Bezbronne myśliEseje i inne pisma o Górnym Śląsku

BiBliothEca: alia UnivErsa

tom Xviii

Zbigniew Kadłubek

Bezbronne myśliEseje i inne pisma o Górnym Śląsku

WydaWnictWo UniWErsytEtU ŚląsKiEGo KatoWicE 2016

Redaktor serii: Bibliotheca: Alia UniversaMarek Pytasz

RecenzentAdrian Gleń

Na okładce zamieszczono fotografię autorstwa Marka Stańczyka

Redaktor: Barbara KonopkaProjektant okładki: Paulina Dubiel

Korektor: Kamila PawRedakcja techniczna i łamanie: Edward Wilk

Copyright © 2016 byWydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

Wszelkie prawa zastrzeżone

ISSN 0208-6336ISBN 978-83-8012-930-6

(wersja drukowana)ISBN 978-83-8012-931-3

(wersja elektroniczna)

WydawcaWydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

ul. Bankowa 12B, 40-007 Katowicewww.wydawnictwo.us.edu.ple-mail: wydawus@us.edu.pl

Wydanie I. Ark. druk. 19,25. Ark. wyd. 14,0.Papier Munken Pure 100 g, vol. 1.13

Cena 22 zł (+ VAT)

Druk i oprawa „TOTEM.COM.PL Sp. z o.o.” Sp.K.ul. Jacewska 89, 88-100 Inowrocław

Pamięci Jana F. Lewandowskiego

Jak ktoś gotowy od dawna, jak ktoś odważny,pożegnaj ją, tę Aleksandrię, która odchodzi.Przede wszystkim nie łudź się, nie mów,że był to jedynie sen, że się przesłyszałeś;daremnymi nadziejami tego rodzaju siebie nie upokarzaj*.

Konstandinos Kawafis

* K. K a w a f i s:  Bóg opuszcza Antoniusza. Przeł.  J. H a j d u k,  w:  J. H a j d u k:   Kawafis. Świat poetycki. Kraków 2013, s. 101.

~  7  ~

Bardzo krótkie wprowadzenie

antyrasistowska czarnoskóra poetka i literaturoznawczyni Glo-ria Jean Watkins, pochodząca z Kentucky, znana bardziej jako bell hooks, pisała nie tak dawno temu: „czasami domu nie mamy ni-gdzie. czasami znamy tylko skrajne wyobcowanie. Potem dom nie jest już tylko jednym miejscem. Jest położeniem”1. Bo nawet, gdy mamy dom (jakiś kraj, okolicę, region, miasto), mgławicowe mogą być nasze z nim relacje. albo coś utrudnia docieranie do niego. albo sami się z domowości wykluczamy. Eseje, szkice, wspomnie-nia, jedna mowa i próby poetyckie zawarte w tym tomie traktują o domu. Wprawdzie mówię o domu — może nawet w obsesyjny sposób — o Górnym Śląsku, ale ostatecznie chodzi mi w tych tek-stach o coś zupełnie innego: o przestronność myślenia, oddychanie i wolność. Popęd pisania o Górnym Śląsku to tylko ukonkretnio-na tęsknota za samookreśleniem i suwerennością, które wyróżniają człowieka wśród innych stworzeń. dlatego tom otwiera esej zaty-tułowany Domy i twarze, w którym mierzę się z przechodniością domu, diasporycznością domów, ale także z koniecznością zmie-rzania do jakiegoś domu.

tytuł książki — od razu się przyznaję — to fraza pożyczona: „bezbronne myśli” należą do heinricha heinego. Powinienem się wytłumaczyć, dlaczego uważam, że moje myśli są bezbronne. moje myśli są bezbronne dlatego, że nie broni ich w istocie żaden poważ-

1 b. h o o k s:  Margines jako miejsce radykalnego otwarcia. „literatura na Świecie” 2008, nr 1—2, s. 111.

