batıni bir ekol - İsmaililik

8/8/2019 Batni Bir Ekol - smaililik

1/21

Sn. Cihangir Gener'e gnlden teekkrlerimizle,

BATIN BR EKOL: SMALLKSMAL NANLARININ TRK VE BATI

DNYASI ZERNDEK ETKLER

smaililik nedir? smaililer, kimlerdir? slamiyetin ortodoks inanrlartarafndan yzyllardr sapkn olmakla sulanan smaili mezhebi,hangi grleri savunmaktadr? Nasl ortaya km, hangi srete

gelimitir?

Haha enler olarak tantlan slamiyete ve kurulu dzene bakaldrd ne srlen smaililer hakkndaki sulamalar, hangiltlerde dorudur? smaili Fedailer rgt, gerekten eli kanlkatiller, terristler rgt mdr?

Bu almamzda, tm bu sorulara cevap arayacaz ve bunuyaparken, resmi tarih kaynaklarndan daha ok, alternatif tarihe vegizli kalmas iin aba harcanan tarihi verilere dayanacaz.

smaililik, slami muhalefet hareketi olan Ali yandalnn birtrevidir. Muhammedin lmnn akabinde, yeni dinin Batnilikyanls grubu olan Hanifler, halifelie damad Alinin seilmesiniistemi ancak Snni ounluun kabul ile, Ebubekir halifeseilmitir. Ali yandalar, mer ve Osmann halifeliini de kabuletmemi, Alinin ksa sreli ve i atmalarla geen halifelikdneminden sonra oullarnn katledilmeleri ile, slamiyet gnmzekadar sren blnme ve atmalara srklenmitir. smaililik de,Alinin katliamdan kurtulan torunu Zeynelabidinin soyundan gelenCafer Sadkn olu smailin imamln kabul eden Batnilerin rgtolmutur. smaililik ve dier Batni ekoller, Ali yandal vastasyla

Mslmanl kabul etmitir. Ancak bu ekollerin genel tutumu,Mslmanln ortodoks Snni sistemini kabul etmeyen farkl inanve ideolojilerin Mslmanlk bnyesi ierisinde, kendi inanlarnsrdrme abalarnn ifadesidir. Nitekim, smaili retisinin felsefi vergtsel boyutu, kadim Babil ekolne ve Pisagoryen retileredayal Saabi inanlarnn, Maniciliin, Neo Platonculuun,Hermetizmin, ksaca o gne kadar var olan Batni ekollerin birdevam olduunu aka gstermektedir.

slamiyetin, kendi bnyesinde var olan, Hanif dinin Batni felsefesive kimi uygulamalarnn dnda, Snni ynetimin Batni ekollerle ilkkarlamas, Msr'n Mslman glerce fethi srasnda meydanageldi. slamiyet'in Arap yarmadasndan kp tm Ortadou'ya


2/21

yaylmaya balad srada Msr'da halkn bir blm Hristiyan, birmiktar Yahudi ama byk ounluk eski ok tanrl din taraftaryd.Msrn Batni inan sisteminin merkezi olan Osiris mabedi yklmve rahiplerin byk blm Kuds'e gemilerdi. Ancak Batnidoktrin, varln kuaktan kuaa srdryordu. Doktrinin balca

kayna, skenderiye'deki Yeni Eflatuncu skenderiye Okulu idi.

Uzun zamandr gl bir devlet yapsndan uzak olan Msr,muazzam slam ordular karsnda fazlaca direnmeden teslim oldu.Onlarn, Hristiyanlar ya da Yahudiler gibi kendi inan biimlerinikoruma lksleri yoktu. nk Mslmanlarn gznde Tanr yolunadndrlmesi gereken putperest kafirlerdi...Mslman oldular.

Halife mer dneminde fethedilen Msr'da, yeni ynetimin ilk ii,daha nceki alarda olduu gibi skenderiye okulunu datmak vebu okulda asrlar boyunca toplanm olan ve hemen her fetihten

sonra yaklan muhteem skenderiye kitapln, Romallardan sonrabir kez daha yakmak oldu.Okulun yesi filozoflarn yapabilecekleritek ey vard. Mslman olmak ve retilerini slami bir ereveyeoturtmak. Bunun iin filozoflar, slamiyetin iindeki Batnimuhalefetten yararlandlar. Hilafet iddialar nedeniyle mer'inkarsnda olan, Peygamberin damad Ali'nin yann tuttular. Bufilozoflar, Ali yandalar olarak, slamiyete bambaka bir boyutgetirdiler. Alevilik-Fatmilik olarak adlandrlan bu mezhebinbnyesinde, Snnilerin nerdii slam dini anlay deiti. Yaratanatapnma olgusu yerini, Tanr- evren-insan lemesinden oluanvarlk birliine brakt. Snni ortodoks Mslmanlar bu durumuderhal sapknlk olarak nitelendirdi. Ama yapabilecekleri bir eyyoktu. Karlarndakiler, Peygamberin damadnn yandaydlar vehepsi de Mslmandlar.

Bu inan biimi, Araplarn Mslmanlatrd halklar arasnda yleyayld ki, iilik-Alevilik ad altnda, birbirine hi benzemeyenZerdti ranllar, Msr'l Fatmiler, amanist Trkler, ayn at altnatoplandlar. Hepsinin de Ali yanls grnmesine karn iiliin,Alevilikle, Batnilikle ve Drzilikle benzememesinin altnda yatangerek budur. Zerdt yanllar, kendi dinlerinin birok normunu

koruyarak ii, amanist Trkler Alevi ve Msr'llar ile, Ali'yi savunandier baz Arap kavimlerinin bugnlerdeki ardllar da, Drzi ya dadier baz Batni mezheplerin yeleri olmulardr.

slamiyeti kabul eden skenderiye okulu mensuplar, derhal Yunanlfilozoflarn ve zellikle de Pisagor ve Eflatun'un eserlerini yaymayabaladlar. Kuran'daki baz deyilerden ilham alan filozoflar,"Tanrnn sfatlarndan birisi de Alim'dir. Bu yzden Tanrya en yaknkiiler bilginlerdir" diyerek, kendilerine bir koruma kalkan kurdularve retilerini bu hviyetleri erevesinde, daha da rahat yaymafrsat buldular.


3/21

Yeni Eflatuncu filozoflarn etkileri kuaktan kuaa yaylarak srd.Filozoflar bu akma Tasavvuf, kendilerine de Suf adn verdiler.Onlarn grlerinden etkilenen birok kii ve mezhep oldu. yle ki,zaman ierisinde Snni grl mutasavvflar dahi ortaya kt. Bazkaynaklar Sufi kelimesinin, bu filozoflarn giydii kyafetten

doduunu ne srmektedir. Ancak bu, hem zamann en glbilginleri olan Batni filozoflar kk drmek, hem de Batniretiyi kmsemek iin, uydurulmutur. Sufilerin isminin, Suf adverilen giysiden geldii iddias tamamen geersizdir. Bugne kadarhangi felsefi ekol, yandalarnn giydii elbisenin adn almtr?

Aksine Sufi kelimesi, bu dnce akmnn kaynann Yunanfelsefesi olduunun, kklerinin Pisagor ve Eflatun'da bulunduunundelilidir. Yunanca'da Sofos kelimesi, Akl-Hikmet veya Bilgelikanlamna gelmektedir. Ayn kkten gelen sufi kelimesi de,skenderiye okulu yandalarnca, bu anlamlar nedeniyle seilmitir.

Bu arada, filozof ve felsefe szckleri de ayn kkten tretilmitir. Bukelimeler, Yunancada sevgi ve gzellik anlamna gelen "Pilos" ileSofosun birleiminden domutur. Dier bir deyile felsefe, akl vehikmetin nderliindeki gzellik ve sevgidir.

Ayrca Yunanistan'da, ok akll ve bilgili olduklarn gstermek iinkendilerine "Sofistler" diyen bir grubun aslnda ok tutucu ve hattabanaz kiiler olmas, bir baka kelimenin, "Sofuluun" domasnayol amtr. Sofu, hemen her dinde ar banazlara verilen adolmutur.

