bideoa eta hezkuntza

Bideoa eta honen erabilera HHn

Teknologia Berriak

Patricia Longo eta Maialen Sarasua3HH


Patricia Longo eta Maialen Sarasua

BIDEOA ETA HONEN ERABILERA HAUR HEZKUNTZAN

AURKIBIDEA

1. SARRERA ..………………………………………………………………....

…3

2. BIDEOA ..…………………………………………………………………....

…3

a. DEFINIZIOA

………………………………………………………….3

b. SAILKAPENA

………………………………………………………...4

c. SAIO BAT NOLA ANTOLATU

……………………………………6

d. BIDEO DIDAKTIKOAK AUKERATU ETA EBALUATU

……………………………………………………..…...…………..

……9

3. ERABILERA HAUR HEZKUNTZAN ………………………………...

….14

a. BIDEOA ARLO KURRIKULARRAREN EUSKARRI

………….14

b. BIDEOA HAUR HEZKUNTZAN: PROPOSAMENAK

………..15

c. GURE PROPOSAMENAK HAUR

HEZKUNTZARAKO……...20

i. ARIKETAK

BIDIOEKIN…………………………………...20

ii. ARIKETAK

KAMARAREKIN……………………………..23

4. NON AURKITU BIDEOAK

…………………………………………….....24

2



a. INTERNET

…………………………………………………………..24

b. DENDAK ETA LIBURUTEGIAK

………………………………...29

c. BIDEOTEKAK ………………………………………………………

29

5. ONDORIOAK

……………………………………………………………….30

6. BIBLIOGRAFIA

……………………………………………………………..32

SARRERA

Teknologia berriak gizarteko esparru guztietara zabaldu dira

gaur egun, eta hauen artean hezkuntzan hartzen duten papera

aztertzea ezinbestekoa da eskoletan hauen erabilpena sustatu eta

egokitzeko. Guk, oraingoan, bideoen erabilpena aztertuko dugu.

Azken hamarkadetan bideoa eskoletan sartu da eta geroz eta

erabilpen anitzagoak eskaintzen dituen baliabidea dugu. Hala ere,

honen inguruan asko dago egiteko, oraindik ere bere erabilpena

eskasa eta nahiko okerra baita ikastetxe askotan.

3



Irakasleek bideoak eskaintzen dutenaren inguruko formakuntza

falta da honen arrazoi nagusietako bat, eta teknologiak etengabe

aldatzen ari diren gizarte honetan, etengabeko formakuntza

ezinbestekoa da arlo honetan.

BIDEOA

a. DEFINIZIOA

Bideoa atentzioa erakartzeko sistema eta prozedura

elektronikoen bidez mugimenduan dauden imajinak eta soinuak

berehala erreproduzitzeko balio duen sistema da.

Ikus-entzunezko baliabide bezala, ikus-entzunezko ekosistema

osatzen duten beste baliabidetatik bereizten dituen ezaugarri batzuk

ditu bideoak. Honakoak dira esanguratsuenak:

Mezuei iraunkortasuna ematen die eta hauen kontserbazioa eta

elkartrukatzea bermatzen ditu.

Grabatuaren berehalako erreprodukzioa ahalbidetzen du.

Nahi adina aldi erabil daitekeen euskarria dauka.

Beste sistemen bidez eginiko produkzioen trasbasea

ahalbidetzen du, hortaz, euskarrien euskarria dela esaten dugu.

Definizio txikiko (VHS) edo handiko (DVD) imajina izan dezake.

Mikra-komunikazio prozesuak ahalbidetzen ditu.

Bideoa gelan sartzeak eta erabiltzeak, irakas- ikasketa prozesua

ematen den inguruan aldaketa handiak ekar ditzake. Erabilpen honek

behin behinekoa bada, bideoa ikasleen distrakziorako edo lana

arintzeko baliabidea izan daiteke. Baina bideoaren erabilpena ohizkoa

4



eta iraunkorra bihurtzen bada, ikas-prozesuan parte hartzen duten

baliabidea izango da.

Bideoa baliabide didaktiko bezala, ezaugarri batzuk ditu,

esaterako bere prezio murritza edo erabilpen erraza. Ezaugarri hauek,

ikasketa prozesuaren hainbat momentutan erabilgarria egiten dute

bideoa obserbazio baliabide, espresio baliabide, auto-ikasketa

baliabide edota irakaste laguntza baliabide gisa.

b. SAILKAPENA

Bideoen artean, guk bideo-hezigarrietan edo bideo

didaktikoetan zentratuko gara hauek baitira gure irakasle lanbidean ,

gelan erabilgarriak izango direnak.

Bideo didaktikoa irakaskuntza prozesuan baliagarria izan

daitekeen bideo-materialari esaten zaio.

Kontzeptu honek, bideo didaktikoak (irakaskuntzarako bereziki

egindakoak) eta irakaskuntzarako bereziki eginak ez diren beste

bideo batzuk hartzen ditu bere baitan, hauek irakaskuntza-ikaskuntza

prozesurako baliagarriak izan daitezkeen bitartean.

Bideo didaktikoen estrukturari erreparatuta, bideoak bost mota

nagusietan banatzen dira:

Dokumentalak : era antolatu batean, gai konkretu bati

buruzko informazioa azaltzen dute, esate baterako

Atenaseko Akropoliei buruzkoa.

Narratiboak : argumentu baten bidez, ikasleentzat

esanguratsuenak diren informazio eta datuak

presentatzen dituzte, esate baterako, pertsonai baten

bizitza aurkezten dute eta honen bidez Atenasen egoera

aurkezten dute.

5



Kontzeptu bakarrekoak : kontzeptu baten aurkezpenean

zentratzen diren iraupen laburreko bideoak dira, esate

baterako batuketak zer diren azaltzen duen bideoa.

Gai batekoak: bideo didaktiko klasikoak dira. Hauek era

sistematikoan eta ikasleei egokitutako sakontasunarekin

joaten zaie azaltzen landu beharreko kontzeptuak edo

puntuak, gai zehatz baten barruan. Esate baterako,

Euskal Herriko geografia azaltzen duen bideoan, ibaien,

mendien … atalak bereiziko dira.

Motibagarriak: Hauen helburu nagusia motibatzea,

atentzioa deitzea, interesa piztea … da. Horretarako,

askotan edukiak edota zehaztasun zientifikoa alde batera

uzten dira eta istorio bat bezala aurkezten da. Esaterako,

HIESA zer den azaltzeko erabiltzen diren memoriak

fikzioarekin nahastuak.

