KHAÙNG SINHLÖÏA CHOÏN VAØ SÖÛ DUÏNG

• 1. ÑÒNH NGHÓA KHAÙNG SINH

• 2. CAÙC NHOÙM KHAÙNG SINH

• 3. DÖÔÏC ÑOÄNG VAØ DÖÔÏC LÖÏC CUÛA KS

• 4. CÔ SÔÛ CHOÏN LÖÏA KHAÙNG SINH

• 5. NGUYEÂN TAÉC SÖÛ DUÏNG KHAÙNG SINH

• 6. CAÙCH SÖÛ DUÏNG KS

• 7. TAI BIEÁN-TAÙC DUÏNG PHUÏ CUÛA KHAÙNG SINH

ÑÒNH NGHÓA

• Khaùng sinh laø nhöõng chaát coù taùc duïng dieät hoaëcngaên caûn söï sinh saûn, söï phaùt trieån cuûa caùc taùc nhaânnhieãm truøng (vi truøng, virus, vi naám, kyù sinh truøng…)

ñoùng vai troø chuû yeáu trong ñieàu trò caùc nhieãm truøng

• Khaùng sinh coù theå ñöôïc chieát xuaát töø caùc vi sinh vaät(nhö Penicillin trong thôøi gian ñaàu), nhöng sau naøy haàuheát ñeàu laø caùc hoaït chaát toång hôïp hoaëc baùn toång hôïp

• Khaùi nieäm: “ñoäc tính chuyeân bieät”: taùc ñoäng treân taùc nhaângaây beänh nhöng khoâng gaây haïi cho kyù chuû.

- lieân quan ñeán thuï theå ñeå thuoác gaén vaøo

- hoaëc coù lieân quan ñeán moät cô cheá sinh hoïc öùc cheáchæ xaûy ra chuû yeáu ôû vi truøng nhöng khoâng aûnh höôûng ñeánkyù chuû

• ñoäc tính coù tính caùch töông ñoái : thuoác öùc cheá vi truøng ôûnoàng ñoä maø kyù chuû coù theå dung naïp ñöôïc

• KS laø nhöõng hoaït chaát coù taùc duïng phuï

Duøng KS böøa baûi hoaëc khoâng ñuùng:

không điều trị đúng bệnh, khg đúng liều→ gaây haïi cho bn

tạo söï thaønh laäp cuûa nhöõng doøng vi truøng khaùng thuoác

(vd Salmonella kháng Ampicilline, Tụ cầu kháng Methicillin…)

• PHAÂN LOAÏI KS theo:

- Thaønh phaàn caáu taïo

- Hoaït phoå

- Cô cheá taùc duïng:1.ÖÙc cheá söï toång hôp cuûa thaønh vt (lôùp peptidoglycan)

2. ÖÙc cheá hoaït tính cuûa maøng teá baøo chaát cuûa vi truøng

3. ÖÙc cheá söï toång hôïp protein cuûa vi khuaån

4. ÖÙc cheá bieán döôõng cuûa vi khuaån

5. ÖÙc cheá toång hôïp acid nucleic cuûa vi khuaån

1

2

35

4

CÁC NHÓM KHÁNG SINH

1. Nhóm Penicillin

Nhóm 1: Benzyl penicillin và các dạng chích tác dụng dài

tác dụng trên Streptococcus, Neisseria, Actinomyces,Treponema pallidum… và đặc biệt trên Bạch hầu, uốn ván

Nhóm 2: Penicillin hấp thu qua đường uống: Peni V

Nhóm 3: Penicillin kháng penicillinase ức chếStaphylococcus: methicillin, oxacillin, cloxacillin

Nhóm 4: Penicillin tổng hợp có phổ rộng:Aminopenicillin : Amoxicillin, Ampicillin: tác dụngtrên vt gram âm

Nhóm 5: Penicillin ức chế Pseudomonas: Carboxypenicillin, Ureidopenicillin: Ticarcillin, Piperacillin. Còn có tác dụng trên các enterobacter, proteus, shigella…

Nhóm 6: Penicillin kháng lactamase: acid clavulanic, sulbactam và tazobactam (phối hợp

2. Nhóm Cephalosporins : laø nhoùm KS coù chöùa voøng

lactam phoái hôïp vôùi caùc voøng dihydrothiazin (nhaânCephem)

- Cephalosporin theá heä I:

Cephalexin, Cefadroxil (thuoác daïng uoáng

- taùc duïng chuû yeáu leân caùc vi truøng gram (+).

- Cephalosporin theá heä II : taùc duïng treân vi truøng gram (+), vaø moät vaøi vi truøng gram(-). Cefaclor (chæ coù daïnguoáng), Cefamandole, Cefotetan, (daïng chích) Cefuroxime (uoáng vaø chích).