~  8  ~

nie traktowany dyskurs akademicki ani żaden autorytet polityczny. są one bowiem z natury apolis. są rozważaniami człowieka apoli-tycznego wrzuconego jednak w świat polis (człowieka, który czuje się w nim obco, podobnie jak medea w Koryncie). moje myśli są bezbronne czy nawet bezsilne. ale wiem, że będą atakowane, prze-inaczane, deptane. co je broni? Jedynie jakaś poiesis broniłaby je, jakaś poetycka jakość i siła, a nie żadna treść bądź teoria. moje my-śli są tak samo bezbronne jak przestrzeń, o której piszę, zauważmy. Zresztą przestrzeń ta, prawdziwa przestrzeń życia górnośląskiego, jest tylko poezją w moim ujęciu, swobodnym przejawem ludzkie-go ducha, jeśli mogę to tak zdefiniować. Zdarzeniem zmysłowym i przepływem energii estetycznej, a także etycznym wyzwaniem. Górny Śląsk jest moralnym problemem do rozwiązania.

W istocie są te próby podobne do wysiłku tłumacza, wydaje mi się, który przekłada obcy tekst. Przekładam siebie i świat, któ-ry mnie otacza, na język refleksji, na język oddalenia, dystansu. oswajam nieoswojone. Usiłuję przetłumaczyć Górny Śląsk na sens, którego zazwyczaj nie upatruje się w górnośląskich powikłaniach i spazmach. chciałbym, żeby te teksty były translacją Górnego Śląska na coś bardziej zrozumiałego. nie ukrywam swoich emocji i swojego zaangażowania — przestrzenna interakcja w kontekście śląskim stanowi dla mnie sytuację wyjściową. Łatwo też zauważyć, że własną egzystencję wplotłem w ten regionalny świat. Uczyni-łem to z wyboru, przezwyciężając wiele, jako człowiek wytrącony z naturalnej niszy.

Pragnąłem, by książka była górnośląskim spojrzeniem na geo-grafię, historię, wspólnotę, tradycję, doświadczenie, język, relacje i procesy, które tu zachodzą. W większości esejów silnie przesu-wam akcent z czasu na przestrzeń, odchodząc od historii na rzecz geografii (niczym nomadowie, co nie mają historii, mają tylko geo-grafię). Byłby to zatem motyw i gest geopoetycki obecny w moim namyśle. historia jest dla mnie obcym krajem. historii jednak cał-kiem nie porzucam, czasem nawet jej zajadle bronię. dialektycznie walczą przeto geografia z historią na tych stronicach. Proponuję ustawicznie dążność, by przeszłość nie była totalizująca i totalitar-na wobec czasu teraźniejszego, by nie stawała się powtórzeniem

minionego czasu. stale dowodzę, że oślepienie Górnym Śląskiem, a szczególnie jego historią, to zwykłe zamknięcie się i nieszczęście. najważniejsze, żeby uświadomić sobie owo heideggerowskie Ge-Stell Górnego Śląska: a potem poważnie zapytać o zmianę i to, co nowe, apologizując nadzieję i to, co nadejdzie.

Eseje, szkice, mowy i próby poetyckie pomieszczone w książce ukazywały się już wprawdzie w czasopismach (między innymi „Śląskie studia Polonistyczne”, kwartalnik „Fabryka silesia”, pół-rocznik „Borussia”, miesięcznik „Śląsk”), a także w wieloautor-skich monografiach, ale tutaj prezentowane są w rozbudowanych wersjach i zazwyczaj pod zmienionymi tytułami. Książkę kończy mowa sejmowa, która nie jest konceptem literackim, lecz autentycz-nie wygłoszoną mową w polskim parlamencie. chciałem bowiem pokazać, że konsekwencją słów jest zaangażowanie.

Wojciech Kalaga we wstępie do ważnej śląskiej książki „My som tukej”. Kilka szkiców o przestrzeniach Śląska, która również ukazała się w serii Uniwersytetu Śląskiego „Bibliotheca: alia Universa”, pisał wymownie, że namysł jej autorów wiódł „tropami piętna, tęsknoty, dystansu, nieobecności, po vulnus, zranioną tożsamość”2. Z tą książ-ką, z Bezbronnymi myślami, jest podobnie: najpiękniej byłoby, gdyby okazała się formą kontynuacji tamtych refleksji sprzed dekady.

