VITI 6 • NUMRI 2 • 2009

REVISTË E BIBLIOTEKËS KOMBËTARE DHE UNIVERSITARE TË KOSOVËS

BiblioVITI 6 • NUMRI 3 • 2009

SHPIRTI I SHTETIT TUAJ QËNDRON PËRBRENDAKËTYRE MUREVE TË BIBLIOTEKËS

Është kënaqësi të jesh në këto ngjarje por duat’ju tregoj arsyen se përse personalisht ështëkënaqësi për mua të jem këtu. Para dhjetë

vitesh ka qenë e pamundur ta vizitosh BibliotekënKombëtare. Nuk kishte muze të arkeologjisë,Muzeu Etnografik nuk funksiononte dhe për muat’i shohësh këto ndryshime, të shohësh përparimine bërë është kënaqësi personale.

Ruajtja e historisë dhe kulturës së një shtetijanë iniciativa të vlefshme dhe thelbësore për të

kultivuar krenarinë qytetare mes shtetasve.Njerëzit po ashtu kanë nevojë të kenë qasje nëhistorinë, traditat dhe kulturën e tyre nësedëshirojnë ta kuptojnë shoqërinë e tyre. Më erëndësishme është në një demokraci multiet-nike si Kosova, ruajtja e historisë dhe kulturës,gjë qenësore për të kultivuar mirëkuptimin dhetolerancën e përbashkët.

/ vijon në faqen 6 /

Fjalimi i Ambasadorit të Shteteve të Bashkuara të Amerikës në Prishtinë - Christopher W. Dell, në ceremoninësolemne të 65-Vjetorit të Bibliotekës Kombëtare dhe Universitare të Kosovës.Christopher W. Dell

2

VITI 6 • NUMRI 3 • 2009

REZOLUTË

Botues: BKUK • Kryeredaktor i botimeve: Prof. dr. Sali Bashota Kryeredaktor: Fazli GajrakuKëshilli redaktues: Besim Kokollari, Bukurije Haliti Realizimi kompjuterik: Hekuran RexhepiAdresa: Sheshi “Hasan Prishtina”, p.n. PrishtinëTel: ++381 38 225-605, Fax: ++381 38 248-940 • e-mail: biblioteka@biblioteka-ks.orgwww.biblioteka-ks.org

Konferenca Kombëtare e Bibliote -konomisë, si institucion kulturor-shkencor i përbashkët Shqipëri -

Kosovë, mbajti më 23 - 24 nëntor 2009,edicionin e katërt të saj nën temën “Ngabibliografia te webografia e librit shqip”.

Bazuar në gjendjen konkrete të bibliotekavedhe në problemet që u trajtuan, Konferencamiratoi rezolutën e mëpo shtme:

Biblioteka Kombëtare e Shqipërisëdhe Biblioteka Kombëtare dhe Unive -rsitare e Kosovës i realizojnë detyrat e tyrefunksionale duke mbajtur parasysh nga-hera rolin e tyre përcaktues që ato kanë nëhartimin dhe botimin e bibliografivekombëtare, sipas legjislacioneve përkatësepër bibliotekat në të dyja vendet, dukerespektuar dhe zbatuar standardet bib-liotekare ndërkombëtare. Në një kohë tëzhvillimit të vrullshëm teknologjik, roli itë dy bibliotekave kombëtare në zbatim tëkësaj detyre është që të mundësojnë qasjenë informacion për të gjithë përdoruesit,kudo e në çdo kohë.

Konferenca u rekomandon të dy bib-liotekave partnere, BKUK dhe BKSh, tëtheksojnë si përparësi integrimin biblio-webografik të tyre në portalet e për-bashkëta europiane (EUROPEANA)dhe botërore (World Digital Library), sidhe t’i shmangen humbjes së energjisëdhe potencialeve në kinse-integrime, që ulargohen këtyre përparësive.

U rekomandon bibliotekave marrjen emasave për kontrollin dhe vendosjen emarrëdhënieve të pronësive institucionale

dhe të drejtave të autorit për realizimin ebibliografive kombëtare duke respektuarparimet dhe legjislacionin më të përparu-ar kombëtar dhe ndërkombëtar.

Duke ditur se të dy bibliotekat kom-bëtare, ajo e Shqipërisë dhe ajo Kosovës, kanënjë rol të veçantë në ndërtimin e BibliografisëKombëtare, paraqitet nevoja e respektimit,unifikimit të praktikave dhe zbatimit të stan-dardeve nga të dyja institucionet.

Konferenca u bën thirrje drejtuesve tëdy bibliotekave, të BKSh dhe BKUK, tëforcojnë porositë administrative për zba-timin e standardeve biblio-webografike, sidhe të ushtrojnë kompetencën drejtuesenë monitorimin e zbatimit të tyre.

Konferenca rekomandon përshpej-timin e botimit, në shërbim të publikut,të Bibliografisë kombëtare të BKSh(1555 - 1912 & 1913 - 1944) dhe tëBibliografisë së librit shqip në ish-Jugosllavi (1944 - 1984).

Konferenca shpreh vullnetin që kytakim shkencor pune të shërbejë njëhe -rësh edhe si pikënisje për fillimin e botim-it të Bibliografisë Kombëtare të LibritShqip dhe të Artikujve të PeriodikutShqiptar në formë elektronike në bib-liotekat tona, si investim kombëtar qëkërkon një bashkëpunim të dy Biblio -tekave Kombëtare me organizmat qever-itare dhe jo qeveritare në mënyrë që tëpërmirësohet shërbimi si për komu-nitetin e bibliotekës, ashtu edhe tëshoqërisë sonë në tërësi.

Prishtinë, më 24 nëntor 2009

Në këtë numër

PËR NJË BIBLIOGRAFIKOMBËTARE TË LIBRITSHQIP ....................................4

GJENDJA DHE PERSPEKTIVATE SHËRBIMEVE ELEKTRONIKENË KOSOVË ...........................8

PROBLEMATIKA EVLERËSIMIT NË SHËRBIMETBIBLIOTEKARE ....................12

SHËRBIMET EBIBLIOTEKËS NDAJLEXUESIT............................15

HISTORIKU I BIBLIOTEKAVEUNIVERSITARE NË KOSOVË ...20

FONDI I SEKTORIT TËVENDLINDJES NË BIBLIOTEKATPUBLIKE ...............................24

TRASHËGIMIA E KOSOVËSËSHTË SHTËPIA JONË ...30

BIBLIOTEKAKOMBËTARE

DHE UNIVERSITAREE KSOVËS

THE NATIONALAND UNIVERSITYLIBRARYOF KOSOVA

NGA BIBLIOGRAFIA TE WEBOGRAFIA E LIBRIT SHQIPREZOLUTË

3

VITI 6 • NUMRI 3 • 2009

MANIFESTIM

Konferenca Kombëtare e Bibliote -konomisë, si institucion kultu -ror-shkencor i përbashkët Shqi -

përi - Kosovë, mbajti më 23 - 24 nëntor2009, në Prishtinë, në BibliotekënKombëtare dhe Universitare të Kosovës,edicionin e katërt me temën “Ngabibliografia te webografia e librit shqip”.

Kjo Konferencë organizohet që ngaviti 2006. Është organizim i përbashkët ikëtyre dy Bibliotekave Kombëtare - tëKosovës dhe Shqipërisë dhe mbahet nënkujdesin dhe mbështetjen e Ministrisë sëArsimit, Shkencës dhe Teknologjisë sëKosovës dhe Ministrisë së Kulturës,Turizmit, Rinisë dhe Sporteve tëShqipërisë.

Në hapje, drejtori i BKUK-së - SaliBashota theksoi rëndësinë që do të ketëkjo Konferencë, ku referojnë specialistënga Kosova dhe Shqipëria për çështje tëbibliografisë, standarde të përshkrimitbibliografik dhe nëpërmjet interpretimitdhe vlerësimit për çështje esenciale dhepraktike nga kjo fushë, ata do tëndihmojnë projektet e përbashkëta tëkëtyre dy bibliotekave që përkojnë mehartim të bibliografisë kombëtareshqiptare në formë elektronike dhe nëformë të shtypur.

Ndërsa, drejtori i Bibliotekës Kombë -tare të Shqipërisë - Aurel Plasari, pohoi setema që është zgjedhur prek nervin ebibliotekave, dhe ka çka të diskutohet,sepse është një çështje që krijon debatedhe sot në fushën e shkencës së librit dhetë shkencës së bibliotekonomisë.

Konferenca u përshëndet edhe ngaambasadori i Shqipërisë në Kosovë - z.Islam Lauka, si dhe rektori i Universitetittë Prishtinës - Mujë Rugova.

Në këtë edicion u trajtuan probleme,që përkojnë me rregullat dhe risitë e

përshkrimit bibliografik në biblioteka;standarde që përdoren në biblioteka;praktika të punës bibliografike në të dybibliotekat kombëtare; metodat shke -ncore të kërkimit bibliografik; zhvillimetgjuhësore e kulturore me ndikim tëdrejtpërdrejtë në standardet bibliografike;hartimin e bibliografive moderne përmesshfrytëzimit të teknologjisë kompjuterike,si dhe me aplikimin e metadatavealternative në ndërtimin e bibliografive.

U analizuan probleme teorike dhepraktike për hartimin e bibliografive, përrespe ktimin e standardeve ndërkombë -tare, hartimin dhe botimin e bibliografivekombëtare në formë elektronike

Gjatë dy ditëve të Konferencësreferuan menaxherë të bibliotekavekombëtare, universitare, publike, specia -listë të shkencës së bibliote konomisë ngatë dy vendet: Afërdita Sharxhi: “Biblio -grafia e arsyetuar-kontribut në fushën estudimeve”; Tahir Foniqi: “Kontribut përnjë bibliografi”; Maksim Gjinaj: “Disadrejtime themelore të kërkimit bibliografik”;

Muharrem Halili: “Katalogu alfabetik -normat dhe standardet”; Ramazan Vozga:“Veçori të hartimit të bibliografiveretrospektive”; Farfuri Xhaja: “Standardet epërshkrimit bibliografik dhe bibliografiakombëtare”; Fahrije Simnica: “Libri i rrallëdhe i vjetër dhe standardet e përshkrimitbibliografik”; Jehona Shala: “Sfidat epërshkrimit bibliografik të librit shqip”;Nehat Krasniqi: “Përshkrimi bibliografik idorëshkrimeve arabe”; Besim Kokollari:“Automatizimi i bibliografive: nevoja përstandardizimin e përcaktuesve”; BehijeLuga: “Përgatitja e bibliografisë kombëtarenë formë elektronike”, si dhe Violeta Viso:“Ekzemplari i detyruar dhe bibliografiakombëtare”.

Në fund të kësaj konference uhartuan dhe u miratuan Konkluzionet eKonferencës, që rekomandojnë një sërëma sash, të cilat mundësojnë bashkë -punimin e efektshëm mes BibliotekësKombëtare të Shqipërisë dhe BibliotekësKombëtare dhe Universitare të Kosovës.

Durim Hasaj

Hapja solemne e Ediciont IV të Konferencës Kombëtare të Bibliotekonomisë

EDICIONI IV I KONFERENCËSKOMBËTARE TË BIBLIOTEKONOMISË

U ORGANIZUA NË PRISHTINË

4

VITI 6 • NUMRI 3 • 2009

PROMOVIM

DR. SALI BASHOTA

Drejtor i Bibliotekës Kombëtare dhe Universitare të Kosovës

25 Nëntori është Dita e Bibliotekës.Çdo vit, me aktivitete tëndryshme, festohet kjo Ditë e

veçantë për bibliotekat e Kosovës. Pra,sivjet Biblioteka Kombëtare dheUniversitare e Kosovës e shënon 65-vjetorin e themelimit të saj. Është viti idytë i kremtimit në shtetin e pavarur tëKosovës. Në këtë frymë solemne, do tëzhvi llohen edhe aktivitetet e Konfe -rencës Kombëtare të Bibliotekonomisë.

Konferenca Kombëtare e Bibliote -konomisë është organizim i përbashkët iBibliotekës Kombëtare të Shqipërisë dhei Bibliotekës Kombëtare dhe Univer -sitare të Kosovës dhe mblidhet nënkujdesin dhe mbështetjen e Ministrisë sëTurizmit, Kulturës, Rinisë e Sporteve tëShqipërisë dhe Ministrisë së Arsimit,Shkencës, Teknologjisë, si dhe tëMinistrisë së Kulturës, Rinisë e Sportittë Kosovës.

Biblioteka Kombëtare dhe Univer -sitare e Kosovës është bashkëthemeluesee dy veprimtarive të rëndësishme përlibrin dhe bibliotekat. Në vitin 2003bashkë më Ambasadën e Shteteve tëBashkuara të Amerikës në Prishtinë ethemeloi manifestimin ndërkombëtar

Java e Bibliotekës në Kosovë, ndërsa nëvitin 2006 bashkë me BibliotekënKombë tare të Shqipërisë e themeloiKonferencën Kombëtare të Biblioteko -nomisë.

Në edicionet e deritanishme të këtyredy manifestimeve janë paraqitur dhezhvilluar shumë projekte të rëndësishmeme karakter profesional e shkencor dhe,gjithsesi, është krijuar mundësia më emirë për të avancuar veprimtarinë dhemisionin e bibliotekave në shoqërinë esotme.

Në këtë drejtim, Konferenca Kombë -tare e Bibliotekonomisë, e cila ështëveprimtari e përbashkët e BibliotekësKombëtare të Shqipërisë dhe BibliotekësKombëtare dhe Universitare të Kosovës,tashmë është bërë ngjarje kryesorekulturore për bibliotekat kombëtare tëdy shteteve, Shqipërisë dhe Kosovës.

Në kuadër të edicioneve të përvi -tshme në Tiranë dhe Prishtinë, deri mëtani janë trajtuar temat bosht:Bibliotekat shqiptare në botën e redemokratike, Biblioteka dhe KujtesaKombë tare dhe Biblioteka-urë lidhëse mesdijes dhe publikut, ndërkaq edicioni IV iKonferencës do të përqendrohet nëparaqitjen e kontributeve të specialistëvenga Shqipëria dhe Kosova në temën:Nga Bibliografia te Webografia e libritshqip.

Biblioteka Kombëtare e Shqipërisëdhe Biblioteka Kombëtare dhe Universi -tare e Kosovës, dy qendrat kryesore tëbibliotekarisë së dy vendeve, kanërealizuar në të kaluarën dhe po irealizojnë tani me një angazhim tëpakursyer shumë projekte të përba -shkëta në interes të zhvillimit tëbibliotekarisë sipas standardeve më tëavancuara kombëtare dhe ndërkombë -tare. Në këtë drejtim, edhe tema, e cilado të shqyrtohet me kumtesa të veçantadhe sigurisht me debate shkencore nëedicionin e këtij viti: Nga Bibliografia te

Webografia e librit shqip, para së gjithash,është me interes për burimet einformacionit, edhe sa i përket preza n -timit të bibliografive elektronike nëinternet.

Gjithsesi, referimet e specialistëve ngaShqipëria dhe Kosova, që kanë të bëjnëme përgatitjen e bibliografisë retrospe -ktive të librit shqip, pastaj me standardete përshkrimit bibliografik, me përga -titjen e bibliografisë shqiptare në formëelektronike etj., do të ofrojnë mundësipër interpretim dhe vlerësim të çështjeveesenciale që kanë të bëjnë me shërbimete bibliotekave tona përbrenda nivelevetë caktuara të bashkëpunimit, si dheinicimit të projekteve të përbashkëta nëshumë fusha. Kështu që, botimet nëgjuhën shqipe, kudo që ndodhen ato,mund të kontribuojnë në hartimin eBibliografisë Kombëtare Shqiptare, nëformë elektronike dhe në formë tështypur, pra të botuar.

Një ndër arritjet më të mëdha tëbibliotekarisë shqiptare, gjithsesi, do tëishte krijimi i Katalogut përmbledhës tëlibrit shqip, për të prezantuar botimetshqiptare edhe në Qendrën Bibliotekaretë Kompjuterizuar në Rrjet (OCLC-Online Computer Library Center), pranë Katalogun Botëror( WorldCat).

Konferenca Kombëtare e Bibliote -konomisë ofron shkëmbimin e ideve dhepërvojave profesionale në fushën ebibliotekarisë në përgjithësi, ndërsa kyedicion do të ofrojë mundësinë më të mirëpër të iniciuar dhe realizuar në periudha tëcaktuara çështje teorike e praktike tëbibliografisë kombëtare në veçanti.

Urojmë që kontributet e pjesëma -rrësve në këtë Konferencë shkencore, mekumtesat dhe diskutimet e tyre gjatëkëtyre dy ditëve, të jenë sa mëfrytdhënëse në realizimin e synimeve tëpërbashkëta për modernizimin e biblio -tekave shqiptare.

Prishtinë, 23 nëntor 2009

PËR NJË BIBLIOGRAFIKOMBËTARE TË LIBRIT SHQIP

Fjalim me rastin e hapjes solemne të Edicionit IV të Konferencës Kombëtare të Bibliotekonomisë me titull: Nga bibliografia te webografia e libritshqip, të mbajtur më 23-24 nëntor 2009, në Prishtinë.

5

VITI 6 • NUMRI 3 • 2009

MANIFESTIM

65-VJETORI I BIBLIOTEKËS KOMBËTAREDHE UNIVERSITARE TË KOSOVËS

Biblioteka Kombëtare dheUniversitare e Kosovës, më 25nëntor 2009, në një mani festim

solemn, ka shënuar 65-vjetorin ethemelimit, në prani të personalitetevepolitike, kulture e intelektuale tëKosovës, si dhe në praninë eambasadorit të ShBA-ve në Prishtinë -z. Christopher W. Dell.

Ky manifestim është hapur me njëfjalim të drejtorit të BibliotekësKombë tare dhe Universitare të Kosovësz. Sali Bashota, i cili ka folur përhistorikun, sfidat dhe të arriturat e këtijinstitucioni bibliotekar qen dror tëKosovës dhe qendër e infor macionitbibliotekar në nivel kombë tar, qëmbledh, përpunon dhe ruan materialetbibliotekare me vlerë doku me ntare përkulturën, artin dhe shkencën.

Drejtori i Bibliotekës, gjatë këtijfjalimi, ka përmendur në mënyrë tëveçantë rezultatet që ka arritur kyinstitucion për këto 9 vite të pasluftës,si: ngritjen dhe zhvillimin e kapa -citeteve të BKUK-së, si dhe ndihmënbibliotekave të të gjitha tipave nëKosovë, formimin e biblio tekave tëveçanta dhe bibliotekave legatë,pasurimin e koleksioneve, imple me -ntimin e Programit Aleph 500,ndihmën e institucione ndër kombë -tare në realizimin e shumë projektevetë BKUK-së, në veçanti ndihmën eAmbasadës së ShBA-ve, e cila për këtovite të pasluftës ka vijuar ta ndihmojëBKUK-në në shumë projekte të saj,themelimin e dy aktiviteteve tërëndësishme, të cilat organizohenbrenda një viti, në të cilat referojnëekspertë ndër kombë tare dhe vendëspër probleme të bibli ote kave dhebibliotekarisë: “Java e Bibliotekës nëKosovë” dhe “Kon fe renca Kombëtaree Biblioteko no misë” etj.

Ndërsa ministri i Arsimit, Shke n cësdhe Teknologjisë - z. Enver Hoxhaj, nëfjalën e tij ka theksuar se BKUK ështëmonument i kulturës dhe rezistencësshqiptare, dhe se histo ria dhe rrugëtimi isaj është një tregues i mire i pozitës që kapasur Kosova gjatë periudhave të ndry -shme. Z. Hoxhaj, po ashtu, ka uruarapër punën dhe të arriturat e BKUK-së,duke premtuar përkrahje të MAShT-itpër realizimin e të gjitha projekteve qëlidhen me zhvillimin e bibliotekës.

Me një fjalim të veçantë, përshëndetiedhe ambasadori i Shteteve tëBashkuara të Amerikës - ChristopherW. Dell, i cili theksoi se ruajtja ehistorisë dhe e kulturës së një shteti janëiniciativa të vlefshme dhe thelbësore përtë kultivuar krenarinë qytetare messhtetasve dhe tolerancën e përbashkët.

Ambasadori Dell inkurajoi qëBiblioteka Kombëtare të ruaj arritjetdhe kontributet, duke shërbyer sifrymëzim për të gjithë kosovarët që janëduke hulumtuar anët e ndry shme tëhistorisë, kulturës, artit, muzikës, që

përbën një stru kturë të shoqërisë që mekrenari e quajmë shteti i Kosovës.

