bazylejskie regulacje zakłócą_relacje_samorządów_z_bankami_24 maja 2012_obserwator finansowy

Bazylejskie regulacje zakłócą relacje samorządów z bankamiCopyright Grzegorz Hansen/forma/debata/bazylejskie-regulacje-zakloca-relacje-samorzadow-z-bankami/

Bazylejskie regulacje zakłócą relacje samorządów zbankami

Depozyty bieżące jednostek samorządu terytorialnego (JST) w bankach są wyjątkowo stabilne. Środkibieżące samorządów i podległych im jednostek organizacyjnych plasowane są każdorazowo w bankuwybranym na podstawie przepisów ustawy Prawo zamówień publicznych. Kontrakty dotyczącepowierzenia tych funduszy – w ramach tzw. obsługi bankowej - opiewają zazwyczaj na okres odtrzech do pięciu lat. Wprawdzie możliwe jest rozwiązywanie tego rodzaju umów w trakcie ich trwania,jednak następować ono może jedynie ze szczególnych, istotnych powodów.

Ponadto, przeniesienie obsługi operacyjnej samorządu i zależnych odeń jednostek z jednego dodrugiego banku poprzedzone być musi wyłonieniem (zazwyczaj w trybie przetargunieograniczonego) tego wykonawcy, któremu można będzie zgodnie z prawem powierzyć nowezamówienie publiczne. W przypadku gmin i miast mniejszych, powiatów, okres od publikacjiogłoszenia o zamówieniu publicznym, do momentu rozpoczęcia obsługi przez inny bank, trwa conajmniej dwa miesiące. W przypadku województw, okres ten przekracza kwartał, a dla dużych miastjest to minimum 6 miesięcy.

W przeciwieństwie do samorządów, deponenci będący przedsiębiorcami albo konsumentami niepodlegają ani prawnym ograniczeniom w zakresie otwierania rachunków w różnych bankach, ani teżnie muszą się troszczyć o realizację różnorodnych, nałożonych na nich obowiązków publicznych. Niemuszą więc zabezpieczać odpowiednich świadczeń (usług) ze strony wykonawcy zamówieniapublicznego (świadczącego obsługę samorządu banku) na rzecz obywateli. Oznacza to, że środkibieżące samorządu, z uwagi na ograniczenia prawne i nałożone zadania, nie podlegają wycofaniu zbanku w tempie porównywalnym z tym, w jakim swoje środki bieżące wycofywać mogąprzedsiębiorstwa, czy konsumenci. Ten formalny argument ma doniosłe znaczenie dla ocenyrzeczywistej płynności bieżących depozytów samorządów w bankach.

Na czym polega realizacja zamówienia publicznego jednostki samorządowej na tzw. obsługębankową? W zależności od skali samorządu, znaczenia i różnorodności nałożonych na niąobowiązków, mamy do czynienia z odpowiednio złożonym kompleksem podstawowych usługbankowych.

Standardowo, w skład pakietu bankowej obsługi samorządu, wchodzą:

- otwieranie, prowadzenie i zamykanie rachunków bankowych w złotych i kilku najpopularniejszychwalutach,

page 1 / 6


- podstawowy zakres bezgotówkowych rozliczeń pieniężnych: przede wszystkim krajowych,

- udostępnienie, szkolenie i pełny serwis bankowości elektronicznej lub internetowej,

- obsługa wpłat i wypłat gotówkowych (drobnych i zbiorczych),

- obsługa kasowa osób trzecich – interesantów poszczególnych samorządów – przede wszystkim wzakresie dokonywania przez nich drobnych wpłat gotówkowych.

Ten podstawowy zakres usług bywa często wzbogacany m.in. o:

- wymóg dokonywania wypłat gotówkowych do rąk osób trzecich,

- okazjonalną realizację papierowych poleceń przelewu,

- wydawanie blankietów czekowych i realizację czeków gotówkowych,

- wydawanie opinii bankowych,

- wydawanie i obsługę rozliczeń kart płatniczych dla pracowników jednostek samorządowych,

- emisję kart przedpłaconych lub instrumentów pieniądza elektronicznego z zapewnieniemmożliwości dokonywania wypłat,

- bezpieczne przechowywanie dokumentów i przedmiotów.