Ondorioz, bideo didaktikoen funtzioak (Informatzea,

irakastea, heztea eta jakinaraztea, motibagarria, ebaluatzeko,

ikertzeko, mintzatzeko, ludikoa, berritzailea, testigantzakoa …) asko

direla esan dezakegu eta funtzio horietako askok oso baliagarriak

izango zaizkigu gure irakasle lana egiterakoan, batez ere haur

hezkuntzan, irakurketa-idazketa oraindik ez baitute menperatzen eta

baliabide honen bidez, hutsune hori bete dezakegulako.

c. SAIO BAT NOLA ANTOLATU

Estrategia didaktiko bat izateak bideoaren erabiltzen den

saio batean planteatutako helburuak lortzea bermatzen du. Hau da,

bideoaren erabilera mezu audiobisual bat inongo helbururik gabe

kontenplatzeak ekiditen du. Ondorioz, estrategia didaktikoak,

6



bideoaren erabilera gelan ikaste prozesuan helburu argi batzuk

izatea eta hauen lorpena bermatzen dute.

Estrategia didaktikoak honako alderdiak izango ditu kontutan:

Aurkezpena : Irakasleak jakin behar du bideoaren aurkezpena

baino lehen zer esango duen. Horretarako, hartzaileen

ezaugarriak, adina, ezagutza maila, jorratuko duen gaiari buruz

duten informazioa, interesak, … hartu beharko ditu kontutan.

Hau guztia kontuan izanda, irakasleak oso argi izan behar du

bideoaren aurkezpena nola egingo duen, zein alderdi

azpimarratuko dituen, azaldu behar dituen alderdiak edota

bideoa ikusi aurretik eman behar dituen azalpenak.

Ikusketaren baldintzak : bideoa zenbat aldiz jarriko den, nola

jarriko den eta zein egoeratan jarriko den hartu behar du

irakasleak kontutan. Honek, bideo jartzerakoan emango diren

egoera ezberdinak aztertuak izan behar ditu. Hau da, bideoa

zenbat aldiz jarriko duen eta jartzen duen bakoitzean nola

eramango du aurrera emanaldi hori,emanaldiak jarraian izango

diren ala denbora tarte bat utziko duen emanaldi batetik

bestera … Erabaki hauek guztiek arrazoi batzuk izango dituzte

eta hauek garbi gelditu behar dira ikuslearentzat. Bestalde,

bideoaren luzerak eta saioaren iraupenak ere bideoaren

emanaldia baldintzatuko dute eta hau ere kontutan izan behar

da.

Jarduerak ikasleentzat : Batzuetan ikasleek ez dituzte bideo

didaktikoek azaltzen dituzten kontzeptuak ikasten edo

barneratzen, baliabide honek sortu dezakeen pasibotasuna dela

eta, askotan bideo baten ikusketa, esfortzurik eskatzen ez duen

kontenplazio bihurtzen delako.

7



Pasibotasun hori haustea ezinbestekoa da, ikasleek bideoaren

edukiera barneratu eta ulertu ahal izateko. Hau lortzeko,

ikasleak bideoa ulertzeaz gain, haien atentzioa motibatu behar

da eta pasibotasun hori hautsi, ikasleek bideoa ikusten duten

bitartean jarduerak proposatuz.

Jarduera hauek egiteko, bideoa behin baino gehiagotan jarri

dezakegu eta modu honetan, irakaslearentzat garrantzitsuak

diren edukiak behin baino gehiagotan aztertzeko aukera

emango zaie ikasleei.

Era berean, beste ataletan aipatu dugun bezala, bideoaren

izaera dela eta, errepasorako, kontzeptuak eskaintzeko,

azaltzeko, sarrera emateko … baliagarria izan daitekeen

baliabidea dugu bideo didaktikoa.

Irakaslearen jarduera : Irakasleak oso garbi izan behar du

bideoaren emanaldiaren aurretik, bitartean eta ondoren egin

behar duena. Aurrera eraman behar dituen ekintzen artean

bideoa gelditzea eta aurrera edo atzera pasatzea ditugu eta

hauek egiteko garbi izan behar di noiz egin nahi duen eta

zertarako.

Horrez gain, bideoari sarrera bat eman beharko dio, aurretik

eman beharreko azalpenak emango ditu, ikasleak motibatuko

ditu eta bideoa ikusi ondoren edo bitartean egin beharreko

jarduerak prestatutak izan behar ditu.

Honek guztiak, aurretik saioa prestatzea eskatzen du.

Bateratze-lana egiteko gidoia : Behin emanaldia edo

emanaldiak bukatu ondoren, ikaslek, irakaslearen laguntzaz,

bateratze-lana egitea oso egokia da. Bateratze-lan honen

bidez, emanaldiaren eduki garrantzitsuak azpimarratzeko,

zalantzak agertzeko eta azaltzeko, eta edukien barneratzeari

lagunduko dio.

8



Bateratze-lan hau aurrera eramateko, irakasleak gidoi bat

prestatuta izan behar du non ikasleak ezarritako

helburuetarantz gerturatuko dituen, bideoan azaldu diren

alderdi garrantzitsuak ahaztea ezinduz.

Material osagarria : Material complementario. Los medios

audiovisuales utilizados como recursosdidácticos no deben

agotarse en ellos mismos. Su función es complementar la

acción del profesor que, a su vez, puede ir acompañada de

otros recursos, audiovisuales o no, a los que también deben

complementar.

Los materiales complementarios apoyan la explicación que

los alumnos reciben a través de la videolección. Su misión

consiste en hacer hincapié sobre aquellos aspectos que no

queden suficientemente claros o en otros que, por su dificultad

o por su interés, necesitan una atención especial.

Estos materiales complementarios pueden ser apuntes que

completen o aclaren aspectos de la videolección. Fichas o

apuntes ciegos que los alumnos deben completar mientras

ven el videograma. Guías de visionado, donde aparecen los

objetivos del programa y se les indica cuáles son los aspectos

que deben quedar claros, una vez concluido el videograma.

Materiales de prácticas, que los alumnos pueden tener en

sus manos mientras contemplan un programa que les explica

cómo se lleva a cabo la práctica. Colecciones didácticas que

observan los alumnos, tales como colecciones de plantas,

rocas, insectos, etc. Transparencias de retroproyector, que

utiliza el profesor para aclarar algunos aspectos de la lección,

introducir a los alumnos en el tema o hacer un esquema de los

contenidos. Diapositivas, que puede utilizar el profesor como

material de refuerzo o de repaso. Estas diapositivas pueden

9



ser imágenes del vídeo o imágenes tomadas durante el rodaje.

