NDEK LER NDEK LER ......................................................................................................... 1 TABLOLAR.............................................................................................................. 7 NSZ...................................................................................................................... 8 1. BLM: BLGEN N TANIMI VE TAR H SREC ..................................... 10 1.1 BATI TRAKYA NERES D R? ....................................................................... 10 1.2. BATI TRAKYA VE TRKLER N TAR H ................................................... 10 1.3 OSMANLI TRKLER N N BATI TRAKYAYI FETH ................................. 11 1.3.1. Bat Trakya'da Osmanl Gcnn Zayflamas......................................... 13 1.3.2. 187778 Osmanl-Rus Sava.................................................................. 14 1.3.3. Rodop Trk Mukavemet Hkmetinin Kurulmas..................................... 16 1.3.4 Garbi Trakya Hkmeti ........................................................................... 19 1.3.5 58 Gnlk Bat Trakya Trk Devleti......................................................... 19 1.3.6 Mttefikler Aras Bat Trakya Hkmeti................................................... 22 1.3.7 Lozan Antlamasndan Sonraki Durum .................................................... 23 2. BLM: BATI TRAKYA TRKLER E T M N LG LEND REN ULUSLARARASI ANLAMALAR ....................................................................... 33 2.1. LOZAN BARI ANTLAMASI .................................................................... 33 2.1.1 LOZAN BARI ANTLAMASI HLALLER .......................................................... 35 2.2. 4 ARALIK 1960 E T MDE AYRIMCILIA KARI UNESCO SZLEMES ............................................................................................................................. 37 2.3. 1951 KLTR ANLAMASI........................................................................ 40 2.4. TRK-YUNAN KLTR KOM SYONU ANKARA VE AT NA TOPLANTILARI PROTOKOL (20 ARALIK 1968) ........................................... 42 2.4.1. 1951, 1968 Kltr Anlamalarnn hlalleri............................................ 46 2.5. TRK YE LE YUNAN STAN ARASINDA KLTREL B RL ANLAMASI (UBAT 2000) .............................................................................. 48 2.6. YUNAN STANIN BATI TRAKYA TRK AZINLII E T M NE L K N ULUSLARARASI YKMLLKLER ........................................................... 51 3. BLM: BATI TRAKYA TRKLER N N E T M N LG LEND REN KANUNLAR, BAKANLIK KARARLARI VE KARARNAMELER ................... 533.1. 3.2. 2203/15.8.1952 sayl Kanun Hkmnde Kararname..............53 2567/31.8.1953 sayl Kanun Hkmnde Kararname..............53

1

3.3. 3065/6.10.1954 sayl Kanun Hkmnde Kararname (Meraal Papagos Kanunu) ............................................................................54 3.4. 149251/28.11.1957 Sayl Bakanlk Karar.............................54 3.5. 28767/5.4.1965 Sayl Bakanlk Karar ..................................54 3.6. 31/10.10.1968 Kral daresi Kararnamesi................................54 3.7. 725/29.10.1969 Kral daresi Kararnamesi..............................54 3.8. 695/12.10.1970 Sayl Kanun Hkmnde Kararname .............55 3.9. 1109/25.1.1972 sayl Kanun Hkmnde Kararname..............55 3.10. 57658/39.5.1972 Sayl Bakanlk Karar ............................55 3.11. 143/17.9.1973 Sayl Kanun Hkmnde Kararname.............55 3.12. F.247.8/124895/11.11.1976 Sayl Bakanlk Karar ..............55 3.13. 682/1.9.1977 Sayl Kanun ..................................................56 3.14. 694/16.9.1977 Sayl Kanun ................................................56 3.15. 695/16.9.1977 Sayl Kanun ................................................56 3.16. 16287/18.2.1978 Sayl Bakanlk Karar (FEK B139,1978) .56 3.17. 52447/8.5.1978 Sayl Bakanlk Karar ................................56 3.18. 55367/16.5.1978 Sayl Bakanlk Kararnamesi.....................56 3.19. 55368/16.5.1978 Sayl Bakanlk Karar ..............................56 3.20. 55369/16.5.1978 Sayl Bakanlk Karar ..............................57 3.21. 61318/30.5.1978 Sayl Bakanlk Karar ..............................57 3.22. 61319/30.5.1978 Sayl Bakanlk Karar ..............................57 3.23. 61320/30.5.1978 Sayl Bakanlk Karar ..............................57 3.24. 61321/30.5.1978 Sayl Bakanlk Karar ..............................57 3.25. 70464/29.6.1978 Sayl Bakanlk Karar ..............................57 3.26. 904/6.12.1978 Sayl Cumhurbakanl Kararnamesi ..........57 3.27. Z/3301/10.4.1979 Sayl Bakanlk Karar.............................57 3.28. 1024/19.12.1979 Sayl Cumhurbakanl Kararnamesi.......57 3.29. Z/3291/10.4.1979 Sayl Bakanlk Karar.............................58 3.30. Z/1125/12.3.1980 Sayl Bakanlk Karar.............................58 3.31. Z2/72/3.3.1982 Sayl Bakanlk Karar.................................58 3.32. Z2/201/17.6.1982 Sayl Bakanlk Karar.............................58 3.33. D4/225/4/ 10.3.1983 Sayl Bakanlk Karar.........................58 3.34. G2/640/620.3.1984 Sayl Bakanlk Karar.........................58 3.35. Z2/277/21.5.1984 Sayl Bakanlk Karar.............................58 3.36. Z2/15/9.1.1985 Sayl Bakanlk Karar.................................58 3.37. Z2/210/24.12.1987 Sayl (Yaynlanmam)Bakanlk Karar.58 3.38. 462/7.11.1991 Sayl Cumhurbakanl Kararnamesi ..........58 3.39. 2009/1214.2.1992 Sayl Kanun.........................................59 3.40. 39/414.2.1992 Sayl Cumhurbakanl Kararnamesi ........59 3.41. Z2/365/11.8.1992 Sayl Bakanlk Karar.............................59 3.42. Z2/219/24.5.1993 Sayl Bakanlk Karar.............................59 3.43. Z2/141/31.5.1994 Sayl Bakanlk Karar.............................59 3.44. 2341/2.10.1995 Sayl Kanun ..............................................59 3.45. Z2/411/8.11.1995 Sayl Bakanlk Karar.............................59 3.46. Z2/412/8.11.1995 Sayl Bakanlk Karar.............................59 3.47. Z2/454/18.12.1995 Sayl Bakanlk Karar ...........................59 3.48. F.152,11/B3/790/28.2.1996 Sayl Bakanlk Karar ..............59 3.49. Z2/102/8.4.1996 Sayl Bakanlk Karar...............................60 3.50. Z2/103/8.4.1996 Sayl Bakanlk Karar...............................60 3.51. 2413/12.5.1996 Sayl Kanun ..............................................60 3.52. Z2/152/22.5.1996 Sayl Bakanlk Karar.............................60 3.53. Z2/130/29.4.1996 Sayl Bakanlk Karar.............................60 3.54. 2621/23.6.1998 Sayl Kanun ..............................................60 3.55. Z2/306/1.9.1998 Sayl Bakanlk Karar...............................60

2

3.56. 2640/3.9.1998 Sayl Kanun ................................................60 3.57. 847, 564, 897/27.07.1999 Dedeaa, skee ve Gmlcine Valilik Kararlar ..............................................................................60 3.58. Z2/520/20.1.1999 Sayl Bakanlk Karar.............................60 3.59. Z2/182/29.4.1999 Sayl Bakanlk Karar.............................61 3.60. Z2/239/11.6.1999 Sayl Bakanlk Karar.............................61 3.61. G2/5560/25.11.1999 Sayl Bakanlk Karar.........................61 3.62. Z2/583/27.12.1999 Sayl Bakanlk Karar ...........................61 3.63. Z2/514/21.12.1999 Sayl Bakanlk Karar ...........................61 3.64. 2817/13.2.2000 Sayl Kanun ..............................................61 3.65. G2/933/3.3.2000 Sayl Bakanlk Karar ..............................61 3.66. 62092/10.06.2002 Sayl Bakanlk Karar ............................61

4. BLM: BATI TRAKYA TRKLER E T M N N TAR H SREC ....... 62 4.1. 19231940 Yllar...................................................................................... 62 4.2. 19401950 Yllar...................................................................................... 63 4.3. 19501963 Yllar...................................................................................... 64 4.4. 19631967 Yllar...................................................................................... 65 4.5. 19671974 Yllar...................................................................................... 66 4.6. 19741982 Yllar...................................................................................... 66 4.7. 19821990 Yllar...................................................................................... 67 4.8. 1990 ve Gnmz...................................................................................... 69 5. BLM: BATI TRAKYADA LKRET M................................................. 75 5.1. ANAOKULLAR............................................................................................ 75 5.1.1. Yunan Anaokullar.................................................................................. 76 5.1.2. Trk Anaokullar .................................................................................... 79 5.2. LKOKULLAR.............................................................................................. 80 5.2.1. Yunan lkokullar.................................................................................... 80 5.2.2. Trk lkokullar ...................................................................................... 825.2.2.1. Karneler.......................................................................................................86 5.2.2.2. Okul Mdr ve Yardmclar.........................................................................88 5.2.2.3. Nakiller .......................................................................................................90 5.2.2.4. rencilerin Trk lkokullarndan Mezun Olma Durumlar ...........................93 5.2.2.5. Kltrel Faaliyetler ......................................................................................94 5.2.2.6 lkokullara Yardmlar....................................................................................96 5.2.2.6.1. Yunanistann Yapt Yardmlar ..........................................................96 5.2.2.6.2. Trkiye Cumhuriyetinin Yapt Yardmlar..........................................99 5.2.2.7. Kitap Meselesi ...........................................................................................100 5.2.2.7.1. Trke Kitaplar ..................................................................................100 5.2.2.7.2. Yunanca Kitaplar ...............................................................................119 5.2.2.8. Ara Gereler.............................................................................................122 5.2.2.9. Tatil Gnleri ..............................................................................................122 5.2.2.10. Trke Eitim ..........................................................................................124 5.2.2.11. Eski Harf Meselesi ve Hafz Reat Ekibi ...................................................128 5.2.2.12. renci ve Okul Saylar ..........................................................................129 5.2.2.12.1. renci Saylar ...............................................................................129 5.2.2.12.2. Okul Saylar....................................................................................139 5.2.2.13. Ders Saatleri ............................................................................................140 5.2.2.14. Encmenler..............................................................................................148 5.2.2.15. Yeni Okul Almas ve almas .............................................................153 5.2.2.16. Mfredat Program ...................................................................................154

3

5.2.2.17. Gnlk Geziler.........................................................................................155 5.2.2.18. Okul Tabelalar ve Trk Okulu Durumu....................................................155 5.2.2.19. retmenler.............................................................................................160 5.2.2.19.1. lkokul Mezunu retmenler ............................................................160 5.2.2.19.2. Trkiye Firarisi retmenler.............................................................160 5.2.2.19.3. Medrese Mezunu retmenler ..........................................................161 5.2.2.19.4. Trkiye Mezunu (Formasyonlu) retmenler....................................162 5.2.2.19.4.1 Yunanca Snavlar ......................................................................171 5.2.2.19.5. Kontenjan retmenleri....................................................................172 5.2.2.19.6. Selanik zel Pedagoji Akademisi (S..P.A.) Mezunu retmenler....178 5.2.2.19.7. Yunanl retmenler ........................................................................183 5.2.2.19.8. ngilizce retmenleri ......................................................................186 5.2.2.19.9. retmen Yetitirme Kurslar ...........................................................186 5.2.2.19.9.1. Trkiyede Dzenlenen Kurslar.................................................186 5.2.2.19.9.2. Yunanistann Dzenledii Kurslar............................................187 5.2.2.19.10. retmenlerin Sendikalamas ........................................................189 5.2.2.19.10.1. Bat Trakya Trk retmenler Birlii (B.T.T..B.) .................189 5.2.2.19.10.2. Bat Trakya Medrese Mezunu Mslman Muallimler Cemiyeti (B.T.M.M.M.M.C.) ......................................................................................194 5.2.2.19.10.3. Rodop - Evros lleri Selanik zel Pedagji Akademisi Mezunu retmenler Dernei ....................................................................................196 5.2.2.19.11. retmenlerin Tayini......................................................................198 5.2.2.19.12. retmen Azilleri...........................................................................200 5.2.2.19.13. Trk retmenlerin Sigortalanmas.................................................202 5.2.2.19.14. retim Grevlileri Kadrosu...........................................................203 5.2.3. Mfettilik....................................................................................................203 5.2.3.1 .S.M.E. (Y )..............................................................................................206

6. BLM: ORTA RET M ............................................................................ 207 6.1. TRK ORTAOKULLARI ........................................................................... 208 6.1.1. GMLC NE CELAL BAYAR L SES .................................................. 2086.1.1.1. Celal Bayar Lisesinin smi..........................................................................210 6.1.1.2. retmen htiyac ......................................................................................210 6.1.1.3. Hazrlk Snf ............................................................................................213 6.1.1.4. renci Saylar .........................................................................................214 6.1.1.5. lk Mezunlar ..............................................................................................215

6.1.2. SKEE MUZAFFER SAL HOLU AZINLIK ORTAOKUL VE L SES . 2166.1.2.1. retmen htiyac ......................................................................................217 6.1.2.2. renci saylar..........................................................................................218 6.1.2.3 lk Mezunlar ...............................................................................................219

6.1.3. DOKUZ YILLIK MECBUR E T M.................................................... 219 6.1.4. TRK ORTAOKULLARINA G R LER ................................................ 220 6.1.5. RETMENLER.................................................................................. 223 6.1.6. SINIF GEME S STEM ...................................................................... 225 6.1.7. DERSLER VE K TAPLAR..................................................................... 229 6.1.8. KLTREL FAAL YETLER ................................................................. 230 6.2. TRK YE ORTAOKULLARI ..................................................................... 230 6.3. BATI TRAKYA TRK OCUKLARI N YUNAN ORTAOKULLAR VE L SELER (G MNASYOLAR)........................................................................... 233 6.4. DEVLET ORTAOKUL VE L SELER ......................................................... 235 6.5. MEDRESELER ........................................................................................... 236

