bab iv hasil panalungtikan jeung pedaran 4.1...

Tina Warsih, 2017 NASKAH DRAMA “MANUSA JERO BOTOL” SADURAN ROSYID É. ABBY (ULIKAN STRUKTURAL JEUNG PSIKOLOGI SASTRA) Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

37

BAB IV

HASIL PANALUNGTIKAN JEUNG PEDARAN

4.1 Hasil Panalungtikan

Ieu analisis midangkeun hasil panalungtikan naskah drama “Manusa Jero

Botol” saduran Rosyid É. Abby anu dipatalikeun kana strukturalisme jeung psikologi

sastra. Analisis data nu katitén dina bab ieu ngawéngku struktur carita drama, struktur

naskah drama, jeung psikologi tokoh anu nyampak dina naskah drama “Manusa Jero

Botol.”

4.1.1 Struktur Carita jeung Struktur Naskah Drama “Manusa Jero Botol”

4.1.1.1 Struktur Carita Naskah Drama “Manusa Jero Botol”

1) Ringkesan Naskah Drama “Manusa Jero Botol”

Dora téh hiji mojang anu jadi simbol kabeungharan jeung ogé kamiskinan.

Manéhna aya dina lingkungan kulawarga nu beunghar tapi sabenerna malarat batinna

mah. Harta banda anu sakitu loba teu bisa jadi kabagjaan pikeun dirina lantaran

manéhna dikungkung ku indungna. Dora ngarasa hirup di pangbérokan, taya batur

anu bisa maturan salian ti botol-botol di kamarna anu remen diajak ngobrol. Kalan-

kalan éta botol téh dijadikeun baturan, kalan-kalan ogé dijadikeun kabogohna. Salila

hirup, indungna nyaram Dora ulin jeung babaturanana kaasup tatanggana sorangan.

Dora teu meunang ulin jeung sasaha komo deui bobogohan mah. Dora kudu tumut

kana aturan indungna, sakabéh kahayang indungna kudu diturutan anu antukna Dora

ngarasa bosén jeung jenuh.

Hiji mangsa, rasa kabosén jeung kajenuh Dora dikedalkeun ka Mardi, palayan

anyar anu kabeneran dititah indungna pikeun nganteurkeun kadaharan keur Dora.

Sagala eusining haténa dikedalkeun, utamana ngeunaan kanyaah indungna anu

sabenerna kalah ka ngungkung Dora. Kabosén jeung kajenuh éta disimbolkeun

ngaliwatan kabiasaan Dora anu remen nyébor kembang maké getih. Unggal poé Dora


37

mindeng nitah si Bibi, pembantuna pikeun nyébor kembang ku rupa-rupa getih

sasatoan. Taya nu apal kabiasaan éta salian ti Mardi jeung Bibi. Dina hiji mangsa

38


waktu Dora keur mancakrama jeung botol-botol hayalanna, Mamih, indung Dora

datang ka kamarna pikeun ngajak Dora ningali karaméan sakaligus ménta anteur ka

paméran éléktronik anu barangna keur dariskon. Tapi, ajakan Mamih kalah ka

ditolak. Dora méré alesan yén poé éta keur teu bisa kaluar ti imah lantaran keur sibuk

diajar. Mamih angger maksa Dora pikeun ngilu ka paméran éléktronik anu satuluyna

Dora kalah ka ngedalkeun rasa kajenuh jeung kabosen ka indungna. Tapi kekecapan

Dora éta teu dipaliré lantaran Mamih miboga alesan anu kuat. Alesan yén indungna

nyaah ka Dora tur teu hayang Dora salah lampah atawa manggihan lalaki anu teu

bener. Hal éta anu jadi tinimbangan indung Dora ngungkung anakna.

Poé ka poé, bulan ka bulan nepi ka taun ka taun, rasa kabosen jeung

kakeuheul Dora muncak, manéhna ngadéngé haréwos botol-botol anu aya di kamarna

anu nitah Dora kabur sangkan ngarasakeun dunya anyar. Ngaliwatan sababaraha

tinimbangan, ahirna Dora wani kabur ti kamarna pikeun nyeuseup dunya di saluareun

imahna. Leuwih ti sakali Dora kabur téh, nepikeun ka Dora boga kabogoh anu

ngarana Koboy. Si Koboy mawa pangaruh goréng ka diri manéhna. Dora ngalaman

hal-hal anu teu wajar dialaman ku hiji mojang. Koboy geus ngarayu jeung ngarobah

Dora jadi jalma bébas. Manéhna miboga tujuan pikeun méakkeun harta banda indung

Dora anu satuluyna rék dibikeun ka para pamajikan Koboy. Koboy mindeng

ngahasud Dora sangkan Dora bisa kaluar bébas, kaasup nitah Dora maténi indungna

ku cara méré péstol.

Dina hiji waktu, Dora kanyahoan deui geus kabur ti imahna. Saeusi imah jadi

tagiwur néangan Dora kaasup Mardi. Mamih nitah Mardi pikeun néangan Dora

peuting éta kénéh. Tapi waktu Mamih nitah ka Mardi, Mardi kalah ka ngedalkeun

sagala eusining haté Dora salila ieu yén sabenerna Dora boga kahayang pikeun indit

kamana-mana sorangan, teu dibarengan ku indungna. Antukna, Mamih ngarasa

keuheul lantaran Mardi geus wani-wani ngomong kurang ajar. Mamih teu narima

kana omongan Mardi. Mardi dianggap geus jadi ulon-ulon anu ngahasud Dora

sangkan barontak ka nu jadi indung. Mardi teu narima waktu dituding kitu ku Mamih.

Paniatan hadé Mardi kalah ka dianggap goréng ku dununganna. Antukna Mardi indit

ti imah éta sanggeus diusir ku Mamih. Sakaluarna Mardi ti imah, Mamih ngedalkeun

39


sababaraha hal anu jadi alesanana geus ngadidik anakna ku cara ngungkung Dora di

imah. Hiji rusiah geus dikedalkeun ku Mamih anu satuluyna kanyahoan ku Bibi. Tina

omongan Mamih, Bibi jadi apal yén sabenerna Dora téh lain anak teges dununganna.

Dora mangrupa anak anu diadopsi ku kulawargana dununganna lantaran dununganna

teu bisa boga budak.

Waktu Bibi jeung indung Dora cacarita, Dora balik ka kamarna ku cara

nérékél kana tangkal anu dangdaunna antel ka jandéla kamar, Mamih jeung Bibi anu

geus aya di kamar Dora buru-buru nyumput waktu Dora asup. Dora asup ka kamarna

dina kaayaan mabok parna. Ningali hal éta, Mamih beuki ambek ka nu jadi kahayang

Dora sangkan bébas nyeuseup dunya di saluareun imahna. Dora jeung indungna

guntreng deui sabab teu bisa narima kahayang séwang-séwangan. Teu bisa narima

kana kanyaah jeung kahayang séwang-séwangan. Ahirna, waktu Dora jeung indungna

guntreng, Dora ngaluarkeun péstol tuluy maténi indungan anu salila ieu geus

ngungkung dirina sangkan teu bisa nyeuseup dunya bébas di sabudeureunana. Lian ti

éta, Dora ogé maténi si Bibi anu salila ieu satia jadi pangasuh Dora ti keur orok

kénéh. Saenggeus indungna jeung pembantuna maot, Dora jadi nyorangan. Rasa

handeueul jeung kabébasan anu salila ieu dicipta-cipta dina sawanganana teu bisa

nyieun Dora jadi bagja. Ahirna, Dora kudu bisa narima nasib jeung hukuman anu

ditibankeun ka manéhanana.

2) Téma

Téma mangrupa aspék carita anu pang pentingna dina hiji karya sastra. Téma

biasana nuduhkeun pasualan umum anu keur karandapan dina kahirupan sapopoé.

Sabada ditalungtik, téma anu nyampak dina naskah drama “Manusa Jero Botol” nya

éta téma pergaulan bébas anu diakibatkeun ku salah didikan ti kolot, anu leuwih

museur kana pasualan moral. Hal ieu katitén tina cutatan di handap.

LÉOS BAÉ DORA MURU KA JANDÉLA. KALACAT KANA JANDÉLA NU GEUS MUKA, JLENG BAÉ NGAJLENG KANA DAHAN GEDÉ ANU AMPIR ANTEL KANA KACA JANDÉLA TÉA. (kaca 24)

40


Tina cutatan di luhur katitén yén Dora rék kabur ti kamarna ku cara ngajleng

kana dahal gedé anu ampir antel kana kaca jandéla kamarna. Sabada kabur ti imahna,

Dora ngalaman hal-hal disaluareun norma jeung adat anu geus diajarkeun ku

indungna. Dina cutatan di luhur mémang teu dijelaskeun kalawan jéntré hal-hal anu

kaalaman ku Dora, tapi dina cutatan di handap, bakal katingali kabiasan Dora salila

kabur ti imahna, manéhna mindeng rerencepan paduduan jeung si Koboy, kabogohna.

Hal éta leuwih dijéntrékeun dina cutatan di handap.

KOBOY NUNGTUN DORA MURU RANJANG. BARI SEMU NU ASA-ASA, KALACAT DORA KANA RANJANG.

(kaca 31)

Tina cutatan di luhur, katitén yén Dora rék ngalakukeun hal anu teu wajar

jeung si Koboy, di jero kamar. Hal ieu mangrupa akibat tina Dora anu remen kabur ti

imah. Dina cutatan ieu, pangarang hayang némbongkeun kalawan jéntré hal anu

mindeng kaalaman upama Dora keur kabur. Tina cutatan di luhur, écés pisan yéh hal

anu dialaman Dora jeung Koboy téh hal anu teu ilahar pikeun sapasang manusa anu

tacan sah laki rabi. Hal éta ogé bisa mangrupa conto yén dina jaman ayeuna lolobana

budak lalaki atawa awéwé geus taya kaéra, geus nganggap hal anu kitu téh hal anu

biasa tur remen karandapan ku para rumaja jeung sapasang manusa anu keur

bobogohan. Salian tina cutatan di luhur, téma pergaulan bébas ogé katitén tina cutatan

di handap.

TEU LILA LOL DORA ASUP TINA JANDÉLA. LEUMPANGNA SOSOLONTODAN LANTARAN KEUR MABOK PARNA. (kaca 36)

Cutatan di luhur mangrupa akibat tina Dora anu teu katalingakeun ku kolot.

Dina dialog atawa narasi saacana, kacaritakeun yén Dora pernah kabur ti imah tuluy

dipapatahan ku indungna, tapi teu sabaraha lila, Dora kabur deui sanggeus didatangan

ku Koboy ka jero kamarna. Indungna ngira-ngira yén Dora moal kabur deui, tapi dina

kanyataanna mah teu kitu. Dora kabur deui ku cara ngajleng kana dahan gedé anu

antel kana kaca jandéla kamarna. Waktu Dora nepi imah, kaayaanna mingkin teu

wajar. Dora datang dina kaayaan mabok parna sarta maké papakéan anu jauh tina

adat jeung kabiasaan. Hal anu karandapan ku Dora éta écés pisan yén salila Dora

41


kabur ti imahna téh, Dora asup kana pergaulan bébas, anu teu maliré kana norma

jeung aturan. Taya deui arepkeuneun pikeun Dora, hirupna geus ruksak lantaran

kabawa ku sakaba-kaba. Salian tina cutatan di luhur, kajéntrékeun ogé tina cutatan di

handap ngeunaan laku lampah Dora.

BIBI (KA MAMIH) Bahamna bau alkohol, Ibu. MAMIH Geus ruksak hidep téh, Dora! Ruksak! Ti semet ayeuna jeung saterusna, hidep bakal terus ditalingakeun, sarta jandéla bakal ditutup rapet-rapet. Bibi rék sina tuluy ngajagaan hidep di ieu kamar. (kaca 37)

Dina cutatan di luhur écés pisan kaayaan Dora anu hirupna geus ruksak akibat

tina pergaulan bébas salila kabur ti imah pikeun duduaan jeung si Koboy. Dora

ngalaman hal-hal anu teu sawajarna, ngalakukeun hal-hal anu teu sakuduna

dilaksanakeun ku hiji wanoja. Dina ieu carita, kacaritakeun Dora jeung Koboy

mindeng kaluar rerencepan tuluy Dora jadi jalma ruksak anu papakéanana geus

kaluar tina norma kasopanan anu dibikeun ku indungna ti leuleutik sarta geus wani-

wani mabok. Dina kanyataanna, urang salaku manusa kudu pinter-pinter milih batur

ulin utamana panutan sangkan teu deukeut jeung jalma-jalma anu bakal ngaruksak

diri sorangan. Didikan kolot jeung lingkungan tangtu manggaruhan kana kadinamisan

pribadi manusa. Dina cutatan di handap, katitén bukti yén salila ieu Mamih geus

salah ngatik anakna. Hal ieu katién ogé tina cutatan di handap.

MARDI Bénten atuh éta mah, Ibu. Néng Dora alim disaréngan ku Ibu, hoyong nyalira baé. Salami ieu Ibu langkung suka nyaksian putri Ibu ngaringkeb di kamarna batan ngantep senang-senang jeung réréncanganana. Ibu kalah anteng ngantep putri Ibu ngobrol jeung barang-barang paéh atawa manusa-manusa hayalanana. MAMIH Sambarangan pisan ngocoblak téh, Mardi. Dasar biwir teu diwengku, bari teu nyaho naon alesanna pangna kuring ngatik anak ku cara kitu. MARDI Naha Ibu yakin, cara kitu téh cara anu saé? Ibu teu kedah kasieunan teuing ku minggatna putri Ibu…. (kaca 33)

Tina cutatan di luhur katitén yén Mardi, palayanna ngajelaskeun yén salila ieu

Dora hayang hirup bébas, hayang ulin kamana-mana sorangan teu dibarengan ku

42


indungna. Dora hayang ngarasakeun dunya saluareun imahna tur hayang miboga

babaturan ulin, Dora ogé hayang milih sorangan panutan anu cocog keun manéhna.

Tapi salila ieu Mamih anu ngatur sagala hirup Dora ti mimiti pangabutuh anu

pangleutikna nepi ka pangabutuh anu panggedéna. Hal ieu dikedalkeun ku Mardi

lantaran Madri geus mindeng ngadéngé eusining haté Dora ngeunaan kabosen jeung

kajenuh sabab geus hirup dikungkung ku indunga, tapi hal-hal anu dikedalkeun ku

Mardi teu ditarima ku indung Dora. Indung Dora keukeuh yén manéhna geus ngarasa

bener pikeun ngatik anak ku cara kitu, antukna dina dialog di luhur, Mamih kacida

ambekna waktu ngadéngé omongan Mardi ngeunaan Dora. Salian ti éta, katitén ogé

tina cutatan di handap.

MARDI (MINGKIN NAÉK ÉMOSINA) Rék kumaha Néng Dora bisa hirup mandiri lamun hirupna teu weléh dituyun baé, teu weléh disaréngan baé? Mangga lenyepan, Ibu, lamun tos waktosna Ibu ngantunkeun, naha Néng Dora ogé kedah nyarengan Ibu ka alam kubur? MAMIH Bibi… geuwat geura usir! MARDI (TAMBAH SUMANGET) Ngurus anak lain saukur maraban jeung ngadidikna ku matéri, Ibu. Kanyaah Ibu anu sakitu kaleuleuwihina saéstuna mangrupa siksaan keur Néng Dora. (kaca 35)

Dina cutatan di luhur, écés pisan yén salila ieu Mamih geus salah ngadidik

Dora. Dina dialig di luhur, katitén yén Mardi ngarasa keuheul sabab Mamih masih

kénéh keukeuh yén cara manéhna ngadidik Dora téh cara anu bener. Mamih ngambek

ka Mardi lantaran Mardi teu nyaho pangna Mamih geus ngatik ngadidik Dora ku cara

kitu. Dina hal éta, kapanggih hal anu jadi téma dina ieu naskah drama, nya éta

kasalahan didik ti kolot anu ngabalukarkeun anakna asup kana pergaulan bébas. Dora

moal ngalaman gaul jeung sagawayah jalma lamun indungna ngidinan Dora pikeun

gaul jeung batur, antukna Dora bisa nyaho kana hal anu bener jeung hal anu salah,

kitu deui jeung rasa kapanasaran Dora kana dunya saluareun imahna moal gedé anu

antukna bakal ngabalukarkeun Dora kabur. Kanyaah anu kaleuleuwihi bisa malik

ngabalukarkeun diri sorangan. Dina ngadidik budak, sakuduna kolot ulah teuing

ngabébaskeun pergaulanana, tapi ogé ulah teuing ngungkung kabébasanana. Kudu

43


saimbang sangkan barudak bisa ngarasaan hal-hal anu sakuduna dirasakeun tur bisa

milih jeung mikanyaho mana hal anu bener jeung mana hal anu salah.

Salian ti pergaulan bébas jeung kasalahan didik ti kolot, moral budak jaman

ayeuna ogé jadi téma séjénna. Hal itu katitén tina cutatan di handap.

DORA Mih, Dora téh hoyong nangtoskeun nyalira, iraha saréng ka mana Dora badé jalan-jalan. Salami ieu mung ukur Mamih anu nangtoskeun. Badé iraha atuh Mamih maparin kasempétan ka Dora, kanggo jalan-jalan nyalira? MAMIH Moal, satungtung henteu dibarengan ku Mamih! DORA (NGALÉLÉWÉ) Moal satungtung henteu dibarengan ku Mamih! MAMIH (NYURENG) Dora! (kaca 14)

Dialog di luhur écés pisan némbongkeun moral budak jaman ayeuna. Dina

dialog di luhur ketitén Dora ngabudalkeun eusining haténa yén manéhna hayang

ngarasaan dunya saluareun imahna, Dora hayang ngarasaan indit kamana-mana

sorangan, tapi dina ngabudalkeun eusining haténa, Mamih salaku indungna teu

narima kana kahayang Dora anu antukna Dora ngarasa keuheul kana kekecapan anu

mindeng dikedalkeun ku Mamih. Dora wani ngaléléwé ka nu jadi indungna, taya rasa

hormat jeung ngajenan kana kanyaah indung anu salila ieu geus nyaah pisan ka Dora.

Kaayaan Dora anu teu bisa dipapatahan ku kolot mangrupa conto hal anu kaalaman di

jaman ayeuna. Budak jaman ayeuan leuwih sering ngaléléwé waktu dipapatahan

batan ngadéngékeun sarta tumut kana omongan kolot. Salian ti éta, katitén ogé tina

cutatan di handap.

DORA Naonna nu bejad, Mamih?! Naha Mamih keur anom teu ngalaman ciciuman kitu? TEU KAWAWA, NGAN PLAK, PLAK, PLAK, MAMIH NAMPILING PIPI DORA TILU KALI MAMIH Teu nyaho di adat! DORA Sok wé teras tampiling, Mih. Ku naon bet henteu teras?! Atawa sakantenan wé paténi. Mending maot batan dikungkung baé mah. Mih, naha Mamih teu tiasa ngarampa batin Dora?! Kikieuan téh kapaksa, margi tos teu sabar hoyong ngawujudkeun kabébasan anu salami ieu diangen-angen ku Dora.Mun Dora nyuhunkeun widi ti Mamih, tangtosna Mamih moal ngawidian. (kaca 28)

44


Dialog di luhur mangrupa hal anu jadi téma dina ieu carita. Dina kajadian di

luhur, kacaritakeun yén Dora kanyahoan geus kabur ti imahna. Waktu Dora balik ka

imah, manéhna téh dianteur ku lalaki. Indungna tatanya ngeunaan laku lampah anu

kakara dipilampah ku Dora, tapi Dora ngajawab patalékan indungna kalawan taya

rasa sopan santun, taya rasa hormat, malah mah ngajawabna ogé kurang ajar. Hal éta

anu nyieun indungna ambek. Ambek kana dua hal, anu kahiji ambek lantara Dora

geus teu sopan ka indungna, anu kadua lantaran Dora geus wani-wani kaluar tur

bobogohan jeung lalaki anu teu dipikanyaho bibit bobotna ku indung Dora. Rasa

kakeuheul Mamih diterapkeun ku cara nampiling Dora, tapi dina kaayaan anu geus

kitu, Dora malah mingkin kurang ajar, manéhna beuki wani ngalawan sarta curak-

carék ka nu jadi indung. Sanggeus ditampiling, Dora mingkin ngabudalkeun eusining

haténa yén manéhna geus kapaksa kabur sabab manéhna geus teu tahan hirup

dikungkung anu antukna teu bisa ngarasakeun dunya saluareun imahna. Tina kajadian

di luhur, écés pisan yén Dora miboga moral anu goréng. Ngaléléwé ka kolot,

ngalawan ka kolot, curak-carék ka kolot sarta wani kurang ajar ka kolot mangrupa hal

anu mindeng karandapan ku budak jaman ayeuna. Moral budak ayeuna anu geus

bobrok sarta rasa sopan santun jeung adat istiadat anu geus teu bisa diajénan ti budak

ka indungna. Lolobana budak jaman ayeuna kalah ka ngaléléwé waktu dipapatah ka

kolot, malah aya anu nepikeun ka ngalawan sarta males nyarékan kalawan kekecapan

anu teu merenah. Salian ti cutatan di luhur, katitén ogé tina cutatan di handap.

GAMPLENG BAÉ MAMIH NGAGAMPLENG PIPI DORA. DORA TEU CICINGEUN, MALIK KU NGABALES NGAGAMPLENG PIPI MAMIH (kaca 38)

Cutatan di luhur mangrupa narasi waktu Dora dipapatahan ku indungna

lantaran geus kanyahoan kabur. Kacaritakeun yén Dora balik ka imahna dina kaayaan

mabok parna. Hal éta anu nyieun indungna Dora keuheul tur ambek, anu satuluyna

ngomong kamana karep. Mamih anu émosina geus naék kapaksa kudu nampiling

Dora sangkan Dora sadar kana laku lampahna, tapi dina kaayaan mabok parna, Dora

kalah ka malik nampiling Mamih anu satuluyna Dora paséa jeung Mamih. Tina

cutatan di luhur écés pisan némbongkeun kumaha kalakuan budak jaman ayeuna

45


waktu dipapatahan ku kolot. Teu saeutik budak jaman ayeuna anu maké fisik waktu

manéhna teu narima dipapatahan atawa diomongan ku kolot. Loba pisan kasus-kasus

dina berita anu nyebutkeun yén aya budak anu asup pangbuian lantaran geus maténi

indungna. Hal ieu écés pisan yén pangarang hayang ngangkat téma anu keur

karandapan ku moral budak jaman ayeuna di masarakat.

Cindekna, dialog-dialog jeung narasi di luhur mangrupa potrét moral budak

jaman ayeuna anu geus bobrok diakibatkeun ku kabébasan anu taya watesna. Dialog

di luhur ngagambarkeun pisan kumaha cara Dora ngabales omongan indungna. Salila

ngobrol jeung indungna, Dora teu maké tata karma jeung sopan santun. Malah mah

Dora kalah ka ngabales omongan indungna ku cara curak-carék jeung suntak-sentak

sarta wani nampiling. Hal ieu, kaalaman pisan ku budak jaman ayeuna anu moralna

geus taya arepkeuneun, taya sopan santun sarta teu paduli kana adat istiadat anu geus

diajarkeun ti leuleutik. Dina ieu naskah, pangarang némbongkeun pisan moral-moral

budak anu mindeng karandapan di masarakat anu ngagugu naspsu tur teu bisa nahan

émosi.

3) Fakta carita

Fakta carita ngawéngku alur, tokoh jeung penokohan, sarta latar.

(1) Alur

Alur dina ieu carita ngagunakeun alur mérélé. Téori anu dipaké dina medar

naskah drama “Manusa Jero Botol” ngagunakeun téori struktur dramatik Aristotélés

anu ngawéngku éksposisi, komplikasi, klimaks, résolusi jeung konklusi. Dina naskah

drama “Manusa Jero Botol” katitén struktur dramatikna anu dibahas dina cutatan di

handap.

a. Éksposisi

Éksposisi mangrupa bubuka anu ngabahas ngéunaan sababaraha hal pikeun

maham caritaan. Sabada ditalungtik, dina naskah “Manusa Jero Botol” kapanggih

struktur dramatik éksposisi. Hal ieu katitén dina cutatan di handap.

PANGGUNG NGAGAMBARKEUN KAMAR HIJI MOJANG UMUR 20 TAUNAN, ANAK RANDA BEUNGHAR, PAMAJIKAN JUTAWAN MANTEN.

46


ÉTA KAMAR PERENAHNA DI LANTÉ DUA, DIHIAS KU JANDÉLA-JANDÉLA KACA ANU TÉMBONG DI LATAR-TUKANG PANGGUNG. DI SATUKANGÉUN JANDÉLA AYA HIJI TANGKAL GEDÉ ANU DANGDAUNANANA MÉH BAÉ ANTEL KANA KACA JANDÉLA. DI ÉTA KAMAR PARAGPAG PAPARABOTAN ANU MARAHAL. TEU TINGGALEUN BONÉKA-BONÉKA JEUNG BACAAN. OGÉ PARAGPAG BOTOL-BOTOL ANU PATING JALAJAR DI HIJI TEMPAT. LIAN TI PANGGUNG ANU NGAGAMBARKEUN KAMAR TÉA, AYA DEUI PANGGUNG LEUTIK –BISA OGÉ LÉVÉL, ATAWA NAON BAÉ—ANU TEMPATNA MISAH (BISA DI MANA WAÉ), TEMPAT “MATUHNA” ASÉP GOLÉR (ASGOL), ANU DINA IEU SANDIWARA “NYEPENG” LALAKON, ANU BOGA IMPIAN, MALAH SAKALIAN MINANGKA NU JADI NARATOR…. (kaca 2)

Cutatan di luhur, kaasup kana éksposisi anu ngajelaskeun tokoh jeung

kaayaan tempat. Dina narasi di luhur katitén yén tempat dina éta carita téh aya dua,

nya éta kamar hiji mojang anu perenahna di lanté dua, aya tatangkalan anu

dangdaunanana antel kana kaca jandéla kamar, jeung di jerona loba parabot marahal,

bonéka sarta botol-botol anu pating jalajar. Anu kadua nya éta kamar atawa tempat

matuhna tokoh Asép Golér (Asgol) salaku lalakon anu boga impian sakaligus tokoh

anu nyekel carita. Tina cutatan di luhur katitén tokoh anu aya dina éta naskah drama

nya éta mojang anu umurna 20 taunan jeung tokoh Asép Golér atawa Asgol anu dina

éta lalakon salaku narator atawa panganteur carita. Jadi bisa dicindekkeun tina narasi

di luhur yén kaayaan tempat dina éta naskah drama nya éta hiji kamar mojang jeung

tempat matuhna tokoh Asgol. Tokoh anu aya dina éta naskah drama nya éta mojang

umur 20 taunan anu tacan disebutkeun ngarana sarta tokoh Asgol salaku natrator.

Salian tina cutatan di luhur, bagian éksposisi ogé katitén tina cutatan di handap.

DI PANGGUNG UTAMA KASAMPAK NÉNG DORA KEUR DARIA LATIHAN BÉLADIRI... BARI TEU KANYAHOAN KU DORA, MARDI --PELAYAN ANYAR DI ÉTA KULAWARGA—NGAJANTENG DI LAWANG PANTO, NYÉRANGKEUN NU KEUR LATIHAN, BARI LEUNGÉUNNA NU DUA NANANGGÉUY BAKI DIEUSI BOTOL JEUNG GELAS INUMAN. MATANA TEU NGICEUP-NGICEUP MELONGKEUN KA ÉTA MOJANG…

(kaca 3)

Dina cutatan di luhur, katitén kaayaan latar dina bubuka sarta katitén ogé

ayana hiji tokoh anu ngarana Dora. Kacaritakeun yén tokoh Dora keur latihan béladiri

sarta aya tokoh Mardi anu keur cicing di lawang panto ningalikeun Dora. Kaayaan

Mardi dina éta bubuka nya éta, Mardi keur nempokeun Dora latihan sarta panonna

teu ngiceup-ngiceup némpokeun Dora latihan. Dua leungeunna keur naggeuy baki

47


anu dieusi ku botol jeung gelas inuman. Jadi, latar tempat anu aya dina bubuka

naskah nya éta di kamar, sabab hal ieu dijelaskeun dina narasa saacana anu

nyebutkeun latar tempat ieu naskah drama nya éta kamar hiji mojang umur 20 taunan.

Sabada ditilik tina cutatan di luhur, bisa katitén ogé yén mojang anu dijelaskeun dina

narasi saacanna téh ngaranna Dora. Salian ti éta, kasebut ogé ngaran hiji tokoh,

ngarana Mardi salaku palayan anyar di éta kulawarga. Narasi di luhur némbongkeun

éksposisi anu ngawanohkeun ngaran jeung kaayaan atawa kabiasaan tokoh utama,

nya éta mindeng latihan béladiri. Hal ieu bisa katitén tina narasi saacana anu

nyebutkeun yén kaayaan kamarna aya buku bacaan ngéunaan béladiri. Jadi, bisa

dicindekkeun yén tokoh utama dina ieu carita ngarana Dora, sarta boga kabiasaan

latihan béladiri. Salian ti éta, katitén ogé tina cutatan di handap.

DORA Ah, baréto wé kungsi ngarasakeun bagja téh. Da ayeuna mah teu kitu, Mardi. Nu ngarana bagja téh ayeuna mah ngan saukur kecap anu henteu napel dina rasa. MARDI Baruk? Janten barang-barang anu aya di dieu, anu mapaés kaéndahan ieu kamar, henteu cekap kanggo mapaés kabagjaan dina kolbu Néng Dora? Padahal biasana mah kaom wanita sok kabitaan ku rupa-rupa barang, komo ieu barang-barang méwah. Mun seug ninggang ka diri Mardi mah, meureun bagjana gé liwat saking. (kaca 4)

Cutatan di luhur némbongkeun éksposisi dina naskah drama “Manusa Jero

Botol” anu ngabahas kaayaan batin tokoh Dora. Dina dialog di luhur, katitén yén

tokoh Dora téh teu bisa ngarasakeun kabagjaan. Sagala harta banda jeung barang-

barang anu aya di kamarna teu bisa nyieun kabagjaan keur Dora lantaran manéhna teu

bisa ngarasakeun kabébasan, kitu deui jeung barang sarta pangabutuh anu salila ieu

dicumponan ku indungna. Sagala pangabutuh Dora anu dicumponan téh teu bisa

nyieun hirup Dora nyeuseup kabagjaan. Dina dialog di luhur, tokoh Mardi ogé

nyipta-nyipta upamana sagala hal sarta pangabutuh anu dialaman ku Dora téh bisa

kaalaman ogé ku manéhna, tina hal éta, bisa katitén ogé yén kaayaan tokoh Mardi nya

éta hirup pas-pasan atawa kaasup kana golongan jalma anu menengah kebawah, anu

hirupna teu siga Dora. Sagala pangabutuh Mardi teu langsung dicumponan kawas

kahirupan Dora. Salian ti éksposisi di luhur, katitén ogé tina cutatan di handap.

48


MARDI Naon? Néng Dora hoyong ngalaman tunggara cinta? DORA Enya, Mardi. Hayang pisan. Cing, sugan boga saran, Mardi? MARDI Papacangan wé jeung playboy, Néng Dora. yakin geura, moal dugi ka sasasih ogé bakal tunggara. Malah dijamin Néng Dora bakal remuk manah. DORA Tong boroning jeung playboy, dalah jeung lalaki nu balég ogé sok tara aya waé kasempetan, Mardi. Saumur-umur can kungsi ngarasakeun kacinta ti hiji lalaki, iwal kacinta Papih anu geus taya di kieuna. Papih gé sarua wé jeung Mamih, teu weléh ngungkung diri kuring. (kaca 5)

Cutatan di luhur kaasup kana éksposisi anu nyaritakeun kaayaan batin tokoh

Dora. Tina cutatan di luhur, mimiti kacaritakeun kaayaan Dora anu teu bisa

ngarasakeun kabagjaan. Dina cutatan di luhur, kacaritakeun Mardi keur nyarita ka

Dora yén manéhna mindeng lara tunggara alatan cinta, hal éta dianggap kabagjaan ku

Dora sabab manéhna mah teu bisa ngarasakeun rasa cinta ka lalaki. Tong boroning

ngarasakeun rasa cinta ka lalaki, dalah ngarasakeun lara tunggara alatan cinta ogé

tacan kungsi kaalaman ku Dora. Dialog di luhur ngajéntrékeun cukang lantaran

manéhna teu bisa ngarasakeun kabagjaan. Dora ngabudalkeun eusining haténa ka

Mardi yén manéhna teu bisa bébas nyeuseup kabébasan dunya diluareun imahna

sabab hirupna dikungkung ku indungna. Tong boroning ngarasaan hal-hal anu

sawajarna, ngarasaan hal anu teu wajar saperti ngarasaan rasa lara tunggara alatan

cinta waé tacan pernah kaalaman ku Dora. Salian ti cutatan di luhur, katitén ogé

éksposisi dina cutatan di handap.

MARDI Néng Dora ngoléksi botol-botol urut? Kanggo naon? DORA Éta téh batur ngobrol, Mardi. (NGADEUKEUTAN BOTOL-BOTOL) Maranéhna sok méré inspirasi-inspirasi anyar ngeunaan hartina hirup. Kuring teu nganggap maranéhna téh botol. Geus dianggap manusa wé ku kuring mah. Sarua jeung urang. Boga peran séwang-séwangan, boga karakter jeung kaahlian séwang-séwangan. (kaca 6)

Cutatan di luhur kaasup éksposisi anu nyaritakeun kaayaan, kahirupan jeung

kabiasaan tokoh Dora sapopoéna. Dina dialog di luhur, katitén yén Dora boga

49


kabiasaan pikeun ngoléksi botol-botol urut. Éta botol-botol téh remen diajakan

ngobrol salaku babaturan anu salila ieu teu dipiboga ku Dora. Salian ti éta, botol-

botol anu aya dikamarna téh remen méré inspirasi-inspirasi anyar ngéunaan hirup.

Dora bisa diajar harti ngeunaan hirup ngaliwatan botol-botol anu aya dikamarna, anu

remen diajak ngobrol sarta dijadikeun babaturan pikeun ngusir rasa kasepina anu teu

bisa nyeuseup dunya saluareun imahna. Salian tina cutatan di luhur, katitén ogé


DORA Untung pisan anjeun mah, Mardi. Untung lantaran bisa bébas ngedalkeun rasa cinta ka wanoja anu dipikacinta ku anjeun. Untung ogé ka para wanoja anu geus meunangkeun rasa cinta ti anjeun atawa ti lalaki séjénna. Sedengkeun kuring, kuring mah teu kungsi meunangkeun duanana. Méré atawa dibéré. Nampik atawa ditampik. Hayang pisan kuring ngadéngé kekecapan cinta ti hiji lalaki, boh ti saha baé, ti golongan mana baé. Cék Sulastri, mangsa-mangsa saperti kitu téh mungguh kasara éndahna. Ah, mun seug ayeuna bet ujug-ujug baé aya lalaki nu ngedalkeun rasa cintana, kacipta bungahna ieu haté. Bagja temenan, meureun…. (kaca 9)

Cutatan di luhur kaasup kana éksposisi anu nyaritakeun kaayaan tokoh Dora

atawa kaayaan batin tokoh Dora. Dina cutatan di luhur, kacaritakeun yén Mardi jeung

Dora keur cacarita, Mardi nyebutkeun yén manéhna geus kungsi ngedalkeun rasa

kacinta, sarta mindeng ngarasakeun ditampik ku nu jadi awéwé. Hal ieu miboga

babandingan anu patukang tonggong jeung kaayaan Dora anu tacan kungsi

bobogohan. Dina cutatan di luhur dijelaskeun yén salila hirupna, tokoh Dora tacan

pernah ngarasakeun cinta, tacan pernah ngarasakeun rasana bobogohan, tacan pernah

ngarasakeun rasana nampik rasa kacinta atawa ditampik rasa kacinta ku lalaki, méré

rasa kacinta atawa dibéré rasa kacinta ti lalaki. Dora mindeng ngadéngé béja ti batur

SMA na yén mangsana ngarasakeun rasa kacinta téh mangrupa mangsa anu

pangéndah-éndahna sarta manéhna ogé miboga harepan yén aya hiji lalaki anu bisa

ngedalkeun rasa kacintana ka Dora. Tina cutatan di luhur bisa dicindekkeun yén,

tokoh Dora tacan kungsi pisan ngarasaan mikacinta atawa dipikacinta ku lalaki,

kaayaan batinna teu sehat sarta hirupna geus teu mirasa atawa teu miboga gairah

pikeun ngajalanan hirup anu sakitu éndahna. Salian ti cutatan di luhur, katitén ogé


50


DORA Tuluyna pan ngarasa kakungkung, nya? (SUMANGÉT) Tangtu wé, Mardi, nya tangtu wé! Éta pisan nu karasa mangtaun-taun téh. Kuring kakungkung di imah sorangan. Ieu imah teu béda ti pangbuian. Kakeuheul kuring leuwih-leuwih ti kakeuheul anu dirasakeun ku anjeun ayeuna. Kanyaah Mamih nu kaleuleuwihi, kacida ngiket kana diri. Tapi sanggeus Papih maot mah…. Tapi kétah Papih gé sarua wé. Sok tara ngidinan mun kuring rék ulin jeung babaturan téh. Hariwang, cenah. Sakalina bisa kaluar, kudu baé dibarengan ku Mamih. Basa acara tepungtaunna Sulastri gé kapan kudu ditalingakeun ku Mamih. Ka modél-modél baju nu rék dipaké, kudu baé luyu jeung karesep Mamih. Nyaho teu, Mardi, Mamih tangtu bakal bendu mun seug ningali kuring dandan samodél kieu. (DORA MAKÉ KAOS/T-SHIRT SINGLÉT JEUNG CALANA PONDOK TINA KULIT). Mamih mah égois, kapalayna teu bisa dipungpang. Enya sih éta téh wujud kaasih jeung kanyaah Mamih, tapi Mamih teu ngarti yén kuring hayang nyorang kahirupan anu saéstu, anu mandiri..... (kaca 10)

Cutatan di luhur kaasup kana éksposisi anu ngajelaskeun kaayaan batin jeung

perasaan tokoh Dora. Dina dialog di luhur, katitén yén tokoh Dora ngabudalkeun

sagala eusining haténa ka Mardi yén salila ieu manéhna ngarasa hirup kakungkung ku

indungna, manéhna ngarasa teu bébas dina nangtukeun jalan hirup, lain ngan saukur

diatur pikeun ulin jeung saha waé, tapi kana baju-baju anu kudu dipaké ku Dora ogé

geus ditangtukeun ku indungna. Manéhna ngarasa kawas cicing di pangbuian lantaran

hirupna geus diatur ku indungna. Dora dididik ku indungna anu kacida tumut kana

aturan agama. Indungnaa bakal bendu lamun ningali Dora maké papakéan anu sexy

atawa teu nutup aorat. Tug Dora inget waktu Sulastri, babaturanna tepung taun. Dora

datang ka acara tepung taunna sulastri bari dibarengan ku indungna. Dora ngarasa

bosen geus hirup siga kitu salila mangtaun-taun, manéhna hayang bébas, hayang

nyobaan hirup mandiri anu salila hirupna teu dibarengan ku indungna atawa diatur-

atur ku indungna, manéhna hayang jadi jalma mandiri sarta bisa nangtukeun sagala

hal ku sorangan. Salian ti éta kapanggih ogé yén Dora hirup dikungkung kawas kitu

lain ti saprak Papih maot tapi ti saacanna gé geus dikungkung. Waktu Papih aya

kénéh gé, manéhna geus ngarasakeun hirup kawas dibangbuian, teu bisa ngarasakeun

kabébasan dunya diluareun imahna. Cindekna, dialog diluhur mangrupa alasan anu

pasti tina sakabéh kahayang Dora tina dialog-dialog séjénna. Salian tina cutatan di

luhur, katitén ogé éksposisi dina cutatan di handap.

