T.C. MLL ETM BAKANLII MAKNE TEKNOLOJS BALANTI DETAYI VE MONTAJ RESMLER521MMI190 Ankara, 2011 Bumodl,meslekiveteknikeitimokul/kurumlarndauygulananereve retimProgramlarndayeralanyeterliklerikazandrmayaynelikolarak rencilererehberliketmekamacylahazrlanmbireyselrenme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ. i AIKLAMALAR .................................................................................................................... ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. LEKL BALANTI DETAY RESMLER ................................................................... 3 1.1. Hidrolik ve Pnmatik Devre Elemanlarnn Balant zellikleri ................................ 3 1.2. Detay Resmi ................................................................................................................. 7 1.2.1. Enerji Kayna ile Giri Elemanlarnn Birletirme Balant Detay Resmi ......... 7 1.2.2.Giri Eleman ile aret Elemanlarnn Birletirme Balant Detay Resmi ......... 10 1.2.3. aret Eleman ile Elemanlarnn Birletirme Balant Detay Resmi ............. 10 1.2.4. Eleman ile Kumanda Elemanlarnn Birletirme Balant Detay Resmi ...... 11 1.3. Szdrmazlk Elemanlar ............................................................................................. 12 1.3.1. Szdrmazlk Elemanlar Genel alma Prensipleri .......................................... 13 1.3.2. Nasl Seim Yapalm? ........................................................................................ 14 1.3.3. Genel Montaj Bilgileri ....................................................................................... 17 1.3.4.HidrolikPnmatikSzdrmazlkElemanlarnnDepolanmasilelgilineriler ...................................................................................................................................... 17 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 21 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 22 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 24 2. DEVRE EMASININ ELEMANLARI ............................................................................. 24 2.1. Hidrolik Sistem Elemanlarnn Numaralandrlmas .................................................. 24 2.2. Pnmatik sistem elemanlarnn numaralandrlmas .................................................. 26 2.3. Hidrolik ve Pnmatik Sistem Elemanlarnn Gere Seimi ve zellikleri ................ 27 2.4. Hidrolik ve Pnmatik Sistem Montaj Resmi Numaralandrma .................................. 27 2.5. Hidrolik ve Pnmatik Sistem Montaj Resmi Antedi .................................................. 28 2.6. Hidrolik ve Pnmatik Sistem erisinde Kullanlan Standart Elemanlar, zellikleri ve Seimi ................................................................................................................................ 29 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 52 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 55 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 57 CEVAP ANAHTARI ............................................................................................................. 59 KAYNAKA ......................................................................................................................... 60 NDEKLER ii AIKLAMALAR KOD521MMI190 ALANMakine Teknolojisi DAL/MESLEKBilgisayar Destekli Makine Ressaml MODLN ADIBalant Detay ve Montaj Resimleri MODLN TANIMI Hidrolikvepnmatikdevreelemanlarnnmontajresmini izme,numaralandrmaveantetdzenlemeileilgilibilgi vebecerilerin verildii renme materyalidir. SRE40/24 N KOUL SeriretimSistemveMekanizmalarizimi4. modln alm olmak. YETERLKBalant detay ve montaj resimleri izmek. MODLN AMACI GenelAma:Bumodlilegerekliortamsalandnda Hidrolik-Pnmatikmekanizmadevrelerininbalant detayresimleriniilgiliDIN24-DIN347standartlarile dierkatalogveizelgelerikullanarak izebileceksiniz,ayrcaelemanlistesi hazrlayabileceksiniz,antedeyazabileceksinizvemontaj resmini numaralandrabileceksiniz. Amalar 1.Hidrolikvepnmatikmekanizmalaraaitdevrelerin balant detay resimlerini ilgili DIN 24347, TS 1306 standartlar ile dier katalog ve izelgeleri kullanarak izebileceksiniz. 