Obsługa często wiąże się z oczekiwaniem zapewnienia kredytowania w rachunku bieżącym, copociąga za sobą – w przypadku dużych miast lub województw – żądanie codziennej konsolidacji saldczęści rachunków, podlegających obsłudze w ramach zamówienia publicznego.

page 2 / 6


Finalnie, banki, które są w stanie spełnić wszystkie wymagane warunki zamówienia publicznego,składają oferty, na które często składają się trzy składniki ceny:

- całkowita opłata za obsługę (płacona zazwyczaj w ratach miesięcznych),

- wysokość oprocentowania środków zgromadzonych na rachunkach,

- wysokość oprocentowania kredytu w rachunku bieżącym.

W ostatnich latach, całkowita opłata za obsługę, zazwyczaj w niewielkim stopniu pokrywa wydatkiinwestycyjne i koszty operacyjne banku niezbędne dla realizacji zamówienia na obsługę bankową.Podobnie bywa z marżą kredytu w rachunku bieżącym: jest ona często tak niska, że nie pozwalabankowi na generację zysku z takiego kredytowania. Tym samym, wszędzie tam, gdzie to możliwe,zarówno część marży kredytowej, jak i znaczną część kosztów obsługi operacyjnej (świadczonychusług), banki pokrywają z marż zysku uzyskiwanych dzięki powierzonym im w kontrakcie saldomrachunków bieżących.

Jest to o tyle zrozumiałe, że zarówno opłaty, jak i odsetki od kredytu stanowią dla jednosteksamorządowych wydatki, czego nie można powiedzieć o ewentualnych przychodach odsetkowych,uzyskiwanych dzięki pozostającym w dyspozycji samorządów saldom rachunków bieżących. Tu tkwiteż główny powód donośnych głosów sprzeciwu środowiska samorządowego wobec wszelkichsugestii rządu, dotyczących „konsolidowania” nadwyżek finansowych samorządów. Bez swobodydysponowania depozytami bieżącymi, zwłaszcza w obliczu restrykcyjnego programu ograniczaniazadłużenia samorządów, wiele samorządów miałoby znacznie większe trudności z zapewnieniemsobie odpowiedniego zakresu i jakości obsługi bankowej, nie wspominając o możliwości realizacjiinnych zadań.

Dla banków, depozyty bieżące sektora samorządowego stanowią nie tylko istotne źródło stabilnejpłynności, ale też fundament zysku, pochodzącego z realizacji średnioterminowych kontraktów naobsługę bankową jednostek samorządowych.

Obsługa bankowa jednostki samorządowej jest jednak uzależniona od zapewnienia dostępnościwybranych usług, w szczególności usług kasowych. Każda niemal gmina, która rozpisuje przetarg naobsługę bankową, wymaga od banku-wykonawcy posiadania w jej granicach lub w niewielkiejodległości oddziału, filii lub co najmniej punktu kasowego, w którym świadczony byłby podstawowyzakres obsługi kasowej (wpłaty, wypłaty, realizacja czeków, przyjmowanie poleceń przelewu,wydawanie wyciągów, opinii bankowych).

Niektóre samorządy określają nawet dokładną lokalizację dla punktu kasowego, niejednokrotnie w

page 3 / 6


budynku urzędu miasta lub powiatu. Większe miasta i województwa oczekują od banku-wykonawcywiększej liczby placówek, w których zarówno interesanci, jak i reprezentanci samorządu moglibybezpłatnie dokonywać operacji kasowych, wymienionych w zamówieniu publicznym. Powszechnestosowanie kryterium „dostępności obsługi kasowej” ma fundamentalne znaczenie dlapozycjonowania szans banków, które zabiegają o pozyskanie kontraktów na bankową obsługęsamorządów.

W przypadku, gdy wymóg posiadania przez bank placówki w granicach gminy zgłasza gmina wiejska,miejsko-wiejska lub małe miasto, wówczas szansa na zdobycie takiego zamówienia przez bank inny,niż lokalny bank spółdzielczy, jest minimalna. Dzieje się tak dlatego, że ogólnopolskie bankikomercyjne rzadko otwierają najmniejsze nawet placówki na terenie wsi i małych miast. Standardopłacalności placówki wiele banków wiąże z wielkością populacji danej miejscowości.