4

6.5.1. GMLC NE MEDRESES (MEDRESE- HAYR YE) .......................... 237 6.5.2. AH N MEDRESES ............................................................................. 240 6.5.3. DERSLER VE DERS SAATLER ........................................................... 242 6.6. ORTARET M RENC LER N AILAN YURTLAR .................... 243 7. BLM: YKSEKREN M........................................................................ 244 7.1. SELAN K ZEL PEDAGOJ AKADEM S (S..P.A.)................................ 244 7.1.1. Selanik zel Pedagoji Akademisinin Kuruluu..................................... 244 7.1.2. Kurulu Amac...................................................................................... 244 7.1.3. Okuldaki Gelimeler ............................................................................. 245 7.2. N VERS TE.............................................................................................. 248 7.2.1. Trkiye niversiteleri ........................................................................... 2487.2.1.1. D KATSA(D KAA)- DOATAP ...............................................................249

7.2.2.Yunanistan niversiteleri ...................................................................... 255 7.2.3. Bat Trakya Aznl Yksek Tahsilliler Dernei .................................... 262 SONU VE NER LER ...................................................................................... 264 KAYNAKA......................................................................................................... 267 TARANAN SREL YAYINLAR........................................................................ 267 YARARLANILAN NTERNET SAYFALARI .................................................... 268 K TAP VE TEZLER............................................................................................. 269 EKLER 1 BATI TRAKYA TRKLER N N E T M N LG LEND REN KANUNLARIN TRKE TERCMELER ...................................................... 273Ek 1 Aznlk Lisesi Kanunu Gerekesi ................................................273 Ek 2 Gmlcinede ''CELAL BAYAR L SES '' Ad le Kurulacak Lisenin Kanun Projesi.....................................................................................275 Ek 3 Gmlcine'de Ad le Bir Lise Kurulmasna Dair Dileri Bakanl'nn Kanun Tasars Hakknda Anayasann 57. Maddesinin 3. Paragraf Gereince Saytay Genel Mdrlnn Takriri. ..........................................................................................................278 Ek 4 Bu kanun tasars grld srada baz grler ileri srlm ve kabul edilmitir. Trk rkndan olan yerlere Mslman dininden ibaresi konulmutur. Ayrca 10 ve 11 maddeler eklenmitir: ..........................279 Ek 5 3065/1954 Bat Trakya Trk lkokullarnn Kurulu ve Faaliyet ekli le Bunlarn darecilerini ve Bat Trakya Trk lkokullar Mfettilerini lgilendiren Baz Meselelerin Dzenlenmesi Hakknda 69 Ekim Tarih ve 3065 Sayl Kanun:.............................................................................280 Ek 6 skee Aznlk lisesinin al 28767/8.4.1965 (FEK 142 G, 1965) Sayl Bakanlk Kararyla Olmutur: ...................................................284 Ek 7 1109/1972 Numaral Kanun........................................................285 Ek 8 42617/2.4.1977 Aznlk Okullar Mdr Yardmclarnn grev ve yetkililerine ilikin Milli Eitim ve Mezhepler Bakan Kararnamesi: (Bu Bakanlk Kararnamesi byk bir ihtimalle Kanun Tasladr. Kanun taslanda baz deiiklikler yaplarak 16287/18.2.1978 sayl Bakanlk Kararnamesiyle Meclisten gemitir.) .................................................290

5

Ek 9 Bat Trakya Trk Aznlnn Aznlk Okullarna likin 694/1977 Numaral Yasa ...................................................................................294 Ek 10 Aznlk Okullar le zel Pedagoji Akademisi retim ve Denetim Grevlileri Sorunlarnn Dzenlenmesine likin 695/1977 (FEK 264/A,/16.9.1977) Numaral Kanun ....................................................298 Ek 11 Bat Trakya Aznlk okullar retmen kadrolarnn Teekkl Hakknda 55367\16578 (.501 78) Nolu Milli Eitim ve Din leri Bakanl Karar.................................................................................303 Ek 12 Szlemeli Mslman retmenlerin greve alnmalar ve bunlarn memuriyet durumlar hakknda 55368/1978 (FEK. 520/661978) nolu Milli Eitim ve Din leri Bakanlk Karar...........................................304 Ek 13 Bat Trakya Mslman Aznl Okullarnda Kayt, Nakil, renim, Snav, renim Belgeleri ve Dier Konular Hakknda 55369/1978 (FEK. 501/B/1.6.1978) Sayl Bakanlk Kararnamesi .....................................306 Ek 14 Z2/277/21.5.1984 (R.G.316/21.5.1984) Milli Eitim Bakanl 21 Mays 1984 tarihi ve 316 sayl Resmi Gazetede yle bir karar yaynlanyor .......................................................................................311 Ek 15 Z2/205/20.5.1993 Kura Sistemi le lgili Bakanlk Kararnamesi.312 Ek 16 Eitim Konusunda Z2/219/24.5.1993 Say ve Tarihli Bakanlk Kararnamesi.......................................................................................313 Ek 17 Z2/141/210694 sayl Bakanlk Karar ile Z2/219/ 1993 sayl Bakanlk Kararnda yaplan deiiklikler (R.G. 464/B/21 Haziran 1994) resmi gazetede yaynlanmtr:............................................................316 Ek 18 F12/921/g1/1058/31895 sayl, Ders Programlarnn Dzenlenmesi ve Ders Saatlerinin Tespiti ile ilgili Milli Eitim ve Din leri Bakanl Karar ........................................................................318 Ek 19 Trakya Aznlk Okullar Eitim Personeline, S..P.A.ne Ait Konularn dzenlenmesine likin Hkmleri ve Dier Hkmleri eren 2341/4 Ekim 1995 Sayl Yasa............................................................324 Ek 20 F.E.K. 776/21602 say A Karar Say 62092 Trakyann Aznlk Okullarnda Encmen Heyetlerinin grev ve sorumluluklar ................328

EKLER 2 BATI TRAKYA TRKLER LE LG L FOTORAFLAR ........... 330

6

TABLOLARTABLO 1 19891992 YILLARINDA LKOKULLARDAN MEZUN OLAN RENC LER......... 93 TABLO 2 LKOKULLARDAN MEZUN OLDUKTAN SONRA 9 YILLIK MECBUR E T M TAMAMLAYIP T AMAMLAMADIKLARI ................................................................. 93 TABLO 3 19541955 RET M YILINDAK E T ME A T GENEL STAT ST K B LG LER 129 TABLO 4 195758 RET M YILI T BAR YLE BATI TRAKYA TRK LKOKULLARINDA RENC SAYILARI ......................................................................................... 130 TABLO 5 19841987 YILLARI ARASI 1. SINIFA BALAYAN RENC SAYILARI ......... 130 TABLO 6 19891992 YILLARINDA LKOKULLARDAN MEZUN OLAN RENC LER....... 131 TABLO 7 19601995 YILLARINDA LKOKULLARDAK RENC SAYILARI .................. 131 TABLO 8 DEDEAA BLGES NDEK OKULLARIN RENC VE RETMEN SAYILARI 132 TABLO 9 GMLC NE 1. BLGE MFETT L NE BALI OKULLARIN RENC VE RETMEN DURUMLARI ................................................................................. 133 TABLO 10 GMLC NE MFETT L 2. BLGE OKULLARI, RENC SAYILARI VE RETMEN SAYILARI ..................................................................................... 134 TABLO 11 SKEE MFETT L 1. BLGE OKULLARI, RENC SAYILARI VE RETMEN DURUMLARI ................................................................................. 137 TABLO 12 SKEE MFETT L 2. BLGE OKULLARININ RENC SAYISI VE RETMEN DURUMU ...................................................................................... 138 TABLO 13 HAFTALIK DERS DAITIM CETVEL .......................................................... 140 TABLO 14 HAFTALIK DERS DAITIM CETVEL .......................................................... 141 TABLO 15 HAFTALIK DERS DAITIM CETVEL .......................................................... 142 TABLO 16 HAFTALIK DERS DAITIM CETVEL .......................................................... 142 TABLO 17 AHLAK B LG S DERS PROGRAMA G R NCE 2 DERSHANEL OKULLARDA PROGRAM YLE UYGULANMITIR. ................................................................ 143 TABLO 18 LKOKULLARA RENC SAYISINA GRE RETMEN ATANMA DURUMU .. 203 TABLO 19 CELAL BAYAR L SES NDE RENC SAYILARI .......................................... 214 TABLO 20 SKEE MUZAFFER SAL HOLU AZINLIK ORTAOKUL VE L SES NDE RENC SAYILARI ....................................................................................................... 218 TABLO 21 TRK YE ORTAOKULLARINA G DEN RENC SAYILARI ........................... 232 TABLO 22 G MNASYOLARA DEVAM EDEN RENC SAYILARI .................................. 235 TABLO 23 YUNAN L SELER NE 198995 YILLARINDA DEVAM ETM RENC SAYILARI ...................................................................................................................... 235 TABLO 24 SELAN K ZEL PEDAGOJ AKADEM S NDEN MEZUN OLAN RENC SAYILARI ...................................................................................................................... 247

7

NSZ Bat Trakya Trkleri Yunanistana brakld 1923 tarihinden sonra eitimde yaanan olaylar, gelimeleri inceledim. Bat Trakya Trklerinin eitimini irdeleyen birok alma vardr. Yaplan almalara ek katk salamas iin byle yazl bir eser meydana getirmeyi prensip olarak kabul ettim. Byle bir almay meydana getirerek eitimin tm detaylarn bir kitap iersinde toplamay uygun grdm. Kitap zengin ieriiyle bir ilki oluturduu kansndaym. Bat Trakya Trkleri eitiminin iinde bulunduu sorunlar tek tek ele alarak bilginize sunmaya altm. Okuyunca bilgileri doyurucu olduunu greceksiniz. Bat Trakya Trklerinin eitim artlarnn nerelerden nerelere geldiini anlam olacaksnz. Eitimin devaml olarak gelitirilmesi, daha iyiye gitmesi gerekirken nasl yok edilmek istendiini grecek ve kavrayacaksnz. Eitim ile Bat Trakya Trklerinin nasl kreltilmek istendiini, eitim seviyesinin devaml olarak aa seviyelerde tutularak rencilerin Yunan Okullarna gitmelerinin tevik edildiini anlayacaksnz. Yunanistanda Trk Kimliinin eitim ile nasl yok edilmek istendiini hissedeceksiniz. Kitab, Bat Trakya Trklerinin eitim alanndaki sorunlarn daha iyi anlatabilmeyi ama olarak belirledim. Bu alma esnasnda Bat Trakyada yaynlanan haftalk gazete ve dergileri, genel merkezi stanbulda bulunan, Bat Trakya Trkleri Dayanma Dernei tarafndan yaynlanan dergi ve gazeteleri tek tek tarayarak eitim alanndaki tm verileri ortaya kardm. Fakat gazete ve dergilerin topland byk bir ktphane olmad iin kaynaklara ulamakta zorluklar ektim. Bu kitab hazrlamaya balamamdan 78 sene sonra byle bir eser ortaya koyabildim. Bu esnada Gazi niversitesi Snf retmenlii Blmnden aldm diplomamn denklik ilemi iin Dikaa kurumuna bavurdum. Dikaa tarafndan karlan dokuz fark dersini vermeye almaktaym. Bu alma dnda Rodop Rzgr Gazetesinde iki yl altm. Ayrca bu kitap hazrlama safhasnda mutlu bir yuva kurmay da baardm. Bu kitabn yazlmasnda desteini esirgemeyen aileme, gazetesinde bana yer ayrarak yazmam gelitiren ve her trl belge, fotorafa ulamamda desteini esirgemeyen Rodop Rzgr Gazetesi sahibi brahim Baltalya, kitabn dzeltilmesini stlenen skee Muzaffer Saliholu Lisesi Trk Dili ve Edebiyat retmeni Sadettin akire ve Selahattin Merie sonsuz teekkr ederim. Ayrca leri gazetesi sahibi Halil Hkiye, retmenin Sesi dergisi sahibi lknur Halile, Gndem gazetesi sahibi Hlya Emine, Trakya gazetesinin saylarn tedarik etmeme vesile olan Rza Krldkmeye, Akn gazetesinin

8

koleksiyonlarn bana emanet eden Sayn Hasan Hatipoluna, koleksiyonlarndan yararlanmam salayan Celal Bayar Lisesi Din Dersi retmeni Rdvan Hasana, Byk Msellim ky imam Mehmet beye sonsuz teekkrlerimi sunmay bir bor bilirim. Kitap ile ilgili yaplacak tm eletiri ve katklar memnuniyetle karlayacam beyan ederim. erafettin HUR T hursit_serafettin@yahoo.com.tr hursitserafettin@gmail.com

