milioni SAD

dolari, sli~no kako i vo odnos na prethodniot

mesec, koga bea povle~eni sredstva vo iznos od

24 milioni SAD dolari.

Polovina od ovie sredstva poteknuvaat od multi-

lateralnite i bilateralnite kreditori (4 mili-

oni SAD dolari).

Servisiraweto na obvrskite sprema stranstvo i

ponatamu se ostvaruva redovno i navremeno, pri

[to vo avgust bea otplateni 12 milioni SAD do-

lari (od koi 10 milioni SAD dolari glavnica).

Najgolem del od sredstvata se otplateni sprema

bilateralnite i privatnite kreditori.

Vo tekot na avgust 2003 godina, sklu~eni se novi

krediti vo iznos od 2.7 milioni SAD dolari, koi

vo celost poteknuvaa tod privatni kreditori.

Vkupno za prvite osum meseci od godinata, sklu-

~eni se novi krediti vo visina od 106 milioni

SAD dolari.

Soglasno planot na otplata, vo periodot septem-

vri - dekemvri 2003 godina dostasuvat obvrski

za pla]awe sprema stranstvo vo iznos od 66 mi-

lioni SAD dolari, od koi 53 milioni SAD dola-

ri glavnica.

4. FISKALEN SEKTOR

Prihodi na Centralniot Buxet

Prihodite na Centralniot Buxet vo prvite osum

meseci od 2003 godina iznesuvaa 35.363 milioni

denari, i vo odnos na istiot period od minatata

godina se poniski za 5.9%.

Namaluvaweto na prihodite vo ovoj period prven-

stveno se dol`i na ukinuvaweto na Danokot na

finansiski transakcii (vo prvite osum meseci od

2002 godina od ovoj danok bea sobrani vkupno

4.200 milioni denari).

Vo vkupnite prihodi na Centralniot Buxet najgole-

mo u~estvo (91,3%) imaat dano~nite prihodi, koi

vo prvite osum meseci od 2003 iznesuvaat 32.306

milioni denari. Vo strukturata na dano~nite pri-

hodi, danokot na dodadena vrednost u~estvuva so

43,5%, akcizite so 20,5%, personalniot danok na

dohod so 14,8%, carinite i drugite uvozni dava~ki

u~estvuvaat so 13,5%, danokot na dobivka so 7,6%

i drugite dano~ni prihodi so 1.0%.

Analizata na realizacijata na prihodite od DDV

poka`uva deka vo prvite osum meseci od 2003 go-

dina ostvareni se vkupno 60,4% od vkupno plani-

ranite prihodi so Rebalansot na Buxetot na Re-

publika Makedonija za 2003 godina.

Prose~noto mese~no ostvaruvawe na DDV vo pe-

riodot januari-avgust 2003 godina iznesuva 1.720

milioni denari, i e za 7,1% povisoko vo odnos na

prose~noto mese~no ostvaruvawe za istiot peri-

od od 2002 godina, koga iznesuva[e 1.606 mili-

oni denari.

Povle~eni sredstva i otplateni obvrski(vo milioni SAD dolari)

Povle~eni sredstva i otplateni obvrski(vo milioni SAD dolari)

0

10

20

30

40

VII VIII IX X

2002XI XII I II III IV V

2003VI VII VIII

koristeniotplateni

Poodelni dano~ni prihodi( % od vkupni dano~ni prihodi januari - avgust 2003 godina)

Poodelni dano~ni prihodi( % od vkupni dano~ni prihodi januari - avgust 2003 godina)

Personalendanok

Danokna dobivka

DDV Akciza Carini Drugidanoci

45

40

35

30

25

20

15

10

5

0

20

MY

KC

MY

KC

BILTEN

7-8

/2

00

3

Ova e rezultat na intenziviranata ekonomska ak-

tivnost vo zemjata, na zgolemeniot obem na uvo-

zot, kako i na zgolemenata fiskalna disciplina

(soglasno merkite za zadolìtelna primena na

fiskalnite kasi).

Izvor: Ministerstvo za finansii

Natfrluvawe vo odnos na planot imame kaj ostva-

renite prihodi od akcizi. Imeno, vo periodot ja-

nuari-avgust 2003 godina ostvarenite prihodi od

akciza od 6.864 milioni denari se za 2,4% (161

milioni denari) povisoki od planiranite priho-

di utvrdeni so Rebalansot na Buxetot za istiot

period. Natfrluvaweto vo odnos na planot vo naj-

golem del se dolì na zgolemuvaweto na prihodi-

te od nafteni derivati.

I pokraj golemiot broj ograni~uva~ki faktori (na-

maleni carinski stapki so vlezot vo STO, sklu-

~uvawe na novi bilateralni dogovori za slobodna

trgovija, osloboduvawa po drugi osnovi), ostvare-

nite prihodi od Carinata vo prvite osum meseci

od 2003 godina (4.180 milioni denari) se povi-

soki za 3,2% vo odnos na istiot period od mina-

tata godina. Ova e rezultat na zgolemenata kon-

trola od strana na Carinskata Uprava pri uvozot

na stoki vo zemjata.

Rashodi na Centralniot Buxet

Vkupnite rashodi na Centralniot Buxet vo prvite

osum meseci od 2003 godina iznesuvaat 35.046

milioni denari i se zna~itelno poniski (za

17,3%) vo odnos na istiot period od minatata go-

dina. Namaluvaweto na buxetskite rashodi se do-

lì na:

a) konsolidiraweto na fiskalniot sektor i vode-

weto na disciplinirana fiskalna politika vo

2003 godina, i

b) slabata realizacija na javnite investicii.

Tekovnite rashodi (u~estvuvaat so 93,4% vo vkup-

nite rashodi) vo prvite osum meseci od 2003 go-

dina se namaleni za 3,9% vo odnos na istiot pe-

riod od 2002 godina. Pritoa, vo strukturata na

tekovnite tro[oci, tekovnite transferi imaat

najgolemo u~estvo (40%).


Vo periodot januari-avgust 2003 godina vo odnos

na istiot period minatata godina, tekovnite tran-

sferi beleàt namaluvawe od 1,2%, pri porast na

transferite kon Fondot za PIOM od 14,2%.

Ova zgolemuvawe se dolì na zakonskoto usogla-

suvawe na penziite so porastot na prose~nata

plata. Zgolemuvawe na transferite e registrira-

no i kaj Zavodot za vrabotuvawe od 4,4% i kaj tro-

[ocite za strukturni reformi od 13,4%.

Od druga strana, vo prvite osum meseci od 2003

godina e registrirano namaluvawe na transferi-

te za socijalnite programi od 14,8% i za refor-

mite vo javnata administracija od 6,1%.

Tro[ocite za plati i nadomestoci vo prvite

osum meseci od 2003 godina vo odnos na istiot

period minatata godina beleàt porast 12,3 %,

[to se dolì na zgolemuvaweto na platite od juli

2002 godina.

Danok na dodadena vrednost(m/m - 12)

Danok na dodadena vrednost(m/m - 12)

I 2002 II III

IV V VI

VII

VIII

IX X XI

XII I II III

IV V VI

VII

VIII 2003

-100,00

-50,00

0,00

50,00

100,00

150,00

200,00

Struktura na dano~nite prihodi(avgust 2003)

Struktura na dano~nite prihodi(avgust 2003)

Plati inadomestoci

Stoki i uslugi

Transferi

Kamatnipla]awa

Garancii

40.0%

7.8% 1.0%35.7%

15.5%

21

CM

YK

CM

YK

BILTEN

MI

NI

ST

ER

ST

VO

ZA

FI

NA

NS

II

Vodeweto na discipliniranata fiskalna politi-

ka doa\a do izraz pri analizata na tro[ocite za

stoki i uslugi. Imeno, ovie tro[oci vo periodot

januari-avgust 2003 godina vo odnos na istiot pe-

riod od minatata godina se zna~itelno namaleni

za 20,0%, ili za pribli`no 1 milijarda denari.

Namaluvawe e ostvareno i kaj kamatnite pla]awa

od 30,2%. Pritoa, vo delot na doma[nite kamat-

ni pla]awa namaluvaweto iznesuva 17,3%, dodeka

vo delot na stranskite kamatni pla]awa namalu-

vaweto iznesuva 34,5%,

Nepovolno od aspekt na poddr[ka na ekonomskiot

razvoj e visokoto namaluvawe na kapitalnite ras-

hodi od 68,1% vo prvite osum meseci od 2003 go-

dina vo odnos na istiot period od minatata go-

dina. Pri~inata za toa leì vo slabata realiza-

cija na proekti od strana na ministerstvata.


Kako rezultat na vakvite dvièwa na buxetskite

prihodi i rashodi, vo periodot januari-avgust

2003 godina e registriran suficit na Central-

niot Buxet od 317 milioni denari.

5. MONETAREN SEKTOR

Monetarno regulirawe

Vo avgust 2003 godina, vo uslovi na vozdràna ja-

vna potro[uva~ka, instrumentite za monetarno

regulirawe bea naso~eni kon apsorbirawe na ku-

muliraniot vi[ok na likvidnost vo bankarskiot

sistem. Pritoa, vo uslovi na povisoka pobaruva~-

ka od ponuda na devizi, Narodnata banka interve-

nira[e na devizniot pazar preku neto-otkup na

devizi, [to pridonese za otstranuvawe na priti-

socite na devizniot pazar i zadrùvawe na sta-

bilnosta na devizniot kurs. Vo isto vreme, be[e

zadràna i niskata prose~na stapka na inflacija,

koja vo avgust iznesuva[e 0,8%.

Vo ovoj period, i pokraj intenziviranata kredit-

na aktivnost na bankite i zna~itelno povisokiot

interes za vloùvawe vo blagajni~ki zapisi, na

krajot na presmetkovniot period za avgust be[e

registriran vi[ok na izdvoena zadolìtelna re-

zerva (vo denari) od 26,9%, [to pretstavuva zgo-

lemuvawe na mese~na osnova od 0,2 procentni po-

eni. Vakvite dvièwa ukaùvaat na potrebata od

poracionalno upravuvawe so likvidnosta od

strana na odredeni banki, [to voedno ]e prido-

nese i za poramnomerna raspredelba na likvidno-

sta vo bankarskiot sistem.

Od druga strana, vo osmiot mesec od godinata

prodolìja pozitivnite efekti od relaksiranata

monetarna politika i cvrstata fiskalna politi-

ka, sodràni vo natamo[no blago namaluvawe na

kamatnite stapki na bankite.

Po sezonskiot porast realiziran vo prethodniot

mesec, gotovite pari vo optek vo avgust 2003 go-

dina zabeleàa mese~no namaluvawe od 121 mili-

oni denari, ili 0,9%, pri [to iznesuvaa 13.059

Eskontna kamatna stapka

Vo %, na godi[na osnova

Kamatna stapka na lombardni krediti

Kamatna stapka na blagajni~ki zapisi

Kamatna stapka na pazarot na pari

Aktivni kamatni stapki

Pasivni kamatni stapki

VIII 2002 VIII 2003

10.7

23.0

9.7

10.8

18.3

9.6

6.5

16.0

7.0

8.5

15.5

7.4

Kapitalni rashodi(vi milioni denari)Kapitalni rashodi

(vi milioni denari)

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

5000

5500

6000

I-VIII 2001 I-VIII 2002 I-VIII 2003

1.844

5.779

3.479

22

MY

KC

MY

KC

BILTEN

7-8

/2

00

3

milioni denari. Kako rezultat na stabilizirawe-

to na pobaruva~kata za gotovi pari, vo avgust be-

[e registrirano i namaluvawe na nivoto na pri-

marni pari za 337 milioni denari, ili 2,1%. Spo-

redeno so istiot mesec od prethodnata godina,

primarnite pari se poniski za zna~itelni 15%.

Monetarni agregati

Vo avgust 2003 godina, monetarnite agregati os-

tvarija poumereni stapki na porast, pred s# kako

rezultat na stabiliziraweto na pobaruva~kata za

gotovi pari i namaluvaweto na kratkoro~nite de-

narski depoziti. Namaluvaweto na gotovite pari

vo optek (0,9%), pri porast na depozitnite pari

od 3,1% (poradi zgolemuvawe na depozitnite pari

na pretprijatijata od 5,8%), rezultira[e so ume-

ren mese~en porast na monetarniot agregat M1 od

1%. Umereni stapki na porast ostvarija i osta-

natite monetarni agregati, pri [to monetarniot

agregat M2 zabeleà mese~en porast od 1,8%, do-

deka monetarniot agregat M4 ostvari porast od

1,5%.

Vo isto vreme, zgolemuvawe zabeleàa i vkupnite

depoziti na nedràvniot sektor, koi na mese~na

osnova porasnaa za 1,8%. Pritoa, i ponatamu e

prisutna tendencija na poizrazena sklonost na

naselenieto i pretprijatijata kon kratkoro~no

[tedewe vo stranska valuta, [to sekako e ne-

povolno od aspekt na obezbeduvawe na pozna~ajna

kreditna poddr[ka za investiciona aktivnost.

Od aspekt na ro~nata struktura, i ponatamu domi-

nira u~estvoto na kratkoro~nite depoziti

(90,8%), dodeka od valuten aspekt, u~estvoto na

deviznite depoziti na krajot na mesecot

iznesuva[e 65,7% (1 procenten poen pove]e vo

odnos na prethodniot mesec). Vo sporedba so is-

tiot mesec lani, vkupnite depoziti vo bankarski-

ot sistem se povisoki za 19,2%.

Na krajot na avgust 2003 godina, vkupnite depo-

ziti na naselenieto dostignaa iznos od 35.214

milioni denari, [to pretstavuva zgolemuvawe od

1,2% vo odnos na prethodniot mesec. Pritoa, de-

viznite depoziti iznesuvaa 26.585 milioni dena-

ri, ili 1,9% pove]e vo odnos na prethodniot me-

sec. Na toj na~in, deviznite depoziti se pribli-

ùvaat kon nivoto od periodot na konverzijata na

valutite vo evra, [to sekako e indikator za zgo-

lemenata doverba vo bankarskiot sistem.


Pazar na pari i kratkoro~nihartii od vrednost

Na pazarot na pari i kratkoro~ni hartii od vred-

nost, vo avgust 2003 godina be[e registrirana

povisoka ponuda vo odnos na pobaruva~ka za lik-

vidni sredstva (pokrienosta na pobaruva~kata so

ponudata iznesuva[e 1.18). Vakvata sostojba ini-

cira[e namaluvawe na prose~nata ponderirana

ka-matna stapka za 0,8 procentni poeni vo odnos

na prethodniot mesec, so [to vo avgust 2003 go-

dina istata iznesuva[e 8,5%. Vo isto vreme, be-

[e zabeleàno i namaluvawe na vkupniot reali-

ziran prometot na pazarot na pari koj vo osmiot

mesec od godinata opadna za duri 60,4%.


Struktura na M4Struktura na M4

0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

80.000

90.000

I /

2002

II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I /

2003

II III IV V VI VII VIII

M1 Denarski depoziti Devizni depoziti

Pazar na pari(vo milioni denari)

Pazar na pari(vo milioni denari)

0

1.000

2.000

3.000

4.000

5.000

6.000

7.000

I /

2001II II I IV V VI VII VIII IX X XI XII I /

2002II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I /

2003II III IV V VI VII VIII

0

5

10

15

20

25

Ponuda Pobaruva~ka Kamatna stapka (%)

23

CM

YK

CM

YK

BILTEN

MI

NI

ST

ER

ST

VO

ZA

FI

NA

NS

II

Kamatna politika nakomercijalnite banki

Pozitivnite efekti od vodeweto na disciplini-

rana fiskalna i porelaksirana monetarna poli-

tika vrz kamatnata politika na bankite prodol-

ìja i vo avgust 2003 godina, no ovojpat so pou-

merena dinamika.


Pritoa, kamatnite stapki na bankite se zadràa

re~isi na identi~no nivo so prethodniot mesec,

pri [to prose~nata ponderirana aktivna kamatna

stapka iznesuva[e 15,5%, dodeka prose~nata pon-

derirana pasivna kamatna stapka dostigna 7,5%.

Na toj na~in, nepromeneta ostana i kamatnata ma-

rgina koja se zadrà na ni-voto od 8,1 procenten

poen. Vo naredniot period se o~ekuva prodolù-

vawe na trendot na umereno namaluvawe na kamat-

nite stapki na bankite, so pozitvni efekti vrz

kreditnata aktivnost na bankite.

Devizni rezervi

Bruto deviznite rezervi na Republika Makedonija

zabeleàa namaluvawe od 12 milioni SAD dolari

i na 31.08.2003 godina dostignaa iznos od 817

milioni SAD dolari.


Vakviot pad na bruto deviznite rezervi vo osnova

e rezultat na intervalutarnite odnosi. Sporede-

no so krajot na 2002 godina, bruto deviznite re-

zervi se povisoki za 83 milioni SAD dolari. Na

toj na~in, prodoì pozitivnata praktika na odr-

ùvawe na deviznite rezervi na potrebnoto nivo

za pokrivawe na 4-mese~en uvoz.

6. PAZAR NA RABOTNA SILA

Vrabotenost

Sezonski namalenata ekonomska aktivnost vo av-

gust (poradi godi[nite odmori) ima[e odraz vrz

namaluvawe na brojot na novite vrabotuvawe koj

iznesuva[e 4.789 lica1. So toa, vo prvite osum

meseci od 2003 godina ostvareni se vkupno

59.971 vrabotuvawa, [to e za 14% pomalku vo od-

nos na istiot period minatata godina. Sepak,

treba da se ima vo predvid deka prvata polovina

od 2002 godina pretstavuva nerealna osnova za

sporedba so ogled na relativno golemiot broj na

ekonomski neizdràni predizborni vrabotuvawa.

Vrabotuvawata od evidencijata na Zavodot za

vrabotuvawe u~estvuvaat so 34,8% vo vkupnite

vrabotuvawa, [to, strukturno analizirano, pret-

1) Ovoj broj gi vklu~uva novovrabotenite lica od evidencijata i nadvor od evidencijata na Zavodot za vrabotuvawe. Vtorata ka-

tegorija se odnesuva na licata koi prethodno ne bile prijaveni kako nevraboteni, kako na primer studenti, neaktivni lica, kako

i lica koi go promenile rabotnoto mesto. Zna~i, ovaa brojka ne dava to~na slika za neto sozdadenite novi rabotni mesta.

Aktivni kamatni stapki na komercijalnite bankii kamatna stapka na pazarot na pari


25

20

15

10

5

I/

1999 2000

III V VII IX XI

2001 2002 2003

I/III V VII IX XI I/III V VII IX XI I/III V VII IX XI I/III V VII

Nominalni aktivni kamatni stapki na komercijalnite bankiKamatna stapka na pazarot na pariPasivni kamatni stapki

Bruto devizni rezervi(vo milioni SAD dolari)

Bruto devizni rezervi(vo milioni SAD dolari)

778820

865832

761 734681 701

803 817

0

200

400

600

800

1.000

I /

2002

II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I /

2002

II III IV V VI VII VIII

24

MY

KC

MY

KC

BILTEN

7-8

/2

00

3

stavuva malo opa\awe vo odnos na prethodnite

meseci.

Vrabotuvawata na neopredeleno vreme u~estvuva-

at so 70,1% vo novoostvarenite vrabotuvawa vo

avgust 2003 godina, [to e za 7 procentni poeni

povisoko vo odnos na prose~noto u~estvo vo prvi-

te sedum meseci na godinata. Od vkupno 3.359 no-

vovraboteni na neopredeleno vreme vo avgust,

39,1% se vrabotuvawa od evidencijata na Zavo-

dot, a ostanatite vrabotuvawa se odnesuvaat na

lica koi ne se registrirani vo Zavodot kako ne-

vraboteni.

Vo avgust, po osnov na Zakonot za pottiknuvawe na

vrabotenosta vraboteni se 610 lica, so [to vkup-

niot broj na vrabotuvawa od po~etokot na primena

na ovoj zakon dostigna 3.950 lica (16.04.2003).

Pritoa, 46,4% od licata vraboteni na neoprede-

leno vreme od evidencijata na Zavodot, za vrabo-

tuvawe se vraboteni soglasno so Zakonot za po-

ttiknuvawe na vrabotenosta.

Spored regionalnata struktura na vrabotuvawata,

najgolem del od vrabotuvawata se ostvareni vo

Skopje, potoa vo Bitola, Tetovo i vo Ohrid.

Nevrabotenost

Vkupno 4.973 novi lica se registrirale kako ne-

vraboteni vo avgust od koi 46,8% se èni. Brojot

na novoprijaveni nevraboteni lica vo prvite

osum meseci na godinava dostigna 47.766 lica

[to e za 0,7% ponisko vo odnos na istiot period

minatata godina.

Registriranata nevrabotenost vo mesec avgust

2003 godina se zgolemi za 825 lica ili 0,2% vo

odnos na prethodniot mesec i iznesuva[e

384.025 lica. Maìte u~estvuvaat so 56,4% vo

vkupnata nevrabotenost, dodeka pak 65,8% od ne-

vrabotenosta e urbana. Licata na vozrast od 15-

30 godini u~estvuvaat so 35% vo vkupnata nevra-

botenost, licata od 30-50 godini so 47,8%, a os-

tanatite se na vozrast nad 50 godini.

Korisnici na pari~en nadomes-tok za nevrabotenost i pravona zdravstveno osiguruvawe

Vo avgust 2003 godina registrirano e namaluvawe

na brojot na korisnici na pari~en nadomestok za

8,9% na godi[no, odnosno za 1% na mese~no nivo.

So toa, brojot na primateli na pari~en nadomes-

tok iznesuva 44.175 lica, [to pretstavuva 11,5%

od evidentiranite nevraboteni lica. Struktura-

ta na primatelite na pari~en nadomestok spored

osnovata za koristewe na nadomestokot e pret-

stavena vo brojot na registrirani nevraboteni

lica koi se zdravstveno osigurani od strana na

Zavodot vo avgust iznesuva[e 234.736 lica, [to

pretstavuva godi[en porast za 2%. Toa zna~i de-

ka 61,1% od licata registrirani vo Zavodot se

korisnici na zdravstveno osiguruvawe.

Izvor: Zavod za vrabotuvawe

Ostvareni vrabotuvawa(od evidencija i von evidencija)

Ostvareni vrabotuvawa(od evidencija i von evidencija)

0

2,000

4,000

6,000

8,000

10,000

12,000

IV V VI

VII

VIII

IX X XI

XII

I.2002 II III

IV V V V

I I

V VI II I

VV

II II II

IX X XI

XII

I.2003 II III

IV V

Vkupno od evidencijata von evidencijata

Pregled na korisnici na pari~en nadomestok sporedosnovata za koristewe na nadomestok

Pregled na korisnici na pari~en nadomestok sporedosnovata za koristewe na nadomestok

Ste~aj

Sezonci

Tehnolo[ki vi[okod raboten odnos

Tehnolo[ki vi[okod zagubari

Reformi vo dràvnaadministracija

21.5% 21.8%

0.1%

3,8%

52.8%

25

CM

YK

CM

YK

BILTEN

MI

NI

ST

ER

ST

VO

ZA

FI

NA

NS

II

3) Site proizvodi od kategorijata”ishrana i pijaloci” koi ja so~inuvaat ko[nicata , se odredeni kako prose~ni mese~ni potrebi

na edno ~etiri~leno nezemjodelsko doma]instvo i toj spisok na proizvodi e konstanten (isti proizvodi isti koli~estva), vo

tekot na edna godina.

2) Sporedbata se vr[i so prose~nata plata od prethodniot mesec bidej]i podatokot za platite izleguva so eden mesec zadocnuvawe

8.SOCIJALNI DVI@EWA

Korisnici na penzii

Trendot na umeren mese~en porast na korisnicite

na penzii prodolùva i vo avgust 2003 godina,

pri [to dostigna 251.417 penzioneri.

Brojot na penzionerite na godi[na osnova (VIII2003 / VIII 2002 godina) godina e zgolemen za

6.445 lica, odnosno za 2,6 %.

Vkupno za isplata na penziite vo avgust 2003 go-

dina se isplateni 1.908,5 milioni denari, odno-

sno za 10.1% pove]e vo odnos na istiot mesec od

2002 godina.

Prose~nata penzija vo avgust 2003 godina iznesu-

va[e 7.344 denari, [to vo sporedba so prethod-

niot mesec pretstavuva porast od 2,5 %, dodeka

sporedeno so avgust 2002 godina taa realno e zgo-

lemena za 5,5%. Porastot se dolì na zakonskata

odredba za polugodi[noto usoglasuvawe na penzi-

ite so nominalniot porast na platite.

Soodnosot na prose~nata penzija za avgust2 2003

godina so prose~nata isplatena neto plata vo juli

2003 godina, iznesuva 62,0%.

Izvor: Fond na PIOM

Korisnici na socijalna pomo[

Vo avgust 2003 godina kako korisnici na socijal-

na pomo[, se registirani 62.963 lica, odnosno za

1.116 lica, ili za 1,8% pove]e vo odnos na pret-

hodniot mesec. Zgolemuvaweto e rezultat na no-

voprijaveni korisnici, kako i poradi revidirawe

na dokumentacija kaj odredeni korisnici.

Brojot na korisnici na postojana pari~na pomo[

ne beleì pozna~ajni promeni, pri [to vo avgust

toa pravo go ostvarile 5.117 korisnici. Brojot

na korisnici na pomo[ po osnov na tu\a nega i po-

mo[, vo ovoj mesec zabeleà zgolemuvawe za 268

lica.

Izvor: Ministerstvo za trud i socijalna politika

Potro[uva~ka ko[nica

Vrednosta na potro[uva~kata ko[nica za ishrana

i pijaloci3, vo avgust 2003 godina iznesuva[e

10.083 denari, {to vo odnos na juli ovaa godina

pretstavuva namaluvawe za 0,7 %, dodeka vo od-

nos na istiot mesec od prethodnata godina, e po-

niska za 0,1 %. Ova namaluvawe se dolì na na-

maluvaweto na pogolem del od cenite na proizvo-

dite koi ja so~inuvaat ovaa ko[nica.

Korisnici na penzii(po meseci)

Korisnici na penzii(po meseci)

246500

247000

247500

248000

248500

249000

249500

250000

250500

251000

251500

VIII X XII II IV VI VIII

2002 2003

Broj na korisnici na socijalna pomo[Broj na korisnici na socijalna pomo[

0100002000030000400005000060000700008000090000

VIII X XII II IV VI VIII

2002 2003

26

MY

KC

MY

KC

BILTEN

7-8

/2

00

3

Izvor: Dràven zavod za statistika

Prose~ni neto-plati

Vo juli 2003 godina prose~nata mese~na neto-pla-

ta po rabotnik, dosigna 11.839 denari, [to pret-

stavuva nominalno namaluvawe za 0,2 %, a realno

e na nepromeneto nivo vo odnos na juni 2003 go-

dina.

Potro[uva~ka ko[nicaPotro[uva~ka ko[nica

@ito i ìtni proizvodi - 20%@ito i ìtni proizvodi - 20%

Sveò preraboten zelen~uk - 11%Sveò preraboten zelen~uk - 11%

Sveò peraboteno ovo[je - 8%Sveò peraboteno ovo[je - 8%

Sveò peraboteno meso - 24%Sveò peraboteno meso - 24%

Masnotii - 4%Masnotii - 4%

Mleko i mle~ni proizvodi - 16%Mleko i mle~ni proizvodi - 16%

Ostanati prehrambeni proizvodi - 17%Ostanati prehrambeni proizvodi - 17%

Najgolemi mese~ni plati se zabeleàni vo dejnos-

ta “Finansisko posreduvawe” (23.992 denari), do-

deka najniski vo dejnosta “Hoteli i restorani”

(9.312 denari). Prose~nata mese~na neto-plata vo

juli najmnogu e zgolemena vo dejnosta “[tavewe i

dorabotka na koà, proizvodstvo na kuferi, ra~ni

torbi, sedla, sara~ki proizvodi i obuvki (za 46,7

%) vo odnos na juni 2003 godina.

Gledano po sektori porast e registriran vo Zem-

jodelstvo za 6,1 % i Industrija za 0,6 %, dodeka

vo Uslugi beleìme pad za 0,5 %.

Vo juli 2003 godina, 25,3 % od rabotnicite vo

Republika Makedonija ne primile plata.

1

Prose~ni neto - plati(vo % - mese~ni promeni)

Prose~ni neto - plati(vo % - mese~ni promeni)

Nominalni plati Realni plati

-3,0

-2,0

-1,0

0,0

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0

VII VIII IX X XI XII I II III IV V VI VII2003

27

BILTEN28

MI

NI

ST

ER

ST

VO

Z

A F

IN

AN

SI

I

PR

IH

OD

I N

A C

EN

TR

AL

NI

OT

BU

XE

T N

A R

EP

UB

LI

KA

MA

KE

DO

NI

JA

(2

00

1,

20

02

I 2

00

3 G

OD

IN

A)

Ostv

aren

oOs

tvar

eno

200

2 go

din

a

2

003

god

ina

Vid

na

prih

odi

Jan

- dek

Jan

- dek

K -

1K

- 2

K -

3K

- 4

K -

1K

-2Ju

liA

vgus

tJa

n.-A

vg.

2001

god

.20

02 g

od.

1

23

45

67

89

10

11

12

13

VK

UP

NI

PR

IH

OD

I N

A C

ENTR

AL

NI

OT

BU

XET

63,1

0963

,109

63,1

0963

,109

63,1

0967

,571

67,5

7167

,571

67,5

7167

,571

17,8

7917

,879

17,8

7917

,879

17,8

7915

,743

15,7

4315

,743

15,7

4315

,743

16,8

8916

,889

16,8

8916

,889

16,8

8917

,060

17,0

6017

,060

17,0

6017

,060

13

,863

13,

863

13,

863

13,

863

13,

863

17,3

9117

,391

17,3

9117

,391

17,3

915,

777

5,77

75,

777

5,77

75,

777

5,54

25,

542

5,54

25,

542

5,54

242

,573

42,5

7342

,573

42,5

7342

,573

IZV

OR

NI

PR

IH

OD

I50

,965

50,9

6550

,965

50,9

6550

,965

56,9

3356

,933

56,9

3356

,933

56,9

3313

,420

13,4

2013

,420

13,4

2013

,420

13,4

0313

,403

13,4

0313

,403

13,4

0314

,343

14,3

4314

,343

14,3

4314

,343

15,7

6715

,767

15,7

6715

,767

15,7

67 1

2,64

9 1

2,64

9 1

2,64

9 1

2,64

9 1

2,64

913

,531

13,5

3113

,531

13,5

3113

,531

5,20

35,

203

5,20

35,

203

5,20

33,

597

3,59

73,

597

3,59

73,

597

34,9

8034

,980

34,9

8034

,980

34,9

80D

AN

O^

NI

PR

IH

OD

I47

,566

47,5

6647

,566

47,5

6647

,566

54,3

8854

,388

54,3

8854

,388

54,3

8812

,886

12,8

8612

,886

12,8

8612

,886

12,6

1712

,617

12,6

1712

,617

12,6

1713

,807

13,8

0713

,807

13,8

0713

,807

15,0

7815

,078

15,0

7815

,078

15,0

78

11,8

76 1

1,87

6 1

1,87

6 1

1,87

6 1

1,87

612

,362

12,3

6212

,362

12,3

6212

,362

4,63

74,

637

4,63

74,

637

4,63

73,

428

3,42

83,

428

3,42

83,

428

32,3

0332

,303

32,3

0332

,303

32,3

03D

anok

od

doh

od,

od d

obiv

ka i

od

kap

ital

ni d

obiv

ki10

,255

10,2

5510

,255

10,2

5510

,255

10,1

3910

,139

10,1

3910

,139

10,1

392,

713

2,71

32,

713

2,71

32,

713

2,18

32,

183

2,18

32,

183

2,18

32,

414

2,41

42,

414

2,41

42,

414

2,82

92,

829

2,82

92,

829

2,82

9

2,86

4 2

,864

2,8

64 2

,864

2,8

642,

520

2,52

02,

520

2,52

02,

520

1,00

01,

000

1,00

01,

000

1,00

076

876

876

876

876

87,

152

7,15

27,

152

7,15

27,

152

Pers

onal

en d

anok

od

doho

d7,

248

7,51

41,

680

1,81

81,

845

2,17

1 1

,678

1,88

167

155

54,

785

Dan

ok o

d do

bivk

a3,

007

2,62

51,

033

365

569

658

1,

186

639

329

213

2,36

7D

oma[

ni d

anoc

i na

sto

ki i

usl

ugi

27,8

1327

,813

27,8

1327

,813

27,8

1331

,236

31,2

3631

,236

31,2

3631

,236

6,98

76,

987

6,98

76,

987

6,98

77,

216

7,21

67,

216

7,21

67,

216

8,29

08,

290

8,29

08,

290

8,29

08,

743

8,74

38,

743

8,74

38,

743

7,

199

7,1

99 7

,199

7,1

99 7

,199

8,1

33 8

,133

8,1

33 8

,133

8,1

333,

091

3,09

13,

091

3,09

13,

091

2,20

42,

204

2,20

42,

204

2,20

420

,627

20,6

2720

,627

20,6

2720

,627

DD

V (

od 1

.04.

2000

)17

,132

20,5

214,

661

4,57

45,

291

5,99

5

4,86

95,

546

2,18

01,

169

13,7

64Ak

cizi

10,6

8110

,715

2,32

62,

642

2,99

92,

748

2,3

302,

587

911

1,03

56,

863

Dan

ok o

d m

e\un

arod

na t

rgov

ija

i tr

ansa

kcii

(ca

rini

i d

ava~

ki)

6,11

16,

111

6,11

16,

111

6,11

16,

338

6,33

86,

338

6,33

86,

338

1,58

91,

589

1,58

91,

589

1,58

91,

561

1,56

11,

561

1,56

11,

561

1,39

81,

398

1,39

81,

398

1,39

81,

790

1,79

01,

790

1,79

01,

790

1

,655

1,65

51,

655

1,65

51,

655

1,58

81,

588

1,58

81,

588

1,58

851

551

551

551

551

542

342

342

342

342

34,

181

4,18

14,

181

4,18

14,

181

Uvoz

ni d

ava~

ki4,

821

5,23

21,

282

1,27

91,

163

1,50

8 1

,411

1,25

439

732

73,

389

Dru

gi u

vozn

i da

va~k

i i

taks

i1,

290

1,29

01,

290

1,29

01,

290

1,10

61,

106

1,10

61,

106

1,10

630

730

730

730

730

728

228

228

228

228

223

523

523

523

523

528

228

228

228

228

2

244

244

244

244

244

334

334

334

334

334

118

118

118

118

118

96969696 9679

279

279

279

279

2D

rugi

da n

o ci

04

22

00

00

00

0D

rugi

dan

oci

koi

ne s

e kl

asif

icir

ani

na d

rugo

mes

to0

42

20

00

00

00

Da n

o ci

o d s

p ec

ifi~

n i u

slug

i1111 1

1111 10000 0

0000 01111 1

0000 00000 0

0000 00000 0

0000 00000 0

Kom

unal

ni d

anoc

i1

10

01

00

00

00

Taks

i za

ko r

iste

we

ili

do z

voli

za

vr[

ewe

n a d

e jn o

st2 7

52 7

52 7

52 7

52 7

53 3

73 3

73 3

73 3

73 3

78 38 38 38 3 8 3

7 67 67 67 6 7 67 87 87 87 8 7 8

1 00

1 00

1 00

1 00

1 00

13 0

13 0

13 0

13 0

13 0

1 21

1 21

1 21

1 21

1 21

3 13 13 13 1 3 13 33 33 33 3 3 3

3 15

3 15

3 15

3 15

3 15

Doz

voli

za

vr[

ewe

na d

ejno

st2 5

73 1

47 7

7 17 2

9 4 1

2 71 1

82 8

3 13 0

4T

aksa

na

mot

orni

voz

ila

1 82 2

55

66

3

33

21 1

Da n

o k n

a f

ina n

sisk

i tr

a nsa

kcii

3 ,1 1

13 ,

1 11

3 ,1 1

13 ,

1 11

3 ,1 1

16 ,

3 35

6 ,3 3

56 ,

3 35

6 ,3 3

56 ,

3 35

1 ,5 1

31 ,

5 13

1 ,5 1

31 ,

5 13

1 ,5 1

31 ,

5 79

1 ,5 7

91 ,

5 79

1 ,5 7

91 ,

5 79

1 ,6 2

61 ,

6 26

1 ,6 2

61 ,

6 26

1 ,6 2

61 ,

6 17

1 ,6 1

71 ,

6 17

1 ,6 1

71 ,

6 17

2 8

28

28

28

28

0000 00000 0

0000 02 82 82 82 8 2 8

NED

AN

O^

NI

PR

IH

OD

I3 ,

3 99

3 ,3 9

93 ,

3 99

3 ,3 9

93 ,

3 99

2 ,5 4

62 ,

5 46

2 ,5 4

62 ,

5 46

2 ,5 4

65 3

55 3

55 3

55 3

55 3

57 8

67 8

67 8

67 8

67 8

65 3

65 3

65 3

65 3

65 3

66 8

96 8

96 8

96 8

96 8

9 7

7 3 7

7 3 7

7 3 7

7 3 7

7 31 ,

1 69

1 ,1 6

91 ,

1 69

1 ,1 6

91 ,

1 69

5 66

5 66

5 66

5 66

5 66

1 69

1 69

1 69

1 69

1 69

2 ,6 7

62 ,

6 76

2 ,6 7

62 ,

6 76

2 ,6 7

6P

retp

rie m

a ~ki

pri

h od

i p

rih o

d o

d i

mo t

1 ,8 2

21 ,

8 22

1 ,8 2

21 ,

8 22

1 ,8 2

29 3

59 3

59 3

59 3

59 3

51 3

31 3

31 3

31 3

31 3

34 3

54 3

54 3

54 3

54 3

52 4

52 4

52 4

52 4

52 4

51 2

21 2

21 2

21 2

21 2

2

13 51 35

1 35

1 35

1 35

5 98

5 98

5 98

5 98

5 98

4 54

4 54

4 54

4 54

4 54

4 44 44 44 4 4 41 ,

2 32

1 ,2 3

21 ,

2 32

1 ,2 3

21 ,

2 32

Prof

it o

d d o

poln

itel

ni a

ktiv

nost

i na

Vla

d ini

ins

titu

c ii

00

00

00

00

00

0Pr

ihod

i od

javn

i f

inan

sisk

i i

nef

inan

sisk

i in

stit

ucii

1 ,0 9

55 4

61 0

92 2

79 8

1 12

7

75 9

84 1

24 4

1 ,1 3

1D

rugi

pri

hod i

od

imot

7 27

3 89

2 42 0

81 4

71 0

5

80

4 20

1 00

Taks

i i

n ad

o me s

toc

i1 ,

0 60

1 ,0 6

01 ,

0 60

1 ,0 6

01 ,

0 60

1 ,0 9

31 ,

0 93

1 ,0 9

31 ,

0 93

1 ,0 9

32 8

12 8

12 8

12 8

12 8

12 8

02 8

02 8

02 8

02 8

02 4

62 4

62 4

62 4

62 4

62 8

62 8

62 8

62 8

62 8

6

31 1

31 1

31 1

31 1

31 1

3 43

3 43

3 43

3 43

3 43

1 02

1 02

1 02

1 02

1 02

7 97 97 97 9 7 98 3

48 3

48 3

48 3

48 3

4Pa

ri~n

i ka

zni

1 44

1 18

2 82 7

2 43 9

4

63 4

1 51 1

1 07

Sud

ski

taks

i4 4

84 0

41 0

61 2

17 2

1 05

12 2

1 49

3 92 0

3 31

Adm

inis

trat

ivni

tak

si4 6

85 7

11 4

61 3

21 5

01 4

3 1

4 21 5

94 8

4 83 9

7D

rugi

Vla

din

i us

lugi

4 86

4 86

4 86

4 86

4 86

2 04

2 04

2 04

2 04

2 04

1 01

1 01

1 01

1 01

1 01

6 26 26 26 2 6 22 02 02 02 0 2 0

2 12 12 12 1 2 1

42

4 2

4 2

4 2

4 2

2 08

2 08

2 08

2 08

2 08

7777 71 81 81 81 8 1 8

2 75

2 75

2 75

2 75

2 75

Dru

gi n

e da n

o ~n i

pri

h od

i3 13 13 13 1 3 1

3 15

3 15

3 15

3 15

3 15

2 12 12 12 1 2 19999 9

2 52 52 52 5 2 52 6

02 6

02 6

02 6

02 6

0

28 4

28 4

28 4

28 4

28 4

2 02 02 02 0 2 03333 3

2 82 82 82 8 2 83 3

53 3

53 3

53 3

53 3

5K

AP

ITA

LN

I P

RI

HO

DI

4 63

4 63

4 63

4 63

4 63

1 ,3 8

11 ,

3 81

1 ,3 8

11 ,

3 81

1 ,3 8

11 4

21 4

21 4

21 4

21 4

21 1

21 1

21 1

21 1

21 1

29 1

59 1

59 1

59 1

59 1

52 1

22 1

22 1

22 1

22 1

2

1 37

1 37

1 37

1 37

1 37

1 60

1 60

1 60

1 60

1 60

5 45 45 45 4 5 43 43 43 43 4 3 4

3 85

3 85

3 85

3 85

3 85

Prod

a`ba

na

kapi

taln

i sr

edst

va4 3

94 3

31 2

28 2

8 71 4

2

1 24

1 46

4 83 0

3 48

Prod

a`ba

na

zem

ji[

te i

nem

ater

ijal

ni v

lo`

uvaw

a2 4

9 49

2 03 0

8 28

7 1

14

1 46

43 8

TRA

NS

FER

I I

DO

NA

CI

I4 1

54 1

54 1

54 1

54 1

52 ,

6 41

2 ,6 4

12 ,

6 41

2 ,6 4

12 ,

6 41

1 ,7 1

31 ,

7 13

1 ,7 1

31 ,

7 13

1 ,7 1

39 2

89 2

89 2

89 2

89 2

80000 0

0000 0

66 8

66 8

66 8

66 8

66 8

85 0

85 0

85 0

85 0

85 0

0000 00000 0

1 ,5 1

81 ,

5 18

1 ,5 1

81 ,

5 18

1 ,5 1

8Tr

a nsf

e ri

o d d

rugi

niv

o a n

a vl

a st

0000 00000 0

0000 00000 0

0000 00000 0

0000 00000 0

0000 00000 0

0000 0D

o na c

ii o

d s

tra n

stvo

4 15

4 15

4 15

4 15

4 15

2 ,6 4

12 ,

6 41

2 ,6 4

12 ,

6 41

2 ,6 4

11 ,

7 13

1 ,7 1

31 ,

7 13

1 ,7 1

31 ,

7 13

9 28

9 28

9 28

9 28

9 28

0000 00000 0

6

6 8 6

6 8 6

6 8 6

6 8 6

6 88 5

08 5

08 5

08 5

08 5

00000 0

0000 01 ,

5 18

1 ,5 1

81 ,

5 18

1 ,5 1

81 ,

5 18

Op[

ti i

tek

ovni

don

acii

4 15

2 ,6 4

11 ,

7 13

9 28

00

6

6 88 5

00

01 ,

5 18

PR

IH

OD

I O

D P

RI

VA

TIZA

CI

JA I

KO

NC

ESI

JA8,

834

8,83

48,

834

8,83

48,

834

5,03

35,

033

5,03

35,

033

5,03

31,

050

1,05

01,

050

1,05

01,

050

1,27

11,

271

1,27

11,

271

1,27

11,

631

1,63

11,

631

1,63

11,

631

1,08

11,

081

1,08

11,

081

1,08

1

409409

409

409

409

349

349

349

349

349

520

520

520

520

520

748

748

748

748

748

2,02

62,

026

2,02

62,

026

2,02

6P

RI

HO

DI

OD

SU

KC

ESI

JA1,

669

1,66

91,

669

1,66

91,

669

---- ----- -

---- ----- -

---- - - -

- - -

995

995

995

995

995

0000 00000 0

995

995

995

995

995

ZAD

OL

@U

VA

WE

VO

STR

AN

STV

O76

376

376

376

376

31,

584

1,58

41,

584

1,58

41,

584

1,55

51,

555

1,55

51,

555

1,55

529292929 29

0000 00000 0

0 0 0 0 01,

506

1,50

61,

506

1,50

61,

506

0000 01,

163

1,16

31,

163

1,16

31,

163

2,66

92,

669

2,66

92,

669

2,66

9M

e\un

arod

ni r

azvo

jni

agen

cii

763

1,58

41,

555

290

0

0

1,50

60

1,16

32,

669

vo m

ilio

ni d

enar

i

BILTEN 29

7-8

/2

00

3

RA

SH

OD

I N

A C

EN

TR

AL

NI

OT

BU

XE

T N

A R

EP

UB

LI

KA

MA

KE

DO

NI

JA

(2

00

1,

20

02

I 2

00

3 G

OD

IN

A)

Ostv

aren

oOs

tvar

eno

200

2 go

din

a

200

3 go

din

aV

id n

a ra

shod

iJa

n - d

ekJa

n - d

ekK

- 1

K -

2K

- 3

K -

4K

- 1

K-2

Juli

Avg

ust

Jan.

-Avg

.20

01 g

od.

2002

god

. 1

23

45

67

89

10

11

12

13

VK

UP

NI

RA

SH

OD

I 6

8,88

5 6

8,88

5 6

8,88

5 6

8,88

5 6

8,88

571

,692

71,6

9271

,692

71,6

9271

,692

16,9

7816

,978

16,9

7816

,978

16,9

7816

,179

16,1

7916

,179

16,1

7916

,179

19,8

7719

,877

19,8

7719

,877

19,8

7718

,659

18,6

5918

,659

18,6

5918

,659

14,1

1914

,119

14,1

1914

,119

14,1

1916

,613

16,6

1316

,613

16,6

1316

,613

5,41

95,

419

5,41

95,

419

5,41

94,

403

4,40

34,

403

4,40

34,

403

40,5

5440

,554

40,5

5440

,554

40,5

54TE

KO

VN

I T

RO

{O

CI

42,5

9542

,595

42,5

9542

,595

42,5

9556

,301

56,3

0156

,301

56,3

0156

,301

13,5

6713

,567

13,5

6713

,567

13,5

6713

,216

13,2

1613

,216

13,2

1613

,216

13,7

9913

,799

13,7

9913

,799

13,7

9915

,719

15,7

1915

,719

15,7

1915

,719

11,7

5411

,754

11,7

5411

,754

11,7

5412

,915

12,9

1512

,915

12,9

1512

,915

4,43

94,

439

4,43

94,

439

4,43

93,

818

3,81

83,

818

3,81

83,

818

32,9

2632

,926

32,9

2632

,926

32,9

26P

lati

, na

emni

ni i

nad

omes

toc

i12

,105

12,1

0512

,105

12,1

0512

,105

18,3

3918

,339

18,3

3918

,339

18,3

394,

278

4,27

84,

278

4,27

84,

278

4

,384

4

,384

4

,384

4

,384

4

,384

4,67

44,

674

4,67

44,

674

4,67

45,

003

5,00

35,

003

5,00

35,

003

4,95

24,

952

4,95

24,

952

4,95

25,

057

5,05

75,

057

5,05

75,

057

1,70

81,

708

1,70

81,

708

1,70

81,

505

1,50

51,

505

1,50

51,

505

13,2

2213

,222

13,2

2213

,222

13,2

22N

eto

osno

vni

plat

i i

naem

nini

10,6

7411

,702

2,76

12,

839

2,91

53,

187

3,15

63,

213

1,08

188

28,

332

Prid

ones

i od

pla

ti i

per

sona

len

dano

k1,

430

6,63

71,

517

1,54

51,

759

1,81

61,

796

1,84

462

762

34,

890

Sto

ki i

usl

ugi

14,3

0214

,302

14,3

0214

,302

14,3

0213

,988

13,9

8813

,988

13,9

8813

,988

3,75

53,

755

3,75

53,

755

3,75

53,

146

3,14

63,

146

3,14

63,

146

2,84

52,

845

2,84

52,

845

2,84

54,

241

4,24

14,

241

4,24

14,

241

1,58

91,

589

1,58

91,

589

1,58

91,

873

1,87

31,

873

1,87

31,

873

655

655

655

655

655

492

492

492

492

492

4,60

94,

609

4,60

94,

609

4,60

9Pa

tni

i dn

evni

tro

[oc

i2,

093

382

109

121

7082

5211

241

2823

3K

omun

alni

usl

ugi

488

425

7911

411

012

280

136

6238

316

Tro

[oc

i za

zat

oplu

vaw

e48

183

434

819

298

195

154

273

4016

483

Mat

erij

ali

9,46

787

019

017

917

932

172

455

323

217

11,

680

Tro

[oc

i za

tra

nspo

rt48

38,

258

2,29

71,

936

1,64

72,

377

166

219

7881

544

Tek

ovno

(ru

tins

ko)

odr`

uvaw

e91

502

6610

796

233

115

6419

3022

8D

ogov

orni

usl

ugi

650

1,22

425

935

121

739

719

927

811

472

663

Dru

gi o

pera

tivn

i tr

o[oc

i 5

521,

287

377

9631

849

588

129

3527

279

Reze

rvi

-20

731

5010

818

1110

934

2918

3Te

kovn

i tr

ansf

eri

12,7

1512

,715

12,7

1512

,715

12,7

1520

,573

20,5

7320

,573

20,5

7320

,573

4,34

44,

344

4,34

44,

344

4,34

45,

045

5,04

55,

045

5,04

55,

045

5,38

15,

381

5,38

15,

381

5,38

15,

803

5,80

35,

803

5,80

35,

803

4,43

94,

439

4,43

94,

439

4,43

95,

357

5,35

75,

357

5,35

75,

357

1,81

01,

810

1,81

01,

810

1,81

01,

692

1,69

21,

692

1,69

21,

692

13,2

9813

,298

13,2

9813

,298

13,2

98T

rans

fer

i do

dru

gi n

ivoa

na

vlas

t1,

303

11,2

392,

654

2,75

72,

763

3,06

62,

741

2,90

21,

215

1,01

27,

870

Tra

nsf

eri

d o n

epro

fit

ni i

nsti

tuc i

i1 0

,10 8

1 ,0 2

27 7

49 0

8 67 2

2 63 1

1 11 8

8 6T

rans

fer

i po

osn

ov n

a su

bven

c ii

1 ,3 0

50

00

00

00

00

0T

rans

fer

i d o

dom

a]in

stva

i f

izi~

ki l

ica

-8 ,

3 12

9 17

2 ,1 9

82 ,

5 32

2 ,6 6

51 ,

6 72

2 ,4 2

45 8

46 6

25 ,

3 42

Kam

a tn i

pla

]aw

a3 ,

4 63

3 ,4 0

21 ,

1 90

6 41

8 99

6 72

7 74

6 28

2 66

1 29

1 ,7 9

7Ka

mat

i po

dom

a[en

dol

g4 9

91 ,

1 80

7 44 5

31 4

45 0

91 2

73 8

51 2

1 25 3

6Ka

mat

i po

nad

vore

[en

dol

g2 ,

9 75

2 ,2 2

21 ,

1 16

1 88

7 55

1 63

6 47

2 43

2 54

1 17

1 ,2 6

1K

AP

ITA

LN

I T

RO

{O

CI

3 ,9 2

83 ,

9 28

3 ,9 2

83 ,

9 28

3 ,9 2

88 ,

3 66

8 ,3 6

68 ,

3 66

8 ,3 6

68 ,

3 66

1 ,4 9

41 ,

4 94

1 ,4 9

41 ,

4 94

1 ,4 9

42 ,

0 08

2 ,0 0

82 ,

0 08

2 ,0 0

82 ,

0 08

3 ,0 6

93 ,

0 69

3 ,0 6

93 ,

0 69

3 ,0 6

91 ,

7 95

1 ,7 9

51 ,

7 95

1 ,7 9

51 ,

7 95

4 48

4 48

4 48

4 48

4 48

7 54

7 54

7 54

7 54

7 54

2 06

2 06

2 06

2 06

2 06

1 98

1 98

1 98

1 98

1 98

1 ,6 0

61 ,

6 06

1 ,6 0

61 ,

6 06

1 ,6 0

6K

upuv

a we

n a k

a pit

a ln i

sre

dst

va2 ,

5 20

2 ,5 2

02 ,

5 20

2 ,5 2

02 ,

5 20

5 ,4 1

95 ,

4 19

5 ,4 1

95 ,

4 19

5 ,4 1

91 ,

0 42

1 ,0 4

21 ,

0 42

1 ,0 4

21 ,

0 42

1 ,2 4

01 ,

2 40

1 ,2 4

01 ,

2 40

1 ,2 4

02 ,

2 00

2 ,2 0

02 ,

2 00

2 ,2 0

02 ,

2 00

9 36

9 36

9 36

9 36

9 36

2

7 8 2

7 8 2

7 8 2

7 8 2

7 83 0

43 0

43 0

43 0

43 0

41 7

41 7

41 7

41 7

41 7

41 8

41 8

41 8

41 8

41 8

49 4

09 4

09 4

09 4

09 4

0Ku

puva

we

na z

emji

[ta

i n

emat

erij

alni

sre

d stv

a2 0

2 48

11 5

0 0

06

06

Kupu

vaw

e na

gra

d e`

ni o

bjek

ti3 4

11 2

91 1

21

69

00

02

2M

ebel

i k

anc e

lari

ska

opre

ma

1 74

4 23

1 21

1 05

8 21 1

6

13

3 72

65 8

Kupu

vaw

e na

mot

orni

voz

ila

6 95 1

25

2 81 6

1

40

30

1 7F

izib

ilit

i st

udii

, pod

goto

vka

na p

roek

ti i

diz

ajn

61 2

24

1 11 0

42

0

1 65

02 0

Ma[

insk

a op

rem

a8 1

83 3

02

1 91 2

04

01

5I

zgra

d ba,

ren

ovir

awe

i un

apre

d uva

we

6 60

3 ,6 7

56 2

98 5

71 ,

5 60

6 29

2

0 51 6

71 0

51 2

86 0

5O

snov

no i

spe

c ija

lno

odr`

uvaw

e4 3

35 4

21 3

21 0

81 6

81 3

4

46

8 05 4

4 72 2

7Ku

puva

we

na s

toko

vni

reze

rvi

-4 1

83 4

1 48

2 18

1 80

00

00

Ka p

ita l

n i t

ran s

fe r

i1 ,

4 08

1 ,4 0

81 ,

4 08

1 ,4 0

81 ,

4 08

2 ,9 4

72 ,

9 47

2 ,9 4

72 ,

9 47

2 ,9 4

74 5

24 5

24 5

24 5

24 5

27 6

77 6

77 6

77 6

77 6

78 6

88 6

88 6

88 6

88 6

88 6

08 6

08 6

08 6

08 6

0

17 01 70

1 70

1 70

1 70

4 50

4 50

4 50

4 50

4 50

3 23 23 23 2 3 21 41 41 41 4 1 4

6 66

6 66

6 66

6 66

6 66

Kapi

taln

i tr

ansf

eri

d o V

lad i

ni i

nsti

tuc i

i1 ,

3 16

1 ,9 0

12 8

45 2

63 7

17 1

9

15 1

4 38

2 04

6 13

Kapi

taln

i tr

ansf

eri

d o d

rugi

niv

oa n

a vl

ast

9 21 ,

0 45

1 68

2 40

4 97

1 41

1 91 2

1 21 0

5 3Ka

pita

lni

tran

sfer

i na

poe

d inc

i i

nepr

ofit

ni o

rgan

izac

ii-

00

00

00

00

00

DAVA

WE

NA Z

AEM

I, U

^EST

VO V

O DE

L OD

HAR

TIIT

E OD

VRE

DNOS

T I

OTPL

ATA

NA G

LAVN

ICA

3 ,4 7

03 ,

4 70

3 ,4 7

03 ,

4 70

3 ,4 7

07 ,

0 25

7 ,0 2

57 ,

0 25

7 ,0 2

57 ,

0 25

1 ,9 1

71 ,

9 17

1 ,9 1

71 ,

9 17

1 ,9 1

79 5

59 5

59 5

59 5

59 5

53 ,

0 09

3 ,0 0

93 ,

0 09

3 ,0 0

93 ,

0 09

1 ,1 4

41 ,

1 44

1 ,1 4

41 ,

1 44

1 ,1 4

4

1 ,9 1

7 1

,91 7

1,9

1 7 1

,91 7

1,9

1 72 ,

9 44

2 ,9 4

42 ,

9 44

2 ,9 4

42 ,

9 44

7 74

7 74

7 74

7 74

7 74

3 87

3 87

3 87

3 87

3 87

6 ,0 2

26 ,

0 22

6 ,0 2

26 ,

0 22

6 ,0 2

2D

avaw

e n a

za e

mi

i u~

e stv

o vo

de l

od

ha r

tiit

e o d

vre

dn o

st2 1

12 1

12 1

12 1

12 1

19 2

79 2

79 2

79 2

79 2

72 5

12 5

12 5

12 5

12 5

11 8

41 8

41 8

41 8

41 8

42 6

62 6

62 6

62 6

62 6

62 2

62 2

62 2

62 2

62 2

6

24 92 49

2 49

2 49

2 49

1 71

1 71

1 71

1 71

1 71

3 93 93 93 9 3 96 06 06 06 0 6 0

5 19

5 19

5 19

5 19

5 19

Dom

a[ni

zae

mi

i u~

estv

o vo

kap

ital

2 94

9 05

2 51

1 67

2 66

2 21

24 9

1 56

3 96 0

5 04

Str

ansk

i za

emi

i u~

estv

o vo

kap

ital

-2 2

01 7

05

0

1 50

01 5

Am

orti

zac

ija

(otp

lata

na

gla v

n ic

a )3 ,

2 59

3 ,2 5

93 ,

2 59

3 ,2 5

93 ,

2 59

6 ,0 9

86 ,

0 98

6 ,0 9

86 ,

0 98

6 ,0 9

81 ,

6 66

1 ,6 6

61 ,

6 66

1 ,6 6

61 ,

6 66

7 71

7 71

7 71

7 71

7 71

2 ,7 4

32 ,

7 43

2 ,7 4

32 ,

7 43

2 ,7 4

39 1

89 1

89 1

89 1

89 1

8

1,6

6 81 ,

6 68

1 ,6 6

81 ,

6 68

1 ,6 6

82 ,

7 73

2 ,7 7

32 ,

7 73

2 ,7 7

32 ,

7 73

7 35

7 35

7 35

7 35

7 35

3 27

3 27

3 27

3 27

3 27

5 ,5 0

35 ,

5 03

5 ,5 0

35 ,

5 03

5 ,5 0

3O

tpla

ta n

a gl

avni

c a p

o d o

ma[

en d

olg

72 ,

4 85

05 0

21 ,

2 29

7 54

1 35

2 ,4 0

01

02 ,

5 36

Otp

lata

na

glav

nica

po

nadv

ore[

en d

olg

3,25

13,

613

1,66

626

91,

514

164

1

,533

373

734

327

2,96

7

vo m

ilio

ni d

enar

i

BILTEN30

MI

NI

ST

ER

ST

VO

Z

A F

IN

AN

SI

I

1) Kaj “Drugite dano~ni prihodi” mo`no e da se pojavat negativni vrednosti, poradi smetkovodstvenata korekcija koja se pravi so cel da se izbegnedvojno prika`uvawe na ve]e evidentiranite prihodi od carinskata uprava