2.Hidrolik ve pnmatikmekanizmalarn montaj resmine vedevreemasnagreelemanlistesi hazrlayabileceksiniz,antedeyazabileceksinizve montaj resmini numaralandrabileceksiniz. ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI Teknikresimizimortam,izimarave gereleri,bilgisayardestekliizim(BD) ortam,datashow,resimmasas,rnekhidrolikve pnmatik sistemler. LME VE DEERLENDRME Modlniindeyeralanherrenmefaaliyetinden sonraverilenlmesorularilekendinizeilikin kazandnzbilgivebecerilerilerekkendikendinizi deerlendireceksiniz. retmen,modlsonundasizelmeteknikleri uygulayarakmodluygulamalarilekazandnzbilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir. AIKLAMALAR 1 GR Sevgili renci, BilgisayarDestekliMakineRessamlnda,makineelemanlarvemekanizmalar resminiizmeninmakineimalatlndayeriokbyktr.retimiyaplanmakine paralarnnresmiizilmedenretimlerininyaplmasmmkndeildir.Buizimleri yapmadannceSeriretimSistemveMekanizmalarizimi4.modlnalmolmanz gerekmektedir. Daha sonra izimleri uygun bilgisayar ortamnda almalsnz. Bu modl tamamladnzda mekanizmalara ait devre emalar ile bunlara ait lekli balant detay resimlerini DIN24 ve DIN 342 normlar erevesinde ve bilgisayar ortamnda ilgiliizimproramlarnkullanarakyapabileceksiniz.Baarlolabilmeniziinmodldeki istenenleridikkatliveisteklibirekildeyapmalsnz.Baarlolduunuztakdirde, MekanizmaDevreemasveMontajResmimodlnalmolacak,sahipolacanz yeterlilikle alanda baarl ve verimli alma imkan bulacaksnz. GR 2 3 RENME FAALYET-1 Bufaaliyettesonundagerekliortamsalandnda,hidrolikvepnmatik mekanizmalaraaitdevrelerinbalantdetayresimleriniilgiliDIN24347,TS1306 standartlar ile dier katalog ve izelgeleri kullanarak izebileceksiniz. nternettenhidrolikvepnmatiksistemlerdekullanlanszdrmazlk elemanlarn aratrarak ulatnz bilgileri snfa sununuz. evrenizdekisanayiortamlarndakihidrolikvepnmatikdevreelemanlarve baland elemanlar satc ve reticilerinden elde edeceiniz bror, resim, CD, vb. dkmanlar arkadalarnz ile paylanz. 1. LEKL BALANTI DETAY RESMLER 1.1. Hidrolik ve Pnmatik Devre Elemanlarnn Balant zellikleri Hidrolikvepnmatikkontrolsistemlerieitlielemangruplarnnbiraraya gelmesinden meydana gelir.Bu eleman gruplar giri noktasndan i elemanna kadar uzanan bir kontrol hatt oluturur. Hidrolik ve pnmatiksistem elemanlar, elemann grevini temsil eden sembollerle gsterilir.Bunlarn bir grevi yerine getirecek ekilde birbirine balanmas ile devre emas elde edilir. Hidrolikvepnmatiksistemlerdekullanlanelemanlarbirbirinebalanaraksistemi oluturduklariinbunlarnbirbirlerinebalantnoktalararalarndaboru,hortumve rekor,vb.ara yardmc balama elemanlar kullanlr. Bu balant eitleri sra ile: Vida balants (Balant vida ile gerekleir.) Boru balants(Balant boru zerinden kesici halka ile gerekleir.) Flan balants(Balant flan ile gerekleir.) Bilezik balants(Balant bilezik ile gerekleir.) Kavrama balants(Balant simetrik veya asimetrik kavrama ile gerekleir.) Manonlu balant(Balant manon ile gerekleir.) RENME FAALYET1 AMA ARATIRMA 4 abukkavramalarlacihazlararasbalantseriolarakmmknolduugibi; balantnnzlmesideseriolur.Hzlbalantkavramalarnn,mekanikolarakalabilen tek ynl kapama valfi ile donatlm olanlar da mevcuttur. ekil1.1: abuk balant eleman Borularmonteedilmedennceilgilieilmetertibatilesoukveyascak eilebilir.Eme ileminden sonra borularn sv ile temizlenmesi gerekir. 5 Borular aras ve boru cihaz aras uygun olan balantlar. 1- Vidal balant: Anma ap 38 mmye kadar 2- Flanl balant: Anma ap 30 mmden itibaren Vidal balantlar: 1-Lehimsiz 2-Kesici halkal 3-ift konik halkal 4-Lehimli ve kaynakl 5-Kenarl kovan 6-Kresel kovan ekil1.2: Vidal balant Flanbalantlarbykaplborulariinkullanlr.Flannboruyabalants, kaynakveyacivatailesalanr.Aadakitablodaboruvehortumiinbirflanlbalant resmigsterilmitir.HidroliktebalantvidasolarakWhitworthvidas,metrikvidaveNPT vidas (Konik Vida ) kullanlr. Resim 1.1:Flanl balant Yukardaverilenhortumveborubalantekilleriniyaparakbunlargereklihidrolik vepnmatiksistemelemanlarnbirbirlerinebalamadaarabalantelemanolarak kullanacaz. 