9

1. BLM: BLGEN N TANIMI VE TAR H SREC 1.1 BATI TRAKYA NERES D R? Trklerin, Aznlk halinde bulunduklar saha Yunanistann en dou kesinde, Trkiyenin de batsnda bulunmaktadr. Bu toprak parasn douda Meri Nehri, batda Karasu Mesta Nehri, kuzeyde Rodop Dalar, Bulgaristan ve gneyde Ege Denizi evirmektedir. Doudan batya uzanan bu arazi ortalama olarak Kuzey- Gney genilii 50 km. kadardr. Dar bir erit halinde uzanan toprak paras 8.578 km2 byklnde bir yzlmne sahiptir. Bugnk Bat Trakya skee (Ksanti), Gmlcine (Komotini), Dedeaa (Evros-Aleksandropoli) blgelerinden olumaktadr. Blgede 150.000 kadar Trk yaamaktadr.1 Nfusun en youn olarak yaad yer Gmlcinedir. 1.2. BATI TRAKYA VE TRKLER N TAR H Bat Trakya, M.. 2000 yllarndan beri zerinde yaanlan bir blgedir. Blgenin en eski yerleimcileri Hint-Avrupa kkenli bir halk olan Traklardr. M.. 7. yzyldan itibaren bu blge srasyla Pers, Yunan ve Makedonya uygarlklarnn egemenliinde yaam, bundan sonra M. 335 ylna kadar Trakya Krall hkm srmtr. Daha sonra Bat Trakya, Roma ve Bizans imparatorluklarnn egemenlii altnda yaamtr. Osmanl Devleti blgeyi 1354 ylnda fethetmi ve burada 559 yl hkm srmtr. Ancak blgede Trk varlnn, Balkanlara M.. 2. yzylda ulaan skit Trklerinin ve Orta Asya'dan batya g eden kavimlerin geliiyle balad bilinmektedir. Hun Trkleri M.S. 4. yzylda, Avar Trkleri 5. yzylda, Peenekler 9. yzylda ve Kuman Trkleri 11. yzylda buraya yerlemilerdir. Bat Trakya'daki bu Trk kavimleri Osmanllarn Balkanlar fethi srasnda faydal olmulardr. Hatta Balkanlarda konuulan Slav dilinde "yardmc" anlamna gelen "Pomaga" veya "Pomagi" kelimelerinden gelien Pomak ismi, Balkanlarn fethi srasnda Osmanl Trkleri tarafndan Kuman Trklerine verilen isimdir. Yurtlarndan ayrlp batya ynelen Hunlar, M.S. 4. asrn ortalarnda Alan lkesini ele geirerek Dou Gotlar hkimiyetleri altna aldlar. Daha sonra Tuna'y aarak Trakya'ya kadar ilerlediler. Hun hkmdar Rua zamannda Dou Roma'y haraca balayan Hunlar, Atillann Bizansllarla yapt savalarda Singudunun (Belgrat), Naisus (Ni), Philippopolis (Filibe) gibi 701 Bat Trakya Siyasi, Kltrel ve Trk Dergi Yl:1 Say:4 sayfa:1,1967 stanbul.

10

kadar Bizans ehrini topraklarna dhil ettiler. 453te Atillann lmnden sonra Avrupa'da kalan Hunlarn bir ksm sonradan gelen Avarlara katlm, dier bir ksm da Slav ve Germenlerle karmlardr. Ancak u kadarn belirtmek lazm gelirse Keltler, llirler ve Traklar, buralara Hunlardan da nce gelip yerlemilerdir. Hunlarn batya gittikleri yolu izleyen Avar Trkleri, Bat Rusya ve bugnk Polonya'nn Pripet, Dinyeper ve Dinyester bataklklarnda yaayan Slavlar da nlerine katarak Balkanlara inmiler, bylece Balkanlarn byk lde Slavlamasna sebep olmulardr. Daha sonra blge, Trk soyundan olan Bulgarlar ve Macarlarn istilalarna maruz kalm, Bulgarlar X. yzylda batda Morova suyuna, Srbistan'a, gneyde ise Makedonya'ya kadar uzanan topraklarda siyasi varlk gstermilerdir. Macarlar ise M.S. 896'dan itibaren Peenek Trklerinin gitmesiyle Tuna ve Tisan'n sulad ovalara yerleerek, Bizansllarla, dier Trk boylarna kar ittifak halinde yaamlardr. Trklerin Ouz kolundan olan Peenekler Bizans'a kar yaptklar savalarda defalarca Tuna'y gemiler, Makedonya'ya, hatta Srbistan ve Bosna-Hersek'e, kadar gelmilerdir. Ancak XII. asrda benliklerini yitirmeye balam ve bir mddet sonra da tamam ile Macarlaarak silinmilerdir. Ayn yzyllarda Kumanlar (Kpaklar) da Dou Avrupa'da devlet kurmulardr. Bulgar Trkleri, Hristiyanl kabul edip Bizans Ortodoks Kilisesi'ne tabi olduktan sonra, zamanla Slavlamlar ve X. asrda lisanlarn tamamen unutmulardr. Macarlar ise, Bulgar Trklerinin akbetine uramamak iin Hristiyanln Katolik mezhebini kabul ederek, Kuman (Kpak) Trkleri ve dier Trk kabileleriyle karmlardr. "Kuman-Peenek" Trk Federasyonu'nun M. 1091'de yklmasndan sonra, Trakya ile Rodoplar, Makedonya ve Bulgaristan'n dalk blgelerinde kalm olan Kumanlar, Osmanl Trklerinin Balkanlar fethetmelerine kadar, "aman" dinine mensup olarak yaamlardr. 20 Austos 1389 M. (791 H.) tarihinde meydana gelen Birinci Kosova Sava'n mteakip kendi arzularyla slamiyeti kabul etmilerdir. 1.3 OSMANLI TRKLER N N BATI TRAKYAYI FETH Trklerin gneyden Rumeli'ye geileri, ilk olarak Osmanllardan nce, Aydnolu Umur Bey tarafndan gerekletirilmitir. Bizans mparatorluu tac iin, III. Andranikos'un lm zerine balayan ekimeden byk demostik ( mparatordan sonra gelen kara ordular komutan) Kantakuzen'e yardm etmek zere donanmasyla Rumeli'ye geti. Umur Bey, 1344 ylna kadar Kantakuzene yardm etti. Ancak, bu tarihten sonra Kantakuzen, Umur Bey'in de tavsiyesine uyarak Osmanl Padiah Orhan Gazi'ye kendisine yardm etmesi iin bavurdu. Orhan Gazinin olu Sleyman Paa, komutasndaki 20.000 kiilik Trk kuvvetini Rumeliye geirdi. Bu kuvvetler Edirne'nin geri alnmas iin Kantakuzen'e yardm etmiler, geri dnlerinde impe (impi) Kalesi'ne bir miktar kuvvet brakmlardr. Daha

11

sonra Gelibolu ehir ve limann alarak Rumeli'de yerlemek iin bir kprba elde etmi oldular. Osmanl Trklerinin Gelibolu'ya yerlemeleri, Avrupallarn dikkatlerini ektiyse de, Balkanlarn durumunun kark olmas Trklerin iini kolaylatrd. Malkara, Tekirda ve Bolayr alndktan sonra, Avrupa devletleri ve Bizans tarafndan yaplacak bir mdahale ihtimali de gz nne alnarak Anadolu'dan bu blgeye Trk ve Arap gmenleri geirilmi, Gelibolu ve Marmara sahillerine yerletirilmilerdir. Sleyman Paann ve Orhan Bey'in vefatlaryla, ehzade Murat Bey'in Bursa'ya dn, Rumeli'deki fetih hareketlerini byk lde aksatm, Bizansllar ileri bir yryle Malkara ve orlu'yu geri aldklar gibi, Marmara sahillerini de elde etmeye almlardr. Osmanl Padiah'nn balarnda olmad bir anda Rumeli'deki kuvvetlere kumanda eden Lala ahin Paa, Hac lbey ve Evranos Beyler, Bizansllara kar iddetle mukavemet ederek, Rumeli'de kmas muhtemel bir panii nlemilerdir. I. Murat Anadoluda ileri yoluna koyup, Balkanlarda tekrar fetihlere balad srada, buralardaki siyasi durum, Osmanl ilerlemesini kolaylatracak vaziyette idi. Srp hkmdar Dua'nn lmnden sonra Srbistan prensleri birbiriyle mcadele ederken, Bulgarlar ve Rumlar da dhil mcadele ierisindeydiler. Latinler ise yukarda saydmz unsurlarla daimi anlamazlk halindeydiler. Kuzeyde Macar Kral Byk Layo'un, gneyde Venediklilerin Katoliklii, Ortodoks Balkanlara zorla kabul ettirme teebbslerini, bu blgenin yerli halk benimsemiyordu. Bu durum, adalet ve vicdan hrriyetine byk bir titizlik gsteren Osmanllarn yerli halkn sempatisini kazanmasna sebep olmu ve fethi kolaylatrmtr. Daima ilerleyen ve ilk nce bir u beylii olarak kurulan Osmanl Devleti, I. Murat'tan itibaren dzenli ordularla ve Lala ahin Paa, Evranos Bey, Hayrettin Paa gibi deerli kumandanlar sayesinde, Ferecik'ten balayarak, Gmlcine, skee, Drama, Kavala, Serez ve Karaferya kasabalarn da eline geirerek Bat Trakya'nn tamamn fethetmitir (13631374). Bat Trakya'ya 1363 ylndan nce de Anadolu'dan baz Mslman Trk boylarnn gelip yerletiini biliyoruz. Gmlcine Krmahalle Camiinin iinde bizzat grdmz (581 H. / 1185 M.) tarihli bir kabir ta bulunmaktadr. Bu blgenin fethinden nce u veya bu sebeple oraya giden Trklerin blgede yaadklarn gstermektedir. Daha sonra kademe kademe Balkan yarmadasnn tamam fethedilmi Mora'nn alnmas kesin olarak gerekleip, Yunanistan'n Osmanl topraklarna katlmasyla fetih hareketleri, Osmanllarn takip ettikleri kademeli fetih politikasyla 16. asra kadar srmtr. Osmanllar, Balkanlarda fethettikleri topraklara Anadolu'dan Trk oymaklar getiriyor, bu topraklardaki ehir ve kasabalara yerletiriyorlard. Osmanl dneminde Rumeli'de byk iskn politikalar izlenmitir. lk iskn faaliyeti Sultan Orhan zamannda yaplm, Karesi halkndan bir grup gebe 1357'de Gelibolu evresine ve daha sonra da Hayrabolu'ya yerletirilmitir. Daha sonra I. Murat devrinde, Saruhan blgesindeki Yrkler Serez blgesine

12

yerletirilmi, ayrca 1400 ylnda Menemen ovasnda bulunan Yrkler Filibe'ye srlmlerdir. Teselya'nn fethinden sonra buraya da nemli sayda Yrk kavimleri yerletirilmi, Osmanllarn Yeniehir olarak adlandrdklar bugnk Larissa ehri kurulmutur. Ayrca, Tanrda (Karagz) Yrkleri 1453 ile 1642 arasnda Demirhisar, Kelmeriye, Drama, Kavala, Saraban, alayk, Yenice-i Karasu, Gmlcine, Erican, Dimetoka, Ferecik ile Dou Trakya ve Bulgaristan'a, Selanik Yrkleri Makedonya ve Tesalya'ya, Ofabolu Yrkleri Manastr, Kosova, Bulgaristan ve Dobruca'ya, Vize Yrkleri Dou Trakya ile Dimetoka ve Hasky'de iskn edilmilerdir. Bu oymaklarn Rumeli'de oalmalar ve geni alanlara yaylmalar, Osmanl Devletinin bu blgede yaayan halka ynelik kanun ve nizamnameler karmasna sebep olmutur. Osmanl Devleti buralardaki yerli aristokrasiyi kendi asker snf iine almaya alm, Ortodoks Metropolit ve Piskoposlarna tmar tahsis etmi, nemli manastrlarn imtiyazlarn onaylam, birok ehirlerin eski imtiyaz ve vergi muafiyetlerini devam ettirmitir. Osmanllarn Balkanlardaki fetihleri srasnda yerli halkn Osmanl idaresini tercih etmesi, bu fetihleri kolaylatran bir faktr olmutur 1.3.1. BATI TRAKYA'DA OSMANLI GCNN ZAYIFLAMASI Kanun Sultan Sleyman devrinde zirveye ulaan Osmanl Devleti, 16. asr sonlarnda gerilemeye balam ve 17. y.y.'da "Kprllerin" idaresinde son kalknma hamlesini yaptktan sonra, 1682 ylnda balayan harpte Avusturya ve mttefiklerine yenilerek, Karlofa Bar Anlamasn imzalamak zorunda kalmt (24 Recep 110 Hicri takvim / 26 Ocak 1699 Miladi takvim). Osmanl Devleti iin bir dnm noktas saylan bu antlamayla, Avusturya, Venedik, Lehistan ve Rusya'ya ilk defa olarak byk bir toprak paras terkedilmi; bylece Osmanl asker gcnn dman karsnda zayflad ortaya kmtr. Osmanl Devletinin zayflamasndan istifade etmek isteyen Rusya, ar I. Petro'dan itibaren scak denizlere inmek amacyla Balkanlarda askeri harekta balamtr. Osmanl Devletinin zayflamasndan yararlanan Rusya, ar 1. Petro devrinden itibaren Balkanlarda asker harekta balam, 1774 Kk Kaynarca Anlamasyla Osmanl Devletindeki Ortodokslarn himayesini ele alarak Karadeniz'den Ege'ye kadar olan blgelerde etkisini arttrmt. Bu tarihten itibaren 18. yzyl sonuna kadar meydana gelen gelimeler, Rusya'nn Osmanl Devleti karsndaki tehdit ve basksnn daha da artmasna sebep olmutur. 1789 Fransz htilali ile glenen milliyetilik fikirlerinin Osmanl Devletinde yaylmasyla kan Srp (18041817) ve Yunan (18151830) isyanlar, 1814'te Etniki Eterya Derneinin kurulmasyla balayan Yunan bamszlk hareketi, Osmanlnn, blge siyaseti iindeki zayflama srecini hzlandrmt. Yunanllarn 18211829 yllar arasnda Osmanl Devletine kar giritikleri mcadelede Rusya, Yunanllar desteklemi, Fransa ve ngiltere de Rusya'nn Yunanistan zerinde tek bana hak sahibi olmasn engellemek iin yine Yunanistan'n yannda yer almlardr. Rusya'nn, 18061812 yllar arasnda yrtt sava sonucunda imzalanan Bkre Anlamasyla Eflak-