Książkę tę dedykuję niedawno zmarłemu mojemu przyjacielowi Janowi F. lewandowskiemu, wielkiemu miłośnikowi i badaczowi wszystkiego, co górnośląskie. Był on inspiratorem wielu pomiesz-czonych tu tekstów. Wiadomość o jego śmierci odebrałem, siedząc na schodach pomnika Wojciecha Korfantego na samym środku pla-cu sejmu Śląskiego. Pod Korfantym od razu zrozumiałem, jak wiele straciłem w osobie biografa tego męża stanu. i jak wielka to była rzecz, że Jan F. lewandowski był Górnoślązakiem.

2 „My som tukej”. Kilka szkiców o przestrzeniach Śląska. red.  W. K a l a g a.  Ka-towice 2004, s. 8.

~  295  ~

AAdler Dankmar 207Adorno Theodor W. 260Ajschylos 181Aleksander Wielki 144Alichnowicz Karol 165, 261Akusilaos z Argos 199Ambroży, św. 202Anaksagoras z Klazomenaj 17, 37Angelus Silesius 37, 101Archimedes 136Arcimboldi Giuseppe 31Arystoteles 83, 137, 175Attila József 239Augustyn św. 202, 216

BBach Jan Sebastian 265Bachelard Gaston 220Bachtin Michaił 220, 238Balzak Honoriusz, de 203Banasiak Bogdan 63Baran Bogdan 141, 263Barciak Antoni 207Barut Arkadiusz 82, 123Barrès Maurice 82, 123, 151, 167—168,

258Baudelaire Charles 228Bauman Zygmunt 78, 143, 144

Bednarek Stefan 166Bednarski Aleksander 168Beisbart Ortwin 227Bell Daniel 153Berlioz Hector 265Bernhard Thomas 38, 263, 266Bezruč Petr (właśc. Vladimír Vašek) 96Białek Edward 223Biskup Rafał 227Benjamin Walter 96, 224Bennis Warren 153Bonnevaux Hugon, św. 252Bieda Ignacy SJ 202Bielawski Maciej 186Bienek Horst 119, 120, 261Bios z Priene 199Blake William 98, 101Bloom Harold 99, 203Błaut Sławomir 44, 98, 173, 191Bodnarski M.S. 98, 251Borges Jorge Luis 96Borkowska Małgorzata 260Bössemesser Johannes 30Braekeleer Henri, de 271Brahe Tycho, de 36Brakoniecki Kazimierz 59, 99, 258Broch Hermann 15Broda Jan 127Bruno Giordano 31, 36

Indeks osobowy

~  296  ~

Buber Martin 214, 236Buczek Karol 257Burnet John 236Bystroń Jan Stanisław 85, 92

CCamon Ferdinando 215, 254Caravaggio (Michelangelo Merisi da

Caravaggio) 81Carr David 233—234Carr Edward Hallet 277Cecyliusz z Kaleakte 199Cervantes (właśc. Miguel de Cervantes

y Saavedra) 201Charchalis Wojciech 47Chilon ze Sparty 199Chodacki Krzysztof 72, 151Chołda Paulina 72, 151Choroszy J. A. 288Cinciała Andrzej 92Coetzee John Maxwell 229Cyceron (Marcus Tullius Cicero) 112,

113, 126Croce Benedetto 23Crocioni Giovanni 160, 257Czechowicz Józef 252Czajkowski Piotr 266Czudek Andrzej 95

DDamazy, papież 202Damrosch David 100Dante Alighieri 54, 98, 101Danton Georges Jacques 283Dąbrowski Jacek 259De Luca Erri 86, 170Dennett Daniel 23Derrida Jacques 63Dilthey Wilhelm 133, 235Dittmann Alina 227Długosz Jan 32Doktór Jan 214

Dostojewski Fiodor 84, 122, 140Dudek Ireneusz 264Dudek Zenon Waldemar 71Dumas Aleksander 203Durski Jacek 241—242Dymkowski Maciej 140Dziedzic Gabriela 227Dziemianko Leszek 227