6 imdisrailebuanlatlanbalantzelliklerinikullanarakaadakipnmatik sistemde balant detaylar verilen numaralara gre izim rnekleri verilmitir. Bu verilen balant ekillerinden bakaabuk balant ekli de denen bir sistem daha bulunmaktadr.Bu balant ekli aadaki ekil 1.3te verilmitir. ekil1.3: abuk balant eleman 7 1.2. Detay Resmi 1.2.1. Enerji Kayna ile Giri Elemanlarnn Birletirme Balant Detay Resmi 1KOMPRESR(HAVA TANKI)VDALI BORU BALANTISI ekil1.4: Kompresr hava tanknn vidal boru balants ile birletirilmesi VDALI BORU BALANTISIARTLANDIRICI2 3 ekil 1.5:Koullandrma biriminin artlandrcnnvidal boru balants ile birletirilmesi Yukardakiikiresimpnmatiksistemiinverilmitir.Hidroliksistemdeakkan hidrolik ya tankndan; elektrikmotorunun tahrikinden g alan hidrolik pompa yardm ile emilipsisteme basnl olarak gnderilir. 8 21 ekil1.6: Hidrolik pompann vidal boru balants ile birletirilmesi Elektrik motorununtahrikettiihidrolikpompaiindebulunandilileryardmileyadeposundanemilenakkan1nulubalantyerindenalpbuakkanabasnkazandrarak2nulubalant yerinden sisteme basar. Birbirlerinevidalborubalantsilebirletirilensistemelemanlarnaralarndaki balanty salayan boru veya hortumlar aada verilen abuk balant ekli ile birletirilir. ekil1.7: abuk balant eleman 9 4,5,6VDALI BORU BALANTISIT BALANTI ekil1.8:Boru veya hortum balantlarnn T balants 7VDALI BORU BALANTISI90 DRSEK ekil1.9: Boru veya hortum balantsnn dirsek ile balants 10 1.2.2.Giri Eleman ile aret Elemanlarnn Birletirme Balant Detay Resmi 16 10 11VDALI BORU BALANTISI3 / 2 YN KONTROL VALFekil 1.10:aret girii (Alglayclar) balant resmi Pnmatikvehidrolikdevreemalarndaverileniaretgiriielemanlarnn 10,11,16nuluklaremalardakigibiyukardadeil,teknikresimdeynkontrol valflerinin konstrksiyonuna gre aadada olabilir. 1.2.3. aret Eleman ile Elemanlarnn Birletirme Balant Detay Resmi 17 1819VDALI BORU BALANTISIVEVALF ekil 1.11:lemci balants detay resmi 11 1.2.4. Eleman ile Kumanda Elemanlarnn Birletirme Balant Detay Resmi 24202221 23VDALI BORU BALANTISI5 / 2 YN KONTROL VALFekil 1.12:Kumanda elemanlar balant detay resmi 1.2.5. Kumanda Eleman ile Elemanlarnn Birletirme Balant Detay Resmi PSTONVDALI BORU BALANTISIBORU2625 ekil 1.13: elemannn 25 ve 26 nulu balant detay resmi 12 1.3. Szdrmazlk Elemanlar NTRL (NBR) Szdrmazlkelemanlaruygulamalarnnbykksmiinnerilirveokyaygnbir kullanmasahiptir.Nitril(NBR)birButadieneAcryloNitrile(ACN)polimerdir.Nitril karmndaAcryloNitrile(ACN)oran%30ile%50arasndadeiir.ACNoranndaki deiiklik, kullanlan karmn mineral yalar, gres ve yaktlardaki hacimsel deiimini, gaz geirgenliini, elastisitesini ve kompresion set (Geriye toplama zelliini) deitirir. Alifatik hidrokarbonlar(rnein,Propan,Btan,Petrol)mineralyalar,yalamayalar,GrupH, HL, HLP tip yalar ve gresler, HFA, HFB ve HFC, bitkisel ve hayvansal gres yalar, hafif stma ve diesel yaktnda olduka iyi dayanm zellikleri gsterir. Yaktlar ve sanayi svlar iindeiikkarmlaryaplmaktadr.StandartNitrilkarmmz30C,+105Cyekadar kullanlmak zere nerilir. Ksa aralkl almalarda +120C ye kadar kullanlabilir. HNBR NBRpolymerinintamamnnyadabirblmnniftbalButadienilehydrojene edilmesiileeldeedilenbirelastomertrdr.PeroksitaraclylavulkanizeedilenHNBR ykseksveoksidasyonstabilitesinesahipolur.StandartNBRkarmnanazaranyksek sveyksekmekanikdeerlerinesahipolanHNBR,-30ile+150Carasndakullanlmak zere nerilir. SLKON (MVQ) Silikon -60C ile 200C arasnda elastikiyetini korur. Dinamik uygulamalarda tavsiye edilmez. Ozon, hava ve yaa kar direnci iyidir. Oksitlenmi yalara, baz hipoit ve E.P. tipi yalara dayankll azdr. VTON (FKM Flourel) Viton veya Flourel ticari isimli bu malzeme -30C ile 225C arasnda her tip gres, ya vesolventedayankldr.Birokkimyasalakardirenciokiyidir.Dkgazgeirgenlii istendiinde ve vakum sistemlerinde ok iyi sonu verir. NEOPREN (CR) -45Cile100Carasndakopma,yrtlmaveanmayakarokdayankldr.Aleve kar direnlidir. Yksek anilin noktal mineral yalarda, silikon ya, gres ve alkole direnci iyidir. Ayn anda yaa ve atmosferik artlara dayankllk istenen yerlerde kullanlr. POLRETAN (PU) -30C ile 100C arasnda kopma, yrtlma ve anmaya kar mkemmel dayankll vardr,havaveozonadirenlidir.Mineralyalar,gresvealifatikhidrokarbonlaradirenci iyidir. zellikle yksek basn szdrmazlk eleman olarak kullanlr. 