Sufiler, Msr'n yan sra Mezopotamya'da da son derece etkiliydiler.Basra'da ok gl bir sufi merkezi, "hvan- Sefa" olumutu. Gizlidernekler haline getirdikleri mekanlarda bir araya gelen suflerBadat'ta da ayn merkezi kurdular. Abbasiler dneminde Badat'nslam dnyasnn bakenti haline gelmesi, sufiliin de tmMslman dnyasnda yaygnlamasna neden oldu. Sufi ndegelenlerinin yesi bulunduu Karamiler mezhebi, skenderiye,Kahire, Badat, Basrann yan sra, Kuds'te, Trkistan'n birokkentinde ve Gazze Sultanlnn hemen her kesinde tekke kurdu.slamiyetin Snni taraftarlarna kar Sufiler, son derece aklc ve

gizli bir sava srdrrken, Snnilerin karsna aka kan ii'lerbir sre sonra yenilmekten kurtulamadlar. Buna karn, Emevilerinsaltanatlar srasnda uyguladklar bask ve zulm, BatniMslmanlarn ortodoks Snnilere kar nefretlerinin iten iesrmesine neden olmutu. Bu nefret, smaili ve Fatimi ayaklanmalarile doruk noktasna ulat.

Ali'nin iki olunun ve pek ok yandann Kerbela'daldrlmelerinden sonra, sa kalan tek torunu Zeynelabidin'in veonun soyundan gelenlerin, ii mezhebi inanrlarna mam olmalarnSnni yneticiler kabul ettiler. Ancak bunu, iileri kontrol altnda

tutabilmek iin yapyorlard ve mamlarn hepsi, ynetimin elindekibirer kuklayd. "smaililer", mam Cafer Sadk'n olu smail'in


4/21

imamln kabul eden Karamilere verilen ad oldu. te yandankklerini, Peygamberin ortodoks Snnilerce ldrlen kz, Ali'ninkars Fatma'ya kadar gtrmeleri nedeniyle de Msrl Aliyandalarna, "Fatmiler" ad verildi.

smaililerin hedefi, filozof Farabi'nin deyimi ile, "gerek akl devletini,kardelie ve eitlie dayanan bir cumhuriyeti kurmakt". mamsmail'in lm yl M.S. 760 olduuna gre, smaili mezhebinin de butarihlerde kurulduu sanlyor. Ancak, 7 dereceli inisiasyonadayanan smaili rgtlenmesine, smaili eyh El Cebel'i, Meymunolu Abdullah dneminde baland biliniyor.

lk smaili devleti M.S. 874'de Hamat Karmat tarafndan, rankrfezinin gneyindeki Lasha'da kuruldu. Yaklak 150 yl kadarvarln srdren bu devlet tamamyla laikti. Karmatiler ad verilenve bir meclis tarafndan ynetilen bu devletin ordular M.S. 929'da

Mekke'yi igal etti ve Kabe'deki kutsal kara ta "Haceri Esved"ialarak Lasha'ya gtrd. Bu arada mezhebin Ortadouya yaylmdier kollar da bo durmuyor, bata Badat olmak zere tm bykslam kentlerinde, gizli hvan- Sefa dernekleri halindergtleniyorlard. Karmatlar bir sre sonra Badat ve tmMezopotamyay kontrol eder hale geldiler. Badat'taki halife tamanlamyla bir kuklaya dnmt ve ipleri de Lasha'dayd. Mtezileakmnn Badat'ta ortaya k ite byle bir ortamda gerekleti.Snni slami otoritenin yokluundan faydalanan sufiler, her trl dinive siyasi fikri tartr hale geldiler. 10. yzylda, Badat hilafeti,ynetimi laikletirmek zorunda kald. Halifeler, teokratik birokayrcalklarnn yan sra, rnein Cuma namaznda adlarna hutbeokutmaktan bile vazgetiler. Namaz klma, oru, ha gibi ibadetzorunluluklar kaldrld. Bu arada, kadnlarn da erkekler ile eitolduu kabul edildi.

Karmatlar, Badat hilafetinin ricas zerine, Haceri Esved'iKabe'deki eski yerine koymay kabul ettiler. Badat'ta ynetim,"Umera" denilen, hvan- Sefa derneklerine dayanan sufilerinelindeydi. slamiyetin bakentindeki bu ortam ran'dan Trkistan'ave Endls'e kadar birok yerde yanklarn buldu.

M.S. 909'da, smaili inanl bir baka devlet, Fatimiler, Msr'dakuruldu. Karmetiler gibi Fatimiler de, smaililiin 6. derecesine sahipinisiyatik bir meclis tarafndan ynetiliyordu. Bu meclislerin banda7. dereceye sahip smaili eyhleri, devlet bakan konumunda yeralyorlard.

Fatmiler, piramitleri ve mabetleri ina eden Msrl eski sanatkarloncalarn ihya ettiler ve yeni bir rgtlenme ile bu loncalarkalkndrdlar. "zciler" anlamna gelen "Ftvve" ad altnda, gensmaili sanatkarlardan kurulu muazzam bir askeri g oluturuldu.

Dier tm Batni rgtlenmelerde olduu gibi, Ftvvede de,derecelere dayal bir sistem esast. Toplam 9 dereceden oluan


5/21

Ftvve tekilatnn ilk derecesi Nazil, ikincisi Tim Tarik, ncsMeyan Beste derecesi idi. 4. derece Nakip Vekili, 5. derece Nakip ve6. derece de Ba Nakip dereceleriydi ki, bu derece mntesiplerininen nemli grevleri askeri rgtlenmeyi dzenlemek ve her trltreni yrtmekti. 7. derece saliklerine karde anlamna gelen "Ahi"

ad verilirdi.

Trkler arasnda yaygnlaan, Ftvvenin yan kuruluu Ahilik, adnbu kaynaktan ald. Ftvve iinde Ahi'lerin grevleri eyhyardmcl mertebesindeydi. 8. derece, her biri kendi tekilatnnbanda olan eyhlerin derecesiydi. 9. derece ise, tpk smailirgtlenmesinde olduu gibi sadece bir tek kiiye, eyhlerin eyhineverilirdi. Tm Ftvve tekilatnn lideri olan ve sadece devletbakan konumundaki eyh el Cebel'e kar sorumlu olan bu kiininunvan, "eyhssyun" idi. Ftvvenin, o sralarda giderek glenenSnni inanl Seluklulara kar koyabilecek bir kuvvet olmas

amalanmt. Bu kurulu daha sonra, Selahattin Eyyubi dnemindeSnni Mslmanlarca da benimsendi ve ayn adl rgtlenmeyiSnniler de uygulad. Yine bu rgt, Ahilik adn alarak, Trklerarasnda yaygnlat.

smaililik'te de, dier Batni inan kurumlar gibi ketumiyet esast veyemin ikence altnda dahi bozulmazd. smaililik'te, mamnTanrnn yeryzndeki tezahr olduuna inanlrd. mamlk soydansoya geerdi ve mamn syledii her ey doru, yapt her harekethaklyd. Tarikatn lideri olan eyh el Cebel (Doann eyhi) mamsoyundan gelmekteydi.

smaililik inancna gre gkler ve yerler yedi kattr. Bu nedenletarikatta mkemmellie 7. ve sonuncu derece ile ulalr. Buderecenin sadece eyh el Cebel'e verilmesi, onun mkemmelliineve Tanr ile bir olduu inancna dayanmaktadr. Dier smaililer enok 6. dereceye kadar ulaabilirler. Yani, ancak mkemmellieyaklaabilirler fakat hayattayken onu elde edemezlerdi.

smaililer, Tanrnn salt k olan yce bir varlk olduuna, ondankm olan tm ruhlarn yine ona dneceine inanrlard. Onlara

gre, 6. dereceye malik olabilmi kiilerin ruhlar, lmden sonraTanrya dnme mutluluuna eriirken, daha dk derecelikardelerin ve sradan insanlarn ruhlar, gvdeden gvdeyegeerek, dnyada ac ekmeye devam ederlerdi. smaililer iin,yeryz cehennemin ta kendisiydi. Bu nedenle de, eyhlerinin emrizerine kendilerini feda etmekten ekinmezlerdi, nk, daha iyi birhayata doacaklarna ya da Tanrya ulaacaklarna inanrlard.

