bilimtarihi ozet

8/3/2019 BilimTarihi Ozet

1/20

BLMSELLK

Tm kuramsal bilgi bilim midir?

Bir kuramn bilimsel olup olmadn ayrd etmek iin birlte ihtiyac vardr.

Bu sebeple salam bir lt iin bilim

Evrensel olmaldr

Kanun trnde anlatma sahip olmaldr

Matematiksel olarak ifade edilmelidir

Ancak zamanla bu ltler snrlayc olarak kabul edilmive bilimi yntemiyle (metodoloji) tanmlamann dahauygun olaca sonucuna varlmtr.


2/20

Bu tanmada insana yol gsteren en nemli etmen doada varolan dzenliliklerdir.

nsanolu hayatta kalabilmek iin bu dzenliliklerdenyararlanmtr.

Gne ve ay periyodik olarak hareketlerini tekrar ederler

Gece ve gndz insann temel ritmini oluturmaktadr.

Mevsimlerde hayvanlarn glerini belirleyen bir dzenlilikvardr v.d.

te bilim, doada var olan bu dzenliliin uzun yllarboyunca gzlemlenmesi ve kayt altna alnmasyla ortayakmtr.

nk bu dzenlilikler olgu bilgisinin birikmesini salamtr

Bu nedenle bilimin basit anlamda doa dnyasnn bilgisiolarak tanmlanmas uzun zaman yaygn bir kanaatolmutur.


3/20

Yerleik Hayata Gei Avclktan sonra insann rgtlendii ve ilk ura olan tarm faaliyetleri iin

bilgi birikimi olumaya balamtr.

Bylelikle genelletirme sreleri ortaya kt.

Yerleik tarm uygarl alete ihtiya duymutur.

Bu ihtiya teknolojinin douunun da ana nedenidir.

Arazi zerinde yaplan tarm faaliyetlerinin gelimesiyle yer lme bilgisi(geometri) ilerlemitir.

Msr ve Mezopotamya uygarlklarnda geometri bilgisinin ok ilerlemi birdzeyde olmasn nedeni de budur.

nk her iki uygarlk da devam iin yaamsal nem arz eden nehir

kenarlarnda hayat bulmaktayd. Nehir taknlar sonras, arazinin yeniden lerek paylalmas zorunluluu

yer lm bilgisinin dier bilgilere gre daha hzl gelimesine yol amtr.

Geometri bilgisinin bu denli geliimi piramitler gibi dev fiziksel yaplarnina edilebilmesini mmkn klmtr.


4/20

Bilgi Trleri Tarma dayal kalknma ve gelimenin ardndan ortaya kan

toplumsal eitlilik iblm ve ticaretin gelimesiyle neticelendi. Bu durum saylar yazma sistemi ve aritmetiin ortaya kmasna yol

at.

Bylece doada olup bitenlere dair bilgi yn olumaya ve zamanierisinde artmaya balad.

Bilginin artmas bilgilerin giderek snflandrlmasn (taksimat)gerekli kld.

lk ortaya kan bilgi trleri unlardr: Oklt (By)

Din Sanat

Felsefe

Bilim


5/20

Bilim Tarihi Bilim tarihi, bilimsel bilginin geliim srecini inceleyen bir aratrma

etkinliidir. Bilim tarihi bu srete zellikle u noktalara dikkatiniyounlatrmaktadr.:

Bilginin hangi aamalardan geerek bugnk haline ulatn belirlemek,

Bilimsel kuramlarn douunu ve geliimini olgusal ve deneysel verileredayanarak betimlemek,

Bir toplumun bilime ne zaman ve hangi durumda katk yapabildiinirneklerle ortaya koymak,

Bu katklar yaplrken bilim adamlarnn nasl bir ura verdiklerini,kullandklar yntemleri, ara ve gereleri gz nne sermek,

Bilimin deerini ve nemini sorgulayarak, bilimsel etkinlii btnynleriyle tanmaya ve tantmaya almak,

Elde edilen bilimsel sonularn uygulamaya nasl geirildiklerini, bunlarninsan yaamnda ne gibi deiikliklere neden olduunu incelemek,

Bir toplumun bilime katk yapacak dzeye getirilebilmesi iin neleryaplmas gerektiini somut rneklere dayanarak gstermek.