51


BIBI Aya peryogi naon, Néng Dora? DORA Itu kembang tacan dicébor, Bibi. Geura cébor atuh. BIBI Mangga, Néng Dora. Ké badé disiapkeun heula getihna, nya. (kaca 10)

Cutatan di luhur kaasup kana éksposisi anu ngajelaskeun kabiasaan tokoh

Dora unggal poéna. Dina dialog di luhur katitén tokoh Dora anu ngingétan jeung

nitah tokoh Bibi pikeun nyébor kembang anu tacan dicébor. Dina dialog éta, Bibi

ngajawab kahayang Dora yén manéhna rék nyiapkeun getih pikeun nyébor kembang.

Kabiasaan Dora ieu katitén tina dialog paréntah Dora, dina dialog éta aya kalimah

”Itu kembang tacan dicébor, Bibi. Geura cébor atuh” anu némbongkeun yén unggal

poé, Dora mindeng nitah Bibi pikeun nyébor kembang anu aya di kamarna ku getih.

Hal ieu mangrupa kabiasaan tokoh Dora, tapi teu dijelaskeun yén kabiasaan éta

dilakukeun dina jam isuk-isuk atawa sore sabab taya katerangan anu némbongkeun

waktu anu jelas pikeun kabiasaan Dora unggal poéna éta.

Sabada ditalungtik, kapanggih sababaraha dialog jeung narasi anu kaasup

kana éksposisi. Éksposisi anu kapangih rupa-rupa, nya éta aya éksposisi tempat jeung

kaayaan atawa setting, éksposisi ngawanohkeun tokoh, éksposisi kaayaan batin tokoh

atawa hal anu karandapan, jeung éksposisi kabiasaan tokoh.

b. Komplikasi

Komplikasi mangrupa penggawatan atawa sambungan tina éksposisi anu

tingkatanana leuwih jangkung batan éksposisi. Sabada ditalungtik, dina naskah drama

“Manusa Jero Botol” kapangih sababaraha dialog jeung narasi anu kaasup komplikasi

carita. Hal ieu katitén tina cutatan di handap.

MAMIH Engké sonten anteur Mamih, nya. Urang ka paméran éléktronik. Cenah mah anu dipamérkeunna ogé loba barang kaluaran anyeuna. Jaba éta deuih… kabita ku diskonna, garedé.

DORA Ayeuna mah teu tiasa, Mamih. Nyalira we atuh. Teu sawios pan? (kaca 14)

52


Cutatan di luhur kaasup kana komplikasi. Kacaritakeun yén Mamih ngajak

Dora sakaligus ménta anteur ka Dora pikeun datang ka paméran éléktronik anu keur

dariskon, tapi Dora nolak kana ajakan Mamih. Sanggeus ditolak ku Dora, Mamih

angger maksa Dora pikeun ngilu ka paméran éléktronik éta. Dina cutatan di luhur,

katitén yén tokoh Dora ngarasa keuheul tur bosen sabab manéhna mindeng indit-

inditan jeung indungna. Kajadian éta mangrupa kajadian mimiti manéhna bisa nolak

ajakan indungna. Hal éta asup kana komplikasi sabab bisa katitén tina dialog di luhur,

tokoh Dora nyokot prakarsa. Anu kaasup prakarsa didieu nya éta waktu Dora nolak

ajakan Mamih anu satuluyna bakal jadi konflik atawa perdebatan panjang antara

Mamih jeung Dora. Salian tina cutatan di luhur, katitén ogé komplikasi tina cutatan di

handap.

MAMIH (HERAN) Aya naon ieu téh? Naon nu dimaksud uncal, soang, beurit, jeung maung téh? BIBI (ARAPAP-AREUPEUP) Eu… kieu, Ibu…. Aduh, kumaha nya? Kieu… eu… uncal téh kerang, soang kentang, beurit mah… éta… DORA Endog hayam. BIBI Tah éta, muhun, leres endog hayam, Ibu. Néng Dora mah sok ngarobih-robih nami numutkeun hartosna nyalira. Maksadna, uncal sesah dipilari, kentang tos seep, ari endog hayam mah… DORA Gampil dipilarina, da aya dimana-mana. MAMIH Oh sugan téh naon. Terus, ari maung maksudna naon? (kaca 16)

Cutatan di luhur kaasup kana komplikasi. Kacaritakeun dina cutatan di luhur

yén Bibi asup ka kamar Dora pikeun nyébor kembang saperti biasana, tapi kabeneran

dina poé éta, indung Dora keur aya dikamarna anu satuluyna Dora sacara réfléknanya

ka Bibi yén getih naon anu dipaké pikeun nyébor kembang poé téh, tapi Dora

nanyakeun ngeunaan getih anu dipaké nyébor éta téh ku cara nyebutkeun ngaran

sasatoanna wungkul anu satuluyna Mamih ngarasa heran tina obrolan Dora jeung

Bibi. Dina dialog Mamih, Dora jeung Bibi, Dora ampir kanyahoan ku Mamih yén

53


manéhna mindeng nitah Bibi pikeun nyébor kembang maké getih sato. Tapi waktu

kacurigaan éta ampir kanyahoan ku Mamih, Dora jeung Bibi buru-buru néangan akal

pikeun ngajawab patalékan Mamih anu satuluyna teu nyieun Mamih curiga kana

kabiasaan Dora jeung Bibi. Dina dialog di luhur kajelaskeun yén Dora jeung Bibi

nyokot prakarsa anu satuluyna asup kana penggawatan. Prakarsa didieu nya éta

waktu Mamih curiga tur nanya ngeunaan ngaran sasatoan anu disebutkeun ku Bibi,

tapi ku akalna Dora jeung Bibi, maranéhna bisa mélokkeun kacurigaan Mamih ku

jawaban anu asup akal. Salian tina cutatan di luhur, katitén ogé komplikasi tina

cutatan di handap.

LÉOS BAÉ DORA MURU KA JANDÉLA. KALACAT KANA JANDÉLA NU GEUS MUKA, JLENG BAÉ NGAJLENG KANA DAHAN GEDÉ ANU AMPIR ANTEL KANA KACA JANDÉLA TÉA... (kaca 24)

Cutatan di luhur kaasup kana komplikasi. Dina cutatan di luhur katitén yén

Dora mimiti boga kawani pikeun kabur ti imahna tuluy nyeuseup dunya anu bébas.

Dora wani kabur ti imahna sanggeus ngadéngé haréwos botol-botol anu aya di

kamarna. Sabada mikirkeun kalawan sababaraha tinimbangan, Dora ahirna kabur ti

kamarna bari jeung teu kanyahoan ku Mamih ku cara ngajleng ka luar tuluy kabur ka

tempat-tempat anu dipikahayangna. Dina kajadian éta, Dora geus teu mikirkeun deui

sagala hal anu hadé sarta goréng, anu kapikir ku Dora ngan saukur hayang bébas sarta

nyeuseup dunya saluareun imahna tur néangan hal-hal anu matak pikasenangeun.

c. Klimaks

Dina naskah “Manusa Jero Botol” kapangih ayana klimaks anu katitén tina

dialog jeung narasi. Hal ieu katitén tina cutatan di handap.

…. TEU LILA TOROJOL MAMIH, MUKA PANTO KAMAR DORA KU KONCI CADANGAN. MAMIH DITUTURKEUN KU BIBI ANJOG KA KAMAR DORA. DUANANA NGARASA HEMENGEUN, TUR KAGETEUN MIREUNGEUH DORA SUWUNG DI KAMARNA. (kaca 25)

Cutatan di luhur asup kana klimaks. Kacaritakeun yén Bibi ngagorowok ti

kamar Dora sabab sieun lamun Dora kunaon-kunaon. Tapi sadatangna Mamih ka éta

kamar tuluy mukakeun panto kamar Dora, duanana beuki tagiwur sabab Dora geus

54


teu kapanggih di kamarna. Kamarna geus kosong taya sasaha. Hal éta mangrupa

klimaks sabab kaburna Dora ti imah mangrupa hiji puncak waktu rasa kakeuheul

tokoh utama geus teu bisa ditahan-tahan deui. Salian ti éta, tokoh anu patukang

tonggong mimiti dibarengkeun dina hiji kaayaan, nya éta kaayaan waktu Dora kabur

tuluy kanyahoan ku Mamih anu satuluyna kadua tokoh éta bakal aya dina hiji tempat.

Salian tina cutatan di luhur, katitén ogé klimaks dina cutatan di handap.

DORA Naonna nu bejad, Mamih?! Naha Mamih keur anom teu ngalaman ciciuman kitu? TEU KAWAWA, NGAN PLAK, PLAK, PLAK, MAMIH NAMPILING PIPI DORA TILU KALI MAMIH Teu nyaho di adat! DORA Sok wé teras tampiling, Mih. Ku naon bet henteu teras?! Atawa sakantenan wé paténi. Mending maot batan dikungkung baé mah. Mih, naha Mamih teu tiasa ngarampa batin Dora?! Kikieuan téh kapaksa, margi tos teu sabar hoyong ngawujudkeun kabébasan anu salami ieu diangen-angen ku Dora. Mun Dora nyuhunkeun widi ti Mamih, tangtosna Mamih moal ngawidian. (kaca 28)

Cutatan di luhur kaasup kana klimaks. Hal ieu bisa katitén tina dialog di luhur

waktu Dora kanyahoan geus kabur ti imah, satuluyna Dora wani ngalawan ka Mamih.

Kacaritakeun yén Dora ngajawab sababaraha patalekan Mamih kalawan kurang ajar

sarta teu mikirkeun norma jeung sopan santun anu lumaku di kulawargans. Hal éta

mangrupa puncak rasa kakeuheul Dora salila ieu anu geus hirup kumbuh dina jero

batinna. Katitén ogé waktu Mamih wani nampiling ka nu jadi anak sabab pari

polahna goréng, teu sopan jeung teu nyaho di adat anu satuluyna paséa. Dora kalah ka

terus nitah Mamih pikeun nampiling manéhna sabab rasa kakeuheul Dora ka Mamih

geus teu bisa ditahan deui. Dora miboga kahayang sangkan Mamih sadar yén Dora

téh mikabutuh kabébasan pikeun sosialisasi jeung batur. Manéhna milih cara kabur

sabab Dora nyaho lamun manéhna ménta widi ka indungna, pasti indungna moal

ngidinan. Dora ogé ngedalkeun kekecapan yén manéhna leuwih milih maot tibatan

kudu hirup dikungkung Saumur hirup. Hal éta némbongkeun yén dina cutatan di

luhur, mimiti ayana tokoh anu patukang tonggong dina hiji tempat anu saterusna

bakal némbongkeun konflik anu jéntré. Salian ti éta, katitén ogé tina cutatan di

handap.

55


MAMIH Geus ruksak hidep téh, Dora! Ruksak! Ti semet ayeuna jeung saterusna, hidep bakal terus ditalingakeun, sarta jandéla bakal ditutup rapet-rapet. Bibi rék sina tuluy ngajagaan hidep di ieu kamar. DORA Oh jadi maih rék terus ngurung Dora, nya? Mending usir wé Dora ti dieu batan hantem baé dikurung mah! MAMIH Mending dikurung di imah tinimbang kukuluyuran peuting-peuting siga palacur. DORA Mending jadi palacur batan salilana dipanjara di ieu imah. MAMIH Dasar anak palacur. (kaca 37)

Cutatan di luhur kaasup klimaks. Kacaritakeun dina dialog yén Mamih bakal

nutup jandéla rapet-rapet sarta nitah Bibi sangkan ngajagaan Dora. Tapi sawangan

Mamih kalah ka ditarima kalawan négatif ku Dora anu satuluyna Dora ngaluarkeun

kekecapan yén manéhna leuwih milih diusir ti imahna tibatan kudu hirup

dikungkung. Satuluyna Mamih méré babandingan keur Dora yén Mamih leuwih

satuju lamun Dora dikurung di imah tibatan kudu kukuluyuran tengah peuting siga

palacur. Dina cutatan di luhur tokoh Mamih jeung Dora keur paséa deui sabab Dora

geus wani kabur deui sarta balik peuting dina kaayaan mabok parna. Papakéanana

anu biasa ditiung nyopan ganti jadi papakean anu teu pantes dipaké ku mojang.

Katitén tina cutatan di luhur Mamih kacida ambekna ka nu jadi anak, rasa kakeuheul

Dora anu salila ieu hirup kawas dipangbérokan sarta rasa kakeuheul Mamih sabab

Dora teu bisa diwarah aya dina puncakna anu satuluyna jadi guntreng tur pakuat-kuat

argumén. Dora anu keukeuh hayang ngarasakeun kabagjaan sarta Mamih anu

keukeuh teu satuju ngabébaskeun Dora, katambah ningali kaayaan Dora peuting

ayeuna anu mabok parna mingkin nyieun Mamih embung ngabébaskeun Dora sabab

hariwang bakal aya kajadian anu leuwih ti éta. Dina cutatan di handap ogé katotén

yén kakeuheul jeung kahariwang Mamih dianggap négatif ku Dora, sabab satuluyna,

Dora ngabalik-balikeun kekecapan Mamih kalawan kurang ajar. Salian tina cutatan di

luhur, katitén ogé klimaks dina cutatan di handap.

56


MAMIH

(JEJERITAN MÉNTA TULUNG) Dora! Nanaoan éta téh, Dora? Tuluuuung! Tuluuung! Bibi, geuwat telepon pulisi, Bibi! KU LANTARAN MAMIH JEJERITAN, DORA SPONTAN NGABEKASKEUN ÉTA PÉSTOL. DOR!!! KADÉNGÉ SORA TÉMBAKAN, BARI DITUTURKEUN KU SORA NGARUMPUYUKNA. MAMIH KEUNA TEMBAKAN. …. BIBI (MURU KA LEBAH DORA, NARAJANG PINUH AMARAH) Dasar anak iblis! Anak iblis! Anak iblis! (kaca 39)

Cutatan di luhur kaasup kana klimaks. Kacaritakeun yén Mamih jejerita sabab

reuwaseun ningali Dora nyekel péstol. Dina kaayaan Dora anu kawas kitu katambah

Mamih anu jojorowokan, Dora ahirna ngabekaskeun péstol ka arah Mamih anu

satuluyna Mamih tilar. Satuluyna ogé kaalaman ku Bibi, waktu manehna ningali Dora

maténi indungna, Bibi ambek sarta nyampeurkeun Dora ku cara narajang tur

nyebutkeun yén Dora “Anak Iblis”, tapi dina kanyataanna, Dora kalah ka

ngabekaskeun deui péstol ka arah Bibi sarta maténi pembantuna. Tina cutatan di

luhur katitén yén klimaks dina naskah drama ieu nya éta waktu Dora bisa kabur ti

imah sarta waktu Dora ahirna wani maténi indung jeung pembantuna anu taya rasa

dosa. Dora milampah hal éta sabab manéhna geus bener-bener kasiksa, katambah

kaayaanna keur mabok parna anu teu bisa mikir kalawan tenang. Dora teu mikirkeun

yén hal éta kaasup hal goréng atawa hal hadé deui, sabab manéhna geus kapalang

jenuh sarta hayang gera-gera hirup bébas tina kungkungan indungna.

d. Résolusi

Sabada ditalungtik, dina naskah drama “Manusa Jero Botol” kapanggih ayana

résolusi. Hal ieu katitén tina cutatan di handap.

MAMIH Naha bet hayang ka ditu? Pan sok diajak lamun pareng ka luar nagri. Ka Éropah, ka Cina daratan, malah kungsi ngalanglang Amérika sagala apanan. MARDI Benten atu éta mah, Ibu. Néng Dora alim disaréngan ku Ibu, hoyong nyalira baé. Salami ieu Ibu langkung suka nyaksian putri Ibu ngaringkeb di kamarna batan

57


ngantep senang-senang jeung réréncanganana. Ibu kalah ngantep putri Ibu ngobrol jeung barang-barang paéh atawa manusa-manusa hayalana. (kaca 33)

Dina cutatan di luhur kacaritakeun yén Mardi keur ngobrol jeung Mamih.

Tina dialog di luhur katitén yén Mardi ngabudalkeun sagala patalékan anu aya

pakaitna jeung kahirupan Dora salila ieu. Mardi nyebutkeun yén Dora téh hayang

bébas, hayang nyobaan indit kamana-mana sorangan teu dibarengan ku Mamih.

hayang ngarasaan hirup mandiri sarta nangtukeun jalan hirupna sorangan. Hal éta

mangrupa résolusi nya éta penyelesaian tina sakabéh konflik anu aya dina hiji carita.

Tina cutatan di luhur katitén penyelesaian na yén Mamih kudu bisa ngabébaskeun

Dora, kudu bisa ngidinan Dora indit-inditan kamana-mana sorangan sarta kudu bisa

ngidinan Dora gaul jeung jalma-jalma anu aya diluareun imahna sabab manéhna

mikabutuh sosialisasi jeung jalma lian. Konflik anu aya dina diri Dora salila ieu nya

éta hayang ngarasaan bébas tur hirup mandiri anu hartina kudu dibéréskeun ku cara

ngidinan Dora hirup bébas tibatan indungna kudu nyaksian Dora ngobrol jeung botol-

botol anu jadi batur hayalanana. Tapi Salian tina cutatan di luhur, katitén ogé résolusi

dina cutatan di handap

MARDI Néng Dora nyalira anu ngabudalkeun sadaya kereteg haténa. Cenah dirina ngaraos kakungkung di ieu bumi anu sakitu agréng tur sakitu sigrongna. Anjeunna nyalira anu hoyong barontak. Teu aya pangaruh ti Mardi. Mun seug ahirna Néng Dora gaul saréng jalmi nu lepat, éta mah tos résiko,Ibu. Kedahna Ibu anu janten biang sakaligus ogé bapa, ngiring nuyun kahoyong Néng Dora supaya henteu méngpar ka jalan nu teu leres. Sanés malah ngalarang bari teras ngerem dirina di kamar anu sumpeg, dugi ka sapertos manusa jero botol. (kaca 34)

Dina cutatan di luhur, kapanggih hiji alasan anu nyieun Dora kasiksa.

Ngaliwatan omongan Mardi, indung Dora bisa apal kana hal anu jadi alesan Dora

ninggalkeun imah, sarta kumaha carana sangkan Dora teu kabur deui. Ngaliwatan

Mardi, indungna Dora bisa apal hal anu sakuduna dilakukeun pikeun ngadidik Dora

ku cara bener tur bisa nyieun Dora jadi budak anu nurut sarta teu kakungkung ku

indungna. Hal éta ogé ngajelaskeun yén lamun Dora salilana hirup dikungkung, Dora

malah mingkin hayang hirup bébas sarta papanggih jeung jalma-jalma anu teu bener

58


sabab Dora teu bisa ngabédakeun mana jalma anu bener mana jalma anu teu bener.

Hal éta asup kana résolusi anu sabenerna bisa nganggeuskeun masalah Dora sangkan

teu kabur deui ti imahna. Tapi masalah éta can bisa kaanggeuskeun, sabab Mamih

boga sawangan séjén pikeun ngabéréskeun masalah ku carana sorangan. Salian tina

cutatan di luhur, katitén ogé résolusi dina cutatan di handap

MAMIH

…. Baréto keur rumaja kénéh, mindeng pisan kuring nyipta-nyipta, engké mun geus rumahtangga hayang reuay ku anak. Malah belasan taun méméh rumahtangga, geus disiapkeun sababaraha ngaran keur anak-anak kuring jaga. Sanggeus sababaraha kali gagal ngabina hubungan jeung lalaki, atawa dua taun sabada putus jeung Gabriel, pruk baé kawin jeung Kang Herman. Tapi sanggeus dalapan taun rumahtangga, bet dikersakeun baé teu boga budak. Horéng kuring duaan téh gabug, Bibi. Tepi ka iraha ogé moal boga budak. Mun pareng inget ka dinya, haté téh asa digerihan. Mun nénjo Ibu-Ibu keur ngasuh budak dina karéta dorong, haté asa kaléntab, tayohna timburu naker. Ngadéngé sora orok anu ngéar baé, haté téh asa peurih kacida. Nya ahirna panglumpatan téh jadi mindeng meuli cocooan budak. Sedengkeun salaki leuwih resep ngungurus sato piaraan. Ahirna sapuk wé ngadopsi orok umur genep bulan ti panti asuhan, anu sanggeusna disilik horéng éta orok téh anak palacur anu teu sanggupeun ngarawatna. Tapi kadeudeuh, kaasih jeung kanyaah kuring duaan ka éta budak mungguh taya wates wangenna. Nu matak kuring embung pisan leungiteun manéhna. (kaca 36)

Tina dialog di luhur, kacartitakeun yén Bibi asup ka kamar Dora tur ngadéngé

omongan Mamih anu keur ngomong jeung batinna anu satuluyna Bibi nanyakeun

ngeunaan omongan Mamih anu karasana anéh. Kacaritakeun yén baréto, Mamih téh

kungsi nyipta-nyipta hayang hirup reuay ku anak, tapi sanggeus ngajalanan kahirupan

rumah tangga, Mamih jeung salakina teu bisa boga budak sabab duanana gabug, anu

satuluyna Mamih mindeng meuli cocooan keur budak pikeun ngobatan haténa anu

peurih sabab hayang pisan boga budak. Hal anu sarua ogé kaalaman ku salakina,

manéhna miboga kabiasaan miara sasatoan pikeun jadi pelampiasan tina kahayangna

miboga budak. Satuluyna Mamih jeung salakina sapuk pikeun ngadopsi budak di

panti asuhan anu sanggeus sababaraha bulan diadopsi kapanggih yén budak téh anak

palacur anu teu sanggupeun ngarawatna. Tapi sanajan Dora lain anak tegesna, Mamih

kacida nyaahna ka Dora sabab Dora téh mangrupa anak anu salila ieu dipikahayang

pisan. Tina cutatan di luhur ogé katitén cukang lantaran Mamih anu salila ieu geus

59


ngungkung Dora sangkan teu sagawayah kaluar ti imah atawa gaul jeung saha baé.

Dora téh budak anu dipikahayang pisan ku indung jeung bapana anu nyababkeun

Mamih embung sagawayah méré kabébasan ka Dora sabab sieun anakna asup kana

pergaulan anu teu bener, sieun anakna jadi ruksak kabawa ku sakaba-kaba. Indungna

Dora mikanyaah Dora sanajan Dora lain anak tegesna, sanajan Dora budak meunang

ngadopsi ti panti asuhan, indung Dora embung lamun Dora ngarasakeun kanyeri

sanajan saeutik bakating ku nyaahna ka Dora.

e. Konklusi

Sabada ditalungtik, dina naskah drama “Manusa Jero Botol” kapanggih ayana

konklusi. Hal ieu katitén tina cutatan di handap.

TINGGAL DORA NYORANGAN DI PANGGUNG, KATILU LAYON. JUNG MANÉHNA NANGTUNG, LALAUNAN PISAN. NEUTEUPNA MANTENG KA JAUHNA. TULUY SANGGEUS NGARÉRÉTAN KA SABUDEUREUN KAMARNA, LÉOS BAÉ KA TEMPAT KÉLÉNÉNG LONCÉNG BARI TULUY DIKÉLÉNÉNG-KÉLÉNÉNGKEUN SABABARAHA KALI. GEUS KITU MAH LÉOS BAÉ KA JANDÉLA, NGABIGEU HAREUPEUN JANDÉLA BARI NEUTEUP KA JAUHNA DI LUAREUN JANDÉLA…. (kaca 40)

Cutatan di luhur mangrupa kaayaan pamustungan Dora sanggeus maténi

indung jeung pembantuna. Kacaritakeun yén Dora hirup nyorangan, bingung tur

linglung sabab teu nyaho kudu kumaha, teu nyaho kudu milampah naon. Haténa

ngarasa teu puguh, teuing bagja atawa sedih, bagja lantaran Dora geus bisa hirup

bébas, teu kakungkung saperti baréto atawa sedih lantaran indungna anu salila ieu

geus nyaah sarta ngurus Dora tileuleutik sarta Bibi pembantuna anu satia geus tilar

sabab dipaténi ku manéhna. Hal éta mangrupa salah sahiji konklusi anu nyaritakeun

kaayaan pamustungan masih Dora sanggeus sakabéh konflik jeung klimaks bérés.

Dora ngan saukur bisa ngabigeu hareupeun jandéla kamarna dibaturan ku layon

indung jeung pembantuna, neuteup ka luar imah, ka kajauhan anu teu bisa nyieun

perasaan Dora jadi tenang. Salian tina cutatan di luhur, katitén ogé konklusi dina

cutatan di handap.

60


DORA Ayeuna kuring geus nyorangan. Bébas naker ayeuna mah. Kuring bisa ngalengkah ka mana baé anu dipisuka. Kuring gé bébas pikeun némbak diri sorangan. (TULUY NODONGKEUN PÉSTOL KANA PALIPISNA SORANGAN. NGAN WAKTU DIBEKASKEUN, ÉTA PÉSTOL TEU NYOARA) Hanjakal geus euweuh peloran. (TULUY MELONG KA BOTOL-BOTOL) Wayahna, kuring geus teu butuh deui ku maranéh. Malah cua nempona gé. Maranéh kudu nyingkah tina kahirupan kuring. Dora anu salila ieu ngibaratkeun manusa jero botol, geus waktuna hirup kalawan normal. (NYOROWOK) Halik, nyaringkah siah ka itu nyingkah! Nyingkaaaah…! (kaca 40)

Tina cutatan di luhur katitén yén sanggeus maténi indung jeung pembantuna

Dora hirup sorangan, geus bébas ngalakukeun hal naon bé sorangan kaasup pikeun

maténi dirina. Tina cutatan di luhur katitén yén Dora rék maténi dirina sorangan tapi

péstol anu aya dina leungeunna geus taya péloran. Dora melong ka botol-botol anu

salila ieu geus maturan manéhna tina rasa kabosen sarta kajenuhna. Dina kaayaan

saperti ayeuna, Dora kalah ka ngarasa cua waktu nempo botol-botol anu salila ieu

geus maturan dirina. Rasa handeueul lantaran geus maténi indung jeung pembantuna

katémpo tina carana ngagorowok ka botol-botol pikeun nyingkah tina kahirupan

Dora. Cutatan di luhur mangrupa konklusi anu némbongkeun yén dina pamustungan

caritana, Dora ngarasa handeueul sarta teu puguh rarasaan, padahal konflik batinna

geus bérés sarta hahalang pikeun manéhna ngarasakeun hirup bébas geus euweuh.

Salian tina cutatan di luhur, katitén ogé konklusi dina cutatan di handap

DORA Mangga Pa Hakim, nyanggakeun beuheung teukteukeun. Jisim abdi rumaos geus maténi dua jalmi. Anu hiji pun biang, indung teges sorangan, anu hiji deui mah babu pun biang anu satia, pangasuh jisim abdi ti orok kénéh. Jisim abdi maténi téh sanés pedah hoyong dibui, sanés hoyong dipanjarakeun. Sanaos dina maténi téh jisim abdi keur mabok, tapi anggap baé ku Pa Hakim yén jisim abdi téh henteu keur mabok. Ayeuna jisim abdi rido nampi hukuman naon baé. Mangga, Pa Hakim, hukum baé sabot-abotna. Hukum baé lantaran jisim abdi rumaos lepat. Hukum baé jisim abdi demi kaadilan jeung kateuadilan! Jisim abdi moal rék mindingan kalepatan sorangan…. (kaca 40)

Tina cutatan di luhur katitén yén Dora masrahkeun dirina ka nu jadi hakim,

Dora teu sama sekali ngalawan pikeun ditibankeun hukuman sabab geus milampah

hal anu salah anu geus dilakukeun ku manéhna. Dora pasrah sarta ménta dihukum

61


sabeurat-beuratna. Dora pasrah tur rido kana hukuman anu ditibankeun ku nu jadi

hakim sabab manéhna rumasa boga salah sabab geus maténi indung anu salila ieu

kacida nyaahna ka Dora, sarta pembantuna anu salila ieu satia sarta milu ngurus

manéhna ti orok kénéh. Dora pasrah lamun kudu dihukum dibui atawa dihukum mati

sabab manéhna sadar kana kasalahan anu geus dilakukeun ku manéhna kacida

dosana. Salian tina cutatan di luhur, katitén ogé konklusi dina cutatan di handap

TI LUHUREUN PANGGUNG, LUR AYA TAMBANG ANU NGAMBAY, ANU NGABENTUK TALI KEUR NGAJIRET BEUHEUNG. UKURANNA BADAG NAKER. TULUY ASGOL NYÉNYÉRÉD DORA KA DEUKEUT TIHANG GANTUNGAN. TI SAWATARA TEMPAT, TINGTOROJOL JALMA-JALMA MARAKÉ KEDOK, TULUY NGAJALAJAR NGAWANGUN BARISAN, ARAJEG DEUKEUT TIHANG GANTUNGAN….. (kaca 41)

Cutatan di luhur kaasup kana konklusi sabab hal anu dijelaskeun dina narasi

di luhur mangrupa kaputusan hukuman anu ditibankeun ka manéhna anu jadi

pamustungan nasibna dina carita éta. Katitén yén Dora diséséréd ka deukeut tihang

anu diluhurna aya tali tambang pikeun ngajiret beuheung Dora. Dora manggihan

pamustungan anu teu pikabungaheun sanggeus maténi indung jeung pembantuna.

Dina pamustunganana, Dora asup bui tuluy ditibankeun hukuman di panjara.

Cindekna, tina sababara konklusi di luhur katitén yén dina narasi anu kahiji, kaayaan

Dora sanggeus maténi indungna jeung si Bibi. Dora jadi nyorangan, haténa bingung

kudu kumaha, kudu bagja atawa sedih. Hal ieu ditambahan ku dialog hiji jeung dua

anu mangrupa dialog pribadi atawa kereteg haténa waktu manéhna geus maténi

indungna jeung babuna. Manéhna pasrah rék dihukum gantung, sumerah ka Pa

Hakim anu dina carita éta rék ngaéksékusi Dora. Dina narasi anu kadua atawa anu

pamungkas, katitén yén hukuman pikeun Dora geus mimiti ditémbongkeun, nya éta

waktu ayana tali tambang anu ngambay.

Tina pedaran diluhur bisa dicindekkeun, yén kajadian A mangrupa bubuka

tina carita anu nyaritakeun kaayaan jeung suasana kamar Dora anu pinuh ku barang-

barang mahal tur bonéka-bonéka anu badag anu dipangmeulikeun ku Mamih. Dina

éta ogé kasebutkeun yén kabiasaan-kabiasaan Dora sapopoé saperti latihan béladiri,

62


nyébor kembang maké getih, jeung kaayaan batin Dora anu kasiksa sabab hirup

dikungkung ku indungna.

Kajadian B nyaritakeun waktu Dora geus jenuh jeung bosen diatur ku

indungna, anu antukna manéhna mimiti nolak ajakan Mamih anu ménta anteur meuli

barang ka tempat paméran éléktronik anu keur diskon. Mamih ngarasa aya hal anu

béda dina diri Dora, katambah waktu Dora mimiti ngaléléwé jeung ngalawan ka

indungna. Dina kajdian éta, Mamih jeung Dora pernah paréa-réa omong sabab Dora

teu daék nurut ka nu jadi indung.

Kajadian C mangrupa bongbolong pikeun hiji pihak, nya éta tokoh Mamih.

Dina kajadian ieu, Mamih mimiti apal sagala rupa hal anu dirasakeun Dora sangkan

manéhna bisa nékad kabur ninggalkeun imah. Dina kajadian ieu, Mamih teu narima

waktu Mardi ngabudalkeun hal anu jadi alesan Dora kabur. Mamih nganggap Mardi

lain sasaha anu satuluyna Mardi di usir ti imah ku Mamih.

Kajadian D mangrupa puncak rasa kabosen Dora anu hirup di kungkung ku

indungna. Dina kajadian ieu, Dora mimiti ngalawan ka indungna tuluy kabur sangkan

nyeuseup dunya sabudeureunna anu antukna Dora bisa ngarasakeun hal-hal anyar anu

tacan pernah dirasakeun ku manéhana. Katambah waktu Dora kanyahoan kabur ku

indungna anu satuluyna Dora jeung Mamih paréa-réa omong deui napikeun ka Dora

wani maténi indungna sorangan jeung maténi pembantuna.

Kajadian anu pamungkas ngaréngsékeun masalah jeung mungkas carita, di

dieu Dora anu geus maténi Bibi jeung Mamih meunang lolongkrang. Dora ngarasa

handeueul, kabébasan anu salila ieu kacipta-cipta tara karasa sabab manéhna miboga

rasa salah geus maténi dua jelema anu pang dipikanyaahna. Dina ieu kajadian, Dora

meunang hukuman tina pari polahna. Runtuyan galurna saperti ieu di handap.

A_______________B_______________C_______________D______________E

63


(2) Tokoh jeung Penokohan

a. Tokoh

Tokoh dina carita “Manusa Jero Botol” aya genep nya éta Dora, Mardi,

Mamih, Bibi, Koboy, jeung Asép Golér (Asgol). Salian ti éta, katambah ku opat

tokoh anu jumlahna teu disebutkeun, nya éta Sirah-Sirah Jalma, Botol-Botol, Jalma-

Jalma nu Maraké Kedok, jeung Andar-Andar atawa Galandangan. Jadi, jumlah tokoh

dina naskah drama “Manusa Jero Botol” aya sapuluh tokoh, anu kabagi-bagi kana

opat bagian nya éta 1) dumasar peran pentinga tokoh, 2) fungsi penampilan tokoh, 3)

penokohan, jeung 4) dinamis atawa henteu penokohan.

a) Peranan atawa Tingkat Pentingna Tokoh

Ditilik tina segi peranan atawa tingkat pentingna tokoh, bisa katitén yén dina

naskah drama “Manusa Jero Botol” kabagi jadi dua, nya éta tokoh utama jeung tokoh

tambahan.

(a) Tokoh Utama

Tokoh utama mangrupa tokoh anu paling loba dicaritakeun. Tokoh utama ogé

miboga hubungan anu raket patalina jeung unggal babak atawa adegan. Dina naskah

drama “Manusa Jero Botol” katitén aya dua tokoh utaman nya éta Dora jeung Mamih.

Dora salaku tokoh anu mindeng aya dina carita tur jadi konci dina carita ieu. Tokoh

Dora miboga konflik sarta kahirupan anu ditémbongkeun ka masarakat. Ti adegan

mimiti nepi ka pamustungan carita, tokoh Dora salawasna aya dina carita tur nyekel

peran penting anu miboga konflik batin, sedengkeun tokoh Mamih mangrupa konci

anu ngabalukarkeun paripolah tokoh Dora salila ieu. Jadi, bisa dicindekkeun yén

tokoh utama dina naskah drama “Manusa Jero Botol” nya éta Dora jeung Mamih,

sabab dua tokoh anu miboga konci utama dina jalan carita.

(b) Tokoh Tambahan

Tokoh tambahan mangrupa tokoh panglengkep anu gunana pikeun

ngahirupkeun carita. Sabada ditalungtik, tokoh tambahan anu aya dina naskah drama

64


“Manusa Jero Botol” aya tujuh tokoh tambahan nya éta Bibi, Mardi, Koboy, Sirah-

Sirah Jalma, Botol-Botol, Jalma anu Maraké Kedok jeung Andar-Andar atawa

Galandangan. Tokoh-tokoh éta mangrupa tokoh anu mantuan tokoh utama pikeun

ngahirupkeun carita. Tujuh tokoh éta teu salawasna nyekel konci carita. Salian ti éta,

aya tokoh Asép Golér (Asgol) anu teu asup kana tokoh utama atawa tokoh tambahan,

sabab tokoh Asgol mah ngan saukur panganteur atawa narator dina carita ieu.

Tina hasil panalungtikan, bisa dicindeukkeun yén tokoh utama dina naskah

drama “Manusa Jero Botol” nya éta Dora jeung Mamih salaku tokoh anu nyekel

konci dina carita, sedengkeun tokoh tambahan dina naskah ieu nya éta Bibi, Mardi,

Koboy, Sirah-Sirah Jalma, Botol-Botol, Jalma anu Maraké Kedok jeung Andar-Andar

salaku tokoh anu ngahirupkeun carita. Sarta hiji deui tokoh Asgol anu teu kaasup

kana tokoh utama atawa tokoh tambahan sabab tokoh Asgol mah salaku narator

atawa panganteur carita anu teu miboga peranan atawa tingkatan pentinga tokoh

sacara jelas.

b) Fungsi Penampilan Tokoh

Ditilik tina segi fungsi penampilan tokoh, bisa katitén yén dina naskah drama

“Manusa Jero Botol” kabagi jadi tilu bagian nya éta protagonis, antagonis, jeung

confidant atawa kapercayaan.

(a) Protagonis

Sabada ditalungtik, tokoh anu kaasup peran protagonis nya éta Mamih sabab

Mamih salawasna mikanyaah ka Dora salakau anakna sorangan sanajan Dora lain

anak tegesna. Tapi dina mimiti carita, tokoh Mamih teu kaciri protagonisna, sabab

nurutkeun sawangan Dora, Mamih téh geus nyieun hal anu jahat nya ngungkung

Dora di imahna anu kaciri siga antagonis. Mamih dina mimiti carita ngan saukur hasil

sawangan Dora anu ngarasakeun langsung sikep Mamih. Dina pamustungan carita

kakara kaciri yén Mamih asup protagonis sabab Mamih ngedalkeun hal anu jadi

alesan geus ngadidik anak ku cara ngungkung Dora salila ieu. Pangarang hayang

némbongkeun ka nu maca yén sagala hal anu katingalina teu hadé, can tangtu

salawasna teu hadé, sedengkeun hal anu salawasna hadé can tangtu salawasna ogé

65


hadé sabab, sagala hal anu dilakukeun ku manusa pasti miboga alesan utamana ka nu

jadi indung. Pangarang ogé hayang némbongkeun yén sagala hal anu dilakukeun ku

indung, anu katingalina teu hadé pasti miboga kahadéan sabab moal aya indung anu

teu hayang ningali budakna bagja. Cindekna, tokoh Mamih kaasup tokoh protagonis

sanajan saacana kaciri antagonis. Tokoh Mamih kaciri protagonis dina bagian

klimaks carita, waktu Mamih ngedalkeun alesanna salila ieu ngatik anak ku cara kitu.

(b) Antagonis

Sabada ditalungtik, tokoh anu kaasup antagonis dina naskah drama “Manusa

Jero Botol” nya éta Dora jeung Koboy. Tokoh Dora kaasup antagonis sabab manéhna

geus maténi indung jeung pembantuna. Sarua jeung tokoh Mamih, tokoh Dora ogé

miboga hal anu sarua dina penggambaran karakterna. Tokoh Dora kaciri tokoh

protagonis dina awal carita, tapi kaasup tokoh antagonis dina pamustungan carita.

Sagala hal anu dilakukeun ku Dora miboga alesan kaasup tékad Dora anu geus maténi

indung jeung pembantuna. Dora maténi indungna sabab manéhna geus jenuh hirup di

kungkung di jero imah, teu bisa nyeuseup dunya luar anu satuluyna manéhna boga

tékad pikeun bébas. Sabenerna tokoh Dora teu miboga watek anu pasti tapi

panalungtik nyokot kacindekkan sabada ningali klimaks dina carita. Lamun tokoh

Dora kaasup tokoh anu teu panceg dina perwatekan, tokoh Koboy mah sabalikna.

Tokoh Koboy kaasup tokoh antagonis sabab manéhna miboga sifat licik jeung

paniatan teu hadé waktu deukeut jeung Dora. Koboy miboga niat pikeun méakkeun

harta banda indung Dora ku cara ngarayu jeung ngolo Dora.