EEagleton Terry 141Ecke Hans-Georg 96Eichendorff Joseph, von 41, 55, 56, 96,

159Eliot Thomas Stearns 100, 125Eurypides 173, 175, 199—200Exner Balthasar 30—33Exner Franciszek Ksawery Mikołaj 33

FFeuerbach Ludwig 220Finkelgruen Peter 227Fischer Samuel 224Flaubert Gustaw 203Florienski Paweł (Pawieł Aleksandro-

wicz Fłorieński) 255France Anatol 203Frazer James George 263Frey Ludwik 96Frick Wilhem 224Friedländer Saul 43Fryderyk II Wielki, król Prus 62, 65Fryderyk Wilhelm, książę piastowski

30

GGadamer Hans-Georg 43, 78, 87, 93,

136, 232Garewicz Jan 263Garve Christian 66Gaus Günter 275Gelazy, papież 202

~  297  ~

Gembalski Julian 264Genet Jean 207Gessner Elisabeth 227Giblak Beata 223, 227, 228Głowa Stanisław SJ 202Godula Karol (Godulla Karl) 258Goethe Johann Wolfgang, von 69, 235Golec Janusz 227Goodman Paul 145Górecki Henryk Mikołaj 264Greene Graham 203Grosz George 224, 226Gryphius Andreas 37Gronowska Anna 276Grimm Hans 2001Grzybowska Ryszarda 256Günther Johann Christian 39Gutorow Jacek 97Gwóźdź Andrzej 49

HHadrian (Publius Aelius Hadrianus),

cesarz rzymski 14Hajduk Jacek 6Halbwachs Maurice 20Haley Alex 91Hałub Marek 227Handke Peter 44, 191Hartley Lesley Poles 256Härtling Peter 173Harvey William 144Haupt Zygmunt 210Hauptmann Carl 226Hauptmann Gerhart 55, 204, 253, 272Hegel Georg Wilhelm Friedrich 187Heidegger Martin 9, 83, 120, 135, 150,

172, 182, 187, 232Heimb Ludwik 38Heine Heinrich 7, 203, 224Hejnica Josef 30Herling-Grudziński Gustaw 23Herodot z Halikarnasu 251

Hesse Hermann 226Hessel Franz 224Heydel Magda 101Herrmann-Neiße Max 170, 221—228,

263Hezjod 125, 199Hieronim ze Strydonu, św. 283Hogart William 62Hölderlin Friedrich 83, 129, 231, 235Holtei Karl, von 227Homer 87, 100, 101, 119, 120, 121, 136,

198, 201Hones Sheila 97Honsza Norbert 56hooks bell (właśc. Gloria Jean Wat-

kins) 7Horacy (Quintus Horatius Flaccus) 98Hornowska Ewa 63, 256Hornowski Tomasz 63, 256Hugon z Avalon, św. 253Hugon z Cluny, św. 252Hugon z Grenoble 252Hus Jan, reformator Kościoła 23Husserl Edmund 215, 220

IInvernel Ph. 78Iwaszkiewicz Jarosław 192

JJan Paweł II, św. 173—174Jan z Gorze 40Janion Maria 200Janosch (właśc. Horst Eckert) 55, 220Japola Józef 87Jaroń Jan Nikodem 39Jarzębski Jerzy 99Jens Walter 131Jochemczyk Mariusz 251—262Johannes Cyaneus Sylvanus Silesius

37Jünger Ernst 56

~  298  ~

Juwenkus (Gaius Vettius Aquilinus Juvencus) 126

KKabatc Eugeniusz 169Kadłubek Wincenty, bł. 26, 40, 285Kadłubek Zbigniew 260Kafka Franz 15, 200Kalaga Wojciech 9Kaligula (Gaius Iulius Caesar Ger-

manicus), cesarz rzymski 283Kałążny Jerzy 128Kania Ireneusz 191Kant Immanuel 105Kaps Johannes 176Kaschnitz Marie Lusie 37-38Kasprowicz Jan 181Kawafis Konstandinos 6, 98Keats John 99Keilholz Richard 96Keineg Paol 59Kepler Johannes 31, 36Kerényi Karl 191Kerr Alfred 226Kędzierski Marek 263, 266Kierkegaard Søren 192Kilar Wojciech 21, 264Klaudian (Claudius Claudianus) 126Klekot Ewa 143Kleobulos z Lindos 199Kleßmann Christoph 53, 159Klich Aleksandra 51, 52Klíma Ivan (właśc. Ivan Kauders) 79Kloch Bogdan 180Kłębkowski Witold 207Kolbuszewski Jacek 288Komendant Tadeusz 112Konikowska Magdalena 229Konwicki Tadeusz 232Kopetzky Franz 19Kopij-Weiß Marta 227KorfantyWojciech 9, 142, 275