13 ETLEN PROPLEN KAUUK (EPDM) -40Cile145Carasndakullanlabilir.Fosfat,esterakkanlarna,otomotivfren yalarna ve buhara kar direnci ok iyidir. STREN BTADEN KAUUK (SBR) -50Cile100Carasndaglikolesaslfrenyalarna,inorganikasitlere,bazlarave alkole kar direnci iyidir. TAB KAUUK (NR) -60C,ile 100C arasnda kullanlr. Yksek esneklik gerektiren yerlerde tavsiye edilir. POLYACETAL (POM) Hidrolikpnmatiksistemlerdegenelyataklamamalzemesidir.80Cakadar scaklklardalstabilizasyonumkemmeldir.okdksuabsorbsiyonunemli zelliklerindendir.Scaklkaral-40Cile140Carasndadr.Yataklamaelemanlarnda cam elyaf katkl POM yksek kontakt basn deeri nedeni ile kullanlmaktadr. 1.3.1. Szdrmazlk Elemanlar Genel alma Prensipleri Btn szdrmazlk elemanlarnn genel alma prensibine gre mutlaka bir miktar n ykleme(skmapay)ilemontajyaplmalveszdrmazlkelemankanalndauygun miktarda boluk olmaldr. Basnl akkan, alma annda bu bolua dolarak szdrmazlk elemanna etkimeli ve szdrmazlk dudaklarn aarak ya da kee malzemesini basn etkisi ile iirerek grev yapmasn salamaldr. AadaenbasitszdrmazlkelemanlarndanolanbirOringinalmaprensibi grlmektedir. Szdrmazlkelemanlarndakullanlanelastomerlerviskoelastikmalzemelerdir. Viskoz malzemeye rnek olarak suyu, elastik malzemeye rnek olarak da yay alabiliriz.Su iindeki bir plakaya P kuvveti uygulandnda, plaka hareket eder, kuvvet ortadan kaktnda ensongitmiolduukonumda kalr.Ancakspiralyayabal olanplakayaP kuvvetitatbik edildiindeplakahareketeder,uygulanankuvvetkalktndatekrargeriyedner.te szdrmazlkelemanyapmndakullanlanelastomerikmalzemelerbuherikizelliide gsterir.zerinekuvvetetkidiindeboyutlardeiimgsterir,tatbikedilenkuvvet kalktndaeskihalinedner.Buzelliiileyukardaanlatlanyaybenzeritepkiverir. Ancaktatbikedilenkuvvetbellibirdeerinzerinekarlrsasuzelliigstererekakma tabir edilen deformasyon oluur. Bu deformasyonun geriye dn yoktur. 14 1.3.2. Nasl Seim Yapalm? Hidrolikyadapnmatiksistemlerdekullanlacakszdrmazlkelemantipiaadaki ltlere gre belirlenmelidir. Scaklk Akkanveortamscaklszdrmazlkelemanmalzemesiseimindeennemli etkendir. Burada unutulmamas gereken hususmaksimum oluabilecek scakln ve srekli alma scaklnn tespit edilerek maksimum deerlerin dikkate alnmas gerekliliidir. Basn Maksimumsistembasncnagreizelgelerdekideerleregreseimyaplmaldr (Tablo 1.1-2). Kayma hz Hidrolikvepnmatiksistemlerdesilindirstroklarnn,dakikadayapacahareket saysnn bilinmesi ve kayma hznn hesaplanmas szdrmazlk eleman seimindeki nemli faktrlerdenbirtanesidir.reticifirmalarnizelgelerindeszdrmazlkelemanlarnn maksimum. kayma hz deerleri verilmektedir (Tablo 1.1-2). Akkan tipi Kullanlanakkantipiszdrmazlkelemanlarmalzemesinintespitiasndan nemlidir.Hidrolikakkantipleriveuygulamaalanlarileilgiligenelaklamalar grlebilir. 15 Tablo 1.1: Hidrolik ve pnmatik devrelerde kullanlan szdrmazlk elemanlar 16 Tablo 1.2: Hidrolik ve pnmatik devrelerde kullanlan szdrmazlk elemanlar 17 1.3.3. Genel Montaj Bilgileri Hidrolik pnmatik szdrmazlkelemanlarnn yanlmontaj yaplmas yada uygun olmayan montaj koullar nedeniyle birok problem meydana gelir. Hidrolik ya da pnmatik silindirlerde baarl uygulamalar yapmak iin montaj kurallarna titizlikle uyulmas gerekir. Montaj yaplacak meknn ve montaj masasnn temizlii ok nemlidir. Burada kesinlikle yabanc madde bulunmamaldr. Montajncesindekeeveyataklamakanallleri,kavisvepahlarnyzey kalitelerikontroledilmivetemizolmaldr.Kelerdekalanapaklarnemli bir tehlikedir. Szdrmazlk elemanlarnn temiz olmasna dikkat edilmelidir. Btnszdrmazlkelemanlartercihensistemyaileyalandktansonra montaj yaplmaldr. Gresle yalama yapmaktan kanlmaldr. Keskin sivri kelere sahip montaj aparatlar kullanlmamaldr. Szdrmazlkelemanlarnmontajncesindekontrolszolarakstmakson derece zararldr. Montajsonrasndatestyaparkenbasn,scaklk,kaymahzgibizelliklerin dna kesinlikle klmamaldr. Testsonrasndasilindirleilgilisonilemleryaplacaksa(rnein,boyama gibi) scakln 80C zerine kmamasn salamak nemlidir. 