(c) Confidant atawa Kapercayaan

Dina naskah drama “Manusa Jero Botol” ogé kapanggih ayana tokoh

confidant atawa kapercayaan. Sabada ditalungtik, tokoh anu kaasup tokoh

kapercayaan nya éta tokoh Mardi, tokoh Bibi, tokoh Sirah-Sirah Jalma jeung tokoh

Botol-Botol. Tokoh confidant mangrupa tokoh anu jadi kapercayaan tokoh antagonis

atawa protagonis. Dina naskah drama “Manusa Jero Botol” tokoh Mardi salaku jalma

kapercayaan Dora. Sagala kakeuheul jeung katugenah Dora dikedalkeun ka Mardi

66


anu antukna Mardi apal pisan kana hal anu dirasakeun ku Dora. Dina bagian klimaks

carita, Mardi ngedalkan hal-hal anu dirasakeun ku Dora ka Mamih. Dina adegan éta,

panongton bisa apal yén watek Dora siga kumaha tur kahayang Dora anu salila ieu

disimpen ku Dora.

Anu kadua tokoh Bibi. Tokoh Bibi mangrupa tokoh confidant atawa

kapercayaan, sabab Bibi jadi patempatan cacarita Mamih. Bibi anu mimiti apal kana

sifat jeung alesan Mamih sangkan ngatik budak siga kitu anu satuluyna bisa

dicindekkeun yén Mamih kaasup tokoh protgonis.

Tokoh Sirah-Sirah Jalma ogé kaasup tokoh confidant atawa kapercayaan.

Tokoh éta mangrupa tokoh kapercayaan Dora anu salila ieu jadi patempatan cacarita

Dora kitu deui jeung tokoh Botol-Botol. Sabenerna, tokoh Sirah-Sirah Jalma jeung

Botol-Botol teu miboga perwatekan anu tangtu sabab dua tokoh éta miboga watek

séwang-séwangan. Tokoh Sirah-Sirah Jalma jeung Botol-Botol mangrupa tokoh

jamak anu teu miboga watek anu sarua. Pangarang teu méré katerangan dina unggal

tokoh éta pikeun saha-sahana anu miboga tokoh protagonis atawa antagonis sabab

unggal tokoh ditémbongkeun sacara gembleng. Hal éta anu nyababkeun panalungtik

nyieun kacindekkan yéh dua tokoh éta kaasup kana tokoh confidant sabab fungsi anu

paling katingali nya éta fungsi confidant atawa kapercayaan.

Tina hasil panalungtikan di luhur, bisa dicindekkeun yén tokoh anu kaasup

tokoh protagonis nya éta tokoh Mamih, sanajan tokoh Mamih kacirina antagonis dina

awal carita, tapi dina bagian klimaks carita sikep Mamih kaasup kana protagonis.

Tokoh antagonis dina ieu carita nya éta Dora jeung Koboy sanajan Dora miboga

sikep anu teu nyirikeun yén manéhna tokoh antagonis, tapi sabada ditingali dina

klimaks carita, katingali yén Dora asup kana antagonis. Kitu deui jeung confidant

atawa kapercayaan. Aya opat tokoh anu asup kana confidant sanajan tokoh Sirah-

Sirah Jalma jeung Botol-Botol miboga perwatekan sorangan. Salian ti éta, tilu tokoh

anu aya dina naskah ieu teu kaasup kana protagonis, antagonis jeung confidant sabab

tokoh ieu teu miboga dialog atawa sikep anu némbongkeun yén tokoh éta miboga

fungsi penampilan tokoh anu jelas. Dina naskah drama “Manusa Jero Botol”, tilu

tokoh éta nya éta Asgol, Andar-Andar jeung Jalma-Jalma anu Maraké Kedok. Asgol

67


mangrupa narator atawa panganteur carita anu teu miboga fungsi penampilan tokoh

anu jéntré, sedengkeun tokoh Andar-Andar jeung Jalma-Jalma anu Maraké Kedok teu

ngaluarkeun dialog atawa sikep jelas anu némbongkeun fungsi penampilan tokoh,

sabab dua tokoh éta ngan saukur némbongkeun gerak atawa gesture.

c) Penokohan

Ditilik tina penokohanana, dina naskah drama “Manusa Jero Botol” kabagi

jadi dua, nya éta tokoh basajan jeung tokoh buleud.

(a) Tokoh Basajan

Sabada ditalungtik, tokoh basajan anu aya dina naskah drama “Manusa Jero

Botol” aya opat nya éta Bibi, Koboy, Sirah-Sirah Jalma jeung Botol-Botol. Tokoh

basajan mangrupa tokoh anu miboga hiji kualitas pribadi anu tangtu atawa miboga

hiji sifat watek anu tangtu. Dina naskah ieu, katitén yén tokoh Bibi, Koboy, Sirah-

Sirah Jalma jeung Botol-Botol miboga hiji watek anu tangtu. Taya watek anu kaluar

tina jalur pasipatan sacara gemblengna. Watek Bibi nya éta tumut ka dunungan jeung

wijaksana, taya watek lian anu nyieun béda. Tokoh Koboy ogé teu béda jauh jeung

Bibi. Koboy miboga watek licik, kitu deui jeung tokoh Sirah-Sirah Jalma jeung

Botol-Botol anu miboga watek ngan saukur hiji.

(b) Tokoh Buleud

Sabada ditalungtik, tokoh buleud dina naskah drama “Manusa Jero Botol” aya

tilu, nya éta tokoh Mamih, Dora jeung Mardi. Tokoh buleud nya éta tokoh anu

némbongkeun sisi kahirupanna. Dina naskah ieu, tangtu wae tokoh Mamih

némbongkeun sisi kahirupanna. Hal ieu katitén tina cutatan di handap.

MAMIH …. sanggeus dalapan taun rumahtangga, bet dikersakeun baé teu boga budak. Horéng kuring duaan téh gabug, Bibi. Tepi ka iraha ogé moal boga budak. Mun pareng inget ka dinya, haté téh asa digerihan. Mun nénjo Ibu-Ibu keur ngasuh budak dina karéta dorong, haté asa kaléntab, tayohna timburu naker. Ngadéngé sora orok anu ngéar baé, haté téh asa peurih kacida. Nya ahirna panglumpatan téh jadi mindeng meuli cocooan budak. Sedengkeun salaki leuwih resep ngungurus sato piaraan. Ahirna sapuk wé ngadopsi orok umur genep bulan ti panti asuhan, anu sanggeusna disilik horéng éta orok téh anak palacur anu teu sanggupeun

68


ngarawatna. Tapi kadeudeuh, kaasih jeung kanyaah kuring duaan ka éta budak mungguh taya wates wangenna. Nu matak kuring embung pisan leungiteun manéhna. (kaca 36)

Dina cutatan di luhur katitén yén tokoh Mamih miboga sisi kahirupan anu

salila ieu disimpen rapet-rapet ku manéhna nya éta ngeunaan kahirupan manéhna

baréto anu hayang pisan boga budak anu satuluyna sanggeus manéhna ngajalanan

rumah tangga, Mamih teu bisa boga budak lantaran gabug anu satuluyna Mamih

jeung salakina sapuk pikeun ngadopsi Dora ti panti asuhan, budak éta téh nya éta

Dora. Hal éta némbongkeun yén Mamih miboga sisi kahirupan anu pikasedih saacan

Mamih manggih kabagjaan dina mangsa ayeuna. Mamih nyanghareupan pasualan

kahirupan anu beurat di jaman baréto, anu antukna Mamih ngatik anakna samodél

kitu sabab Mamih embung pisan lamun anakna ruksak sabab geus kabawa ku sakaba-

kaba. Mamih ogé embung lamun anakna ngarasakeun rasa kanyeri atawa rasa kasedih

ku lalaki. Hal éta anu ngabalukarkeun Dora dididik sacara kitu, teu meunang

sagawayah gaul jeung saha waé sarta teu sagawayah bobogohan jeung saha waé.

Taya hal séjén iwal ti kanyaah anu remen dikedalkeun ku Mamih ka nu jadi anak.

Satuluyna aya tokoh Dora. Dina naskah ieu katitén sisi kahirupan Dora nya

éta ngarasa kasiksa jeung kakurung siga di pangbuian sabab indungna ngatik anak ku

cara ngungkung dirina. Katitén ogé yén Dora miboga kapribadian anu susah sacara

batin jeung malarat sacara kabébasan akibat hirup dikungkung ku indungna. Hal ieu

katitén tina cutatan di handap.

DORA …. Éta pisan anu karasa mangtaun-taun ku kuring téh. Kakungkung di imah sorangan. Ieu imah teu béda ti pangbuian. Kakeuheul kuring leuwih-leuwih ti kakeuheul anu dirasakeun ku anjeun ayeuna. Kanyaah Mamih nu kaleuleuwihi, kacida ngiketna kana diri. Tapi sanggeus papih maot mah…. Tapi kétah papih ge sarua we. Sook tara ngidinan mun kuring rék ulin jeung babaturan téh. Hariwang, cenah. Sakalina bisa kaluar, kudu baé dibarengan ku Mamih. Basa acara tepungtaunna sulastri ge kapan kudu ditalingakeun ku Mamih. Ka model-model baju nu rék dipaké, kudu baé luyu jeung karesep Mamih. Nyaho teu, Mardi, ammih tangtu bakal bendu lamun seug ningali kuring dangdan samodel kieu. (DORA MAKÉ KAOS/T-SHIRT SINGLET JEUNG CALANA PONDOK TINA KULIT). Mamih mah egois, kapalayna teu bisa dipungpang. Enya sih éta téh wujud kaasih jeung kanyaah

69


Mamih, tapi Mamih teu ngarti yén kuring hayang nyorang kahirupan anu saestu, anu mandiri…. (kaca 10)

Tina cutatan diluhur écés pisan yén hirup Dora salila ieu téh dikungkung ku

indungna, manéhna teu bisa ngarasakeun kabébasan. Dora teu meunang indit-inditan

kamana karep iwal ti dibarengan ku indungna, teu meunang maké baju model naon

waé iwal tu baju anu dipihkeun ku indungna. Sagala pangabutuh sarta kahayang Dora

dicumponan sarta sagala pangabutuh Dora ogé ku Mamih ditangtukeun. Dina waktu

anu lila, Dora ngarasa bosen sabab teu bisa ngarasakeun rasana hirup mandiri anu

nangtukeun sagala hal na ku sorangan. Dora ogé ngarasa indungna geus égois sabab

kahayang indungna mindeng diturutan ku Dora tapi kahayang Dora jarang anu

diturutan ku Mamih utamana dina hal kabébasan. Padahal salila ieu, hal anu

dipikabutuh ku Dora téh lain barang-barang mahal sarta barang-barang anu remen

dipangmeulikeun ku Mamih anu hargana kaliwat mahal, tapi hal anu dipikabutuh ku

Dora téh nya éta kabébasan, kabébasan pikeun nangtukeun jalan hirupna sorangan.

Anu pamungkas aya tokoh Mardi anu kaasup kana tokoh buleud. Mardi

salaku tokoh anu miboga watek bageur jeung sopan, dina klimaks carita

némbongkeun jati dirina anu sabenerna. Hal ieu katitén tina cutatan di handap.

MARDI Éta, éta mani ngahina kitu! Yeuh, lamun kudu balaka mah, Mardi téh mahasiswa filsafat semester ahir. Ku naon bet gawé di dieu? Ngahaja! Lantaran hayang neuleuman perasaan hiji pagawé saméméh engkéna jadi pamingpin. Lantaran pantesna, pamingpin mah kudu jalma anu nyaho carana babakti! (kaca 35)

Tina cutatan di luhur katitén yén Mardi anu salila ieu jadi palayan anyar di

imah Dora téh salaku mahasiswa seméster ahir anu keur neuleuman diri jadi

pamingpin. Tina cutatan di luhur katitén pisan yén ahirna Mardi némbongkeun sisi

kahirupan anu sabenerna ka Mamih. Mardi kaasup kana tokoh buleud sabab geus

balaka ngeunaan jati dirina.

Sabada ditalungtik, aya tilu tokoh anu teu asup kana tokoh basajan atawa

tokoh buleud. Tokoh éta nya éta Asgol, Jalma-Jalma anu maraké kedok jeung Andar-

Andar sabab tokoh Asgol mah salaku narator atawa panganteur carita, sedengkeun

70


tokoh Jalma-Jalma anu Maraké Kedok jeung Andar-Andar salaku tokoh anu teu

ngedalkeun dialog, sabab dina adeganna dua tokoh éta ngan saukur némbongkeun

gerak atawa gesture.

Jadi bisa dicindekkeun yén ditilik tina segi penokohan, tokoh anu kaasup kana

tokoh basajan nya éta Bibi, Koboy, Botol-Botol jeung Sirah-Sirah Jalma, sedengkeun

tokoh anu kaasup kana tokoh buleud nya éta Dora, Mamih jeung Mardi. Sarta tilu

tokoh anu teu kaasup kana tokoh basajan atawa tokoh buleud nya éta Asgol, Jalma-

Jalma anu Maraké Kedok jeung Andar-Andar.

d) Dinamis atawa Henteuna Penokohan

Ditilik tina dinamis atawa henteuna penokohan, dina naskah drama “Manusa

Jero Botol” kabagi jadi dua bagian, nya éta tokoh statis jeung tokoh dinamis.

(a) Tokoh Statis

Tokoh statis nya éta tokoh anu sacara ésénsial teu ngalaman parobahan watek

ti mimiti carita nepi ka ahir carita. Sabada ditalungtik, dina naskah drama “Manusa

Jero Botol” tokoh anu kaasup kana tokoh statis nya éta Bibi, Koboy, Botol, jeung

Sirah-Sirah Jalma sabab ti mimiti carita nepi ka ahir carita, tokoh-tokoh éta teu

ngalaman parobahan watek. Tokoh Bibi miboga watek tumut ka dunungan sarta

wijaksana ti mimiti carita nepi ka ahir carita. Tokoh Koboy miboga watek licik ti

mimiti carita nepi ka ahir carita anu teu ngalaman parobahan watek, kitu deui jeung

tokoh Botol-Botol jeung Sirah-Sirah Jalma anu miboga watek tukang hasud. Ti

mimiti carita nepi ka bagian pamustungan carita teu ngalaman parobahan watek.

(b) Tokoh Dinamis

Tokoh dinamis nya éta tokoh anu ngalaman parobahan watek ti mimiti carita

nepi ka pamustungan carita. Sabada ditalungtik, dina naskah “Manusa Jero Botol”

katitén yén anu ngalaman parobahan watek nya éta Dora, Mamih jeung Mardi. Dina

mimiti carita, tokoh Dora mangrupa tokoh protagonis anu sering nurut kana

omongan jeung aturan indungna, tapi di tengah-tengah nepi ka pamustungan carita,

71


tokoh Dora ngalaman parobahan watek nya éta jadi antagonis. Parobahan watek

didieu katitén dina klimaks carita, waktu Dora maténi indungna. Hal ieu katitén tina

cutatan di handap.

MAMIH Héh, péstol ti mana éta téh? Ti mana?! Geuwat, singkirkeun sing jauh! DORA Mamih geus ngusir Mardi, jeung ayeuna ngursir Dora. Mardi geus réa masihan inspirasi-inspirasi ka Dora. Tapi aya hiji hal anu teu pikaresepeun di diri Mardi; Mardi sok ngabéla waé Mamih! Éta pasti Mamih ogé moal terang. Terus Mamih hayang terang, meunang ti mana ieu péstol? Aya nu masihan mih…. MAMIH (JEJERITAN MENTA TULUNG) Dora! Nanaonan éta téh, Dora! tuluuuung! Tuluuuung! Bibi, geuwat telepon pulisi, Bibi! KU LANTARAN MAMIH JEJERITAN, DORA SPONTAN NGABEKASKEUN ÉTA PESTOL. DOR!!! KADÉNGÉ SORA TEMBAKAN, BARI DITUTUPKEUN KU SORA NGARUMPUYUKNA MAMIH KEUNA TEMBAKAN. (kaca 39)

Tina cutatan di luhur kacaritakeun yén Dora jeung Mamih keur guntreng

sabab Dora geus wani kabur. Waktu Dora nyalukan Mardi, Mamih ngomong ka Dora

yén Mardi geus diusir sabab Mardi salah saurang jalma anu geus nyieun Dora hirup

kurang ajar siga kitu. Rasa kakeuheul Dora ka Mamih mingkin naék sabab manéhna

teu narima lamun Mardi anu geus jadi babaturanna sarta tempat manéhna

ngabudalkeun eusining haténa geus diusir. Antukna Dora ngancam Mamih rék

ngamusnahkeun indungna sabari ngaluarkeun péstol paméré ti Koboy. Tina hal éta

katitén yén hirup Dora geus teu sarua deui siga hirupna baréto. Dora anu mindeng

nurut kana omongan Mamih ayeuna geus barontak tur ngalawan ka indungna. Hal éta

katitén tina kekecapan Dora anu kurang ajar sarta wani ngabekaskeun pétolna ka nu

jadi indung sabab indungna geus jojorowokan ménta tulung. Pasipatan Dora anu éta

aya ku sabab Dora geus teu tahan hirup dikungkung kawas salila ieu. Dora barontak

sabab hayang bébas. Ku kituna, watek antagonis Dora aya sabab tina tekanan batin

anu salila ieu kaalaman ku Dora, anu antukna sipat antagonisna aya sabab tina rasa

kajenuh jeung rasa kabosenna anu geus aya dina puncakna.

Satuluyna nya éta Mamih. Mamih miboga watek wijaksana di mimiti carita,

tapi watek Mamih éta ngalaman parobahan dina ahir carita. Anu asalna watek Mamih

72


wijaksana, dina ahir carita Mamih ngalaman parobahan jadi miboga watek teu

wijaksana.

MAMIH Indit! Cék Mamih indit, indit! Jig, geura indit ayeuna kénéh! Tong nincak-nincak deui ieu imah! Najis Mamih mah! (kaca 38)

Tina cutatan di luhur katitén yén sikep Mamih geus teu bisa disebut wijaksana

sabab, biasana dina nyieun hiji kaputusan, Mamih mindeng asak tinimbangan

sangkan teu handeueul dina ahirna, katambah kanyaah Mamih ka Dora anu nyieun

Mamih teu sagawayah dina nyieun kaputusan. Tapi dina cutatan di luhur, katitén yén

Mamih geus teu bisa maké akal pikiranna deui dina nyieun kaputusan. Mamih geus

émosi ningali kaayaan Dora anu geus kurang ajar anu antukna Mamih ngusir Dora

indit ti imah éta sabab geus kaliwat émosi. Dina hal éta katitén yén Mamih kaliwat

émosi anu antukna geus teu mikiran deui kaputusan anu dijieun ku manéhna

mangrupa kaputusan anu bener atawa salah. Salian ti éta, watek Mamih anu salila ieu

katingalina antagonis lantaran geus ngungkung anakna di jero kamar, dina

pamustungan carita katitén yén sabebenerna watek Mamih téh protagonis.

MAMIH (PEGAT-PEGAT, DINA KAAYAAN SAKARATUL MAUT) Do… Dora… Ma… Mamih… nyaah ka… Dora… Omat… hidep… tong… tong… baong, Dora… (LES BAÉ NYAWA NINGGALKEUN RAGA) (kaca 39)

Tina cutatan di luhur katitén yén Mamih masih kénéh nyaah ka Dora. Mamih

nyaah pisan ka Dora, sanajan katingalina Mamih teu nyaah ka Dora sabab geus

kungkung Dora di jero kamarna. Mamih ngalakukeun hal kawas kitu, ngadidik Dora

ku cara kitu sabab sagala hal anu ditibankeun ka Dora lantaran Mamih geus kaliwat

nyaah. Dina cutatan di luhur ogé katitén yén kanyaah anu jadi indung mah taya wates

wangenna. Mamih masih kénéh nyaah ka Dora sanajan Dora geus maténi manéhna.

Anu pamungkas nya éta tokoh Mardi. Mardi miboga watek bageur jeung

sopan, tapi dina pamungkas carita, Mardi ngalaman parobahan watek jadi teu sopan.

Sanajan Mardi ngalakukeun hal éta lantaran teu tega ka Dora, tapi dina cara

73


nepikeunna Mardi geus ngaliwatan batas kasopanan anu aya antara dunungan jeung

palayan.

MARDI (MINGKIN NAÉK ÉMOSINA) Rék kumaha Néng Dora bisa hirup mandiri lamun hirupna teu weléh dituyun baé, teu weléh disarengan baé? Manga lenyepan, Ibu, lamun tos watosna Ibu ngantunkeun, naha Néng Dora ogé kedah nyarengan Ibu ka alam kubur? (kaca 35)

Tina cutatan di luhur katitén yén Mardi geus teu maliré kana hal anu ngarana

tata karma jeung sopan santun. Dialog Mardi di luhur kaasup kurang ajar lamun éta

omongan dilarapkeun kana dunungan. Mardi anu salila ieu bageur jeung sopan

ngalaman parobahan watek sabab manéhna émosi geus disangka jadi ulon-ulon

pikeun Dora anu antukna Dora wani ngalawan ka nu jadi indung. Mardi teu tarima

dituduh kitu ku pamajikanna, anu antukna manéhna wani ngomong kitu sabab

keuheul ogé lantaran indungna teu bisa ningali kaayaan yén Dora kabur siga kitu téh

lantaran manéhna geus teu tahan hirup dikungkung ku indungna.

Salian ti tokoh-tokoh anu disebutkeun di luhur, aya tilu tokoh anu teu miboga

penokohan anu tangtu, nya éta tokoh Asgol salaku narator atawa panganteur carita,

tokoh Andar-Andar jeung Sirah-Sirah Jalma anu Maraké Kedok anu dina carita ngan

aya sakali tur teu miboga dialog, sabab tokoh Andar-Andar jeung tokoh Jalma-Jalma

anu Maraké Kedok ngan saukur némbongkeun gesture atawa gerak. Hal ieu pisan

ditingali tina bagan di handap.

74


Tabél 4.1 Papasingan Tokoh dina Naskah Drama “Manusa Jero Botol”

Ngaran Palaku

Peran

Pentingna

Palaku

Fungsi Penampilan

Palaku Penokohan

Kritéria

Dinamis

Henteuna

Penokohan

Uta

ma

Ta

mb

ah

an

Pro

tago

nis

An

tag

on

is

Co

nfi

da

nt

Ba

saja

n

Bu

leu

d

Sa

tis

Din

am

is

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

Dora

Mamih

Mardi

Bibi

Koboy

Sirah-Sirah Jalma

Botol-botol

Asép Golér (Asgol) - - - - - - - - -

Jalma-jalma nu maraké

kedok - - - - - - -

Andar-Andar - - - - - - -

*Tabél diropéa tina Mahardhika (2015, kc. 57)

b. Penokohan

Salian ti éta, sabada ditalungtik, tokoh anu miboga peran penting dina naskah

drama “Manusa Jero Botol” nya éta Dora, Mamih, Mardi, Bibi, jeung Koboy. Anu

katitén tina hasil panalungtikan dina tabél tokoh nya éta tokoh Dora jeung Koboy

salaku tokoh antagonis, tokoh Mamih salaku tokoh protagonis, sedengkeun tokoh

Mardi jeung Bibi salaku tokoh confidant atawa kapercayaan. Sangkan leuwih jéntré,

satuluyna dipedar penokohan anu aya dina naskah drama “Manusa Jero Botol”

a) Dora

Dora nya éta palaku utama dina naskah drama “Manusa Jero Botol”. Kaasup

palaku utama anu sipatna antagonis. Dina ieu naskah, peran Dora kawilang sentral,

sabab Dora anu nyekel konci carita ti mimiti bubuka, konflik nepi ka ahir carita. Dora

miboga watek pinter béladiri, teu bisa ngarasakeun kabagjaan, ngalawan ka kolot

75


atawa barontak, gampang diperdaya, jeung teu nurut ka kolot. Sangkan keuwih jentre,

watek Dora bisa ditingali tina cutatan di handap ieu.

(a) Pinter Béladiri

MARDI Néng Dora, pinter béladiri ogé, gening. Diajar ti mana? Guguru ka saha, Néng Dora? DORA Ah, teu guguru ka sasaha barina gé, ngan tina macaan buku-buku silat (BISA DIGANTI KU BUKU NU AYA PATALINA JEUNG BÉLADIRI SÉJÉN) jeung tina video. Tuh tempo. Buku-buku, bonéka-bonéka, jeung… tempo saeusi ieu kamar.... (kaca 4)

Dina cutatan di luhur kacaritakeun yén Mardi keur nempokeun Dora anu keur

latihan béladiri. Anu satuluyna, Mardi ngedalkeun eusi haténa anu nyebutkeun yén

Dora téh pinter béladiri. Tina cutatan di luhur, katitén yén Dora téh pinter béladiri

lantaran sering macaan buku-buku silat jeung video anu salila ieu dibéré ti indungna.

Dora diajar béladiri tina sakabéh hal anu dibéré ku indungna, katambah unggal poéna,

Dora mindeng latihan béladiri sacara rutin.

(b) Teu Bisa Ngarasakeun kabagjaan

DORA Ah, baréto wé kungsi ngarasakeun kabagjaan téh. Da ayeuna mah teu kitu, Mardi. Nu ngarana bagja téh ayeuna mah ngan saukur kecap anu henteu napel dina rasa. MARDI Baruk? Janten barang-barang anu aya di dieu, anu mapaes kaendahan ieu kamar, henteu cekap kanggo mapaés kabagjaan dina kolbu Néng Dora? Padahal biasana mah kaom wanita sok kabitaan ku rupa-rupa barang, komo ieu barang-barang méwah. Mun seug ninggang ka diri Mardi mah, meureun bagjana gé liwat saking. (kaca 4)

Dina cutatan di luhur, kacaritakeun Mardi nanya ka Dora yén Dora pasti

ngarasa bagja lantaran miboga barang-barang anu teu dipiboga ku batur, katambah

barang-barang anu aya di kamarna remen nyieun Dora bagja lantaran sagala barang

anu dipikabutuh ku Dora teu weléh dicumponan ku indungna, tapi dina kanyataanna,

Dora ngedalkeun eusining haténa yén barang-barang anu aya di kamarna téh teu bisa

nyieun dirina bagja komo deui kaayeunakeun mah, sabab anu ngarasa kabagjaan téh

geus teu bisa dirasakeun ku Dora lantaran geus ngan saukur kekecapan anu henteu

napel dina rasa. Katerangan yén Dora teu bisa ngarasakeun kabagjaan ogé diperjelas

76


ku dialog Mardi anu katilu anu ngécéskeun yén barang-barang anu aya di kamar Dora

téh teu bisa nyieun Dora bagja tur manéhna ogé ngaumpamakéun lamun hal éta

ninggang ka dirina, pasti Mardi mah bakal bagja pisan. Tina cutatan di luhur katitén

ogé bébédaan Dora jeung Mardi dina nyanghareupan kahirupan. Dialog Mardi

mangrupa bébédaan yén sakuduna Dora ngarasakeun kabagjaan lantaran barang-

barang anu dipikahayangna teu weléh dicumponan ku indungna.

(c) Ngalawan ka Kolot atawa Barontak

MAMIH Bejaaaad! DORA Naonna nu bejad, Mamih?! Naha Mamih keur anom teu ngalaman ciciuman kitu? TEU KAWAWA, NGAN PLAK, PLAK, PLAK, MAMIH NAMPILING PIPI DORA TILU KALI MAMIH Teu nyaho di adat! DORA Sok wé teras tampiling, mih. Ku naon bet henteu teras?! Atawa sakantenan wé pateni. Mending maot batan dikungkung baé mah. Mih, naha Mamih teu tiasa ngarampa batin Dora?! kikieuan téh kapaksa, margi tos teu sabar hoyong ngawujudkeun kabébasan anu salami ieu diangen-angen ku Dora. mun Dora nyuhunkeun widi ti Mamih, tangtosna Mamih moal ngawidian. (kaca 28)

Dina cutatan di luhur, kacaritakeun yén Dora kakara balik kabur sarta

kanyahoan ku Mamih. Dina dialog di luhur, katitén yén Mamih ambek sabab Dora

geus wani-wani kabur ninggalkeun imah sarta geus wani-wani ciciuman jeung lalaki

anu teu dipikanyaho bibit bobotna. Dora ngajawab patalékan Mamih ku cara kurang

ajar anu satuluyna manéhna ngalawan ka nu jadi kolot, pikeun ngabudalkeun

kahayang jeung eusining haténa anu salila ieu kaalaman ku Dora. Hal éta

nembongkeun yén Dora geus jadi anak anu barontak ka kolot sabab Dora anu biasana

nurut kana paréntah Mamih sarta sopan dina omongan, ayeuna geus wani-wani

kurang ajar sarta ngalawan. Hal éta mangrupa wujud tina rasa kakeuheulna anu ahirna

ngajadikeun Dora barontak pikeun nyumponan kabutuhan kabébasanna.

77


(d) Gampang Diperdaya

KOBOY (NYÉRÉNGÉH) Koboy mah lain tipe Koboy anu sakitu tégana maténi sang panutan. Ieu péstol téh keur Dora. DORA Keur Dora? Keur naon? KOBOY Nya keur jaga-jaga wéh atuh. DORA Jaga-jaga tina naon? KOBOY Ieu péstol mangrupa konci ngaleupaskeun borgol anu salila ieu ngawatesan gerak

Dora. (KA NU LALAJO) Hartina, Koboy nitah Dora pikeun maténi jalma anu salila ieu

ngurung dirina di jero imah.

(kaca 30-31)

Tina cutatan di luhur katitén yén Koboy méré péstol ka Dora. Dora anu

mimitna reuwas sabab disangkana Koboy rék némbal Dora jadi apal sanggeus Koboy

ngajelaskeun yén péstol anu dibikeun keur Dora téh mangrupa péstol keur jaga-jaga

sarta mangrupa konci pikeun ngaleupaskeun borgol anu salila ieu ngungkung Dora di

jero imah. Tina hal éta katitén yén Dora sapuk kana omongan Koboy sabab manéhna

percaya kana omongan Koboy, padahal lamun ditilik deui, omongan Koboy anu éta

téh mangrupa paréntah keur Dora supaya daék maténi indungna ku péstol éta. Tina

cutatan di luhur ogé katitén yén Dora bener-bener percaya ka Koboy utamana percaya

lamun Koboy bogoh ka Dora nepikeun ka daék ngaleupaskeun Dora tina

kungkungan, padahal mah Koboy miboga maksud séjén keur Dora. Hal éta

ngabuktikeun yén Dora miboga watek gampang diperdaya. Salian ti éta, katitén ogé


KOBOY ….. Yu urang senang-senang di ranjang. KOBOY NUNGTUN DORA MURU RANJANG. BARI SEMU NU ASA-ASA, KALACAT DORA KANA RANJANG. DORA Urang téh rék milampah kakonyolan ogé dina ranjang, Koboy? KOBOY Lain, Koboy rék ngajak Dora ngalamun. Ngahayal. (kaca 31)

78


Dina cutatan di luhur, katitén yén Koboy rék ngajak Dora pikeun ngalakukeun

hal anu teu sawajarna dina ranjang. Kusabab Dora cinta ka Koboy, Dora daék waé

diajak ngalamun ku Koboy sarta diajak ngahayal ku Koboy dina ranjang. Padahal

Koboy ngajak Dora kawas kitu téh miboga maksud lain anu ngahasilkeun kauntungan

keur Koboy. Ditilik tina cutatan di luhur, katitén yén watek Dora mah gampang

diperdaya utamana ku Koboy. Rasa kacinta anu dirasakeun ku Dora ka Koboy,

ngabalukarkeun manéhna aya dina kasulitan. Dora remen percaya kana omongan

Koboy anu sabenerna pinuh ku kabohongan

(e) Teu Nurut ka Kolot

MAMIH Moal. Sing percaya ka Mamih. Hidep moal jadi parawan kolot. Masih kénéh panjang lalakon, hidep mah. Umur gé can duapuluh lima taun, kapan. Mamih sieun Dora salah dina milih pisalakieun. Sing emut, Dora, pameget mah dimana-mana ge jahat. Reréana ngan saukur ngumbar-ngumbar napsu tinimbang cinta. Prinsip maranéhana, kaom istri mah kabéh ge resep dibohongan. Nya ku éta prinsip, réa pameget anu pindah-pindah pasangan, mindeng gunta-ganti istri. Piraku Mamih kedah ngantep anak sorangan jaul jeung pameget model kitu. Mamih kedah terang karakter pameget anu engkena jadi pisalakieun hidep. Teu kedah beunghar, teu kedah kasep, nu penting mah bisa satia, jujur, getol, jeung rada pinter. Cohagna, pameget anu mikanyaah Dora kedah tiasa ogé mikanyaah ka Mamih. Terus, pameget ani dipisuka ku Dora, ogé kedah kalandep ku Mamih. (kaca 16)

Dina cutatan di luhur, katitén yén Dora dipapatahan ku indungna sanggeus

Dora ngabudalkeun eusining haténa sabab manéhna hayang hirup bébas, hayang

hirup mandiri sarta miboga calon pisalakieun ku sorangan. Salila ieu Dora miboga

rasa kasieun yén manéhna bakal jadi parawan kolot sabab teu disatujuan bobogohan

ku indungna. Dina dialog di luhur katitén yén Mamih mapatahan ka Dora lamun

sangkan teu kudu sieun jadi parawan kolot, teu kudu sieun kana kahirupan Dora dina

mangsa kahareupna sabab Mamih miboga rarancang pikeun kahirupan Dora dina

mangsa kahareup. Mamih ngedalkeun dialogna sangkan Dora nurut kana omongan

Mamih pikeun teu gaul atawa bobogohan jeung sambarang lalaki, anu satuluyna anu

kajadian téh kalah ka sabalikna. Hal ieu katitén tina cutatan di handap.

DORA Muhun, Mamih. Panutan.

79


MAMIH Panutan? Jadi hidep geus teu tumut kana omongan Mamih, nya? Tong sambarangan gaul jeung pameget, Dora. Mamih kudu terang heula bobot Bibitna pisalakieun hidep! Saha ngarana? DORA Koboy, Mamih. (kaca 28)

Dina dialog di luhur kacaritakeun yén Dora keur ditanyaan ku Mamih

ngeunaan hal naon waé anu geus dilakukeun ku Dora salila Dora kabur sarta Mamih

ogé nanya ka Dora saha lalaki anu balik marengan Dora. Dora ngajawab yén lalaki

anu tadi téh salaku panutan Dora atawa kabogoh. Hal éta matak nyieun Mamih

ambek lantaran Dora geus teu nurut kana omonganna. Dora mimiti nguciwakuen ka

nu jadi indung sabab geus wani-wani kabur tur rerencepan jeung lalaki sambarangan

padahal tina omongan saacaan Mamih hayang Dora nurut kana omongan Mamih

sangkan percaya ka Mamih yén hirup Dora moal salilana nyorangan.

(f) Kakungkung

DORA Tuluyna pan ngarasa kakungkung nya? (SUMANGET) tangtu we, Mardi, nya tangtu we! Éta pisan anu karasa mangtaun-taun ku kuring téh. Kakungkung di imah sorangan. Ieu imah teu béda ti pangbuian. Kakeuheul kuring leuwih-leuwih ti kakeuheul anu dirasakeun ku anjeun ayeuna. Kanyaah Mamih nu kaleuleuwihi, kacida ngiketna kana diri. Tapi sanggeus papih maot mah…. Tapi kétah papih ge sarua we. Sook tara ngidinan mun kuring rék ulin jeung babaturan téh. Hariwang, cenah. Sakalina bisa kaluar, kudu baé dibarengan ku Mamih. Basa acara tepungtaunna sulastri ge kapan kudu ditalingakeun ku Mamih. Ka model-model baju nu rék dipaké, kudu baé luyu jeung karesep Mamih. Nyaho teu, Mardi, ammih tangtu bakal bendu lamun seug ningali kuring dangdan samodel kieu. (DORA MAKÉ KAOS/T-SHIRT SINGLET JEUNG CALANA PONDOK TINA KULIT). Mamih mah egois, kapalayna teu bisa dipungpang. Enya sih éta téh wujud kaasih jeung kanyaah Mamih, tapi Mamih teu ngarti yén kuring hayang nyorang kahirupan anu saestu, anu mandiri…. (kaca 10)

Dina sababaraha dialog di luhur, katitén pisan yén hirup Dora téh kakungkung

ku indungna salila mangtaun-taun. Dora ngarasa hirup teu bébas waktu bapana masih

aya dikieuna. Dora ogé ngedalkeun eusining haténa yén manéhna ngarasa bosen hirup

kawas kieu anu kamamana teu weléh dibarengan ku indungna. Lain saukur

80


kakungkung dina hal gaul jeung batur atawa kakungkung milih calon pisalakieun

keur Dora, tapi Dora ngarasa kakungkung tina sakabéh hal kaasup dina ngajalanan

kahirupan sapopoé sarta papakéan anu kudu dipaké ku manéhna. Dora teu saeutik-

eutik acan dibéré kabébasan pikeun nangtukeun jalan hirupna sorangan.

Sabenerna aya sababaraha anu némbongkeun yén Dora kaasup protagonis tur

aya ogé anu némbongkeun yén Dora kaasup tokoh antagonis. Sabada ditalungtik,

tokoh Dora dina naskah drama “Manusa Jero Botol” téh sagemblengna antagonis.

Tokoh Dora katitén antagonis waktu aya dina bagian klimaks, waktu manéhna maténi

indungna, tapi Dora ngalakukeun hal éta tangtu boga alean. Manéhna ngalakukeun

hal éta sabab rasa bosen jeung kajenuhna sabab hirup dikungkung ku indungna geus

aya dina puncakna. Cindekna tokoh Dora mangrupa tokoh antagonis tapi lain tokoh

antagonis anu sagemblengna, dina naskah ieu mah, tokoh Dora jadi antagonis sabab

manéhna geus hirup dikungkung ku indungna anu nyababkeun Dora jadi tokoh

antagonis.

b) Mamih

Tokoh Mamih dina naskah drama “Manusa Jero Botol” mangrupa tokoh

séntral anu nyekel konci tina bagian tengah carita nepi ka pamustungan carita. Tokoh

Mamih kaasup kana tokoh protagonis anu miboga watek tandes, pinuh kanyaah,

jeung wijaksana. Hal ieu dibahas tina sababaraha cutatan di handap.

(a) Tandes atawa Ajeg Pamadegan

DORA Mih, Dora téh hoyong nangtoskeun nyalira, iraha saréng ka mana Dora badé jalan-jalan. Salami ieu mung ukur Mamih anu nagtoskeun. Badé iraha atuh Mamih maparin kasempétan ka Dora, kanggo jalan-jalan nyalira? MAMIH Moal, satungtung henteu dibarengan ku Mamih! (kaca 14)

Dina dialog di luhur aya dialog Mamih jeung Dora anu némbongkeun yén

sikep Mamih téh tandes. Hal ieu katitén tina dialog di luhur waktu Dora ménta

kabébasan sarta hayang nangtukeun jalan hirupna sorangan. Mamih sacara tandes teu

81


ngidinan kana kahayang dosa iwal ti dibarengan ku manéhna. Cara Mamih nampik

kana kahayang Dora mangrupa sikep tandes anu dipiboga ku manéhna utamana dina

ngajawab kahayang Dora anu ménta pikeun jalan-jalan sorangan. Mamih tandes tur

ajeg dina mertahankeun aturan atawa pamadeganana anu keukeuh ngalarang Dora

jalan-jalan sorangan iwal ti dibarengan ku Mamih. Salian ti éta, katitén ogé tina

cutatan di handap.