PRIHODI I RASHODI NA CENTRALNIOT BUXET NA REPUBLIKA MAKEDONIJA

Vo milioni denari 2001 2002 Januari Fevruari

VKUPNI PRIHODI NA CENTRALNIOT BUXETVKUPNI PRIHODI NA CENTRALNIOT BUXETVKUPNI PRIHODI NA CENTRALNIOT BUXETVKUPNI PRIHODI NA CENTRALNIOT BUXETVKUPNI PRIHODI NA CENTRALNIOT BUXET 52,829 58,160 4,039 3,994

Dano~ni prihodi 47,716 54,389 3,772 3,670

Personalen danok na dohod 7,248 7,513 482 586

Danok na dobivka 3,006 2,624 198 395

DDV 17,132 20,521 1,780 1,329

Akcizi 10,830 10,715 916 729

Uvozni dava~ki 6,111 6,336 301 594

Drugi danoci1) 275 340 65 38

Danok na finansiski transakcii 3,111 6,336 30 -1

Komunalni danoci 3 4 0 0

Nedano~ni prihodi 4,349 3,170 222 295

Profit od javni finansiski institucii 1,847 1057 87 17

Administrativni danoci i taksi 1,061 1,092 91 110

Drugi administrativni taksi 486 205 18 12

Drugi nedano~ni prihodi 32 35 26 156

Prihodi od koncesija (OTE) 923 781 0 0

Kapitalni prihodi 349 601 45 29

Stranski donacii 415 0 0 0

VKUPNI RASHODI NA CENTRALNIOT BUXETVKUPNI RASHODI NA CENTRALNIOT BUXETVKUPNI RASHODI NA CENTRALNIOT BUXETVKUPNI RASHODI NA CENTRALNIOT BUXETVKUPNI RASHODI NA CENTRALNIOT BUXET 65,57565,57565,57565,57565,575 65,50365,50365,50365,50365,503 4,3784,3784,3784,3784,378 3,8683,8683,8683,8683,868

Tekovni tro[oci 44,017 51,591 4,228 3,528

Plati i nadomestoci 16,407 18,338 1,650 1,638

Stoki i uslugi 6,358 8,715 366 473

Transferi 16,950 20,576 1,460 1,342

Fond za PIOM 5,215 6,538 542 550

Zavod za vrabotuvawe 3,548 4,111 340 340

Drugi transferi 2,349 3,404 84 93

Tro[oci za begalci 582 391 29 29

Strukturni reformi 239 1,387 109 138

Reforma na javnata administracija 944 442 31 31

Kamatni pla]awa 4,212 3,401 520 75

Kamati po doma[en dolg 1,066 1,179 23 23

Kamati po nadvore[en dolg 3,146 2,222 497 52

Garancii 90 561 232 0

Kapitalni tro[oci 7,723 8,636 150 179

Investicii vo postojani sredstva 3,589 2,718 58 73

Kapitalni transferi 2,211 2,476 91 60

Rezervi 546 418 0 0

Me\unarodni finansiski institucii 35 22 0 0

Telekom proekti 1,342 3,002 1 46

Tro[oci povrzani so krizata 13,835 5,276 0 161

BUXETSKI DEFICIT / SUFICITBUXETSKI DEFICIT / SUFICITBUXETSKI DEFICIT / SUFICITBUXETSKI DEFICIT / SUFICITBUXETSKI DEFICIT / SUFICIT -12,746-12,746-12,746-12,746-12,746 -7,343-7,343-7,343-7,343-7,343 -339-339-339-339-339 126126126126126

FINANSIRAWEFINANSIRAWEFINANSIRAWEFINANSIRAWEFINANSIRAWE 12,74612,74612,74612,74612,746 7,3457,3457,3457,3457,345 339339339339339 -126-126-126-126-126

Priliv 19,272 13,432 1,290 -5

Prihodi od privatizacija 10,837 5,178 78 46

Stranski donacii 0 2,641 0 0

Kapitalizacija 604 0 0 0

Stranski zaemi 763 1,548 0 0

Depoziti 5,399 4,029 1,212 -51

BIS 1,669 0 0 0

Odliv 6,526 6,087 951 121

Otplata na glavnica 3,550 6,087 951 121

Nadvore[en dolg 3,543 3,602 947 121

Doma[en dolg 7 2,485 4 0

Obvrznici 2,976 0 0 0

BILTEN 31

7-8

/2

00

3

Mart K1 April Maj Juni K2 Juli Avgust Vkupno 2003

4,753 12,786 4,598 4,659 4,430 13,687 5,259 3,631 35,363

4,435 11,877 4,384 3,834 4,144 12,362 4,638 3,429 32,306

610 1,678 676 570 635 1,881 671 555 4,785

594 1,187 209 191 239 639 329 213 2,368

1,760 4,869 2,064 1,627 1,855 5,546 2,180 1,169 13,764

685 2,330 814 870 903 2,587 911 1,035 6,863

760 1,655 582 527 478 1,587 515 423 4,180

27 130 39 49 34 122 32 34 318

-1 28 0 0 0 0 0 0 28

0 0 0 0 0 0 0 0 0

256 773 185 790 192 1,167 567 168 2,675

31 135 51 505 41 597 455 44 1,231

110 311 111 112 119 342 102 79 834

12 42 20 168 20 208 7 18 275

103 285 3 5 12 20 3 28 336

0 0 0 0 0 0 0 0 0

62 136 29 35 94 158 54 34 382

0 0 0 0 0 0 0 0 0

4,2034,2034,2034,2034,203 12,44912,44912,44912,44912,449 4,2954,2954,2954,2954,295 4,7624,7624,7624,7624,762 4,7854,7854,7854,7854,785 13,84213,84213,84213,84213,842 4,6824,6824,6824,6824,682 4,0744,0744,0744,0744,074 35,04635,04635,04635,04635,046

3,983 11,739 4,090 4,455 4,271 12,816 4,448 3,800 32,803

1,665 4,953 1,683 1,681 1,693 5,057 1,707 1,504 13,221

489 1,328 592 657 523 1,772 638 473 4,211

1,633 4,435 1,472 2,032 1,855 5,359 1,809 1,695 13,297

573 1,665 585 579 602 1,766 794 591 4,816

340 1,020 340 363 380 1,083 350 398 2,851

236 413 103 424 380 907 248 218 1,786

26 84 29 21 21 72 18 17 190

138 384 63 87 144 294 67 124 869

27 90 39 54 36 129 34 34 287

179 774 343 85 200 628 266 129 1,797

81 127 230 83 72 385 12 12 536

98 647 113 2 128 243 254 117 1,261

17 249 0 0 0 0 28 0 277

121 450 156 272 496 924 218 254 1,846

119 250 92 84 112 288 148 110 796

0 151 54 168 374 596 33 60 840

0 0 0 0 0 0 0 0 0

0 0 5 3 7 15 0 0 15

2 49 5 17 3 25 37 84 195

99 260 49 35 18 102 16 20 398

550550550550550 337337337337337 303303303303303 -103-103-103-103-103 -355-355-355-355-355 -155-155-155-155-155 577577577577577 -443-443-443-443-443 317317317317317

-550-550-550-550-550 -337-337-337-337-337 -303-303-303-303-303 103103103103103 355355355355355 155155155155155 -577-577-577-577-577 443443443443443 -317-317-317-317-317

46 1,331 1,342 655 933 2,930 158 769 5,187

285 409 1,095 111 137 1,343 520 748 3,020

668 668 0 850 0 850 0 0 1,518

0 0 0 0 0 0 0 0 0

0 0 1 894 611 1,506 0 1,163 2,669

-907 254 246 -1,200 185 -769 -362 -1,142 -2,020

0 0 0 0 0 0 0 0 0

596 1,668 1,645 552 578 2,775 735 327 5,504

596 1,668 1,645 552 578 2,775 735 327 5,504

465 1,533 134 -9 248 373 734 327 2,966

131 135 1,511 561 330 2,402 1 0 2,538

0 0 0 0 0 0 0 0 0

BILTEN32

MI

NI

ST

ER

ST

VO

Z

A F

IN

AN

SI

I

BUXET - CENTRALNA DR@AVNA VLAST

1999 2000 2001 2002 2003

Zavr[na smetka Zavr[na smetka Zavr[na smetka Rebalans Rebalans

VKUPNI PRIHODI 50,493,469,45450,493,469,45450,493,469,45450,493,469,45450,493,469,454 65,713,522,92465,713,522,92465,713,522,92465,713,522,92465,713,522,924 69,688,034,45569,688,034,45569,688,034,45569,688,034,45569,688,034,455 72,565,262,00072,565,262,00072,565,262,00072,565,262,00072,565,262,000 67,490,170,00067,490,170,00067,490,170,00067,490,170,00067,490,170,000

IZVORNI PRIHODI 44,728,175,44144,728,175,44144,728,175,44144,728,175,44144,728,175,441 56,760,081,09056,760,081,09056,760,081,09056,760,081,09056,760,081,090 50,447,329,54250,447,329,54250,447,329,54250,447,329,54250,447,329,542 56,984,000,00056,984,000,00056,984,000,00056,984,000,00056,984,000,000 56,179,000,00056,179,000,00056,179,000,00056,179,000,00056,179,000,000

DANO^NI PRIHODI 41,858,828,31941,858,828,31941,858,828,31941,858,828,31941,858,828,319 51,120,246,19351,120,246,19351,120,246,19351,120,246,19351,120,246,193 47,715,732,35547,715,732,35547,715,732,35547,715,732,35547,715,732,355 54,026,000,00054,026,000,00054,026,000,00054,026,000,00054,026,000,000 50,932,000,00050,932,000,00050,932,000,00050,932,000,00050,932,000,000

Danok od dohod, od dobivka i od kapitalni dobivki 12,793,078,777 13,585,772,246 10,254,737,418 10,101,000,000 10,897,000,000

Personalen danok od dohod 10,233,016,110 10,792,594,721 7,248,441,986 7,479,000,000 7,713,000,000

Danok od dobivka 2,559,325,945 2,793,156,390 3,006,295,432 2,622,000,000 3,184,000,000

Drugi danoci od dobivka i od kapitalni dobivki 736,722 21,135 0 0 0

Doma[ni danoci na stoki i uslugi 20,631,883,947 29,733,381,841 27,961,320,393 31,192,000,000 33,089,000,000

Danok na promet i DDV (od 1.4.2000) 9,958,866,206 17,452,340,371 17,131,342,296 20,332,000,000 22,792,000,000

Akcizi 10,673,017,741 12,281,041,470 10,829,978,097 0,860,000,000 10,297,000,000

Danok od me\unarodna trgovija i transakcii(carini i dava~ki) 8,302,773,971 7,733,381,467 6,110,877,520 6,038,000,000 6,596,000,000

Uvozni dava~ki 6,802,005,702 6,040,495,875 4,819,861,730 4,932,000,000 5,445,268,000

Drugi uvozni dava~ki i taksi 1,500,768,269 1,692,885,592 1,291,015,790 1,106,000,000 1,150,732,000

Drugi danoci 123,627,594 62,644,972 168,830 168,830 4,000,000

Danoci od specifi~ni uslugi 7,464,030 5,065,667 2,619,857 3,000,000 3,000,000

Taksi za koristewe ili dozvoli za vr[ewe na dejnost - - 274,734,772 300,000,000 343,000,000

Danok na finansiski transakcii - - 3,111,273,565 6,392,000,000 -

NEDANO^NI PRIHODI 2,869,347,1222,869,347,1222,869,347,1222,869,347,1222,869,347,122 5,639,834,8975,639,834,8975,639,834,8975,639,834,8975,639,834,897 2,731,597,1872,731,597,1872,731,597,1872,731,597,1872,731,597,187 2,958,000,0002,958,000,0002,958,000,0002,958,000,0002,958,000,000 5,247,000,0005,247,000,0005,247,000,0005,247,000,0005,247,000,000

Pretpriema~ki prihod i prihod od imot 798,125,658 1,133,367,383 1,151,786,583 791,000,000 3,108,000,000

Taksi i nadomestoci 1,156,606,788 1,215,770,217 1,061,498,244 1,140,000,000 1,220,000,000

Drugi Vladini uslugi 127,316,281 324,812,933 486,087,458 1,001,000,000 520,000,000

Drugi nedano~ni prihodi 632,921,803 349,306,600 32,224,902 26,000,000 399,000,000

KAPITALNI PRIHODI 15,437,59215,437,59215,437,59215,437,59215,437,592 2,616,577,7642,616,577,7642,616,577,7642,616,577,7642,616,577,764 10,660,015,02110,660,015,02110,660,015,02110,660,015,02110,660,015,021 5,703,000,0005,703,000,0005,703,000,0005,703,000,0005,703,000,000 3,596,000,0003,596,000,0003,596,000,0003,596,000,0003,596,000,000

Proda`ba na kapitalni sredstva 15,437,592 2,616,577,764 9,714,039,661 5,469,000,000 3,496,000,000

Proda`ba na zemji[te i nematerijalni vlo`uvawa - - 945,975,360 234,000,000 100,000,000

TRANSFERI I DONACII 2,419,089,6262,419,089,6262,419,089,6262,419,089,6262,419,089,626 4,155,269,4524,155,269,4524,155,269,4524,155,269,4524,155,269,452 6,484,077,6066,484,077,6066,484,077,6066,484,077,6066,484,077,606 8,294,262,0008,294,262,0008,294,262,0008,294,262,0008,294,262,000 3,760,170,0003,760,170,0003,760,170,0003,760,170,0003,760,170,000

Transferi od drugi nivoa na vlast 32,283,095 716,822,828 5,407,618,545 5,653,262,000 708,170,000

Donacii od stranstvo 2,386,806,531 3,438,446,624 1,076,459,061 2,641,000,000 3,052,000,000

DOMA{NO ZADOL@UVAWE 00000 00000 1,333,471,4781,333,471,4781,333,471,4781,333,471,4781,333,471,478 00000 00000

ZADOL@UVAWE VO STRANSTVO 3,330,766,7953,330,766,7953,330,766,7953,330,766,7953,330,766,795 2,181,594,6182,181,594,6182,181,594,6182,181,594,6182,181,594,618 763,140,808763,140,808763,140,808763,140,808763,140,808 1,584,000,0001,584,000,0001,584,000,0001,584,000,0001,584,000,000 3,800,000,0003,800,000,0003,800,000,0003,800,000,0003,800,000,000

PRIHODI OD OTPLATA NA ZAEMI ----- ----- ----- ----- 155,000,000155,000,000155,000,000155,000,000155,000,000

VKUPNI RASHODI 49,761,209,03549,761,209,03549,761,209,03549,761,209,03549,761,209,035 57,689,326,70457,689,326,70457,689,326,70457,689,326,70457,689,326,704 68,520,623,42968,520,623,42968,520,623,42968,520,623,42968,520,623,429 72,565,262,00072,565,262,00072,565,262,00072,565,262,00072,565,262,000 67,490,170,00067,490,170,00067,490,170,00067,490,170,00067,490,170,000

TEKOVNI TRO{OCI 42,088,365,18742,088,365,18742,088,365,18742,088,365,18742,088,365,187 46,985,485,34246,985,485,34246,985,485,34246,985,485,34246,985,485,342 57,496,087,26857,496,087,26857,496,087,26857,496,087,26857,496,087,268 56,849,538,00056,849,538,00056,849,538,00056,849,538,00056,849,538,000 52,946,575,00052,946,575,00052,946,575,00052,946,575,00052,946,575,000

Plati, naemnini i nadomestoci 15,996,631,927 16,285,267,541 16,407,589,066 18,402,266,000 20,742,000,000

Stoki i ostanati uslugi 5,646,765,633 6,293,788,729 19,985,061,676 14,340,463,000 7,708,157,000

Tekovni transferi æ18,227,967,627 22,790,409,470 17,494,812,744 20,782,555,000 21,732,342,000

Kamatni pla]awa 2,217,000,000 1,616,019,602 3,608,623,782 3,324,254,000 2,764,076,000

KAPITALNI TRO{OCI 2,407,296,6012,407,296,6012,407,296,6012,407,296,6012,407,296,601 5,186,477,3095,186,477,3095,186,477,3095,186,477,3095,186,477,309 7,140,072,2437,140,072,2437,140,072,2437,140,072,2437,140,072,243 8,832,822,0008,832,822,0008,832,822,0008,832,822,0008,832,822,000 5,629,770,0005,629,770,0005,629,770,0005,629,770,0005,629,770,000

Kupuvawe na kapitalni sredstva 1,312,799,356 3,230,738,464 5,117,069,331 5,886,372,000 3,184,221,000

Kapitalni transferi 1,094,497,245 1,955,738,845 2,023,002,912 2,946,450,000 2,445,549,000

DAVAWE NA ZAEMI, U^ESTVO VO DEL OD

HARTII OD VREDNOST I OTPLATA NA GLAVNINA 5,265,547,2475,265,547,2475,265,547,2475,265,547,2475,265,547,247 5,517,364,0535,517,364,0535,517,364,0535,517,364,0535,517,364,053 3,884,463,9183,884,463,9183,884,463,9183,884,463,9183,884,463,918 6,882,902,0006,882,902,0006,882,902,0006,882,902,0006,882,902,000 8,913,825,0008,913,825,0008,913,825,0008,913,825,0008,913,825,000

Davawe na zaemi i u~estvo vo del od hartiite od vrednost 2,942,547,247 3,956,462,261 334,943,165 866,000,000 623,060,000

Amortizacija (otplata na glavnina) 2,323,000,000 1,560,901,792 3,549,520,753 6,016,902,000 8,290,765,000

MY

KC

MY

KC

BILTENBILTENBILTENBILTENBILTEN

7-8

/2

00

3

33

Op[ti i javni uslugi

Rabota vo vrska soodbranata i uslugi

Javen red i bezbednost

Obrazovanie i uslugi

Zdravstveni uslugi

Socijalna za[tita isocijalna sigurnost

Domuvawe i odr`uvawe naurbanata sredina

Rekreativni i kulturniaktivnosti i uslugi

Aktivnosti so gorivoi energija

Zemjodelstvo, regulativai operacii

Rudarstvo, industrija igrade`ni[tvo

Transport i komunikacii,aktivnost i uslugi

Drugi razli~ni uslugi

Multi fukcionalni tro[oci

Transakciite se vo vrskase javniot dolg koi ne seklasificiraat po funkcii

vo milioni denarivo milioni denari

VKUPNO

struktura % od BDP% od BDP

Zavr[nasmetka1999

Zavr[nasmetka1999

Zavr[nasmetka2000

Zavr[nasmetka2000

Zavr[nasmetka2001

Zavr[nasmetka2001

Buxet2002Buxet2002

Buxet2003Buxet2003

1999 2000 2001 2002 2003 20032002200120001999

49,761 57,689 68,521 72,565 67,374 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 23.8 24.4 29.3 30.3 26.5

8,707 12,985 7,767 10,232 8,411 17.5 22.5 11.3 14.1 11.1 4.2 5.5 3.3 4.3 3.3

3,804 4,613 14,351 8,049 5,889 7.6 8.0 20.9 11.1 7.8 1.8 2.0 6.1 3.4 2.3

4,634 5,741 10,222 10,101 7,753 9.3 10.0 14.9 13.9 10.2 2.2 2.4 4.4 4.2 3.0

7,905 8,055 7,767 9,009 9,044 15.9 14.0 11.3 12.4 11.9 3.8 3.4 3.3 3.8 3.6

291 314 338 365 333 0.6 0.5 0.5 0.5 0.4 0.1 0.1 0.1 0.2 0.1

14,671 14,410 14,295 16,697 16,875 29.5 25.0 20.9 23.0 22.3 7.0 6.1 6.1 7.0 6.6

157 303 301 677 381 0.3 0.5 0.4 0.9 0.5 0.1 0.1 0.1 0.3 0.1

1,206 1,346 1,320 1,515 1,428 2.4 2.3 1.9 2.1 1.9 0.6 0.6 0.6 0.6 0.6

15 5 5 5 5 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

527 743 826 970 936 1.1 1.3 1.2 1.3 1.4 0.3 0.3 0.4 0.4 0.4

250 264 65 152 134 0.5 0.5 0.1 0.2 0.2 0.1 0.1 0.0 0.1 0.1

1,545 2,297 2,152 1,984 2,408 3.1 4.0 3.1 2.7 3.2 0.7 1.0 0.9 0.8 0.9

2,241 2,843 1,408 2,594 2,508 4.5 4.9 2.1 3.6 3.3 1.1 1.2 0.6 1.1 1.0

478 593 578 874 406 1.0 1.0 0.8 1.2 0.5 0.2 0.3 0.2 0.4 0.2

3,331 3,177 7,127 9,341 10,863 6.7 5.5 10.4 12.9 14.3 1.6 1.3 3.0 3.9 4.3

Funkcionalna klasifikacija na rashodite 2003 godinaFunkcionalna klasifikacija na rashodite 2003 godina

Domuvawe iodr`uvawe na

urbanata sredinaRudarstvo,

industrija igrade`ni[tvo

Zemjodelstvo,regulativa i

operacii

Transport ikomunikacii,

aktivnosti i uslugi

Drugi razli~niuslugi

Rekreativni ikulturni aktivnosti

i uslugi

Socijalna za[tita isocijalna sigurnost

Obrazovanie iuslugi

Zdravstveniuslugi

Multifunkcionalni

tro[oci

Transakciite vovrska so javniot

dolg

Op[ti javniuslugi

Raboti vo vrska soodbranata i uslugi Javen red i

bezbednost

Zabele[ka: Funkcionalnata klasifikacija na rashodite na centralniot buxet e podgotvena spored me\unarodnitestandardi

FUNKCIONALNA KLASIFIKACIJA NA RASHODITE NA CENTRALNIOT BUXET

BILTEN34

MI

NI

ST

ER

ST

VO

Z

A F

IN

AN

SI

I

PL

AT

EN

BI

LA

NS

NA

RE

PU

BL

IK

A M

AK

ED

ON

IJA

(god

i[

ni p

od

atoc

i)1

(Vo

mil

ioni

SA

D $

)

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

4

TEK

OV

NI

TRA

NS

AKC

II

TEK

OV

NI

TRA

NS

AKC

II

TEK

OV

NI

TRA

NS

AKC

II

TEK

OV

NI

TRA

NS

AKC

II

TEK

OV

NI

TRA

NS

AKC

II

-82.

54-8

2.54

-82.

54-8

2.54

-82.

54-2

62.9

4-2

62.9

4-2

62.9

4-2

62.9

4-2

62.9

4-2

98.9

1-2

98.9

1-2

98.9

1-2

98.9

1-2

98.9

1-3

39.8

5-3

39.8

5-3

39.8

5-3

39.8

5-3

39.8

5-2

86.1

4-2

86.1

4-2

86.1

4-2

86.1

4-2

86.1

4-2

69.2

9-2

69.2

9-2

69.2

9-2

69.2

9-2

69.2

9-3

2.46

-32.

46-3

2.46

-32.

46-3

2.46

-75.

28-7

5.28

-75.

28-7

5.28

-75.

28-2

35.4

3-2

35.4

3-2

35.4

3-2

35.4

3-2

35.4

3-3

24.4

8-3

24.4

8-3

24.4

8-3

24.4

8-3

24.4

8-1

98.2

1-1

98.2

1-1

98.2

1-1

98.2

1-1

98.2

1

Sto

ki, n

eto

Sto

ki, n

eto

Sto

ki, n

eto

Sto

ki, n

eto

Sto

ki, n

eto

42.8

2-1

84.9

2-2

22.7

8-3

14.6

7-3

86.1

3-5

15.0

9-4

95.8

1-6

90.4

1-5

23.2

3-7

67.5

6-4

76.8

8

Izv

oz,

f.o.b

.10

55.3

010

86.3

512

04.0

511

47.4

412

36.8

112

91.5

211

89.9

813

20.7

311

53.3

311

10.4

977

0.73

Uvoz

, f.o

.b.2

-101

2.48

-127

1.27

-142

6.83

-146

2.11

-162

2.94

-180

6.61

-168

5.79

-201

1.14

-167

6.56

-187

8.05

-124

7.61

Uslu

gi, n

eto

Uslu

gi, n

eto

Uslu

gi, n

eto

Uslu

gi, n

eto

Uslu

gi, n

eto

-154

.47

-155

.12

-200

.51

-156

.16

-137

.74

-59.

6041

.83

47.0

5-1

5.79

-24.

63-1

4.45

Doh

od, n

eto

Doh

od, n

eto

Doh

od, n

eto

Doh

od, n

eto

Doh

od, n

eto

-56.

69-4

6.60

-39.

57-5

1.35

-54.

90-4

4.82

-42.

15-4

5.44

-39.

46-3

0.61

-25.

06

od k

oj: k

amat

a, n

eto

-56.

69-4

6.60

-39.

73-5

6.42

-54.

88-4

4.34

-41.

41-3

9.15

-33.

59-2

0.26

-20.

56

Tek

ovni

tra

nsf

eri,

net

oT

ekov

ni t

rans

fer

i, n

eto

Tek

ovni

tra

nsf

eri,

net

oT

ekov

ni t

rans

fer

i, n

eto

Tek

ovni

tra

nsf

eri,

net

o85

.80

123.

7016

3.95

182.

3429

2.63

350.

2146

3.66

613.

5334

3.06

498.

3231

8.18

Of

icij

alni

28.0

044

.00

27.0

151

.58

7.46

37.3

972

.69

132.

3048

.65

100.

37 5

8.10

Priv

atni

57.8

079

.70

136.

9413

0.76

285.

1731

2.82

390.

9748

1.23

294.

4139

7.95

260

.08

KAPI

TAL

NA

I F

IN

ANS

IS

KA S

MET

KAKA

PIT

ALN

A I

FI

NAN

SI

SKA

SM

ETKA

KAPI

TAL

NA

I F

IN

ANS

IS

KA S

MET

KAKA

PIT

ALN

A I

FI

NAN

SI

SKA

SM

ETKA

KAPI

TAL

NA

I F

IN

ANS

IS

KA S

MET

KA-1

2.85

-12.

85-1

2.85

-12.

85-1

2.85

162.

3716

2.37

162.

3716

2.37

162.

3728

0.65

280.

6528

0.65

280.

6528

0.65

318.

2331

8.23

318.

2331

8.23

318.

2332

7.15

327.

1532

7.15

327.

1532

7.15

281.

8428

1.84

281.

8428

1.84

281.

84-1

28.4

6-1

28.4

6-1

28.4

6-1

28.4

6-1

28.4

611

.28

11.2

811

.28

11.2

811

.28

178.

2317

8.23

178.

2317

8.23

178.

2335

3.88

353.

8835

3.88

353.

8835

3.88

146.

9814

6.98

146.

9814

6.98

146.

98

Kapi

taln

a sm

etka

, net

oKa

pita

lna

smet

ka, n

eto

Kapi

taln

a sm

etka

, net

oKa

pita

lna

smet

ka, n

eto

Kapi

taln

a sm

etka

, net

o0 .

0 03 0

.04

1 .7 0

0 .0 0

0 .0 0

-1.7

90 .

0 00 .

3 11 .

3 08 .

0 6 -

2 .9 7

Kapi

taln

i tr

ansf

eri,

net

o0 .

0 03 0

.04

1 .7 0

0 .0 0

0 .0 0

0 .0 0

0 .0 0

0 .3 1

3 .6 4

9 .8 2

-2 .

9 4

Of

icij

alni

0 .0 0

3 0.0

41 .

7 00 .

0 00 .

0 00 .

0 00 .

0 00 .

0 03 .

6 49 .

9 30 .

0 0

Dru

gi0 .

0 00 .

0 00 .

0 00 .

0 00 .

0 00 .

0 00 .

0 00 .

3 10 .

0 0-0

.11

-2.9

4

Stek

nuva

we/

rasp

olag

awe

so n

epro

izvo

d ni,

nef

inan

sisk

i sr

edst

va0 .

0 00 .

0 00 .

0 00 .

0 00 .

0 0-1

.79

0 .0 0

0 .0 0

-2.3

4-1

.76

-0 .

0 3

Fin

ansi

ska

smet

ka, n

eto

Fin

ansi

ska

smet

ka, n

eto

Fin

ansi

ska

smet

ka, n

eto

Fin

ansi

ska

smet

ka, n

eto

Fin

ansi

ska

smet

ka, n

eto

-12 .

8 51 3

2 .3 3

2 78 .

9 53 1

8 .2 3

3 27 .

1 52 8

3 .6 3

-12 8

.46

1 0.9

71 7

6 .9 3

3 45 .

8 21 4

9 .9 5

Dir

ektn

i in

vest

icii

, net

o0 .

0 02 4

.02

9 .5 1

1 1.2

31 5

.74

1 17 .

7 23 1

.80

1 76 .

2 34 4

2 .3 2

7 7.3

22 6

.13

Port

fol

io i

nves

tici

i, n

eto

0 .0 0

0 .0 0

2 .6 8

0 .3 1

2 .0 8

7 .7 9

0 .1 4

-0.0

90 .

3 60 .

5 93 .

5 5

Dru

gi i

nves

tici

i, n

eto

4 3.9

81 5

0 .2 2

3 67 .

3 53 0

0 .7 8

3 41 .

1 42 2

6 .6 6

-32 .

0 18 5

.05

-18 3

.27

1 37 .

3 4 1

5 2.3

2

Trg

ovsk

i kr

edit

i, n

eto

-82 .

0 29 7

.97

1 44 .

5 87 6

.94

2 67 .

4 44 5

.39

7 .1 3

1 46 .

5 4-1

2 5.0

86 5

.66

9 1.2

7

Zaem

i, n

eto

-91 .

0 0-9

6 .8 3

2 9.3

14 1

.51

7 5.3

92 1

9 .8 7

5 4.8

31 3

.51

-10 7

.31

-26 .

2 8 1

2 .6 6

Val

uti

i de

pozi

ti, n

eto

8 1.0

03 8

.09

8 6.6

61 1

3 .7 7

-9.8

1-4

0 .6 2

-13 5

.01

-12 2

.53

2 7.0

96 9

.49

3 8.7

0

od k

oi: m

onet

arna

vla

st, n

eto

0 .0 0

0 .0 0

0 .0 0

0 .0 0

0 .0 0

0 .0 0

2 1.2

0-0

.19

-77 .

0 86 8

.79

8 .7 9

kom

erci

jaln

i ba

nki,

net

o-1

7 .0 0

-69 .

6 42 3

.43

6 1.3

7-2

9 .1 4

-28 .

7 7-5

1 .2 8

-93 .

2 6-2

7 2.3

91 3

7 .0 3

5 .3 2

nase

leni

e, n

eto

9 8.0

01 0

7 .7 3

6 3.2

35 2

.40

1 9.3

3-1

1 .8 5

-62 .

5 2-2

9 .0 8

3 76 .

5 6-1

3 6.3

3 2

4 .5 8

Dru

gi, n

eto

1 36 .

0 01 1

0 .9 9

1 06 .

8 16 8

.56

8 .1 2

2 .0 3

4 1.0

44 7

.53

2 2.0

32 8

.48

9 .7 0

Brut

o of

icij

alni

rez

ervi

(” -

” zn

a~i

zgol

emuv

awe)

3-5

6 .8 3

-41 .

9 1-1

0 0.5

95 .

9 1-3

1 .8 1

-68 .

5 4-1

2 8.3

9-2

5 0.2

2-8

2 .4 8

1 30 .

5 7 -

3 2.0

5

GRE{

KI I

PRO

PUS

TI

GRE{

KI I

PRO

PUS

TI

GRE{

KI I

PRO

PUS

TI

GRE{

KI I

PRO

PUS

TI

GRE{

KI I

PRO

PUS

TI

9 5.3

99 5

.39

9 5.3

99 5

.39

9 5.3

91 0

0 .5 8

1 00 .

5 81 0

0 .5 8

1 00 .

5 81 0

0 .5 8

1 8.2

61 8

.26

1 8.2

61 8

.26

1 8.2

62 1

.62

2 1.6

22 1

.62

2 1.6

22 1

.62

-41 .

0 2-4

1 .0 2

-41 .

0 2-4

1 .0 2

-41 .

0 2-1

2 .5 5

-12 .

5 5-1

2 .5 5

-12 .

5 5-1

2 .5 5

1 60 .

9 21 6

0 .9 2

1 60 .

9 21 6

0 .9 2

1 60 .

9 26 4

.00

6 4.0

06 4

.00

6 4.0

06 4

.00

5 7.1

95 7

.19

5 7.1

95 7

.19

5 7.1

9-2

9 .3 9

-29 .

3 9-2

9 .3 9

-29 .

3 9-2

9 .3 9

51 .

2 4 5

1 .2 4

51 .

2 4 5

1 .2 4

51 .

2 4

Izv

or: N

arod

na B

anka

na

R epu

blik

a M

aked

onij

a 1

)Re

vidi

rana

vre

men

ska

seri

ja -

pret

hodn

i po

dato

ci 2

)Uv

ozot

e p

rika

`an

na

f.o.b

. pa

rite

t so

glas

no V

izd

anie

na

prir

a~ni

kot

za p

late

n bi

lans

od

MM

F. P

resm

etka

ta n

a c.i

.f.

- f.

o.b

. fak

toro

t ka

ko p

roce

nt o

d uv

ozot

c.i

.f.

po g

odin

i iz

nesu

va: 1

993-

20%

, 199

4-20

%, 1

995-

20%

,19

96-1

4%, 1

997-

10%

, 199

8-5.

02%

, 199

9-4.

86%

, 200

0-3.

90%

, 200

1-4.

20%

i 2

002-

4.20

%.

3)

Bez

mon

etar

no z

lato

i k

ursn

i ra

zlik

i; D

obie

nite

sre

dstv

a od

suk

cesi

jata

na

pora

ne[

na S

FRJ

vo

Maj

200

3 go

dina

ne

se p

latn

o bi

lans

na t

rans

akci

ja,

pora

di [

to i

stit

e se

vkl

u~en

i sa

mo

vo s

osto

jbit

e na

dev

izni

tere

zerv

i, a

ne

i vo

pro

men

ite

4)

Poda

toci

te s

e za

per

iodo

t Ja

nuar

i-Ju

li 2

003

godi

na

BILTEN 35

7-8

/2

00

3

Vo periodot januari-septemvri 2003 godina, Fon-

dot za penzisko i invalidsko osiguruvawe ostva-

ri prihodi vo iznos od 20.213 milioni denari

[to pretstavuva porast od 5,8% sporedeno so is-

tiot period minatata godina. Me\u najzna~ajnite

izvori na prihodi, najgolem porast od 14,6% e za-

beleàn kaj prihodite od Buxetot na Republikata

koi u~estvuvaat so 28,8% vo vkupnite prihodi na

Fondot. Prihodite od plati na koi otpa\aat

60,1% od prihodite koi gi ostvaril Fondot za

penzisko i invalidsko osiguruvawe vo periodot

januari-septemvri se zgolemija za 7,2% vo spo-

redba so istiot period vo 2002 godina. Porast

beleàt i prihodite od Zavodot za vrabotuvawe i

od individualnite zemjodelci, a namaluvawe e

ostvareno kaj prihodite od privatniot sektor, od

akcizi i od dividendi i od proda`ba na hartii od

vrednost, me\utoa nivnoto zaedni~ko u~estvo vo

vkupnite prihodi iznesuva samo 4%.

FOND ZA PENZISKO I INVALIDSKO OSIGURUVAWE

Rashodite na Fondot za penzisko i invalidskoosiguruvawe vo periodot januari-septemvri 2003godina iznesuvaat 20.204 milioni denari, odnos-no tie se za 5,7% povisoki vo odnos na istiot pe-riod prethodnata godina. Najgolemo u~estvo vovkupnite rashodi ili 79,1% otpa\aat na rashodi-te za isplata na redovni penzii koi vo navedeni-ot period beleàt porast od 7,9%. Rashodite zapridones za zdravstvena za[tita na koi otpa\aat10,4% od vkupnite rashodi na Fondot za penziskoi invalidsko osiguruvawe se namaleni za 2,7% voodnos na istiot period minatata godina, a nama-luvawe od 2% e ostvareno i kaj rashodite za re-troaktivna isplata na zaostanatite 8% na penzi-onerite.

Ottuka, vo periodot januari-septemvri 2003 go-dina Fondot za penzisko i invalidsko osiguruva-we ostvari suficit od 9 milioni denari za raz-lika od istiot period minatata godina koga be[eostvaren deficit od 413 milioni denari.

vo milioni denari

Vid na prihodite / rashodite1998 1999 2000 2001 2002 2003

Izvr[eno Izvr[eno Izvr[eno Izvr[eno Izvr[eno Jan - Sept

PRIHODI 20,71720,71720,71720,71720,717 21,22921,22921,22921,22921,229 22,88322,88322,88322,88322,883 24,28924,28924,28924,28924,289 25,81125,81125,81125,81125,811 20,213

Pridones od plati 13,373 14,316 15,722 15,671 15,784 12,144

Pridones od dohodot 239 311 311 331 283 227

Prihodi od Buxetot na Republikata 3,618 3,266 4,174 5,744 6,961 5,819

Prihodi od privaten sektor 400 439 404 377 409 280

Prihodi od individualni zemjodelci 74 65 58 41 61 48

Prihodi od akcizi 691 632 804 716 688 502

Pridones od Zavodot za vrabotuvawe za nevraboteni lica 961 868 1,101 1,126 1,404 1,127

Drugi prihodi 122 45 74 73 29 41

Prihodi od dividendi i od proda`ba na hartii od vrednost 619 245 68 209 192 26

Prihodi po osnov na novi vrabotuvawa 419 841 167 0 0 0

Preneseni prihodi od prethodna godina 201 201 0 0 0 0

RASHODI 20,52120,52120,52120,52120,521 20,66920,66920,66920,66920,669 22,94022,94022,94022,94022,940 24,69724,69724,69724,69724,697 25,88925,88925,88925,88925,889 20,20420,20420,20420,20420,204

Penzii 17,730 17,756 19,774 21,278 22,255 17,741

Redovni penzii 16,912 16,977 18,948 19,041 19,982 15,980

Voeni penzii 464 458 505 514 518 390

Zemjodelski penzii 354 321 321 297 262 191

Retroaktivna isplata na 8% 0 0 0 1,167 1,136 837

Predvremeno penzionirawe spored Zakonot od 2000 godina 0 0 0 112 103 86

Predvremeno penzionirawe spored Zakonot od 2001 godina 0 0 0 148 254 198

Nadomestok za telesno o[tetuvawe 63 69 72 72 83 60

Nadomestoci od invalidsko osiguruvawe 98 95 94 91 76 71

Vrabotuvawe i internatsko smestuvawe na deca invalidi 15 13 12 7 9 3

Pridones za zdravstvena za[tita 2,321 2,450 2,672 2,805 2,934 2,110

Nadomestok na stru~nata slu`ba 133 132 141 153 165 114

Drugi rashodi 161 154 175 254 222 105

Kapitalni sredstva - - - 37 145 0

RAZLIKA

Deficit / Suficit 196196196196196 560560560560560 -57-57-57-57-57 -408-408-408-408-408 -78-78-78-78-78 99999

Izvor: Interni podatoci na Ministerstvoto za finansii.

BILTEN36

MI

NI

ST

ER

ST

VO

Z

A F

IN

AN

SI

I

Vkupnite prihodi na Fondot za zdravstvo vo pe-

riodot januari-septemvri 2003 godina se zgole-

mija za 48% vo odnos na istiot period minatata

godina taka [to dostignaa nivo od 14.185 mili-

oni denari. Vakviot porast glavno se dolì na

zgolemenite prihodi od pridonesi za 53% ~ie

u~estvo vo vkupnite prihodi dostigna 60,5%. Zgo-

lemeni prihodi bea naplateni i po osnov na pri-

donesi od Penziski fond pri [to porastot vo od-

nos na minatata godina iznesuva 54%, kako i od

pridonesi od Zavod za vrabotuvawe kade zgolemu-

vaweto iznesuva 4%.

Rashodite na Fondot za zdravstvo vo periodot ja-

nuari-septemvri 2003 godina ostvarija daleku

pobaven rast otkolku prihodite [to ima[e pozi-

tivno vlijanie vrz ekonomskite reyultati od ra-

boteweto na Fondot. Imeno, vo ovoj period vkup-

FOND ZA ZDRAVSTVENO OSIGURUVAWE

nite rashodi dostignaa nivo od 10.075 milioni

denari [to e za 14% povisoko vo odnos na istiot

period minatata godina. Ambulantnite tro[oci

se zgolemija za 20% vo odnos na minatata godina

so vkupno u~estvo od 35,2% vo strukturata na ras-

hodite. Tro[ocite za bolni~ko lekuvawe zabele-

àa rast od 4%, tro[ocite za lekovi se zgolemija

za 38%, a rashodite za drugi vidovi na lekuvawe

za 12%. Namaluvawe na rashodite be[e ostvareno

samo vo delot na oprema i odrùvawe.

Taka, Fondot za zdravstvo vo periodot januari-

septemvri 2003 godina ostvari suficit od 4.112

milioni denari za razlika od minatata godina ko-

ga suficitot iznesuva[e 720 milioni denari, a

suficitot e postignat preku zna~itelen rast na

prihodite na Fondot.

(vo milioni denari)



PRIHODI 11,08711,08711,08711,08711,087 12,06812,06812,06812,06812,068 12,79012,79012,79012,79012,790 12,29512,29512,29512,29512,295 13,65613,65613,65613,65613,656 14,18514,18514,18514,18514,185

Pridonesi 6,736 7,363 7,745 7,528 7,823 8,580

Pridonesi od Penziskiot Fond 2,309 2,417 2,649 2,616 3,075 3,201

Pridonesi od Zavodot za vrabotuvawe 1,037 1,350 1,941 1,554 1,763 1,373

Pridonesi od Ministerstvoto za trud 45 0 0 48 54 47

Drugi prihodi 851 938 455 70 734 46

Prihodi po dogovori za sini kartoni 109 0 0 0 0 0

Sredstva od Buxetot na RM za zadolìtelno zdravstveno osiguruvawe - - - 166 111 847

Prenesen vi[ok od prethodnata godina 0 0 0 313 96 91

RASHODI 13,68913,68913,68913,68913,689 11,69211,69211,69211,69211,692 12,46312,46312,46312,46312,463 12,20512,20512,20512,20512,205 13,61113,61113,61113,61113,611 10,07310,07310,07310,07310,073

Ambulantni tro[oci 5,303 2,491 2,486 2,505 4,430 3,549

Bolni~ko lekuvawe 4,702 5,482 5,737 5,919 4,929 3,577

Tro[oci po programi 214 125 105 306 123 10

Lekovi 1,214 1,249 1,681 1,555 1,305 1,234

Zabna za[tita 638 667 687 522 521 377

Ortopedski tro[oci 208 154 143 111 134 99

Lekuvawe vo stranstvo 290 161 70 90 144 162

Drug vid lekuvawe (nadomestoci) 719 801 694 769 832 716

Administracija 326 288 250 268 360 205

Oprema i odrùvawe 36 39 90 44 656 40

Drugi tro[oci 41 234 200 48 23 18

Krediti i kamati 0 0 321 71 154 85

RAZLIKA

Deficit/suficit -2,602-2,602-2,602-2,602-2,602 376376376376376 326326326326326 9090909090 4545454545 4,1124,1124,1124,1124,112

Izvor: Interni podatoci na Ministerstvoto za finansii

BILTEN 37

7-8

/2

00

3

Prihodite na Zavodot za vrabotuvawe vo perio-

dot januari-septemvri 2003 godina iznesuvaat

4.361 milioni denari [to e povisoko za 4,2% vo

odnos na istiot period minatata godina. Poras-

tot na prihodite za 4,9% e ostvaren kaj prihodite

po osnov na pridones na plati, dodeka pak dota-

ciite od Buxetot se zgolemeni za 4% vo odnos na

istiot period minatata godina. Vo ramki na do-

taciite, porast od 4% e ostvaren kaj dotaciite

za pokrivawe na deficitot na Zavodot za vrabo-

tuvawe i kaj dotaciite za isplata na pari~en na-

domestok za pretprijatijata zagubari.

Od vkupnite rashodi na Zavodot vo periodot ja-

nuari-septemvri vo iznos od 4.513 milioni de-

nari, 96,6% se rashodi na funkcijata, a 3,4% se

rashodi za stru~nata slu`ba. Vo ramki na rasho-

dite za funkcijata, rashodite za pari~en nado-

ZAVOD ZA VRABOTUVAWE

mestok na nevrabotenite se zgolemeni za 3,4%,

pridonesite za penzisko i invalidsko osiguruva-

we za 6,8%, a rashodite za pla]awe na zdravstve-

no osiguruvawe na nevrabotenite se zgolemeni za

4%. Namaluvawe na rashodite e ostvareno kaj

sredstvata za vrabotuvawe na invalidni lica i

nadomestokot za prekvalifikacija.

Rashodite za stru~na slu`ba bele`at pad od 2%

poradi golemoto namaluvawe na kapitalnite tro-

[oci (za 84,5%) i padot od 10,7% na nadomesto-

cite.

Vo periodot januari-septemvri 2003 godina, Za-

vodot za vrabotuvawe ostvari suficit od 30 mi-

lioni denari [to e mo[ne podobar ekonomski re-

zultat od istiot period minatata godina koga su-

ficitot iznesuva[e okolu 1 milion denari.

(vo milioni denari)



PRIHODI 4,2604,2604,2604,2604,260 4,1294,1294,1294,1294,129 5,1195,1195,1195,1195,119 4,8274,8274,8274,8274,827 5,9185,9185,9185,9185,918 4,5434,5434,5434,5434,543

Prihodi od pridonesi 990 1,058 1,121 1,136 1,180 888

Pridones od plati 969 1,037 1,098 1,113 1,178 888

Pridones od rabotni lu\e koi samostojno vr[at dejnost 22 21 22 23 2 0

Pridones [to go uplatuvaat rabotnicite naprivremena rabota vo stranstvo 0 0 0 0 0 1

Dotacii od Buxetot na Republikata 3,261 3,066 3,990 3,677 4,726 3,645

Za pokrivawe na deficitot na Republi~kiot zavod za vrabotuvawe 2,737 2,575 3,470 3,170 3,742 2,928

Za isplata na pari~en nadomest na vrabotenite od pretpri-jatijata koi vo svoeto rabotewe iska`uvaat zaguba (zagubari) 524 490 516 481 944 703

Reforma na javnata administracija - - - 26 19 3

Po drugi osnovi 0 0 3 26 21 11

Drugi prihodi 9 6 8 13 12 10

RASHODI 4,2644,2644,2644,2644,264 4,1354,1354,1354,1354,135 5,1105,1105,1105,1105,110 4,7494,7494,7494,7494,749 5,8685,8685,8685,8685,868 4,5134,5134,5134,5134,513

Rashodi za funkcijata 4,084 3,970 4,913 4,571 5,658 4,360

Sredstva za obezbeduvawe pari~en nadomestok na nevraboteni lica 2,073 1,755 1,875 1,879 2,273 1,751

Pridonesi za zdravstveno osiguruvawe 1,039 1,347 1,936 1,555 1,763 1,373

Pridonesi za penzisko i invalidsko osiguruvawe 972 868 1,102 1,138 1,453 1,143

Sredstva za vrabotuvawe na invalidni lica - - - - 128 70

Nadomestok za prekvalifikacija - - - - 41 23

Rashodi za stru~nata slu`ba 180 165 198 178 210 153

Osnovni plati i naemnini 99 105 118 116 124 100

Nadomestoci 14 17 19 18 22 15

Stoki i ostanati uslugi 43 34 54 43 42 36

Tekovni transferi 0 0 0 0 0 0

Kamatni pla]awa 0 0 1 0 0 0

Kapitalni tro[oci 24 8 6 2 22 3

RAZLIKADeficit / Suficit -4-4-4-4-4 -6-6-6-6-6 99999 7878787878 5050505050 3030303030


BILTEN38

MI

NI

ST

ER

ST

VO

Z

A F

IN

AN

SI

I

Vkupnite prihodi na Fondot za pati[ta vo peri-

odot januari-septemvri iznesuvaat 2.222 milioni

denari odnosno tie se poniski za 3,1% vo odnos

na istiot period minatata godina. Namaluvaweto

na prihodite glavno se dolì na namalenite pri-

hodi od Buxetot na Republika Makedonija koi se

poniski za 11,3% sporedeno so januari-septem-

vri, 2002 godina, a koi imaat najvisoko u~estvo

vo strukturata na prihodite. Od druga strana pak,

drugite dva pova`ni izvori na prihodi, godi[ni-

ot nadomestok za patni motorni vozila i nado-

mestokot za upotreba na avtopat, beleàt rast od

5,2% i 80,4%, soodvetno.

FOND ZA MAGISTRALNI I REGIONALNI PATI{TA

Vo periodot januari-septemvri 2003 godina,

vkupnite rashodi na Fondot se poniski za 7,9% vo

sporedeno so minatata godina i iznesuvaat 2.178

milioni denari. Namaluvaweto na rashodite e re-

zultat na poniskite investicii vo odnos na mi-

natata godina koi iznesuvaat 516 milioni dena-

ri. Rashodite za odrùvawe na pati[ta se na ni-

voto od minatata godina, a sredstvata za odrù-

vawe na lokalni pati[ta se zgolemeni za re~isi

35%.

Kako rezultat na pogolemoto namaluvawe na ras-

hodite, Fondot za pati[ta vo periodot januari-

septemvri 2003 godina ostvari suficit od 44

milioni denari.

(vo milioni denari)



PRIHODI 2,6602,6602,6602,6602,660 3,7933,7933,7933,7933,793 3,5063,5063,5063,5063,506 4,0124,0124,0124,0124,012 3,4343,4343,4343,4343,434 2,2222,2222,2222,2222,222

Prihodi od Buxet 668 924 1,590 1,655 1,305 849

Nadomestok za upotreba na pati[ta [togi koristat stranskite motorni vozila 49 54 82 73 87 59

Godi[en nadomestok za patni motornivozila [to podleàt na registracija 524 518 746 704 761 589

Nadomestok za upotreba na avtopat 468 492 537 375 381 544

Stranski kredit 939 1,793 538 1,098 862 144

Drugi prihodi 12 13 14 21 2 35

Grant - - - 87 36 1

RASHODI 2,6602,6602,6602,6602,660 3,7933,7933,7933,7933,793 3,5063,5063,5063,5063,506 4,0134,0134,0134,0134,013 3,4203,4203,4203,4203,420 2,1782,1782,1782,1782,178

Investicii 1,203 1,985 1,662 1,756 1,250 516

Rashodi za studii, proektirawe, nadzor,provizii i materijalni tro[oci 0 0 179 286 289 150

Odrùvawe na pati[tata 784 790 952 926 900 770

Otplata na krediti 264 148 212 299 304 149

Sredstva za lokalni pati[ta 321 386 502 596 528 491

Ostanati tro[oci 89 142 0 0 0 102

Obvrski od prethodnata godina 0 342 0 0 0 0

Obvrski sprema Agencijata za sanacija na banki 0 0 0 150 149 0

Razlika

Deficit / suficit 00000 00000 00000 -1-1-1-1-1 1414141414 4444444444


BILTEN 39

7-8

/2

00

3

MAKEDONSKA BERZA ZA DOLGORO^NI

HARTII OD VREDNOST

Berzanski pokazateli -

juli 2003 godina

Vo juli 2003 godina vkupniot promet na Makedon-

skata berza za dolgoro~ni hartii od vrednost e

zgolemen za 5,36%, vo odnos na juni 2003 godina i

iznesuva 251,6 milini denari, dodeka pak prose~-

niot dneven promet beleì namaluvawe za 5,73%

vo odnos na prethodniot mesece i istiot iznesuva

13,2 milioni denari dnevno.

Vkupniot promet na akcii vo analiziraniot peri-

od iznesuva 52,9 milioni denari [to pretstavuva

zgolemuvae za 3,07% vo odnos na prometot vo

prethodniot mesec. Prometot na obvrznicite iz-

nesuva 190,2 milioni denari i pretstvuva zgole-

muvawe za 12,74% vo sporedba so prometot vo

prethodniot mesec.

Vo vkupniot promet so obvrznici, prometot na dr-

àvnite obvrzniciza staro devizno [tedewe vo

juli 2003 godina iznesuva 50,3 milioni denari,

pri [to prose~nata cena na ovie obvrznici izne-

suva 66,52% od nominalnata vrednost, [to pret-

stavuva zgolemuvawe za 2,75 procentni poeni vo

odnos na prethodniot mesec. Vo analiziranit pe-

riod, prose~nata cena na obvrznicite za denaci-

onalizacija od prvata emisija dostigna vrednost

od 60,91% od nominalnata vrednost i pretstavu-

va zgolemuvawe na vrednosta za 2,8 procentni po-

eni vo sporedba so prethodniot mesec. Vo ovoj me-

sec zabeleìtelene prometot so dràvnite ob-

vrznici za denacionalizacija, od vtorata emisija

koj iznesuva 138 milioni denari. Prose~nata cena

na ovie obvrznici iznesiva 60,8% od nivnata no-

minalna vrednost i istata beleì porast za 1,66

procentni poeni vo odnos na prethodiot mesec.

Cenata na konvertibilnite sertifikati vo juli

2003 godina iznesuva 24,34 % od nominalnata

vrednost i vo odnos na prethodniot mesec nama-

lena e za 7,05 procentni poeni.