Në këtë ceremoni të 65-vjetorit tëBKUK-së, nga drejtori i Bibliotekës - z.Sali Bashota, janë dhënë mirë njohje përambasadorin Christopher Dell, përkontributin dhënë BKUK-së nga amba -sada e SHBA-ve në Prishtinë. Mirë -njohje, për kontri butin në fushën ezhvillimit të BKUK-së, i janë dhënëedhe ministrit të Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë - z. Enver Hoxhaj dhedrejtorit të Bibliotekës Kombëtare tëShqipërisë - z. Aurel Plasari.

Me rastin 65-vjetorit të BKUK-së,Muharrem Halilit i është dhënë çmimi- punëtor i dalluar, ndërsa, po ashtu, përkontributin e tyre shumë vjeçar, janëshpërblyer edhe ish-punëtorët eBibliotekës Kombëtare dhe Unive rsitaretë Kosovës: Hazir Shala, RrahimAdemi, Haxhi Vokshi, Yzeir Bylyke -mini, Idriz Mehmeti, Mumin Slivova,Zeqir Gkllasoviku, Beqir Krasniqi dheTahir Foniqi.

Durim Hasaj

MANIFESTIM

Manifestimi i 65-vjetorit i Bibliotekës Kombëtare dhe Universitare të Kosovës

6

VITI 6 • NUMRI 3 • 2009

PROMOVIM

/ Vijon nga ballina /

Shumë institucione kontribuojnënë këtë përpjekje. Muzetë - atyku njerëzit mund të këna qen në

veprat e artit dhe eksponatet e gjener-atave të mëhershme dhe bashkëko-hore. Qendrat kulturore - ku ata për-jetojnë begatinë e muzikës, vallëzimitdhe teatrit. Arkivat - ku ata marrininformata për gjenezën e evolucionittë institucioneve gjyqësore dhe qever-itare. Natyrisht, bibliotekat janë ato qëofrojnë një shërbim thelbësor në ruajt-jen kulturore dhe historike të njështeti, duke iu ofruar njerëzve qasje tëdorës së parë të mendimeve dhe fjalëvetë gjeneratave të mëhershme. Poezia,filozofia, letërsia artistike dhe drama epopujve tuaj ju presin në faqet eshumë librave dhe dorëshkrimeve tëruajtura brenda këtyre mureve.

Pa këto institucione - muze, qen-dra arti, arkiva dhe biblioteka - njështet nuk mund të ruajë, kuptojë dheshpjegojë me efektivitet të kaluarën evet. Këto institucione duhet të bëjnëmë shumë se sa vetëm të theksojnëarritjet kulturore dhe historinë e shu-micës së popullatës së një shteti. Ataduhet të jenë të kuptueshëm dhegjithëpërfshirës. Ata duhet të siguro-jnë se historia, eksponatet, vepratartistike, ndërtesat, shkrimet dhefilozofitë - e të GJITHË popujve poruhen dhe regjistrohen për gjeneratate ardhshme. Suksesi juaj si njëdemokraci multietnike kërkon që tëgjithë qytetarët të kuptojnë dherespektojnë kontributet që ka dhënësecili prej komuniteteve të shtetit tëKosovës.

Siç e kuptova unë, kjo bibliotekë eluan këtë rol dhe si e tillë nuk ështëvetëm simbol. Është edhe një tërësie shtetit multietnik të Kosovës.Shpirti i shtetit tuaj qëndron për-brenda këtyre mureve dhe sikur edhegjendet historia juaj këtu edheardhmja që do ta krijoni do të gjen-det brenda këtyre mureve.

Përveç teksteve të pasura të shqip-tarëve të cilat ju i ruani, ju kenikoleksione të serbëve, turqve dheboshnjakëve të cilat i ruani njëjtë.Shteti im është krenar që ka kon-tribuar në këtë përpjekje. Ne i gëzo-hemi bashkëpunimeve të ardhshmeme këtë bibliotekë dhe shpresojmë tëkemi përkrahje nga qeveria nëvazhdimin e ruajtjes së trashëgimisësë të gjitha komuniteteve të cilat për-

bëjnë strukturën e shoqërisë koso-vare. Pikërisht ky diversitet, kjopërzierje e rrymave etnike, fetare,historike dhe kulturore e bëjnëKosovën këtë që është tani.

Po ashtu, ju inkurajoj që Bibl -ioteka Kombëtare të dëshmojëthirr jen “kombëtare” duke festuartë gjitha pjesët e shtetit tuaj.Bëhuni një bibliotekë që përfaqë-son të gjitha komunitetet që kanëkontribuar në të kaluarën e shtetittuaj. Ruani arritjet dhe kontributete tyre, shërbeni si frymëzim për tëgjithë Kosovarët që janë dukehulumtuar anët e ndryshme të his-torisë, kulturës, artit, muzikës, qëpërbën një strukturë të shoqërisë qëme krenari e quajmë shteti iKosovës.

SHPIRTI I SHTETIT TUAJ QËNDRON PËRBRENDAKËTYRE MUREVE TË BIBLIOTEKËS

Ambasadori Christopher W. Dell pranon mirënjohjen për kontributin e dhënë BKUK-sënga Ambasada e SHBA-ve në Prishtinë

7KËNDI

VITI 5 • NUMRI 1 • PRILL 2008

ARTA BUZHALA,

Koordinatore e Bibliotekës së KënditAmerikan në BKUK

Komunikimi kulturor mespopujve e tejkalon çdo formëapo lloj tjetër të komunikim-

it, qoftë ai ekonomik, politik, kom -ercial, etj., por natyrisht se nuk epërjashtojnë njëri-tjetrin. Komuni -kimi kulturor e kapërcen çdo llojpengese politike për shkak se ai ështëkultivuar në saje të kontakteve tëgjata historike e shoqërore të popu-jve, në radhë të parë. Ai hynë nëmesin e njerëzve, integrohet në shpi -rtin dhe mendjen e tyre dhe kultivo-het me tendencë që të zgjasë.

Për vite me radhë, ky lloj komu-nikimi është kultivuar sidomos mespopullit shqiptar dhe atij amerikan.Natyrisht se në vitet e fundit mespopujve tanë ka shpërthyer njëkomu nikim në fusha të ndryshme tëcilat veç se e plotësojnë njëri-tjetrin.Por që komunikimi kulturor ështëbërthama e marrëdhënieve afatgjatapasi nënkupton diçka më shumë seinteresi i përkohshëm ekonomik, prakultivon ndjenjën e dashamirësisë.Në këtë kontekst, vlen të theksohet senjë komunikim i këtillë kulturor përçfarë pretendojmë këtu transmetohetpërmes letërsisë, përmes njohjes sëkulturës së njëri-tjetrit, përmes filmite aktiviteteve të tjera. Ku tjetërbashkëtakohen këto elemente më sëmiri se sa në një bibliotekë.

Për këtë qëllim, më 20 nëntor tëvitit 2003, u pat themeluar Bibli -oteka e Këndit Amerikan në Pri -shtinë si rezultat i partneritetit të

mirë mes institucioneve kosovaredhe amerikane. Këndi, një bibliotekëe llojit të vet, e veçantë dhe karakter-istike me shërbimet dhe koleksionete saj ushtron veprimtarinë në kuadërtë Bibliotekës Kombëtare dhe Unive -rsitare të Kosovës. Këndi Amerikanështë një ndër bibliotekat më tërëndësishme që u ofron përdoruesvetë saj informacione për kulturën, tra-ditat, letërsinë, politikën, ekonom-inë, jetën, shkollën, e shumë çështjetë tjera lidhur me Shtetet eBashkuara të Amerikës. Që prej the -me limit ka qenë një vend tërheqës jovetëm për të rinjtë, që synojnë tëshkollohen në universitetet dhe kole -gjet e njohura amerikane, por edhepër grupet e tjera të shoqërisë sonë,të cilat kanë dëshirë të dinë më shu -më për Amerikën.

Biblioteka e Këndit Amerikan, ecila gëzon një mbështetje si ngaAmbasada e ShBA-ve në Prishtinë,ashtu edhe nga BKUK, e kryen këtëmision përmes formave të ndryshmetë komunikimit me përdoruesin e

vet, qoftë përmes koleksioneve të sajatë formateve të ndryshëm, si libra,revista, gazeta, DVD, internet, qoftëedhe përmes aktiviteteve të ndry shmeedukative, arsimore e kulturore. Nëkëtë kuadër, koleksioni i kësaj bib-lioteke paraqet një dritare të mirë tëgjithë traditës dhe kulturës ameri -kane me llojshmërinë e vet. Ndërsanë kuadër të aktiviteteve të shumta qëmëtojnë shkëmbim reciprok kulturorjanë sjellë të flasin, ligjërojnë, prezan-tojnë si personalitete amerikane ashtuedhe kosovare. Ndër to mund tëveço hen akti vitetet e rregullta javorepër mësimin e gjuhës angleze me pro-fesorë ame rikanë për grup-moshadhe bashkësi të ndryshme etnike tëKosovës, pastaj aktivitete për njohjene kulturës dhe traditës amerikane nëformë kursesh, ligjëratash, prezan-timesh e deri të shfaqjet e filmave.Këto aktivitete të formave të ndry -shme kanë për qëllim rritjen e komu-nikimit të drejtë mes Kosovës dheAmerikës, të nxitjes së shkëmbimevekulturore dhe të njohjes e afirmimitmë të mirë mes dy kulturave tona.

BIBLIOTEKAT NË SHËRBIM TËKOMUNIKIMIT TË KULTURAVE

8

VITI 6 • NUMRI 3 • 2009

BURIME ELEKTRONIKE

BESIM J. KOKOLLARI

Në një kërkim shkencor, metitull “Të ndërtoshkoleksionet e Bibliotekës

Digjitale të Kosovës: çka presinpërdoruesit?”, ndër të tjera kamshtjelluar edhe problematikën e shër -bimeve ekzistuese digjitale në Biblio -tekën Kombëtare dhe Universitare tëKosovës. Kjo kishte të bënte meidentifikimin dhe evidentimin ehapave të ndërmarrë nga BKUKlidhur me ofrimin e shërbimeve ele -ktro nike dhe digjitale për përdoruesite saj, në veçanti dhe popullsinë eKosovës, në përgjithësi. Në të vërtetë,ofrimi i shërbimeve elektronike para -qet hapin e parë drejt shërbimeve di -gjitale me të cilat, në kontekstinbibliotekar, nënkuptojmë mundësivetë-shërbyese të përdoru esve, për -fshirë edhe gjetjen e materi aleve metekst të plotë, si libra digjital, revistadigjitale, audio-video, etj.

Në këtë kontekst, BKUK kandërmarrë disa hapa drejt ofrimit tëshërbimeve elektronike dhe digjitalepër përdoruesit e saj. Kështu, ajo karealizuar projektin e sistemit tëintegruar bibliotekar Aleph 500, i ciliu ofron qasje të lirë të gjithëve nëkatalogun e bibliotekës. Përveç kësaj,ajo ka abonuar në një numërburimesh elektronike, kryesisht bazatë të dhënave, për të cilat mund tëthuhet se nuk përdoren në masë tëdëshirueshme. Këto shërbime, sëbashku me uebsajtin e saj të ri,shënojnë një epokë të re drejt ofrimittë shërbimeve digjitale në BKUK.Ndryshe prej saj, bibliotekat e tjera

publike të Kosovës, bibliotekat efakulteteve dhe departamenteve tëUni ver sitetit të Prishtinës nukofrojnë ndonjë shërbim të mirëfilltëdigjital apo elektronik me ndonjëpërjashtim të vogël aty-këtu.

Meqë bibliotekat digjitale janë tëlidhura ngushtë me teknologjinë einternetit, atëherë në vijim kemidhënë disa statistika dhe analiza tëshoqëruar me shpjegime sipasnevojës. Këto analiza kanë të bëjnëme: 1) shfrytëzimin e internetit nëKosovë në krahasim me vendetfqinje, 2) shfrytëzimi i uebsajtit tëBibli otekës Kombëtare dhe Unive -rsitare të Kosovës në krahasimuebsajtet e bibliotekave kombëtare nërajon, dhe 3) shfrytëzimi i burimeveelektronike në të cilat ka abonuarBiblioteka.

Tabela 1 në vijim paraqetshfrytëzimin e internetit në Kosovëkarshi shfrytëzimit të tij në vendetfqinje. Përzgjedhja e vendeve përkrahasim ka karakter edhe demo -grafik edhe rajonal.

Këto shifra statistikore janë marrëprej Internet World Stats (InternetWorld Stats, 2009), një uebsajt i ciliofron analiza të shfrytëzimit tëinternetit në shkallë vendi. Statistikatjanë të bazuara në të dhënat e nxjerranë muajin dhjetor të vitit 2009.Ndonëse statistikat në tabelën 1 mëlartë janë vetë-shpjeguese, vlen tëpërmendet se Kosova, sipas saj, zëvendin e parafundit pas Shqipërisëpër shfrytëzimin e internetit mevetëm 20.0% të popullsisë. Nësekëtyre statistikave i shtohen vlerë -simet e fundit për popullsinë e

Tabela 1. Shfrytëzimi i internetit në Kosovë krahasuar me vendet fqinje

* Nga vlerësimet e tanishme thuhet se Kosova ka mbi 2 milionë banorë.

GJENDJA DHE PERSPEKTIVAT ESHËRBIMEVE ELEKTRONIKE NË KOSOVË

9

VITI 6 • NUMRI 3 • 2009

BURIME ELEKTRONIKE

Kosovës në 2, 180 686 milionbanorë (Enti i Statistikës së Kosovës,2009), atëherë del se përqindja epopullsisë së Kosovës që shfrytëzoninternetin do të jetë më e ulëta nërajon me vetëm 17.3%. Në për -gjithësi tabela 1 tregon një shtrirjedhe shfrytëzim ende të ulët të

internetit në Kosovë që natyrishtndikon në shfrytëzimin e shërbimeveelektronike që mund të ofrojnë jovetëm bibliotekat por edheinstitucionet e tjera të sektorit publike privat të Kosovës.

Tabela 2 më poshtë paraqettrendët e shfrytëzimit të uebsajteve të

bibliotekave kombëtare të Kosovësdhe të vendeve përreth saj.

Që në fillim duhet theksuar sestatistikat në tabelën 2 më lartë janëmbledhur prej uebsajtit statistikor-ana lizues të kompanisë AlexaInterent: www.alexa.com në muajinprill të vitit 2009. Sipas AlexaInternet, shkalla e trafikut llogaritetduke e bërë një kombinim tëmesatares ditore të vizitorëve dhe tëfaqeve të vizituara për një periudhë 3mujorëshe. Uebsajtet me numrin mëtë lartë të vizitorëve dhe faqeve tëvizituara shkallëzohen kundrejtnumrit 1 (Alexa Internet, 2009).Edhe pse të dhënat në tabelën 2 mëlartë nuk janë testuar me ndonjëuebsajt analizues tjetër alternativë,prapë se prapë ato paraqesin njëpasqyrë të mirë të shfrytëzimit tëuebsajteve të bibliotekave kombëtaretë vendeve përreth Kosovës.

Nga tabela më lart shihet seuebsajti i Bibliotekës Kombëtare dheUniversitare të Kosovës nuk gëzonndonjë popullaritet të madh nëkrahasim me uebsajtet e bibliotekavekombëtare të vendeve të rajonit. Ngapikëpamja statistikore, shfrytëzimi iuebsajtit të BKUK-së është i përafërtme atë të Bibliotekës Kombëtare tëMalit të Zi. Megjithatë, ka një epërsitë vizitorëve që qëndrojnë më gjatënë faqet e saja me një mesatare prej1.5 minutave në ditë në krahasim memesataren e kaluar në uebsajtet ebibliotekave të Malit të Zi dheBosnje e Hercegovinës, përkatësishtprej 0.3 dhe 0.8 minutave/ditë. Njëinformacion tjetër me rëndësi sa ipërket statistikave në këtë tabelëështë se përdoruesit më të shumtë tëkëtyre bibliotekave vijnë nga po atovende ku funksionojnë ato. Edhe psenuk ka të dhëna statistikore përvizituesit e uebsajtit të BKUK-së,nëse shikohet nga perspektiva ezhvillimit të një biblioteke digjitale

Tabela 2. Shfrytëzimi i uebsajteve të bibliotekave kombëtare në rajon

10 BURIME ELEKTRONIKE

të Kosovës, kjo ndoshta mbase mundtë interpretohet si një tregues sepërdoruesit primar dhe kryesor tëbibliotekës digjitale kombëtare tëKosovës mund të jenë po ashtupërdoruesit brenda territorit të saj.

Ndryshe nga shifrat e mësi -përme, tabela në vijim paraqet njëpasqyrë të shfrytëzimit të buri -meve elektronike të EBSCOhostdhe Gale në të cilat ka abonuarBiblioteka Kombëtare dhe Unive -rsitare e Kosovës. Është me rëndësitë theksohet se bazat e të dhënavetë EBSCOhost kanë qasje në tërëterritorin e Kosovës, ndërsa buri -met e Gale mund të shfrytëzohenvetëm në kompjuterët brendaobjektit të BKUK-së. Kjo tabelënuk i përfshinë edhe një numërburimesh të tjera elektronike në tëcilat ka abonuar BKUK.

Statistikat në këtë tabelë janënxjerrë drejtpërdrejt nga raportet qëofrojnë këto kompani për abonentëte tyre. Nga tabela më lart shihet se kanjë rënie të shfrytëzimit të burimeveelektronike të abonuara nëse bëjmëkrahasim të vitit 2007 me dy vitet emëvonshme. Sido që të jetë, tabelapasqyron një përdorim mjaft të ultëtë burimeve elektronike nëpërgjithësi. Për këtë arsye duhet tëhulumtohen shkaqet e një përdorimitë tillë. Ndoshta mund të supozojmë

se mungesa e promovimit, marke -tingut dhe informimit se janë nëdispozicion këto burime për përdo -ruesit, studentët, hulumtuesit, shke -n cë tarët dhe qytetarëve të tjerë tëvendit ka bërë që të kemi njëpërdorim jo shumë të dëshirueshëmtë tyre. Nëse marrim parasyshrrethanat në të cilën gjendet BKUK,si është e mundur një përdorim kaq iultë i këtyre burimeve kur kemi28,757 studentë të regjistruar nëUniversitetin e Prishtinës në vitin2007/08 (Universiteti i Prishtinës), sidhe disa mijëra të regjistruar nëuniversitetet private, që të gjithë pothuaj me të drejtë qasje në burimet eEBSCO-s? Përveç kësaj, vetë BKUKka të regjistruar aty mes 3000 dhe4000 anëtarë brenda vitit, kryesishtstudentë. Një drejtim tjetër që duhethulumtuar mund të jetë relevancaapo mosrelevanca e burimeve

elektronike. Thënë ndryshe sa upërshtaten këto burime nevojave tëpërdoruesve apo anëtarëve tëregjistruar të BKUK-së. Ndoshta njëshkak tjetër mund të jetë edhepengesa gjuhësore pasi këto burimeofrohen kryesisht në gjuhën angleze.Me sa di, ende nuk është bërë ndonjëhulumtim, raport apo analizë që dot’i jepte përgjigje pyetjeve paraprake.Natyrisht se kërkimi i përgjigjeve tëtyre përmes ndonjë hulumtimi do tëpërbënte një kontribut të mirë për

BKUK-në në radhë të parë dhe përshkencën e bibliotekarisë në Kosovë.

Në BKUK ekziston Konsorciumi iBibliotekave Elektronike të Kosovës,anëtare e eIFL.net (InformacioneElektronike për Biblioteka, njëorganizatë ndërkombëtare që imbështet bibliotekat e vendeve nëzhvillim). Konsorciumi është theme -luar në vitin 2004 (Kokollari, 2004)dhe që prej atëherë ka arritur tësigurojë fonde për abonim në njëvarg burimesh elektronike. Njësukses tjetër i këtij Konsorciumi, icili ka për qëllim ofrimin e shërbi -meve digjitale dhe elektronike për -mes abonimeve në nivelin institu -cional dhe vendor të Kosovës, ështëedhe përfitimi dhe zhvillimi i shka -thtësive për negocim të ofertaveabonuese, që është një kompetencëtejet e rëndësishme në punën ebibliotekarit. Së këndejmi, duhet qëkapacitetet e këtij Konsorciumi tëzhvillohen edhe në aspekte të tjera tëveprimtarisë së tij, për shembull tëvlerësimit të shfrytëzimit tëburimeve elektronike dhe marke -tingun e promovimin e tyre që do tërriste shfrytëzimin e tyre.