MAMIH Geus sabaraha kali rerencepan kaluar? DORA Sering, Mamih. MAMIH Terus, aya hubungan naon jeung pameget nu tadi? Pastina sanés saukur réréncangan, nya?! DORA Muhun Mamih, panutan. MAMIH Panutan? Jadi hidep geus teu tumut kana omongan Mamih, nya? Tong sambarangan gaul jeung pameget, Dora. Mamih kudu terang heula bobot Bibit pisalakiuen hidep! Saha ngarana? (kaca 27-28)

Dina dialog di luhur katitén dina sababaraha patalékan Mamih anu gemet

pisan nanyaan Dora ngeunaan saha lalaki anu geus marengan Dora balik. Tina hal éta

katitén yén Mamih kacida tandesna utamana dina ningali calon pisalakieun Dora.

Mamih oge ajeg dina ngalarapkeun pamadeganna ngeunaan aturan keur Dora nya éta

teu meunang milih calon pisalakieun sambarangan. Dina unggal patalékan Mamih,

katitén pisan yén Mamih sacara tandes hayang apal ka lalaki anu geus balik marengan

Dora. Dina dialog di luhur katitén yén Mamih tandes dina milih calon pisalakieun

keur Dora, tandes dina ngajalankeun aturan anu geus dijieun manéhna sangkan bisa

ngawarah Dora tur anakna teu kabawa ku sakaba-kaba. Mamih tangtu bakal ambek

waktu apal yén kahayang jeung sagala aturan anu ditibankeun ka Dora geus teu

diturut deui ku anakna. Hal éta ogé némbongkeun sikep tandes Mamih ka Dora sarta

sikep yén Mamih ajeg dina ngajalankeun aturan jeung pamadeganna.

82


(b) Pinuh Kanyaah

MAMIH Tong kurang ajar, Dora! Nu matak kitu téh, kabéh ge demi hidep. Ku lantaran naon? Ku lantaran nyaah! Nyaah pisan ka hidep téh!.... Mamih téh sieun pisan leungiteun ku hidep. Salawasna hayang baé padeukeut. Mamih téh hariwang. Terang teu, Dora? Terang, henteu? Dunya téh kejem! Gangas! Hidep kudu ngarti. Kudu ngarti! Di luar téh kacida bahayana keur hidep mah. Mun Mamih tepi ka leungiteun hidep, jeung saha deui atuh Mamih hirup di alam dunya? Jeung saha?! Nu matak Mamih teu hayang leungiteun hidep najan… (kaca 15)

Tina cutatan di luhur kacaritakeun Dora ambek ka Mamih sabab kahayangna

pikeun ngarasakeun kabébasan teu dicumponan ku Mamih. Dora ngasara ambek anu

satuluyna ngaléléwé ka nu jadi indung. Mamih kacida ambekna waktu ningali sikep

Dora anu kawas kitu tapi ogé nyaah ka Dora. ha lieu katitén tina dialog di luhur, yén

sagala hal anu dilakukeun ku manéhna éta sakabéhna mangrupa hal anu panghadéna

keur Dora. Mamih ngalakukeun hal éta sabab Mamih nyaah pisan ka Dora. Mamih

embung lamun kudu némpokeun Dora ngarasakeun kanyeri sanajan sauetik, Mamih

ogé teu sanggup lamun kudu ningali Dora ruksak sabab kabawa ku sakaba-kaba satra

tigebrus kana pergaulan bébas. Mamih ogé embung nepikeun ka kaleungiteun Dora,

Mamih hayang sangkan salawasna teu pajauh jeung Dora, hayang padeukeut wae.

Sagala kahayang Mamih éta mangrupa wujud tina kanyaah Mamih sangkan Dora bisa

katalingakeun dina ngalakonan sagala hal. Mamih hayang salawasna padeukeut jeung

dira supaya Mamih bisa nyaksian kahirupan Dora saperti kumaha. Sakabéh hal éta

némbongkeun yén watek Mamih pinuh ku kanyaah utaman ka anak sorangan. Salian

ti éta, katitén ogé tina cutatan di handap.

MAMIH Ya, Gusti, tangtayungan pun anak. Tong dugi katirisan. Mugi-mugi pun anak mendakan tempat ngiuhan. Sakeclak ogé ulah dugi ka aya cai anu maseuhan awakna. Di mana atuh hidep téh, Geulis? Di mana? Ya gusti, mugi-mugi sing geura raat, ya Gusti. Hawatos ka pun anak, bilih kabulusan. Bibi… (kaca 27)

Dina dialog Mamih di luhur, némbongkeun yén sikep jeung watak Mamih ka

Dora téh pinuh ku kanyaah. Hal ieu katitén tina unggal kecap jeung kalimah anu

kakedalkeun ku Mamih. Kacaritakeun waktu Dora kabur ti kamarna tuluy di luar

83


imah téh hujan ngagebrét. Mamih ceurik balilihan lantaran ngarasa hariwang ka Dora.

Sagala pikiran aya dina uteuk Mamih, tina hal sieun lamun Dora teu apal jalan balik

nepikeun ka sieun lamun Dora kahujanan terus katirisan. Sanajan Mamih keuheul

lantaran Dora geus kabur, tapi Mamih angger nyaah ka Dora. Sagala hal anu

dilakukeun ku Dora teu bisa nyieun rasa nyaah Mamih ngurangan sabab kanyaah

kolot ka anakna mah pasti taya wates wangenna. Tina cutatan di luhur ogé katitén

waktu Mamih ngadua ka Gusti Alloh, Mamih kacida nyaah pisan ka Dora nepikeun

ka ngadua sangkan anakna ulah ka kakeclakan ku cai hujan saeutik-eutik acan.

(c) Wijaksana

MAMIH Moal. Sing percaya ka Mamih. Hidep moal jadi parawan kolot. Masih kénéh panjang lalakon, hidep mah. Umur gé can duapuluh lima taun, kapan. Mamih sieun Dora salah dina milih pisalakieun. Sing émut, Dora, pameget mah dimana-mana gé jahat. Réréana ngan saukur ngumbar-ngumbar napsu tinimbang cinta. Prinsip maranéhna, kaom istri mah kabéh gé resep dibohongan. Nya ku éta prinsip, réa pameget nu pindah-pindah pasangan, mindeng gunta-ganti istri. Piraku Mamih kedah ngantep anak sorangan gaul jeung pameget model kitu. Mamih kedah terang karakter pameget anu engkéna jadi pisalakieun hidep. Teu kedah beunghar, teu kedah kasép, nu penting mah bisa satia, jujur, getol, jeung rada pinter. Cohagna, pameget anu mikanyaah Dora kedah tiasa ogé mikanyaah ka Mamih. Terus, pameget anu dipisuka ku Dora, ogé kedah kalandep ku Mamih. (kaca 16)

Ditilik tina cutatan di luhur, kacaritakeun yén Mamih keur mapatahan ka

Dora. Mamih mapatahan ka Dora sangkan manéhna teu kudu sieun bakal jadi

parawan kolot. Dina cutatan di luhur Mamih ogé ngedalkeun sarta mapatahan

sangkan ulah sagawayah milih calon pisalakieun, sabab dimana-mana gé lalaki mah

jahat. Hal ieu dikedalkeun ku Mamih sabab Dora miboga kasieun ngeunaan hal-hal

éta. tapi Mamih ngedalkeun sarta nempas kahariwang Dora ku cara mapatahan sarta

ngabalibirkeun fakta-fakta anu jadi tinimbangan Mamih sangkan ngatik Dora ku cara

kitu. Mamih oge mapatahan ka Dora yén dinamilih calon pisalakieun teu kudu

beunghar tur kasep tapi anu penting mah bisa satia, jujur, getol jeung pinter. Hal-hal

éta anu geus jarang dipiboga unggal lalaki jaman ayeuna. Mamih ogé mapatahan ka

Dora sangkan lalaki anu dipisuka ku Dora ku kalandep ku Mamih. Hal éta

84


némbongkeun yén Mamih miboga sikep wijaksana dina carana ngatik Dora sarta

méré kritéria anu bakal jadi calon salaki keur Dora.

c) Bibi

Sabada ditalungtik, dina naskah drama “Manusa Jero Botol” tokoh Bibi

salaku tokoh confidant atawa kepercayaan atawa anu asup kana tokoh tambahan.

Watek tokoh Bibi nya éta tumut atawa taat ka dunungan jeung wijaksana, hal ieu


(a) Tumut ka dunungan (taat)

BIBI Aya peryogi naon, Néng Dora? DORA Itu kembang tacan di cébor, Bibi. Geura cébor atuh. BIBI Mangga, Néng Dora. ke badé disiapkeun heula getihna, nya. (kaca 10)

Tina cutatan di luhur katitén yén Dora ngageroan Bibi, pembantuna anu

satuluyna Bibi langsung ngadatangan ka Dora. Dora nitah Bibi sangkan nyébor

kembang anu mangrupa kabiasaanna unggal poé. Tina kalimah “Mangga, Néng Dora.

ke badé disiapkeun heula getihna, nya.” Katitén pisan yén Bibi téh miboga watek

tumut ka dununganna, manéhna bakal nurut kana paréntah dununganna salila lain

paréntah anu teu saluyu jeung aturan hukum jeung agama. Salian ti éta, katitén ogé


DORA Getih naon Bibi? BIBI Sapi Néng Dora. getih kuda mah tos seep. DORA Enjing mah hoyong getih monyet, Bibi. BIBI Mangga diusahakeun, manawi aya. (kaca 11)

85


Cutatan di luhur némbongkeun yén watek tokoh Bibi mah tumut ka dunungan.

Teu pernah barontak atawa ngalawan ka dunungan. Dina dialog di luhur katitén yén

Dora miboga kahayang sangkan isuk mah nyébor kembang maké getih monyét. Bibi

salaku pembantu anu tumut kana kahayang dunungan daék ngusahakeun kana

kahayang dununganna sangkan dununganna ngarasa sugema. Hal ieu némbongkeun

yén tokoh Bibi miboga watek tumut sarta teu hianat. Upama ku dunungan dititah

miceun kembang, Bibi nurut piekun miceun kembang, upama ku dunungan di titah

nyébor kembang ku getih sato, Bibi ogé tangtu bakal nurut. Dina naskah ieu, karakter

atawa watek Bibi dijieun salaku pembantu anu satia ka dununganana, anu ahirna jadi

tokoh penengah antara tokoh antagonis jeung tokoh protagonis.

(b) Wijaksana

DORA Naon mih? MAMIH Geus torék nya ayeuna mah! Jeung éta deuih, ti iraha maké pakean sambarangan kitu?! BIBI Atos, ibu atos! Néng Dora nuju mabok. Teu aya hartosna digelendeng ogé. Saena ibu sabar heula, dugi ka Néng Dora leler tina mabokna. (kaca 37)

Tina cutatan di luhur katitén yén Bibi miboga watek wijaksana. Kacaritakeun

waktu Dora kabur sarta balik dina kaayaan mabok parna, Mamih kacida ambekna

sabab Dora geus ngalanggar aturan anu salila ieu dibikeun ka manéhnna, tapi ku cara

pamikiran Bibi anu wijaksana, Bibi nitah Mamih sangkan sabar sabar dina

nyanghareupan omongan sarta sikep Dora anu keur mabok parna. Bibi ogé ngingetan

Mamih yén ulah teuing dianggap kana sagala omongan Dora sabab Dora keur teu

sadar. Hal éta némbongkeun yén Bibi leuwih wijaksana dina nyanghareupan kaayaan

saperti kitu sabab manéhna bisa mikir kalawan tenang dina kaayaan anu keur tagiwur.

Salian ti éta, katitén ogé tina cutatan di handap.

MAMIH Indit! Cek Mamih indit, indit! Jig, geura indit ayeuna kénéh! Tong nincak-nincak deui ieu imah! Najis Mamih mah!

86


BIBI Ibu, atos atuh, Bu, atos. Néng Dora teu sadar kana ucapanana. Pan nuju mabok. (kaca 38)

Dina cutatan di luhur ogé katitén Bibi ngingetan Mamih pikeun kaayaan Dora.

Kacaritakeun Dora mingkin kurang ajar dina ngajawab patalekan Mamih anu nyieun

Mamih beuki ambek. Antukna, Mamih nitah Dora sangkan indit ti imah sarta teu

balik deui ka imah éta. Tapi ku cara anu beda, Bibi angger mapatahan Mamih

sangkan teu kabawa émosi sabab Dora keur mabok parna. Tina cutatan di luhur ogé

katitén yén sikep Bibi salawasna wijaksana sarua saperti dina dialog anu kahiji, Bibi

angger sabar tur teu kabawa emosi waktu Dora geus teu sadar tur nyieun Mamih

ambek. Bibi malah ngupahan Mamih sangkan sabar lantaran Dora keur mabok parna

tur teu sadar kana ucapanana.

d) Mardi

Tokoh Mardi salaku tokoh tambahan anu mangrupa panambah dina

ngahirupkeun carita. Sabada ditalungtik, tokoh Mardi miboga watek bageur kritis

jeung gedé kawani. Hal ieu katitén tina cutatan di handap.

(a) Bageur

DORA (NYURENG) Naha bet henteu ngétrok panto heula atuh? MARDI Parantos, Néng. Tapi Enéng nuju anteng latihan, jabi pantona muka. Janten ngantosan wé dugi ka latihanna kelar. (kaca 3)

Dina cutatan di luhur némbongkeun watek Mardi anu bageur. Hal ieu katitén

waktu Mardi ka kamar Dora pikeun méré kadaharan. Sababaraha kali Mardi ngetrok

panto kamar Dora, tapi teu kadéngéeun ku Dora, ahirna Mardi nunugguan Dora nepi

ka Dora bérés latihan béladirina. Dina hal éta katitén yén Mardi miboga watek

bageur. Ningali Dora dina kaayan anu keur latihan sarta maké baju latihan teu matak

nyieun Mardi jadi miboga niat jahat ka Dora komo deui ambek mah sabab geus

cicing lila di lawang panto bari leungeunna nanggeuy baki. Mardi ngajanteng sarta

nempokeun Dora anu keur latihan béladiri kalawan sabar malah mah Mardi teu

87


saeutik-eutik acan pikeu miboga niat jahat waktu ningali kaayaan Dora dina adegan

éta. Salian ti éta, katitén ogé tina cutatan di handap.

DORA Ceuk Bibi, cenah keur migawé karya seni? Cing mana, hayang nempo. MARDI Nuju dipidamel kénéh, Néng Dora. Sakedik deui gé bérés. Ké pami tos bérés mah rék disanggakeun kanggo Néng Dora. DORA Geura béréskeun atuh mun kitu mah. MARDI Mangga, Néng Dora. (BARI LEOS KALUAR) (kaca 17)

Dina cutatan di luhur némbongkeun watek Mardi anu bageur. Hal ieu katitén

tina dialog di luhur anu kacaritakeun Mardi keur nyieun karya seni keur Dora. Mardi

nyieun karya seni kalawan kahayangna sorangna lain sabab Dora anu menta. Mardi

nyieun karya seni éta mangrupa hadiah keur Dora anu salila ieu bosen sarta jenuh

sabab hirup teu bébas. Salian ti éta, katitén ogé tina cutatan di handap.

MARDI Tah ieu karya seni anu tadi dipidamel tea téh, Néng Dora. husus kanggo Néng Dora. mangga nyanggakeun. ÉTA KURUNG MANUK TÉH DITAMPANAN KU DORA, BARI JEUNG TULUY DIALAK-ILIK. DORA Mani alus pisan, Mardi. Nuhun, nya. MARDI Sawangsulna, Néng Dora. Éta mahluk nu aya di lebet kurung téh, rék dinamian naon, mangga teu langkung. Lumayan kanggo koleksi sobat dalit Néng Dora. (kaca 18)

Dina dialog di luhur katitén yén watek Mardi mah bageur, hal ieu katémbong

waktu manéhna mere hiji karya seni keur Dora. Mardi méré hadiah keur Dora

mangrupa kurung manuk anu dijerona aya hiji botol anu geus dicét. Hal éta

némbongkeun yén Mardi geus ngahargaan kana pamadegan Dora. Katitén tina cara

manéhna ngahargaan Dora jeung sagala pamadeganana ngeunaan botol-botol anu

remen diajak ngobrol di kamarna. Taya pisan kecap protés atawa ngajejeléh waktu

Mardi apal yén Dora mah béda ti batur, Dora mah miboga hiji kaanéhan nya éta

88


ngobrol jeung botol anu dijadikeun babaturanna pikeun ngahibur Dora tina rasa

kabosen. Mardi kalah ka ngahargaan kana kabiasaan Dora éta malahan mah kalah ka

dipangyieunkeun karya seni anu mangrupa batur anyar keur Dora dina ngajalanan

hirup anu kawan cicing dipangbuian.

(b) Kritis jeung Gedé Kawani

MARDI Benten atuh éta mah, Ibu. Néng Dora alim disaréngan ku Ibu, hoyong nyalira baé. Salami ieu Ibu langkung suka nyaksian putri Ibu ngaringkeb di kamarna batan ngantep senang-senang jeung réréncanganana. Ibu kalah anteng ngantep putri Ibu ngobrol jeung barang-barang paéh atawa manusa-manusa hayalanana. MAMIH Sambarangan pisan ngocoblak téh, Mardi. Dasar biwir teu diwengku, bari teu nyaho naon alesanna pangna kuring ngatik anak ku cara kitu. MARDI Naha Ibu yakin, cara kitu téh cara anu sae? Ibu teu kedah kasieunan teung ku minggatna putri Ibu. Tong hariwang, Néng Dora nuju ngagunakeun fungsi sampeanna. Pan gusti maparin sampean téh gunana kanggo mapah, sanés? Tenang wé, Bu, tenang. (kaca 33)

Tina cutatan di luhur katitén yén Mardi ngabudalkeun kreteg haténa ngeunaan

cara ngadidik Mamih ka Dora. Mardi ngabudalkeun eusining haténa jeung Dora yén

Dora téh hayang pisan ngarasaan hirup bébas sarta indit-inditan kamana-mana tapi

teu dibarengan ku Mamih. Mamih kungsi heran sabab sagala kahayng Dora téh

pernah dicumponan ku Mamih malahan mah kungsi indit-inditan ka luar negeri. Tapi

mash dina wates anu wajar, Mardi nyebutkeunkeun yén Dora téh hayang indit-inditan

teu dibarengan ku Mamih. Mardi angger wani waktu Mamih ngambek kana

pamadegan Mardi. Tapi kusabab Mardi ngarasa bener sarta manehna ogé sadar yén

cara Mamih ngadidik Dora salila ieu téh geus salah, jadi Mardi ngedalkeun

pamadeganna yén cara anu dipaké ku Mamih dina ngadidik Dora téh mangrupa hal

anu salah. Mardi ogé ngupahan Mamih sangkan tenang dina nyanghareupan Dora anu

keur kabur. Tina hal éta katitén yén Mardi miboga watek kritis sarta gedé kawani.

Manéhna wani tur kritis dina ngabudalkeun hal anu katingalina salah. Mardi ogé

89


kritis dina nepikeun pamadeganna ngeunaan cara ngatik Mamih anu salila ieu geus

salah. Salian ti éta, katitén ogé tina cutatan di handap.

MAMIH Bukti naon? Kanyataan naon, hah? MARDI Néng Dora nyalira anu ngabudalkeun sadaya kereteg haténa. Cenah dirina ngaraos kakungkung di ieu bumi anu sakitu agreng tur sakitu sigrongna. Anjeunna nyalira anu hoyong barontak. Teu aya pangaruh ti Mardi. Mun seug ahirna Néng Dora gaul saréng jalmi nu lepat, éta mah tos resiko ibu. Kedahna ibu nu janten biang sakaligus ogé bapa, ngiring nuyun kahoyong Néng Dora supaya henteu mengpar ka jalan nu teu leres. Sanés malah galarang bari teras ngerem dirina di kamar anu sumpeg, dugi ka sapertos manusa jero botol. (kaca 34)

Tina cutatan di luhur kacaritakeun yén Mamih geus miténah Mardi geus jadi

ulon-ulon anu nyababkeun Dora kabur ti imah. Dina hal éta Mamih ambek ka Mardi

sarta, tapi Mardi nampik kana pikiran Mamih ngeunaan manéhna sabab manéhna

miboga bukti yén salila ieu Dora anu hayang nangtukeun jalan hirupna sorangan.

Mardi ngedalkeun yén salila ieu Dora geus kakungkung di jero imah anu sakitu

agrengna, Mamih teu bisa ngarampa batin Dora yén Dora téh hayang ngarasakeun

hirup kalawan bébas. Mardi ogé geus balaka yén salila ieu Dora geus ngoobrol jeung

batur-batur hayalanna sarta ngaringkeb di jero kamar sabab geus bosen sarta jenuh

hirup dikungkung. Ditilik tina hal éta, katitén pisan yén Mardi miboga watek anu

kritis sarta gedé kawani. Manéhna teu sieun pikeun ngedalkeun kereteg haténa

ngeunaan Mamih anu geus salah ngadidik anakna. Manéhna ogé kritis pikeun

ngedalkeun sagala pikiranna ngeunaan cara didikan Mamih. Salian ti éta, katitén ogé


MARDI (MINGKIN NAEK EMOSINA) Rék kumaha Néng Dora bisa hirup lamun hirupna teu weléh dituyun baé, teu weléh disaréngan baé? Mangga lenyepan, Ibu, lamun tos waktosna ibu ngantunkeun, naha Néng Dora ogé kedah nyarengan Ibu ka alam kubur? MAMIH Bibi… geuwat geura usir! MARDI (TAMBAH SUMANGET) Ngurus anak lain saukur maraban jeung ngadidikna ku matéri, Ibu. Kanyaah Ibu anu sakitu kaleuleuwihina saestuna mangrupa siksaan keur Néng Dora. (kaca 35)

90


Dina dialog di luhur katitén yén watek Mardi téh kritis jeung gedé kawani.

Kacaritakeun waktu Mamih mingkin teu narima diomongan ku Mardi sabab geus

salah ngatik anak. Mamih keuheul, antukna nitah Mardi indit ti imah. Méméh Mardi

indit ti imah Mamih, Mardi ngabudalkeun kreteg haténa ngeunaan cara ngatik

ngadidik budak anu bener yén ngatik ngadidik budak lain ku cara matéri tapi ogé ku

cara méré kabébasan anu sawajarna sabab kanyaah anu kaleuleuwihi bakal malik jadi

mamala lamun dilakonan tuluy tumuluy. Manéhna teu asa-asa ngedalkeun kereteg

haténa ka Mamih ngeunaan cara didik Mamih anu salah ka Dora. Mardi ogé méré

nyaho sangkan ngadidik anak anu bener sangkan Dora teu ngarasa kakungkung.

Salian ti éta, Mardi ogé miboga watek gedé kawani, manéhna wani ngomong jeung

mapatahan ka dunungan waktu dununganna geus salah, teu saeutik-eutik acan

manéhna sieun. Katambah basa Mamih ngusir Mardi, Mardi teu sieun-sieun acan

kana ancaman Mamih.

e) Koboy

Tokoh Koboy mangrupa tokoh tambahan dina naskah drama “Manusa Jero

Botol.” Dina naskah ieu tokoh Koboy miboga watek licik, hal ieu katitén tina cutatan

di handap.

KOBOY Ngaran uing téh Koboy. Peuting ieu uing aya jangji mancangkrama jeung hiji wanoja, anak randa beunghar. Ku uing rék diolo jeung dirayu bébéakan supaya bisa méakkeun harta biangna, terus dibikeun ka uing. Ku cara kitu, uing bisa ngabéayakeun sakabéh pamajikan uing anu réana teu kabilang. Okeh. Uing moal rék papanjangan. Permios. (kaca 29)

Tina cutatan di luhur katitén Koboy miboga paniatan anu teu hadé dina

ngadeukeutan Dora. Koboy miboga paniatan pikeun ngolo sarta ngarayu Dora

sangkan bisa méakkeun harta indungna anu sakitu lobana. Éta harta téh bakal

dibikeun deui ka pamajikanna anu sakitu réana. Tina cutatan di luhur, katitén yén

Koboy miboga watek licik. Manéhna miboga paniatan teu hadé pikeun deukeut jeung

Dora sarta miboga niat mangpaatkeun Dora demi kapentingan jeung kapuasanna

soranganan. Dina hal ieu Koboy teu paduli kana kaayaan Dora atawa indung Dora,

91


anu penting mah pangabutuh Koboy bisa cumpon. Salian ti éta, katitén ogé tina

cutatan di handap.

KOBOY Ieu péstol mangrupa konci pikeun ngaleupaskeun borgol anu salila ieu ngawatesan gerak Dora. (KA NU LALAJO) Hartina, Koboy nitah Dora pikeun maténi jalma anu salila ieu ngurung dirina di jero imah. (kaca 31)

Tina cutatan di luhur, katara pisan yén watek Koboy téh licik. Koboy geus

ngahasud Dora sangkan maténi indungna ku cara méré péstol sangkan Dora bisa

ngaleupaskeun konci anu salila ieu ngungkung dirina di jero imah. Hal éta teu

dikedalkeun sacara gembleng tapi ngaliwatan simbol atawa kode anu ngan bisa

dipikaharti kumanéhna hungkul. Tina cutatan di luhur, écés pisan yén kahayang

Koboy anu sakitu gedéna mangrupa kauntungan pikeun dirina sorangan. Manéhna teu

mikirkeun batur, anu penting mah diri sorangan makmur sarta dirina sorangan

miboga kapuasan lahir.

Salian tina tokoh di luhur, aya ogé penokohan tokoh Botol-Botol jeung Sirah-

Sirah Jalma anu dipedar dina cutatan di handap. Sacara gemblengna, tokoh Botol

jeung Sirah teu miboga karakter anu kuat sabab tokoh botol jeung Sirah mah saukur

tokoh panglengkep atawa tokoh tambahan. Kukituna dua tokoh éta mah teu miboga

karakter atawa fungsi tokoh dina carita “Manusa Jero Botol.” Hal ieu kaiten tina

cutatan di handap.

a) Botol-Botol

Tokoh Botol-Botol mangrupa tokoh tambahan atawa tokoh pangléngkep dina

ngahirupkeun carita dina naskah drama “Manusa Jero Botol.” Tokoh Botol-Botol

najan saenyana kaasup barang paéh, tapi dina prak-prakkanna mah tokoh éta kabaéan

dialog anu satuluyna ngabentuk watek. Najan watekna teu kaciri sacara gembleng,

tapi watek anu kaciri dina tokoh ieu nya éta penghasud jeung tukang heureuy atawa

bodor. Hal ieu katitén tina cutatan di handap.

92


(a) Penghasud

DORA Can siap, ah. Ké deui wé mun Dora ngarasa geus boga kawani. BOTOL Mun ngarasa can siap kénéh baé mah, iraha rék siapna atuh?! Sing inget, lamun teu ngamimitian ayeuna, isuk pageto gé can tangtu anjeun daék ngamimitianana. Meungpeung aya kasempetan, prak geura pilampah! Tong sieun barina gé! BOTOL Barina gé naha bet kudu sieun?! Musuh manusa nu pangbahayana di dunya téh taya deui iwal ti kasieun jeung rasa bingbang. Sedengkeun sobat anu pangdalit-dalitna jeung manusa taya deui iwal ti kawani jeung kayakinan anu pangger. Indung anjeun geus sawenang-wenang mépéhék haté nurani anjeun, wajar mun seug barontak gé. Jig geura kaluar peuting ieu kénéh. Anggursi geura bangbrangkeun haté ku suasana peuting di jalanan. BOTOL Di luar mah bisa tepung jeung jalma nu kungsi dipiwanoh. Boa bisa panggih jeung kameumeut haté nu geus mangtaun-taun dipisono. (kaca 23) Dina dialog di luhur mangrupa conto watek botol anu némbongkeun yén

tokoh Botol téh miboga watek penghasud. Kacaritakeun yén rasa kabosen jeung

kakeuheul Dora geus aya dina puncakna, kahayang Dora sangkan nyeuseup dunya

saluareun imahna mingkin gedé anu antukna manéhna ngadéngé haréwos-haréwos

botol-botol anu aya di kamarna anu nitah Dora kabur. Ngaliwatan sababara

tinimbangan Dora angger dihasud ku botol-botol sangkan wani kabur tur nyeuseup

dunya anyar anu tacan kungsi dirasakeun ku manéhna. Tokoh botol-botol ogé taya

kacapé pikeun ngahasud Dora sangkan Dora miboga kawani pikeun kaluar sarta

kabur ti kamarna. Watek botol anu mangrupa panghasud éta katitén tina unggal eusi

dialogna anu remen jeung keukeuh nitah Dora sangkan kabur, sangkan daék kalur ti

imahna pikeun nyeuseup dunya anyar, pikeun Dora teu jadi jalma kuuleun tur bisa

ngahontal kabagjaan di luar. Sababaraha kali Dora nampik atawa nolak kana

kahayang Botol-Botol anu nitah manéhna kaluar, tapi sababaraha kali ogé Botol-

Botol di jero kamarna nitah sangkan Dora ulah loba kasieun, sabab ieu kasempétan

anu alus pikeun Dora bisa nyeuseup dunya anyar sabudeureunana.

93


(b) Banyol atawa Bodor (Resep Heureuy)

BOTOL Hayu urang ajak ocon. BOTOL Tong waka, tunguan wé tepi ka reresna ngadu’a. BOTOL Uing nu ti heula ngajak ngobrol nya. BOTOL Teu bisa, uing ti heula. Uing nu ti heula rék nanya ka manéhna. BOTOL Teu bisa. Uing leuwih hébat batan manéh, hayoh! BOTOL Leuwih hébat naonna? BOTOL Uing mah botol bir. Ari manéh? Botol limun, siah! (kaca 22)

Tina dialog di luhur, kacaritakeun yén tokoh botol keur ningalikeun Dora anu

keur diuk di kamarna. Tokoh botol miboga pamangsudan pikeun ngajar ocon Dora,

tapi Botol I hayang jadi botol anu mimiti ngajak Dora ocon tapi hal éta di tampik

sabab tokoh botol anu séjén gé hayang ngajak ngobrol Dora tiheula. Antukna tokoh

botol kalah ka gelut sarta pahébat-hébat pikeun nangtukeun botol mana anu pantes

pikeun ngajar Dora ocon. Tina cutatan di luhur katitén yén tokoh botol miboga watek

reusep heureuy sarta banyol. Hal ieu katitén tina carana ngobrol waktu maranéhna

nempo Dora keur cicing di kamarna, atawa waktu botol-botol nanyakeun waktu.

Salian ti éta katitén ogé waktu botol-botol ningali Dora keur cicing tuluy hayang

ngajak ocon.

b) Sirah-Sirah Jalma

Sirah-Sirah Jalma mangrupa tokoh tambahan atawa tokoh panglengkep dina

ieu carita. Watekna teu béda jauh jeung tokoh botol-botol. Tokoh Sirah-Sirah Jalma

miboga watek penghasud, gedé ambek jeung tukang gombal. Hal ieu katitén tina

cutatan di handap.

94


(a) Penghasud

SIRAH Ulah kétah, Dora. ulah ngagugu kana kahayang botol-botol hayalan anjeun. Bisi cilaka! SIRAH Tong sieun, Dora. gugu we! Kasempétan téh jolna moal ngaduakalikeun. Ujug-ujug baé aya, geus kitu mah dadak-sakala jadi euweuh deui. SIRAH Ah, cek saha kétah?! Justru kasempétan téh moal sakali baé. Pasti aya deui-aya deui. Jadi samemehna disorang, aya hadéan dipikir-pikir heula. Jig baé rék ninggalkeun imah bari susulumputan ti nu jadi indung, tapi anjeun bakal terus-terusan dikukuntit rasa salah. Sing inget, kabagja téh ayana di iamah sorangan, Dora. (kaca 24)

Dialog di luhur kacaritakeun yén Dora keur bingbang ngeunaan manéhna anu

arék kabur. Sabada meunang panghasud ti botol-botol, Dora ogé miboga panghasud

tina sirah-sirah anu ngayakinkeun manéhna pikeun kabur nyeuseup dunya saluareun

imahna. tokoh sirah ngahasud Dora ku cara rupa-rupa, aya anu ngahasud sangkan

Dora kabur aya ogé anu ngahasud Dora sangkan teu kabur sabab hal éta mangrupa

hal anu moal matak nyieu tenang. Dina hal éta Dora mingkin bingung anu satuluyna

manéhna nyieun kaputusan sangkan nurutan panghasud botol jeung sirah-sirah jalma

sangkan kabur ti imahna pikeun ngahontal kahayangna pikeun nyeuseup dunya

saluareun imahna. dialog di luhur némbongkeun yén Dora keur bimbiang antara

kabur atawa henteu. Sanggeus ngadéngé haréwos tina botol-botol hayalanna, Dora

ngadéngé haréwos tokoh sirah anu nitah manéhna indit. Sanajan saacanna tokoh sirah

kungsi paréa-réa omong, aya nu ngahasud kana kahadéan aya ogé anu ngahasud Dora

kana kagoréngan, tapi dina ahirna Dora angger kabur ti imahna, nurut kana hasutan

sirah anu nitah Dora kaluar ti imah. Ku kituna tokoh sirah-sirah jalma asup kana

tokoh anu miboga watek panghasud.

(b) Gedé Ambek

SIRAH Lah, barina gé tong dipikiran. Si Robby mah da mémang kitu.

95


SIRAH (AMBEK) Naon neuleu?! SIRAH (AMBEK) Sia nu neuleu! SIRAH Sia! SIRAH Sia! (kaca 13)

Tina cutatan diluhur katitén yén tokoh botol keur paréa-réa omong.

Kacaritakeun waktu Dora keur mancakrama jeung salah sahiji botol anu dingaranan si

robby. Si Robby seuseurian sabab sirahna ditangkeup ku Dora anu antukna manéhna

seuseurian sabab gétékeun. Dora nanya ka si Robby pangna manéhna seuri anu

satuluyna Dora ngarasa kasinggung. Dora nyingkahkeun botol éta tuluy nyokot botol

anu leuwih leutik sangkan ditangkeup tulut dipake pangaduan. Botol anu leuwih

leutik éta ngomong yén si robby man memang kitu sipatna. Robby anu teu narima

disebut kitu ku botol anu leuwih leutik teu narima anu antukna manéhna ngambek.

Tina cutatan di luhur katitén yén sirah-sirah jalma miboga watek anu gedé ambek, hal

ieu katitén tina carana nyanghareupan hal anu leutik anu sakuduna teu jadi bahan

piributeun.

(c) Gombal

SIRAH Tuda kudu ngomong naon? DORA (KA BOTOL) Ngomong naon wé, kuma dinya. SIRAH Dora géulis pisan. DORA (KA BOTOL) Tong gombal. (kaca 13)

Dina dialog di luhur, kacaritakeun waktu Dora keur ulin jeung jalma-jalma

hayalanna. Dora nitah tokoh sirah pikeun ngobrol jeung Dora, tapi tokoh sirah kalah

ka ngabetem cicing waé anu antukna ku Dora terus-terusan di titah ngobrol. waktu

tokoh sirah daék ngobrol, manéhna bingung kudu ngomong naon tur manéhna

96


ngomong yén Dora geulis pisan. Hal éta némbongkeun yén watek tokoh sirah téh

gombal. Manéhna wani ngagombal ka Dora sangkan Dora ngarasa bagja sarta

ngarasa boga batur.

Salian ti tujuh tokoh anu geus dibahas di luhur, aya ogé tokoh anu teu miboga

karakter atawa penokohan. Tina cutatan tabél tokoh di luhur, katitén yén tokoh Asgol,

tokoh Jalma anu maraké kedok jeung Andar-Andar teu miboga karakter atawa fungsi

penampilan palaku. Hal ieu dibahas di handap.

a) Asgol

Sabada ditalungtik, tokoh Asgol teu boga karakter jeung watek anu kuat sabab

tokoh Asgol lain tokoh anu saenyana, anu bisa ngahirupkeun carita. Tokoh Asgol

ngan saukur narator atawa panganteur carita. Cindekna, tokoh Asgol teu miboga

karakter anu pasti sabab manéhna lain tokoh dina carita tapi mangrupa narator atawa

panganteur carita.

b) Jalma nu maraké kedok

Sabada ditalungtik, tokoh jalma anu maraké kedok ogé teu boga karakter

atawa watek pisan, sabab tokoh ieu ngan saukur aya di pamustungan carita sarta teu

kabagéan dialog saeutik-eutik acan anu ngalantarankeun panalungtik teu bisa

nganalisis watek tina cara gerakna hungkul. Lamun ditalungtik deui, tokoh ieu ngan

saukur tokoh palengkep anu gunana pikeun ngalengkepan carita tapi teu bisa

ngahirupkeun carita.

c) Andar-Andar

Sabada di talungtik, dina hiji adegan katitén ayana tokoh Andar-Andar dina

naskah drama “Manusa Jero Botol.” Tokoh Andar-Andar aya dina adegan waktu

Asgol keur ngalagu. Dina éta adegan, tokoh Andar-Andar lain mangrupa tokoh anu

miboga karakter atawa watek, tapi tokoh Andar-Andar didinya mangrupa simbol tina

kabébasan anu dipiboga ku unggal jalma.

97


Tina sababaraha cutatan di luhur, bisa dicendekkeun yén tokoh anu aya dina

naskah drama “Manusa Jero Botol” téh sakabéhna aya 10, dua diantarana mangrupa

tokoh utama, sedengkeun sésana mangrupa tokoh tambahan. Dina penokohanana,

katitén aya dua tokoh antagonis anu salah sahijina tokoh utama, hiji tokoh protagonis

jeung dua tokoh confidant atawa kapercayaan. Sakabéh tokoh anu dibahas di luhur

miboga karakter anu kuat iwal ti tokoh Botol jeung tokoh Sirah, sarta tilu tokoh anu

teu miboga karakter pisan nya éta tokoh Asgol salaku narator, Jalma-Jalma nu maraké

kedok jeung Andar-Andar salaku simbol dina ieu naskah drama.

(3) Latar/Setting

Sabada ditalungtik, kapanggih sababara latar anu aya dina naskah drama

“Manusa Jero Botol”. Latar dina ieu carita kabagi jadi tilu, nya éta latar waktu, latar

geografis, jeung latar sosial.

a. Latar Waktu

Latar waktu biasana kabagi jadi dua deui nya éta latar waktu absolut jeung

latar waktu parsial. Latar waktu absolut mnangrupa latar waktu anu jelas iraha-

iarahana, jelas jam sarahana, poé naonna, bulan naonna, sarta taun naonna,

sedengkeun latar waktu parsial mangrupa latar waktu anu teu disebutkeun kalawan

jelas waktu-waktuna. Sabada ditalungtik, dina naskah drama “Manusa Jero Botol”

anu kapanggih latar waktu anu ngawangun ieu naskah drama mangrupa latar waktu

parsial anu teu disebutkeun kalawan jéntré waktu-waktu anu geus ngawangun

struktur carina dina ieu naskah. Latar waktu anu disebutkeun ngan saukur saban

peuting, baréto, poé ka poé, bulan ka bulan, taun ka taun jeung sajabana.

b. Latar Géografis/ Tempat

Sabada ditalungtik, latar tempat anu kapanggih dina naskah drama “Manusa

Jero Botol” anu aya nya éta latar tempat absolut jeung latar tempat parsial. Latar

tempat anu aya dina ieu carita nya éta di kamar Dora anu kabagi deui jadi sababara

tempat saperti di lawang panto, di tempat kélénéng loncéng jeung sajabanna. Salian ti

kamar Dora, latar tempat anu kadua nya éta tempat matuhna tokoh Asgol. Hal éta teu

98


dijelaskeun kalawan jéntré tempat anu kumaha anu ditempatan ku tokoh Asgol téh.

Pangarang méré kabébasan pikeun sutradara sangkan bisa ngaréka-réka kalawan

imajinatif tempat pikeun tokoh Asgol. Satuluyna aya latar tempat parsial anu

kacaritakeun ku sababaraha tokoh, diantarana kadieu, didieu, kaluar jeung sajabana.

