bankalarda fİnansal tablolar analİzİnek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/tez/42534.pdfanaliz ederken...
TRANSCRIPT
-
T.C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İKTİSAT ANABİLİM DALI
İKTİSAT TEORİSİ BİLİM DALI
YÜKSEK LİSANS TEZİ
BANKALARDA FİNANSAL TABLOLAR ANALİZİ
BERRAK GÖKMEN 2501413127
DOÇ.DR. TEVFİK HAKAN ONGAN
İSTANBUL-2007
-
ÖZ
Bankacılık sektöründe son yıllarda yaşanan hızlı gelişmeler, özellikle
Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonunu’nun 1998 yılından bugüne kadar toplam yirmi
bir bankayı idaresine almış olması ve bu olumsuz gelişmelerin yaşanan ekonomik
krizlerle paralel yürümesi, bankacılık sektörünün ekonomi içinde ne kadar önemli
bir yeri olduğunu göstermektedir.
İlginç olan, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’na devredilen bankaların
devir işlemine dek, her sene bilançolarında yüksek karlar açıklamış olmalıdır. Bu
durum, bizi bankaların finansal tablolarının derinlemesine ve objektif olarak
incelenmesi gerektiği sonucuna götürür. Çünkü finansal tablolar objektif bir
şekilde analiz edildiğinde anlaşılacaktır ki, aslında bu bankalar kağıt üzerinde kar
ediyor gibi görünmelerine rağmen, gerçekte çok uzun süreden beri birikimli olarak
gelen çok büyük bir zarar içerisindedirler.
Bu çalışmada, bankaların finansal tablolarını incelerken dikkat edilmesi
gereken püf noktaları, bilanço makyajlamasında en çok hangi yöntemlerin
denendiği ve finansal tablolara objektif olarak bakıldığında hangi gerçeklerle
karşılaşıldığı detaylı olarak aktarılmıştır. Çalışmanın büyük bir bölümünde
aktarılan rasyo analizi sayesinde sadece rakamsal veriler değil; finansal tabloların
bozukluğunun arka planında yer alan bankacılık sektörünün gerçeği de ortaya
konulmuştur.
iii
-
ABSTRACT
The rapid events in banking sector in recent years, especially Saving
Deposit Insurance Fund’s getting twenty-one banks under its control since 1998
and the parallel development of these negative events with economic crisis, show
the important position of banking sector in economy.
The interesting point is that those banks had declared high profits in their
balance sheets until being taken under control by Saving Deposit Insurance Fund.
This situation drives us to the necessity of an objective analysis of banks’
financial tables. An objective analysis of financial tables will show that although
these banks seem to be in profit , they are in fact, in a cumulative loss for a long
time.
In this study, the key points in analyzing financial tables of banks, the
methods prefered in balance make-up and the realities observed by an objective
assessment are explained in detail. Thanks to the ratio analysis throughout the
study not only numerical data, but the facts about banking sector are also
disclosed.
iv
-
ÖNSÖZ
Bankaların finansal tablolarının nasıl analiz edilmesi gerektiği konusunda
bugüne kadar yazılmış tek eser Türkiye Bankalar Birliği tarafından 1988 yılında
yayınlanan Bülent Şenver’in çalışmasıdır. Bu tez yazımının beni en çok zorlayan
yanı, bu konuda maalesef yabancı dillerde de çok fazla kaynağın yayınlanmamış
olmasıdır.
Banka finansal tablolarının analizi, şirketlerin finansal tablolarının
analizinden daha zor ve kapsamlı, uzmanlık ve özellikle deneyim gerektiren bir
konudur. Neden böyle zor ve bu denli kaynak sıkıntısı çekilen bir konuyu
üstlendiğime gelince; en başta bu çalışmanın -ülkemizdeki bankacılık sektörünün
iç dinamiklerinin anlaşılmasını kolaylaştırmak üzere- bu konuda sonradan çalışma
yapacak insanlara bir kaynak teşkil etmesini amaçladım.
Bugüne kadar bankacılık sektöründeki farklı bankalarda ve Türkiye
Bankalar Birliği’ndeki analistlik deneyimim boyunca, birçok banka bilançosu
analiz ederken gördüm ki, bankalar finansal tabloları üzerinde oldukça başarılı
makyajlar yapmaktaydılar. Fakat detaylı rasyo analizleri yapıldığında anladım ki,
finansal tabloları üzerindeki makyaj kolaylıkla silinebiliyordu ve başlangıçta karlı
gibi görünen banka aslında büyük bir zarar içindeydi.
Bu çalışmanın tercih edilmesinin bir diğer sebebi ülkemizde finansal
krizlerin ardından gerçekleşen banka el değiştirmeleri sonucu bir çok tasarruf
sahibinin mağdur edilmiş olması ve dolayısıyla tasarruf sahiplerinin doğru
bilgilendirilme hakkına sahip olması gerektiğine inanmamdır. Objektif olarak
yapılan finansal tablolar analiziyle, ekonominin ana damarlarından olan bankacılık
sektörüyle ilişkisi olan herkesin doğru bilgilendirilme hakkının baki olduğunun bu
çalışma sayesinde daha çok vurgulanmasını temenni ederim.
v
-
İÇİNDEKİLER
ÖZ ........................................................................................................iii ABSTRACT ........................................................................................ iv ÖNSÖZ ................................................................................................. v İÇİNDEKİLER...................................................................................vi TABLOLAR........................................................................................ ix
GİRİŞ .................................................................................................... 1 BİRİNCİ BÖLÜM ............................................................................... 5 BANKA FİNANSAL TABLOLARI .................................................. 5
1.1. Banka Bilançolarının Alt Kalemleri ........................................... 6 1.1.1. Banka Bilançolarının Aktifinde Yer Alan Kalemler ....................... 6
1.1.1.1. Nakit Değerler................................................................................. 6 1.1.1.2. Bankalar .......................................................................................... 7 1.1.1.3. Mali Kurumlar Hesabı .................................................................... 7 1.1.1.4. Merkez Bankası Serbest Tevdiat ve Mevduat ................................ 7 Munzam Karşılıkları Hesabı ........................................................................ 7 1.1.1.5. Menkul Kıymetler Cüzdanı Hesabı ................................................ 8 1.1.1.6. Bankalararası Para Piyasası Hesabı ................................................ 8 1.1.1.7. Krediler Hesabı ............................................................................... 9 1.1.1.8. Takipteki Alacaklar Hesabı............................................................. 9 1.1.1.9. Faiz Gelir Tahakkuk ve Reeskontları ........................................... 10 1.1.1.10. Finansal Kiralama Alacakları Hesabı ......................................... 10 1.1.1.11. Kanuni Yedek Akçeler Karşılığı Devlet Tahvili Hesabı ............ 10 1.1.1.12. Muhtelif Alacaklar Hesabı .......................................................... 11 1.1.1.13. İştirakler Hesabı .......................................................................... 11 1.1.1.14. Bağlı Ortaklıklar Hesabı ............................................................. 12 1.1.1.15. Bağlı Menkul Kıymetler Hesabı ................................................. 12 1.1.1.16. Sabit Kıymetler Hesabı ............................................................... 12 1.1.1.17. Diğer Aktifler Hesabı.................................................................. 13
1.1.2. Banka Bilançolarının Pasifinde Yer Alan Kalemler............................ 15 1.1.2.1. Mevduat Hesabı ............................................................................ 15 1.1.2.2. Bankalararası Para Piyasası Hesabı .............................................. 15 1.1.2.3. Alınan Krediler Hesabı ................................................................. 15 1.1.2.4. Fonlar Hesabı ................................................................................ 16 1.1.2.5. Çıkarılan Menkul Kıymetler Hesabı ............................................. 16 1.1.2.6. Faiz Gider Tahakkuk ve Reeskontları Hesabı .............................. 16 1.1.2.7. Ödenecek Vergi, Resim, Harç ve Primler Hesabı......................... 16 1.1.2.8. İthalat Teminatları ve Transfer Emirleri Hesabı ........................... 16 1.1.2.9. Karşılıklar Hesabı ......................................................................... 17 1.1.2.10. Diğer Pasifler Hesabı .................................................................. 17 1.1.2.11. Özkaynaklar Hesabı .................................................................... 17
vi
-
1.1.2.12. Dönem Karı Hesabı..................................................................... 19 1.1.2.13. Nazım Hesaplar (Bilanço Dışı Yükümlülükler) ......................... 21
1.2. Gelir Tablosu............................................................................. 22 1.2.1. Faiz Gelirleri ........................................................................................ 23 1.2.2. Faiz Giderleri ....................................................................................... 24 1.2.3. Faiz Dışı Gelirler.................................................................................. 26 1.2.4. Faiz Dışı Giderler................................................................................. 27 1.2.5. Vergi Öncesi Kar/Zarar........................................................................ 30 1.2.6. Vergi Karşılığı ..................................................................................... 30 1.2.7. Net Kar/Zarar ....................................................................................... 30
İKİNCİ BÖLÜM ............................................................................... 32 BANKA FİNANSAL ANALİZ TEKNİKLERİ.............................. 32
2.1. Karşılaştırmalı Tablolar Analizi ............................................... 35 2.1.1. Tekniğin Kullanım Amacı ................................................................... 35 2.1.2. Karşılaştırmalı Finansal Tabloların Düzenlenmesi.............................. 36 2.1.3. Karşılaştırmalı Tabloların Yorumu...................................................... 38
2.2. Yüzde Yöntemi İle Analiz ........................................................ 40 2.2.1. Tekniğin Kullanım Amacı ................................................................... 40 2.2.2. Yüzde Yöntemine Göre Tabloların Düzenlenmesi.............................. 41 2.2.3. Yüzde Yöntemine Göre Düzenlenmiş Tabloların Yorumu ................. 42
2.3. Eğilim (Trend) Yüzdeleri Yöntemi İle Analiz.......................... 44 2.3.1. Tekniğin Kullanım Amacı ................................................................... 44 2.3.2. Eğilim (Trend) Yüzdeleri Yöntemine Göre Tabloların Düzenlenmesi44 2.3.3. Eğilim (Trend) Yüzdelerine Göre Düzenlenmiş Tabloların Yorumu.. 47
2.4. Oran (Rasyo) Yöntemi İle Analiz ............................................. 51 2.4.1. Tekniğin Kullanım Amacı ................................................................... 51 2.4.2. Tekniğin Uygulanışı............................................................................. 52 2.4.3. Oranların Seçimi .................................................................................. 52 2.4.4. Rasyo (Oran) Analizine Hazırlık ......................................................... 55