Shërbimet digjitale, përfshirë edhenjë varg shërbimesh elektro nike qëtashmë ofrohen përmes institucionit tëBKUK-së, janë rruga që duhet tëndjekim. Në këtë konte kst, themelimi,krijimi dhe zhvillimi i një biblioteke

digjitale në nivel kombëtar, e që do tëishte përgjegjësi e BKUK-së, përmes sëcilës përdo ruesit do të mund të gjenin jovetëm burime elektronike të abonuara,por edhe trashëgimin e dokumentuarnë forma të ndryshme do të përbëntezhvillimin më të shenjueshëm tëBKUK-së në historikun e formësimitdhe zhvillimit të saj. Për rëndësinë e njëbiblioteke digjitale kemi shtjelluar temagjetiu dhe nuk do ndalemi këtu në këtëpunim pasi që del jashtë fushëveprimittë artikullit.

Tabela 3. Shfrytëzimi i burimeve elektronike në të cilat ka abonuar BKUK

11

VITI 6 • NUMRI 3 • 2009

BURIME ELEKTRONIKE

Në fund, të tri tabelat dhe ajo qështjelluam më lart tregojnë se nuk kanjë tendencë të rritjes së shpejtë tëshfrytëzimit të burimeve elektro nike,natyrisht të kufizuar në disa aspekte tështjelluara më parë. Dhe kjo mund tëketë ndërlidhje me faktorë tëndryshëm, si për shembull shfrytëzimii internetit në shkallë vendi (tabela 1më lart) mund të ketë lidhje memungesën e shtrirjes së infrastrukturës.Ose mungesa e infrastrukturës sëinternetit në vetë Universitetin ePrishtinës mund të ndikojë drejtpërdrejtnë shfry tëzimin e ultë të burimeveelektr onike të përshkruara në tabelën 2dhe 3 më lart. Duke i parë trendetstatistikore të përshkruara në këtëartikull, edhe themelimi i një bibliotekedigjitale nuk do të premtojë njëshfrytëzim të madh e të menjëhershëm,gjithnjë nëse shkohet me një promovimpasiv apo edhe shërbime dhe materiale

digjitale të kufizuara. Prandaj, njëplanifikim i kujdesshëm, përmbajtje tëpërzgjedhura dhe ofrimi i shërbimeve nëmënyrë efektive, duke përfshirë njëfushatë marketingu dhe promovuese, dotë duhej të bëheshin krahas krijimit dhezhvillimit të bibliotekës digjitale. Njësukses të dukshëm kishte hapja ebibliotekës digjitale Europeana, e cila nësaje të marketingut dhe promo vimit, pornë një masë edhe të për mbajtjes, arriti tëtërhiqte miliona për do rues dukeshkaktuar edhe mbylljen e përkohshmetë saj për shkak të trafi kut tëpërballueshëm (Europa Press ReleasesRAPID, 2008). Orientimi dhe ofrimi ishërbimeve digjitale bibliotekare dhe tëinformacionit në përgjithësi është ipashmangshëm pasi që këto janë trendetë një shkalle më të gjerë, pra tëorientimit të shoqërive moderne kahshërbimet dhe burimet elektro -nike/digjitale të natyrave të ndryshme.

Referencat:

• Alexa Internet. (2009). Analizatjanë marrë më 7 prill 2009, prejhttp://www.alexa.comEnti i Statistikës së Kosovës.(2009). Indikatorë demografik.Marrë më 23 dhjetor 2009, prej:http://www.ks-gov.net/ESK//;

• Europa Press Releases RAPID.(2008). Europeana websiteoverwhelmed on its first day byinterest of millions of users.Marrë më 23 prill 2009, prej:http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=MEMO/08/733;

• Kokollari, B. (2004). Uthemelua Konsorciumi ibibliotekave elektronike tëKosovës. Biblioletra, 1 (2), 12;

• Universiteti i Prishtinës. Statistikatpër studentët vijues 2007/08.Marrë më 7 prill 2009 prej:http://web.uni-pr.edu/repository/docs/formulariperjokosovarsipasnacionalitetit.pdf

12

VITI 6 • NUMRI 3 • 2009

MENAXHIM

QAZIM AZIZI

(Biblioteka Ndërkomunale e Gjilanit)

Fjalët kyçe: Vlerësimi, shërbimibibliotekar, benchmarking,menaxhimi në bibliotekë

HYRJE

Fundi i viteve të shekullit XXdhe fillimi i shekullit XXI,karakterizohet si epokë e

kompjuterizimit, informatikës - sishkencë, dhe informacionit të shpejtë.Pas paraqitjes së ICT-së dhe formavetë tjera të marrjes, ruajtjes dhe afrimittë informacionit për publikun e gjerë,janë hapur dhe janë identifikuar edhenjë mori dilemash dhe probleme tëcilat kërkojnë një analizë, interpretimdhe zgjidhje të duhur.

Presioni i madh i përdorimit tëinternetit, UEB faqet e shumta idetyruan bibliotekat dhe të gjithashërbimet e tyre që të merren nëmënyrë specifike me lexuesit qëkërkojnë informacione dhe shërbimnga bibliotekat. Dhe, natyrshëm, hyrjae kompjuterit në shërbimet biblio -tekare ka shkaktuar edhe problemin evlerësimit të këtyre shërbimeve dhe tëasaj se çfarë dhe si duhet të matet, si tëvlerësohet kualiteti i punës sëshërbimeve në biblioteka.

Ky punim është përgatitur duke ushërbyer dhe nga literatura e nxjerrënga autorët Baker, Sh., L. Lancaster,Wilfrid. F., Saracevic, Tefko, PetraBallog, T. Rubin, Du Mont, P. etj..

Bibliotekat me shërbimet e tyre si:pasurimi, katalogimi, qarkullimi etj.,filluan me shpejtësi të vendosninshënimet e tyre në rrjetin digjital.Prandaj, bibliotekarët dhe shërbimet

bibliotekare reflektuan me kohëduke u pajtuar se duhet një edukimdhe shkollim i mëtutjeshëm dhe mëaktiv i tyre në shkencat e informa -tikës.

Puna në biblioteka kërkonte njëvlerësim, për cilësinë dhe kualitetin esaj; të dihej se çka bëhej; të hidhej nëdritë puna e bibliotekarëve, duke parëse kishte presion, fillimisht më të lehtëdhe pastaj edhe më i shtuar ngafinancuesit, të cilët mendonin sebibliotekat janë shpenzues të mëdhenjtë buxhetit dhe në të njëjtën kohë nukjapin rezultate dhe asnjëherë raport tësuksesshëm në punë. Fakti se ata,financuesit, nuk e njihnin fare, apo enjohin pak mënyrën e funksionimit tëbiblio tekave si dhe rregullimin e bren -dshëm; të departamenteve, (sekto -rëve) të bibliotekës, i bënë të kenëparagjykime për mosefikasitetin dheshpesh edhe për mospunën nëbiblioteka.

Në Kosovë, të dhënat për për masatdhe numrin e shërbimeve, të cilatmerren si vlerësim i punës së biblio -tekave që nga ato shkollore, komunale,regjionale, (publike) dhe deri teBKUK-ja, i janë dhënë gjatë tërë kohësEntit Statistikor të Kosovës.

Vlerësim të shërbimeve janë bërëedhe përmes shkrimeve të herë -pashershme në revistën e Shoqatës sëBibliotekarëve të Kosovës “Biblio -teka”, këto shënime statistikoremblidhen dhe analizohen edhe ngashër bimi i Departamentit për Hulu -mtim i BKUK-së, dhe në shumë ngaartikujt në revistën “Biblioletra”.

Shërbimi për lexuesit e shumtë tëBKUK-së, që kanë qasje në shumëbaza të njohura elektronike të tëdhënave, siç janë: EBSCO, Oxfordjournals, Oxford scholarship, Ele -

ctro nic journals etj., evaluimi i tëgjitha këtyre shërbimeve bëhet për -mes serverit kryesor të bibliotekës,siç ndodh edhe në bibliotekat tjerasimotra.

Sikur edhe shkencat e tjera,hulumtimi në çështjet e biblio -tekarisë duhet të ketë përparësinë eshoqërisë dhe të publikut, dhe duhetpasur të qartë se kemi ngecur mjaftnë këto çështje dhe që bota tani ështëshumë më afër neve.

Vlerësimi për efikasitetin eshërbimeve bibliotekare në SHBA dhemë vonë në Evropën Perëndi more kafilluar në vitet 60-të të shek. XX, meemrat e njohur të shkencës sëbibliotekarisë. Biblio tekarët euro pianë,pas atyre ameri kanë, ishin gjithnjë nënpresionin e daljes me raporte më tëplota, për shërbimet e shtrenjta dheharxhimet e tyre pa ndonjë mbulesë nëbibliotekat e tyre. Kjo ndodhte sepsekishte një qasje tjetër në shërbimet esistemeve eko no mik të shteteve nëperëndim, ishte llogaridhënia për çdomjet të har xhuar.

Duke u përgjigjur në pyetjen se pseduhet vlerësimi, efikasiteti i punës sëshërbimeve bibliotekare në përgjithësi,studiuesit përgjigjen se qëllimi kryesori procesit të vlerë simit është njoftimime atë se çfarë, çka dhe si punohet nëbibliotekë. Si të paraqiten rezultatet epunës para atyre që janë përgjegjësittanë?; Me çka merren bibliotekat dheshërbi met e tyre?; Si punohet dhe siështë paramenduar të punohet dukepasur të qartë planet strategjike tëpunës?; Cili do të jetë efekti iekzistencës së bibliotekave dheshërbimeve biblio tekare?

Është e çartë se publiku gjithashtudëshiron dhe ka të drejtë dhe nevojëtë dijë për vlerën , për kualitetin e

PROBLEMATIKA E VLERËSIMITNË SHËRBIMET BIBLIOTEKARE

13

VITI 6 • NUMRI 3 • 2009

MENAXHIM

shërbimeve që i merr nga bibliotekate tyre. Por, nëse biblioteka nuk e kabërë përpara vlerësimin e shërbimevedhënë qytetarëve, lexuesve të vet,mund të ndodh që, siç thonë shpeshWalsh dhe D’Elia, vlerësimet epublikut të mos jenë aspak reale,sepse ata kanë perceptim të ndry -shëm për shërbimet që jep bibliotekapër ta.

Vlerësimi nuk mund të jepetvetëm nga shikimi i jashtëm ibibliotekës ose vetëm nga orari i sajdhe konkludojnë vetëm për njërënanë të medaljes. Kush duhet tëpërkujdeset për anën tjetër?

Në anën tjetër, kriteri kryesor ivlerësimit të saktë të punës si dhe ishërbimit në bibliotekë, duhet tënxirret nga analiza e shfrytëzimit tëburimeve të informacioneve, shfry -tëzimi i fondeve si dhe vlerësimi ijashtëm dhe i brendshëm i efekteveqë jep në këtë rast ky shërbimbibliotekar. Në këtë rast bibliotekarjae njohur prof. Dr. Petra Balogvlerëson se: “Një bibliotekë dhe njëdrejtues i mirë i saj duhet të ketëparasysh një rritje të vazhdueshme tëi numrit të anëtarëve të saj si dhe tëkualitetit të shërbimeve për përdo -rues- lexues”.

Pse duhet të matet dhe vlerësohetefektiviteti i punës në bibliotekë? Njëhulumtim i rëndësishëm i R. Orr, qëka bërë viteve të 70-të në fushën evlerësimit të punës së shërbimevebibliotekare, në punimin e tij metitull: Measuring the goodness oflibrary serviles, na jep një pasqyrëshumë të qartë për matjen dhevlerësimit. Duke analizuar këtëproblem, ai jep dy matës kryesorë tëvlerësimit: Kualitetin, sa i mirë ështëshërbimi (nënkuptohet matja ekapaciteteve bibliotekare për tëpërmbushur nevojat e lexuesve);Vlerën, sa të mira na sjell shërbimi imirë; (një mori e aftësive tëdobishme të përfituara nga shfry -tëzuesit përmes shërbimeve ngabiblioteka). Por, në të njëjtën kohë

bibliotekari i njohur R. Orr sqaron sevlerësimi i saktë i shërbimeve nëbibliotekari nuk është i mundur,sepse, secila bibliotekë është eveçantë (sui generis) kështu që për tëvlerësuar drejt, duhen të kihenparasysh rrethanat në të cilat kryhenkëto punë si dhe veprimtariabibliotekare veç e veç.

Në vitet ‘80-të, metodat evlerësimit janë avancuar edhe mëshumë. Në literaturën bibliotekare,për çështjen e vlerësimit, autorëtgjithnjë e më shumë fillojnë të për -dorin terma ekonomikë, duketërhequr vërejtjen në mbledhjen evazhdueshme të të dhënave tëbibliotekave dhe të krahasimit tëtyre. Nga Raportet statistikore,kërkohet që të zbatohen në praktikëdhe vlerësimi tani të shihet si pjesë epandashme e udhëheqjes së biblio -tekës dhe gjithnjë e më shumë tëflitet për qëllimet e bibliotekës dukebërë vlerësimin adekuat të shër -bimeve. Studiuesi i njohur ibibliotekarisë Lancaster, me

publikimin e parë të doracakut të tij:“The measurement and evaluation oflibrary services”, paraqet në mënyrë tëqartë dhe në praktikë udhëzime dhesqarime se si të zhvillohet dhekërkohet në problematikën e ndje -shme të vlerësimit dhe kualitetit tëshërbimit.

Teknikat dhe metodat e dhënanga ky doracak filluan të përdoren nëdisa nga bibliotekat e SHBA-ve,duke dhënë rezultate të dukshme,duke u shtuar nevoja edhe eribotimit dhe plotësimit të doracakutedhe me shembuj praktikë, dhe dukei dhënë një shtytje dhe peshë edhemë të madhe çështjes së vlerësimit.

Dhe, përfundimisht në vitet ’80-tëtë shek. XX, në njërën nga konfe -rencat e ALA-s, kur flitej përproblematikën e vlerësimit metematikë: “Efektiviteti në bibliotekësi një art i veçantë”, ekonomisti dhestudiuesi i njohur Richard. A.Stayner, flet për Benchmarking-un(term ekonomik), i cili merret siinstrument i krahasimit të bibliotekës

14

VITI 6 • NUMRI 3 • 2009

MENAXHIM

me vetveten, me bibliotekën tjetër të tënjëjtit nivel, apo edhe me ndonjëorganizatë të suksesshme.

Përdorimi i formës së mëparshmetë shënimeve statistikore dhe tëdhënat e tjera, nuk mund të merre -shin si vlerësim i saktë i punës nëbibliotekë, por forma e menaxhimitme bibliotekën si dhe vetëvlerësiminnga menaxherët dhe metodat teoriketë praktikohen në vendngjarje.Kështu, Kronin shkon edhe më largdhe kërkon që kjo, të bëhet me anë tëformularëve standardë, në mënyrë qërezultatet të mblidhen, të analizohendhe me to të shërbehet për tësofistikuar edhe më tej shër bimetcilësore të bibliotekave. Ai filloi vetëme praktikimin e meto dave tëkëtilla, por, gjatë procedurave tështrirjes, haste shpesh në vështirësi,nga vërejtjet e shumta që merrte ngavetë bibliotekarët në terren.

Statistikat tradicionale të madhë -sisë së fondit, pasurimi i rregullt melibra, orari i gjatë nuk janë elementeqë tregojnë se një bibliotekë do tëjetë e suksesshme, (të vlerësohet përkualitet të lartë dhe shërbim i mirëpër lexuesit).

Se sa jemi të mirë dhe çfarëkualiteti shërbimesh kemi, këtëduhet ta shikojmë nga perspektiva epërdoruesve, lexuesve, anëtarëve,vendosja dhe vendndodhja fondeve,shënjimi i tyre në bibliotekë, stafipunonjës i bibliotekës, mënyra dheshpejtësia e dhënies së përgjigjevenga ato edhe më të pamundshmet,komoditeti - jo frustrimi etj.

Çka duhet të matim gjatëvlerësimit? - mjetet financiare, njësitëpunuese, funksionimin, reklamimin,shfrytëzuesit - mosha, gjinia, dheprofesioni, bashkësia (shfrytëzues dhejo shfrytëzues të bibliotekës), shër -bimi, efekti (pozitiv/negativ), pasojatnë lidhje me punën, ana ekonomike,shpejtësia e shërbimit, saktësia,parashikimi, përsosmëria (sa shpejt dhesa saktë në të njëjtën kohë), vlera, besu -e shmëria, mirësjellja dhe kënaqësia e

shërbimit. Qëllimi kryesor ishërbimeve kualitative duhet të jetë: qëlexuesin e kënaqur nga shërbimi tabëjmë të përhershëm (lojal), gati -shmëria që lexuesi të shfrytëzojëfondet rregullisht (dhe nga kjo tëshihet shkalla e kënaqësisë së tij meshërbimet që i bëhen) në mënyrë që ainë një mënyrë të bëhet edhepropagandues i bibliotekës edhe përshfrytëzuesit e tjerë.

Duke zgjedhur me kujdes akti vitetet,duke caktuar edhe qëllimin ekrahasimit, po ashtu edhe mënyrën einterpretimit, analizimin, dhe mble -dhjen e të gjitha shënimeve të përdi -tshme në shërbime, ne mundë të bëjmënjë rekapitullim matës së pari përvetveten, pastaj për bibliotekën, njëkrahasim në mes sektorëve të biblio -tekës, dhe të krahasohemi edhe mebiblioteka e tjera nga aspekti se: A jemiduke punuar sikur periudhën e mëpar -shme, ose më mirë !?; A mundë të jeminë konkurrencë?; A ka biblioteka të tjeraqë janë më të mira se ne, dhe se nemund të mësojmë nga ata?

Por, a mund të bëhen edhe gabimenë proces gjatë këtyre numërimevedhe vlerësimeve të aktiviteteve dheshërbimeve? - Po, dhe duhet pasurkujdes në atë se madhësia e fondevenuk do të thotë edhe shërbimi më imirë, si dhe numërimi për të njëjtinfakt dy herë.

Një vërejtje te National Perfo -rmance Review, marrë nga ligjëratat eprofesoreshës kroate K. Ballog sqaronse: “Në qoftë se një kritikë e marrënga shfrytëzuesi përmirësohet kjo epërforcon lojalitetin e lexuesit ndajbibliotekës. Ky është një fakt se përata, biblioteka dhe shërbimi kanërespekt”.

Cilët mund të jenë shkaktarët mëtë mëdhenj të pakënaqësive meshërbimet në bibliotekë? Mungesa efondit ose e librit (nuk është nërafte); problemi i mosgjetjes sëshfrytëzuesit me katalogun, skedarinnë bibliotekë apo edhe në sallën elibrave, kur nuk ka ndonjë sqarim

apo informim nga biblioteka. Ngakjo del se; 96 % e lexuesve nukankohen aty për aty; 90 % e tyre nukkthehen kurrë në bibliotekë; secilinga ata u tregon për këtë fenomenedhe 9 shfrytëzuesve të tjerë, dhe;13% u flasin 20 apo edhe 30 njerëzvetë tjerë, dhe kjo ndodh për shprehishumë banale, si p.sh., nuk mëintereson..., nuk e di..., nuk ekemi..., ankohu po të duash..., s’kamunë faj..., nuk e vlen barra qiranë tëangazhohem për këtë gjë... etj.

Në këtë qasje si metodë kërkimoretë vlerësimit të kualitetit të shërbimevedhe kënaqësisë së shfry tëzuesit mundët’i përdorim këto instrumente matëse:Pyetësorët; Anke tat; Intervistimi;Raportet vje tore, periodike, si dhePlanet strate gjike të bibliotekave(shumë i rëndësishëm dhe i domo -sdoshëm).

Bibliotekat Kombëtare tëSllovenisë dhe Kroacisë janë të paratvendeve të rajonit që kanë filluar t’ipërdorin këto instrumente matësepër vlerësim.

Kroacia dhe Sllovenia, përmesInstituteve të tyre të Statistikave dheStandardeve kanë krijuar formularëunikë të harmonizuar me ata tëIFLA-s ISO 11620 dhe 2789. Këtaformularë (anketa, pyetësorë dheintervista), përdoren për të lehtësuarpunën shkencore për hulumtuesit etë gjitha fushave.

PËRFUNDIMNuk mundë të themi se gjendja e

bibliotekave po ndryshon çdo ditëdhe të kënaqemi me këtë; se ato poofrojnë shërbime më shumë dhe nenuk duhet të brengosemi për mbarë -vajtjen e tyre. Pikërisht për këtë dhepër ndryshimet e mëdha në këtëkohë (epokën e globalizimit) neve naduhet që me shpejtësi të përshtatemidhe të marrim masat e duhura. Sikuredhe shkencat e tjera, hulumtimi nëkëtë shkencë duhet të ketëpërparësinë edhe të shoqërisë edhe tëpublikut.