El profesor puede utilizarlas también como base de la

explicación del tema dejando el vídeo como medio de

introducción o para el final como recapitulación.

El pase del videograma también se puede completar con otros

apoyos gráficos como carteles, mapas o dibujos que pueden

ser entregados a los alumnos me-diante fotocopias. Los viajes

de prácticas y las excursiones pueden ser también un

complemento ideal al visionado de un vídeo sobre el mismo

tema, aun-que, en este caso, sería más propio afirmar que la

actividad principal es el viaje

o la excursión y que el vídeo funciona como un material

complementario de in-formación previa o de refuerzo o

recuerdo posterior.

a. BIDEO DIDAKTIKOAK AUKERATU ETA EBALUATU

Evaluar un programa de vídeo supone analizar si los aciertos y

fracasos que con él se ha cosechado son debidos a la calidad

intrínseca del programa o a la explotación que de él se ha hecho en el

aula [Ferrés y Prats, 1988].

Bideo didaktikoak ezagutu, analizatu eta honen alderdi

funtzionalak, teknikoak, pedagogikoak, eta adierazkorrak ezagutu

behar ditugu bideo bat erabiliko dugun edo ez aukeratzerakoan.

Horretarako, bideoaren ezaugarriak kontutan harturik ondoren

aurkezten dugun taula beteko du irakasleak eta, modu honetan,

bideoa sailkatzeaz gain, gelan erabiltzeko egokia den ela ez

aztertzeko eta erabakitzeko aukera izango du.

10



Bideo didaktikoak aztertzeko aurkezten dugun moldea, hiru

alderditan banatzen da:

Identifikazioa: fitxaren lehenengo zatian bideoa ezagutzeko

oinarrizko datuak biltzen dira, hala nola, izenburua, egileak,

hartzaileak…

Ebaluazioa: ebaluatu behar diren alderdi funtzional, tekniko eta

pedagogiko aurkezten ditu. Hauei bikain, on, nahiko edo txar

baloreak emango zaie hondoko irizpidea jarraituz:

o Txarra: ebaluatzen den alderdia ez du betetzen edo gaizki

dago.

o Nahikoa: alderdia nahikoa bada baina hobetu

daitekeenean.

o Ona: Alderdia ondo badago, egokia bada.

o Bikaina: ia hobezina denean.

Obserbazio eta ebaluazio orokorra: Hemen, izenak esaten duen

bezala, materialaren balorapen orokor bat egiten da eta honi

irakasleak egindako bestelako oharrak gehitzen zaizkio.

BIDEOAREAN SAILKATZE ETA EBALUATZE FITXA

Izenburua: ( + bertsioa, hizkuntza)

Egileak/Produktoreak: (gidoia eta errealizazioa)

Bilduma/ Editoriala: (+ lekua, urtea, web orrialdea)

Gaia: (irakasgaia, arloa)

11



Helburuak: (bideoan edo dokumentazioan agertzen direnak)

.

.

Jorratzen diren edukiak: (gertaerak, kontzeptuak, printzipioak, prozedurak, jarrerak)

.

.

Hartzaileak: (hezkuntza etapa, adina, aurre ezagutzak, beste ezaugarriak)

(atal bakoitzean bate do gehiago borobildu)

Bideo Mota:

DOCUMENTALA - NARRATIBOA- KONTZEPTU BAKARREKOA - GAI BATEKOA-

MOTIBAGARRIA

Bideoaren edukien deskripzio laburra:

.

.

Aurkezten dituen baloreak, jarrerak, kontzeptuak …:

.

.

(atal bakoitzean bate do gehiago borobildu)

12



Dokumentazioa: EZ DU – ESKULIBURUA – GIDA DIDAKTIKOA - BESTELAKOA

Behar diren baliabide teknikoak: VHS - CD - DVD - INTERNET

Beste batzuk (hardware y software)::

ALDERDI FUNTZIONALAK. ERABILGARRITASUNA X batekin

markatu

Eraginkortasuna (helburuen lorpena erraztu

dezake)

Garrantzi kurrikularra ( bilatzen diren

helburuen garrantzia)

Dokumentazioa (baldin badu)

BIKAINA ONA NAHIKOA TXARRA

ALDERDI TEKNIKOA, ESTETIKOA ETA ADIERAZKORRA

Irudiak

Testuak, grafikoak, animazioak.

Soinu-banda (ahotsak, musika...)

Edukiak (kalitatea, sakontasuna,


13



organizazioa)

Estruktura eta erritmoa (gidoi argia,

sekuentziazioa …)

Planteamendu audiobisuala (elementuen

arteko interakzioa)

ALDERDI PEDAGOGIKOAK

Motibazioa pizteko gaitasuna

(deigarritasuna, interesa, atseguntasuna)

Erabiltzailearentzat egokia (edukiak,

jarduerak,…)

Planteamendu didaktikoa


OHARRAK

Eraginkortasuna, abantailak, …

.

Arazoak eta desabantailak

.

Azpimarratzekoa

.

BALORAZIO OROKORRA


14



ERABILERA HAUR HEZKUNTZAN

a. BIDEOA ARLO KURRIKULARRAREN EUSKARRI

Bideoak funtzio asko ditu eskolako arlo kurrikularraren euskarri

erabiltzeko. Irakaskuntzako irakasle bakoitzak bideoaren unean

uneko eginkizuna erabakitzeko elementuak edukitzen ditu bere

eskumenean. Bideoak dituen ekarpenetariko batzuen deskribapen

laburra egingo dugu hemen, batez ere bere ahalbide teknikoetan

oinarrituz.

Hizkuntz irakaskuntzari dagozkion arloetan, prestaturiko gaiak

eta beren edukiak lantzeko ahalbideetatik harago doa bideoaren

ekarpena. Esan bezala, soinua banan lan daiteke, imajinatik bereizi:

esaldiak zuzendu, etab.

Bideo-pelikulek badute abantailarik Esperientzi Zientziaren

arloan: ikasleriari ia ezagugaitz edo egingaitz diren errealitate eta

esperientziak gertuagotik ezagutzeko aukera eskain diezaiekete.