1.3.4. Hidrolik Pnmatik Szdrmazlk Elemanlarnn Depolanmas ile lgili neriler Depolamaboyunca,kauukparalarveplastikmamllerinmekanikvefiziksel zelliklerinde deime olabilir. Bu deiim birok faktrn kombinasyonu sonucu oluabilir: Oksijen OzonDirekt gne Yksek s Ultraviyole nlar Nem Kir ve kimyasal etkiler yikoullardadepolanankauukveplastikrnleruzunsrelerdedahi zelliklerinden hibir ey kaybetmezler. Ortam, nem ve scaklk Depolamakoullarndakiidealscaklk,5Cile25Cvenemoran%60civarnda olmaldr. Daha dk scaklklar teknik zellikler bakmndan deiiklik yaratmazlar. Buna ramenmontajdanncekeescaklnn2025Ccivarndaolmasntavsiyeediyoruz. Buna ek olarak, direkt s kaynaklarndan etkilenmemesi de nerilir. 18 Kir Kir, rnn mekanik zelliklerini deitirebilir. Bu yzden montaj ncesi ve depolama srasnda mutlaka kirden arndrlmas gerekir. Ik ve ultraviyole nlar nerilendepolama koullar,uzunsrelifloresanlambalar,ultraviyolenlar,gl k kaynaklar ve direkt gne ndan korunmu odalardr. Krmz ya da oranj renkli kla aydnlatma salanm olmas nerilir. Oksijen ve ozon Oksijenyadaozon,oksitleyiciajanlardr.Keeleriinuygunolanpolietilen malzemelerlepaketlenereksaklanmaldr.Ozon,zelliklebirtahripedicidir.Depodabu yzden ozon ieren elemanlar bulunmamaldr. Deformasyon zellikledepolamasrasndadeformasyondankanlmaldr.Depolamaesnasnda kauukparalarveplastikkeelerizorlamavesktrmalardankanmakgerekir. Zorlamalar, mekanik zellikleri ve tabiattaki ajanlara kardayanm hzla deitirir. Gresler ve akkanlarda irtibat Depolama sresince, solventler, yalar ve dier akkanlarla temasta bulunmamaldr. Metallerle temas Bazmetallerin(Manganezvebakrgibi)kauuktiplerininbazlarstndetahrip edicietkileribulunabilir.Buyzdenszdrmazlkelemanlarnnmetallerleyadabunlarn alamlar ile direkt temas halinde olmamas nerilir. 19 Tablo 1.3: Hidrolik ve pnmatik devrelerde kullanlan szdrmazlk elemanlar(Boaz) Tablo 1.4: Hidrolik ve pnmatik devrelerde kullanlan szdrmazlk elemanlar (Boaz keesi) 20 ekil 1.14: Pnmatikszdrmazlk elemanlar ekil 1.15: Hidrolik szdrmazlk elemanlar 21 UYGULAMA FAALYET lem Basamaklarneriler Enerji kayna ile giri elemanlarnn birleme balant detay resimlerini iziniz. Hidrolik veya pnmatik devrede bulunan g kaynandan sisteme akkan iletecek olan eleman arasndaki balantnn detay resmini resim kurallarna uygun iziniz. Giri elemanlar ile ilem elemanlarnn birleme balant detay resmini iziniz. Sisteme giri eleman ile ilem yapan elemanlar arasndaki balantnn detay resmini teknik resim izim kurallarna bal iziniz. lem elemanlar kumanda elemanlarnn birleme balant detay resimlerini iziniz. yapacak olan ilem elemanlar ile sistemi kumanda eden elemanlar arasndaki balantnn detayn teknik resim izim kurallarna uygun iziniz. Kumanda elemanlar ile i elemanlarnn birleme balant detay resimlerini iziniz. Sistemi kumanda eden elemanlar ile i gren elemanlar arasnda akkan geiini salayan birletirme elemannn balantsnn detay resmini teknik resim izim kurallarna bal kalarak iziniz. eleman ile hareket yaplacak elemann birletirme detay resimlerini iziniz. Hidrolik devrenin i yapan eleman olan silindir veya motor ile bu elmann sitemin hareket eleman arasndaki balantnn detay resmini teknik resim izim kurallarna gre iziniz. Gidi ve dn borularnn birletirme ve tespit balant detay resimleri iziniz. Sistemde akkann iletilmesi grevini yapan boru ve hortumlarn iinden akkann gidi ve dnn salayan birbirine balant elemanlarnn detay resimlerini