6/20

Bilimin Koullar Bilim, insann evreni, doay ve kendisini anlama ve aklama

abasdr. Gerekte bu aba yalnzca bilim adna yaplmamaktadr.

Bilim dnda felsefe, sanat ve din de bu abann ortayakonulduu alanlardan bir kadr.

Bu geni entelektel abann yalnzca bir ksmna bilimdenmesinin belirli bir amaca ynelik olduu aktr.

Sadece bilim, tarih boyunca sonuilerlemeyle sonulanan bir etkinlik olarak

kendisini dikte ettirmitir. Bunu salayan da bilgiyi retirken

kulland YNTEMDR. Bilime bilimselliknitelemesini veren de budur.


7/20

lk Medeniyetler

Cilal ta devrinin ortalarna doru rmaklar etrafnda eitli uygarlklarortaya kmtr.

Nil etrafnda Msr Medeniyeti (M.. 7000ler)

Frat ve Dicle kenarnda Mezopotamya Medeniyeti (M.. 6000ler)

Uzakdouda Hint ve in Medeniyetleri (M.. 6000ler)

Su kenarlarnda kurulan ilk medeniyetler, ilk ara-gere yapmnn dagerekletirildii yerler olmutur.

Mezopotamya ve Msrda gelien ilk teknoloji de, tarmn gerektirdii ara-gerelerin yapmyla ekillenmitir.


8/20

MEZOPOTAMYADA ASTRONOM

Mezopotamyada ve tm dnyada astronominin tarihi, en eski yaz biimini (iviyazs) M 3500-3200 yllar arasnda gelitiren Smerlilerle balar.

Mezopotamyallar cebirin kurucusudurlar. Babillilerden kalmak tabletlerde birinci veikinci derece denklem rnekleriyle karlalmaktadr.

Modern astronominin temelinde Mezopotamya astronomisi bulunur.

Mezopotamyallar mitolojiye ve dini inanlara dayanan astronomiden laik vematemaktiksel astronomiye gemeyi baarabilmiler, zellikle astronomininmatematiksellemesinde n ayak olmulardr.

Astronomi alanndaki en nemli baarlar uzun sreli gzlem yapm olmalardr. Ayve Gnein hareketlerini incelemiler ve bunlara ilikin eitli cetvellerhazrlamlardr.

VII. ve VIII. yzyllardan itibaren muntazam Ay ve Gne tutulmalar gzlemleriyaplmtr.

Mezopotamyallarn takvimi Ay ylna dayanan Ay takvimidir (Yl 354 gn idi). Butakvim dha sonraki dini takvimlere ve slam Dnyasndaki hicri takvime temeloluturmutur.


9/20

Antik Greklerde Bilim M.. Yaklak 1000 yllarnda ortaya kmtr.

Bilime ve felsefeye ynelik gelitirilen yeni bak as, evrene ilikin dahakkl ve kuramsal yaklamlarn domasna yol amtr.

nceki uygarlklarn gzleme dayal bilim etkinlii yerini kuramsalaklamalarn dzenlenmesine brakmtr.

Douda bilim ve uygarln gerilemeye balad sralarda Anadolunun

batsnda, Ege kylarnda, bir canlanma olmutur. Anadolunun bu kylar ok deiik uygarlklarla evrilmiti.

Bu kylardaki limanlar, yalnzca Ege sakinlerinin deil, Fenikelilerin,Filistinlilerin, Msrllarn ve Anadolu kavimlerinin urak yerleriydi.

ok deiik inan ve grlere sahip bu toplumlarn kaynamas bilimin

gelimesi iin ok yararl bir ortam salamtr,. Bylece Ege kylar yaratcln ve zgr dncenin de kayna olmutur.

Bunun sonucunda Helen Dnemi birbirlerine zt felsefi ve bilimsel grlerinsergilendii ve kantlanmaya alld, eitli okullarn kurulduu bir dnemolmutur.


