Гүйцэтгэсэн: Г.Билгүүн

2013 он

Аливаа нэг улсад нөлөөлөх олон хүчин зүйлийд бий. Эдийн засаг, улс төр, гадаад харилцаа, хүн амын боловсрол гээд л.. Тэгвэл эдгээр зүйлээдээс хамгийн чухал нь хувь хүн, түүний хөгжил, түүний боловсрол. хувь хүний хөгжлийг дэмжихийн тулд хувь хүний эдийн засаг зайлшгүй яригдах нь ойлгомжтой. Харин эдийн засгийг тогтвортой байлгахын тулд төрийн оролцоо хэрэгтэй.

Хүний тухай

Хүн гэдэгнь Хөхтний анги, Приматын баг, Гоминидын овогтбагтах Хомосапиенс зүйлийн амьтан юм. Дэлхий дээр оршинбуй бусад амьд организмтай харьцуулахад хүн ньмаш өндөр хөгжсөн тархитай бөгөөд ярих, сэтгэх, өөрийгөө шинжих чадвартай болно. Сэтгэлгээнийэнэхүү чадвар, хойд хөл дээрээ явдаг, биеийн босоохөгжилтэй хослон хүн нь бусад зүйл амьтдаасилүүтэйгээр урд мөчөө ашиглан төрөл бүрийнбагаж хийх, хэрэглэх боломжтой болжээ

Төр Улс төр гэдэг нь ард түмэн, иргэд, сонирхлын

бүлгүүдийн шийдвэр гаргах үйл явц юм. Үүнднийгмийн доторх шашны, мэдлэгийн, ажилхэрэгч үйлээр нэгдэх сонирхлын бүлгүүд ордоггүй. Харин иргэний засаглалыгбагтаасан улс болон төрийнүйл ажлыг эрхлэх шинжлэх ухаан болоод арга чадваргэж үзэж болно.

Нийгмийн нэг бүлэг нөгөө хэсэгтэй харилцахдаа хүчхэрэглэх эрх дээр тулгуурласан засаглалын онцгойтөрөл гарч ирэх үеэс улс төр үүссэн ажээ. Үүнийгтөрийн засаглал гэж болно. Иймд аливаа засаглалынхарилцаа үйл ажиллагааны зөвхөн төрийн эрх мэдэлтэйхолбогдох тэр хэсгийг улс төр гэж ойлгож болох нь.

Эдийн засаг тодорхойлолт: Эдийн засаг бол ховор хязгаарлагдмал нөөц баялгийг

нийгэм ба нийгмийн бүлэг, нэгжүүдийн одоогийн баирээдүйн хэрэгцээ, шаардлагыг хангах зорилгоорхэрхэн яаж үр дүнтэй ашиглаx зарцуулах талаар сонголтхийх шийдлийг судалдаг нийгмийн шинжлэх ухаан юм.

Эдийн засаг нь бараа ба үйлчилгээний үйлдвэрлэл, хуваарилалт болон хэрэглээг судалдаг шинжлэхухаан юм. Эдийн засаг гэх нэршил нь oikos (гэр) баnomos (дүрэм буюу хууль), буюу "гэрийн аж ахуйгудирдах" гэсэн грек хэлнээс үүссэн.

Зах зээлийн эдийн засаг Зах зээлийн эдийн засаг гэдэг

нь бараа, үйлчилгээний үнэ чөлөөт үнийнсистемийн дагуу тодорхойлогддог эдийнзасгийг хэлнэ. Энэ ойлголт нь төвлөрсөнтөлөвлөгөөт эдийн засгийн эсрэг ойлголт юм. Захзээлийн эдийн засаг нь хийсвэр ойлголт болохцэвэр үл үзэгдэх гарын хувилбараас эхлээд бодитамьдрал дээрх үнийн системийн зарим хэсэг ньтөрийн хяналт дор буюу төрөөс тогтоосон дүрэмжурамд захирагддаг холимог эдийн засаг хүртэлолон янз байж болно.

Чөлөөт зах зээлийн эдийн засаг

Чөлөөт зах зээлийн эдийн засаг нь төрийн оролцоог хязгаарладаг ба төрийн оролцоогүйгээр хувь хүн, хувийн байгууллага нь бизнес, эдийн засаг, нийгмийн чиг хандлагийг тодорхойлдог болхоор үнийн хөөрөгдөл гарах эх үндэс болдог. Манай улс нь ардачилалын 23 жилд чөлөөт зах зээлийн эдийн засгийг хэрэгжүүлснээр дураараа авирлагчид болон хэн хүссэн өөрийн гэсэн компанитай гарууд дуртай дүргүй 500-аас 1000-н төгрөгөөр аливаа эд зүйлс бараан дээрээ нэмээд буцаагаад 50-аас 100 төгрөгөөр буулгаж ард түмнийг хуурах тогтолцоогоор өдий олон жил болж байгаа нь чөлөөт зах зээлийн эдийн засгийн хор уршиг, түүнийг дагаад авлигал хээл хахуул, бузар булай, нийгмийн хамгийн муу муухай бүхэнг дэвэргэж байгаа нь тодорхо.