Korybutowicz Zygmunt 23Kowalik Krzysztof 131Kowalska Maria Faustyna, św. 203Krasnodębski Zdzisław 234Kristeva Julia 255Krzeczkowski Henryk 262Krzywon Ernst Josef 227Kubisz Paweł 20Kuderowicz Zbigniew 176Kuhley Horst Paul 227Kunce Aleksandra 246, 254Kunicki Wojciech 53, 55, 170, 227, 228,

263Kuntschius Elias 37Kunz Tomasz 78Kurecka Maria 129Kutz Kazimierz 21, 51, 165, 170, 230,

261, 276, 281

LLa Mettrie (właśc. Offray de La Met-

trie) 65La Rochefoucauld François, de 65Le Goff Jacques 276—277Leibenstein Harvey 187Lenz Siegfried 260Leon Wielki, papież 202Lessing Gotthold Ephraim 80, 235Leszczyńska Katarzyna 182Lewandowski Jan F. 9, 206, 275—283Li Bai 96, 101Libera Antoni 183Lipinsky-Gottersdorf Hans 59, 64, 213Lipszyc Adam 63, 97, 214Lipszyc Michał 125, 155Lisiecka Sława 83Liwiusz (Titus Livius) 44Lubos Arno 37Ludwik XI, król Francji 283Luter Marcin 24, 128, 131Lysko Alojzy 170

~  299  ~

ŁŁukasiewicz Małgorzata 43, 93Łanowski Jerzy 175

MMabbott John 177Maciej II, król Węgier 31Madison Gary B. 234Madyda Aleksander 211Madyda Władysław 98Magris Claudio 269Malicki Jan 38Mandelsztam Osip 101Mann Golo 275Mann Tomasz 128, 201, 226Mańczyk-Krygiel Monika 227Márai Sándor 84, 172, 214, 240—246Marcel Gabriel 72, 151Marniok Andrzej 131Martínek Jan 30Melanchton Filip 129Melville Herman 238Mencfel Michał 80Merleau-Ponty Maurice 163Michalski Krzysztof 43, 87Milewska Elżbieta 77Miłosz Czesław 156Mirandola Francesco Pico, della 37Mochnacki Maurycy 147Morcinek Gustaw 39, 146Morus Tomasz 12, 143Mühlpfort Heinrich 36Müller Hans-Harald 227Müller Herta 182Musil Robert 15, 157—158Mutianus Rufus (właśc. Konrad Muth)

71Muzon z Chenai 199

NNastalska-Wiśnicka Joanna 21Navel Georges 152

Nawarecki Aleksander 39, 217—220Negri Pola (właśc. Apolonia Chalupec)

281Nellen Klaus 234Nepomucen Jan, św. 24—27Netz Feliks 75, 214, 239—249Niedenthal Karolina 260Niewiadomska Ewa 51Nietzsche Fryderyk 56, 57, 263, 270,

283Novalis (właśc. Georg Philipp Friedrich

Freiherr von Hardenberg) 56, 235Nowak Edmund 178Nowicki Światosław Florian 187Nucius Johannes (Johannes Nux) 75,

78, 82

OOdyniec Antoni Edward 269Ohlwein Armin 227Olszewski Michał 142Ong Walter Jackson 87Opitz Martin 37Orłowski Hubert 53, 128, 159d’Ormesson Jean (właśc. Jean Bruno

Wladimir François-de-Paule Lefèv-re d’Ormesson) 19

Orygenes 202Ossowski Stanisław 257

PPacholski Jan 223, 227Paweł III, papież 202Paweł VI, papież 203Pawłowski Stanisław, biskup 37Perykles 42Pesch Carl Hermann 131Pessoa Fernando 35, 63, 94, 125, 139,