Hasan Sabbah dnemi ve sonrasnda, smaili fedailerin, kendilmleri pahasna Snni yneticilere kar gerekletirdiklerisuikastlarn altnda, bu dnce yatmaktadr. Daha iyi bir yaam iin

kendi cann feda etme dncesini anlamayan yneticiler, bu treylemlerin ancak bilinci yerinde olmayan dimalarn eseri


6/21

olabileceini var saymlardr. Bu nedenle de fedailerin,eylemlerinden nce Haha itikleri ve sahte bir cennet ilekandrldklar sylentileri yaylmtr.

smaili retisi, ruhun, gvdede bulunduu sre iinde

yaptklarndan sorumlu olduunu savunmaktadr. yi bir kii olarakyaanmsa, bir sonraki hayatta daha st dzey birisi olarakdnyaya gelinecek ve bylece tm aamalarn tamamlanmasmmkn olacaktr. eriatn iddia ettii gibi bir te dnya, cennetveya cehennem yoktur. Cennet de, cehennem de bu dnyadadr.Yaamn mutlu geirmi kii cennette, mutsuz kii isecehennemdedir.Ortodoks Snni ynetimin basks nedeniyle gerekinancn gizlenerek, Mslman grnme adeti, "takkiye"nin ilkuygulayclar, Snni topluluklar iinde yaayan smaililer olmutur.

smaililik, Pisagorculuun bir nevi devam gibidir. smaililer, 7

saysnn kutsallnn yan sra, birok grlerini ve bu aradabeyaz kyafetlerini, Pisagorculuun, Makedonyal Byk skender'inMezopotamya'y igal ettii srada, retisinden son dereceetkilenen Saabilikten almlardr.

smaililerin giysileri beyaz tunik zerine taklan krmz kuaktanibarettir. Bu kyafet, smaililer'den etkilenen Templier valyelerinegemi, onlarda beyaz kyafet zerine ilave edilen krmz bir haadnmtr.

smaili retisi, 7 dereceli bir tekaml zincirini iermektedir. rgteye olmak isteyen aday, bir yl boyunca incelemeye alnmakta,uygun grlmesi halinde zel bir trenle, kabul yaplmaktayd.rgte kabul edilenlere beyaz elbise giydirilir ve sonsuz itaat veketumiyet yemini ettirilirdi.

Birinci derecenin ad "Mminler" derecesiydi. Bu derecede slamiyetve Kuran retilirdi. smaililer iin, semavi bir dini tam manasylatanmayan kii, bu dinin tesindeki retileri. anlayamazd. Mminlerderecesinden ikinci dereceye en erken iki ylda geilebilirdi.

kinci derece sahiplerine "Mkellefler" ad verilirdi. Mkelleflere,slam dininin yan sra dier dinler de retilir ve tek geerli dininslamiyet olmad, aksine tm dinlerin ayn hedefe yneldiklerigsterilirdi. Mkelleflerden beklenen, d dnyada aday olabilecekkiilerle temasa gemeleri ve onlar yanlarna ekmeleriydi. Buderecede de ykselme sresi iki seneydi. Daha sonraki derecelerdemritler altnc dereceye kadar en erken, birer sene araylaykselirlerdi.

nc derece, "Dai'ler" derecesiydi. Sr saklama ve ketumiyetinretildii bu derecede, mritlere Muhammed ve ondan nceki yedi

peygamberin yaam ve grlerinin yan sra, tarikatn srlar dayava yava verilmeye balanrd. Marifet kaps denilen bu


7/21

dereceye haiz Dai'ler, tarikata girmek isteyenler hakknda aratrmayapar, haklarnda karar verirlerdi. Dai'lerin bir baka grevi de,mezhep hakknda propaganda yapmakt.

"Dai" kelimesi, Arapada "aran" anlamna gelmektedir. Dailer,

kendilerinden nceki iki dereceli mritlerden sorumluydular vearalarnda kimin ykseleceine de onlar karar verirlerdi. Dailer tambir gizlilik iinde alrlar, Mecalis el Hikme ad verilen toplantlarda,tarikatla ilgili kararlar alnrd. Mezhebe yeni giren mritler, ballkyemini ettikten sonra, smaili kyafetini kuanrlard. Hiyerarikrgtlenmede sr saklamak esast. smaili retisi kitleleri deil, tektek bireyleri hedef alrd. Bu nedenle adaylar, Dailer tarafndanzenle seilirdi. Ancak gerekli eitime sahip, ahlak dzeyi yksekbireyler mezhebe kabul edilirdi.

Bir Dainin, entelektel dzeyi yeterli, dinler ve mezhepler

konusundaki bilgileri tam olmalyd. Grevlendirildii blgedekidillere hakim olmal, gelenekleri bilmeliydi ki, smaililii yeterincetemsil edebilsin. Bu nedenle Dailerin tamam, dnemin stnnitelikli filozoflar olmular ve nemli felsefi eserler yaratmlardr.smaililikte aamal bir eitim sistemi uygulanm ve zahiribilimlerden Batni bilimlere dereceli bir silsile izlenmitir. Batnibilimlerin retildii dnemin en nemli eitim messesesi,Kahiredeki El Ehzer niversitesi olmutur.

Drdnc derece "Dai-yi Ekber" yani, Byk Dai derecesiydi. Dai-yiEkber derecesini alan mritlere "Baba" da denirdi. Onlar gerekkapsndan Tarikate girmeye hak kazanmlard. Daha sonrakiyzyllarda Yesevilik'te ve Bektailik'te, en st mertebeye ulaanlaraverilen "Baba" lakab, smaililerin bu geleneine dayanmaktadr.Dai-yi Ekber'ler tm Dai'lerin ba durumundaydlar. Onlar, Mecalisel Hikmelere de bakanlk ederlerdi.

Tarikatn gerek srlarnn verilmeye baland derece, "Tarikatkaps" ad verilen beinci dereceydi. Bu derecede tm dinlerinsadece, geree ulamak iin yetersiz kalan birer yntem olduuanlatlr ve saliklerine, "bir yudum emenler" anlamna gelen "Zu

Massa" denilirdi.

Hccet ad verilen ve "Hakikat Kaps" denilen altnc derece, birsmaili'nin ulaabilecei son dereceydi. Bu derecede evrendevarolan ikilik, Tanrnn l vasf ve kainat meydana getiren drtbyk g gibi Batni doktrinin en nemli srlar verilir, tmPeygamberlerin, dier btn din kurucular gibi sadece birer Kamilnsan olduklar retilirdi. Tanrsal nurun "Ik" olduunun belirtildiibu derecede ona ulamak iin derece salikleri ruhlarn arndrmakve Kamil nsan konumuna ykselmekle mkelleftiler. smaililer,Tanrya ancak altnc derece sahiplerinin mkemmel bir yaam

srdkten sonra, ldkleri zaman ulaabileceklerine inanrlard.Yedinci derece en mkemmel dereceydi ve Tanrsal bir nitelii vard.


8/21

Bu dereceye sadece, Tanrnn yeryzndeki tezahr olduunainanlan, eyh el Cebel (Doann eyhi) sahipti. Tm smaililerinlideri olan eyhin dier unvanlar da, "Belag- Azam (Kutsal Kelamstad)" ve "Namus-I Ekber (Byk Sr stad)" idi.

smaililikte dinler daima ikinci planda kalm, Batni reti stntutulmutur. retiyi o gnn bilinen dnyasna yaymak iin dnya,12 blgeye ayrlmtr. Cezire (ada) ad verilen bu blgeler; El Arab(Arabistan), El Berber (Berberiler), El Rum (Bizans), El Turk(Trkistan), El Deylem (ran), El Hazar (Hazarlar), El Hind(Hindistan), El Sind (Pakistan), El Zenc (Afrika), El Habe(Habeistan), El Sind (in) ve El Sekalibe (Hristiyan Avrupa)dr.Her blge, bir Blge Ba Daisi olan ve dorudan Dai El Duata karsorumlu olan Hccelerin ynetimine braklmtr. smaililerin,Tamplier Byk stadn, El Sekalibenin Hccesi olarak kabul etmiolmalar kuvvetle muhtemeldir.

smaililer, Mslman dnyas zerindeki etkilerini uzunca sredevam ettirdilerse de, Seluklularn kontrol ele geirmelerikarsnda giderek gerilediler. Karmeti devletinin yklmasndansonra Fatmiler de, nce Hallarn saldrlar, sonra i isyanlar ilesarsldlar ve nihayet, Selahattin Eyyubi komutasndaki kuvvetlercetamamen yok edildiler.

Bu gelimeler karsnda, smaililer kk kalelere snmakzorunda kaldlar. Bu kalelerin en nls, Hasan Sabbah'nkomutasndaki Alamut Kalesiydi. Sabbah ve emrindeki fedaileri,Seluklu ynetimine kar srekli mcadele ettiler ve hem Arap, hemde Trk Snni ileri gelenlerinin korkulu ryas haline geldiler.

M.S. 874'den, 1256'ya kadar Ortadouda smaililer son derece etkinoldular. Gleri o denli artmt ki, 1164 ylnda, smaili mam 2.Hasan, Ramazan aynn ortasnda eriat kaldrdn aklamt.Oru tutmann yan sra, namaz klma ve dier ibadetzorunluluklarnn da kalktn duyurmutu. Olu, mam 2.Muhammed de onun sistemini devam ettirdi.

