37

PO^ECI, 16. VEK Prvi neposredni podaci o Sabornoj crkvi na dana{woj lokaciji - Varo{ kapiji, poti~u iz 16. veka, a govore o postojawu ovog hrama nado-mak dana{weg Kosan~i}evog venca, u sredi{tu dela civilne varo{i gde su prete`no `iveli Srbi. Tu je, tokom nekoliko vekova, postojala stara crkva, posve}ena Svetom arhangelu Mihailu. U tursko-austrijskim ratnim sukobima, po~etkom 18. veka, Turci su razorili Sabornu crkvu, pa su Srbi zato, po~etkom austrijske okupacije, za bogoslu`ewa koristili mawu crkvu u Dowoj srpskoj varo{i, po svoj prilici, crkvu sv. Jovana Krstiteqa. Aus-trijske vlasti nisu bile blagonaklone prema namerama Srba da obnove svoje poru{ene hramove, {tavi{e, zabrawivale su takve poduhvate, naro~ito u mes-tima sa me{ovitim stanovni{tvom, kao {to je bilo u Beogradu. Kako Srp-ska crkva nije mogla da o~ekuje austrijsku pomo} u obnovi svog glavnog beo-gradskog hrama, vezala se za Rusiju i pravoslavnog ruskog cara. Mitropolit Mojsije Petrovi} se 1718. obratio ruskom caru Petru Velikom za pomo} u obnovi Saborne crkve, ali je, zbog skore smrti Petra Velikog, beogradska Crkvena op{tina morala da finansira gradwu nove crkve sama i uz priloge imu}nih dobrotvora i donacije gra|ana. Obnova Saborne crkve izvr{ena je u periodu 1725-1728. Nije imala toraw, a imala je drvenu zvonaru sa strane. Povremene popravke, opremawe i ukra{avawe hrama trajali su godinama. UNAPRE\EWE @IVOTA CRKVE, 18. VEK Krajem 20-ih i po~etkom 30-ih godina 18. veka, u Sabornoj crkvi su sprovedene zna~ajne promene, i u crkvenoj upravi i u unutra{wem redu. Pove}an je broj sve{tenika, a u bogoslu`ewima su, pored mitropolita, u~estvovali i |akoni, arhi|akoni, sin|eli i arhimandriti. Do{lo je do unapre|ewa crkvenog pojawa, tako {to je mitropolit doveo sa Svete Gore jeromonaha Anatolija, iskusnog psalta, koji je ustanovio u Beogradu gr~ku {kolu pojawa, dok je srpsko pojawe skoro sasvim zamrlo. Posle smrti mitro-polita Mojsija, a za vreme mitropolita Vi}entija, ovaj hram je dobio i svoje iskusne propovednike.

SABORNIKBILTEN BEOGRADSKE SABORNE CRKVE

SVETOG ARHANGELA MIHAILA

O ARAN\ELOVDANU 2015, GODINA 17, BR.10

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

NA ARAN\ELOVDAN 2015, KADA SABORNA CRKVA U BEOGRA-DU SLAVI HRAMOVNU SLAVU, SV. ARHANGELA MIHAILA, NAVR[AVA SE 170 GODINA OD PO^ETKA BOGOSLU@EWA

POD SVODOVIMA DANA[WEG ZDAWA

38

AUSTRO-TURSKI RAT Saborna crkva je o{te}ena u Austro-turskom ratu, avgusta 1789. godine, kada su joj Turci delimi~no poru{ili svod. No, i pored toga se u woj te godine slu`ilo. Posle radova na sanaciji ovog o{te}ewa, crkva je ponovo stradala, u po`aru. Crkveno zdawe, ve} sasvim staro, oronulo i neugledno, i daqe je popravqano, do~ekav{i tako istorijske doga|aje Prvog srpskog ustanka.