Oficijalniot berzanski indeks (MBI) kako indi-

kator na dvièweto na cenite a akciite vo juli

2003 godina se zgolemi za 1,88% vo sporedba so

prethodniot mesec i dostigna iznos od 1.013,68

denari.

I vo juli kako i vo prethodniot mesec najgolem

promet e ostvaren na oficijalniot pazar, vo

vrednost od 225,9 milioni denari, [to iznesva

89,80% od vkupniot promet. Na neoficijalniot

pazar na Berzata ostvaren e promet vo vrednost

od 17,2 milioni denari ili pak 6,84% od vkup-

niot promet na Berzata. Prometot so drugite har-

tii od vrednost iznesuva[e 8,4 milioni denari,

odnosno 3,36% od vkupnot promet na Berzata.

Vo analiziraniot period na oficijalniot pazar

na Berzata najgolemo procentualno u~estvo vo

prometot imaat akciite na Makpetrol Skopje,

Alkaloid AD Skopje, i @ito Strumica Strumica.

Isto taka, vo ovoj period realizirani se vkupno 8

blok transakcii vo vkupna vrednost od 235,7 mi-

lioni denari. Najzabeleìtelni se trguvawata so

akciite na Balkanska banka Skopje, Nova trgovija

{tip i Vinarska vizba Tikve[ Kavadarci.

Berzanski pokazateli - Juli 2003 godina

Juni Juli %

2003 2003 promena

PROMET

Akcii 51,347,018 52,922,598 3.1

Obvrznici 168,778,365 190,284,743 12.7

Drugi hartii od vrednost 18,741,163 8,461,707 54.8

VKUPNO 238,866,546 251,669,048 5.4

OBEM (hartii od vrednost)

Akcii 78,224 41,846 -46.5

Obvrznici (NV vo EVRA) 4,490,297 4,918,179 9.5

Drugi hartii od vrednost (NV vo MKD) 57,790,930 34,553,737 -40.2

MBI 995.00 1,013.68 1.9

VKUPEN BROJ NA TRANSAKCII 1,732 1,327 -23.4

BROJ NA KOTIRANI HV 100 100 0.0

PAZARNA KAPITALIZACIJA (Denari)

Akcii 16,390,910,330 16,359,386,605 -0.2

Obvrznici (NV vo EVRA) 20,824,420,685 19,818,132,700 -4.8

VKUPNO 37,215,331,015 36,177,519,305 -2.8

BROJ NA ISTRGUVANI HV NAÕNEOFICIJALEN PAZAR 35 31 -11.4

BROJ NA DENOVI NA TRGUVAWE 17 19 11.8

PROSEÊN DNEVEN

Promet (denari) 14,050,973 13,245,739 -5.7

Broj na transakcii 102 70 -31.4

Broj na prijaveni transakcii 8 18 125.0

Vrednost na prijaveni transakcii 1,547,278,451 235,777,518 -84.8

Broj na transakcii na dràven segment 61 39 -36.1

Vrednost na transakciina dràven segment 136,860,537 586,048,174 328.2

BILTEN40

MI

NI

ST

ER

ST

VO

Z

A F

IN

AN

SI

I

Vrednosta na prijavenite blok transakcii vo juli

2003 godina namalena za 84,76% vo odnos na

prethodniot mesec.

Vo juli 2003 na makedonskata berza na hartii od

vrednost se realizirale vkupno 39 transakcija na

hartii od vrednost vo dràvna sospstvenost, vo

vkupen iznos od 586 milioni denari. Vo ovaa

vkupna suma, prometot n obi~nite akcii vo dràv-

na sopstvenost iznesuva 584,5 milioni denari,

dodeka prometot so udeli iznesuva 1,5 milioni

denari.

Vo ramkite na prometot so obi~nite akcii goto-

vinskiot promet iznesuva 565,22 milion denari,

a ostanatite akcii vo vrednost od 19,2milioni

denari se otkupeni so dràvni hartii od vred-

nost. Kaj gotovinskiot promet najzabeleìtelno e

trguvaweto so obi~nite akcii na Toplifikacija

Skopje i Vinarska Vizba Tikve[ Kavadarci. Kaj

bezgotovinskiot promet na obi~nite akcii koi se

otkupeni so dravni hartii od vrednost najzabele-

ìtelno e trguvaweto so akciite na Karpo[ Pre-

dilnica Kriva Palanka i na Sniteks.

Vo analiziraniot period od vkupniot promet so

udeli koj iznesuva 1,56 milioni denari, 1,46 mi-

lioni denari se plateni so gotovina a 0,1 milin

denari se plateni so dràvni hartii od vrednost.

Vo juli 2003 relizirani se vkupno 70 transakcii,

za 19 dena trguvawe.

Berzanski pokazateli -

avgust 2003 godina

Vo avgust 2003 godina vkupniot promet na Make-

donskata berza za dolgoro~ni hartii od vredost e

namalen za 63,7%, vo odnos na juli 2003 godina i

iznesuva 91,37 milioni denari. Isto taka, pro-

se~niot dneven promet beleì namaluvawe za

56,9% vo sporedba so prethodniot mesece i is-

tiot iznesuva 5,71 milion denari dnevno.

Vo ovoj period vkupniot prmet na akcii iznesuva

30,4 milioni denari [to pretstavuva namaluva-

we za 42,5% vo odnos na prometot vo prethodniot

mesec. Prometot na obvrznicite iznesuva 53,7

milioni denari i istiot beleì zna~itelno nama-

luvawe za 71,8% vo sporedba so prometot vo

prethodiot mesec.

Vo ramkite na vkupniot promet so obvrznici, pro-

metot na dràvnite obvrznici za staro devizno

[tedewe vo avgust 2003 godina iznesuva 31,3 mi-

lioni denari, pri [to prose~nata cena na ovie

obvrznici iznesuva 65,21% od nominalnata vred-

nost, [to prtstavuva namaluvawe za 1,31 procen-

ten poeni vo odnos na prethodniot mesec. Prose~-

nata cena na obvrznicite za denacionalizacija od

prvata emisija dostigna vrednost od 62,91% od

nominalnata vrednost i vo sporedba so prethod-

niot mesec beleì zgolemuvawe na vednosta za 2

procentni poeni. Isto taka i prose~nata cena na

dràvnite obvrznici za denacionalizacija od

vtorata emisija beleì porast za 1,32 procentni

poeni i istata iznesiva 62,12% od nivnata nomi-

nalna vrednost. Cenata na konvertibilnite ser-

tifikati polednite meseci kontinuirano pa\a i

vo avgust 2003 godina iznesuva 23,51 % od nomi-

nalnata vrednost [to zna~i namaluvawe za 0,83

procentni poeni vo odnos na prethodniot mesec.

Oficijalniot berzanski indeks (MBI) kako indi-

kator na dvièweto na cenite na akciite vo av-

gust 2003 godina se namali za 0,7% vo odnos na

prethodniot mesec i istiot iznesuva od 878 de-

nari.

Vo odnos na strukturata na prometot vo avgust

2003 godina najgolem promet e ostvaren na ofi-

cijalniot pazar, vo vrednst od 69,6 milioni de-

nari, [to pretstavuva 76,2 % od vkupniot pro-

met. Na neoficijalniot pazar na Berzata ostvaren

e promet vo vrednost od 14,5 milioni denari ili

pak 15,9% od vkupniot promet na Berzata. Pro-

metot so drugute hartii od vrednost iznesuva[e

7, milioni denari ili 7,9% od vkupniot promet

na Berzata.

Na oficijalniot pazar na Berzata vo ovoj period

najgolemo procentualno u~estvo vo prometot ima-

at akciite na Alkaloid AD Skopje i Makpetrol

Skopje.

Vo avgust 2003 godina realizirani se vkupno 8

bok transakcii vo vkupna vrednost od 118 mili-

oni denari. Najzabeleìtelni se trguvawata so

akciite na Nacionalna plate`na karti~ka i Vinka

Vinica. Vrednosta na prijavenite blok tran-

sakcii vo avgust 2003 godina namalena e za 49,9%

vo odnos na prethodniot meec.

Na makedonskata berza na hartii od vrednost ovoj

mesec realizirani se vkupno 25 transakcija na

hartii od vrednost vo dràvna sospstvenost, vo

vkupen iznos od 161,2 milioni denari. Vo ovaa

vkupna suma, prometot na obi~nite akcii vo dr-

àvna sopstvenostiznesuva 146,4 milioni dena-

ri, dodeka prometot so udeli iznesuva 14,8 mili-

oni denari.

BILTEN 41

7-8

/2

00

3

Pri analizata na prometot so obi~nite akcii se

zabeleùva deka na gotovinskiot promet otpa\aat

130,9 milion denari, a ostanatite akcii vo vred-

nost od 15,5 milioni denar se otkupeni so dràv-

ni hartii od vrednost. Kaj gotovinskiot promet

najzabeleìtelno e trguvaweto so obi~nite akcii

na Strumi~ko Pole Vasilevo, Avioimpeks Skopje i

[ik Pla~kovica Radovi[. Kaj bezgotovinskiot

promet na obi~nite akcii koi se otkupeni so

dravni hartii od vrednost najzabeleìtelno e tr-

guvaweto so akciite na @as Skopje i @ivino-

komerc {tip.

Vo avgust 2003 godina vkupniot promet so udeli

koj iznesuva 14,81 milion denari, 12,9 milioni

denari se plateni so gotovina pri [to najzabele-

ìtelno e tguvaweto so udelite na Mateks Skopje

i Berovo trans Berovo. Od vkupniot promet so

udelia 1,9 milion denari se plateni so dràvni

hartii od vrednost a najzabeleìtelno e trguva-

weto so uddelite na Zvezdakoop {tip.

Ovoj mesec relizirani se vkupno 55 transacii, za

16 dena trguvawe.Vo ramkite na vtorata javna

berzanska aukcija najmnogu se prodadeni akcii vo

sopstvenost na Veterinarno sto~arski centar To-

dor Velkov Kumanovo vo vrednost od 13 milioni

denari. Vo ramkite na proda`bata na udeli na

pretprijatijata, vo najgolem broj se prodadeni

udeli na Staklarnica - Staklena volna Skopje vo

vkupna vrednost od 12,5 milioni denari.

Berzanski pokazateli - Avgust 2003 godina

Juli Avgust %

2003 2003 promena

PROMET

Akcii 52,922,598 30,412,662 -42.5

Obvrznici 190,284,743 53,706,541 -71.8

Drugi hartii od vrednost 8,461,707 7,257,527 -14.2

VKUPNO 251,669,048 91,376,730 -63.7

OBEM (hartii od vrednost)

Akcii 41,846 158,828 279.6

Obvrznici (NV vo EVRA) 4,918,179 1,366,088 -72.2

Drugi hartii od vrednost (NV vo MKD) 34,553,737 29,598,218 -14.3

MBI 1,013.68 1,006.84 -0.7

VKUPEN BROJ NA TRANSAKCII 1,327 878 -33.8

BROJ NA KOTIRANI HV 100 100 0.0

PAZARNA KAPITALIZACIJA (Denari)

Akcii 16,359,386,605 16,434,590,949 0.5

Obvrznici (NV vo EVRA) 19,818,132,700 20,224,835,834 2.1

VKUPNO 36,177,519,305 36,659,426,783 1.3

BROJ NA ISTRGUVANI HV NAÕNEOFICIJALEN PAZAR 31 24 -22.6

BROJ NA DENOVI NA TRGUVAWE 19 16 -15.8

PROSEÊN DNEVEN

Promet (denari) 13,245,739 5,711,046 -56.9

Broj na transakcii 70 55 -21.4

Broj na prijaveni transakcii 18 8 -55.6

Vrednost na prijaveni transakcii 235,777,518 118,134,181 -49.9

Broj na transakcii na dràven segment 39 25 -35.9

Vrednost na transakciina dràven segment 586,048,174 161,233,837 -72.5

BILTEN42

MI

NI

ST

ER

ST

VO

Z

A F

IN

AN

SI

I

MAKEDONSKA BERZA AD SKOPJE

Polugodi[en pregled januari-septemvri, 2003 godina

BERZANSKI POKAZATELI

januari-sept. 2002 januari-sept. 2003 % promena

PROMET (denari) 567,153,398 545,383,890 � -3.8

Akcii 552,750,370 869,337,325 � 57.3

Obvrznici 256,277,674 144,965,003 -43.4

Drugi hartii od vrednost 1,376,181,442 1,559,686,218 � 13.3

VKUPNO

OBEM (hartii od vrednost) 794,559 1,618,240 � 103.7

Akcii 13,784,839 23,688,888 � 71.8

Obvrznici (NV vo EVRA) 555,296,215 420,565,674 � -24.3

Drugi hartii od vrednost (NV vo MKD) 935 1,035 � 10.7

MBI 9,939 12,247 � 23.2

VKUPEN BROJ NA TRANSAKCII 2 100 -

BROJ NA KOTIRANI DRU{TVA

BROJ NA ISTRGUVANI HV NAÕNEOFICIJALEN PAZAR 2 66 -

BROJ NA DENOVI NA TRGUVAWE 147 150 � 2.0

PROSE^EN DNEVEN:Õ

Promet (denari) 9,361,779 10,397,908 � 11.1

¡Broj na transakciiËË 68 82 � 20.6

BROJ NA PRIJAVENI BLOK TRANSAKCII 136 86 � -36.8

VREDNOST NA PRIJAVENI BLOK TRANSAKCII (vo denari) 1,975,368,771 2,916,745,931 � 47.7

BROJ NA TRANSAKCII NA DR@AVEN SEGMENT 148 152 � 2.7

VREDNOST NA TRANSAKCII NA DR@AVEN SEGMENT (vo denari) 867,609,928 1,087,801,858 � 25.4

STRUKTURA NA PROMETOT

Pazaren segment promet vo denari promet vo evra % Broj na transakcii

Oficijalen pazar 1,210,024,491 19,747,732 77.60 10,368

Neoficijalen pazar 204,696,724 3,343,192 13.10 869

Drugi HV 144,965,003 2,363,866 9.30 1,010

VKUPNO 1,559,686,218 25,454,790 100.0 12,247

Struktura na prometotStrukturana prometot

Oficijalen pazar 77.6%

Neoficijalen pazar 13.1%

Drugi HV 9.3%

Trguvawe po meseciTrguvawe po meseci

2002 2003

0

50.000.000

100.000.000

150.000.000

250.000.000

200.000.000

300.000.000

350.000.000

I II III IV V VI VII VIII IX

BILTEN 43

7-8

/2

00

3

PREGLED NA TRGUVAWETO SO AKCII SO NAJGOLEMO U^ESTVO

VO PROMETOT (OFICIJALEN PAZAR) JAN/SEPTEMVRI

Red. Promet Promet U~estvo vo Broj na Pazarna

br. Akcija (denari) (Evra) prometot(%) transakcii kapitalizacija(denari)

1. Alkaloid Skopje 87.142.862 1.421.912 25,6 483 2.147.029.500

2. Makpetrol Skopje 46.106.790 752.694 13,5 400 1.157.422.218

3. Toplifikacija Skopje 28.773.045 469.335 8,4 228 643.500.000

4. Tetovska banka Tetovo 23.996.400 392.256 7 6 176.222.400

5. Makedonija Turist Skopje 16.404.938 267.746 4,8 145 432.412.713

6. Komercijalna banka Skopje 15.910.629 259.618 4,7 150 657.509.400

7. Evropa Skopje 13.551.335 221.192 4 118 249.909.057

8. Mlaz Bogdanci 11.643.729 190.035 3,4 141 101.576.454

9. Teteks Tetovo 10.753.900 175.514 3,2 9 141.603.970

10. Komercijalna banka Skopje 7.794.986 127.260 2,3 137 148.245.080

Ostanati 78.608.552 1.282.790 23,1 1.709 11.179.929.847

VKUPNO OFICIJALEN PAZAR 340.687.166340.687.166340.687.166340.687.166340.687.166 5.560.3525.560.3525.560.3525.560.3525.560.352 100,0100,0100,0100,0100,0 3.5263.5263.5263.5263.526 17.035.360.63917.035.360.63917.035.360.63917.035.360.63917.035.360.639

PREGLED NA TRGUVAWE SO OBVRZNICI I DRUGI HARTII OD VREDNOST

Najvisoka Najniska Po~etna Posledna Prose~na Obem Promet Prometcena (denari) (Evra)

Obvrznici na RM (staro devizno [tedewe) RM01 69,9 55,1 63 68,5 62,8 7.892.426 308.931.621 5.040.537

Obvrznici na RM (denacionalizacija) RMDEN01 68 55,1 58,1 68 60,5 707.638 26.300.150 428.757

Obvrznici na RM (denacionalizacija) RMDEN02 68 47 55 66,5 58,3 15.088.824 534.105.554 8.718.088

Konvertibilni sertifikati ([tedilnici) RMKSF 40,9 18 35 22,2 30,6 420.565.674 144.965.003 2.363.866

AKCII SO NAJGOLEM PORAST NA CENATA

% promenaRed. Akcija Januari-Sept. 2002 Januari-Sept. 2003 Januari-Sept. 2003/br prose~na cena prose~na cena Januari-Sept. 2002

1. Blagoj |orev Veles 463,8 209,9 120,9

2. Alkaloid Skopje 1.635,50 1.258,90 29,9

3. Granit Skopje 82 67,8 20,9

4. Makedonija Turist Skopje 922,1 833,9 10,6

5. Makpetrol Skopje 10.104,30 9.438,30 7,1

AKCII SO NAJGOLEMO NAMALUVAWE NA CENATA

% promenaRed. Akcija Januari-Sept. 2002 Januari-Sept. 2003 Januari-Sept. 2003/br prose~na cena prose~na cena Januari-Sept. 2002

1. Zemjod. komb. Pelagonija Bitola 308,2 480,0 35,8

2. Tehnometal Vardar Skopje 636,6 908,6 29,9

3. @ito Luks Skopje 553,0 638,3 13,4

4. Komercijalna banka Skopje 1.774,80 1.875,30 5,4

5. Evropa Skopje 1.091,70 1.145,20 4,7

BILTEN44

MI

NI

ST

ER

ST

VO

Z

A F

IN

AN

SI

I

PREGLED NA TRGUVAWE SO HV VO DR@AVNA SOPSTVENOST

AKCII Datum na Nominalna Cena po Promet Promettransakcija vrednost akcija (denari) (akcii) (denari)

Dràva - gotovina - obi~ni akcii

Agrostrmo[ Probi[tipÔ 13.06.03 100 DEM 314 150 47.100

Betonprom Kriva Palanka 13.06.03 350 DEM 1.100,00 54 59.400

Vet. sto~. centar Todor Velkov Kumanovo 20.06.03 10 DEM 5.555,00 2.433 13.515.315

Metalec Bitola 13.06.03 51,13 EMU 1.501,00 1.672 2.509.672

Zemjodelsko sto~arski kombinat Strum. 27.06.03 5 EMU 140 110.989 15.538.460

Javor repromaterijali Bitola 13.06.03 10 DEM 31 67.754 2.100.374

Ken Kumanovo 13.06.03 5,11 31 4.375 135.625

Klanica so ladilnik Strumica 27.06.03 5 EMU 115 211.794 24.356.310

Letnica Strumica 13.06.03 100 DEM 314 1.013 318.082

Mlekara Strumica 27.06.03 5 EMU 183 17.885 3.272.955

Ma[inopromet Skopje 20.06.03 50 DEM 157 808 126.856

Rade Kon~ar Skopje 13.06.03 25 EMU 321 12.375 3.972.375

R@ Ekonomika Skopje 13.06.03 10 DEM 47 107.610 5.057.670

Agrolozar 25.07.03 5 EMU 91 101.796 9.263.436

Vinarska Vizba Tikve[ Kavadarci 04.07.03 100 DEM 1.901 79.421 150.979.321

Edinstvo Struga 25.07.03 10 DEM 31 9.239 286.409

Ilinden Struga 25.07.03 50 DEM 366 204 74.664

Javor-Angrotekstil Bitola 25.07.03 10 DEM 141 45.169 6.368.829

Konzervna fabrika 25.07.03 5 EMU 201 348.137 69.975.537

Makedonska kniga Skopje 04.07.03 100 DEM 1.510 3.564 5.381.640

Metaloproda`ba so ugostitelstvo 25.07.03 5 EMU 330 72.069 23.782.770

MZT Energetika Skopje 25.07.03 100 DEM 313 2.592 811.296

MZT Pumpi - Inkom 25.07.03 100 DEM 313 362 113.306

Nova Trgovija {tip 04.07.03 10 DEM 378 205.338 77.617.764

Oranèrii Hamzali 25.07.03 5 EMU 101 395.902 39.986.102

Rudnik Demir Hisar Sopotnica 25.07.03 10 DEM 31 32.966 1.021.946

Sovremen dom Prilep 04.07.03 10 DEM 31 51.590 1.599.290

Toplifikacija Skopje 11.07.03 100 DEM 1.566 111.892 175.222.872

F-ka za kabli Negotino 25.07.03 50 DEM 157 4.797 753.129

Fortress-Inn Skopje 04.07.03 50 DEM 157 12.640 1.984.480

Jugturist Kumanovo 08.08.03 100 DEM 157 5.656 887.992

Stra[o Pinxur Kavadarci 08.08.03 100 DEM 400 2.170 868.000

Avioimpeks Skopje 29.08.03 100 DEM 313 39.736 12.437.368

Keramika Gevgelija 29.08.03 100 DEM 313 207 64.791

MZT Vozila za oprema Skopje 29.08.2003 100 DEM 313 474 148.362

{IK Pla~kovica Radovi[ 29.08.03 100 DEM 626 19.365 12.122.490

Strumi~ko Pole VasilevoÓ 29.08.03 5 EMU 455 229.367 104.361.985

Avtoservis Kumanovo 12.09.03 100 DEM 78 724 56.472

6-ti Noemvri Valandovo 12.09.03 100 DEM 78 28.564 2.227.992

Bu~i[te Probi[tip 26.09.03 100 DEM 313 62 19.406

Vardar Gradsko 26.09.03 10 DEM 156 31.674 4.941.144

Dijos Strumica 26.09.2003 10 DEM 31 6.110 189.410

Ineks Gorica Ohrid 26.09.03 100 DEM 3.502 4.106 14.379.212

Industriski ladilnik Tetovo 26.09.03 10 DEM 37 30.130 1.114.810

Metalec Prilep 26.09.03 100 DEM 313 89 27.857

Prosvetno delo Skopje 26.09.03 100 DEM 2.300 3.619 8.323.700

Vkupno Dràva - gotovina - obi~ni akciiVkupno Dràva - gotovina - obi~ni akciiVkupno Dràva - gotovina - obi~ni akciiVkupno Dràva - gotovina - obi~ni akciiVkupno Dràva - gotovina - obi~ni akciiË 2.418.643 798.403.976

jan. - sept. 2003

BILTEN 45

7-8

/2

00

3

Dràva - bezgotovinsko pla]awe - obi~ni akcii

MZT Oprema Skopje 04.02.03 100 DEM 158 97.786 15.450.188

Jugturist KumanovoÓ 11.02.03 100 DEM 315 550 173.250

Grozd Strumica 20.02.03 100 DEM 2.183 1.419 3.097.677

Jugotrans Struga 05.03.03 70 DEM 2.201 5.520 12.149.520

Jugomontaà Bl.Dav.Sk. 13.03.03 5 EUR 314 6.600 2.072.400

R@ MRTT Skopje 13.03.03 5,11 EUR 315 4.299 1.354.185

Javor Konsalting Bitola 13.03.03 10 DEM 325 1.649 535.925

Skopski Saem Skopje 13.03.03 100 DEM 3.141 346 1.086.786

Lihnida Ohrid 13.03.03 20 DEM 628 8.728 5.481.184

Ma[inski servis Kavad. 27.03.03 100 DEM 2.196 1.664 3.654.144

Makoteks AD Skopje 08.04.03 35,9 EMU 2.195 40.151 88.131.445

9 Maj AD NegotinoÚËÌÓ 24.04.03 100 DEM 2.188 6.163 13.484.644

Anska reka-@ivinarska farma Valandovo 13.06.03 51,13 EUR 314 2.115 664.110

Bargala {tipÿÚËÔ 13.06.03 50,85 EMU 700 5.280 3.696.000

Bitolasil Bitola 27.06.03 50 DEM 313 18.677 5.845.901

Avtoguma Skopje 13.06.03 10 DEM 31 11.223 347.913

Dojransko ezero Nov Dojran 27.06.03 100 DEM 313 5.929 1.855.777

Interprogres Skopje 13.06.03 10 DEM 31 7.894 244.714

Jugotutun Sveti Nikole 13.06.03 102,26 EUR 628 3.904 2.451.712

Karaorman Skopje 13.06.03 100 DEM 350 24.210 8.473.500

Kontinental Bitola 13.06.03 37 DEM 116 7.231 838.796

Karpo[ odrùvawe Kriva Palanka 20.06.03 100 DEM 313 1.316 411.908

Makedonijaproekt Skopje 13.06.03 100 DEM 314 9 2.826

Makpetrol Tema Skopje 20.06.03 10 DEM 31 3.262 101.122

MAK - Tutun Resen 13.06.03 100 DEM 314 1.789 561.746

R@ Inter-Trans[ped Skopje 13.06.03 10 DEM 42 333.316 13.999.272

R@ Famord Skopje 13.06.03 10 DEM 41 89.877 3.684.957

Skovin Skopje 27.06.03 10 DEM 101 505 51.005

Ardoneks Skopje 04.07.03 2.043 MKD 205 6.821 1.398.305

ART Skopje 25.07.03 5,11 EMU 31 4.551 141.081

Beton Ko~ani 25.07.03 25,56 EMU 157 5.895 925.515

Beton Ohrid 25.07.03 500 DEMÃ 1.565 1.992 3.117.480

Dimko Mitrev Veles 11.07.03 51,13 EMU 157 326 51.182

Zastava promet SkopjeÒ 11.07.03 100 DEM 157 3.198 502.086

Internacional Veles 04.07.03 100 DEM 313 440 137.720

Karpo[ Predilnica Kriva Palanka 18.07.03 100 DEM 157 41.331 6.488.967

Plastika Skopje 11.07.03 64,5 EMU 210 460 96.600

Polet Kumanovo 11.07.03 100 DEM 157 1.550 243.350

Semenarstvo Skopje 04.07.03 10 DEM 131 10.322 1.352.182

Sinteks 25.07.03 50 EMU 306 14.521 4.443.426

TK Boro P.-Papu~ar Kumanovo 11.07.03 15,34 EMU 47 7.802 366.694

Tehnokomerc Skopje 01.08.03 51,13 EMU 313 140 43.820

@AS Skopje 08.08.03 37,48 EMU 227 41.246 9.362.842

@ivino-komerc {tip 08.08.03 10 DEM 40 139.532 5.581.280

Kozjak Kumanovo 15.08.03 50 DEM 78 921 71.838

Gradba PrilepÂÔ 15.08.03 500 DEM 782 90 70.380

Mlekara PrilepÎÂÔ 15.08.03 100 DEM 157 1.173 184.161

Tehnika PrilepÔÂÔ 15.08.03 500 DEM 782 274 214.268

Edinstvo TetovoÂÔ 12.09.03 5,11 EMU 40 42.189 1.687.560

Palasturist Skopje 12.09.03 1.000 DEM 782 155 121.210

Vkupno dràva - bezgotovinsko pla]awe - obi~ni akcii 691.412 189.902.607

VKUPNO DR@AVA - AKCII 1.230.324 260.912.801

BILTEN46

MI

NI

ST

ER

ST

VO

Z

A F

IN

AN

SI

I

PREGLED NA TRGUVAWE SO HV VO DR@AVNA SOPSTVENOST

jan. - sept. 2003

UDELI Datum na Udel za pro- Po~etna proda`na Promettransakcija da`ba (Evra) cena po udel (Evra) (akcii)

Udeli - gotovina

Alifita Kavadarci 13.06.2003 19.028 1.903 116.812

Angropromet 99 Kumanovo 13.06.2003 22.906 2.291 140.619

Veterinarna stanica Be-Vet Berovo 13.06.2003 1.750 175 10.743

BIK Bogdanci 13.06.2003 1.060 106 9.761

Veterinarna stanica Negotino 13.06.2003 3.127 313 19.197

Veterinarna stanica Resen 13.06.2003 1.536 154 9.429

Ki~evo Prom Kompani Ki~evo 13.06.2003 2.909 291 17.858

Maksignal Skopje 13.06.2003 24.487 2.449 150.325

Maksurovina Radovi[ 13.06.2003 2.638 264 16.195

Podomont Skopje 13.06.2003 56.274 5.627 690.929

Staklo dijamant Skopje 13.06.2003 10.686 1.069 272.244

Union Skopje 13.06.2003 19.698 1.970 544.164

Poledelstvo Gajranci Probi[tip 20.06.2003 33.695 3.370 206.585

Gold PrilepÎÂÔ 20.06.2003 47.486 4.749 1.746.826

Javor Gostivar 20.06.2003 9.595 960 176.481

Mladost Demir Hisar 20.06.2003 65.016 6.502 2.909.885

Oprema PrilepÔ 20.06.2003 1.962 196 132.440

Server - Zoran Skopje 20.06.2003 9.252 925 56.724

Staklarnica - Staklena volna Skopje 20.06.2003 134.809 13.481 12.563.053

Stoli~ara Makedonski Brod 20.06.2003 41.859 4.186 1.077.881

Centar za zemjodelski uslugi {tip 20.06.2003 2.587 259 15.861

Agro Mehanika Strumica 27.06.2003 25.628 2.563 361.235

Bitolski Vesnik Bitola 27.06.2003 3.575 358 328.636

Biznis-Mak Strumica 27.06.2003 3.264 326 20.003

Zavod za ipituvawe i primena {tipÔ 27.06.2003 21.291 2.129 130.480

Mahiz Vardar Skopje 27.06.2003 521 52 3.193

Mi[e Eftimov Kru[evo 27.06.2003 37.128 3.713 227.536

Nikole 27.06.2003 27.897 2.790 170.964

Surovina Struga 27.06.2003 15.167 1.517 288.144

Tehnograding Kru[evo 27.06.2003 16.897 1.690 103.552

Bilkapromet Skopje 04.07.03 60.612 6.061 371.282

Mak-Surovina Skopje 04.07.03 2.898 290 204.146

Nemetali s.^e[inovo Ko~ani 04.07.03 28.584 2.858 437.732

Start 97 Strumica 04.07.03 3.264 326 39.988

Tehnounion - promet Skopje 04.07.03 10.464 1.046 64.098

Nikole 11.07.03 6.546 327 20.052

Tekstil 96 Skopje 18.07.03 10.655 533 32.603

Veterinarna Stanica Bitola 25.07.03 3.139 314 290.289

Veterinarna Stanica Demir Hisar 08.08.03 688 34 2.104

Veterinarna Stanica Kavadarci 29.08.03 18.271 1.827 1.286.218

Imeks Prilep 29.08.03 5.907 591 36.159

Otpad Sveti Nikole 29.08.03 10.780 1.078 65.989

Berovo trans Berovo 29.08.03 115.707 11.571 4.958.062

Meteks Skopje 29.08.03 133.008 13.301 6.513.615

Zletovo - Sasa 12.09.03 637 16 974

6-ti Noemvri Radovi[ 19.09.03 836 21 51.214

Vkupno udeli - gotovina 36.892.282,00

BILTEN 47

7-8

/2

00

3

Udeli - bezgotovinsko pla]awe

Ov~e Pole - Agroprom Sv. Nikole 13.06.03 3.508 351 21.536

R@ Skopje - Lipterm Skopje 27.06.03 13.020 1.302 79.792

Univerzal Skopje 04.07.03 16.424 1.642 100.606

Deplast-meka programa Debar 08.08.03 96.828 4.841 296.161

Zvezdakoop {tipÔ 08.08.03 151.844 7.592 1.393.304

Kreating in`enering Skopje 15.08.03 1.467 73 4.487

Bitolska surovina Bitola 15.08.03 36.172 1.809 110.639

Resena Resen 29.08.03 24.099 2.410 147.521

Rade Kon~ar - zavaruvawe 12.09.03 572.481 28.624 2.662.689

Vkupno udeli - bezgotovinsko pla]awe 4.816.734

VKUPNO DR@AVA - UDELI 41.709.016

Bro-dil AD

Adresa: ul."Partizanski odredi", br.3 blok 11, 1000 Skopje

Tel: 02/3298 851, 3298 852; faks: 02/3118 670"

e-mail: [email protected]

Broker SB AD

Adresa: Gradski yid blok 10, 1000 Skopje

Tel:02/3295 295; faks 02/3295 551


KB Broker AD

Adresa: Kej Dimitar Vlahov br. 4, 1000 Skopje

tel: 02/3107 356; faks: 3120 236


Makos-Invest Broker AD

Adresa: ul."Mito Haxivasilev Jasmin", br.20, 1000 Skopje"

tel: 02/3110 290; faks: 3110 290


MAK Broker AD

Adresa: ul."Partizanski odredi", br.3, 1000 Skopje

tel: 02/3116213; faks: 3116 213


Tutunskabroker AD

Adresa: ul."Dame Gruev", br.14, 1000 Skopje

tel: 02/3133 305; faks: 3133 464


^LENKI NA MAKEDONSKATA BERZA AD SKOPJE

Balkanska Banka Skopje AD

Adresa: ul. "Maksim Gorki", br.6, 1000 Skopje

tel: 02/3286 109; faks: 3286 030

e-mail:[email protected]

Fer[ped Broker AD

Adresa: ul."Naroden Front", br.6, 1000 Skopje

tel: 02/3149 336; faks: 3149 383


Po[tel Broker AD

Adresa: ul."Orce Nikolov", b.b, 1000 Skopje

tel: 02/3224 300; faks: 3112 862


Bitola Broker AD

A dresa: ul."Vasko Karangeleski", Hotel Bitola

b.b 7000 Bitola

tel: 047/258830; faks: 258840


Eksport Import Banka AD

Adresa: ul."Dame Gruev", br.14, 1000 Skopje

tel: 02/3134 346; faks: 3112 744

Sileks Banka AD

Adresa: ul."Vasil Glavinov", br.28/2, 1000 Skopje

tel: 02/3112 297; faks:3224 844

e-mail:[email protected]

BILTEN48

MI

NI

ST

ER

ST

VO

Z

A F

IN

AN

SI

I

PR

EGL

ED

NA

TR

GU

VA

WE

TO

SO

KO

TI

RA

NI

TE

KO

MP

AN

II

NA

OF

IC

IJA

LN

IO

T P

AZ

AR

NA

MA

KE

DO

NS

KA

TA

BE

RZ

A

VO

PE

RI

OD

OD

01

.01

.20

03

-30

.09

.20

03

GO

DI

NA

R.No

min

alna

Broj

na

Mak

sim

alna

Min

imal

naPr

ose~

naVr

edno

stVr

edno

stPa

zarn

aPa

zarn

aOb

rtbr

.OP

ISvr

edno

stiz

dade

nice

nace

nace

naKo

li~i

na(d

enar

i)(E

VRA

)ka

pita

liza

cija

kapi

tali

za-

naak

cii

(den

ari)

cija

(EV

RA)

akci

i

IN

DU

STR

IJA

1Al

kalo

id S

kopj

e25

,56

EMU

1.30

1.23

02.

300

1.30

01.

635

47.5

8387

.142

.862

1.42

1.91

22.

147.

029.

500

35.1

03.1

173,

66

2Ag

ropl

od R

esen

Ò Â Ì51

1,3

EMU

21.0

258.

615

8.61

58.

615

651

.690

845

181.

130.

375

2.96

1.41

30,

03

3P@

Mak

stil

Sko

pje

100

DEM

155.

825

150

150

150

342

51.3

0083

823

.373

.750

382.

152

0,22

4Al

gret

a Re

sen

100

DEM

12.4

311.

402

1.30

01.

372

612

847.

274

13.8

3216

.160

.300

264.

215

4,92

5O

his

Sko

pje

100

DEM

927.

974

342

342

342

72.

394

3931

7.36

7.10

85.

188.

832

0

6O

teks

Ohr

id19

40,9

7 D

EN48

8.73

615

415

415

418

728

.798

470

75.2

65.3

441.

230.

560

0,04

7Pe

~atn

ica

11 O

kt. P

rile

p10

0 D

EM32

.000

1.60

01.

600

1.60

03.

061

4.89

7.60

079

.871

51.2

00.0

0083

7.10

19,

57

8Ra

de K

on~a

r S

kopj

e25

EM

U20

2.26

917

616

016

16.

355

1.01

6.81

616

.588

35.5

99.3

4458

2.03

63,

14

9¿Ad

ing

Sko

pje

51,1

3 EM

U48

.300

3.90

03.

600

3.75

011

040

6.20

06.

641

173.

880.

000

2.84

2.87

20,

23

10Bl

agoj

|or

ev V

eles

25,5

6 EM

U51

6.00

060

026

846

414

.334

7.26

0.97

511

8.52

130

9.60

0.00

05.

061.

842

2,78

11V

V T

ikve

[ K

avad

erci

51,1

3 EM

U20

6.50

09.

600

9.30

09.

450

4844

9.40

07.

341

1.92

0.45

0.00

031

.398

.628

0,02

1 2V

etek

s ÂÒ

5 1,1

3 EM

U2 9

.99 8

2 .1 7

01 .

4 99

1 .8 6

35 1

51 .

0 90 .

6 37

1 7.7

4 64 4

.96 7

.00 2

7 35 .

1 93

1 ,7 2

1 3V

inka

Vin

ica

1 9 E

MU

9 8.0

9 98 5

53 4

05 2

24 .

5 10

1 .5 4

4 .3 3

52 5

.06 6

3 3.3

5 3.6

6 05 4

5 .3 2

04 ,

6

1 4V

itam

inka

Pri

lep Â

ÂÔ5 1

,13

EMU

8 0.9

8 02 .

2 00

1 .7 5

01 .

9 88

6 49

1 .2 1

5 .2 0

01 9

.82 1

1 41 .

7 15 .

0 00

2 .3 1

6 .9 8

60 ,

8

1 5Ev

ropa

Sko

pje Â

5 1,1

3 EM

U2 5

5 .5 8

31 .

3 05

9 15

1 .0 9

21 2

.39 8

1 3.5

5 1.3

3 52 2

1 .1 9

22 4

9 .9 0

9 .0 5

74 .

0 85 .

9 18

4 ,8 5

1 6EM

O O

hrid

6 0 D

EM3 4

7 .2 4

83 8

03 8

03 8

02 .

0 34

7 72 .

9 20

1 2.6

0 01 3

1 .9 5

4 .2 4

02 .

1 57 .

4 02

0 ,5 9

1 7@

ito

Var

d ar

Vel

es5 0

EM

U7 3

.03 7

8 85

6 90

7 93

4 86

3 91 .

7 08

6 .3 9

15 0

.39 5

.53 0

8 23 .

9 48

0 ,6 7

1 8@

ito

Luk

s S

kopj

e1 0

0 D

EM8 2

5 .6 3

76 4

05 0

05 5

39 .

7 63

5 .3 2

6 .7 1

98 6

.89 1

5 07 .

1 64 .

0 40

8 .2 9

1 .9 3

91 ,

1 81 9

@it

o Pr

ilep

Pri

lep

5 0 E

MU

6 8.3

7 96 3

06 3

06 3

06 4

4 0.3

2 06 5

74 3

.07 8

.77 0

7 04 .

3 22

0 ,0 9

2 0@

ito

Sko

pje

Sko

pje

1 00

DEM

1 13 .

6 34

7 50

6 50

6 85

3 .7 3

02 .

6 73 .

0 61

4 3.7

0 77 3

.86 2

.10 0

1 .2 0

7 .6 1

73 ,

2 8

2 1@

ito

Str

umic

a S

trum

ica Â

5 1,1

3 EM

U6 8

.24 5

1 .1 0

01 .

1 00

1 .1 0

03 .

5 21

3 .8 7

3 .1 0

06 3

.26 2

7 5.0

6 9.5

0 01 .

2 27 .

3 58

5 ,1 6

2 2Ja

ka t

abak

Rad

ovi[

5 1,1

3 EM

U1 1

6 .9 9

91 .

1 00

1 .0 5

01 .

0 80

6 21

6 56 .

1 00

1 0.7

1 41 2

2 .8 4

8 .9 5

02 .

0 08 .

5 34

0 ,5 3

2 3Kv

asar

a AD

Bit

ola

5 1,1

3 EM

U1 2

.50 0

3 .0 0

03 .

0 00

3 .0 0

01 0

3 0.0

0 04 9

03 7

.50 0

.00 0

6 13 .

1 11

0 ,0 8

2 4Ki

ro }

u~uk

Vel

esÂ

1 53 ,

3 8 E

MU

2 5.9

6 73 .

1 00

3 .1 0

03 .

1 00

5 70

1 .7 6

7 .0 0

02 8

.84 3

8 0.4

9 7.7

0 01 .

3 16 .

1 07

2 ,2

2 5M

etal

ec B

itol

a5 1

,13

EMU

1 0.2

4 81 .

6 21

1 .5 0

01 .

5 63

7 16

1 .1 3

5 .9 4

41 8

.53 5

1 6.3

9 6.8

0 02 6

8 .0 8

16 ,

9 9

2 6R@

Mak

stil

Sko

pje

5 ,1 1

EM

U1 4

.62 2

.94 4

1 13

1 13

1 13

11 1

32

1 .6 5

2 .3 9

2 .6 7

22 7

.01 5

.99 3

0

2 7R u

d nic

i Ba

wan

i S

kopj

e2 5

EM

U6 5

.50 2

6 80

6 20

6 48

9 31

6 04 .

9 30

9 .8 6

04 4

.54 1

.36 0

7 28 .

2 34

1 ,4 2

2 8S

ilek

s Kr

atov

o4 3

,77

EMU

4 51 .

4 64

6 66 2

6 42 .

1 18

1 35 .

4 64

2 .2 1

12 9

.79 6

.62 4

4 87 .

1 63

0 ,4 7

2 9@

ito

Bito

la B

itol

a1 5

3 ,4

EMU

1 27 .

1 11

3 41

3 41

3 41

1 62

5 5.2

4 29 0

24 3

.34 4

.85 1

7 08 .

6 72

0 ,1 3

3 0Ko

mun

a S

kopj

e2 5

,56

EMU

2 79 .

0 00

1 87

1 87

1 87

1 96

3 6.6

5 25 9

95 2

.17 3

.00 0

8 53 .

0 09

0 ,0 7

3 1R@

Ins

titu

t S

kopj

e5 ,

1 1 E

MU

1 13 .

3 92

5 05 0

5 01 2

66 .

3 00

1 03

5 .6 6

9 .6 0

09 2

.69 6

0 ,1 1

3 2R@

Int

er-T

rans

[pe

d S

kopj

e5 ,

1 1 E

MU

5 85 .

3 99

3 03 0

3 04 8

51 4

.55 0

2 38

1 7.5

6 1.9

7 02 8

7 .1 3

20 ,

0 8

3 3F

akom

Sko

pje

5 1,1

3 EM

U6 7

.00 0

3 .0 0

03 .

0 00

3 .0 0

01

3 .0 0

04 9

2 01 .

0 00 .

0 00

3 .2 8

6 .2 7

40

3 4T

ajm

i[te

Ki~

evo

1 00

DEM

2 6.3

4 11 .

5 50

1 .5 0

01 .

5 44

4 77

7 39 .

1 50

1 2.0

7 64 0

.82 8

.55 0

6 67 .

5 31

1 ,8 1

3 5T

etek

s T

etov

o5 1

,13

EMU

4 56 .

7 87

3 10

3 10

3 10

3 4.6

9 01 0

.75 3

.90 0

1 75 .

5 14

1 41 .

6 03 .

9 70

2 .3 1

5 .1 7

17 ,

5 9

3 6T

K Bo

ro P

.-Pap

u~ar

Kum

anov

o1 5

,34

EMU

5 5.8

0 01 8

01 8

01 8

01 0

01 8

.00 0

2 94

1 0.0

4 4.0

0 01 6

4 .2 1

60 ,

1 8

37T

opli

fik

acij

a S

kopj

e10

0 D

EM45

0.00

01.

610

1.28

51.

463

19.2

7328

.773

.045

469.

335

643.

500.

000

10.5

20.9

814,

28

38T

utun

ski

kom

bina

t Pr

ilep

51,1

3 EM

U50

9.05

068

030

052

22.

395

1.32

5.04

021

.629

346.

154.

000

5.65

9.48

60,

47

39F

uste

lark

o Bo

rec

Bito

la10

0 D

EM84

.302

674

500

550

568

300.

180

4.90

656

.819

.548

928.

978

0,67

40÷

Crv

ena

zvez

da P

eh~e

voÂ

136,

47 E

MU

14.3

8880

080

080

060

48.0

0077

811

.510

.400

188.

191

0,42

VK

UP

NO

23.9

47.3

2423

.947

.324

23.9

47.3

2423

.947

.324

23.9

47.3

2417

3.81

517

3.81

517

3.81

517

3.81

517

3.81

517

9.03

7.25

417

9.03

7.25

417

9.03

7.25

417

9.03

7.25

417

9.03

7.25

42.

921.

308

2.92

1.30

82.

921.

308

2.92

1.30

82.

921.

308

10.1

56.7

08.6

1510

.156

.708

.615

10.1

56.7

08.6

1510

.156

.708

.615

10.1

56.7

08.6

1516

6.05

8.32

916

6.05

8.32

916

6.05

8.32

916

6.05

8.32

916

6.05

8.32

90,

730,

730,

730,

730,

73

BILTEN 49

7-8

/2

00

3

TRGO

VI

JA1

Auto

mak

edon

ija

Sko

pje

44,4

8 EM

U82

.529

950

950

963

54.

750

7878

.402

.550

1.28

1.85

20,

01

2ÃM

akpe

trol

Sko

pje

511,

29 E

MU

112.

382

11.1

009.

216

10.1

044.

527

46.1

06.7

9075

2.69

41.

157.

422.

218

18.9

23.4

144,

03

3Re

plek

Mak

edon

ija

Sko

pje

562,

42 E

MU

17.0

2012

.881

10.4

4011

.539

246

2.82

3.08

646

.109

187.

220.

000

3.06

0.97

61,

45

4T

ehno

met

al V

arda

r S

kopj

e51

,13

EMU

80.1

8671

060

063

72.

336

1.46

4.93

123

.887

55.4

08.5

2690

5.90

82,

91

VK

UP

NO

292.

117

292.

117

292.

117

292.

117

292.

117

7.11

47.

114

7.11

47.

114

7.11

450

.399

.557

50.3

99.5

5750

.399

.557

50.3

99.5

5750

.399

.557

822.

768

822.

768

822.

768

822.

768

822.

768

1.47

8.45

3.29

41.

478.

453.

294

1.47

8.45

3.29

41.

478.

453.

294

1.47

8.45

3.29

424

.172

.150

24.1

72.1

5024

.172

.150

24.1

72.1

5024

.172

.150

2,44

2,44

2,44

2,44

2,44

GRA

DE@

NI

{TV

O

1¡BE

TO

N A

D S

kopj

e25

5,65

EM

U43

.684

1.60

01.

400

1.50

23.

832

5.75

1.25

293

.849

65.5

26.0

001.

071.

325

8,77

2GP

Mav

rovo

Sko

pje

51,1

3 EM

U24

8.24

91.

500

1.50

01.

500

11.

500

2537

2.37

3.50

06.

088.

165

0

3¡Â Ú Ó

Ì ¡Ë Ú Ó

Beto

n Bi

tola

500

DEM

9.13

81.

600

1.60

01.

600

731

1.16

9.60

019

.122

14.6

20.8

0023

9.04

58

4¡Â Ú Ó

Ì ÿÚ Ë Ô

Beto

n {

tip

25 E

MU

41.8

0451

751

751

73.

628

1.87

5.67

630

.649

21.6

12.6

6835

3.35

98,

68

5I

lind

en S

kopj

e51

,12

EMU

12.4

701.

000

1.00

01.

000

22.

000

3312

.470

.000

203.

880

0,02

6Gr

anit

Sko

pje

5 EM

U2.

893.

600

9675

8284

.097

7.02

5.25

511

4.57

527

7.78

5.60

04.

541.

689

2,91

VK

UP

NO

3.24

8.94

53.

248.

945

3.24

8.94

53.

248.

945

3.24

8.94

592

.291

92.2

9192

.291

92.2

9192

.291

15.8

25.2

8315

.825

.283

15.8

25.2

8315

.825

.283

15.8

25.2

8325

8.25

225

8.25

225

8.25

225

8.25

225

8.25

276

4.38

8.56

876

4.38

8.56

876

4.38

8.56

876

4.38

8.56

876

4.38

8.56

812

.497

.463

12.4

97.4

6312

.497

.463

12.4

97.4

6312

.497

.463

2,84

2,84

2,84

2,84

2,84

SO

OB

RA

}A

J

1Ga

leb

Ohr

id50

EM

U40

.278

2.13

42.

000

2.00

011

223

8.33

83.

895

80.5

56.0

001.

317.

060

0,28

2M

laz

Bogd

anci

35 E

MU

195.

912

550

450

493

23.5

7211

.643

.729

190.

035

101.

576.

454

1.66

0.73

612

,03

3T

rans

kop-

Patn

i~ki

soo

bra]

aj B

itol

a10

0 D

EM30

.000

600

600

600

267

160.

200

2.61

318

.000

.000

294.

293

0,89

VK

UP

NO

266.

190

266.

190

266.

190

266.

190

266.

190

23.9

5123

.951

23.9

5123

.951

23.9

5112

.042

.267

12.0

42.2

6712

.042

.267

12.0

42.2

6712

.042

.267

196.

543

196.

543

196.

543

196.

543

196.

543

200.

132.

454

200.

132.

454

200.

132.

454

200.

132.

454

200.

132.

454

3.27

2.09

03.

272.

090

3.27

2.09

03.

272.

090

3.27

2.09

09 6

,43

6,43

6,43

6,43

6,43

ZEM

JOD

ELS

TVO

1Ze

mjo

d . k

omb.

Pel

agon

ija

Bito

la5 1

,13

EMU

2 78 .

6 20

3 30

3 05

3 08

1 2.0

9 63 .

6 94 .

8 63

6 0.3

0 18 4

.97 9

.10 0

1 .3 8

9 .3 7

64 ,

3 4

VK

UP

NO

2 78 .

6 20

2 78 .

6 20

2 78 .

6 20

2 78 .

6 20

2 78 .

6 20

1 2.0

9 61 2

.09 6

1 2.0

9 61 2

.09 6

1 2.0

9 63 .

6 94 .

8 63

3 .6 9

4 .8 6

33 .

6 94 .

8 63

3 .6 9

4 .8 6

33 .

6 94 .

8 63

6 0.3

0 16 0

.30 1

6 0.3

0 16 0

.30 1

6 0.3

0 18 4

.97 9

.10 0

8 4.9

7 9.1

0 08 4

.97 9

.10 0

8 4.9

7 9.1

0 08 4

.97 9

.10 0

1 .3 8

9 .3 7

61 .

3 89 .

3 76

1 .3 8

9 .3 7

61 .

3 89 .

3 76

1 .3 8

9 .3 7

64 ,

3 44 ,

3 44 ,

3 44 ,

3 44 ,

3 4

US

LU

GI

1GI

Mak

edon

ija

AD S

kopj

e1 0

0 D

EM1 4

.00 0

7 .3 0

06 .

3 00

6 .9 0

08 2

5 72 .

3 00

9 .3 6

48 8

.20 0

.00 0

1 .4 4

2 .0 3

70 ,

5 9

2L

otar

ija

na M

aked

onij

a S

kopj

e5 1

,03

EMU

1 61 .

5 40

1 93

1 93

1 93

1 62

3 1.2

6 65 1

23 1

.17 7

.22 0

5 09 .

7 36

0 ,1

3M

aked

onij

apro

ekt

Sko

pje

5 1,1

3 EM

U1 3

.00 0

1 10

1 10

1 10

4 24 .

6 20

7 61 .

4 30 .

0 00

2 3.3

8 00 ,

3 2

4R@

Eko

nom

ika

Sko

pje

5 ,1 1

EM

U5 3

5 .2 4

59 5

5 07 4

5 2.9

3 94 .

7 56 .

1 38

7 7.6

2 53 7

.46 7

.15 0

6 12 .

5 74

9 ,8 9

5S

kops

ki P

azar

Sko

pje

5 1,1

3 EM

U1 0

0 .0 8

82 .

3 41

2 .0 1

02 .

1 83

2 .5 0

25 .

4 66 .

7 65

8 9.2

4 02 1

4 .1 8

8 .3 2

03 .

5 01 .

8 98

2 ,5

VK

UP

NO

8 23 .

8 73

8 23 .

8 73

8 23 .

8 73

8 23 .

8 73

8 23 .

8 73

5 5.7

2 75 5

.72 7

5 5.7

2 75 5

.72 7

5 5.7

2 71 0

.83 1

.08 9

1 0.8

3 1.0

8 91 0

.83 1

.08 9

1 0.8

3 1.0

8 91 0

.83 1

.08 9

1 76 .

8 16

1 76 .

8 16

1 76 .

8 16

1 76 .

8 16

1 76 .

8 16

3 72 .

4 62 .

6 90

3 72 .

4 62 .

6 90

3 72 .

4 62 .

6 90

3 72 .

4 62 .

6 90

3 72 .

4 62 .

6 90

6 .0 8

9 .6 2

46 .

0 89 .

6 24

6 .0 8

9 .6 2

46 .

0 89 .

6 24

6 .0 8

9 .6 2

46 ,

7 66 ,

7 66 ,

7 66 ,

7 66 ,

7 6

BA

NK

AR

STV

O

1I

nves

t Ba

nka

AD S

kopj

e2 6

7 0 D

EN2 1

5 .2 0

96 0

05 5

05 8

31 .

4 46

8 60 .

7 00

1 4.0

4 41 3

9 .1 0

0 .4 0

02 .

2 74 .

2 39

0 ,6 7

2Ko

mer

c ija

lna

bank

a S

kopj

e5 0

0 0 D

EN5 5

2 .9 3

52 .

0 00

1 .6 6

21 .

7 75

8 .9 9

11 5

.91 0

.62 9

2 59 .

6 18

8 05 .

7 54 .

4 80

1 3.1

7 3.7

8 01 ,

6 3

3O

hrid

ska

bank

a O

hrid

2 65 0

DEN

2 35 .

1 49

1 .9 3

01 .

3 20

1 .6 8

21 .

4 97

2 .5 1

3 .9 1

04 1

.01 9

4 50 .

9 96 .

3 50

7 .3 7

3 .6 1

90 ,

6 4

4S

topa

nska

ban

ka B

itol

a3 0

0 0 D

EN2 9

8 .9 6

02 .

9 00

2 .2 8

02 .

6 93

5 24

1 .3 5

0 .1 9

02 2

.01 2

7 39 .

5 97 .

2 00

1 2.0

9 2.1

3 30 ,

1 8

5T

etov

ska

bank

a T

etov

o3 0

0 0 D

EN1 4

6 .8 5

21 .

2 00

1 .2 0

01 .

2 00

1 9.9

9 72 3

.99 6

.40 0

3 92 .

2 56

1 76 .

2 22 .

4 00

2 .8 8

1 .1 6

91 3

,62

VK

UP

NO

1 .4 4

9 .1 0

51 .

4 49 .

1 05

1 .4 4

9 .1 0

51 .

4 49 .

1 05

1 .4 4

9 .1 0

53 2

.45 5

3 2.4

5 53 2

.45 5

3 2.4

5 53 2

.45 5

4 4.6

3 1.8

2 94 4

.63 1

.82 9

4 4.6

3 1.8

2 94 4

.63 1

.82 9

4 4.6

3 1.8

2 97 2

8 .9 5

07 2

8 .9 5

07 2

8 .9 5

07 2

8 .9 5

07 2

8 .9 5

02 .

3 11 .

6 70 .

8 30

2 .3 1

1 .6 7

0 .8 3

02 .

3 11 .

6 70 .

8 30

2 .3 1

1 .6 7

0 .8 3

02 .

3 11 .

6 70 .

8 30

3 7.7

9 4.9

4 03 7

.79 4

.94 0

3 7.7

9 4.9

4 03 7

.79 4

.94 0

3 7.7

9 4.9

4 02 ,

2 42 ,

2 42 ,

2 42 ,

2 42 ,

2 4

UGO

STI

TEL

STV

O

1I

tern

e[en

al H

otel

s AD

Sko

pje

1 EM

U5 3

0 .5 5

46 0

06 0

06 0

01 0

6 .0 0

09 8

3 18 .