Seluklu igalinden sonra smailliin ran'da nemli bir g olarakvarln srdrmesini mmkn klan kii Hasan Sabbah oldu. Aslenran'l olan Sabbah, Fatmi devletinin himayesindeki Kahiredeki ElEhzer niversitesinde eitim grd. 1090 ylnda Msr'dan ran'adnd ve evresine toplad smaili mritlerinin yardm ile,Teberistan'da bulunan Alamut kalesini ele geirdi.

Alamut'u alan ve smaili mritlerini birer fedaiye dntren yeni birsistem uygulayan Sabbah, Abbasi hilafeti ile Seluklu ynetiminidevirmek iin giriimlerine balad. Sabbah, rgt yelerine"Assasins" adn verdi.Bu kelime Arapa'da "Bekiler" ya da, "Sr

Bekileri" anlamna gelir.


9/21

Sabbah'n sr bekileri, yeniden dou inanc ile, snrsz itaatkouluyla yetitirilmi birer fedai idiler. Bu nedenle rgtn bir dierad da, "Fedayiin" oldu. Dnemin Seluklu Sultan Melikah'nelisinin gzn korkutmak iin seilmi birka fedainin, kendilerinikale burlarndan aa atmalar, ayrca fedailerin yneticilere kar

hayatlar pahasna giritikleri suikast eylemleri, o gnn dnyasndabyk yanklar uyandrd. Seluklu ynetimi, Hasan Sabbah' vergtn yasad ilan etti ve Sabbah'n ehirlerdeki binlerceyandan temizledi. Sabbah'n en nde gelen dman VezirNizamlmlk komutasnda bir Seluklu ordusu Alamut kalesinikuattysa da, Nizamlmlk'n bir fedai tarafndan ldrlmesi, buarada da Sultan Melikah'n lmesi nedeniyle, kuatma kaldrld.

Bu karkl iyi deerlendiren Sabbah, smaililii tm ran'da,Suriye'de ve bata Horasan olmak zere tm Trk illerinde yayd.smaililik, 1124'de Hasan Sabbah lene kadar gcnn doruklarnda

varln srdrd. Sabbah'n lmn frsat bilen vezir Kaani,nerede grlrse grlsn tm Batni inanllarn ldrlmeleriniemretti. Binlerce smaili kltan geirildi. Ama, sapkn kabul edilenbu inanc, yeryznden silmekti. Ancak smaillilerin intikam dabyk oldu ve bata Vezir Kaani olmak zere yzlerce Snni lider,fedailer tarafndan ldrld. smaililer iin sorun, varln srdrmeya da yok olma sorunuydu. Fedailerin, tam yok olduklar zannedildiisrada gerekletirdikleri bu eylemler yznden Seluklu sultanSancar, smaililer ile bar istemek zorunda kald. Bylece smaililikbir mezhep olarak resmen tannd ve Moollarn Alamut'u almalarnakadar da, etkin bir g olarak varln srdrd.

HALI SEFERLER;SMALLN BATI DNYASI ZERNDE ETKLER

slam dnyasnda bu i sava srerken, batda bambaka birgiriim, meyvelerini veriyordu. Hristiyan dnyasnn ruhani ve siyasiliderleri Papalar, kutsal topraklarn kafirlerin elinden kurtarlmasiin bayrak amlard. Papalar, uzunca sredir douya seferdzenlenmesini zaruri gryorlard. Bu seferler, ekonomik hayatncanlanmasn salayacak, dounun zenginlikleri batya tanacak ve

en nemlisi de Avrupa'daki Hristiyan atmalar farkl bir yne,kutsal topraklarn kurtarlmas amacna kanalize edilecekti.

Bu yndeki ilk giriim, Papa II Urbanus'tan geldi. Papa, hedefinKuds' Mslmanlarn elinden kurtarmak olduunu ilan etmiti.Papa tarafndan birletirilerek yemin eden ve geri dnene kadarmallarn ve akrabalarn Papaln himayesi altna sokanHristiyanlar, yeminlerinin nianesi olarak, giysilerine ha diktirdiler.Bylece, bu kuvvetlere "Hallar" denildi.

Mslman dnyasnda Snni-smaili ekimesinin devam etmesi,

Fatmilerin tehlikeli bir dman olarak tanmlanmamalar ve BykSeluklu mparatorluunun dalm olmasndan cesaret bulan


10/21

hallar, ilk seferlerine 1095 ylnda baladlar. 1099'da Halkuvvetleri Kuds nne geldiler. O sralar Kuds, Fatmiler'inynetimi altnda bulunuyordu. Ksa sren bir kuatmadan sonrakenti ele geiren Hristiyanlar, Kuds'te Latin Krall kurulduunuilan ettiler.

Hal seferleri aralklarla 1270'li yllara kadar srd. Ancak 1187'deSelahattin Eyyubi'nin Kuds' geri almasndan ve Latin Krallnason vermesinden sonra, Hallarn Ortadouda ancak ksmibaarlar salayabildikleri grld.

Hal ordular beraberlerinde, yollarda eitli tahkimlerigerekletirmek ve nehirler zerinde kpr ina etmek zere,manastr dernekleri "Gilde" yelerini gtryorlard. Roma lejyonlarda, Gildeler'in ana kayna olan Collegia inaat loncalar yelerini,ayn amala birlikte sefere gtrrlerdi. Ordunun hareket kabiliyetini

ok artran bu sistem sayesinde, Gilde mensuplar rahipler, zorluyolculuklar srasnda, Bizans'ta Ortodoks Collegialar mensuplar ile,Trkler arasnda gl olan Ahilerle ve son olarak da smailikuruluu Ftvve mensuplaryla karlatlar.

Bu karlamalar Gilde'lerin, doudaki Batni meslek loncalar ilegiderek benzemelerini salad. Bu benzemede Gildelere en byketkiyi, smaililer ile son derece iyi ilikiler iinde bulunan Templiervalyeleri yapt. Templierler, emirleri altndaki Gilde mensuplarnnbnyelerindeki Batni retiyi daha da gelitirmelerini saladlar.Avrupa'ya dnen Gilde mensuplar da, benzeri gelimelerin kendilkelerinde olumasna neden oldular.

Templier valyeleri 1118 ylnda "sa'nn Fakir Askerleri" adaltnda, San Bernardo Di Chiaravalle adl bir piskopos ve onunyeeni valye Hugs De Payens tarafndan kuruldu. De Payens vefarkl lkelerden seilen sekiz valye, Kutsal Topraklar kafirlerdenkorumak amacyla, 1119 ylnda Kuds'e gittiler.

Kuds Hristiyanlar tarafndan, Fatmilerin elinden alnmt. AncakFatmiler bunu byk bir kayp olarak grmediler. Aksine,

Mslmanln, en az Katoliklik kadar tutucu kesimi olan ortodoksSnnilerle savatklar iin, Hristiyanlarla ittifaka girdiler. Kuds'geri alabilmek iin Hallarla savaanlar Snnilerdi, nk Kudsonlar iin de kutsal bir ehirdi. Fatmi smaililerin bugnk devamniteliinde olan Drziler'in tarihi de, onlarn Hristiyanlar ileittifakndan ve zellikle Templier valyeleri ile iyi ilikilerindenbahsetmektedir. Drzilere ait ritellerde, Hallarla BatniMslmanlar arasndaki dayanmann rnekleri grlmektedir.Drzilerin "Darasin" denilen ritellerinde, gerek kimliklerini zelliklesakladklar ve Mslman olarak grndkleri aka belirtilmektedir.

Bu mezhebin bnyesindeki Hristiyan kkenli baz inanlarn altndada, sz konusu ibirlii yatmaktadr. Batni doktrinden, kurucular


11/21

E1 Hakim'in Tanr olduu dogmasna saplanarak uzaklaanDrziler, nclleri smaililer gibi beyaz giyinirler. nsanlar, aklllar vecahiller olarak ikiye ayran Drzilere gre aklllar kendileri, cahillerde dier insanlardr. Mezhebe kabul edilenlere "Akel" ad verilir.

Selahattin Eyyubi'nin 1171 ylnda Fatmi devletine son vermesi,Snni iktidarla srekli mcadele iinde bulan smaililer ile, Hallarndayanmasn daha da artrd. smaililer'in en radikal kolu olanHasan Sabbah fedaileri ile, Hallarn nde gelenleri valyelerarasnda zaman iinde zel bir ba olutu. Sabbahn fedailerinin,yaamlar pahasna Snni liderlerine suikastlar dzenlemeleri,smaililer ile ittifak halinde olan Hal valyelerinin ve zellikle deTemplier'lerin, onlardan byk lde etkilenmelerine neden oldu.