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM............................................................................ 58 CAMELS ANALİZ TEKNİĞİ......................................................... 58
3.1. Sermaye Yeterliliği ................................................................... 60 3.1.1. Sermaye Yeterliliği Rasyoları.............................................................. 67
3.1.1.1. Yabancı Kaynakların Özkaynaklara Oranı ................................... 68 3.1.1.2. Özkaynakların Varlık Toplamına Oranı ....................................... 68 3.1.1.3. Özkaynak Çarpanı......................................................................... 69 3.1.1.4. Serbest Özvarlık............................................................................ 69 3.1.1.5. Nakdi ve Gayrinakdi Kredilerin Özkaynaklara Oranı .................. 69 3.1.1.6. İştirakler ve Sabit Kıymetlerin Özkaynaklara Oranı .................... 69
3.2. Likidite ...................................................................................... 70
vii
-
3.2.1. Likidite Rasyoları................................................................................. 74 3.2.1.1. Cari Oran....................................................................................... 74 3.2.1.2. Likit Değerlerin Varlık Toplamına Oranı ..................................... 74 3.2.1.3. Likit Değerlerin Yabancı Kaynaklara Oranı................................. 74 3.2.1.4. Kredilerin Mevduata Oranı ........................................................... 75 3.2.1.5. Faiz Gelir Reeskontlarının Faiz Gider Reeskontlarına Oranı ....... 75 3.2.1.6. Faiz Gelir Reeskontları ve Faiz Gider Reeskontları arasındaki farkın Dönem Karına Oranı ....................................................................... 75 3.2.1.7. Yabancı Para Aktiflerin Yabancı Para Pasiflere Oranı................. 76
3.3. Aktif Kalitesi ............................................................................. 76 3.3.1. Aktif Kalitesi Rasyoları ....................................................................... 79
3.3.1.1. Nakdi Kredilerin Aktif Toplamına Oranı ..................................... 79 3.3.1.2. Menkul Kıymetlerin Aktif Toplamına Oranı ................................ 79 3.3.1.3. Takipteki Alacakların Nakdi Kredilere Oranı............................... 80 3.3.1.4. Takipteki Alacak Karşılığının Takipteki Alacaklara Oranı .......... 80 3.3.1.5. Faizli Aktiflerin Toplam Aktiflere Oranı...................................... 81 3.3.1.6. Yabancı Para Net Döviz Pozisyonu.............................................. 81
3.4. Karlılık (Verimlilik) Analizi ..................................................... 82 3.4.1. Karlılık Rasyoları................................................................................. 85
3.4.1.1. Net Faiz Marjı ............................................................................... 85 3.4.1.2. Faaliyet Karının Ortalama Varlık Toplamına Oranı ..................... 85 3.4.1.3. Faiz Dışı Gelirlerin Faiz Dışı Giderlere Oranı.............................. 85 3.4.1.4. Özkaynak Karlılığı........................................................................ 85 3.4.1.5. Aktif Karlılığı................................................................................ 86 3.4.1.6. Faaliyet Karının Ortalama Personel Sayısına Oranı ..................... 86 3.4.1.7. Brüt Faaliyet Geliri ....................................................................... 86 3.4.1.8. Faiz Gelirlerinin Faizli Aktiflere Oranı ........................................ 87 3.4.1.9. Kredi Verimi ................................................................................. 87 3.4.1.10. Etkinlik Rasyosu ......................................................................... 87 3.4.1.11. Toplam Giderlerin Toplam Gelirlere Oranı ................................ 87
3.5. Piyasa Riskine Duyarlılık.......................................................... 88 3.5.1. Piyasa Riskine Duyarlılık Rasyoları .................................................... 89
3.5.1.1. Menkul Kıymetlerin Toplam Aktiflere Oranı............................... 89 3.5.1.2. Menkul Kıymetlerin Toplam Kredilere Oranı .............................. 90 3.5.1.3. Yabancı Para Aktiflerin Pasiflere Oranı ....................................... 90 3.5.1.4. Net Faiz Gelirlerinin Toplam Aktiflere Oranı .............................. 91 3.5.1.5. Döviz Pozisyonunun Özkaynaklara Oranı.................................... 91
3.6. Yönetim..................................................................................... 91
3.7. CAMELS Tekniği ile Banka Analiz Örneği............................. 94
SONUÇ............................................................................................ 97
KAYNAKÇA ................................................................................ 100
viii
-
TABLOLAR
Tablo 1 : X Bankası Bilançosunun Aktif Tarafındaki Kalemler ........................... 14
Tablo 2 : X Bankası Bilançosunun Pasif Tarafındaki Kalemler............................ 20
Tablo 3 : X Bankası Bilançosunun Nazım Hesap Kalemleri................................. 22
Tablo 4 : X Bankasının Gelir Tablosundaki Faiz Gelirlerine Ait Kalemler .......... 24
Tablo 5: X Bankasının Gelir Tablosundaki Faiz Giderlerine Ait Kalemler .......... 25
Tablo 6: X Bankasının Gelir Tablosundaki Faiz Dışı Gelirlere Ait Kalemler ...... 27
Tablo 7: X Bankasının Gelir Tablosundaki Faiz Dışı Giderlere Ait Kalemler...... 29
Tablo 8: X Bankası Bilançosunun Karşılaştırmalı Analizi.................................... 38
Tablo 9: X Bankası Bilançosunun Yüzde Yöntemine Göre Analizi ..................... 42
Tablo 10: X Bankası Gelir Tablosunun Eğilim (Trend) Yüzdeleri Yöntemine Göre
Analizi............................................................................................................ 48
Tablo 11: X Bankası Sermaye Yeterlilik Rasyoları............................................... 70
Tablo 12: X Bankası Likidite Rasyoları ................................................................ 76
Tablo 13: X Bankasının Aktif Kalitesi Rasyoları .................................................. 82
Tablo 14: X Bankasının Karlılık Rasyoları ........................................................... 88
Tablo 15: X Bankasının Piyasa Riskine Duyarlılık Rasyoları............................... 91
Tablo 16: X Bankasının Grup Bankaları ile CAMEL Tekniğine göre
Karşılaştırması ............................................................................................... 94
ix
-
GİRİŞ
Bankacılık sektörü ekonominin barometresidir. Sektörde meydana gelen
gelişmeler ekonominin gelişimini yansıtmakta, aynı zamanda ekonomik
gelişmeler de bankacılık sektöründe paralel olarak yansımasını bulmaktadır.
Ekonomik gelişmelerin bankacılık sektörüne yansımaları, aynı zamanda da
bankacılık sektöründeki gelişmelerin ekonomik krizlerin oluşmasında ne denli
etkili olduğu son yıllarda ülkemiz gibi hassas dengelere sahip ülkelerde daha bir
net gözlenmiştir. Ayrıca, bankacılık sektörünün büyüklüğü ülkemizdeki finans
sektörünün yüzde doksanını oluşturması sebebiyle de ekonominin genel durumunu
etkilemesi ve aynı ölçüde etkilenmesi sebebiyle önem arzetmektedir. Bu sebeple
bilhassa bankacılık sektöründeki bankaların mali yapıları dikkat çekecek derecede
önem kazanmıştır.
Bankalar, merkez bankalarının bankacılık fonksiyonu dışında kalan tüm
bankacılık fonksiyonlarını yerine getirmekte olup, temel fonksiyonları ‘tasarruf
fazlası’ bulunan ekonomik birimlerden ‘tasarruf açığı’ bulunan ekonomik
birimlere fon akışını sağlamaktır. Diğer işlevlerinden biri ise kaynaklara akıcılık
sağlamaktır. Bankacılık sistemi, ulusal hatta uluslararası düzeyde kaynaklara
akıcılık sağlar. Bir diğer işlevleri fonları hareketlendirmektir. Bankalar,
ekonomide aylak kalan fonları sisteme çekerek fonları hareketlendirmektedir.
Bankaların mali bünyelerinde yer alan özsermayeleri, kendi
kaynaklarından sağladıkları fonları; yabancı sermayeleri ise, borçlanmak yoluyla
üçüncü şahıslara ait kaynaklardan sağlanan fonları ifade etmektedir (Durer, 1988:
28). Bankalar borçlanarak sağladıkları kaynaklarla faaliyet göstermektedirler. Bu
sebeple, bankacılıkta finansal kaldıraç yüksektir. Bu, hem riskin hem de karın
kaynağıdır.
1
-
Bankalar, bankacılık işlemlerini yürütebilmek için ihtiyaç duydukları
fonları özsermaye ve yabancı sermaye olmak üzere farklı kaynaklardan elde
etmektedirler. Bankalar genelde kaynaklarını üç yerden sağlarlar. Bunlar mevduat,
merkez bankası kredileri, diğer borçlar ve özkaynaklardır. Toplam kaynaklar
içinde özkaynaklar haricinde kalan kısma yabancı kaynaklar denilir. Faaliyetleri
gereği bankacılık kesiminde yabancı kaynaklar toplam içinde önemli bir yer işgal
eder (Aydoğan, 1989: 42).
Bankaların kendi özkaynakları dışında, borçlanmak yoluyla fon
sağlamaları ve bu amaçla girişmiş oldukları işlemlerin tümü ‘angajman işlemleri’
adı altında gerçekleşmekte olup, borçlanmak yoluyla fon sağlamak başlıca dört
şekilde uygulanmaktadır:
- Tahvil ihracı yoluyla borçlanma
- Merkez Bankasından borçlanma
- Mevduat kabulü suretiyle borçlanma
- Yurtdışı yada yurtiçindeki bankalardan kredi sağlama yoluyla borçlanma
Özkaynaklarına oranla büyük ölçüde yabancı kaynak kullanan bankaların
toplam kaynakları içerisinde özkaynakları küçük bir paya sahip olmakla birlikte,
özkaynakların dolayısıyla banka sermayesinin bankalar açısından önemi büyüktür.
Bu önem, banka sermayesinin yerine getirmesi beklenen fonksiyonlarından
kaynaklanmakta olup, sahip olunan sermayenin büyüklüğü, genellikle finansal
gücün bir ölçüsü olarak görülmektedir. Bu nedenle, banka sermayesinin
fonksiyonları ile sermaye yapısı ve yeterliliği arasında direkt bir ilişki söz konusu
olmaktadır.
Bankacılık risk alarak yapılan bir iş olduğu için bu durumda sermaye
yeterliliği daha da ön plana çıkmaktadır. Her sektörde risk unsurları olmasına
rağmen, bir kişi veya firmanın borç verdiği parayla başka bir kişi yada firmanın
2
-
nakit ihtiyacını karşılamak zorunda olan bankacılık sektöründe sözkonusu olan
risklerin çeşitleri ve boyutları daha fazladır.
Bu nedenle, bankaların mali durumlarının esaslı olarak incelenmesi önem
verilmesi gereken bir konudur. Çünkü, bankacılık sektörünün ekonominin
barometresi olduğu tezi ekonominin gidişatının bankaların bilançolarından takip
edilmesiyle doğrulanmaktadır. Ekonomideki en hassas gelişmeler banka
bilançolarına muhakkak yansımaktadır. Bankaların bilançoları milli ekonominin
aynasıdır. Bu yüzden bankaların mali bünyelerinin sağlam olması sağlıklı bir
ekonomik gelişme için şarttır.
Banka bilançoları kötüleşirse, diğer bir deyişle bilanço aktif yapıları
bozulursa, bankacılık krizleri yaşanır. Geri dönmeyen kredilerin artması, hisse
senedi piyasalarındaki dalgalanmalar, reel sektörün küçülmesi nedeniyle
bankaların aktif yapılarının bozulması bankacılık krizlerinin temel nedenleri
olmaktadır. Sektörün krize girmesi sonucunda da mevduat sahipleri bankalardan
mevduatlarını çekmeye başlayınca, bankaların sonunu getiren likidite sıkıntısı
başlar (Afşar, 2004: 92).