Ahozkoak ez diren adierazpen-arloetan material gutxi dago,

baina daudenak erabil daitezke lan-proposamen desberdin eta

anizkunak eskaintzeko.

Matematika-arloan ez dirudi ekarpenek interes handirik dutenik.

Arlo matematiko-espaziozkoan batez ere daude ardaztuak. Nahiz eta

ahaleginen batzuk izan matematika hutsezko arloan.

15



Eskola-arloko lan didaktikoaren euskarri gisa bideoak dituen

erabilpenez jardun dugu. Hala ere, ezin dugu ahaztu eskola barruko

bideoaren beste erabilpen-eremu bat: bideoaren eduki aldetiko

erabilpen aktiboa, ikus-entzunezko alfabetizazioa alegia.

b. BIDEOAREN ERABILPENA HAUR HEZKUNTZAN:

PROPOSAMENAK

Bideoek eskaintzen dizkiguten aukera didaktikoen artean,

hauek aipatuko ditugu: Bideo didaktikoak, material ez didaktikoaren

erabilpena, kameraren erabilpena, masen hedabideetan hezkuntza

eta bideo tailerrak. Ondoren, Haur Hezkuntzan bideoekin egin

daitezkeen jarduerak adieraziko ditugu.

1. Bideo didaktikoen erabilpena

Joan Ferrések “Video y educación” liburuan (1997) 3 taldetan

bereizten ditu hauen erabilpena eta funtzioaren arabera:

Bideo- lekzioak: Edukiak transmititzen dira modu sistematiko eta

sakonean. Klase magistral baten ordezkoa dela esan daiteke. Hauek

informazioa ikusi edota entzuteko beharra dagoenean erabiliko dira,

edo irakaslearen azalpenen errefortzu gisa. Ebaluazio tresna bezala

ere erabil daitezke: soinua kendu eta ikasleek ikusten dutena

azaltzeko, egoera baten kausak deskubritu edota prozesu baten

ondorioak aurreikusteko aukera ematen dute. Halaber, funtzio

ikertzailea ere izan dezakete, bideoa ikusi baino lehen honen inguruko

galdeketa bat eman eta ikusten duten heinean informazioa

ateratzeko aukera ematen dute.

Programa motibatzailea: Bideoak ikusi eta ondorengo lana

sustatzeko programa da. Eduki batzuk transmititu baino, bideo

16



motibatzaileak probokatu egiten du, ikasleengan egitea da bere

funtzioa, interesa piztea. Bideo lekzioek bitarteko pedagogiarekin

egiten badu lan (ikaskuntza ikusten den bitartean egiten baita), honek

geroko pedagogiarekin lan egiten du (ikaskuntza bideoa ikusi ondoren

egiten da, baina honek piztutako interesaren ondorioz).

Programa motibagarri on batek bi abantaila ditu: motibazioa

ziurtatzen du, eta hau gabe ez dago ikaskuntza esanguratsurik, eta

pedagogia aktibo baten markoan kokatzen da.

Laguntza- bideoa: Irakaslearen ahozko azalpenen osagarri bezala

erabiltzeko irudiek osatzen dute hau. Diapositiben parekoa litzateke

hau, baina kasu honetan mugimendua duten irudiekin egiten da lan.

Hau oso erabilgarria da batez ere arrazoi desberdinengatik egokiak ez

diren bideo- lekzioei probetxua ateratzeko (diskurtsiboegia delako,

erabiltzen den hizkuntza ez delako ikasleen mailara egokitzen etab.).

Honek ez ditu bideoak eskaintzen dituen hizkuntza espresioen

aukerak aprobetxatzen, baina baditu bere abantailak: ikasleen

mailara egokitutako diskurtsoa garatzeko aukera ematen du, baita

ikusten duten bitartean ikasleek parte hartzeko euren ahozko

azalpenak ilustratzeko aukera ere. Bestalde, laguntza- bideoak funtzio

didaktiko desberdinak bete ditzake: funtzio informatiboa,

ebaluatzailea, motibatzailea edo ikertzailea.

3 hauek (bideo lekzioak, programa- motibatzailea eta laguntza

bideoa) aukera baliagarri eta eraginkorrak dira, baina bakoitza eduki

espezifiko edota ikaskuntza- irakaskuntza prozesuaren momentu

konkretu batzuetarako izango da egokia. Batzuk edo besteak gehiago

erabiltzeak ikastetxearen tendentzia pedagogikoa agerian uzten

duelarik.

17



2. Material ez didaktikoaren erabilpena

Ikaskuntza- irakaskuntza prozesuaren optimizaziorako

lagungarri izan daitezke telebistatik, programa kulturaletatik,

aisialdirakoetatik, etab. ateratako material ez didaktikoak. Beraien

planteamenduaren arabera, bideo- lekzio, programa motibatzaile

edota laguntza bideo gisa funtziona dezakete.

Material honen erabilpenak hainbat abantaila ditu:

motibatzailea izaten da, aukera tekniko, ekonomiko eta profesional

handiak dituzten entitateetatik eskuratzen dira, eta batez ere,

ikastetxea eta gizartearen arteko zubi gisa funtzionatzen dute:

material hau hausnarketa eta pentsamendu kritikoa sustatuz

integratzen bada, ikasleak prestatzen dira gelatik kanpoko honen

kontsumoaren aurrean jarrera hauek izateko.

Hala ere, kontuan izan behar da material hau ez dela sortu

ikastetxeetan erabiltzeko eta berau moldatu beharko dela erabilpen

egokia lortzeko. Batzuetan nahikoa izango da beharrezko zatiak

aukeratu eta ikaskuntza dinamikaren barruan kokatzea. Beste

batzuetan, aldiz, beharrezkoa izango da materiala berregitea, edizio

barri bat eginez edota zati batzuk kenduz.

3. Kameraren erabilpena

Bideokamerarekin jarduera ekonomikoki eskuragarriagoak eta

eraginkorrak egin daitezke. Adibidez, behaketa lanak, ikertze lanak

edota auto-behaketarako lanak.

Hizkuntza, gorputz- adierazpena, hezkuntza artistiko edota

humanistikoan haurrak grabatzeko erabil daiteke kamera: indibidualki

18



edo taldeka, haiek behatu ahal izateko edota beraien auto- behaketa

egiteko, euren gaitasunak eta jarrerak ebaluatuz.

Berdina egin daiteke ikastetxeko ekintza berezietan eta euren

prestaketan. Hauen entseguetan ikasleek euren burua behatu eta

ebaluatu ahal izango dute, errendimendua hobetu ahal izanik.