teknik resim kurallarna bal kalarak iziniz. UYGULAMA FAALYET 22 LME VE DEERLENDRME 1.Aadakilerdenhangisihidrolikvepnmatiksistemiaretakemasnda bulunmaz? A)Giri eleman B)Kumanda eleman C) eleman D) makinesi 2.Aadaki balant eitlerinden hangisi Hidrolik ve Pnmatik sistemde kullanlmaz ? A)Boru balants B)Kaynakl balant C)Vida balantsD)Manonlu balant 3.Nipelli hortum armatrlerinde aadaki ksmlardan hangisi bulunur? A)Hortum B)ereve C)Civata D)Segman 4.Flanl balant hangi tip borular iin kullanlr? A)Uzun borular iin. B)Kk apl borular iin C)Ksa borular iin D)Byk apl borular iin 5.Hidrolikvepnmatiksistemlerdeenhzlkullanlanbalantekliaadakilerden hangisidir? A)Vidal boru balants B)Flanl balant C)abuk balant D)Manonlu balant DEERLENDRME Cevaplarnzcevapanahtarylakarlatrnzvedorucevapsaynzbelirleyerek kendinizideerlendiriniz.Yanlcevapladnzkonularlailgilirenmeveuygulama faaliyetlerini tekrarlaynz. LME VE DEERLENDRME 23 KONTROL LSTES Bitirdiiniz faaliyetin sonunda aadaki performans testinidoldurunuz. Hayr olarak iaretlediiniz ilemleri retmeniniz ile tekrar alnz. Deerlendirme ltleriEvetHayr 1.Gerekli alma ortamn saladnz m? 2.Gerekli yardmc dkman ve izelgeleri hazrladnz m? 3.lem basamaklarn tespit ettiniz mi? 4.in eskiz almasn yaptnz m? 5.Sistemi,gereklielemanlarbularakhidrolikvepnmatikset zerinde kurarak altrabildiniz mi? 6.Sisteminteknikresminiizmekiinuygunkadmasaya baladnz m? 7.Yapmolduunuzeskizvesetzerindeyaptnzdeney almas nda gerekli teknik resmini izdiniz mi? 8.Sisteminbilgisayarortamndaresminiizmekiinuygun bilgisayar ve programn setiniz mi? 9.Setiiniz bilgisayarda izim iin gerekli sayfay atnz m? 10. izimyapabilmekiingerekliizimveizgiayarlarn yaptnz m? 11. izmiolduunuzteknikresmi,bilgisayarortamndailgili izim programlar kullanarak izdiniz mi? 12. Bilgisayarortamndaizmiolduunuzresmi,ktalmak zere gerekli kaytlarn yaparak kontroln yaptnz m? DEERLENDRME Yaptnzdeerlendirmesonundahayreklindekicevaplarnzbirdahagzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. 24 RENME FAALYET-2 Bufaaliyettegerekliortamsalandnda,hidrolikvepnmatikmekanizmalarn montajresminevedevreemasnagreelemanlistesihazrlayabileceksiniz,antede yazabileceksiniz ve montaj resmini numaralandrabileceksiniz. BurenmefaaliyetindeHidrolikvePnmatiksistemdeelemanlarn numaralandrlmasn,numaralandrlanelemanlarnparalistesinihazrlamay ve izilen ematik montaj resminin antedini yazabilmeyi reneceksiniz. Hidrolikvepnmatiksistemlerindevreresimleri;elemanlarnsembollerinden oluan,ara balant boru ve hortumlar yatay ve dikey izgilerle izilen ematik resimlerden oluur. Sistemdevreemaresimlerininnumaralandrlmas;ilkbalangelemanolan enerji kaynandan balayp en son kullanlan k i elemannda sona erer. Aadarnekbirpnmatikdevreemasnaaitbirresminsraile numaralandrlmas verilmitir. 2. DEVRE EMASININ ELEMANLARI 2.1. Hidrolik Sistem Elemanlarnn Numaralandrlmas 1-Enerji besleme birimi 2-Boru, hortum 3-3 / 2 normalde kapal,buton kumandal, yay geri getirimli yn kontrol valfi 4-3 / 2 normalde kapal,makara ile kumandal, yay geri getirimli yn kontrol valfi 5-Ve valfi 6-5 / 2pnmatik kumandal yn kontrol valfi 7-ift etkili silindir 8-Mesafe cetveli RENME FAALYET2 AMA ARATIRMA 25 ekil 2.1: Hidrolik sistem elemanlarnn numaralandrlmas 26 ekil 2.2: Pnmatik sistem elemanlarnn numaralandrlmas 2.2. Pnmatik sistem elemanlarnn numaralandrlmas 1-Enerji besleme birimi 2-Boru, hortum 3-artlandrc 4-3 / 2 normalde kapal,buton kumandal, yay geri getirimli yn kontrol valfi 5-3 / 2 normalde kapal,makara ile kumandal, yay geri getirimli yn kontrol valfi 6-Ve ya valfi 7-5 / 2pnmatik kumandal yn kontrol valfi 8-ift etkili silindir 9-Mesafe cetveli 27 2.3. Hidrolik ve Pnmatik Sistem Elemanlarnn Gere Seimi ve zellikleri Hidrolikvepnmatiksistemelemanlarpiyasadahazrolarakalndndangereleri ileilgiliherhangibirdeiiklikyapmaimknyoktur.Ancakbuelemanlarngerelerinde istenenzelliklerolarak;sisteminmevcutenyksekbasncnadayankl,paslanmayakar diren gsterebilen ve ayn zamanda kolay tanabilecek ve montaj yaplabilecek kadar hafif metallerin alamlarndan olmas beklenir. 