13

Bodan ve Besarabya'y igalinden sonra, Osmanl Devleti ile Rusya arasnda yaplan 182829 sava neticesinde imzalanan Edirne Antlamasyla (14 Eyll 1829) Srbistan ve Eflak-Bodan'a geni lde muhtariyet verilmiti. Ayn yl iinde daha nce, ngiltere, Fransa ve Rusya arasnda Londra'da imzalanan bir protokolle Yunanistan'n bamszl ngrlm, bu karar yine Edirne Antlamasyla Osmanl Devletine kabul ettirilmiti. Edirne Muahedesi Yunanistan'a istiklal kazandrmsa da Rusya'ya hibir fayda salamamtr. Bu yzden Trk dmanln milli bir siyaset haline getiren Ruslar, Balkan milletlerini tahrikle Osmanl Devletinin bana eitli gaileler karmaktan geri kalmyorlard. Bu hareketler sebebiyle 1853 ylnda kan Krm Harbi'nde ngiliz ve Franszlar da Osmanlnn yannda yer almalaryla Ruslar feci bir malubiyete uramlar ve 1856'da imzalanan Paris Muahedenamesi ile iki tarafn da Karadenizde tersane kurmas ve donanma bulundurmas yasaklanmt. Bu gelimeler yannda Rumeli'de kan isyanlar, Rusya ve Avrupa devletlerinin mdahaleleri ve blge halklarnn Osmanl idaresine ballklarnn azalmas, Rumeli'de ve dolaysyla Bat Trakya'daki Trk varlnn gerilemeye balamasnda bir dnm noktas olarak kabul edilebilecek olan 187778 Osmanl-Rus savan hazrlayan unsurlar olmutur. 1.3.2. 187778 OSMANLI-RUS SAVAI "93 Harbi" olarak da anlan 18771878 Osmanl-Rus savanda yaanan yenilgi, Balkanlarda yaayan Trkler ve hatta btn blge halk iin, atmalar, yamalar, toplu katliamlarla dolu ac bir kaderin balangc olarak grlebilir. nk bu yenilgiden sonra Rus askerlerinin ve Bulgar etecilerin, daha sonraki tarihlerde Yunanllarn, Srplarn ve Osmanl'nn knden yararlanarak Balkanlar zerinde hak iddia eden btn glerin oyunlaryla bu blge artk, huzursuzluk ve basklar altnda durmak bilmeyen bir mcadele ve aresizlik iinde yaanan bir yklma srecine girmi oluyordu. Blgenin stratejik nemi yannda tarihi ve ekonomik zelliklerini ve halknn deiik etnik kkenlerden geldiini gz nnde bulunduran Osmanl Devleti, 18281829 Osmanl-Rus seferinin stanbul'un ve Boazlarn korunmas bakmndan blgenin nemini daha da arttrmas karsnda, 1864 ylnda, geni bir Edirne vilayeti kurmutu. Be sancakl Edirne vilayeti, btn Trakya'y iine alacak ekilde Balkan sradalarnn gneyinde yer alyor, Karadeniz, stanbul vilayeti, Marmara, anakkale Boaz, Ege Denizi ve Mesta-Karasu Nehri ile evriliyordu. Siyasi bakmdan salanan bu btnlk daha sonralar, Yeilky (Ayastefanos, 3 Mart 1878) ve Berlin Antlamalar (13 Temmuz 1878) ile bozulmutur. Bu anlamalarla siyasi ve askeri bakmlardan Osmanl Devleti'nin kontrol altnda kurulan Dou Rumeli vilayeti Bulgaristan tarafndan ele geirilmi, bylece Trakya'nn birlii de bozulmutur. 1886 ylnda ise Dou Rumeli'nin elden kmasyla, Trakya artk yalnz douda Karadeniz, Marmara Denizi, gneyde Ege Denizi ve batda Mesta Nehri arasnda kalan bir blge haline gelmitir.

14

18771878 Osmanl-Rus Sava'nn son Osmanl direnmesini Filibe nlerinde yapan Sleyman Paann yenilerek Rodop Dalarna ekilmesinden sonra, Ruslar 20 Ocak 1878'de Edirne'yi igal etmiti. Balkanlardaki sava Ruslarn ve mttefiklerinin lehine gelitii sralarda Anadolu'nun kuzeydousunda da Osmanl kuvvetleri yenik duruma dmlerdi. aresiz kalan Osmanl Devleti byk devletler nezdinde bar arama abalarna girimi, diplomatik ynden birok zorlukla karlatktan sonra, Ruslarn menfaatlerine daha ok yer veren bir mtarekenin yaplmasn salamt. 31 Ocak 1878'de imzalanan bu mtareke ile sava durdurulmu, fakat Rus ordular atalca istihkmlarnn birinci hattn igal etme hakkn elde ederek, stanbul yaknlarna, Yeilky'e kadar gelmilerdi. Yorgun dm bir orduyla, Rus ordularna daha fazla kar gelmenin mmkn olamayacan anlayan Osmanllar, Ruslarla anlama yoluna gitmekten baka are bulamam, 3 Mart 1878 tarihinde Ayastefanos (Yeilky) Antlamasn imzalamak zorunda kalmlard. Bu anlamayla, yaklak 4 milyon kadar bir Trk nfusu, Bulgar ve Rus egemenlii altnda kalyordu. Anlamann Balkanlar ile ilgili blmleri yleydi: 1. Hristiyan bir hkmeti ve milli milis askeri bulunacak olan, muhtar ve Osmanl Devletine bir miktar vergi verecek bir Bulgaristan kurulacaktr. Bulgaristan prensi, serbeste halk tarafndan seilecek ve vazifesi, byk devletler uygun grdkten sonra, Bab- Ali tarafndan tasdik olunacaktr. 2. Bulgaristan'da Osmanl askeri bulunmayacak ve Bulgar milis birliklerinin kurulmasna imkn vermek zere, iki yl mddetle Rus birlikleri Bulgaristan'da kalacaklardr. 3. Bulgaristan topraklar Ege Denizine kadar uzanmaktadr. Bulgaristan snr, douda Midya ve Lleburgaz'n yaknndan gemektedir. Gmlcine ile skee arasndaki Karaaa (Portolagos) krfeziyle Struma Nehrinin az arasndaki kylar Bulgaristan'a braklm olup, Ege kysndaki Kavala Liman da Bulgarlara terkedilmitir. Batda skp, Manastr, Debre ve Ohri Gl Bulgar snrlar iindedir. Bu yzden Selanik, Yanya ve Arnavutluk da Edirne vilayetinden ayrlmtr.2 Ayastefanos Antlamasyla, Osmanl Devletinden ayr bir Bulgaristan kurulmu oluyordu. Bulgaristan'a verilen topraklar Tuna'dan Marmara ve Ege Denizine, Karadeniz'den Ohri glne kadar uzanyor, bu topraklar zerinde 2.587.000 Bulgar'a karlk, ou Trk olmak zere 4.000.000 kadar Bulgar olmayan nfus yayordu. Anlamayla Bulgar Prenslii Osmanl hkimiyetine braklm gibi grnyorsa da, iki yllk bir mddet iin Rus komiserinin fiil idaresi ve Rus askerlerinin igali altnda bulunacakt. Bulgaristan'n idaresi Ruslarn nezaretinde dzenlenecei iin, Rusya gerekte Ege Denizine kadar uzanm bulunmaktayd. Bu ekilde kurulmu bir Bulgaristan, stanbul iin devaml bir tehdit unsuru oluturacakt. Ayrca Girit, Tesalya ve Arnavutluk'ta yaplacak olan slahat iin Osmanl Devleti Rusya'nn fikrini de almak2 Halit Eren, Bat Trakya Trkleri, stanbul, 1997

15

zorundayd. Bylece Rusya Osmanl Devletinin i ilerine de el atm oluyordu. Bu antlama, Osmanl Devletinin kn hzlandran bir gelime olmutur. Ayastefanos Antlamas'nn konumuz bakmndan nemi bilhassa, Bat Trakya meselesinin bir kaynan tekil etmesinde yatmaktadr. Bu deerlendirme, bir kaynakta u ekilde ifade edilmektedir: "93 Harbiyle Osmanl mparatorluu'nun bana alan gaileler Cumhuriyet Trkiye'sinin de d politikasnda srekli uramak zorunda kald gaileler olarak hala nemini korumaktadr. Trkiye Cumhuriyeti'ni d politika gndemini en ok megul eden konu olan Ege sorunu, Kbrs sorunu ve Ermeni sorunu 93 Harbinden kaynak bulmu sorunlar olarak hayatiyetlerini idame ettirmektedir." Ayastefanos Antlamas, Rodoplar ve dier Rumeli blgelerinde yaayan ve Rus ve Bulgar zulmn yakndan tanyan Trklerin byk tepkisini grm, Trkler arasnda ayaklanmalar kmtr. Rus igal kuvvetlerinin ve Bulgar milislerinin Trk halka kar uyguladklar zulm karsnda, devlet mekanizmas, ekonomisi ve mali kaynaklar zayflam, st ste gelen yenilgilerle ortaya kan problemlerin ve toprak kayplarnn altnda ezilmi olan Osmanl Devletinin elinden hi bir are gelmiyordu. Bu mezalimden kaan yarm milyon kadar Trk Dou Trakya'ya, stanbul'a ve Rodop dalarna g etmiti. G eden Trklerden bir ksm, geri ekilmekte olan Osmanl askerlerinin bir blmyle birlikte Rodop dalarna karak Rus kuvvetlerine kar mcadeleye girimilerdi. Bask ve zulm karsnda balatlan bu ayaklanmalar, Avrupa devletlerine, kurulmak istenen Bulgaristan'n byk bir ounluk olan Trklere yaama hakk bile vermeyeceini, Ayastefanos Antlamasnn deitirilmesi gerektiini anlatm, bu devletler tarafndan Rusya'ya bu amala bask yaplmaya balanmt. 1.3.3. RODOP TRK MUKAVEMET HKMET N N KURULMASI Yukarda iaret edildii gibi Ayastefanos Antlamas sonrasnda Osmanl Devleti'nin elinden kan topraklarda Ruslarn ve Bulgarlarn idaresi altnda kalm olan Trkler, Ayastefanos Antlamasn tanmadklarn belirten eylemlere ve ayaklanmalara baladlar. Antlamann imzalanmasndan krk gn sonra, Rodop sradalarnn kuzeyinde, irmen yaknlarnda, Trklerle Kazak svarileri arasnda ilk silahl arpmalar meydana geldi. Bundan sonra ayaklanmalar, btn Dou Rumeli ve Rodop'larda birok yere yayld. Rodop dalarna snan Trkler, nce Rus ordular Bakomutan Grandk Nikola'ya bavurmu, yaplan zulmlere bir son verilmesini istemiler, ancak bu mracaatlar dikkate alnmamt. Sleyman Paa komutasndaki Trk kolordusu mensuplar, Rus kuvvetleri tarafndan yenildikten sonra, arta kalan Osmanl askerlerini de aralarna alp ellerine geirdikleri birka topla kendilerini mdafaaya devam etmilerdir. Rus kuvvetleri, Bulgar eteleriyle birlikte ayaklanmalar bastrmaya alm, arazinin elverisiz olmas nedeniyle baarl olamamtr. Trklerin ayaklanmalar ve mcadeleleri, Ruslar iin byk bir problem haline gelmitir.

16

Bu mcadeleler devam ederken, Trklerin ileri gelenleri de yardm elde etmek amacyla Babliye bavurularda bulunuyorlard. Trklerin milletvekilleri Abdullah Efendi ve Hac Halil Efendi tarafndan derlenen ve Trakyal milletvekilleriyle ky meclis yelerinin imzalarn tayan bir muhtra, Padiah II. Abdlhamite ve ngiltere'nin stanbul Sefiri Layard'a gnderilmi, muhtrada "Rusya'nn Rumeli'ye tecavznden beri Ruslar ve onlara nclk eden Bulgarlar, Trklere trl eza ve cefalarda bulunmulardr. Akl ve hayale smayacak, insanla yakmayacak hareketlerde bulunmulardr" denilmiti. Rodop Trklerinin Osmanl hkimiyetinden hi bir lkenin hkimiyetine girmeyeceklerini, Rus ve Bulgar ordularna kar kanlarnn son damlasna kadar mcadelelerini srdreceklerini belirten Trk ileri gelenleri, Osmanl Padiahndan silah ve cephane istemi ve bu cephanenin Rodop Trklerinin sava kazanmalarna yardmc olacan bildirmitir. Ancak Padiah Rodop Trklerinin bu isteklerine kar hi bir yardmda bulunamamtr. Rodop Trkleri ise mcadeleyi daha dzenli bir ekle dntrm, Osmanl tarihinde ilk Trk Muvakkat Hkmeti'ni kurarak mcadelelerini siyasi bir organizasyon iinde srdrmlerdir. Bu hkmet, bir kaynaa gre 16 Mays 1878, dier bir kaynaa gre ise 4 Mart 1878 tarihinde, Sultanyeri kazasnn Karatarla kynde kurulmutur. Hkmetin drt kiilik bir kurucular heyeti (Ahmet Aa Timirski, Hac smail Efendi, Hidayet Paa ve Kara Yusuf avu) ve otuz kiilik bir Temsilciler Meclisi bulunuyordu. Aa yukar drt milyon Trkn yaad bir blgenin hkmeti durumundayd. Rodop Muvakkat Trk hkmeti Bulgar istilalarna kar sekiz sene sreyle etin bir sava vermi, Balkanlar savunmu olan Sleyman Paa ve Plevne kahraman Gazi Osman Paa ordularnn, silah ve dier mhimmatndan yararlanmlardr. Rus ve Bulgar istila saldrlarna kar Rodoplar baaryla savunan Trk kuvvetlerinin says, deiik kaynaklarda ok farkl olarak gsterilmitir. Herhalde eli silah tutan btn Trkler gerektiinde savaa katldklarna gre, zaman zaman, eitli sahalarda kullanlan btn Trk kuvvetlerinin says on binle yirmi, yirmi be bin arasnda tahmin edilebilir. Osmanl Devleti, birok cephede uram olduu ar yenilgilerden sonra, Dou Rumeli'de Trklerin yrttkleri savunmay destekleyecek durumda deildi. Tamamen blge Trkleri tarafndan verilen bu mcadele srasnda, Rodop Trkleri, artan yama, cinayet, soygun gibi eylemlerin nne geebilmek iin direniyorlard. Silahl milis kuvvetleri, gerilla saldrlaryla igalci kuvvetlere ar darbeler vuruyor, daha sonra dalara snyorlard. Rodop kahramanlarnn banda bulunan Kara Yusuf avu ile Hidayet Paa ( ngiliz asll Sinclair) ilk gnlerde uyum iinde olmu fakat sonralar Hidayet Paa'nn ayrlmasyla Rodop kuvvetleri ikiye blnmt. Mcadelenin kritik bir safhasnda meydana gelen bu olay karsnda Rodop Trkleri yine bir ba altnda birlemilerdir. Bu mcadeleler srerken Rodop dalar Bulgaristan'n Filibe ve Krcaali ovalaryla Bat Trakya arasnda bir snr oluturmaktayd. Bulgaristan'n kuzeyinden ve Romanya'daki Osmanl hkimiyetindeki