155Petneki Noémi 239Petrykowski Piotr 166, 257Pevsner Nikolaus 210

~  300  ~

Pindar z Teb 137Pittakos z Mityleny 199Pizystrat 199Platon 84, 87, 93, 94, 96, 136, 199, 201,

236Plessner Helmuth 128-130Płatonow Andriej (właśc. Andriej

Płatonowicz Klimientow) 171—172Podórzec Zbigniew 84Podsiadło Jacek 261Pollack Martin 260Pollak Seweryn 171Pomorski Adam 125Pott Hans-Georg 259Prasek Vincenc 19Pręczkowska Helena 101Price Katie 43Prokopiuk Jerzy 86Proust Marcel 111Prudencjusz z Troyes 126Przybyłowska Marta 261Puszkin Aleksander 242

QQuignard Pascal 112Quinzio Sergio 186

RRadziwiłł Krzysztof 158Rakoczy Karolina 226Rakowska Maria 168Ranke Leopold 277Rduch Robert 227Remarque Erich Maria 200Rewers Ewa 260Riedel Rysiek 264Rilke Rainer Maria 201, 228Rodak Paweł 276Rohls Jan 227Rosenbaum Sebastian 176Rott Dariusz 30Röttger Wilfrid 126

Różycki Tomasz 97Rudolf II Habsburg 24, 30, 31Rushdie Salman 63, 256Rybicka Elżbieta 97Rymuza Marek 260

SSan Clemente Wilhelm, de 24Saner Hans 200Saramago José 47, 77Sarnowicz Wojciech 51Sartre Jean-Paul 203Schelling Friedrich Wilhelm Joseph,

von 175—176Schickele René 60Schlick Moritz 172Scholtis August 64Schönboern Sibylle 227Schopenhauer Arthur 263Schorlemmer Friedrich 131Schummel Johann Gottlieb 61Sebald W.G. 54Sekuła Elżbieta Anna 158Seneka (Lucius Annaeus Seneca) 201Serna Ramón Gómez, de la 116Sidorek Janusz 215Sikorski Lucjan 207Skrzek Józef 264Skwarczyńska Stefania 214Skworc Wiktor, abp 182Sloterdijk Peter 139, 194Sławek Tadeusz 246, 254Słowacki Juliusz 252Smolorz Michał 42, 47—52Sofokles 53, 172, 183Sokrates 84, 93, 243Solon z Aten 199Sommer Łukasz 214Sówka Erwin 77Sprengel Peter 227Staiger Emil 214Staniczkowa Łucja 197

~  301  ~

Starowieyski Marek 260Stateczny Franciszek 39Steinbeck John 66, 254—255Strabon 98, 101Strasburger Janusz 116Streim Gregor 227Strobel Jochen 227Stryjczyk Joanna 276Sucharzewska JadwigaSulllivan Luis 207Syniawa Mirosław 94, 98, 101Syrkus Szymon 210—211Swift Jonathan 203Szaruga Leszek 129Szczypka-Gwiazda Barbara 207Szekspir William 201Szuster Marcin 99, 203Szymutko Stefan 35—45, 54, 232, 238,

274

ŚŚlękowa Ludwika 56Śliwowski René 171Święch Jerzy 99Śpiewak Paweł 43

TTacyt (Publius Cornelius Tacitus) 40,

140, 223Tales z Miletu 185, 199Tally Robert T., Jr. 238Tatarkiewicz Władysław 57Teofil z Aleksandrii 202Terencjusz (Publius Terentius Afer)Tieck Johann Ludwig 262Toffler Alvin 149Tokarska-Bakir Joanna 136Tomizza Fulvio 168—169Tomkowski Jan 97Traba Robert 258, 279Truchanowski K. 158Turowski Jan 166