SRPSKI USTANCI U osvit Prvog srpskog ustanka, nadomak Saborne crkve je pala jed-na od prvih `rtava, u tzv. Se~i knezova, kada su dahije pogubile arhiman-drita manastira Bogova|a, Haxi-Ruvima. Haxi-Ruvimovo mu~eni~ko telo je sahraweno u porti Saborne crkve. Posle dve godine, ustani~ka srpska voj-ska, predvo|ena vo`dom Kara|or|em, zauzela je beogradsku varo{, u zoru 12. decembra, a tvr|avu 27. decembra 1806. Kara|or|e tada sigurno nije mogao pretpostaviti da }e i sam mu~eni~ki postradati i da }e wegova glava biti 1819. i 1820. sahrawena u porti Saborne crkve, ali je tra`io da me|u prvim zdawima oslobo|enog Beograda i Srbije bude obnovqena i za bogoslu`ewa osposobqena upravo Saborna crkva. Budu}i da pod Turcima ovaj hram nije imao nijedno zvono, Praviteqstvuju{~i sovjet, kao vrhovni organ ustani~ke vlasti, dao je odmah nalog da se izlije zvono, u topolivnici na Dowem gra-du. Na praznik sv. Andreja Prvozvanog 1808, Beograd je sve~ano proslavio godi{wicu svoga oslobo|ewa. Posle Liturgije u Sabornoj crkvi, pucali su topovi sa Beogradske tvr|ave, a u ku}i vo`da Kara|or|a je prire|en sve~ani ru~ak. Ustani~ka vlast je brinula o izgledu i opremqenosti Sabornog hrama. Neke od najvi|enijih li~nosti tada{weg javnog i politi~kog `ivota davale su priloge za popravku i ukra{avawe ovog hrama, me|u wima i znameniti ruski konzul u Beogradu, Rodofinikin. Sa~uvani istorijski podaci svedo~e o veoma zna~ajnom mestu koje je Saborna crkva imala u duhovnom, kulturnom i javnom `ivotu Beograda toga doba. O praznicima su slu`ene sve~ane liturgije, a u danima velikih ustani~kih uspeha, molebani i blagodarewa, na kojima su, uz Kara|or|a, bile prisutne i ostale ustani~ke vo|e, kao i diplomatski predstavnici Evrope. Posle sloma Prvog srpskog ustanka, crkva je poharana i oskrnavqena. Po-pravke su mogle da se sprovedu tek posle Drugog ustanka, sporazumom izme|u kneza Milo{a i Mara{li Ali-pa{e o podeli vlasti u Srbiji. Prvi doku-ment koji se odnosi na radove u Sabornoj crkvi datira iz 13. januara 1819, a odnosi se na obnovu ikonostasa. SRPSKA AUTONOMIJA Kada je 1830. progla{en Portin Hati{erif, kojim je Srbija dobi-la autonomiju, glavno narodno slavqe je odr`ano u porti Saborne crkve, po zavr{enom bogoslu`ewu, uz radosno ogla{avawe zvona sa stare crkvene zvonare, kao znak kona~no postignute slobode. Ovi zvuci zvona su bili tim

Glavni i odgovorni urednik: protojerej-stavrofor Petar Luki}. Urednik izdawa: Ivana Atanackovi}. Tel.hrama: 011/2636-684. Faks: 011/2636-566.

www.saborna-crkva.com. sabornik@saborna-crkva.com. Tir a`: 1000 primeraka.

40

U NEDEQI 25. PO DUHOVIMA PROSLAVQAMO: 22.(09) Sveti mu~enici Onisifor i Porfirije; Sveti Nektarije Eginski23.(10) Sveti apostoli Olimp, Erast, Rodion i drugi s wima24.(11) Sveti mu~eniik Mina; Sveti kraq Stefan De~anski25.(12) Sveti Jovan Milostivi; Prepodobni Nil Sinajski26.(13) Sveti Jovan Zlatousti (Bo`i}ne poklade)27.(14) Sveti apostol Filip28.(15) Sveti mu~enici Gurije, Samon i Aviv (Po~etak posta)

U nedequ, 22. novembra, slavimo Svetog Nektarija Eginskog ^udotvorca, a Liturgija po~iwe u 9:00. U subotu, 28. novembra, po~iwe Bo`i}ni post.

JUBILEJI U SABORNOJ CRKVI 2015.

Pored velikog hramovnog jubileja, ove go-dine se molitveno se}amo jo{ mnogih ju-bilarnih godi{wica istorijskih doga|aja koji su se odvijali u Sabornoj crkvi:- 95 godina od obnovqewa Srpske patrijar{ije i ustoli~ewa prvog srpskog patrijarha (Dimitrija) u Sabornoj crkvi - 85 godina od ustoli~ewa patrijarha Varnave u Sabornoj crkvi- 75 godina od hirotonije potoweg mitropolita crnogorsko-primorskog i sve{tenomu~enika Joanikija (Lipovca) za episkopa budimqansko-nik{i}-kog u Sabornoj crkvi- 65 godina od upokojewa patrijarha srpskog Gavrila (Do`i}a) i pogrebewa u Sabornoj crkvi- 65 godina od ustoli~ewa patrijarha Vikentija u Sabornom hramu- 30 godina od osve}ewa novog parohijskog doma Saborne crkve- 25 godina od dodele Ordena Svetog Save prvog reda horu Saborne crkve, Prvom beogradskom peva~kom dru{tvu- 25 godina od presvla~ewa mo{tiju Svetog cara Uro{a i Svetog Stefana [tiqanovi}a u Sabornom hramu- 25 godina od ustoli~ewa patrijarha srpskog Pavla u Sabornoj crkvi- 20 godina Novogodi{weg koncerta Saborne crkve u Beogradu- 15 godina od dolaska ikone Bogorodice Jerusalimske u Saborni hram- 15 godina od dolaska zemnih ostataka kwi`evnika Jovana Du~i}a u Sabornu crkvu u Beogradu- 15 godina od prvog koncerta znamenitog ruskog hora Glinka u ovom hramu- 5 godina od ustoli~ewa patrijarha srpskog Irineja u Sabornoj crkvi