3 32 .

4 00

5 .2 0

4 .6 1

40

2M

aked

onij

a T

uris

t S

kopj

e2 5

,56

EMU

4 52 .

2 47

1 .0 5

08 3

19 2

21 7

.85 6

1 6.4

0 4.9

3 82 6

7 .7 4

64 3

2 .4 1

2 .7 1

37 .

0 69 .

7 84

3 ,9 5

VK

UP

NO

9 82 .

8 01

9 82 .

8 01

9 82 .

8 01

9 82 .

8 01

9 82 .

8 01

1 7.8

6 61 7

.86 6

1 7.8

6 61 7

.86 6

1 7.8

6 61 6

.41 0

.93 8

1 6.4

1 0.9

3 81 6

.41 0

.93 8

1 6.4

1 0.9

3 81 6

.41 0

.93 8

2 67 .

8 44

2 67 .

8 44

2 67 .

8 44

2 67 .

8 44

2 67 .

8 44

7 50 .

7 45 .

1 13

7 50 .

7 45 .

1 13

7 50 .

7 45 .

1 13

7 50 .

7 45 .

1 13

7 50 .

7 45 .

1 13

1 2.2

7 4.3

9 81 2

.27 4

.39 8

1 2.2

7 4.3

9 81 2

.27 4

.39 8

1 2.2

7 4.3

9 81 ,

8 21 ,

8 21 ,

8 21 ,

8 21 ,

8 2

VK

UP

NO

SI

TE D

E JN

OS

TI3 1

.28 8

.97 5

3 1.2

8 8.9

7 53 1

.28 8

.97 5

3 1.2

8 8.9

7 53 1

.28 8

.97 5

4 15 .

3 15

4 15 .

3 15

4 15 .

3 15

4 15 .

3 15

4 15 .

3 15

3 32 .

8 73 .

0 80

3 32 .

8 73 .

0 80

3 32 .

8 73 .

0 80

3 32 .

8 73 .

0 80

3 32 .

8 73 .

0 80

5 .4 3

2 .7 8

05 .

4 32 .

7 80

5 .4 3

2 .7 8

05 .

4 32 .

7 80

5 .4 3

2 .7 8

01 6

.11 9

.54 0

.66 4

1 6.1

1 9.5

4 0.6

6 41 6

.11 9

.54 0

.66 4

1 6.1

1 9.5

4 0.6

6 41 6

.11 9

.54 0

.66 4

2 63 .

5 48 .

3 69

2 63 .

5 48 .

3 69

2 63 .

5 48 .

3 69

2 63 .

5 48 .

3 69

2 63 .

5 48 .

3 69

1 ,3 3

1 ,3 3

1 ,3 3

1 ,3 3

1 ,3 3

BI

LT

EN

50

MINISTERSTVO ZA FINANSII

8/4/2003

8/6/2003

8/8/2003

8/10/2003

8/12/2003

8/14/2003

8/16/2003

8/18/2003

8/20/2003

8/22/2003

8/24/2003

8/26/2003

8/28/2003

1,570

1,580

1,590

1,600

1,610

1,620

1,630

1,640

1,650

1,660

AlkaloidAD

Skopje-obi~ni

akcii

AlkaloidAD

Skopje-obi~niakcii

8/4/2003

8/6/2003

8/8/2003

8/10/2003

8/12/2003

8/14/2003

8/16/2003

8/18/2003

8/20/2003

8/22/2003

8/24/2003

8/26/2003

8/28/2003

920

930

940

950

960

970

980

990

1000

1010

EvropaAD

Skopje-obi~ni

akcii

EvropaAD

Skopje-obi~ni

akcii

Makpetrol

ADSkopje

-obi~niakcii

MakpetrolADSkopje-obi~ni

akcii

9,8009,8509,9009,950

10,00010,05010,10010,15010,20010,25010,30010,350

8/4/2003

8/6/2003

8/8/2003

8/10/2003

8/12/2003

8/14/2003

8/16/2003

8/18/2003

8/20/2003

8/22/2003

8/24/2003

8/26/2003

8/28/2003

Toplifikacija

ADSkopje

-obi~niakcii

ToplifikacijaAD

Skopje-obi~ni

akcii

8/4/2003

8/6/2003

8/8/2003

8/10/2003

8/12/2003

8/14/2003

8/16/2003

8/18/2003

8/20/2003

8/22/2003

8/24/2003

8/26/2003

8/28/2003

1,3

20

1,3

40

1,3

60

1,3

80

1,4

00

1,4

20

1,4

40

8/4/2003

8/6/2003

8/8/2003

8/10/2003

8/12/2003

8/14/2003

8/16/2003

8/18/2003

8/20/2003

8/22/2003

8/24/2003

8/26/2003

8/28/2003

1,650

1,660

1,670

1,680

1,690

1,700

1,710

1,720

Komercijalna

bankaAD

Skopje-obi~ni

akcii

Komercijalnabanka

ADSkopje-obi~niakcii

8/4/2003

8/6/2003

8/8/2003

8/10/2003

8/12/2003

8/14/2003

8/16/2003

8/18/2003

8/20/2003

8/22/2003

8/24/2003

8/26/2003

8/28/2003

62

63

64

65

66

67

68

69

R.Makedonija

-obvrzniciza

zarobenidevizi

R.Makedonija-obvrznici

zazarobeni

devizi

BILTEN 51

7-8

/2

00

3

PROMET NA ^LENKITE NA MAKEDONSKA BERZA A.D SKOPJE // vo denari*

JANUARI - SEPTEMVRI 2003

Rang ^lenka Klasi~no % od klasi~no Blok % od Dràven % od dràven Vkupnotrguvawe trguvawe blokovi segment segment

1 KB 673.564.559 21,6 125.837.970 10,2 3.080.334.246 52,8 3.879.736.776

2 TN 895.980.591 28,7 322.076.929 26,1 1.157.326.989 19,8 2.375.384.509

3 MI 325.511.208 10,4 279.364.050 22,6 463.372.768 7,9 1.068.248.026

4 MK 343.511.628 11 47.043.716 3,8 483.300.575 8,3 873.855.919

5 BD 191.474.278 6,1 259.181.822 21 68.446.000 1,2 519.102.101

6 FR 244.803.056 7,9 108.630.888 8,8 130.259.234 2,2 483.693.178

7 BB 215.087.981 6,9 49.422.235 4 79.467.570 1,4 343.977.786

8 SB 62.773.032 2 0 0 221.114.531 3,8 283.887.563

9 BL 97.443.699 3,1 16.502.036 1,3 149.869.948 2,6 263.815.682

10 EU 34.468.195 1,1 19.403.910 1,6 0 0 53.872.105

11 SL 29.968.419 1 6.934.108 0,6 0 0 36.902.527

12 PT 4.785.789 0,2 75.544 0 0 0 4.861.332

VKUPNO 3.119.372.437 100 1.234.473.208 100 5.833.491.861 100 11.128.468.014

* Kaj klasi~noto trguvawe i trguvaweto so blok transakciite se primenuva dvojno presmetuvawe (i pri kupuvawe i pri prodavawe), so cel da se opfatiu~estvoto na brokerskite ku]i vo prometot i pri vkrstenite transakcii.So ogled na toa [to od 13-ti Juni od proda`na strana pri trguvaweto soakcii i udeli vo sopstvenost na dràvata se javuva Makedonskata Berza AD Skopje, nema da vaì praviloto na dvojno presmetuvawe kaj dràvata,tuku }e se zeme predvid samo trguvaweto od kupovnata strana.

SOSTAV NA MAKEDONSKIOT BERZANSKI INDEKS (MBI)

Pazarna Pazarna % na promena[ifra Dru[tvo Kapitalizacija Kapitalizacija 30.09.2003 /

(30.09.2002) (30.09.2003) 30.09.2002

ALK ALKALOID AD 2.068.426.360 2.147.029.500 -3,7

TPLF TOPLIFIKACIJA AD 598.500.000 643.500.000 -7,0

EVRO EVROPA AD 253.027.170 249.909.057 1,2

MPT MAKPETROL AD 1.130.754.385 1.157.422.218 -2,3

KMB KOMERCIJALNA BANKA 752.337.500 805.754.480 -6,6

VKUPNO 4.803.045.4154.803.045.4154.803.045.4154.803.045.4154.803.045.415 5.003.615.2555.003.615.2555.003.615.2555.003.615.2555.003.615.255 -4,0-4,0-4,0-4,0-4,0

BILTEN52

MI

NI

ST

ER

ST

VO

Z

A F

IN

AN

SI

I

PAZAR NA PARI I KRATKORO^NI HARTII OD VREDNOST

Vkupniot realiziran promet vo juli 2003juli 2003juli 2003juli 2003juli 2003 godina

iznesuva 1,2 milijardi denari [to pretstavuva

namaluvawe za 12,15% vo odnos na realiziraniot

promet vo prethodniot mesec, analogno na ova i

prose~niot dneven promet beleì pad i iznesuva

52,3 milioni denari.

Vo analiziraniot period vkupnata pobaruva~ka na

likvidni sredstva iznesuva 1,31 milijarda de-

nari [to iznesuva pad za 159,7 milioni denari,

odnosno za 10,83%. Isto taka, i vkupnata ponuda

na likvidni sredstva vo juli 2003 godina e nama-

lena za 12,64% vo sporedba so prethodniot mesec

i istata iznesuva 1,24 milijardi denari.

Od pri~ini [to vo ovoj period namalena e ponu-

data na likvidni sredstva vo odnos na pobaruva~-

kata, prose~nata ponderirana kamatna stapka e,

isto taka, namalena i toa za 0,39 procentni poeni

i iznesuva 9,34%.

Istovremeno, realizirani se vkupno 239 transak-

cii za period od 23 dena trguvawe.

Vo periodot od fevruari do juli 2003 godina mo-

è da se zabeleì deka ponudata za proda`ba, ku-

puvawe, kako i realizacijata na pazarot na pari

beleì kontinuirano namaluvawe, sporedeno so

istite meseci vo 2002 godina. Ova se dolì na

zgolemenata likvidnost na bankite, [to od druga

strana moè da zna~i namalena aktivnost vo od-

nos na kreditiraweto na stopanstvoto. Zgoleme-

nata likvidnost pak na bankite se dolì i na pri-

livot koj go imaat bankite od realiziranite

sredstva na gra\anite od staroto devizno [tede-

we i od obvrznicite za denacionalizacija.

Ne moè da se izbegne i konstatacijata deka zgo-

lemeniot promet na pazarot na pari vo 2002 vo

odnos na 2003 godina se dolì i na toga[noto ne-

iskustvo na bankite vo realiziraweto na platni-

ot promet vo zemjata i planiraweto na potrebni-

te pari~ni sretstva od pri~ina [to ovaa funkci-

ja komletno ja prezemaa od Zavodot za platen pro-

met na 31 dekemvri, 2001 godina. Ve]e po dve go-

dini, bankite steknaa iskustvo vo rabotata so

platniot promet vo zemjata i planiraweto na se-

kojdnevnite i mese~nite potrebi od pari~ni

sredstva za negova realizacija.

Vo avgust 2003avgust 2003avgust 2003avgust 2003avgust 2003 godina pazarot na pari i kratko-

ro~ni hartii od vrednost beleì namalena aktiv-

nost za eden i pol pati vo sporedba so juli 2003

godina, koja se manifestira preku namalen vkupen

promet na pari ostvaren me\u delovnite banki.

Imeno, vkupniot promet vo ovoj period, realizi-

ran na pazarot na pari i kratkoro~ni hartii od

vrednost iznesuva 476 milioni denari, i vo od-

nos na juli 2003 godina namalen e za 728 milioni

denari, odnosno za 60,45%.

Prose~nata dnevna realizacija na pazarot na pari

i kratkoro~ni hartii od vrednost vo avgust, 2003

godina iznesuva 23,8 milioni denari i e namalena

za 28,5 milioni denari vo odnos na prethodniot

mesec.

Pobaruva~kata na likvidni sredstva vo avgust

2003 godina iznesuva 497 milioni denari [to

pretstavuva namaluvawe za 817 milioni denari

sporedeno so pobaruva~kata na likvidni sredstva

vo juli 2003 godina, ili izrazeno vo procenti na-

maluvawe za 62,2 % na vkupnata pobaruva~ka vo

odnos na prethodniot mesec. Isto taka i vkupnata

ponuda na likvidni sredstva na pazarot na pari

ovoj mesec isto taka beleì namaluvawe za 49,1%

vo odnos na prethodniot mesec i istata iznesuva

632,5 milioni denari.

I.02 II.02 III.02 IV.02 V.02 VI.02 VII.02 VIII.02

Vkupen promet (vo milioni denari) 2,491 3,390 4,888 4,473 4,145 5,631 3,938 2,460

Kamatna stapka (% na godi[no nivo) 12.03 11.62 10.85 11.41 11.62 12.11 12.33 10.84

Pazar na pari vo 2002 i 2003 godina (po meseci)


BILTEN 53

7-8

/2

00

3



Vo avgust 2003 kako rezultat na zna~itelno nama-

lenata pobaruva~ka na likvidni sredstva na pa-

zarot na pari, prose~nata ponderirana kamatna

stapka e namalena vo odnos na prethodniot mesec

za 0,82 procentni poeni i istata iznesuva 8,5%.

Vo analiziraniot period realizirani se vkupno

84 transakcii za period od 20 den, [to pretsta-

vuva namaluvawe za 82 transakcii vo odnos na ju-

li, 2003 godina.

Kako i vo prethodnite meseci i vo avgust 2003 go-

dina ponudata za proda`ba, kupuvawe, kako i re-

alizacijata na pazarot na pari bele`i kontinui-

rano namaluvawe, sporedeno so istite meseci vo

2002 godina. Ova se dol`i na zgolemenata lik-

vidnost na bankite. I vo ovoj period bankite ima-

at zgolemen priliv kako rezultat na realizira-

nite sredstva na gra\anite od staroto devizno

[tedewe i od obvrznicite za denacionalizacija.



Kamatna stapka na pazarot na pari

Pasivni kamatni stapki

Nominalna aktivna kamatna stapka na komercijalnite banki

5

10

15

20

25

I /1999

III V VII IX XI I /2000




III V VII

IX.02 X.02 XI.02 XII.02 I.03 II.03 III.03 IV.03 V.02 VI.03 VII.03 VIII.03 IX.03

3,008 2,970 3,843 5,213 3,224 2,330 1,493 1,350 979 1,371 1,204 476 837

10.83 11.35 13.36 14.36 15.20 14.44 12.19 10.59 9.36 9.16 9.34 8.52 7.41

Pazar na pari (vo milioni denari)Pazar na pari (vo milioni denari)

Ponuda Pobaruva~ka Kamatna stapka (%)

0

1.000

2.000

3.000

4.000

5.000

6.000

7.000

I.01

II.01

III.0

1IV

.01

V.01

VI.0

1VI

I.01

VIII.

01IX

.01

X.01

XI.0

1XI

I.01

I.02

II.02

III.0

2IV

.02

V.02

VI.0

2VI

I.02

VIII.

02

IX.0

2X.

02XI

.02

XII.0

2I.0

3

I.0

3VII.

03

V.03

III.0

3

VI.0

3VI

I.03

VIII.

03

0

5

10

15

20

25

BILTEN54

MI

NI

ST

ER

ST

VO

Z

A F

IN

AN

SI

I

DEPOZITI NA FIZI^KITE LICA VO BANKITE I

{TEDILNICITE

Najnovi zakonski izmeni vo

raboteweto na Fondot za

osiguruvawe na depoziti

Spored najnovite izmeni vo Zakonot za Fondot za

osiguruvawe na depoziti Fondot naplatuva pre-

mija od ~lenkite na Fondot po stapka najmnogu do

0,7% godi[no od od vkupnite depoziti na fizi~-

kite lica vo sekoja banka i [tedilnica. Ova zna-

~itelno namaluvawe na maksimalnata stapka na

premija koja ja naplatuva Fondot za osiguruvawe

na depoziti od 2,5% na 0,7% godi[no od vkupnite

depoziti kaj bankite i [tedilnicite, pretstavu-

va rasteretuvawe za bankite odnosno namaluvawe

na mese~niot tro[ok za pla]awe na premija vo

Fondot.

Nivoto na sredstvata koe Fondot treba da go ima

na svojata smetka isto taka e namaleno od 5% na

4% od vkupnite depoziti na fizi~kite lica kaj

bankite i [tedilnicite ~lenki na Fondot. Novi-

na vo Zakonot za Fondot za osiguruvawe na depo-

ziti pretstavuva i mo`nosta koja mu se dava na

Upravniot odbor na Fondot, da donese odluka za

prestanok na obvrskata na bankite i [tedilni-

cite za pla]awe na premija vo Fondot po dostig-

nuvaweto na nivoto na sredstvata na smetkata na

Fondot vo visina od 4% od vkupnite depoziti kaj

bankite i [tedilnicite. Ova osloboduvawe na

bankite i [tedilnicite od pla]awe na mese~nite

premii vo Fondot za osiguruvawe na depoziti ]e

gi namali nivnite tro[oci i ]e pridonese za na-

maluvawe na aktivnite kamatnite stapki na ban-

kite.

Depoziti na fizi~kite lica vo

bankite i [tedilnicite

Vo juli 2003juli 2003juli 2003juli 2003juli 2003 godina depozitite na fizi~kite lica

kaj bankite i [tedilnicite dostignaa vrednost

od 37,4 milijardi denari, odnosno 611,9 milioni

evra, [to pretstavuva zgolemuvawe na vkupnite

depoziti za 1,3% vo odnos na prethodniot mesec.

Sporedeno so juli, 2002 godina depozitite na gra-

\anite vo juli ovaa godina se zgolemeni za 5,51

milijarda denari, odnosno za 17,3%.

Pri analiza na valutnata struktura na depozitite

se zabeleùva deka 30,54% od vkupnite depoziti

se denarski, dodeka 69,46% se devizni depoziti.

Vo odnos na prethodniot mesec, vo juli 2003 go-

dina zastapenosta na denarskite depoziti e po-

mala za 0,36 procentni poeni za smetka na isto

tolkavoto zgolemuvawe na zastapenosta na deviz-

nite depoziti vo vkupnite.

Od aspekt na ro~nosta na depozitite moè da kon-

statirame deka vo juli 2003 godina, 56,71% od

vkupnite depoziti pretstavuvaat depozitite po

viduvawe, dodeka pak ostanatite 43,29% od vkup-

nite depoziti se oro~eni depoziti. Sporedeno so

juni, vo juli 2003 godina zgolemeni se depozitite

po viduvawe za 0,24 procentni poeni za smetka na

namaluvaweto na oro~enite depoziti.

Od svoeto postoewe do sega, Fondot za osiguru-

vawe na depoziti ima presmetano vkupna obvrska

za obes[tetuvawe na 2 banki i 2 [tedilnici vo

vrednost od 109,28 milioni denari. Od ovaa suma

Fondot do sega isplatil 60,19 milioni denari

odnosno 55,08% od vkupnata obvrska za obe[te-

tuvawe.

Vo juli, 2003 godina Fondot isplatil 55,24 mi-

lioni denari za obes[tetuvawe.

Vo avgust 2003avgust 2003avgust 2003avgust 2003avgust 2003 godina depozitite na fizi~kite

lica kaj bankite i [tedilnicite dostignaa vred-

nost od 37,8 milijardi denari, odnosno 618,2 mi-

lioni evra, [to pretstavuva zgolemuvawe na

vkupnite depoziti kaj bankite i [tedilnicite za

1% vo odnos na prethodniot mesec. Sporedeno so

avgust, 2002 godina depozitite na gra\anite vo

avgust ovaa godina se zgolemeni za 5,44 milijarda

denari, odnosno za 16,82 %.

Trendot na zgolemuvawe na depozitite vo bankite

i [tedilnicite prodolùva i vo ovoj mesec kako

i vo prethodnite meseci.

Od aspekt na valutnata struktura na depozitite

se zabeleùva deka 29,91% od vkupnite depoziti

BILTEN 55

7-8

/2

00

3

Izvor: Fond za osiguruvawe na depozitite na Republika Makedonija

se denarski, dodeka 70,09% se devizni depoziti,

[to pretstavuva namaluvawe na denarskite depo-

ziti za 0,63 procentni poeni vo odnos na prethod-

niot mesec za smetka na zgolemuvaweto na u~es-

tvoto na deviznite depoziti.

Analiziraj]i ja ro~nosta na depozitite vo avgust

2003 godina, se konstatira deka 56,31% pretsta-

vuvaat depoziti po viduvawe, dodeka pak ostana-

tite 43,69% od vkupnite depoziti se oro~eni de-

poziti. Sporedeno so juli, vo avgust 2003 godina

depozitite po viduvawe namaleni se za 0,4 pro-

centni poeni za smetka na zgolemuvaweto na oro-

~enite depoziti.

Vo avgust, 2003 godina vkupnite sredstva na Fon-

dot iznesuvaa 3,10% od vkupnite depoziti na fi-

zi~kite lica kaj bankite i [tedilnicite. Pri~i-

na za namaluvaweto na sredstvata na smetkata na

Fondot od 3,16% od vkupnite depoziti vo juli na

3,1% od vkupnite depoziti vo avgust ovaa godina

pretstavuva isplatata na del od presmetanata

obvrska za obes[tetuvawe. Taka, od vkupnata pre-

smetana obvrska za obes[tetuvawe vo iznos od

109,2 milioni denari, vo mesec avgust, 2003 go-

dina Fondot isplatil 33,9 milioni denari obes-

[tetuvawe, odnosno zaklu~no so ovoj mesec Fon-

dot isplatil 86,13% od vkupnata presmetanata

obvrska za obes[tetuvawe.

So

sto

jba

(vo

00

0d

en

.)

15.000.000

18.000.000

21.000.000

24.000.000

27.000.000

30.000.000

33.000.000

36.000.000

39.000.000

42.000.000

30.09

.2001

31.10

.2001

30.11

.2001

31.12

.2001

31.01

.2002

28.02

.2002

31.03

.2002

30.04

.2002

31.05

.2002

30.06

.2002

31.07

.2002

31.08

.2002

30.09

.2002

31,10

,2002

30,11

,2002

31,12

,2002

31,01

,2003

28,02

,2003

31,03

,2003

30,04

,2003

31,05

,2003

30,06

,2003

31,07

,2003

31,08

,2003

CM

YK

CM

YK

BILTEN

MI

NI

ST

ER

ST

VO

ZA

FI

NA

NS

II

56

(pod

atoc

ite

seod

inf

orm

ativ

enka

rakt

er, d

etal

nite

uslo

vise

dost

apni

zade

lovn

iba

nki)

obez

bede

nii

gara

ntir

ani

odV

lada

tana

Rep

ubli

kaM

aked

onij

a,so

stoj

bavo

maj

2003

godi

naob

ezbe

deni

iga

rant

iran

iod

Vla

data

naR

epub

lika

Mak

edon

ija,

sost

ojba

vom

aj20

03go

dina

KR

ED

IT

NI

LI

NI

IZA

MA

LI

IS

RE

DN

IP

RE

TP

RI

JA

TI

JA

Kre

ditn

ali

nija

Kre

ditn

ali

nija

Izn

os

Rok

navr

a]aw

eR

okna

vra]

awe

Grej

spe

riod

Grej

spe

riod

Godi

[na

kam

atna

stap

kaGo

di[

naka

mat

nast

apka

Obe

zbed

uvaw

e

Nam

ena

nakr

edit

itot

Nam

ena

nakr

edit

itot

Cel

nigr

upi

Cel

nigr

upi

Ste

pena

nais

kori

sten

ost

nasr

edst

vata

Ste

pena

nais

kori

sten

ost

nasr

edst

vata

Del

ovni

bank

iko

igo

nuda

tkr

edit

ot

Del

ovni

bank

iko

igo

nuda

tkr

edit

ot

Zabe

le[

ka

Sto

kovn

akr

edit

nali

nija

odI

tali

ja(z

aop

rem

aod

ital

ijan

sko

proi

zvod

stvo

).B

anka

agen

t- M

BP

RS

toko

vna

kred

itna

lini

jaod

Ita

lija

(za

opre

ma

odit

alij

ansk

opr

oizv

odst

vo).

Ban

kaag

ent

- MB

PR

Pro

gram

aza

kred

itir

awe

nara

zvoj

otna

MS

Pod

stra

nana

odGe

rman

ija.

Ban

kaag

ent

- MB

PR

KFW

Pro

gram

aza

kred

itir

awe

nara

zvoj

otna

MS

Pod

stra

nana

odGe

rman

ija.

Ban

kaag

ent

- MB

PR

KFW

Pro

gram

aza

kred

itir

awe

nara

zvoj

otna

MS

Pod

stra

nana

odGe

rman

ija.

Ban

kaag

ent

- MB

PR

KFW

Pro

gram

aza

kred

itir

awe

nara

zvoj

otna

MS

Pod

stra

nana

odGe

rman

ija.

Ban

kaag

ent

-MB

PR

KFW

50,0

00- 2

,000

,000

€

Tut

unsk

aba

nka

Sko

pje

Edno

krat

napr

oviz

ija

od1,

2%se

pla]

aza

uslu

gite

napr

okur

ator

ot

Sko

pje,

Sto

pans

kaba

nka

Bit

ola,

Tet

ovsk

aba

nka

Tet

ovo,

Ohr

idsk

aba

nka

Ohr

id, R

adob

ank

Sko

pje,

Sto

pans

kaba

nka

Kom

erc

ijal

naba

nka

Sko

pje,

Mak

edon

ska

bank

aS

kopj

e,I

zvoz

nai

kred

itna

bank

aS

kopj

e,I

nves

tba

nka

Sko

pje,

Bal

kans

kaba

nka

Sko

pje,

Eksp

ort

Im

port

bank

aS

kopj

e,

zako

rist

ewe

9,3

mil

ioni

. Isk

oris

teni

se27

%.

Od

napl

aten

ite

anui

teti

]ese

krei

rare

volv

ing

fon

d.€

Ita

lija

obez

bedi

12,7

mil

ioni

odko

ios

tanu

vaat

€

Sit

eM

SP

osve

nod

dejn

osti

te: E

- Trg

ovij

a,J

- jav

naup

rava

, Zad

ol`

itel

noso

cij

alna

za[

tita

, M- p

riva

tni

dom

a]in

stva

sovr

abot

eni

lic

ai

N- E

kste

riro

rija

lni

orga

niza

cii

ite

la

Sre

dstv

ata

seod

obru

vaat

zapr

ofit

abil

niin

vest

icio

nipr

oekt

iza

priv

atni

invs

tito

ri

hart

iiod

vred

nost

hipo

teka

, ban

kars

kaga

ranc

ija,

depo

ziti

fik

sna

7%go

di[

no

do1,

5go

dini

sekr

eira

revo

lvin

ggf

ond.

osta

nuva

atza

kori

stew

e3

mil

ioni

€.

Isk

oris

teni

se80

%. O

dna

plat

enit

ean

uite

ti]e

KF

Wod

Germ

anij

aob

ezbe

di15

mil

ioni

odko

i€

MS

Pko

ise

nad

51%

vopr

ivat

naso

pstv

enos

t.

kred

itot

mo`

eda

seko

rist

iza

obrt

nisr

edst

va.

kred

itot

zaos

novn

isr

edst

va. M

aksi

mum

30%

odtn

iM

SP

, ios

nova

we

nano

vi. M

inim

um70

%od

Mod

erni

zac

ija

ipr

o[ir

uvaw

ena

post

oe~k

ipr

iva-

prav

ai

hart

iiod

vred

nost

,za

log

nane

dvi`

enim

ot

Hipo

teka

, men

ici,

zalo

gna

podv

i`ni

pred

met

i,

kam

ata)

. Vo

mom

ento

v11

%go

di[

no.

Pro

men

liva

, (za

visi

od[

estm

ese~

naEU

RI

BO

R

do1

godi

na

50,0

00- 4

00,0

00€

Tet

ovsk

aba

nka

AD

Tet

ovo,

Tut

unsk

aba

nka

AD

Sko

pje

bank

aA

DS

kopj

e,S

topa

nska

bank

aA

DB

itol

a,ba

nka

AD

Ohr

id, R

adob

ank

AD

Sko

pje,

Sto

pans

kaS

kopj

e,M

aked

onsk

aba

nka

AD

Sko

pje,

Ohr

idsk

aI

nves

tba

nka

AD

Sko

pje,

Kom

erc

ijal

naba

nka

AD

AD

Sko

pje,

Izv

ozna

ikr

edit

naba

nka

AD

Sko

pje,

Bal

kans

kaba

nka

AD

Sko

pje,

Eksp

ort

impo

rtba

nka

Tet

ovsk

aba

nka

AD

Tet

ovo,

Tut

unsk

aba

nka

AD

Sko

pje

bank

aA

DS

kopj

e,S

topa

nska

bank

aA

DB

itol

a,ba

nka

AD

Ohr

id, R

adob

ank

AD

Sko

pje,

Sto

pans

kaS

kopj

e,M

aked

onsk

aba

nka

AD

Sko

pje,

Ohr

idsk

aI

nves

tba

nka

AD

Sko

pje,

Kom

erc

ijal

naba

nka

AD

AD

Sko

pje,

Izv

ozna

ikr

edit

naba

nka

AD

Sko

pje,

Bal

kans

kaba

nka

AD

Sko

pje,

Eksp

ort

impo

rtba

nka

Isk

oris

teni

se12

%. O

dna

plat

enit

ean

uite

ti]e

sekr

eira

revo

lvin

gf

ond.

osta

nuva

atza

kori

stew

e9

mil

ioni

.€

naM

aked

onij

aob

ezbe

dija

10,2

mil

ioni

, od

koi

€

DEG

odGe

rman

ija

iM

inis

ters

tvot

oza

fin

ansi

i

vrat

enpo

01.0

1.19

91go

dina

Osn

ova~

otm

ora

dabi

depo

vrat

nik

odGe

rman

ija,

nad

51%

priv

atni

(trg

ovij

ata

eis

klu~

ena)

.P

roiz

vodn

i,us

lu`

ni, g

rade

`ni

ili

agra

rni

MS

P,

nepo

star

iod

3go

dini

dru[

tva

eksp

anzi

jana

post

oe~k

itr

govs

kidr

u[tv

aak

tivn

opa

rtne

rstv

ona

post

oe~k

itr

govs

kipr

evze

maw

ena

post

oe~k

itr

govs

kidr

u[tv

a,O

tpo~

nuva

we

sora

bota

nano

vitr

govs

kidr

u[tv

a,

depo

zit,

hart

iiod

vren

ost

obli

gato

ren

odno

sil

iba

nkar

ska

gara

ncij

a,Hi

pote

kana

nedv

i`en

imot

, zad

ol`

itel

noso

fik

sna

8%go

di[

no

do2

godi

ni

7go

dini

, so

vklu

~en

grej

spe

riod

5go

dini

sovk

lu~e

ngr

ejs

peri

od9

godi

niso

vklu

~en

grej

spe

riod

10,0

00- 1

50,0

00€

MY

KC

MY

KC

BILTEN

7-8

/2

00

3

57

Kre

ditn

ali

nija

Kre

ditn

ali

nija

Izn

os

Rok

navr

a]aw

eR

okna

vra]

awe

Grej

spe

riod

Grej

spe

riod

Godi

[na

kam

atna

stap

kaGo

di[

naka

mat

nast

apka

Obe

zbed

uvaw

e

Nam

ena

nakr

edit

itN

amen

ana

kred

itit

Cel

nigr

upi

Cel

nigr

upi

Ste

pen

nais

kori

sten

ost

nasr

stva

ta

Ste

pen

nais

kori

sten

ost

nasr

stva

ta

Del

ovni

bank

iko

igo

nuda

tkr

edit

ot

Del

ovni

bank

iko

igo

nuda

tkr

edit

ot

Zabe

le[

ka

Kre

diti

raw

ena

mal

ibi

znis

i(m

ikro

im

ali

kred

iti)

Kre

diti

raw

ena

mal

ibi

znis

i(m

ikro

im

ali

kred

iti)

Kre

diti

raw

ena

proi

zvod

stvo

nam

enet

oza

izvo

z,od

sred

stva

tana

Mak

edon

ska

bank

aza

podd

r[ka

ira

zvoj

Kre

diti

raw

ena

proi

zvod

stvo

nam

enet

oza

izvo

z,od

sred

stva

tana

Mak

edon

ska

bank

aza

podd

r[ka

ira

zvoj

Kre

diti

odkr

edit

nali

nija

odM

e\un

arod

naba

nka

zaob

nova

ira

zvoj

(MB

OR

)za

razv

ojna

priv

atni

otse

ktor

Rev

olvi

ngf

ond

Kre

diti

odkr

edit

nali

nija

odM

e\un

arod

naba

nka

zaob

nova

ira

zvoj

(MB

OR

)za

razv

ojna

priv

atni

otse

ktor

Rev

olvi

ngf

ond

50,0

00- 1

5,00

0€

€

mik

rokr

edit

i,do

50,0

00m

ali

kred

iti,

Izv

ozna

ikr

edit

naba

nka

AD

Sko

pje,

Tut

unsk

aba

nka

AD

Sko

pje,

Sop

stve

nou~

estv

o15

%.

Pro

vizi

jana

anga

`ir

ani

sred

stva

0,50

%go

di[

nona

odob

reni

ota

neis

kori

sten

kred

it

Sop

stve

nou~

estv

o20

%od

prsm

etk.

vred

. na

proe

ktot

. Pro

vizi

jana

anga

`ir

ani

sred

stva

0,75

%na

odob

reni

ota

neis

kori

sten

kred

it

Kre

ditn

ata

bank

aza

obno

vaod

Germ

anij

aob

ezbe

di6,

5m

ilio

niod

koi

osta

nuva

atza

kori

stew

e5,

3m

ilio

ni. I

skor

iste

nise

18%

.O

dna

plat

enit

ean

uite

ti]e

sekr

eira

revo

lvin

gf

ond

KFW

€,

€

Pri

vatn

itr

govs

kidr

u[tv

a,po

edin

ci,

indi

vidu

alni

pret

prie

ma~

i,za

naet

~ii,

prod

ava~

ina

paza

ri

sam

osto

jni

vr[

itel

ina

dejn

ost

Fin

ansi

raw

ena

osno

vni

sred

stva

(nab

avka

naop

rem

a,m

a[in

i,al

ati,

inst

alac

ii, g

rade

`no

zem

ji[

te,

reno

vira

we

im

oder

niza

cija

, fin

ansi

raw

ena

obrt

nisr

edst

va(s

urov

ini,

repr

omat

erij

ali,

trgo

vska

stok

a. .

.)

Do

20%

nago

di[

noni

voza

mak

rokr

edit

i,do

15%

nago

di[

noni

voza

mal

ikr

edit

i

Do

3m

esec

i

Pri

vatn

itr

govs

kidr

u[tv

ako

iim

aat

proi

zvod

stvo

nam

enet

oza

izvo

z

Fin

ansi

raw

eob

rtni

sred

stva

zapo

dggo

tovk

ana

proi

zvod

stvo

tona

men

eto

zaiz

voz

Fik

sna

11%

godi

[na

/50,0

00- 4

00,0

00€

Tet

ovsk

aba

nka

AD

Tet

ovo,

Tut

unsk

aba

nka

AD

Sko

pje

bank

aA

DS

kopj

e,S

topa

nska

bank

aA

DB

itol

a,ba

nka

AD

Ohr

id, R

adob

ank

AD

Sko

pje,

Sto

pans

kaS

kopj

e,M

aked

onsk

aba

nka

AD

Sko

pje,

Ohr

idsk

aI

nves

tba

nka

AD

Sko

pje,

Kom

erc

ijal

naba

nka

AD

AD

Sko

pje,

Izv

ozna

ikr

edit

naba

nka

AD

Sko

pje,

Bal

kans

kaba

nka

AD

Sko

pje,

Eksp

ort

impo

rtba

nka

Inv

est

bank

aA

DS

kopj

e,O

hrid

ska

bank

aA

DO

hrid

,R

ado

bank

aA

DS

kopj

e,T

utun

ska

bank

aA

DS

kopj

e

Rev

olvi

ngf

ond

od10

0%is

kori

sten

akr

edit

nali

nija

odM

e\un

arod

naba

nka

zaob

nova

ira

zvoj

Mak

edon

ska

bank

aza

podd

r[ka

nara

zvoj

otob

ezbe

disr

edst

vaza

ovaa

kred

itna

lini

ja.

Od

niv

dose

gase

isko

rist

eni

31,5

mil

ioni

.€

Nab

avka

nano

vaop

rem

a,te

kovn

iob

rtni

sred

stva

,gr

ade`

nira

boti

, in`

iner

ing,

kons

ulta

ntsk

ius

lugi

ili

cen

ci.

Tra

jni

obrt

nisr

edst

va

Hipo

teka

, zal

og

Pro

men

liva

okol

u7%

(L

IB

OR

+3%

+ba

nk. T

ro[

.)

do3

godi

ni(z

aos

novn

isr

edst

va)

do2

godi

ni(z

ain

d.ze

m. P

roiz

vodi

teli

)

Do

2go

dini

4- 1

5m

esec

i(z

aiz

vozn

iar

an`

man

i)od

1do

10go

dini

Do

1.12

5.00

0€

€za

MS

Pdo

75.0

00za

indi

vidu

alni

zem

. pro

izvo

dite

li

Bla

nko

men

ica

soiz

java

zave

rena

kaj n

otar

, so

najm

alku

2`

iran

ti; b

arir

an~e

kso

izja

vaza

vere

naka

j not

ar,

men

ica

i/il

iba

rira

n~e

kod

drug

ibo

nite

tni

prav

nili

ca

- gar

anti

; hip

otek

a;ra

~na

zalo

gana

podv

i`ni

pred

met

ii

prav

a;de

pona

vred

nosn

ipr

edm

eti

iha

rtii

odvr

edno

st; g

ra\a

nski

~eko

vi; d

rugo

popo

treb

a,pr

ifat

livo

zaba

nkat

apr

ipr

ocen

uvaw

ena

kred

itit

ese

prim

enuv

apo

sebn

akr

edit

nate

hnol

ogij

ako

jae

fok

usir

ana

naso

cio

-eko

nom

skat

aso

stoj

bana

pret

prie

-m

a~ot

ine

govi

otbi

znis

, vo

odno

sna

kola

tera

lot

CM

YK

CM

YK

BILTEN

MI

NI

ST

ER

ST

VO

ZA

FI

NA

NS

II

58

Izn

os

Rok

navr

a]aw

eR

okna

vra]

awe

Grej

spe

riod

Grej

spe

riod

Godi

[na

kam

atna

stap

kaGo

di[

naka

mat

nast

apka

Obe

zbed

uvaw

e

Nam

ena

nakr

edit

itN

amen

ana

kred

itit

Cel

nigr

upi

Cel

nigr

upi

Ste

pen

nais

kori

sten

ost

nasr

edst

vata

Ste

pen

nais

kori

sten

ost

nasr

edst

vata

Del

ovni

bank

iko

igo

nuda

tkr

edit

ot

Del

ovni

bank

iko

igo

nuda

tkr

edit

ot

Zabe

le[

ka

1,00

0- 1

0,00

0$(m

ali)

1.00

0- 3

0,00

0$(g

olem

i)

Kri

teri

umi:

inve

stic

iona

prog

ram

aza

gole

mit

ekr

edit

i,za

dol`

itel

nou~

estv

ood

30%

, vo

opre

ma,

zgra

dii

zado

lìt

elno

osig

uruv

awe

nast

okat

avo

osig

urit

elna

kom

pani

jai

vink

ulir

awe

naP

olis

ata

voko

rist

naB

anka

tane

odob

ruva

goto

vins

kisr

edst

va,

tuku

vr[

ina

bavk

aza

smet

kana

klie

ntot

oddo

bavu

va~

kojg

obi

rasa

mio

tkl

ient

Kri

teri

umi:

inve

stic

iona

prog

ram

aza

gole

mit

ekr

edit

i,za

dol`

itel

nou~

estv

ood

30%

, vo

opre

ma,

zgra

dii

zado

lìt

elno

osig

uruv

awe

nast

okat

avo

osig

urit

elna

kom

pani

jai

vink

ulir

awe

naP

olis

ata

voko

rist

naB

anka

tane

odob

ruva

goto

vins

kisr

edst

va,t

uku

vr[

ina

bavk

aza

smet

kana

klie

ntot

oddo

bavu

va~

kojg

obi

rasa

mio

tkl

ient

Im

plem

enta

cij

ana

ovaa

kred

itna

lini

jae

vopo

~etn

af

aza.

Vo

tek

ede

fin

iraw

ena

uslo

vite

pod

koi

]ese

dode

luva

atkr

edit

ite,

kako

iiz

bor

nade

lovn

iba

nki

IF

AD

obez

bedi

6,7

mil

ioni

$od

koi

osta

nuva

atza

kori

stew

e4,

9m

ilio

ni$.

Isk

oris

teni

se27

%. O

dvr

aten

ite

anui

teti

]ese

krei

rare

volv

ing

fon

d

Ind

ivid

ualn

ize

mjo

delc

iod

opre

dele

nipo

dra~

javo

isto

~nio

ti

jugo

isto

~nio

tde

lna

Mak

edon

ija

6%go

di[

no

1.R

azvo

j na

sto~

arst

voto

,2.

Ras

tite

lno

proi

zvod

stvo

1.R

azvo

j na

mal

ipr

etpr

ijat

ija

2.K

omer

cij

alna

trgo

vija

6%go

di[

no

Od

3m

esec

ido

3go

dini

, zav

isno

odna

men

ata

Mal

ii

sred

nipr

etpr

ijat

ija

(na

nivo

nase

lo)

Inv

estb

anka

A.D

. Sko

pje

Inv

estb

anka

A.D

. Sko

pje

Pod

obru

vaw

ena

ìv

otni

otst

anda

rdna

popu

lac

ijat

aod

cel

nata

grup

a.

Od

3m

esec

ido

3go

dini

, zav

isno

odna

men

ata

1,00

0- 7

5,00

0$

IF

AD

obez

bedi

7,5

mil

ioni

$.S

reds

tvat

ado

sega

nese

kori

sten

i.O

dvr

aten

ite

anui

teti

]ese

krei

rare

volv

ing

fon

d

IF

AD

obez

bedi

6,7

mil

ioni

$od

koi

osta

nuva

atza

kori

stew

e4,

9m

ilio

ni$.

Isk

oris

teni

se27

%. O

dvr

aten

ite

anui

teti

]ese

krei

rare

volv

ing

fon

d

Nev

rabo

teni

lic

aod

zem

jode

lski

tene

razv

ieni

sred

ini,

siro

ma[

nize

mjo

dels

kido

ma]

inst

vaka

koi

mal

ii

sred

nipr

etpr

iem

a~i

Hipo

teka

vood

nos

2:1,

bank

arsk

i~e

kovi

,de

vizn

isr

edst

va, g

aran

cij

aod

likv

idna

orga

niza

cij

a,ba

nkar

ska

gara

ncij

a,ak

cep

tivn

ina

lozi

odli

kvid

nopr

etpr

ijat

ie

Hipo

teka

vood

nos

2:1

(za

mal

ikr

edit

i),

Hipo

teka

vood

nos

2:1

(za

gole

mi

kred

iti)

,ba

nkar

ski

~eko

vi, d

eviz

nisr

edst

va, g

aran

cij

aod

likv

idna

orga

niza

cij

a,ba

nkar

ska

gara

ncij

a,ak

cep

tivn

ina

lozi

odli

kvid

nopr

etpr

ijat

ie

Od

1do

6go

dini

, zav

isno

odna

men

ata

Od

1do

6go

dini

, zav

isno

odna

men

ata

2,00

0$m

ikro

kred

iti,

25,0

00$

zapr

imar

noze

mjo

dels

kopr

oizv

odst

vo, 7

5,00

0$za

prer

abot

kana

zem

jode

lski

proi

zvod

i

Kre

ditn

ali

nija

Kre

ditn

ali

nija

Kre

diti

odkr

edit

nata

lini

jana

Me\

unar

oden

fon

dza

razv

ojna

zem

jode

lstv

oto

IF

AD

1,M

ali

igo

lem

ikr

edit

iza

indi

vidu

alni

zem

jode

lci

Kre

diti

odkr

edit

nata

lini

jana

Me\

unar

oden

fon

dza

razv

ojna

zem

jode

lstv

oto

IF

AD

1,M

ali

igo

lem

ikr

edit

iza

indi

vidu

alni

zem

jode

lci

Kre

diti

odkr

edit

nata

lini

jana

Me\

unar

oden

fon

dza

razv

ojna

zem

jode

lstv

oto

IF

AD

1,K

redi

tiza

mal

ii

sred

nipr

etpr

ijat

ija

Kre

diti

odkr

edit

nata

lini

jana

Me\

unar

oden

fon

dza

razv

ojna

zem

jode

lstv

oto

IF

AD

1,K

redi

tiza

mal

ii

sred

nipr

etpr

ijat

ija

Kre

diti

odkr

edit

nata

lini

jana

Me\

unar

oden

fon

dza

razv

ojna

zem

jode

lstv

oto

IF

AD

2,F

inan

sisk

ius

lugi

voze

mjo

dels

tvot

o

Kre

diti

odkr

edit

nata

lini

jana

Me\

unar

oden

fon

dza

razv

ojna

zem

jode

lstv

oto

IF

AD

2,F

inan

sisk

ius

lugi

voze

mjo

dels

tvot

o

MY

KC

MY

KC

BILTEN

7-8

/2

00

3

59

Izn

os

Rok

navr

a]aw

eR

okna

vra]

awe

Grej

spe

riod

Grej

spe

riod

Godi

[na

kam

atna

stap

kaGo

di[

naka

mat

nast

apka

Obe

zbed

uvaw

e

Nam

ena

nakr

edit

itN

amen

ana

kred

itit

Cel

nigr

upi

Cel

nigr

upi

Ste

pen

nais

kori

sten

ost

nasr

edst

vata

Ste

pen

nais

kori

sten

ost

nasr

edst

vata

Del

ovni

bank

iko

igo

nuda

tkr

edit

ot

Del

ovni

bank

iko

igo

nuda

tkr

edit

ot

Zabe

le[

ka

10,0

00za

indi

vidu

alni

zem

jode

lci

so7,

25%

kam

ata

godi

[no

; 17,

000

zam

ikro

pret

prie

ma~

iso

18%

kam

ata

godi

[no

; 50

€

€ €,0

00za

mal

ipr

etpr

ijat

ija

so8

- 12%

kam

ata

godi

[no

Vla

data

naHo

land

ija

obez

bedi

7m

ilio

niod

koi

osta

nuva

atza

kori

stew

e3,

5m

ilio

ni. I

skor

iste

nise

50%

. Od

plas

iran

ite

sred

stva

seso

zdav

are

volv

ing

fon

dko

j obe

zbed

uva

dopo

lnit

elni

sred

stva

.

€

€

Od

7,25

%do

18%

Sog

lasn

okr

edit

nata

poli

tika

nade

lovn

ite

bank

iu~

esni

~ki

vore

aliz

acij

ana

kred

itot

Pod

dr[

kana

mo`

nost

ite

zavr

abot

uvaw

ei

razv

ojna

mik

roi

mal

ibi

znis

i

Mik

roi

mal

ipr

etpr

ijat

ija

iin

divi

dual

nize

mjo

delc

i

Nab

avka

nam

a[in

i,op

rem

a,gr

ade`

nira

boti

,dr

ugi

isno

vni

sred

stva

(osv

enst

eknu

vaw

ena

zem

ja)

naba

vka

nasu

rovi

ni, r

epro

mat

erij

ali

(za

mal

ii

sred

nipr

etpr

ijat

ija)

, nab

avka

naze

mjo

dels

kam

ehan

izac

ija,

osno

vno

stad

o,or

an`

erii

, pod

igaw

ena

nasa

di, o

prem

a,na

bavk

ana

suro

vini

, rep

rom

a-ri

jali

(za

kred

iti

voob

last

ana

zem

jode

lstv

oto)

Hipo

teka

nane

dvi`

enim

ot,

zalo

gna

opre

ma

Hipo

teka

, zal

ogna

opre

ma,

drug

iin

stru

men

tipr

ifat

livi

zaB

anki

te

LI

BO

R+

2,5%

6m

esec

i- 1

godi

na

Tut

unsk

aba

nka

AD

Sko

pje,

Rad

oban

kA

DS

kopj

e,{

tedi

lnic

aM

o`no

sti

Ohr

idsk

aba

nka

AD

Ohr

id, S

topa

nska

bank

aA

DS

kopj

e,K

omer

cij

alna

bank

aA

DS

kopj

e,T

utun

ska

banj

aA

DS

kopj

e,R

adob

ank

AD

Sko

pje,

Sto

pans

kaba

nka

AD

Bit

ola,

Ohr

idsk

aba

nka

AD

Ohr

id,

Mak

edon

ska

bank

aA

DS

kopj

e

Ohr

idsk

aba

nka

AD

Ohr

id,

Sto

pans

kaba

nka

AD

Sko

pje,

Kom

erc

ijal

naba

nka

AD

Sko

pje,

Sre

dstv

ata

nem

o`e

dase

kori

stat

zapr

oekt

iod

zem

jode

lstv

oto,

osve

nza

prer

abot

kai

dora

botk

ana

zem

jode

lski

proi

zvod

i

Izg

radb

a/

naba

vka

naim

ot, n

abav

kana

ma[

ini

iop

rem

a,na

bavk

ana

suro

vini

ire

zerv

nide

lovi

Eduk

ativ

entr

enin

g

1- 3

godi

ni1

- 3go

dini

Oko

lu9%

(EU

RI

BO

R+

5,3%

)

Do

400,

000$

zam

ali

isr

edni

pret

prij

atij

ado

200,

000$

zaze

mjo

dels

tvo

Sre

dstv

aod

Ban

kata

zara

zvoj

pri

Sov

etot

naEv

ropa

(CEB

)vo

izno

sod

5m

ilio

nise

100%

isko

rist

eni.

Od

niv

seso

zdad

ere

volv

ing

fon

dko

j pro

dol`

uva

dase

kori

sti

pod

isti

teus

lovi

€

Fon

dot

zam

e\un

arod

naso

rabo

tka

ira

zvoj

()

-T

ajva

ngi

obez

edi

sred

stva

taza

ovaa

kred

itna

li-

nija

, koj

ae

isko

rist

ena

100%

. Del

ovni

teba

nki

odvr

aten

ite

anui

teti

soza

dado

are

volv

ing

fon

dovi

.

ICDF

MS

Pod

teks

tiln

a,ko

`na

, pre

hram

bena

indu

stri

jai

drug

igr

anki

, koi

biov

ozm

o`il

ekr

eira

we

novi

rabo

tni

mes

ta, o

sven

prim

arno

zem

jode

lsko

proi

zvod

stvo

Od

3,5

do5

godi

niD

o7

godi

niza

MS

Pdo

5go

dini

zaze

mjo

dels

tvo

Nem

ali

mit

Od

5do

10go

dini

Kre

ditn

ali

nija

Kre

ditn

ali

nija

Pod

dr[

kana

razv

ojna

mal

ii

sred

nipr

etpr

ijat

ija

odV

lada

tana

Hola

ndij

a.I

mpl

emen

tato

r-

Mak

edon

skat

ara

zvoj

naf

onda

cij

aza

prtp

rija

tija

ta

Pod

dr[

kana

razv

ojna

mal

ii

sred

nipr

etpr

ijat

ija

odV

lada

tana

Hola

ndij

a.I

mpl

emen

tato

r-

Mak

edon

skat

ara

zvoj

naf

onda

cij

aza

prtp

rija

tija

ta

Pro

ekt

zara

zvoj

napr

ivat

niot

sekt

orna

Fon

dot

zam

e\un

arod

naso

rabo

tka

ira

zvoj

odT

ajva

nP

roek

tza

razv

ojna

priv

atni

otse

ktor

naF

ondo

tza

me\

unar

odna

sora

botk

ai

razv

ojod

Taj

van

Kre

ditn

ali

nija

zakr

eira

we

novi

rabo

tni

mes

tavo

mal

ii

sred

nipr

etpr

ijat

ija

REV

OL

VI

NG

FO

ND

Kre

ditn

ali

nija

zakr

eira

we

novi

rabo

tni

mes

tavo

mal

ii

sred

nipr

etpr

ijat

ija

REV

OL

VI

NG

FO

ND

CM

YK

CM

YK

BILTEN

MI

NI

ST

ER

ST

VO

ZA

FI

NA

NS

II

Izn

os

Rok

navr

a]aw

eR

okna

vra]

awe

Grej

spe

riod

Grej

spe

riod

Godi

[na

kam

atna

stap

kaGo

di[

naka

mat

nast

apka

Obe

zbed

uvaw

e

Nam

ena

nakr

edit

itN

amen

ana

kred

itit

Cel

nigr

upi

Cel

nigr

upi

Ste

pen

nais

kori

sten

ost

nasr

edst

vata

Ste

pen

nais

kori

sten

ost

nasr

edst

vata

Del

ovni

bank

iko

igo

nuda

tkr

edit

ot

Del

ovni

bank

iko

igo

nuda

tkr

edit

ot

Zabe

le[

ka

20,0

00do

12,5

00,0

00€

€

Evro

pska

inve

stic

iona

bank

aob

ezbe

di20

mil

ioni

odko

ios

tanu

vaat

zako

rist

ewe

18, m

ilio

ni.

Isk

oris

teni

se6%

. Od

vrat

enit

ean

uite

ti]e

sekr

eira

revo

lvin

gf

ond

€

€

Oko

lu8%

ili

9%(p

reku

MB

PR

)

Osn

ovni

sred

stva

izg

olem

uvaw

ena

post

ojan

iot

obrt

enka

pita

lpo

vrza

nso

proe

ktot

Mal

ii

sred

nipr

etpr

ijat

ija

odsi

tepr

oizv

odni

dejn

osti

Pra

vni

lic

ako

ivr

abot

uvaa

tna

jmno

gu20

lic

a.B

izni

sot

dae

zapo

~nat

najm

nogu

pred

5go

dini

ina

jmal

ku51

%od

glav

nina

tada

evo

priv

atna

sops

tven

ost

Pra

vni

lic

ako

ivr

abot

uvaa

tna

jmno

gu20

lic

a.B

izni

sot

dae

zapo

~nat

najm

nogu

pred

5go

dini

ina

jmal

ku51

%od

glav

nina

tada

evo

priv

atna

sops

tven

ost

Kup

uvaw

ena

opre

ma

ili

ma[

ini.

Dol

goro

~no

fin

ansi

raw

ena

novi

proe

kti.

So

odob

reni

ena

NEP

Aba

nkat

am

o`e

dado

zvol

ina

jmno

gu10

%od

vkup

nood

obre

niot

kred

itda

bide

nam

enet

zaob

rten

kapi

tal.

Kup

uvaw

ena

opre

ma

ili

ma[

ini.

Dol

goro

~no

fin

ansi

raw

ena

novi

proe

kti.

20%

odvk

upno

odob

reni

otkr

edit

mo`

eda

bide

nam

enet

zaob

rten

kapi

tal.

Sog

lasn

okr

edit

nata

poli

tika

nade

lovn

ite

bank

iu~

esni

~ki

vore

aliz

acij

ana

kred

itot

Bla

nko

men

ica

som

eni~

naiz

java

zave

rena

kaj

nota

r,ba

rira

n~e

kso

izja

vaza

vere

naka

j not

ar,

men

ica

i/il

iba

rira

n~e

kod

drug

ibo

nite

tni

prav

nili

ca

- gar

anti

, hip

otek

am

inim

um13

0%od

izno

sot

nakr

edit

ot, d

epon

iraw

ena

vred

nosn

ipr

edm

eti

iha

rtii

odvr

edno

st, b

anka

rska

gara

ncij

a.S

amio

tF

AR

Ef

ond

obez

bedu

vaga

rant

enf

ond

zaob

ezbe

duva

we

nako

late

rala

.

Bla

nko

men

ica

som

eni~

naiz

java

zave

rena

kaj

nota

r,ba

rira

n~e

kso

izja

vaza

vere

naka

j not

ar,

hipo

teka

nane

dvi`

enim

otm

inim

um13

0%od

izno

sot

nakr

edit

ot, d

epon

iraw

ena

vred

nosn

ipr

edm

eti

iha

rtii

odvr

edno

sti

dr.