2.4. Hidrolik ve Pnmatik Sistem Montaj Resmi Numaralandrma ekil 2.3:Hidrolik devre elemanlarn montaj numaralar 28 Hidrolikvepnmatiksistemdevrelerindebulunanelemanlarnnumaralandrlmas, gkaynandanbalar,sistemkumandaelemanlariledevamederveielemanlarile tamamlanr. Hidroliksistemdeenerjibeslemebirimitekbirnumarailegsterilebilir.Bubirim kendiiindeayrayrparalardanoluur.Buayrparalardanoluangrubatekbirisim verilir ve bu gruba Enerji Besleme Birimidenir.Bunlar: ENERJ BESLEME BRM: 1-Ya deposu 2-Emi hatt filtresi 3-Elektrik motoru 4-Hidrolik pompa 5-Basn lme aleti 6-Basn snrlama valfi 2.5. Hidrolik ve Pnmatik Sistem Montaj Resmi Antedi ekil 2.4: Montaj resim antedi Montajantedindeyaplacaknumaralandrmaaadanyukaryadoruolacaktr.En alta sistemin g kayna yazlacaktr. Paralistesi;paralistesiantedineyazlrkenilkparaenaltsatrdanbalanacak ekilde yazlarak takip eden her para ile ilgili bilgiler birer st sraya yazlr. 29 2.6. Hidrolik ve Pnmatik Sistem erisinde Kullanlan Standart Elemanlar, zellikleri ve Seimi Tablo 2.1: Hidrolik ve pnmatik sistem iinde kullanlan elemanlarn standart izelgeleri 30 Tablo 2.2: Hidrolik ve pnmatik sistem iinde kullanlan elemanlarn standart izelgeleri 31 32 Tablo 2.3: Hidrolik ve pnmatik sistem iinde kullanlan elemanlarn standart izelgeleri elemanlarn standart izelgeleri 33 Tablo 2.6: Hidrolik ve pnmatik sistem iinde kullanlan elemanlarn standart izelgeleri 34 Tablo 2.7: Hidrolik ve pnmatik sistem iinde kullanlan elemanlarn standart izelgeleri 35 Tablo 2.8: Hidrolik ve pnmatik sistem iinde kullanlan elemanlarn standart izelgeleri 36 Tablo 2.9: Hidrolik ve pnmatik sistem iinde kullanlan elmanlarn standart izelgeleri 37 Tablo 2.10: Hidrolik ve pnmatik sistem iinde kullanlan elemanlarn standart izelgeleri 38 Tablo 2.11: Hidrolik ve pnmatik sistem iinde kullanlan elemanlarn standart izelgeleri 39 Tablo 2.12: Hidrolik ve pnmatik sistem iinde kullanlan elemanlarn standart izelgeleri 40 Tablo 2.13: Hidrolik ve pnmatik sistem iinde kullanlan elemanlarn standart izelgeleri 41 Tablo 2.14: Hidrolik ve pnmatik sistem iinde kullanlan elemanlarn standart izelgeleri 42 Tablo 2.15: Hidrolik ve pnmatik sistem iinde kullanlan elemanlarn standart izelgeleri 43 Tablo 2.16: Hidrolik ve pnmatik sistem iinde kullanlan elemanlarn standart izelgeleri 44 Tablo 2.17: Hidrolik ve pnmatik sistem iinde kullanlan elemanlarn standart izelgeleri 45 Tablo 2.18: Hidrolik ve pnmatik sistem iinde kullanlan elemanlarn standart izelgeleri 46 Tablo 2.19: Hidrolik ve pnmatik sistem iinde kullanlan elemanlarn standart izelgeleri 47 Tablo 2.20: Hidrolik ve pnmatik sistem iinde kullanlan elemanlarn standart izelgeleri 48 Tablo 2.21: Hidrolik ve pnmatik sistem iinde kullanlan elemanlarn standart izelgeleri 49 Tablo 2.22: Hidrolik ve pnmatik sistem iinde kullanlan elemanlarn standart izelgeleri 50 Tablo 2.23: Hidrolik ve pnmatik sistem iinde kullanlan elemanlarn standart izelgeleri 51 Tablo 2.24: Hidrolik ve pnmatik sistem iinde kullanlan elemanlarn standart izelgeleri 52 UYGULAMA FAALYET lem Basamaklarneriler Verilen hidrolik devre emasnn numaralandrnz, eleman listesinin hazrlaynz ve antede yaznz: Elle izim yapp eskiz hazrlaynz. Standart izim kadn izim masas yzeyinedzgn bir ekilde gnye ve cetvellere uygun olarak balaynz. izim yaplm resim kad zerine numaralandrma yapnz. Baladnz nceden izilmi devre emaskad zerindeki farkl her bir eleman zerinden, resmin kenarna doru yatay,dikeyve birbirlerine paralel olmayan rasgele ince izgi ile izgiler iziniz. Bu izdiiniz izgiler yatay ve dikeyde ayn hizada olmasna dikkat ediniz. Elemanlarn zerlerinden izdiiniz izgilerin u ksmlarna aadan yukarya doru elemanlarn montaj numaralarn yaznz. UYGULAMA FAALYET 53 Devre emasnda kullanlan elemanlarn para listesini hazrlaynz. 