10/20

Hipokrates ve Tp Biliminin Douu

Tbbn babas olarak anlan Hipokrat (M.. 460-377) Kosta domutur.

Grleri dneminde kabul edilen nl bir hekimdir.

Diseksiyona dayal bilgilerinin yeterli olmamas nedeniyle, dneminindoktorlar gibi anatomi bilgisi zayf olan Hipokrat, Grek dnce geleneindeetkin bir yer edinmi olan drt sv (hlt) kuramn temele alan bir tedavianlay gelitirdi.

Kan, balgam, kara safra ve sar safradan oluan drt svnn dengede olmassalk, dengenin bozulmas ise hastalk anlamna geliyordu.

yleyse tedavi bozulan sv dengesini dzeltmekten baka bir eyolmayacaktr.

Bu dnceleri savunan Hipokratn en nl eseri Kutsal Hastalktr.

Grekler saray (epilepsi ) kutsal hastalk olarak tanmlyorlard. Hipokratagre bu hastalk beyinden kaynaklanmaktadr ve beyinden gelen balgam,kandaki havay durdurduu iin sara olumaktadr. Sarann kutsal bir hastalkolmadn ne sren Hipokrata gre tm hastalklarn nedeni doaldr.


11/20

Sofistler

Antik Grek felsefesinin nemli evrelerinden bir dieri ise doa felsefesinetepki olarak ortaya kan sofistik dnce dnemidir.

Bu dnem felsefesinin hem konusu hem de yklemi insandr.

Bundan dolay birok felsefe tarihisi bu dnem felsefesini insan felsefesiveya antropolojik dnem olarak adlandrmtr.

Doa felsefesinin gelitii bu dnem, sadece doa karsnda bavurulanspeklatif dnsel gelimenin sergilendii bir dnem deil, ayn zamandatek tek bilimler balamnda gerekletirilen ilerlemenin de ortayakonulduu bir dnem olmutur.

zellikle astronomi, matematik ve tp konularnda ciddi gelimelerkaydedilmitir.

Bu bakmdan Antik Felsefenin aydnlanma dnemi olarak betimlenen budnsel atlm diliminde, bilgelerin insan dncesini gelenekselgrlerden, aklama modellerinden ve zellikle de dinsel anlaytanbamsz klmak iin bilinli bir aba gsterdikleri anlalmaktadr.


12/20

Sistemler Dnemi Antik Dnyann entelektel geliiminin zirve noktasn oluturan ve bu

anlamda dnce tarihinin grkemli yaptlarnn sergilendii asl dnem isesistemler dnemi olmutur.

Grek dncesinin temel motiflerinin sistematik bir biimde ele alnd budnemdeki gelimeler byk lde felsefe tarihini iki byk filozofunaaittir: Platon (Eflatun) ve rencisi Aristoteles.

Atina Okullar Eflatun ve Akademide Bilim

Eflatun gerek olan bulmay amalayan bir problem dnrdr ve bunuda diyalektik bir biimde ilerleyen akl yrtmeyle gerekletirmeyidenemitir.

Bunun iin bir Akademi kurmutur.

Akademide retimin nasl yrtldne ilikin yeterli bilgibulunmamakla birlikte, nl bilge Sokratesin etkisiyle bir retim tekniiolarak konferans yntemi yerine tartma ynteminin benimsenmi olmaihtimali yksektir.


13/20

Aristoteles ve Lcyceumda Bilim

Eflatunun balatt sistemli doa ve evreni aklama srecini rencisiAristoteles devam ettirmitir.

Fakat onun yaklam hocasndan btnyle farkl ilkelere dayanmaktadr.

Aristotelese gre kalc gerekliin peine dmesi bakmndan Eflatunhakldr.

Ancak gerek varl, yani idealar, bireylerden ayr olarak grmesi yanltr. nk idea eylerin zdr.

Dolaysyla z nasl eyden ayr olabilir?

eylerin formu olduuna gre, idea eyden ayrlamaz, onun ierisindedir veancak soyutlama yoluyla ondan ayrlabilir.