Bankaların mali yapılarının objektif olarak incelenmesi de bu doğrultuda
elzemdir. Banka bilançolarının doğru analizinin özellikle ülkemiz ekonomisinde
son yıllarda ne kadar önemli olduğu Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’na alınan
bankaların bilançoları değerlendirildiğinde açık seçik ortadadır. Fona alınmadan
önce bankalar gelir tablolarında kar elde etmiş gözükürken, fona alındıktan sonra
anlaşılmıştır ki, aslında kar ediyor görünen bankalar son derece ağır kredi borçları
altında zarar elde etmişlerdir. Bu noktada, bilanço makyajlarının abartıldığı ve
banka bilançolarının kesinlikle bankaların gerçek finansal yapılarını ortaya
koymadığı ortaya çıkmıştır. Banka bilançolarındaki abartılı makyaj kısmen
bankacılık kanunlarına uyulmaması, kısmen de denetim yetersizliğiyle alakalıdır.
Bu sebeple, bankaların finansal yapılarının gerçekçi ve objektif analizi son derece
önemli hale gelmiştir.
3
-
Bu çalışma, bankaların bilançolar ve gelir tabloları üzerinden finansal
analizine ilişkin bir katkıyı amaçlamaktadır. Bankaların performans niteliği
belirlenirken hangi faktörlerin gözönünde bulunması gerektiği irdelenmektedir.
Bankaların finansal analizi esnasında iki nokta önemlidir: Birinci nokta,
bankaların sergiledikleri iyi yada kötü performansın analizidir; ikinci önemli nokta
ise, iyi yada kötü performansın nedenlerini yine finansal tablolar üzerinden
belirlemektir.
Bu sebeple, bu çalışmanın CAMELS analizi bölümünde, iyi ve kötü
performansın nedenlerine kaynak teşkil etmesi amacıyla bankacılık sektöründe
risk kavramına da değinilmiş; sektörün gelişimini etkileyen risk faktörleri
açıklanmıştır. Çalışmanın ilk bölümünde CAMELS analizini yapabilmek için
gerekli olan finansal tablolar ayrıntılı olarak anlatılmıştır. İkinci bölümde farklı
finansal tablo analiz tekniklerinden detaylı olarak bahsedilmiştir. En son bölümde
ise bankacılık sektöründe önemli ve verimli bir analiz yöntemi olan rasyo analizi
ve bu kapsamda en çok kullanılan CAMELS rasyo analizi üzerinde detaylı olarak
durulmuştur. Bütün CAMELS bileşenleri teker teker açıklanmış ve çalışmanın
sonunda, en net sonuca götüren bazı rasyolar seçilerek Türk Bankacılık
Sektörü’nden bir analiz örneği sunulmuştur.
4
-
BİRİNCİ BÖLÜM
BANKA FİNANSAL TABLOLARI
Bankalar belirli hesap dönemlerinde gerek sermaye sahipleri, gerekse
mevduat sahiplerini bankanın mali yapısı hakkında aydınlatmak amacıyla finansal
durumlarını gösteren raporlar hazırlarlar. Bankalarda kullanılan temel finansal
tablolar, ticari işletmelerde olduğu gibi bilanço ve gelir tablosudur.
Bilanço ve gelir tablosu geleneksel mali tablolardır. İşletmelerin gelişmesi
neticesinde ‘net işletme sermayesinde değişim tablosu’, ‘nakit akım tablosu’ gibi
tablolarda kullanılmaktadır (Karacan, 1983: 39). Benzer şekilde bir bankanın
performansı değerlendirilirken, işletmelerde olduğu gibi ‘fon akım tablosu’,
‘sermaye değişim tablosu’ gibi diğer finansal tablolar nadiren de olsa kullanılır
(Golin, 2001: 37).
Bir banka bilançosu, bir ticari işletme bilançosu ile yapı olarak aynı olsa
dahi, aktif ve pasiflerin alt kalemleri farklılıklar gösterir (Takan, 2001: 177).
Zaten, banka finansal tablolarıyla işletme finansal tablolarının analiz
yöntemlerinin farklı olmasının en temel sebebi budur.
Bir bankanın finansal analizi yapılırken banka yönetimi ve yatırım
uzmanlarından alınan bilgilerle, banka tarafından yayınlanan finansal tablolar ile
finansal tablo notları, ek bilgiler, yıllık rapor ve Bağımsız Denetim Firmaları
raporları kullanılır.
Banka finansal tablolarının analizinde işletme finansal tabloları analizinde
kullanılan karşılaştırmalı finansal analiz, dikey analiz ve rasyo (oran) analizi gibi
bütün analiz teknikleri kullanılabilir. Bu analiz teknikleri teker teker
kullanılabileceği gibi analizden daha sağlıklı sonuçlar elde edilebilmesi için
birlikte de kullanılabilir. Tek başına sağlıklı sonuç verebilen tek yöntem, Üçüncü
Bölümde detaylı olarak anlatılan CAMELS rasyo analiz tekniğidir. Rasyo analizi
5
-
yönteminde finansal analize başlamadan once bilançonun ve gelir tablosunun
analize hazır hale gelmesi için bazı bilanço ve gelir tablosu alt kalemleri
birleştirilir. Bu birleştirme işlemi İkinci Bölümde ‘Rasyo Analizine Hazırlık’
başlığı altında detaylı olarak anlatılmıştır.
1.1. Banka Bilançolarının Alt Kalemleri
Bilanço, genel olarak işletme amacının gerçekleştirilmesi için elde edilmiş
kaynakların belirli bir dönem itibarıyla hangi varlıklara tahsis edildiğini gösteren
bir finansal tablodur (Takan, 2001: 178). Tek tanım bu değildir; farklı bilanço
tanımları da vardır. Bir başka tanıma göre, bilanço belirli bir tarihte bir işletmenin
varlıklarını (aktif değerlerini) borçlarını ve özsermayesini tasnifli bir şekilde
gösteren bir tablodur (Akgüç, 1995: 20).
Banka bilançosunun belirli bir andaki varlıkları (aktif) toplamı, kaynak
(pasif) toplamına, borçlar ve özsermayeye eşittir. Bilançonun aktifi, mevcutlar ile
alacaklar, pasifi ise borçlar, diğer bir deyişle yabancı kaynaklar ve özkaynaklardan
ve varsa kar yada zarardan oluşur.
1.1.1. Banka Bilançolarının Aktifinde Yer Alan Kalemler
1.1.1.1. Nakit Değerler Ülkemizde tedavülde bulunan banka Türk lirası banknot ve madeni paralar
ile yabancı paraların izlendiği aktif nitelikli bir hesaptır. Yabancı paraların kasaya
döviz kuru üzerinden girişi yapılır. Dönem sonlarında evalüasyona tabii tutularak
bakiyesi Türk parasına dönüştürülür. Hesabın bakiyesi kasadaki mevcut parayı
gösterir (Takan, 2001: 179) Kasa hesabının da kendi içinde YTL, yabancı para,
altın, çekler, yoldaki paralar ve vadesi gelmiş kuponlar gibi yardımcı hesapları
vardır (Karacan, 1983: 124).
6
-
1.1.1.2. Bankalar
Bankalar hesabı, bankanın yurtiçi ve yurtdışı bankalarda bulunan YTL ve
döviz tevdiat hesaplarından oluşur. Diğer bankaların ilgili banka nezdindeki
tevdiatları ise pasifteki mevduat hesabı içerisinde gösterilir (Karacan, 1983: 133).
Bankalar nakit ihtiyaçlarını karşılayabilmek için ve Merkez Bankası bünyesinde
tutulan yasal yükümlülüklerini yerine getirebilmek için bu hesap bünyesinde nakit
değer tutar ve döviz yükümlülükleri ve ödemeleri için yurtdışı muhabir
bankalarında döviz bulundururlar.
1.1.1.3. Mali Kurumlar Hesabı
Bankaların özel finans kurumlarına yatırdığı YTL ve yabancı para
mevduatı ve bu mevduata ilişkin hareketlerin izlendiği hesaptır (Tevfik, 1997:
190).
1.1.1.4. Merkez Bankası Serbest Tevdiat ve Mevduat Munzam Karşılıkları Hesabı
Bankalar, topladıkları YTL mevduatları ve döviz tevdiat hesaplarının
belirli bir oranını TCMB’na serbest tevdiat ve mevduat olarak yatırmak
zorundadırlar. Mevduat munzam karşılıkları, bankalar için bir fon maliyeti
oluşturmaktadır. TCMB mevduat munzam karşılığına 1985 yılına kadar faiz
ödemekteyken 1985 yılından sonra YTL mevduat munzam karşılığına ödenen faiz
tamamen kaldırılmıştır. TCMB bankalar için ayrılan munzam karşılıklar üzerinden
döviz tevdiat hesabının vadesine göre düşük oranlarda faiz ödemekte olup ödenen
faiz oranları sürekli değişmektedir (Takan, 2001: 179).
Mevduat munzam karşılık oranının yüksek ve getirisiz olması bankaların
elindeki fonları azaltmakta, plase edilebilir fon maliyetini artıran bir unsur olarak
görülmektedir.
7
-
1.1.1.5. Menkul Kıymetler Cüzdanı Hesabı
Bankalar ellerindeki fonların bir kısmını yasal zorunluluklar veya yatırım
yapmak amacıyla menkul kıymetlere yatırırlar. Menkul kıymetler bankaların gerek
nam ve hesabına serbest portfoyü için gerekse üçüncü kişilere satılmak üzere satın
aldığı bonolar, her türlü tahvil, hisse senetleri ile basılı ve külçe halindeki altından
oluşmaktadır (Takan, 2001: 179).
Bankalar taahhütleri karşılığında belirli bir oranda disponibilite ayırmak
zorunda oldukları için menkul kıymet alırlar. Bunun dışında TCMB bünyesinde
oluşturulan Interbank piyasasından borçlanabilmek için hazine bonosu ve devlet
tahviline yatırım yapma ihtiyacı içindedirler. Ancak asıl sebep, risksiz kar
sağlamak amacıyla yatırımdır. Devlet için iç borçlanma aracı olan menkul
kıymetler bankalar için kolayca nakite dönüştürülebilen, yüksek getirili ve risksiz
bir finansal araçtır.
Bankacılık sektöründeki mali krizin ardından finansal tablolarda
oluşturulan yeniden düzenlemeyle birlikte bu hesap kendi içerisinde ‘Alım Satım
Amaçlı Menkul Değerler’, ‘Satılmaya Hazır Menkul Değerler’ ve ‘Vadesi Dolana
Kadar Elde Tutulacak Menkul Değerler’ olmak üzere gruplandırılmıştır.
1.1.1.6. Bankalararası Para Piyasası Hesabı
Fon fazlası veren bankalar, fazla fonlarını kısa sürelerde değerlendirmek
için Interbank piyasasında fon açığı olan bankalara satarlar. Bankaların TCMB
aracılığıyla diğer bankalara verdiği YTL ve yabancı para borç tutarları bu hesap
grubunda izlenir (Tevfik, 1997: 190). Belirli vadeler için genellikle bir gecelik
olarak bankalara verilen borç şeklinde çalışan Interbank hesabı, bir çeşit kredi
özelliği taşımaktadır.