W efekcie, znaczące ogólnokrajowe banki sieciowe pozostawiają na rynku bankowym fizyczną niszę,w której nie ustanawiają placówek. Do klientów zamieszkałych i pracujących w tej „niszy” skutecznieadresują one oferty bankowości telefonicznej i internetowej (także mobilnej) oraz bezpłatnychbankomatów, zakładając, że ich klienci praktycznie nie będą wymagać obsługi kasowej.

Ta fizyczna „nisza”, wolna od placówek banków komercyjnych, jest naturalnym ekosystememdziałalności banków spółdzielczych. Dysponują one tam zarówno trwałymi relacjami z lokalnymiklientami, jak i niezbędnymi placówkami oraz infrastrukturą, która może być wykorzystana przyobsłudze lokalnych jednostek samorządowych.

Bank spółdzielczy, działający na innych zasadach, niż bank komercyjny, prowadząc działalność nabazie innej struktury kosztów, niż duże instytucje sieciowe, pozostaje praktycznie bez konkurencji wwyścigu o prowadzenie i obsługę rachunków lokalnej, małej lub średniej gminy. W przetargurozpisanym przez małą jednostkę samorządową, zapewne żaden bank nie będzie w staniezaoferować obsługi kasowej równie tanio, jak lokalny bank spółdzielczy, prowadzący już oddział lubfilię w granicach gminy. A koszt prowadzenia, a zwłaszcza ustanowienia placówki ma w tymprzypadku fundamentalne znaczenie: stanowi on z jednej strony ten składnik ceny obsługisamorządu, którego bank spółdzielczy – jako jedyny – nie będzie musiał wliczać w jej koszty. Zdrugiej - jest na tyle wysoki, by przeznaczony na obsługę bankową budżet małej gminy (a nawetbankowy zysk z odsetek od depozytów na jej rachunkach bieżących) nie był w stanie go udźwignąć.

Jakie to ma znaczenie dla sektora banków spółdzielczych? Przede wszystkim – bez obawy okonkurentów - mogą one polegać na trwałości depozytów bieżących tych mniejszych i średnich gmin,a często powiatów, na terenie których działają. Z drugiej strony, banki spółdzielcze uzależnione są odtej relacji „symbiozy”, co często oznacza, że depozyty bieżące lokalnych, mniejszych jednosteksamorządowych, stanowią dla banków spółdzielczych istotny zasób - niezbędnej im do normalnegofunkcjonowania - płynności.

Jeśli jednak wyjdziemy z matecznika banków spółdzielczych, w zasięg sieci placówek ogólnopolskichbanków komercyjnych, sytuacja zmienia się diametralnie. Kluczowym atutem pozostaje rozległość i

page 4 / 6


liczebność sieci placówek banku-wykonawcy. Nie mniej istotna – zwłaszcza w konkurencji o obsługęwiększych miast i województw - jest zdolność banku do zapewnienia bardziej wyrafinowanych usługtransakcyjnych. W obsłudze dużych miast i województw liczy się także skala działania (np.konieczność szybkiego przeszkolenia co najmniej dziesiątek przyszłych użytkowników bankowościelektronicznej) i sprawność organizacyjna (np. zdolność do szybkiego otwierania i zamykaniaznacznej liczby rachunków bankowych). Zdolność banków spółdzielczych do skutecznegowspółzawodnictwa spada w tych przypadkach do minimum.

Kompetencja do świadczenia wyrafinowanej obsługi wydaje się nie być tak powszechna, jak zasięgsieci lub wszechstronność usług niektórych banków. W czołówce banków, które regularnie zabiegająo pozyskanie obsługi jednostek o większych budżetach, znajdują się oczywiście banki Pekao i PKOBP. Aktywne są także ING Bank, Bank Handlowy, BRE Bank. Pozycji na tym rynku broni BankMillennium, a okazjonalnie także Getin Bank. Dziwić może absencja Banku Zachodniego WBK, KredytBanku, Deutsche Banku PBC, czy mniejsza od spodziewanej aktywność Raiffeisen Banku.