Irakasleak, gainera, bere errendimendu profesionala hobetzeko ere

erabil dezake. Bere gelako esku-hartzea grabatu eta honen azterketa

egin dezake, adibidez.

Ikerkuntza lanak egiteko ere baliagarria da kamera. Izan ere,

datu bilketa edozein ikerketa prozesuren lehen pausua da eta hauen

analisia bigarrena. Bideoaren teknologiak fase hauek, kasu askotan,

zuzeneko behaketa hutsarekin baino modu eraginkorragoan egitea

ahalbidetzen du eskaintzen dituen irudiak geratzeko, errepikatzeko,

abiadura aldatzeko … aukerei esker.

4. Masen hedabideetan hezkuntza

Bideoa gelan integratzeko proiektu batek ez luke ahaztu behar

irudiaren pedagogiaren dimentsioa, hau da, ikus- entzunezko masen

hedabideen erabilpen gizatiar, kritiko eta …. Ikasleek, lo egitearen

ondoren, denbora gehien ematen dioten jarduera bihurtu da telebista

ikustearena (oporrak eta aste bukaerak kontuan hartuz) eta

ordenagailuan ibiltzearena. Testuinguru honetan, telebista ikusten

edota ordenagailuan bideoak ikusten erakusten ez duen eskolak, zein

mundurako prestatuko ditu haurrak?

Bideoaren teknologia oso funtzionala da hezkuntza mota

honetarako. Bideoak film edota telesailen baliabide formalen

azterketa sakona ahalbidetzen du; baita publizitatean erabilitako

19



pertsuasio mekanismoena etab. Gainera, kasu honetan, bideoak nahi

beste alditan eten, errepikatu edo abiadura moldatzeko ematen duen

aukerak ikaskuntza hau asko errazten du.

Ideala masen hedabideen hezkuntza modu transbertsal edo

inter-disziplinarrean egitea da. Zineari, telebistari edo publizitateari

hizkuntzaren arlotik edota musika edo arte hezkuntzatik gerturatzea

posible da. Natur zientzietan teknologiaren inguruko arloak jorratuko

dira eta giza zientzietan arlo sozial edo etikoak.

5. Bideo tailerrak

Bideo tailerra bideoaren teknologiaren bidez egin daitezkeen

sormenezko jarduera garrantzitsuenetariko bat dugu. Teknologia

ikasleen esku jartzean datza sormenez adierazi ahal izateko. Helburua

ikasleek ikus- entzunezko eremuan mezuak interpretatu eta sortzen

ikastea izango da, hizkuntzaren eremuan idazten eta irakurtzen

ikasten duten moduan. Horrela, idazketa eta irakurketan Leizarraga

bat izatea bilatzen ez den moduan, ikus- entzunezkoan ez dugu

Hitchcock edo Orson Welles bat izatea bilatuko. Helburua adierazpen

mota desberdin batean euren kabuz adierazten ikastea izango da,

euren gaitasunen arabera.

Kameraren bidez ikasleek istorioak sortu edo sormenezko

produktuak landu ditzakete, bideo- artearen ildotik, irudi mota honen

berezitasunak aprobetxatuz edertasuna sortzeko.

Gainera, ikasleek euren bideoak edo lehendik sortutako bideoak

editatu edo berregin/ eraldatu ditzakete hainbat programa erabiliz

(movie maker etab.).

Edozein kasutan, sormena eta irudimena erabiltzen eta

eskemak apurtzen ikas dezaten saiatuko gara, masen hedabideetan

20



ematen diren diskurtso topikoak errepika ez ditzaten; eta baita, modu

gradual batean, ikus- entzunezko adierazpenak zentzua eta

edertasuna produzitzeko erabiltzen dituen mekanismoak deskubri

ditzaten.

Bideo tailerra modu interdiziplinarrean lantzeko aukera ere

badago. Kasu honetan, hezkuntzaren beste arloetarako baliagarriak

izango diren programak produzituko dituzte ikasleek, euren kabuz

edo beste arloetako irakasleen laguntzaz.

c. GURE PROPOSAMENAK HAUR HEZKUNTZARAKO

i. Ariketak bideoekin

Pelikula, telebista programa edo programa didaktikoen bideoen

behaketak ikus- entzunezko pertzepzioa lantzeko ariketak

ahalbidetuko ditu. Irudien bidez, goian, behean, aurrean, atzean,

kanpoan barruan… kontzeptuak edota koloreen bereizketa landu

daiteke eguneroko bizitzako objektuak azaltzean. Baita soinu mota

desberdinen identifikazioa, bereizketa eta memorizazioa.

Soinuen munduaren lanketa: Irudiak bere soinuarekin ikusi

ondoren, bigarren ikuspena egiten da, baina soinua kenduta. Ikasleek

irudi bakoitzari dagokion soinua gehitu beharko diote.

Onomatopeiekin ere egin daiteke lana, adibidez, soinurik gabe

animalien irudiak ipiniko dizkiegu. Animali bat agertzen den

bakoitzean, ikasleek berari dagokion soinua imitatu beharko dute.

Atentzioa eta memoria bisuala: Ikasleek objektu edota pertsonai

desberdinen irudiak ikusten dituzte bata bestearen atzetik, eta

ondoren gogoratzen dituztenak aipatu beharko dituzte, edota

ikusitakoa marrazteko esaten zaie. Ondoren, berriz ere bideoa ikusiko

21



da ikasleen marrazkiekin alderatzeko, honela euren memoria bisuala

neurtuz.

Helburu honetarako beste ariketa bat, adibidez, ikasleek bideoa

ikusi ondoren asoziazioak egitea litzateke (gauza berdinen bikoteak

egitea, pertsonaiak eta koloreak, koloreak eta tamainak konparatzea,

errepikapenen identifikazioa etab.)

Hizkuntzaren lanketa: Narrazio edo ipuin bat ikusteak bertan

agertutako elementuen inguruko hiztegiko galderak egiteko aukera

ematen du, baita ulermena garatzeko ere. Bideoa ikusi ondoren

pertsonai edota egoera desberdinen inguruko galderak egingo zaizkie

haurrei, ulermena eta adierazpena landuz.