Dnr Eflatun'un en nl ve retken rencisi Aristoteles, doaya ynelikalmalarda gzlemin temel prensip olarak benimsenmesi konusundasrarcyd. almalarndan ikisinde, yani Gkler zerine (De Caelo) veMeteoroloji(Meteorologica)'de Aristoteles yldzlarn, gezegenlerin ve aynbelirgin hareketlerini aklamt.


14/20

Helenistik Dnem

Byk skenderin M..334-323 yllar arasnda o gnk Dnyann byk

bir ksmn fethederek Avrupadan Hindistana uzanan topraklarda kurduubyk bir imparatorluk sonucu Grek dncesi, Uzak Douya kadaryaylm ve buralardaki kltrlerle kararak ve kaynaarak, Helenistikdenen yeni bir uygarln domasn salamtr.

Bu uygarl asl gelitirenler ise Msra hakim olan Ptolemaios ailesidir.

Ptolemaios krallnn ve Helenistik dnemin merkezi skenderiye ehridir.M.. 331 ylnda Nil deltasnda kurulan ve bugn de dnyann saylkentlerinden biri olan skenderiye dnemin nl mimar RodosluDeinocrates tarafndan gerekletirilmitir.

Sema tapna, mze, ktphane ve imparatorluk saray gibi nemli yaplar

yannda skenderiyenin en nemli yaplarndan biri, II. Ptolemaiosdneminde, ina edilmi olan fenerdir.

skenderiyede ayrca yaklak 400.000 civarda kitabn yer ald ok zenginbir ktphane bulunmaktayd.

skenderiye bir kltr merkezi haline getirilmeye allmtr.


15/20

Romallar Dneminde Bilim

Uzun sre Grek bilim anlayna bal olarak sekin bilimsel aratrmalarn yapld

skenderiye, M.. 30 ylnda Romallarn eline geti. Bu tarihten itibaren dnyann ykselen gc haline gelen Romallar bir sre sonnra

yeryzne egenmen oldular.

Bylece Romallarn dnemi balad.

Dilleri Latince olan Romallar, bata skenderiye olmak ere yayldklar topraklardakarlatklar Grek bilim ve kltr rnlerini elde etmek iin Grkee rendiler,ancak hem Latinceyi hem de Grekeyi kullanmaya devam ettiler.

Romallar Grek zihniyetini yakndan tanm olmalarna karn, onlardan farkl birdoa ve evren algsn benimseyerek, yarar esasl bir tutumla bilgiye yaklamaysetiler.

Bu yararc yaklam, Greklerin kuramsal bilgi (theoria) alannda gsterdikleri

baarlar gsterememelerine yol at. Romallar bu tutumlar sonucunda teknik ve teknolojik (praxis) alanlarda baar

gsterdiler ve zellikle mimarlk ve mhendislik alanlarnda inanlmaz derecedeilerlediler.

Ancak bata matematik, astoronomi ve orafya lalanlarnda Grek mirasnn nemlibalantlarnn yer ald sekin eserler verildii grlmektedir.


16/20

Ptolemaios (Batlamyus) Roma dneminin en nl bilim adam Ptolemaiostur.

Matematik, astronomi, corafya ve optik alannnda yapt almalardanemli katklar yapmtr.

Astronomiye ilikin kaleme ald Almagest adl eserinde astronomidekullanlmak zere kiriler cetveli hazrlamtr.

Bu cetveli hazrlarken Ptolemaios Teoremi ad verilen kendi bulduu teoremi

kullanmtr. Ptolemaios, zamanna kadar ulaamn astoronmi bilgilerini sentezini yapm

ve bunlar Almagest, ya da asl ad Mathematike Syntaxis olan kitabndatoplamtr.

Bu eserinde gksel olgular anlamlandrmak maksadyla kurmu olduu

Aristoteles fiziini temele alan geometrik kuram tantmaktadr. Kitabn temel zellii, daha nce Apollonios tarafndan ortaya atlan ve

Hiparkhos ile Gnein ve Ayn hareketlerini aklanmasnda kullanlandmerkezli (eksantrik) ve embermerkezli (episikl) modellerle gezegenlerindzensiz hareketlerinin aklanmasdr.