- Cephalosporin theá heä III: Cefotaxime, Ceftriaxone(daïng chích) ñieàu trò vieâm maøng naõo muû/ Nh truønghuyeát do H. influenzae, S .pneumoniae vaøN.meningitidis.

Ceftazidime (daïng chích) : taùc duïng maïnh treânP.aeruginosa. Cefoperazone (daïngchích),Ceftizoxime (daïng chích): ít vaøo maøng naõo

Cefixime, Cefpodoxime, Cefdinir (daïng uoáng)

- Cephalosporin theá heä IV : Cefpirome, Cefepime(daïng chích) vôùi hoaït phoå roäng: caùc caàu truøng gram (+) vaø haàu heát caùc vi truøng gram(-) goàm caû P. Aeruginosa vaø nhoùm Enterobacteriaceae

3. Carbapenem: goàm Imipenem, Meroponem, Ertapenem öùccheá ñöôïc caùc doøng Enterobacteriaceae, P.aeruginosa vaø caùc vtkî khí nhö Bacteroides fragilis, Clostridium spp, Actinomyces

4.Nhoùm öùc cheá men lactamase: acid clavulanic, sulbactamvaø tazobactam (phoái hôïp)

5. Nhoùm Aminoglycosides: chæ coù daïng chích, taùc duïng chuûyeáu treân vi truøng gram (-).

Kanamycin vaø Streptomycin coù hoaït phoå heïp (ñieàu trò lao)

Gentamicin, Amikacin, Netilmicin, Tobramicin

6. Nhoùm Tetracycline: Daïng trình baøy chuû yeáu laø vieân uoáng.oàmTetracycline, Oxytetracycline, coù taùc duïng ngaén .

Doxycycline, Minocycline coù taùc duïng daøi hôn.

Nhoùm Tetracycline coøn coù taùc ñoäng treân caùc chlamydia, mycoplasma vaø rikettsia.

7. Nhoùm Macrolide: chuû yeáu treân caùc vt gram (+) caùc vi khuaånkhoâng ñieån hình nhö Mycoplasma pneumoniae, Clamydiapneumoniae vaø caùc vieâm phoåi coäng ñoàng, nhieãm truøng ngoaøi da

- theá heä cuõ:Erythromycin, Rovamycin,

- macrolide theá heä môùi :Clarithromycin, Azithromycin, Roxithromycin ( döôïc ñoäng toát hôn)

• Ñaëc bieät Azithromycin : trong ñieàu trò Campylobacter spp,

• Clarithromycin : trong ñieàu trò Mycobacterium spp (nhieãm truøng côhoäi cuûa beänh AIDS)

8. Nhoùm Lincosamide: Lincomycin, Clindamycin gioáng vôi

Macrolide veà cô cheá taùc duïng, phoå khaùng khuaån, tính chaát khaùngthuoác.

Rieâng Clindamycin: vai troø quan troïng vôùi vt kî khí nhö Bacteroidesfragilis, trong nhieãm truøng oå buïng hay phuï khoa, moâ meàm

- thay theá Penicillin trong nhieãm Clostridium perfringens.

9. Nhoùm Glycopeptide: Vancomycin,

Söû duïng ñeå ñieàu trò caùc nhieãm truøng do Staphylococcus aureuskhaùng Methicillin (MRSA) hoaëc caùc nhieãm truøng do S.aureuscoagulase (-) sau khi ñaët catheter hay caùc thieát bò khaùc.

- Ñieàu trò nhieãm truøng do Strep. pneumoniae khaùng Penicillin.

-Teicoplanin : ñieàu trò caùc nhieãm truøng naëng do gram (+) nhöMRSA

10. Nhoùm Oxazolidinone:

nhoùm KS toång hôïp môùi, taùc ñoäng treân caùc vi truøng gram (+),ñöôïc hy voïng ñeå ñieàu trò caùc S.aureus khaùng Vancomycin, caùcEnterococcus khaùng Vancomycin, caùc S. pneumonia khaùngPeùnicillin.

Linezolid laø thuoác ñaàu tieân cuûa nhoùm naøy

11. Nhoùm Quinolone:

• Acid nalidixic laø thuoác ñaàu tieân cuûa nhoùm naøy.

• keát hôïp vôùi fluorine vaø piperazinyl : môû roäng phoå khaùng khuaånvaø taêng hieäu quaû, goïi laø nhoùm Fluoroquinolone goàm: Ciprofloxacin, Norfloxacin, Ofloxacin… vaø môùi hôn nöõa laøLevofloxacin, Gatifloxacin, Sparfloxacin, Trovafloxacin,

• Taùc ñoäng toát treân caùc tröïc truøng Gram (-) nhieãm truøng tieåu , vieâm tieàn lieät tuyeán, vieâm ñöôøng ruoät (E. coli, Shigella, Salmonella spp.), nhieãm truøng xöông vaø khôùp.