Aditz denbora desberdinak lantzeko, ikasleei galderak eginez

denbora bat ala bestea erabilaraziko diegu: orainaldia ( zer egiten ari

da orain pertsonaia?) etorkizuna ( zer egingo du gero?) eta iragana

( zer egin zuen momentu horretan?). Honekin lotuta, narrazioaren

sekuentzien ordenaketa ere landu daiteke. Hasieran, istorio

desordenatua ikusiko dute haurrek, sekuentziak nahastuta. Haurrek

hauek ordenatu beharko dituzte, eta ondoren bideoa ongi ordenatuta

ikusiko dute.

Sormen gaitasuna eta irudimenaren garapena: Haur

Hezkuntzan bideoaren integrazioarekin sormena eta irudimena garatu

daitezke. Adibidez, istorio sinple bat ipini daiteke soinurik gabe eta

ikasleek dialogoa asmatu beharko dute, edo ikustean gertatzen

denaren euren hipotesiak bota. Beste ariketa bat istorioa geratu eta

beraiek amaiera asmatzea izan daiteke, gero denenak konparatu eta

originalarekin alderatu daitezke.

Matematikak: ikus-entzunezko narrazio bat ikusten den

bitartean edota ikusi ondoren galderak egingo zaizkie haurrei (zenbat

22



pertsonaia agertu dira?, zenbat aldiz agertu da pertsonaia bat? etab.),

horrela batuketak egiten hasiko dira.

Gorputz adierazpena: Jarduera polit bat gorputz adierazpenean

haurrak motibatzeko bideoa ikusten den bitartean ikasleek

pertsonaiak imitatzea izango da (aurpegia, keinuak, begiradak...),

edota taldean ikusitakoa imitatzea dramatizazio txiki bat inprobisatuz.

Jarrerak: Pantailan jarrera egoki eta desegokiak azaltzen diren

heinean (higieneari, jolasari, janariari.. lotutakoak) hauek ondo ala

gaizki dauden esan beharko dute ikasleek, hau justifikatuz, horrela

denen artean eztabaidatzeko eta ohitura onak eta txarrak zeintzuk

diren finkatzeko.

Elementu globalizatzailea: Ikus- entzunezko narrazio bat, edo

pelikula ala telebistako programa baten atal bat, esperientzia eremu

desberdinen artean lotura ezartzeko elementu globalizatzaile gisa

aprobetxatu daiteke bideoaren bidez ingurunea, hizkuntza etab

landuz.

ii. Ariketak kamerarekin

Autoskopia edo bideo- ispiluaren teknika etapa honetako

haurrek euren burua hauteman eta honen kontzientzia hartzeko,

deskubritzeko, ikusteko, entzuteko, zuzentzeko… erabil daiteke. Baita

beraien irakasleek euren erreakzioak aztertu ahal izateko.

Autoebaluaketa sustatzeko irakasleak zerbait egiteko esan eta

nola egiten duten grabatu dezakete, gero ikusi eta haurrek ekintzak

ondo egin dituzten ebaluatuko dute. Halaber, kurtso hasieran jarduera

bat nola egiten zuten eta aurrerago beste behin edo bitan nola egin

23



duten graba daiteke, gero konparaketa egin eta egin duten

ikaskuntzaz jabetzeko, bai ikasleak eta baita irakaslea ere.

Ohituren finkapena lantzeko, haurrak jokamolde desberdinak

adieraziz grabatuko dira: eskua ematen, agurtzen, eskuak garbitzen

etab. Grabatu ondoren, bideoa ikusi eta komentatzen da gelan. Kasu

honetan, ideia ona litzateke hau eginda kalera irten eta jarrera

desberdinak grabatzea, onak eta txarrak: jendea zaborra lurrera

botatzen, zakarrontzira botatzen, garrasika… Horrela konparaketa

egin eta ohitura onak zeintzuk diren barneratuz.

Bestalde, grabazioak prozesuak ebaluatzeko tresna bikainak

dira. Adibidez, ikasleak grabatzen dira mermelada bat, bizkotxo bat,

buztinezko objektu bat… egiten eta gero bakoitzari berea erakutsiko

zaio bere burua ebaluatzeko.

Errealitatearen azterketa edo behaketa sakonagoa egiteko,

eskolako inguruko kaleak, etxeak, eskola bera etab. grabatuko dira.

Hau haurrekin egindako irteera bateko grabaketa ala lehendik

egindakoa izan daiteke. Ikusten den bitartean, irakasleak detaileetan

fijatzeko galderak egingo dizkie.

Irteeretako, edota ospakizunetako erreportaiak egiteak bertan

egindako gogorarazteko baliagarriak dira. Eta adierazpena errazteko

ekintza desberdinak graba ditzazkegu: kantak, jokuak,

dramatizazioak…

Bideo guzti hauek gurasoekin, beste ikasgeletako ikasle zein

irakasleekin, beste ikastetxeekin etab. konpartitu beharko ditugula

ere esan diezaiekegu haurrei. Horrela, motibazioa lantzeaz gain,

bideoak konpartitzeko dauden aukera desberdinak ikusiko dituzte.

24



NON AURKITU BIDEOAK

Hardwarearen eskuratzearekin batera, eskolak softwarearen

pilaketa egitea ezinbestekoa da bideoen erabilpen egokirako.

Hori horrela, honakoak dira gure proposamenak softwarea

eskuratzeko: Interneten bilatzea, dendetan erostea, liburutegietan

maileguan hartzea eta eskolan bideoteka bat sortzea.

a. INTERNET

Totlol es una nueva comunidad de vídeos basada en el API de

YouTube, dirigida a niños desde los 6 meses hasta los 6 años, siempre

salvaguardando que los vídeos mostrados sean adecuados para estos

niños mediante un sistema en el que una comunidad paralela de

padres realizan el filtrado de los vídeos de YouTube para solo dejar

los que consideran adecuados para sus hijos.

Es así como los padres se convierten en los encargados de

buscar, sugerir y etiquetar los vídeos de YouTube que consideran

apropiados desde la interfaz que Totlol pone a su disposición; a

continuación los vídeos pasan a una sala de espera en que otros

padres pueden votarlos hasta que finalmente un algoritmo se encarga

a continuación de verificar los vídeos en base a esas sugerencias

antes de ser publicados. Actualmente ya disponen de una base de

más de 100 vídeos.

Una vez el vídeo pasa todos los filtros y se publica, tenemos

toda la información y posibilidades habituales en una comunidad en

donde compartir vídeos, siendo el único inconveniente la necesidad

de pulsar unos enlaces en los que confirmamos que tenemos más de

25

http://www.totlol.com/



13 años -la edad mínima requerida por YouTube- antes de ver cierta

información como la de la URL de origen del vídeo.