15

VITI 6 • NUMRI 3 • 2009

SHËRBIME BIBLIOTEKARE

ZIZË REXHAJ - KRAJA

PËRVOJA Duke punuar që një kohë, pra

për disa vite, në një shërbim qëështë në komunikim të drejtpër-drejtë dhe të përditshëm me lexue-sit, mund të sjell këtu disa përvoja,të cilat mund t’iu shërbejnë sado -pak edhe atyre që punojnë në bib-lioteka shkollore. Kuptohet, lexuesii bibliotekës shkollore është shumëspecifik, por në fund të fundit edheai është lexues, i cili i ka disa kërke-sa njësoj sikundër edhe lexuesit etjerë. Përvoja e punës në shërbimine informacionit në BKUK, tregonse komunikimi i kulturuar dhe pro-fesional është faktori kryesor qëvendos lidhje të qëndrueshme ndër-mjet lexuesit dhe bibliotekës,respektivisht të lexuesit dhe të libritnë bibliotekë. Përveç dhënies sëinformacionit profesional, lexuesinë përgjithësi, kurse ai shkollor nëmënyrë të veçantë kërkon në bib-liotekë ambient të komunikimitmiqësor dhe mirëkuptimit. Njësjellje e këtillë e stafit bibliotekarndaj lexuesit i ndihmon të gjithë jovetëm të shfrytëzojnë në mënyrë samë të plotë shërbimet bibliotekare,por krijon edhe raporte të afrisë,ambient të kulturuar dhe etikë tëlartë profesionale dhe njerëzore.

FENOMENILeximi është një fenomen kom-

pleks kulturor, arsimor dhe soci-ologjik. Asnjërit nga këta faktorënuk mund t’i jepet përparësi ose të

lihet me një anë në procesin eformimit të lexuesit, veçmas nësekemi të bëjmë me lexuesin e ri. Ai,pra lexuesi që është në formim esipër, duhet ta kuptojë se të lexuar-it do të bëhet pjesë e pandashme ejetës së tij dhe se pa këtë veprim jetae tij jo vetëm që nuk ka kuptim,por thjeshtë është e pamundur. Tëkrijosh një lexues të ri domethënëjo vetëm të ushtrosh ndikim tëjashtëzakonshëm mbi formimin etij kulturor dhe arsimor, por edhetë ushtrosh ndikim mbi person-alitetin e tij, mbi edukatën e tij,mbi orientimin e tij jetësor.

Pa shprehinë e leximit, pra, sotnuk mund të mendohet jeta e njeri-ut. Edhe përkundër faktit semundësitë për ta zëvendësuar librinme forma të tjera të marrjes sëinformacionit dhe të dijes janëzgjeruar së tepërmi, leximi i libritvazhdon të mbetet baza e të gjithëleximeve të tjera. Pra, libri mbetet ipazëvendësueshëm edhe në kohën edepërtimit kaq të fuqishëm tëmedies elektronike dhe të inter-netit. Kështu, frika se libri po ehumb funksionin e vet parësorështë treguar e paarsyeshme. Edheankesat e vazhdueshme se në botënbashkëkohore libri lexohet më pakse dikur, janë të paqëndrueshme.Shtimi i vazhdueshëm i sasisë sëlibrave të botuar e tregon pikërishttë kundërtën.

Megjithatë, shoqëritë e ndry -shme kanë përvoja të ndryshme sa ipërket leximit. Shoqëritë në transi-cion, siç është edhe shoqëria koso-

vare, ballafaqohen me situata tëpafavorshme të raportit të lexuesitme librin. Përveç mungesës së tra-ditës, ndër faktorët kufizues tëleximit hyjnë edhe mungesat eshumta kulturore, arsimore dheveçmas ato sociale. Nga ana tjetër,shoqëria kosovare viteve të funditka kaluar nëpër probleme të shum-ta, të cilat leximin e librit dhepërgjithësisht emancipimin e kanënxjerrë në margjinë të preoku -pimeve të kësaj shoqërie. Krahaskthesave të tjera të rëndësishme po -li tike dhe shoqërore, Kosova gjatëkëtyre viteve ka dështuar të fillojënjë proces të qëndrueshëm dheafat gja të të emancipimit të për -gjithshëm.

STATISTIKATFenomeni i leximit te ne, njësoj

sikundër edhe raporti i lexuesit melibrin, nuk është trajtuar ndon-jëherë në mënyrë të gjithanshme.Ne përgjithësisht ankohemi përselexohet pak, përse libri nuk qarkul-lon sa duhet, përse bibliotekat nukkanë shumë lexues etj. Pra, edhekur bisedohet për këtë fenomen, nejemi të prirë të merremi me pasojatdhe atë në mënyrë më shumë medi-ale, e më pak të bëjmë ndonjëhulumtim shkencor, sociologjik nëradhë të parë, për të parë shkaqet evërteta që e kanë kushtëzuar këtëdefekt në jetën tonë shoqërore. Neende nuk kemi as shënime statis-tikore të sakta për librin. NëKosovë ne akoma nuk dimë sa ështësaktësisht fondi i përgjithshëm bib-

SHËRBIMET E BIBLIOTEKËSNDAJ LEXUESIT

(Disa nga format e nxitjes së leximit)

16

VITI 6 • NUMRI 3 • 2009

SHËRBIME BIBLIOTEKARE

liotekar, në mënyrë që pastaj tëllogaritnim sa libra bien për kokëbanori dhe këtë të dhënë pastaj takrahasojmë me vendet e Europësdhe të rajonit. Madje, nuk kemi asshënime të sakta as për numrin eekzemplarëve që botohen brendavitit. Nëpër tribuna dhe diskutimetë ndryshme ne ende shërbehemime hamendje. Dhe, natyrisht, fajinia lëmë ose traditës së varfër, oseSerbisë, madje shpesh duke manip-uluar opinionin, duke mos thënësaktësisht atë që duhet: se ne keminjë traditë të varfër kulturore nëpërgjithësi, dhe të leximit nëveçanti; se Serbia ka bërë dëme tëpariparueshme në Kosovë, porduhet ta themi po ashtu se ne vetëjemi bërë pjesë e një degradimi tëpërgjithshëm, të cilin jo që nuk eluftojmë, por e ndihmojmë çdoditë.

Këto statistika do të shërbenin sibazë për një aksion të përgjithshëmshoqëror dhe kulturor në drejtimtë emancipimit të përgjithshëm,emancipim ky që paraqitet idomosdoshëm kur të kemiparasysh nivelin e ulët të edukimitdhe arsimimit. Sot nuk mund tëndërtohet një shoqëri bashkëko-hore, demokratike, e prosperuar,pa ngritjen e shkallës së eman-cipimit. Edhe fenomenet negativetë shoqërisë, me të cilat ballafaqo-hemi çdo ditë, nuk mund të çrrën-josen pa një aksion të koordinuarshoqëror, në qendër të të cilit do tëishte libri dhe leximi i tij. Nëse, tazëmë, Gjermania që boton brendavitit rreth 85 milionë kopje librash(pra afërsisht një libër për kokëbanori për çdo vit), ankohet përshkallë të leximit dhe synon tëbarazohet me vendet si Britania,

Suedia etj. (që kanë afro një libër egjysmë për kokë banori në çdo vit),atëherë çfarë mund të themi ne,kur ky numër kopjesh i botuarbrenda vitit nuk arrin as një çereklibri për kokë banori.

BIBLIOTEKAT SHKOLLOREDikur këto biblioteka kanë qenë

më shumë të frekuentuara nganxënësit. Kjo i ka pasur arsyet eveta, siç kanë qenë: mungesa e bib-liotekave familjare, gjendja e rëndësociale që ka kushtëzuar pamu -ndësinë e pajisjes së fëmijëve melekturë shkollore etj. Sot këtorrethana kanë ndryshuar rrënjësisht,por përsëri nuk kanë ndryshuar derinë atë shkallë, sa ta bëjnë të panevo-jshme ekzistimin e bibliotekaveshkollore. Edhe në këtë pikë duhetbërë një dallim ndërmjet shkollavenë zonat rurale dhe atyre urbane.

17

VITI 6 • NUMRI 3 • 2009

SHËRBIME BIBLIOTEKARE

Në zonat rurale bibliotekat shkol-lore te ne do të jenë të nevojshmeedhe për një kohë relativisht tëgjatë. Ndërkohë, në zonat urbanefunksioni i tyre do të vazhdojë tëreduktohet edhe më tej.

Pyetja që shtrohet tani është:Cilët janë faktorët që ndikojnë nëleximin e paktë të librit nëpërshkolla (në këtë kuadër edhe të lib-rit nëpër biblioteka) dhe çfarëduhet të bëjmë që këto biblioteka tëjenë më të frekuentuara nga fëmijëttanë?

Përveç faktorëve të përgjithshëm,disa prej të cilëve i përmendëm mësipër, në numrin e kufizuar të lex-uesve të rinj ndikojnë edhe disa fak-torë specifikë, të cilët janë tipikëpër ambientin tonë shoqëror, kul-turor dhe arsimor.

E para, gjendja jo e mirë nëarsimin fillor dhe të mesëm nëshkollat tona. Nuk mund të pre-tendohet se do të kemi lexues nëbibliotekën e shkollës, nëse puna menxënës ende vazhdon të jetë ereduktuar në mësimin elementartradicional. Përveç ngritjes së cilë-sisë së mësimit, duhet pasur nëmendje se shkolla e ka funksionedukativ dhe se ajo duhet të kultivo-jë te fëmijët shprehi pozitive, të cilatdo t’i shërbejnë për tërë jetën. Këtëfunksion shkolla jonë ende vazhdontë mos e kryejë me sukses të plotë.

E dyta, qëndrimi kohësisht tepër ikufizuar i fëmijëve në shkollë. Neduhet ta tejkalojmë situatën e qën-drimit të fëmijëve në shkollat tonavetëm aq sa iu zgjasin orët e mësim-it elementar. Nëse fëmijët do tëkishin kushte të qëndronin në shkol-lë shtatë ose tetë orë në ditë, atëherënjë orë lexim në bibliotekë do tëhynte si pjesë e aktivitetit të tyre tërregullt, ashtu sikundër ndodhë nëvendet e zhvilluara të Europës.

E treta, pajisja jo e mirë e bib-

liotekave me inventar. Në bib-liotekën shkollore nxënësi duhet tëgjejë një ambient të përshtatshëm,komod dhe atraktiv, në mënyrë qëtë ketë dëshirë të qëndrojë aty përnjë kohë më të gjatë.

E katërta, pajisja e bibliotekaveshkollore me botime të reja. Fëmijanuk e bën shprehi të vizitojë bib-liotekën e shkollës, nëse aty gjenvetëm libra të vjetër, kryesisht liter-aturë tradicionale, e cila nuk zgjonkureshtjen dhe interesimin e tij.

E pesta, bibliotekat shkolloreduhet të pajisen me kompjuterë dheme internet. Është e ditur se Kosovaka bërë një depërtim të fuqishëm nëpërhapjen e internetit. Në shumicëne shkollave të Kosovës tashmë ështëinstaluar interneti, por ai kryesishtështë vendosur nëpër zyrat e drej-torëve ose në kabinete të infor-matikës. Është e domosdoshme qëbibliotekat shkollore të bëhenkënde, ku nxënësit do të kenëmundësi, përveç se të shfrytëzojnëlibrin, të përdorin edhe internetin.

E gjashta, kualifikimi dhe ngritjaprofesionale e kuadrit bibliotekarnëpër shkolla. Por kjo nuk mjaftontë thuhet, sepse ne jemi në dijeni seky kuadër nuk ka trajtim adekuat në

sistemin tonë shkollor. Bibliotekarëte shkollave kanë status të keq profe-sional dhe social. Kjo nuk vlenvetëm për shkollat. Status të keqsocial kanë edhe bibliotekarët në tëgjithë sistemin e bibliotekave te ne.Ata nënçmohen dhe anashkalohen.Nuk mund të kërkohet një depër-tim i ri i librit në shoqëri, përfshirëkëtu edhe shkollën, nëse kuadri pro-fesional bibliotekar ka një pozitësociale të mjerueshme dhe kategori-zohet në staf civil të dorës së dytë,duke u krahasuar me rojën e natësose me kuririn e shkollës.

NDRYSHIMETQë të ndryshohet kjo gjendje,

është e nevojshme që bashkë mekonceptin e shkollës, të ndryshojëedhe koncepti i bibliotekës shkollore,e bashkë me këtë, edhe koncepti ilibrit dhe i lexuesit. Ky konceptduhet të pësojë ndryshime esencialenë të kuptuarit e rëndësisë që ka.Nuk mund të bëhet fjalë për njëshkollë moderne, për një sistem tëavancuar shkollor, duke anashkaluaridenë se libri është themel i dijes dheshprehia e leximit është njëra ngashprehitë më dobiprurëse për njeriunbashkëkohor.

18

VITI 6 • NUMRI 3 • 2009

RUAJTJA E LIBRIT

TEUTA DEMIRI

Drejtoreshë e BibliotekësNdërkomunale të Ferizajt

HYRJE

Duke u nisur nga rëndësia e libritdhe e ruajtjes së tij, ne jemi ata qëduhet të kontribuojmë në jetëgjatës-inë e tij. Letra kryesisht përbën librin,libri përmban dijen që shpërndahetnë mbarë njerëzimin, por librinënkupton edhe ruajtjen e tij.Preokupimi kryesor i një bibliotekaridhe jo vetëm i tij, patjetër se do tëduhej të jetë ruajtja e koleksioneve tëbibliotekës dhe pasurimi me ato qënuk janë. Ndjenja e ruajtjes së libritdhe e të lexuarit të një libri të vjetër kavlerë plotësuese për ne, e cila para sëgjithash bart një kohë tjetër me gjithëkoloritin e saj. Kjo bartje e kohëveështë trashëgimi e njerëzimit që shër-ben si përvoje dhe dëshmi

„Librat janë bërë nga materiale tëllojllojshme shumica nga to janëprodhime natyrale: letra, dërrasa dhefijet (peri) e librit - janë të gjithë për-bërësit e celulozës, materie bimore.Sipërfaqja mund të jetë e gjerë, përf-shirë këtu edhe prodhimet e lëkurës,tekstilit apo plastikës. Disa nga këtomateriale janë të mira, kualiteti i qën-drueshëm, por ka të tjera të dobëta qëshkatërrohen lehtë, sidomos ato qëjanë ekspozuar shumë apo janë për-dorur shumë“1.

Një shkrim që e përdora nga inter-neti, tregon në mënyrë shumë prak-tike se si mund ta përdorim librin,duke mos e dëmtuar, sepse edhe libriështë i ndjeshëm si qeniet e gjalla.Këtë leksion shumë të thjeshtë është

mirë ndoshta ta vendosim edhe nëmuret e bibliotekave, në mënyrë që nënjë masë të ndikojmë në krijimin evetëdijes së lexuesit për ruajtjen e lib-rit. Ja sa në mënyrë të thjeshtë dhepraktike paraqitet:

„Në vend të thyerjes se faqes poshtëapo lartë, përdorni një shënues.Thyerja e letrës poshtë mund tëshkaktojë irritim te përdoruesi. Mospërdorni ngjitës shënime sepse atojanë të tepërta në letër. Ushqimi dhepijet larg nga librat. Mos të hapet libripërtej hapjes së saj natyrore.“2

Po ashtu, siç ceket edhe nëUdhëzimet e IFLA-s, lexuesit duhetnjoftuar që mos të pinë, të hanë apotymosin duhan, të mos prekin materi-alet bibliotekare me duar të papastra,të mos përdorin ngjyrë stilolapsi,lëndë korrektimi apo nënvizimi etj.Nga ky aspekt lexuesit duhet njoftuarmbi mirëmbajtjen e materialit bib-liotekar, përdorimin e tij, si duhetmarrë dhe kthyer libri, dhe rëndësinëe materialit se sa është i vlefshëm.

Për të shtuar mundësitë e ruajtjessë librit, duhet shtuar edhe mundësitëe informimit më të plotë për librin;është mirë që pikërisht në aktin efurnizimit të bibliotekave me libradhe materiale të tjera shkrimi, tëbëhen shpjegime rreth asaj se me çkapo furnizohet biblioteka, dhe pos qëinformohet se për çfarë zhanri bëhetfjalë në atë libër, është mirë të shtohetedhe informata se çfarë materialiambalazhues kanë, veçoritë, a janë tëpërcjella me ndonjë nga defektet apodëmtimet, dhe se në çfarë kushteshduhet mbijetuar ato.

Kur një bibliotekë furnizohet mematerial bibliotekar duhet të jenëparasysh disa kritere apo edhe prob-

leme që mund të ketë gjatë botimit tëtyre. Këto të dhëna më pastaj lehtëso-jnë punën e konservimit dhe restau-rimit.

Rasti më eklatant që kam hasurgjatë punës në bibliotekë e që më pas-taj jam informuar që nuk janë aq tërralla këto raste, është kur lexuesi merrlibrin në sallën për lexim dhe meqëlibri nuk lejohet të dal jashtë objektit,ai gris disa faqe, i fsheh në trup dhe ik.

Ky dëmtim i librit është i pafal-shëm por është vështirë të përcilletçdo lexues dhe të shfletohet çdo libërpara dhe pas përdorimit. Kur gjithëkësaj i shtohet fakti se zakonishtkoleksionet janë shume të shtrenjtadhe është e vështire për t’u zëvendë-suar, natyrisht dhembja për librinbëhet më e madhe. Por nuk duhetngelur vetëm në nivelin e dhembjes,por bibliotekat duhet të kenë rregullastrikte, së paku për librat e veçantë, qëtë mos nxirren jashtë bibliotekës, dhekujdesi ndaj librit të rritet akoma dheky kujdes të bartet te shfrytëzuesit ebibliotekës. Kujdesi për një koleksionbibliotekar është një çështje e gjerë.Secila bibliotekë pa marr parasyshmadhësinë, duhet të zgjedhë si do tëkujdeset për koleksionin e saj.Riparimi i suksesshëm i librit ështënjë komponent i rëndësishme e zhvil-limit të koleksionit dhe programit tëmirëmbajtjes.

Më e mira do të ishte preventivadhe kujdesi ndaj librit kur ende nukështë dëmtuar në masën e rrezikimit.In case of absolute loss of a leaf or apart of a page, there are only threeremedies known to me.Në rast tëhumbjes së një fletë ose një pjesë tënjë faqe, The book may be con-demned as imperfect, and a new copy

ROLI I PËRDORUESIT DHE BIBLIOTEKARITNË RUAJTJEN E LIBRIT

19

VITI 6 • NUMRI 3 • 2009

RUAJTJA E LIBRIT

purchased. libri konsiderohet si ipaplotë, dhe për të eliminuar këtë gjë,pjesa e munguar mund të fotokopjo-het nga një kopje tjetër, duke e vendo-sur kopjen në vendin përkatës, osemund të bëhet edhe me stilolaps meshkrim në mënyrë që libri të bëhet iplotë, sepse pikërisht në faqet e grisuraapo të humbura, mund të jetë njëinformatë shumë e rëndësishme.

Intervenim që bëhet në çdo llojdokumenti për të kthyer sa me afërgjendjes së origjinalit është procesi irestaurimit:

- A është dëmtuar nga pakujdesiaapo thjesht nga përdorimi?

- A është fabrikuar në atë mënyreqë është shkaktuar dëmtimi?

- A ka dështuar një riparim i më -hershëm apo dhe ka shkaktuarmë shumë dëmtime?

- Sa e ka vështirësuar riparimi me -kanikën (mënyrën sesi hapet dhe

mbyllet libri, si shfletohen fletat elibrit?

Po ashtu rol të veçantë në ruajtjen ekoleksioneve të bibliotekës ka vetëbiblioteka ku mbahet dhe shfrytëzohetmateriali. Natyrisht shtëpitë botuesedo të duhej që librat shkencorë dhe tëautorëve të promovuar, t’i botojë melidhje të fortë dhe me letër të kualitetittë lartë dhe sa më të rezistueshëm ndajfaktorëve të dëmtimit, krahas kësajedhe bibliotekat librat e tillë me vlerëtë veçantë duhet ruajtur në hapësiramë të mbrojtura dhe më të sigurta ngafatkeqësitë që mund t’i vijnë librit.Ruajtja e materialit bibliotekar edhenë anën ekonomike ka rolin e saj, pasiqë zëvendësimi i tij është shumë ishtrenjtë.