17

blgelerden g eden Trkler Rodoplarla bu dalarn gneyindeki Gmlcine, skee ve dier illere snmlardr. Rodop Trklerinin milisleri savarlarken, bu gler de devam etmitir. Halk Bulgar ve Rus idaresinin tm arlarna ramen silahlarn teslim etmemi, milis kuvvetlerine katlmtr. Rodop Muvakkat Trk hkmeti bu mcadeleyi srdrrken bir taraftan da Osmanllarn desteini salamaya alyordu. Ancak Osmanl Devleti'nden yardm alamayan Rodop Trkleri, glerinin tkenmesi sonunda, yenilgiye uradlar. Yenilgide, ayn dnemde blgede ba gsteren kolera salgnn da pay olduu, durumu daha da gletirdii dnlebilir. O tarihlerde yklan kylerin harabeleri bugn Bat Trakya'da grlebilmektedir. Bat Trakya ve Rodoplar'daki bu Trk ayaklanmas Avrupa devletlerinin de dikkatini ekmi ve Ayastefanos Antlamas'n deitiren 13 Temmuz 1878 tarihli Berlin Antlamas'yla arki Rumeli imtiyazl vilayetinin kurulmasnda hi phesiz etkili olmutur. Bu vilayetin kurulmasyla bir dereceye kadar rahatlayan Trkler vilayetin 1885'te Bulgaristan'a ilhakndan sonra yeniden ayaklanmlar ve sonunda Osmanl Devleti'ne katlmaya muvaffak olmulardr. Balkan Harbi sonunda Bat Trakya Bkre Muahedenamesi'yle (10 Austos 1913 ) Bulgaristan'a brakld. Trkler zerindeki Bulgar basks gnden gne artt. Bunun zerine Edirne'ye ekilmi olan Trk aknc mfrezelerinden umum eteler kumandan Eref Kuuba 116 kiilik bir gnll grubu ile Bat Trakya'ya girdi ve Bulgarlara kar oradaki Trkleri organize etti. Eref Kuuba ve 116 kiilik grubu 1519 Austos 1913 tarihlerinde Bat Trakya ilerine doru ilerleyerek karlat Bulgar eteleri ve askeri birliklerini yenmi, Koukavak, Krcaali ve Mestanl kazalarn ele geirmi ve buralarda hkmet reisleri tayin ederek asayii salamtr. Ancak harekt, Sol Cenah Erkan- Harbiye Reisi Kaymakam Enver Beyin, Eref Bey'e telgrafla verdii u emirle durduruldu: "Koukavak'tan daha ileri gitmenize muvafakat edilmiyor." Fakat st makamlarn mfrezenin olduu yerde durmas iin verdii bu emir, kesin bir ifade tamyor ve mfrezenin esas amiri olan Enver Bey'in ahsi fikrini belirtmediinden, mfrezenin bundan sonraki hareketi iin ak bir kap brakyordu. Bunun zerine Eref Bey, bu kazadan daha da ileriye gidebilmek, yani btn Bat Trakya'y igal edebilmek iin yeni kuvvetler salamak ve Enver Bey ile bizzat grmek iin 22 Austos'ta Ortaky'e gitmi ve burada Enver Bey ile yapt grmede, btn Bat Trakya'nn igali zerinde karara varlmtr. Bundan sonra, Bat Trakya'daki igal hareketinin yeni bir merhalesi balam oluyordu. Enver Bey-Eref Bey grmesinden hemen sonra Bat Trakya'ya geen gnll subay ve erler, 31 Austos 1913'te Gmlcine, 1 Eyll 1913'te ise skee'yi igal ettiler. Bundan hemen sonra, Meriin batsnda, Sofulu ve Fereik civarlarnda, Bulgar kuvvetleriyle Trk kuvvetleri arasnda 2223 Eyll tarihlerinde sert ve kanl arpmalar oldu. Bu arpmalar neticesinde Bulgarlar, Yunan igalinde bulunan Dedeaa'a snmak zorunda kaldlar. Bylece Trk kuvvetlerinin Bat Trakya'daki igal sahas genilemi oluyordu.

18

1.3.4 GARB TRAKYA HKMET Garbi Trakya Hkmeti Muvakkatesi ve daha sonra Garbi Trakya Hkmeti Mstakilesi, Bat Trakya'nn tarihinde, ortaya k ve yok oluu bakmndan nemli ve ibret verici bir tarihi vakadr. Gmlcine'nin ele geirilmesinden sonra burada, Hoca (Mderris) Salih Efendi bakanlnda Garbi Trakya Hkmeti Muvakkatesi kurulmu, bir de, Salih Hocadan baka Raif ve Halit Bey'lerle daha eski baz memurlardan kurulu bir Garbi Trakya Muvakkat Hkmet Heyeti meydana getirilmiti. Garbi Trakya Hkmeti Muvakkatesi'nin stnde Garbi Trakya Hkmeti cra iyesi, bunun banda ise, ayn zamanda Erkan- Harbiye-i Umumiye Reisi vazifesini grmekte olan Sleyman Askeri Bey bulunmaktayd. Hkmette yetkiler bata Sleyman Askeri Beyin, ondan sonra da Eref Kuu ba ile kardei Hac Sami Bey'in elindeydi. Garbi Trakya Hkmeti Muvakkatesi'nin bayra ekilmi, posta pulu bastrlm, btn hkmet tekilat faaliyete gemiti. Zorla dinleri deitirilmi olan yz bin Trk'n tekrar Mslmanla dnmeleri iin din adamlarndan meydana gelen heyetler kurularak eitli blgelere gnderilmiti. Sleyman Askeri Bey emrinde bir mlazm olarak Bat Trakya'daki aknlara katlan Fuat Balkan anlarnda, ky meydanlarna Bulgarlar tarafndan aslm anlarn indirildiini, ikence ile zorla Hristiyan yaplan Trklerin yeniden kelime-i ahadet getirerek Mslmanla dndklerini anlatr. 1.3.5 58 GNLK BATI TRAKYA TRK DEVLET Garbi Trakya Hkmeti Muvakkatesi'nin kurulmas, gerek Sofyada, gerekse stanbul'da endieye uyandrmt. Bat Trakya'daki bu gelimeleri bandan beri olumlu karlamayan Bakumandanlk Vekleti, yabanc teebbslerin de etkisiyle, Bat Trakya'ya gitmi olanlarn memlekete dnmelerini emretti. Buna karlk olarak, Eref Bey tarafndan Babliye, sabk 10. kolordu kumandan Hurit Paaya ve Erkan- Harp kaymakam Enver Bey'e birer sureti gnderilmek zere verilen 25 Eyll 1913 tarihli cevapta yle deniliyordu; "...bu gnden itibaren Garbi Trakya Hkmet-i Muvakkatesi altndaki almamz Hkmet-i Mstakileye tebdil ve ilan, maalesef rabta-i maddiyemizi Hkmet-i Osmaniyemizden kesmi olduumuzu ilana mecbur oluyoruz... Merkezimiz Gmlcine ehridir. Dedeaa, skee, Eridere, Dardere, Krcaali, Koukavak ehirlerini ve dier kaza ve nahiyelerini idare etmekteyiz. Hkmetimiz tam tekilatla kurulmutur. ... Kuvvetlerimize ilhak ve hkmetimize iltica eden baz efrat ve zabtann iadeleri Hkmet-i Osmaniye'ce talep edilmekte ise de huku- dvel kaidelerine istinaden arz olunur ki Garbi Trakya hkmetiyle Osmanl Devlet-i Aliyye'sinin yekdieriyle muahedelenmi bu gibi iade-i mcrimin ve bahusus da siyasi mcrimler hakknda bir anlama bulunmadndan bu hususun da nazar- mtalaadan uzak bulundurulmamas istirham olunur... Garbi Trakya Hkmet-i Mstakilesi Riyaseti Eref." Garbi Trakya hkmet-i Mstakilesi'nin kuruluu, Bat Trakya'daki halka da yine 25 Eyll 1913 tarihli bir beyannameyle duyuruldu. Bu beyannamede; "... te bugnden itibaren muvakkat olarak tevkil eylediimiz

19

hkmet-i muvakkatimiz Garbi Trakya Hkmeti Mstakilesi namna tahvil ve ilan istiklal eylediimizi bilcmle hkmetlere ve lem-i insaniyete ilan eylemekle fahr-u eref duyduumuz ilan olunur..." Mstakil hkmet, kuruluunu yabanc devletlere de yle duyurmutur; "...Allah'mza dayanarak ve benliimize gvenerek bu gnden itibaren slam, Hristiyan, Trk', Bulgar', ayn hukuka malik olmak artyla Garbi Trakya Hkmeti Mstakilesi'ni ilan eylemi olduk." Bat Trakya'nn yneticileri, o gne kadar igal edilmemi olan ve Yunanllarn elinde bulunan Dedeaa' da almalar gerektiine inanyorlard. Bkre grmelerinde Yunanllar, Bulgarlarn idaresi altnda kalacak olan Rumlara yaplmasn istedikleri muamele hakknda Bulgarlarla anlaamamlar, 817 Eyll 1913 tarihlerinde stanbul'da yaplan Osmanl-Bulgar bar grmeleri srasnda bir Osmanl-Bulgar yaknlamasn baltalamak amacyla, Dedeaa ehrini ve limann Bat Trakya hkmetine teslim etmilerdir. Bundan sonra Yunanllar, Bat Trakya hkmetiyle temas kurarak Bat Trakya-Yunan snr olarak Mesta-Karasu'yu kabule hazr olduklarn, Bulgarlara kar kullanlmak zere Bat Trakya halkna silah ve mhimmat vereceklerini bildirmilerdir. Gerekte Yunanllar bu vaatlerini tutmam, tersine Bat Trakya zerinde askeri tedbirler almlardr. Dedeaa'n Garbi Trakya Hkmeti Muvakkatesi'ne gemesi, hkmetin nemli ve zengin bir ticaret limanna sahip olmas demekti. Bu, Garbi Trakya Hkmeti Muvakkatesinden, Garbi Trakya Hkmeti Mstakilesi'ne gei srasnda, yeil, beyaz, siyah renklerden meydana gelen ay yldzl bayran trenle, Gmlcine, skee ve Bat Trakya'nn dier yerleriyle beraber Dedeaa'ta da resmi binalara ekilmesini mmkn klm, o zamana kadar Garbi Trakya Hkmeti craiyesi reisi ve Erkn Harbiye-i Umumiye Reisi olan Sleyman Askeri Bey, Garbi Trakya Kuvay Milliye Kumandan sfatyla, Bat Trakya'nn savunmas ve Bulgar etelerinin kovulmasndan sorumlu kumandan olarak grev almtr. Dedeaa'n teslim alnmasndan sonra hkmet, Samuel Karaso adl bir museviye resmi Bat Trakya ajansn kurdurmu, Trke ve Franszca olarak Independant adl bir gazete karmaya balamt. Maalesef Bat Trakya'da byk mitlerle kurulan bu ilk mstakil Trk hkmeti, Bulgarlarn eline teslim edilerek son bulmutur. Mstakil hkmetin bayra Bat Trakya'nn ehirlerinde dalgalanrken, stanbul'da Osmanl Hkmeti ile Bulgar yneticiler arasnda yeni snrlar zerinde mzakereler yaplyordu. Mzakerelerin sonucunda stanbul Antlamas olarak bilinen Osmanl--Bulgar Antlamas, 29 Eyll 1913'te imzaland. Yeni snr, kuzeyde Karadeniz'den, Revza nehrinin azndan balayp Krklareli'nin kuzeyinde eski snrdan 50 km., Edirnenin kuzeyinde ise 30 km. geniliinde bir toprak eridini, Edirnenin hemen batsnda ise 1015 km.lik yerleri ve Cisri Mustafapaa'y Bulgarlara brakarak Meri'e iniyor; Mustafapaa'nn dousunda Meri'i geerek, bu nehrin batsnda 2530 km. geniliinde bir blgeyi Osmanl Devleti'ne brakarak Sofulunun kuzeyinde Meri'e vardktan sonra, Ege denizine kadar Meri boyunca uzanyordu.