Хамтын зах зээлийн эдийн засаг Хамтын зах зээлийн эдийн засаг нь төрийн оролцоотойгоор

хянан эдийн засгийг тодорхойлж, үнийн хөөрөгдөл зэргийг тогтвортой барьж байдаг тул хамтын зах зээлийн эдийн засаг нь зайлшгүй манай оронд хэрэгтэй бодлого юм. Мөн хамтын зах зээлийн эдийн засгийн гол зарчим нь улс орны хүн амын нэг ч хүн нийгмийн хэцүү асуудалд үлдэх ёсгүй хэмээн үздэг тул энэхүү хамтын зах зээлийн эдийн засгийн бодлогыг бид улс орондоо хэрэгжүүлснээр нийгэм сайн сайхан болж төрийн оролцоотойгоор үнийн хөөрөгдөл болоод нийгэмд тулгамдаад байгаа асуудлуудыг шийдвэрлэж, хүн нэг бүрийн төлөө төр нь анхаардаг болж эргээд хувь хүн нэг бүр төрийнхөө төлөө дор бүрээ ухамсарлаж нийгмийн сайн сайханруу тэмүүлдэг болдог нь аливаа услыг хөгжүүлэх гол хүчин зүйл болдог билээ.

Чөлөөт зах зээлийн эдийн засгийг бус Хамтын зах зээлийн эдийн засгийг баримтлан хэрэгжүүлснээр...

1. Хядын хөгжлийн гайхамшиг

1978 оны нээлттэй бодлогоор Хятад улс зах зээлийн эдийн засагт шилжсэн. БНХАУ-д ЗХУ-ын тусламжтайгаар 1950-иад оноос эхлэн аж үйлдвэржүүлэх, бүтээн байгуулалтын 200 гаруй төсөл өрнөжээ. Улмаар уг төслүүдээ зогсоолгүйгээр устгаж сүйтгэлгүйгээр зах зээлийн эдийн засагт шилжсэн буюу 1978 оноос эхлэн уг төслүүдээ компаний хэлбэрт оруулсан. Уг төслүүдийг техник болон технологийн хувьд үе шаттайгаар шинэчилж дэлхийд өрсөлдөгч бүтээгдэхүүн гаргах үүднээс социализмын үеийн төслүүдээ устгалгүйгээр зах зээлийн менежментээр сайжруулан хөгжүүлсэн. Үүний үндсэн дээр Хятадад үндэстниы томоохон корпорациуд төрж эхэлсэн юм. 1978 оноос эхлэн уг шинэчлэлийн үр дүн 1990-ээд оны эхээр гарч эхэлсэн

Зураг 1. Шанхай хот Хятад улс

Харин энэ үед Хятадын нийгэмд уусээд байсан хамгийн том асуудал нь соёлын хувьсгалын үед үүссэн 10 жилийн мэдлэгийн хоцрогдол байсан. Худал мэдлэг, худал хуурамч диплом, боловсон хүчний хомсдол энэ үед Хятадад хамгийн том асуудал нь болсоор байсан. Яг л өнөөгийн Монгол шиг. Мэдээж хэдэн зуун сая хүнийг мэдлэгжүүлнэ гэдэг төрд эдийн засгийн хувьд асар том дарамт болж байжээ. Яг энэ үед Хятадад зах зээлийн эдийн засгийн тохирсон үндэстний мэдлэгжих хөдөлгөөн өрнөж эхэлсэн. Хаятадын иргэн бүрийг сургуульд суралцуулах боломж байхгүй учраас радиогоор, захидлаар, зурагтаар өөрөө суралцах \даалгавар аваад шалгаруулах\ аргуудыг нэвтрүүлж боловсролын шалгалтыг улс орон даяар нэг стандартаар нэг өдөр авдаг болжээ. Мөн 1990-ээд оны дундуур барууны орнуудад боловсрол эзэмшсэн Хятад иргэд эх орондоо буцан ирж асар их өөрчлөлтийг хийсэн юм. АНУ-ын боловсрол, шинжлэх ухааны тогтолцоог хуулбарлан нутагшуулснаар асар хурдацтай хөгжин дэлхийн давцанд, эдийн засгийн тоглогч болон орох болсон.