8
-
1.1.1.7. Krediler Hesabı
Krediler, bankaların en çok gelir elde ettikleri bilanço kalemidir ve aktifler
içerisinde en büyük paya sahiptir. Kredilerin sürelerine göre kısa, orta ve uzun
vadeli, çeşitlerine göre ise tüketici kredisi, konut kredisi gibi bir çok
sınıflandırması bulunmaktadır. Sektörlere göre de örneğin, inşaat ve tekstil sektörü
olarak ayrılır.
Bankalar daha çok kısa vadeli krediler kullandırmakla birlikte orta ve uzun
vadeli kredilerde kullandırmaktadırlar. Krediler banka için en riskli aktivitelerden
birisidir. Çünkü kredinin geri ödenmeme riski her zaman için sözkonusudur. Bu
sebeple, bankalar ticari işletmelere kredi verirken kredi talep eden işletme
hakkında detaylı bir inceleme yaparlar. Bu incelemelerin sonucunda çok riskli
gördükleri işletmelerin kredi taleplerini geri çevirmek zorunda kalabilirler.
1.1.1.8. Takipteki Alacaklar Hesabı
Bankalar vadesinde ödenmemiş her çeşit kredi alacaklarını izlemeye
alırlar. Karşılıklar Kararnamesi ile bankaların takibe konu alacakları, krediyi kendi
isteğine bırakmamıştır. Eski bilanço formunda tahsili gecikmiş alacaklar “Tasfiye
Olacak Alacaklar Hesabı” adı altında “Diğer Aktifler” içinde yer almaktaydılar
(Karacan, 1983: 218).
Takipteki alacaklar kendi içinde özel takipteki alacaklar, idari takipteki
alacaklar ve kanuni takipteki alacaklar olmak üzere sınıflandırılır. Ayrıca bu
hesabın içerisinde bu hesaplar için ayrılan karşılıklarda gösterilir. Brüt takipteki
alacaklar ile krediler karşılığı arasındaki fark net takipteki alacakları oluşturur
(Tevfik, 1997: 190).
9
-
1.1.1.9. Faiz Gelir Tahakkuk ve Reeskontları
Kredi hesaplarına dönem sonlarında yapılan faiz, komisyon ve masraf
karşılıkları tahakkukları ile reeskontlarının kaydına ilişkin bir hesaptır. Kısa, orta
ve uzun vadeli krediler ile faiz getirili diğer aktiflerin dönem karını ilgilendirdiği
halde henüz tahsil edilmemiş faizleri tahakkuk yöntemiyle ilgili gelir hesaplarına
alacak, faiz tahakkuk hesabına borç yazılır (Takan, 2001: 181).
Dönem sonu itibarıyla tahakkuk dönemi gelmemiş bütün krediler ile faiz
getirili menkul değerler ve diğer aktiflerin o dönemi ilgilendiren faizlerinin
reeskontu yapılır ve yapılan bu reeskontlar, faiz reeskontları hesabına borç, gelir
hesaplarına alacak yazılır (Tevfik, 1997: 1997).
1.1.1.10. Finansal Kiralama Alacakları Hesabı
Bankaların finansal kiralama dolayısıyla kiracıdan olan alacaklarının YTL
ve yabancı para olarak izlendiği hesaptır. Kazanılmamış finansal kiralama gelirleri
bu hesaptan düşülür (Tevfik, 1997: 191).
1.1.1.11. Kanuni Yedek Akçeler Karşılığı Devlet Tahvili Hesabı
Bankalar Kanunu gereğince; bankalar ödenmiş sermaye tutarına ulaşıncaya
kadar yıllık brüt karlarından ayırdıkları yedek akçelerin karşılığını TCMB
bünyesindeki Hazine adına açılmış, “Yedek Akçeler Karşılığı Devlet Tahvili
Hesabı”na yatırmak zorundadırlar ve yatırılan bu paralar aynı adı taşıyan hesapta
izlenir (Takan, 2001: 181).
10
-
1.1.1.12. Muhtelif Alacaklar Hesabı
Bankaların kredi işlemleri dışında doğan alacaklarının izlendiği, aktif
nitelikli bir hesaptır. Aslında ilke olarak, bu bilanço kalemi ilgili banka nezdinde
borçlu veya alacaklı bir hesabı bulunmayan, gerçek ve tüzel kişilerin borçlarının
takibine ilişkindir (Karacan, 1983: 181). Bu hesap, çeşitli işlem ve ilişkilerden
dolayı borçlu duruma düşen, ancak banka nezdinde cari hesabı bulunmayan kişi ve
kuruluşların genellikle kısa süre içerisinde tasfiye edilmesi gereken borçları ile
bankanın mali ve maddi duran varlıklarını oluşturan iştirak, bağlı ortaklık, bağlı
menkul kıymetler, menkul, gayrimenkullerinin vadeli satışından doğan alacakların
takip edildiği aktif nitelikli bir hesaptır (Takan, 2001: 181).
1.1.1.13. İştirakler Hesabı
İştirak genel olarak risklerin paylaşılması demektir. Bir bankanın doğrudan
yada dolaylı olarak işletmelerin yönetimine ve ortaklık politikalarının
belirlenmesine katılmak üzere edindiği hisse senetleri ve ortaklık paylarına iştirak
adı verilir (Akgüç, 1995: 95).
Bankalar başka işletmelerin pay senetlerine sahip olabilirler. Bu sahiplik
geçici ise bu şekilde elde edilen pay senetleri cari aktif olarak bilançoda “Menkul
Değerler Cüzdanı”nda yer alırlar. Eğer pay senetleri uzun süre elde bulundurmak
amacıyla elde edilmiş ise bu durumda iştirak kavramı ortaya çıkar (Karacan, 1983:
187).
İştirakler, bankaların ellerindeki fonları verimli alanlarda kullanmak
amacıyla ve takipteki kredilerinin tahsil edilmemesi nedeniyle zorunluluktan
edindikleri varlıklardır. Benzer şekilde başka işletmelerin pay senetlerini uzun süre
elinde tutmak amacıyla satın almaları nedeniyle edindikleri varlıklardır (Takan,
2001: 182).
11
-
Mali ve mali olmayan olmak üzere ikiye ayrılır. İştirakler hisse senetleri
alış tutarıyla işlem görürler. Ayrılan değer azalma karşılıkları iştirakler hesabından
düşülerek net değer bulunur (Tevfik, 1997: 191).
1.1.1.14. Bağlı Ortaklıklar Hesabı
Bankalarla işletmeler arasındaki bir ortaklıkta, ortaklık payının yüzde elliyi
geçmesi halinde her türlü mali duran varlıklar bağlı ortaklık olarak kabul edilir
(Akgüç, 1995: 95).
Bankaların doğrudan veya dolaylı olarak sermayesinde yada oy hakkında
yüzde elliden fazla paya yada hakkına sahip oldukları ortaklıklara sermaye olarak
yatırdıkları paraların kaydına özgü aktif karakterli bir hesaptır (Takan, 2001:182).
İştirakler hesabında olduğu gibi mali ve mali olmayan bağlı oraklıklar olmak üzere
ikiye ayrılır.
1.1.1.15. Bağlı Menkul Kıymetler Hesabı
İştirak ve bağlı ortaklık niteliği taşımayan, ancak uzun vadeli olarak
tutulmasına karar verilen ortaklıklara sermaye olarak yatırılan paraların kaydına
ilişkin aktif nitelikli bir hesaptır (Tevfik, 1997: 191).
Bağlı menkul kıymetler, gelecek hesap döneminde olağan koşullar altında
paraya çevrilmesi öngörülmeyen finansal varlıklarla iştirak sayılması için aranan
asgari koşulları karşılamayan ve bu sebepten ötürü iştirak hesabında takip
edilemeyen hisse senetlerini kapsar (Akgüç, 1995: 94)
1.1.1.16. Sabit Kıymetler Hesabı
Sabit kıymetler, menkuller, gayrimenkuller ve özel maliyet bedellerinden
oluşur. Bankaların faaliyetlerinde kullanmak üzere satın aldıkları ve kullanım
12
-
süreleri bir yıldan fazla olan kasalar, büro makinaları, mobilya ve taşıt araçları gibi
kalemler menkuller grubunda sınıflandırılır. Bankanın kullanmak üzere satın
aldığı bina, arsa ve araziler, gayrimenkuller bu hesap grubuna dahildir. Sabit
kıymetler, diğer bir deyişle maddi duran varlıklar şu şekilde sınıflandırılırlar
(Akgüç, 1995: 99):
- Arazi ve arsalar
- Binalar
- Döşeme ve demirbaşlar
- Taşıt araçları
- Yedek maddi duran varlıklar
- Yapılmakta olan yatırımlar
Yeniden değerleme artışları iki gruba da borç yazılarak muhasebeleştirilir
(Tevfik, 1997: 192). Kira ile tutulmuş gayrimenkulleri genişletmek ve ekonomik
değerlerini artırmak için yapılan harcamalar da özel maliyet bedeli olarak bu
grupta muhasebeleştirilir. Bu sabit kıymetlere ilişkin yazılan amortisman giderleri,
sabit kıymetlerin düzenleyici bir hesabı olan birikmiş amortisman hesaplarına
alacak verilerek kaydedilir. Bu hesaplarla sabit kıymetler netleştirilir.
1.1.1.17. Diğer Aktifler Hesabı
Herhangi bir sınıflandırmaya girmeyen aktifler, diğer aktifler grubunu
oluşturur. Peşin ödenmiş vergiler, TCMB özel hesapları, peşin ödenmiş giderler ve
borçlu geçici hesaplar bu grupta yer almaktadır (Takan, 2001: 183).
İştirakler, bağlı ortaklıklar ve birlikte kontrol edilen ortaklıkların
satışından, gayrimenkul satışından ve diğer varlıkların satışından sağlanan
alacaklar da bu grupta yer almaktadır.