Bylece Batlamyus ile gezegenler kuram tamamlanm olmaktadr.


17/20

CLAUDIUS GALEN

Claudius Galen (Galenus), MS 129 civarndaAnadoludaki Bergama, Misyada dodu.

Tp eitiminden sonra skenderiye, Msra, sonra daMS 162de Romaya seyahat etmi ve orada halka ak

anatomi dersleri vermi ve hreti ksa sredeyaylmtr.

II. Yzyln Yunanl hekimi Claudius Galendeneysel fizyolojinin kurucusudur.

Yaratt rakipsiz etki 17. yzyla kadar srmtr.

mparator Marcus Aureliusun saray hekimi olanGalen, gladyatrlerin de iyiletiricisi olmas sebebiyleok sayda ak yara ve travmaya tank olmutur.


18/20

Antik dnemin Hipokrattan sonra en byk hekimlerinden biridir.

O dnemde insan ls zerinde almak yakksz grld ve tabusayld iin Galen maymunlar, insans maymunlar, besi domuzlarn, hattafilleri incelemi ve gzlemlerini insanlarla ilikilendirmitir.

Krsal kesimde ele geirebildii ve inceleme ans bulduu insaniskeletlerinin de yardmyla elde ettii sonularn byk ksm, modern tbbngeliimi iin bir balang noktas olmutur.

Galen, iskelet ve kafatasn eksiksiz biimde tanmlam, solunum mekanizmasnhatasz aklam ve atardamarlarn hava deil, kan tadn deneysel yntemlekantlayarak, kabul grm eski bir teoriyi altst etmitir.

Sesin akcier deil, grtlak tarafndan retildiini ortaya koyarak eski inanlarsarsmtr.

GALENN ALIMALARI


19/20

Romada Mimarlk ve Mhendislik Praxis dncesine, yani bilgiyi salt bilgi olduu iin deiy, yararl olduu lde

deerli bulan Romallarn elbette en fazla rn verdikleri alan da mikarlk vemhendislik olmutur.

Mimarlar ierisinde en nemlisi Vitriviustur (M.. I. Yzyl)

Mimarlk zerine adl eseri, mimarlk ve mhendislik alannda yazlm ilk nemlieserdir.

Vitrivius iin binalrn i dekorasyonu da d kadar nemildir.

Ses yalmm izerinde de duran Vitrivus esis ykseltmek ve akustii arttrmakamacyla tiyartolarda vazolar kullanmtr.

Marcus Vipsanius Agrippa (M.. 63-12) da dnemin nemli mimarlar arasndadr.

maparator Octavianus ile yaknlnn da bulunmasyla, srekli deer verilen bir

mimar, devlet adamdr. Bu nedenle Romay gerek anlamyla bilim , kltr ve sanat merkezi haline

getirmek iin byk bir aba gstermitir.

Bu amala Romada eitli suyollarnn yapmn ve tamirini stlenmi, nl Panteontapnan yapmtr.


20/20

Romada Bilim

Roma dneminde okuyucularn bilgi gereksinimini karlamak amacylaansiklopedi derlemeleri de yazlmtr.

Bu eserler konulara ya da bilimlere gre tasnif edilen geni hacimliderlemelerdir.

Varronun (M.. 116-27)Disiplin adl eseri bunlar arasnda en tannm

olandr. Disiplin dokuz blmden oluuyordu: Gramer, diyalektik, retorik, geometri,

aritmetik, astronomi, mzik, tp ve mimarlk.

Bu snflama Ortaa eitiminin temeli olmutur.

Ortaada tp ve mimarlk atlm; gramer, diyalektik ve retorik l Eitim

(Trivium), geometri, aritmetik, astronomi ve mzik Drtl Eitim(Quadrivium) adyla okullarda okutulmutur.

Roma dnemi ansiklopedi yazarlarndan birisi de Pliniustur (M.S. 23-79).Doa Tarihi adl eseri dnemin bilgisini iermektedir.

bilimtarihi ozet

Documents