Twardoch Szczepan 253Tyc Teodor 88Tytus (Titus Flavius Sabinus Vespasia-

nus), cesarz rzymski 13—14

UUgniewska Joanna 23, 269Ulitz Arnold 209Unglaub Erich 227

VVaniček Alois 237Vasari Giorgio 57Vercelli Euzebiusz 111Vergelio Pier Paolo 169Vincenz Stanisław 160, 288Virchov Rudolf 41Virilio Paul 143—144Völker Klaus 224

WWackenfels Johann Wacker, von 31Wacław I Święty, książę z dynastii

Przemyślidów 21—22Wacław IV Luksemburski 25Waldenfels Bernhard 215Waniek Henryk 41, 66, 214Watkins Gloria Jean (bell hooks) 7Watt James 149Weber Max 282Weil Simone 156Weingang Karl Gottlieb 38Weismann Friedrich 172Weiss Peter 243Weltzl August 19Wergiliusz (Publius Vergilius Maro)

101, 126, 200Wespazjan (Titus Flavius Vespasianus),

cesarz rzymski 14Westphal Bertrand 238Węgrzyn Dariusz 176Williams William Carlos 272—273

Wilk Mariusz 29Wirpsza Witold 129Witt Monika 223, 227Wittgenstein Ludwig 172White Kenneth 62, 97, 99, 205, 258, 273,

274Władysław Łokietek 31Wojak Tadeusz 127Wolter (właśc. François-Marie Arouet)

36, 64, 67, 195Worowska Teresa 84, 243Woźniak Cezary 182Wyrembalski Marcin 86, 170

ZZajas Krzysztof 275Zakrzewski Jan 255Zaremba Wincenty 180Zawadzka Maria 144Zegadłowicz Emil 69

Zeltzer Janina 158Zieliński Bronisław 66Zimorowic Bartłomiej 56Zlatkes Gwido 236Zola Emil 203Zsille Gábor 240Zybura Marek 259Zygmunt III Waza, król Polski 31Zymon-Dębicki Henryk 80Zweig Arnold 55, 57Zweig Stefan 226Zwingli Ulrich 283Zwolińska Barbara 240

ŽŽižek Slavoj 71

ŻŻarska Natalia 53, 159, 227Żarski Krzysztof 53, 159

~  303  ~

Zbigniew Kadłubek

Defenceless thoughts Essays and other writings on Upper Silesia

S u m m a r y

The present book contains essays, studies, memoires, a speech, as well as poetic attempts whose theme is Upper Silesia. These are texts which in different versions, usually under different titles were published in the monthly “Śląsk”, in the quarterlies “Przegląd Polityczny” and “Fabryka Silesia”, as well as in “Borussia”. All the texts — as literary texts — are devoted to various aspects of Upper Silesian identity. They are attempts at diagnosing what the contemporary regionalism is, what Upper Silesia is at the beginning of the XXI century, what the so-called Upper-Silesian awakening is, what the perspectives of the Silesian dialect as a regional language are, etc. Some texts constitute attempts at por-traying outstanding, already deceased persons of cultural life in Upper Silesia (Stefan Szymutko, Michał Smolorz, Jan F. Lewandowski, Feliks Netz). Some es-says are theoretical in nature — they focus on seeking a research method that would include both the contemporary existence of people who identify them-selves with Upper Silesia, as well as a historical perspective free from propa-ganda and distortions. The book is finished with a genuine speech delivered in the Sejm of the Republic of Poland at 9th October 2014. The content of the speech exposes the true defencelessness of Silesian thoughts and simultaneously motivates the title of the entire compilation.