• taùc ñoäng treân caùc vi truøng laây lan baèng ñöôøng tình duïc nhöNeisseria gonorrhoeae, Chlamydia trachomatis, Haemophilusducreyi.

• ñieàu trò caùc Mycobacterium spp., caùc vieâm phoåi do vt khoâng ñieånhình do Legionella pneumophila, Mycoplasma pneumoniae, Chlamydia pneumoniae.

12. Nhoùm Chloramphenicol:

Coù hoaït phoå roäng treân nhieàu taùc nhaân bao goàm vi truøng, Spirochetes, Rikettsia, Chlamydia, Mycoplasma.

Chæ ñònh ñeå duøng Chloramphenicol roäng raõi trong quaù khöù, (VMN, thöông haøn…) nhöng coù nhieàu taùc duïng phuï quan + khaùng thuoác khoâng coøn söû duïng nhieàu trong caùc ñieàu trò

13. Nhoùm Sulfamides vaø Trimethoprim

14. Nhoùm Rifamycin:

• Rifampin taùc duïng ñaëc bieät treân Mycobacterium tuberculosisMycobacterium avium-intracellulare, Mycobacterium leprae.

- ñöôïc söû duïng phoái hôïp trong nhieãm truøng S.aureus khaùng Methi

- Rifabutin : hieäu quaû ñaëc bieät trong ñieàu trò MAC ôû bn AIDS

15. Nhoùm Colistin : aûnh höôûng leân maøng teá baøo

ñieàu trò Acinetobacter, MDR P. Aeruginosa

16. Caùc thuoác khaùng Mycobacter

- Caùc thuoác khaùng lao haøng ñaàu: goàm Isoniazid, Rifampin, Pyrazinamid, Ethambutol vaø Streptomycin

- Caùc thuoác ñieàu trò lao baäc hai (lao ña khaùng thuoác): Ciprofloxacin, Ethionamide . Rifabutin thay theá Rifampin vì ít coù töông taùc vôùinhoùm PI treân bn AIDS bò lao.

- Thuoác ñieàu trò Mycobacterium leprae (vt Hansen): Dapsone

17. Thuoác khaùng naám

- Ñöôøng uoáng: Nhieãm naám noâng: nhieãm Candida ôû mieäng hay thöïcquaûn: Nystatin hoaëc Clotrimazole;

Ñoái vôùi ngöôøi SGMD, bn AIDS : Ketokonazole hay Fluconazole.

- Nhieãm naám saâu/lan toûa: Amphotericine B truyeàn TM

Flucytosine, daïng uoáng, taùc duïng hieäp ñoàng vôùi Ampho B.

• 18.Thuoác khaùng virus: hieäu quaû trong moät soá beänh lyù virus coù tính caùch ñe doïa tính maïng

- Baát hoaït ngay virus soáng/ hoaëc öùc cheá taêng sinh cuûa virus trongteá baøo/ hoaëc hoã trôï ñaùp öùng mieãn dòch cuûa cô theå kyù chuû.

- thöôøng coù phoå khaùng khuaån haïn heïp / khoâng theå loaïi tröø hoaøntoaøn virus do tính caùch tieàm taøng cuûa virus

• Nhieãm Cytomegalovirus: vieâm phoåi CMV ñöôïc ñieàu trò baèngGancyclovir tieâm maïch, vieâm voõng maïc CMV ñieàu trò baèngGancyclovir, Foscarnet, tieâm maïch

• Vieâm gan virus B maõn tính: söû duïng Interferon -2b hoaëcLamivudine/ Entecavir/ Tenofovir…

• Vieâm gan virus C maõn tính: söû duïng Interferon -2b, phoái hôïpRibavirin.

• Nhieãm Herpes simplex: giai ñoaïn sô nhieãm, coù sang thöôngvuøng sinh duïc, hoaëc giai ñoaïn taùi phaùt, coù theå duøng Acyclovir, Famcyclovir, Valacyclovir ñöôøng uoáng.