Ne

poni

ska

od10

%

1go

dina

Kom

erc

ijal

naba

nka

AD

Sko

pje,

Sto

pans

kaba

nka

AD

Sko

pje,

Mak

edon

ska

bank

aza

podd

r[ka

nara

zvoj

otA

DS

kopj

e

Izv

ozna

kred

itna

bank

aA

DS

kopj

e,K

omer

cij

alna

bank

aA

DS

kopj

e,K

omer

cij

alno

inve

stic

iona

bank

aA

DK

uman

ovo,

Ohr

idsk

aba

nka

AD

Ohr

id,

Sto

pans

kaba

nka

AD

Bit

ola,

Tut

unsk

aba

nka

AD

Sko

pje

Pot

rebn

ae

da

seiz

vr[

ise

lekc

ija

nadel

ovni

bank

i

70%

odpl

asm

anot

gono

sisa

mio

tF

ond

FA

RE,

a30

%de

lovn

ite

bank

i.20

%od

vkup

nite

sred

stva

pret

stav

uvaa

tso

pstv

enga

rant

enf

ond

naF

AR

E

Nad

omes

tna

tro[

oci

1%ed

nokr

atno

.R

eali

zac

ijat

ana

kred

itna

tali

nija

nee

zapo

~nat

a

Do

6m

esec

iD

o6

mes

eci

Do

10%

Sre

dstv

ata

odov

ojF

AR

E- N

EPA

aran

`m

ando

sega

nese

kori

sten

i,bi

dej]

ipr

oekt

otne

zapo

~nal

sore

aliz

acij

a

Sre

dstv

ata

odK

AR

DS

- EU

zaov

ojpr

oekt

dose

gane

seko

rist

eni,

bide

j]i

proe

ktot

neza

po~n

also

real

izac

ija

Od

5do

7go

dini

Od

3do

5go

dini

Do

1.80

0.00

0M

KD

Do

30.0

00EV

RA

Do

5go

dini

Kre

ditn

ali

nija

Kre

ditn

ali

nija

AP

EKS

glob

alen

zaem

odEv

rops

kata

Inv

esti

cio

naba

nka

AP

EKS

glob

alen

zaem

odEv

rops

kata

Inv

esti

cio

naba

nka

Kre

ditn

apr

ogra

ma

zam

ali

pret

prij

atij

aod

FA

RE/

NEP

AK

redi

tna

prog

ram

aza

mal

ipr

etpr

ijat

ija

odF

AR

E/N

EPA

Mak

ro- K

redi

tna

lini

jaza

mal

ipr

etpr

ijat

ija

od- E

UCA

RDS

Mak

ro- K

redi

tna

lini

jaza

mal

ipr

etpr

ijat

ija

od- E

UCA

RDS

60

MY

KC

MY

KC

BILTEN

7-8

/2

00

3

Izn

os

Rok

navr

a]aw

eR

okna

vra]

awe

Grej

spe

riod

Grej

spe

riod

Godi

[na

kam

atna

stap

kaGo

di[

naka

mat

nast

apka

Obe

zbed

uvaw

e

Nam

ena

nakr

edit

itN

amen

ana

kred

itit

Cel

nigr

upi

Cel

nigr

upi

Izv

orna

sred

stva

Izv

orna

sred

stva

Ins

titu

cij

ako

jagi

nudi

kred

itit

e

Ins

titu

cij

ako

jagi

nudi

kred

itit

e

Zabe

le[

ka

6.00

0.00

0do

30.0

00.0

00¥

¥I

znos

otne

ede

fin

iran

, ase

fin

ansi

rana

jmno

gudo

50%

odvr

edno

sta

nako

nkre

tnio

tpr

oekt

0%

0%

0%

Ban

kars

kaga

ranc

ija

Spo

red

list

aob

jave

navo

odlu

kata

Sit

est

opan

ski

subj

ekti

koi

giis

poln

uvaa

tkr

iter

ium

ite

odod

luka

ta

Vla

data

naJa

poni

jaob

ezbe

di30

0.00

0.00

0.

Od

otpl

aten

ite

sred

stva

sekr

eira

Kom

penz

acio

nen

fon

dod

Japo

nija

¥

Min

iste

rstv

oza

fin

ansi

i-

Odd

elen

ieza

kom

penz

acio

nif

ondo

viM

inis

ters

tvo

zaf

inan

sii

-O

ddel

enie

zako

mpe

nzac

ioni

fon

dovi

Ban

kars

kaga

ranc

ija

Hipo

teka

vovi

sina

2:1

3% Ban

kars

kaga

ranc

ija

Sur

ovin

i

MS

Pod

obla

sta

nast

opan

stvo

to

Otp

late

nisr

edst

vaod

stra

nski

pom

o[ti

koi

gene

rira

atko

mpe

nzac

ioni

fon

dovi

.V

om

omen

tov

nera

spre

dele

nise

35.0

00.0

00do

lari

3m

esec

i6

mes

eci

1go

dina

6m

esec

i

Do

mar

t20

059

mes

eci

Sel

ekc

ija

napr

ijav

enit

epr

oekt

ivr

[i

Kom

isij

ata

zam

enax

men

tso

kom

penz

acio

nif

ondo

vi, f

orm

iran

aod

Vla

data

.N

abav

kii

ispl

ati

nado

bavu

va~i

tese

vr[

iso

posr

edst

vona

reno

mir

ana

stra

nska

fir

ma

spor

edm

e\un

arod

nite

stan

dard

iza

naba

vka

Sel

ekc

ija

napr

ijav

enit

epr

oekt

ivr

[i

Kom

isij

ata

zam

enax

men

tso

kom

penz

acio

nif

ondo

vi, f

orm

iran

aod

Vla

data

.N

abav

kii

ispl

ati

nado

bavu

va~i

tevr

[i

Odd

elen

ieto

zako

mpe

nzac

ioni

fon

dovi

3m

esec

i

Sur

ovin

iR

ezer

vni

delo

viR

ezer

vni

delo

viO

prem

aK

ratk

oro~

nikr

edit

iK

ratk

oro~

nikr

edit

iD

olgo

ro~n

ikr

edit

iD

olgo

ro~n

ikr

edit

i

9m

esec

i5

godi

ni

1go

dina

3% Hipo

teka

vovi

sina

od2:

1

Inv

esti

cio

nipr

oekt

i

Kre

ditn

ali

nija

Kre

ditn

ali

nija

Pom

o[od

Japo

nija

zapo

ddr[

kana

plat

niot

bila

ns(O

dluk

aod

Sl.

v.36

/200

2P

omo[

odJa

poni

jaza

podd

r[ka

napl

atni

otbi

lans

(Odl

uka

odS

l.v.

36/2

002

Rep

lasi

raw

ena

sred

stva

odko

mpe

nzac

ioni

fon

dovi

odst

rans

kapo

mo[

(Odl

uka

odS

l.v.

51/2

001

Rep

lasi

raw

ena

sred

stva

odko

mpe

nzac

ioni

fon

dovi

odst

rans

kapo

mo[

(Odl

uka

odS

l.v.

51/2

001

61

CM

YK

CM

YK

BILTEN

MI

NI

ST

ER

ST

VO

ZA

FI

NA

NS

II

FAKTI ZA PRIVATIZACIJASOSTOJBA 30 SEPTEMVRI 2003 GODINA

SOSTOJBA NA PO^ETOK NA PRIVATIZACIJATA

Izvor: Izraboteno vrz osnova na zavr[ni smetki od pretprijatijata (spored ZPP) so sostojba 31/12/1994

403Industrija 149,174 1,101,109,147117Grade`ni[tvo 33,499 118,205,995

385Trgovija 20,773 252,619,57463Transport i soobra]aj 12,080 67,505,331

120Finansii i uslugi 4,417 26,247,14658Zanaet~istvo 3,017 9,376,75270Ugostitelstvo i turizam 5,890 111,824,957

1,216VKUPNO 228,850 1,686,888,902

Br. na pretpr.Br. na pretpr.Sektor Br. na vrab.Br. na vrab. Vrednost (EUR)Vrednost (EUR)

PRIVATIZACIJA VO TEK DO 30/9/2003

24Industrija 4,385 16,328,44215 1,160 10,226,993Zemjodelie


5Grade`ni[tvo 133 4,750,07322Trgovija 2,975 6,724,464

1Transport i soobra]aj 43 484,39110Finansii i uslugi 167 522,614

1Zanaet~istvo 75 184,0653Ugostitelstvo i turizam 202 1,703,927

81VKUPNO 9,140 40,924,969

ZAVR{ENA PRIVATIZACIJA DO 30/9/2003

494Industrija 137,835 1,473,236,647428 20,521 201,173,821Zemjodelie


123Grade`ni[tvo 31,890 120,125,089353Trgovija 17,687 256,671,690

52Transport i soobra]aj 7,260 40,260,965115Finansii i uslugi 7,340 115,058,34255Zanaet~istvo 2,914 24,639,23063Ugostitelstvo i turizam 4,281 93,728,168

1,683VKUPNO 229,728 2,324,893,952

PRIVATIZACIJA VO TEK - BROJ NA PRETPRIJATIJA PO SEKTORI

Industrija

Zemjodelie

Sektor Privatizirani Vo procesVo proces

Grade`ni[tvo

Trgovija

Transport i soobra]aj

Finansii i uslugi

Zanaet~istvo

Turizam

494428123353

521155563

1,683

24155

221

1013

81VKUPNO

62

MY

KC

MY

KC

BILTEN

7-8

/2

00

3

Privatizacija vo tek - broj na pretprijatija po sektoriPrivatizacija vo tek - broj na pretprijatija po sektori

63 3

55 1

115 10

52 1

353 22

123 5

428 15

494 24


Industrija

Zemjodelie

Grade`ni[tvo

Trgovija

Finansii i uslugi

Zanaet~istvo

Turizam

Privatizirani Vo proces

Privatizacija - tekovna sostojbaPrivatizacija - tekovna sostojba

Industrija

Zemjodelie

Grade`ni[tvo

Trgovija


Finansii i uslugi

Zanaet~istvo

Turizam 93 1,7

25 0,2

123 0,5

40 0,5

258 7,0

120 4,8

202 10,5

1.476 16,9

Vo milioni EVRA

Privatizirani Vo proces

63

CM

YK

CM

YK

BILTEN

MI

NI

ST

ER

ST

VO

ZA

FI

NA

NS

II

VRABOTENI VO PRIVATIZIRANITE PRETPRIJATIJA SPORED MODELOT NA PRIVATIZACIJA

Star zakon

Otkup na vraboteni

Model Vrednost (EUR)Vrednost (EUR)VraboteniPretprijatija

Idealen del

Prezemawe na upravuvawe

Zakup

Dopolnitelen kapital

Privaten kapital

Prenesuvawe na Agencija

Likvidacija

Konverzija

Otkup

58,528,09611,5226576,965,17516,855393326,118,17625,897199707,681,19471,075234

595,839-396,739,7537,62027

34,428,1774,854143

145,654,37914,96229

58,1381,089169

327,086,74923,84293

528,780,42950,169179

25,257,8461,843155

2,324,893,951229,7281,683

Stranski kapital

VKUPNO

Broj na privatizirani pretprijatija sporedmodelot na privatizacija

Broj na privatizirani pretprijatija sporedmodelot na privatizacija

173169143155

93

29273

234199

393

65

-

50

100

150

200

250

300

350

Sta

rza

ko

n

Otk

up

od

vr

abo

te

ni

Id

ea

le

nd

el

Pr

eze

ma

we

na

upr

avu

va

we

Za

ku

p

Do

po

lnite

le

nk

apita

l

Pr

ene

su

va

we

na

Age

nc

ija

Ko

nve

rzi

ja

Str

ans

ki

ka

pita

l

Pr

iva

te

nk

apita

l

Lik

vid

ac

ija

Otk

up

PRIVATIZACIJA - TEKOVNA SOSTOJBA (EUR)

Industrija

Zemjodelie

Sektor Privatizirani Vo procesVo proces

Grade`ni[tvo

Trgovija


Finansii i uslugi

Zanaet~istvo

Turizam

1,473,236,647201,173,821120,125,089

256,671,69040,260,965115,058,34224,639,23093,728,168

2,324,893,952

16,328,44210,226,993

4,750,0736,724,464

484,391522,614184,065

1,703,92740,924,969VKUPNO

64

MY

KC

MY

KC

BULLETIN 65

7-8

/2

00

3

BILTEN

KRATKI VESTI

Republika Makedonija ]e dobie

novi 23 milioni evraod Holandija

Kralstvoto Holandija vo idnata godina ]e i do-

deli na Republika Makedonija novi 23 milioni

evra kako bilateralna pomo[, od koi 17 milio-

ni evra ]e bidat nameneti za platno-bilansna

poddr[ka i 6 milioni evra za finansirawe na

specifi~ni programi za dobro upravuvawe i

razvoj na privatniot sektor. Vakvata izjava doj-

de od strana na holandskata ministerka za raz-

vojna sorabotka, Agnes van Arden, na bilateral-

nata sredba vo Dubai, Obedineti Arapski Emi-

rati, kade [to se odrà 57-to godi[no Sobra-

nie na Svetskata banka i na MMF. Na sostano-

kot bea otvoreni temi za aktuelnata ekonomska

i politi~ka sostojba vo zemjava, kako i za dose-

ga[noto izvr[uvawe na aran`manot so MMF.

Van Arden izrazi zadovolstvo od uspe[nata so-

rabotka, kako i podgotvenost Holandija da ja

prodolì politikata na poddr[ka na razvojot

na Makedonija, kako i na drugite zemji od Ho-

landskata konstituenca za [to e potrebno i

formalno odobruvawe od parlamentot. Pritoa,

be[e istaknata va`nosta od unapreduvawe na

regionalniot razvoj i sorabotkata na Balkanot.

Ministerot za finansii, g-din Petar Go[ev, i

Guvernerot na Narodnata banka, g-din Qube Tr-

peski, u~estvuvaa i na redovniot sostanok na

Holandskata konstituenca, kade [to ~lenuva i

Makedonija. Na sostanokot bea usoglaseni sta-

vovite na ~lenkite na konstituencata okolu id-

niot anga`man i aktivnosti na Komitetot za

razvoj na Svetskata Banka i na Me\unarodniot

monetaren finansiski komitet na MMF.

Bordot na direktori na SBoficijalno ja odobri Strategijata

za pomo[ na na[ava dràva

Novata strategija za pomo[ na Makedonija be[e

i oficijalno odobrena od Bordot na direktori

na Svetskata banka vo Va[ington. Strategijata

vo zemjava ]e se implementira vo periodot od

2004 do 2006 godina. Taa e osnovniot dokument

na SB i pretstavuva raboten plan na nejzinite

aktivnosti vo zemjava, a gi sodrì strukturnite

i investicionite zaemi, ekonomskite i sektors-

kite studii, kako i tehni~kata pomo[ koja ja da-

va bankata.

Inaku, vo SB konstatiraat deka i pokraj krizi-

te vo 1999 i 2001 godina, postignat e napredok

vo ekonomskite reformi, zdravstvoto i finan-

siskiot sistem, i do nekoja merka vo upravuva-

weto so javnite sredstva. No, kako glavni eko-

nomski predizvici za vo idnina ostanuvaat na-

tamo[no podobruvawe na upravuvaweto so jav-

niot sektor, osobeno zajaknuvawe na transpa-

rentnosta i efikasnosta na javnite tro[oci i

profesionalizacija na javnata administracija,

kako i podobruvawe na investiciskata klima so

cel pogolemo privlekuvawe na doma[ni i

stranski investicii.

So Strategijata ]e se finansiraat proekti vo

vkupna vrednost od 165 milioni dolari. ”Make-

donija sega ima mo`nost da trgne po patot na

pointenziven ekonomski rast i nadminuvawe na

siroma[tijata, so [to ]e se podobri kvalite-

CM

YK

CM

YK

BULLETIN66

MIN

IST

RY

OF

FIN

AN

CE

MI

NI

ST

ER

ST

VO

ZA

FI

NA

NS

II

BILTEN

KRATKI VESTI

tot na ìveeweto na nejzinite ìteli”, izjavi

Orsalija Kalanyopulos, direktor vo Svetska

banka za Makedonija. Spored nea, novata Stra-

tegija e izraz na doverbata [to Svetska banka

ja ima vo ekonomskiot napredok na na[ata dr-

àva. Inaku, edna od celite na pomo[ta na

Svetskata banka vo Strategijata e nova promo-

cija na efikasno upravuvawe so javnite resur-

si, spravuvawe so korupcijata i poddr[ka na

procesot na decentralizacija. Me\u zada~ite

na Strategijata se naveduva i gradewe na

~ove~kiot kapital i za[tita na najranlivite

kategorii gra\ani.

Cenata na Nikelot ja nadminagranicata od 10.000 SAD dolari

za ton

Vo septemvri 2003 godina, cenata na nikelot na

Londonskata berza porasna na 10.250 SAD dola-

ri za ton, [to pretstavuva rekordna cena vo pos-

lednata decenija. Vakvoto dvièwe e rezultat

na zgolemenata pobaruva~ka na re~isi site meta-

li na svetskite berzi i so ogled na dosega[niot

razvoj na nastanite, cenata na nikelot najvero-

jatno, kontinuirano ]e raste i vo naredniot pe-

riod. Na toj na~in, “FENI-industri”, po negova-

ta privatizacija stana mo[ne rentabilen i pro-

fitabilen metalurgiski kapacitet. Vo minatiot

mesec bea proizvedeni nad 500 toni nikel, koli-

~ini koi re~isi nikoga[ ne bea postignati pred

proda`bata na FENI na renomiraniot francuski

konzorcium SCMM. Odli~nite performansi se

rezultat, pred se na zgolemenata rabotna dis-

ciplina vo site segmenti na proizvodniot pro-

ces, kako i na uspe[noto rakovodewe na menaxer-

skiot tim sostaven od iskusni i dokaàni pora-

ne[ni inèneri na FENI.

Dràvata ]e emituva kratkoro~nihartii od vrednost

So Strategijata za razvoj na pazarot na dràvni

hartii od vrednost, se predviduva, po~nuvaj]i

od 1 januari idnata godina, dràvata da po~ne so

redovno emituvawe na svoi kratkoro~ni hartii

od vrednost. Spored ministerot za finansii,

m-r Petar Go[ev, edna od glavnite pri~ini pora-

di koi se planira ovoj vid zadolùvawe na drà-

vata, e mo`nosta polesno da se premostat lik-

vidnosnite problemi na Buxetot, koi se javuva-

at zatoa [to periodot na pristignuvawe na pri-

livite, odnosno prihodite vo dràvnata kasa, ne

se sovpa\a sekoga[ so tajmingot na nivnoto tro-

[ewe. Dràvnite obvrznici koi vo momentov se

izdavaat, ne moàt da se koristat za upravuvawe

so buxetskata likvidnost. Takvi se obvrznicite

za staroto devizno [tedewe, za denacionaliza-

cijata, za sanacija na Stopanska banka i sli~no,

koi spored Go[ev se incidentni i namenski, od-

nosno se koristat samo za strogo odredeni celi.

Od tie pri~ini, finansiskiot pazar vo momentov

e siroma[en, a ]e bide zbogaten tokmu so novite

dràvni hartii od vrednost. Tie ]e pretstavu-

vaat dopolnitelna mo`nost i za vloùvawe na

institucionalnite investitori koi bi do[le vo

zemjava. Druga pri~ina e [to vo momentov, vo

vkupniot javen dolg na dràvava dominantno

u~estvo ima nadvore[niot dolg, odnosno obvrs-

kite vo stranska valuta, [to nosi rizik vrz

platniot bilans. Zatoa, celta e so ovie hartii

da se promeni ovaa nepovolna struktura, odnos-

no da se zgolemi u~estvoto na doma[niot dolg za

smetka na namaluvawe na nadvore[nite obvrski.

Na startot ]e se izdavaat dràvni hartii so rok

od tri meseci, koi ]e glasat na doma[na valuta,

a prodolùvaweto na rokot ]e odi postepeno. Ka-

matnite stapki ]e se formiraat na pazarna i

konkurentna osnova. Zasega prednost se dava na

aukciskata proda`ba, a na po~etokot se o~ekuva

bankite da bidat glavni kupuva~i na dràvnite

hartii, koi ]e imaat direktno u~estvo na ovie

aukcii, a ostanatite u~esnici ]e moàt da pod-

nesuvaat ponudi za kupuvawe preku bankite. Se

smeta deka principot na pazar preku [alter ]e

obezbedi pogolema konkurentnost. Agent na dr-

àvata vo emisijata na ovie hartii ]e bide NBM.

MY

KC

MY

KC

BULLETIN 67

7-8

/2

00

3

BILTEN

Prodadeni sedum od 24 zagubari

od FESAL 2-aran`manot

Spored ocenkata na Ministerstvo za ekonomija,

tempoto so koe vo izminatiot period od godi-

nava se odviva proda`bata na 24-te pretprija-

tija-zagubari opfateni so FESAL 2-aran`ma-

not, e zadovolitelno. Ottuka, Vladata e opti-

mist deka do krajot na 2003 godina zagubarite

kone~no ]e gi simne od dneven red, so [to ]e

bide ispolnet uslovot za povlekuvawe na tre-

tata tran[a od FESAL 2-aran`manot od 20 mi-

lioni dolari i ve]e vo idnata godina ]e se

startuva porelaksirano kon re[avaweto na

drugite prioritetni ekonomski problemi vo

dr`avava.

Spored sega[nata situacija, realizirana e pro-

da`bata na osum pretprijatija, vo tek e tender-

skata proda`ba za dve pretprijatija, dodeka za

ostatokot od zagubarite ]e bidat raspi[ani

javni tenderi vo septemvri i oktomvri. Pritoa,

najgolem interes ima[e za tekstilnite firmi,

koi i najbrzo se prodadoa, poradi evtinata ra-

botna sila i obezbedenoto lon-proizvodstvo.

Od tekstilnite zagubari prodadeni se “Asti-

bo”, del od ”Oteks”, za [to dvapati be[e ras-

pi[an tender i momentno trae proda`bata na

proizvodstvenata celina, potoa ”Makedonka

tkaenini” i ”Nokateks”. Prodadeni se i gosti-

varska ”Silika” potoa pet proizvodstveni ce-

lini na ”Godel” i magacinskiot prostor na

”Hemteks”, proda`ba [to treba da ja verifiku-

va odborot na doveritelite, dodeka vo tek e

tenderskata ponuda za ”Makedonka predilni-

ca”, za [to interes projavile pove]e doma[ni

kompanii, kako i za ”MZT Fam”.

Vo naredniot period treba da se raspi[e ten-

der za skopska ”Tehnika”, na u[te 10 proizvod-

stveni celini na ”Godel”, potoa na ”Nova Make-

donija”, ”Mikron”, rudnicite ”MHK Zletovo”,

”Toranica” i ”Sasa”, kako i da se povtorat ten-

deri za proda`ba na vele[ka ”Porcelanka” i

”Gazela”, kade [to se ~eka sudska razvrska.

Od listata na ovie zagubari, koi se prodavaat

bez po~etna cena i bez obvrska za vrabotuvawe,

ima i takvi za koi ne e projaven interes na ne-

kolkute objaveni tenderi, kako [to se bitols-

ki ”Frinko” i ”Ruen” od Ko~ani. Kone~nata sud-

bina za ovie i eventualno za drugite firmi koi

nema da se kupat, spored Ministerstvoto za

ekonomija, ]e se znae na krajot na godinava, ko-

ga Vladata ]e odlu~i dali ]e gi proglasi za slo-

bodni ekonomski zoni ili nivnite objekti ]e gi

dade pod zakup.

Makedonija i Japonija razmenijanoti za kreditot za "Zletovica"

Makedonskiot minister za finansii Petar Go-

[ev i [efot na japonskata diplomatija Joriko

Kavagu~i vo Tokio vo prisustvo na pretsedate-

lot Boris Trajkovski, razmenija noti za kredi-

tot [to go odobri Vladata na Japonija za iz-

gradba na pove]enamenskiot hidrosistem "Zle-

tovica"

CM

YK

CM

YK

BULLETIN68

MIN

IST

RY

OF

FIN

AN

CE

MI

NI

ST

ER

ST

VO

ZA

FI

NA

NS

II

BILTEN

KRATKI VESTI

Stanuva zbor za kredit od 85 milioni dolari so

koj treba da se izgradi najgolem del od siste-

mot Zletovica, preku koj treba da se obezbedi

podobro vodosnabduvawe, razvoj na zemjodelst-

voto, podinami~en socijalen i ekonomski na-

predok na op[tinite [tip, Probi[tip, Zleto-

vo, Karbinci, Sveti Nikole, Lozovo i Kratovo.

Predvideno e izgradba na sistemot, vreden

okolu 120 milioni dolari, da se izveduva etap-

no vo narednite sedum godini.

Ova e prv kredit [to Japonija i go dodeluva na

Makedonija za razvojni celi. Dosega japonska-

ta pomo[ glavno be[e nameneta za poddr[ka na

platniot bilans, za potrebite na primarnata

zdravstvena za[tita , za pomo[ na zemjodelst-

voto i vo oblasta na kulturata Vkupnata pomo[

[to Japonija i ja dodeli na Makedonija od vos-

postavuvaweto na diplomatskite odnosi vo

1994 godina iznesuva stotina milioni dolari.

Izvozot na Alkaloid vo Rusija

osiguren preku MBPR

Farmacevtsko hemiskata kompanija Alkaloid i

Makedonskata banka za poddr[ka na razvojot

(MBPR) na 3 oktomvri potpi[aa dogovor za osi-

guruvawe na izvozot na Alkaloid vo Ruskata Fe-

deracija. Maksimalnata izloènost iznesuva

760.000 dolari, a vremetraeweto na dogovorot

e edna godina. So ovoj dogovor, Alkaloid se

osiguruva od eventualnite zagubi koi bi moè-

le da proizlezat od nesolventnosta na strans-

kiot partner. So toa se zacvrstuva pazarnata

pozicija na Alkaloid vo Ruskata Federacija.

"Dogovorot prestavuva primer kako treba da

sorabotuvaat bankarskiot i delovniot sektor

vo nasoka na zgolemuvawe i pottiknuvawe na

makedonskiot izvoz", velat vo Alkaloid.

So dogovorot isto taka se otvora i mo`nost za

osiguruvawe na izvoznite pobaruvawa na make-

donskite izvoznici vo Ruskata Federacija, koi

MBPR gi reosiguruva vo najgolemata ruska osi-

guritelna ku]a Ingostrah.

Tehni~ka misija na MMF

vo poseta na Makedonija

Vo septemvri, vo Republika Makedonija presto-

juva[e tehni~kata misija na Me\unarodniot mo-

netaren fond za fiskalna decentralizacija.

^lenovite na misijata na MMF odràa sostanok

so ministerot za finansii, g-din Petar Go[ev.

Na sostanokot, spored Ministerstvoto za fi-

nansii, se razgovara[e za dosega[nite aktiv-

nosti povrzani so procesot na fiskalnata de-

centralizacija so poseben osvrt na realizaci-

jata na pilot-proektot za administrirawe na

danocite i taksite na lokalno nivo, kako del

od fazata “nula” vo ovoj proces. Za vreme na

prestojot, misijata na MMF ostvari sredbi i so

pretstavnici na resornite ministerstva i na

drugi institucii vklu~eni vo procesot na iz-

gotvuvawe na zakonot za finansirawe na edini-

cite na lokalnata samouprava.

Donacija od 12,5 milioni franciza ESM

{vajcarskata vlada dodeli 12,5 milioni fran-

ci (7,5 milioni evra) za zgolemuvawe na efi-

kasnosta vo distributivnata dejnost na ESM.

MY

KC

MY

KC

BULLETIN 69

7-8

/2

00

3

BILTEN

Pomo[ta se sostoi od oprema i edukacija, pri

[to, me\u drugoto, ]e bidat ispora~ani i 7.000

broila (vo vrednost od sedum milioni franci).

Od niv, 530 ]e bidat iskoristeni za interko-

nekciski merewa na na[ite proizvodstveni ka-

paciteti, kako i za golemite industriski kapa-

citeti koi vleguvaat vo kategorijata direktni

potro[uva~i. Ova e mo[ne va`no vo pogled raz-

grani~uvaweto me\u proizvodstvoto i distri-

bucijata, kako del od planiranite aktivnosti

za finansisko razdvojuvawe me\u dvete dejnos-

ti, odnosno del od predvidenata reorganizaci-

ja na kompanijata. Drugite broila, pak, koi se

digitalni i so visoka to~nost, ]e bidat name-

neti za pomalite industriski kapaciteti. So

ova ]e se dobie kompletno nov integriran sis-

tem za merewe, so [to ]e se namalat i zagubi-

te. Pokraj broilata, ]e bide dobiena i druga

zna~ajna oprema koja ]e bide implementirana do

krajot na 2005 godina.

Krediti za mali biznisi

vo visina od 10 do 75 iljadi evra

Makedonskata razvojna fondacija za pretprija-

tija (MRFP), potpi[a dogovori so Izvozno-kre-

ditna banka, Stopanska banka-Bitola, Tutunska

banka i [tedilnicata “Mo`nosti”, preku koi ]e

se realiziraat zaemite od ovaa fondacija.

Fondot za zaemi na MRFP za 2002-2006 godina,

so potpi[uvaweto na dogovorot za negovo fi-

nansirawe so vladata na Holandija, se zgolemu-

va za dopolnitelni 4,9 milioni evra.

MRFP ima razvieno tri tipa krediti. Prvata

grupa e za individualni zemjodelci so pomalku

od 10 hektari zemji[te, trgovci-poedinci i

mikrofirmi so pomalku od pet vraboteni. Niv-

niot iznos e najmnogu do 10.000 evra po koris-

nik, a periodot na vra]awe e pet godini, vklu-

~uvaj]i i grejs period od edna godina. Vtoriot

tip se krediti za mali pretprijatija od ~etiri

do 20 vraboteni, so iznosi od 15.000 do 75.000

evra, i rok na vra]awe od pet godini so grejs-

period od edna godina. Tretiot vid na krediti

e namenet za mikro pretprijatija so najmnogu

tri vraboteni, a nivniot iznos e do 15.000

evra. Periodot na vra]awe e tri godini so

grejs-period od [est meseci.

Sobranieto go usvoi rebalansotna buxetot

Pratenicite go izglasaa rebalansot na buxe-

tot spored koj prihodite ]e iznesuvaat 55.79

milijardi denari ili 560 milioni pove]e od

prethodno, a rashodite ]e se namalat za 100

milioni denari i ]e iznesuvaat 59,2 milijar-

di denari.

Deficitot se predviduva da bide 3,4 mili-

jardi denari ili 1,4% od BDP. Spored Mi-

nisterstvot za finansii, Petar Go[ev vaka

koregiraniot buxet e usoglasen so MMF i ne-

CM

YK

CM

YK

BULLETIN70

MIN

IST

RY

OF

FIN

AN

CE

MI

NI

ST

ER

ST

VO

ZA

FI

NA

NS

II

BILTEN

ma da predizvika naru[uvawe na makroeko-

nomskata stabilnost, razgovoruvawe na inf-

lacijata i pritisok vrz kursot i deviznite

rezervi, a ]e prodolì namaluvaweto na jav-

nata potro[uva~ka koja ]e ovozmoì nadvo-

re[niot dolg da ne bide povisok od 40% od

BDP.

Tutunska banka proglasenaza banka na godinata

Tutunska banka od Skopje e godina[niov dobit-

nik na presti`nata nagrada Banka na godinata

za 2003 godina vo Makedonija od renomiranoto

internacionalno spisanie za bankarstvo ”The

Banker”. Stanuva zbor za tradicionalna nagrada

koja ja dodeluva ova spisanie od grupata “Fi-

nancial times“, na najdobrite banki od 145

zemji vo svetot. Sve~enata ceremonija na dode-

luvawe na nagradite se odrà zav~era vo Lon-

don, Velika Britanija.

Kako [to naglasuvaat od Tutunska banka, final-

nata odluka na ekspertskiot tim na “The Ban-

ker“ se bazira na mnogubrojni relevantni krite-

riumi za performansite od raboteweto na ovaa

bankarska institucija. Pokraj pozitivnite po-

kazateli koi se odnesuvaat na osnovnite poda-

toci i rezultati, vo kriteriumite se vklu~eni

i porastot na bankata, primenata na sovremena

tehnologija, posebnite dostignuvawa vo tekot

na minatata godina, kako i sevkupnata strate-

gija na ovaa banka. Vo izminatite dve godini,

ovaa presti`na nagrada ja dobiva[e Komerci-

jalna banka AD Skopje.

Makedonski pretpriema~i

na Saemot za malo stopanstvovo Slovenija

Nacionalnata agencija za razvoj na mali i sred-

ni pretprijatija - NEPA, vo sorabotka so Centa-

rot za razvoj na malo stopanstvo (PCMG) od

Qubqana i mreàta na slovene~kite evroinfo-

centri, Zanaet~iskata komora na Slovenija,

Stopanskata komora na Slovenija i me\unarod-

nite partneri, organizira biznis-sredbi za

kompanii preku proektot “Razvoj na pretprie-

ma[tvoto i na malite i sredni pretprijatija vo

Jugoisto~na Evropa”.

Biznis-sredbite ]e se odràt vo ramkite na

Me\unarodniot saem za malo stopanstvo vo

Celje, vo sredinata na septemvri. Na ovoj nas-

tan u~estvo ]e zemat na 250 kompanii od Avs-

trija, Bosna i Hercegovina, Hrvatska, Ungari-

ja, Italija, Makedonija, Srbija i Crna Gora i

od Kosovo pri [to se organizirani nad 400

biznis-sredbi. Od Makedonija ]e bidat pri-

sutni 12 kompanii na koi im se organizirani

nad 50 sredbi so pretpriema~ite od regionot.

Pro Biznis bank go menuva imetovo Pro Kredit Banka

Narodnata banka na Republika Makedonija vo

po~etokot na septemvri izdade soglasnost za

izmena na imeto na novata banka za mikrokredi-

tiraweod ProBiznis vo ProKredit bank. Akci-

onerite na Bankata na vondrednoto generalno

Sobranie na akcioneri ja odobrile promenata

na imeto so obrazloènie deka na toj na~in ]e

se unificira nivnata mreà od 10 specijalizi-

rani banki za mikrofinansirawe niz Jugoisto~-

na Evropa pod edno isto ime i logo.

KRATKI VESTI

MY

KC

MY

KC

BULLETIN 71

7-8

/2

00

3

BILTEN

ProKredit bank oficijalno po~na da raboti vo

Makedonija vo po~etokot na juli godinava. Brza-

ta i ednostavnata procedura za dobivawe na

kredit i relativno povolnite uslovi na kredi-

tirawe se glavnite pri~ini za uspe[niot start

na Bankata koja se o~ekuva da go "razmrda" ma-

kedonskiot bankarski sistem.

Od Strumi~kiot regionizvezeni nad 40.000 toni

zemjodelski proizvodi

Spored prvi~nite podatoci, od po~etokot na

otkupno-izvoznata sezona, odnosno od 1 april

pa do sredinata na Septemvri, preku carinski-

ot terminal vo Strumica na stranskite pazari

se izvezeni nad 40.000 toni gradinarski proiz-

vodi. Spored podatocite od podra~nata edini-

ca na Ministerstvoto za zemjodelstvo [umars-

tvo i vodostopanstvo, najgolem izvoz od 13.100

toni e registriran kaj lubenicite, a sleduvaat

zelkata so 7.400 toni, domatite 7.300, krasta-

vicite 6.800, piperkata 2.300 toni i ne[to po-

mali koli~estva na kompiri i grozje. Spored

procenkite, izvozot na zemjodelski proizvodi

najverojatno e dvojno pogolem, pred se bidej]i

vo podra~nata edinica na resornoto Minister-

stvo nema podatoci za otkup realiziran preku

pazarot na golemo, a pomali koli~estva se izve-

zeni i preku drugite terminali vo zemjata. Naj-

golem del od izvozot e realiziran vo republi-

kite od porane[nata SFRJ: Bosna i Hercegovi-

na, Hrvatska, Srbija i Crna Gora, ne[to pomal-

ku vo Slovenija, kako i vo Grcija, Romanija,

^e[ka, Bugarija, Albanija i vo Belorusija.

CM

YK

CM

YK

BULLETIN72

MIN

IST

RY

OF

FIN

AN

CE

MI

NI

ST

ER

ST

VO

ZA

FI

NA

NS

II

BILTEN

RASTOT VO EVROPA IAMERIKA - @ELKATA I ZAJAKOTSlabiot evropski rast, ne e razo~aruvawe samo za Evropa bidej]ipostojaniot jaz vo rastot me\u SAD i pogolemiot del od svetot bimoèl da bide problem za celata globalna ekonomija

Kon krajot na 1990-te godini "Ekono

mist" ja opi[uva[e amerikanskata

ekonomija kako zajak, dodeka ekonomi-

ite od evrooblasta pretstavuvaa èlka.

Smetavme deka amerikanskoto brzo tempo na

rast e prekumerno poradi golemiot ekonom-

ski i finansiski "balon". Koga "balonot"

pukna, o~ekuvavme amerikanskata ekonomija

naglo da zabavi, dodeka evropskata èlka

koja poleka se vle~e[e i za ~ija ekonomija

se ~ine[e deka e relativno slobodna od fi-

nansiskite neramnoteì koi se natrupaa vo

SAD, ]e zapo~ne da vle~e nanapred. I navis-

tina, amerikanskata ekonomija naglo se za-

bavi, a evrooblasta navistina kratko vreme

zabeleà pobrz rast vo 2001 godina, no ot-

toga[, zajakot povtorno dojde vo vodstvo.

Slabiot evropski rast, pritoa, ne e razo~a-

ruvawe samo za Evropa bidej]i postojaniot

jaz vo rastot me\u SAD i pogolemiot del od

svetot bi moèl da bide problem za celata

globalna ekonomija.

Ovaa godina, jazot vo stapkite na rast me\u SAD

i evrooblasta u[te pove]e se pro[iri. Germa-

nija, Italija i Holandija se nao\aat vo recesi-

ja, dodeka proizvodstvoto vo evrooblasta kako

celina, stagnira[e vo vtoriot kvartal. Navis-

tina, evrooblasta sega izgleda u[te "pobole`-

livo" od Japonija, kade [to godi[niot porast

na BDP iznesuva[e 2,3% vo vtoriot kvartal.

Sepak, pove]eto prognozeri sé u[te o~ekuvaat

japonskata ekonomija da porasne za pomalku od

1,5% vo tekot na slednive nekolku godini. Spo-

red toa, SAD i ponatamu se glaven dvigatel na

svetskata ekonomija, iako i amerikanskata eko-

nomija ne e vo najdobra sostojba. Golem del od

nejziniot porast od 2,4% vo vtoriot kvartal e

rezultat na nagloto zgolemuvawe na rashodite

za odbrana za vreme na vojnata so Irak, dodeka

vrabotenosta prodolì da se namaluva. Od dru-

ga strana, neodamne[noto namaluvawe na dano-

cite sigurno ]e go pottikne rastot vo vtorata

polovina od ovaa godina, poradi [to golem del

od prognozerite o~ekuvaat, vo tekot na sledni-

te nekolku godini, amerikanskata ekonomija da

gi nadmine ekonomiite vo evro zonata i vo Ja-

ponija.

So ogled na faktot deka "balonot" sozdade po-

malku “vi[oci” vo Evropa otkolku vo SAD (kako

na primer, prezadolènosta na doma]instvata),

pobavniot rast vo evro zonata sekako e iznena-

MY

KC

MY

KC

BULLETIN 73

7-8

/2

00

3

BILTEN

Cenovni razliki vo Evropa - ednavaluta, no mnogu ceni

{i[e viski ~ini re~isi 80% pove]e vo Amster-

dam otkolku vo Rim. Sepak, Italijancite treba darazmislat pred da po~nat da slavat: paket~e "Nu-rofen" za ublaùvawe na mamurlukot e 70% poska-

po otkolku vo Amsterdam.

Edna od osnovnite celi pri sozdavaweto na evroto

vo 1999 godina be[e pottiknuvawe na cenovnatakonvergencija, olesnuvaj]i ja na toj na~in spored-bata na cenite vo razli~ni zemji. [to se odnesuva

do Internetot, (drug instrument za voedna~uvawena cenite), faktite ne se sekoga[ vo soglasnost so

o~ekuvawata. Iako cenovnite razliki se namalijavo prvite tri godini od voveduvaweto na evroto,godi[nata anketa na Dresdner Kleinwort Wasserstein(DKW) utvrdi deka vo poslednite dve godini kon-vergencija re~isi ne postoi.

Vo anketata, so koja se opfateni [este najgolemizemji vo evro zonata, koristeni se za[titeni(brendirani) proizvodi, so cel da se ovozmoàt

sporedbi me\u sli~ni proizvodi se. Taka, tro[o-cite za vkupnata potro[uva~ka ko[nica se naj-

niski vo Madrid, 10% pomalku vo sporedba so Pa-riz, najskapiot grad. Poedine~nite ceni se razli-kuvaat mnogu pove]e. Pelenite "Pampers" ~inat

56% pove]e vo Brisel otkolku vo Frankfurt. Edenbilet za kino ~ini 170% pove]e vo Brisel otkol-

ku vo Madrid. Od druga strana, dokolku sakate dakupite "Levis" xins, va[eto mesto e Brisel, kadeovoj proizvod e 43% poevtin vo odnos na Pariz.

Kupuvawe naokolu

Najgolemi cenovni razliki se prisutni kaj uslugi-

te. Elektronskite stoki, kako [to se na primer

peglite i televizorite, lesno se prenesuvaatpreku granica pa ottuka istite imaat i najmal

raspon vo cenite. Evroto treba da ja pottiknekonvergencija na cenite ne tolku poradi toa [topotro[uva~ite kupuvaat preku granica, tuku bi-

dej]i pogolemata transparentnost vo cenite gipottiknuva trgovcite na golemo da ja iskoristat

prednosta na cenovnite razliki.

Se postavuva pra[aweto, zo[to cenite tolku

mnogu variraat? Postojat barem tri pri~ini za

toa: 1/ razli~nite dano~ni stapki, posebno za al-

koholot; 2/ razli~nite nacionalni vkusovi (na

primer, vodata vo [i[iwa pretstavuva osnoven

proizvod vo nekoi zemji, dodeka luksuz vo drugi);

i 3/ razliki vo pazarnata struktura. Golema pre~-

ka pretstavuva i nepostoeweto na golemi pan-

evropski trgovci na golemo ili malo, kako [to e

slu~ajot so "Wal-Mart" vo SAD. Spored Leo Dojl,

ekonomist vo DKW, disperzijata na ceni vo ram-

kite na evro zonata sîu[te e re~isi dvapati pogo-

lema vo sporedba so SAD. Ottuka, logi~en e zak-

lu~okot deka sîu[te postoi golem prostor za po-

natamo[na konvergencija na cenite na stokite -

[to od svoja strana, implicira razli~ni stapki

na inflacija vo razli~ni zemji.

Blagodarenie na porastot na evroto, DKW isto

taka, otkri deka cenite vo London, vo prosek, ne

se ve]e povisoki vo odnos na evro zonata. Vo

2000-ta godina, London be[e re~isi 20% poskap

od prosekot vo evro zonata. Britancite pla]aat

premnogu za alkoholnite pijalaci i cigarite, no

nivnata zemja e mnogu poevtina za knigi i dezodo-

ransi. Moèbi, toa e edna od pri~inite poradi

koja mnogu od niv iskaùvaat prezir kon pomisla-

ta za priklu~uvawe kon evroto.

Kupuvawe naokolu

(Razliki vo cenite vo zemjite na evro zonata %)*

0 25 50 75 100 125 150 175

Bilet za kino

Voda vo [i[iwa

Kafe vo kafeterija

Mleko, polumasno

Xins, "Levis" 501

"Nurofen"

Peleni "Pampers"

Diskovi so muzika

"Big Mek"

DVD pleer

Kompjuterski igri

Pegla

*Razlikite me\u najvisokite i najniskite ceni kako % od najniskata cena

Izvor: Dresdner Kleinwort Wasserstein

Razliki vo cenite* vo zemjite vo evro zonata, %

CM

YK

CM

YK

BULLETIN74

MIN

IST

RY

OF

FIN

AN

CE

MI

NI

ST

ER

ST

VO

ZA

FI

NA

NS

II

BILTEN

duva~ki. Edno od objasnuvawata e deka spored-

bite vo rastot se naru[eni od zabrzaniot pri-

rast na naselenieto vo SAD. Vo tekot na pos-

lednite tri godini, BDP po ìtel vo evro zona-

ta se zgolemuva[e so potpolno istata dinami-

ka kako i vo SAD. Sepak, toa ne e dovolno dobro.

Po pukaweto na "balonot" vo SAD, ekonomiite

od evro zonata treba[e da rastat so pobrzo

tempo.

Spored tvrdewata na mnogu komentatori,

pri~inite za neuspehot treba da se baraat vo

strukturnite rigidnosti, kako [to se nef-

leksibilnite pazari na rabotna sila i viso-

kite dano~ni stapki. Me\utoa, ima mnogu po-

va`ni pri~ini zo[to ekonomiite vo evro zo-

nata izgledaa pomalku robusni vo sporedba

so amerikanskata ekonomija vo tekot na pos-

lednite nekolku godini. SAD uìvaa mnogu

pove]e monetarni i fiskalni stimulacii ot-

kolku evro zonata, kade fiskalnata politika

be[e ograni~ena od paktot za stabilnost i

rast. Vtoro, iako pobaruva~kata na potro[u-

va~ki krediti be[e poskromna vo evro zona-

ta, pobaruva~kata na krediti od strana na

korporaciite i investiciskata treska vo

docnite devedesetti bea pogolemi otkolku

vo Amerika, [to sega go popre~uva rastot.

Ranliv zajak

Kako rezultat na seto ova, svetskata ekono-

mija sî u[te premnogu se potpira na SAD.

Spored presmetkite na Morgan Stanley, po~-

nuvaj]i od 1995 godina, SAD opfa]aat preku

tri pettini od globalniot rast. Vakvata sos-

tojba ne e odr`liva. Pove]eto ekonomisti

o~ekuvaat, vo tekot na slednite nekolku go-

dini, BDP na SAD da se zgolemi za 3,5-4%.

Me\utoa, toa bi zna~elo deka za[tedite na

doma]instvata ostanuvaat mali, a dolgovite

na potro[uva~ite prodolùvaat rastat so za-

griùva~ka dinamika, nataloùvaj]i golemi

problemi za vo idnina. Ogromnite monetarni

i fiskalni stimuli koi dosega ja poddrùvaa

pobaruva~kata, ne moè da se povtorat. Zgo-

ra na toa, da pretpostavime deka amerikans-

kata ekonomija naglo ]e se oporavi, a drugite

ekonomii ]e ostanat ekonomski neaktivni. Vo

toj slu~aj, i onaka golemiot deficit na te-

kovnata smetka na SAD dopolnitelno ]e se

pro[iri so narasnatiot uvoz, nataloùvaj]i

nov problem.

Deficitot na tekovnata smetka ve]e iznesu-

va 5% od BDP i spored istorijata, defici-

tite so ovaa golemina obi~no se prosledeni

so golem pad na valutata. Padot na dolarot

moè da go spre~i rastot vo Evropa i Japoni-

ja, kako i da izvr[i pritisok vrz prinosot od

obvrznici vo Amerika - i hipotekarnite

stapki - bidej]i strancite baraat pogolemi

premii za rizik. Spored drugi tvrdewa, de-

ficitot na tekovnata smetka na SAD ne e va-

èn; toj ednostavno ja izrazuva èlbata na

stranskite investitori da investiraat vo

amerikanski imoti i sredstva. Me\utoa, UBS

procenuva deka pove]e od polovina od defi-

citot na tekovnata smetka na Amerika vo

trite meseci do juni be[e finansiran so ku-

puvawe na amerikanski hartii od vrednost od

strana na stranski centralni banki. "Qubov-

RASTOT VO EVROPA I AMERIKA - @ELKATA I ZAJAKOT

Svetskata ekonomija bi bila mnogu pozdra-va dokolku Evropa i Japonija otstranat

del od pritisocite od SAD sledej]ipolabavi monetarni i fiskalni politiki,zaedno so strukturni reformi kako bi go

pottiknale nivniot rast. Od druga strana,SAD bi bile pozdravi dokolku nekolkugodini rastat so pozabaveno tempo vo

odnos na nivniot potencijal

MY

KC

MY

KC

BULLETIN 75

7-8

/2

00

3

BILTEN

nata afera" na privatnite investitori so

dolarot ve]e izblede.

Svetskata ekonomija bi bila mnogu pozdrava

dokolku Evropa i Japonija otstranat del od

pritisocite od SAD sledej]i polabavi mone-

tarni i fiskalni politiki, zaedno so struk-

turni reformi kako bi go pottiknale nivni-

ot rast. Od druga strana, SAD bi bile poz-

dravi dokolku nekolku godini rastat so poza-

baveno tempo vo odnos na nivniot potencijal,

ovozmoùvaj]i im na doma]instvata vramno-

teùvawe na nivnite finansii.

Vo otsustvo na poramnomerna raspredelba na

rastot, i zajakot i èlkata rizikuvaat da bi-

dat pregazeni vo nesre]en slu~aj.

Prezemeno od “The Economist”,August 16th, 2003

CM

YK

CM

YK

BULLETIN76

MIN

IST

RY

OF

FIN

AN

CE

MI

NI

ST

ER

ST

VO

ZA

FI

NA

NS

II

BILTEN

INFLACIJATA I EKONOMSKI-OT RAST – SLUÂJOTNA MAKEDONIJAPoa\aj]i od konkretnite sostojbi vo makedonskata ekonomija, najso-odveten fiskalno-monetaren miks za Republika Makedonija bi bil:cvrsta fiskalna politika i ne[to poekspanzivna monetarna politi-ka (Tight fiscal – loose monetary policy), se razbira, vo ramkite natargetirana godi[na stapka na inflacija pome\u 6 i 7%

1. Voved

Otvoraweto na procesot na tranzici-

ja gi soo~i porane[nite socijalisti~-ki zemji so seriozni ekonomski prob-lemi i predizvici. Te[kiot pat na

ekonomskite reformi pretpostavuva-[e paralelno angaìrawe vo nekolku

kompleksni sferi na ekonomskata ak-tivnost: makroekonomska stabiliza-

cija, liberalizacija na cenite na sto-kite, uslugite, faktorite na proiz-vodstvo i na nadvore[no-trgovskata

razmena, privatizacija i restruktui-rawe na pretprijatijata i na bankite,

redefinirawe na ekonomskite funk-cii na dràvata itn. Radikalnosta naprezemenite ekonomski reformi vo

po~etokot predizvika vistinski“tranzicionen [ok” ~ij globalen

efekt be[e [estogodi[na serija nanegativni stapki na rast na bruto do-ma[niot proizvod (BDP) na zemjite vo

tranzicija vo celina.

Akademik Taki Fitie redoven profesor naEkonomskiot fakultet

vo Skopje. Roden e na7.11.1950 godina voKru[evo. Ekonomski

fakultet zavr[uva voSkopje vo 1973 godina.

Magistriral vo 1980godina, a doktoriral vo

1983 godina na Eko-nomskiot fakultet vo

Skopje. Obavil studiskiprestoi vo Italija, Ger-manija i Polska. Vo pe-

riodot 1996-1998 godi-na e Minister za finan-sii na Republika Make-donija. Podra~je na nau-~en interes: ekonomija,

ekonomski rast i razvoj,dràvna regulacija,

me\unarodno dvièwe nakapitalot, pretpriem-

ni[tvo. Avtor e napreku stotina stru~ni inau~ni trudovi objavenivo zemjata i stranstvo.

Avtor i koavtor e na 12knigi od koi pozna~ajnise: “Transnacionalnite

kompanii i izvozot nakapital”, “Sovremeniot

kapitalizam”, “Pretpri-emni[tvoto i pretpr-

iemni~kiot menaxment”,“Ekonomija - mikro-

ekonomski pristap” i“Ekonomija - makro-

ekonomski pristap”.Taki Fiti od neodamna

e izbran za redoven ~lenna MANU.

Vo periodot po 1996 godina, zemjite vo tranzici-

ja vo celina po~naa da realiziraat pozitivni

stapki na rast na BDP. Takvata tendencija se

odrùva do dene[ni dni – isklu~ok pravi samo

1998 godina koga prose~nata realna stapka na

rast na BDP za zemjite vo tranzicija vo celina

iznesuva[e –1,0%. Me\utoa, i pokraj vakvite fak-

ti, kumulativniot efekt na relativno dolgata se-

rija na negativni stapki na rast na BDP na zemji-

te vo tranzicija vo celina (1990 –1995 godina)

pridonese na krajot na 2001 godina, procenetoto

nivo na realniot BDP da bide ponisko od ona vo

1989 godina, duri vo 20 od vkupno 27 zemji vo

tranzicija.1

Vo vakva konstelacija na nastanite, kompleksni-

te pra[awa na ekonomskiot rast ostanuvaat pri-

oritetna preokupacija na sovremenata makroeko-

nomska nauka. Vo ovoj kontekst zna~ajno i aktuel-

no e i pra[aweto za soodnosite pome\u inflaci-

jata i realniot autput (realniot porast na BDP)

na ekonomiite.

* Mislewata izrazeni vo ovoj tekst se na avtorot i ne mora vo celost da gi prestavuvaat stavovite na ministerstvoto za finansii

1) Realniot BDP na krajot na 2001 godina, vo odnos na realniot BDP na krajot na 1989 godina, be[e povisoko vo slednive zemji vo

tranzicija: ê[kata Republika (106), Ungarija (112), Polska (129), Slova~kata Republika (110), Slovenija (121), Albanija (116)

i Uzbekistan (105) - Vidi: EBRD (2002). Transition report, London, p. 58

Prose~ni realni stapki na rast na BDP vo zemjite vo tranzicija

God 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Porast

na -3.3 -8.1 -11 -6.9 -6.1 -0.2 0.1 2.3 -1.0 3.0 5.5 4.2 3.4

BDP

Izvor: EBRD (2002) Transition report 2002, London, p. 58.

MY

KC

MY

KC

BULLETIN 77

7-8

/2

00

3

BILTEN

Visokata cenovna stabilnost 2

– va`na pretpostavka zadinami~en i oddr`liv rast

Vo sovremenata makroekonomska nauka postoi vi-sok stepen na soglasnost deka niskata, ednoci-

frena stapka na inflacija e va`na pretpostavkaza dinami~en i odr`liv ekonomski rast. Ovaa za-

konitost denes moè da se potvrdi i so bogatastatisti~ka evidencija na slu~ajot na najgolemi-ot broj na razvieni zemji, zemji vo razvoj i zemji

vo tranzicija. Me\utoa, i pokraj toa, pra[awetoza optimalnata stapka na inflacija (optimalna

od aspekt na nejzinata korelacija so stapkite narast na BDP), osobeno koga se vo pra[awe zemjitevo razvoj i zemjite vo tranzicija, e pokompleksno,

otkolku [to toa se ~ini na prv pogled. Imeno, ed-nocifrenata stapka na inflacija pretpostavuva

margini na stapkata na inflacija na godi[no ni-vo pome\u 1% i 9%.

Za ekonomski visokorazvienite zemji, dilemite

okolu optimalnata stapka na inflacija se svedu-vaat na pra[aweto: dali da se odi na nulta stap-

ka na inflacija ili pak na stapka od 2% do 3% nagodi[no nivo? Pritoa, debatite okolu ova pra[a-we se odvivaat vo ramkite na brojni ekonomski

koncepcii koi gi objasnuvaat tro[ocite i pred-nostite od inflacijata. (Blanchard, Cohen 2002,p.517–523). Semjuelson istaknuva deka ponoviteispituvawa za SAD potvrduvaat deka targetira-weto na nulta inflacija bi ja soo~ilo amerikans-

kata ekonomija so neefikasno koristewe na resur-site i bi predizvikalo namaluvawe na autputot i

na vrabotenosta za 1 do 3 procenti. (Samuelson, &Nordhaus 2001, p. 691). Denes, vo teorijata pre-ovladuva misleweto za stapka na inflacija od 2%

do 3%, nasproti zastapuvaweto za nulta stapka nainflacija, a vo praktikata najgolemiot broj cen-

tralni banki na zemjite ~lenki na OECD isto ta-ka nastojuvaat da odràt stapka na inflacija po-me\u 2% i 4%.