~  305  ~

Zbigniew Kadłubek

Wehrlose Gedanken Essays und andere Schriften über Oberschlesien

Z u s a m m e n f a s s u n g

Das Buch beinhaltet Essays, Skizzen, Erinnerungen, Reden als auch lyrische Versuche, deren Thema Oberschlesien ist. Es gibt hier Texte, welche in ande-ren Versionen und meistens unter anderen Titeln in der Monatsschrift „Śląsk“, in den Vierteljahresschriften „Przegląd Polityczny“, „Fabryka Silesia“ und „Borussia“ veröffentlicht waren. Alle Texte als literarische Texte sind verschiede-nen Aspekten der oberschlesischen Identität gewidmet. Ihre Verfasser versuchen folgende Fragen zu beantworten: Was bedeutet der gegenwärtige Regionalismus? Was ist Oberschlesien zu Beginn des 21. Jahrhunderts? Was heißt sog. ober-schlesisches Erwachen? Welche Aussichten hat Schlesisch als eine regionale Sprache? etc. Einige Texte sind Charakteristiken von verstorbenen bedeutenden Persönlichkeiten des Kulturlebens in Oberschlesien (Stefan Szymutko, Michał Smolorz, Jan. F. Lewandowski, Feliks Netz). Manche Essays haben einen the-oretischen Charakter — ihre Verfasser suchen nach einer Forschungsmethode, die sowohl das heutige Leben von den sich mit Oberschlesien identifizierenden Personen, als auch eine unverfälschte, propagandafreie, historische Perspektive berücksichtigen würde. Der Band endet mit einer authentischen parlamentari-schen Rede, die im Polnischen Sejm am 9. Oktober 2014 gehalten wurde. Ihr Inhalt zeigt die ganze Wehrlosigkeit der schlesischen Gedanken und begründet zugleich den Titel von der ganzen Sammlung.

~  307  ~

Spis treści

Bardzo krótkie wprowadzenie . . . . . . . . . . . .    7

Domy i twarze . . . . . . . . . . . . . . . . . .   11

Płyniesz, Olzo, a Nepomuk patrzy . . . . . . . . . . .   19

Celtycki Górny Śląsk . . . . . . . . . . . . . . . .   29

Wątpliwości Szymutki . . . . . . . . . . . . . . .   35

O Michale Smolorzu . . . . . . . . . . . . . . . .   47

Pochwała dzieła Profesora Wojciecha Kunickiego . . . . . .   53

Eksmaszyna . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   59

Sztajger Faustus . . . . . . . . . . . . . . . . .   69

Gra w innego, czyli Górnoślązacy i Muzy . . . . . . . .   75

Górnośląska pneumatologia . . . . . . . . . . . . .   83

Śląskie słowa żyją . . . . . . . . . . . . . . . . .   91

Czysta fikcja . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  103

Górny Śląsk pisany rozłącznie . . . . . . . . . . . .  111

Dziewanna . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  119

Luterańskość i Górny Śląsk . . . . . . . . . . . . .  125

Odmiana greckiego czasownika . . . . . . . . . . . .  133

Przeciw historykom . . . . . . . . . . . . . . . .  139

Wśród Utopców . . . . . . . . . . . . . . . . .  143

Dusze agrarne . . . . . . . . . . . . . . . . . .  149

Refleksja silezjologiczna . . . . . . . . . . . . . . .  155

Kraina wizjonerów . . . . . . . . . . . . . . . .  163

To, co regionalne . . . . . . . . . . . . . . . . .  171

O Tragedii Górnośląskiej 1945 roku . . . . . . . . . .  175

Milczenie owiec . . . . . . . . . . . . . . . . .  185

Tożsamość i odpowiedzialność . . . . . . . . . . . .  191

Górnośląski kanon . . . . . . . . . . . . . . . .  197

Nowoczesne przekraczanie . . . . . . . . . . . . .  205

Kultura jest z ducha . . . . . . . . . . . . . . . .  213

Lajerman Aleksandra Nawareckiego . . . . . . . . . .  217

Dwie książki o Maksie Herrmannie-Neißem . . . . . . .  221

Górnośląska geopoetyka . . . . . . . . . . . . . .  229

Żyć to tłumaczyć . . . . . . . . . . . . . . . . .  239

O książce Mariusza Jochemczyka Wobec tradycji. Śląskie szkice oikologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . .  251

Wentyl bezpieczeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . 263

Mare Silesium. Solilokwium . . . . . . . . . . . . .  269

Coś więcej. O Janie F. Lewandowskim . . . . . . . . .  275

Mowa sejmowa (9 października 2014 roku) . . . . . . . .  285

BYĆ. Posłowie (Ingmar Villqist) . . . . . . . . . . . .  291

Indeks osobowy . . . . . . . . . . . . . . . . .  295

Summary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  303Zusammenfassung . . . . . . . . . . . . . . . . .  305