Vieâm naõo Herpes / nhieãm Herpes ôû treû sô sinh/ cô ñòa SGMD : Acyclovir TM

• Nhieãm virus Influenzae:

Oseltamivir uoáng hoaëc Zanamivir phun khí dung;

Nhieãm Influenzae A: Amantadine hay Rimantadine uoáng

• Nhieãm HIV : caùc thuoác ARV

Nhoùm NRTI: Stavudine, Zidovudine, Lamivudine, Tenofovir

Nhoùm NNRTI: Nevirapine, Efavirenz

Nhoùm PI: Lopinavir/ritonavir, Atazanavir…

19. Nhoùm Khaùng Kyù Sinh Truøng

Nhoùm ñieàu trò Protozoa (ñôn baøo) caùc cô quan roång

• Metronidazole, Tinidazole : ñieàu trò amíp ñöôøng ruoät, amíp gaây aùpxe gan, vieâm ruoät do Giardia lamblia, .

• Paromomycin trong nhieãm amíp ñöôøng ruoät khoâng trieäu chöùng, vaønhieãm Cryptosporidium ôû bn AIDS.

Thuoác ñieàu trò ñôn baøo trong moâ:

- Spiramycin duøng ñieàu trò nhieãm Toxoplasma gondii baåm sinh.

- Azithromycin / Cotrimoxazole: vieâm naõo Toxoplasma ôû bn AIDS.

- Vieâm phoåi do Pneumocystis carinii ñieàu trò chuû yeáu vôùiCotrimoxazole, thay theá : Clindamycin + Primaquine.

Thuoác ñieàu trò vaø phoøng ngöøa KST soát reùt

Quinine, Chloroquine, Mefloquine Fansidar

Artemisinine vaø daãn xuaát: Artesunate/ DHA/ Arterakin

Tetracycline,Clindamycine, Halofantrine

20. Thuoác ñieàu trò giun troøn ñöôøng ruoät:

• Nhoùm benzimidazole: Mebendazole, coù taùc duïng treân haàu heátcaùc giun troøn ñöôøng ruoät nhö Enterobius vermicularis, Ascarislumbricoides, Trichuris trichuria, Necator americanus, Ancylostoma duodenale.

• Albendazole, Thiabendazole coù taùc duïng töông töï

• Piperazine ñieàu trò Ascaris lumbricoides,

• Pyrantel pamoate : treân Enterobius vermicularis, duøng ôû treû em.

21. Thuoác ñieàu trò caùc Trematode vaø Cestode:

• Praziquantel: thuoác löïa choïn haøng ñaàu cho caùc saùn laù gan nhöClonorchis sinensis, Opisthorchis viverrini,

• coù taùc duïng treân Taenia solium, Taenia saginata.

DÖÔÏC ÑOÄNG VAØ DÖÔÏC LÖÏC

1.Söï haáp thu: ôû nôi thuoác ñöôïc ñöa vaøo cô theå : tieâm baép,

döôùi da, boâi ngoaøi da, qua nieâm maïc tieâu hoùa. “ ñoä khaû duïng sinh hoïc” (bioavability) thay ñoåi tuøy theo ñöôøng

ñöa thuoác vaøo, tuøy theo tính chaát ñöôïc haáp thu nhieàu hay ít cuûa töøng loaïi thuoác.

2. Söï phaân boá hay söï khueách taùn trong moâ.

“Theå tích phaân boá “ noàng ñoä / toång löôïng thuoác trong cô theå

khaû naêng khueách taùn trong moâ tuøy thuoäc khaû naêng gaén keát vôùi protein huyeát töông nhieàu hay ít noàng ñoä trong moâ cao/thaáp

â

Khi chuyeån hoùa thuoác ñaõ ñaït ñöôc ñoä baûo hoøa, söï thay ñoåi lieàu gia taêng noàng ñoä thuoác trong huyeát thanh: döôïc ñoäng tuøy thuoäc lieàu (dose-dependant kinetics)

PK/PD Parameters

Minimum Activity Concentration

Toxicity

Therapeutic Interval

AbsorptionDistributionMetabolization

Elimination

AUC : Area Under the Curve

Cmax : Maximum Conc. Observed

Tmax : needed time to rise the Cmax

T1/2 : half-life, needed time to observe 50% plasm. level decreasing

Vd : Distribution Volume

Cl : Clearance

T 1/2T max

C max

3.Söï bieán döôõng (= söï chuyeån hoùa):

• Thöôøng ñöôïc chuyeån hoùa taïi gan, qua heä thoáng men Cytochrome P 450 (CYP).

• Khi CYP bò kích hoaït, gia taêng söï chuyeån hoùa vaø noàng ñoä thuoác trong maùu seõ bò thaáp vaø ngöôïc laïi.