Koga stanuva zbor za zemjite vo razvoj i za zemjite votranzicija, vo koi po pravilo egzistiraat neisko-

risteni resursi, vo ekonomskata nauka dominiramisleweto deka ne[to povisoki stapki na inflaci-ja (od 5% do 10%), me\utoa povtorno vo zonata na ed-

nocifrena inflacija, se najoptimalni za postignu-vawe na dinami~en i odr`liv ekonomski rast. Vak-

viot stav svojata geneza ja vle~e u[te od Kejnzovoto

ekonomsko u~ewe. Kejnz zastapuva[e podgrevawe na

agregatnata pobaruva~ka i toa kako so merkite i in-strumentite na fiskalnata, taka i so merkite i in-strumentite i na monetarnata politika. Toj duri

misle[e deka monetarnata ekspanzija vo uslovi naegzistencija na neiskoristeni resursi ednostavno

ne moè da ima silno vlijanie vrz op[toto nivo nacenite (inflacijata). ”Verojatno e deka op[toto ni-vo na cenite nema mnogu da porasne ako autputot ras-

te, se dotoga[ dodeka postojat efektivno nevrabo-teni raspolo`livi resursi od sekakov vid” (Keynes1997, p. 300). Interesno e deka novata kejnzijanskaekonomija koja vo periodot po 1990-te godini ja do-ìvuva svojata vtora mladost, ja reafirma ovaa

misla na Kejnz, tvrdej]i deka upravuvaweto so agre-gatnata pobaruva~ka preku merkite i instrumentite

na fiskalnata i monetarnata politika e klu~no zasekoja nacionalna ekonomija. (Tobin 1998; Blanchardet Cohen 2002, p. 587; Stiglitz 2000, p. 567). Argumen-

tacijata za vakvoto gledi[te novite kejnzijanci jazasiluvaat so fenomenot na t.n. histereza (Hystere-sis). Terminot ozna~uva sostojbi koga povremenite(kratkoro~ni ili incidentni) [okovi na globalna-ta pobaruva~ka predizvikuvaat zna~ajni naru[uvawa

na ramnoteàta na ekonomijata na dolg rok, odnosno

2) Ovde ]e potsetime na faktot deka poimite cenovna i makroekonomska stabilnost ne se identi~ni i ne treba da se poistovetu-

vaat. Poimot makroekonomska stabilnost e po[irok i pokompleksen – toj pretpostavuva visoka cenovna stabilnost, odr`liv

vnatre[en i nadvore[en dolg i sposobnost za brzo sovladuvawe na recesiite, odnosno ekspanziite vo ramkite na cikli~niot

razvoj na ekonomijata. Vo ovaa smisla makroekonomskata stabilnost e preduslov za zadovolitelna vrabotenost i oddr`liv eko-

nomski rast. (Vidi: The East Asian Miracle, World Bank, 1993, p. 105).

CM

YK

CM

YK

BULLETIN78

MIN

IST

RY

OF

FIN

AN

CE

MI

NI

ST

ER

ST

VO

ZA

FI

NA

NS

II

BILTEN

imaat silno vlijanie vrz autputot i vrabotenosta na

dolg rok. (Mankiw 2003, p. 370-371). Ovoj koncept po-sebno gi objasnuva pri~inite za perzistentnosta nanevrabotenosta vo sovremenite ekonomii. (Phelps,1993, p. 379). Denes mnogu ekonomisti tvrdat dekadvojno povisokata prirodna stapka na nevrabotenost

vo zemjite ~lenki na EU (10%), nasproti prirodnatastapka na nevrabotenost od 5% vo SAD, e samo pos-ledica na silnata recesija [to ja predizvika prvi-

ot naften [ok vo 1973/1974 godina i na neadekvat-noto upravuvawe so agregatnata pobaruva~ka.

Ispituvawata na ekspertite na MMF (vo analizatase opfateni 136 zemji) potvrdija deka zemjite vorazvoj so godi[no nivo na inflacija pome\u 5% i10% se pokaàa sposobni da realiziraat i odrù-vaat visoki stapki na ekonomski rast – od 5% do10% na godi[no nivo (FMI 1996). Vakvata konsta-tacija ja potvrduvaat i ponovite studii na MMF –

tie duri pokaùvaat deka pragot od koj negativno-to dejstvo na inflacijata po~nuva da go zabavuvarastot na GDP vo zemjite vo razvoj se poka~uva na11% do 12%. (Bogoev 2001, str. 32). NobelovecotStiglitc, vo vrska so ova pra[awe, konstatira:“Najuspe[nite zemji, kako Polska, go ignoriraapritisokot na MMF odrùvaj]i ja inflacijata naokolu 20% vo kriti~nite godini na prilagoduva-weto. Zvezdite-u~enici na MMF, kako ê[kata Re-publika, koja ja smali inflacijata nadolu do 2 pro-centi, ja soo~i nejzinata ekonomija so stagnacija.Postojat nekoi dobri rezoni da se veruva deka pre-kumernata posvetenost na borbata protiv infla-cijata moè da go obeshrabri ekonomskiot rast...”(Stiglitz 2002, p. 156). Vakvi gledi[ta za soodnosotme\u inflacijata i ekonomskiot rast vo zemjite vorazvoj i vo zemjite vo tranzicija zastapuvaat imnogu drugi poznati ekonomisti: profesoriteStenli Fi[er, Robert Baro, Dornbu[ itn.

INFLACIJATA I EKONOMSKIOT RAST – SLUÂJOT NA MAKEDONIJA

Izvor: EBRD (2002) Transition report, London, p. 58 –60.

Stapki na inflacija i stapki na rast na GDP vo odbrani zemji vo tranzicija

Godina 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

GDP -1.2 -11.6 -0.5 0.1 2.2 5.9 4.3 -0.8 -1.0 0.5 3.3 3.3 2.5

Inflacija 9.7 52.0 11.1 20.8 9.9 9.1 8.8 8.5 10.7 2.1 3.9 4.7 2.3

Republika ê[ka

Ungarija

Godina 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

GDP -3.5 -11.9 -3.1 -0.6 2.9 1.5 1.3 4.6 4.9 4.2 5.2 3.8 4.0

Inflacija 28.9 35.0 23.0 22.5 18.8 28.2 23.6 18.3 14.3 10.0 9.8 9.2 4.9

Polska

Godina 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

GDP -11.6 -7.0 2.6 3.8 5.2 7.0 6.0 6.8 4.8 4.1 4.0 1.0 1.0

Inflacija 586 70.3 43.0 35.3 32.2 27.8 19.9 14.9 11.8 7.3 10.1 5.5 2.1

Slovenija

Godina 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

GDP -4.7 -8.9 -5.5 2.8 6.3 4.1 3.5 4.6 3.8 5.2 4.6 3.0 2.7

Inflacija 550 117 207 32.9 21.0 13.5 9.9 8.4 7.9 6.1 8.9 8.4 7.4

MY

KC

MY

KC

BULLETIN 79

7-8

/2

00

3

BILTEN

O~evidno, dvete osnovni zakonitosti koi pret-

hodno gi notiravme, se potvrduvaat i na zemjitevo tranzicija. Imeno, od edna strana, vo zemjitevo tranzicija periodite na mnogu visoki stapki

na inflacija koincidiraat so negativni stapkina rast na nivniot bruto doma[en proizvod, a od

druga strana zemjite vo tranzicija koi odrùvalepovisoki, no vo osnova, ednocifreni stapki nainflacija, postignale povisoki stapki na ekonom-

ski rast.

Vnimatelniot ~itatel sigurno ]e zabeleì deka

gledi[tata za upravuvaweto so agregatnata poba-ruva~ka i za soodnosite pome\u stapkata na inf-lacija i stapkata na ekonomski rast, koi vo zna-

~ajna mera doa\aat od taborot na novite kejnzijan-ci, nemaat mnogu zaedni~ko so starite gledi[ta

za korisnosta od inflatorno finansirawe na eko-nomskiot rast koi se zastapuvaa za visoki buxet-ski deficiti i za visoki dvocifreni stapki na

inflacija.

Upravuvaweto so agregatnatapobaruva~ka vo makedonskataekonomija

- Dijagnoza na sostojbata

Zo[to Makedonija po uspe[niot dezinflacionen na-por (1993 –1995 godina) odrùva[e vonredno niskistapki na inflacija, navleguvaj]i vo odredeni godi-ni duri i vo zona na negativni stapki na inflacija,vo slu~aj koga ekonomskata teorija, a i praktikata naoddelni zemji vo tranzicija, potvrduvaat deka pre-terano niskata inflacija ima kontraktivno dejst-vo vrz stapkite na ekonomskiot rast?

Makedonija e zemja so evidentni platno-bilansnite[kotii, poradi [to nu`no e upatena na sora-botka i na finansiski aran`mani so MMF i Svet-skata banka. Vo periodot od 1992 godina do de-nes, klu~nite elementi na fiskalnata i monetar-nata politika bea dogovarani, pa duri i naloù-vani, od strana na MMF. Dvete politiki bea kraj-no restriktivni i prosledeni so politika na do-

hod – ograni~uvawe na porastot na platite vo jav-niot sektor. Seto toa se slu~uva[e vo uslovi ko-ga makedonskata ekonomija funkcionira[e dale-ku pod svojot potencijalen bruto doma[en proiz-vod. MMF naloùva[e krajno niski stapki na in-flacija, bidej]i toa e edna od klu~nite politikina Fondot, a vo slu~ajot na Makedonija, najvero-jatno i poradi zagriènosta deka vo zemja koja[-to pominala niz faza na vonredno visoka stapkana inflacija (re~isi 1700% na godi[no nivo vo1992 godina) inflacionite o~ekuvawa moàt les-no da prorabotat. Restriktivnosta na buxetskatapolitika vo Makedonija dopolnitelno be[e zaos-truvana i so depozitot na Buxetot koj sekoja godi-na se izdvojuva[e na posebna smetka na NBM kako“forma na podr[ka na monetarnata od strana nafiskalnata politika”, a koj sluè[e za kupuvawena vi[okot na devizi na devizniot pazar, bez pri-toa, da se zgolemi primarnata emisija na pari.Makedonija denes ima niska inflacija, niski bu-xetski deficiti, vonredno visoki kamatni stap-ki, visoka nevrabotenost i niski stapki na eko-nomski rast. Makedonija dojde do sostojba koja voopredelena mera koincidira so slednive konsta-tacii na nobelovecot Stiglic: “MMF e osobenozagrièn za inflacijata. ... Terminot makro upa-tuva na agregatnoto odnesuvawe, na dvete nivoana rastot, nevrabotenosta i inflacijata, i zem-jata moè da ima niska inflacija i visoka nevra-botenost, no ne i rast“. (Stiglitz 2002, p. 27). Po-natamu, Stiglic istaknuva deka inflacijata ne ecel sama za sebe i deka MMF ~esto pravi konfu-zija okolu celite, zaboravaj]i [to fakti~ki tre-ba da ne zagriùva. “Zemja kako Argentina moè daima “A” nivo (od aspekt na logikata na rangirawena MMF – T. F.), duri i ako so godini ima dvoci-frena stapka na nevrabotenost, a se ~ini deka bu-xetot dolgo vreme e izbalansiran i deka infla-cijata e pod kontrola”. (Stiglitz 2002, p. 27).

Vo te[kite pregovori so MMF, ukaùvawata od

strana na zemjite “klienti” deka stabilizacioni-te politiki [to gi sproveduva Fondot se premno-

gu restriktivni, deka vo uslovi na slaba ekonom-ska aktivnost tie ~esto se i kontraproduktivnibidej]i go zadu[uvaat rastot, re~isi i ne se uva-

Vo vakva konstelacija na nastanite, kom-pleksnite pra[awa na ekonomskiot rastostanuvaat prioritetna preokupacija nasovremenata makroekonomska nauka. Vo ovojkontekst zna~ajno i aktuelno e i pra[awetoza soodnosite pome\u inflacijata i realni-ot autput (realniot porast na BDP) naekonomiite

Vo sovremenata makroekonomska naukapostoi visok stepen na soglasnost deka

niskata, ednocifrena stapka na inflacijae bitna pretpostavka za dinami~en i

odr`liv ekonomski rast. Ovaa zakonitostdenes moè da se potvrdi i so bogata

statisti~ka evidencija na slu~ajot nanajgolemiot broj na razvieni zemji, zemji

vo razvoj i zemji vo tranzicija

CM

YK

CM

YK

BULLETIN80

MIN

IST

RY

OF

FIN

AN

CE

MI

NI

ST

ER

ST

VO

ZA

FI

NA

NS

II

BILTEN

ùvani. Odgovorot na MMF e deka toa se `rtvi i

napori [to moraat da se napravat sega, za vo id-nina (na dolg rok) zemjite da imaat odr`livistapki na rast. Za vakviot stav MMF, se razbira,

ima silna potkrepa vo makroekonomskite koncep-ciite od neoliberalna proviniencija.

Seto ova pokaùva deka makedonskata ekonomijamnogu ~esto e vo tipi~na “kejnzijanska zamka”, vozamkata na niska agregatna pobaruva~ka, koja[toima za rezultat vonredno nizok realen autput (ni-zok porast na BDP) i enormno visoka nevrabote-nost. Zbidnuvawata vo makedonskata ekonomija voposlednive dve godini ja potvrduvaat vakvatakonstatacija. Imeno, spored podatocite na NBM(NBM, 2003, str. 24, 32, 42), 2002 godina make-donskata ekonomija ja zavr[i so realen porast nabruto doma[niot proizvod od 0,7%, so prose~nagodi[na stapka na inflacija od 1,8% i so povi-soka stapka na nevrabotenost vo odnos na pret-hodnata godina (31,9% vo 2002, nasproti 30,5%vo 2001 godina). Brojkite i faktite se vakvi itie zna~ajno otstapuvaat od revidiranite pro-cenki na MMF koj predviduva[e (i dozvoluva[e)stapka na inflacija od 3,5% i realen porast naBDP od 2,5%. Vo tekovnava godina, pak, dinami-kata na porast na buxetskata potro[uva~ka (nadozvolenata i dogovorena potro[uva~ka so MMF)e poniska, zatoa [to nadle`nite vladini resorine uspeaja da go zabrzaat procesot na aktivirawena buxetskite kapitalni transferi, [to vo uslo-vi na zabavena ekonomska aktivnost e kontrapro-duktivna politika.

Kolkava stapka na inflacija zamakedonskata ekonomija?

Sostojbite vo makedonskata ekonomija ne ubeduva-at deka e stignato vremeto Vladata, vo pregovo-rite so MMF i Svetskata banka, da go otvori pra-[aweto za pofleksibilno upravuvawe so agregat-nata pobaruva~ka, a vo funkcija na zgolemuvawena realnite faktori (proizvodstvoto i vrabote-nosta) na kus rok. Vo ovoj moment, koga niskitestapki na inflacija se fakt za Makedonija (voposlednive sedum-osum godini), koga koordinaci-jata na fiskalnata i monetarnata politika vo os-nova dobro funkcionira i koga stravuvaweto odprorabotuvawe na inflatornite o~ekuvawa e zna-~ajno relativizirano, mislime deka so soodveten

fiskalno-monetaren miks, Makedonija treba daodi na stapki na inflacija pome\u 6 do 7%. Isto-vremeno, vo pregovorite so MMF treba da se ot-vori pra[aweto za tolerirawe na otstapuvawe nakursot na denarot od osnovniot paritet vo iznosod +/- 5% za da moè ekonomijata polesno da rea-gira i da se akomodira na [okovite na stranatana agregatnata pobaruva~ka i agregatnata ponuda.

Se razbira, nie sme svesni za faktot deka povi-sokata stapka na inflacija ne moè da go supsti-tuira zna~eweto na realnite faktori, vo prv red,zna~eweto na restruktuiraweto na pretprijatija-ta, inicijativnosta i kvalitetetot na pretprie-ma~kite i menaxerskite strukturi, izgotvuvawe-to na kvalitetni investicioni proekti itn. No,ne smee da se potceni i faktot deka opredelenozaìvuvawe na agregatnata pobaruva~ka moè dapridonese za porast na optimizmot vo ekonomija-ta, na motivacijata za investirawe, na o~ekuva-wata za povisoki profiti (ova ne e i nerealno,bidej]i na kus rok, cenite na surovinite i plati-te se rigidni) i za porast na proizvodstvoto ivrabotenosta. (McConnell & Brue 1996, p. 244).

Kakov fiskalno-monetarenmiks za Makedonija?

Makedonija treba da bide osobeno pretpazliva voizborot na fiskalno-monetarniot miks [to trebavo idnina da se implementira, a so ogled na real-nite sostojbi i tendencii vo ekonomijata i so og-led na kvalitativno razli~nite efekti na kus idolg rok na osnovnite stabilizacioni makroeko-nomski politiki - fiskalnata i monetarnata.

Za da gi objasnime razli~nite efekti od stimuli-raweto na ekonomijata so merkite na fiskalnata,odnosno monetarnata politika, ]e potsetime de-ka agregatnata pobaruva~ka (AD) e ednakva na po-baruva~kata na finalni dobra i uslugi na sekto-rot na doma]instvata (C), na sektorot na pretpri-jatijata (I), na sektorot na dràvata (G) i na nad-vore[no-trgovskiot sektor (X - M):

AD = C + I + G + (X – M)AD = C + I + G + (X – M)AD = C + I + G + (X – M)AD = C + I + G + (X – M)AD = C + I + G + (X – M)

Stimuliraweto na ekonomijata preku ekspanzivnafiskalna politika (namaluvawe na danocite izgolemuvawe na javnata potro[uva~ka) bi ja zgole-muvala agregatnata pobaruva~ka preku porast napotro[uva~kata na sektorot na naselenieto (C) ina dràvniot sektor (G). Me\utoa, fiskalnata ek-spanzija, osobeno na podolg rok, vodi kon porastna buxetskiot deficit, porast na realnata ka-matna stapka, namaluvawe na investiciite (I) inamaluvawe na izvozot poradi aprecijacijata nakursot na doma[nata pari~na edinica. Ekspanziv-nata monetarna politika na kus rok, pak, vodi konzgolemuvawe na agregatnata pobaruva~ka i real-nite faktori (proizvodstvoto i vrabotenosta)preku namaluvawe na realnite kamatni stapki,zgolemuvawe na investiciite na sektorot na

INFLACIJATA I EKONOMSKIOT RAST – SLUÂJOT NA MAKEDONIJA

Ispituvawata na ekspertite na MMF (voanalizata se opfateni 136 zemji) potvrdijadeka zemjite vo razvoj so godi[no nivo nainflacija pome\u 5% i 10% se pokaàasposobni da realiziraat i odrùvaatvisoki stapki na ekonomski rast – od 5%do 10% na godi[no nivo.

MY

KC

MY

KC

BULLETIN 81

7-8

/2

00

3

BILTEN

pretprijatijata i zgolemuvawe na izvozot poradideprecijacijata na kursot na doma[nata pari~naedinica. Se razbira, ova bi bile “~istite” efek-ti na stabilizacionite politiki (fiskalnata imonetarnata) dokolku tie se gledaat nezavisnoedna od druga. No, ovde ne treba da se zaboravideka pri upravuvaweto so agregatnata pobaruva~-ka, fiskalnata i monetarnata politika se supsti-tuti - na ekspanzivnata buxetska politika cen-tralnata banka sekoga[ odgovara so monetarnirestrikcii i obratno, na cvrstata, “tvrdata” bu-xetska politika, centralnata banka odgovara soolabavuvawe na “monetarnite ko~nici”. So drugizborovi, pri upravuvaweto so agregatnata pobaru-va~ka, na kus rok, sekoga[ postoi miks na stabi-lizacionite politiki (fiskalno-monetaren miks)koj korespondira so fazata na ekonomskiot ciklusi so efektite koi vladata nastojuva da gi postig-ne. (Samuelson & Nordhaus 2001, p. 740 –747;Stiglitz & Walsh 2002, p. 767 –777).

Poa\aj]i od konkretnite sostojbi vo makedonska-ta ekonomija (ekonomijata funkcionira pod svojotpotencijal, nevrabotenosta dostignuva enormnirazmeri, kamatnite stapki se oddrùvaat na vi-soko ramni[te, investiciite se mali, vnatre[-niot i nadvore[niot dolg na zemjata se relativ-no visoki, izvozot se odrùva na nisko ramni[-te), mislime deka za Makedonija najsoodvetenfiskalno-monetaren miks bi bil: cvrsta fiskal-na politika i ne[to poekspanzivna monetarna po-litika (Tight fiscal – loose monetary policyTight fiscal – loose monetary policyTight fiscal – loose monetary policyTight fiscal – loose monetary policyTight fiscal – loose monetary policy), serazbira, vo ramkite na targetirana godi[nastapka na inflacija pome\u 6 do 7%.

Pozna~ajna fiskalna ekspanzija vo aktuelnatasostojba na makedonskata ekonomija ne e prepo-ra~liva,3 poradi negativnite efekti vrz kamat-nata stapka, investiciite i izvozot koi se slabistrani na na[ata ekonomija, no i poradi sostojbi-

te so vnatre[niot i so nadvore[niot dolg nazemjata. Inaku, problemite vo domenot na fiskal-nata politika se glavno fokusirani vo vonrednolo[ata struktura na buxetskite tro[oci (golemou~estvo na platite i socijalnite transferi, ma-lo u~estvo na kapitalnite investicii). Pritoa,duri i vo ramkite na dogovorenata buxetska po-tro[uva~ka so MMF, bi bilo dobro da se odi napogolemo u~estvo na buxetskite investicii vokrupni infrastrukturni proekti ili vo obrazova-nie, za smetka na platite, na primer, [to, me\u-toa, pretpostavuva zabrzuvawe na reformite vosferata na javnata administracija. Ovde trebada se ima predvid deka buxetskata ekspanzijapreku buxetskite kapitalni transferi e sekoga[podobra varijanta od buxetska ekspanzija prekuporast na drugite kategorii na javni rashodi.(Stiglitz & Walsh 2002, p. 769 –770).

Obratno, poliberalnata monetarna politika biimala pozitivni efekti tokmu vrz kamatnitestapki, kreditnata politika, investiciite i iz-vozot - ona [to na makedonskata ekonomija sega ie osobeno potrebno. Sekako, povtorno ]e potenci-rame deka, monetarnata politika ne moè da gire[i problemite na razvojot, no sekako moè dasozdade popovolen pretpriemni~ki ambient i dagi stimulira investiciite vo ekonomijata – fakt[to ne treba da se potceni.

3) Vo sovremenata literatura od oblasta na makroekonomijata se pove]e se potenciraat slabostite na buxetskata diskreciona

politika, odnosno prednostite na monetarnata politika. Slabostite na fiskalnata diskreciona politika proizleguvaat od dol-

giot time lag (vremenskoto prolongirawe vrzano so dijagnosticirawe na sostojbata vo ekonomijata, predlagawe na promeni vo

fiskalnata politika, nivno ozakonuvawe od strana na parlamentot i konkretna primena na promenetite politiki) , od faktot

[to zgolemuvaweto na danocite ili pak namaluvaweto na javnata potro[uva~ka e te[ko sprovodlivo itn. Ovie diskusii okolu

efikasnosta, odnosno neefikasnosta na diskrecionite stabilizacioni politiki se stari, no novo e toa [to denes prednostite

na monetarnata pred fiskalnata politika se testiraat i verificiraat so primena na sloèni matemati~ki makroekonomski

modeli (Taylor 2000, p. 27 –30).

Ponovite studii na MMF pokaùvaat dekapragot od koj negativnoto dejstvo na

inflacijata po~nuva da go zabavuva rastotna BDP vo zemjite vo razvoj se poka~uva na

11% do 12%

Konsultirana literatura

Blanchard, O, Cohen, D. (2002) Macroeconomie, Pearson Education, Paris.Bogoev, K. (2001) “Novi finansiski makroekonomski predizvici”, vo zbornikot Makroekonomskata politika vo oblasta na

finansiite, MANU, Skopje.

EBRD (2002) Transition report LondonFMI (1996) Perspectives de l’économie mondiale, octobre 1996, WashingtonMankiw, G. (2003) Macroeconomics, Worth Publishers, New YorkKeynes, J.M. (1997) The general Theory of Employment, Interest, and Money, Prometheus Books, New York.NBM, (2003). Godi[en izve[taj 2002, NBM, Skopje

Samuelsson, P, Nordhaus, W. (2001). Economics, Seventeenth Edition, Mc Graw –Hill Companies,Inc., New York.Stiglitz, J. (2000). Principes d’économie moderne, 2e ed. De Boeck Université, Paris – Bruxelles.Stiglitz, J. (2002) Globalization And Iits Discontents, Penguin Books, London.Stiglitz, J, Walsh, C. (2002) Economics, Norton & Company, New YorkTaylor J. (2000). “Reassessing Discretionary Fiscal Policy”, Journal of Economic Perspectives – Volume 14, No 3 – Summer 2000.Tobin, J. (1998). “Ein Schlimmes Beispiel”, Die Zeit, No 23, prevod na francuski, vo Problèmes économiques, No 2578, 1998

CM

YK

CM

YK

BULLETIN82

MIN

IST

RY

OF

FIN

AN

CE

MI

NI

ST

ER

ST

VO

ZA

FI

NA

NS

II

BILTEN

FINANSISKITE USLUGI VOUSLOVI NA GLOBALIZACIJAI REGULACIJA

1. Poim i su[tina na

procesot na globalizacija

Edna od najva`nite karakteristiki nasvetskata trovija i svetskite pazari

na krajot od 20-tiot vek i po~etokotna 21-tiot vek e seopfatniot proces

na globalizacija koj e proizvod na sa-miot proces na ekonomsko-tehnolo[-kiot razvoj.

Procesot na globalizacija na svetska-ta razmena i pazari gi zafa]a site

zemji i site podra~ja vo svetot. Po-sebno zafateni so globalizacijata se

najrazvienite zemji i podra~ja, a vonea se vklu~uvaat i zemjite vo razvoj,posebno preku procesot na me\usebno

povrzuvawe vo razni oblici na sora-botka i integracija.

Trgnuvaj]i pred sé od sva]awata naekonomistite, globalizacijata moèda se prikaè kako proces koj vodi kon

pogolema ekonomska integracija me\unarodite (nacionalnite ekonomii).

Progresot na globalizacijata voobi-~aeno se prikaùva kako rast na u~es-tvoto na me\unarodnata trgovija vo

BDP, a vo posledno vreme i kako rastna investiciite vo nedomicilnata

zemja.

Vo mnogubrojnite debati za globaliza-cijata, ekonomskata globalizacija is-tovremeno se prikaùva kako konver-genciona i divergeciona sila, odnos-no kako proces koj vodi kon obedinuva-

we na svetskata ekonomija, no i kako proces kojpredizvikuva zgolemuvawe na jazot me\u razvieni-ot i nerazvieniot del od svetot.

Koi se glavnite fakti i povr[ni manifestaciiod procesot na globalizacija, svaten kompleksnoi pove]edimenzionalno? Od edna strana faktite(brojkite) pokaùvaat op[ti pozitivni trendovivo stapkite na stopanski rast, i za razvienite iza nerazvienite zemji. Zboruvaj]i za faktite, mo-ème da konstatirame deka vo poslednite 50 go-dini trgovijata pretstavuva[e zna~ajna dviè~kasila na ekonomskiot rast, taka [to so globalna-ta trgovska ekspanzija ovozmoùva[e pogolemglobalen rast na BDP (vo 90-tite godini svetska-ta trgovija raste[e so godi[na stapka od 6,8%,[to e dvojno pove]e od rastot na svetskoto pro-izvodstvo od 3,2%; zemjite vo razvoj imaa trgov-ski rast od 8,3%).1

Globalizacijata na svetskoto stopanstvo se izra-zuva preku tri silni faktori:

� zgolemuvawe na rasponot, mobilnosta i in-

tegracijata na svetskite pazari i kapital;

� namaluvawe na va`nosta na nacionalonite

granici so liberalizacija na regulativite

i ru[ewe na drugite ekonomski barieri, i

� internacionalizacija na kapitalot i proiz-

vodstvoto.

Trite faktori go zabrzuvaat procesot na globali-zacija na svetskoto stopanstvo, naglasuvaj]i gidvete dimenzii na globalizacijata - konvergent-nosta i divergentnosta, a rasteòt i integraci-jata na svetskite pazari na kapital gi potvrduvatnegovite globalni karakteristiki.

Vo mnogubrojnite debati za globalizacijata, ekonomskata globaliza-cija istovremeno se prikaùva kako konvergenciona i divergecionasila, odnosno kako proces koj vodi kon obedinuvawe na svetskataekonomija, no i kako proces koj predizvikuva zgolemuvawe na jazotme\u razvieniot i nerazvieniot del od svetot

Prof D-r Risto Gogoskie roden vo 1961 godinavo s. Vev~ani, op[tinaStruga. Diplomiral naEkonomskiot fakultet

vo Skopje vo 1983godina, a magistrira naistiot fakultet, nasoka

Monetarno-kreditnapolitika vo 1989

godina. Doktoriral naEkonomskiot fakultet

vo Skopje vo1994 godinana tema “Centralnite

banki vo maliteotvoreni ekonomii“.

Od 1989 godina rabotina Fakultetot za

turizam i ugostitelstvovo Ohrid, kako asistent

po predmetite:"Politi~ka ekonomija" i"Me\unarodni ekonomski

odnosi". Vo 1995godina. e izbran za

nastavnik popredmetite

"Me\unaroden platenpromet" i "Me\unarodniekonomski odnosi", i na

toa rabotno mesto senao\a i denes. Po~nuva]i

od 1997 godina, drìnastava i od predmetot

"Finansiski menaxment"na Tehni~ki fakultet vo

Bitola, kako ipredmetite

"Nadvore[no-trgovsko idevizno rabotewe" i

“Strategija name\unarodnite

ekonomski odnosi“ naFakultetot za turizam iugostitelstvo vo Ohrid.


1) Govor na direktor na MMF - E. Aninat, "Adjusting to a Globalized Economy", Forum, San Diego La Jolla, California, October 13, 2000.

MY

KC

MY

KC

BULLETIN 83

7-8

/2

00

3

BILTEN

Gravitacijata na kapitalot kon evtini resursi,osobeno kon evtina rabotna sila vsu[nost e meha-nizmot za paralelno ostvaruvawe na procesite nakonvergencija i divergencija na svetskoto sto-panstvo. Konvergencijata se manifestira, od ed-na strana, preku trendot na namaluvawe na apso-lutnite brojki na najsiroma[ni lu\e vo svetot, iod druga strana, preku [irewe na rasponot nasvetskoto stopanstvo. Na primer, vo 1993 godinasvetot be[e zagrièn za sudbinata na 1.3 mili-jardi lu\e koi ìveat so pomalku od 1 dolar dnev-no, a vo 2001 godina apsolutnata siroma[tija ja~uvstvuvaat 1.2 milijardi lu\e od vkupnoto svet-sko naselenie. Zna~i vo pomalku od edna decenija"sre]nicite" odnosno 120-te milioni siroma[nise izvlekle od najekstremnata grupa na siroma[-ni blagodarenie na stranskiot kapital na koj mugo prodale svojot trud za nekolku centi na ~as,ili pak od stranskata pomo[ upatena kon nerazvi-eniot svet.

Vtorata karakteristika na globalizacijata - di-

vergencijata, se izrazuva preku jazot me\u razvie-

niot i nerazvieniot svet koj postojano se prodla-

bo~uva. I samite zemji vo razvoj ve]e se delat na

"pove]e" i "pomalku" globalizirani ekonomii.

Cenata na rabotnata sila vo proizvodstvoto

Izvor: Globalization, Growth and Poverity, World bank InvestmentResearch Report, Oxford University Press, 2001

2) Avstralija, Kanada, Nov Zeland i SAD.

Koj e interesot na stranskiot kapital za investi-

rawe vo industrijata na finansiski uslugi, vo

procesot na globalizacija? Paradoksalno, no

sprotivno na "konkurentnosta" na nerazvienite

zemji vo proizvodstvoto blagodarenie na evtina-

ta rabotna sila, nivnite finansiski resursi se

skapi, odnosno so visoki kamatni stapki i gole-

mi kamatni margini, [to nosi relativno golem

profit na investiciite vo finansiskata indus-

trija.

Slabiot kvalitet na bankarskoto portfolio i po-

tencijalnata opasnost od finansiski zagubi zara-

di rizi~nosta na plasmanite, od edna strana, ka-

ko i neefikasnosta i nedovolnata konkurencija vo

bankarskite sistemi na zemjite vo tranzicija,

predizvikuva pro[iruvawe na kamatnite margi-

ni. I pokraj u~estvoto na stranskiot kapital vo

bankarskite sistemi i soodvetnoto podobruvawe

na nivnite performansi, kamatnite margini i po-

natamu se na relativno visoko nivo vo odnos na

mati~nite zemji.

Zemja Cena na trudot

(dolari na ~as)

Germanija 31.88

{vajcarija 29.28

Belgija 26.88

Avstrija 25.33

Finska 24.78

Norve[ka 24.38

Danska 24.19

Holandija 24.18

Japonija 23.66

{vedska 21.36

Francija 19.34

SAD 17.20

Italija 16.48

Kanada 16.03

Avstralija 14.40

V. Britanija 13.17

{panija 12.70

Korea 7.40

Singapur 7.28

Tajvan 5.82

Hong Kong 4.82

Malezija 1.59

Filipini 0.71

Tajland 0.46

Indonezija 0.30

Kina 0.25

1900 1913 1950 1973 2000

Zapadna Evropa 67.3 69.8 53.5 74.0 74.1Teritorii pod 87.6 98.7 96.7 96.8 96.5evropskopokrovitelstvo2

Jugoisto~na 34.2 33.0 21.1 36.2 36.1Evropa(so Turcija)

Isto~na Evropa 29.9 31.9 27.5 34.6 15.5

SSSR 26.5 28.0 29.6 36.5 16.6Latinska 23.4 27.1 26.0 26.4 20.1AmerikaAzija (bez Kina 14.8 14.0 8.0 10.8 15.9i Japonija)

Afrika 10.9 10.8 8.7 7.9 4.8

Svet 27.5 29.0 22.3 24.8 21.9

Relativen BDP po glava na ìtel kako procent odvode~kata nacija, SAD

Izvor: World economic Outlook, maj 2000.

CM

YK

CM

YK

BULLETIN84

MIN

IST

RY

OF

FIN

AN

CE

MI

NI

ST

ER

ST

VO

ZA

FI

NA

NS

II

BILTEN

FINANSISKITE USLUGI VO USLOVI NA GLOBALIZACIJA I REGULACIJA

Kamatni margini vo tranzicionite ekonomii ovozmoì koordinacija na sorabotkata na istite

na nacionalno i me\unarodno nivo.

Finansiskata konvergencija, ovde, ja sva]ame spo-red preporakite na OECD kako op[t termin za si-

te vidovi na me\usebni odnosi na finansiskiteponuduva~i i barateli na site vidovi na finan-

siski produkti i uslugi. Konvergencijata se slu-~uva na pove]e nivoa, i toa na nivo na: 1) proiz-vodi; 2) finansirawe; 3) investirawe; 4) distri-

bucija na finansiskiot proizvod; 5) institucio-nalno nivo i 6) `regulatorno nivo.3

Na nivo na proizvod (product level), gledame dekabankite i osiguritelnite kompanii nudat se pove-

]e i pove]e konkurentski proizvodi, a pra[awetoe samo koga razli~nostite vo proizvodite vo ban-

karstvoto i osiguruvaweto ]e is~eznat. Na pri-

mer, duri i ìvotnoto osiguruvawe kaj sektorotdoma]instva se pretvora vo sredstvo za formira-

we za[tedi, onaka kako toa go pravat bankite sodepozitite.

Na finansisko nivo, lesno moè da se prepoznae

deka finansiskite pazari ja igraat ulogata na

mesto za pro[iruvawe na aktivnostite i na ban-

kite i na osiguritelnite kompanii. Pred se, tie

davaat pove]e fleksibilnost i likvidnost za

su[tinskite biznisi na bankite i osiguritelni-

te kompanii. Finansiskite pazari ovozmoùvaat

razvoj na sekuritizacijata za bankarskite kredi-

ti no i za osiguritelnite politiki na koi im po-

maga pri odrùvaweto na likvidnosta.

Na nivo na investirawe, finansiskite pazari i

menaxmentot na aktivata stanuvaat strategiski

va`ni i za bankite i osiguritelnite kompanii.

Taka, osiguritelnite kompanii vo ponovo vreme

razvija mnogu aktivni strategii na investirawe,

bazirani na strategijata na optimalno portfo-

lio, za razlika od porano koga tie finansiskite

rezervi gi investiraa isklu~ivo vo dràvni ob-

2. Regulacijata na industrijata na

finansiski uslugi

Konvergencijata kako odlika na globalizacijatago ima silno zafateno i sektorot na finansiski

uslugi. Funkcionalno, sektorot na finansiski us-lugi e naso~en kon sorabotka pome\u bankarskitekompanii, kompaniite za osiguruvawe i investi-

cionite institucii. Procesot na konvergencija jaizramnuva i rabotata na supervizorskite entite-

ti vo relevantnite finansiski sektori koi sta-nuvaat se pobliski i zaedni~ki, no sepak toa nezna~i deka tie treba da se spojat. Biznisot vo in-

dustrijata na finansiski uslugi ostanuva funda-mentalno razli~en po poodelni sektori. Zatoa re-

[enieto se nao\a vo promocija na integracijatana supervizorskite tela vnatre vo poodelnitefinansiski sektori na me\unarodno nivo, [to ]e

Izvor: International Financial Statistics, IMF, razli~ni izdanija

3) Claude Bebear, "Remarks on the Development of Global Regulation for Financial Services Industries and its Impact on Insurance", TheGeneva Papers on Risk in Insurance, Vol 27. No 1 (January 2002) p. 45-65.

Vo mnogubrojnite debati za globalizacijata,ekonomskata globalizacija istovremeno se

prikaùva kako konvergenciona i divergecio-na sila, odnosno kako proces koj vodi kon

obedinuvawe na svetskata ekonomija, no i kakoproces koj predizvikuva zgolemuvawe na jazot

me\u razvieniot i nerazvieniot del od svetot.

-vo procenti 1995 1996 1997 1998 1999

Ermenija 67.3 69.8 53.5 74.0 74.1

Belorusija 67.3 69.8 53.5 74.0 74.1

Bugarija 67.3 69.8 53.5 74.0 74.1

Hrvatska 67.3 69.8 53.5 74.0 74.1

ê[ka 67.3 69.8 53.5 74.0 74.1

Estonija 67.3 69.8 53.5 74.0 74.1

Ungarija 67.3 69.8 53.5 74.0 74.1

Latvija 67.3 69.8 53.5 74.0 74.1

Litvanija 67.3 69.8 53.5 74.0 74.1

Moldavija 67.3 69.8 53.5 74.0 74.1

Polska 67.3 69.8 53.5 74.0 74.1

Rusija 67.3 69.8 53.5 74.0 74.1

Slova~ka 67.3 69.8 53.5 74.0 74.1

Slovenija 67.3 69.8 53.5 74.0 74.1

Ukraina 67.3 69.8 53.5 74.0 74.1

Makedonija 67.3 69.8 53.5 74.0 74.1

Pros.tret.zemji 67.3 69.8 53.5 74.0 74.1

SAD 67.3 69.8 53.5 74.0 74.1

Japonija 67.3 69.8 53.5 74.0 74.1

Evro zona 67.3 69.8 53.5 74.0 74.1

V. Britanija 67.3 69.8 53.5 74.0 74.1

{vajcarija 67.3 69.8 53.5 74.0 74.1

Pros.raz.zemji 67.3 69.8 53.5 74.0 74.1

MY

KC

MY

KC

BULLETIN 85

7-8

/2

00

3

BILTEN

vrznici. Vakviot na~in na izmeneto odnesuvawe

be[e deterrminirano od baraweto za podr[ka za

finansiskiot rizik od stranata na aktivata vo

bilansot na sostojba na osiguritelnite kompanii.

So investiraweto na pove]e aktiva vo akcii se

ovozmoùva delewe na rizikot i izvlekuvawe po-

ve]e vrednost od nivnata aktiva. So toa, odnesu-

vaweto na osiguritelnite kompanii se dobliùva

do ona na bankite vo vrska so sledeweto na agre-

gatniot rizik od fluktuaciite na finansiskite

pazari.

Na nivo na distribucija, bankarskite mreì seiskoristuvaat se pove]e i pove]e kako kanali zadistribucija na proizvodite na osiguritelnite

kompanii. Na primer, 60% od distribucijata naìvotnoto osiguruvawe i 8% od neìvotnoto osi-

guruvawe vo Francija odi preku bankite.

Na institucionalno nivo, konvergencijata e mno-gu poznata i sogledliva za javnosta. Vo posledni-

te godini moèvme da go vidime izgledot na [i-roki finansuiski konglomerati formirani odrazli~ni vidovi na finansisi institucii: banki

osiguritelni kompanii i investicioni institu-cii.

Na regulatorno nivo, regulatorite i supervizori-

te se konfrontirani so mnogu sli~ni ili iden-ti~ni pra[awa i odgovori vo osiguruvaweto, ban-

karstvoto i investicionite aktivnosti. Vo sitetri sektori tie sakaat da gi za[titat korisnici-te na finansiskite uslugi so propi[uvawe na

sli~ni standardi za supervizija na kompaniitenezavisno od nivniot sektor na aktivnosti. Naj-

~esto standardite se odnesuvaat na: a) potpolniinformacii i transparentnost za proizvoditeprodadeni od kompaniite; b) diverzifikacija na

rizikot so cel reducirawe na mo`nosta za kon-centrirawe na rizikot; v) pokrivawe na aktivata

so obvrskite i sl.

Sepak, nasproti gornata konvergencija me\u fi-

nansiskite uslugi, biznisot ostanuva bazi~no raz-

li~en, osobeno me\u bankite i osiguruvaweto.

Prvata razlika e taa [to bankite glavno se soo-

~uvaat so finansiski rizik (pazaren, likvidnoseni krediten rizik) dodeka osiguritelnite kompa-nii se soo~uvaat so porasprostranet realen rizik

(osiguren ìvot, zdravje, sopstvenost, li~en i ko-mercijalen rizik) obedinet so finansiski rizik

(prenesen preku kratkoto vremensko rastojanieme\u pla]aweto na premija i slu~uvaweto na zagu-ba). Zna~i, specifi~nosta na osiguruvaweto leì

vo koncentracijata na rizikot na stranata na pa-sivata od bilansot na sostojba, dodeka koncen-

tracijata na slu~uvaweto na rizikot kaj bankite ena stranata na aktivata.

Vtorata razlika e taa [to, za razlika od osiguru-vaweto, bankite kreiraat ekonomska likvidnost

od nivnata aktiva. Parite za pozajmuvawe doa\a-at primarno od depozitite. So drugi zborovi,fondovite vloèni od ekonomskite agenti se po-trebnata kopija za dodeluvawe zaem koj se pro[i-ruva do tie ekonomski agenti ili nivnite dol`-

nici, odnosno stanuva zbor za monetarno kreira-we. Osiguritelnite kompanii ne kreiraat pari,

tie samo transferiraat pari koi ve]e postojat i

koi se ovozmoèni od imatelite na polisi. Obvr-skite na osiguruva~ite vo vid na plateni premiina imatelite na polisi se koristat za pokrivawena mo`nite zagubi preku nivno razli~no finan-sisko investirawe.

Treta razlika e toa [to sektorot na osiguruvawese pokaùva kako poslab izvor za sistemski rizik(ili rizik od zarazen likvidnosen rizik) otkolkubankarskiot sektor zaradi nekolku pri~ini. Prvo,likvidnosta koja ja injektirat osiguruva~ite voekonomskiot sistem e transfer koj rezultira odprethodno kreirana vrednost na del od imateli-te na polisi za razlika od likvidnosta koja ban-kite ja pumpaat vo ekonomijata, a koja ne e del odprethodno kreirana vrednost. Konsekventno, pa-zarniot neuspeh na osiguritelnata kompanija imapotencijalen udar samo vrz imatelite na polisi,dodeka nesolventnosta na bankata ima potencija-len udar na prostran broj na individui koi ]e ja

Paradoksalno, no sprotivno na "konkurent-nosta" na nerazvienite zemji vo proizvods-

tvoto blagodarenie na evtinata rabotnasila, nivnite finansiski resursi se skapi,odnosno so visoki kamatni stapki i golemi

kamatni margini, [to nosi relativnogolem profit na investiciite vo finan-

siskata industrija.

CM

YK

CM

YK

BULLETIN86

MIN

IST

RY

OF

FIN

AN

CE

MI

NI

ST

ER

ST

VO

ZA

FI

NA

NS

II

BILTEN


sledat panikata, a ne samo na nejzinite klienti.Vtoro, depozitorite vo bankite moè da gi podig-nat nivnite depoziti od bankite vo koe vreme sa-kaat, ili po istekot na osiguruvaweto, bez nikak-vi penali za toa, za razlika od imatelite na po-lisi koi pote[ko i so pogolemi tro[oci moè dago raskinuvaat dogovorot za osiguruvawe.

Seto prethodno né naveduva deka regulacijata vouslovi na globalizacija e kompleksna. Denes ak-tuelni se tri mo`ni solucii: 1) re[enie promo-virano od Francuskite avtoriteti za postoewe narazli~ni sektorski regulatorni tela, no bliskime\usebe kako bi moèle da u~at i da imaat ko-rist od pooddelnoto iskustvo; 2) re[enie promo-virano od Evropskata komisija za osnovawe novosupervizorsko nivo bazirano na bliska i doverli-va kooperacija me\u supervizorite, i 3) formira-we na edinstveno regulatorno telo kompetentnoza trite finansiski sektori, ~ii pobornici seVelika Britanija, Germanija. Holandija, [vajca-rija, SAD i Japonija.

{to se odnesuva do zemjite vo tranzicija, globa-lizacijata vlijae na segmentite na finansiskiotsistem, vo nasoka koja ve]e e prikaàna pogore, nosepak stanuva zbor za razli~no nivo na kompleks-nost na strukturata, kako vo odnos na razvienitezemji, taka i vnatre vo samata grupa na tranzici-oni ekonomii. Istoto vaì i za regulacijata naelementite na finansisiot sistem.

Formiraweto na razli~ni vidovi nebankarskifinansiski institucii go zgolemuva nivoto nafinansiska intermedijacija vo nacionalnite eko-nomii na ovie zemji. So kreiraweto na pokomplek-sna struktura na finansiskite sistemi na tranzi-cionite zemji se nametnuva i potrebata za novpristap vo sproveduvaweto na regulatornatafunkcija t.e. voveduvawe konsolidirana supervi-zija. Imeno, sé poizrazen e trendot na formirawena bankarski grupi i finansiski holding kompa-nii so u~estvo i na nebankarski finansiski ins-titucii. Nezavisnoto izvr[uvawe na supervizor-skata funkcija od strana na oddelnite regulator-ni tela (na primer, supervizija na pazarot na ka-pital, supervizija na osiguritelnite kompanii,supervizija na investicioni i penziski fondovi,supervizija na bankite) vo ramkite na nivniot de-lokrug mnogu ~esto ja uslo`nuva rabotata. Ottamu,efikasnoto izvr[uvawe na regulatornata funk-cija vo site segmenti od industrijata za finan-siski uslugi podrazbira vospostavuvawe na dobrasorabotka me\u oddelnite regulatorni tela bazi-rana pred seé na razmena na informacii i izvr[u-vawe na zaedni~ki supervizorski kontroli, od-

nosno donesuvawe na regulativa za konsolidira-na supervizija.

Vo zavisnost od postavenosta na pooddelnite re-gulatorni tela, zemjite vo tranzicija moème dagi podelime vo dve grupi4: 1) bankarskata super-vizija e izdvoena kako posebna vo ramkite na Cen-tralnite banki (Slova~ka, Polska, Litvanija,ê[ka, Bugarija, Hrvaska, Slovenija i Makedoni-ja); 2) postoi integrirana finansiska supervizijakoja gi pokriva site segmenti od finansiskiotsistem (Latvija, Estonija, Ungarija).

3. Globalizacija na finansiskite

pazari i me\unarodnoto

bankarstvo

Ekspanzijata na bankarstvoto i finansiskite us-lugi zapo~nuva vo momentot koga otpo~na proce-

sot na dematerijalizacija na parite. Parite sta-nale vetuvawe "I own you" i so toa bankite od obi-~en posrednik vo emisijata na primarni pari sta-

4) Milica Arnaudova, "Komparativna analiza na nivoto na uspe[nost na reformite vo bankarskite sistemi na zemjite vo tranzi-

cija", Ekonomski istraùvawa br. IV/2002, NBRM, str. 36.

Finansiski institucii kaj odbrani zemjivo tranzicija

vid ê[ka Slove- Ungar- Make- Bugar-institucija nija ija donija ija

Banki 38 21 42 21 34

Lizing 276 - 26 - -kompanii

Kreditni 135 45 38 - -institucii

Investicioni 161 69 - - 3fondovi

Penziski 19 - 22 - 27fondovi

Osiguritelni 43 13 26 4 31kompanii

Drugi vidovi - 41 77 27 102(zemjodelskikreditni unii,brokerski ku]i,finansiskikompanii,menaxmentkompanii,zaedni~kifondovi,[tedilnici)

Izvor: Godi[ni supervizorski izve[tai po oddelni zemji

MY

KC

MY

KC

BULLETIN 87

7-8

/2

00

3

BILTEN

nale aktiven u~esnik vo sozdavaweto na parite

poto~no vo sekundarnata emisija na pari.5 Vo is-to vreme stanuvaat mnogu va`ni i principite zaupravuvawe so bankite (sigurnost, likvidnost i

profitabilnost) koi se konfliktni me\u sebe, od-nosno se javuva potreba od nivna optimalizacija.

Kon sredinata na 20-tiot vek se javuva nova ten-dencija na denacionalizacija na parite poto~nostreme` parite da se ottrgnat od suverenitetotna pooddelnite dràvi i eden univerzalen oblikna dematerijalizirani pari da stane planetarnosredstvo za presmetka i pla]awe. Celta e da seotstrani dràvniot monopol vo sozdavaweto naparite, a so toa da se izbegnat nacionalniteograni~uvawa, barieri i regulacii vo sozdavawe-to na bankarskite pari (finansiski transakcii).Vakvata tendencija e predizvikana od zabrzanataglobalizacija na finansiskite pazari vrz osnovana primena na sé posovremena informaciona teh-nologija vo izvr[uvaweto na finansiskite (i me-\unarodni) transakcii.

Me\unarodnite bankarski aktivnosti vo po~eto-kot gi pratele relaciite vo me\unarodnata raz-mena, odnosno se javuvale kako specifi~ni delov-ni operacii na specijalizirani delovi na delov-nite banki pod dejstvo na monetarnata, devizna-ta politika i bankarsko-kreditniot sistem, odedna strana, i me\unarodnite finansiski i eko-nomski odnosi, od druga strana. Pokraj toa [tome\unarodnata aktivnost na bankite bila vo fun-kcija na razvoj na me\unarodnite ekonomski odno-si, taa bila i vo funkcija na relativizacija nastrogite zakonski ograni~uvawa koi bile prisut-ni kaj poodelni nacionalni bankarski sistemi.Kako primer ]e go spomeneme relativizirawetona primenata na teorijata na anticipativen do-hod6 vo 80-tite godini na 20-tiot vek kako rezul-tat na ekstremnata me\unarodna likvidnost. To-ga[ bila namalena vnimatelnosta na bankite prianalizata na kreditnite barawa i kako krajnaposledica se javila me\unarodnata dol`ni~kakriza. Toa predizvikalo aktivnosti na me\unaro-den plan za standardizacija na bankarskoto (i fi-nansiskoto) rabotewe so me\unarodni standardiza solventnost i adekvatnost na kapitalot vo ~i-ja osnova se goleminata na bankarskiot kapital irizi~nosta na poodelni vidovi na aktiva.

Zna~i od onoj moment koga se pojavile denaciona-liziranite oblici na pari, me\unarodnite finan-

siski (bankarski) transakcii prestanale da bidatsamo vo funkcija na podobruvawe na me\unarodni-te ekonomski odnosi, poto~no poprimale sé poi-zrazen avtonomen karakter. Me\unarodnite fi-nansiski transakcii pove]ekratno go nadminuva-at obemot i stapkite na rast na me\unarodniotBDP i me\unarodnata trgovija.

So ogled na faktot deka me\unarodnite finansis-ki aktivnosti se relativno nova intenzivna poja-va, ostanuva dilemata dali toa e samo strogo pro-ceduralna aktivnost (biznis) kade nema mesto zaakademski stru~ni diskusii i spoznavawa. Voprilog na vakvoto sva]awe e i nastojuvaweto fi-nansiskite transakcii kako vid na trguvawe souslugi da se vmetnat vo regulativata na Svetska-ta trgovska organizacija.

Sepak, postojat nekolku teoretski koncepcii zafenomenot na nastanuvawe i [irewe na me\una-rodnite finansiski (bankarski) aktivnosti: kon-cept zasnovan na teorijata za stopanski organiza-cii; koncept zasnovan na teorijata za me\unarod-na trgovija; teorija za ekspanzija na me\unarodno-to bankarstvo; primena na konvencionalnata teo-rija za stranski direktni investicii kako teo-retska osnova za me\unarodnoto bankarstvo; teo-rija za multinacionalno pretprijatie kako teo-retska osnova za teorijata na multinacionalnobankarstvo.7

Koncept zasnovan na teorijata na stopanski orga-nizacii. Ovoj koncept se zasnova na procenkata napazarnata struktura na bankite vo razli~ni zemjipreku sporeduvawe na maràta (marginite) me\uaktivnite i pasivnite kamatni stapki. Relativ-nata efikasnost na bankite vo razli~ni zemji seutvrduva vrz osnova na sporeduvawe na razlikatana kamatnite stapki. Visinata na profitot i bro-jot na banki se vo obratno proporcionalen odnos,taka [to bankite koi se locirani vo zemji so vi-soki stapki na koncentracija ]e bidat poprofita-bilni od onie koi se nao\aat vo zemji so poniska

5) G. Smith "Money and Banking, Addisin Wesley Publischining Company, New York, 1982.6) Ovaa teorija trgnuva od pretpostavkata deka bankata e finansiska institucija koja delovno raboti so tu\i pari (finansiski

suficitnite sektori) formiraj]i aktiva kaj finansiski deficitnite subjekti, zasnovano vrz doverba. So eden zbor, kreditna-

ta aktivnost na bankite e ograni~ena od kreditniot potencijal i od bonitetot na dol`nicite za vra]awe na zaemot od idnite

prihodi i dohodi.

7) Za istite pove]e moè da se vidi kaj: R. Gogoski, Svetskata trgovska organizacija, finansiskite uslugi i me\unarodnoto ban-

karstvo, Ekonomski istraùvawa br. 1/2003g. NBRM, Skopje.

So kreiraweto na pokompleksna strukturana finansiskite sistemi na tranzicionite

zemji se nametnuva i potrebata za novpristap vo sproveduvaweto na regulator-nata funkcija t.e. voveduvawe konsolidi-

rana supervizija.

CM

YK

CM

YK

BULLETIN88

MIN

IST

RY

OF

FIN

AN

CE

MI

NI

ST

ER

ST

VO

ZA

FI

NA

NS

II

BILTEN


koncentracija. Kamatnata marà ]e bide pogole-ma vo zemjite so pogolema koncentracija.8

Koncepcija zasnovana vrz teorijata za me\unarodnatrgovija.9 So ovoj priod se procenuvaat komparativ-nite bankarski tro[oci vo razli~ni zemji i trgovs-kite barieri (prepreki). So ovoj pristap se prifa]aempiriskiot fakt za sé pogolemoto zna~ewe na uslu-gite, vklu~itelno i finansiskite (bankarskite) us-lugi, kako vo nacionalnata, taka i vo me\unarodnatarazmena. Pritoa se trgnuva od tezata deka osnovni-te principi na teorijata za me\unarodna trgovija seprimenlivi i na razmenata na bankarski (finansis-ki) uslugi. So toa se saka da se izmeni stavot dekateorijata za me\unarodnata trgovija10 e isklu~ivosamo za problematikata na me\unarodna razmena nastoki. Izvorniot priod na ovie teorii samo na raz-menata na stoki bila poradi faktot [to vo nivnotonastanuvawe uslugite go nemale zna~eweto koe goimaat denes, odnosno i podatocite za uslugite bileneadekvatni i nesigurni. Vo 80-tite godini na 20-tiot vek Majkl Porter11 formuliral "nova" paradig-ma za me\unarodna trgovija kade posebno se zanima-val so uslugite i primenlivosta na novata teorijana trgovijata so uslugi.