20

Buna gre, daha nce Trk kuvvetlerince igal edilmi olan Mustafapaa Bulgarlara, Karaaa ve Dimetoka Osmanl Devleti'ne kalyordu. Bylece Bat Trakya, tamamen Bulgarlara kalyordu. Antlamann Bat Trakya ile ilgili hkmleri yleydi; 1. lan edilecek umumi af, Bat Trakya iin de geerli olacaktr. Bulgar hkmeti tarafndan yaplacak ilandan iki hafta sonra umumi aftan faydalanma hakk kalmayacaktr. 2. Her iki tarafn elinde bulunup dier tarafa geecek yerler, imzadan sonra on gnde askerden boaltlacak ve bundan sonraki on be gn iinde dier taraf memurlarna verilecektir. mzadan sonraki hafta iinde, iki taraf, ordularn datacaktr. " Buna gre Bat Trakya hkmeti ve bu ite alanlarn da, giritikleri kurtarma iinden vazgeerek, en ge 25 Ekim 1913 gnne kadar Bat Trakya'y Bulgarlara teslim etmeleri gerekiyordu. Bu sonu, tabiatyla btn Bat Trakya'da byk zntyle karlanmt. Bat Trakya Hkmeti ve halkn, Bulgarlara kar silahl direniten vazgeirmek ve yattrmak iin stanbul muhafz Albay Cemal (Cemal Paa) Ekim 1913 balarnda Dedeaa, Gmlcine ve skee'ye giderek Bat Trakya'nn Bulgarlara teslimini salad. Bat Trakya hkmetinin ileri gelenleri, Sleyman Askeri, Eref Kuuba ve dier subaylar stanbul'a dndler. Sadece birka subay, Trklerle Bulgarlar arasndaki anlamazlklar gidermek iin Bat Trakya'da kaldlar. Bunlardan biri olan stemen Fuat (Balkan) hatralarnda, kendisinin de bu vazife ile skee'de kaldn ve skee ve havalisini Bulgarlara teslim ettiini, bir mddet sonra muhtelif yerlerde kalm bulunan be zabiti de Bulgarlarn eitli bahanelerle snr d ettiini anlatmaktadr. Bamsz Bat Trakya hkmetinin sonu ve blgenin Bulgarlara teslimi, Cemal Kutay'n hatralarnda ise u szlerle dile getirilmektedir; " Eref Beyin, Dedeaata vazifelendirdii bir Fransz tebaas vastasyla temin ettii terzi Rum kzna ilk rneini hazrlatt bayran siyah ksm matemi, ay yldz Trkl, yeil slam, beyaz ise giriilen iten yz akyla kma hasretini temsil ediyordu. Trk evlerinin, evk ve mitle binlercesini dikerek, resmi, hususi btn yaplara ekilmi olan bayran indirilmesi ok hazin oldu. Alamayan yoktu! mit ksa srmt. " Bablinin Bat Trakya'y feda etmesine sebep olarak ileri srlen faktrler arasnda, Bulgarlarla bar imzalanmazsa Ruslarn Anadolu'nun dousunu igal edeceklerine dair korkular; hazinenin para sknts ve Maliye Bakan Cavit Bey'in Franszlardan bor alabilmek iin Bulgarlarla bar meselesinin zlmesi konusunda Osmanl hkmetine bask yapmas; Enver Bey'in o sralarda apandisitten hasta oluu ve Bat Trakya ileriyle ilgilenemeyii, saylabilir. Bat Trakya'nn tesliminden sonra Trk milislerin ellerindeki silahlar, ileride yine Bat Trakya davas iin kullanlmak midiyle emniyetli ellerde sakland. 1.Dnya sava srasnda 30 Temmuz 1915 tarihinde Yzba Fuat Balkan'n sevk ve idaresinde Drama'da Bat Trakya Kurtulu Komitesi kuruldu. Daha sonra Fuat Balkan'n stanbul'a arlmas zerine 27 Eyll

21

1917'de Kavala'dan stanbul'a hareket etmesiyle bu teebbs de baarsz kald. Mondros Mtarekesi'nin imzalanmasndan sonra (30 Ekim 1918), 10 Kasm 1918'de stanbul'da bulunan Bat Trakyallarn dzenledii bir kongre kararyla Bat Trakya Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti kuruldu. Bu cemiyet, itilaf devletleri adna Fransz kuvvetlerinin Bat Trakya'y igali (15 Ekim 1919) sralarnda faaliyetini srdrd ve merkezini Gmlcine'ye nakletti. Cemiyetin maksad, douda Meri, batda Ustruma, kuzeyde 1912 Balkan Savandan nceki Trk Bulgar hududu, gneyde Ege Deniziyle evrili blgenin, ahalisinin reyine mracaat suretiyle siyasi mukadderatnn tayin ve tespiti idi. 1.3.6 MTTEF KLER ARASI BATI TRAKYA HKMET Bat Trakya Franszlar, ngilizler talyanlar ve Yunanllar tarafndan igal edildi. Bu srete Bat Trakya da Mttefikler aras Bat Trakya Hkmeti kurulmutur. Bu Bat Trakya da kurulan 3. Trk Hkmetidir. Bununla birlikte Bat Trakya da General arpinin direktifiyle Mslman Genler Birlii kurulmu ve Franszlar lehine propaganda yapmalar salanmtr. Bu birliin yneticileri 8 kii idiler. Bunlar Baytar Mehmet Efendi, Ethem Hac Hafz, Hseyin Avni Kalpa, Haclarn Mehmet Efendi, Ahmet Efendi (Fotoraf), Avukat Raif Efendi Olu Hamdi, A Kara Hseyin Efendi, Franszca retmeni Ahmet Zade Halit Bey idi. O srada Franszlarn Bat Trakyadaki generalleri arpi yaplacak bir referandumda Fransz Manda idaresini semeleri iin Bat Trakya Mslman Trk Aznlna baz vaatlerle zerk bir idare teklif etmi ve yaplacak bir referandumda Yunan idaresi yerine Fransz manda idaresinin tercih edilmesi iin halka konumalar yapyordu. Ancak Bat Trakya insanna ok yakn olan ve Bat Trakya da Yunan propagandas yapan Yunan temsilcisi Vamvakas isimli kii birok faaliyette bulunmu ve yaplan referandumda Yunan idaresinin kabul edilmesinde ok etkili olmutur. Bat Trakyal Trkler kendileri namna sz sahibi olacak ve bundan sonraki Bat Trakya ynetimini belirlemek zere 8 kiilik bir heyet belirlendi. Bunlarn arasnda 1 Bulgar, 1 Rum ve 1 Musevi temsilci de vard. Dier 5 temsilci ise Bat Trakyal idi. Ancak halkn beklediinin tersine kiiler seilmiti. Halkn bekledii temsilciler Pedereli Tevfik Efendi, Hakk Bey, Bekir Stk Efendi, Avukat Mustafa Efendi ve Hasan Tahsin idi. 3 Bu durum resmen olmasa da hile ile Bat Trakyay Yunanllar a vermek anlamna geliyordu. nk beklenilen olmamt. Bat Trakyann kaderini ve bundan sonra kimin boyunduruu altnda yaanacan belirleyecek olan temsilcilerinin Trk olanlarnn isimleri Hafz Galip Efendi, Tabak Halil Aa, Ortacl Ali Bey, Karamsakyl Osman Aa, Hac Yusuf tur. Bunlarn dnda Rum temsilcisi Nikalao Zoidis, Musevi temsilcisi Muis Karasu, Bulgar temsilcisi ise Petku Daef idi. Bat Trakya Halk aslnda Fransz himayesini istiyordu ancak Hac Yusuf dndaki Trk temsilcileri ve Rum temsilcisi 14 Mays 1919 tarihinde Yunan idaresini3 Kemal evket Batbey, Bat Trakya Trk Devleti 19191920, stanbul, Sayfa:39

22

semilerdir. Bunun zerine savatan galip kan devletlerin babakanlarna gnderilmek zere Heyeti Umumiye namna Pedereli Tevfik tarafndan bir mazbata hazrlanmtr. Bu mazbatayla Bat Trakyann Yunanistana verilmemesi, yaplan seimin feshedilmesi, Fransz igal ordusunun Bat Trakyallar himaye etmek zere Bat Trakyallarn istedii zamana kadar Bat Trakya da kalmas istenmitir. Yunanllarn idaresi kabul olunduktan sonra Yunanllar ilk olarak Gmlcineyi igal etti. Bu igal sonras Bat Trakya da Yunanllar tarafndan rfi bir idare sistemi kurulmutur. Bylece balayan Yunan igali 22 Mays 1920de tamamlanabilmitir. Yaplan referandum ve Yunan igali mttefikler ile Yunanistan arasnda imzalanan Sevr Antlamas(Yunan Sevri) ile resmi bir boyut kazanmtr.4 Franszlarn, igalin balad ilk gnlerde blgede bulunuu Trklere kar eziyet ve cefa hareketinin yaplmasn nlemitir. Ancak daha sonralar hi adil olmayan ve yaplan eziyetlerle hayatndan bezdirilen Bat Trakya Halk haklarn bile arayamaz duruma getirilmitir ve Trkiyenin 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalad Lozan Antlamas ile Bat Trakya Mslman Trk Aznlnn korunmas iin baz haklar elde edilmise de Trk yerine kullanlan Mslman szc Yunanistann eline Bat Trakyadaki aznln Trk kimliini inkr etmesi iin byk olanak salamtr. 1.3.7 LOZAN ANTLAMASINDAN SONRAK DURUM Lozan Bar Anlamasyla, Bat Trakyada plebisit (Halk oylamas) yaplmas mmkn olmaynca, "Garbi Trakya Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti", antlama sonunda, ismini aynen devam ettirdi ve ihtilalci tedbirlere de bavurmay karar altna ald. Bu maksatla da gizli bir program kabul etti. Cemiyet, maksadna bir an nce ulaabilmek iin Sovyetlerle ibirlii yapmak istedi ve 19 Eyll 1924te Sovyet Sefaretine bir muhtra verdi. Muhtrada; Sovyet yardmyla, Bulgaristann elinde kalan Bat Trakya blgesinde 1015 bin kiilik silahl kuvvet kurmak istediklerini; bu kuvvetin kurulmas iin tahminen yarm milyon, bir aylk masraf iin de 800.000 TLye ihtiya duyduklarn belirttiler. Ancak, bu muhtray alan Sovyet temsilcileri, cemiyet yeleri ile temaslarn kesmiler ve bir daha grmemilerdir. Cemiyetin ihtill yoluyla Bat Trakya'y kurtarma dncesi de bylece gerekleemedi. Dardan yardm ve destek mitleri snnce, Bat Trakya Trklerinin son kurtulu mcadele azimleri de krlm oldu. Ancak ileler bitmedi. 1923ten sonra Yunanllar, ncelikle Bat Trakyadaki Trk nfus ve mal dengesini, kendi lehlerine evirmeye almlardr. rnein blge nfusunun ve gayrimenkullerinin yaklak %85i 1922de Trklere aitken; 1924 sonunda Trklerin nfusu %40-45lere dmtr (Blgeye yerletirilen ok sayda Rum gmenler ile). Benzer ekilde Trk mallarnn byk bir ksm da, Lozan ve4 http://www.geocities.com/begunay/bt.htm

23

dier anlamalara aykr olarak gasp edilmitir. Bu uygulamalarla, Trk snrnda bulunan Evros ilinde Trk varl, ksa bir sre iinde yok denecek kadar azalmtr. Ayrca Trkler, eitli sistematik abalarla Trkiyeye ge zorlanmtr. Milli Mcadele sonras Lozan Antlamas grmeleri esnasnda Trk ve Yunan heyetleri arasnda, 30 Ocak 1923te bir protokol imzalanmtr. Bu protokole gre, Trkiyede kalan Rumlarla Yunanistanda kalan Trklerin deiimi yaplacak, yalnz 30 Ekim 1918den nce stanbul belediye snrlar iine yerlemi bulunan Rumlar ile Bat Trakya Trkleri bu deiimin dnda tutulacakt. Yani bu blgelerdeki aznlklar, deiim hkmleri dnda braklacakt. Yine bu protokole gre, bu anlamay uygulamak zere Trk ve Yunan temsilcilerden oluacak bir karma komisyon kurulacakt. Bu komisyon, Ekim 1923te almaya balamasna ramen, yerlemi ifadesinin yorumu hakknda taraflar arasnda gr ayrl kmtr. Trk delegasyonu, yerlemi ifadesinin manasn Trk mevzuatna gre yorumlamak isterken; Yunanllar, 30 Ekim 1918den nce stanbulda bulunan her Rumun yerlemi saylacan ileri srd. Buradaki anlamazlk, Milletler Cemiyetine gtrld ve oradan da Milletleraras Daimi Adalet Divanna havale edildiyse de bir zm bulunamad. Bunun zerine Trk - Yunan ilikileri gerginleti. Yunanistann Bat Trakya Trklerinin mallarna el koyarak buralara Trkiyeden gelen Rumlar yerletirmesi ve Trkiyenin de stanbul Rumlarnn mallarna el koymas zerine, gerginlik daha da iddetlendi. 1925 sonras Trk-Yunan ilikilerinin normallemesi ile iki lke arasnda 1 Aralk 1926da Atina Anlamas imzalanmtr. Bu anlamaya gre; Yunanistanda bulunan ve Trklere ait olan emlakler, eitli uzmanlardan oluan bir komisyonun belirleyecei deer zerinden Yunan hkmetince satn alnacakt. Trkiyede bulunan ve 1912 ylndan nce lkeyi terk etmeyen Rumlara ( stanbuldakiler de dhil) ait emlakler ise, sahiplerine iade edilecekti. Nfus deiimi ile ilgili baz sorunlar zen bu anlama, tam olarak uygulanamam ve 1926 sonras Trk-Yunan ilikileri tekrar gerginlemitir. Bu arada Bat Trakya Trkleri ada rgtlenme abalar iine girmiler ve bu amala skeede skee Trk Birlii ve Gmlcinede de Gmlcine Trk Genler Birlii derneklerini kurmulardr. Bu dernekler, milli birlik ve beraberlii gelitirici ve pekitirici eitli kltrel ve sportif faaliyetler dzenlemilerdir. 1930lu yllara gelindiinde Yunanistan, ite byk ekonomik skntlar ve dta ise Bulgaristan tehdidi altndayd. Yunanistann iinde bulunduu bu olumsuz artlar, Trkiyeye ile ilikilerini iyiletirmesi ve mevcut sorunlarn zm iin aba gstermesini gerekli klmtr. ki lke arasnda 10 Haziran 1930da imzalanan Ankara Anlamas ile nfus deiimiyle ilgili tm sorunlar zlyordu. Bylece; yerleim tarih ve doum yeri dikkate alnmakszn tm stanbul Rumlar ve Bat Trakya Trkleri yerleik (etabil) kapsamna alnyor ve iki lkedeki aznlk mallar konusunda birok dzenleme yaplyordu.