Stafi i bibliotekës duhet të jete ai qëshfrytëzuesit e ardhshëm t’i shërbejë mekoleksione, duke i ruajtur materialetme të cilat punojnë me përkushtim dhe

përkujdesje maksimale. Ajo që ështëkrijuar nëpër shekuj, pra koleksionet ebibliotekave, të ruhen së paku aq saështë e mundur, duke aplikuar metodatqë kanë të bëjnë me librat - pra ngamateriali letër dhe materialet e tjerapërmes konservimit dhe restaurimit tëtyre. Hulumtimet na bëjnë me dije sekonservimi dhe restaurimi ka një his-tori të gjatë dhe një qasje tjetër nga ne,që duhet doemos ta marrim si një lek-sion dhe ta aplikojmë në bibliotekattona, duke bashkëpunuar me vendet qëkanë krijuar një traditë dhe që posedo-jnë stafin dhe format më të reja tërestaurimit dhe konservimit.

Referenca:• URL:http://www.conservation-

register.com/booksbibles.asp?id=4 (2009.02.24)

• URL:http:// www.philobiblon .com -/pressite.html (2009.02.28)

20

VITI 6 • NUMRI 3 • 2009

HISTORIK I BIBLIOTEKAVE

TAHIR FONIQI

Biblioteka Kombëtare dheUniversitare e Kosovës

Bibliotekat universitare për-bëjnë një tip të veçantë tëbibliotekave, të cilat vepro-

jnë brenda shkollave të larta efakulteteve. Ato janë bibliotekashke ncore të karakterit special e tëpër gji thshëm. I quajnë edhe bib-lioteka akademike, ngase kon-tribuojnë në arritjen e titujveakademikë e në arsimimin aka -demik. Detyra kryesore e biblio -tekave universitare shihet në kon-tributin e tyre në zhvillimin e shke -ncës e të arsimit të lartë dhe nëzgjerimin e njohurive, që lidhenngushtë me detyrat dhe funksionete secilit universitet”.

RRJETI DHE ASPEKTE TË TJERA TËKËTYRE BIBLIOTEKAVE

Rrjeti i bibliotekave universitareështë formuar mes viteve 1958-1981, krahas formimit e zhvillimittë shkollimit të lartë. Ky rrjet fillonmë 1958, me formimin e bibliote -kës së Shkollës së Lartë Pedagogjikenë Prishtinë. Në fillim të punës kjobibliotekë ka pasur 15000 ekzem-plarë librash. Kështu që, për njëstudent, kanë rënë mbi 100 libra.Më 1965 ky fond arrin në 20000libra.

Më 1960, fillojnë të hapen edhebibliotekat e para të fakulteteve, tëashtuquajtura bibliotekat semi-

narike. Ato formohen brenda gru-peve: Gjuhë dhe Letërsi Serbo -kroate, Gjuhë dhe Letërsi Shqipe,Kimi dhe Biologji, me fondin epërgjithshëm të librave 901 kopje.Meritën kryesore, për formonin ekëtyre bibliotekave, e kanë Dr. IdrizAjeti dhe Dr. Dervish Rozhaja.

Më 1986 ishin 28 biblioteka uni-versitare: gjashtë të shkollave tëlarta e 22 të fakulteteve: në Prish -tinë, Mitrovicë, Pejë, Gjakovë, Priz -ren, Gjilan e Ferizaj.

Disa biblioteka universitare janëformuar duke trashëguar fonde ngabibliotekat pararendëse. Kështu,bibli oteka e Fakultetit Juridik dheajo e Fakultetit Ekonomik e kanënismën nga fondet e bibliotekës sëShkollës së Lartë Juridike në Prish -tinë, e cila ka pushuar më 1962.Biblioteka e Fakultetit Teknik katrashëguar koleksionet e bibliotekëssë Shkollës së Lartë Teknike, ajo eFakultetit të Bujqësisë trashëgonfondet e ish-bibliotekës së Shkollëssë Lartë të Bujqësisë, biblioteka eFakultetit të Mjekësisë ka trashë guarfonde librash nga biblioteka eSpitalit të Përgjithshëm në Prish tinëe cila dikur ka qenë mjaft e pasur.

Në mbarim të vitit 1986, bib-liotekat universitare, kanë pasur267051 ekzemplarë: 102412 ekze -mplarë - bibliotekat e shkollave tëlarta dhe 164639 ekzemplarë ato tëfakulteteve. Bibliotekat kishin edhe1256 tituj të periodikut: 229 - bib-liotekat e shkollave të larta dhe -1027, ato të fakulteteve. Këto

fonde janë siguruar përmes blerjes edhuratave.

Disa biblioteka, qysh me rastin eformimit, kishin fonde të mirëlibrash. Fjala vjen biblioteka eFaku ltetit të Mjekësisë ka pasur20000 ekzemplarë, ajo e Shkollës sëLartë Pedagogjike në Prishtinë15000 ekzemplarë etj.

Në mbarim të vitit 1986 bib-liotekat kanë pasur 43726 përdorues:4487 - bibliotekat e shkollave të lartae 39239 - të fakulteteve.

Fondi fillestar i bibliotekës uni-versitare duhet të jetë 10000 ekze -mplarë librash, përkatësisht 200tituj të periodikut, me përtëritje 3ekzemplar libri për studentë gjatënjë viti.

Gjatë përtëritjes së koleksionevetë bibliotekave universitare duhet tëkihet parasysh, që literatura të përm-bajë vlera të qëndrueshme shke -ncore, arsimore, kulturore, artistikeetj., si: enciklopedi të përgjithshme especiale, bibliografi speciale, fjalorëprofesionalë, vepra shkencore,letrare e artistike të klasikëvebotërorë, inkonabula, libra të vjetëre të rrallë e dorëshkrime, mjeteaudiovizuele etj..

Gjatë vitit 1986 përdoruesit kanëpërdorur 121024 libra: 9334 - bib-liotekat e shkollave të larta dhe -111690 ato të fakulteteve. Secilipërdorues ka lexues mesatarisht nga2,77 libra.

Po ashtu bibliotekat kanë pasur49 lokale bibliotekare: 13 - bib-liotekat e shkollave të larta e 36 -

HISTORIKU I BIBLIOTEKAVEUNIVERSITARE NË KOSOVË

21

VITI 6 • NUMRI 3 • 2009

ato të fakulteteve, përkatësisht 26salla të leximit: 7 bibliotekat eshko llave të larta e 19 ato tëfakulteteve. Bibliotekat efakulteteve kishin 2050vende për lexim. Sipasnjë standardi, para -shihet 1 vend për 9studentë.

STAFI BIBLIOTEKARDHE RREGULLIMI PROFESIONAL I BIBLIOTEKAVE

Më 1986 bib-liotekat universitarekanë pasur 40 punëtorëbibliotekarë: 35 të përher-shëm ose 87.5 për qind dhe5 me honorar ose 12.5 përqind. Përgatitja shkollore ekuadrit bibliotekar ishte: 15 mefakultet ose 37.5 për qind, 7 meshkollë të lartë ose 17.5 për qind e18 me shkollë të mesme ose 45 përqind. Kuadri me fakultet ka punuarnë bibliotekën e Shkollës së LartëPedagogjike në Prizren, bibliotekate Fakultetit të Filo zofisë, tëFakultetit të Shkencave NatyroreMatematikore, Fakultetit Teknik,Fakultetit të Arteve, Fakultetit tëBujqësisë dhe në bibliotekën eFakultetit të Xehetarisë dheMetalurgjisë në Mitrovicë. Vetëmkatër veta kishin të kryer provi minprofesional të bibliotekarisë. Për mëtepër, sot e kësaj dite, në Kosovë,nuk ekziston ndonjë shkollë e lartëapo fakultet, që përgatit kuadro meshkollim ade kuat për veprimtarinëbibliotekare.

Rregullimi profesional i kolek-sioneve të bibliotekave universitarenuk është bërë krahas formimit tërrjetit të tyre. Këto biblioteka kanëfunksionuar ekskluzivisht si servise

të specializuarae të pavarura të procesit mësimor-shkencor brenda institucioneveshkollore superiore, të cilat edhe ikanë themeluar. Në të vërtetëorganet e fakultetit i trajtonin sinjësi teknike-administrative.

Në mbarim të vitit 1986 bibliotekatuniversitare (të shkollave të larta e tëfakulteteve) kanë pasur në përdorim 17skedarë: 12 me bazë alfabetike e 5 lën-dorë. Kështu që, 12 biblioteka univer-sitare nuk kanë pasur skedarë në për-dorim, shprehur në përqindje - 42.8për qind. Dihet se skedarët janë instru-menti themelor informues për për-doruesit e koleksioneve të bibliotekësdhe pasqyrë e rregullimit profesional tëkoleksioneve. Ata i quajnë edhe truri ibibliotekës. Shumë biblioteka nukkanë fare skedarë. Rrjedhimisht bib-liotekat mezi e kryejnë funksionin e

tyre bibliotekar përçka edhe janë themeluar.

Depotizimi i materialevebibliotekare, në këtë tip të bib-liotekave, rëndom, bëhet sipasnumerus currens-sit (radhës së hyr-jes të materialit bibliotekar në bib-liotekë) e KUD-it apo lëndës.

Raportet e nxjerra për gjendjen ebibliotekave universitare në Kosovë,nuk jep tash për tash kurajën përmodernizimin e shpejtë të tyre. Atoende punojnë brenda kornizavetradicionale, duke u trajtuar si depopër huazimin e librave dhe të revis-tave. Shumë biblioteka nuk kanërregullore të punës e nuk figurojnëas në statutet e fakulteteve.

Me trajtimin e këtillë, këto bib-lioteka, nuk mund të bëhen bazashkencore-mësimore dhe qendrabibliotekare-informative brendainstitucioneve arsimore, ku vepro-jnë aktualisht.

I BIBLIOTEKAVE

22

VITI 6 • NUMRI 3 • 2009

BIBLIOTHECAE

MR. SC. HAJRULLAH MUSTAFA

Koordinator(Biblioteka Ndërkomunale “LatifBerisha” - Mitrovicë)

Tendencat më aktuale sot nëbotën bashkëkohore, prandajedhe në Republikën e Koso -

vës, janë të fokusuara për sigurinë nënjë rend të ri botëror me obje ktivat,si: nxitja e paqes, dem kracisë, të drej-tave të njeriut, zhdukja e varfërisë,etj., me fjalë të tjera kah procesi iglobalizimit politik dhe juridik, pasiqë shtetet gjithnjë e më shumë lid-hen së bashku me një bashkëpunimpolitik të detyruar, në shumë sfera tëjetës.

Bashkësia ndërkombëtare gjith-herë po bëhet më e hapur për shumështete, duke kooperuar dhe bashkë -punuar. Pothuajse asnjë shtet sot, nukmund të jetojë i ndarë nga të tjerët.Largësitë mes shteteve janë duke ushkurtuar. Shumë njerëz sot lëvizinnga një vend në tjetrin, dhe kufijtështetëror sa vijnë e bëhen më pak tërëndësishëm për tregtinë dhe veprim-taritë ekonomike. Edhe teknologjiamoderne informative është duke lid-hur dhe integruar botën. Këtë procesku po thyhen kufijtë e vendeve dhepo lidhet bota së bashku e quajmëglobalizim.

Prandaj, në këtë realitet, informa-cioni paraqet rolin udhëheqës, sepsekomunikimi në mes njerëzve realizo-het përmes pranimit dhe përcjelljessë lirë të informacionit, pa marrëparasysh pengesat politike ose penge-sat e natyrave të tjera.

Pra e drejta themelore e çdo njeriuështë qasja e lirë në informacion,

ndërsa baza për funksionimin e njëshoqërie demokratike është e drejta eçdo qytetari të kërkojë dhe pranojëinformacionet pa kufizime nga tëgjitha sferat e jetës, d.m.th. të jetë ilirë. E për me qenë i lirë, ai duhet tëjetë i informuar mirë. Pikërisht përkëtë, e drejta për informacionin e mekëtë edhe e drejta për dituri, nukmund të konsiderohet vetëm nevojëindividuale por edhe nevojë e çdoshoqërie dhe e çdo administrateshtetërore të avancuar.

Pa dyshim se obligimi dhe përgje -gjësia më e madhe në qasjen e infor-macioneve bie mbi bibliotekat, eposaçërisht të vendeve të cilat kaluanpërmes tranzicionit dhe implemen-tojnë sistem demokratik shoqëror.Në këtë grup bën pjesë edhe Repu -bli ka e Kosovës.

Prandaj, realiteti i ri kërkon ndry -shim qasje dhe pozicion tjetër të bib-liotekës, karshi kuptimit tradicionalqë kishte dikur biblioteka. Përveçkësaj, praktikën e gjertanishme tëbiblio tekave publike në Kosovë e kanëpërcjellë shumë pengesa e vështirësisiç janë: hapësirat e vogla dhe joe-fikase për veprim, mungesa e pajis-jeve, pasurimi i vogël i fondeve mekoleksione, problemet financiare, etj.

Megjithatë punonjësit e bib-liotekave asnjëherë nuk u gjunjëzuanedhe në realitetin paraluftës në Koso -vë, por qëndruan në realizmin emisionit të tyre, për zhvillim dhe afir-mim të kulturës në përgjithësi, dhekulturës së të lexuarit në veçanti. Ështërast shumë i veçantë, koha kur librishqip ishte halë në sy për pushtetinserb të instaluar në atë kohë nëKosovë, vendosmëria e punonjësve tëBibliotekës publike të Mitrovicës, në

bashkëpunim me Kryesinë e LDK-së,përkatësisht, Komisionin për Kulturëtë asaj kohe begatoi bibliotekën mefond të mrekullueshëm të librit shqipnë vitin 1997, që argumenton qartë sesa të përkushtuar ishin bibliotekarët nëmisionin e tyre.

Shumë nga këto biblioteka ushkatërruan nga lufta, e riaktivizimi ityre po ec me shumë vështirësi.

Ndonëse në realitetin pas lufte,marrë në përgjithësi në Kosovë janëduke u bërë ndryshime pozitive, men-doj se prapë se prapë gjendemi largobje ktivave dhe funksioneve që kanëbibliotekat moderne.

Ndryshimet e mëdha dhe shumëtë thella në zhvillimin shoqëror që ubënë në dekadat e fundit të shekullittë kaluar dhe fillimin e shekullit të ri,në të gjitha sferat e jetës shoqërore,nuk mund t’i ikin as bibliotekat siinstitucione shumë të rëndësishme,edu kative, kulturore dhe informative,sepse duhet të përcjellin të gjitha këtondryshime duke u bërë edhe vetëpjesë integrale e këtyre të arriturave.

Faza e fillimit të modernizimit të bib-liotekave në shumë vende të botës, që kafilluar kah vitet shtatëdhjeta të shekullitXX, obligon qasje të re ndaj bibliotekavenë të gjitha dimensionet e saja.

Këto rrjedha shtrojnë nevojën qëedhe para institucioneve të Kosovëstë afirmojnë tretman dhe qasje të re,për shkak të:

Zhvillimit historik me pengesadhe sfida në të cilat ka kaluar Kosova;

Zhvillimit të shpejtë të tekno -logjisë së informacionit që mundë-son sasi të madhe informacioni për tëgjithë ata që kanë dëshirë e nevojë qëtë kanë akses në botën e informa-cionit;

ROLI DHE POZITA E BIBLIOTEKËS NËREALITETIN E RI TË REPUBLIKËS SË KOSOVËS

23

VITI 6 • NUMRI 3 • 2009

BIBLIOTHECAE

Për rolin që kanë bibliotekat, nëdeklaratën për Bibliotekat dhe LirinëIntelektuale, miratuar nga kryesia eIFLA-s më 25 mars 1999, Hagë,Holandë, thuhet se shërbejnë si portatë diturisë, mendimit dhe kulturës.

Për të arritur këtë, duhet elaboru-ar dhe analizuar fillimisht pozicionine bibliotekave publike në rrafshin erealitetit momental në Kosovë, me tëvetmin qëllim që të bëhemi pjesë ebibliotekave moderne dhe të avan-cuara bashkëkohore. Hapat konkret,sipas mendimit tim, do të ishin qas-jet dhe tretmani shumë më i madhdhe shumë më frytdhënës i institu-cioneve të Republikës së Kosovësndaj bibliotekave publike, dhe atëduke filluar nga:

Hapësirat e bibliotekave, të cilat josi deri tani të adaptuara për shërbimebibliotekare, por të projektuara

pikërisht për veprimtarinë e bib-liotekës publike që reflekton funk-sionalitet dhe akses të lehtë për tëgjithë përdoruesit, duke mos harruaredhe një sërë shërbimesh jashtëmureve të bibliotekës;

Ngritja dhe avancimi i fondeveme koleksione shumë më të avan-cuara dhe më aktuale dhe konformkërkesave dhe nevojave të për-doruesve. Kjo do të arrihej kur bib-liotekat kanë burimet primare dhe tësigurta të buxhetit, e jo të pritet qëripërtëritja e fondeve të realizohetvetëm me burime sekondare e shpeshherë të pasigurta;

Ngritje permanente e kuadrit bib-liotekar, pasi që personeli është buri-mi më i rëndësishëm në veprimtarinëe bibliotekës. Dinamika e shpejtë ezhvillimit të teknologjisë informative,kërkon personel profesional, të shkol-luar dhe të trajnuar, sepse vetëm

kështu realizohet përdorimi efektiv itë gjitha burimeve që ofron bibliote-ka. Duhet të tejkalohet bindja së nëbiblioteka mund të punojë çdokushdhe gjithkush. Ndërsa vonesa e hap-jes së katedrës për kuadro të bib-liotekave në Unive rsitetin e Kosovësështë e pajustifikueshme;

Aplikimi i programit të digjital-izimit të shërbimeve bibliotekare nëtërë sistemin bibliotekar të Repu -blikës së Kosovës. Në këtë aspekt janëbërë hapat e parë, është pranuar pro-grami, por vetëm duhet shtrirje nëtërë sistemin e bibliotekave publike;

Tani është nevojë e nxitjes dheafirmimit të një veprimtarie bib-liotekare kërkimore – hulumtuese, ecila padyshim se do të ndihmojë,ndër të tjera edhe identifikimin dheplotësimin e kërkesave të përdorue-seve, por edhe do të ndikonte nëedukimin e tyre për qasje më të shpe-jtë dhe më praktike në informacione;

Afirmimi i formave të ndryshme tëbashkëpunimit të bibliotekave publiketë Kosovës me ato të vendeve më të për-paruara perëndimore më tepër se deritani, është nevojshme. Nëpërmjet këm-bimit të ekspertëve dhe trajnimeve, dotë aplikonim afirmimin e praktikave tëavancuara bibliotekare, dhe, me siguri,do të ndihmonin edhe implementimine tyre në realitetin e Kosovës.

Një trajtim dhe qasje më epërgjegjshme e institucioneve tëRepublikës së Kosovës ndaj bib-liotekave, do të hapte rrugë për ngrit-jen dhe funksionimin e suksesshëmtë bibliotekave të Kosovës dhe do tëkrijonte mundësi që bibliotekat tëpërcjellin gjithë rrjedhat dhedinamikat e zhvillimit të gjithm-barshëm të shoqërisë, ashtu si funk-sionojnë sot bibliotekat moderne nëshumë vende të botës.

24

VITI 6 • NUMRI 3 • 2009

BIBLIOTEKAT PUBLIKE

PREND BUZHALA,

Drejtor i Bibliotekës Komunale të Klinës

Le ta përfytyrojmë për një çastbotën pa biblioteka, ashtusikundër i ndodhi bibliotekës

së Aleksandrisë: bota do të mbetejpërnjëmend pa kujtesën e saj e pashkallën e dijes që ka arritur. Nocionibibliotekë publike ka origjinë anglo-saksone (public library). Së këndej-mi, gjatë shekujve të fundit, nështetet e Evropës perëndimore e nëSHBA, nëpër bibliotekat publikejanë themeluar edhe Fondet eSektorëve të Vendlindjes apo Kole -ksionet Lokale. E kjo do të thotë qënjë komb a një mes është i interesuarpër të vërtetën e së kaluarës së vet,për trashëgiminë materiale e shpir -tërore të veten. Dhe vërtet, nëse bib-lioteka publike, e nivelit më të vogëllokal, e niveleve komunale apo ndër -ko munale, është, ndër të tjera, edheshenjë e zhvillimit të përgji thshëm tëatij mesi, atëherë shtrohet edhe pyet-ja: a ka ndër ne ndonjë mes të tillë qënuk dëshiron të interesohet për tëkaluarën e vet, që nuk brengoset përzhvillimin e potencialeve të qyte-tarëve të vet dhe që shfaq qëndrimine vet armiqësor ndaj lirisë së shpre-hjes? Piter Bofi në librin e tij“Biblioteka në shekullin XXI” thotë:“Kombet e tilla nuk kanë nevojë përbiblioteka”.