Kuds'e gelmelerinden sonra, Kral Baudouin II tarafndan,Sleyman Mabedini korumakla grevlendirilen ve mabedin yerinde

M.S. 540'da ina edilmi bulunan kilisede kendilerine yer verilen"sa'nn Fakir Askerleri", yeni grevleri nedeniyle isimlerinideitirdiler ve "Knights Templar" (Mabet valyeleri) adn aldlar.Bir sre sonra bu valyelere ve rgtlerine ksaca "Templierler"denilmeye baland.

valye De Payens ve beraberindekiler, Kuds'e geldikten ksa birsre sonra smaililer ile karlatlar. Gilde mensubu rahiplerdenvalyeler hakknda bilgi alan ve onlarn Hristiyan camias iindekien etkili ve bilgili kiiler olduunu renen Hasan Sabbah, Mabetvalyeleri ile grmeyi zellikle istedi. Bu istein altnda,Templierler'in eski bir Batni ekoln mabedini koruma grevinistlenmeleri ve mabet iinde baz kaybolmu srlar aa karmakiin yaptklar aratrmalarn da etkisi vard. Baz aratrmaclar, DePayens'in amcas olan piskopos Chiaravalle'nin, Avrupa'da yaayanKabbalaclardan, mabedin temellerinde gml olan baz Batnisrlarn yerlerini rendiini, tarikat da srf bu srlarn bulunmas iinkurduunu ve Kuds'e gnderdiini ne srmektedirler. Kimiiddialara gre, aralarnda kaybolan bir kutsal kelimenin yazl olduuta levha da dahil olmak zere, srlarn byk blm, valyelertarafndan mabedin temelleri arasnda ortaya karlmtr.

Tamplierlerin Mabette arama yapma zel grevi ile Ortadouyaulamalarndan ksa bir sre sonra, valyeler ile smaililer arasndailk temas kuruldu. Dnemin smaili lideri Hasan Sabbah, valyeHugs De Payens ve dier valyeleri Alamut Kalesine davet etti.Hugs De Payens ve dier valyeler, bu davet zerine, HasanSabbah', Alamut kalesinde ziyaret ettiler. Burada Sabbah'nkurduu sistemi gzleriyle gren valyeler, rgt ve Batni doktrinhakknda da ilk azdan bilgiler aldlar. Kuds'e geldikleri sradaKatolik inancn savunucular arasnda yer alan Templierler, HasanSabbah ve Dailerini tandktan, smaili retisini derinlemesine

inceledikten sonra, ortodoks Katolik inan tarzndan giderek


12/21

uzaklatlar ve aklcl n plana karan Batni doktrinebalandlar.

Templier'lerdeki bu inan deiiklii, kurduklar gl rgtsayesinde tm Avrupa'ya yaylrken, Katolik kilisesinin de giderek

zayflamasna yol at. smaililerle ilikileri, Templierler'in tmfelsefesini deitirmiti ancak bu iliki, rgtn sonunu getirensulamay da bnyesinde barndrd. Templierleri yok etmek iinbahane ararken Papalk, tarikat, "Mslmanlarla iliki kurmak vehatta Mslmanlamakla" sulad.

rgtlenmelerini smaili tekilat yapsn rnek alarak gerekletirenTemplierler, disiplin, hiyerari, tarikatn bakan olan Byk stadamutlak ballk ve itaat gibi, smaili uygulamalarn srdrdler. dereceli bir inisiasyon sistemi kurdular. "Mass" ad verilen ayinlerde,Kutsal Ruh'un sembol olarak kabul ettikleri ekmee, kirli olabilecek

elleriyle dememek iin eldiven giyen Templierlerin nlkleri dekoyun postundan yaplmt ve beyazd. Templier'lerin yalnzcanlkleri ve eldivenleri deil, tm giysileri beyazd. Bu gelenei desmaililer'den alan Templierler, tek fark olarak, gslerinin zerine,Hallarn sembol olan krmz bir Ha diktirdiler.

Tarikata yeler, ketumiyet yemini ederek alnrlard ve yemininibozanlar bunu hayatlaryla derdi. valyeler birbirlerine "Karde"diye hitap ederlerdi. dereceli rgtlenme yaplarnda ilk derecesahiplerine, daha yukar dereceli yelere hizmet etme zorunluluunedeniyle "Serving Brothers" denilirdi. kinci derecede birer"Chaplaini" olan tarikat yeleri, valye (Knight) unvann ancak enst derecede elde edebilirdi. Templierler de, reticileri smaililergibi, yce bir varla ve insann o varln bir paras olduunainanyorlard. valyelerin en nemli prensibi, herkesi inanlarndazgr brakmak, kendi inanlarn kimseye zorla kabule almamakolmutur. Bu durum, tarikat ile Katolik kilisesi arasndaki en nemliayrlklardan birisi haline geldi.

Templierler, tpk smaililer gibi birbirlerini tanyabilmek iin gizliiaret, parola ve semboller kullandlar. Bu gizlilik daha sonraki

yllarda Papaln basklarndan kurtulmak iin de ie yarad.Templierler ayrca sa'nn armha gerildikten sonra ldn, yanionun bir fani olduunu savunuyorlard. Onlara gre ge ykseleney, sa'nn tekaml etmi ruhuydu. Yani Tanr ile birleen lahiKelamd.

Templierler, 1312 ylnda Papalk tarafndan lav edilmesine karn,rgtlenme yaplar ve felsefeleri Avrupa'da eitli kurum vekurulularda yaamlarn srdrd ve Katolik hegemonyasnn yokolmasna yol aan, Rnesans ve Reform gibi akmlarn gelimesinisalad. Bu akmlarla glenen, Batni doktrinin en nemli dayana

olan nsan Sevgisi, Hmanizm giderek glendi ve gnmzde tmdnyaya egemen olmaya balad.


13/21

SAABLK

slamiyetin yaylma yllarnda Anadolu'da ve Mezopotamya'da,Hristiyanln yan sra, Batni doktrinden kaynaklanan Saabilikinanc hkm srmekteydi. Anadolunun Bizans ynetimindeki

topraklarnda Hristiyanlk n plandaysa da, zellikle DouAnadolu'da, Frat evresinde Saabiler ounluktayd. Saabilik okeskilere, Smerlere kadar dayanan Babil okulu retisinin halka malolmu ekliydi. Tm tek Tanrl dinlere u ya da bu ekilde kaynaklketmi olan Saabilik, Byk skender'in bu topraklar fethi srasndaPisagorculukla tanm ve Saabi retisi yeni bir ivme kazanmt.Pisagoryen reti, Saabiler arasnda zaten var olan Batni inanlarnyenilenmesinde ve her iki akmn birleerek, smaililik denilenmessesenin olumasnda rol oynamtr.

Saabilik, ilerde inceleyeceimiz amanizm gibi, ilk Tek Tanrl din

olan Gne Klt dininin, yce Tanrnn Sembol olarak kabul ettiiGnei, Tanrnn kendisi yerine koymu bir inan biimidir.Saabiler, bata Gne olmak zere, yedi yldza tapnrlard. Bunlar,en yce tanr olan Gne tanrs "ama", onun diil yn olarakkabul edilen Ay tanras "Sin", ve dier vasflarnn temsilcileri olanMerkr tanrs "Nabu", Vens tanrs "tar", Mars tanrs "Nergal",Jpiter tanrs "Marduk" ve Satrn tanras "Ninutra" idi. Saabiler,bu tanr ve tanralarn yan sra, Hermes'i, Pisagor'u, Orfe'yi debirer yar tanr olarak gryorlard.

Kuran'da Tek Tanrl dinler arasnda, Saabilik de saylmaktadr.Bunun nedeni, slamiyet'in birok syleminin ve tapnm tarznnSaabilikten geliyor olmasdr. Namaz klma, oru tutma, kurbankesme ve kutsal yerleri ziyaret etme, yani hac gibi ibadet tarzlarnnyan sra, her namaz ncesi abdest alma gibi adetler, hep Saabikkenlidir. Saabilikte, yedi gezegenin her biri iin, gnde yedi keznamaz klnrken, bu say slamiyette bee indirilmitir. Aygrnnce oruca balanmas ve izleyen ayn banda bitmesigelenei, slamiyetten nce Saabiler arasnda grlmektedir. HalifeMemun dneminde Mslman ordular, Harran'da Saabilerlekarlamlar ancak, dier gne klt inanrlarnn hepsi putperest

diye nitelendirilerek, slamiyeti kabule zorlamlarken, Saabilere,Hristiyan ve Yahudilere tannd gibi, belli bir miktar para vermelerikarlnda kendi inan sistemleri iinde kalmalar hakk verilmitir.