4.Söï thaûi tröø: xaûy ra qua 2 ñöôøng, chuû yeáu qua thaän

vaø ngoaøi thaän (gan, ñöôøng maät, ruoät, ñöôøng hoâ haáp)

• Suy thaän: thôøi gian baùn huûy gia taêng, laøm taêng noàng ñoä caùc thuoác baøi tieát qua thaän ñoäc cho cô theå (vd Aminoside)

• Suy gan: thôøi gian baùn huûy gia taêng ñoái vôùi KS thaûi baèng ñöôøng gan maät (ví duï Roxithromycin)

5. Caùc thoâng soá döôïc löïc hoïc duøng ñeå ñaùnh giaù taùc duïng hay hieäu quaû cuûa khaùng sinh:

• Noàng ñoä öùc cheá toái thieåu (Minimal Inhibitor Concentration: MIC): lieàu KS caàn thieát ñeå öùc cheá taêng tröôûng cuûa moät doøng vt, ôû lieàu ñieàu trò bình thöôøng.

• Noàng ñoä dieät khuaån toái thieåu” (Minima Bactericide Concentration: MBC ) noàng ñoä KSthaáp nhaát chæ ñeå laïi 0,01% vt soáng sau 18-24 h

• Tyû leä Noàng ñoä ñænh/ noàng ñoä öùc cheá toái thieåu (Cmax/MIC)

• Tyû leä dieän tích döôùi ñöôøng cong /noàng ñoä öùc cheá toái thieåu(AUC/MIC):

• Hieäu öùng haäu KS (Post Antibiotic Effect : PAE)

khoaûng thôøi gian keùo daøi tröôùc khi vt hoài phuïc vaø phaùt trieån laïi, töùclaø thôøi gian maø noàng ñoä KS khoâng coøn cao nhöng vaãn öùc cheá ñöôïc

vi truøng.

CÔ SÔÛ CHOÏN LÖÏA KS

1. PHOÅ KHAÙNG KHUAÅN (SPECTRUM)

Phoå caùc taùc nhaân nhieãm truøng maø KS löïaï choïn coù theå taùc ñoäng

leân ñöôïc ( moät caùch töï nhieân)

2. KHAÛ NAÊNG XAÂM NHAÄP CUÛA KS VAØO MOÂ BÒ VIEÂM

KS coù taùc ñoäng toát treân vt nhöng khg vaøo ñöôïc moâ bò vieâm !

Söï xaâm nhaäp cuûa KS vaøo nôi bò vieâm tuøy thuoäc vaøo:

- ñaëc tính cuûa KS: kích thuôùc ph töû/ ñoä hoøa tan trong lipid

- moâ bò vieâm: coù maùu töôùi toát/ coù hieän töôïng vieâm/ ôû saâu trong

cô theå

- caùc vaät theå laï trong cô theå: caùc van nhaân taïo, khôùp, shunt,

ñöôøng catheter caàn phaûi ñöôïc laáy ra

• Vd Macrolides xuyeân thaáu vaøo nhu moâ phoåi, pheá quaûn toát

ñöôïc choïn cho caùc loaïi nhieãm truøng naøy.

• VMN ñoøi hoûi KS qua ñöôïc haøng raøo maùu maøng naõo deã daøng

nhö Chloramphenicol hay nhoùm Cephalosporin theá heä III.

• KS khueách taùn ñeán nôi raát khoù khaên : tuyeàn lieät tuyeát, tuyû

xöông, ñöôøng daãn maät bò taéc ngheûn, moät oå ap xe coù muû…

• 3.TÌNH TRAÏNG KHAÙNG THUOÁC

Khaùng thuoác töï nhieân

Khaùng thuoác maéc phaûi : taêng MIC

- Möùc ñoä khaùng thuoác: deã khaùng/ khoù khaùng (vd virus khaùng

thuoác do tình traïng ñoät bieán)

- Tyû leä khaùng thuoác khaùc nhau theo ñòa phöông,theo thôøi gian

• 4.MÖÙC ÑOÄ AN TOAØN CHO BN

Neân choïn KS ít taùc duïng phuï, ít tai bieán nhaát

CAÙC NGUYEÂN TAÉC SÖÛ DUÏNG KS

• 1. Xaùc ñònh chæ ñònh söû duïng KS:

• Khoâng phaûi taát caû tröôøng hôïp Soát laø phaûi duøng KS. (Soát coù theå do

beänh aùc tính, töï mieãn, phaûn öùng dò öùng.