Të përkujtojmë, se edhe nëKosovë, ani se nën shtypjen e regjim-it serbo-jugosllav, kanë ekzistuar aty-këtu edhe sektorët e tillë. Porse atasektorë kanë qenë nën mbikëqyrjen

tejet të rreptë të eksponentëve tëregjimit, ku është mënjanuare edënuar shumëçka që ka qenë,sikundër thuhej atëherë, me përmba-jtje nacionaliste apo armiqësore.Veprohej kështu, sepse ishte qëndrimpolitik që shqiptarët të goditeshin samë shumë në kujtesën vet nacionale.A nuk u zhduk një pjesë e kujtesëssonë nacionale me rastin e djegies sëAkademisë së Voskopojës dy herënga sunduesi turk, më të egrin që kanjohur historia këndej; a i zhdukjessë dëshmive e shkrimeve tjera nëpërqendrat e kulturës sonë anekënd tro-jeve etnike? Përfytyroni ato milionaekzemplarë të djegies së bibliotekaveshtëpiake, shkollore a publike ngaagresioni serb gjatë luftës së fundit nëKosovë. Kujtesa e literaturës vjen nëkohën tonë: Shën Hieronimi ilirmbahet si patron (shenjtor, mbrojtës,pajtor) botëror edhe i bibliotekave elibrarëve, edhe përkthyesve. Bibliote -kat evropiane të manastireve, kolek-sionet private anekënd Evropës, bib-liotekat mbretërore, bibliotekat emuzeve ...e deri tek bibliotekat naci -onale, publike, ato universitare,shkollo re, apo bibliotekat e vendeve tëpunës, të themeluara në shekujt mod-ernë, si dikur, si sot: e ruajnë tëshënuar kujtesën e njerëzimit.Ndryshe, nuk do të ishte gjetur libri iBuzukut a librat tjerë. Që nga Buzukue këndej, klerikët e ditur, aty ku hap-nin një tempull fetar, aty krijonin njëbibliotekë e mandej edhe një shkollë.

Fondin e Koleksionit të vendlind-jes e përbëjnë librat, gazeta, revistat,materialet e tjera të shtypura, si dhematerialet e tjera që ngërthejnë

burime informacionesh për mesinpërkatës komunal a lokal; për të kalu-arën historike të atij mesi, që kanëinformacione e materiale për njohjene atij mesi, për veçoritë natyrore egjeografike, për pikat turistike, qëkanë shënime e burime literature përbanorët, për kubaturën, për ekonom-inë, bujqësinë, apo për personalitetete atij mesi. Është pikërisht ky sektorqë paraqet bazën më të rëndësishme emë të përshtatshme të të dhënave përmesin lokal, që paraqet lidhjen tejettë rëndësishme për atë rajon a mes.Madje, secili artikull gazete, fotografi,punim magjistrature, tezë doktorate,qoftë edhe një afishe, shpallje, kata-log, dorëshkrim, hartë gjeografike,listë nxënësish, akt zyrtar, thirrje,pllakë gramafoni, radio të tipave tëvjetër, lëndë e incizuar muzikore etj.etj., mund të shërbejnë për të dhënainteresante e të dobishme. Fondi itillë themelohet me veprimet e për-bashkëta e në bashkëpunim me insti-tucionet, me arkivat, në bashkë -punim me qytetarët, me njerëz tëdijes, të shkencës e të jetës publik. Poashtu, edhe hulumtimi i materialevenëpër shtypshkronja, hulumtimi ibibliografive, sigurimi i publikimevetë reja që kanë të bëjnë me atë mes, irevistave e i gazetave lokale, i lëndësaudio-vizuale, është me interes përkëtë fond. Aty hyjnë edhe furnizimime materiale monografish, kolek-sionet në formë dhuratash, pasuri elënë me testament (sikundër janë bib-liotekat personale a familjare), dhura-ta veprash artistike të krijuesve figura-tivë, dhurata të koleksioneve të gaze-tave apo revistave etj. në meset ku nëtë kaluarën ka pasur shtypshkronja,

FONDI I SEKTORIT TË VENDLINDJESNË BIBLIOTEKAT PUBLIKE

25

VITI 6 • NUMRI 3 • 2009

BIBLIOTEKAT PUBLIKE

ato shërbejnë si bazë e mirë përburime informatash për mesin e cak-tuar. Pajisja me fotokopjues skanerëetj., i shërben këtij Fondi për foto -kopjime e skanime materialesh, foto -grafish apo të lëndës së ngjashme përta pasuruar këtë fond.

Së këndejmi, Fondet e tilla të sek-torëve të vendlindjes do të shërbeninsi burime të fondit nacional përmeset përkatëse, si

dhe për ta studiuar e për të mësuarpër kubaturën materiale e shpirtëroretë atij mesi.

Do theksuar se një Fond i tillë embulon hapësirën përkatëse që e mbu-lon ajo bibliotekë: bie fjala, një bib-liotekë publike komunale e merr për-sipër themelimin e sektorit të tillë përtërë hapësirën komunale, kurse dega enjë biblioteke në një qendër lokale tënjë bashkësie lokale, mund ta marrëpërsipër hapësirën e pesë-gjashtë vend-banimeve të atij mesi. Prandaj, vlerakulturo-historike, shkencore e doku-mentare e sektorëve të tillë është e njërëndësie të madhe dhe përdoret eshfrytëzohet ekskluzi visht në hapësirate sallave të leximit apo të studimit.

Ky fond përfshin edhe librat emo çëm e të rrallë apo dorëshkrimet erra lla e me vlerë për atë mes.

Prandaj, sektori i tillë përfshinqindra e mijëra njësi bibliotekare.

Ata sektorë themelohen sipas kri -tereve tematike, autoriale, apo botu -ese dhe sipas lëndës e materialeve jo -li brare. Fondi i tillë, është e qartë, seiu shërben nxënësve, studentëve, pro-fesorëve, shkencëtarëve, gazetarëve

lokalë, me di ave lokale,

sepse fondi i tillë për ta paraqet njëburim të jashtëzakonshëm të dhënashpër atë rajon, pikërisht për shkak tëspektrit të gjerë të fushave që ai sek-tor i përfshin.

Koleksionet: koleksionet e mono-grafive, koleksionet e publikimeveserike, koleksionet jolibrare të mate-rialeve bibliotekare, koleksionet edorëshkrimeve, koleksionet e, biefjala, materialeve të seancave të asam-bleve komunale, koleksione mirënjo-hjesh, diplomash, apo e dokumenta-cioneve të tjera publike.

Për Fondin e tillë janë me vlerëedhe burimet për koleksionet etno-grafike, kurse një bashkëpunim mevlerë në këtë drejtim përbën ai meetnografët, folkloristët, rapsodët etj.

Krijimtaria e personaliteteve tëdalluara të jetës kulturore, letrareartistike apo të jetës publike, përbënnjë thesar tjetër të këtij fondi.

Ndërkaq, bibliotekat e tilla publike,komunale apo rajonale, po qe se kanëarritur të hyjnë në proceset e trans-formimit e të zhvillimit në bibliotekaelektronike moderne, mund të hapinedhe uebfaqet e tyre të këtij sektori.

Zaten, në internet ka

mjaft këso burimeinformacioni me interes për të gjithë.Madje, e dizajnuar dhe e organizuarnga zyrtarë e punonjës të bibliotekavetë tilla, puna në uebfaqe është më elehtë për tubimin e të dhënave të tilla.

Fondi i Sektorit të vendlindjes ekryen funksionin e sistemit informativdhe krijon mundësi për punëhulumtuese, për të ditur për të gjithasferat e fushat e jetës, zhvillimit dhe kri-jimtarisë së atij mesi; për të përcjellë tëarriturat e atij mesi, planifikimet afatgja-ta të mesit përkatës, organizimin eekspozitave, jubileve, dhe të manifes-timeve të tjera me inte res, përpunimin emonografive, për punimin e bibli-ografive të vendli ndjes, për popullariz-imin e vendlindjes a komunës.

26

VITI 6 • NUMRI 3 • 2009

BIBLIOTEKAT SHKOLLORE

RAMIZE BAJRAKTARI

Kosova, tashmë dhjetë vjet pasluftës, është hyrë në një kon-solidim të zhvillimit e të

avancimit të institucioneve arsimore.Janë rinovuar shumë shkolla, të cilatishin shkatërruar apo djegur nga for-cat serbe, gjatë luftës së fundit, si dhejanë ndërtuar edhe shumë shkolla tëreja. Të gjitha këto institucioneshkollore, janë në përpjekje për tëkrijuar kushte, duke garantuar hapë -sira të mjaftueshme dhe mjete shkol-lore në përputhje me standardet përmësimdhënie dhe mësimnxënie.

Në këtë konsolidim të institu-cione shkollore, vend të veçantë zëkrijimi i hapësirave edhe për bib-liotekat shkollore dhe pajisja e tyreme koleksione, qasje në internet, sidhe me kushte për lexim, përkatë-sisht për përdorim të koleksionevebrenda këtyre bibliotekave.

Që këto biblioteka të nisin punën,ose të realizojnë funksionin e tyre,nëse ato tashme ekzistojnë, duhet fil-limisht, pos përkrahjes nëpërmjet njëbuxheti të veçantë për to, para segjithash të kenë të hartuara politikapër pasurimin dhe zhvillimin e kole -ksioneve, përpunimin e tyre, radhit-jen në rafte, si dhe qarkullimin ekëtyre koleksioneve. Që të arrihenkëto kritere, apo thënë më troç që tëfunksionojë një bibliotekë shkollore,duhet të ketë një staf bibliotekar qënjeh, kupton dh zbaton, së paku,disa nga standardet elementare tëpasurimit, përpunimit dhe qarkul-limit të koleksioneve.

Dihet që shumica e bibliotekaveshkollore kanë hapësira të vogla dhejoefikase për vendosjen e fondeve, poredhe të kushteve për lexim, kanëmungesë të fondeve, duke mos u pasu -ruar me tituj të rinj me vite, fonde tëpapërpunuara, mungesë të politikavetë qarta të qarkullimit, mungesë tëstafit që mund të aplikojë standardetndërkombëtare të përpunimit tëkoleksioneve etj.

Duke pasur parasysh, se në një sit-uatë çfarë gjenden shkollat dhe stafi ityre në Kosovë, të rrallë ose faremund jenë shembujt ku një shkollët’i ketë të plotësuar kushtet e një bib-lioteke. Ky fakt do të duhej tëmotivonte hapjen sa më shpejt të njëdialogu permanent të institucionevebibliotekare - Bibliotekës Kombëtaredhe Universitare të Kosovës, siqendër e arsimimit dhe zhvillimit tëbibliotekave, bibliotekave ndërko-munale, bibliotekave komunale, si

institucione që mbikëqyrin tipat etjerë të bibliotekave në njësi komu-nash, që të hartojnë projekte dhe tëmodelojnë përgjegjësi për t’i ndih-muar bibliotekat ekzistuese të shko -llave, si dhe për të krijuar mun dësitëpër formimin e bibliotekave të tjeranë shkollat ku ekzistojnë ku shte. Kjodo të hapte mundësinë e krijimit tënjë rrjeti efektiv të bibliotekaveshkollore, të cilat kanë një rol tëveçantë për zhvillimin arsimor dhekulturor të nxënësve të të gjithaniveleve të shkollimit.

Ky partneritet dhe rrjet funksion-al i bibliotekave, do të sensibilizonteedhe institucionet e larta qeveritaredhe ato komunale për të përkrahurbibliotekat shkollore. Thënë meshkoqur, nëpërmjet iniciativave qëdo të vijnë nga Biblioteka Kombëtaredhe Universitare e Kosovës dhe bib-liotekat ndërkomunale dhe komu-nale, do të afirmohej rëndësia që

BIBLIOTEKAT SHKOLLORE NË KOSOVË- DIALOGU DHE PERSPEKTIVAT

27

VITI 6 • NUMRI 3 • 2009

BIBLIOTEKAT SHKOLLORE

kanë bibliotekat shkollore dhe do tëkihej kujdes për zhvillimin e tyre,duke investuar në to - jo si harxhimekoti, po si investime që garantojnëngritjen e cilësisë në arsim.

Deri më tash nuk është krijuarndonjë strategji kombëtare për zhvil-limin e bibliotekave shkollore. Mbë -sh tetja e institucioneve për bibliote -kat shkollore nuk është e kënaqshme,ndërsa që ka, po ashtu, edhemungesë të stafit bibliotekar, tëarsimuar apo të trajnuar në fushë tëbibliotekarisë.

Biblioteka Kombëtare dheUniversitare e Kosovës është në fazëne hartimit të projekteve, prej nga do tëburojnë nismat e saj, por edhe kërke-sat praktike për institucionet qen-drore dhe ato të pushtetin lokal për tëinvestuar në krijimin e kushte ve përbibliotekat shkollore. Në këtë kon-tekst, kërkohet të jetë në dijeninë dhepërgjegjësinë udhëheqësit të njëshkolle që të hartojë së paku një pro-jekt-skicë, prej nga del nisma dheartikulohen nevojat dhe kushtet qëplotëson një shkollë për zhvilliminapo themelimin e një bibliotekeshkollore. Pra, kjo projekt-skicë do tëduhej të përfshijë një informacion ele-mentar që lidhet me hapësirën e bib-liotekës, kushtet e infrastrukturës,gjendjen e fondeve, përpunimin etyre, nivelin arsimor të stafit që punonose do të punojë në bibliotekë etj., nëmënyrë që të mund të përcaktohet seçfarë mund të ndihmohet për të vënënë funksion akëcilin bibliotekë.

Dihet se zhvillimi i bibliotekavepo kalon nëpër një fazë të shpejtëtrans fo rmimi, prandaj duhet tëhulumtohen mirë gjithë mundësitëqë të realizohen suksesshëm projektetqë kanë të bëjnë me zhvillimin apothemelimin e bibliotekave shkollore;që ato të plotësojnë nevojat enxënësve dhe mësimdhënësve, të

cilat burojnë nga plani dhe programii shkollave. Ne të gjithë e dimë që njëproces i mirë mësimor dhe një për-gatitje e mirë e nxënësve nuk mundtë realizohet pa një bibliotekë tëorganizuar dhe funksionale, fondet etë cilës lidhen me planet dhe pro-gramet shkollore.

Është e vërtetë se për këto dhjetëvjet Biblioteka Kombëtare dhe Uni -ve rsitare e Kosovës dhe Bibliotekatndërkomunale dhe ato komunalekanë marrë dhe dhënë informacion,kanë zhvilluar diskutime, kanë hapurdebate - por, është e vërtetë, se ngakëto diskutime e debate, nuk janëndërtuar platforma veprimi të veçan-ta dhe të qarta për bibliotekat shkol-lore. Pra, në këtë shkëmbim të infor-macionit e të përvojave, jemi ndalurpak për të analizuar se cilat janëkapacitetet tona për t’i ndihmuarkëto biblioteka dhe cilat janë nevojate tyre.

Nëse problemet janë të natyrësfinanciare, atëherë duhet barturpërgjegjësinë te institucionet prej ngapritet të japin këtë përkrahje, pra teinstitucionet e pushtetit qendror dhetë pushtetit lokal. Ndërsa ajo qëështë pjesë e përgjegjësisë së Biblio -tekës Kombëtare dhe Universitare tëKosovës dhe bibliotekave ndërkomu-nale dhe komunale, është që të sig-urohen informata nga përgjegjës tëshkollave, bibliotekarë të këtyreshkollave, përdoruesit e bibliotekave(nxënës dhe mësimdhënës), me qël-lim që të hulumtohen pastaj kapaci -tetet se sa objektivisht mund të jenëtë realizueshme kërkesat - për të vënësë mbari punët për funksionimin emirë të një biblioteke shkollore. Nëkëtë kontekst, Departa menti i Arsi -mimit Bibliotekar i Bibli o tekësKombëtare dhe Universitare të Koso -vës ka vizituar shumë bibliotekashkollore dhe ka siguruar shumë

informata për gjendjen e tyre.Ndonjë bibliotekë qëndron mirë mehapësirat e bibliotekës, tjetra mefondet dhe përpunimin e tyre, ndon-jë me nivelin e infrastrukturës e tërrjetit të kompjuterëve etj., porvështirë është të gjesh bibliotekë që ika të plotësuar të gjitha kë kushte.

Duke reflektuar në gjithë këtoçështje që kërkojnë zgjidhje, çdotakim që do të tubonte ekspertë tëbibliotekarisë, komunitetin bib-liotekar të bibliotekave të shkollave, sidhe drejtuesit e këtyre shkollave - nënmonitorimin dhe pjesëmarrjen edhetë institucioneve qeveritare, do tëmund të afronte mundësinë e ndër -timit të një platforme dhe strategjiepër zhvillimin e bibliotekave tëshkollave të Kosovës, që do tëpërkonte me:

• politikat e qarta të pasurimit tëfo ndeve që janë në përputhje mekërkesat e përdoruesve - nxë -nësve dhe mësimdhënësve; har-tim të politikave të përbashkëtapër planifikim dhe zhvillim tëkoleksioneve shkollore, të cilat uvihen në ndihmë në procesinmësimor;

• përpunim, klasifikim dhe radhi -tje të koleksioneve në përputhjeme standardet ndërkombëtare tëbibliotekarisë;

• aftësim të personelit, që të mundt’i realizojë gjithë aktivitet që lid-hen me bibliotekën në përputh-je me këto rregulla dhe stan-darde ndërkombëtare;

• zhvillim të teknologjisë së infor-macionit, që u mundësonnxënësve dhe mësimdhënësveqasje në burimet elektronike; dhe

• buxhet të planifikuar për bibli -otekat, në mënyrë që çdo vitshkollor biblioteka të jetë nëgjendje të plotësojë nevojat epërdoruesve të saj.

28

VITI 6 • NUMRI 3 • 2009

BIBLIOTEKAT SHKOLLORE

AVDI LAKNA

Shërbimet e bibliotekës janë tërëndësishme për zhvillimin dheavansimin e dijeve në një

shoqëri që ka vizionin dhe vullnetinpër të ngritur vlerat e veta në njënivel më të lartë. Një përfitim irëndësishëm vjen nga shërbimi qëofrojnë bibliotekat shkollore, të cilatofrojnë një pluralitet të njohurive nëshumë fusha të dijes, duke nxitur lex-imin, arsimimin dhe kulturën tenxënësit në procesin e shkollimit.

Për këtë rol të rëndësishëm nëedukim dhe arsimim, flet edhe Mani -festi i Bibliotekave Shkollore, i hartu-ar nga UNESCO-s, në të cilin thuhetse bibliotekat shkollore sigurojnëinfor macione dhe ide që janë funda-mentale për funksionimin e suk-sesshëm në shoqëri, të bazuar nëinformata dhe dije. Biblioteka shkoll -ore pajis nxënësit me shkathtësi afatg-jata të të mësuarit dhe zhvillon imagji-natën, duke iu mundësuar atyre tëjetojnë si qytetarë të përgjegjshëm.

Në rrethanat tona është i nevo-jshëm të krijohen kushte në një bib-liotekë shkollore, që siguron shër-bime edukative, argëtuese dhe, ma -dje, psikosociale. Shumë fëmijë dhetë rinj të Kosovës ende bartin pasojanga stresi dhe ankthi për shkak tëpërjetimeve të rënda gjatë luftës sëfundit në Kosovë. Programet e bib-liotekave të shkollave duhet të përf-shijnë iniciativa të ndryshme, për tëkrijuar dhe forcuar shprehitë e lexim-it te fëmijët dhe për të stimuluarimagjinatën dhe kreativitetin e tyre.Në këtë kontekst, është i nevojshëmzhvillimi i bibliotekave shkolloreadekuate, ose i shërbimeve të tilla

edhe nga bibliotekat komunale dhebibliotekat speciale. Kjo mund tëbëhet nëpërmjet nxitjes së bashkë -punimit mes stafit të shkollave dhenxënësve, për t’i trajtuar qartë nevo-jat e përdoruesve të një biblioteke.Në kët mënyrë, biblioteka shkolloredo të siguronte gjithë koleksionin eduhur të librave dhe llojeve të tjeratë materialeve bibliotekare në gjuhëne vendit dhe në gjuhë të huaja, qëjanë pjesë e planeve dhe programeveshkollore; kjo nënkupton edhe sig-urimin e qasjes në internet, dukepërfshirë këtu edhe përkrahjen e bib-liotekarit për t’u dhënë ndihmën evet përdoruesve në mënyrën e kër -kimit në burime elektronike.