Hal ieu katitén tina cutatan di handap.

a) Kamar

PANGGUNG NGAGAMBARKEUN KAMAR HIJI MOJANG UMUR 20 TAUNAN…. ÉTA KAMAR PERENAHNA DI LANTÉ DUA, DIHIAS KU JANDÉLA-JANDÉLA KACA ANU TÉMBONG DI LATAR-TUKANG PANGGUNG. DI SATUKANGÉUN JANDÉLA AYA HIJI TANGKAL GEDÉ ANU DANGDAUNANANA MÉH BAÉ ANTEL KANA KACA JANDÉLA. DI ÉTA KAMAR PARAGPAG PAPARABOTAN ANU MARAHAL. TEU TINGGALEUN BONÉKA-BONÉKA JEUNG BACAAN, OGÉ PARAGPAG BOTOL-BOTOL ANU PATING JALAJAR DI HIJI TEMPAT. (kaca 2)

Tina cutatan di luhur katitén latar tempat atawa latar géografis anu aya dina

naskah drama “Manusa Jero Botol” nya éta aya di hiji kamar mojang anu umurna 20

taunna. Kamar éta perenahna di lanté dua. Di satukangeun jandéla aya hiji tangkal

gedé anu dangdaunana antel kana kaca jandéla. Di jero kamar éta paragpag barang-

barang anu hargana marahal sarta aya ogé botol-botol anu pating jalajar di hiji

tempat. Latar tempat ieu anu engkéna bakal aya terus dina sapanjang carita sabab

naskah drama ieu mangrupa naskah drama sababak anu tempatna teu ganti-ganti

atawa robah. Barang-barang anu aya di kamar hiji mojang éta mangrupa barang-

barang anu engkéna jadi bungbu pikeun ngahirupkeun carita, tangtu waé sakabéh

barang anu aya di kamar éta mojang téh bakal kapaké ku unggal tokoh anu satuluyna

bakal nyambung kana unggal adegan. Sanajan naskah drama ieu kaasup naskah

drama sababak sabab ngan saukur diwangun ku hiji latar tempat, tapi kapanggih ogé

sababaraha katerangan anu nuduhkeun patempatan di éta kamar. Jadi cindekna, latar

tempat sacara keseluruhan anu aya dina naskah drama ieu nya éta di kamar Dora, tapi

kapanggih ogé sababaraha patempatan anu diterangkeun dina naskah drama ieu anu

perenahna di kamar Dora. Patempatan éta ngawengku lawang panto, ranjang kasur

jeung tempat kélénéng loncéng.

99


(a) Lawang panto

Sabada ditalungtik, kapanggih ayana katerangan tempat anu nuduhkeun di

lawang panto. Anu dimaksud lawang panto didieu, nya éta lawang panto kamar Dora.

Hal ieu katitén tina cutatan di handap.

BARI TEU KANYAHOAN KU DORA, MARDI –PELAYAN ANYAR DI ÉTA KULAWARGA- NGAJANTENG DI LAWANG PANTO, NYERANGEUN NU KEUR LATIHAN…. (kaca 3)

Tina cutatan di luhur, katitén yén aya tokoh Mardi salaku pelayan anyar di éta

kulawarga anu ngajangteng di lawang panto keur ningalikeun Dora anu keur latihan.

Dina cutatan di luhur écés pisan aya kecap “Lawang Panto” anu kaasup kana latar

tempat. Latar tempat dina ieu naskah drama mémang ngan saukur kamar Dora, tapi

hal éta kaasup kana latar tempat general anu salian ti éta miboga tempat-tempat séjén

anu jadi pangwangun carita.

(b) Kana Ranjang

Ranjang kaasup kana latar tempat anu perenahna di kamar Dora. Hal ieu


KOBOY NUNGTUN DORA MURU RANJANG, BARI SEMU NU ASA-ASA, KALACAT DORA KANA RANJANG. (kaca 31)

Tina cutatan di luhur, katitén yén Koboy ngalacat kana ranjang duaan jeung

Dora. Tina cutatan di luhur, écés pisan yén salah sahiji latar tempat dina naskah

drama ieu nya éta di ranjang anu kaasup kana pangwangun carita sabab nyarita

tempat lumangsungna hiji kajadian. Ranjang anu dicaritakeun téh perenahna di kamar

Dora anu mangrupa latar utama atawa latar general dina ieu carita.

(c) Ka Tempat Kélénéng Loncéng

DORA …. (BARI NGAJENGKAT MURU KA TEMPAT DISIMPENNA KÉLÉNÉNG LONCÉNG, TULUY DIKÉLÉNÉNG-KÉLÉNÉNGKEUN SABABARAHA KALI) (kaca 37)

100


Tina cutatan di luhur katiten yén Dora ngaléos ka hiji tempat paragi

disimpenna loncéng pikeun nyalukan Bibi atawa Mardi. Éta tempat kélénéng loncéng

téh perenahna aya di hiji tempat di kamar Dora. Tempat kélénéng lonceng kaasup

kana latar tempat tambahan, anu perenahna di jero latar tempat general.

b) Tempat Matuhna Asép Golér

Salian ti kamar Dora, latar tempat anu satuluyna nya éta tempat matuhna

tokoh Asep Goler atawa Asgol. Hal ieu katitén tina cutatan di handap.

PANGGUNG LEUTIK –BISA OGÉ LÉVÉL, ATAWA NAON BAÉ—ANU TEMPATNA MISAH (BISA DI MANA WAÉ), TEMPAT “MATUHNA” ASÉP GOLÉR (ASGOL), ANU DINA IEU SANDIWARA “NYEPENG” LALAKON, ANU BOGA IMPIAN, MALAH SAKALIAN MINANGKA NU JADI NARATOR…. (kaca 2)

Tempat matuhna tokoh Asgol kaasup kana latar tempat dina ieu naskah drama

sabab sanajan tempatna Asgol teu dijelaskeun ku pangarang ngeunaan rupana siga

kumaha, tapi bisa dicindekkeun yén tempat matuhna Asgol bisa mangrupa hiji kasur

anu aya di tempat liat disaluareun kamar Dora sabab waktu asup kana dialog Asgol,

kacaritakeun yén manéhna rék saré sangkan nyampeur impian-impian anu tacan

kasampeur. Hal ieu geus ngabuktikeun yén tempat matuhna Asgol mangrupa hiji

kasur anu teu dijéntrékeun kaayaanna kawas kamar Dora. Dina hal ieu pangarang

hayang méré kabébasan sutradara sangkan bisa kréatif dina ngaréka-réka tempat anu

teu dijelaskeun kalawan jéntré. Ku kituna pangarang ngan saukur méré gambaran

sacara gurat badagna yén tokoh Asgol miboga tempat kaluar anu matuh.

Salian ti latar tempat absolut, kapanggih ogé latar tempat parsial anu

perenahna teu dijéntrékeun nya éta ayana tempat ka dieu, ka luar ti éta kamar, di luar,

jeung di hiji tempat anu buni. Hal ieu katitén tina cutatan di handap.

SORA MAMIH Doraaaaaaaa! DORA Kah, Mamiiiiiiiiih! SORA MAMIH Ka dieueueueueueueu! (kaca 7)

101


Tina cutatan di luhur katitén yén Mamih ngagéroan Dora ti hiji tempat

disaluareun kamar Dora. Tina dialog di luhur katitén yén tokoh Mamih ngan saukur

némbongkeun sorana hungkul, taya dedeganna. Hal éta kacaritakeun yén Mamih

ngageroan Dora sangkan Dora datang ka tempat Mamih cicing pikeun maturan

Mamih. Panalungtik miboga sawangan yén kecap kadieu anu dimaksud ku Mamih

téh perenahna aya ruang TV atawa ruang kulawarga sabab dina dialog saterusna,

Mamih nitah Dora datang ka tempat Mamih cicing téh sabab Mamih hayang

dibaturan ku Dora pikeun nongton sérial Turki anu dipikaresep ku Mamih. Salian ti

cutatan di luhur, katitén ogé tina cutatan di handap.

MIREUNGEUH KITU, CIKIKIK BAÉ SI BIBI NYIKIKIK, NYEUNGSEURIKEUN MARDI, BARI

LÉOS BAÉ KA LUAR TI ÉTA KAMAR.

(kaca 10)

Tina cutatan di luhur kacaritakeun yén Bibi meunang paréntah ti Dora

sangkan geura nyébor kembang anu satuluyna Bibi nyanggupan bari kaluar ti kamar

Dora. Kecap ka luar ti kamar Dora mangrupa latar tempat parsial sabab pangarang

teu ngajelaskeun tempat tujuan tokoh Bibi sanggeus kaluar ti kamar Dora. Lamun

nilik kana paréntah Dora saacanna, bisa dicindekkeun yén maksud tina kekecapan ka

luar ti éta kamar téh tujuanna pikeun ka dapur sabab rék nyiapkeun getih keur nyébor

kembang. Sabab lamun ditilik kalawan gemet, moal mungkin lamun Bibi nyiapkeun

getih di kebon atawa halaman tukang, sabab dina naskah drama ieu teu kacaritakeun

yén imah Mamih miboga halaman tukang, anu kadua, upama ditilik sing gemet, Bibi

rék nyiapkeun getih sato pikeun nyébor kembang anu pastina kucu meuncit heula

satona sarta diasupkeun kana botol. Upama ditilik deui, sato anu getihna dicokot téh

sato anu laleutik kawas beurit, monyét jeung sajabanna anu pastina moal mingkin

nyokot getih di kebon atawa halaman tukang, katambah hal anu apal kana kabiasaan

Dora kawas kiue téh ngan ukur Bibi jeung Dora. Salian ti éta, katitén ogé tina cutatan

di handap.

MAMIH Tapi bau bangké, Dora. Na teu kaaangseu, sakitu bauna téh? Bibi, geuwat bawa kaluar! (kaca 17)

102


Cutatan di luhur nyaritakeun ngeunaan Mamih anu manggihan kembang anu

dicét beureum sarta bau naker. Kacaritakeun waktu di kamar Dora Mamih geus

nempo kembang éta, geuwat-geuwat Mamih nitah Bibi pikeun mawa éta kembang ka

luar ti kamar Dora. Mamih nitah Bibi pikeun miceun kembang éta kamana baé asal

ulah aya di kamar Dora. Upama ditilik tina sempalan dialog Mamih, katitén yén

Mamih ngaluarkeun kecap bawa kaluar. Kecap éta memang teu dijelaskeun yén

Mamih nitah Bibi mawa pot kembang kamana tapi tina cutatan diluhur bisa

dicindekkeun yén tempat anu dimaksud ku Mamih téh nya éta tempat pamiceunan

runtah anu perenahna aya di saluareun imahna.

c. Latar Sosial

Latar sosial nya éta sagala hal anu aya patalina jeung hirup kumbuh hiji jalma.

Dina naskah drama “Manusa Jero Botol” ngagambarkeun kahirupan sapopoé hiji

kulawarga nya éta Mamih jeung Dora sarta pembantuna nya éta Bibi jeung Mardi.

Dina éta naskah drama kacaritakeun yén Dora salaku anak ti randa beunghar, jutawan

mantén. Randa beunghar didieu nya éta Mamih salaku indung Dora. Hal ieu katitén


PANGGUNG NGAGAMBARKEUN KAMAR HIJI MOJANG UMUR 20 TAUNAN, ANAK RANDA BEUNGHAR; PAMAJIKAN JUTAWAN MANTEN. (kaca 2)

Cutatan di luhur katitén latar sosial anu aya dina naskah drama “Manusa Jero

Botol” nya éta randa beunghar sarta jutawan manten anu dina hal ieu ngagambarkeun

kahirupan sapopoé si tokoh utama kawas kumaha anu hirup serba cukup malah

leuwih. Katitén ogé yén sagala pangabutuh sarta kahayang tokoh utama pasti sagala

dicumponan. Tokoh Dora ngajalanan kahirupan sapopoé dina nyanghareupan sagala

pangabutuhna pasti cumpon, sabab pangabutuh sarta barang-barang anu dipikahayang

ku Dora teu weléh dicumponan kitu deui anu kaalaman ku Mamih salaku randa

beunghar anu hirupna serba makmur. Sagala kahayang Mamih ogé pasti cumpon,

sagala barang anu dipikahayang teu weléh kabeuli. Hal ieu némbongkeun yén Mamih

103


jeung Dora kaasup kana jalma anu aya dina strata kalangan tingkat luhur anu hirup

cukup malah leuwih.

Salian ti éta katitén ogé kahirupan tokoh Mardi salaku palayan anyar dina éta

naskah, saulas Mardi kaasup kana tokoh anu hirup cukup, malah mah kawilang serba

kakurangan. Tapi dina ahir carita, kacaritakeun yén Mardi téh mangrupa mahasiswa

semester ahir jurusan filsafat anu keur neuleuman perasaan hiji pagawé saméméh jadi

pamingpin. Hal ieu katitén tina cutatan di handap.

MARDI … Yeuh, lamun kudu balaka mah, Mardi téh mahasiswa filsafat semester ahir. Ku naon bet gawé didieu? Ngahaja! Lantaran hayang neuleuman perasaan hiji pagawé saméméh engkéna jadi pamingpin… (kaca 35)

Tina cutatan di luhur bisa katitén yén Mardi kaasup jalma anu hirupna cukup

sarta miboga tingkatan strata kalangan menengah kaluhur. Hal ieu katitén tina hal anu

dikedalkeun ku Mardi sabab manéhna salaku mahasiswa semester ahir jurusan

filsafat. Sanajan teu dijelaskeun ku pangarang ngeunaan status sarta tingkatan strata

kahirupan Mardi, tapi tina cutatan di luhur bisa katitén yén Mardi kaasup kana

kalangan éta, sabab biasana jalma nu bisa kuliah sarta sakola luhur mah kaasup jalma

tina kalangan menengah ka luhur. Salian ti kahirupan Dora, Mamih jeung Mardi, aya

ogé kahirupan Bibi salaku pembantu di imah éta. Bibi kaasup kana strata kalangan

handap anu hirupna serba kakurangan atawa menengah kahandap. Jadi bisa

dicindekkeun yén latar sosial anu aya dina ieu naskah drama nya éta aya latar sosial

tingkatan luhur anu serba hirup cukup jeung leuwih, tingkatan menengah kaluhur anu

hirupna cukup jeung tingkatan menengah kahandap anu hirup serba kakurangan.

4) Sarana Sastra

(1) Judul

Judul dina ieu naskah nya éta “Manusa Jero Botol” anu aya hubunganana

jeung eusi carita utama tokoh anu nyekel lalakon lalakon. Hal ieu katitén tina cutatan

di handap.

104


ASGOL Hadirin anu dipihormat, uing kapaksa kudu lilir heula, padahal tadi téh keur anteng-antengna ngimpi. Enya, ngimpi sual akhirupan Dora, si Manusa Jero Botol. Kapaksa lilir téh henteu kagareuwahkeun ku sasaha, tapi pédah panasawan wé, para saderék téh nuju ngabandungan atawa henteu?!… (kaca 12)

Dina cutatan di luhur katitén yén tokoh Asgol keur cacarita sabab manéhna

lilir tina impian ngeunaan hiji mojang anu ngarana Dora. Asgol salaku narator dina

ieu carita, ngajelaskeun ka panongton ngeunaan kahirupan Dora anu dikungkung.

Tokoh Asgol ngedalkeun kekecapan ”ngimpi sual khirupan Dora si Manusa Jero

Botol” anu némbongkeun kahirupan tokoh utama anu hirupna ibarat cicing di jero

botol. Dumasar cutatan di luhur, katitén monolog anu nyaritakeun kaayaan tokoh

utamana anu hirupna teu bébas lantaran dikungkung ku indungna. Salian ti cutatan di

luhur, katitén ogé tina cutatan di handap.

DORA …. Hanjakal geus euweuh péloran. (TULUY MELONG KA BOTOL-BOTOL) Wayahna, kuring geus teu butuh deui ku maranéh. Malah cua nempona gé. Maranéh kudu nyingkah tina kahirupan kuring. Dora nu salila ieu ngibaratkeun manusa jero botol, geus waktuna hirup kalawan normal. … (kaca 40)

Cutatan di luhur katitén yén Dora ngedalkeun kekecapan “Dora anu salila ieu

ngibaratkeun manusa jero botol, geus waktuna nyingkah…” hal éta écés pisan yén

judul jeung carita téh rélevan sarta judul anu dijieun ku pangarang, mangrupa réfléksi

tina kahirupan tokoh utama anu salila hirupna kawas cicing di jero botol. Botol

sorangan mangrupa hiji barang anu dijieunna tina kaca tur dina rupana ilaharna leutik

anu matak nyieun eungap. Botol sorangan bisana dipaké wadah cai pikeun nginum.

Bédana dina naskah drama, kecap botol anu dipaké mangrupa simbol kateubébasan

tokoh utama. Ibarat cicing dina jero botol, tokoh utama ieu bisa ningali karaméan

dunya luareun imahna tapi teu bébas gerak. Manéhna ngan saukur bisa ningali tapi

teu bisa ngilu turun ngarasakeun dunya luar imahna. Hal ieu luyu jeung eusi carita,

waktu si tokoh teu meunang ulin ka luareun imahna, meunang jalan-jalan kamana baé

tapi kudu dibarengan ku indungna. Ku kituna ieu naskah téh dibéré judul “Manusa

Jero Botol” sabab judulna geus ngagambarkeun kahirupna si tokoh utama.

105


(2) Puseur implengan

Sabada ditalungtik, dina naskah darama “Manusa Jero Botol”, pangarang

ngagunakeun puseur implengan jalma katilu atawa third person.. Sabab dina ieu

naskah drama, pangarang ngadadarkeun ampir kabéh palaku disebutkeun ngaranna,

nya éta Asép Golér (Asgol), Dora, Mamih, Mardi, Bibi, Koboy, Sirah-Sirah Jalma,

Botol-Botol, Jalma-Jalma anu maraké kedok, jrrrd.

(3) Gaya basa

Gaya basa nya éta cara pangarang dina ngagunakeun basa dina karya sastra

pikeun ngaéksprésikeun gagasan hasil karyana. Sabada ditalungtik, dina naskah

drama “Manusa Jero Botol” kapanggih aya sabelas rupa gaya basa, nya éta gaya basa

ngaumpamakéun (simile), rarahulan (hiperbola), kadalon (pléonasme), silib (alégori),

mijalma (personifikasi), lalandian (métafora), raguman tunggalan (pars pro toto),

gasor (litosés), babasan jeung paribasa, dialék sarta basa asing. Hal ieu dibahas di

handap ieu.

a. Ngaumpamakéun (Similé)

Gaya basa ngaumpamakéun atawa simile nya éta gaya basa anu ngandingkeun

hiji barang jeung barang séjénna anu sifatna nembrak. Sabada ditalungtik, dina

naskah drama “Manusa Jero Botol” kapanggih sababara gaya basa ngaumpamakéun

atawa simile. Hal ieu katitén tina cutatan di handap.

MARDI …. Kanggo ngahontal kabagjaan, urang kedah hirup basajan tur pinter ngatur hirup. Mungguh wijaksana jalmi anu henteu ngaraos sedih kana naon anu henteu dipibanda ku dirina, tapi justru ngaraos bagja kana naon nu ku dirina geus dipibanda. Kasedih jeung kabagja téh sobat dalit anu silihéréngan, silihpusuhan. Sing saha anu teu bisa ngarasakeun kasedih, ogé moal bisa ngarasakeun kabagja diri. (kaca 4)

Cutatan di luhur nyaritakeun yén Mardi keur mapatahan ka Dora ngeunaan

kabagja jeung kasedih sarta kabébasan anu dipiboga ku unggal manusa. Tina cutatan

di luhur, katitén yén Mardi ngedalkeun kalimah kasedih jeung kabagja téh sobat dalit

106


anu silihéréngan, silihpusuhan, kalimah éta kaasup kana gaya basa ngaumpamakéun

atawa simile anu diumpamakéun ku Mardi. Mardi ngaumpamakéun yén rasa sedih

jeung rasa bagja téh mangrupa hiji hal anu padeukeut pisan ibarat sobat dalit anu

kamana-mana silihéréngan tur silihpusuhan. Hartina, kasedih jeung kabagja

mangrupa hiji beungkeutan anu geus dipaketkeun pikeun manusa anu hirup di dunya.

Sakabéh manusa pasti pernah ngarasakeun kabagjaan jeung kasedih. Rasa sedih tur

rasa bagja aya dina diri manusa kalawan silihgenti. Kadang kasedih jeung kabagja

datangna barengan paduduan tapi aya ogé anu datangna pajauhan ibarat jalma anu

keur musuhan. Salian ti cutatan di luhur, katitén ogé tina cutatan di handap.

KOBOY Ieu péstol mangrupa konci pikeun ngaleupaskeun borgol anu salila ieu ngawatesan gerak Dora. (KA NU LALAJO) Hartina Koboy nitah Dora pikeun maténi jalma anu salila ieu ngurung dirina di jero imah. (kaca 31)

Tina cutatan di luhur, aya kecap “péstol mangrupa konci pikeun

ngaleupaskeun borgol”, kecap éta kaasup kana gaya basa ngaumpamakéun atawa

simile sabab tina dialog Koboy di luhur, manéhna nyieun perumpamaan yén péstol

anu dibikeun ka Dora téh mangrupa konci pikeun ngaleupaskeun Dora tina borgol

anu salila ieu ngawatesan gerak Dora. lamun ditilik tina perumpamaanna, hal éta

tangtu rélevan sabab borgol mangrupa barang anu gunana pikeun ngajiret leungeun

manusa sangkan teu bisa gerak bébas. Tangtu waé pikeun muka borgol anu ngajiret

leungeun manusa ngabutuhkeun konci sangkan borgolna kabuka. Kitu deui anu jadi

perumpamaan tokoh Koboy ka Dora. hirup Dora anu salila ieu teu bébas gerak

kamamana ibarat dijiret ku borgol kudu dileupaskeun pikeun Dora bisa hirup bébas

ku cara muka borgolna ku konci anu diibaratkeun ku Koboy kana péstol, nya éta

maténi indungna anu salila ieu geus ngawatesan Dora pikeun hirup bébas.

b. Rarahulan (Hiperbola)

Gaya basa rarahulan atawa hiperbola nya éta gaya basa rarakitan anu gunana

pikeun ngayakinkeun anu jalma séjén sangkan percaya kana omonganna anu bisa

disebut kaleuleuwihi. Sabada ditalungtik, dina naskah drama “Manusa Jero Botol”

107


kapanggih aya sababaraha kalimah anu némbongkeun gaya basa rarahulan. Hal ieu


MARDI Papacangan wé jeung playboy, Néng Dora. yakin geura, moal dugi ka sasasih ogé bakal tunggara. Malah dijamin Néng Dora bakal remuk manah. (kaca 5)

Tina cutatan di luhur katitén dialog Mardi anu keur méré solusi keur Dora

sangkan Dora bisa ngarasakeun lara tunggara alatan cinta. dina dialog di luhur,

katitén Mardi nyebutkeun dialog bakal remuk manah, hal éta kaasup kana gaya basa

rarahulan, sabab kalimat éta geus teu asup kana logika sarta kaleuleuwihi. Haté atawa

manah manusa moal bisa remuk lantaran putus cinta. dina enyana gé, upamana haté

manusa kudu kagiles, moal matak jadi remuk, anu aya gé kalah ka pejét. Mardi

ngaluarkeun kalimah kitu ka Dora miboga maksud yén rasana bobogohan jeung

playboy téh pasti nyieun rasa kanyeri anu kacida nyerina. Salian tina cutatan di luhur,

katitén ogé tina cutatan di handap.

SORA MAMIH (NYOROWOK) Keun baé, Bibi, antep wé. Meureun keur saré. Teu mungkin minggat deui-minggat deui mah. Geus Bibi, tong di gangguuu. Karunya. Boa capéeun geus diajar sapoé jeput. (kaca 32)

Tina cutatan di luhur, katiten yén Mamih nitah Bibi sangkan teu

ngahudangkeun Dora sabab Dora keur saré. Dina dialog di luhur, Mamih ngedalkeun

kalimah boa capéeun geus diajar sapoé jeput ka Bibi. Kalimah éta kaasup kana gaya

basa rarahulana sabab kalimah anu dikedalkeun ku Mamih mangrupa kalimah

kateumunkinan anu kaleuleuwihi. Dina enyana, moal mungkin Dora bisa diajar sapoé

jeput, sabab dina enyana diajar sapoé jeput, manéhna tangtu ngalakukeun hal-hal

séjén pikeun nyela kagiatan diajarna saperti mandi, shalat, dahar, jeung sajabana.

Saupama Dora mémang diajar sapoé jeput bari teu ngalakukeun hal-hal séjén, pasti

manéhna miboga waktu pikeun istirahat, utamana ngaistirahatkeun panon sarta

uteukna.

108


c. Kadalon (Pléonasme)

Gaya basa kadalon atawa pléonasme nya éta gaya basa anu ngagunakeun

kecap-kecap pikeun ngébréhkeun maksud anu leuwih ti mistina. Sabada ditalungtik,

dina naskah drama “Manusa Jero Botol” kapanggih aya sababaraha kalimah anu

némbongkeun gaya basa kadalon. Hal ieu katitén tina cutatan di handap.

MAMIH .... hidep kudu bisa ngajénan perjoangan hiji indung dina ngaping ngajaring, dina ngatik ngadidik, jeung ngahirup-huripan nu jadi anak. Sakali deui milampah hal anu teu uni kawas tadi, Mamih bakal leuwih-leuwih nalingakeun hideup… (kaca 28)

Tina cutatan di luhur, katitén yén Mamih keur mapatahan Dora sangkan bisa

nurut ka Mamih sarta ngajénan ka nu jadi kolot. Sagala hal anu dilakukeun ku Mamih

mangrupa hiji perjoangan pikeun kabagjaan anakna. Tina dialog di luhur, Mamih

ngedalkeun kekecapan ngaping-ngajaring, ngatik ngadidik, jeung ngahirup-

huripkeun, kekecapan éta kaasup kana gaya basa kadalon. Sabenerna teu kudu

dibawaan duanana gé geus némbongkeun kana pamaksudanana, upamana dina kecap

ngaping ngajaring, sabenerna teu kudu disebutkeun kecap ngajaringna ogé geus

némbongkeun kana anu dipimaksudna sabab upama urang ngaping pasti sakalian

ngajaring, kitu deui dina kecap ngatik ngadidik. Kecap ngatik téh geus miboga

maksud ngadidik, kitu deui jeung kecap ngahirup-huripkeun. Kecap-kecap éta

mangrupa hiji beungkeutan anu kacida jelasna upama salah sahiji kecapna teu

dibawaan. Salian ti cutatan di luhur, katitén ogé tina cutatan di handap.

MARDI Néng Dora nyalira anu ngabudalkeun sadaya kereteg haténa. Cénah dirina ngaraos kakungkung di ieu bumi anu sakitu agréng tur sakitu sigrongna…. (kaca 34)

Cutatan di luhur nyaritakeun waktu Mardi ngobrol jeung Mamih ngeunaan

kahayang Dora salila ieu. Dina ngabudalkeun eusining haté Dora, Mardi ngedalkeun

kecap agreng tur sakitu sigrongna, kekecapan éta kaasup kana kadalon sabab

ngajelaskeun hal leuwih ti sakumaha mistina. Kecapn agreng jeung sigrong mangrupa

kecap anu silih pakait sarta miboga harti anu ampir sarua. Sabenerna Mardi teu kudu

nyebutkeut kecap sigrong lantaran manéhna geus nyebutkeun kecap agreng anu

109


hartina ampir sarua. Cukup ku nyebutkeun kecap agreng ogé geus némbongkeun yén

imah Mamih téh kacida gedéna. Saupama kecap sigrong teu dibawaan ogé dina

kekecapan di luhur teu jadi masalah sabab cukup diwakilan ku kecap agreng ogé

batur geus papada maham kana omongan anu dikedalkeun ku Mardi.

d. Silib (Alégori)

Gaya basa silib atawa alégori nya éta gaya basa anu eusina dibalibirkeun anu

miboga tujuan sangkan anu diajak nyarita teu ngarasa kasinggeung haténa. Sabada

ditalungtik dina naskah drama “Manusa Jero Botol” kapanggih sababara kecap atawa

kalimah anu nuduhkeun yén éta kaasup kana gaya basa silib. Hal éta katitén tina

cutatan di handap.

MARDI Resep nya Néng Dora mah. Ku ibu teu weléh diaping dijaring, ka mana-mana teu weléh ditalingakeun. Barang naon baé nu dipikahoyong teu weléh sayagi…. (kaca 12)

Tina cutatan di luhur katitén yén Mardi keur ngabandingkeun antara

kahirupan manéhna jeung kahirupan Dora. Mardi ngabandingkeun yén kahirupan

Dora mah matak pikaresepeun sabab hirupna dijaring tur ditalingakeun ku nu jadi

kolot kaasup ngeunaan barang-barang anu dipikahayangna ogé teu weléh sayagi, béda

pisan jeung kahirupan Mardi. Tapi upama ditilik kalawan gemet, katitén yén cutatan

di luhur kaasup kana gaya basa silib. Mardi sabenerna keur nyindir Dora sabab teu

sakabéh jalma bisa dijaring diaping ku kolotna. Mardi ogé méré nyaho sacara tersirat

yén sagala hal anu dilakukeun ku Mamih ka Dora taya alesan séjén iwal ti nyaah ka

Dora, tapi dina hal ieu, Dora teu ningali kana kanyaah Mamih tina puseur sawangan

saperti Mardi, Dora miboga sawangan séjén ngeunaan cara ngatik Mamih anu

karasana siga ngungkung Dora di jero kamar. Ku kituna, Mardi ngedalkeun

sawanganana ngeunaan cara ngatik indungna Dora ngaliwatan cara anu séjén, cara

anu teu dibalibirkeun maksud sabenerna sangkan Dora teu salah paham kana

sawangan Mardi. Salian ti cutatan di luhur, katitén ogé tina cutatan di handap.

110


MAMIH …. Na kembang téh bau-bau teuing. Bau bangké. Geuwat bawa kaluar, Bibi piceun sing jauh! DORA Ulah, Mamih. éta mah ceungceuman Dora! (kaca 17)

Cutatan di luhur katitén yén Mamih ngangseu kembang anu kacida bauna anu

aya di kamar Dora. Mamih geuwat-geuwat nitah Bibi sangkan miceun éta kembang

sing jauh, tapi Dora teu ngidinan sabab kembang éta mangrupa ceungceuman Dora.

Dora ngedalkeun kalimat “ulah, Mamih. Éta mah ceungceuman Dora” kaasup kana

gaya basa silib, sabab dina kekecapan Dora anu nyebutkeun yén kembang anu aya

dina kamarna salaku ceungceuman manéhna téh miboga tujuan pikeun nyindir

Mamih. Dora ngedalkeun kalimah éta sabab manéhna hayang Mamih sadar yén

didikan Mamih anu salila ieu dibérékeun ka Dora téh teu matak nyieun Dora sugema

sarta Dora ogé teu boga batur ulin atawa babaturan anu bisa dijadikeun tempat ngadu

sagala katugenahna. Dora nyebutkeun yén kembang éta mangrupa ceungceumanna

téh supaya Mamih sadar yén salila ieu Dora teu boga babaturan sarta kabogoh.

e. Mijalma (Personifikasi)

Gaya basa mijalma atawa personifikasi nya éta gaya basa anu

ngabandingkeun barang anu teu nyawaan atawa barang paéh jeung barang anu

nyawaan. Sabada ditaluntik, dina naskah drama “Manusa Jero Botol” kapanggih

sababara kalimah anu kaasup kana gaya basa mijalma. Hal ieu katitén tina cutatan di

handap.

ASGOL …. Tapi sakaluarna Mardi ti kamar, Dora kalah anteng deui mancakrama jeung botol-botol. Enya, pan éta botol-botol téh bisa ngusir rasa sepina…. (kaca 12)

Cutatan di luhur katitén yén tokoh Asgol keur ngajelaskeun carita anu geus

disorang. Dina cutatan di luhur, Asgol ngedalkeun kalimah “Enya. Pan éta botol-

botol téh bisa ngusir rasa sepina.” Kalimah éta kaasup kana gaya basa mijalma,

sabab upama ditilik kalawan gemet kecap botol jeung ngusir téh mangrupa konci tina

111


analisis ieu. Moal mungkin upamana hiji botol bisa ngusir rasa kasepi jalma, sabab

anu bisa “ngusir” mah biasa jalma atawa mahluk anu miboga nyawa, lain botol anu

dina logikana teu miboga nyawa atawa roh. Salian ti cutatan di luhurm katitén ogé


SIRAH …. Jig baé rék ninggalkeun imah bari susulumputan ti nu jadi indung, tapi anjeun bakal terus-terusan dikukuntit rasa salah…. (kaca 24)

Cutatan di luhur kacaritakeun yén tokoh sirah keur mapatahan Dora sangkan

teu jadi kabur kalawan susulumputan ti nu jadi indung. Dina papatah tokoh Sirah,

manéhna ngedalkeun kalimah “bakal terus-terusan dikukuntit rasa salah”, kalimah

éta kaasup kana gaya basa mijalma, sabab kecap dikukuntit rasa salah kaasup kana

hal anu teu mungkin sarta biasana dilarapkeun ka jalma. Biasana anu sok nguntit mah

jalma anu miboga wujud sarta miboga nyawa lain rasa salah anu teu puguh wujudna

sanajan karasa kana batin.

f. Lalandian (Métafora)

Gaya basa lalandian atawa métafora nya éta gaya basa anu ngébréhkeun hiji

hal ngaliwatan babandingan ku cara méré panglandi. Sabada ditalungtik, dina naskah

drama “Manusa Jero Botol” kapanggih aya sababaraha kalimah anu kaasup kana gaya

basa lalandian. Hal ieu katitén tina cutatan di handap.

MAMIH Dasar anak palacur DORA Lamun Dora anak palacur, hartina Mamih palacurna! (kaca 37)

Cutatan di luhur kacaritakeun yén Mamih keur guntreng jeung Dora. Dina

cutatan di luhur katitén yén Mamih ngedalkeun kecap “Dasar anak palacur”.

Kalimah éta dikedalkeun pikeun Dora anu geus wani-wani kabur ti peuting sarta balik

dina kaayaan mabok parna, katambah pakéan anu dipaké ku Dora mangrupa

papakéan anu teu mantes dipaké ku mojang. Kalimah dasar anak palacur kaasup

kana gaya basa lalandian, sabab dina kalimah éta, Mamih méré lalandian keur Dora

112


anu geus kabur sarta balik dina kaayaan mabok parna siga palacur. Salian ti éta


BIBI (MURU KA LEBAH DORA, NARAJANG PINUH AMARAH) Dasar anak iblis! Anak iblis! Anak iblis! (kaca 39)

Cutatan di luhur kacaritakeun yén Dora kakara maténi indungna ku péstol anu

dibéré ku Koboy. Ningali hal éta, Bibi kacida ambekna ka Dora lantaran Dora bisa

wani maténi indungna anu sakitu nyaahna ka Dora padahal Dora lain anak tandesna.

Tina cutatan di luhur katitén yén Bibi méré sesebutan atawa lalandian keur Dora nya

éta anak iblis. Kalimah éta kaasup kana gaya basa lalandian sabab Bibi méré

babandingan hiji jalma jeung iblis anu miboga kalakuan teu hadé sarta teu miboga

pipikiran jeung perasaan. Kitu pisan anu kaalaman poé éta nalika Dora geus kurang

ajar sarta wani ngaleungitkeun nyawa hiji jalma.

g. Raguman Tunggalan (Pars Pro Toto)

Gaya basa raguman tunggalan nya éta rarakitan basa anu nyebut salah sahiji

atawa sabagian padahal maksudna mah sakabéhna. Sabada ditaluntik, dina naskah

drama “Manusa Jero Botol” kapanggih hiji gaya basa raguman tunggalan. Hal ieu


ASGOL …. Widian nya, uing rék saré deui, rék nyampeur deui impian-impian anu can kasampeur… (kaca 2)

Tina cutatan di luhur katitén dialog Asgol anu nyebutkeun yén manéhna rék

saré deui sabab rék nyampeur impian-impian anu tacan kasampeur. Kecap impian-

impian anu katitén miboga harti sabagian impian tina sakabéh impian. Hal éta kaasup

kana gaya basa raguman tunggalan sabab unggal jalma anu saré pasti ngimpi, sarta

upama urang, saré téh pasti anu kapanggih téh nya éta impian lain hal anu lian.

113


h. Ngasor (Litosés)

Gaya basa ngasor atawa litosés nya éta rarakitan basa anu dipaké pikeun

ngaréndahkeun haté tandaning sopan atawa handap asor. Sabada ditalungtik, dina

naskah drama “Manusa Jero Botol” kapanggih aya hiji kalimah anu kaasup kana gaya

basa ngasor. Hal ieu hatitén tina cutatan di handap.

MARDI …. Sedengkeun Mardi? Sabalikna! Sagala rupi nu dipikahoyong mung sadia dina ciciptaan wungkul... (kaca 12)

Cutatan di luhur, kacaritakeun yén Mardi keur ngabandingkeun hirup

manéhna anu sagala kakurangan jeung hirup Dora anu sagala aya sarta sagala

dicumponan pangabutuhna. Dina cutatan di luhur, katitén yén Mardi ngedalkeun

kalimah “sagala rupi nu dipikahoyong mung sadia dina ciciptaan wungkul”, kalimah

éta kaasup kana gaya basa ngasor sabab dina kalimah éta, Mardi némbongkeun hal

anu teu katingali ku Dora ku cara anu sopan, Mardi ngedalkeun kekecapan kitu sabab

hayang méré pangajaran ka Dora sangkan ngarti kana cara ngatik indungna. Ku cara

ngasor Mardi nyebutkeun yén sabenerna hirupna Dora leuwih hadé sarta genah

tibatan hirup batur anu tacan tangtu bisa dahar sapoé sakali anu sakuduna Dora

miboga rasa sukur sabab geus hirup cukup malah mah leuwih. Tapi sadaba

ditalungtik sacara gemblengna, bisa waé kalimah Mardi di luhur téh ngasor pikeun

diri manéhna sorangan, sabab bisa diperkirakeun yén Mardi ogé kaasup jalma anu

hirup cukup sabab manéhna gawé jadi palayan lain pédah butuh tapi hayang

neuleuman jadi palayan saacan jadi pamingpin. Hal éta dijelaskeun dina ahir naskah

waktu Mardi jeung indung Dora keur guntreng ngeunaan cara ngatik indungna Dora

anu nyieu Dora kakungkung.

i. Babasan jeung Paribasa

Sabada ditanlungtik, dina naskah drama “Manusa Jero Botol” kapanggih

sababara kecap atawa kalimah anu kaasup kana babasa jeung paribasa. Hal ieu katitén


114


DORA KAGÉT, OLOHOK MATA SIMEUTEUN (kaca27)

Cutatan di luhur, katitén yén aya narasi anu nyebutkeun yén Dora olohok

kagét sarta mata simeuteun. Mata dimeuteun di luhur kaasup kana babasan anu

hartina héran. Salian ti babasan, kapanggih ogé paribasa nya éta “Merebutkeun

balung tanpa eusi” . Hal ieu katitén tina cutatan di handap.

DORA …. Nanaonan, sih?! Kalah merebutkeun balung tanpa eusi! (kaca 13)

Cutatan di luhur aya kaliman anu dikedalkeun ku Dora anu kaasup kana

paribasa nya éta merebutkeun balung tanpa eusi. Paribasa éta miboga harti

merebutkeun hiji hal anu teu miboga tujuan atawa euweuh hasilna.

j. Basa Asing

Basa asing nya éta basa anu asalna lain tina basa Sunda. Bisa tina basa

deungeun atawa basa Indonésia. Sabada ditaluntik, dina naskah drama “Manusa Jero

Botol” kapanggih sababaraha basa asing anu ngawengku basa Indonésia, basa Inggris

jeung basa Arab. Hal ieu katitén tina cutatan di handap.

a) Basa Indonésia

Sabada ditalungtik, dina naskah drama “Manusa Jero Botol” kapanggih

sababaraha kecap anu ngandung unsur basa Asing, salah sahijina basa Indonésia. Hal

ieu katitén tina cutatan di handap.