Enlace: Totlol | Vía: ReadWriteWeb.

El material audiovisual utilizado con fines didácticos ayuda a los

estudiantes a asimilar los conocimientos

Utilizar los medios audiovisuales como recurso pedagógico es

ya una práctica habitual en el ámbito docente. Sus características los

convierten en un elemento motivador para los estudiantes, ya que les

permite contextualizar los contenidos aprendidos en el aula y les

facilita su comprensión. Educadores y padres pueden acceder hoy en

día, gracias a Internet, a un amplio catalogo de vídeos didácticos,

creados con un fin educativo, así como otros materiales visuales que

propician el aprendizaje de los estudiantes.

Los vídeos educativos son materiales videográficos de utilidad

en el proceso de enseñanza-aprendizaje. Un documental, una película

o un anuncio televisivo pueden ayudar a mejorar la comprensión de

los estudiantes. Un tema o un contenido curricular específico se

asimilan de una manera motivadora porque las producciones

audiovisuales constituyen, en general, un medio atractivo y sugerente

para ellos. Integrarlos como un complemento en el aula puede

facilitar a los docentes, en buena medida, su labor educativa.

Entre los medios audiovisuales, es frecuente la edición de

material creado con un fin específico pedagógico. Son los

denominados vídeos didácticos, elaborados por docentes o

profesionales del ámbito de la producción con una clara

intencionalidad instructiva y con unos objetivos educativos bien

definidos.

26

http://www.readwriteweb.com/archives/online_video_totlol.php

http://www.totlol.com/



Puede considerarse como educativo siempre que el alumno lo

acepte y el profesor lo utilice en un contexto de aprendizaje

Como afirma Juan Luis Bravo, profesor del Instituto de Ciencias

de Educación de la Universidad Politécnica de Madrid, cualquier vídeo

que se emplee en la docencia puede considerarse como educativo

siempre que el alumno lo acepte y el profesor lo utilice en un

contexto de aprendizaje. Este docente especifica que su eficacia con

los estudiantes "está relacionada con la forma en la que se lleve a

cabo su aplicación en el contexto de la clase y con la presencia de

elementos significativos que indiquen una relación directa entre sus

contenidos, el programa de la asignatura y quienes lo imparten".

Para que el vídeo ejerza su funcionalidad didáctica, no sólo los

alumnos deben ver el material, sino que deben identificarlo con la

materia y considerarlo un contenido más de la lección que deben

aprender. Sin olvidar que, ante todo, tiene que ser motivador para el

estudiante.

Antes de elegir un vídeo, es necesario comprobar que se

adecua a las características del niño o joven que lo verá

Antes de elegir un vídeo para verlo en el aula o en casa, es

necesario comprobar que se adecua a las características del niño o

joven a quien se entregará. No sólo su contenido ha de ser acorde a

su edad, sino que debe ser también entendible para el estudiante y

coherente con su capacidad de comprensión. Hay que valorar la

densidad y duración de la información, el vocabulario que se utiliza,

así como la claridad de las imágenes o gráficos expuestos.

Vídeos en la Red

Internet es una fuente inagotable de recursos didácticos para

docentes y familias. Los vídeos educativos también han encontrado

27



su sitio en la Red gracias a la iniciativa de administraciones,

particulares, colegios y los propios docentes.

Videoseducativos.es: un portal de reciente creación desde el

que se pueden descargar o visualizar vídeos educativos de forma

legal y gratuita. Los vídeos se revisan para comprobar que se adaptan

al público al que se destinan. Los recursos didácticos, que se pueden

trabajar en el aula o en casa, están agrupados por materias y por

niveles de enseñanza.

Librosvivos.org: de la editorial SM, dispone de una colección de

vídeos pedagógicos realizados por un equipo multidisciplinar de

profesores, ilustradores, animadores y profesionales del ámbito

audiovisual.

Proyecto biosfera: recoge una relación de vídeos de Biología y

Geología, recopilados por el Taller de Informática Educativa del

Instituto de Secundaria Arencibia, como un complemento didáctico

para el aula. Los vídeos se completan con ejercicios para valorar el

aprendizaje del estudiante tras su visionado. En la misma página web

del proyecto se recogen múltiples enlaces a otros vídeos relacionados

con estas áreas curriculares.

Vídeo digital educativo: una colección de vídeos sobre distintos

contenidos tratados en clase, realizados por los alumnos del colegio

Erain Ikastetxea School de Gipuzkoa. Están clasificados por categorías

como antropología, expresión oral, música, geología o educación en

valores.

Educatube: recopila un buen número de vídeos educativos para

primaria, secundaria y bachillerato organizados por materias

curriculares. Como complemento, cada vídeo cuenta con una

descripción de su contenido.

28

http://www.educatube.es/

http://www.videodigitaleducativo.com/

http://recursos.cnice.mec.es/biosfera/profesor/videos/videos_actividades.htm

http://www.librosvivos.org/videos/

http://www.videoseducativos.es/index.php?id=



NeoK12: es un portal de vídeos educativos en inglés para niños

y adolescentes desde 3 a 16 años. La mayoría están relacionados con

las áreas de ciencias sociales, física y matemáticas.

Artehistoria: la Junta de Castilla y León reúne un buen numero

de vídeos relacionados con estas materias curiculares. El material

está clasificado por temática, como genios de la pintura, historia de

España, la segunda guerra mundial, grandes batallas u obras

maestras del arte.

La aventura del saber: el programa televisivo habilita en su

página web una interesante videoteca con los documentales emitidos.

La programación abarca temas de naturaleza, asuntos sociales,

ciencia y tecnología y humanidades.

Videoteca educativa: este recurso de la consejería de Educación

de Murcia recopila un amplio grupo de vídeos didácticos clasificados

por niveles educativos y materias. En cada vídeo, se hace referencia

al contenido y a su duración.

Videoteca de cine: un espacio para docentes y educadores que

deseen utilizar y compartir experiencias y materiales que sirvan para

utilizar el cine como herramienta didáctica en las aulas. Los vídeos

están clasificados por áreas curriculares y etapas educativas o por

formato y técnica utilizada.

Aulavisual: dirigida a los docentes con el fin de motivar el uso

de los medios audiovisuales como recursos de apoyo para el aula.