2. Японы хөгжлийн гайхамшиг

Дэлхийн 2 дугаар дайны дараа Японы эдийн засаг нилээд суларч хүн ам нь ядуурч, бүр өлсгөлөнгөөр үхэж байсан. Энэ үед Японы удирдлагууд шийдвэртэй алхам хийхийг хичээж олон төрлийн бодлогыг хэрэгжүүлж байв. Ялангуяа Японыг дахин сэргээх бодлого нь АНУ-тай нягт холбоотой хэрэгжсэн юм. АНУ-ын томоохон компаниуд болон засгийн газрын асар их хэмжээний зээл, буцалтгүй тусламж дайнд сүйдсэн болон шинээр хөгжиж буй аж үйлдвэрт санхүүжилтээр орж ирсэн.

Зураг 2. Япон улс

Орж ирсэн ихээхэн хэмжээний мөнгөн хөрөнгийг төрийн оролцойтоог танан эдийн засаг болон мэдлэг, технологийг судалж Германы хэрэгжүүлж буй хамтын зах зээлийн эдийн засгийг гол зарчмаа болгон өнөөгийн Toyota, Sony, Honda зэрэг мэдлэгийн технологийн корпорациудыг бий болгосон нь өнөөгийн хөгжлийн гарц болсон байна.

2. Солонгос улсын хөгжлийн гайхамшиг 40-н жилийн өмнө Солонгос тэр тусмаа Өмнөд

Солонгос гэх улсыг мэдэх хүн маш цөөн байлаа. Мөн 100 ам.доллар хүрэхгүй Дотоодын нийт бүтээгдэхүүнтэй байсан БНСУ өнөөдөр дэлхийд эдийн засгийн хүчин чадлаараа 13-т эрэмбэлэгдсэн хөгжлийн загвар орож болж чадсан байна.

1961 онд тэр үеийн удирдагч Генерал Пак засгийн эрхийг авхад хоёр Солонгосын дайн дөнгөж дуусаад байсан үе. Солонгос орон ядуурал, замбараагүйтэл, авлигалд идэгдсэн, дэлхийн ядуу буурай орнуудын нэг байлаа. Кимчинээс өөр ямар ч үйлдвэргүй Солонгос орныг Генерал Пак дэлхийн хүчирхэг гүрэн болгохоор зорин хамгийн түрүүнд гадны зээлийн тусламж авахаар хөөцөлдөж эхлэв.

Зураг 3. Солонгос улс

. Гэтэл Солонгос оронд найдаж зээл өгөх орон олдсонгүй, харин азаар Герман улс 100 сая ам.доллар зээлэх гэрээнд гарын үсэг зурав. Түүний эхний зорилт, хөдөөгийн хоцрогдсон ядуу суурингуудыг өөрчлөх байлаа. Тийнхүү генерал Пак Солонгосын ард түмний дунд нэгэн хэлэлцүүлэг явуулжээ. Орон даяар явуулсан уг хэлэлцүүлгийн асуулт нь тахиа ухаантай юу, Солонгос хүн ухаантай юу? Гэсэн байжээ. Мэдээж ард түмэн нэгэн дуугаар Солонгос хүн ухаантай гэжээ. Тэгтэл Пак генерал тахиа өглөө 6 цагт сэрдэг, харин Солонгос хүн тахианаас ухаантай юм бол түүнээс эрт сэрэх хэрэгтэй гэсэн байна. Тиймээс Солонгос орныг хөдөлмөр хатуужил өнөөдрийн хөгжилд авчирсан байна. 1970 оны сүлээс хамтын зах зээлийн эдийн засгийг баримтлан жижиг дунд үйлдвэр нь Үндэсний хөгжлийн гарц биш учраас солонгосчууд томоохон корпорациудыг (Hyundai, Kia, Samsung) байгуулан үүгээр дамжуулан дэлхийн эдийн засагт гарч чадсан юм.

4. Арабын нэгдсэн Эмирт улсын гайхамшиг

Дэлхийн хамгийн баян, хөгжлтэй Исламын шашинт улсын эдийн засгийн гайхамшигтай түүхтэй Арабын нэгдсэн Эмирт улс нь эдийн засгийн хүчин чадлаараа бүс нутагтаа төдийгүй дэлхийд хүчирхэг орнуудын тоонд ордог юм.

Анх 1971 онд Их Британиас тусгаар тогтнох үедээ тэмээ унасан нүүдэлчид л байсан. Тухайн үед 2000 хүрэхгүй ам.долларын ДНБ-тэй байсан бол өнөөдөр нэг хүнд 50 мянган ам.доллар болтлоо өсөн дэлхийд 6-д эрэмбэлэгдэж байна.

Зураг 4. Арабын нэгдсэн Эмирт улс

Мөн л хамтын зах зээлийн эдийн засгийн бодлогыг хэрэгжүүлэн дэд бүтэц, нийгмийн суурь аж үйлдвэрүүдийг маш сайн хөгжүүлж хүн амьдрахад хамгийн тааламжтай, хүний бүхий л хэрэгцээг хангасан орон болох бодлогыг баримтлан хэгэжүүлсэн нь өнөөгийн хамгийн дээд зэрэглэлийн орон болох хүчин зүйл нь болж чадсан байна.