MARDI …. Mung nya kitu, sok tara dikintunkeun ka surat kabar atawa majalah. (kaca 4)

Dina cutatan di luihur, katitén yén Mardi ngedalkeun kecap surat kabar. Surat

kabar miboga harti koran dina basa Indonésia. Taya alesan anu jelas pangna

pangarang ngasupkeun kecap surat kabar pikeun ngaganti istilah koran, sabab dina

kecap aslina, kecap surat kabar téh mangrupa serepan tina basa Indonésia. Salian ti

surat kabar. Pangarang ogé ngasupkeun kecap pukul pikeun nuduhkeun waktu atawa

jam. Hal ieu katitén tina cutatan di handap.

115


BOTOL I Pukul sabaraha ayeuna? (kaca 20)

Cutatan di luhur mangrupa dialog tokoh botol anu eusina tokoh botol

nanyakeun jam atawa waktu. Tapi dina nanyakeun waktuna, tokoh botol maké kecap

pukul pikeun nuduhkeun waktu. Kecap pukul dina basa Indonésia nya éta nuduhkeun

jam, tapi dina naskah drama ieu kapanggih yén pangarang make kecap pukul pikeun

nuduhkeun waktu anu dicokot tina basa Indonésia.

b) Basa Inggris

Sabada ditalungtik, dina naskah drama “Manusa Jero Botol” kapanggih aya

sababaraha kecap Asing anu mangrupa kecap basa Inggris. Hal ieu katitén tina

cutatan di handap.

…. DORA MAKÉ KAOS/T-SHIRT SINGLÉT JEUNG CALANA PONDOK TINA KULIT…. (kaca 10)

Tina cutatan di luhur katitén aya kecap T-SHIRT pikeun nuduhkeun papakéan

anu dipaké ku Dora. Kecap T-SHIRT kaasup kana basa Asing nya éta basa Inggris

pikeun nuduhkeun papakéan samodél kaos anu remen di paké ku budak jaman

ayeuna. Salian ti cutatan di luhur, katitén ogé tina cutatan di handap.

DORA Halo, Mih. I love you, Mih…. (kaca 37)

Cutatan di luhur katitén ayana kecap I love you anu dikedalkeun ku Dora keur

Mamih. kecap I love you mangrupa kecap dina basa Inggris anu miboga harti ”kuring

bogoh ka anjeun”. Kecap I love you digunakeun pikeun nuduhkeun rasa kanyaah tur

rasa cinta ka jalma-jalma anu dipikanyaah. Bisa ka kabogoh atawa kulawarga.

c) Basa Arab


sababaraha kecap anu nuduhkeun basa Asing nya éta basa Arab. Hal ieu katitén tina

cutatan di handap.

MARDI Astagfirulloh al’adziem… ku aya-aya baé. (kaca 10)

116


Tina cutatan di luhur katitén yén Mardi ngedalkeun kalimah istigfar sabada

mikanyaho kana kabiasaan Dora anu teu ilahar. Kecap Astagfirulloh kaasup basa

asing, nya éta basa Arab anu digunakeun pikeun ningali hal-hal anu pikasieuneun

atawa hal-hal anu teu ilahar. Salian ti cutatan di luhur, katitén ogé tina cutatan di

handap.

MARDI Masya Alloh. Sing yakin, Néng Dora. surga jeung naraka mah aya. Aya! (kaca 19)

Tina cutatan di luhur, katitén yén tokoh Mardi ngedalkeun kalimah Masya

Alloh pikeun ngajawab patalékan Dora. Kecap Masya Alloh kaasup kana basa asing

nya éta basa arab anu digunakeun pikeun ningali hal-hal teu ilahar atawa hal-hal anu

matak pikaheraneun.

4.1.1.2 Analisis Struktur Naskah Drama “Manusa Jero Botol”

Stuktur naskah drama “Manusa Jero Botol” anu dipedar dina ieu

panalungtikan téh nya éta ngéunaan prolog, dialog, wawancang, kramagung,

solilokui, aside, babak, épisode, adegan, jeung épilog. Tina hasil analisis data,

struktur naskah drama “Manusa Jero Botol” bisa dibahas saperti ieu di handap.

1) Prolog

Prolog nya éta kecap bubuka dina hiji lakon drama anu eusina mangrupa

panganteur sacara umum. Sabada ditalungtik, dina naskah drama “Manusa Jero

Botol” kapanggih ayana prolog. Hal ieu katitén dina cutatan di handap.

PANGGUNG NGAGAMBARKEUN KAMAR HIJI MOJANG UMUR 20 TAUNAN, ANAK RANDA BEUNGHAR; PAMAJIKAN JUTAWAN MANTEN. ÉTA KAMAR PERENAHNA DI LANTÉ DUA, DIHIAS KU JANDÉLA-JANDÉLA KACA ANU TÉMBONG DI LATAR-TUKANG PANGGUNG. DI SATUKANGÉUN JANDÉLA AYA HIJI TANGKAL GEDÉ ANU DANGDAUNANANA MÉH BAÉ ANTEL KANA KACA JANDÉLA. DI ÉTA KAMAR PARAGPAG PAPARABOTAN ANU MARAHAL. TEU TINGGALEUN BONÉKA-BONÉKA JEUNG BACAAN. OGÉ PARAGPAG BOTOL-BOTOL ANU PATING JALAJAR DI HIJI TEMPAT. LIAN TI PANGGUNG ANU NGAGAMBARKEUN KAMAR TÉA, AYA DEUI PANGGUNG LEUTIK –BISA OGÉ LÉVÉL, ATAWA NAON BAÉ—ANU TEMPATNA MISAH (BISA DI

117


MANA WAÉ), TEMPAT “MATUHNA” ASÉP GOLÉR (ASGOL), ANU DINA IEU SANDIWARA “NYEPENG” LALAKON, ANU BOGA IMPIAN, MALAH SAKALIAN MINANGKA NU JADI NARATOR.

(kaca 2)

Cutatan di luhur mangrupa téks narasi anu kaasup kana prolog dina ieu carita,

eusina nyaritakeun ngeunaan kaayaan tempat anu mangrupa setting dina ieu carita.

Kacaturkeun yén kaayaan tempat dina ieu carita téh mangrupa kamar hiji mojang anu

umurna kira-kira 20 taun anak randa beunghar. Kamar éta téh perenahna aya di laté

dua. Di jero kamar, kasampang barang-barang mahal, bonéka-bonéka, buku-buku

bacaan sarta botol-botol anu patingjalajar di hiji tempat. tina katerangan éta bisa

ditingali yén tokoh utama dina ieu carita téh nya éra hiji awéwé anu hirupna serba

cukup. Sagala pangabutuhna teu weléh disadiakeun sarta dicumponan. Tokoh utama

dina ieu carita pasti miboga kabiasaan maca buku-buku bacaan, hal ieu katitén tina

kateranganna yén di éta kamar paragpag ku barang-barang mahal salah sahijina buku-

buku bacaan. Salian ti éta, di deukeut jandéla kamar aya tangkal gedé anu

dangdaunna antel kana kaca jandéla. Hal ieu némbongkeun yén tatangakalan anu

dangdaunna antel kana kaca jandéla téh miboga peran penting keur kahareupna carita.

Salian ti tempat éta, aya ogé hiji tempat anu teu dijelaskeun bentukna siga

kumaha. Éta tempat téh nya éta tempat matuhna tokoh Asép Golér anu dina carita ieu

salaku narator atawa panganteur carita. Tokoh Asgol dina carita ieu lain ngan saukur

narator hungkul, tapi Asgol salaku konci anu apal kana sakabéh jalan carita anu bakal

disorang ku unggal tokoh, sabab dina carita ieu mangrupa impian manéhna. Cindekna

prolog di luhur mangrupa pengenalan tokoh jeung pengenalan tempat anu satuluyna

bakal dicaritakeun kalawan jéntré eusi sarta lalakon tina naskah drama “Manusa Jero

Botol”. Salian ti cutatan di luhur, katitén ogé tina cutatan di handap.

ASGOL Hadirin anu dipihormat, asa bingung ieu téh, naha uing téh saré kénéh atawa geus

nyaring, nya? Keur ngalindur atawa keur éling? Keur ngimpi atawa henteu keur ngimpi, kitu? Ngan mun seug henteu keur ngimpi atawa bener-bener geus nyaring, widian nya, uing rék saré deui, rék nyampeur deui impian-impian anu can kasampeur. Ngan saméméh nuluykeun impian, nepangkeun… uing téh Asgol atawa Asép Golér. Ngaran Asgol téh paparin hiji pangarang anu cenah pangarang ieu sandiwara, si tukang ngimpi anu hayang ngawujudkeun sagala impianana. Impianana anu ayeuna lain impianna anu paling “wah”. Atawa bisa disebut lain

118


impian anu rohaka. Gagasanna dumasar tina réalita anu remen kapanggih di ieu alam dunya. Impian si pangarang dimimitian ku hiji sandiwara anu témana éstu basajan. Téma samodél kieu bisa baé remen kabandungan dina garapan-garapan sinétron urang, atawa film-film nasional umumna. Atawa bisa baé kungsi kacaritakeun dina hiji novél pop atawa sastra, atawa dina hiji sérial Koréa, India atawa Turki. Tapi basajan atawa henteuna hiji téma gumantung ka nu ngagarapna, tepi ka bisa ditampa ku masarakat enggoning jadi padoman hirup. (MERELEK HEUAY) Ah, na panon téh mani cepel-cepel teuing, geus karasa deui tunduhna?! Para sadérék, widian baé nya, rék miang ka alam ngimpi, bari sakalian rék umajak ka sadayana sangkan bisa nyaksian impian-impian uing anu tangtuna bakal manggihan logika-logika ngimpi atawa kamustahilan anu teu asup akal. Ah, moal loba catur deui ah, kajeun héés deui wé. Tapi ké heula kétah, panongton mah ulah nurutan héés, aéh… ulah ngiring kulem, nya. Mangga sing jongjon wé ngabandungan ieu sandiwara. (kaca 2-3)

Cutatan di luhur mangrupa dialog tokoh Asgol anu mimiti asup kana prolog

carita. Kacaritakeun yén manéhna kakara hudang tina saréna tuluy ngarasa panonna

cepel. Dina cutatan di luhur, tokoh Asgol can bener-bener hudang sabab manéhna

masih miboga kabingung waktu ngedalkeun dialogna. Tina cutatan di luhur ogé

katitén yén carita anu bakal disorang ku pamaca atawa panongton téh mangrupa

impian manéhna. Hal ieu katitén dina kekecap Asgol anu nyebutkeun yén manéhna

rék nyampeur saré deui sabab rék nyampeur impian-impian anu cam kasampeur. Hal

éta jelas némbongkeun yén carita anu aya dina naskah drama “Manusa Jero Botol”

mangrupa impian manéhna. Dina cutatan di luhur ogé katitén yén Asgol

ngawanohkeun ngarana sarta fungsi dina éta carita. Asgol téh hiji ngaran anu

dipaparin ku hiji pangarang anu hayang ngawujudkeun impianna. Tokoh Asgol

kacaritakeun salaku tukang ngimpi anu dina carita ieu bakal nyorang impian anu

basajan dumasar kana realita anu remen kapanggih tina kahirupan sapopoé. Tangtu

waé téma dina éta ogé basajan sabab mindeng kapanggih dina carira-carita anu séjén

saperti novel atawa sastra liana. Sakabéh hal anu dicaritakeun ku tokoh Asgol téh

mangrupa hiji prolog pikeun ngawanohkeun ka nu maca atawa panongton yén dina

ieu sandiwara aya tokoh Asgol salaku narator sarta hiji carita ieu kaasup kana carita

basajan anu dina eusina bakal manggihan kamustahilan-kamustahilan sabab ieu carita

téh kaasup kana impian tokoh Asgol. Tina cutatan di luhur bisa katitén ogé yén carita

119


dina naskah drama “Manusa Jero Botol” téh kaasup carita suréalis. Salian ti éta,


DI PANGGUNG UTAMA KASAMPAK NÉNG DORA KEUR DARIA LATIHAN BÉLADIRI (BISA KARATÉ, BOXER, TAÉ KWON DO, KUNG FU, ATAWA SILAT). BARI TEU KANYAHOAN KU DORA, MARDI --PELAYAN ANYAR DI ÉTA KULAWARGA—NGAJANTENG DI LAWANG PANTO, NYÉRANGKEUN NU KEUR LATIHAN, BARI LEUNGÉUNNA NU DUA NANANGGEUY BAKI DIEUSI BOTOL JEUNG GELAS INUMAN. MATANA TEU NGICEUP-NGICEUP MELONGKEUN KA ÉTA MOJANG... (kaca 3)

Cutatan di luhur kacaritakeun yén di panggung utama aya mojang ngarana

Dora anu keur daria latihan béladiri. Di tempat séjén di palebah lawang panto, aya

hiji lalaki anu ngarana Mardi salaku palayan anyar anu keur cicing sarta dua

leungeunna nagggeuy baki aku dieusi ku botol inuman sarta gelas. Dina cutatan di

luhur kacaritakeun yén Dora teu nyaho yén aya hiji lalaki anu keur ningalikeun

manéhna latihan. Cutatan di luhur kaasup kana prolog, sabab katerangan di luhur

mangrupa bubuka carita anu ngawanohkeun tokoh anu bakal aya di adegan mimiti

nya éta Dora salaku mojang anu umurna 20 taunan jeung Mardi salaku palayan anyar

anu aya di éta imah. Tina cutatan di luhur ogé katitén yén Dora téh salaku tokoh

utama miboga kabiasaan latihan béladiri di kamarna unggal poé.

2) Dialog


aya 11 rupa dialog anu ngawengku 1) dialog tokoh Dora jeung Mardi, 2) dialog

tokoh Dora jeung Bibi, 3) dialog tokoh Dora jeung Sirah, 4) dialog tokoh Sirah,

5) dialog tokoh Dora jeung Mamih, 6) dialog tokoh Dora, Bibi jeung Mamih, 7)

dialog tokoh Botol, 8) dialog tokoh botol-botol jeung Dora 9) Mamih jeung Bibi,

10) dialog tokoh Dora jeung Koboy, jeung 11) dialog tokoh Mamih jeung Mardi.

Sakabéh dialog diucapkeun ku para tokoh iwal ti tokoh Andar-Andar jeung

Jalma-Jalma anu maraké kedok. Tokoh Andar-Andar ngan saukur ngalagu

maturan tokoh Asgol bari némbongkeun gerak, sedengkeun tokoh Jalma-Jalma

anu Maraké Kedok némbongkeun gesture atawa gérak dina pamustungan carita.

120


Dua tokoh éta mangrupa simbol ngeunaan kaayaan jaman kiwari. Hal ieu katitén


(1) Dialog tokoh Dora jeung tokoh Mardi

DORA (MELONG SEUKEUT SEMU NU RADA HÉRAN) Anjeun saha? MARDI Mardi, Néng. Nembéan janten palayan di dieu. Ieu dipiwarang ku Ibu nyanggakeun leueuteun saréng lalawuhan ka kamar Enéng. DORA (NYURENG) Naha bet henteu ngétrok panto heula atuh? (kaca 3)

Dialog di luhur mangrupa dialog antara tokoh Dora jeung tokoh Mardi. Dina

dialog di luhur kacaritakeun yén Dora keur latihan béladiri di kamarna sarta aya hiji

lalaki anu cicing nempokeun manéhna tapi teu dipikanyaho koDora. Waktu Dora

ngarérét ka lebah panto, Dora reuwas sabab aya hiji lalaki anu leungeunna keur

naggeuy baki anu dieusi ku botol inuman sarta gelas. Dora nanya ka éta jalma tur

dijawab yén manéhna téh Mardi, palayan anyar anu dititah nganteurkeun kadaharan

jeung lalawuhan ka kamar Dora. Dora terus ngajawab deui yén naha manéhna teu

ngetrok panto heula, kalah ka cicing di lawang panto anu dijawab ku Mardi yén

manéhna geus ngetrok panto tapi teu kadéngéeun ku Dora sabab manéhna keur

anteng latihan béladiri.

(2) Dialog tokoh Dora jeung tokoh Bibi

BIBI Aya peryogi naon, Néng Dora? DORA Itu kembang tacan dicébor, Bibi. Geura cébor atuh. BIBI Mangga, Néng Dora. Ké badé disiapkeun heula getihna, nya. (kaca 10)

Dialog di kacaritakeun yén Dora ngageroan Bibi pikeun datang ka kamarna.

Sadatangna Bibi ka jero kamar, Bibi nanya ka Dora aya perlu naon anu dijawab ku

Dora yén Bibi tacan nyébor kembang. Satuluyna Dora nitah Bibi pikeun nyébor

121


kembang dumasar kana kabiasaanna unggal poé. Paréntah éta dilaksanakeun ku Bibi

anu saacanna Bibi rék nyiapkeun heula getih pikeun nyébor kembang anu aya di

kamar Dora. Tina kecap Dora anu maréntah Bibi sangkan nyébor kembang, katitén

pisan yén kagiatan nyébor kembang maké getih téh mangrupa kagiatan rutin anu

dilakukeun unggal poé dina waktu anu angger sarua.

(3) Dialog tokoh Dora jeung tokoh Sirah

DORA Tong jempé baé. Ngomong atuh. Ngadéngé henteu sih?! Ku naon sih bet jempé baé. SIRAH Tuda kudu ngomong naon? DORA (KA BOTOL) Ngomong naon wé, kuma dinya. SIRAH Dora géulis pisan. (kaca 13)

Dialog di luhur mangrupa dialog tokoh Dora jeung tokoh Sirah anu wujudna

botol. Dina dialog di luhur, kacaritakeun yén Dora keur ngajak ngobrol ka tokoh sirah

tapi teu dijawab waé ku tokoh sirah, anu antukna Dora rada kesel. Ahirna tokoh sirah

ngomong yén manéhna kudu ngomong naon ka Dora anu satuluyna di jawab ku Dora

yén tokoh sirah kudu ngomong waé kumaha kahayangna. Ahirna tokoh sirah

ngomong yén Dora téh geulis pisan. tina dialog di luhur, bisa katitén yén Dora remen

ngajak ngobrol botol-botol anu aya dikamarna, biasa éta botol téh miboga rujud anu

rupa-rupa anu nyaluyukeun jeung imajinasi Dora. Dina dialog di luhur, tokoh botol

téh ngawujud jadi sirah anu keur diajak ngobrol ku Dora.

(4) Dialog tokoh Sirah

SIRAH Lah, barina gé tong dipikiran. Si Robby mah da mémang kitu. SIRAH (AMBEK) Naon neuleu?! SIRAH (AMBEK) Sia nu neuleu! (kaca 13)

122


Dialog di luhur mangrupa dialog tokoh Sirah anu keur garelut. Kacaritakeun

yén Dora ngadu ka tokoh sirah anu lian sabab sirah anu keur ngobrol jeung manéhna

pikasebeleun. Tokoh sirah anu dipaké tempat pangaduan Dora ngajawab yén botol

kahiji anu ngarana robby mah mémang kitu. Botol anu dingaranan si Robby tangtu

waé ambek sabab tokoh sirah anu kadua geus wani-wani ngajén dirina siga kitu anu

satuluyna dua botol éta garelut. Dina katerangan tokoh anu aya di lembar mimiti

naskah, katitén ayana karakter Sirah-Sirah Jalma anu némbongkeun yén tokoh Sirah

téh teu ngan saukur aya hiji, tapi dina dialog ieu teu dibéré katerangan saha waé anu

jadi karakter Sirah I, Sirah II jeung saterusna lantaran pangarang méré kabébasan

pikeun sutradara atawa aktor sangkan milih tokoh Sirah-Sirah sacara bébas.

(5) Dialog tokoh Dora jeung tokoh Mamih

MAMIH Engké sonten anteur Mamih, nya. Urang ka paméran éléktronik. Cenah mah anu dipamérkeunna ogé loba barang kaluaran ayeuna. Jaba éta deuih… Kabita téh ku diskonna, garedé. DORA Ayeuna mah teu tiasa, Mamih. Nyalira wé atuh. Teu sawios pan? MAMIH Ih, kumaha ari, Dora?! Mending ngiring, yu. Naha teu bosen ngaringkeb baé di kamar? Sakali-kali mah jalan-jalan, geura, ningali karaméan. (kaca 14)

Dina dialog di luhur katitén obrolan tokoh Mamih jeung Dora. Dina dialog di

luhur, kacaritakeun yén Mamih hariwang ka Dora, lantaran Dora ngaringkeb waé di

kamar. Ku kituna, Mamih boga niat pikeun ngajak Dora ulin ningali barang

éléktronik anu keur diskon sangkan Dora teu jenuh. Tapi ajakan ulin Mamih ditolak

ku Dora, sabab manéhna keur sibuk nyiapkeun persiapan pikeun asup kuliah. Mamih

masih kénéh ngajak Dora sangkan Dora ngilu jeung Mamih tapi Dora angger nolak

ajakan Mamih pikeun datang ka paméran barang éléktronik. Tina cutatan di luhur

katitén yén alesan Mamih ngajak Dora kaluar téh sabab Mamih hariwang ka nu jadi

anak sabab manéhna ngaringkeb waé di kamarna. Tapi sabenerna Mamih teu nyaho

yén Dora téh keur jenuh sabab teu meunang ulin kaluar ti imahna iwal ti dibarengan

123


ku indungna. Dora mimiti boga kawani pikeun nolak ajakan Mamih anu biasana sok

tara bisa ditolak.

(6) Dialog tokoh Dora, tokoh Bibi jeung tokoh Mamih

DORA Endog hayam. BIBI Tah éta, muhun, leres endog hayam, Ibu. Néng Dora mah sok ngarobih-robih nami numutkeun hartosna nyalira. Maksadna, uncal sesah dipilari, kentang tos séép, ari endog hayam mah… DORA Gampil dipilarianna, da aya di mana-mana. MAMIH Oh sugan téh naon. Terus, ari maung maksudna naon? BIBI Maung mah… eu… (kaca 16)

Dina dialog di luhur kacaritakeun yén waktu Mamih keur ngobrol jeung Dora,

Bibi datang pikeun ngalaksanakeun kabiasaanna unggal poé nya éta nyébor kembang

maké getih. Waktu Bibi datang, Dora nanya ka Bibi yén poé ieu nyébor maké getih

naon, tapi dina nanya hal éta ka Bibi, Dora teu nanya sacara jelas, Dora ngan saukur

nyebutkeun ngaran sasatoanna anu buru-buru dijawab ku Bibi ku ngaran sato ogé.

Hal ieu nyieun Mamih anu aya di éta kamar bingung sarta nanya ka Dora jeung Bibi

ngeunaan ngaran sasatoan anu disebutkeun ku Dora jeung Bibi. Kalawan arapap-

eureupeup, Bibi ngajawab patalékan Mamih yén ngaran sasatoan anu disebutkeun téh

nya éta ngaran-ngaran kadaharan anu hartina diganti ku Dora. Tina cutatan di luhur,

katitén yén Mamih percaya kana omongan Dora jeung Bibi.

(7) Dialog tokoh Botol I jeung Botol II

BOTOL I Pukul sabaraha ayeuna? BOTOL II Pukul sahiji angka. Pukul sahiji angka BOTOL I Poé naon ayeuna? BOTOL II

124


Poé sahiji ngaran. Poé sahiji ngaran. (kaca 21)

Dialog di luhur mangrupa dialog antara tokoh Botol I jeung Botol II anu keur

nanyakeun waktu. Katiten yén botol I jeung botol II saling nanyakeun waktu anu teu

dijawab kalawan jéntré. Tokoh botol ngan saukur nyebutkeun waktuna dina jumlahna

lain dina ngaranna kitu deui jeung poé sarta tanggal anu dijawab ku jumlah angkana

lain ku ngaran angkana. Katitén waktu botol I nanyakeun jam sabaraha, ku botol II

dijawab yén ayeuna jam sahijii saangka. Kitu deui jeung jawaban anu liat anu teu

disebutkeun waktu absolutna. Tina cutatan di luhur, tacan katémbong konflik naon

anu aya dina carita ieu.

(8) Dialog tokoh Botol-Botol jeung Dora

BOTOL Ari aya kahayang mah moal aya nu teu mungkin, Dora. Tokoh-tokoh penting dina sajarah jeung kahirupan gé, kapan biasana jadi tokoh penting téh ku lantaran boga kahayang. Henteu kuled. Henteu kuuleun. BOTOL Sok geura prak pigawé, Dora. Ku cara kitu urang bisa ngahasilkeun anu teu mungkin jadi mungkin. DORA Can siap, ah. Ké deui wé, mun Dora geus ngarasa boga kawani. BOTOL Mun ngarasa can siap kénéh baé mah, iraha rék siapna atuh?! Sing inget, lamun teu ngamimitian ayeuna, isuk-isuk pagéto gé can tangtu anjeun daék ngamimitianana. Meungpeung aya kasempétan, prak geura pilampah! Tong sieun barina gé! (kaca 23)

Dialog di luhur mangrupa dialog antara tokoh Botol jeung Dora. Kacaritakeun

yén Dora rék kabur ti imahna sabada ngadéngé haréwos botol-botol anu aya

dikamarna tapi masih bingung. Tina segi haténa, Dora hayang bébas, hayang

ngarasakeun dunya saluareun imahna anu salila ieu ngan saukur aya dina ciciptaan

hungkul, tapi tina segi haténa nu lain, Dora ngarasa sieun lamun kudu kabur ti imahna

teu dipikanyaho ku indungna. Dora nyaho yén hal éta kaasup kana kajahatan. Tapi

Dora meunang haréwos ti botol-botol anu liana nu nitah Dora sangkan kabur tur

nyeuseup dunya saluareun imahna anu nepi ayeuna tacan kungsi di rasakeun ku

125


manéhna. Tokoh Botol dina adegan éta sabenernya teu ngan hiji, aya sababaraha

botol anu méré sawangan atawa ngahasud Dora sangkan daék kaluar ti kamarna tapi

pangarang méré kabébasan pikeun sutradara atawa aktor sangkan milih tokoh Botol

sacara bébas, sangkan nangtukeun saha anu jadi botol I tur saha anu jadi botol II

jeung saterusna.

(9) Dialog tokoh Mamih jeung Bibi

BIBI Hapunten, Ibu… éta putra téh, Néng Dora, sanés? MAMIH Enya, Bibi. Sanggeus umurna sataun, kakara Bibi diangkir kadieu, ngasuh éta orok. Tapi omat, Bibi kudu bisa jaga rusiah. BIBI Tangtos, Ibu, Bibi bakal jaga rusiah. Moal betus ka sasaha. (kaca 36)

Dialog di luhur mangrupa dialog antara Mamih jeung Bibi. Kacaritakeun yén

Mamih geus ngedalkeun sagala rusiahna anu salila ieu disimpen ku dirina sorangan.

Mamih geus ngedalkeun hiji rusiah ngeunaan Dora ka Bibi yén Dora téh lain anak

tandesna. Bibi diangkir ka éta imah sabada umur Dora geus nincak sataun. Mamih

ogé ménta ka Bibi supaya Bibi teu ibur ka sasaha sangkan rahasia anu salila ieu

disimpen rapet ku manéhna teu bocor kamamana. Dina dialog eta katién yén hal anu

jadi alesan Mamih pikeun ngatik Dora salila ieu téh sabab Mamih kaliwat nyaah

sanajan Dora lain anak tandesna. Dina dialog éta Bibi ogé miboga jangji ka Mamih

yén Bibi bakal jaga rusiah anu ngeunaan kaayaan Mamih.

(10) Dora jeung Koboy

KOBOY Dora yayang, kacinta Koboy ka Dora teu béda jeung cintana Pangéran Hamlet ka Ovélia. “Sangsikeun bulan samorot, sangsikeun srangéngé dinamis cahayaan. Tapi tong sangsikeun cinta kuring.” DORA Koboy yayang, kacinta Dora ka Koboy mapakan cintana Yuliét ka Roméo. “Tong sumpah demi naon baé. Mun rék sumpah, sumpah baé ka diri sorangan anu satria. Anjeun déwa panutan ati, kuring moal rék cangcaya kana cinta anjeun.” (kaca 30)

126


Dialog di luhur mangrupa dialog antara Dora jeung Koboy. Cutatan di luhur

katitén yén Dora ngedalkeun eusining haténa ka Koboy yén manéhna geus teu tahan

hirup siga kieu anu kudu dikungkung ku indungna. Dora nitah Koboy pikeun mawa

Dora kamana baé asal Koboy teu weléh aya disisi Dora, asal Koboy teu weléh

padeukeut jeung Dora. Hal éta disanggupan ku Koboy kalawan nyamuni. Koboy

ngedalkeun eusining haténa ka Dora yén manéhna geus nyaah tur cinta pisan ka Dora.

Rasa cintana ka Dora ngaleuleuwihi rasa cinta Pangéran Hamlét ka Ovélia. Kitu deui

jeung Dora. Cinta Dora ka Koboy ibarat cinta Yuliét ka Roméo anu sakitu gedéna,

sarta Dora moal cangcaya kana cinta Koboy anu sakitu gedéna.

(11) Dialog tokoh Mamih jeung Mardi

MAMIH Naha bet hayang kaditu? Pan sok diajak mun pareng ka luar nagri. Ka Éropah, ka Cina daratan, malah kungsi ngalanglang Amérika sagala. MARDI Benten atuh éta mah, Ibu. Néng Dora alim disaréngan ku Ibu, hoyong nyalira baé. Salami ieu Ibu langkung suka nyaksian putri Ibu ngaringkeb di kamarna batan ngantep senang-senang jeung réréncanganana. Ibu kalah anteng ngantep putri Ibu ngobrol jeung barang-barang paéh atawa manusa-manusa hayalanana. (kaca 33)

Dialog di luhur mangrupa dialog antara tokoh Mamih jeung tokoh Mardi.

Katitén yén Mamih ngarasa hariwang lantaran Dora, budaknya minggat teuing

kamana. Tokoh Mardi anu dititah néangan Dora ku Mamih, ngedalkeun sababaraha

hal anu saila ieu dirasakeun ku Dora. Mamih nitah ka Mardi pikeun tong mikir anu

lain-lain sabab Mamih boga sawangan yén Dora moal mungkin kabur ka luar pulau,

tapi Mardi katambah méré sawangan séjén sabab Mardi kungsi ngadéngékeun

caritaan Dora anu hayang indit ka luar pulau sorangan bari teu dibarengan ku Mamih.

Sababaraha kali Dora ngedalkeun kahayangna ka Mardi yén manéhna hayang ulin ka

Sulawesi, Kalimantan, Irian jeung Timtim sorangan atawa jeung babaturanna, teu

dibaturan ku indungna. Tapi kahayang éta ngan saukur sawangan sabab dina

kanyataanna Dora teu bisa kitu. Tapi dina dialog di luhur, tokoh Mamih teu narima

kana ucapan Mardi anu antukna Mamih ambek ka Mardi lantaran Mardi geus teu

127


sopan ngomongkeun hal anu sakuduna teu dikedalkeun. Paripolah Mardi bisa kaasup

nyampuran urusan batur sabab dina kanyataanna Mardi teu apal naon anu jadi alesan

Mamih pangna ngatik Dora siga kitu.

(12) Tokoh Andar-Andar

SALEKSANA ASGOL NGALAGU, TI TEMPAT ASGOL TINGPARUCUNGHUL ANDAR-ANDAR (PARA GALANDANGAN). (kaca 20)

Cutatan di luhur mangrupa adegan asupna tokoh andar-andar anu datang

sanggeus tokoh Asgol ngalagu. Tokoh andar-andar datang pikeun maturan tokoh

Asgol ngalagu sakaligus ngadua pikeun kahirupan umat manusa. Salian ti éta, katitén

ogé tina cutatan di handap.

RAMPAK (NGALAGU) Gusti Tingali ieu diri Awak ngan tiasa ngalungsar Na amparan kakebul jalan Jeung batu-batu keusik Saawak-awak ngan dIbulen leutak Dihateupan méga di awang-awang (kaca 20)

Cutatan di luhur mangrupa sabait lagu anu dihaleuangkeun ku tokoh andar-

andar. Tina kekecapan di luhur, katitén yén kekecapan anu dikedalkeun ku andar-

andar mangrupa kekecapan ngadua ka Gusti Alloh, eusina mangrupa ngarumasakeun

diri yén manusa mah kaasup mahluk anu kotor anu pinuh ku dosa. Tokoh andar-andar

mangrupa simbol pikeun kahirupan anu mibanda kanimatan sorangan anu teu bisa

dicangking ku Dora. andar-andar ogé salaku bukti keur Dora, yén batin Dora kacida

miskinna leuwih-leuwih ti batan andar-andar, sabab andar-andar mah miboga cita-cita

sarta kahayang najan katémbongna ngan saukur néang dahareun wungkul.

(13) Ayana tokoh Jalma-Jalma anu maraké kedok

TI LUHUREUN PANGGUNG, LUR AYA TAMBANG ANU NGAMBAY, ANU NGABENTUK TALI KEUR NGAJIRET BEUHEUNG. UKURANNA BADAG NAKER. TULUY ASGOL NYÉNYÉRÉD RODA KA DEUKEUT TIHANG GANTUNGAN. TI SAWATARA TEMPAT,

128


TINGTOROJOL JALMA-JALMA ANU MARAKÉ KEDOK. TULUY NGAJALAJAR NGAWANGUN BARISAN, ARAJEG DEUKEUT TIHANG GANTUNGAN. DAK DUMADAK LAMPU PANGGUNG REYEM-REYEM. KABÉH STATIS. (kaca 41)

Katerangan di luhur némbongkeun kaayaan waktu hukuman geus ditibankeun

ka Dora sabab Dora geus maténi indung jeung pembantuna. Kaayaan panggungna

nuduhkeun ayana tali anu ngambay pikeun ngajiret beuheung anu ukuranna badag.

Tina cutatan di luhur katitén yén Asgol nyényéréd rod aka deukeut tihang gantungan

anu satuluyna datang jalma-jalma anu maraké kedok anu dina ieu carita mangrupa

simbol pikeun jalma anu rék ngahukum Dora. Tokoh jalma-jalma anu maraké kedok

datang ngan saukur ngajalajar, baris sarta arajeg deukeut tihang gantungan tapi teu

ngedalkeun kalimah atawa dialog. Tina cutatan di luhur katitén yén tokoh jalma-

jalma anu maraké kedok aya dina penokohan tapi teu ngaluarkeun dialog.

Sakabéh kekecapan di luhur téh asup kana dialog anu ngawangun carita dina

naskah drama “Manusa Jero Botol.” Tina dialog di luhur, katitén rupa-rupa ékspési

anu dikedalkeun ku unggal tokoh, ti mimiti némbongkeun kajenuh, kasuka, kabagja,

kabingung, kaambek jeung sajabana. Pangarang naskah ngawangun karakter tokoh

ngaliwatan dialog anu sakitu kuatna. Ku kituna, unggal tokoh miboga bagian anu

sarua dina merankeun karakterna.

a. Wawancang

Sabada ditalungtik, wawancang anu aya dina naskah drama “Manusa Jero

Botol” nya éta 519 anu ngawéngku sakabéh adegan, sakabéh tokoh iwal ti tokoh

Jalma-Jalma anu maraké kedok. Wawancang jeung dialog sabenerna mah ampir

sarua, anu ngabédakeunana nya éta, dialog mah sakabéh paguneman anu dikedalkeun

ku aktor anu matok kana naskah, sedengkéun wawancang nya éta paguneman atawa

dialog anu ditulis dina karya sastra drama pikeun mérényaho aktor sangkan

ngedalkeun dialog kalayan mérénah. Wawancang kudu diapalkeun ku sakabéh aktor,

biasana ngawéngku lentong jeung éksprési anu gumantung kana téks paréntahna.

129


b. Kramagung


266 kramagung anu kabagi jadi dua, nya éta 201 kramagung anu ngahiji jeung dialog

sarta 65 kramagung murni anu jadi paréntah pikeun aktor. Tina dua rupa kramagung

éta, katitén aya 91 kramagung anu ngagambarkeun perasaan jeung aya 175

kragamagung anu mangrupa paréntah pikeun aktor. Hal ieu bisa katitén tina cutatan

di handap.

(1) Kramagung anu Paréntah

DI PANGGUNG UTAMA KASAMPAK NÉNG DORA KEUR DARIA LATIHAN BÉLADIRI (BISA KARATÉ, BOXER TAÉ KWON DO, KUNG FU, ATAWA SILAT). BARI TEU KANYAHOAN KU DORA, MARDI –PELAYAN ANYAR DI ÉTA KULAWARGA- NGAJANTENG DI LAWANG PANTO, NYERANGKEUN NU KEUR LATIHAN, BARI LEUNGÉUNNA NU DUA NANANGGEUY BAKI DIEUSI BOTOL JEUNG GELAS INUMAN. MATANA TEU NGICEUP-NGICEUP MELONGKEUN KA ÉTA MOJANG. DORA MINGKIN AGRÉSIF. TAPI TULUYNA JADI REUWAS WAKTU KARÉRÉT AYA LALAKI NU KEUR MELONGKEUN MANÉHNA. (kaca 3)

Cutatan di luhur mangrupa kramagung paréntah. Eusina nyaritakeun kaayaan

panggung anu némbongkeun ayana hiji mojang anu ngarana Dora anu keur daria

latihan béladiri. Éta béladiri ku pangarang dibéré pilihan pikeun diganti saupama

naskahna teu saluyu jeung kahayang sutradara. Dina cutatan éta katitén yén sutradara

atawa pamaén bisa ngaganti béladiri éta ku karate, boxer, taé kwon do, kung fu atawa

silat. Salian ti éta, kasampak Mardi, palayan anyar di éta imah anu ngajanteng di

lawang panto kamar Dora keur ningalikeun anu latihan. Leungeunna nanaggeuy baki

anu dieusi ku botol inuman sarta gelas. Sakabéh hal éta mangrupa kramagung murni

anu paréntahna diwangun dumasar narasi sarta maréntah sutradara atawa pamaén

pikeun nyiapkeun kaayaan panggung anu kawas kitu nalika ieu naskah dipagelarkeun.


DORA (NYAMPEURKEUN MARDI) Tanggeuy wé heula. (NYICIKEUN CAI KANA GELAS, REGOT DIINUM, TERUS NYIMPEN DEUI GELASNA DINA BAKI) Omat, tong waka indit heula, Mardi. Aya nu rék ditanyakeun.

(kaca 4)

130


Dina cutatan diluhur, katitén aya huruf anu ditulis maké huruf gedé sarta

dicétak miring anu perenahna di jero kurung. Tulisan éta kaasup kana kramagung

préntah anu ayana dina jero dialog atawa disisipkeun dina dialog. tina cutatan di luhur

katitén yén paréntah anu aya téh mangrupa paréntah anu kudu dilaksanakeun ku aktor

atawa pamaén. Dina cutatan éta, pangarang maréntah pamaén atawa tokoh pikeun

ngalakyukeun hal nyampeurkeun Mardi anu satuluyna tokoh éta kudu ngalakukeun

hal nyicikeun cai kana gelas anu satuluyna diinum ku tokoh Dora sarta gelasna

disimpen deui kana baki. Kramagung paréntah nya éta kramangung anu ngatur pari

polah aktor sangkan merankeun karakter atawa adegan kalayan bener tur mérénah.

(2) Kramagung Perasaan

MAMIH (HERAN) Aya naon ieu téh? Naon nu dimaksud uncal, soang, beurit, jeung maung téh? (kaca 16)

Tina cutatan di luhur katitén aya huruf anu dicétak miring sarta ditulis make

huruf gedé anu tulisanna “Heran’, hal éta kaasup kana kramagung perasaan.