1-Enerji Besleme Birimi 2-Boru, Hortum 3-artlandrc 4-3 / 2 Normalde Kapal, Buton Kumandal, Yay Geri Getirimli Yn Kontrol Valfi 5-3 / 2 Normalde Kapal, Makara ile Kumandal, Yay Geri Getirimli Yn Kontrol Valfi 6-Ve Ya Valfi 7- 5 / 2 Pnmatik Kumandal Yn Kontrol Valfi 8-ift Etkili Silindir 9-Mesafe Cetveli Montaj numaralarn yazdnz elemanlar para listesi antedindeki yerlerine aadan yukarya doru yerletiriniz. 54 55 LME VE DEERLENDRME Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1.Hidrolikvepnmatiksistemdevreemalarnumaralandrrkenaadakilerden hangisine dikkat etmeliyiz? A)Gzel olmasna B)Rasgele olmasna C)Aadan yukarya doru sralanmasna D)Yukardan aaya doru sralanmasna 2.Para listesi hazrlarken elemanlarn isimleri nereye yazlr? A)Elemann hemen altna B)Elemann hemen stne C)Elemann montaj no stununa D)Elemann ad stununa 3.Aadakilerden hangisi enerji besleme birimi elemanlarndan biri deildir? A)Basn lme aleti B)Valf C)Hidrolik pompa D)Ya deposu 4.Aadakilerden hangisi para listesi antedinde bulunmaz? A)Parann ad B)Montaj nu C)Gere D)Kimden alnd 5.Hidrolikvepnmatiksistemlerdekullanlandevreelemanlarnnsembollerihangi Trk Standard numaras ile tespit edilmitir? A)TS 1306 B)TS 9001 C)TS 88 D)TS 306 DEERLENDRME Cevaplarnzcevapanahtarylakarlatrnzvedorucevapsaynzbelirleyerek kendinizideerlendiriniz.Yanlcevapladnzkonularlailgilirenmeveuygulama faaliyetlerini tekrarlaynz LME VE DEERLENDRME 56 KONTROL LSTES Bitirdiiniz faaliyetin sonunda aadaki performans testinidoldurunuz. Hayr olarak iaretlediiniz ilemleri retmeniniz ile tekrar alnz. Deerlendirme ltleriEvetHayr 1.Gerekli alma ortamn saladnz m? 2.Gerekli yardmc dkman ve izelgeleri hazrladnz m? 3.lem basamaklarn tespit ettiniz mi? 4.in eskiz almasn yaptnz m? 5.Sistem elemanlarn eksiksiz tanyabildiniz mi? 6.Sitem elemanlarn uygun sra ile numaralandrabildiniz mi? 7.NumaralandrmayTS88izimstandardnauygun yapabildiniz mi? 8.Sistem eleman listesini eksiksiz hazrlayabildiniz mi? 9.Balkantedinibelirlistandartlarauygunolarakizebildiniz mi? 10. Para listesi antedini, balk antedi zerine standardna uygun izebildiniz mi? 11. Balkveparalistesiantediniuygunbirekilde doldurabildiniz mi? 12. Bu yaptnz ilemleri elle izim ve bilgisayar destekli izim ile izmeyi baarabildiniz mi? DEERLENDRME Yaptnzdeerlendirmesonundahayreklindekicevaplarnzbirdahagzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. 57 MODL DEERLENDRME Yukardakiresimdekidevreyiteknikresimkurallarnagreizerekparalistesini yapnz. KONTROL LSTES Bitirdiiniz faaliyetin sonunda aadaki performans testinidoldurunuz. Hayr olarak iaretlediiniz ilemleri retmeniniz ile tekrar alnz. Deerlendirme ltleriEvetHayr 1.Gerekli alma ortamn saladnz m? 2.Gerekli yardmc dkman ve izelgeleri hazrladnz m? 3.lem basamaklarn tespit ettiniz mi? 4.in eskiz almasn yaptnz m? 5.Sistem elemanlarn eksiksiz tanyabildiniz mi? 6.Sitem elemanlarn uygun sra ile numaralandrabildiniz mi? 7.NumaralandrmayTS88izimstandardnauygun yapabildiniz mi? 8.Sistem eleman listesini eksiksiz hazrlayabildiniz mi? 9.Balkantedinibelirlistandartlarauygunolarakizebildiniz mi? 10. Para listesi antedini, balk antedi zerine standardna uygun MODL DEERLENDRME 58 izebildiniz mi? 11. Balkveparalistesiantediniuygunbirekilde doldurabildiniz mi? 12. Bu yaptnz ilemleri elle izim ve bilgisayar destekli izim ile izmeyi baarabildiniz mi? DEERLENDRME Yaptnzdeerlendirmesonundahayreklindekicevaplarnzbirdahagzden geiriniz.Kendiniziyeterligrmyorsanzrenmefaaliyetinitekrarediniz. Deerlendirmeninsonundakendinizibaarlolarakgryorsanzbirsonrakimodle geebilirsiniz. 59 CEVAP ANAHTARI RENME FAALYET1N CEVAP ANAHTARI 1D 2B 3B 4D 5C RENME FAALYET2NN CEVAP ANAHTARI 1C 2D 3B 4D 5C CEVAP ANAHTARLARI 60 KAYNAKA smail KARACAN,Hidrolik-Pnmatik Ders Kitab, Ankara,1988. Festo kataloglar Kasta Hidrolik Pnmatik Szdrmazlk Elemanlar Mert Hidrolik+Pnmatik Trk Standartlar Enstits TSEBilgiYapraklar,AkkanlaGletimindeKullanlanHidrolikve PnmatikDonanmlarveYardmcCihazlar(Aksesuar)inSembol ekilleri, TS 1306 KAYNAKA