Saabilik'te, her gezegen iin her gn namaz klnmasnn yan sra,haftann gnlerinin her biri, bir gezegene zel ayinler dzenlenmesiiin ayrlmtr. Pazar gnleri Gne ayinlerine, Pazartesi Ayayinlerine, Sal Mars, aramba Merkr, Perembe Jpiter, CumaVens ve Cumartesileri de Satrn ayinlerine ayrlmtr. Latincekaynakl bat dillerinde gnlerin isimleri, bu gne kltnngnmze yansmasndan baka bir ey deildir. rnein Pazar

"Sunday" Gne gn, Pazartesi "Monday" Ay gn ve Cumartesi"Saturday" de Satrn gndr.


14/21

Bu tapnm ekli, skender igali dneminde Pisagoryen reti ilekarlalnca bir nebze deimi ve Saabilik, bir Yce Varlk veonun ynetimi altndaki alt yardmcsna inanmak eklinednmtr. Ayn dnemde hava, su, toprak, ate gibi drt temelelemana, cansz varlklarn, bitkilerin ve hayvanlarn da ruhlar

bulunduuna, Yce Varla yalnz sevgi ile ulalabileceineinanmak gibi Batni inan biimleri de Saabilie yerlemitir.Saabiler iin artk, Hermes, Orfe ve Pisagor ulu Tanr ile bir olmaybaarm yce ruhlar, yar tanrlardr.

Saabilik'te de, dier Batni ekollerde olduu gibi sr saklamakesastr. Saabiler, kendilerinden olmayanlara srlarn kesinliklevermezler. Saabiliin yozlam bir devam niteliinde olan gnmzYezidiliinde, ayn sr saklama prensibi olduu gibi korunmakta veyabanclar, topluluk iine kesinlikle alnmamaktadr.

Saabilerin sr ayinleri, gezegenlere ithaf edilmi mabetlerin altndakisalonlarda yaplrd. Bu salonlar, nce aslna tapnlan, Pisagoryenetkileimden sonra birer sembol haline dnm olan gezegenlerinheykelleri ile doluydu. Saabiliin bir kolu da Arap Yarmadasndayd.brahim ile birlikte Msr'a g eden Saabilerin bir kolu da, Yemen'egitmiti. Kuran'da, bu Yemen inanna deinilmekte ve onlardan tekTanrl "Hanif Din" inanrlar olarak bahsedilmektedir. slamiyetzerinde, retileriyle etkili olan da, Saabiliin bu koludur.

Baz aratrmaclara gre, brahim ve oullar tarafndan Hicazdaina edilen Kabe, bir gne tapnm merkezidir. Kureyliler,kendilerinin smail neslinden olduklarn sylerler. smail, Hicazayerletikten sonra Crhum kabilesinden bir Sami kadnla evlenmive babas brahim ile birlikte Kabeyi ina etmitir. brahim ve smailMekkede, Kabe Tarikat ad altnda, mabedi korumakla grevliBatni bir rgt kurmutur.

Yemen Sabalar ve Muhammedin atalarnn kkleri, bu rgtedayanmaktadr. Nitekim, yzyllarca ailesi Kabeyi koruyanMuhammedin de, Kabe ve civarn emniyet altna almakla grevli birtarikatn yesi olduu yolunda bilgiler, gnmze kadar ulamtr.

Hlfl Fdul adyla, brahim tarafndan kurulan Kabe Tarikatnnamac, mabedin dmanlardan korunmasnn yan sra, Tek Tanrldin inancnn da yaamasnn salanmasdr. Bu dinin inanrlarnaHicazda, Hanif Din inanrlar denilmitir. Tarikat, zamanlazayflamsa da, Muhammedin amcalarndan Ez Zbeyr, Hanif dininbir gerei olan Hac ibadeti dneminde kabileler arasnda kabilecekatmalar engellemek ve ticareti gelitirebilmek amacyla AllahnSulhu Aylar messesini kurmu, sulhu korumak iin de, eski HlflFdul tekilatn canlandrmtr. slamiyetin ilanndan ncekurulmu olan Allahn Sulhu Aylar messesinin adndan dagrlecei zere, Allah, Hanif dinin tek Tanrsnn addr ve

slamiyete, bu dinden gemitir.


15/21

Yeniden canlandrlan Hlfl Fdul, zalimlere kar mazlumlarnhakkn savunmak iin yemin edenlerden olumutur. yelerinintamam, Hanif din inanrdr. yelere, sava sanatnn yan sra,Hanif dinin retileri de verilmitir. Muhammedin ailesi Beni Haim,Muhammedin annesinin ailesi Beni Zhre, Ebu Bekirin ailesi Beni

Teym ile, Beni Muttalip, bu tekilatn bel kemiini oluturmulardr.Mekke halk arasnda lakab El Emin olan Muhammedin, butekilata ye olmaktan gurur duyduunu sk sk ifade ettiibelirtilmektedir. slamiyetin, zor ilk yllarnda da Muhammede, buhatr saylr bir kuvvet olan tekilatn, byk yardmlar olmutur.Muhammed ve slamiyet kartlarnn, onu ldrme giriimleri, butekilatn yelerinin yardm ile, atl kalmtr. Bu bilgilerden,Muhammedin amca olu Alinin de, ayn tekilatn yesi olduusonucu karlabilir. Ali ile kartlar arasndaki hilafet ekimesininde, slamiyetin Hanif din yanllar ile, ortodoks Snniler arasndakibir ekime olduu dnlebilir. slamiyeti sonradan kabul etmi

tm Batni ekol yanllarnn Ali yanda olmalarnn altnda da,benzer idealleri paylama olgusunun yatmas kuvvetle muhtemeldir.

SMAL TRKLER VE ALEVLK

Bir yandan Msr skenderiye okulu kkenli, Ali yanda sufileringrlerine, dier yandan da Saabilie dayanan smaililik, Batniinancn tm slam dnyasna yaylmasnda etken olmutur.smaililik, amanist Trkler arasnda ok daha abuk yaylmtrnk, amanizm'de Batni bir yn zaten vardr.

M.S.700'lerde in, Bat Trkistan'n nemlice bir blmn elegeirmiti. Aradan 50 yl kadar getikten sonra inlilerin yeni birsaldr balatmalar zerine Trkler, Abbasi'lerden yardm istediler.Araplarn blgedeki ordusunun yardm ile Trk kuvvetleri, Talasmeydan savanda inlileri yendi ve Bat Trkistan, in'in elindenkurtarld. Bu ibirlii sonucu, baz Trk subaylar ve askerleri,Abbasi hilafetini dmanlarndan, bu arada da zellikle smailibasksndan kurtarmak zere, Halifeler tarafndan para karlhizmete alndlar.

Abbasi Halifelerinin paral Trk askerlerinden meydana getirdiiordunun baars, Trklere olan talebi artrd ve bu talepnlenemeyen muazzam bir gn balangc oldu. 9. yzyldaTrkler, Horasan ve civarnda ounlua ulamlard bile. AncakHorasan'da hakimiyet kurabilmek iin blgeye yerleen amanistinanl Trkler, Mslmanla gemek durumunda kaldlar. nk,Mslmanl daha nce kabul etmi blge sakinleri, baka birdinden olanlar aralarna kabul etmiyorlard. Trkler, kitleler halindeMslmanla geiyorlard. Ancak, ehirlere yerleenler Snnimezhebini tercih ederken, Trklerin gebe ounluu,Mslmanln aman dinine ok daha yakn olan smaili mezhebini

seiyorlard. smaililer de blgede son derece rgtlydler vebyk bir g halindeydiler.


16/21

Ahmet Yesevi, 12. yzylda byle bir dnemde dnyaya geldi.Horasan ve civarnda smaili Dai'lerinin yan sra, yine ayn mezhebebal Ftvve rgt de son derece yaygnd. Kendisi de, bir smailiDai'si olan Yesevi, Horasan smaili tekkesinin eyhi konumunaykseldi. Yesevi mritleri halk arasnda Horasan erenleri ya da

"Baba Erenler" olarak tanndlar. Dier smaili dergahlarnda olduugibi Horasan tekkesinde de mritlerin, eyhin emirlerine kesinlikleuymalar, sembolleri ve srlar anlayabilecek olgunlua gelmek iinreticilerini sabrla dinlemeleri, szlerinde ve eylemlerindekesinlikle doru olmalar ve ser verip sr vermemeleri beklenirdi.

Ahmet Yesevi, her ne kadar bir smaili Dai'si idiyse de, kenditekkesinde amanist Trk inanlar dorultusunda baz deiiklikleryapt. Mesela, yedi aamal olan smaili retisini, Ftvvetekilatlarn da rnek alarak, dokuz aamaya kard. Bir Yesevimridinin, eyh unvan alabilmesi iin, bu dokuz aamay gemesi

ve kurtulua ulamas artt. Her biri birer derece niteliinde olan buaamalarn maliklerine verilen adlar, Yesevi'nin bir smaili olduunungstergesidir. Bu dokuz aama yle sralanyordu:

1. Tvbe edenler,2. Bilginler,3. Zahidler,4. Sabirler (Sabredenler),5. Salihler (Kurtulanlar),6. Raziler,7. akirdler (renciler),8. Muhibler (stekliler),9. Arifler (Gnl Erenleri).