Bibliotekat shkollore duhet të kenëparasysh edhe pajisjen me koleksionetë lodrave, për qëllime edukative,pikosociale dhe rekreative për fëmijëte nivelit parashkollor; ofrim të shfaq-jeve teatrore apo muzikore, ekspozi-tave, shfaqje filmash ose rrëfimetregimesh etj.

Bibliotekat e shkollës bëjnë grum-bullimin dhe sistematizimin e materi-aleve të shkruara dhe të pashkruaranga personeli i bibliotekës, i cili ndjekprocedurat dhe proceset, ruan dhe jepnë përdorim materialet për nevojatarsimore, jep informacione kulturore,si dhe këshilla për nevojat e arsimit tëpërgjithshëm dhe profesional.

Veprimtaria e bibliotekës shkol-lore është pjesë e sistemit arsimor, epërfshirë drejtpërdrejt në procesin emësimdhënies dhe të aktiviteteve tëdrejtpërdrejta në edukim.

Biblioteka shkollore ka për detyrëtë promovojë dhe përmirësojë tëgjitha format e procesit arsimor; tëkrijojë kushtet për mësim; të ketë

kapacitetet për t’u përshtatur me for-mat e ndryshme të të mësuarit, dukeplotësuar dhe pritjet e nxënësve dhemësimdhënësve në procesin e tëmësuarit; të ndihmojë nxënësit në tëmësuar, duke nxitur frymën kërki-more dhe të vetëvlerësimit; të inku-rajojë edukimin për respektim tëvlerave demokratike; të zhvillojë, nëveçanti, vetëdijen për vlerat e kul-turës kombëtare, veçanërisht nëlëndët e gjuhës dhe të letërsisë, poredhe të sistemit të vlerave multikul-turore; të krijojë kushtet për një qasjeinterdisiplinare në mësimdhënie,duke inkurajuar një atmosferë tëvullnetit dhe dëshirës për arsimim tenxënësit.

Që të jetë ky motivim në përputhjeme qëllimet dhe objektivat e shkollëspër arsimim, do të duhej njëbashkëpunim i ngushtë mes bib-liotekarit, nxënësit, mësimëdhënsitdhe udhëheqësit të shkollës, në mën -yrë që biblioteka të përgatitet dhe tëplanifikojë të gjitha aktivitetet qëpërkojnë me planet dhe programetmësimore. Në këtë mënyrë, është erëndësishme gjetja e mundësive përzhvillimin e shprehive të nxënësve përtë vizituar bibliotekën, nëpërmjetfrekuentimit të organizuar dhe sistem-atik të nxënësve në bibliotekë. Këtuvend të veçantë zë futja e metodavebashkëkohore në mësimdhënie,pasurimi i bibliotekës me koleksioneformatesh dhe përmbjatjesh të ndry -shme; udhëzime për mënyrën dhemetodat e hulumtimit të referencave(përdorimi i leksikonëve, enciklope-dive, fjalorëve, etj.); organizimi i punësme nxënësit në grupe; zhvillimi iaktiviteteve garuese në procesin mësi-mor si dhe në kohën e lirë; dhënia e

BIBLIOTEKAT E SHKOLLËS DHE ROLI I TYRENË NDIHMË TË PROCESIT MËSIMOR

29

VITI 6 • NUMRI 3 • 2009

BIBLIOTEKAT SHKOLLORE

udhëzimeve nxënësve në përgatitjen enjë teme të caktuar, të një testi, të njëshkrimi të esesë etj.; udhëzimi inxënësve për hulumtime themeloredhe përdorim të burimeve të dijes(informatave); edukimi sistematik inxënësit për mësim të pavarur dhe tëmësuarit gjatë gjith jetës.

Bashkëpunimi me mësimd-hënësin, nënkupton bashkëpuniminme mësimdhënës të të gjitha lëndëvemësimore, në mënyrë që bibliotekatë jetë e pajisur me koleksione adeku-ate, meqë shkëmbimi i informacionitme mësimdhënës nuk tkurret vetëmnë pjësën e teksteve lëndore dhe tëlekurës shkollore, që është e lidhurme planet dhe programet shkollore,duke pasur parasyh se mësimd-hënësit përdorin një sërë llojesh tëliteraturave shtesë, që janë pjesë epunës së tyre në grupe, në përgatitjene orëve mësimore dhe punëtorive kri-juese. Kjo nënkupton bashkëpu -nimin e mësimdhënësit me bib-liotekarin edhe para zhvillimit të njëore mësimore dhe jo vetëm të njëbashkëpunimi që lidhet me përgatit-jen e planit vjetor, mujor apo javor.

Veprimtaria profesionale eBibliotekës shkollore, përfshihet nënjë varg aktivitetesh, si: organizimidhe menaxhimi i bibliotekës dhesallave të leximit; pasurimi i bib-liotekës me koleksione adekuate, qëdo të thotë një planifikim i kujdes -shëm i pasurimit me materiale bib-liotekare, që i përshtatet planit dheprogramit të shkollës; klasifikimi dhekatalogimi i koleksioneve, që do tëthotë se koleksionet në bibliotekën eshkollës mund të jenë të klasifikuarasipas KUD-it, apo ndarjes së kolek-sioneve sipas moshës, të kataloguarasipas rregullave dhe standardeve tëISBD-së, apo sipas standardit UNI-MARC; monitorimi dhe evidentimi ifondeve të bibliotekës, që nënkuptonpërshkrimin e të dhënave mbi për-

dorimin e fondeve të bibliotekës;njoftimi sistematik i nxënësve,mësimdhënësve dhe udhëheqësve tëshkollave për pasurimin e bibliotekësme tituj të rinj; përpunimi i literaturësdhe informacioneve bibliografike përdisa lëndë të veçanta mësimore, si bib-liografi të përgjithëshme ose tematiketë botimeve për fëmijë dhe nxënës tëshkollave fillore dhe të mesme, si njënga format më efikase, për dhënien einformacionit të plotë dhe të orga-nizuar, për një përmbjatje apo periud-hë të caktuar; përpunimi i literaturëspër trashëgiminë kulturore, e cila pro-movon dhe siguron bazë për të kup-tuarit e kulturave të ndryshme; ruajt-ja e koleksioneve të bibliotekës etj..

Bibliotekat shkollore duhet të kenëedhe fondin referal. Në këtë fondvendosen enciklopedi, alma nakë, vje-tarë, udhëzues të ndryshëm dhemateriale të tjera, nga të cilat mund tëmerret informacion i dobishëm shpe-jt dhe sakt nga përdoruesit – nxënësitdhe mësimdhënësit.

Gjithashtu, nga biblioteka shkol-lore hartohet programi i veprimtarivetë bibliotekës, programi arsimor ishkollës, si dhe i enciklopedive të

improvizuara për ngjarje dhe data tëshënuara, që nënkupton lidhjen enxënësve me data dhe ngjarje tërëndësishme kultuore dhe historiketë një vendi apo më gjerë.

Në shërbim të afirmimit dhe propa-gandimit të librit dhe të dijes në shkol-lë, profesionalizmi, shërbimi i mirë,mirësjellja, përkushtimi, respekti dhevullneti, do të duhej të karakterizoninstafin e një biblioteke shkollore, për tërealizuar me sukses misionin arsimordhe kulturore një bibliotekë shkollore -si një vatër dhe ambient joshës që bënpër vete të gjithë nxënësit.

Referencat:• Ligji për bibliotekat, 2003/6 URL:

http://www.assemblykosova.org/common/docs/ligjet/2003_6_al.pdf;

• Organizimi i informacionit në bib-liotekë / përg. Farfuri Xhaja; TeftaBuzo. Tiranë: Naim Frashëri, 2003;

• Shërbimi i bibliotekës publike: udhë -zime të IFLA/UNESCO-s për zvil-lim / [IFLA]; përgatitur nga një gruppune drejtuar nga Philip Gill në emërtë Seksionit të Bibliotekave Publike.Tiranë: Shoqata e Punonjëseve tëBibliotekave të Shqipërisë, 2002;

• IFLA. URL: http://www.ifla.org/

30

VITI 6 • NUMRI 3 • 2009

TRASHËGIMIA

BERAT DAKAJ - ARMAGEDONI

Kosova është shtet i ri, por kakulturë shumë të vjetër. Ështështet shumetnik, laik dhe

mik. Është thënë, nga shumë etnologëe historianë ballkanikë, se ky vendështë thesar i kulturës së Ballkanit,kurse se është e vendosur në tokënDardane. Nëpër kohë të ndryshme,gjatë luftërave, është dëshmuar edhe sivend i paqes.

Sido që të ketë qenë e kaluara e sajdikur, e kushdo që të ketë jetuar ngatë parët tanë këtu, sot, duke qenështet i tillë (shumetnik, laik e mik),brenda territorit shtetëror të vet kakulturë, gjithashtu, shumetnike, tëcilën përpiqet ta ruajë, me mish e meshpirt, edhe me pakicat (turqit, ser-bët, boshnjakët, romët, ashkalitë).

Por, problemi është që, sot Kosovanë kohë paqe ka edhe pak shkëndija tëluftës në trashëgiminë kulturore!

Në këtë bashkëjetesë shumetnikeajo sot ka disa probleme, të cilat herësa vijnë e i shtohen, herë sa vijnë e izvogëlohen! Krejt këto paradokse tëdëmshme për trashëgiminë, kemiqenë dëshmitarë, se kanë ndodhur paspërfundimit të luftës (kujtojmë trazi-rat në mars të vitit 2004 në disakomuna të Kosovës). Një, për shkaktë temperaturave politike të asoko -hshme ndërmjet Kosovës e Serbisë: epara, që bënte rrugë drejt formimit tështetit të pavarur; e dyta, që prote-stonte e kërcënonte, kinse kjo ështëpjesë e vet, e Jugosllavisë, pa qenë e

saj. Dy, për shkak të vetëdijes së ulët tëopinionit për vlerën e tra shëgimisë.

Por, pas të gjitha atyre kthesave tëshpeshta e të kohëpaskohshme,erdhi një e mirë e përbashkët e, epërhershme, për të dyja vendet: Paskonflikteve fizike e diplomatike,Kosova u bë shtet, u nda nga ish-Jugosllavia. Formoi parlamentin dheshkroi, me këshillat e miqve ndër -kombëtarë, Kushtetutën. Ndërsa,Serbia, vazhdoi shtetësinë e britmëne vet për Kosovën, por pa të, deriedhe sot. Ndërkohë, në Kosovë uhapën e u mbyllën edhe shumë pro -bleme të tjera. Aty-këtu, si jermë,përmendej edhe çështja e trashë -gimisë së saj kulturore.

Por, problemi është që, sot njëpjesë e madhe e trashëgimisë kultur-ore të Kosovës nuk nderohet!

Sot Kosova ka trashëgimi të vetashtu si më parë, ka identitet evropi-an ashtu si më parë, simbole të rejasi kurrë më parë (flamur e himn).Ndërsa, nderohet, si komb shqiptar.Ajo është, po qe se i duhet Serbisë,fqinje e mirë për të dhe për të gjithëfqinjët e tjerë në Ballkan.

Por, problemi është që, sot përtrashëgiminë kulturore të Kosovëspërkujdeset pak kush e i bën dëmshumëkush.

Kjo dashamirësi ndërmjet fqin-jëve ruhet e i shtrin rrënjët e miqë-sisë, nëse brenda vendit tonë respek-tojmë e ruajmë - trashëgiminë eshtetit shumetnik - objektet materi-

ale të shenjta të tij (shtëpitë eZOTIT): kishat, xhamitë e manas-tirët; objektet si: muzetë, kullat,hamamet, urat, bibliotekat (Bibli -otekën Kombëtare dhe Universitaretë Kosovës, bibliotekat ndërkomu-nale); vlerat shpirtërore: këngën, val-lëzimin; vlerat e punëdorës: veshjen,qëndisjen, drugdhendjen e gur -gdhendjen e plot punë të tjera meinteres për shkencat e për artet.

Më konkretisht, duhet të kihetpërkujdesje më e madhe për: Mu zeunEtnografik në Pejë, Muzeun Kom bëtartë Kosovës, Muzeun Heku rudhor tëKosovës, Muzeun Etno logjik “EminGjiku” në Prishtinë, shtëpinë e LidhjesShqiptare të Prizrenit, MuzeunArkeologjik në Prizren, Muzeun nëMitrovicë, hama met dhe kalatë eshumta të shndërruara në muze. Kadhe shumë objekte të tjera me rëndësitë veçanta, por shqetësimet duhetdhënë së pari për këto.

Sigurisht se në të gjitha këtoobjekte ka pjesë të folklorit, në këtëkontekst, të popullit shqiptar, madjepjesë më të veçanta e më të pahar-rueshme të tij, të cilave u duhet për -ku jdesje e shtuar e mbrojtje e auto -rësisë nga njerëzit e ligj, edhe kurprovokohen e përpiqen të përvetëso-hen ato sende nga dora e huaj paqenë të saj!

Por, problemi është që, sot Ko sovaka pak para për ruajtjen e trashëgimisëkulturore dhe për promovimin e sajnë Evropë dhe në Botë. Madje, ka pak

TRASHËGIMIA E KOSOVËSËSHTË SHTËPIA JONË*

* Ky tekst është shpërblyer me çmimin e tretë në konkursin për artikullin më të mirë të shkruar e të botuar në vitin 2009 për trashëgiminëkulturore shpallur nga Fondacioni për Trashëgimi Kulturore pa Kufij CHwB. Dhjetor 2009

31

VITI 6 • NUMRI 3 • 2009

TRASHËGIMIA

njerëz të vet që dinë si t’i mbështesinprojektet rreth saj.

Në Kosovë ka përfunduar lufta qëdhjetë vjet, por edhe pas kësajdekade zhvillohet një luftë e ftohtënë dhe për kulturën e saj. Ashtu simë parë, ende kultura e saj është nëkrizë. Ende s’i jepen para të bollshmenga institucioni kryesor i saj -Ministria e Kulturës, nuk mbrohet eas nuk mbulohet sa e si duhet as ngakjo ministri e as nga Ministria eMjedisit dhe Planifikimit Hapësinor.

E tillë është e gjendja trashëgimisëkulturore të Kosovës. Ndërsa një pje -se të saj çdo ditë vdekja i sillet për-reth! Në ç’mënyrë?

Në disa komuna të Kosovës, në tëcilat ende ka frikë se mos dikushdëmton trashëgiminë, ruhen objek-tet nga policët e Kosovës, të EU -LEX-it, madje edhe nga ushtarët ekontingjenteve të atyre shteteve tëbotës që janë të pranishme në Ko -sovë që nga pas lufta.

Ruhen shtëpitë e ZOTIT. Ruhenpunët e njerëzve. Ruhen edhe njerëz-it së bashku me to. Pra, pasi janë tërrezikuara, duhet të ruhen, njashtusikurse pylltari pyllin, njashtu sikursebariu delen, njashtu sikurse ushtarikufirin, njashtu sikurse njeriu sendine vet.

Kështu që, sot trashëgimisë kul-turore së Kosovës, para së gjithash, iduhen: roja e përbashkët dhe respek-ti, patjetër përkrahja materiale ngashteti e institucionet e saj, pse joedhe nga ndonjë organizatë ose fon-dacion jofitimprurës (bëmirës) siçështë “CHwB” - Fondacion për Tra -shëgimi Kulturore pa Kufij.

I duhet përkrahje edhe nga ndonjëqendër e madhe kulturore, siç ështëCentre Français de coopération “JainMonnet”, që brenda një viti zhvillonmbi 1 000 aktivitete në Evropë.

Zhvillon edhe në Maqe doni, qoftëduke përkrahur projektet e rinisë nëtrajnimin (aftësimin) e saj për sensibi-lizimin e opinionit të gjerë publik dhepër trashëgiminë kulturore e historike,por edhe për pasuritë natyrore të ven-dit. Po ashtu, është interesuar t’i japëhapësirë për gjetjen e potencialeveekonomike për restaurimin e ndonjëobjekti kulturor të dëmtuar.

Pasi ndihma e kësaj shoqate iduhet Kosovës domosdo, po kaqdomosdoshmërisht Ministria ePunëve të Jashtme të Kosovës duhett’i obligojë punonjësit e saj (zyrtarët)për të organizuar takime me për-faqësuesit e kësaj shoqate dhe ndon-jë tjetër të këtij soji në Botë, sepseKosova në këtë kohë ka shumë nevo-jë ta sjellë botën përreth vetës.

Pra, përkrahjet qëllimmira janë tëmirëseardhura nga cilido fondacionapo shoqatë i cilido shtet. Megji -thëse, tekembramja, edhe nëse nukna mbështet askush, këtë detyrë, mevullnetin më të madh, duhet ta krye-jë gjithkush, sidomos ne si popull,sepse po flitet për trashëgiminë epopullit tonë. Andaj, pasi është e

jona, t’i ruajmë e t’i nderojmë ato qëi kemi vlera të përbashkëta, bashkër-isht. Të jemi më të pranishëm e mëtë lidhshëm me kulturën. Mundë -sisht të marrim ndonjë aksion përorganizimin e seminareve, me qëllimtë ringjalljes së zanateve të vjetra dhetë artizanateve që janë në zhdukje esipër në komunat e qyteteve tëKosovës, por edhe prezantime tëndryshme për t`i bërë me dije pub-likut edhe ato pjesë të historisë e tëetnologjisë sonë që janë harruar, janëduke u harruar e duke u shkatërruar,njëkohësisht. Se, përkujdesja ndajtrashëgimisë, sinqerisht, ia rrit vlerënshtetit, punës së njeriut dhe të Zotit.

Por, nga të gjitha këto të këqija,është edhe një e mirë: sot kemi shumëmiq në Kosovë që pasurinë shte tëroretonën e konsiderojnë pasu ri tështëpisë së vet, që punojnë vazhdimi -sht dhe që premtojnë edhe më tutjendihmë për ne.

Tekefundit, këta janë shpresa efundit e vetëdijesimit të institucion-eve dhe të shoqërisë sonë për ruajt-jen dhe promovimin e trashëgimisëkulturore këtu e kudo!

32

VITI 6 • NUMRI 3 • 2009

INTERNETI

Kush ka qenë për pushime në det sigurisht ka parë kaltërsinë e qiellit mbi të, sigurisht ka parë edhe pafundësinë e detit, madje domosdo i ka parë edhe gjatësinë e gjerësinë e tij. I njëjtë me gjithë këtë hapësirë “të pakufishme” detare është interneti, i cili, ashtu si detet, lidh njerëz-imin dhe kulturat e popujve

Në kulturën tonë, dhe përgjithë-sisht në atë botërore, në masëta madhe ka ndikuar kultura

mediale (gazeta më pak; interneti, tele-vizioni, multimedia më shumë).Teoricienët e gazetarisë (studimeve tëkomunikimeve masive) sot bëjnë medije se interneti është mediumi më pub-lik për të përçuar çfarëdo mesazhi tenjerëzit, qoftë sociologjik, kulturor,letrar, politik etj.. Këtë raport kaq tëafërt me të, interneti e siguron nëpërm-jet rrjetit (angl. network), i cili jepmundësi për kyçje publike të rrjeteve tëndërlidhura kompjuterike, që transme-tojnë të dhëna (data të caktuara dukepërdorur Internet Protokollin IP stan-dard).

Interneti është rrjet i rrjeteve qëpërmban miliona pjesëza të voglarrjetesh rajonale, akademike, të biznesite qeveritare, të cilat në vete përmbajnëinformata dhe shërbime të ndryshme,siç janë posta elektronike, format e kon-taktit, transferuesit e skedave dhe doku-mentet e tjera nga e gjithë bota.

Fillimet e internetit datojnë nga vitet‘60 të shekullit të kaluar, kur ai filloi si për-pjekje e ushtrisë amerikane për t’i lidhurme rrjet/networks, bazat e saj nëpër

Amerikë. Më pas këtë filluan ta bëjnë uni-versitetet, duke u lidhur me njëra-tjetrën,dhe më vonë universitetet shërbyen si ISPpër studentët dhe profesorët, me qëllimqë të bëhej një shkëmbim sa më i madhinformacionesh, ashtu siç është sot.

Zanafilla e idesë për ndërtimin errjetit, që për ne është i njohur meemrin “internet”. Rrjedh nga koha eLuftës së Ftohtë në vitet ´60. Si inicia-torë të një rrjeti të tillë janë qarqetushtarake të ShBA-ve, të cilat sot ngadisa prezantues në internet kritikohenpër mbajtjen sekrete të internetit.