24

30 Ekim 1930da Trkiye ve Yunanistan arasnda imzalanan dier anlama ile (Deniz kuvvetlerini snrlandrma, serbest dolam ve dostluk konularn ieren) ikili ilikilerde ve Yunanistann Bat Trakya Trk aznlna ynelik politikalarnda biraz dzelme olmutur. Ancak aznln elindeki mallarn gasp, hukuki klflar altnda (kamulatrma, tapu sorunu v.b.) srdrlmtr. Ky ve snr blgelerinde tanmaz mal alm satmn izne balayan ve Hazineye ait mallarn korunmas (vekil brakmadan Yunanistandan ayrlanlara ait mlklerin hkmete ynetimini ieren) 1938 yasalar, bu dnemde karlmtr. Bylece Trklere ait topraklara, Rum gmenlerin 1930 ncesi zorla iskn ile kamulatrlan mallarn Trklere iadesi yasal olarak engellenmitir. Daha nce nfus mbadelesi konusunda gerekli almalar yapmak amac ile kurulmu bulunan Karma komisyonun faaliyetleri, 19 Ekim 1934te sona ermitir. Bunun yerine karlkl nfus mbadelesine tabii tutulan halkn mal varlklar ile ilgili hususlara, her iki lke mahkemelerinin bakmas ve hukuki bir karara varmas benimsenmitir. kinci Cihan Harbinde nce Alman ve bilahare Bulgar igali ile birlikte Bat Trakyada Bulgar vahetini yeniden yaayan Trk Toplumu varln korumak iin adeta lm-kalm mcadelesi vermitir. Bu dnem Kemal evket Batbeyin Ve Bulgarlar geldi kitabnda, yle ifade edilmektedir; Bulgarlarn Bat Trakya Trklerine kar, hi bir zaman unutmadklar byk kinleri vardr. O kin ki iki madde iinde ylece sralanabilir: 1- 1913'te onlara kar kurtulu sava yapmamz ve kurmamz, 2- 1919'da yaplan referandumda Bulgarlar istemeyiimiz. te bu tarihi olaylar, Bulgar kinini her vakit taze ve ayakta tutmaya yetmitir. O zamanlar Gmlcine'de Trk Konsolosu Tevfik Trkerdir. 23 Nisan 1941 gecesi katliam yaplaca kendisine bildirilince, hemen kalkt, Bulgar kumandanlna gitti. Katliam yaplmasn nlemeye muvaffak oldu. Fakat ev basmalar, insan ldrmeler yine oldu. 23 Nisan akam, baslan Trk evlerinden gklere ykselen ac feryatlar ve teneke almalar uuldarken, kahraman Tevfik Trker de Bulgar vahetini protesto etmek zere, hayatn hii sayarak Bulgar ve Alman kumandanlklarna gidiyor ve katliam yaplmamas konusunda sert bir ltimatom veriyordu. Bat Trakya Trkleri, II. Dnya Savanda Yunan Ordusuna 16.500 asker verdiler ve topraklarn talyan ve Alman ordularna kar savunmak iin kahramanca arptlar. Bu arpmalarda 5000 kadar Bat Trakyal Trk hayatn kaybetmitir.5 II. Dnya Harbini mteakip balayan Yunan Sava esnasnda Trkler Kralclarn en gvenilir eleman olarak grldler ve Yunan komnist etelerine kar n planda savaa srldler. 1946'dan 1949'a kadar hem Yunan, hem Bulgar komnistlerine kar arptlar. Kayplar hep devam etti.

5 www.kumkale.net/19mayis3.html

25

Yunan Sava 1949da komnistlerin yenilgisi ile bitti. Ama Trklerin mcadelesi bitmedi. Bat Trakya blgesinin tekrar Yunallarn eline gemesinden sonra Trklerin savata dmanla ibirlii yapt gibi aslsz bahanelerle topraklar kamulatrlmtr. zellikle komnistlerin saldr ve katliamna maruz kalan Trklerin nemli bir ksm, Trkiyeye g etmek zorunda kalmtr. 1950 ylndan sonra iki ayr olay, Trkiye ve Yunanistanda olduu kadar iki lke aras ilikilerde de mspet ynde etkili olmutur. Bunlardan birisi, Sovyet tehdit ve tehlikesi altnda bulunan iki lkenin NATOya girerek, ayn ittifak iinde yer almalardr. Dieri ise, Kbrsn geleceidir. Kbrs ilhak etmek isteyen Yunanistan, Kbrs Trklerine ve Trkiyeye irin grnmek amacyla Bat Trakya Trklerine ynelik politikasnda byk deiiklikler olmu, onlarn Trk kimlii kabul edilmitir. Bu yumuama ve iyi ilikileri gelitirme atmosferinde Trkiye ve Yunanistan arasnda 1951 ylnda bir kltr anlamas imzalanmtr. Bu anlama, Bat Trakya Trk aznlnn eitim konusundaki skntlarn ksmen de olsa giderecek ve biraz rahatlatacak hkmler iermitir. Bylece; ilk kez Trkiyeden blgeye Trk retmenler gelmesi, iki lkedeki aznlk rencilerine karlkl burs verilmesi ve Bat Trakya Trk okullarndaki ders mfredatlarnn yeniden dzenlenerek gncelletirilmesi gibi uygulamalar mmkn olabilmitir. Ayrca blge, ilk defa bir Trk Cumhurbakan, Celal Bayar, tarafndan Aralk 1952de ziyaret edilmi ve bu ziyaret esnasnda da blgedeki ilk Trk Lisesi (Gmlcinedeki Celal Bayar Lisesi) almtr. Dier taraftan Aznlk Okullar Eitim Kanununun 1954te yrrle girmesi ile Trk okullarna Trk ibaresini de ieren tabelalar aslabilmitir. 195060 aras iyi seyreden Trk - Yunan ilikileri, 1963ten itibaren Kbrsta durumun gerginlemesine paralel olarak ktlemitir. Bu yllarda Kbrs Trklerinin katliama maruz kalmalarna askeri mdahale (adaya asker kartarak) yaplarak nlemitir. Yunanistanla Trkiye arasnda imzalanm bulunan Serbest Dolam ve kamet Anlamasn 16 Eyll 1964 tarihinde iptal etmitir. Arkasndan da stanbulda yaayan 8.500 dolaynda Yunan uyruklu Rum, snr d edilmitir. Bu durum ve Kbrsta yaanlan olaylar, Bat Trakya Trklerine ynelik Yunan politikasn daha da sertletirmi ve ktletirmitir. Bu dnemde Bat Trakya Trklerine ait mallarn gasp edilerek Rumlara datlmas, Trk aznlk okullarnda grev yapan formasyonlu retmenlerin grevlerine son verilmesi olaan hale gelecektir. Ayrca 4 Austos 1963te yaplan bir yasal dzenleme ile (ki bu durum bugn de geerlidir), aznln gayrimenkul alma veya kiralamasn yasaklama gibi anlamalara aykr ve ilkel bir uygulama da balatlyordu. 1967 ylnda Yunanistanda Albaylar Cuntasnn darbe ile ynetime gelmesi, Bat Trakya Trkleri asndan tam bir felaket olmutur. Trk aznla ait topraklarn eitli gerekeler ile gasp edilmesi, Trkler ait mallar satn alacak Yunanllara dk faizli ve uzun vadeli krediler verilmesi, Trklere uygulanan eitli ikence ve zulmler, bu yllarda yaanlan olaan olaylar arasndadr.

26

Bu dnemde Yunanistann banda bulunan Cunta ynetimi, bir dizi yeni yasa ve uygulama ile Trk aznl olabildiince zor durumda brakmaya almtr. Bu ama dorultusunda 1968 ylnda kartlan bir kanunla anlamalar dorultusunda oluturulmu Cemaat Heyetleri datlmtr. Ayn yl Yunan Anayasasna eklenen bir madde ile de, Hristiyan olmayanlarn devlet memuru olamayaca hkme balanmtr. Dier taraftan ise, 20 Aralk 1968de imzalanan ve Bat Trakya Aznlna yeni haklar getiren Trk-Yunan Karma Kltr Protokol de, Yunanistan tarafndan iletilmeyecektir. Bu dnemde yaanlan gelimeler, Cunta ynetiminin zihnindeki Trk fobisi ile bambaka bir grnm ve mahiyet kazanacaktr. Bylece Trk aznla ait Birlik ve okul tabelalarndaki Trk kelimesi bulunana tabelalarn bulunmas, Trke mzik ve radyo dinlemesi, TV seyredilmesi ve gazete okunmas yasaklanacaktr. (197073 arasnda balatlan eitli uygulamalarla) Kbrsn Yunanistana ilhakn amalayan 74 darbesi arkasndan Trkiyenin duruma mdahale etmesi ve Kbrs Bar Harektlar ile soydalarnn can ve mal gvenliini teminat altna almas, Trk - Yunan ilikilerinde tekrar yeni bir skntl dnemi balatmtr. Kbrsta tezghlad darbeyle amacna ulaamayan Yunanistan, bu hezimetin acsn Bat Trakya Trklerinden kartmaya almtr. Bat Trakya Trklerine ynelik etnik temizlik ilemi, artk alenen ve resmi bir devlet politikas olarak uygulanacaktr. Bu kapsamda; Trk esnaflara ait dkkn ve mallarn yamalanmas, esnafn deyemeyecei meblalarda ar para cezalarnn verilmesi, Trklere ait 3280 dnm topran kamulatrma mazereti ile gasp ve 40 bin asker ile 30 bin milisten oluan yaklak 70 bin Yunan silahl kuvvet mensubunun blgeye yerletirilmesi gibi faaliyetler ilk gzlenenler arasndadr. Bu olaylar; blgedeki tarihi Trk varlnn izlerini yanstan, camii ve mezarlklara saldrlar, mahkemelere intikal eden eitli hukuki konularda Trkleri haksz kartan kastl kararlar ve Trk ocuklarnn eitim hak ve zgrlklerini engelleme abalar izlemitir. 694/1977 sayl yasa ile aznla ait okul ynetimleri, cemaat mensuplarndan alnarak valilere devredilmi ve bylece de aznlk ocuklarnn kltrel asimilasyonu amalanmtr. 1975 ile 1977 yllar arasnda artk Bat Trakya Trklerinin etnik temizlik ileminin uygulanmaya konduu bir devre olmutur. Bu amala, aznlk mensubu Trklere imzasz veya baz terr rgtlerinin ad yer alan tehdit mektuplar gnderilerek blgeyi terk etmeleri, aksi taktirde ldrlecekleri mesajlar iletilmitir. Bu tr olaylarn tertipileri veya faalleri, ne hazindir ki hala gnmzde dahi yakalanamamtr. Bu terr olaylar ve kayna hakknda k tutacak rnek bir olay, 1977 ylnda Rodop iline bal Ambarkyde yaanmtr. Bu kyde yaayan Trklerin topraklar, Yunan hkmeti tarafndan gasp edilmek istenmitir (szde yasal gerekelerle). Bunun zerine kyllerin direnmesi ve topraklarn vermek istememesine, Yunan polisi havaya ate amak suretiyle halk korkutarak direnlerini krmtr. Daha sonra fanatik

27

Yunanllar devreye girerek Trklerle kavgalar yaanmtr. Bunun neticesinde Ambarky ve evre kylerden 50 dolaynda Trk kyls yaralanmtr. Ambarky olayndan sonraki yllarda eitli gereke ve bahaneler klf gsterilerek Trklere ait verimli toprak ve arazinin, gasp srdrlmtr. Bu erevede Gmlcnede 1978de 4.000 dnm arazi organize sanayi blgesi yapma; 1980li yllarda ise, 3.200 dnm arazi niversite ve 4.300 dnm arazi de askeri blge bahaneleri ile Trklerden alnmtr. in tuhaf ve ilgin taraf, anlan gerekelerle alnan arazilerin ou bo tutulmu ve hatta bir ksm da bazen arazileri gasp edilen iftilere kiraya verilmitir. Bu arada 18 Eyll 1979da Yunan Meclisinde kabul edilen 1091 sayl Bakanlk Karar ile Trk aznln eitim, sosyal ve kltrel faaliyetleri iin gerekli giderleri salayan vakflar da, Trk aznln elinden alnarak valiliklere balanmak istenilmitir. Bu durum; blge Trklerinin kltrel varlklarn koruma ve srdrmelerine son vermeyi amalamtr. Ancak eitli anlamalara aykr olan bu duruma Trkiye ve Bat Trakya Trklerinin ok sert tepki gstermesi zerine, Yunan hkmeti geri adm atarak bu karar uygulamay ertelemitir. Mart 1982de Bat Trakya Trkleri asndan bir dnm noktas tekil edebilecek nhanl olaylar yaanmtr. Konu, skee line bal nhanl kynde yaayan 200 civarnda Trke ait arazinin tapularnn geersiz saylmas ve ellerinden alnmas ile balamtr. Bu durum karsnda Trk kyller, skee ehir merkezinde 17 Mart - 2 Nisan 1982 tarihleri arasnda defa oturma eylemi yapm ve topraklarnn gasp edilmesini protesto etmilerdir. Trkiyede de yank bulan bu eylemler, Trk yazl ve szl basnnda yer almtr. Yunanllarn blgeyi igal ve ilhakndan bu yana yaplan basklar karsnda Trkler, ilk kez byle bir meru mdafaa ve protesto eylemi yapmlardr. Bu eylemleri sonras nhanl kylleri, arazilerini 1983 yaz boyunca ellerinde tutmalarna ramen, Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinin (KKTC) ilanndan 5 gn sonra, topraklar alnarak Yunan kyllere verilmitir. Ayrca tutuklanan 9 kylden 8i de, 1 Aralk 1983te 1er yl hapis cezasna arptrlmtr. Benzer arazi gasp olaylar, ayn yllarda skeenin kuzeyindeki blgede yaayan Trklere de uygulanmtr. Yunan bask ve zulm karsnda yava yava rgtlenmeye balayan ve bylece de kendine zgvenleri artan Bat Trakya Trkleri, eitli milletleraras platformlarda problemlerini anlatmaya ve kamuoyu oluturmaya balamtr. Bu kapsamda; Almanyada yaayan Bat Trakyal Trklerin kurduu dernekler, Yunanistann Trk aznla uygulad bask ve zulm politikasn Kasm 1983te Avrupa Konseyine ikyet etmilerdir. Bu konuda 9 farkl lke parlamenterleri tarafndan bir rapor hazrlanm ve 11 Mays 1984te Bakanlk Divanna verilmitir (Bu belge, daha sonra dier lke aznlk dosyalar ile birletirilecektir). Dier taraftan Austos 1986da 5 kiilik bir ABD parlamenter heyeti blgeyi ziyaret etmi ve incelemelerde bulunmutur.