39

radosniji {to, u vekovima pod Turcima, Saborna crkva nije imala zvono, ve} se verni narod pozivao na slu`bu pomo}u klepala. Turci su se usprotivili podizawu zvona na zvonaru Saborne crkve, ali su naposletku morali da prihvate novonastale istorijske promene. ISTORIJSKA OBNOVA HRAMA Sve izra`enije potrebe Beogra|ana za bogoslu`ewima, kao i vladarski ugled kneza Milo{a, zahtevali su boqe ure|enu i ve}u Sabornu crkvu. Knez Milo{ je 1831. izdao nalog tutorima ove svetiwe da se obezbede nov~ana sredstva, materijal i majstori, radi popravke starog hrama. Po{to se pokazalo da bi takva popravka bila izuzetno skupa, a nedovoqno svrsishod-na, knez Milo{, januara 1836, izdaje nalog da Saborna crkva, kao suvi{e oronula, treba da se obnovi. Obrazovao je posebnu komisiju, predvo|enu mit-ropolitom Petrom, radi nala`ewa dobrih majstora. Posle du`ih pregovora, prevladalo je mi{qewe onih koji su se zalagali za podizawe novog zdawa, iz temeqa, sa ~ime se slo`io i sam knez. Izdao je naredbu, 22. jula 1836, da se sru{i stara crkva i podigne novi hram. Izgradwa je po~ela 28. aprila 1837. Polagawe kamena temeqca novog hrama izvr{eno je 15. juna 1837, uz ~ino-dejstvo mitropolita Petra i u prisustvu najvi{ih crkvenih velikodostoj-nika, knegiwe Qubice i wenih sinova, Milana i Mihaila, kao i brojnih Beogra|ana. @ivopisawe je 1840. povereno akademskom slikaru i `ivopiscu Dimitriju Avramovi}u. Na dan hramovne Slave i krsne Slave kneza Milo{a, Aran|elovdan 1845, mitropolit Petar (Jovanovi}) je osve{tao novo zdawe i slu`io u wemu prvu Liturgiju, ~ime su zapo~eta bogoslu`ewa u ovoj svetiwi. U vreme zavr{etka gradwe, Saborna crkva je, svojom veli~inom i arhitektonsko-stilskim obele`jima, na poseban na~in ozna~ila novo doba u istorijskom razvoju nacionalnog, duhovnog i kulturnog `ivota Kne`evine Srbije. Beograd se pripremao da, posle vi{evekovnog robovawa turskoj vlas-ti, ponovo postane prestoni grad Srbije. Time je i novopodignuti katedral-ni hram dobio odgovaraju}u ulogu i zna~aj. Pisalo se o tome da je Saborna crkva, svojom lepotom i monumentalno{}u, svedo~ila “vaskrs nove dr`ave srpskog naroda i ulevala nadu na sve lep{u budu}nost”. Bila je jedna od naj-ve}ih crkvenih gra|evina u Kne`evini Srbiji i, posle Top~iderske crkve, druga najstarija crkva u Beogradu. SABIRNO SO^IVO ISTORIJSKIH DOGA\AJA Od 1853, u Svetoarhangelskom Sabornom hramu peva Prvo beograds-ko peva~ko dru{tvo, najstariji hor u Srbiji. Pod svodovima ovog hrama odvi-jali su se najva`niji doga|aji iz `ivota grada, vladarskih dinastija, Srpske crkve i dr`ave, protokolarni i doga|aji od nacionalnog zna~aja, uzno{ene neprebrojne molitve, bogoslu`ilo se u slavu Bo`iju... Ova svetiwa je ostala neprolazno duhovno sabirno so~ivo srpskog naroda, kroz koje se, sve {to je pro{lo, blagoda}u Bo`ijom osve}ivalo. Odlukom iz 1979, Saborna crkva je progla{ena za kulturno dobro od izuzetnog zna~aja za Republiku Srbiju.