Razvojot, diverzifikacijata i inovaciite vo ban-karskite raboti, bile glavnite elementi za odredu-vawe na razvojnite fazi na bankarskite sistemi, od-nosno svetskoto bankarstvo. Vo ovaa smisla svets-koto bankarstvo vo finansiski razvienite zemji po-minalo niz slednite fazi:12

1) Klasi~no-tradicionalno bankarstvo, odnosno

spored bankarskite raboti - konzervativno

uslu`no bankarstvo;

2) Monetarno bankarstvo, odnosno spored ban-

karskite raboti - industrisko proizvodno

bankarstvo;

3) Elektronsko-inìwering bankarstvo, odnosno

spored bankarskite raboti planetarno ban-

karstvo.

Konzervativno-uslu`noto bankarstvo trae[e prekusto godini i kako takvo ja gubi dominacijata vo 60-tite godini od 20-tiot vek. Industrisko proizvod-noto bankarstvo dominira od 60-tite godini i traedo po~etokot na devedesetite. Planetarnoto ban-karstvo moè da se smeta deka otpo~nalo od 1990godina i trae do denes. Za samo nekolku godini toave]e dominira vo finansiskiot i bankarskiot pros-tor vo svetot, so nov pristap vo izvr[uvaweto nabankarskite raboti.

Su[tinata na pazarnite karakteristiki na plane-tarnoto bankarstvo se vo "revolucionernite" pro-meni vo odnos na konzervativnoto i pazarno indus-triskoto bankarstvo. Site tie promeni se rezultatna: promenetite uslovi na ostra konkurencija i bor-ba za opstanok na finansiskite pazari koi na po~e-tokot od 90-tite godini od 20-tiot vek se vo procesna zna~ajna deregulacija i so prisistvo na liberali-zacija na nacionalnite zakonodavstva; elektronskotehnolo[kata revolucija koja ovozmoì zamena naproizvodstvoto na bankarski proizvod so proizvod-stvo na pazarno segmentaren bankarski proces;13

sozdavawe na transnacionalni (planetarni) bankikoi rabotat prete`no nadvor od nacionalniot pros-tor.

8) Y. S. Park, J. Zwick, "International Banking in Theory and Practice", Addison-Wesley Publisching Company, Massachusetts, 1985,p. 219) R. Aliber, "Towards a Theory of International Banking", Federaqle Reserve Bank of San Francisko, Economic Review, Spring 197610) Stanuva zbor za : rikardovata teroija za komparativni prednosti od 19 vek; Hek[ir-Olin-Samuelsonov model (HOS); standard-

niot model na me\unarodna razmnena. Pove\e da se vidi kaj: R Gogoski, "Strategija vo me\unarodnite ekonomski odnosi", FTU

Ohrid, 2003g.

11) M. E. Porter, "The Competetive Advantage of Nation", The Free Pres (A Division of MacMillan, Inc.) New York 199012) @ivota Risti], Svetskoto bankarstvo - v~era, denes i utre, - Nau~en sobir: "Sovremenite pogledi vo oblasta na monetarnite i

fiskalnite finansaii" nau~en sobir, Ekonomski fakultet Skopje, Skopje, 1996g. str. 163

Svetskoto bankarstvo spored karakteristikite nabankarskite raboti

1 Fazite vo razvojot na delovnoto bankarstvo

Tradiconalno Industrisko Planetarno

bankarstvo bankarstvo bankarstvo

(1860-1960) (1960-1990) ( od 1990)

2 Sistemski obele`ja

-konzervativno -sovremeno -sofisticirano

-uslu`no -proizvodno -procesorno

-pazarno -segmentirano -globalizirano

3 Funkcionalni obele`ja

-kreditno -pari~no -hedgingdepozitno kapitalno derivati

-lokalno -nacionalno -internacionalno

-standard -inèwering -re-inèwering

4 Organizacioni obele`ja

-koncentracija -podelba na -dekocentracija

na vlasta vlasta na vlasta

-dekoncentracija -segmentacija -koncentracija

na informaciite na informaciite na informaciite

-regulacija -deregulacija -avtonomija

-nekonkurentno -konkurentno -anarhi~no

kontrolirano

5 Tehnolo[ki obele`ja

-specijalizirano -univerzalno -programirano

-zemi ili ostavi -klu~ na raka -napravi sam

-fasadno-filijalno -elektronsko -doma[no

-moliv i hartija -avtomatika -dale~inski

MY

KC

MY

KC

BULLETIN 89

7-8

/2

00

3

BILTEN

Prethodnoto ní dava za pravo da zaklu~ime deka

glavna karakteristika vo sovremeniot razvoj nabankarskite, i po[iroko finansiskite, odnosi vome\unarodni ramki e globalizacija na me\unarod-

niot finansiski pazar i bankarstvo. Ovoj procesmoème da go prikaìme preku slednive sostojbi:

1) U~estvo na golem broj na banki od razli~ni

zemji na svetskiot finansiski pazar. Pri-

toa, dominantna pozicija im pripa\a na ban-

kite od grupacijata na OECD, kade pak do-

minantna e podgrupata na bankite od deset-

te najrazvieni zemji;

2) Obemot na finansiski transakcii na me\u-

narodniot finansiski pazar go preminal

obemot na svetskata trgovija i platnobi-

lansnite deficiti. Spored opredeleni sog-

leduvawa, nad 50% od finansiskite tran-

sakcii se izvr[uvat nezavisno od trgovski-

te tekovi, odnosno ima avtonomen karak-

ter. Vo minatoto ne bilo taka, pa duri i vo

me\unarodni ramki raboteweto na bankite

bilo povrzano so trgovskite transakcii me-

\u zemjite;

3) Zamena ili dopolnuvawe na klasi~nite ban-

karski metodi i instrumenti so novi tehni-

ki i postapki (finansiski inovacii). Sve-

doci sme na procesot na sekuritizacija, ka-

de [to so eksplozija na finansiskite ins-

trumenti imame eden proces na direktno

povrzuvawe na krajnite [teda~i i dol`nici

na me\unaroden plan so posredstvo na ban-

kite. Vo prilog na ova odi i zgolemuvaweto

na stepenot na liberalizacija za slobodno

dvièwe na kapitalot kaj mnogu zemji;

4) Kompjuterskata i informacionata tehnolo-

gija ovozmoùvaat vo me\unarodni ramki

brz i permanenten pristap na finansiskite

pazari. Denes, bankite na finansiskite pa-

zari rabotat 24 ~asa dnevno. Postoi brz i

relativno ednostaven dopir so informaci-

ite za kreditnite resursi, kreditnata spo-

sobnost i kvalitetot na finansiskite ins-

trumenti, [to e osobeno va`no za namaluva-

weto na rizicite vo me\unarodnoto finan-

sisko rabotewe;

5) Ima pojava na kapitalna povrzanost na ban-

kite od razli~ni zemji. Mnogu banki od raz-

vienite zemji imaat vloèni kapitalni

fondovi vo me\usebnite bilansi, a isto ta-

ka i golem procent na interbankarski depo-

ziti i drugi resursi na specijalni smetki.

Sli~no, na stranata na plasiraweto na

sredstvata, grupi na zemji formiraat zaed-

ni~ki plasmani vo forma na konzorcijalni

i sindikalni zaemi. Od po~etocite na dol-

`ni~kata kriza e formirana neformalna

svetska zaednica na bankite koja gi brani

interesite na doveritelite;

6) Postoi visok stepen na kompetitivnost i

efikasnost na finansiskiot pazar, [to se

sogleduva vo harmoniziranoto formirawe

na kamatnite stapki, stesnuvawe na kamat-

nata marà i soboruvawe na iznosite na

tro[ocite za realizacija na finansiskite

operacii. Stru~nosta, kompetentnosta,

gri`livosta i suptilniot nadzor se mnogu

va`ni elementi vo izvr[uvaweto na sovre-

menite me\unarodni finansiski raboti. Na

me\unaroden plan, se javuva potreba za ins-

titucionalizacija na standardi za harmo-

ni~no i stabilno rabotewe na bankite vo

me\unarodni ramki, koi pak ]e bidat pre-

duslov da se sostavi i za~uva stabilen me-

\unaroden finansiski sistem, so ograni~en

obem na rizici, kako i so edinstveni uslo-

vi na konkurentnost.

4. Zaklu~ok

Vo procesot na redefinirawe, pretprijatijata se

glaven vektor na globalizacijata i nivnata ulogana realna mo] ja reducira mo]ta na nacionalnite

dràvi. Od ovoj proces ne se isklu~ok, odnosnoistoto vaì i za pretprijatijata od industrijatana finansiski uslugi, a vo tie ramki i na osigu-

ritelnite kompanii. Ovde stanuva zbor za upravu-vaweto so rizikot na finansiskata korporacija

osiguritelna kompanija pri trguvawe so finan-siskiot proizvod, upravuvawe od strana na me-

Denes, bankite na finansiskite pazarirabotat 24 ~asa dnevno. Postoi brz i

relativno ednostaven dopir so informaci-ite za kreditnite resursi, kreditnata

sposobnost i kvalitetot na finansiskiteinstrumenti, [to e osobeno va`no za

namaluvaweto na rizicite vo me\unarodno-to finansisko rabotewe.

CM

YK

CM

YK

BULLETIN90

MIN

IST

RY

OF

FIN

AN

CE

MI

NI

ST

ER

ST

VO

ZA

FI

NA

NS

II

BILTEN


naxmentot, so mikroekonomski celi - vlijanie narizikot vrz profitot na osiguritelnata koropra-

cija.

Druga komponenta e regulacijata na finansiskataindustrija kade stanuva zbor za upravuvawe so rizi-

kot od regulatornite tela na dràvata so makroeko-nomski celi - monetarna stabilnost, rast i razvoj.

Stru~nosta, kompetentnosta, gri`livostai suptilniot nadzor se mnogu va`nielementi vo izvr[uvaweto na sovremeniteme\unarodni finansiski raboti.

Konsultirana literatura

1. A. Harrison, E. Dalkiran, E. Elsey "International business - global compettition from a European perspective", Oxford university press,2000.

2. C. Bebear, "Remarks on the Development of Global Regulation for Finacial Services Industries and its Impakt on Insurance", The GenevaPapers on Risk and Insurance, Vol. 27. No. 1, January 2002

3. R. Gogoski, "Strategija vo me]unarodnite ekonomski odnosi", FTU Ohrid, 2003g.

4. M. Arnaudova, "Komparativna analiza na nivot ona uspe[nost na reformite vo bankarskite sistemi na zemjite vo tranzicija",

Ekonomski istraùvawa br. IV/2002, NBRM

5. P. Pearson, "The European Commission,s Action Plan for Financial Services", The Geneva Papers on Risk and Insurence, Vol.

26, No. 3 (July 2001)

6. Y. S. Park, J. Zwick, "International Banking in Theory and Practice", Addison-Wesley Publisching Company, Massachusetts, 1985,

Seto prethodno né naveduva na zaklu~okot deka re-

gulacijata vo uslovi na globalizacija e komplek-

sna. Denes aktuelni se tri mo`ni solucii: 1) re-

[enie promovirano od Francuskite avtoriteti

za postoewe na razli~ni sektorski regulatorni

tela, no bliski me\usebe kako bi moèle da u~at

i da imaat korist od poodelnoto iskustvo; 2) re-

[enie promovirano od Evropskata komisija za os-

novawe novo supervizorsko nivo bazirano na

bliska i doverliva kooperacija me\u supervizo-

rite, i 3) formirawe na edinstveno regulatorno

telo kompetentno za trite finansiski sektori,

~ii pobornici se Velika Britanija, Germanija,

Holandija, {vajcarija, SAD i Japonija.

90

MY

KC

MY

KC

BULLETIN 91

7-8

/2

00

3

BILTEN

OPEN SOURCE SOFTVER,ISKUSTVA, TRENDOVII UPOTREBA

Denes e te[ko da se zamisli koja i da bilo orga-

nizacija bez nekakov oblik na informacionen sis-tem, makar toj da se sostoi i samo od eden komp-

juter i potrebniot softver za izvr[uvawe na os-novnite zada~i. Kompjuterite i ostanatiot hard-ver se samo edna strana na medalot. Najkompleks-

niot del pretstavuva softverot, za ~ija upotrebapo pravilo se nabavuva potrebniot optimalen

hardver. Zna~i nemame obratna situacija. Tokmusoftverot treba da gi re[ava problemite koi

sakate da gi nadminete so koristeweto na in-formacionata tehnologija.

Iako svetskite trendovi i praksata kajnas se probivat mnogu podocna, nakrajot sepak tie pristignuvaat i kaj

nas. Do skoro vreme, tuka moèvtesamo da kupite takanare~en proprie-tary softver, odnosno softver za kojpla]ate licenca za negovo koriste-we i nemate nikakov uvid vo izvor-

niot kod na softverot (bez razlikadali stanuva zbor za aplikativno, sis-

temsko ili koe bilo drugo re[enie).Takov e pristapot kon koristeweto nare[enijata na najgolemite softverski

kompanii (]e gi navedam samo najpopular-nite kaj nas, bez razlika na goleminata)

Microsoft, Macromedia, Adobe, Corel, Orac-le, Borland i drugi. Drugiot pristap kojpoleka no sigurno si go nao\a prostorot

pod sonceto, e koristeweto na Open So-urce softverot (da go nare~eme slobo-

den softver, za ~ie koristewe i kopira-we ne treba da se pla]aat licenci i ~ijizvoren kod go imate za kakva bilo

modifikacija, proverka ili sigur-nost). Sozdavaweto na Open Sourcesoftverot ne zna~i deka se bazira na

angaìrawe na ~ove~ki i drugi resursibez nadomestok, [to gi doveduva vo

zabluda lu\eto koi mislat deka besp-latnoto re[enie e nekvalitetno. Ovojvid na softver se izdrùva preku

sponzorirawa i naplata na poddr[kapri implementacija i proekti-

rawe na re[enija bazirani naOpen Source. Golemi komerci-jalni internacionalni kompa-

nii kako IBM investiraa po-ve]e milijardi amerikan-

ski dolari vo Linux1 zaed-nicata. Negoviot primergo sledat HP, Oracle, SUNi drugi kompanii.

Zo[to sega zboruvam za

vakov softver? Generalno,svetski trend (ne moden, tu-ku ekonomski i funkcionalen

trend no i barawe na paza-rot) e koristeweto na OpenSource-ot vo skoro site sfe-

ri na privatniot sektor (sitetri segmenti, mali, sredni i

golemi pretprijatija), obrazo-vanieto i sekako dràvnata

administracija.

îtatelot koj ne e mnogu upaten

vo ovaa problematika, verojat-no ]e go interesira koj e toj

softer koj se promovira ka-

Miroslav Jovanovi] epomo[nik na ministerotvo Sektorot zainformatika. Roden e1968 godina, adiplomiral naElektronskiot fakultetvo Ni[, SR Jugoslavija,nasoka "Kompjuterskatehnika i informatika".U~estvuval na pove]eseminari, obuki ikursevi od oblasta nainformatikata iekonomijata vo zemjata istranstvo. VoMinisterstvoto zafinansii e od po~etokotna 2000 godina.Prethodno rabotel voMinisterstvoto zatrgovija. Odli~no govladee angliskiot jazik.


1) http://zdnet.com.com/2100-11-526321.html?legacy=zdnn

Iako svetskite trendovi i praksata kaj nas se probivat mnogu podoc-na, na krajot sepak tie pristignuvaat i kaj nas. Pristap, koj poleka nosigurno go nao\a prostorot pod sonceto, e koristeweto na OpenSource softverot, za ~ie koristewe i kopirawe ne treba da sepla]aat licenci i ~ij izvoren kod go imate za kakva bilo modifika-cija, proverka ili sigurnost

CM

YK

CM

YK

BULLETIN92

MIN

IST

RY

OF

FIN

AN

CE

MI

NI

ST

ER

ST

VO

ZA

FI

NA

NS

II

BILTEN

OPEN SOURCE SOFTVER, ISKUSTVA, TRENDOVI I UPOTREBA

ko Open Source i koi se negovite najva`ni prets-

tavnici. Odgovorot e te[ko da se sro~i, no bro-jot na proektite koi se klasificirani kako OpenSource e ogromen, [to zna~i deka moète da naj-

dete izvonredno kvaliteten, dobar, sreden i lo[kvalitet na softverskite re[enija. Istata situ-

acija e i so proprietary softverot, taka [to vo ovojsegment nema nikakva razlika. Najpoznatiot pret-stavnik na Open Source-ot e sekako Linux-ot. Ovoj

operativen sistem duri ima i kultno mesto vosoftverskta industrija. Za nego podocna ]e pro-

~itate malku pove]e. Drugi poznati pretstavnicise:

� Apache (najpoznatiot web server i voedno

najkoristeniot),

� Sendmail, Postfix, Qmail (e-mail serveri);

� Samba (file i printer server);

� Mozilla (web browser);

� PHP (server skripting jazik za web);

� MySQL, PostGres, Firebird (bazi na podato-

ci);

� BIND (DNS server);

� Squid (Proxy server);

� Open Office (kancelariski softver);

� GNOME, KDE

� SSH,

� GIMP (Linux verzija na Photo Shop), Dia-grams, Project Managament.

Ova, sekako, e samo mal del od najpoznatite pret-

stavnici na Open Source softverot. Brojot na vi-soko kvalitetniot softver e sekako daleku pogo-

lem, osobeno za onie koi se upateni vo problema-tikata.

Koga stanuva zbor za koristewe na Open Sourcesoftverot vo dràvnata administracija, trebada se napomene deka toa ne e trend na ekonomski

pomalku mo]ni zemji, naprotiv, pove]eto ekonom-

ski mo]ni zemji go koristat vo dràvnite upravi.

Stanuva zbor za poteg koj ima podolgoro~en karak-ter, naso~en kon spre~uvawe na zavisnosta odeden proizvoditel i sigurnosnite pra[awa koi

sekoga[ se od strate[ki interes. Situacijata vosvetski ramki e dosta interesna i go ilustrira

gore spomenatoto deka i ekonomski mo]nite zemjii grupacii se opredeluvaat za ovoj koncept.

Dràvnite administracii na golem del zemji se

pove]e se svrtuvaat kon koristeweto na Open So-urce softverot, taka [to 60 zemji vo svetot razg-

leduvaat ili ve]e imaat usvoeno pravna regulati-

va koja go ohrabruva ili go zema predvid koriste-

weto na Open Source softverot vo javnata admi-

nistracija na ovie zemji.

Karakteristi~ni primeri se sekako Brazil2 na

ju`noamerikanskiot kontinent, kade treba da bi-

de usvoena preporakata vo site vladini agencii

i vladini kompanii da bide koristen Open Sour-ce softver. Na istiot kontinent, Peru i Venecue-

la se ve]e malku ponapred od Brazil. Vo taa grupa

spa\a i Argentina. Vo Meksiko ovie zbidnuvawa

po~naa ne[to porano od drugite zemji.

Severna Amerika, odnosno SAD, isto taka go ko-

ristat ovoj koncept. Iako, na prv pogled moèbi

ne so tolku golem entuzijazam, no sepak srame`li-

vo se pojavuva vo odreden broj na institucii. Oso-

beno intrigira faktot [to Linux-ot nao\a mesto

duri i vo osetlivata sfera, a toa se bezbednos-

nite agencii i institucii na SAD. Poseben kuri-

ozitet e [to nadaleku poznatata NSA3 (National Se-curity Agency) izdava slobodna verzija na Security-enhanced Linux (tuka verojatno ]e ima razli~ni ko-

mentari i sfa]awa okolu bezbednosta) koja zaed-

no so izvorniot kod moè slobodno da se simne od

nivniot veb sajt. HP minatata godina izraboti

najbrz Linux superkompjuter za potrebite na US De-partment of Energy4 (DoE). Tuka e i poznatata NASA5

so svojot FlightLinux6, no i Department of Defence7

(DoD) koj spored istraùvaweto8 (verzija 1.2.04

osveèna vo januari 2003), identifikuva okolu

115 FLOSS9 aplikacii i 251 primeri na nivna

2) Economist 11.09.2003 – pe~ateno i elektronsko izdanie

3) http://www.nsa.gov/selinux/4) http://www.vnunet.com/News/11309965) http://www.nasa.gov6) http://flightlinux.gsfc.nasa.gov/7) http://www.dod.gov/8) http://www.egovos.org/pdf/dodfoss.pdf9) FLOSS - Free Libre Open Source Software

MY

KC

MY

KC

BULLETIN 93

7-8

/2

00

3

BILTEN

upotreba vo poddr[kata na infrastrukturata,

razvojot na softverot, aplikaciite za bezbednost

i sli~no. Odreden broj na sojuzni dràvi vo lo-

kalnata vlast, ili voveduvaat zakonska regulati-

va za koristewe na Open Source softverot (Oregon

i Teksas), ili pak planiraat toa da go storat (Ka-

lifornija, Oklahoma, Alabama, Juta, Havai i Lui-

zijana).

Vo Azija, Kina pretstavuva drug slu~aj, kade vovladinite institucii poradi nivnoto sogleduva-we deka ne treba da se bide premnogu zavisen odedinstven nadvore[en dobavuva~, potrebata odsigurnost i potrebata od nacionalana samozado-volitelnost, so godini se koristi i razviva sop-stvena Linux distribucija so ime Red Flag Linux(imeto verojatno voop[to ne iznenaduva). Na isti-ot kontinent, Japonija, Ju`na Koreja i Kina po~naasorabotka za razvivawe na Open Source alterna-tiva na softverot na Microsoft, pri [to Japonijave]e odvoi suma od 9 milioni dolari. Politi~a-rite vo Indija (na ~elo so pretsedatelot na drà-vata), ja povikaa svojata armija na ceneti progra-meri aktivno da se vklu~at vo razvojot na OpenSource re[enija od sli~ni pri~ini kako i Kina. VoTajland pak, postoi vladina programa koja na svo-ite gra\ani im nudi Linux i drug Open Source sof-tver koi moàt da se koristat na evtini kompju-teri. Spored novinskite izve[tai Microsoft voTajland gi spu[ti cenite na svojot Windows i MSOffice paket na neverojatni 40 SAD dolari po PC10,a spored informacijata na sajtot na OpenOffice11

cenata na ovoj komplet e samo 36 SAD dolari!

Vo Afrika glaven dvigatel na ovoj pravec e tokmu naj-bogatata dràva, Ju`na Afrika sledena od Namibija.

Vo Avstralija, ima predlog od Demokratskatapartija za koristewe na Open Source softver vonivnoto sobranie, taka [to Avstralija i Nov Ze-land serizno razmisluvaat da prejdat na ovoj mo-del12. Nacionalniot arhiv na Avstralija ]e koris-ti Open Source softver za ~uvawe i prikaùvawena arhiviranite dokumenti koi poteknuvaat oddràvnite agencii, poto~no OpenOffice.13

Vo Evropa, osobeno vo EU (koja za nas e sekako na-jinteresna) glavniot zbor go vodat Germanija,Francija, Velika Britanija i Italija, no i drugi-

te zemji ne zaostanuvaat na ova pole.14 Samo voGermanija, nad 500 vladini agencii15 koristatOpen Source re[enija (vo ovoj pravec pozitivno ]ese odlu~at i Kancelarijata za karteli, Monopol-skata komisija, Federalniot komersijat za za[-tita na podatoci, Agencijata za odgleduvawe naìvotni), a najsveì primeri se gradskite vlas-ti na Minhen (14000 desktop kompjuteri) i Schwa-bisch Hall, kako i mnogu drugi. Policijata na Nie-dersachsen pu[ta vo pogon 11620 desktop kompju-teri (RedHat Linux) i 120 serveri na koi ]e se „vr-ti” nivniot informacioen sistem nare~en “Niva-dis”16. Strategijata kon Open Source ja prezenti-ra[e i ministerot Otto Schily na negovata konfe-rencija za pe~at vo Berlin. Norve[kata vladapak, minatata godina go raskina ekskluzivniotdogovor so Microsoft17, poradi monopolskata pozi-cija. EU preku svojata programa iDA (Interchange ofData between Administrations) vo tekot na 2001 i2002 godina izvr[i istraùvawe okolu Open So-urce softverot i posebno studija okolu koriste-weto na Open Source softverot vo javniot sektor.Sli~ni studii ima napraveno vo Germanija kadeKBSt (Koordinator i sovetnik na federalnatavlada na Germanija) u[te vo pismoto 2/2000 od2000ta godina ja imaat uvideno prednosta naOpen Source re[enijata, kade vo zaklu~okot seprepora~uva Open Source softverot kako dobraza[tita na investiciite. Kako pogolemi korisni-ci vo EU moème da gi spomeneme i Belgija i [pa-nija. Avstrija e nekade na samiot po~etok, no ves-ta deka vo gradot Viena seriozno se razmisluvada se prefrlat 15000 kompjuteri na Linux18 zna~i

10) Mercury news – od 14.09.2003 godina

11) http://www.openoffice.org/press/1.1/press_faq.html12) http://www.theinquirer.net/?article=5222%2013) http://www.computerworld.com.au/index.php?id=1991153367&fp=16&fpid=014) Computerworld – od 17.03.2003 godina

15) Infoworld – od 25.06.2003 godina

16) Slashdot – od 21.09.2003 godina

17) ZDNet UK – od 15.07.2002 godina

18) Seattle post - Intelligencer – od 11.09.2003 godina

CM

YK

CM

YK

BULLETIN94

MIN

IST

RY

OF

FIN

AN

CE

MI

NI

ST

ER

ST

VO

ZA

FI

NA

NS

II

BILTEN


ogromen ~ekor vo toj pravec i fa]awe ~ekor so ve-]e nabroenite zamji od EU.

Vo Velika Britanija Vladata najavi nova akcija zapo[iroko promovirawe na na konkurencijata soserija na probni Open Source re[enija kako vocentralnite vladini institucii, taka i vo po[i-rokiot javen sektor19. Ovaa akcija ]e se realizi-ra vo sorabotka so IBM, a koordinirana od OGC20

i OeE21. OGC ima izdadeno i vodi~ za implemen-tacija na Open Source softver kade vo original(tekstot namerno ne e preveden) se dadeni sled-nive odluki na polisite zastapeni vo vodi~ot:

The decisions of this policyare as follows:

� UK Government will consider OSS solutions alon-gside proprietary ones in IT procurements. Con-tracts will be awarded on a value for money ba-sis.

� UK Government will only use products for intero-perability that support open standards and spe-cifications in all future IT developments.

� UK Government will seek to avoid lock-in to pro-prietary IT products and services.

� UK Government will consider obtaining full rightsto bespoke software code or customisations ofCOTS (Commercial off the Shelf) software it pro-cures wherever this achieves best value for mo-ney.

� UK Government will explore further the possibili-ties of using OSS as the default exploitation rou-te for Government funded R&D software.

Na sajtot na BBC moè da se najde dobra statija

koja go elaborira ovoj ~ekor na Vladata na VelikaBritanija22.

Vo Rusija, Ministerstvoto za komunikacii i kom-

pjuterizacija vo sorabotka so IBM ]e otvori LinuxCompetency Centre23, so [to spored g. Andrej Ko-

rotkov (zamenik-minister vo Ministerstvoto zakomunikacii i kompjuterizacija) ]e se kreira Li-nux ekosistem, koj ]e im ovozmoì na ruskite hi-tech kompanii pobrgu da navlezat na globalniotpazar, a IT re[enijata bazirani na Linux i otvore-

ni standardi ]e otvori ogromni mo`nosti na biz-nisot vo Rusija.

Vo Izrael, Ministerstvoto za trgovija gi suspen-

dira site dràvni dogovori so Microsoft i najavideka suspenzijata ]e trae i vo celata 2004ta go-

dina. Toa e rezultat na odlukata na Izraelskataantitrust-agencija, koga generalniot direktor g.Dror Strum objavi deka Microsoft e monopol24.

Na [to se dolì seto ova? Za razlika od drugiteoperativni sistemi, (na primer Microsoft Win-dows), koga zboruvame za Linux-ot mora da se is-takne edna razlika koja e vedna[ vidliva, a toa edeka ne zboruvame samo za operativen sistem. Li-nux distribuciite od koi voobi~aeno ja imamepretstavata za Linux-ot, se vsu[nost mnogu pove-

]e od operativen sistem. Pokraj funkcionalnostana eden moderen i siguren operativen sistem (sosite svoi prednosti i mani), vo edna distribuci-

ja sre]avame ogromna koli~ina na kvalitetensoftver za site nameni, taka [to edna Linux dis-

tribucija moète da ja pretvorite vo ~isto desk-top re[enie so siot kancelariski, internet, gra-fi~ki, razvoen i drug potreben softver bez nado-

mestok, ili pak da ja pretvorite vo ~ista server-ska ma[ina so navistina ogromen izbor na ser-

verski aplikacii po potreba (web i e-mail serve-ri, bazi na podatoci, proxy, DNS server, LDAP,RADIUS, FTP, SSH, fajl server i drugi servisi koi

vam vi trebaat), povtorno bez nadomest. Toa ne eslu~aj kaj drugite operativni sistemi, iako za

volja na vistinata, mora da se napomene deka delod Open Source re[enijata se portirani i na dru-gite operativni sistemi, vklu~uvaj]i go i Micro-soft Windows (kako na primer, Mozilla, MySQL, Apac-he, PHP, OpenOffice i drugi).

Koga stanuva zbor za koristewe na OpenSource softverot vo dràvnata administra-cija, treba da se napomene deka toa ne etrend na ekonomski pomalku mo]ni zemji,naprotiv, pove]eto ekonomski mo]ni zemjigo koristat vo dràvnite upravi. Stanuvazbor za poteg koj ima podolgoro~en karakter,naso~en kon spre~uvawe na zavisnosta odeden proizvoditel i sigurnosnite pra[awakoi sekoga[ se od strate[ki interes

19) http://www.ogc.gov.uk – Government Investigates Wider Use of Open Source IT Systems Across Public Sector od 09.10.2003 godina

20) OGC – Office of Government Commerce21) OeE – Office of the eEnvoy ( http://www.e-envoy.gov.uk )22) BBC ?? 10.10.2003 - http://news.bbc.co.uk/1/hi/technology/3181108.stm23) Computerworld od 09.10.2003 godina

24) http://www.theregister.co.uk/content/4/33365.html

MY

KC

MY

KC

BULLETIN 95

7-8

/2

00

3

BILTEN

Sepak, za da ja imate funkcionalnosta na edna Li-nux distribucija, so drugite operativni sistemine moète celosno da ja zamenite so Open Sourcere[enija, tuku ]e treba da platite i koristite

nekoj komercijalen softver.

Open Source re[enijata ne krijat dopolnitelni

tro[oci. Obukata na lu\eto ima cena kako [toima cena i za obukata za drugite komercijalni re-[enija. Internetot pretstavuva ogromno pros-

transtvo kade moète da najdete re[enie i odgo-vor za sekoj problem koj moè da vi se pojavi pri

koristeweto. Sepak za komercijalno koristewe vogolemi sistemi i bitni aplikacii imate mo`nostda si platite i tehni~ka poddr[ka, koja i vo slu-

~ajot so komercijalniot softver morate da ja pla-tite. Se zavisi od situacijata i sposobnosta na

kadarot so koj raspolagate.

Za onie koi se zainteresirani, so zadovolstvo japrepora~uvam studijata na g-dinot Niranjan Rajaniso naslov Free as in Education. Significance of theFree/Libre and Open Source Software for DevelopingCountries25 kade moète da najdete ogromna koli~i-na na obraboteni informacii od ovaa tematika.

O~igledno e deka ovoj fenomen gi ima zafateno

site kontinenti. Kakva e sostojbata kaj nas? Kakoi vo mnogu drugi raboti, taka i vo ovaa, zaostanu-vame zad zemjite koi re[ija rabotite da gi stavat

vo nekoi poprifatlivi ramki. So ogled na ogrom-niot potencijal koj leì i za[tedata koja se do-

biva so negovata primena, primenata na Open So-urce re[enijata ni od daleku ne e na zadovolitel-noto nivo. Edinstven oficijalen distributer na

nekoja Linux distribucija vo zemjata e Neocom kojgo zastapuva germanskiot Suse, najgolemiot

evropski Linux proizvoditel. Drugite distribu-cii (Red Hat, Mandrake, Slackware, Debian, Turbo Li-nux i mnogu drugi) ne moète da gi nabavite vo Re-

publika Makedonija, tuku so nara~ka od stranstvoili so simnuvawe (ISO imixi) preku internet.

Eden od pogolemite promoteri vo Makedonija e

sekako neprofitnata organizacija Sloboden sof-tver26 i edinstveniot makedonski Linux veb por-

tal27 (dokolku nekogo sum ispu[til, odnapred seizvinuvam). Sloboden softver go voveduva make-donskiot jazik vo site najbitni Open Source pro-

dukti (GNOME, KDE, Open Office, Mozilla) i taa za-lo`ba e za respekt. So toa, pokraj pribliùvawe-

to na ovoj softver kon korisnicite vo Republika

Makedonija na nivniot maj~in jazik (so ogled nana[ata multietni~nost, postojat prevodi i loka-lizacija i za skoro site nacionalni malcinstva

vo Republika Makedonija) jazikot, dràvata, naro-dot i kulturata se promoviraat daleku nadvor od

na[ite granici. Istoto vaì i za ostanatiteOpen Source proekti, kade lokalizacijata na ma-kedonski jazik se raboti i dostavuva.

Na[ite pobliski i podale~ni sosedi vo ovoj delse mnogu aktivni, taka [to nivnata aktivnost ima

afirmativen karakter vo prezentiraweto na zem-jata, sposobnosta i kulturata.

So vladina politika koja bi dala poddr[ka i pot-

tik za koristeweto na Open Source softver vodràvnata administracija, obrazovanieto i sto-

panstvoto vo Republika Makedonija ]e se animi-raat doma[nite kompanii za prisposobuvawe naOpen Source softverot kon na[ite priliki i ne-

govo lokalizirawe na makedonski jazik i drugitejazici koi se vo upotreba vo Republika Makedoni-

ja, kako i sozdavawe na doma[en softver. So toabi se sozdale i preduslovi za namaluvawe na od-livot na visoko stru~en kadar od zemjata i bi se

sozdal nov izvozen proizvod - softverot.

Vo dràvnata uprava, upotrebata na Open Sourcere[enijata e na samiot po~etok, so izvesen isklu-~ok na Fondot za zdravstveno osiguruvawe28 i Mi-

nisterstvoto za finansii koe ekstenzivno gi ba-zira svoite re[enija na ovoj koncept. Celta naSektorot za informatika pri Ministerstvoto za

finansii e da koristi kvaliteten softver i re-[enija, da ima mo`nost na izbor i sopstvena vi-

zija na razvoj. Voedno, pove]e od o~igledno e dekase vodi smetka i za sredstvata na dano~nite ob-

So vladina politika koja bi dala poddr[kai pottik za koristeweto na Open Source

softver vo dràvnata administracija,obrazovanieto i stopanstvoto vo Republi-

ka Makedonija ]e se animiraat doma[nitekompanii za prisposobuvawe na Open

Source softverot kon na[ite priliki inegovo lokalizirawe na makedonski jazik i

drugite jazici koi se vo upotreba voRepublika Makedonija, kako i sozdavawe

na doma[en softver

25) http://www.maailma.kaapeli.fi/FLOSSReport1.0.html26) Sloboden softver – http://www.slobodensoftver.org.mk27) Makedonski Linuks portal - http://www.linux.net.mk28) http://www.neocom.com.mk/Produkti/prodSoftSuse.asp

CM

YK

CM

YK

BULLETIN96

MIN

IST

RY

OF

FIN

AN

CE

MI

NI

ST

ER

ST

VO

ZA

FI

NA

NS

II

BILTEN


vrznici. Sektorot za informatika svoeto iskus-

tvo go bazira na postojano usovr[uvawe i eksten-zivno koristewe na izvorite na znaewe dostapnina Internet (a tuka bukvalno ima se), kako i spe-

cijalizirani kursevi. Open Source re[enijata im-plementirani vo Ministerstvoto za finansii us-

pe[no se vo upotreba pove]e od tri godini. Pri-menata i voveduvaweto na novi re[enija e mo[nedinami~en proces, taka [to brojot na primeneti-

te re[enija i nivnata oblast postojano e vo po-rast. Vo isto vreme raste iskustvoto i znaeweto,

kako vo procesot na implementacijata i realiza-cijata na vakvite re[enija, taka i vo profesio-nalnata stru~nost.

Dokolku pak ste zainteresirani za upotrebata na

Open Source re[enijata vo ekonomijata, odnosnobiznisot, ]e navedam samo nekolku kompanii koi

go koristat ovoj model. Spisokot e premnogu go-lem, a kako [to prethodno navedov, stanuva zborza celokupniot dijapazon na firmi.

Amazon,29 za koj retko koj ne slu[nal, svojot biz-nis go bazira na Linux, so za[teda od okolu 17 mi-lioni SAD$30. Najpoznatiot i najdobar Internet

prebaruva~ koristi klaster od preku 10.000 Li-nux serveri31. Dreamworks32 e edna od najpoznati-

te filmski kompanii koi koristi Linux i speci-jalna verzija na GIMP za izrabotka na nivnite cr-

tani filmovi (Shrek, Spirit, Stallion of the Cimarron).

Industrial Lights33 and Magic, divizija na Lucas Fil-ms zadolèn za specijalni efekti koristi Linuxza renderirawe na specijalni efekti. Spisokot egolem, no, sepak, moram da gi napomenam i sled-

nite kompanii Merrill Lynch, Shell (klaster od 1024IBM xSeries za iznao\awe na nafta), WesternGeco(klaster od 256 IBM xSeries za analiza na podato-ci za seizmi~kite promeni), Kaiser Aluminium, Uni-ted States Postal Service (klaster od okolu 900 Li-nux serveri).

Za site qubiteli na formula 1 sekako interesen

]e bide podatokot deka timot na BMW-Williams34

]e koristi HP ProLiant Linux klaster od nekolkustotini serveri za podobruvawe na aerodinami-

kata i drugite aspekti na nivniot bolid FW25,preku seopfatnite analizi na nivnite modeli.

Ovoj tekst moète da go smetate i da go upotrebi-te kako mo`nost za zapoznavawe so ne[to novo ilipak da gi pro[irite svoite postojnite znaewa.

Nekoi toa verojatno ]e go iskoristat za i samitenavlezat vo ovoj svet, a nekoi kako mo`nost da iz-

vr[at dopolnitelen pritisok kon komercijalni-te proizvoditeli da ja namalat cenata na svoiteproizvodi i da za[tedat sredstva.35

Kako i da e, ovoj trend e budno sleden i aktivnoimplementiran od golem broj na zemji i golemi

kompanii, [to sekako, ne e za potcenuvawe i barasoodvetno vnimanie i analiza. Sekoe potcenuva-we i ignorirawe moè da ~ini mnogu, osobeno do-

kolku se ima predvid agenadata na EU koja ovojtrend go inkorporira i vo svojata strategija.

Dokolku ve zainteresira ovoj tekst, moèbi ]e vezainteresira i tekstot na UPI (United Press Inter-national) od avtorot Christopher Deliso36 koj ima svoj

pogled i mislewe za edna problematika potkrepe-na so podatoci i od IDG37 (International Data Group).

29) http://www.amazon.com30) http://www.maailma.kaapeli.fi/FLOSSReport1.0.html31) http://www.wired.com/news/print/0,1294,54504,00.html32) http://www.dreamworks.com/33) http://www.iml.com34) http://www.vnunet.com/News/114404335) http://newsforge.com/article.pl?sid=03/09/20/163222436) http://www.upi.com/view.cfm?StoryID=20030808-042156-5360r – od 08.08.2003 godina

37) http://www.idg.com/ - Vode~ka analiti~ka i istraùva~ka kompanija vo ITC industrija

Vo dràvnata uprava, upotrebata na OpenSource re[enijata e na samiot po~etok, soizvesen isklu~ok na Fondot za zdravstvenoosiguruvawe i Ministerstvoto za finansiikoe ekstenzivno gi bazira svoite re[enijana ovoj koncept

MY

KC

MY

KC

BILTEN 97

7-8

/2

00

3

gi opfa]a evidentiranite nevraboteni.Iako vo re~isi site tranzicioni ekonomiipostoi zna~itelno poklopuvawe pome\udvete grupi na statistiki, vo odredenizemji broevite dobieni od Anketata na ra-botnata sila zasnovani na princip nasamo-izvestuvawe na ispitanicite zasvojata ekonomska aktivnost se povisokiod registriranata nevrabotenost (Cazes iNesporova, 2001). Nasproti ova, brojot naregistrirani nevraboteni vo Makedonija edaleku povisok otkolku brojot na nevrabo-teni spored Anketata na rabotna sila(Tabela 1).

Zgolemeniot interes za karakteristikitei funkcioniraweto na pazarot na rabotnasila vo Makedonija e rezultat na visokitei postojani stapki na nevrabotenost votekot na tranzicijata, koi nadminuvaat30% spored definicijata na Me\unarod-nata organizacija za trud. êstopati senaveduva deka pri~ini za visokite stapkina nevrabotenost se nedostatokot nafleksibilnost i/ili neuspehot na insti-tuciite na pazarot na rabotna sila da seprilagodat kon novoto ekonomsko opkru-ùvawe. Komparativna analiza na zakono-davstvoto i instituciite koi go upravu-vaat makedonskiot pazar na rabotna silaso onie od drugite ekonomii, tranzicionii razvieni, moè da dade nekoi interesnii za~uduva~ki rezultati koi treba da slu-àt kako nasoki za kreatorite na politi-kite pri utvrduvawe na merkite za pot-tiknuvawe na vrabotuvaweto/namaluvawena nevrabotenosta.

Dali stapkata nanevrabotenost nad 30% voMakedonija e realna?

Mnogu e te[ko da se napravi analiza namakedonskiot pazar na rabotna sila pora-di nedostig i ograni~en kvalitet na po-datocite. Dva oficijalni izvora na poda-toci za nevrabotenosta se Anketata na ra-botna sila (ARS) koja se sproveduva go-di[no i Zavodot za vrabotuvawe (ZVR) koj

*) mislewata izrazeni vo ovoj tekst se na avtorot i ne mora vo celost da giprestavuvaat stavovite na ministerstvoto za finansii

Nikica MojsoskaBlaèvski e vrabotena voMinisterstvoto zafinansii od 2000 godina,kade od januari 2002godina e pomo[nikrakovoditel na Sektorotza makroekonomija.Nejzinite rabotni zada~ise vo domenot na pazarotna rabotna sila, odnosnovladinata politika navrabotuvawe. Dosega imaobjaveno pove]e trudovi voBiltenot na Ministerstvoza finansii, nedelnikotKapital, i vo publikaci-ite na UniverzitetotStaffordshire vo VelikaBritanija

Nikica MojsoskaBlaèvski podgotvuvadoktorat vo StaffordshireUniversity na tema�Razbirawe na nevra-botenosta vo Makedonija:Unapreduvawe na javniteslu`bi za vrabotuvawe iobrazovniot sistem�. Taae ~len na izdava~kiotodbor na publikacijata naMinisterstvoto zafinansii �Godi[enekonomski izve[taj 1999,2000, 2001�, ~len na timotza prevod na vtorotoizdanie na knigata�Principi na ekonomija�od Gregori Menkju, kako ivtor zamenik na glavniot

urednik na Biltenot naMinisterstvoto zafinansii.

Komparativna analiza na zakonodavstvoto i instituciite koi goupravuvaat makedonskiot pazar na rabotna sila so onie od drugiteekonomii, moè da dade nekoi interesni i za~uduva~ki rezultati koitreba da sluàt kako nasoki za kreatorite na politikite pri utvr-duvawe na merkite za pottiknuvawe na vrabotuvaweto.

KOE E OPTIMALNOTO NIVO NAFLEKSIBILNOST NA PAZAROTNA RABOTNA SILA VOMAKEDONIJA

Tabela 1

Zemja Registrirani ARS

Azerbejxan 1,1% 19,4%

Estonija 4,4% 10,0%

Gruzija 2,6% 10,0%

Rusija 3,4% 9,2%

Makedonija 37,5%1 30,5%

Zabele[ka: podatocite seodnesuvaat na 1996. ZaMakedonija podatocite se za2001.

Izvor: http:/eurochild.gla.ac.uk/dev_web/Documents/monee/Download.htm. Podatocite za Makedonija se odDràvniot zavod za statistika i Zavod zavrabotuvawe.

1) broj na registrirani nevraboteni podelen so zbir na vraboteni spored ARS(na vozrast nad 15 godini) i registrirani nevraboteni.

CM

YK

CM

YK

BILTEN98

MI

NI

ST

ER

ST

VO

ZA

FI

NA

NS

II

Mo`na pri~ina za vakvata razlika e razli~natamotiviranost za registrirawe na nevrabotenitezavisno od raspoloìvosta na beneficii vo od-delnite zemji i pristapot do istite. Konkretno,pogolemata motiviranost vo Makedonija vo odnosna drugite zemji za prijavuvawe kako nevrabotenvo ZVR proizleguva od toa [to statusot nevrabo-ten obezbeduva pravo na �besplatno� socijalnoosiguruvawe. Imeno, ZVR pla]a pridonesi za pen-zisko i invalidsko osiguruvawe za site registri-rani nevraboteni koi se korisnici na pari~en na-domestok vo slu~aj na nevrabotenost. Ponatamu,site registrirani nevraboteni lica steknuvaatpravo na zdravstveno osiguruvawe dokolku ne mo-àt da go dobijat na nekoja druga osnova, na pri-mer preku drugi ~lenovi na semejstvoto. Ottuka,rabotnicite koi rabotat vo sivata ekonomija idel od neaktivnoto naselenie se prijavuvaat voZVR [to dava nerealna slika za brojot na nevra-boteni vo Makedonija. Postoi golema potreba zapromena vo soodvetnite zakoni za da se podobratstatisti~kite podatoci za rabotnata sila i da seprenamenat ulogata i upotrebata na resursite naZVR od administrirawe na pridonesite kon poak-tivni politiki.

Studija na pazarite na rabotna sila vo 22 isto~-noevropski zemji izvr[ena od InteruniversityConsortium for Political and Social Research (ICPSR)vo periodot 1990-1997 dava mnogu komparativnistatisti~ki podatoci (vidi Blanchflower, 2001).Podatocite pokaùvaat deka verojatnosta prose-~en makedonski gra\an da bide nevraboten e za7,4% povisoka od istata verojatnost za prose~engra\anin na Centralna i Isto~na Evropa (CIE). Sa-mo gra\anite na Bugarija se vo polo[a pozicija(12,1% povisoka mo`nost za nevrabotenost odprosekot na CIE), dodeka verojatnosta za nevra-botenost na Albancite e 6,6% povisoka od onaa nagra\anite na CIE vo celina. Sepak, treba da is-takneme deka Makedonija e edna od retkite zemji(ako ne i edinstvena) koja ima[e registrirana ot-vorena nevrabotenost u[te vo tekot na komunis-ti~kiot sistem. Za ilustracija, stapkata na ne-vrabotenost vo Makedonija vo 1980 godina izne-suva[e 21,5% i 22,1% vo 1989, dodeka vo osta-natite porane[ni jugoslovenski republiki i dru-

Iako ARS nevrabotenosta e mnogu poniska od re-gistriranata nevrabotenost, taa e mo[ne visokai prisutna dolg period, i e mnogu povisoka otkol-ku vo drugite tranzicioni ekonomii. Ponatamu,prezentiranata sporedba sugerira deka verojat-nosta za nevrabotenost kaj makedonskite gra\anie pogolema otkolku kaj nivnite kolegi vo zemjitena CIE, [to zna~i deka duri i dokolku sme skep-ti~ni vo pogled na kvalitetot na podatocite, ne-vrabotenosta e seriozen problem vo Makedonija.

{to se odnesuva do visokata stapka na nevrabo-tenost spored Anketata na rabotnata sila, moè-bi ARS ne gi opfa]a vrabotuvawata vo sivata eko-nomija iako toa e celta na definicijata za nevra-

gite komunisti~ki zemji nema[e otvorena nevra-botenost (nevrabotenosta be{e ednakva na nula).

Vo pove]eto zemji na CIE maìte se soo~uvaat sopomala verojatnost da ostanat nevraboteni vosporedba so ènite (Tabela 2). Vo Makedonija ve-rojatnosta na maìte da ostanat nevraboteni e za2,7% pomala vo sporedba so verojatnosta kaj è-nite. Sli~no, rezultatite od istraùvaweto votabela 2 pokaùvaat deka verojatnosta povisokoobrazovanite rabotnici da ostanat nevraboteni evo prosek 8,8% pomala vo sporedba so pomalkuili neobrazovanite rabotnici.

PAZAR NA RABOTNA SILA

Konkretno, pogolemata motiviranost voMakedonija vo odnos na drugite zemji zaprijavuvawe kako nevraboten vo ZVRproizleguva od toa [to statusot nevra-boten obezbeduva pravo na �besplatno�socijalno osiguruvawe

*) 5% nivo na statisti~ka zna~ajnost

Izvor: Blanchflower (2001), Tabela V, str. 372.

Tabela 2 Probit ravenki za nevrabotenost po zemji

Maì

VisokoBroj na

Godiniobrazovanie

Beznabquduvani

obrazovanieedinici

Bugarija -.023* -.215* 3683 1990-1997

ê[ka -.003* -.021* 5588 1990-1997

Estonija -.012* -.107* 4583 1991-1996

Ungarija -.078* -.133* 3713 1990,1992-1997

Latvija -.010 -.136* 4005 1991,1992,1994-1997

Litvanija .004 -.088* 3829 1991,1992,1994-1997

Rusija -.025* -.090* 3570 1992-1996

Romanija -.002 -.100* 4466 1992-1997

Albanija -.034* -.169 3396 1992-1996

Ermenija -.026* -.074* 2943 1992-1996

Slova~ka -.004 -.119* 3184 1992-1996

Makedonija -.027* -.088* 3221 1992-1997

Slovenija -.017 -.110* 3005 1992-1996

Ukraina -.016* -.115* 3686 1992-1996

Belorusija -.004 -.023 3580 1992-1996

MY

KC

MY

KC

BILTEN 99

7-8

/2

00

3

botenost koja ja koristi Me\unarodnata organiza-cija za trud. Vakvata konstatacija e poddràna odpresmetkite na Svetska banka (Svetska banka,2003) za nevrabotenosta vo Makedonija zasnovanina ARS i Anketata na potro[uva~ka na doma]in-stvata. Spored podatocite od Anketata na potro-[uva~ka na doma]instvata, stapkata na nevrabo-tenost vo 2000 e ednakva na 23% [to e za 9,2 pro-centni poeni poniska od stapkata na nevrabote-nost spored ARS. Ako se izvr[i ponatamo[na ko-rekcija na ovaa brojka za semejnite zemjodelskiimoti, neplatenite semejni rabotnici i neprija-venite samo-vraboteni, stapkata na nevrabote-nost se namaluva duri na 10%, impliciraj]i dekai pokraj nedostatokot na rabotni mesta vo for-malniot pazar na rabotna sila, lu\eto se angaì-rani vo nekoi drugi (pomo[ni) ekonomski aktiv-nosti.

Ponatamu ]e prodolìme so prou~uvawe na tri po-sebni pra[awa na pazarot na rabotna sila koi~esto pati se predmet na javnite diskusii vo Ma-kedonija bez pritoa da bidat potkrepeni so de-talna analiza.

I Zakonska za[tita navrabotenite

Rigidnosta na zakonite za za[tita na vraboteni-te (ZZV) ~esto pati se pretstavuva kako glavnapri~ina za visokata nevrabotenost vo Makedoni-ja. Osnovna cel na ZZV e obezbeduvawe na socijal-na sigurnost na vrabotenite, implicitni rabotnidogovori, pozitivnoto vlijanie na stabilniot ra-boten odnos vrz investiraweto vo ~ove~ki kapi-tal, kako i socijalnite tro[oci na otpu[tawatai makroekonomska stabilnost. Glaven argumentprotiv visokata za[tita na vrabotenite e dekataa gi ograni~uva firmite vo nivnoto deluvawebidej]i gi zgolemuva tro[ocite za rabotna sila[to moè da ja namali vkupnata vrabotenost. Ne-to vlijanieto na ovie efekti se razlikuva zavis-no od goleminata na firmite, vidot na aktivnosti ekonomskite uslovi. Cazes (2002) zaklu~uva dekazakonskata regulativa za za{tita na vraboteniteima mal ili nikakov efekt vrz vkupnata nevrabo-tenost, no porigidnite zakoni za za[tita na vra-botenite go zgolemuvaat vremetraeweto na nevra-botenosta. [to se odnesuva do vrabotenosta, po-visokata zakonska za[tita na vrabotenite imanegativno vlijanie vrz vrabotenosta i aktivnosta

2) Po izmenite na zakonskata regulativa vo 2003 godina

Gorenavedenata tabela pokaùva deka i pokraj na-maluvaweto na vkupniot indeks za za[tita navrabotenite vo Makedonija vo tekot na devede-setite godini i povtorno vo 2003, rezultatite seseu[te visoki i se nad prose~nite vo zemjite naCIE. Zakonskata regulativa za redovno vrabotu-vawe koja gi ureduva pravilata i procedurite zavrabotuvawe i otpu[tawe za postojani rabotnici(vraboteni na neopredeleno vreme), proceduriteza otpu[tawe i pla]awe otpremnini, pretrpe zna-~itelna �liberalizacija� vo tekot na tranzicija-ta. Po neodamne[nite zakonski izmeni Makedoni-ja ima duri i pomalku rigidni zakoni za redovnotovrabotuvawe otkolku prosekot vo zemjite na Cen-tralna i Isto~na Evropa.

Nasproti toa, zakonskite izmeni ne rezultiraa sopozna~ajno namaluvawe na indeksot na privreme-no vrabotuvawe, koj e daleku nad indeksite vo si-te drugi zemji, kako vo tranzicionite, taka i vorazvienite. Zakonskata regulativa za privremeno

na rabotna sila. Vo Tabela 3 e pretstavena spo-redbata na stepenot na rigidnost na ZZV vo nekoiod tranzicionite ekonomii.

Izvor: Riboud, Sanchez-Paramo i Silva-Jauregui, 2002. Procenkina Svetska banka za Makedonija.

Zabele[ka: Indeksot se dviì pome\u 0-6, a 6 ja ozna~uva naj-restriktivnata zakonska regulativa

Tabela 3: Zakoni za za[tita na vrabotenite na krajot na devedesetite godini

Indeks na Indeks na Indeks na Indeks na

redovno privremeno kolektivni rigidnost

vrabotuvawe vrabotuvawe otpu[tawa na ZZV

Bugarija 1,4 3,8 3,6 -

ê[ka 2,8 0,5 4,3 2,1

Estonija 3,1 1,4 4,1 2,6

Ungarija 2,1 0,6 3,4 1,7

Polska 2,2 1,0 3,9 2,0

Slova~ka 2,6 1,4 4,4 2,4

Slovenija 2,9 0,6 4,9 2,3

Makedonija 3,9 5,0 4,2 4,4

Makedonija 2 2,1 4,4 4,0 3,2

Prosek vo CIE 2,7 1,2 4,1 2,4

Prosek vo EU 2,4 2,1 3,2 2,4

Prosek vo OECD 2,0 1,7 2,9 2,0

CM

YK

CM

YK

BILTEN100

MI

NI

ST

ER

ST

VO

ZA

FI

NA

NS

II

vrabotuvawe utvrduva pravila za dogovori na op-redeleno vreme, mo`nost za nivno obnovuvawe imaksimalno traewe i go regulira funkcionirawena agenciite za privremeno vrabotuvawe. Privre-menoto vrabotuvawe e vaèn izvor za fleksibi-lizacija na pazarot na rabotna sila i vklu~uva ra-botnici so dogovori na opredeleno vreme, rabot-nici vo agenciite za privremeno vrabotuvawe,sezonski rabotnici, kako i drugi formi na nere-dovno vrabotuvawe (glavno dogovori za delo). Po-datocite za privremenoto vrabotuvawe se mnoguoskudni i moè da ne se celosno verodostojni po-radi te[kotijata da se otkrie vistinskata upo-treba na dogovori za delo. Vo nekoi zemji postoizakonska zabrana za upotrebata na privremeni do-govori za odredeni zanimawa (na primer Rusija)ili za licata onie koi zavr[ile stru~ni sredniu~ili[ta i univerzitet ili pak za mladi lu\e pod18 godini (na primer vo ê[ka).