13
-
Tablo 1 : X Bankası Bilançosunun Aktif Tarafındaki Kalemler
X BANKASI ---------------- ---------------- NAKİT DEĞERLER 7055807 17804032BANKALAR 68464041 140717048 T.C.Merkez Bankası 9057243 24840931 Diğer Bankalar 59406798 115876117 Yurtiçi Bankalar 9285709 30675397 Yurtdışı Bankalar 50121089 85200720MENKUL DEĞERLER CÜZDANI 21278591 169168522 Devlet İç Borçlanma Senetleri 11795002 77198150 Hisse Senetleri 2885 17636 Diğer Menkul Kıymetler 2945756 91952736KREDİLER 206019720 592185824 Kısa Vadeli 205483202 588223539 Orta ve Uzun Vadeli 536518 3962285TAKİPTEKİ ALACAKLAR (NET) 0 0 İdari Takipteki Alacaklar 32151 34155 Ayrılan Karşılık (-) 32151 34155 Kanuni Takipteki Alacaklar (Net) 0 0 Kanuni Takipteki Alacaklar 1278467 4690698 Ayrılan Karşılık (-) 1278467 4690698FAİZ VE GELİR TAHAK. VE REESK.LARI 19053002 98448987 Kredilerin 7911282 20233176 Menkul Değerlerin 9140783 70589156 Diğer 2000937 7626655FİNANSAL KİRALAMA ALACAKLARI 0 0MEVDUAT MUNZAM KARŞILIKLARI 16057566 29421540KANUNİ YED.AKÇ.KARŞ. DEVLET TAHVİL 3146481 6683507MUHTELİF ALACAKLAR 541646 634091İŞTİRAKLER (NET) 885977 1285283 Mali İştirakler 258807 531254 Mali Olmayan İştirakler 627170 754029BAĞLI ORTAKLIKLAR (NET) 8405686 21542736 Mali Ortaklıklar 6324079 12055164 Mali Olmayan Ortaklıklar 2081607 9487572BAĞLI MENKUL KIYMETLER (NET) 27511629 51763237 Hisse Senetleri 261170 542974 Diğer Menkul Kıymetler 27250459 51220263SABİT KIYMETLER (NET) 19484536 43921819 Defter Değeri 24188573 53810681 Birikmiş Amortismanlar (-) 4704037 9888862DİĞER AKTİFLER 4559555 19126780AKTİF TOPLAMI 402464237 1192703406
14
-
1.1.2. Banka Bilançolarının Pasifinde Yer Alan Kalemler
1.1.2.1. Mevduat Hesabı
Mevduat bankalar için asli kaynaktır. Mevduat banka için bir yabancı
kaynak olarak da düşünülebilir. Çünkü gerçek ve tüzel kişilerin paraları faiz
taahhütü karşılığında onlardan kullanım amacıyla bir süreliğine alınır. Duyuru
yapılmak suretiyle halktan saklamak veya kullanmak üzere belli bir vadede yada
talep edildiğinde geri verilmek şartıyla para toplanması işlemine yada istenildiği
zaman veya yatırıldıktan sonra, ancak belli bir süre geçtikten sonra çekilmek
koşuluyla yatırılan paralara mevduat denir (Takan, 2001: 183). Mevduatlar YTL
ve döviz olabileceği gibi vadeli veya vadesiz de olabilir.
Bilançodaki bir başka mevduat ayrımı, tasarruf mevduatı, resmi mevduat,
ticari kuruluşlar mevduatı, bankalar mevduatı, döviz tevdiat hesabıdır. Bankalar
Kanunu’na göre genel ve katma bütçeli daireler ve kurumlara, yerel yönetimlere,
sosyal sigortalar kurumlarına ait mevduat, resmi mevduat sınıflamasına dahildir.
Gerçek kişilerin ticari işletmelerine ait mevduatlar, ticari mevduat olarak
sınıflandırılırken, bankaların kendi aralarındaki ve TCMB nezdindeki mevduatları
bankalar mevduatı sınıflandırmasına tabiidir (Karacan, 1983: 255).
1.1.2.2. Bankalararası Para Piyasası Hesabı
Fon ihtiyacı olan bankaların, TCMB aracılığıyla diğer bir bankadan kısa
süreli olarak aldığı fonlar, YTL yada yabancı para olarak bu hesapta izlenir
(Tevfik, 1997: 192).
1.1.2.3. Alınan Krediler Hesabı
Bu hesapta, bankaların yurt içinden ve yurt dışından sağladığı kaynaklar ve
kullandığı krediler izlenir. TCMB kredileri, Eximbank kredileri, sendikasyon
kredileri ve diğer krediler bu hesap grubunda takip edilir (Takan, 2001: 183).
15
-
1.1.2.4. Fonlar Hesabı
Bankalara, bütçeden ve bakanlıklardan ve diğer kamu kaynaklarından yasa
veya idari kararla tahsis edilen fonlar için kullanılan bir hesaptır (Tevfik, 1997:
192). Özellikle kamu bankalarına özel görevleri gereği yurt dışından veya
hükümet tarafından belirli amaçlarla kullandırılması için fonlar sağlanmaktadır.
Tahsis edilen fonlar bu hesapta izlenir.
1.1.2.5. Çıkarılan Menkul Kıymetler Hesabı
Bankaların kaynak sağlamak amacıyla çıkardıkları tahvil ve bonolar ile
varlığa dayalı menkul kıymetlerin izlendiği pasif nitelikli bir hesaptır.
1.1.2.6. Faiz Gider Tahakkuk ve Reeskontları Hesabı
Dönem sonu itibariyle mevduat ile kredilerden alınan faizler, çıkarılan
menkul kıymetler ve gider oluşturan pasif nitelikli hesaplar üzerinden, içinde
bulunulan döneme ilişkin faiz giderleri bu hesaba alacak, ilgili gider hesaplarına
borç verilerek muhasebeleştirilir (Takan, 2001: 184).
1.1.2.7. Ödenecek Vergi, Resim, Harç ve Primler Hesabı
Bankanın kendi çalışanları ve ilişkide bulunduğu üçüncü kişi ve
kuruluşlara ilişkin işlemler nedeniyle vergi sorumlusu yada yükümlüsü olarak
ödeyeceği vergi, resim, harç ile primlerinin kaydedildiği pasif karakterli bir
hesaptır (Tevfik, 1997: 193).
1.1.2.8. İthalat Teminatları ve Transfer Emirleri Hesabı
Bankaların kendi kaynakları yada TCMB kaynaklarından ithalata aracılıkla
ilgili yükümlülüklerine ilişkin mevzuat çerçevesinden alınan karşılıkların takip
16
-
edilmesi için açılmış pasif karakterli hesaptır (Takan, 2001: 184). İthalat bedeli
nakit olarak veya ithalat kredisi yoluyla tahsil edildiğinde bu hesaba alacak verilir;
muhtelif borçlar hesabında izlenmez.
1.1.2.9. Karşılıklar Hesabı
Bankalar Kanunu’na göre YTL ve yabancı para krediler üzerinden ayrılan
karşılıklar ile kıdem tazminatı, gelir, kurumlar vergisi, karşılıkları ile diğer
karşılıkların izlendiği hesaptır (Tevfik, 1997: 193).
Hesap dönemine ait olmakla beraber, bilanço düzenlendiği tarihe kadar
kesin tutarı bilinmeyen giderler için karşılık ayrılması, hem dönem karının doğru
hesaplanması, hem de bilançonun sağlıklı olması yönünden önemli ve gereklidir
(Akgüç, 1995: 153).
1.1.2.10. Diğer Pasifler Hesabı
Herhangi bir sınıflandırmaya girmeyen geçici nitelikteki pasif karakterli
hesapların izlendiği hesap grubudur.
1.1.2.11. Özkaynaklar Hesabı
Özkaynak; bankaların ana sermaye ve katkı sermayeleri toplamından,
sermayeden indirilen değerlerin düşülmesi suretiyle hesaplanır. Bu terim, hem
başlangıçta veya sonradan ortaklar tarafından bankaya konan sermayeyi hem de
karların banka bünyesinde bırakılması suretiyle sağlanan kaynakları kapsar
(Akgüç, 1995: 173).
Özkaynaklar ödenmiş sermaye, yedek akçeler, muhtemel zararlar karşılığı,
yeniden değerleme fonları, değerleme farkları ve zararlardan oluşur (Takan, 2001:
184). Bu hesabın alt kalemleri şunlardır:
17
-
- Sermaye Hesabı: Bankaların nominal sermayesini gösteren bir hesaptır.
Bankanın kuruluşunda mali ihtiyaçlara göre tespit edilen sermayeye
nominal sermaye denir (Akgüç, 1995: 175). Nominal sermaye belirlenmiş
azami sermaye tutarını gösterir. Sermaye hesabı altında gösterilen tutar ile
banka ortaklarının fiilen bankaya yatırmış oldukları değerlerin tutarları
arasında fark olabilir. Bir başka ifadeyle nominal sermayenin tamamının
ödenmemiş olduğu durumlar vardır. Nominal sermaye bankaların
kuruluşundan sonra birkaç muhasebe dönemini içine alan bir sürede
ödenebilmektedir. Kuruluşta hemen ödenmeyen sermaye hesapları
Özkaynaklar hesabının altında Ödenmemiş Sermaye hesabı içerisinde
gösterilir.
- Ödenmemiş Sermaye Hesabı: Ortaklar tarafından taahhüt edilen
sermayenin kaydedildiği bir hesap olup; sermaye ile ödenmemiş
sermayenin farkı ödenmiş sermayeyi oluşturur. Ödenmemiş sermaye
hesabı değer düzeltici bir hesaptır; bilançonun pasif tarafında yer alan
nominal sermaye hesabını düzenlemektedir (Akgüç, 1995: 176).
- Yedek Akçeler: Elde edilen karın dağıtılmayarak banka bünyesinde
alıkonan kısmıdır. Kanuni yedek akçeler ve ihtiyari yedek akçeler olmak
üzere ikiye ayrılır. Kanunu Yedek Akçeler, yıllık kardan ayrılan yedek
akçelerin kaydedildiği pasif karakterli bir hesaptır. İhtiyari yedek akçeler
ise yıllık vergi sonrası kar üzerinden kanuni yedek akçelerin ayrılmasından
sonra genel kurul kararıyla ayrılan yedek akçelerdir. Birikmiş zararlar bu
hesaptan mahsup edilir (Tevfik, 1997: 194).
- Yeniden Değerleme Fonu: Özsermayeyi düzeltici niteliktedir. Yeniden
değerlemeye tabii tutulan sabit kıymetlerin net defter değerinde meydana
gelen yükselişlerin kaydedildiği pasif nitelikli bir hesaptır. Benzer şekilde
iştirak ve bağlı kuruluşların yaptıkları yeniden değerleme sonucunda
bedelsiz hisse senedi vermeleri nedeniyle aktiflerde ortaya çıkan artışlar da
18
-
aynı hesap grubuna kaydedilir (Takan, 2001: 185). Ayrıca menkul ve
gayrimenkullerin satışında maliyet bedelinin yeniden değerleme oranında
arttırılması, bunun sonucunda ortaya çıkan, vergi kapsamı dışında tutulan
kar, maliyet artış fonu hesabına alacak olarak kaydedilir. Bu hesap yeniden
değerleme hesap grubu içinde yer alır.
- Değerleme Farkları: Menkul değerler ve iştiraklerin borsa değerlerinin
maliyet bedelini aşması sonucunda oluşan pozitif fark menkul değerler
artış hesabına borç, bu hesaba ise alacak yazılır.
- Zarar: Belli bir hesap döneminde bankanın giderler toplamının o dönemde
elde edilen gelirlerle karşılanamamış kısmını gösterir (Akgüç, 1995: 192).
Bankaların geçmiş yıl zararı ve dönem zararı bu hesapta izlenir.
1.1.2.12. Dönem Karı Hesabı
Bankanın bir bilanço döneminde faaliyetlerinden elde ettiği vergi öncesi
karından, vergi karşılığı düşüldükten sonra kalan dönem karını gösteren pasif
karakterli bir hesaptır (Tevfik, 1997: 194). Bilanço analizi yapılırken kar hesabının
ödenecek vergiler, yedek akçeler, muhtemel zarar karşılıkları ve dağıtılacak
karlara aktarılması gerekir.