Kramagung perasaan nya éta kramagung anu maréntah aktor atawa pamaén sangkan

miboga perasaan heran anu satuluyna ditambahan ku ékprési anun némbongkeun

éksprési keur héran atawa bingung. Salian ti éta, katitén ogé tina cutatan di handap.

BIBI (ARAPAP-AREUPEUP) Eu… kieu, Ibu… aduh, kumaha, nya? Kieu… eu… uncal téh kerang, soang kentang, beurit mah… éta… (kaca 16)

Cutatan di luhur katitén aya huruf anu maké huruf géde tur maké tanda

kurung. Anu tulisanna “Arapap-eureupeup”, éta téh disebutna kramagung perasaan.

Kramagung perasaan nya éta paréntah pikeun aktor ngeunaan perasaan anu kaalaman

atawa anu kudu dilakukeun, anu aya pakaitna jeung haté atawa batin. Sabada

ditalungtik, kramagung perasaan anu aya dina naskah drama “Manusa Jero Botol”

ayana ngahiji jeung dialog tokoh, panalungtik teu manggihan kramagung perasaan

anu disimpen diluar dialog tokoh. Cindekna, ilaharna kramagung perasaan ayana

131


ngahiji jeung dialog tokoh, jarang aya kramagung perasaan anu disimpen di luareun

dialog tokoh.

3) Solilokui


salapan solilokui. Hal ieu katitén tina cutatan di handap.

MARDI (KA DIRINA SORANGAN) astagfirulloh al’adziem… Ku aya-aya baé. (kaca 10)

Cuatatan di luhur katitén yén ayana huruf anu ditulis maké huruf gedé sarta

dicétak miring anu tulisanna “Ka Dirina Sorangan” anu dituturkeun ku kalimah

istigfar ti Mardi, hal éta kaasup kana solilokui, sabab tokoh Mardi ngedalkeun

dialogna keur dirina sorangan lain keur batur anu otomatis ngan ukur kadéngé ku

dirina sorangan. Eusi dialog Mardi nya éta kalimah istigfar waktu manéhna nyaho

kana kabiasaan Dora anu remen nyébor kembang maké getih. Salian ti éta, katitén

ogé tina cutatan di handap.

DORA (KA DIRINA SORANGAN) Enya, siga kuring. Dikerem baé diimah mah lila-lila bakal buruk. Jadi bangké! (kaca 18)

Tina cutatan di luhur, katitén yén aya kecap anu ditulis make huruf gedé sarta

ditulis di jero kurung anu tulisanna “Ka Dirina Sorangan” anu dituturkeun ku dialog

satuluyna, hal éta kaasup kana solilokui. Kacaritakeun waktu indung Dora manggihan

kembang di kamar Dora anu warnana beureum sarta bauna bau pisan. Mamih nitah

Bibi sangkan miceun kembang anu aya di kamar Dora, Dora teu satuju sabab

kembang éta téh mangrupa babaturanna, tapi Mamih keukeuh pikeun Bibi miceun éta

kembang sabab éta téh Bibit panyakit. Lamun saupamana disimpen tuluy di jero

kamar, kembang éta bakal buruk sarta jadi bangke. Tina kajadian éta, Dora

ngedalkeun kekecapan yén Dora ogé bakal kitu saupama manéhna cicing di jero

kamar baé sarta teu ngarasakeun panonpoé disaluareun imahna. Kalimah éta

dikedalkeun ku Dora keur dirina sorangan, teu dipikanyaho ku Mamih anu kaasup

132


kana solilokui anu mangrupa dialog keur dirina sorangan. Salian ti éta, katitén ogé


MARDI (TULUY KA DIRINA SORANGAN) Aduh. Téang téh téang ka mana, nya?! (BARI NGALÉOS TI DINYA) (kaca 26)

Cutatan di luhur kapanggih kekecapan anu ditulis make huruf gedé sarta dituis

dina tanda kurung anu tulisanna “Tuluy Ka Dirina Sorangan” anu dituturkeun ku

dialog satuluyna, kalimah éta kaasup kana solilokui sabab mangrupa dialog pribadi

anu dikedalkeun ku tokoh Mardi. Kacaritakeun yén Mardi dititah néangan Dora sabab

Dora geus kabur ti imah. Mardi anu bingung kudu néangan Dora kamara, ngedalkeun

kekecapan kabingung anu saacanna katambahan ku kramagung paréntah yén dialog

éta ditujukeun keur diri Mardi sorangan. Hal éta kaasup kana solilukui sabab dialog

anu dikedalkeun ku Mardi mangrupa dialog anu tujuanna pikeun dirina sorangan.


ASGOL (NGALAGU) Gusti tingali ieu diri awak ngan tiasa ngalungsar ‘na amparan kekebul jalan jeung batu-batu keusik saawak-awak ngan dIbulen leutak dihatéupan méga di awing-awang

(kaca 19)

Cutatan di luhur kaasup kana solilokui, sabab tina dialog anu dihaleuangkeun

ku Asgol mangrupa dialog anu tujuanna keur dirina sorangan. Asgol ngedalkeun

kapasrah jeung sumerah diri ka Alloh pikeun nyanghareupa hirup di dunya. Tokoh

Asgol ogé ngarumasakeun dirina anu pinuh ku dosa sarta taya nanaonna batan

kakawasaan Alloh. Salian ti éta, katitén ogé tina cutatan di handap.

MAMIH Ya, Gusti tangtayungan pun anak. Tong dugi katirisan. Mugi-mugi pun anak mendakan tempat nguihan. Sakeclak ogé ulah dugi ka aya cai anu maseuhan awakna. Dimana atuh hidep téh, Geulis? Di mana? Ya, Gusti mugi-mugi sing geura raat, ya Gusti. Hawatos ka pun anak, bilih kabulusan. (kaca 27)

133


Cutatan di luhur kacaritakeun kaayaan batin Mamih anu keur hariwang

lantaran Dora kabur ti imahna, katambah waktu di luar hujan ngagebrét sarta kadéngé

sora séahna angin. Salila nungguan Dora balik, Mamih teu eureun-eureun ngadua ka

Gusti Alloh pikeun kasalametan Dora. Mamih ngadua supaya Dora ditangtayunan ku

Alloh sarta dibéré tempat ngiuhan sangkan dijauhkeun tin acai hujan. Cutatan di

luhur kaasup kana solilokui, waktu Mamih ngedalkeun kekecapanna keur dirina

sorangan anu mangrupa kereteg haténa ngeunaan kaayaan Dora anu teu dipikanyaho

keur aya dimana. Salian ti éta, katitén ogé tina cutatan di handap.

MAMIH Ya Alloh, na nasib téh kieu-kieu teuing?! Bapa anu teu kungsi diwanohkeun ku Ema, duka kumaha nasibna, duka jumeneng kénéh duka geus teu aya. Mugi salira salawasna aya dina kabagjaan, Bapa. Mugi katingtriman hirup nyarengan Bapa. Kitu deui anjeun, Kang Hérman, salaki nu teu weléh mikahéman, mugi anjeun dipaparin kanimatan di alam kubur. Aki, Nini, mugi Aki saréng Nini gé… Oh ya Alloh, naha ayeuna-ayeuna jisim abdi bet janten emut baé ka aranjeunna? Naha pun anak gé ayeuna nuju émut ka sim abdi, ya Alloh? (TOROJOL BIBI BARI TEU KANYAHOAN KU MAMIH) Dora, Mamih nyaah pisan ka Dora téh. Kaasih kadeudeuh Mamih ka Dora teu bisa diukur ku naon baé. Mamih teu pisan-pisan nganggap Dora anak batur atawa anak deungéun-deungéun. Mamih geus anggap Dora téh anak sorangan, anak tegés. (kaca 35)

Cutatan di luhur kacaritakeun yén Mamih keur ngararasakeun takdir anu

ditibankeun ka manéhna. Dina mangsa harita Mamih can kunsi diwanohkeun ka

bapana, nepi ka ayeuna Mamih teu apal kana nasib bapana. Satuluyna Mamih inget

kana salakina, Kang Hérman anu geus taya dikieuna. Mamih ngaduakeun kang

Hérman sangkan dipaparin kanimatan di alam kubur. Tina cutatan di luhur,

kacaritakeun yén Mamih ujug-ujug inget kana jalma-jalma anu geus taya dikieuna

kaasup inget ka Dora, anakna anu kabur teuing kamana. Dina cutatan di luhur,

Mamih ngedalkeun kanyaahna ka Dora anu teu bisa diukur ku naon waé sarta Mamih

teu pisan-pisan nganggap Dora anak batur atawa anak deungeun-deungeun. Tina

cutatan di luhur ogé katitén yén Mamih ngedalkeun kanyaahna ka Dora sanajan Dora

lain anak tandesna. Waktu Mamih ngedalkeun kanyaahna, Bibi datang ka kamar Dora

bari teu kanyahoan ku Mamih. cutatan di luhur kaasup kana solilokui sabab dialog

134


anu dikedalkeun ku Mamih mangrupa dialog anu dikedalkeun keur dirina sorangan,

dialog anu teu ditujukeun keur sasaha iwal ti dirina sorangan sanajan aya Bibi asup ka

kamarna Dora, tapi kajadian éta teu dipikanyaho ku Mamih. Salian ti éta, katitén ogé


TINGGAL DORA NYORANGAN DI PANGGUNG, KATILU LAYON…. DORA Ayeuna kuring geus nyorangan. Bébas naker ayeuna mah. Kuring bisa ngaléngkah ka mana baé anu dipisuka. Kuring gé bébas pikeun némbak diri sorangan. (TULUY NODONGKEUN PÉSTOL KANA PALIPISNA SORANGAN. NGAN WAKTU DIBEKASKEUN, ÉTA PÉSTOL TEU NYOARA) Hanjakal geus euweuh péloran. (TULUY MELONG KA BOTOL-BOTOL) Wayahna, kuring geus teu butuh deui ku maranéh. Malah cua nempona gé. Maranéh kudu nyingkah tina kahirupan kuring. Dora nu salila ieu ngibaratkeun manusa jero botol, geus waktuna hirup kalawan normal. (NYOROWOK) Halik, nyaringkah siah ka ituh! Nyingkah! Nyingkaaaah! (kaca 40)

Cutatan di luhur katitén yén ayana keterangan anu nyebutkeun yén Dora

nyorangan di panggung jeung katilu layon. Cutatan éta mangrupa hiji katerangan yén

Dora téh didinya keur sorangan anu satuluyna manéhna ngedalkeun dialog anu

ditujukeun keur dirina sorangan. Dina cutatan di luhur kacaritakeun yén Dora geus

maténi indung jeung pembantuna, satuluyna manéhna geus ngarasa bébas sabab taya

deui anu kungkung dirina tur geus bébas rék indit kamana waé kaasup bébas keur

némbang dirina sorangan. Dina cutatan di luhur, kacaritakeun yén Dora rék némbak

dirina sorangan tapi péstol anu dipaké ku Dora geus taya péloran, anu satuluyna Dora

geus ngarasa cua kana botol-botol anu salila ieu jadi babaturan manéhna. Dialog di

luhur kaasup kana solilokui sabab Dora ngedalkeun sagala eusining haténa kalawan

keur dirina sorangan, taya jalma anu dituju keur ngedalkeun dialog manéhna.

Tina sakabéh cutatan di luhur, bisa dicindekkeun yén solilokui anu aya dina

dina naskah drama umumna miboga katérangan keur didina sorangan atawa

katerangan anu nyebutkeun yén si tokoh nyorangan di tempatna. Salian ti éta lolobana

solilokui mah ngandung perasaan anu patali jeung batin atawa haté, ngedalkeun hiji

hal anu geus jadi ketereg haténa.

135


4) Aside

Aside nya éta cara palaku ngedalkeun dialogna jeung pantongton tapi aktor

séjén api-api teu apal. Sabada ditalungtik, dina naskah drama “Manusa Jero Botol”

aya 11 aside anu kapanggih. Hal ieu katitén tina cutatan di handap.

DORA Getih naon, Bibi? BIBI Sapi, Néng Dora. getih kuda mah tos séép. DORA

Énjing mah hoyong getih monyét, Bibi. BIBI Mangga, diusahakeun, manawi aya. MARDI

(KA NU LALAJO) lila-lila getih jelema, geura. (kaca 11)

Dina paguneman di luhur, kacaritakeun yén Dora jeung Bibi keur ngobrol

ngeunaan getih anu dipaké keur nyébor kembang di kamarna. Dina dialog di luhur

katitén yén Bibi maké getih sapi pikeun nyébor kembang éta, anusatuluyna di jawab

ku Dora yén manéhna hayang nyébor kembang ku getih monyet keur poé isuk anu

dijawab ku Bibi yén Bibi rék ngusahakeun getih monyét keur isukan. Salila Dora

ngobrol jeung Bibi, Mardi anu titatadi keur aya dikamar Dora mairan obrolan Dora

jeung Bibi anu ditujukeun keur panongton. Dina dialog Mardi, katitén kramagung

paréntah pikeun Mardi anu kudu ngedalkeun dialog éta ka panongton. Hal éta kaasup

kana aside sabab dialog anu dikedalkeun ku Mardi mangrupa dialog pribadi anu

ditujukeun keur panongton sarta tokoh Bibi jeung Dora teu ngadéngé kana obrolan

Mardi éta. Salian ti éta, katitén ogé tina cutatan di handap.

KOBOY Ngaran uing téh Koboy. Peuting ieu uing aya jangji mancangkrama jeung hiji wanoja, anak randa beunghar. Ku uing rék diolo jeung dirayu bébéakan supaya bisa méakkeun harta biangna, terus dibikeun ka uing. Ku cara kitu, uing bisa ngabéayakeun sakabéh pamajikan uing anu réana teu kabilang. Okéh. Uing moal rék papanjangan. Permios. (kaca 29)

136


Cutatan di luhur kaasup kana aside sabab mangrupa interaksi aktor jeung

panongton sarta taya sasaha anu cicing di panggung. Cutatan di luhur eusina

mangrupa eusining haté Koboy sarta kaayaan kahirupan tokoh Koboy. Tina cutatan di

luhur katitén yén peuting éta Koboy rék papanggihan jeung Dora, kabogohna. Tapi

dina dialog éta, Koboy ngedalkeun pamaksudan manéhna sangkan bobogohan jeung

Dora, nya éta rék ngolo sarta ngarayu Dora sangkan harta biangna beak dibikeun ka

Koboy anu satuluyna ku Koboy rék dibikeun deui kapamajikanna anu réa pisan.

sabenerna dialog di luhur bisa kaasup kana solilokui sabab lamun ditilik saulas mah

dialog éta bisa asup kana dialog pribadi anu ditujukeun keur dirina sorangan, tapi

dina tungtung dialog, Koboy nyebutkeun kekecapan “Permios” anu hartina Koboy

pamitan. Ku sabab di panggung taya sasaha atawa taya tokoh lian, bisa dicindekkeun

yén dialog Koboy anu éta téh mangrupa dialog Koboy jeung panongton anu kaasup

kana aside. Salian ti éta, katitén ogé tina cutatan di handap.

KOBOY Keur jaga-jaga wé atuh.

DORA Jaga-jaga tina naon?


Dina cutatan di luhur, kacaritakeun yén Koboy méré péstol ka Dora. Éta

péstol dibikeun ka Dora sangkan Dora bisa jaga-jaga anu satuluyna Koboy

nyebutkeun yén éta péstol téh diibaratkeun konci pikeun ngaleupaskeun borgol anu

salila ieu ngawatesan gerak Dora. Tina dialog Koboy di luhur, katitén aya hiji

kramagung anu tulisanna “Ka Nu Lalajo” anu ditulis make huruf gedé sarta ditulis

dina jero kurung anu satuluyna aya kalimah anu kaasup dialog. Dialog anu

dikedalkeun sanggeus katerangan éta, kaasup kana dialog aside, nya éta dialog anu

dikedalkeun ku hiji tokoh ka panongton tapi tokoh lian teu ngadéngé dialog éta.

Dialog éta dikedalkeun ku Koboy pikeun jalma-jalma anu nongton sarta teu

kadéngéeun ku tokoh Dora. Salian ti éta, katitén ogé tina cutatan di handap.

137


DORA Mamih… kumaha, mih? Ngawidian teu lamun ayeuna Dora mios ka mana waé sosoranganan? Ngawidian henteu, mih?... Mamih, naha bet teu ngawaler? Waler atuh, mih! (KA NU LALAJO) Oh kuring geus maténi indung sorangan. Tempo, getihna uleweran maseuhan baju sutrana. Mamih geus jadi layon. Mamih geus taya di kieuna. Kuring mungguh teu nyaho, naha kudu ngarasa kaduhung atawa kudu bungah pédah geus bisa bébas tina karangken?! (kaca 39)

Dina dialog di luhur, kacaritakeun yén Dora geus maténi indung jeung

pembantuna anu satuluyna Dora ngajak ngobrol layon indungna pikeun ménta ijin

sangkan Dora bisa kaluar bébas tiimahna sarta gaul jeung saha waé. Sababaraha kali

Dora ngobrol jeung Mamih tapi Mamih teu ngawaler sabab geus taya nyawaan.

Satuluyna Dora sadar yén manéhna geus maténa indung sorangan. Dina cutatan di

luhur katitén aya katerangan anu nitah tokoh Dora pikeun ngedalkeun dialog ka nu

lalajo, eusi dialogna nya éta mangrupa kasadaran Dora yén indungna geus maot sabab

dipaténi ku manéhna. Anu satuluyna Dora ngarasa bingung kudu kumaha, naha kudu

bagja atawa kudu sedih lantaran indungna geus tilar. Dialog éta kaasup kana aside,

sabab Dora ngedalkeun kasadaranna sarta rasa ka bingungna ka panongton anu teu

dipikanyaho ku tokoh lian.

Salian ti tokoh-tokoh di luhur, sakabéh dialog tokoh Asgol asup kana aside

sabab dina dialogna ngalaman interaksi jeung anu nongton, iwal ti tilu dialog Asgol

basa manéhna ngedalkeun perasaanna ngaliwatan lagu, dialog éta asup kana solilokui

sabab tokoh Asgol ibarat ngobrol pikeun dirina sorangan, ngedalkeun sagala rupa anu

kaalaman jeung karasa ku dirina. Hal ieu bisa katitén dina cutatan di handap.

ASGOL Hadirin anu dipihormat, asa bingung ieu téh, naha uing téh saré kénéh atawa geus

nyaring, nya? Keur ngalindur atawa keur éling? Keur ngimpi atawa henteu keur ngimpi, kitu? Ngan mun seug henteu keur ngimpi atawa bener-bener geus nyaring, widian nya, uing rék saré deui, rék nyampeur deui impian-impian anu can kasampeur. Ngan saméméh nuluykeun impian, nepangkeun… uing téh Asgol atawa Asép Golér. Ngaran Asgol téh paparin hiji pangarang anu cénah pangarang ieu sandiwara, si tukang ngimpi anu hayang ngawujudkeun sagala impianana …. (kaca 2)

Cutatan di luhur nyaritakeun mimiti ngawanohkeun tokoh Asgol ka

panongton. Dina cutatan di luhur katitén yén tokoh asgiol kakara hudang sarta masih

138


kénéh baringung sabab panonna cepel kénéh. Tokoh Asgol ngalaman rasa kabingung

sabab manéhna teu apal yén hal anu kaalaman ku manéhna téh kaasup ngimpi atawa

henteu sarta manéhna mimiti ngawanohkeun diri ka panongton yén manéhna aya dina

ieu sandiwara salaku narator atawa panganteur carita. Sabada ditalungtik, katitén dina

mimiti dialog aya kecap “Hadirin anu Dipihormat”, anu nuduhkeun yén tokoh Asgol

keur interaksi jeung panongton, moal mungkin kecap éta ditujukeun keur para tokoh

mah sabab dina naskah ieu tokoh-tokohna taya pakaitna jeung tokoh Asgol anu

salaku narator. Tokoh Asgol ngan saukur jadi panganter carita mangrupa impianna

sorangan. Jadi bisa dicindekkeun yén kecap “Hadirin Nu Dipihormat” ditujukeun

keur panongton anu keur nongton ieu sandiwara, kitu deui jeung tilu dialog anu

dikedalkeun ku tokoh Asgol anu dina dialogna kapanggih kecap “Hadirin anu

Dipihormat” atawa kecap “Hadirin” wungkul, éta dialog kaasup kana aside sabab

ditujukeun keur panongton. Salian ti éta, katitén ogé dialog tokoh Asgol anu taya

kecap “hadirin” tapi nuduhkeun kekecapan anu lian sangkan jadi ciri yén dialog éta

kaasup kana aside. Hal ieu katitén tina cutatan di handap.

DUANANA TABLO DI HIJI TEMPAT SAMÉMÉH ANJOG DI PANGGUNG NALIKA ASGOL CACARITA. ASGOL Lila ti lila, Néng Dora mingkin kakungkung, kakurung lir ibarat di jero pangbuian. Munasabah mun dirina mingkin loba sosobatan jeung lamunan. Dua makhluk nu bieu téh mangrupa wujud tina buah lamunanna sorangan. Sedengkeun Andar-Andar atawa para galandangan anu ngadu’a tadi, nya éta hiji kahirupan anu mibanda kanimatan sorangan anu teu bisa dicangking ku Néng Dora…. (kaca 21)

Cutatan di luhur taya katerangan yén tokoh Asgol keur interaksi jeung

panongton. Tapi sabada ditalungtik kalawan gemetm kapanggih dina narasa yén aya

katerangan anu nuduhkeun tokoh Asgol cacarita. Upama ditilik tina dialog-dialog

Asgol anu bagian dialogna pasti interaksi jeung panongton, kitu deui jeung dialog anu

ieu, sanajan taya katerangan yén Asgol cacarita jeung saha dina dialog di luhur, tapi

bisa katitén tina bagiasaan tokoh Asgol anu saméméhna mindeng ngobrol jeung

panongton. Katambah waktu dialog Asgol di luhur nyaritakeun ngeunaan kahirupan

sarta kaayaan Dora anu ti unggal poé ngalaman parobahan, nya éta tambah ka

139


kungkung sarta ngarasa teu bébas. Salian ti éta, Asgol ogé nyaritakeun ngeunaan

tokoh andar-andar anu dina adegan saacanna asup ka panggung anu dijadikeun

simbol ku tokoh Asgol. jadi, bisa dicindekkeun yén cutatan di luhur kaasup kana

aside sabada ditingali tina katerangan anu nyebutkeun yén Asgol cacarita. Salian ti

éta, katitén ogé tina cutatan di handap.

ASGOL Ahirna, sanggeus meunang pangolo botol-botol hayalanana sorangan, Dora geus wani-wani ngakal jeung nékad. Méh saban peuting, malah saban waktu Dora nyelendep kaluar ti kamarna anu ku dirina diibaratkeun Alcatras, Nusakambangan, Palu Buru, atawa Kebon Waru. Teu kacipta kumaha mun seug biangna nyahoeun naon anu dipilampah ku anakna. Pikeun ngabuktikeun naha éta bisa dicipta-cipta atawa henteu, yu ah urang pada nyipta-nyipta. (kaca 25)

Cutatan di luhur kaasup kana aside, sabab dina pamustungan kalimah aya

kecap “Yu ah urang pada nyipta-nyipta” anu bisa dicindekkeun yén kalimah éta

ditujukeun pikeun panongton anu satuluyna asup kana aside. Upama ditilik deui tina

dialogna, dialog di luhur nyaritakeun kaayaan Dora sabada meunang pangolo ti botol-

botol hayalanna anu satuluyna Dora wani kabur ninggalkeun imahna pikeun

nyeuseup dunya saluareun imahna. kacaritakeun ogé yén Dora kabur ti imahna lain

sakali dua kali, tapi remen pisan malah mah unggal peuting mindeng kaluar. Di

panungtungan kalimah, tokoh Asgol hayang ngabuktikeun ka panongton yén hal anu

dipilahmpah ku Dora téh bisa dicipta-cipta atawa henteu. ku kitu, Asgol ngajak ka

para panongton pikeun ngabuktikeun hal anu jadi sawangan manéhna. Salian ti éta,


ASGOL Hampang teuing hukuman panjara atawa dibui mah. Lantaran di imahna geus biasa di panjara, biasa dibui, dirina moal ngarasa kasiksa deui. Hukuman pasti gé geus pasti bakal nyénéngkeun dirina lantaran manéhna kungsi cacarita, leuwih hadé manggih pati batan hirup kudu kakungkung. Hiji-hijina hukuman anu cocog pikeun dirina, nya éta… kudu nangtung Saumur hirup di deukeut tihang gantungan! (kaca 40)

Upama ditilik dina naskahna sarta ditilik saulas, dialog di luhur kawas anu teu

kaasup kana aside sabab dialog Asgol aya sabada Dora ngedalkeun dialogna yén

manéhna ménta dihukum sakitu beuratna sabab manéhna geus maténi indung jeung

140


pembantuna. Tapi upama ditilik dialog di luhur kalawan gemet, katitén yén dialog di

luhur kaasup kana aside sabab dina dialog di luhur, tokoh Asgol nyebut tokoh Dora

ku kekecapan “dirina” jeung “manéhna” anu ditujukeun keur Dora. Saupama tokoh

Asgol ngedalkeun dialogna keur Dora pikeun ngajawab dialog Dora, pasti dina kecap

sesebutan pikeun Dora pasti kecap manéh atawa anjeun. Kecap “dirina” jeung

“manéhna” nuduhkeun yén Dora salaku objék anu keur dicaritakeun ku tokoh Asgol

sarta tokoh Asgol keur nyaritakeun pamustungan nasib Dora anu bakal ditibankeun

hukuman ka dirina sorangan.

Sabada dititénan, dina naskah drama “Manusa Jero Botol,” aside anu aya

ilaharna sok dibantuan ku kramagung atawa katerangan (téks paréntah pikeun aktor).

Salian ti éta, aya ogé anu dikedalkeun tina kekecapan tokoh anu nuduhkeun yén

dialog éta ditujukeun pikeun anu nongton, contona aya dina dialog tokoh Asgol. Dina

dialog tokoh Asgol taya kramagung atawa katerangan nanaon anu némbongkeun yén

dialog éta kaasup aside, tapi sabada dititénan eusi dialogna, kapanggih yén dialog

Asgol bisa asup kana aside.

5) Babak

Dina naskah drama “Manusa Jero Botol” teu kapanggih ayana babak, sabab

naskah drama ieu kaasup kana naskah drama sababak anu caritana diwangun ku

sababraha adegan. Kajadian-kajadian dina ieu naskah drama ogé saukur aya di hiji

tempat, nya éta ukur di kamar Dora. hal ieu ogé katitén tina sampul atawa lembar

mimiti naskah anu méré katerangan yén naskah drama “Manusa Jero Botol”

mangrupa drama anu diwangun ku sababaraha adegan.

6) Adegan

Naskah drama “Manusa Jero Botol” teu kapangih ayana adegan anu jéntré

dituliskeun dina naskah drama. Tapi, unggal adegan ditandaan ku asupna tokoh Asgol

salaku panganteur carita atawa narator sarta asupna tokoh séjén dina hiji adegan ogé

jadi tinimbangan yén éta kaasup kana hiji adegan. Sabana ditalungtik, dina naskah

141


drama “Manusa Jero Botol” téh kapanggih aya 28 adegan anu dibuktikeun tina kaluar

asupna tokoh anyar sarta kaluar asupna tokoh Asgol.

7) Épilog

Dina naskah drama “Manusa Jero Botol” katitén ayana épilog. Hal ieu bisa

katitén dina cutatan di handap.

ASGOL Hampang teuing hukuman panjara atawa dibui mah. Lantaran di imahna geus biasa di panjara, biasa dibui, dirina moal ngarasa kasiksa deui. Hukuman pati gé geus pasti bakal nyénéngkeun dirina lantaran manéhna kungsi cacarita, leuwih hadé manggih pati batan hirup kudu kakungkung. Hiji-hijina hukuman anu cocog pikeun dirina, nya éta… kudu nangtung saumur hirup di deukeut tihang gantungan! (NGÉTOKKEUN PALU TILU KALI) (kaca 40-41)

Cutatan di luihur nyaritakeun hukuman keur Dora anu geus maténi indung

jeung pembantuna. Dina dialog di luhur, katitén yén bui mangrupa hukuman anu

hampang teuing keur Dora sabab manéhna geus biasa hirup di pangbuian salila

manéhna hirup dikungkung ku indungan. Salian ti éta, hukuman pati gé geus pasti

moal karasaeun ku Dora sabab Dora leuwih bagja lamun manggih pati dibanding

kudu hirup dikungkung. Ku kituna, hukuman anu pantes keur Dora nya éta hukuman

nangtung Saumur hirup dina deukeut tihang gantungan. Hal éta kaasup epilog carita

anu mangrupa pamustungan hirup Dora anu pinanggih jeung hukuman anu

ditibankeun ka manéhna sabab Dora geus ngalakukeun hal anu ngalanggar hukum,

nya éta maténi mahluk anu nyawaan anu dina ieu carita mah nya éta indung jeung

pembantuna anu satia. Salian ti éta, epilog katitén tina cutatan di handap.

TI LUHUREUN PANGGUNG, LUR AYA TAMBANG ANU NGAMBAY, ANU NGABENTUK TALI KEUR NGAJIRET BEUHEUNG. UKURANNA BADAG NAKER. TULUY ASGOL NYÉNYÉRÉD RODA KA DEUKEUT TIHANG GANTUNGAN. TI SAWATARA TEMPAT, TINGTOROJOL JALMA-JALMA ANU MARAKÉ KEDOK. TULUY NGAJALAJAR NGAWANGUN BARISAN, ARAJEG DEUKEUT TIHANG GANTUNGAN. DAK DUMADAK LAMPU PANGGUNG REYEM-REYEM. KABÉH STATIS. (kaca 41)

Cutatan di luhur ogé kaasup kana épilog, anu mangrupa pamustunganna hirup

Dora nu kudu dijalanan. Hukumanna mangrupa cicing di panjara atawa nangtung

142


saumur hirup di deukeut tiang gantungan. Éta hukuman téh ditibankeun keur

manéhna lantaran Dora geus wani-wani maténi indungna sorangan. Tina narasi di

luhur, katitén yén sabada Dora geus ditibankeun hukuman, asup sababaraha jalma anu

maraké kedok pikeun nyaksian hukuman anu ditibankeun ka Dora. Dora cicing di

handapeun tambang badag sabada geus diséséréd ku Asgol.

Sabada ditalungtik sacara gembleng, kapanggih unsur-unsur atawa struktur

naskah drama “Manusa Jero Botol” anu geus dibahas di luhur. Katitén yén sakabéh

unsur pangwangun naskah drama aya dina naskah ieu iwal ti babak jeung épisode.

Bisa dicindekkeun yén naskah drama “Manusa Jero Botol” saduran Rosyid É. Abby

miboga dalapan unsur naskah drama anu ngawéngku prolog, dialog, wawancang,

kramagung, solilokui, aside, adegan jeung épilog.

4.1.2 Psikoanalisis Tokoh dina Naskah Drama “Manusa Jero Botol”

Para tokoh anu dianalisis karakter jeung penokohan disawang tina

psikoanalisis Sigmund Freud dina naskah drama “Manusa Jero Botol” saduran

Rosyid É. Abby nya éta para palaku utama saperti: Dora jeung Mamih. Salian ti

palaku utama ogé nganalisis palaku tambahan nu nimbulkeun konflik saperti: Mardi,

jeung Koboy. Dina ieu analisis digambarkeun kumaha konsép id, ego, jeung

superego.

1) Kanyaan Mamih ka Dora

Dina naskah drama “Manusa Jero Botol” katitén yén tokoh Mamih kaasup

kana tokoh protagonis. Dina naskah éta kacaritakeun yén Mamih téh nyaah pisan ka

Dora salaku anakna anu geus diurus ti leuleutik. Kanyaah Mamih anu kaleuleuwihi

anu nyieun Dora ngarasa kakungkung atawa ngarasa aya di pangbuian. Padahal

Mamih ngalakukeun hal éta miboga hiji alesan nya éta embung anakna asup kana

pergaulan bébas anu matak ngaruksak diri Dora. Kanyaah Mamih anu taya wates

wangenna ngajadikeun Dora henteu bébas nyeuseup dunya diluareun imahna. Mamih

ogé geus ngadidik Dora kalawan hadé, Mamih nerapkeun norma-norma adat istiadat

jeung norma agama dina ngatik ngadidik Dora salaku anakna.

143


MAMIH Tong kurang ajar, Dora! nu matak kitu téh, kabéh ge demi hidep. Ku lantaran naon? Ku lantaran nyaah! Nyaah pisan ka hidep téh! (SALILA MAMIH CACARITA, SUNGUT DORA MONYONG_MONYONG BAÉ, NYÉTA-NYÉTA ATAWA NIRON-NIRON KEKECAPAN ANU DIKEDALKEUN KU MAMIH, BANGUN ANU GEUS APAL PISAN KAMANA LEOKNA ÉTA KEKECAPAN) Mamih téh sieun pisan leungiteun ku hidep. Salawasna hayang baé padeukeut. Mamih téh hariwang. Terang teu, Dora? terang, henteu? Dunya téh kejem! Gangas! Hidep kudu ngarti. Kudu ngarti! Di luar téh kacida bahayana keur hidep mah. Mun Mamih tepi ka leungiteun hidep, jeung saha deui atuh Mamih hirup di alam dunya? Jeung saha?! Nu matak Mamih teu hayang leungiteun hidep najan… (kaca 15)

Cutatan di luhur dijelaskeun yén Mamih miboga rasa nyaah ka Dora salaku

anakna anu kaasup kana id. Id mangrupa lapisan dasar manusa anu pangjerona,

sistem kapribadian kodrati anu geus dibabawa ti lahir. Id ogé mangrupa kabutuhan

dasar manusa anu aya di alam bawah sadar tur miboga instintif jeung dorongan-

dorongan anu ngawujud libido. Dina hal ieu, kajelaskeun yén rasa kanyaah Mamih ka

Dora kaasup id anu mangrupa rasa nyaah indung ka anak. Id anu dipiboga ku Mamih,

nya éta sedeng atawa biasa waé.

Salian ti éta, satuluyna aya anu disebut ego. Ego mangrupa pengendali supaya

manusa miboga tindakan ku cara bener saluyu jeung réalita. Dina hal ieu Mamih

miboga ego anu kuat. Hal ieu katitén waktu Mamih ngatik ngadidik kalawan gemet

sabab sieun anakna asup kana pergaulan bébas anu dina réalitana hal éta mangrupa

hal anu mindeng kaalaman ku rumaja jaman ayeuna utamana dina milih calon salaki.

MAMIH …. Mamih sieun Dora salah dina milih pisalakieun. Sing émut, Dora, pameget mah di mana-mana gé jahat. Réréana ngan saukur ngumbar-ngumbar napsu tinimang cinta. prinsip maranéhna mah, kaom istri mah kabéh gé resep dibohongan. Nya ku éta prinsip, réa pameget nu pindah-pindah pasangan, mindeng gunta-ganti istri. Piraku Mamih kedah ngantep anak sorangan gaul jeung pameget model kitu. Mamih kedah terang karakter pameget anu engkena jadi pisalakieun hidep. Teu kedah beunghar, teu kedah kasép, nu penting mah bisa satia, jujur, getol, jeung rada pinter. Cohagna, pameget anu mikanyaah Dora kedah tiasa ogé mmikanyaah ka Mamih. teurs, pameget anu dipisuka ku Dora, ogé kedah kalandep ku Mamih. (kaca 16)

Dina cutatan di luhur kacaritakeun yén Mamih keur cacarita jeung Dora

ngeunaan bahayana lalaki. Mamih ngedalkeun sawangan manéhna ka Dora yén

144


dimana-mana lalaki téh jahat sarta nganggap kaom istri téh resep dibohongan sarta

Mamih ogé ngedalkeun kanyaahna ka Dora sangkan Dora teu sambarangan dina

milih calon pisalakieun. Tina cutatan di luhur ogé katitén yén Mamih bener-bener

selektif pikeun néangan calon pisalakieun keur Dora. Mamih teu ngidinan Dora

pikeun milih calon pisalakieunna sorangan kaasup kana milih batur ulin. Kungkungan

Mamih ka Dora anu teu dilakukeun sacara sadar dilantaran ku sabab Mamih hariwang

ka Dora. Dumasar réalitas anu aya, loba pisan wanoja anu tigebrus kana pergaulan

bébas, tong boroning rumaja, dalah wanoja anu geus umuran ogé teu saeutik anu

ahirna kudu nikah lantaran kapaksa. Hal éta anu ngalantarankeun Mamih ngatik Dora

ku cara kitu.

Satuluyna aya superego. Superego mangrupa ajén moral anu lumaku di

masarakat. Sacara umum superego dimanifestasikeun dina wangun parentah jeung

larangan. Dina hal ieu, superego anu dipiboga ku Mamih kacida kuatna. Hal ieu

katitén tina cara Mamih nagdidik Dora salaku anakna.

DORA …. Nyaho teu, Mardi, Mamih tangtu bakal bendu mun seug ningali kuring dangdan samobel kieu. (DORA MAKÉ KAOS/T-SHIRT SINGLÉT JEUNG CALANA PONDOK TINA KULIT) (kaca 10)

Tina cutatan di luhur katitén yén Mamih ngadidik Dora dina cara papakéan.

Dina cutatan di luhur katitén yén Mamih bakal bendu lamun Dora maké papakéan

samodél singlét jeung calana pondok. Hal éta ngabuktikeun yén salila ngadidik Dora,

Mamih bener-bener merhatikeun norma jeung aturan anu lumaku di masarakat

ngeunaan cara papakéan anu sopan sarta pantes dipaké ku hiji mojang. Salian ti éta,


DORA DAGDAG-DÉGDÉG KA LOMARI, CEG KANA BAJU NU BENER, RAP DIPAKÉ. RAP DEUI JILBABNA…. SANGGEUS DANDGDAN KALAWAN RAPIH, GEUWAT BAÉ DORA MAKAKEUN PANTO KAMAR ANU MÉMANG DIKONCI TI JERO. TOROJOL INDUNGNA, DIJILBAB, CELENGOK, CELENGOK BAÉ DUANANA SILIAMBUNG PIPI.

Tina cutatan di luhur, katitén yén Mamih ogé ngadidik Dora ku cara teu jauh

tina agama jeung norma kasopanan utamana tina cara papakéan sabab Mamih ogé

145


nerapkeun cara didikan éta ka dirina sorangan. Bisa katingali tina cara papakéan

Mamih jeung cara papakéan Dora anu geus diajarkeun ka Dora. Tina segi agama,

memang geus sakuduna wanoja maké pakéan anu nutup aorta kaasup rambut

sorangan, hal ieu ogé saluyu jeung norma kasopanan anu aya di masarakat. Geus

sakuduna wanoja maké baju anu nyopan, anu nutup sabagéan awak anu sakuduna

ditutupan. Salian ti éta, didikan keur Dora ogé katitén waktu Mamih nyarékan ka

Dora sabab geus kuluyuran peuting-peuting. Hal éta saluyu jeung norma jeung tata

adat sunda anu nyebutkeun yén sakuduna wanoja teu kaluar ti peuting atawa balik

peuting. Superego ogé aya waktu Mamih teu ngidinan Dora kaluar ti imah iwal ti

barengan ku Mamih. Superego éta mangrupa wujud tina kahariwang kolot anu lahirna

tina kanyaah kolot ka anakna.

Katilu unsur éta raket pisan patalina, id anu mangrupa pangabutuh manusa

anu satuluyna ayana ego anu ngawasa diri, superego aya kulantaran buah tina ego.