Analizując możliwe zmiany na rynku, warto zwrócić uwagę na potencjał Banku Pocztowego, który – wprzypadku skutecznego wykorzystania podwykonawstwa ze strony sieci placówek pocztowych –mógłby zagrozić uprzywilejowanej pozycji banków spółdzielczych w sektorze samorządowym. Barierądla takiej ekspansji Banku Pocztowego mógłby stać się zakaz stosowania podwykonawstwa, jaki – ztrudnych do uzasadnienia powodów – zapisują w dokumentacji przetargowej niektóre samorządy.Zagadnienie podwykonawstwa, a z jego pomocą zdolność banków komercyjnych do tworzeniapunktów kasowych, oferujących wszechstronną obsługę kasową, stanowi czynnik, który może miećistotny wpływ na wzrost konkurencji na rynku obsługi bankowej jednostek samorządowych w Polsce.

Podsumowując, warto raz jeszcze podkreślić wyjątkową stabilność sald depozytów bieżących sektorasamorządowego. Jej źródłem są nie tylko ograniczenia wynikające z prawa zamówień publicznych,ale także kompleksowość usług, które składają się na zamówienie publiczne dotyczące obsługibankowej samorządu, a w efekcie ograniczona konkurencyjność rynku bankowej obsługi samorządu,wynikająca z konieczności spełnienia przez bank-wykonawcę wielu warunków, w tym fizycznejdostępności usług kasowych. Tam, gdzie rzeczywista zdolność do konkurowania jest dużo bardziejograniczona, niż lista potencjalnych konkurentów, zagrożenie nagłym, czy choćby stopniowymodpływem depozytów z banków jest często iluzoryczne.

Gdyby ocena stabilności bankowych depozytów bieżących samorządów opierała się na rzeczywistejanalizie historycznej oraz na dobrym zrozumieniu rynku bankowej obsługi jednostek samorządowych,prowadzenie bankowej obsługi samorządów uchodziłoby za najbardziej pożądaną – z punktuwidzenia zabezpieczania płynności – aktywność.

Niestety, świadomość wyjątkowej stabilności depozytów bieżących jednostek samorządowych nieznajduje żadnego odzwierciedlenia w przygotowywanym do wdrożenia pakiecie międzynarodowychregulacji bankowych Komitetu Bazylejskiego (tzw. Basel III). Wdrożenie pakietu w obecnej postacipociągnie za sobą regulacyjną degradację znaczenia tych depozytów, a co za tym idzie,nieuzasadniony wzrost kosztów utrzymywania płynności przez obsługujące ten sektor banki. Przełożysię to zapewne także wzrost cen obsługi bankowej samorządów.

page 5 / 6


Gdzie tkwi ryzyko? Otóż w odpowiedzi na zagrożenie kryzysem płynności, międzynarodowiregulatorzy działalności bankowej postanowili zaklasyfikować depozyty sektora publicznego (wraz zsamorządowymi) do kategorii bliskiej korporacyjnym, a jedne i drugie uznać za dużo bardziejnarażone na nagły odpływ z banku, niż depozyty klientów detalicznych. Ta niechęć do rozróżnianiaspecyfiki działania poszczególnych segmentów klientów banków, charakterystyczna dla całejkoncepcji Basel III, może mieć w niedalekiej przyszłości istotne znaczenie dla aktywności banków wPolsce.

Przysłowiowe już dla tej regulacji zagrożenie penalizacją depozytów sektora korporacyjnego ipublicznego, może mieć nie tylko wpływ na wzrost realnych kosztów obsługi jednosteksamorządowych (wzrost opłat za obsługę, wzrost marż kredytowych, spadek oferowanegooprocentowania rachunków), ale także wysoce niekorzystny wpływ na kondycję banków, zwłaszczaspółdzielczych, które zmuszone zostaną do kosztownego pozyskiwania nadpłynności, potrzebnej imjedynie dla spełnienia formalnych warunków CRD IV, nie zaś z uwagi na rzeczywistą potrzebęzabezpieczenia płynności.

Autor jest dyrektorem ds. wsparcia, strategii i analiz w departamencie bankowości transakcyjnej BREBank. Prezentowane tezy odzwierciedlają indywidualne opinie autora.

page 6 / 6

bazylejskie regulacje zakłócą_relacje_samorządów_z_bankami_24 maja 2012_obserwator finansowy

Documents