Sermaye pasifin ilk kalemi iken, kar pasifin son kalemidir. Kar, bilançoda
‘geçen yıldan devreden kar’ ve ‘bilanço yılı karı’ olmak üzere iki alt kalem
şeklinde kamuya açıklanmaktadır. Tüm dağıtımlardan sonra bankada kalan kar,
‘geçmiş yıllar karları hesabı’nda izlenir. Ancak ‘geçen yıldan devreden kar’
sermayenin içine dahil edildiği için net olarak görünmemektedir (Karacan, 1983:
283).
19
-
Tablo 2 : X Bankası Bilançosunun Pasif Tarafındaki Kalemler
X BANKASI ---------------- ---------------- MEVDUAT 194573861 514690449 Tasarruf Mevduatı 20726570 35507194 Mevduat Sertifikası 87406 480 Resmi Kuruluşlar Mevduatı 337539 606835 Ticari Kuruluşlar Mevduatı 13152526 33110731 Diğer Kuruluşlar Mevduatı 2205799 5992996 Bankalar Mevduatı 20767748 127601777 Döviz Tevdiat Hesabı 137234721 310174528 Altın Depo Hesapları 61552 1695908BANKALARARASI PARA PİYASASI - -ALINAN KREDİLER 111170301 394910046 T.C. Merkez Bankası Kredileri 1388 - Alınan Diğer Krediler 111168913 394910046 Yurtiçi Banka ve Kuruluşlardan 7010802 76520619 Yurtdışı Banka Kuruluş ve Fonlardan 104158111 318389427 Sermaye Benzeri Krediler - -FONLAR - -ÇIKARILAN MENKUL KIYMETLER (NET) 23701440 95040974 Bonolar - - Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler 125944 129613 Tahviller 23575496 94911361FAİZ VE GİDER REESKONTLARI 5247877 24078036 Mevduatın 3654008 12152972 Alınan Kredilerin 1266023 5705898 Diğer 327846 6219166FİNANSAL KİRALAMA BORÇLARI (NET) 0 0ÖDENECEK VERGİ RESİM HARÇ VE PRİMLER 969951 2717258İTHALAT TRANSFER EMİRLERİ 407002 2759423MUHTELİF BORÇLAR 6532432 9209419KARŞILIKLAR 3810311 2324283 Kıdem Tazminatı Karşılığı 606115 1218205 Diğer Karşılıklar 57597 1106078DİĞER PASİFLER 7321360 18895714ÖZKAYNAKLAR 29156262 67871717 Ödenmiş Sermaye 18000000 40000000 Nominal Sermaye 18000000 40000000 Ödenmemiş Sermaye(-) - - Yedek Akçeler 3214710 6099477 Muhtemel Zararlar Karşılığı (Ban. Kan. 32/1) 872066 1848488 Yeniden Değerleme Fonları 6959159 19627351 Değerleme Farkları 110327 296401KAR 19573440 60206087 Dönem Karı 19573440 60206087 Geçmiş yıl Karları - -TOPLAM PASİF 402464237 1192703406
20
-
1.1.2.13. Nazım Hesaplar (Bilanço Dışı Yükümlülükler)
Bilanço dışı işlemler doğrudan bilanço içinde yer almadan bankayı kar
zarar hesabı aracılığıyla etkileyen işlemlerdir (Aydın, 2000:65). Bankaların mal
varlığına etki etmeyen, bankanın sahip olmadığı bazı kıymetlerin ve bankaların
şartlı olarak yaptığı bazı işlemlerin izlendiği hesaptır. Nazım hesaplar çift hesaplar
halinde tutulurlar ve bilançonun hem aktif hem de pasif tarafında aynı tutarlar ile
yer alırlar (Karacan, 1983: 284).
Muhasebe açısından bilanço dışı işlemler, bilançonun alt tarafında
hesaların dipnotu olarak görünür. Ancak ekonomik açıdan bakıldığında, şimdiki
zamandan ziyade geleceği etkileme açısından oldukça önemlidirler (Saunders,
2000: 261). Nazım hesaplar aşağıdaki hesap gruplarından oluşmaktadır:
- Nakdi olmayan krediler (Garanti ve Kefaletler): Bu krediler dört grupta
toplanır. Bunlar; teminat mektupları, garantiler, aval kabul ve ciro kredileri
ile diğer teminat mektuplarıdır.
- Teminat mektupları: Müşterilere genellikle bir güvence karşılığında
kullandırılır.
- Garantiler: İthal garantisi, özel dış kredi garantisi, yurt dışı ithal garantileri,
tahvil garantisi gibi gruplara ayrılır (Tevfik, 1997: 195).
- Aval, kabul ve ciro kredileri: Aval, bankaların müşterileri lehine bir poliçe
işleminde kefil olması demektir. Kabul, müşteri lehine ya muhatap olarak
yada müşteri ile birlikte poliçeyi kabul etmektir. Ciro, müşteri ile birlikte
veya onun düzenlediği bono ve poliçelerin ciranta olarak imzalanmasıdır.
- Diğer Kefalet Kredileri: Nakdi kredilere kefil olan firmalara tahsis edilen
kredilerdir. Bir kredi olarak kefalet, bankanın müşteri nam ve hesabına bir
21
-
üçüncü şahısa karşı herhangi bir kefalet veya garanti taahhütünde
bulunması sonucunda verilir (Karacan, 1983: 285).
- Taahhütler: Akreditif taahhütleri, cirantalar, menkul kıymet ihracında satın
alma garantileri, repo ve ters repo taahhütleri ve diğer garantiler alt
kalemlerinden oluşur (Takan, 2001: 186).
- Döviz ve faiz haddi ile ilgili işlemler: Türev finansal araçlar olarak da
bilinir. Vadeli döviz alım satım işlemleri, para ve faiz swapları, future
sözleşmeleri, opsiyonlar gibi alt kalemlerinden oluşur.
Tablo 3 : X Bankası Bilançosunun Nazım Hesap Kalemleri
X BANKASI ---------------- ---------------- BİLANÇO DIŞI YÜKÜMLÜLÜKLER 415547075 1627979454 Garanti ve Kefaletler 203077326 627218260 Taahhütler 92237572 318389545 Döviz ve Faiz Haddi ile İlgili İşlemler 120232177 682371649
1.2. Gelir Tablosu
Gelir tablosu, işletmenin özkaynağında olumlu yada olumsuz etkileri olan
işlemlerin önemli bir bölümünü belli bir dönem için özetleyen bir finansal
tablodur (Takan, 2001: 188). Bankaların maliyet kontrolüne daha fazla önem
vermeleri gerektiğini, fiyatlama hataları yaptıklarını ve risk faktörünü yeterli
ölçüde dikkate almadıklarını gösterebilecek bir araçtır.
Bankalar için gelir tablosu, banka hizmetlerinden sağlanan gelirler ve bu
gelirlerin elde edilmesi için yapılan giderler arasındaki net gelir veya gideri rapor
eder. Diğer bir deyişle gelir tablosu, belirli bir dönem için banka hizmetlerinin
faaliyet performansının özetidir. Bankalarda ilk bölümde faiz gelirleri ve giderleri,
ikinci bölümde de faiz dışı gelirler ve faiz dışı giderler olmak üzere iki ana
bölümden oluşmaktadır.
22
-
1.2.1. Faiz Gelirleri
Bir bankanın en temel faaliyeti topladığı yabancı kaynakları başka
firmalara belirli bir bedel karşılığında kullandırmaktır. Bu bedelin adı faiz geliridir
(Karacan, 1983: 316). Faiz gelirlerinin alt grubunda şu kalemler bulunmaktadır:
- Kredilerden Alınan Faizler: Tüm YTL ve döviz, kısa, orta ve uzun vadeli
kredilerden alınan faizleri kapsamaktadır. Tahakkuk eden faizler, faiz
tahakkuk hesaplarına borç, bu hesap grubuna ise alacak yazılarak
muhasebeleştirilir (Tevfik, 1997: 196). Bankaların faiz gelirlerinin büyük
bir bölümü bu hesaptan elde edilir.
- Mevduat Munzam Karşılıklarından Alınan Faizler: TCMB bünyesinde
bulunan YTL ve yabancı para mevduat munzam karşılıklarından alınan
faizlerin işlendiği hesap grubudur (Takan, 2001: 188).
- Bankalardan Alınan Faizler: TCMB, yurt içi ve yurt dışı bankalardaki
mevduat hesaplarından elde edilen faizlerin işlendiği bir hesaptır.
- Bankalararası Para Piyasasından Alınan Faizler: TCMB aracılığıyla diğer
bankalara verilen borç karşılığında alınan faizlerin işlendiği hesaptır.
- Menkul Değerler Cüzdanından Alınan Faizler: Devlet iç borçlanma
senetlerinden ve diğer menkul kıymetlerden alınan faizlerin kaydına özgü
bir hesaptır.
- Diğer Gelirler: Herhangi bir sınıflandırmaya dahil olmayan gelir
kalemlerinin kaydedildiği bir hesaptır.
23
-
Tablo 4 : X Bankasının Gelir Tablosundaki Faiz Gelirlerine Ait Kalemler
X BANKASI ---------------- ---------------- FAİZ GELİRLERİ 65797701 220445906 Kredilerden Alınan Faizler 38789386 113391497 TP Kredilerden Alınan Faizler 28556823 82372927 YP Kredilerden Alınan Faizler 10025858 30754939 Takipteki Alacaklardan Alınan Primler 206705 263631 KKDF'dan Alınan Primler - - Mevduat Munzam Karşılıklarından Alınan Faizler 31328 - Bankalardan Alınan Faizler 3374393 12029081 T.C.Merkez Bankasından 73133 329858 Yurtiçi Bankalardan 677069 6400548 Yurtdışı Bankalardan 2624191 5298675 Bankalararası Para Piyasası İşl. Alınan Faizler 44897 112219 Menkul Değerler Cüzdanından Alınan Faizler 21353888 88406897 Devlet İç Borçlanma Senetlerinden 16551330 75098552 Diğer Menkul Kıymetlerden 4802558 13308345 Diğer Faiz Gelirleri 2203809 6506212
1.2.2. Faiz Giderleri
Faiz giderleri bankanın kullandığı yabancı kaynaklara ödediği faizi
göstermektedir. Bu gider türü bankalarda personel giderleriyle beraber en önemli
maliyet kalemini oluşturmaktadır. Bunun en temel sebebi, bankalardaki üretim
faaliyetinin temel girdisini yabancı kaynakların oluşturmasıdır (Karacan, 1983:
303). Faiz giderlerinin alt grubunda şu kalemler bulunmaktadır:
- Mevduata Verilen Faizler: Değişik türdeki mevduata ödenen, tahakkuk
ettirilen YTL ve yabancı para faizleri bu hesap grubuna yazılarak
muhasebeleştirilir. Bankaların verdiği faizlerin önemli bir bölümü bu hesap
grubuna işlenir (Tevfik, 1997: 196).