Dina hal éta superego Mamih aya sabab ayana ego Mamih anu hariwang ka anakna

lantaran sieun asup kana pergaulan bébas lamun Mamih ngabébaskeun anakna gaul

jeung saha waé. Bisa dicindekkeun yén dina analisis ieu, tokoh Mamih miboga id anu

sedeng, ego anu kuat jeung superego anu kuat.

2) Dora anu Kakungkung

Dina naskah drama “Manusa Jero Botol” Dora ngalaman konflik batin nya éta

manéhna hayang bébas tina pangungkung didikan indungna. Dora ngalaman rasa

bosen waktu manéhna terus-terus dikungkung di jero kamar, teu meunang ulih ka luar

iwal ti barengan ku indungna, kaasup miboga kabogoh. Hiji waktu, waktu rasa

kakeuheul Dora geus muncak, Dora ngadenge haréwos botol-botol anu salila ieu jadi

babaturan ngobrolna pikeun kabur ti jero kamar tur nyeuseup dunya anyar.

Ngaliwatan sababaraha tinimbangan, ahirna Dora daék kabur anu satuluyna

kanyahoan ku Mamih, indungna. Hiji mangsa, Dora kabur ngaduakalian ti kamarna

tur kanyahoan ku Mamih, katambah basa kanyahoan doara kabur, Dora balik dina

kaayaan mabok. Tangtu waé hal éta nyababkeun Mamih ambek anu satuluyna

duanana ribut. Dina pamustungan carita, Dora maténi indungna ku cara nembak

146


indungna nepi ka maot. Hukuman ditibankeun ka Dora anu satuluyna Dora ngarasa

salah.

DORA Tuluyna pan ngarasa kakungkung nya? (SUMANGET) tangtu we, Mardi, nya tangtu we! Éta pisan anu karasa mangtaun-taun ku kuring téh. Kakungkung di imah sorangan. Ieu imah teu béda ti pangbuian. Kakeuheul kuring leuwih-leuwih ti kakeuheul anu dirasakeun ku anjeun ayeuna. Kanyaah Mamih nu kaleuleuwihi, kacida ngiketna kana diri. Tapi sanggeus papih maot mah…. Tapi kétah papih ge sarua we. Sok tara ngidinan mun kuring rék ulin jeung babaturan téh. Hariwang, cenah. Sakalina bisa kaluar, kudu baé dibarengan ku Mamih. Basa acara tepungtaunna Sulastri ge kapan kudu ditalingakeun ku Mamih. Ka model-model baju nu rék dipaké, kudu baé luyu jeung karesep Mamih.…. (kaca 10)

Cutatan di luhur, kacaritakeun yén Dora keur cacarita jeung Mardi, palayanna

ngeunaan kaayaan manéhna anu hirup teu bébas. Dora ngarasa bosen sabab

mangtaun-taun geus ngalaman hirup kawan kitu anu teu bisa bébas indit kamana-

mana. Dora ogé ngedalkeun yén kanyaah Mamih anu kaleuleuwihi téh kacida nyiksa

sarta ngiket kana diri Dora anu antukna Dora teu bisa ngarasakeun hal-hal di

saluareun imahna anu sakuduna dirasakeun ku manéhna. Dora hayang bébas, hayang

bisa nagtukeun jalan hirupna sorangan kaasup milih calon pisalakieun. Sabada

ditalungtik, tina cutatan di luhur katitén yén Dora miboga aspék kabutuhan manusa,

nya éta kabébasan. Kabébasan kaasup kana id, sabab unggal manusa mikabutuh

kabébasan pikeun sosialisasi. Dina kasus Dora di luhur, manéhna teu ngalaman

prosés sosialisasi sabab indungna geus ngungkung dirina kaasup gaul jeung saha waé.

Hal ieu anu nyababkeun kamungkinan pikeun Dora barontak sarta nungtut kabébas ka

indungna. Upama ha lieu diantep, bakal aya kajadian anu leuwih-leuwih nyilakakeun

Dora jeung Mamih.

DORA Hayang kaluar ti ieu pangbuian. BOTOL Sing yakin, ayeuna keneh gé anjeun bisa kaluar ti ieu bui. DORA Piraku? Kumaha carana? BOTOL Cobaan geura kaluar liwat jandela itu tuh. DORA

147


Bari teu kanyahoan ku Mamih? BOTOL Bari teu kanyahoan ku ibu. DORA Éta mah geus asup kana kajahatan atuh. Teu ah, teu bisa. Teu mungkin Dora kikituan. (kaca 22-23)

Tina cutatan di luhur, kacaritakeun waktu rasa kakeuheul jeung rasa kabosen

Dora geus aya dina puncakna. Dora bener-bener hayang kaluar ti kamarna anu

diibaratkeun pangbuian. Manéhna ngedalkeun kahayang haténa ka botol-botol anu

salila ieu jadi batur ngobrolna. Botol-botol ngadukung Dora sangkan kabur ti imah

liwat jandéla kamarna. Hal éta tangtu waé ditolak ku Dora sabab Dora apal yén hal

éta kaasup hal anu teu hadé. Tapi waktu Dora keur nimbang-nimbang antara kudu

kabur atawa henteu, botol-botol anu aya didekeut manéhna terus-terusan méré

tinimbangan sangkan Dora wani kabur ti imahna peuting éta kénéh. Hal ieu tangtu

jadi dilemma keur Dora dina nangtukeun jalan hirupna. Disisi lian, Dora hayang

kabur sabab hayang ngarasaan dunya saluareun imahna anu tacan kungsi dirasakeun

ku manéhna. Dora hayang nyaho kana hal-hal anu aya disaluareun imahna anu tacan

kungsi dipikanyaho ku manéhna. Tapi disisi lian, Dora ngarasa yén manéhna teu bisa

indit ka luar ti imahna iwal ti diijinan ku indungna, sabab saupamana Dora kabur,

Dora sadar yén hal éta téh kaasup kana hal anu teu hadé.

LÉOS BAÉ DORA MURU KA JANDÉLA. KALACAT KANA JANDELA NU GEUS MUKA, JLENG BAE NGAJLENG KANA DAHAN GEDE ANU AMPIR ANTEL KANA KACA JANDELA TÉA. (kaca 24)

Sabada meunang haréwos botol-botol anu aya dina kamarna, cutatan di luhur

ngajelaskeun yén ahirna Dora wani kabur ti imahna sangkan nyeuseup dunya

saluareun imahna. Ahirna Dora nurut kana haréwos botol-botol anu aya di kamarna

sarta haréwos-haréwos tokoh sirah-sirah jalma anu ngiluan ngahasud Dora sangkan

Dora indit ti imah. Hal éta ngabuktikeun yén kahayang Dora leuwih kuat ti batan

norma-norma anu aya dina dirina. Hal ieu kaasup kana aspék ego. Aspék ego muncul

waktu Dora ngadenge botol-botol dikamarna ngahasud Dora sangkan kaluar ti ieu

imah, Dora sempet nolak haréwos botol ku lantaran manéhna apal yén éta kaasup hal

148


anu teu hadé, kaasup hal anu geus ngalanggar aturan jeung norma anu salila ieu geus

diturunkeun ka manéhna. Manéhna teu wani sabab éta kaasup kahajatan tapi ahirna

Dora wani kabur sabab manéhna hayang bébas tur ngarasakeun dunya di saluareun

imahna sorangan. Tina kasus di luhur, katitén yén id leuwih ngawasa Dora tibatan

ego. Dora wani kaluar imah sangkan kabutuhan id na kalaksanakeun ti batan kudu

mikiran nilai jeung norma anu geus dibikeun dileuleutik ku indungna.

DORA Mangga Pa Hakim, nyanggakeun beuheung teukteukeun. Jisim abdi rumaos geus maténi dua jalmi. Anu hiji pun biang, indung tandes sorangan, anu hiji deui mah babu pun biang anu satia, pangasuh jisim abdi ti orok kénéh. Jisim abdi maténi téh sanés pedah hoyong dibui, sanés hoyong dipanjarakeun. Sanaos dina maténi téh jisim abdi keur mabok, tapi anggap baé ku Pa hakim yén jisim abdi téh henteu keur mabok. Ayeuna jisim abdi rido nampi hukuman naon baé. Mangga, pa hakim, hukum baé sabot-abotna. Hukum baé lantaran jisim abdi rumaos lepat. Hukum baé jisim abdi demi kaasilan jeung kateuadilan! Jisim abdi moal rék mindingan kalepatan sorangan. Margi jalmi nu milampah hiji kalepatan tur ngabohong kanggo mindinganana, saestuna gaduh dua kalepatan. (kaca 40)

Cutatan di luhur kacaritakeun yén Dora pasrah kana nasib hirupna dina

pamustungan carita. Dora rumasa miboga salah sabab geus ngalawan ka kolot anu

antukna wani maténi indung jeung pembantuna anu satia. Dora ménta sangkan

manéhna ditibankeun hukuman sabab manéhna hayang hakim bisa adil dina

nibankeun hukuman ka jalma-jalma anu miboga kasalahan. Tina cutatan di luhur,

katitén ayana aspék superego, nya éta waktu Dora ngarasa rumasa miboga salah sarta

handeueul lantaran geus maténi indungna. Cutatan éta kaasup superego lantara Dora

geus sadar yén hal anu geus dilakukeun ku manéhna téh salah kaasup geus ngalawan

jeung maténi indungna pikeun kabébasan anu slila ieu dicipta-cipta ku manéhna. Bisa

dicindekkeun yén tokoh Dora miboga aspék id anu kuat, aspék ego anu lemah jeung

superego anu lemah anu nyababkeun Dora wani barontak ka indungna sorangan.

3) Mardi anu Bageur sarta Narimakéun Nasib

Tokoh Mardi mangrupa tokoh tambahan anu asupna kana confidant atawa

kapercayaan. Mardi salaku tokoh anu jadi baturan cacarita Dora ngeunaan rasa

149


kajenuh jeung kabosenna lantaran hirup dikungkung ku indungna. Dina hal ieu,

Mardi saeutik nyekel konci carita lantaran Mardi nyimpen rusiah Dora anu salila ieu

teu bisa dikedalkeun ka indungna. Mardi miboga watek bageur. Manéhna ijid waktu

nyaho yén Dora boga kabiasaan nyébor kembang ku getih tur sering ngobrol jeung

botol-botol urut anu aya dikamarna. Mardi ngahaja mangnyieunkeun karya seni

mangrupa kurung manuk anu dijerona aya botol anu digambaran ku cét. Hal éta

némbongkeun yén Mardi ngarti kana kaayan Dora anu salila ieu hirup kalawan jenuh

jeung bosen. Hiji mangsa, Mardi cacarita ka Dora yén manéhna hayang miboga

barang-barang kawas Dora, hayang hirup bagja siga Dora anu pangabutuhna teu

weléh sayagi kaasup nalingakeun Dora.

MARDI Resep nya Néng Dora mah. Ku ibu teu weléh diaping dijaring, ka mana-mana teu weléh ditalingakeun. Barang naon baé nu dipikahoyong teu weléh sayagi. Sedengkeun Mardi? Sabalikna! Sagala rupi nu dipikahoyong mung sadia dina ciciptaan wungkul… (kaca 12)

Tina cutatan di luhur katitén yén Mardi miboga aspék id anu sedeng. Dina hal

éta Mardi miboga hayang pikeun hirup siga Dora anu hirupna teu weléh diaping

dijaring jeung hirup anu sagala pangabutuhna cumpon. Pangabutuh atawa kahayang

anu dialaman ku Mardi kaasup kana id nya éta kabutuhan pikeun nyumponan

kahirupan anu satuluyna bakal lahir rasa bagja jeung kapuasan. Tapi dina réalitasna,

Mardi teu bisa hirup siga kitu anu antukna asup kana aspék ego. Dina hal ieu Mardi

narimakéun kaayaan manéhna anu hirup cukup, teu miboga niat sangkan ngalakukeun

hal jahat atawa kriminal. Mardi pasrah tur narimakéun hirupna anu sakitu ayana.

Satuluyna asup kana aspék superego, nya éta waktu Mardi teu milampah kajahatan

sangkan pangabutuhna cumpon. Mardi kalah ka gawé di imah Dora sangkan

nyumponan pangabutuh dirina sangkan bisa hirup kalawan tenang. Dina hal ieu, bisa

dicindekkeun yén Mardi miboga aspék psikologis anu saimbang, nya éta id na

sedeng, ego na sedeng jeung superego na sedeng. Taya aspék anu leuwih dominan

anu ngawasa diri Mardi.

150


4) Koboy anu Licik

Tokoh Koboy mangrupa tokoh tambahan antagonis anu miboga hubungan

jeung tokoh utama. Dina hal ieu tokoh Koboy anu ngahasud Dora sangkan bisa hirup

bébas tur bisa kaluar tina kungkungan indungna. Koboy ogé anu mawa hirup Dora

jadi teu bener jeung jadi ruksak. Sering mawa ulin Dora peuting-peuting anu antukna

Dora nyaho kana dunya gemerlap tur nyaho kana alkohol. Sakabéh hal anu

dilakukeunn ka Dora teu lian ti hayang harta indungna Dora anu satuluyna rék dipaké

pikeun ngahirupan pamajikanana anu sakitu lobana. Koboy ngarayu jeung ngolo Dora

sangkan bisa milampah kapuasan moril.

KOBOY Ngaran uing téh Koboy. Peuting ieu uing aya jangji mancangkrama jeung hiji wanoja, anak randa beunghar. Ku uing rék diolo jeung dirayu bébéakan supaya bisa méakkeun harta biangna, terus dibikeun ka uing. Ku cara kitu, uing bisa ngabeayakeun sakabéh pamajikan uing anu réana teu kabilang. Okeh. Uing moal rék papanjangan. Permios. (kaca 29)

Tina cutatan di luhur, katién yén Koboy miboga maksud rék mancakrama

jeung hiji wanoja anu ngarana Dora. manéhna miboga pamaksudan rék ngolo sarta

ngarayu Dora sangkan bisa méakkeun harta biangna. Tina cutatan di luhur bisa

dicindekkeun yén Koboy miboga pangabutuh sangkan bisa nyumponan kahirupanna.

Pangabutuh anu dimaksud nya éta duit. Manéhna miboga kahayang pikeun jadi jalma

beunghar. Hayang loba duit pikeun muaskeun batinna. Hal éta kaasup kana id sabab

kabutuhan saperti kitu mangrupa kabutuhan dasar anu dipiboga unggal manusa. Id

anu dipiboga ku Koboy mangrupa id anu kuat.


Cutatan di luhur kitten yén Koboy méré péstol ka Dora. Koboy ogé

ngibaratkeun éta péstol téh mangrupa konci anu bisa ngaleupaskeun Dora tina

kungkungan anu satuluyna Dora bisa ngarasakeun dunya saluareun imahna. Hal éta

kaasup kana aspék ego. Ego anu dipiboga ku Koboy lemah pisan, sabab manéhna teu

151


mikirkeun yén hal éta mangrupa hal anu salah atawa hal teu hadé, anu antukna Koboy

ngalakukeun hal éta, morotan duitna Dora jeung ngahasud Dora sangkan wani

ngaleupaskeun diri tina hal anu salila ieu ngungkung dirina ku cara méré pestol. Hal

éta geus asup kana superego, waktu tindakan Koboy teu miduli norma jeung adat

sitiadat. Jadi tina hasil panalungtikan di luhur, bisa dicindekkeun, yén Koboy miboga

id anu kuat, ego anu lemah jeung superego anu lemah.

Sabada ditalungtik, katitén aya opat tokoh anu miboga aspék psikologi anu

jelas. Tokoh éta nya éta Mamih, Dora, Mardi jeung Koboy. Papada tokoh geus

miboga babagian aspék sewang-sewangan anu hasilna diadarkeun dina tabél

dihandap.

4.2 Tabél Analisis Tokoh

No Ngaran tokoh Aspék psikoanalisis Sigmund Freud

Id Ego superego

1. Mamih Sedeng Kuat Kuat

2. Dora Kuat Lemah Lemah

3. Mardi Sedeng Sedeng Sedeng

4. Koboy Kuat Lemah Kuat

4.2 Pedaran

Dumasar kana analisis struktural jeung analisis psikologi sastra kana naskah

drama “Manusa Jero Botol”, bisa kapaluruh unsur-unsur naon waé anu ngawangun

éta naskah. Lian ti éta, kapanggih ogé aspék-aspék anu rélevan jeung kahirupan

sapopoé. Unsur-unsur naskah drama ditalungtik kalayan dipisah-pisahkeun dumasar

kana papasinganana, hal ieu tujuanana pikeun mikanyaho unsur-unsurna sacara rinci.

4.2.1 Hasil Struktural

Pedaran hasil struktural di dieu kabagi jadi dua nya éta struktur carita drama

anu ngawéngku téma fakta carita jeung sarana sastra sarta struktur naskah dramana

152


anu ngawéngku prolog, dialog, wawancang, kramagung, aside, solilokui, babak,

adegan, episode jeung epilog.

4.2.1.1 Struktur Carita Naskah Drama “Manusa Jero Botol”

Struktur carita dina naskah drama “Manusa Jero Botol” katitén sababaraha

aspék anu jadi bahan pedaran panalungtik. Anu kahiji nya éta téma. Téma dina

naskah drama “Manusa Jero Botol” téh nya éta pergaulan bébas anu diakibatkeun ku

salah didikan ti kolot. Upama ditilik sacara saulas mah ieu téma téh basajan pisan,

sabab loba karya sastra lian saperti novel atawa carpon anu ngagunakeun téma

pergaulan bébas. Lain saukur karya sastra, boh film boh sinétron gé mindeng pisan

kapanggih anu ngagunakeun téma pergaulan bébas pikeun nyontokeun ka aprésiator

yén jaman ayeuna kudu pipilih dina urusan pergaulan sangkan teu tigebrus kana

pergaulan bébas. Tapi sabada ditilik kalawan gemet, aya hiji hal anu ahéng dina

naskah drama ieu ngeunaan téma. Pergaulan bébas anu diangkat jadi téma téh

saéstuna diakibatkeun ku kolot. Mémang kungsi aya téma samodél kieu dina karya

sastra séjén anu tokoh utamana kapaksa kudu tigebrus dina pergaulan bébas lantaran

didikan ti kolotna. Tapi dina hal éta, si kolot dicaritakeun mémang lain jalma bageur

anu saéstuna mikanyaah ka nu jadi anak. Dina naskah drama “Manusa Jero Botol”

mah pamaca diajak mikir ngeunaan hal anu ngalantarankeun indungna tokoh utama

bisa ngagebruskeun anakna kana pergaulan bébas padahal dina adegan mimiti katitén

pisan yén indungna si tokoh utama téh kacida nyaahna ka nu jadi anak. Ahirna

muncul sababaraha patalékan yén naha bisa pergaulan bébas diakibatkeun ku kolot

padahal urang sakabéhna apal yén kolot mah saéstuna moal matak ngagebruskeun

anakna kana hal anu teu bener. Komo kanyaah anu jadi kolot mah taya wates

wangenna anu salawasna nyaah, ngaping ngajaring, ngatik ngadidik sarta ngahirup

huripan ka nu jadi anak. Tapi, dina naskah drama ieu dibahas yén kanyaah kolot anu

taya wates wangenna téh bisa ngagebruskeun urang kana pergaulan anu teu hadé.

Dina naskah drama ieu sakabéh hal anu teu mungkin dibahas jadi mungkin.

Sakabéhna dipedar yén téma anu aya dina ieu naskah drama téh dina kanyataanna

mémang aya. Kacaritakeun yén tokoh utama anu ngarana Dora meunang didikan ti

153


kolotna anu nyababkeun manéhna hirup teu bébas, manéhna ngarasa kakungkung

sabab teu bisa ngarasakeun dunya saluareun imahna. Dora miboga kahayang sangkan

bisa nyeuseup dunya bébas anu teu dibarengan ku Mamih, indungna. Indungna

ngalakukeun hal kitu lain teu nyaah ka Dora, tapi sabalikna. Mamih nyaah pisan ka

Dora nepi keun ka embung lamun anakna kudu ngarasaan hirup peurih komo tigebrus

kana pergaulan bébas sarta kabawa ku sakaba-kaba. Tapi, hal anu dipikasieun ku

tokoh Mamih kalah ka jadi kanyaataan sabab Dora barontak pikeun kaluar ti imah

anu satuluyna asup kana pergaulan bébas.

Didikan ti Mamih bisa kaciri salah lamun ditilik tina puseur implengan Dora.

cara Mamih ngadidik Dora téh salah, sabab anu jadi anak miboga hak pikeun gaul

sarta sosialisasi jeung jalma luar. Miboga hak pikeun mancakrama jeung jalma-jalma

sabudeureun imahna kaasup tatanggana, sabab manusa diciptakeun ku Gusti Alloh

kalawan teu bisa hirup nyorangan anu disebutna mahluk sosial. Manusa saéstuna

ngabutuhkeun jalma lian pikeun ngajalanan kahirupanna. Moal aya jalma anu bisa

hirup nyorangan ti mimiti gubrag ka alam dunya nepi ka tilar. Ku kituna urang salaku

umat manusa kudu bisa nitipkeun diri. Hal éta némbongkeun yén papada manusa

kudu wanoh sarta ngajalin silaturahmi ka papada jalma komo ka sakabéh umat

muslim. Salian ti éta, didikan Mamih katingali salah sabab dina kanyataanna unggal

budak kudu ngarasakeun sosialisasi sangkan manéhna bisa apal kana hal anu bener

jeung kana hal anu salah. Kolot sakuduna ngatik ngadidik, ngaping ngajaring

budakna pikeun gaul jeung jalma lian sangkan teu tigebrus kana hal négatif. Upama

kolot miboga cara ngadidik siga Mamih, para anak pasti miboga kereteg pikeun

barontak sarta teu mikanyaho mana hal anu salah jeung mana hal anu bener sabab

saacanna teu miboga pangalaman. Hal ieu anu jadi cukang lantaran hiji anak bisa

tigebrus kana pergaulan bébas padahal didikan ti kolotna kalawan bener sarta tandes.

Unggal kolot sakuduna ngadidik ku cara ngabébaskeun anakna kalawan aturan-aturan

anu tandes sarta batasan-batasan antara hal négatif jeung hal positif anu satuluyna

angger aya bimbingan sarta titénan ti kolot ka anak.

Tapi upama ditilik tina puseur sawangan Mamih, hal ieu kaasup hal anu

bener, sabab unggal kolot pasti miboga kanyaah anu béda-béda pikeun ngatik anakna

154


sangkan teu tigebrus kana hal anu teu hadé. Unggal kolot pasti miboga alesan pangna

ngadidik anak saperti kitu. Hal ieu bisa kacontoan ku cara didikan Mamih. Mamih

ngadidik Dora siga kitu sabab manéhna sieun pisan lamun Dora asup kana pergaulan

anu teu balég. Bisa ditilik pergaulan budak jaman ayeuna anu lolobana asup kana hal

négatif. Hal éta anu ngajadikeun Mamih alesan pikeun teu ngabébaskeun Dora gaul

jeung sagawayah jalma komo bobogohan mah. Jaman ayeuna loba pisan wanoja-

wanoja anu hirupna teu bener, anu sakolana teu lulus sabab kapaksa kudu nikah

akibat tina pergaulan anu bébas sabébas-bébasna. Hal ieu anu ngalantarankeun

kahariwang ka nu jadi kolot pikeun anakna. Unggal kolot pasti mikahayang hal anu

hadé pikeun budakna, hayang ningali anakna suksés di dunya sarta ngahontal cita-

citana. Tapi anu jadi masalah dina ieu carita téh nya éta ka Dora anu embung ngarti

kana kanyaah indungna sangkan ngatik Dora jadi jalma anu bener. Tina dua puseur

sawangan di luhur, pangarang hayang ngajak pamaca sangkan mikir yén didikan ti

kolot mah saéstuna taya anu salah, anu salah mah nya éta upama ditingali tina puseur

implengan si budak sabab dina umur 20 taunan, hiji manusa upamana wanoja pasti

mikabutuh anu ngarana sosialisasi, sabab dina umur sakitu, para wanoja mimiti

mangkat ka dunya anu sabenerna. Hartina hiji manusa bener-bener ngarasaan hirup

dina umur 20 taunan sabab umur sakitu téh mangrupa umur anu produktif sangkan

pawa wanoja néangan gawé tur ngajalanan hirup kumbuh di masarakat.

Sabada dipedar di luhur, bisa dicindekkeun yén didikan Mamih ka Dora téh

mangrupa hal anu aya benerna tapi aya ogé salahna. Didikan éta miboga hal positif

jeung négatif upama ditilik tina puseur sawangan sewang-sewangan. Hal anu benerna

nya éta sabab pergaulan jaman ayeuna anu geus teu maliré deui étika jeung sopan

santun tapi salahna ku cara ngadidik Dora saperti kitu anu antukna bakal jadi mamala

keur Mamih. Kitu deui kana hal anu dilakukeun ku Dora. Hal anu dilakukeun ku

Dora aya benerna tapi ogé aya salahna. Hal benerna nya éta sabab Dora mikabutuh

kabébasan sarta sosialisasi. Salahna Dora, Dora teu bisa ningali kana kanyaah Mamih

anu embung leungiteun Dora. Dora saukur ngagulkeun émosi sangkan ngahontal anu

jadi kahayangna, padahal upama ditilik kalawan gemet, did'ikan Mamih anu sakitu

155


tandesna ka Dora téh ku lantaran Mamih nyaah ka nu jadi anak tur embung lamun

anakna tigebrus kana hal-hal anu teu hadé.

Hal anu satuluyna dipedar nya éta ngeunaan ngaran tokoh-tokoh anu aya dina

naskah drama “Manusa Jero Botol”. Tokoh anu aya dina ieu naskah nya éta Dora,

Mamih, Mardi, Bibi, Koboy, Sirah-Sirah Jalma, Botol-Botol, Jalma-Jalma anu

Maraké kedok, Andar-Andar jeung Asép Golér atawa Asgol. Unggal tokoh miboga

karakter atawa harti sewang-sewangan ngeunaan ngaranna. Saperti tokoh Dora. dina

LBSS (2007, kc. 113) kecap Dora miboga harti lawang dina pager kampung atawa

pager kebon. Hal ieu aya patalina jeung watek Dora anu loba kagorénganna.

Pangarang mungkin miboga sawangan yén tokoh utama dingaranan Dora téh lantaran

watek Dora anu kaasup kana antagonis sarta mangrupa lawang pikeun ngalakukeun

kajahatan. Katitén tina adegan waktu Dora rék kabur ti imahna, Dora ngarasa

bingbang antara kudu kabur tapi sieun, hal ieu némbongkeun yén Dora téh mangrupa

lawang pikeun hal-hal anu dilakukeun ku tokoh utama anu lolobana kaluar tina jalur

anu samestina. Tapi bisa ogé tokoh utama dingaranan Dora téh sabab miharep

kahadéan pikeun ngajalanan hirup. Hayang ngajadikeun Dora salaku jalma anu

miboga lawang kahadéan keur jalma-jalma disabudeureunna.

Kitu deui jeung tokoh Mamih. Tokoh Mamih asalna tina basa Walanda an

uhartina Mamah atawa indung. Tokoh Mamih miboga simbol kabeungharan harta

sarta jalma-jalma anu kaasup kana lapisan sosial di tingkat luhur. Hal éta

némbongkeun yén kekecapan Mamih biasana dipaké ku jalma-jalma beunghar pikeun

nyebut ka nu jadi indung. Hal ieu bisa dipatalikeun antara setting atawa latar jeung

penokohan, sabab dina hal ieu, dua hal éta miboga hubungan anu raket patalina. Dora

nyebut ka indungna Mamih mangrupa simbol yén manéhna téh jalma beunghar anu

hirup cukup. Dina kanyataanna memang bener yén Dora jeung Mamih téh kaasup

jalma beunghar anu bisa ditingali tina adegan prolog anu némbongkeun kaayaan latar

tempat anu bakal jadi puseur carita.

Satuluyna aya tokoh Bibi anu dina carita salaku pembantu. Kecap Bibi

miboga harti adi indung, tapi dina naskah drama “Manusa Jero Botol” mah ngaran

Bibi téh dipaké pikeun sesebutan keur pembantu. Sarua kawas tokoh Mamih, tokoh

156


Bibi ogé mangrupa simbol anu ngajelaskeun yén dina carita ieu téh kahirupan

sapopoé Dora jeung Mamih kaasup kana jalma anu aya hirupna cukup atawa jalma

beunghar. Satuluyna aya tokoh Koboy. Tokoh Koboy didieu miboga harti budak

lalaki tanggung anu baragajul. Hal ieu saluyu jeung watek tokoh Koboy anu salila

hirupna miboga watek licik sarta antagonis. Pangarang méré ngaran Koboy sabab

ngaran éta mangrupa simbol pikeun ngagambarkeun pasipatan manéhna anu teu hadé.

Satuluyna aya tokoh Sirah-Sirah Jalma anu mangrupa simbol pikeun

ngalambangkeun pikiran manusa. Unggal manusa pasti ngagunakeun sirahna pikeun

ngawangun imajinasi anu sakitu lega sarta liar, kitu deui anu kaalaman tokoh sirah,

tokoh sirah didieu mangrupa imajinasi anu diwangun ku Dora sangkan manéhna bisa

ngobrol jeung botol-botol hayalanna, sakabéh panghasud sarta omongan-omongan

anu dikedalkeun ku Sirah-Sirah Jalma mangrup sagala hal anu aya dina pikiran Dora.

Upama urang mikir goréng, tangtu hal anu dipilampah ogé bakal goréng kitu deui

sabalikna. Satuluyna aya tokoh botol-botol anu mangrupa simbol keur kahirupan

Dora anu dikungkung ku indungna. Kacaritakeun yén Dora bisa ningali dunya

saluareun imahna tapi teu bisa bébas. Manéhna ibarat cicing di jero botol anu sakitu

leutikna, ngan saukur bisa ningali tina kaca tapi teu bisa ngarasakeun dunya luar.

Dora ngan saukur bisa ningali tapi teu bisa ngarasakeun sabab indungna ngan

ngawatesan Dora nepi ka dinya. Hal ieu saluyu jeung tokoh botol-botol anu

ngalambangkeun kahirupan Dora. Botol dijieunna tina beling sarta bentukna leutik

tur sempit. Hal ieu écés pisan ngalambangkeun kahirupan Dora anu kasiksa kawas

cicing di jero botol.

Satuluyna aya tokoh Asgol anu salila adegan, manéhna teu weléh saré sabab

carita anu dipidangkeun téh mangrupa impian manéhna. Hal éta saluyu jeung ngarana

anu dingaranan Asép Golér anu ngalambangkeun yén manéhna tukang ngagoler

atawa bisa disebut saré. Tokoh Jalma-Jalma anu Maraké kedok ogé mangrupa simbol

anu ngalambangkeun yén saéstuna kahirupan jalma-jalma anu aya dipangadilan

sakabéhna maraké kedok. Sakabéhna hal anu dilakukeun ku manéhna lain kahayang

sarta kereteg haténa tapi mangrupa kawajiban anu kudu dipilampah.

157


Tina sababaraha pedaran tokoh di luhur, bisa dicindekkeun yén pangarang

matalikeun antara ngaran tokoh jeung pasipatanna sarta kaayaan kahirupanna.

Pangarang teu sagawayah méré ngaran tokoh-tokoh anu sakitu unikna lamun asal

méré ngaran. Sakabéhna miboga simbol séwang-séwangan iwal ti tokoh Mardi anu

dingaranan basajan. Tapi tina ngaran tokoh di luhur bisa katitén yén sagala hal anu

dipikasieun, dipikahayang atawa dipikabagja téh ayana tina diri urang sorangan sarta

tina batin jeung pikiran urang. Upamana pikiran urang goréng, tangtu laku lampah

urang ogé bakal goréng, kitu deui lamun pikiran urang hadé, tangtu waé laku lampah

urang ogé bakal hadé.

Tina hasil pedaran di luhur, katitén yén unggal unsur miboga hubungan anu

silih pakait jeung unsur séjén. Anu kahiji nya éta patalina téma jeung tokoh. Patalina

téma jeung tokoh nya éta, tokoh utama dibahas kudu ngarasakeun lara tunggara jeung

rasa kabosen ku pangarang sangkan bisa nepi ka anu maca atawa anu nongton.

Pangarang ogé hayang némbongkeun yén sagala hal anu kacirina hadé, can tangtu

dina kanyataanna bakal hadé kitu deui sabalikna, sagala hal anu kacirina goréng can

tangtu dina kanyataanna goréng. Dina naskah ieu, tokoh anu miboga pancen sangkan

ngabudalkeun sagala hal anu nyamuni nya éta kaantagonisan tur kaprotagonisan

tokoh anu dimimiti kacaritakeun sabalikna tina kanyataan. Urang salaku pamaca

jeung anu nongton diajak asup kana réalita jaman ayeuna waktu anak jaman ayeuna

tigebrus kana pergaulan bébas. Unggal-unggal kolot kudu nalingakeun anakna

sangkan anakna teu ruksak akibat pergaulan bébas anu mindeng karandapan, tapi

sakuduna unggal kolot ogé teu ngadidik atawa méré aturan sacara kaleuleuwihi anu

balukarna si anak bakal sagala panasarn anu antukna bakal aya sifat barontak ka nu

jadi indung.

Patalina téma jeung latar nya éta katembong tina latar nu dipaké ku pangarang

boh latar waktu, boh latar tempat boh latar sosial. Latar tempat nu aya dominanna aya

di kamar. Latar ieu cocok pisan pikeun jadi background anu mangrupa simbol

kateubébasan. Dina awal carita pangarang nyuguhkeun kaayaan tempat hiji kamar

mojang umur dua puluh taunan anu pinuh ku barang-barang mahal, boneka-boneka

gedé jeung buku-buku sarta video-video silat. Dina kaayaan ieu katitén yén si tokoh

158


téh mangrupa jalma beunghar, beunghar sual harta tapi miskin sual kabébasan jeung

batinna. Anu antukna si tokoh teu bisa ngarasakeun kabagjaan sanajan disakuriling

manéhna aya barang-barang mahal sarta pangabutuh anu teu weléh dicumponan ku

indungna. Latar tempat jeung téma didieu kacida kontrasna pikeun ngabarkeun

suasana anu karandapan ku tokoh utama.

Patalina alur jeung latar dina ieu naskah drama mangrupa sabab-akibat nu aya

hubunganana dina carita sedengkeun latar nya éta kajadian sababaraha kajadian anu

ahirna jadi hiji alur. Ku kituna alur nu aya dina carita bisa dinamis ngaliwatan latar.

Patalina latar jeung tokoh nya éta katembong tina karakter tokoh. Latar didieu

mah taya latar anu jéntré anu ngajelaskeun ngaran patempatanna iwal ti kamar Dora.

latar didieu raket patalina jeung tokoh, sabab latar ieu anu nyababkeun ayana

kahayang si tokoh pikeun kabur atawa nyieun konflik. Kamar anu salila ieu geus

ngungkung Dora anu nyababkeun tokoh utama mibanda konflik. Sacara geografis

kamar mangrupa tempat anu eungap anu taya oksigén pikeun nyeuseup dunya luar.

4.2.1.2 Stuktur Naskah Drama “Manusa Jero Botol”

Naskah drama “Manusa Jero Botol” miboga sababara unsur anu geus dibahas

dina hasil panalungtikan. Ditilik tina struktur naskah dramana, naskah drama ieu

miboga sababarah catétan ngeunaan adegan. Taya pisan adegan anu katitén sacara

jelas anu jadi pangwangun ieu naskah, sedengkeun sakuduna unggal naskah drama

miboga unsur-unsur naskah anu jelas sangkan gampang ditalungtik. Salian ti éta

prolog anu teu pati katitén anu jadi cukang lantaran dina ieu naskah, sakuduna dina

prolog kagambarkeun sacara jelas kaayaan tokoh, ngaran tokohna sarta kabiasaan-

kabiasaan tokoh. Tapi hal ieu salah lantaran pangarang miboga hak pikeun nyieun

pamaca atawa panongton ngilu mikir sangkan bisa manggih maksud sarta pamadegan

ngeunaan adegan dina unggal kajadianna.

Sacara gembleng naskah ieu miboga unsur-unsur naskah drama anu lengkep

sabab ampir sakabéh unsur aya dina naskah ieu iwal ti babak jeung episode. Naskah

drama ieu ngan saukur miboga hiji babak, sabab ti adegan mimiti nepi ka

pamustungan carita, setting anu aya ngan saukur di hiji tempat nya éta kamar Dora.

159


Dina stuktur tulisanna teu dibéré katerangan ngeunaan babak. Biasana, tandaning hiji

adegan mangrupa pindahna babak, lain waé ditandaan ku robahna setting tempat, tapi

ogé bisa setting waktu. Dina hal ieu, setting waktu memang ngalaman pergantian,

tapi hal éta teu dijelaskeun ku adegan tapi dijelaskeun ku tokoh Asgol salaku narator

atawa panganteur dina ieu carita.

4.2.2 Psikologi Sastra

Tokoh anu miboga aspek psikologi sastra aya opat. Opat tokoh éta miboga

aspék anu rupa-rupa tapi tangtu miboga katilu aspék psikoanalisis nya éta id, ego

jeung superego sabab dina hakékatna, papada jalma pasti miboga tilu aspék éta dina

dirina. Anu ngabédakeunna nya éta unggal jalma miboga aspék anu leuwih dominan

boh aspék id na boh aspék ego na boh aspék superego na. Dina pedaran ieu, opat

tokoh anu geus ditalungtik miboga unsur psikologi nya éta Dora, Mamih, Mardi

jeung Koboy. Tokoh sésana teu dibahas miboga aspék psikologi sabab teu katitén

ayana watek anu némbongkeun yén hiji tokoh miboga aspék psikologi iwal ti opat

tokoh di luhur. Pangarang bisa ngawangun tokoh anu kacida kuatna tina segi id, ego

atawa superego anu satuluyna papada tokoh éta miboga hal anu béda dina

penokohanana. Kahayang Dora anu kuat digambarkeun kalawan jelas dina watek

jeung kaayaan manéhna, kitu deui jeung Mamih. Mamih anu miboga pasipatan nyaah

pisan ka anakna digambarkeun kalawan jelas dina aspék ego jeung superego na.

Tapi dina ngajabarkeun tokoh Koboy jeung Mardi, pangarang teu pati

némboongkeun aspék psikologi tokohna sabab tokoh Mardi jeung Koboy mah lain

tokoh utama. Watek anu némbongkeun aspék psikologina ngan dibahas saeutik.

Aspék psikologi sastra tangtu waé miboga hubungan anu raket patalina jeung

struktur carita naskah drama “Manusa Jero Botol”. Ditilim tina segi tokoh jeung

penokohan, patalina antara watek jeung aspék psikologi sastra kacida kuatna. Dina

naskah drama “Manusa Jero Botol” pangarang ngadadarkeun watek tokoh anu sabada

ditalungtik asup kana aspék psikologi tokoh. Kitu deui hubungan antara latar jeung

psikologi tokoh, hal ieu jelas pisan yén pangarang ngahubungkeun antara latar jeung

160


psikologis. Latar didieu anu nyieun tokoh utama ngarasa bosen anu satuluyna miboga

kahayang anu asup kana aspék id.

Sacara gembleng hubungan antara struktur carita naskah drama jeung

psikologi sastra kacida kuatna sabab aspék psikologi moal aya lamun struktur carita

teu kuat. Sedengkeun pangarang ngadadarkeun unggal strukturna kacida kuatna anu

mangaruhan kana aspék psikologi sastrana ogé jadi kuat. Jadi bisa dicindekkeun yén

aspék psikologi sastra kabantuan ku struktur carita drama, sabab aspék psikologi

moal kaciri kuat lamun penokohan, latar, alur, jeung gaya basa teu kuat. Aspék

psikologi anu aya bakalan hambar atawa manggihan kateumungkinan upamana

struktur naskahna lemah.

bab iv hasil panalungtikan jeung pedaran 4.1...

Documents