Yeseviliin son basama olan Ariflerin hedefi, Tanrsal gereeulamak, ruhun tekamln salayarak Tanr ile bir olmaktr.Yesevi'ye gre bunun yegane yntemi ie kapanmaktr. YceTanry, us ile anlamann imkan yoktur. Bunun iin Arif kii iinednmeli ve sezgi gcyle, kendinde var olan Tanry iindearamaldr. e kapan, kendi benliini bir yana atmay, Tanrdanbaka bir varlk dnmemeyi ve bu dnce aknn mmkn

olduunca kesilmemesi iin elden geldiince azla yetinmeyigerektirir. e kapanla salanan derin sezgi, ruhu Tanryaulatran, sevginin uyanmasna olanak salar. e kapanan Arif(Kamil) kii, aamadan geer: Kendini bilme; Gerei kavrama;Tanrya ulama. te bu noktada Kamil nsan, artk Tanryla birolmutur.

Yesevilik, ie kapanma yntemini, amanist uygulamalarndan aldve bunu Batnilie uyarlad. Bu ve benzeri nedenlerle tarikat,amanizme bal geni kitlelere hi de yabanc gelmedi ve ortodoksSnni slamn kat kurallarndan kamak iin are arayan Trkler,

kurtuluu Yesevilik'te buldular. Ancak gebe halk, smaillik,Yesevilik ve Ftvve araclyla Alevilii seerken, kentlerde


17/21

bulunan yerleik Trkler ve onlarn yneticileri Sunni gr tercihettiler. Trk yneticilerin Snnilii semelerindeki balca etken, bumezhebin yntemlerinin kitleleri ynlendirme asndan ok dahabyk imkanlar saladn grmeleriydi. Bu yneticilerden,Snniliin kentli Trkler arasnda tutulmasn ve kurumsallamasn

salayanlarn banda, Seluklular gelmektedir.

Daha nce de grld gibi, Badat Hilafeti Mutezile ve smailihareketlerinin basks altndayd. Seluklular glenip, Gazzelileri veBizans kuvvetlerini yenince, Abbasi halifesi Kaim, smailibasksndan kurtulmak iin Seluklu Sultan Turul'a bir argnderdi. Turul kumandasndaki Seluklu kuvvetleri M.S. 1055'deBadat'a girdi. Ebu Hamid El Gazali gibi nl suflerin de aralarndabulunduu Badat kardelii hvan- Sefa'ya ve Mtezile'ye bykbir darbe indirildi. smaili Daileri ve Sufler kenti terk etmeyezorland.

Bu arada, Trk illerinde balayan Mool aknlar, Trklerin bykdalgalar halinde batya g etmelerine neden oldu. Trkmenlerlebirlikte, Trk illerinde yaygn olan smaili Daileri de, batya gettiler. Alevi Trkmenlerin byk ounluu, Seluklu yneticilertarafndan, Bizans ordularnn yenilmesinden sonra, iki lkearasnda tampon oluturmalar iin Anadolu topraklarnayerletirildiler. Ancak, Snni inanl Seluklu yneticileri iin kukuuyandran, yer yer korkulan topluluklar oldular. Alevilerin doalmttefiki smaililer ise, Seluklu devletini ykabilmek iin ellerindengeleni yapyorlard. smaililiin son kalesi olan Alamut'tan fedailer,Seluklu yneticilerine ve dnemin dier nde gelen Snniliderlerine kar suikastlarn srdryorlard. Alamut kalesi, 1256ylna kadar Snnilerin korkulu ryas olmaya devam etti. Bu tarihte,Hlag Han komutasndaki Mool ordular kaleyi zaptetti vefedailerin byk blmn kltan geirdi. Bu katliamdan kaabilensmailliler, Anadolu'daki yandalarnn yanna sndlar ve smailliliknemli bir g olmaktan kt.

Trklerin Anadolu topraklarna youn biimde ayak basmalarndansadece 45 yl sonra, tm lke neredeyse tamamen Trk kontrol

altna geti. Anadolunun dousundan batsna bu Trk istilassrasnda, eski Anadolu halklarndan en kk bir tepki dahidomad. Aksine eskiler, yeni gelenlere adeta yer gsterdi. Bu naslmmkn oldu?

Eskiler, Anadolu ok tanrcl ve Apollon dini, Pisagor ve Saabilikretileriyle yorulmutu. En byk endieleri Ortodoks SnniMslman ynetimin uygulamalaryd. Yeni gelenler de, her nekadar Mslmanz diyorlardysa da, yntemlerinin Snni slamanlayyla pek alakas yoktu. Eski ve yeniler inan bakmndanbirbirlerine olduka yakndlar. Yerli halklar, Trkmenler ile

uyuabileceklerini grdler. Ayrca baz tarihiler, Anadolu'dayaamakta olanlarn arasnda, ok nceleri bu topraklara gelmi


18/21

Trklerin de bulunduunu belirtmektedirler. Trklerin bir kolu olanskitlerin, M.. 4 binlerde Anadolu topraklarna yerletikleri, ayrcabu topraklar zerinde ilk uygarl kuran Smerler'in de, aslen Trkolduklar sanlmaktadr. Bu eski Trk boylarnn varlnn, yeniTrklerin kolayca kabulnde bir etken olduu ne srlmektedir.

Nitekim, aradan 100 yl dahi gemeden Moollar da, glordularnn ardndan Anadolu'ya girmelerine karn, Anadoludayaayanlar tarafndan kesinlikle kabul grmemiler ve byk birksm geri dnmek zorunda kalrken, ok az Trkmenler arasndaasimile olarak bu topraklara yerleebilmilerdir. Bu gelimelerinsonucunda, Hal seferleri ile birlikte Anadolunun ad "Turchia"(Trk eli) olarak telaffuz edilmeye baland.

Trkmen gerler zgrlklerine son derece dkndler.Aralarnda ayrlk yoktu. Kabile reisi ile basit bir oban dahi eit vekardeti. Kadnlar; erkeklerin bulunduu her ortamda yer alrlar,

slamn gerektirdii rtnmeye de uymazlard. Bu tutumu, birTrkmen ozan olan Knci yle dile getirmiti: "Arifler namus- rznvermez; Tesettr ne demek akl ermez"..

Ancak, Seluklularn Trkmenlere geni bir zgrlk tanmaya hiniyetleri yoktu. Snni yneticiler, Trkmenlerin de ayn gregelmelerini salamak iin her trl basky uyguluyorlar, Aleviliisapknlk olarak nitelendiriyorlard. Bu basklardan bunalanTrkmenlerin karsnda, Mool aknlar sonucu yklm BykSeluklular yerine, daha zayf olan Anadolu Seluklular kalmt.Srekli Mool aknlar, ehirlerdeki ticari hayat felce uratm,Trkistan'a yaylmas ile Ahilik adn alan Ftvve kurulular iinskntl gnler balamt.

te bu ortamda, 2. Gyasettin Keykubat'n sultanl srasnda,Horasanl Yesevi eyhi Baba lyas, halk sultana kar isyanaard. Horasan'dan Amasya'ya g etmi bulunan Baba lyas'nars, ksa srede gebe Trkmenler arasnda byk bir yankbuldu. Yesevi tarikatnn en st derecesi olan "Baba"la ulamlyas'a gre, gerek olan bu dnyayd. Yaamdan sonra bakadnyalarda dllendirme ya da cezalandrma yoktu. "eriat'n

sama hkmlerine uymaya gerek yok" diyen lyas, toplumda kadn-erkek ayrm gzetilemeyeceini, btn insanlarn eit olduunuancak, sultanlarn bu eitlii, kuvvete dayanarak bozduklarnsylyordu. Batni doktrinin tm kurumlarna, ruhun lmszlneve tekamlne, yeniden doua ve son duran Tanryla birlemekolduuna inanan lyas, "Herkes eittir. Ancak, ruhunu gelitirmeyolundaki tarikat erenleri Tanrya daha yakndr" demekteydi.