I pokraj [iroko ra[irenoto mislewe deka pri-vremenoto vrabotuvawe vo zemjite na CIE e zna-~itelno zgolemeno vo tekot na tranzicijata bi-dej]i rabotodavcite pretpo~itaat da imaat pogo-lema sloboda pri odlu~uvaweto za toa dali da ot-pu[tat rabotnici, u~estvoto na privremenoto vovkupnoto vrabotuvawe e prili~no nisko vo re~isisite tranzicioni ekonomii (Cazes i Nesporova,2001). Toa se dviì pome\u 3 i 6,9% vo Ukraina,Estonija, Ungarija, Polska i Rusija, osven vo Slo-venija kade ima relativno visoko u~estvo na pri-vremenoto vrabotuvawe (11% vo 1999), iako osta-nuva pod prosekot od 15% vo EU. Nekoi drugi pro-cenki za dogovorite na opredeleno vreme vo Un-garija govorat deka tie iznesuvaat okolu 16% odvkupnite vrabotuvawa.

Se ~ini deka Makedonija ne spa\a vo ovaa grupa bi-dej]i u~estvoto na privremenata vrabotenost vovkupnite vrabotuvawa iznesuva[e 13,2% vo 1998,10,2 vo 2000 i 17,7% vo 2002. Ne moème da bi-deme sigurni za verodostojnosta na podatocite zaMakedonija bidej]i podatocite se od ARS (pres-metani za naselenieto na vozrast od 15-64) [tozna~i deka opfatot na dogovori na delo zavisisamo od percepcijata i izvestuvaweto od stranana samite rabotnici so vakvi dogovori. Dodeka

Rezultatite od istraùvaweto pokaù-vaat deka verojatnosta povisoko obra-zovanite rabotnici da ostanat ne-vraboteni e vo prosek 8,8% pomala vosporedba so pomalku ili neobrazovaniterabotnici.

neodamne[nite izmeni na Zakonot za rabotni od-nosi vo Makedonija ovozmoùvaat pogolema upo-treba na dogovori na opredeleno vreme (do tri go-dini) bez ograni~uvawe na nivniot broj, ne postoizakonska regulativa za agencii za privremenovrabotuvawe [to ja objasnuva golemata rigidnostna privremenoto vrabotuvawe. Interesen podatoke deka, vo prosek, zemjite na EU i OECD imaat po-rigidni zakonski normi za privremenoto vrabotu-vawe otkolku prosekot vo zemjite na Centralna iIsto~na Evropa.

Indeksot na kolektivni otpu[tawa se sostoi odvaè~kata definicija za kolektivni otpu[tawa,dopolnitelnite uslovi za otpu[tawe i mo`nite

odloùvawa. Makedonskiot indeks na kolektivniotpu[tawa e namalen so neodamne[nite zakonskiizmeni i e za eden procenten poen ponizok od pro-sekot vo CIE, no e mnogu povisok od indeksite vorazvienite ekonomii.

Vo ekonomskata literatura postojat razli~nimislewa vo vrska so vlijanieto na zakonite za ra-botni odnosi vrz ekonomskite rezultati. Svejnar(2002), na primer, so regresiona analiza go ispi-tuva vlijanieto na razli~nite institucii na pa-zarot na rabotna sila i politikite vrz ekonom-skite rezultati vo tranzicionite ekonomii, me-reni spored porastot na BDP. So primena na ed-nostavna bivarijantna namesto multivarijantnaregresija (koja bi go objasnila zaedni~koto vlija-nie na site faktori vrz ekonomskiot rast), Svej-nar otkriva deka fleksibilnosta ili rigidnostana ZZV ima skromno vlijanie vrz porastot na BDP.Sepak, za da se izvle~e poizdràn zaklu~ok odovaa analiza, potrebno e vo analizata da se raz-gleda i fleksibilnosta na platite, geografskatafleksibilnost, fleksibilnosta na profesiite,itn.


MY

KC

MY

KC

BILTEN 101

7-8

/2

00

3

3) Prose~ni godi[ni stapki za odnosot pome\u brojot na novoprijaveni nevraboteni lica i brojot na vkupno vraboteni lica.4) Prose~ni godi[ni stapki za odnosot pome\u brojot na lica koi izleguvaat od nevrabotenost i brojot na nevraboteni lica.5) Novi registrirani nevraboteni podeleni so brojot na vraboteni spored ARS i pomnoèn so 100. Podatocite se odnesuvaat na 2001

i 2002.6) Vrabotuvawa od redot na registrirani nevraboteni vo ZVR podelen so brojot na registrirani nevraboteni i pomnoèn so 100.

Podatocite se odnesuvaat na 2001 i 2002 godina.

Izvor: Terrel (1999) and European Training Foundation (1999).Sopstveni presmetki na avtorot za Makedonija.

Makedonskite rabotodavci odvojuvaatnajmal del od vkupnite tro[oci za

rabotna sila za �plati i naemnini� iliokolu 61,3%. Socijalnite pridonesi narabotodavcite u~estvuvaat so 28,8% vo

vkupnite tro[oci na rabotna sila zamakedonskite rabotnici, so toa [to

u~estvoto na pridonesite e povisokosamo vo Ungarija i Romanija

Komparativnata analiza na ARS vo Makedonija idrugite tranzicioni ekonomii obezbeduva vredniinformacii za kreatorite na politikite za po-trebata i nasokata na ponatamo[nite izmeni naZakonot za rabotnite odnosi. Va`no pra[awe koetreba da se razgleda i regulira (bidej]i ne postoiregulativa) se agenciite za privremeno vrabotu-vawe. Pokraj trite ~lena od Zakonot za vrabotu-vawe i osiguruvawe vo slu~aj na nevrabotenost(^len 27, 28, 29) koi gi reguliraat privatniteagencii za vrabotuvawe, ne postoi pravna ramkaza formirawe i rabotewe na agencii za privre-meno vrabotuvawe. Vtoro pra[awe koe treba da serazgleda e reguliraweto na vrabotuvaweto soskrateno rabotno vreme koe pridonesuva kon po-golema fleksibilnost na pazarot na rabotna si-la. Imeno, najniskiot iznos utvrden za socijalnipridonesi, 65% od prose~nite neto plati za ra-botnite mesta so polno rabotno vreme, ja obeshra-bruva primenata na vrabotuvaweto so skratenotorabotno vreme, bidej]i so toa se zgolemuvaattro[ocite na rabotodavcite za rabotnicite soskrateno rabotno vreme.

II Analiza na tekovite napazarot na rabotna sila

Re~isi site analizi na makedonskiot pazar na ra-botna sila se odnesuvaat na brojot na nevrabote-ni i vraboteni lica [to moè da dade pogre[nizaklu~oci za dinamikata na pazarot na rabotnasila. Nasproti ova, analiza na relativnata gole-mina na prilivot i odlivot na pazarot na rabotnasila obezbeduva podetalen uvid vo negovotofunkcionirawe i vo faktorite koi predizvikuva-at visoka nevrabotenost. I pokraj ograni~uvawa-ta vo smisla na raspoloìvost i verodostojnostna podatocite za analiza na tekovite, ova pra[a-we ]e go razgledame sporeduvaj]i gi tekovite namakedonskiot pazar na rabotna sila so nekoi odtranzicionite ekonomii za koi postojat podato-ci.

Dodeka presmetkite na podatocite ne se iden-ti~ni za site vklu~eni zemji, Tabela 4 pokaùvadeka makedonskiot pazar na rabotna sila e rela-tivno dinami~en. Ponatamu, toj otkriva deka pos-

Tabela 4: Prilivi i odlivi vo nevrabotenosta

1994 1995 1996

ê[kaGodi[na prose~na stapka na priliv 3 0,6 0,6 0,6Godi[na prose~na stapka na odliv 4 21,3 21,3 19,3

UngarijaGodi[na prose~na stapka na priliv 1,1 1,0 1,3Godi[na prose~na stapka na odliv 9,1 7,9 9,4

PolskaGodi[na prose~na stapka na priliv 1,2 1,3 1,2Godi[na prose~na stapka na odliv 6,2 8,0 8,2

SlovenijaGodi[na prose~na stapka na priliv 6,7 8,4 9,0Godi[na prose~na stapka na odliv 9,8 6,9 9,7

MakedonijaGodi[na prose~na stapka na priliv 5 10,6 13,0Godi[na prose~na stapka na odliv 6 14,7 9,2

tojanoto prisustvo na visoka nevrabotenost voMakedonija e rezultata na visokite prilivi, a nena niskite odlivi. Visokite prilivi vo nevrabo-tenosta moè da bidat rezultat na visok prilivna lica koi za prv pat vleguvaat na pazarot na ra-botna sila rabotna sila (onie koi izleguvaat odobrazovniot sistem), priliv na rabotnici koi gizagubile svoite rabotni mesta, aktivirawe na ne-aktivnite rabotosposobni lica ili kako rezultatna priliv poradi nekoj drug motiv za registraci-ja, bez pritoa da nastane kakva i da e promena vodemografijata ili aktivnosta na naselenieto.

Klasi~en metod za merewe na efektite od demo-grafskite promeni e presmetuvawe na Perry-pon-deriranata stapka na nevrabotenost (Perry, 1970,

Ball i Mankiw, 2002), koja e ponderiran prosek odstapkite na nevrabotenost za razli~nite demo-grafski grupi so fiksni ponderi. Imeno, za da seispita dali visokite prilivi vo nevrabotenostase rezultat na visokiot priliv na lica koi izle-

CM

YK

CM

YK

BILTEN102

MI

NI

ST

ER

ST

VO

ZA

FI

NA

NS

II

Vo Grafikon 1 e prikaàno deka stapkite na ne-vrabotenost bi bile re~isi isti dokolku ne bipostoele izmeni vo demografskata struktura nanaselenieto. Spored toa, zaklu~uvame deka viso-kite prilivi vo nevrabotenosta ne moàt da seobjasnat so promena na demografskata struktura.Isto taka, vo Makedonija nema[e masovni otpu[-tawa kako rezultat na prestruktuiraweto vo raz-meri koi bea registrirani vo drugite zemji votranzicija (Svetska banka, 2003). Ponatamu, poda-tocite od ARS pokaùvaat deka stapkata na ak-tivnost e mo[ne stabilna dvièj]i se pome\u 59i 62% [to zna~i deka ne postoi zgolemen prilivvo nevrabotenosta od neaktivnost.

Zatoa treba da razgledame nekoi drugi potenci-jalni faktori koi vlijaat vrz visokiot priliv nanovi lica na pazarot na rabotna sila i mnogu vi-sokata nevrabotenost vo Makedonija. Takov edenfaktor, ve]e spomnat, e administriraweto napridonesite za socijalno osiguruvawe (na primerzdravstveno osiguruvawe) preku ZVR.

Del od onie koi izleguvaat od obrazovniot sis-tem i se vklu~uvaat vo sivata ekonomija kako niv-na prva ekonomska aktivnost i del od neaktivno-to naselenie se registriraat kako nevraboteni ispored toa, duri i bez nikakva demografska pro-

guvaat od obrazovniot sistem, odnosno visokiotpriroden prirast na naselenieto, avtorot japresmeta �Perry-ponderiranata� stapka na nevra-botenost za Makedonija. Vremenskata serija zaPerry-ponderirnata nevrabotenost pokaùva [tobi se slu~ilo so stapkata na nevrabotenost zemaj-]i go predvid dvièweto na nevrabotenosta vosekoja grupa ako ne se menuvaat goleminite na gru-pite.

Izvor: Sopstveni presmetki na avtorot vrz osnova na ARS iPopisot na naselenieto od 1994 godina

Grafikon 1

Stapka na nevrabotenost spored demografijaStapka na nevrabotenost spored demografija

36.7

34.4

32.6

36.7

34.5

32.5

30

31

32

33

34

35

36

37

38

1999 2000 2001

Demografski - ponderirana stapka na nevrabotenost

Peri - ponderirana stapka na nevrabotenost(spored demografska struktura od 1994 godina)

mena ili zgolemuvawe na stapkata na u~estvoto,se zgolemuva registriranata nevrabotenost. Po-natamu, visokata stapka na nevrabotenost sporedARS moè da se objasni so neuspehot na ARS za op-fa]awe na neformalnata vrabotenost bidej]i po-ve]eto od onie koi odgovaraat go smetaat samoredovnoto vrabotuvawe, a ne ona na odreden rok,vrabotuvawe so skrateno rabotno vreme ili dogo-vorite na delo kako vrabotuvawe.

Postojat dve va`ni preporaki za kreatorite napolitikite koi proizleguvaat od gorenavedenataanaliza. Prvo, dràvata treba da gi promovira vojavnosta prednostite od vr[ewe na dejnost voformalniot sektor, kako na primer, pristap dokomercijalnite kupuva~i vo formalniot sektorna stopanstvoto, pristap do kreditni linii,pravna za[tita na rabotnicite i mo`nost da seraboti na devizniot pazar, koi ne se tolku o~ig-ledni za nekoi rabotodavci. Vtoro, dràvata tre-ba da prezeme aktivnosti za otkrivawe i menuva-we na dogovorite na delo vo rabotni dogovori, nesekoga[ vo dogovori na neodredeno vreme, no ba-rem dogovori na odredeno vreme ili za rabota soskrateno rabotno vreme.

III Tro[oci za rabotna sila

Najgolem del od javnite diskusii vo vrska so tro-[ocite na rabotnata sila na rabotodavecot sekoncentriraat na goleminata na socijalnite pri-donesi mereni preku nivnoto u~estvo vo brutoplatata. Ako ja sporedime goleminata na optova-ruvawe na rabotodavcite preku socijalnite pri-donesi koi tie im gi pla]aat na rabotnicite, Gra-fikon 2 pokaùva deka Makedonija e me\u zemjiteso ponisko u~estvo na socijalnite pridonesi vobruto platata.

Sepak, ona [to e va`no od gledna to~ka na rabo-todavecot ne e bruto platata i nejzinata struk-tura, tuku tro[ocite za rabotna sila. Ova e po[i-roka kategorija koja pokraj platite i socijalnite

Dràvata treba da gi promovira vojavnosta prednostite od vr[ewe na dejnost

vo formalniot sektor, kako na primer,pristap do komercijalnite kupuva~i vo

formalniot sektor na stopanstvoto,pristap do kreditni linii, pravna za[titana rabotnicite i mo`nost da se raboti na

devizniot pazar, koi ne se tolku o~igledniza nekoi rabotodavci.


MY

KC

MY

KC

BILTEN 103

7-8

/2

00

3

7) Vo najgolemiot broj zemji, tro[ocite na rabotodavcite za ishrana na rabotnicite se vo forma na menzi i vau~eri i se del od�plati vo natura�, dodeka vo Makedonija tie se vo forma na gotovinski pla]awa na vrabotenite i se vklu~eni vo �drugi tro[ociza rabotna sila�.

Koristena literaturaBall, L. and Mankiw, G. (2002) The NAIRU in Theory and Practice, Journal of Economic Perspectives, 16(4): pp. 115-136.Blanchflower, D. (2001) Unemployment, Well-Being, and Wage Curves in Eastern and Central Europe, Journal of the Japanese andInternational Economies, No. 15, pp. 364-402.Cazes, S. (2002) Do Labour Market Institutions Matter in Transition Economies? An analysis of labour market flexibility in the latenineties, International Institute for Labour Studies Discussion Paper Series, No. 140.Cazes, S. and Nesporova, A. (2001) Labour Market Flexibility in the Transition Countries: How much is too much? International LabourRewiev, 140(3): pp. 293-325.European Training Foundation (1999) Employment and Labour Market Country Reports, United Kingdom.Eurostat (2002) Labour Costs Survey 2000: Candidate Countries, European Communities.Perry, G (1970) Changing Labour Markets and Inflation, Brookings Papers on Economic Activity, No. 3, pp. 411-448.Riboud, M., Sanchez-Paramo, C and Silva-Jauregui, C. (2002) Does Eurosclerosis Matter? Institutional reform and labour marketperformance in Central and Eastern Europe, World Bank Technical Paper, No. 519.Svejnar, J. (2002) Labour Market Flexibility in Central and East Europe, William Davidson Working Paper, No. 496.Svetska Banka (2003) FYR Makedonija: Spravuvawe so nevrabotenosta, Svetska Banka (nacrt verzija).Terrel, K. (1999) Czech Republic: Labour market study, Technical Paper Series, Washington, D.C.: World Bank.Winkler, A. (2000) Private and Financial Sector Development in Transition Economies: The case of Macedonia, Economic Systems, 24(3):pp. 257-284.

pridonesi vklu~uva i bonusi, pla]awa za neodra-botenite denovi (na primer za vreme na odmor iboleduvawe), plati vo natura, itn. Sporeduvaj]i jastrukturata na tro[ocite za rabotna sila odnos-no u~estvoto na socijalnite pridonesi na raboto-davcite, slikata e prili~no poinakva (Grafi-kon 3).

Kako [to pokaùva Grafikon 3 najgolemiot del odvkupnite tro[oci vo site zemji otpa\a na delot�plati i naemnini�, koj se sostoi od �direktniplati i bonusi� plus �tro[oci za [tednite fon-dovi na vrabotenite, za neodrabotenite denovi iplati vo natura�. Delot �plati i naemnini� e naj-visok vo Kipar (85%) i Slovenija (81%), a najnizokvo Ungarija i Romanija (i vo dvete 67%). Makedon-skite rabotodavci odvojuvaat najmal del od vkup-nite tro[oci za �plati i naemnini� ili okolu61,3%.

Izvor: Eurostat

Grafikon 3Struktura na tro[ocite na rabotna sila (%), 2000

Socijalni pridonesi kako % od bruto plata, 2001Socijalni pridonesi kako % od bruto plata, 2001

Unga

rija

Ro

ma

nija

Ma

ke

do

nija

Litva

nija

Bu

gar

ija

ê

[k

a

Slo

va

~k

a

Es

to

nija

La

tvija

Po

ls

ka

Kipa

r

Slo

ve

nija

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Ostanati tro[oci za rabotna sila

Tro[oci za [tednite fondovi na vrabotenite, za eodrabotenitedenovi i plati vo natura

Direktni plati i bonusi

Socijalni pridonesi koi gi pla]a rabotodavecot

Socijalni pridonesi kako % od bruto plata, 2001Socijalni pridonesi kako % od bruto plata, 2001

60.0

50.0 48.5 47.5 45.942.7

39.2 38.1 35.6 35.1 33.0 32.028.0

24.8

0

10

20

30

40

50

60

70

Ro

manija

Slo

va~

ka

Unga

rija

ê[

ka

Albanija

Buga

rija

Hr

vatska

Slo

venija

Rusija

Po

lska

Esto

nija

Maked

onija

Er

menija

Belo

rusija

Izvor: Svetska Banka

Grafikon 2

Poradi razlikite vo metodologijata7 , ovoj delmoè da se zgolemi na 71,3%, [to e seu[te poni-zok otkolku vo drugite zemji na CIE, osven Unga-rija i Romanija. Socijalnite pridonesi na rabo-todavcite u~estvuvaat so 28,8% vo vkupnite tro-[oci na rabotna sila za makedonskite rabotnici,so toa [to u~estvoto na pridonesite e povisokosamo vo Ungarija i Romanija. Nasproti ova, u~es-tvoto na socijalnite pridonesi vo rashodite narabotodavcite za rabotnata sila e najnisko voSlovenija i Kipar i iznesuva 14,2 i 14,4% sood-vetno. Sledi deka makedonskite rabotnici se vopolo[a pozicija od nivnite kolegi vo drugitetranzicioni ekonomii bidej]i dobivaat najnizokdel od tro[ocite za rabotna sila na rabotodav-cite kako direktni nagradi i bonusi.

CM

YK

CM

YK

BILTEN104

MI

NI

ST

ER

ST

VO

ZA

FI

NA

NS

II

PROGRAMA ZA JAVNIINVESTICII VO REPUBLIKAMAKEDONIJA2003 - 2005 godina

Poddr[kata na dinamiziraweto na in-vesticiite se nametnuva so svojataprioritetnost poradi potrebata odnadminuvawe na sostojbite na nedovol-na razvienost i nezaokruènost na in-frastrukturata, kako i relativnatatehni~ko-tehnolo[ka zastarenost iniska efikasnost na kapacitetite.

Razvojnata politika na Vladata na Re-publika Makedonija za investirawe vojavnata infrastruktura na zemjata nasreden i dolg rok, se bazira na dina-mi~na investiciona aktivnost koja seo~ekuva da rezultira so optimalizaci-ja na koristeweto na postojnite kapa-citeti, rekonstrukcija i modernizaci-ja na javnata infrastruktura vo funk-cija na obezbeduvawe ekonomi~nost ipovisoka efikasnost, kako i poskoro

dovr[uvawe na za-po~natite eko-

nomski opravda-

ni proekti, imaj]i gi predvid opciite na po-mali tro[oci.

Teìnata na problemite so koi se soo~uvazemjata i dlabo~inata na zafatite koi trebada se realiziraat, vo uslovi na oskudnost nasopstveni sredstva i limitirani mo`nostiza zadolùvawe na zemjata vo stranstvo, ba-raat pointenzivno angaìrawe na stranskikapital, pred s# vo smisla na direktni in-vesticii, zaedni~ki vloùvawa, koncesii,donatorstva, kako i selektivno zadolùvawevo stranstvo soglasno na platno-bilansnitemo`nosti na zemjata.

Republika Makedonija, imaj]i gi vo predvidzna~ajnite potrebi koi proizleguvaat od nis-koto nivo na razvienost od edna strana i og-rani~enite resursi so koi raspolaga, od dru-ga strana, zna~ajno mesto dava na racional-noto koristewe i plansko naso~uvawe nasredstvata nameneti za investicii.

Povrzano so ova, Vladata na Republika Make-donija donesuva i sekoja godina aùrira po-sebna Programa za investicii vo javnata in-frastruktura na sreden rok.

Vo Programata za javni investicii vo Repub-lika Makedonija 2003-2005 godina se vklu-~eni investicioni proekti koi, soglasno so

Tahir {akiri e dràvensovetnik vo Minis-

terstvoto za finansii, kojrakovodi so Sektorot za

javni investicii. Roden evo 1949 godina vo Skopje, a

diplomiral na Ekonomskifakultet � Skopje vo 1971

godina, nasoka �makroekonomija.

U~estvuval vo podgotovkana pove]e razvojni

dokumenti i proekti nasreden i dolg rok, me\u koi

i vo �Nacionalnatastrategija za ekonomskiot

razvoj na RepublikaMakedonija do 2020godina�, Ramkovnata

programa za ekonomskirazvoj i reformi

�Makedonija 2003�.U~estvuval na pove]e

seminari i vork[opovi vozemjata i stranstvo od

oblasta na javniteinvesticii, organiziraniod strana na Svetskata

banka, Evropskatakomisija i drugi

me\unarodniinstitucii.

Kako zemja vo tranzicija, Republika Makedonija vo ramkite na pro-cesot na sproveduvaweto na politi~ko - ekonomskite reformivloùva zna~itelni napori za podobruvawe na ekonomskata i so-cijalnata sostojba na zemjata. Pritoa, reformskite aktivnosti [tose sproveduvaat, pred s#, se vo funkcija na sozdavawe na uslovi zainfrastrukturno povrzuvawe na zemjata so site sosedni zemji i zaintenzivirawe na procesite za pobrza i uspe[na integracija naRepublika Makedonija vo Evropskata Unija

*) mislewata izrazeni vo ovoj tekst se na avtorot i nemora vo celost da gi prestavuvaat stavovite naministerstvoto za finansii

MY

KC

MY

KC

BILTEN 105

7-8

/2

00

3

iskaànite prioritetni potrebi, Vladata ocenideka imaat zna~aen pridones za razvojot na sek-torite energetika, transport, vodosnabduvawe,navodnuvawe, ekologija, nestopanskite dejnosti.

Pri odreduvaweto na prioritetnite potrebi voizgotvuvaweto na Programata za javni investiciivo Republika Makedonija 2003-2005, se imaa vopredvid realnite mo`nosti za obezbeduvawe nasredstva za kapitalni investicii od: 1/ Buxetotna dràvata; 2/ sopstveni sredstva od strana nainvestitorite; 3/ nepovratni sredstva od zemjidonatori; i 4/ selektivno zadolùvawe so povol-ni krediti, soglasno na platno-bilansnite mo`-nosti na zemjata.

*) Presmetkite se napraveni spored sreden kurs na evroto na Narodna banka na R. Makedonija za 2002 godina (1 evro = 60.9783denari).

Vo energetikata, ]e se intenziviraataktivnostite za dovr[uvawe na izgrad-

bata na Hidroelektranata �Kozjak� irevitalizacijata na postojnite hid-

roelektrani. Istovremeno, ]e se in-tenziviraat aktivnostite za izgradba nainterkonektivni vrski so elektroener-

getskite sistemi na sosednite zemji kako~ekor kon vospostavuvawe na neop-

hodnata stabilnost na elektroenerget-skiot sistem na Republika Makedonija.

Programata za javni investicii sodrì 156 in-vesticioni proekti. Vkupnite tro[oci za ovieproekti se cenat na 2.126,78 milioni evra. Delod sredstvata, vo iznos od 642,47 milioni evra,se realizirani do krajot na 2002 godina. Reali-zacijata na odreden obem na investicioni aktiv-nosti, so oceneta vrednost od 513,07 mil. evra,se planira po 2005 godina. So toa, vo periodot

2003-2005 godina se predviduva deka ]e se rea-liziraat 967,25 milioni evra, odnosno samo vo2003 godina 318,08 milioni evra.

Opredelbata na Vladata za angaìrawe na stran-ski investicii vo prv red preku koncesii, dona-cii, direktni i zaedni~ki vloùvawa, pretstavu-va imperativ poradi visokoto u~estvo na stran-skite krediti vo finansiraweto na investiciiteod javniot sektor vo prethodniot period. Pokrajtoa, neophodno e natamo[no zgolemuvawe na obe-mot na nepovratnite sredstva od stranstvo, oso-beno vo sektorot na vodosnabduvawe, navodnuva-we, ìvotna sredina, obrazovanie i zdravstvo.

Od vkupno predvidenite sredstva so Programataza periodot 2003-2005 godina, za razvoj na sto-panskata infrastruktura ]e bidat naso~eni804,33 milioni evra ili 83,2%, a za razvoj na ne-stopanskite dejnosti 162,92 milioni evra, ili16,8% od vkupnite sredstva.

Tro[oci po sektori 2003 - 2005Tro[oci po sektori 2003 - 2005

Vodostopanstvo - 11,6%Vodostopanstvo - 11,6%

Komunalni uslugi - 14,2%Komunalni uslugi - 14,2%

@ivotna sredina - 2,1%@ivotna sredina - 2,1%

Ostanato stopanstvo - 1,6%Ostanato stopanstvo - 1,6%

Obrazovanie i nauka - 6,7%Obrazovanie i nauka - 6,7%

Zdravstvo - 0,7%Zdravstvo - 0,7%

Ostanato nestopanstvo - 9,4%Ostanato nestopanstvo - 9,4%

Energetika - 10%Energetika - 10%

Soobra]aj - 43,7%Soobra]aj - 43,7%

Vo milioni evra

Tro[oci po sektori 2003 2004 2005Vkupno

2003-2005

Energetika 58.80 30.50 6.99 96.29

Soobra]aj 91.68 156.45 174.60 422.73

Vodostopanstvo 32.37 34.86 44.62 111.85

Komunalni uslugi 54.85 58.01 24.93 137.79

@ivotna sredina 13.14 5.85 1.18 20.17

Ostanato stopanstvo 5.13 5.17 5.20 15.50

Obrazovanie i nauka 21.13 24.22 19.66 65.01

Zdravstvo 3.36 1.94 1.94 7.24

Ostanato nestopanstvo 37.62 27.31 25.74 90.67

Vkupno 318.08 344.31 304.86 967.25*

Od vkupno predvidenite sredstva soProgramata za periodot 2003-2005 godina,za razvoj na stopanskata infrastruktura]e bidat naso~eni 804,33 milioni evra ili83,2%, a za razvoj na nestopanskitedejnosti 162,92 milioni evra, ili 16,8% odvkupnite sredstva.

CM

YK

CM

YK

BILTEN106

MI

NI

ST

ER

ST

VO

ZA

FI

NA

NS

II

**) Buxetskite sredstva za pati[ta se opfateni vo stavkata �Fondovi�.

Vo 2003 godina ]e prodolì so investicioniteaktivnosti vo javniot sektor vo slednite nasoki:

m vo energetikata, ]e se intenziviraat aktiv-nostite za dovr[uvawe na izgradbata na Hidroe-lektranata �Kozjak� i revitalizacijata na postoj-nite hidroelektrani. Istovremeno, ]e se intenzi-viraat aktivnostite za izgradba na interkonek-tivni vrski so elektroenergetskite sistemi nasosednite zemji kako ~ekor kon vospostavuvawe naneophodnata stabilnost na elektroenergetskiotsistem na Republika Makedonija. Vo ovie ramki,vo 2003 godina ]e otpo~ne realizacijata na pro-ektot �Izgradba na dalnovod {tip - ^. Mogila�(Republika Bugarija).

m vo soobra]ajot, investicionite aktivnosti ]ebidat naso~eni kon otstranuvawe na tesnite grlana postojnata patna infrastruktura so izgradbana novi patni delnici na koridorot Istok - Zapadi Sever - Jug. Pritoa, so sredstvata od Evropska-ta investiciona banka, Evropskata banka za obno-va i razvoj, kako i so finansiska poddr[ka od Ev-ropskata Unija ]e prodolì izgradbata na avtopa-tnite delnici od Koridorot 10, Negotino - DemirKapija i Smokvica - Gevgelija, kako i izgradbatana avtopatnata obikolka na gradot Skopje.

m vo vodostopanstvoto, prioritet vo investici-onite aktivnosti ]e bide daden na izgradbata naobjekti za vodosnabduvawe vo podra~jata koi s#u[te go nemaat re[eno pra[aweto za redovno idolgoro~no snabduvawe so voda za piewe. Soodobrenata finansiska poddr[ka od Vladata naJaponija ]e se intenziviraat aktivnostite za ot-po~nuvawe so izgradba na regionalniot sistem HS�Zletovica� koj e od prioritetno zna~ewe za re-[avawe na problemot so vodosnabduvawe na nase-lenieto vo isto~niot del na Republika Makedoni-ja.

m vo sektorot za[tita na ìvotnata sredina,prioritet e daden na za[titata na vodite od za-gaduvawe, obezbeduvawe na kvalitetna voda za pi-ewe i obnovuvawe i odrùvawe na [umite. Vo tieramki, ]e prodolì realizacijata na proektite�Za[tita na Ohridskoto Ezero� i �Za[tita naPrespanskoto Ezero� - fazi koi se finansiraat sonepovratna pomo[ od Vladata na SR Germanija.

m vo vonstopanskiot sektor, prioritetite se na-so~eni na sovladuvawe na najurgentnite proble-mi, rekonstrukcija i sanacija na postojnite objek-ti, dovr[uvawe na zapo~natite investicii i na-bavka na sovremena oprema.

Programata za javni investicii, pokraj plansko-razvojniot karakter ima i promotiven karakter.Imeno, programata se prezentira na donatorskitekonferencii za Republika Makedonija koi dosegabea organizirani vo Pariz i Brisel od strana naSvetskata banka i Evropskata Unija.

Dosega[nata finansiska i tehni~ka poddr[ka odstranstvo ima[e svoj pridones vo naporite za za-ìvuvawe na investicionata aktivnost vo zemja-ta, imaj]i vo vid deka investiciite vo javniotsektor pridonesuvaat i za pottiknuvawe na raz-vojot na vkupnoto stopanstvo vo zemjata.

Vkupni tro[oci i izvori na finansiraweVkupni tro[oci i izvori na finansirawe

Stranski krediti - 42,9%Stranski krediti - 42,9%

Nepovratna pomo[ od stranstvo - 20,3%Nepovratna pomo[ od stranstvo - 20,3%

Buxet - 16,4%Buxet - 16,4%

Mak Telekom - 1,8%Mak Telekom - 1,8%

Sopstveni sredstva- 7,3%Sopstveni sredstva- 7,3%

Fondovi 11,5%Fondovi 11,5%

Vkupni tro[oci po izvori Vo milioni

na finansirawe evra

2003 2004 2005 Vkupno

Vkupno 318.08 344.31 304.86 967.25

Stranski krediti 96.23 149.31 169.05 414.59

Nepovratna pomo[ od stranstvo 72.02 80.48 43.43 195.93

Buxet 49.51 55.00 53.78 158.29

Mak Telekom 17.03 0.00 0.00 17.03

Sopstveni sredstva 45.53 23.26 1.70 70.49

Fondovi**) 37.77 36.26 36.90 110.93

U~estvo na oddelni sektorivo koristewe na stranski krediti

Vo milioni Evra

2003 2004 2005 (%)

Vkupno 96.24 149.31 169.05 100.00

Energetika 25.14 14.73 6.58 11.20

Soobra]aj 32.91 96.80 124.76 61.38

Vodostopanstvo 18.61 22.86 32.14 17.75

Komunalni uslugi 14.75 13.43 4.46 7.87

Ostanato nestopanstvo 4.83 1.49 1.11 1.79

PROGRAMA ZA JAVNI INVESTICII VO REPUBLIKA MAKEDONIJA

MY

KC

MY

KC

BILTEN 107

7-8

/2

00

3

Izjavite na ministrite za finansii i centralni-te bankari od bogatite industriski ekonomii naG-7 obi~no se dosta blagi. Ova im olesnuva nazemjite-~lenki da se soglasuvaat so niv i se iz-begnuva voznemiruvaweto na finansiskite paza-ri. Sepak, izjavata na zemjite na G-7 dadena od 20septemvri vo Dubai, pred godi[nata sredba naMMF i Svetskata banka be[e malku �poza~ineta�.Baraweto za �pogolema fleksibilnost� vo deviz-nite kursevi sosema gi iznenadi pazarite, ostroturkaj]i go dolarot nadolu. Me\utoa, ~udno e [toministrite za finansii se ~ini deka ne se sogla-suvaat okolu toa [to to~no tie mislele.

Xon Snou, sekretarot na amerikanskiot Trezor,re~e deka vakvata izjava pretstavuva vistinska�presvrtnica�. Valutnite pazari go interpreti-raa ova kako signal za Japoncite i Kinezite da giostavat nivnite valuti da porasnat i spored toada mu dozvolat na dolarot da padne. Japonija godrì jenot preku intervencii na deviznite pazarina visoko nivo; kineskiot juan e vrzan so dolarotso pomo[ na strogi kontroli na kapitalot.

Sepak, japonskite i britanskite oficijalni licabrzo odrekoa deka ova predizvika nekakva prome-na vo politikite. Za konfuzijata da bide pogole-ma, dva dena podocna g-din Snou re~e deka nemapromeni vo amerikanskata �politika na silen do-lar�. Sepak, valutnite pazari ostanaa na svoetopo~etno tolkuvawe. Pred da se stabilizira, do 23septemvri, dolarot padna na najnisko nivo voposlednive tri godini, dostignuvaj]i pomalku od111 jeni. Za ne[to pove]e od edna nedela, tojopadna za 5%. Isto taka, dolarot izgubi i najgo-lem del od neodamne[nite pridobivki vo odnosna evroto, vra]aj]i se na stapkata od 1,15 dolariza 1 evro.

Na toj na~in, prodolì stabilnoto lizgawe na do-larot [to zapo~na na po~etokot na 2002 godina.Vo minatite nekolku meseci, o~iglednoto eko-nomsko zakrepnuvawe vo SAD go potturna dolarotnagore. Me\utoa, samo [to zapo~naa predviduva-wata deka dolarot moè povtorno da se vrati nastariot paritet vo odnos na evroto, valutnitepazari go prenaso~ija svoeto vnimanie od stapki-te na porast kon ogromniot deficit na tekovnata

POVTORNO NADOLU?!O~ekuvame dolarot i ponatamu da se namaluva po ostriot padovaa nedela

smetka na SAD. Imeno, dokolku amerikanskataekonomija raste pobrgu od ekonomiite na nejzini-te glavni trgovski partneri, toga[ nejziniotnadvore[en deficit, isto taka pove]e ]e se zgo-lemi.

Ostriot pad na dolarot gi voznemiri berzite, do-deka investitorite bea zagrièni okolu namalu-vaweto na konkurentnosta na izvozot od Japonijai Evropa: Nikkei (japonskata berza) zabeleà pad za5% vo tekot na nedelata, germanskiot DAX za 7%.Volstrit isto taka se lizna: iako slabiot dolartreba da bide dobar za amerikanskiot profit ispored toa za cenite na akciite, investitoritebea zagrièni deka prinosite od obvrznicite nag-lo ]e se zgolemat dokolku aziskite centralnibanki prekinat da interveniraat i da kupuvaatpomal broj amerikanski dràvni obvrznici.

Dolarot ne zastanuva ovde

Izjavata od Dubai sigurno ne pretstavuva[e drugPlaza dogovor (Plaza Accord). Imeno, vo 1985 go-dina, po zgolemuvaweto na dolarot, ministriteza finansii od zemjite na G7 na sredbata vo Wu-jork se dogovorija da interveniraat zaedno, za dago spu[tat kursot na dolarot. Me\utoa, ovoj patne samo [to ima pomalku argumenti, tuku vlastitegi ostavaat pazarite da izvr[at prisposobuvawe.Kako i da e, spored Stephen Roach, glaven ekono-mist vo Morgan Stanley, zemjite na G-7 dadoa jasnaporaka deka na opasno nevramnoteèniot svet mutreba poslab dolar. Vakvata sostojba treba da po-mogne vo prefrluvaweto na teì[teto na ameri-

CM

YK

CM

YK

BILTEN108

MI

NI

ST

ER

ST

VO

ZA

FI

NA

NS

II

Vo minatite nekolku meseci, o~iglednotoekonomsko zakrepnuvawe vo SAD gopotturna dolarot nagore. Me\utoa, samo[to zapo~naa predviduvawata dekadolarot moè povtorno da se vrati nastariot paritet vo odnos na evroto,valutnite pazari go prenaso~ija svoetovnimanie od stapkite na porast konogromniot deficit na tekovnata smetkana SAD

kanskiot porast od pobaruva~kata na potro[uva-~ite kon izvozot, ovozmoùvaj]i im na doma]in-stvata povtorno da gi izgradat svoite za[tedi,nadopolneto so namaluvawe na deficitot na te-kovnata smetka. Vo Evropa i Japonija poslabiotdolar ]e go ograni~i izvozot, no toa, spored te-orijata, moè da se neutralizira so polabavi mo-

netarni ili fiskalni politiki za zgolemuvawe nadoma[nata pobaruva~ka.

Vo izminatite nekolku godini, evroto ve]e poras-na za okolu 35% vo odnos na dolarot, dodeka jenotse zgolemuva[e poskromno, blagodarenie na gole-mata intervencija. Na po~etokot na ovaa godina,koga japonskata ekonomija izgleda[e slaba i se~ine[e deka deflacijata se vlo[uva, postoeadobri pri~ini Japonija da go zadrùva jenot. Me-\utoa, pri~inite za intervencii vo posledniotperiod oslabea. Do vtoriot kvartal, BDP na Ja-ponija se zgolemi za 3%, najgolem porast me\u si-te ekonomii vo G-7, i pokraj veruvaweto na mno-gumina ekonomisti deka vistinskata stapka mo-èbi e malku poniska. Sepak i pokraj se, duri i no-minalniot BDP porasna vo vtoriot kvartal.

Kako i da e, japonskata ekonomija se pokaà mnoguposilna otkolku [to o~ekuva[e pazarot. Samo zailustracija, J.P. Morgan Chase vo juni predvidedeka japonskiot BDP vo prosek ]e porasne samo0,8% vo ovaa i slednata godina. Sega, istite pro-cenuvaat deka prose~niot rast ]e iznesuva 2,7%.

Vo isto vreme, predviduvawata za rastot vo SADmnogu pomalku se promenija. Dokolku se pokaèdeka vakvite predviduvawa se to~ni (s# u[te podznak pra[alnik), toga[ neodamne[noto poka~uva-we na jenot bi bilo opravdano.

Dali Japonija navistina se predade pred barawa-ta da prestane da go drì kursot na nejzinata va-luta dolu. Sekako ne. Neodamne[noto poka~uvawena jenot ja odrazuva promenata vo percepcijata napazarot za perspektivite na Japonija, a ne e pro-mena na politikite na zemjata. Sadakacz Tanigaki,noviot minister za finansii, ovaa nedela zboru-va[e za opasnostite od ponatamo[noto zgolemu-vawe na jenot. Dokolku prodolì da se poka~uva,ministerstvoto povtorno ]e intervenira.

Vo me\uvreme, amerikanskata vlada verojatno ]eprodolì so kritikata za Kina. Iako amerikan-skata ekonomija ovaa godina beleì rast, brojotna vraboteni prodolì da se namaluva. Toa e pri-~inata zo[to dolarot stana tolku aktuelno poli-ti~ko pra[awe. Izvoznicite go obvinuvaa evtini-ot juan za golemiot trgovski deficit na SAD. Se-pak, kineskite oficijalni lica bea brzi vo otfr-luvaweto na kominiketo od grupata G-7 (na kojaKina ne e ~lenka), pojasnuvaj]i deka tie nemaat na-mera naskoro da izvr[at revalvacija na juanot.

Vrzuvaweto na juanot i drugite aziski valuti zadolarot zna~i deka dolarot padna mnogu pomalkuvo trgovski uslovi, otkolku vo odnos na evroto.Dolarot padna za 19% nasproti ko[nicata na va-luti na drugite bogati zemji, no samo za 10% voodnos na po[irokata ko[nica koja gi vklu~uva va-lutite na pazarite vo podem.

Padot od 19% vo potesni trgovski uslovi indeksblednee pokraj padot od 40% vo trite godini po1985. Vo toj period, deficitot na tekovnatasmetka na SAD iznesuva[e okolu 3% od BDP, po-lovina od goleminata koja verojatno ]e ja dostig-ne slednata godina. Ponatamo[noto namaluvawena dolarot se ~ini neizbe`no.

Prezemeno od

“The Economist”, September 27th, 2003

POVTORNO NADOLU?!

MY

KC

MY

KC

BILTEN 109

7-8

/2

00

3

VREME E ZA PORAST?

Monetarnata politika retko koga bila tolku re-laksirana. Kratkoro~nite kamatni stapki se na-o\aat na najnisko nivo vo posledniot polovinavek. Duri i vo realni iznosi - odnosno po prila-goduvaweto za inflacijata - prose~nata kamatnastapka vo ekonomiite od grupata na sedum najraz-vieni zemji (G7) za prvpat e negativna po periodotna sedumdesettite godini, koga dojde do naglozgolemuvawe na inflacijata. Se postavuva pra[a-weto, dali stapkite dojdoa do najniskoto nivo?Dokolku e toa taka, kolku vreme ]e pomine predistite povtorno da po~nat da rastat?

Finansiskite pazari se obloùvaat deka sledni-te dvièwa na kamatnite stapki ]e bidat vo na-gorna linija. Pazarot na fju~ersi implicitnopredviduva deka amerikanskite kamatni stapki]e se zgolemat od postojnite 1% na 1,5% vo junislednata godina i do 2,3% do dekemvri 2004 go-dina. Do krajot na slednata godina, se o~ekuva ikamatnite stapki vo evrooblasta da se zgolematod 2% na 2,8%. Spored pazarnite predviduvawa,Bankata na Anglija, koja ne gi promeni kamatnitestapki na 9 oktomvri, }e gi zgolemi istite za re-~isi polovina poen do krajot na 2003 godina. Sepretpostavuva deka samo vo Japonija, kamatnitestapki ]e ostanat nepromeneti, na nulto nivo.

Pazarite priznavaat deka globalniot rast se za-brzuva, taka [to centralnite banki naskoro ]etreba da gi zgolemat kamatnite stapki za da ja za-dràt inflacijata na nisko nivo. Vo prethodniteciklusi, centralnite banki obi~no gi zgolemuvaakamatnite stapki vo rok od dve godini po zavr[u-vaweto na recesijata. Tehni~ki gledano, recesi-jata vo SAD zavr[i vo noemvri 2001 godina.

Nedostatokot na ovoj argument leì vo faktot de-ka ovoj ekonomski ciklus e netipi~en. Kako rezul-tat na razo~aruvaweto koe dojde po rasprsnuva-

weto na �balonot�, zakrepnuvaweto na amerikan-skata ekonomija e najbavno vo ponovo vreme: go-di[niot rast na BDP vo prosek iznesuva[e 2,7%,vo sporedba so stapkata od 4,7% vo tekot na prvi-te dve godini od prethodnite osum zakrepnuvawa.Vrabotenosta vo prosek raste[e za 4% vo prvitedve godini od prethodnite zakrepnuvawa, no po~-nuvaj]i od noemvri 2001 godina, vrabotenosta voSAD prodolì da opa\a. Industrijata koristi po-malku od 75% od nejzinitot kapacitet, sporedenoso re~isi 80% iskoristuvawe na kapacitetite voistata to~ka od prethodnite ciklusi. Spored toa,duri i vo slu~aj ekonomijata da ostvari rapidenporast vo tekot na slednata godina ([to moèbii nema da se slu~i), s#u[te moè da postoi zastoj,koj ]e vr[i pritisok za namaluvawe na inflaci-jata.

Znacite za ekonomsko zakrepnuvawe se s# pojasni, a zaedno so niv io~ekuvawata deka kamatnite stapki se na pat da se zgolemat. Sepak,Centralnite banki seu[te nemaat pri~ina za zategnuvawe napolitikite

CM

YK

CM

YK

BILTEN110

MI

NI

ST

ER

ST

VO

ZA

FI

NA

NS

II

Sli~ni argumenti vaàt i vo evrozonata. Vo pr-vata polovina od ovaa godina, dojde do zastoj voproizvodstvoto vo evrozonata, a Germanija i Ita-lija povtorno vlegoa vo recesija. Poradi toa, fi-nansiskite pazari do neodamna o~ekuvaa kamatni-te stapki ponatamu da pa\aat. Me\utoa, ponovitepodatoci pokaùvaat deka zakrepnuvaweto e votek, pa taka pazarite sega pretpostavuvaat dekaEvropskata centralna banka na po~etokot naslednata godina, moèbi ]e zapo~ne so zgolemuva-we na stapkite. Vakviot poteg bi bil predvremendokolku, soglasno o~ekuvawata na golem broj prog-nozeri, inflacijata se namali slednata godina.Rabotite vo golema mera ]e zavisat i od evroto.Vo izminatata nedela, evroto porasna blizu do

Na krajot od prethodnata recesija, inflacijata,isto taka, be[e mnogu povisoka od onaa denes, pataka so zakrepnuvaweto i povisokite stapki narast, potrebno e brzo zategnuvawe na monetarnatapolitika za da se spre~i zgolemuvaweto na infla-cijata. Denes, stapkata na inflacija vo SAD epremnogu niska. Kor inflacijata merena prekutro[ocite na ìvot (vo koja ne se opfateni ener-gijata i hranata), padna na najnisko nivo vo pos-lednive 37 godini, odnosno 1,3% vo prvite osummeseci od 2003 godina, so mo`nost da se namaliu[te pove]e vo tekot na slednata godina. Vo naj-mala raka, Federalnite rezervi najverojatno ]e jazategnat politikata, me\utoa pobavno otkolku priminatite zakrepnuvawa. Navistina, Ben Bernanke,guverner vo Fed, neodamna tvrde[e deka vo slu~ajkoga postoi zna~itelna ekonomska recesija i ras-tot na BDP e generiran samo od zgolemenata pro-duktivnost, bez ekspanzija na novi rabotnite mes-ta, monetarnata politika moèbi ]e treba da serazlabavi, namesto da se zategne, za da se obez-bedi za[tita od rizikot inflacijata da se spu[-ti na premnogu nisko nivo.

Kratkoro~nite kamatni stapki se nao\aatna najnisko nivo vo posledniot polovinavek. Duri i vo realni iznosi, prose~natakamatna stapka vo G7 ekonomiite zaprvpat e negativna po periodot nasedumdesettite godini, koga dojde donaglo zgolemuvawe na inflacijata. Sepostavuva pra[aweto, dali stapkitedojdoa do najniskoto nivo? Dokolku etoa taka, kolku vreme ]e pomine predistite povtorno da po~nat da rastat?

negovata najvisoka vrednost vo odnos na dolarot,no dokolku se zemat predvid efektite od trgovi-jata, evroto e s#u[te 2% pod negovoto nivo vo ju-ni, odnosno pred ECB posleden pat da gi namalikamatnite stapki. Dokolku evroto se zgolemi i votrgovski uslovi, ograni~uvaj]i go rastot i poma-gaj]i vo namaluvaweto na inflacijata, toga[ na-maluvaweto na kamatnata stapka e poverojatno odzgolemuvaweto.

Koj ]e bide prv?

Bankata na Anglija najverojatno ]e bide prvata po-golema centralna banka koja ]e gi zgolemi kamat-nite stapki. Velika Britanija ima najvisoka stap-ka na inflacija od site sedum golemi ekonomii(2,9%), a ekonomskiot rast be[e posilen otkolku[to se o~ekuva[e. Neodamna revidiranite brojkipokaàa deka vo prvata polovina od 2003 godina,BDP porasna dvapati pove]e otkolku [to pret-hodno se pretpostavuva[e. Nekolku ~lenovi naKomitetot za monetarna politika na Bankata, iz-razija i zagriènost za nekontroliranoto zemawena krediti od strana na potro[uva~ite i zgole-muvawe na cenite na stanbeniot prostor.

Od druga strana, vo Japonija s#u[te ima defla-cija (namaluvawe na cenite), me\utoa, duri i tamuse intenzivira debatata okolu pra[aweto koga ]edojde do zgolemuvawe na kamatnite stapki, najpo-ve]e poradi toa [to o~ekuvawata za porastot naBDP stanaa zabele`livo pooptimisti~ki. Sporedposlednata anketa na prognozerite od “The Eco-nomist”, se o~ekuva rastot vo ovaa i vo slednatagodina vo prosek da iznesuva 2,2%, daleku nad po-ve]eto procenki na odr`livata potencijalnastapka na rast na Japonija od 1%-1,5%. Isto taka,postojat i znaci deka deflacijata se namaluva;potro[uva~kite ceni se namalija samo za 0,3% voperiodot do avgust. Bankata na Japonija soop[tideka ]e odrùva nulti kamatni stapki s# dodekainflacijata ne stane pozitivna.

Sepak, porast na cenite vo eden ili dva mesecanajverojatno nema da ja natera Centralnata bankada reagira. Nejziniot guverner, To[ihiko Fukuiizjavi: �}e prodolìme so na[ata politika ne sa-mo dodeka se zgolemat cenite, tuku i dodeka neis~ezne stravot deka tie povtorno ]e se nama-

KAMATNI STAPKI

MY

KC

MY

KC

BILTEN 111

7-8

/2

00

3

lat�. Minatata nedela, zamenikot-guverner Kazu-masa Ivata, otide podaleku. Toj izjavi deka �ce-novnata stabilnost� ja gleda kako inflacija od 1-2%, [to implicira podolg period na nulti ka-matni stapki.

Neodamne[noto razlabavuvawe na deflacijata,delumno e rezultat i na specijalni faktori, kakona primer zgolemuvaweto na danokot na cigarite.Ri~ard Xeram, ekonomist vo bankata ING proce-nuva deka osnovnata inflacija iznesuva 0,5% i nese namalila zna~itelno vo tekot na izminatiotperiod na zakrepnuvawe. Toj o~ekuva kamatnitestapki da ostanat na nulto nivo podolgo vreme.

Zna~itelnoto zgolemuvawe na kamatnite stapkiod strana na glavnite centralni banki najverojat-no, nema da se slu~i vo tekot na slednata godina,s# dodeka inflacijata e na nisko nivo. Mal brojekonomisti se soglasuvaat so toa: onie vo Gold-man Saks ne o~ekuvaat Fed da gi zgolemi kamat-nite stapki pred sredinata na 2005 godina. Soogled na lo[oto iskustvo na Japonija, se ~ini de-ka ova e mudro obezbeduvawe od inflacija.

Sepak, relaksiranata monetarna politika ne ebezopasna. Taloèweto na vi[okot na likvidnost

vo poslednive godini, vo sostojba koga Central-nite banki stanaa seriski rasprsnuva~i na �balo-nite�, pretstavuva s# pogolema pri~ina za zagri-ènost. Kako [to �balonite� pukaa eden po drug(od Azija pa se do akciite na visokotehnolo[kitekompanii), centralnite banki vo pove]e navratija relaksiraa monetarnata politika.

So namaluvawe na kamatnite stapki po pukawetona berzanskiot �balon�, amerikanskiot Fed spre-~i podlaboka recesija i rizik od deflacija, no pocena na pottiknuvawe na u[te pogolema pobaru-va~ka za krediti od strana na potro[uva~ite - odkade doa\a i rizikot od u[te pogolem udar za ras-tot vo slu~aj koga kamatnite stapki na krajot ]emoraat da se zgolemat.

Prezemeno od

“The Economist”, October 11th, 2003

Bankata na Anglija najverojatno ]e bideprvata pogolema centralna banka koja ]e

gi zgolemi kamatnite stapki. VelikaBritanija ima najvisoka stapka na

inflacija od site sedum golemi eko-nomii (2,9%), a ekonomskiot rast be[e

posilen otkolku [to se o~ekuva[e.Neodamna revidiranite brojki pokaàa

deka vo prvata polovina od 2003 godina,BDP porasna dvapati pove]e otkolku [to

prethodno se pretpostavuva[e

BILTEN8

MI

NI

ST

ER

ST

VO

Z

A F

IN

AN

SI

I

PODGOTVUVA I IZDAVA

MINISTERSTVO ZA FINANSIIMINISTERSTVO ZA FINANSIIMINISTERSTVO ZA FINANSIIMINISTERSTVO ZA FINANSIIMINISTERSTVO ZA FINANSII

REPUBLIKA MAKEDONIJAREPUBLIKA MAKEDONIJAREPUBLIKA MAKEDONIJAREPUBLIKA MAKEDONIJAREPUBLIKA MAKEDONIJA

ul. “Dame Gruev” 14 Skopje, Tel: (389) 02 117 288, Faks: (389) 02 117 280

Internet adresa: http://www.finance.gov.mkhttp://www.finance.gov.mkhttp://www.finance.gov.mkhttp://www.finance.gov.mkhttp://www.finance.gov.mk

GLAVEN I ODGOVOREN UREDNIK

D-r Dimko Kokaroski

PRV ZAMENIK GLAVEN I ODGOVOREN UREDNIK

Dejan [email protected]

VTOR ZAMENIK GLAVEN I ODGOVOREN UREDNIK

Nikica Mojsoska-Bla`[email protected]

DIZAJN

Dizajn studio “NAM”

Aneta Gacevska

PE^ATI

“NAM”print

TIRA@

500 primeroci

PREVOD

Jasminka Vaskova

@ana {okarovska

Emilija Sirkarovska

Maja Petrovska

Aleksandar Argirovski

PRI KORISTEWETO NA PODATOCITE OD OVAAPRI KORISTEWETO NA PODATOCITE OD OVAAPRI KORISTEWETO NA PODATOCITE OD OVAAPRI KORISTEWETO NA PODATOCITE OD OVAAPRI KORISTEWETO NA PODATOCITE OD OVAAPUBLIKACIJA, GI MOLIME KORISNICITEPUBLIKACIJA, GI MOLIME KORISNICITEPUBLIKACIJA, GI MOLIME KORISNICITEPUBLIKACIJA, GI MOLIME KORISNICITEPUBLIKACIJA, GI MOLIME KORISNICITEZADOL@ITELNO DA GO NAVEDAT IZVOROTZADOL@ITELNO DA GO NAVEDAT IZVOROTZADOL@ITELNO DA GO NAVEDAT IZVOROTZADOL@ITELNO DA GO NAVEDAT IZVOROTZADOL@ITELNO DA GO NAVEDAT IZVOROT

ISSN 1409 - 9209

Bilt. Minist. Finans.

7-8/2003

112