Permite ver, descargar y subir vídeos y su catálogo está conformado

por material producido por la industria audiovisual, por profesores

para sus clases y por alumnos, como actividad de una asignatura.

b. DENDAK ETA LIBURUTEGIAK

29

http://www.educarchile.cl/Portal.Base/Web/VerContenido.aspx?ID=196865

http://videotecaeducativa.blogspot.com/

http://www.educarm.es/admin/webForm.php?ar=339&mode=visualizaAplicacionWeb&aplicacion=VIDEOTECA_EDUCATIVA&web=38&zona=PROFESORES&menuSeleccionado=

http://www.consumer.es/web/es/educacion/extraescolar/2010/03/07/%20http:/www.rtve.es/FRONT_PROGRAMAS?go=111b735a516af85cb2e656ff03e93ddc3615d7f54158e866a4206bb9cca55fceac27915eb5c7b4586139b0ac2ea6d03f6fc766826b052c17c75fb41e1000e2e28de57af48cde6f6a

http://www.artehistoria.jcyl.es/index.html

http://www.consumer.es/web/es/educacion/extraescolar/2010/03/07/%20http:/www.neok12.com/



c. BIDEOTEKAK ESKOLAN

Ikastetxeko bideoteka etengabe zabaldu eta eguneratu egin

behar da eta hau osatzeko baliabide desberdinak topa ditzakegu,

hona hemen batzuk:

1. Aurretik landutako programa didaktikoak.

2. Telebistako hainbat programen grabaketak.

3. Programa kultural edo artistikoak.

4. Programen berrekoizpena.

5. Ekoizpen propioko programa edo bideo bildumak.

6. INTERNET

Ekoizpen propioak dituen zailtasunak, profesionalek sortutako

programekin alderatuz, gaitasun profesional eta baliabide ekonomiko

eskasak izatea izan daitezke, baita denbora falta ere askotan. Hala

ere, ekoizpen propioa zentro guztiek proposatu beharreko ideala da

dudarik gabe.

Bideoteka on bat sortzeko, ezinbestekoa da honen antolaketa.

Bideoak bai fisikoki eta baita formatu digitalean ondo klasifikatu

behar dira. Euskarri fisikoari dagokionean lagungarri izango zaigu

espazio jakin batean DVD, VHS edo CD-ROMak ondo etiketatuak

egotea eta formatu digitalari dagokionean, web orrian, ikastetxeko

ordenagailu sareko memoriaren barruan etab. pilatu eta klasifikatu

beharko dira. Honetaz gain, dagoen materialaren zerrendaketa

ezinbestekoa da erabilgarri dagoena ikusi eta topatzerako orduan.

ONDORIOAK

30



Haurrek ikus- entzunezko mezu kantitate ikaragarria jasotzen

dute telebista aurrean pasatako orduen ondorioz, eta nahiz eta

berandu, hau ikusita badirudi espresio mota hau ikaskuntza gai bihur

daitekeela deskubritzen hasi garela.

Ikusi dugunez, bideoak hezkuntzan aukera asko ematen ditu,

eta balio pedagogiko handia izan dezake. Horretarako, hala ere,

behar- beharrezkoa da bideoaren erabilpena planifikatzea eta

irakasleak formatzea ikus- entzunezko baliabideek eman ditzaketen

aukerak aprobetxatzeko. Izan ere, bideoak bere horretan ez du

ikaskuntza ziurtatzen, testuinguru egokian egon behar du kokatuta

eta hori ongi egitea irakasleen menpe dago. Halaber, ikastetxeek

beharrezko baliabide teknologikoak lortu beharko dituzte. Honekin

lotuta, oso interesgarria litzateke ikastetxe guztietan material hau

izatea:

- Telebista pantaila bat gelan ordenagailu bati konektatuta, ala bideo

gela bat eta telebista mugikorrak geletara eraman ahal izateko, DVD

erreproduktore bati konektatuta)

- Ordenagailua (CPU+pantaila+sagua+teklatua…)

- Bozgorailuak.

- Bideo kamerak.

- Bideoak ordenagailura pasatzeko software egokia.

- Bideoak muntatu edo editatzeko beharrezko softwarea.

- Bideoteka fisikoa eta digitala.

Bestalde, bideoak erabiltzeaz gain, bideoak sortu behar dira

eskoletan. Ikasleei ikus- entzunezko hizkuntza erabiltzen irakatsi

behar zaie, eta ez beste arloak lantzeko soilik erabili. Gainera,

bideoak, bai lehendik egindakoak eta baita geletan sortutakoak ere,

sarearen bidez konpartitzeak baliabideen eskuratzea erraztuko luke,

31



ikasleak honen erabilpenerako motibatuko lituzke eta pixkanaka

materiala hobetuko litzateke. Horretarako, Web 2.0-ko baliabideak

erabiltzen ikasi beharko dugu ikastetxeetan.

BIBLIOGRAFIA

32



LIBURUAK:

ALONSO, Manuel y MATILLA, Luis (1990). Imágenes en acción. Madril:

Akal

CABERO, Julio (1998). Medios audiovisuales y nuevas tecnologías para

la formación en el siglo XXI Murcia: Diego Marín.

COROMINAS, Agustí. (1994). La comunicación audiovisual y su

integración en el currículum. Barcelona: Editorial Graó-ICE

FERRÉS, Joan. (1992). Vídeo y Educación. Barcelona: Paidós

FERRÉS, Joan, MARQUÈS, Pere (1996). Comunicación Educativa y

Nuevas Tecnologías. Barcelona: Editorial Praxis.

PAVÓN, Francisco. (2001).Educación con Nuevas Tecnologías de la

Información y la Comunicación. Sevilla: Kronos

RODRÍGUEZ DIÉGUEZ, José Luís, SÁENZ y otros (1995). Tecnología

Educativa. Nuevas Tecnologías aplicadas a la Educación. Alcoy:

Editorial Marfil

LINKAK:

Informazio orokorra: http://www.peremarques.net

"Tv, medios audiovisuales y educación" (MEC): http://www.pntic.mec.es/tv-mav/index.html

33

http://www.pntic.mec.es/tv-mav/index.html

http://www.peremarques.net/tesocinf.htm

http://peremarques.pangea.org/libros/pavon.htm

http://peremarques.pangea.org/libros/pavon.htm

http://peremarques.pangea.org/libros/cenntt.htm

http://peremarques.pangea.org/libros/cenntt.htm

http://peremarques.pangea.org/libros/diemarin.jpg

http://peremarques.pangea.org/libros/diemarin.jpg



34

bideoa eta hezkuntza

Documents