• Môû roäng chæ ñònh KS ô ûcaùc cô ñòa ñaëc bieät: ngöôøi giaø, treû em nhoû

(deã trôû naëng khi bò nhieãm truøng)

• KS ñöôïc chæ ñònh khi:

- Nhieãm truøng roõ raøng (do vi truøng/virus) coù tính caùch khu truù / lan toûa

- Nhieãm truøng naëng, dieãn tieán nhanh aûnh höôûng ñeán tính maïng bn

nhö NTH, VMN muû, VNTM…

- Nghi ngôø nhieãm vi truøng (tieàn söû, dòch teã): coù xuùc vôùi ngöôøi mang

maàm beänh, coù ñi ñeán vuøng dòch beänh.…

2. Chæ duøng KS sau khi laáy beänh phaåm nuoâi caáy: nhö caáy maùu,

caáy nöôùc tieåu, caáy DNT, pheát muû da, muû tai, pheát hoïng…tuyø theo

ñònh höôùng laâm saøng;

Löu yù tìm vt thöôøng, vt yeám khí, lao hoaëc naám: caàn moâi tröôøng caáy

ñaëc hieäu töông öùng.

3. Choïn KS tuøy theo khaû naêng taùc nhaân gaây beänh:

- Caàn phaûi duøng KS khaån tröông/ khoâng theå ñôïi chôø keát quaû vt hoïc

choïn KS tuøy theo beänh caûnh laâm saøng gôïi yù vaø tuyø theo kinh

nghieäm cuûa bs

- Tình traïng khaùng thuoác cuûa vt khaùc nhau tuyø theo thôøi gian, tuyø

theo töøng vuøng ñòa phöông.

• 4.Tìm hieåu veà cô ñòa beänh nhaân: yeáu toá raát quan troïng (lieân

quan ñeán chuyeån hoùa, lieân quan ñeán caùc tai bieán do KS hoaëc aûnh

höôûng ñeán hieäu quaû khi löïa choïn KS.

4.1 Cô ñòa suy giaûm mieãn dòch töï nhieân hay maéc phaûi :coù theå bò

nhieãm nhieàu taùc nhaân cuøng luùc/ vi khuaån naëng caàn KS maïnh,

coù tính caùch dieät khuaån.

4.2 Cô ñòa suy giaûm khaû naêng chuyeån hoùa KS:

• Chuyeån hoùa thuoác bò trì hoaûn, aûnh höôûng ñeán noàng ñoä thuoác trong huyeát töông.

- Suy thaän: giaûm ñoä loïc caàu thaän, taêng noàng ñoä thuoác thaûi baèng ñöôøng thaän (VD Aminosides)

- Suy gan:

-Ñaëc bieät ôû treû sô sinh : chöùc naêng gan thaän chöa tröôûng thaønh, chuyeån hoùa thuoác bò chaäm treã soá laàn duøng thuoác trong ngaøy thöôøng ít

• 4.3 Cô ñòa beänh lyù di truyeàn: Cô ñòa thieáu men G6PD : moät soá

thuoác KS coù tính caùch oxyd hoaù coù theå gaây taùn huyeát caáp, tieåu

huyeát saéc toá nhö Sulfonamides, Chloramphenicol.

• 4.4 Cô ñòa phuï nöõ coù thai, cho con buù:

• Thay ñoåi sinh lyù cuûa thai kyø (taêng soá löôïng nöôùc toaøn phaàn, taêng

theå tích phaân phoái..) laøm noàng ñoä KS trong huyeát thanh giaûm

Moät soá KS khueách taùn qua nhau thai gaây ñoäc cho baøo thai :

a/ KS söû duïng an toaøn luùc mang thai: PNC, Ceùphalos, Macrolides

(tröø Erythro estolate)

b/ KS khoâng duøng trong thai kyø: Chloram, Fluoroquinolone,

Erythromycine estolate, Metronidazole, Sulfonamides…

• 4.5 Cô ñòa treû em: Döôïc ñoäng cuûa KS gaén lieàn vôùi möùc ñoä

tröôûng thaønh cuûa gan, thaän,

• ÔÛ treû sô sinh, nhaát laø sô sinh thieáu thaùng, coù hieän tuï tích tuï

thuoác, thôøi gian baùn huûy keùo daøi.

• Coøn moät soá KS gaây aûnh höôûng khoâng toát cho treû em :

Chloramphenicol gaây hoäi chöùng xaùm ôû treû nhuû nhi,

Teùtracycline aûnh höôûng leân men raêng ôû treû döôùi 5-6 tuoåi.

• Heä thoáng mieãn dòch chöa hoaøn chænh neân tình traïng nhieãm truøng

deã lan toûa töø moät oå nhieãm truøng khu truù.

• 4.6 Cô ñòa ngöôøi nhieàu tuoåi:

• Thuoác ñöôïc haáp thu keùm qua oáng tieâu hoùa, ñaøo thaûi chaäm qua

thaän, khueách taùn vaøo moâ chaäm, giaûm gaén keát vôùi albumine vaø

phaûn öùng dò öùng cao.