Që në fillim të viteve ´60, ushtarakëtamerikanë mendonin se si t’i mbronininformatat e mbledhura edhe në rast tëndonjë sulmi atomik nga kundër-shtarët. Si zgjidhje më e mirë e këtijproblemi shihej një rrjet elektronik. Mekëtë rrjet duhej që të dhënat e njëjta tëregjistroheshin dhe të shpërndaheshinnë kompjuterë që gjendeshin në largësi.Në rast ndryshimi apo futjes së të dhë-nave të reja, duhej që ndryshimet tëbëheshin në të gjithë kompjuterët e lid-hur në atë rrjet. Secili nga kompjuterët elidhur duhej të komunikonte në disalidhje me kompjuterët e tjerë. Vetëm nëkëtë mënyrë ishte e mundurvazhdimësia e komunikimit në rast tëshkatërrimit të ndonjërit nga kom-pjuterët, ose këputjes së ndonjë lidhjeje.

Sidoqoftë, në vitin 1964 ForcatAjrore të ShBA-ve angazhojnë firmënRAND Corporation për ndërtimin eprojektit të quajtur “Rrjeti i decentral-izuar”. Kjo firmë nuk u angazhua përatë që ne sot e njohim si paraardhës tëinternetit.

Për shkak të shumë vështirësive, kyprojekt nuk u realizua, kurse vetë ideja

për një “rrjet të decentralizuar”, ku bart-ja e të dhënave do të bëhej në formëpaketash, mbeti në kokat zhvilluese.

Qendra Shkencore AdvanceResearch Projects Agency (ARPA), qënga viti 1958 shërbente për zhvilliminshkencor për ushtrinë amerikane, ven-dosi që më 1966 ta ndërlidhë rrjetin mellogaritësin ARPA. Me këtë rast idejapër “rrjetin e decentralizuar” u zhvilluaedhe më tej dhe mori një formë paksamë të kuptueshme. Në vitin 1969, nërrjetin ARPA-Net ishin të lidhur katërllogaritës. Tri vjet më vonë në ARPA-Net ishin të lidhur 40 llogaritës. Duhettheksuar se edhe në këtë kohë ARPA-Net ishte një rrjet i mbyllur. Nga ky rrjeti mbyllur do të ndërtohej më vonë rrjetii internetit. Numri i llogaritësve të lid-hur në këtë rrjet rritej dita-ditës, llogar-itësit e lidhur kishin sisteme tëndryshme operative. Llogaritës të fab-rikantëve të ndryshme, unix, e më vonëedhe kompjuterët personalë filluan tëlidhen në këtë rrjetë. Disa nga këta llog-aritës kishin lidhje të drejtpërdrejtëndërsa të tjerët lidheshin me ndihmën etelefonit dhe të modemit. Me këtëparaqitet nevoja e një protokollimi të ritë bartjes së të dhënave. Ky protokollduhej të mos jetë i bazuar në sisteminoperativ të kompjuterëve të lidhur dheshpejtësinë e bartjes së informatave. Sirezultat i kësaj nevoje lindi protokolliTCP/IP, e me këtë u bë edhe e mund-shme bartja e informatave në rrjetinARPA-Net në mënyrë të standardizuarpër të gjithë llogaritësit e lidhur në këtërrjet.

Merita shkencore në ARPA-Netkanë edhe studentët, të cilët e zbuluankëtë rrjet në mënyrën e vet. Dëshirë e

INTERNETI, RËNDËSIADHE HISTORIA E TIJ

33

VITI 6 • NUMRI 3 • 2009

INTERNETI

tyre ishte një tablo informative ku bëhetkëmbimi i informatave në mes tyre. Sirezultat i kësaj pune krijohet i ashtuqua-jturi “Usenet” (rrjeti i përdoruesve). Mekëtë u vendos edhe një gur në ndër-timin e internetit.

Nevoja e dallimit të botës shkencoredhe asaj ushtarake të lidhur në ARPA-Net, për shkak të sekreteve ushtarakesolli që në fillim të viteve ‘80 nga ARPA-Net të ndahet rrjeti ushtarak Mil-Net,ndërsa ARPA-Net mbeti në duar tëshkencëtarëve. Në pjesën civile të këtijrrjeti në vitet ´80 bëhet katapultimi inumrit të kompjuterëve të lidhur në të.Shkaktar i rritjes së numrit të lidhjevekonsiderohet organizata amerikaneNational Science Foundation (NSF).Kjo organizatë arriti që të gjithë llogar-itësit e qendrave të rëndësishme shken-core në ShBA t’i lidhë në këtë rrjet.Kështu, me këtë lidhje u bë e mund-shme që nga rrjete të vogla të kyçen nërrjetin e madh dhe nga ai në ndonjë rrjetapo kompjuter tjetër. Me këtë edhe ukrijua “rrjeti i rrjeteve”, i cili më tej uidentifikua me fjalën “internet”. Me këtëedhe fjala ARPA-Net u largua nga kokate njerëzve rreth viteve ´80. Në të njëjtënkohë, edhe në Evropë ndiqeshin zhvil-limet në këtë drejtim. Mirëpo, ato ishintë bazuara në Normat ISO. Pasi që mod-eli amerikan TCP/IP nuk ishte normë eISO-s, ata edhe nuk e pranonin atë.

Në vitin 1986, themelohet organiza-ta RARE (Réseaux Associés pour laRecherche Européenne) me qëllim tëkoordinimit të iniciativave për krijimine një sistemi të lidhjeve të kompjuterëvenë nivelin evropian. RARE lansoi pro-jektin evropian COSINE (Cooperationfor an Open Systems InterconnectionNetworking in Europe ) për këtë qëllim.

Iniciativa evropiane iu përkulë suk-sesit të TCP/IP-së në Amerikë dhe mënë fund vendosen për të krijuar një rrjetmulti-protokollar, që ndër të tjera e pra-nonte protokollin TCP/IP. Ky sistem ilidhjes u emërtua EuropaNet dhe në tëu lidhen qendra të ndryshme shkencoretë Evropës.

URL DHE WWWTë gjithë i keni dëgjuar fjalët URL

dhe WWW. Por, ç’do të thonë këtofjalë? URL - Uniform ResourceLocators, s’është asgjë tjetër por vetëmadresë e një faqeje në internet që përm-ban informacionin e shkëmbyer stan-dard të shprehur me Http://(HyperText Transfer Protocol), që ju eshkruani në çdo adresë që doni ta shih-ni në Internet. Hypertext do të thotë njëtekst i regjistruar në një formë elektron-ike me lidhje referative ndërmjet faqeve.Kuptojeni Internetin si një qytet tëmadh që ka shumë banesa, ca pallate,rrugë, trafik, shtëpi të bukura dhe tëkëqija, reklama nëpër rrugë dhe matra-pazë që duan të të tundojnë të hysh nëfaqet e tyre dhe të shesin diçka, ka shtëpiprostitutash dhe reklama të fëlliqura, kaedhe xhami dhe kisha, teqe dhe sina-goga, tempuj budistësh dhe orgjish. Pra,shkurt, ka çdo gjë të mirë edhe të keqe,por e rëndësishme është të dish adresën,njësoj siç duhet të dish adresën eshtëpisë ku do të shkosh.

WWW (World Wide Web) ështëbota jonë virtuale, Rrjeti i PërgjithshëmBotëror.

Imagjinojeni një rrjetë merimangegjigante që vazhdon të thuret edhe nëmomentet kur ti je duke lexuar këtë.Merimanga e ka trupin në ShBA, kursekëmbët gjithandej nëpër botë.

FTP (File Transfer Protocol) ështëstandardi i përçimit të skedarëve, kurprogrami skedar-përçues duhet tëmbështesë dërgimin e skedarit në njëserver interneti.

ISP (Internet Service Provider) ështëserveri që mban faqet dhe na bën tëmundur lidhjen me internetin ngashtëpia. Serveri është një kompjuter qëbën të mundur lidhjen me internetin.Pra, është vetëm një mbështetës që vetëështë i lidhur me një server tjetër, kurseedhe ai tjetri vetë me një tjetër.

Hosteri (pritësi) është server që mbanfaqen tënde në internet dhe që bën tëmundur që edhe të tjerët ta shohin atë.Kuptojeni atë si një dyqan me qira, për

të cilin duhet t’i paguani qiradhënësit. XHTML (extended HyperText

Markup Language) dhe XML(eXtensible Markup Language) janëstandarde të reja për krijimin e faqeve,versione të reja të HTML.

Prapashtesa .com në adresë do tëthotë commercial dhe është për faqetme qëllime dhe përmbajte tregtare, .orgdo të thotë organization, .edu do tëthotë education dhe është për univer-sitete dhe shkolla etj.

INTRANETIIntraneti është një rrjet privat kom-

pjuterësh me hyrje të kufizuar vetëm përnjë organizatë, por që përdor të njëjtatrrugë dhe forma pune që ka edheInterneti. Faqja e internetit nënkuptontë dhënat elektronike, te të cilat kamundësi të qasjes përmes internetitpublik dhe që janë të përcaktuara ngaKërkuesi Universal i Shënimeve (URL).

Përçimi i pateltë (ang. Wireless com-munication) apo komunikimi i pateltëështë një emërtim që përdoret në infor-matikë për të treguar çdo lloj veprimielektrik apo elektronik, i cili kryhet papërdorimin e një lidhjeje me tel.Komunikimi i pateltë është përçimi iinformacionit në largësi pa përdorimine përcjellësve elektrikë apo me tela.Largësitë e përfshira mund të jenë tëshkurtra (disa metra si p.sh. në njëtelekomandë televizori) apo shumë tëgjata (mijëra apo madje miliona kilome-tra për radiokomunikim).

Përçimi i pateltë bën pjesë në degën etelekomunikacioneve. Ai përfshin tele-fonat celularë, ndihmuesit personalë digji-talë (NPD), dhe rrjetpunimin e pateltë.Shembuj të tjerë të teknologjisë së pateltëpërfshijnë njësitë SGV, derëhapësit egarazheve, minjtë kompjuterikë të pateltëdhe tastaturat, televizionin satelitor dhetelefonat e pateltë. Në përgjithësi përçimii pateltë përdor radiovalët, megjithatëpërkufizimi shtrihet edhe në aparate mëpak të përdorur, që shfrytëzojnë rreza-timin “infrarot” apo laserin.

Përgatiti: Shemsedin Morina

34

VITI 6 • NUMRI 3 • 2009

AKTUALITETE

15-16 dhjetor 2009, Prishtinë

Biblioteka Kombëtare dheUniversitare e Kosovës më15-16 dhjetor 2009 organi -

zoi seminarin me temën “Unifikimii praktikave në biblio tekat shkollore tëKosovës”, në të cilin morën pjesëpërfaqësues të bibliotekave shko -llore të Republikës së Kosovës.

Në këtë seminar dyditor, u para -qiten kumtesa profesionale që kanë tëbëjnë me bibliotekat shko llore, siçjanë: format nxitëse të lexi mit, biblio -teka e shkollës dhe roli i saj nëndihmë të procesit mësimor, pastajpërdorimi i kompjuterit në biblio -tekë, burimet elektronike të infor -macionit etj.

Seminarin e hapi dr. Sali Bashota,Drejtor i Bibliotekës Kombëtare dheUniversitare të Kosovës. Ai foli përrëndësinë dhe ndihmën që mund tëofrojë informacioni dhe temat e njëseminari të tillë në avancimin eshërbimeve të bibliotekave shko -

llore, të cilat kanë rol esencial në nxi -tjen për lexim, arsimim dhe kultu rëte nxënësit në procesin e shkollimit.

Gjatë dy ditëve të seminarit metemën: “Unifikimi i praktikave nëbibliotekat shkollore të Kosovës”,referuan bibliotekarë dhe udhë heqëstë shërbimeve profesionale të Bibli o -tekës Kombëtare dhe Univer sitare tëKosovës, për tema dhe probleme tëndryshme që i preoku pojnë biblio -tekat shkollore: Ramize Bajraktari:“Unifikimi i praktikave në bibliotekatshkollore”; Avdi Lakna: “Biblioteka eshkollës dhe roli i saj në ndihmë tëprocesit mësimor”; Ramush Zeka:“Përdorimi i kompju terit në bibliotekëdhe burimet elektronike të informa -cionit”; Bedrije Mekolli: “Sfidat eruajtjes dhe konser vimit të koleksionevebiblio tekare shkollore”; Jetish Kadi -shani: ”Koleksioni i fotografisë dhebiblio teka”; Zejnije Qerimi: “Infor -matat bibliotekare: Katalogët, biblio -grafitë, fjalorët, enciklopeditë... etj”;

Zizë Kraja: “Puna me lexues: Formatnxitëse të leximit dhe ofrimi i shërbi -meve bibliotekare”; Muharrem Halili:“Njohja me Manifestin e IFLA-s përbibliotekat shkollore”; Lavdie Rra -hma ni: “Zhvillimi i koleksioneve tëbibliotekës: Llojet e materialeve dhesiste mimi i tyre në biblioteka”; BukurijeHaliti: ”Katalo gimi dhe klasifikimi imaterialeve bibliotekare dhe formimi ikatalogëve të bibliotekës”.

Seminari kishte për qëllim uni -fikimin e menaxhimit dhe të pra kti -kave në bibliotekat e shkollave filloredhe të mesme të Kosovës, si dhesensibilizimin e opinionit për rën -dësinë që kanë bibliotekat shkollorenë arsimin parauniversitar e mëgjerë.

Ky është seminari i parë i këtijlloji që është organizuar për puno -njësit e institucioneve shko llore ngaBiblioteka Kombëtare dhe Univer -sitare e Kosovës.

Diana Topalli

SEMINAR PËR BIBLIOTEKAT SHKOLLOREBKUK ORGANIZON

Seminaristë në seminarin “Unifikimi i praktikave në biblio tekat shkollore të Kosovës”

35

VITI 6 • NUMRI 3 • 2009

AKTUALITETE

Zagreb (Kroaci) 8-11 dhjetor 2009

Në kuadër të bashkëpunimitmidis dy institucioneve më tëlarta të bibliotekarisë, asaj të

Kosovës dhe Kroacisë, nga 8-11 dhjetor2009, drejtori i Bibli otekës Kombëtaredhe Universitare të Kosovës Prof.dr. SaliBashota dhe dekani i Fakultetit tëFilologjisë të Universitetit të PrishtinësProf.dr. Osman Gashi, i bënë një vizitëzyrtare Bibliotekës Kombëtare dheUniversitare të Kroacisë në Zagreb dheFakultetit Filozofik të Universi tetit tëZagrebit.

Në takimin me drejtorin eBibliotekës Kombëtare dhe Univer -sitare të Kroacisë - Prof. dr. TihomilMashtrovic, u bisedua për bashkë -

punimin e mëtejmë mes institucion-eve më të larta të bibliotekarisë të të dyshteteve, pas nënshkrimit të Marrë -veshjes së Bashkëpunimit midisBKUK-së dhe BKU të Kroacisë, e cilaështë bërë më 7 tetor 2009 nëPrishtinë. Gjithashtu, është biseduarpër manifestime konkrete që kanë tëbëjnë me fushën e bibliotekarisë, poredhe për aktivitete të ndryshme kul-turore me karakter shkencor që do t’ibashkorganizojnë këto dy institucione.

Gjithsesi, e veçanta e kësaj vizitezyrtare ishte edhe nënshkrimi iMarrë veshjes së Bashkëpunimit midisFakultetit Filozofik të Universitetit tëZagrebit, të udhëhequr nga dekaniProf. dr. Damir Boras dhe Fakultetit

të Filologjisë të Universitetit tëPrishtinës të udhëhequr nga dekaniProf. dr. Osman Gashi.

Marrëveshja e Bashkëpunimitmidis Fakultetit Filozofik të Unive -rsitetit të Zagrebit dhe Fakultetit tëFilologjisë të Universitetit të Prishti nëspërfshin disa pika konkrete në realiz-imin e projekteve të veçanta për njëperiudhë pesëvjeçare, siç janë:bashkëpunimi në fushën e kërkimeveshkencore, ligjëratave si dhe atë të sim-poziumeve. Në këtë drejtim, shkëmbi-mi i hulumtuesve dhe shkencë tarëve,shkëmbimi i studentëve, si dhe ofrim iinformatave, publikimeve në fusha tëcaktuara, pa dyshim, janë në interes tëpërbashkët të të dy palëve.

BASHKËPUNIMI NË FUSHËN E BIBLIOTEKARISËDHE TË KËRKIMEVE SHKENCORE MIDIS

PRISHTINËS DHE ZAGREBIT

Dr. Osman Gashi, dr. Tihomil Mashtrovic dhe dr. Sali Bashota

BIBLIOTHECAE 9, REVISTË SHKENCORE-KULTURORE E BIBLIOTEKËS KOMBËTARE TË SHQIPËRISË, 2008

Në këtë numër të revistës, janë përmbledhur kumtimet e Edicionittë tretë të Konferencës Kombëtare të Bibliotekonomisë, e cila ështëmbajtur nga 20-22 nëntor 2008 në Tiranë.

Kumtimet kanë në fokus temën:,,Biblioteka - urë mes dijes dhepublikut”, ku lexuesi mund të marrë informacione për praktikat dhevizionet e specialistëve nga Shqipëria dhe Kosova për rolin që luajnëbibliotekat në epokën digjitale - si urë lidhëse mes dijes dhe pub-likut.

Temat e trajtuara pasqyrojnë aspekte të ndryshme teorike dhepraktike të bibliotekarisë lidhur me shërbimin e referencave në,,autostradën” informative, terminologjinë bibliotekare, nismat përbibliotekat digjitale, kërkimin e avancuar përmes internetit, marrëd-hëniet përdorues-personel-shërbim, dukurinë e raporteveBibliografi e librit shqip-përdorues të bibliotekës. Në fokus janëkumtesat që trajtojnë çështjen e rolit ndërmjetësues të bibliotekavemidis dijes dhe publikut - përdoruesve të koleksioneve, sidomos nërrethana të reja kur bibliotekat gjenden para sfidave të transformim-it nga bibliotekat tradicionale drejt bibliotekave moderne, dhe kurtashmë kemi një shkallë më të lart të avancimit të qasjes në informa-ta, respektivisht ofrimit të formave më praktike të shërbimeve për përdorues.

Në këtë botim, bazuar në gjendjen konkrete të bibliotekave dhe në problemet që janë trajtuar, është përfshirëedhe rezoluta e dalë nga punimet e kësaj Konference - e rëndësishme për të përcaktuar fushën e bashkëpunim-it në mes të Bibliotekës Kombëtare të Shqipërisë dhe Bibliotekës Kombëtare dhe Universitare të Kosovës.

BEDRI HYSA “TEMPULLI I LIBRIT” (BIBLIOTEKA NË KUJTESËN TIME), BIBLIOTEKA KOMBËTARE DHE UNIVERSITARE E KOSOVËS, PRISHTINË 2009

Autori Bedri Hysa, në librin “Tempulli i librit” (Biblioteka nëkujtesën time), shpalos një pjesë të kujtimeve të tij si ish-drejtor iBibliotekës Kombëtare dhe Universitare të Kosovës, duke përkujtu-ar zhvillimin dhe sfidat e kësaj Biblioteke në vite.

Libri përmban shumë fakte, duke dhënë, njëkohësisht edhe his-torikun e këtij institucioni të parë të Bibliotekarisë në Kosovë.

Nëpërmjet kronologjisë së ngjarjeve që kanë përcjellë zhvillimin ekëtij institucioni, lexuesit i ofrohet mundësi të ketë një informacionmë të plotë rreth etapave nëpër të cilat ka kaluar ky institucion irëndësishëm i kulturës, dijes dhe librit në Kosovë.

Përveç dokumentaritetit, autori ka arritur të përmbushë edheanën estetike të këtij libri, që është një refleksion emocional e poet-ik i autorit me bibliotekën. Kujtojmë në hyrje të librit vjershënpërkushtim për bibliotekën me titull: Para tempullit tim, si dhe nëpërmbyllje - Himnin e Bibliotekës, i dhënë në partiturë, me tekst tëkëtij autori dhe me kompozim të kompozitori Akil Koci.

Një vlerë të veçantë zë edhe albumi i fotografive, si dhe faksimi-let e shkrimeve të gazetave, në të cilat pasqyrohet puna dhe aktivitetii këtij institucioni gjatë viteve kur ka udhëhequr ky autorBibliotekën.

Izet ABDYLI

36 BOTIME

VITI 6 • NUMRI 2 • 2009