28

15 Kasm 1983te KKTCnin ilan edilmesi ile Trk aznla kar yeniden basklar artmaya balamtr. Bu basklar; 19831986 ylar arasnda, yine Trklere ait arazilerin gasp edilerek Yunallara verilmesi, esnaf ve serbest meslek sahiplerine yapay bahanelerle ok ar para cezalar verilmesi, aznlk orta dereceli okul bitirme snavlarnn Yunanca yaplmas gibi vakalara rastlanmtr. Ayrca yurt dna seyahat eden Trklerin Yunan vatandalndan kartlmas ve yurt dnda eitim grm Yksekokul mezunu Trk genlerinin diploma denkliklerinin tannmamas gibi eitlilik arz etmitir. Ayrca 1985ten itibaren i bulma vaadi ile Trk nfus ve ikametlerinin blge dna alnmas gibi yeni asimilasyon taktikleri de denenmitir. Trk aznln iinde bulunduu bu olumsuz durum ve artlar, ayn zamanda Bat Trakya Trklerinin sahip olabilecei en nemli liderden birisi iin gerekli ortam da hazrlyordu. Bu lider; azim, karar ve yksek cesaret sahibi ve mcadeleci bir kiilie sahip olan Dr. Sadk Ahmet olacak ve Trk aznla hakl mcadelesinde yol gsterecektir. Ayrca Dr. Ahmetin liderlemesinde d nedenler olarak; Yunanistann ATa ye olmas, Almanyadaki aznlk mensuplarnn konuya sahip kmas, insan haklarnn evrensellik kazanmas ve Yunan makamlarnn yapay gerekelerle Dr. Ahmeti mahkemelerde srndrme faktrleri de etkili olmutur. Dr. Sadk Ahmet, 1985 ylnda kendi kiisel abalar ile Trk aznln ikyet ve isteklerini ieren bir imza kampanyas balatr. Bu kampanyaya ait belgeler, bir ara Yunan makamlarnn eline gese de bir su unsuru bulunmaz. Yaklak 10.000 imza toplayan Dr. Sadk Ahmet, metnin ngilizce evirisini, 25 Eyll 1987de Selanikte yaplan Demokrasi ve nsan Haklar konulu toplantda, katlmclara datr. Bunun zerine hakknda dava alan Dr. Sadk Ahmete, yalan haber yaymak ve sahte evrak hazrlamak suu ithaf edilerek 30 ay hapis ve 100.000 drahmi de para cezas verilir. (24 Haziran 1988) Dr. Sadk Ahmet cezasn ekmek zere Selanikte Diavata cezaevine gnderilmitir. Bu karara Dr. Sadk Ahmetin itiraz davas amas ile konuya, tm Bat Trakya Trkleri ve Trkiyedeki demokratik rgtler ve hatta baz Alman parlamenter sahip kar. Bylece Dr. Ahmetin imza kampanyas davas, aznlk arasndaki birlik ve dayanmay pekitirdii gibi Bat Trakya Trklerinin problemlerini de uluslararas arenaya tamtr. Dr. Sadk Ahmet, 8 Haziran 1990 seimlerinde ikinci defa Rodop ilinden milletvekili seilmesi ile de, dokunulmazlk kazanacak ve dava decektir. Dr. Sadk Ahmet, seim kampanyas esnasnda Trk kelimesi kullanarak halk iddet ve blnmeye tevik etmek gibi baz mesnetsiz sulamalarla ayr davadan daha yarglanmtr. Bu davalar da; aznlk, Trkiye ve baz Alman parlamenterlerce sahiplenilmi ve izlenmitir. Konuya gsterilen ilgi, Dr. Sadk Ahmetin sebepsiz yere ceza almasn nlemitir. Bat Trakya Trkleri, haklarn savunacak ve koruyacak kendi bamsz milletvekillerini semeyi 1985ten itibaren denenmitir. Blgeye asker sevk etme ve oy verdirme gibi Yunan tertiplerine ramen, Dr. Sadk Ahmet, 18 Haziran 1989 seimlerinde Rodop ilinden bamsz milletvekili seilmitir. Bu

29

seimlerden tek bana bir iktidar partisi kmamas zerine, 5 Kasm 1989da erken seime gidilmitir. Eksik belge doldurduu bahanesi ile Dr. Sadk Ahmetin Kasm 1989 seiminde aday olmas engellenmitir. Trk adaylarn seimi kaybetmesi iin sandk banda Trk semenlerin dvlmesi de dhil her trl nlemi alan Yunanllar, smail Rodoplunun Rodop ilinden bamsz milletvekili seilmesini engelleyememilerdir. Bu ikinci seimlerin de yenilenmesine karar verildikten sonra, Yunanistan, 8 Nisan 1990da nc kez arka arkaya seime gitmitir. Bu sefer, Trkiye ve dier lkelerden gelen temsilci ve tarafsz gzlemcilerin seimleri izlemesi, Yunan makamlarnn seime hile katmalarn nispeten nlemitir. Nisan 1990 seimlerinde Rodop ilinden Dr. Sadk Ahmet ve skee ilinden ise, Ahmet Faikolunun milletvekili seilmeleri ile Trk aznlk, parlamentoda iki bamsz temsilci elde etmitir. Ancak yeni iktidar, bamsz adaylar iin de (listeler) hemen %3 seim baraj getirerek bu durumun tekerrr etmemesi iin nlem alnmtr. Siyasi alanda bu basklar yetmiyormu gibi Yunanistan, Bat Trakya Trklerinin gzbebei olan skee Trk Birlii, Gmlcine Trk Genler Birlii, Bat Trakya Trk retmenler Birliinin kesin kapatlma kararnn Yargtayda 4 Kasm 1987de grlerek karara balamtr. 20 Kasmda da karar yaynland halde, aznln kapatma kararn ancak 5 Ocak 1988de renmesi, Bat Trakyada Trk varlnn inkrnn tuzu biberi olmutur. Bu gelimeler 29 Ocak olaylar olarak adlandrlan Trklk direniinin ilk temel tan oluturmutur. Trklk direniinin bir dier nedeni de 29 Ocak 1988 Cuma gn Yunanistan Babakan A. Papandreu ile Trkiye Cumhuriyeti Babakan Turgut zaln Davos'ta bir araya gelerek ikili grmelerde bulunacak olmalarna ramen Bat Trakya Trklerinden sz etmemeleridir. Halk bu grmede Bat Trakya Trklerinin Yunanistann insafna brakld dncesi hkim olmutur. Davosta Bat Trakya Trklerinden sz edilmemesi ve Trk derneklerinin kapatlmas Bat Trakya Trkleri arasnda infiale yol amtr. Bunun zerine Aznlk Yksek Kurulu 25 Ocakta toplanarak mcadele karar almtr. Kapatma kararn protesto etmek iin bir yryn yaplmas, aznlk okullarnn bir gn iin kapatlmas ve yetkili tm devlet mercilerine bu kararlarn telgrafla bildirilmesi karalatrlarak, bir eylem tespit komisyonu kurulmutur. Komisyon, yryn 29 Ocak gn, Cuma namazndan sonra Gmlcine Eski Camiinden Vilayet Konana kadar yaplmas kararn almtr. Polis, ayn gn, yer ve saatte Hristiyanlarn da bir kar gsteri talebinde bulunduunu ve bunun reddedilmi olduunu gereke gstererek yry yasaklamtr. Gmlcine Radyosu, Yunanca ve Trke anonslar yaparak, Trklerin herhangi bir ekilde bir araya gelmesinin yasaklandn duyurulmutur. Bu duruma ramen, Yasak Blge dhil olmak zere her taraftan Gmlcineye kadnl erkekli binlerce aznlk mensubu gelmeye balaynca gerek skee k, gerekse Gmlcine girileri polis noktalaryla kesilmitir.

30

Kavaladan ok sayda polis gc sevk edilmitir. Ynetim tarafndan Eski Cami ve Yeni Cami ibadet edilmesi yasaklanmtr. Buralarda Cuma namaznn yasaklanmas zerine, aznlk zgrln olmad yerde ibadet etmenin de caiz olmad gerekesiyle teki cami ve mescitlerde de Cuma namaz klmama karar almtr. Gmlcine Trk Genler Birliinin bulunduu caddede te biri kadn, yaklak 5000 kii toplanmtr. Gmlcineye gelmeye alan 15.000 kii ise yol ayrmlarnda polis zoruyla engellenmitir. Yry akama doru smail Rodoplu, Ahmet Faikolu, Mftolu ve mamolunun konumalar ile sona ermitir. Toplant yerinden dnen halkn dalmas da bir yrye dnmtr. Bunun zerine polis yryleri dvmeye balamtr. 29 Ocak Trklk Yry sonras bunlar olurken dnya Bat Trakya Trklerine ne oluyor diye sorarak, sorunlarna eilmeye balamtr. Bat Trakya Trkleri ilk defa Trkln inkr eden ynetime Biz Trkz diye haykrmtr. Aznlk Yksek Kurulu, 29 Ocak 1988de meydana gelen elim olaylarn yldnm vesilesiyle Eski Camide bir mevlit dzenlenmesine karar verir. 28 Ocak gn aznlk ileri gelenleri polis st dzey yetkilileriyle temasta bulunduklar bir srada, Yunanistandaki yerel radyolar, Solakidis adl bir Yunanlnn, kendisiyle ayn hastanede tedavi grmekte olan bir Mslmann saldrsna urad haberini vererek, Yunanllar 29 Ocak mevlidini engellemeye arr. Bu arada, Mslman-Trk Aznla kartlyla tannan Gmlcine-Maronya Metropoliti Damaskinosun da ayn amala yandalarna arda bulunduu haberleri yaylmtr. Yerel basn ve radyolar, 29 Ocak sabah da Solakidisin ld haberini yaymlardr. (Oysaki Solakidis, 21 ubatta lecektir) Sabah 11.00den itibaren Yunanllar 810 kiilik gruplar halinde toplanarak, Trklerin bir kahvesine ta ve sopalarla saldrrlar. Kahvedekiler Gmlcine Trk Genler Birlii binasna snr. Saldrganlar girenleri karamaynca arya ynelirler ve aznlk mensuplarna ait dkknlar tahribe balarlar. Bu tahrip srasnda, saldrganlarn arkasndan ar bir ekilde ilerleyen polis otosu herhangi bir mdahalede bulunmaz. Yabanc gzlemcilerin raporlarna gre, hibir Yunanl dkkn saldrya uramamtr. Bu srada Eski Camide bekleyen cemaat, saldr haberini alr ve aralarnda Mehmet Emin Aga ve skee Bamsz milletvekili Ahmet Faikoluda bulunduu halde Gmlcine Trk Genler Birlii binasna gitmeye teebbs ederler. Fakat polis caminin evresini tutmutur. Saldrganlar, ta, sopa, bak ve demir ubuklarla Mehmet Emin Aga ve Ahmet Faikolu dhil olmak zere pek ok aznlk mensubunu yaralamlardr. Bu duruma, polis seyirci kalm ve hatta saldrganlara yardm etmi ve yol gstermitir. Benzer olaylar, 2324 Austos 1991de, aznln anlamalara uygun setii Mehmet Emin Aay Mft kabul etmeyen ve yerine bir Mft tayin eden uygulamay protesto eden skeelilere de tatbik edilmitir.

31

Trk aznlk, 1990 ylnda brahim erifi ve 1992de ise, Mehmet Emin Aay mft semi ve arkasndan da seilmi mftleri Yunan Devletinin tanmasn istemitir. Ancak bu konuda olumlu bir cevap alnamad gibi yasal yollarla seilen mftler, sahte mftlk iddiasnda bulunmak itham ile yarglanmaktadr. Kasm 1994te yaplan yerel seimlerde, ilk defa valilerin de halk tarafndan seimi gndeme gelmitir. Ancak Trk aznla kendi valisini seme imkn vermemek iin, Trklerin ounlukta bulunduu iller dier civar illerle birletirilmi ve muhtemel byle bir durum nlenmitir. Bat Trakya Trklerinin kahraman ve mmtaz liderlerinden Dr. Sadk Ahmet, 24 Temmuz 1995 tarihinde hala nasl olduu pheli elim bir trafik kazasnda ehit olmutur.6 Bat Trakya Trklerinin siyasi lideri Yeni Demokrasi Partisinden Milletvekili seilen lhan Ahmettir. Mecliste bulunan tek Trk Milletvekilidir.

6 www.turkhaber.org/32.html

32

2. BLM: BATI TRAKYA TRKLER E T M N LG LEND REN ULUSLARARASI ANLAMALAR 2.1. LOZAN BARI ANTLAMASI Lozan Bar Antlamasnn Siyasi Hkmler adn tayan 1. blmnn 3. kesimi, Aznlklarn Korunmas ad alt