• Ngöôøi giaø deã bò nhieãm truøng, dieãn tieán naëng hôn, chaäm hoài

phuïc. Nguy cô nhieãm truøng beänh vieän gaáp 3 laàn ngöôøi treû, tyû leä

töû vong cao hôn

CAÙCH SÖÛ DUÏNG KS

1.Lieàu löôïng: tính theo caân naëng cuûa beänh nhaân,

- khaùc nhau tuøy möùc ñoä naëng nheï cuûa ttraïng nhieãm truøng.

Lieàu cao: trong caùc nhieãm truøng naëng nhö nhieãm truøng huyeát,

vieâm noäi taâm maïc, vieâm maøng naõo, vieâm tuûy xöông..

• Toång lieàu/ngaøy: chia cho soá laàn duøng:

• soá laàn duøng tuøy thuoäc thôøi gian baùn huûy , tuøy theo P.A.E (hieäu öùng

haäu KS), tuøy theo cô ñòa suy thaän, suy gan …

• 2. Ñöôøng ñöa thuoác vaøo cô theå : uoáng, TB, TM, TTM

• Nh truøng naëng: TM, TTM

• Nh truøng khu truù: uoáng

3. Thôøi gian söû duïng thuoác:

• Phaûi ñaûm baûo thôøi gian toái thieåu cho KS phaùt huy taùc duïng, Khoâng

neân thay ñoåi KS tröôùc thôøi haïn quy ñònh vaø neân tuaân thuû thôøi gian

duøng KS cho moãi loaïi beänh ly (duø bn heát soát)

• Coù theå keùo daøi ôû bn coù mieãn dòch keùm (TÑ, beänh gan do röôïu,

giaûm BC..)hoaë nh truøng maõn tính (VNTM, Vieâm tuûy xg)

4 .Choïn KS coù ñoä xuyeân thaáu cao vaøo vuøng nhieãm truøng.

Nhoùm Macrolides xuyeân thaáu vaøo nhu moâ phoåi, pheá quaûn toát

ñöôïc choïn cho caùc loaïi nhieãm truøng naøy.

Beänh VMN : KS qua haøng raøo maùu maøng naõo deã daøng (C III)

Moät soá nhu moâ maø KS khueách taùn raát khoù khaên : tuyeàn lieät tuyeát,

tuyû xöông, ñöôøng daãn maät bò taéc ngheûn, moät oå ap xe coù muû…

6.Vaán ñeà phoái hôïp KS: khuynh höôùng thöôøng duøng ñôn trò lieäu

trong haàu heát caùc nh truøng: giaûm chi phí, ít töông taùc thuoác

Caùc tình huoáng cho pheùp phoái hôïp KSø:

• Nhieãm truøng naëng, ñe doïa tính maïng: soác nhieãm truøng/ nh truøng

huyeát: duøïng KS phoå roäng/ KS phoái hôïp coù tính hieäp ñoàng

• Cô ñòa suy giaûm mieãn dòch: BC maùu giaûm, neutro giaûm soá löôïng

hay keùm veà chöùc naêng

• Do nhieàu loaïi vi khuaån gaây beänh cuøng luùc : apxe ôû buïng coù theå

do caû gram aâm vaø kî khí, apxe ôû gan coù theå do vitrg/ do amip

• Ngaên ngöøa söï taïo thaønh caùc doøng vt khaùng thuoác: ñieàu trò lao,

ñieàu trò HIV

Khi phoái hôïp KS, chæ phoái hôïp khi caùc loaïi KS coù taùc duïng hieäp

ñoàng vôùi nhau: C3 + Aminoside; β lactam + öùc cheá β lactamase

Carbenicillin+ Aminoside

7. Caùc bieän phaùp hoå trôï trong khi söû duïng KS:

• Can thieäp ngoaïi khoa: daãn löu tuùi muû, oå aùpxe, dòch maøng

phoåi…vì muû aùp xe seõ caûn trôû söï söï khueách taùn cuûa KS vaøo moâ

• Söû duïng huyeát thanh khaùng ñoäc toá hay giaûi ñoäc toá (caùc taùc nhaân

gaây beänh baèng ñoäc toá, hoaëc γ globulin mieãn dòch ñoái vôùi SGMD

• Taêng cöôøng dinh döôõng, naâng söùc ñeà khaùng bn

8. KS phoøng ngöøa:

8.1 Phòng ngừa tiên phát: Chieán löôïc KS phoøng ngöøaduøng ôû ngoaïi khoa : phoøng caùc nhieãm truøng haäuphaåu ñoái vôùi caùc ca moå saïch.

KS phoøng ngöøa laø KS coù phoå khaùng khuaån roäng, taùc duïng

nhanh, tieâm ngay tröôùc khi phaãu thuaät (trong thôøi gian gaây

meâ) vaø sau khi moå thì khoâng nhaát thieát phaûi duøng KS nöõa.