Baba lyas'n isyan arsna koan gmenlerin banda, yine birbaka Yesevi Babas olan, Baba shak bulunuyordu. Baba shak'nevresinde ksa srede, Alevi Trkmenler, smaililer, Saabi inanrlar

ve Ahilerden binlerce kii topland. shak komutasndaki bu kuvvetbir ok kere, zerlerine gnderilen Seluklu ordularn yendi. Baba


19/21

lyas bu srada Amasya'da Seluklularn elinde tutsak bulunuyordu.shak kuvvetleri, onu kurtarmak zere Amasya'ya ynelinceSeluklular yeni bir ordu kurarak, shakn kuvvetlerini yendiler veneredeyse hepsini kltan geirdiler. Bylece, tarihe "Babailersyan" olarak gemi olan halk ayaklanmas bastrld.

Babailer syan her ne kadar yenilgiyle sonulandysa da, Aleviliinbir kurum olarak Anadoluda ne denli yaygn ve yerlemi olduunuda ortaya koydu. Daha sonraki yzyllarda, Seluklularn devamniteliindeki Osmanllar, Yavuz Sultan Selim'in Hilafeti ele geirmesiile Snni slam dnyasnn lideri konumuna ykseldiler. Buna karnOsmanl mparatorluunda da, Alevi isyanlar hi eksik olmad.1519'da Yozgat'taki Babai tekkesinin eyhi Baba Celal'inayaklanmas ile balayan Celali isyanlar yzyllarca srd. nleyh Bedrettin ayaklanmas da, Osmanllar sarsan bir baka Batniayaklanmasyd.

Babailer isyannn ardndan, sa kalabilen smaili ve Yesevidervilerinin byk blm, Hac Bekta Veli nderliinde bir arayagelerek, Bektailik tarikatn kurdular. Hac Bekta Veli, 1210 ylndaHorasanda dodu. Burada Yesevi tarikatna katlan ve Babalakadar ykselen Veli, 1240 ylnda, dier Yesevi Babalar ve smaililerile birlikte Anadoluya g etti. Burada, yakn dostu Baba lyasnyanna gitti ve Amasyaya yerleti. Babailer isyannn arka plandakirgtleyicilerinden birisi olan Veli, fazla deifre olmamas sayesinde,byk katliamdan kurtuldu. Suluca Karaca hyk' e yerleen Veli,Yeseviliin devam niteliindeki grlerini yaymaya balad.1271de ldnde, yannda binlerce mridi vard. Bektailikbylece, Alevi inancn rgtlenmi st yaps olarak ortaya kt.Bektailik, 19. yzyl balarna kadar, slam dnyasnda etkin birkurulu olarak varln srdrd. Muhtelif Alevi isyanlarna karnBektailie dokunulmamasnn en nemli sebebi, Osmanlnnvurucu gc olan Yenieriler rgtn yanna ekmeyi baarmolmasyd. Ancak Yenieriliin 1826da kaldrlmas ve tmyenierilerin ldrlmelerini takip eden dnemlerde, Bektairgtlenmesine de byk darbeler indirildi.

ran iileri ve Anadolu Alevileri, Ali yanda olmalar dnda, inanbalamnda birbirlerinden tamamen ayr iki topluluktur. iiler,Zerdti inanlarn bir blmn slami inan sistemine sokarken,Alevilerin inan biimleri tamamen Batni doktrinlere bal kalmtr.Aleviliin Allah-Muhammed-Ali lemesi, Batni ekollerin Tanr-Evren-nsan lemesinin devamndan baka bir ey deildir. raniilerinde, tpk ortodoks Snni yaam tarznda olduu gibi, kadnnhibir hakk kabul edilmezken, Alevilerde kadn, kesinlikle toplumdantecrit edilmemitir. O, toplumun eit bir parasdr.

Aleviler ve Bektailer Trkeyi tapnm dili olarak kabul etmiler ve

bu sayede Anadoluda Trk dilinin kullanlmasn, bugnlereulamasn salamlardr. Alevilerin Trkeye bal kalmalar


20/21

sayesinde, Anadolu Trk halknn Araplamas ya da ranllamasda nlenmitir. Kurtulu Savanda ve Trkiye Cumhuriyetininkurulmasnda ve Trklk bilincinin, yeni cumhuriyetin mihenk taolmasnda, batni bir ekol olan Aleviliin rol yadsnamaz.

Alevilik iin, Tanrnn en byk vahyi, evren ve dnen insandr.Tanrdan gerekleen sdur inanc ve insanlarn tekaml ederek,ruhlarnn Tanrya ulamas abalar beraberinde, tm Aleviinanrlarnn iyilik peinde komalar zorunluluunu getirmektedir. yiinsan, bu dnya zerinde yaad hayatlar boyunca geliecek,giderek Kamil nsana dnecek ve kt asli kaynak olan Tanryaulaacaktr.

Yukarda ifade edildii zere smaililik, hem valyeler aracl ilebat dnyas, hem de Alevilik ve Yesevilik aracl ile Trklerzerinde son derece etkili olmu Batni bir ekoldr. Hristiyan Katolik

inancnn st otoritesi Papaln, valye rgtlenmeleri ve Batniinan sistemlerini ykma abalar srekli atl kalm ve bu giriimlerile Bat dnyasnn, insan sevgisine, Hmanizme dayal biraydnlanma ana girmesi engellenememitir. Tpk Hristiyanalemindeki, Batni ekollerden kaynaklanan Reform ve Rnesanshareketlerinin Bat alemini bugnk adalk dzeyine ulatrmalargibi, slam alemi de, Mustafa Kemal Atatrk ve Trk dnyasndakiBatni ekoller aracl ile, ayn aydnlanma sreci ierisine girmitir.

rnein, sadece varln srdrebilmek adna bir sava yrtenHasan Sabbah ve fedailer rgt iin yzyllar nce balatlansistematik karalama propagandas halen srdrlmekte ve bu Batniekol, inan sistemi ve felsefesi tamamen gz ard edilerek, sadeceeylemleri nedeniyle yarglanmakta, yzyllar nce yaananlar,yaand dnemdeki koullar bir yana braklarak, bugnnkoullarnda, bugnk kafa yaps ile sorgulanmaktadr.

Ancak, evrensel tekaml nehrinin tarihi ak ynnn bugne kadardeitirilemedii gibi, slam dnyasnn da adalama sreci, hertrl abaya karn deitirilemeyecektir.

Cihangir Gener14.04.2002

KAYNAKA:

1. Akpnar Turgut- Trk Tarihinde slamiyet- letiim Yaynlar-1993

2. Arsel lhan- Arap Milliyetilii ve Trkler- nklap Yaynlar-1990

3. Aydn Erdoan- Nasl Mslman Olduk- Baak Yaynlar-1994

4. Birge John Kingsley- Bektailik Tarihi- Ant Yaynlar- 19915. Bulut Faik- Hasan Sabbah Gerei- Berfin Yaynlar- 2000


21/21

6. amurolu Reha- Tarih, Heteredoksi ve Babailer- MetisYaynlar- 1990

7. Daftary Farhad- smaililer, Tarih ve Kuram- RastlantYaynlar- 1999

8. Dierl Anton Josef- Anadolu Alevilii- Ant Yaynlar- 1991

9. Dorul mer Rza- Hasan Sabbahn Cennet Fedaileri- CanKitapevi- 198210. Dursun Turan- Din Bu- Kaynak Yaynlar- 199111. Er Piri- Geleneksel Anadolu Alevilii- Ervak Yaynlar- 199812. Eybolu smet Zeki- Tasavvuf, Tarikatlar, Mezhepler Tarihi-

Der Yaynlar- 199013. Gener Cihangir- Ezoterik, Batni Doktrinler Tarihi- Gece

Yaynlar- 199414. Hamidullah Muhammed- slam Peygamberi Hayat- rfan

yaynevi- 196615. Kprl Fuad- Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar- Diyanet

Yaynlar- 198416. Kramer Samuel Noah- Smer Mitolojisi- Kabalc Yaynlar-

199917. Kutluay Yaar- slam ve Yahudi Mezhepleri- Anka Yaynlar-

200118. Mezaheri Ali- Ortaada Mslmanlarn Yaay- Varlk

Yaynlar- 197219. Ocak Ahmet Yaar- Babailer syan- Dergah Yaynlar- 198020. Ocak Ahmet Yaar- Trk Sufiliine Baklar- letiim

yaynlar- 199621. Sever Erol- Yezidilik ve Yezidiliin Kkeni- Berfin Yaynlar-

199122. ener Cemal- Alevilik Olay- Yn Yaynlar- 198923. Uraz Murat- Trk Mitolojisi- Mitologya Yaynlar- 199224. Zelyut Rza- z Kaynaklarna Gre Alevilik- Yn yaynclk-

1992
http://www.historicalsense.com/Archive/CG/CG.htmhttp://www.historicalsense.com/Archive/CG/CG.htm

batıni bir ekol - İsmaililik

Documents