5. Германы хөгжлийн гайхамшиг Дэлхийд улс төр, эдийн засаг, нийгмийн болон мэдлэгийн

загвар орон болж чадсан Герман орны бүтээн байгуулалт, мэдлэгийн хөгжил тийм ч дардан замаар яваагүй. Өнөөдөр дэлхий нийтээрээ Герман орны хөгжлийг хараад гайхаж сууна.

Дэлхийн хоёр ч дайныг давж гарсан Герман улсад дэлхийн хоёр дайны дараа нэг бүтэн байшин байтугай, нэг ч бүтэн жорлон үлдээгүй Герман орон яаж Европын №1 хүчирхэг эдийн засагтай улс болсон нь бас л гайхамшигтай.

Дайнаас улбаалан Герман орны эсрэг тавигдсан улс төр, эдийн засгийн хориг арга хэмжээнүүд, өр төлбөрууд байсан. Мөн Европыг сэргээн босгох “Маршалын төлөвлөгөө”-нд Германыг оруулахгүй гэж Франц, Их Британи зэрэг улс орнууд хүчтэй эсэргүүцэж байлаа. АНУ Германыг чөлөөт зах зээлийн эдийн засгийг (free market economy) либерализмыг сонгохыг тулгаж, хүчээр хэрэгжүүлсэхийг зорьж байсан.

Зураг 5. Герман улс

Гэхдээ тухайн үеийн Германы удирдлагууд Герман орон өмнө нь чөлөөт зах зээлийн эдийн засаг болон либерализмыг эдийн засагтаа хэрэгжүүлж байсан ба энэ нь ядуурал, ажилгүйдэл зэргийг дэвэргэж дэлхийн 1,2-р дайн гарах шалтгаан болсон. Хэрвээ одоо ахиад чөлөөт зах зээлийн эдийн засгийг Герман үндэстэнд тулгавал Дэлхийн 3-р дайн гарахгүй гэх баталгаа байхгүй шүү хэмээн анхааруулжээ.

Герман улс хямралаас гарах гарц нь төрийн зохицуулалттай хамтын зах зээлийн эдийн засгийн бодлогыог хэрэгжүүлж, хөгжүүлж чадсанд байгаа юм. Ийнхүү аравхан жилийн дотор Герман улс дэлхийн хүчирхэг гүрнүүдийн тоонд зүй ёсоор орох болжээ.

Чөлөөт зах зээлийн эдийн засгийг бус Хамтын зах зээлийн эдийн засгийг баримтлан хэрэгжүүлснээр ДНБ-ийн өсөлт.

0

390.3

119.8

223.5230

786.4900

1200

2235.98

4,222

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

2004 2006 2008 2010 2012

Хятад

Хятад

4.3 2.5 3.5 91.2 90.1 105.9303.1

466.8 456

4,844

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

2004 2006 2008 2010 2012

Япон

Япон

4.3 2.5 49.1 55.51 55.57 66.89

275.67

533.7

1200

3,200

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

2004 2006 2008 2010 2012

Өмнөд Солонгос

Өмнөд Солонгос

77.59

88.579

103.784

133

163.296

207.569

261.347

230.251

297.648

360.245

0

50

100

150

200

250

300

350

400

2002 2004 2006 2008 2010 2012

Арабын нэгдсэн Эмирт улс

Арабын нэгдсэн Эмирт улс

77.59 88.579103.784

133.6

826.1

154.7 190.6 230.251

2794

3,818

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

2004 2006 2008 2010 2012

Герман

Герман

ДНБ нь аливаа улсын эдийн засгийн хөгжлийг тодорхойлох хүчин зүйл нь болдог. Дээр дурьдсан 5 улс нь дэлхийн ДНБ-ээрээ эхний арван байранд жагсах улсууд билээ. Эгээр улсууд нь 10 жилийн дотор хамтын зах зээлийн эдийн засгийн бодлогыг баримталснаар хурдацтай хөгжих болсон юм. Харин манай орны хувьд өнөөдрийн байдлаар 143-р байранд ДНБ-ээрээ жагсаж байгаа билээ.

Ном зүй: “Зөв хөгжил агуу үндэстэн” Б.Буджаргал “Төр ба хувь хүн” Седней Щелдон “Экономика \эдийн засаг\” Коржуков Н.Г

Ашигласан Веб сайтууд: www.yahoo.com www.google.ru www.google.com www.google.mn www.medee.mn www.yandex.ru www.vkontakte.ru www.facebook.com

Анхаарал тавьсан явдалд баярлалаа!