(Cefotaxime 1g tieâm maïch tröôùc khi moå.)

8.2 Phòng ngừa tái phát

- Phòng ngừa tái phát nh trùng dịch báng ở người xơ gan

- Phòng ngừa nhiễm thứ phát do tiếp xúc với mầm bệnh: Nãomô cầu, Bạch hầu… hoặc tiếp xúc lao ở ng SGMD

9.Ñaùnh giaù hieäu quaû cuûa KS: döïa vaøo :

• Laâm saøng: laønh beänh, caûi thieän: heát soát, heát daáu nhieãm truøng, heát

caùc trieäu chöùng beänh hoaëc thaát baïi (tieáp tuïc soát, coøn caùc trieäu

chöùng beänh duø ñaõ duøng ñuû ngaøy KS caàn thieát).

• Coù theå döïa vaøo CLS hoå trôï nhö: BC maùu, CRP, procalcitonin…

• Xeùt nghieäm:

• Caáy vi truøng trong caùc beänh phaåm aâm tính,

• Giaûm taûi löôïng virus trong maùu.

• Khaùng sinh ñoà cho bieát ñoä nhaïy caûm hay ñoä khaùng thuoác.

KS ñoà ñöôïc laøm baèng ñóa KS hay baèng E test.

E test

TAI BIEÁN- TAÙC DUÏNG PHUÏ

• Phaûn öùng phuï xaûy ra ôû nhieàu hình thöùc khaùc nhau

1.Tai bieán do ñoäc tính cuûa thuoác:

• Hieän töôïng khoâng chòu thuoác taïi choã: TB gaây ñau, vieâm cô, TM

gaây vieâm tónh mach, huyeát khoái, thuoác uoáng kích thích daï daøy.

• KS aûnh höôûng leân caùc cô quan khaùc nhau nhö :

- Toån thöông thaàn kinh (SM gaây ñieác, roái loaïn tieàn ñình, INH

gaây vieâm daây thaàn kinh);

- Tai bieán veà maùu : Cephalosporin gaây giaûm doøng BC haït

- Chloramphenicol gaây suy tuûy (öùc cheá caû 3 doøng);

- Tetracycline gaây thoaùi hoaù môõ ôû phuï nöõ coù thai,

- INH, PZA gaây vieâm gan

- Aminoside gaây suy thaän…

•

2. Phaûn öùng dò öùng:

Thuoác phoái hôïp vôùi protein huyeát töông vaø trôû thaønh khaùng

nguyeân phaûn öùng dò öùng quaù maãn: coù theå xaûy ra chaäm sau

moät thôøi gian duøng thuoác vaø cuõng coù theå naëng, caáp tính, bieåu

hieän ngay sau muõi thuoác chích:

- Bieåu hieän soát: thöôøng xaûy ra vôùi nhoùm lactam

- Phaùt ban, noãi meà ñay, ngöùa, noãi haïch, ñau khôùp (beänh huyeát thanh)

- Hoäi chöùng Stevens Johnson: vieâm da quanh caùc loã töï nhieân hoaëc naëng hôn: hoäi chöùng Lyell

- Xuaát huyeát döôùi da, xuaát huyeát noäi taïng,

- Naëng hôn nhö phuø Quinke hay soác phaûn veä.

• Taát caû bn söû duïng PNC hay Cephalosporin neân ñöôïc hoûi qua veà

tieàn söû dò öùng.

• 3. Loaïn khuaån ñöôøng ruoät:

• KS ñöôøng uoáng, vaøo heä tieâu hoùa:

– kieàm haûm caùc vt soáng coäng toàn (normal flora), gaây roái loaïn

haáp thu, bieåu hieän baèng tieâu chaûy ( Amoxicilline, Cefaclor)

Clindamycine hay gaây tieâu chaûy coù maøng.

– Huûy haïi caùc vi truøng coäng toàn aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån

cuûa caùc vt gaây beänh coù saún trong loøng ruoät (ví duï phaùt trieån

cuûa vi truøng gr aâm: E.coli, Proteus hoaëc naám)

KẾT LUẬN

• Choïn löïa KS cho bn laø moät vieäc heát söùc quan troïng, laøm

sao ñeå coù hieäu quaû cao maø vaãn an toaøn cho beänh nhaân.

• Nhöõng kieán thöùc veà KS cuûa ngöôøi thaày thuoác caàn phaûi

ñöôïc chính xaùc vaø neân ñöôïc caäp nhaät thöôøng xuyeân vì

ngaøy caøng nhieàu KS ra ñôøi vaø söï khaùng thuoác cuûa vi truøng

cuõng bieán thieân theo thôøi gian.