- Bankalararası Para Piyasasına Verilen Faizler: TCMB aracılığıyla diğer
bankalardan alınan para karşılığında ödenen faizlerin işlenmesine özgü bir
hesaptır.
24
-
- Kullanılan Kredilere Verilen Faizler: Bankanın Merkez Bankası, yurt dışı
ile yurt içi bankalardan sağladığı krediler için tahakkuk ettirdiği ve ödediği
faizlerin izlendiği hesaptır.
- Çıkarılan Menkul Kıymetlere Verilen Faizler: Bankanın çıkarmış olduğu
tahvil, bono ve varlığa dayalı menkul kıymetler için tahakkuk ettirdiği ve
ödediği faizlerin gösterildiği hesaptır (Takan, 2001: 189).
- Diğer Faiz Giderleri: Herhangi bir sınıflandırmaya tabii olmayan faiz
giderleri bu hesapta izlenir.
- Net Faiz Geliri: Bir bankanın gelir tablosunda, faiz gelirleri ile faiz
giderleri arasındaki pozitif farkın izlendiği hesaptır.
Tablo 5: X Bankasının Gelir Tablosundaki Faiz Giderlerine Ait Kalemler
X BANKASI ---------------- ---------------- FAİZ GİDERLERİ 24165431 77764359 Mevduata Verilen Faizler 15331711 51629244 Tasarruf Mevduatına 7411401 17452224 Mevduat Sertifikalarına 59576 33300 Resmi Kuruluşlar Mevduatına 54810 339256 Ticari Kuruluşlar Mevduatına 222358 426820 Diğer Kuruluşlar Mevduatına 153212 277852 Bankalar Mevduatına 3430224 22717455 Döviz Tevdiat Hesaplarına 3997765 10379932 Altın Depo Hesaplarına 2365 2405 Bankalararası Para Piyasası İşl. Verilen Faizler 1661065 4010070 Kullanılan Kredilere Verilen Faizler 6050524 16238054 T.C. Merkez Bankasına 1194 2605 Yurtiçi Bankalara 1306464 2952948 Yurtdışı Bankalara 4403812 9251083 Diğer Kuruluşlara 339054 4031418 Çıkarılan Menkul Kıymetlere Verilen Faizler 1078836 5690875 Diğer Faiz Giderleri 43295 196116NET FAİZ GELİRİ 41632270 142681547
25
-
1.2.3. Faiz Dışı Gelirler
Faiz dışı gelirlerin alt grubunda şu kalemler bulunmaktadır:
- Kredilerden Alınan Ücret ve Komisyonlar: Bankanın müşterilerine
kullandırdığı nakdi ve gayrinakdi kredilerden ve diğer işlemlerden aldığı
ücret ve komisyonlar bu hesap grubunda izlenir.
- Sermaye Piyasası İşlemleri Karları: Menkul değerler cüzdanında ve
iştirakler cüzdanında yer alan bono, tahvil ve hisse senedi gibi menkul
değerlerin maliyet giderlerini aşan tutar üzerinden satışı durumunda oluşan
karın, sermaye piyasası ile ilgili alınan komisyonların izlendiği hesaptır
(Tevfik, 1997: 197).
- Kambiyo Karları: Kambiyo hesapları kapsamında efektif ve döviz alım-
satımı, evalüasyonlar, döviz havalelerinden elde edilen karlar bu hesapta
izlenir. Kambiyo karları, sabit kur üzerinden işlem gören kambiyo
hesaplarıyla ilgili olarak yıl sonunda yapılan evalüasyon sonucu
hesaplanan efektif ve döviz alım satım ve evalüasyon karlarından oluşur
(Karacan, 1983: 322).
- Olağanüstü Gelirler: Bankanın gayrimenkul satımı gibi, olağan faaliyetleri
dışında elde ettiği gelirlerin izlendiği hesaptır.
- Diğer Gelirler: Takipteki kredilere ayrılan karşılıklardan yapılan tahsilat,
bir önceki yıl yapılan giderlerden tahsilat gibi, herhangi bir sınıflandırmaya
tabii olmayan gelirlerin izlendiği hesaptır.
26
-
Tablo 6: X Bankasının Gelir Tablosundaki Faiz Dışı Gelirlere Ait Kalemler
X BANKASI ---------------- ---------------- FAİZ DIŞI GELİRLER 18132557 45991961 Alınan Ücret ve Komisyonlar 3281492 12830834 Nakdi Kredilerden 341876 1462735 Gayri Nakdi Kredilerden 1030682 2761394 Diğer 1908934 8606705 Sermaye Piyasası İşlem Karları 6087048 11382815 Kambiyo Karları 6859627 16075494 İştirakler ve Bağlı Ort. Alınan Kar Payları 721233 1302433 Olağanüstü Gelirler - - Diğer Faiz Dışı Gelirler 1183157 4400385
1.2.4. Faiz Dışı Giderler
Faiz dışı giderlerin alt grubunda şu kalemler bulunmaktadır:
- Verilen Ücret ve Komisyonlar: Bankanın aldığı nakdi, gayrinakdi krediler
ve diğer işlemler için verdiği ücret ve komisyonların izlendiği hesaptır. Bu
hesapta yer alan giderler, genellikle banka giderleri içinde görece olarak
önemsiz bir yere sahiptir (Karacan, 1983: 306).
- Sermaye Piyasası İşlemleri Zararları: Menkul değerler ve iştirakler
cüzdanında yer alan bono, tahvil ve hisse senedi gibi menkul değerlerin,
maliyet bedelinin altında bir tutar üzerinden satışı durumunda oluşan
zararların, sermaye piyasası ile ilgili verilen komisyonların izlendiği
hesaptır.
- Kambiyo Zararları: Kambiyo hesaplarıyla ilgili olarak efektif ve döviz
alım-satımı, evalüasyonlar, döviz havalelerinden kaynaklanan zararların
izlendiği hesap grubudur (Takan, 2001: 190).
27
-
- Personel Giderleri: Banka çalışanlarına ödenen aylık, ücretler, ödenekler,
tazminatlar, sosyal yardımlar, ikramiyeler, yolluk ve sigorta primlerinin
izlendiği hesaptır.
- Kıdem Tazminatı Provizyonu: Bankanın kıdem tazminatı yükümlülüğünü
dönem sonu itibarıyla hesaplaması sonucu, bir önceki dönem sonu kıdem
tazminatı miktarına göre doğan artışın dönem gideri olarak izlenmesine
ilişkin hesaptır (Tevfik, 1997: 198).
- Kira Giderleri: Faaliyetin devam ettirilebilmesi için kiralanan
gayrimenkullere ödenen kira giderleri ve finansal kiralamadan doğan kira
giderlerinin izlendiği hesaptır.
- Amortisman Giderleri: Bankanın menkulleri, gayrimenkulleri, ilk kuruluş
ve örgütlenme giderleri ile özel maliyet bedellerinin kanunda belirtilen
oranlar çerçevesinde giderlere alınan tutarların izlendiği hesaptır (Takan,
2001: 191).
- Vergi ve Harçlar: Bankanın menkullerle, gayrimenkulleri için ödediği her
türlü vergi ve faaliyetler sebebiyle ödediği çeşitli vergi ile harçlar bu
hesapta izlenir.
- Olağanüstü Giderler: Bankanın yangın, deprem gibi olağan faaliyetleri
dışında yüklendiği giderlerin izlendiği hesaptır.
- Takipteki Alacaklar Provizyonu: Takipteki nakdi ve gayrinakdi krediler
için ayrılan karşılıkların izlenmesine özgü bir hesaptır. Ayrılan karşılıklar
bu hesap grubuna borç yazılarak kaydedilir (Tevfik, 1997: 198).
28
-
- Diğer Provizyonlar: Menkul değerler değer düşüş karşılıkları, iştirak ve
bağlı kuruluşlar değer düşüş karşılıkları, tahsili şüpheli ücret, komisyon
gibi karşılıkların izlendiği bir hesaptır.
- Diğer Faiz Dışı Giderler: YTL ve yabancı para grup taşıma giderleri,
temizlik giderleri gibi hesapların izlendiği gider hesabıdır.
- Net Faiz Dışı Gelirler: Faiz dışı gelirler ile faiz dışı giderler arasındaki
olumlu fark net faiz dışı gelirleri verir.
Tablo 7: X Bankasının Gelir Tablosundaki Faiz Dışı Giderlere Ait Kalemler
X BANKASI ---------------- ---------------- FAİZ DIŞI GİDERLER 37143370 116688870 Verilen Ücret ve Komisyonlar 816536 7611331 Nakdi Kredilere Verilen 29380 602088 Gayri Nakdi Kredilere Verilen 394 524 Diğer 786762 7008719 Sermaye Piyasası İşlem Zararları 59012 739078 Kambiyo Zararları 18929547 62206142 Personel Giderleri 7252625 17732641 Kıdem Tazminatı Provizyonu 150000 612089 Kira Giderleri 575603 1227259 Amortisman Giderleri 1251885 3132606 Vergi ve Harçlar 490149 1333279 Olağanüstü Giderler - - Takipteki Alacaklar Provizyonu 774596 3628440 Diğer Provizyonlar 34726 1035492 Diğer Faiz Dışı Giderler 6808691 17430513NET FAİZ DIŞI GELİRLER -19010813 -70696909VERGİ ÖNCESİ KAR/ZARAR 22621457 71984638VERGİ PROVİZYONU 3048017 11778551NET KAR/ZARAR 19573440 60206087
29
-
1.2.5. Vergi Öncesi Kar/Zarar
Gelir tablosundaki bu bölüm net faiz gelirleri ile net faiz dışı gelirlerin
toplamını verir.
1.2.6. Vergi Karşılığı
Bankanın faaliyetleri sonucunda elde edilen gelirden vergiye tabii olan
karı üzerinden ödeyeceği kurumlar ve gelir vergisinin toplamını verir.
1.2.7. Net Kar/Zarar
Bankanın net faiz geliri ile net faiz dışı gelirlerinin toplanması ve bu
toplamdan vergi karşılığının çıkarılmasıyla net kar (zarar) hesaplanır (Tevfik,
1997: 199).
Ancak dönem sonlarında oluşan bu net kar rakamının gerçekliği,
dolayısıyla bankaların bilanço ve gelir tablolarının şeffaflığı finansal tablo analizi
açısından önemlidir. Banka finansal tablolarının gerçekçi olmaması, yeterince
şeffaf görülmemesi şu nedenlerden doğabilir. Bankaların;
a) Tahsili gecikmiş, tahsili şüpheli hale gelmiş kredilerini tahsili gecikmiş
alacaklar hesabında değil, krediler hesabında göstermeleri,
b) Tahsili gecikmiş krediler için yeterince karşılık ayırmamaları,
c) Yapay işlemlerle özellikle dönem sonlarında mevduat hacmini yapay
bir şekilde şişkin göstermeleri,
30
-
d) Değer yitiren finansal varlıkları (menkul değerleri) için karşılık
ayırmamaları ve bu tür finansal varlıkları yüksek değerlerle
bilançolarında göstermeleri,
e) Taşınmaz mal ve iştiraklerini yüksek bedellerle değerlendirmeleri,
f) Bilanço dışı yükümlülüklerini, özellikle teminat mektubu, aval, kabul,
ciro gibi gayrinakdi kredileri ayrıntılı bir şekilde göstermemeleri,
g) Dönem giderlerini aktifleştirerek varlıklar arasında göstermeleri,
h) Olası zararlar için karşılık oluşturmamaları,
i) Gelir ve giderleri ilgili oldukları hesap dönemlerine mal etmemeleri,
bankacılık dili ile hesap dönemi sonlarında gelir ve gider
reeskontlarını sağlıklı biçimde yapmamaları.
Ülkemizde banka bilançolarının şeffaf olmasını, gerçekçi olmasını
sağlamak için bazı önlemler alınmış ve gerekli düzenlemeler yapılmıştır. Örneğin,
bankaların tahsili gecikmiş kredileri için oluşturacakları karşılıklar belirli esaslara
bağlanmıştır (Akgüç, 1987: 224).
31
-
İKİNCİ BÖLÜM
BANKA FİNANSAL ANALİZ TEKNİKLERİ
Bir bankanın finansal tablolar analizi, banka yönetimi, yatırım
uzmanlarından alınan bilgiler ve banka tarafından yayınlanan diğer ek bilgilerle
birlikte yıllık rapora dayanır (Takan, 2001: 195)
Banka analizlerinde, son yıllarda etkinliği artan bağımsız derecelendirme
kuruluşlarının da dikkate aldığı, birtakım nitel ve nicel faktörler vardır. Genel
olarak bu faktörlere verilen ağırlık derecelendirmesi, değerlendirme yapılan finans
kuruluşunun faaliyette bulunduğu ülkenin hukuki yapısı, muhasebe uygulamaları,
rekabet şartları gibi unsurlara göre farklılık göstermektedir.
Özel sermayeli bir banka açısından karlılık, sermaye yeterliliği analizi,
aktif kalitesi, likidite ve yönetim yapısı ve rekabet şartları da önem taşımaktadır.
Kamusal sermayeli bir banka içinse, bankanın sektördeki önemi ve mali gücü
derecelendirme kuruluşunun değerlendirme kriterleri açısından öncelikleri
arasında yer alır. Benzer şekilde, Hükümetin yada Merkez Bankası’nın ödeme
güçlüğü çeken bankalara yardım etme olasılığı da gözönünde tutulmaktadır.
Derecelendirme kuruluşları ayrıca analizini yaptıkları bankanın bulunduğu
ülkenin ekonomik ve politik çevresini de gözden geçirip “Ülke Riski” adı verilen
ayrı bir risk değerlendirmesi de yaparlar. Politik istikrar yada istikrarsızlık ve
ekonomik göstergeler ülke derecesini etkilediğinden, bankaların
derecelendirmesinde de etkili olmaktadır.
Ayrıca bankaların ulusal ve uluslararası sistemdeki pozisyonu da
derecelendirme kuruluşları tarafından dikkate alınmaktadır. Bankaların yabancı
bankalardan aldıkları sendikasyon kredilerinin faizleri ve ödeme koşulları bile
değerlendirilmektedir.
32
-
Derecelendirme kuruluşlarından özellikle banka derecelendirmesi
konusunda dünyada uzman olan Thomson BankWatch firmasının banka
değerlendirmesi sırasında dikkate aldığı konular; ülke riski başlığı altında
değerlendirilebilecek politik ve ekonomik riskler, bankacılık sektörü üzerinde
hükümetin yasal düzenlemeleri ve kamu bankaları yoluyla etkisi, bankacılık
sektöründeki düzenlemeler ve denetim mekanizması, bankacılık sistemindeki
yoğunlaşmanın ve uzmanlaşmanın derecesi, bankaların karşı karşıya kaldıkları
operasyonel, piyasa riskleri de dahil tüm risklerdir.
Bankacılık sektöründeki tüm risk faktörleri dikkate alınarak bir bankanın
finansal performansını analiz edebilmek için uygulanacak dört basamak vardır. İlk
olarak finansal analizin ne amaçla yapıldığı önemlidir. Örneğin, banka içinde
çalışan bir analistle aracı kurumlarda faaliyet gösteren banka dışından bir analistin
banka bilanço ve gelir tablolarına yaklaşımı farklı olacaktır. Bir hisse senedi
analisti, daha çok beklenen karlar, dağıtılacak temettü gibi hisse senetlerinin
fiyatlarını yakından ilgilendiren bilgilerle uğraşırken, bankanın mali kontrol
bölümünde çalışan bir analist her detay için dakikalarca vakit harcar.
İkinci olarak, ilgili bankanın bilançosunu anlaşılabilir hale getirmek
gerekmektedir. Diğer bir deyişle, finansal tabloları bütün bilanço makyajlarından
arındırmış olmak gerekmektedir.
Üçüncü olarak, veriler eğilimleri değerlendirmek için uzun bir dönem
itibariyle analiz edilmelidir. Genel kural olarak dört yıldan beş yıla kadar olan
veriler analiz için yeterli olmaktadır. Çünkü bilançolar bir yılın sadece bir günkü
durumunu yansıtmaktadır; o yüzden, bilançolar bankanın faaliyetlerinin gerçek
yüzünü yansıtmaz.
Son olarak, banka verileri ilgili bankanın bulunduğu gruptaki bankalarla
karşılaştırılmalıdır. Gruplarla örneğin, benzer varlık büyüklüğüne sahip yada aynı
yerleşim bölgesinde bulunan bankalardan oluşturulabilir (Benton, 1996: 73-74).
33
-
Finansal analiz çalışması bir bankanın finansal durumunun, faaliyet
sonuçlarının ve finansal yönden gelişmesinin yeterli olup olmadığını belirleme ve
bu konulardaki tahminleri gerçekleştirmek amacıyla yapılır. Bu nedenle finansal
analiz çalışmasında iki aşama vardır. Bu aşamaların ilkinde geçmişin belirlenmesi,
ikinci aşamada ise geleceğin tahmini sözkonusudur. Ancak bu aşamaların her ikisi
de birbirini tamamlayacak nitelikler taşımaktadır (Akıncı, 1995: 223).
Finansal tablolar, statik ve dinamik olarak analize tabii tutulur. Statik
analiz, belirli bir döneme ait finansal tablolarda yer alan kalemler arasındaki
ilişkilerin ortaya konması ve bu ilişkilerin incelenmesidir. Bankanın finansal
durumunu ve faaliyet sonuçlarını belirli tek bir dönem için ortaya koyar.
Dinamik analiz ise birbirini izleyen dönemlere ait finansal tablolarda yer
alan kalemlerin zaman içerisinde göstermiş oldukları artış veya azalışların
incelenmesidir. Statik analize göre daha çok tercih edilir. Çünkü, bankanın belirli
bir dönemdeki finansal durumunun, geçmiş yıllarla karşılaştırılması yapılan
finansal analizin değerini arttırmakta, bankanın eğilimleri konusunda daha çok
fikir vermektedir (Erdoğan, 1995: 220).
Finansal analiz çalışması, muhasebe verilerinin özeti durumundaki finansal
tablolardan yararlanarak ve belirli analiz teknikleri aracılığıyla gerçekleştirilir.
Finansal analiz teknikleri geleneksel olarak dört grupta toplanır (Akgüç, 1995:
312). Bunlar;
- Karşılaştırmalı tablolar analizi,
- Yüzde yöntemi ile analiz,
- Eğilim yüzdeleri tekniği ile analiz,
- Oran (Rasyo) tekniği ile analiz’dir.
34
-
Bu analiz yöntemleri, işlevleri itibarıyla birbirlerinden farklı özellikler
taşımakta ve analizin bütünlüğü içinde birbirlerini tamamlayacak biçimde
kullanılmaktadırlar. Diğer bir deyişle, bu yöntemler, finansal analiz sürecinde
farklı işlemleri yerine getirmekle birlikte, zaman zaman analiz sonuçlarının
kontrolü amacıyla birleştirilerek de kullanılırlar.
2.1. Karşılaştırmalı Tablolar Analizi
2.1.1. Tekniğin Kullanım Amacı
Bir hesap dönemine ilişkin finansal tablolar bankanın ait olduğu dönemin
finansal durumunu ve faaliyet sonuçlarını gösterir. Bankanın sürekliliği
bağlamında bankanın finansal durumu ve faaliyet sonuçları karşılaştırılır. Bu
sebeple, bir bankanın birbirini izleyen hesap dönemlerine ait finansal tablolarının
kendi aralarında karşılaştırılarak bilanço ve gelir tablosu kalemlerindeki
değişmelerin belirlenmesi gerekir (Akıncı, 1995: 224).
Karşılaştırmalı analiz tekniği ile banka bilançosunun aktif ve pasif
yapısında yer alan değerlerde meydana gelen artış ve azalışlardan çok, bunların
zaman içerisinde göstermiş oldukları değişme ve gelişme eğilimleri belirlenmeye
çalışılır (Akgüç, 1995: 322). Bu tekniğe literatürde, yatay analiz adı da verilir.
Bankanın geçmişteki ve şimdiki durumu saptanarak gelecekteki durumu tahmin
edilmeye çalışılır. Bunun yapılabilmesi için bankanın değişik dönemlerine ait
finansal tabloları biraraya getirilerek, aktif ve pasif yapılarının dönemler itibariyla
karşılaştırılması gerekir. Zaten tekniğe adını veren de bu karşılaştırma işlemidir.
Bu analiz tekniğinin en genel amacı, bankaya ait gelişme trendlerinin elde
edilmesidir.
Karşılaştırmalı analiz tekniği ile analiz yapılırken, işlemlerin daima
oluştukları tarihte muhasebeleştirildikleri, bu sebeple finansal tablolarda yer alan
35
-
kalemlerin çok farklı fiyat düzeylerini yansıtabileceği gözönünde
bulundurulmalıdır (Akgüç, 1995:313).
Bu tekniğin en büyük avantajı, finansal analiz çalışmasına konu olan
bankanın gelişme yönü hakkında doyrucu bilgileri sağlamasıdır. Finansal
tablolarda, özellikle bilançoda aktif ve pasif yapısında yer alan hesaplardaki
değişmelerin incelenmesi, bankanın finansal yönden hangi doğrultuda gelişmekte
olduğunun belirlenmesi yönünden önem taşır. Bu aynı zamanda bankanın
gelecekteki muhtemel gelişme yönü hakkında tahmin yapma konusunda da
faydalıdır.
2.1.2. Karşılaştırmalı Finansal Tabloların Düzenlenmesi
Bankaların finansal tablolarının karşılaştırmalı analizi sırasında, değişik
hesap dönemlerine ait finansal tablolardaki değerlerde meydana gelen artış ve
azalışların mutlak rakam olarak ifade edilmesi ve tablolardaki değişikliklerin
yüzde olarak belirtilmesi gerekmektedir. Analizi yapılacak cari dönem tablosu, bir
önceki dönem veya dönemlerin finansal tablolarını kapsayacak şekilde
düzenlenebilir.
Finansal tabloların iki dönemi kapsayacak şekilde düzenlenmesinde cari
dönemin, geçmiş dönemle karşılaştı